Skip to main content

Full text of "Patrologiae cursus completus... Series graeca... Accurante J.P. Migne"

See other formats 


ds c Ἢ ως 
ΠΙΩ͂ Ν e AS 


RES MEUS 
p 


am 
n 
! i 


MR 


d urn ripa, 


Ee S Tees 
SS SECURE 
Sus des ἢ E ME 


ar 
s um 

RISUS 
etm 


vAS 
SUN IS ou: 
Sir sae a Ca 

AM My 


S EEEAUISS 
MEAT 


ih det 

"s E 

MM vet de 
; 


eu 


HUC 
fite su eu ij 
T SIS CANI TR D 
VU MIHI J 
n 


MED 
ΣΉΜ pur PHI τ δὴ Eod 
tz nu SITO ue ^ 

Vv PX Pu WE 2 


Mieten J GM. 
"UH 


AA ist Id urs MR C 
PA MIA CRAB 


pu p 


T4 Path P 
EE 


num 
TERES PM 


Hyvi Pre inset a 
vet MISSUS 


VE 


i 
ΤῊ ΟῚ 


"mon 
SAMT MH 


si 


ἣν 
Lis h 
VER EMIAS 
SUE TEIE Ait vds 


ἢ 
nu 


pa OUPEL i H 
MA. Ἷ W UI 
ἊΝ "M x ur 


Ps up. 
] n ^ " ? M n 
χ M Xx " um ho » i 


I 


pu A " ἢ Efi 
act HUM E n " 

n A ud | T 
MO m LR 


4 "m L 7 ( φςς I'M 


- ἘΦ Ψ ew 3 0x 


PATROLOGLE- 


"CURSUS COMPLETUS, 


BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA , UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA 


OY. SS. PATRUI, DOCTORUM, SC RIPTORDIQUE ECCLESASTICORLM, 


SIVE LATINORUM, SIVE GRJECORUM, 


QUI AB JEVO APOSTOLICO AD ETATEM INNOCENTII ;1II (ANN. 1216) PRO LATINIS 
ET AD PHOTII TEMPORA (ANN. 805) PRO GILECIS FLORUERUNT : 


RECUSIO CHRONOLOGIGA 


OMNIUM QU;E EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLIC.E TRADITIONIS PER DUODECIM PRIORA 
EGCLESLE SJECULA ET AMPLIUS, 
JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, 
PERQUAM DILIGENTER CASTIGATA ; 
DISSERTATIONIBUS, COMMENTARIIS, VARIISQUE. LECTIONIBUS CONTINENTER. ILLUSTRATA ; 
OMNIDUS OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QUJE TRIBUS NOVISSIMIS S.ECULIS DEBENTUR. ABSOLUTAS 
DETECTIS AUCTA ; 
INDICIBUS PARTICULARIDU& ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI 
SUDSEQUENTIBUS, DONATA ; 
CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM 
DISTINGUENTIRUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA ; 
e OPERIBUS CUM DUDIIS, TUM APOCRYPIIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM 
e ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ; 
DUCENTIS ET AMPLIUS INDICIDUS LOCUPLETATA; SED PILESERTIM DUODUS ]MMENSIS ET  GENERALIDUS, ALTERO 
sci.icer RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID. NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE 
PATRUM, ARSQUE ULLA EXCEPTIONE, IN QUODLIDET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ; " 
ALTERO SCRIPTUBRAE SACRAE, Ex QUO LECTORI COMPERIRE SIT ODVIUM QUINAM PATRES ET 
IN QUIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTUIUE VERSUS, 
A PRIMO GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT. 
EDITIO ACCURATISSIMA, CJETERISQUE |OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR. CIIARACTERUM NITIDITAS,. 
CHART.E QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS 
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIDIQUE IN TOTO PATROLOGIE DECURSU CONSTANTER 
SIMILIS, PRETI. EXIGUITAS, PRJESERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METITODICA ET CHRONOLOGICA, 
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS WIC ILLIC SPARSORUM , 
PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIDLIOTHECA, EX OPERIDUS ET MSS. AD OMNES JETATES, 
LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIDUS, COADUNATORUM, 


. SERIES GR/ECA 


JAN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESLE GIUECAE 
Α S. BAINNADA AD PHOTIUM, : 


ACCURANTE J.-P. MIGNE, 


Bibliotheco Cleri universi, 
SIVE 
CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTICJE RAMOS EDITORE, 


PATROLOGIA, AD INSTAR IPSIUS ECCLESLE, IN DUAS PARTES DIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA GILECO-LATINA ; LATINA, 
JAM INTEGRE. EXARATA, VIGINTI ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLE SUA STAT, CENTUMQUE ET VILLE FRANCIS VENIT. GIUECA 
DUPLICI EDITIONE TYPIS MANDATA EST. FRIOR GIUECUM TENTUM CUM VERSIONE. LATINA LATERALIS COMPLECTITUR, ET 
FORSAN CENTUM VOLUMINUM EXCEDET NUMERUM. POSTERIOR AUTEM VERSIONEM LATINAM TANTUM EXIIIBET IDEOQUE IN- 
TRA QUINQUAGINTA CIRCITER. VOLUMINA RETINEBITUR. UNUMQUODQUE. VOLUMEN GR.ECO-LATINUM OCTO, UNUMQUODQUE 
MERE LATINUM QUINQUE FRANCIS SOLUMMODO EMITUR : UTRODIQUE VERO, UT PRETII HUJUS BENEFICIO FRUATUR EMPTOR, 
COLLECTIONEM INTEGRAM SIVE GRJECAM SIVE LATINAM COMPARET NEGESSE ERIT; SECUS ENIM, CUJUSQUE VOLUMINIS. AM 
PLITUDINEM NECNON ET DIFFICULTATES VARIA PRETIA JEQUABUNT. 


——UU E ——— 


PATROLOG LE GRECE TOMUS. XXXV. 


οὐ ; 
S. GREGORIUS. NAZIANZENUS. » í 


o —UERCHEE I ROREM À—— — 


EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM, ἢ 
IN VIA DICTA D'AMBOISE, PROPE PORTAM LUTETLE PARISIORUM VULGO D'ENFER NOMINATAM 
, SEU PETIT-MONTROUGE, 


1851 


VH RET. ^ PEN 


uL —B 


SJECULUM 41. 


TOY EN ATIOIX ΠΑΤΡῸΣ ἩΜΩ͂Ν 


HI'OPIOY 


TOY OEOAOTrOY 
APXIEIIIXKOHOY KONSTANTINOYIIOAEQX 
TA EYPIXKOMENA IIANTA. 


SANCTI PATRIS NOSTRI 


GREGORII THEOLOGI 


VULGO NAZIANZENI, ARCHIEPISCOPI. CONSTANTINOPOLITANI, 


OPERA QU/E EXSTANT OMNIA, 


AD MSS. CODICES GALLICANOS , VATICANOS, GERMANICOS, ANGLICOS, NEC NON AD ANTIQUIORES 
EDITIONES CASTIGATA, MULTIS AUCTA ET ILLUSTRATA, 
CURA ET STUDIO MONACHORUM ORDINIS S. BENEDICTI E CONGREGATIONE S. MAURI, 


ACCEDUNT 


VARIORUM COMMENTARII ET SCHOLIA IN OMNIA OPERA SANCTI GREGORII; 


ACCURANTE ET RECOGNOSCENTE J.-P. MIGNE, 
Bibliothec:» Cleri universo, 
SIVE* 


CURSUUM COMPLETORUM IN' SINGULOS SCÍENTLE ECCLESIASTICJE RAMOS EDITORE 


T Es Ξο — À———————— 


TOMUS PRIMUS. 542. 
—€—— uum Oc EE  " 5 


VENEUNT QUATUOR VOLUMINA ἀξ FRANCIS GALLICIS. 


EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM, 
IN VIA DICTA D'AMBOISE, PROPE PORTAM LUTETLEE PARISIORUM VULGO ΡῈ NFERNOMINATAM, 
ISEU PETIT-MONTROUGE. 


1891 


ELENCHUS . 


AUCTORUM ET OPERUM Οὐ IN HOC TOMO XXXV CONTINENTUR. 


S. GREGORIUS THEOLOGUS, ARCHIEPISCOPUS CONSTANTINOPOLITANUS, 


Jraliones. col 393 


Ex Typis MIGNE, au Petit-Montro ige, 


PIUEFATIO GENERALIS. 


Preclara duo Eeclesim ατγιροίο sidera, Gregorium Nazianzenum et Basilium Magnum, 
cadem tellus eodem tempore tulit. Ambo sanctissimis editi parentibus, ambo ipsi sancti, 
tate insignes, ambo dicendi copia prestantissimi, ambo denique paribus studiis universam 
Ecclesiam quam late patet, scriptis illustrarunt, moribus ornarunt. 

Plures jam anni sunt, ex quo eximia Basilii seripta castigata et pristinae reddita integri- 
tali in lucem emissa sunt. Spes erat Gregorium Nazianzenum proximo secuturum inter- 
vallo. Id fuit in votis; et certe idem sperare licebat ab iis, qui tam prieclaram in emen- 
dandis ad veterum codicum fidet tum Greeorum tum Latinorum Patrum scriptis navave- 
rant operato. Cum enim primum ad opus istud animum appulissent nostri, novasque in 
diem e prelo exeuntes priscorum. monumentorum editiones placere bonis omnibus 
conspexissent, id sibi negotii crediderunt dari, uL maximos quosque utriusque Ecclesim, 
Grxci scilicel el Latine, Patres in lucem emiltterent. Ad opus tam arduum strenue aggressi 
sunt. Quo successu norunt omnes, Insignes quatuor Latini Patres, Augustinus, Ambrosius, 
Hieronymus, Gregorius, prodiere; tres quoque e Graecis, Athanasius, Basilius, Chrysosto- 
mus. Unus hactenus exspeelabatur; unum omnes desiderabaut : extremum hoc munus 
postulabant. Quee. tante Gregorium morc tenerent mirabantur. Nilil necesse est causas 
percurrere, quie tandiu Gregorium retardaruntl. Varii eventus, morsque ipsa impedimento 
fuit. Domnus Fr. Louvard istud opus aggressus fuerat, vir acris ac vehementis ingenii et 
« quasi ignis '; » mulla jam congesseralt, innumeras ex variis manuscriptis codicibus 
lectiones deseripserat ipse, et describi curaverat; sed tot jactatus est tempestatibus, ut 
incepto desistere coactus 511. Tum ejus scrinia, el quicunque paraverat, in amici manus 
pervenere, quo non erat quisquam ex nostris ad opus istud perficiendum magis idoneus. 
Noslrum dico Prudentium Maran, qui in Basilii epistolarum editione elaboranda, aliisque 
praeclaris operibus, maximam laudem adeptus est: qui Grece Latineque luculenter sciebat : 
qui in versandis diurna nocturnaque manu sanctorum Patrum, maxime Grecorum, scriptis, 
vilam omnem consumpserat. Sed heu! dum nimium operi manum admovere moratur, 
aliisque in dies elaborandis scriptis occupatur, morte correptus, imperfectum istud relin- 
quit. Audacior profecto videbitur, quisquis inchoatum tam difficile opus susceperit. Nec 
dubium quin temerarius audial, ac in sui comparalione defuncti desiderium exoite'!., 
Verumtamen si quis temeritatis notam inurat, justa nobis esse potest excusalio. Quantum 
enim licuit, onus tam impar viribus nostris suscipere recusavimus; sed reluctantibus, et 
tenuitatem nostram causantibus imposita nobis hac est provincia ab his, quoruin imperia 
detreclare nefas fuisset. Jubentibus itaque cessimus : admola deinceps operi manu, nec 
euris nee laboribus pepercimus ut jussa facesseremus. Nemo non intelligit quantum labo- 
ris et opere impendendum fuerit in emendanda, saltem pluribus in locis, veteri editione, 
in seligendis variis lectionibus, vertenda carminum parle maxima, disponendis ordine chro- 
nologico epistolis, in adornanda S. Gregorii Vita, exponenda ejus doctrina, in enodandis 
variis difficultatibus, rebusque in aliis pluribus quas accurata editio postulat. 


PARS PRIMA. 


ST. DE VARiIS 5. GREGORII OPERUM EDITIONIDBUS. 
Primum quidem doctorum virorum, qui opera Gregorii in lucem proferre studuerunt, 
labores sunt commemorandi. Alii plura, alii pauciora : alii Greece, alii Latine tantum, alii 
! Eccli. x1 vti, 1. 
ParRncL. Gn. NXXV. 1 


11 PIGEFATIO GENERALIS. — PARS I. 13 


Groece simul et Latine; alii quasdam lantum orationes, aut carminum partem aliquam, vel 
epistolarum. Non enim omnia simul, dispersa hinc inde saneti doctoris opera prodire 
poterant, sed per particulas, quatenus in hominum studiosorum manus et cognitionem 
venerunt. Sua singulis laus reddenda ; quippe qui, tametsi imperfectum reliquerint opus 
quod aggredimur, nobis tamen praeundo viam monstraverint, et ad perficiendum non- 


nihil contulerint. LA 
Editiones Greca. 


I. Ut de τοῖα. editionibus primum dicamus, quod quidem ordo videtur postulare , 
prima sese ollert illa, qua conlinentur « Gregorii Nazianzeni orationes leclissima xvi 
Grace ex editione M. Musari : Venetiis in edibus Aldi 1516, in-8* (d). » 

Epistoliee nonnullze Gregorii, una cum epislolis Basilii, typis excuse sunt primum 
Haganone anno 1528 in-8, deinde Venetiis anno 1532 curis Obsopaoi, in-fol. 

Gregorii Nazianzeni Theologi orationes 1x elegantissime prodierunt anno 1336 in e li- 
bus haeredum Aldi, in-8*. 

Easdem orationes typis mandavit Vechelius Parisiis anno. 155^. 

Paulo post longe locupletior vulgata est euitio Operum Gregorii; quee non modo oratio- 
nes, 51 minus omnes, saltem. earum partem maximam3j verum eliam rxxx epistolas, et 
permulta earmina complectebatur. Anno Chris 1530. prodiit Basilee, sumptibus Joannis 
Hervagii, Graeca illa editio; quam proxime, eodem scilicet anno, subsecuta est eorundem 
operum elaborata variis ab auctoribus Latina interpretatio. Exstat ir Regia Bibliotheca 
bujus Gracie editionis exemplar cum nolis ad oram libri scriptis. In hae editione recen- 
setur inter Opera Gregorii tragedia, Christus patiens, qua jam bis Grece prelo exierat z 
Rome,anno 15419, in-8*, per Antonium Bladum Asulanum; et Lovanii anno 1555, per 
Rutgerum Rescium : utriusque editionis hujus tragodie non meminit Fabricius. Eodem 
anno editio Bladi Parisiis in officina Christiani Vechelii recusa est. 

Sentenlias et regulas vite ex Gregorii Nazianzeni scriplis collectas, Grece; ejusdem 
jambos aliquot, Grece etiam, studio Joannis Sambuci, Antuerpiae inlucem emisit Plantinus 
anno 1568, in-8*. 

Nec vero pr:etermitlenda Selecta carmina ab Hieronymo | Brunello S. J. edita, cum Georgio 
Piside et Synesii ac Clementis Alexandri hymnis : Rome anno 1590, in-8". 

Addenda etiam poemata quedam a Davide Hoschelio, Lugduni Batavorum anno 
4591, in-& ex officina Plantiniana, cum paraphrasi Graeca, quam Hoeschelius Nice» opus 
esse arbilratur. 

Denique, gemince Gregorii in Julianum imperatorem inveelivi, Grace, cum scholiis 
Grecis ; ejusdem oralio in. Martyres et contra Arianos; decem nova epistolc, testamentum 
Gregorii: omnia ex Bibliotheca Henrici Savilii edita sunt Etono, in-^*. anno 1610, cura 
et studio R. Montagu, typis Joannis Norton. 

Editiones Latinc. 

Gregorii Nazianzeni carmina, ad bene beateque vivendum utilissima, Laline , ex editione 
Aldi Manutii Romani et Petri Candidi monachi, Venetiis, Aldus Manutius, in-^*, 1504. 

Anno 1508, decem Gregorii oraliones, ex earum numero quas a Rufino Latine redditas 
ferunt, vulzat:e sunt Argentorati, cum ipsius Prefalione ad Apronianum, per Joannem 
Knobauch. Hie sunt orationes, olim 1, XII, XV, XVII, XXVIII, XXXII(, XXXVIII, XXXIX, XLIV, L. 

Eodem anno, alias septem orationes, Latine a se redditas, Augustae Vindelicorum OEco- 
lampadius vulgavit. 

Anno 1322, alia quarumdam Gregorii orationum editio Lipsiie prodiit in-8^ : at illa non 
dilfert ab Argeutoratensi. 

Anno 1531, Bilibaldus Pirkheimerus, qui tribus ante annis Gregorii Apologeticum La- 
tinitate donatum in lucem emiserat, triginta octo orationes, quas Latine verterat, Basilem 
prelo supposuit. Necdum inde exierant, cum mors abstulit interprelem; cujus « nun 
mortem deplorandam, ail Erasmus, sed deflendam publicam studiorum jacturam. » Quippe, 
Pirkheimerus, ni festina mors obstitisset, « eximium Christiane philosophie proconom 


(4) € zat. . Reg. , Vom. I, pag. 310. n. 204. 


15 PILEFATIO GENERALIS. — PARS I. 11 


Gregorium Nozianzenum sic Latine loquentem nobis » daturus fuisset, ut Graci sermonis 
sonos nemo desideraturus fuisset. Joannes Straub, bilibaldi genor, uanslatas ἃ socero 
suo orationes edendas curavit Basilem ex oflieina Froueniana, anno 1521. Editioni, quia 
plurima alia Gregorii opera complectitur, prefixa est elegantissima Erasimi epistola in qua 
laudes interpretis prosequitur. 

Auno sequenti, Claudius Chevallon Parisiis vulgavit Gregorii Nazianzeni cognomento 
Theologi orationes xxxvii, tractatus, sermones et libros aliquot Latine, Bilibaldo Pirkhei- 
mero, Rulino presbytero, el Petro Mosellano interpretibus, ex editione Joannis Straub et 
Desiderii Erasmi. Hujus Porisiensis editionis anni 1532 non videtur meminisse Fabricius. 

Aliam anno 1550 Volfangus Musculus, Basilee, apud Joannem Mervazium, praefixa epi- 
stola nuncupatoria Augustane reipublice prefectis consulibus, adornari curavit editio- 
nem, qua Latine exhibet quidquid Grece. complectitur editio ejusdem anni apud eum- 
dem Hervagium ; scilicet xxxvrir orationes a Pirkheimero Latine reddilas, orationes quin- 
que de Theologia a Petro Mosellano, qualuor aulem ab ipso Musculo, nempe r, ΧΙ, XLv 
et xuvir5 demum tragoediam, Christus patiens, ex versione Sebastiani. Guldebeccii Tigu- 
rini, et alia poemata cum interpretatione Aldi Manutii. 

Anno 1550, orationem de pauperibus amandis et benignitate. complec'endis, cum dua- 
bus Gregorii Nysseni orationibus ejusdem argumenti, ex interpretatione Petri Y'rancisci 
Zini edidit Parisiis Vascosanus, in-^?. 

Anuo 1569, prodiit Parisiis apud Claudium Fremy prima Operum Gregorii, adornata a 
Jacobo Billio Prunao Saneti Michaelis in. eremo abbate, editio, sive interpretatio. Aliud 
euim est edilio, aliud interpretatio. Id. sensit ipse Billius, librumque suum inscripsit : 
Gregorii Opera nova translatione donata, elc., cum commentariis Nicetie. Serronii, elc 
Non una nova bujus interpreltatiouis fuit editio. Vel ipso anno sequenti prodiit Colonii, 
pluriesque deinceps recusa est. De liac. versione, qua» exteris longe prostat, mox plura 
dicemus. 

Quo tempore Billius Gregorii Operibus Latine verlendis incumbebat, Leuvenkiaius, 
hortantibus amicis, eumdem laborem susceperat; cumque de Billii. labore certior factus 
fuisset, manum de labula tollere cogitabat, At eo deinceps edito sentlenliam mutavit, 
cum cerneret se quam multa non prius visa, quibus caruissel Dillius, eongessisse; maxi- 
me vero quod nactus esset Elite Cretensis archiepiscopi in Nazianzenum commentarios, 
quibus ducibus ad eruendos abstrusos in plerisque locis Nazianzeni sensus uli se posse: 
magna cum utilitate conspexit. Prolerea egregia seriptorum Nazianzeni exemplaria, qui- 
bus usus est, celebrat, inter quz? duo summis effert laudibus ; allerum Choniatee Acumi- 
nali manu scriptum; alterum longe antiquius, litterarum elegaulia praestans, et scriptio- 
nis integritate; tanta scilicel diligentia exaratum, nullum ut in eo verbuuir perperam seri- 
ptum reperiatur. Is eodex Basileam, ubi etiamnum magna veneralione asservatur, allatus 
tempore concilii Basileensis, plurimas exhibet picturas, hasque inter eleganter Gregorii 
imaginem. Horum exemplariorum ope depravata plurima se correxisse, et mutila integri- 
tali restituisse asserit Leuvenklaius. Prodiit illa editio Basilez:» anno 1571 ex oflicina Her- 
vagiana, eaque tam diuturnis vigiliis tantisque curis elaborata, ut in prima libri pagina 
hiec inseribere non dubilaverit : « Nec deinceps aliam exspectari locupletiorem posse de 
procemio lector intelliget. » Num Germanus interpres plus «equo sibi indu!geat, ex dicen- 
dis declarabitur. 

Leuvenklaius editionem in tres omnino distribuit tomos : quorum primus oraliones xx 
cum Elianis commentariis continet, totusque ipsius debetur iuduslri?, qui euin de Greco 
in Latinum sermonem transtulit. Alter reliquas oraliones xxxii, cum epistolis et poematiis 
hactenus editis complectitur; qui quidem sumpsit ex Billiana editione. Huie tomo prz- 
fatiunculam Billio honorilicam prieüixit, hisque verbis eum alloquitur * « Quapropter mibi 
polliceor te virum sapientem ac doctum optimam in partem consilium nostrum interpreta- 
turum. Debet enim abesse, cum omui ab hominum genere, tum a litteralis potissiinum 
invidia; quibus esse nihil antiquius par est, quarn. ut et ipsi juvanda totis viribus reipu- 
blica stddeant, » elc. Sua Leuvenklaium spes fefellit : nam male cst a Dillio hobitus, et a 


15 PIUEFATIO GENERALIS. — PARS I. 16 


Billianze interpretationis anni 1583 Paiisiensibus editoribus, tum in prefatione, tum in 
nolis, in quibus plerumque acrioribus verbis repulsus et increpitus est. In tertium et ul- 
timum tomum, « qui lotus, » inquit Leuvenklaius, « itidem noster est, » ea refert Grego- 
rii poemata, quad? hactenus non erant luce donata. Preterea Nicete commentarium in 
Gregorii sententias, tam quaternis quam singulis versibus inclusas, adjecit, et egregium 
Pselli Christiani philosophi de difficilium Nazianzeni locorum inteilectu librum : demum 
dialogos, quos Cisario falso ascriptos ne quidem suspicatur. 

Julius Gabrielis Eugubinus tres Gregorii orationes, scilicel 1* Apologeticum, 9^ De amo- 
re erga pauperes, 3* In natalem. diem Salvatoris nostri, Latine redditas edidit anno 1573, 
Anluerpia, typis Plantipnianis, in-8* : quas eliam scholiis, sive commentariis illustravit. 
Addidit praterea emendaticnes ex mullis vetustissimis ac probatissimis exemplaribus 
erulas in Greca omnia Gregorii opera, quc editione Basilee anni 1550 continentur. Pra- 
fixa est nuncupatoria Antonio Carafi cardinali epistola. 

Billiana versio ilerum Parisiis apud Nivellium et Nicolaum Chesneau, anno 1583, ex 
secunda Biilii.recognitione, qui operi immortuus est : verum auctior illa atque emenda- 
lior recusa est cura οἱ studio Genebrardi, qui eam Gregocio XIII Pontifici dicavit. In 
duos distincta est tomos, propler novam plurimorum librorum accessionem. Accessere sis 
quidem Nicete Serronii, Pselli, Elie Cretensis commentarii, epistolae. plusquam centum 
quinquaginta, tam Grece quam Latinae 

Auno 1753, Veneliis sumplibus Antonii Zatta Latine prodierunt omnia Gregorii Na- 
zianzeni Opera ex eadem versione et cum iisdem commentariis et scholiis; quibus acces- 
sere Latine tantum qua: a Jacobo Tollio et Muratorio utraque lingua jam edi!a fuerant, ut 
postea dicemus. 

Editiones Greco-Latinc. 

Primum occurrunt Gregorii Nazianzeni carmina ad bene beateque vivendum utilissima, 
e Greco iu Latinum ad verbum conversa ab Aldo Manutio Romano, et ejusdem typis 
excusa Grace et Latine, Venetiis, anno 150^, in-4*. Laudandus Aldus, qui primus partem 
8liquam Gregorii carminum vertere tentavit; quamvis enim cressa et ineleganli ea vesie 
donaverit, donavit tamen, et aliis viam aperuit. 

Gregorii quaedam et sancta carmina cum Joannis Langi Silesii interpretatione, et ejusdem 
Langi poemata aliquot Christiana : Basilezs, 1561, in-8*, per Joannem Oporinum. Versus 
Graecos Latinis totidem versibus non inelegantibus reddit interpres. 

Anno 1563, Henricus Stephanus in lucenr emisit, cum Synesii hymnis, Gregorii Nazian- 
zeni odas aliquot Grece et Latine, ex versione ct cum notís Francisci Porti : Parisiis, 
in-2^(a). 

Ibidem anno 1570, Joannes Benenatus vulgavit Gregorii Nazianzeni odas Grece, cum 
Latina versione, in-8* (b). Jbidem, Gregorii Nazianzeni odee aliquot. Greece οἱ Latine, ex 
versione el cum nolis Francisci Porti, apud Claudium Morellum, 1618, in-2^ (c). 

Opuscula quzdam tunc primum in lucem edila, aliaqueitem versibus reddita, magnaque. 
ex parte Cyri Dadybrensis episcopi commentariis illustrata, cum pravia epistola ad cardi- 
nalem Sirletum, interprete Jacobo Billio, in-8*, 1575, Parisiis, apud Joannem Benenatum. 

Anno 1382, Lipsie typis Joannis Steiman prodiit in-8* (d), oratio Gregorii Nazianzeni 
De Pentecoste Grace et Latine, ex editione et cum scholiis Matthei Dresseri. 

Anno 1591, S. Gregorii Nazianzeni definitiones rerum simplices incerli auctoris, et Ma- 
ximi monachi detinitiones, Grace οἱ Latine ex versione Joannis Leuvenklaii, ex editione 
et cuin nolis Davidis Hosschelii : Heidelbergz, ex oflicina Santandreana in-8? (c). 

Anno 1596, Nonni Panopolilani... et S. Gregorii Naziauzeni telrasticha, disticha, mona- 
stica carmina cum versione Lalina e regione, ex inlerpretatione Erhardi Hedeneccii : Da- 


5110 ad Lecythuim Valdkirchianum, in-$ (f.) 


(a) Cat. Bib. Reg., tom. 1, pag. 350, sub num. d) Ibid., n. 208. 
so. $i πον i Ἢ !bid., n. 203 et n. 238. 
(^) Ibid., n. 505. (Π) lbid., n. 250. 


(c) lbid., n. 905. 


1 PIUEFATIO GENERALIS, — PARS If, 18 

Anno 1608, Gregorii Nazianzeni TAhrerodia, seu poetnation elegiacum de animi sui affe- 
ctibus et miseriis, Graece οἱ Latine : Ingolstadt, Adam Saturius, 1608, in-8*. 
| Anno 1619, Episto!e Gregorii Nazianzeni : lugolstadt.. Elegantissima hac est Epistola- 
rum editio. 

Auno 1658 prodiil liber, cui titulus Ἐμπύρευμα εὐσεδείας, varia ex Patribus Gracis colle- 
clanea exhibens, atque inter ea « Gregorii Nazianzeni carmina quidam...» Omnia Grieco 
cuim inlerpetatione Latina et ex editione Joannis Gaspari Suiceri : Tiguri, Joan. Jacob. 
Bodmerus, in-12 (a). 

Anno 1696, D, Gregorii Nazianzeni theologi Carmina cygnea inedita. Wc continentur in 
libro, cui titulus : Jacobi Tollii insignia itineris Italici : Trajecti ad Rhenum, 1696, in-&*. 

Anno 1709, carmina, sive epigranemata ccxxviin S. Grezorii Nazianzeni : Patavii, in-^. 
inler Anecdota Graeca, quae Antonius Muratorius, ducis Mutina bibliothecarius, publici 
juris fecit. 

Anno 17106, collecta D. Gregorii Nozianzeni plurima poemata in Lalinum conversa, 
auctore Dionysio Gaullyer : Parisiis, in-12. 

Editiones Vulgari sermone. 

Quatrains sententicux de S. Grégoire de Nazianze, avec une brióve exposition, tournés en 
vers francais par. Jacques de Dilly : Paris, Guillaume Chaudiéres, 1516, in-8*. 

1693. Orationes omnes Gallico idiomale versi sunt per Nicolaum Fontaine, ut notatur 
jn Catal. Reg. Bibl. Parisiis, 9 vol. in-8', apud Joannem Pralard. 

1735. Geminas orationes contra Julianum desertorem, a se Gallice redditas, eum notis 
edendas curavit ecclesiasticus Grationopolitanus : Lugduni, in-12, apud Duplain 

17&1. Oratio I, sive Apologeticus, Gallice cum notis : Parisiis, apud Ludovicum ΠΟΙ, 
in-12. 

De editione Greco-Latina. Parisiensi 1630. 

Nunc ad Greco-Lalinam editionem, qua Griecum Gregorii, et Latinam Billii interpreta- 
tionem complectitur, veniomus. Non una est hac editio. Prodiit primum anno 1609, dcinde 
anno 1630, Parisiis, denique Colonic, vel potius Lipsie; quie editio ab aliis hoc solo 
discrepat, quod pluribus scatleat mendis. Hane magnifice commendat Fredericus Morellus 
« ut a nunquam satis laudato Billio diligenter collatam cum Regiis mss., et curn Medicais 
Regina matris, necnon quos illustrissimus cardinalis Sirletus ex ltalia miserat, deniqua 
cum codice quem ultro commodavit vir clarissimus Paulus Petavius, curiie supreme sena- 
tor intlegerrimus; in cujus libri ora marginali variantes quidem lectiones, conjecturas et 
emendationes Billius operosa sedulitate adnolaverat, » etc. Hiec et alia mira predicat. Rem 
tamen propius considerantes, fidem habere detreclant. Imo Parisiensibus typographis, pro 
laudibus tam impense dilecte editioni concessis, « cos nihil minus preestitisse, quam quod 
polliciti erant (b),» a Montacutio objectum est, qui praeclarum elogium irridet et depellit 
sic prosequendo : « Mabebant fortasse, habere sane poterant, Regios, Regineos, Pelavii 
libros, Sirleti, ete., sed, ut ille Epicteti lucernam, ad ostentalionem, non ad usum ; quippe 
qui defurmarunt magis Gregorium quam fuerat in editione prima. » 

Quid tum Parisienses, et fortassis ipse Morellus? ab ipsis audiamus : «Nec molestum, 
nec injucundum tibi, (lectori φ'λαληθεῖ) inquiunt in prefatiuncula, si propositi consiliique 
nostri, ac non dubiae destinationis in D. Gregorii Nazianzeni operibus Grece οἱ Latine 
edendis le paucis admonemus. Sic igitur habeto, nos in animo habuisse hujus sanctissimi 
et eloquentissimi antistitis operum δίγλωττον edilionem aggredi ex codice Basiliensis 
εχδόσεως anui 1530 apud. Hervagium, quem clarissimus vir Jacobus Billius, utriusque lin- 
gua peritissimus, cum Reziis codicibus Gallicis et cum Italicis accurate contulerat.... Ve- 
rum enim quoniam non ubique cum ipsius Latina interpre!atione conveniebant ejus emen- 
dationes et cixasp^í, multaque ab illo fuerant in textu deleta, quie idem rursus δευτέρων 
ἀμεινόνων reponenda ἀναπεισθεὶς censuerat, et contra sustulerat in Latina interpretatione, 
qua in Grecis relicla erant ; tantum sibi assumere foluil prefectus διορθώσεσι, αἱ de tanti 


(a) Cat. Lib. Reg. tom. I, n. 971. (b) Greg. Naz., im Jul. invect, dux. 


19 PRAEFATIO GENERALIS. — PARS T. 9) 


viri opere et ἀγχινοίᾳ sententiam ferret ; maluitque de Aoc sibi tradito exprimere, ac deinde 
in notis ae scholiis collectas varias lectiones representare, quaeque magis cum interpretum 
oratione consentirent, vel cum auctoris sensu convenirent, in locis ambiguis indicare. » 

Quodnam eutem «traditum illud, de quo bona fide correctioni praefectus exprimere 
maluit? Si traditum illud, is erat emendatus a Billio codex probe collatus et castigatissimus 
elrectus ;» cur ad caleem rejectee Billii lectiones? Hominem quippe credas, quod solet, 
quodque prorsus hic operis necessarium, prae manibus habuisse Billii quoddam autogra- 
phum; si minus « castigatissimum, » al e quo diligens saltem et acutus typographus expe- 
dire se uteunque possel. Sed neutrum uspiam affirmat Genebrardus. Igitur « si.traditum » 
illud nihil est nisi Hervagiana editio Basiliensis, unius, ut constat, Billii manu, liturisque 
lam confusa, tam perturbata, «ut quam λέξιν xoY ῥῆσιν magis probaret, quam rejiceret, 
διαῤῥήδην nunquam exprimeret,» quod ipse fatetur atque etiam scribit Morellus; cur inser- 
te passim atque su(fect:e Dillii seu lectiones, seu conjecture; cum fatente Morello, ne 
obscure quidem, nec ullo modo unquam expresserit, quid probaret, quid reiiceret? Deni- 
que quis Hercules ad hoe « Augie» plusquam «stabulum repurgandum? » Et tamen huic 
operi admovetur « prafectus correctionibus typographicis; » qui forsitan vix, ut fere (it, 
Grece legere norat 

Venia tamen digui videntur Parisienses editores, « Quid enim hie agas, » ut Morelli ver- 
bis utar, « ubi quam λέξιν καὶ ῥῆσιν magis probaret, quam rejiceret diserte nunquam (Rillius) 
exprimeret? Ubi non ubique, » quod aiuntin allera praefatione, « cum Lalina interpretatione 
conveniebant emendationes et conjecture : ubi multa in lextu deleta; quee idem Dillius 
renonenda censuerat; et contra sustulerat in Latina interpretatione, qua in Grecis relicta 
erant: » uno verbo, ubi nec Latina cum Grecis, nec Greca cum Latinis convenirent, Quid 
agas, inquam, nisi, nec Basiliensia, quao plerumque deleta aut perturbata, nec Billiana qua 
dubia penitus et incerta, sed inconditum quoddam, informe et ambiguum opus 
edas ? 

Ecce jam, non « propositum, » non « consilium ac destinatio, » sed opera Parisiensium 
editorum. Hoc eorum opus, ipsis fatentibus. Hinc mirari subit qui falso Graecis inscriptunz 
doctissimi Dillii nomen doctos pariter et indoctos in errorem induxerit, ut in hac editione, 
Greca meliora quam in Basiliensi sibi persuaderent. Inde Gregorius sub falsi Billii nominis 
umbra neglectus incultusque Jacet, quia summa cura collatus cum mss, et emendatus a 
Billio lemere praedicatur. 

De correctione seu codice Billii. 

Pre manibus habemus famosum Billii volamen, de quo tam mira Genebrardus, Morel- 
Jus, aliique praedicant. Chatardi primum, cui bibliothecam Billius legarat, tum Genebrar- 
di, deinde in Petavii manus venit is codex. A Pelavio senatore Parisiensi ad Richerios» 
Sorbonicum doctorem alterum, alterum medicum fratris ejus filium, demum ad bibliopolas 
transiit. Hune emptum vir clarus, librorum et litterarum amans, D. Baron Senonensis me- 
tropolis canonicus el promotor, cum de nova Gregorii operum editione cogitare 
nostrum audisset Louvardum, ipsi statim ultro obtulit librum, alque etiam generosius 
misit. 

Liber editus est Basilee apud Hervagium anno 1550. « In ora, » non tantum, ut Morellus 

aamonebat, sed intra lineas longe frequentius; « nec emendationes, conjecturas, lectiones » 
duntaxat, verum glossemala etiam, synonyma, et id genus alia, manu sua adnotavit Bil- 
lius. Sed intra lineas ita plerumque hec inserta, tam male picta, tanta confusione ascripta 
sunt, ut nec aperte, nec obscure, nulloque prorsus modo pernoscas, non dicam, qua spu- 
ria sit, qux germana leclio, sed ut ne divinando quidem assequaris, an illa leclio sit e 
manuscriptis eruta, aut e quibusnam, an glossa, an conjectura, an emendatio. Credo equi- 
lem, ne Billius ipse redivivus, quid sibi tum vellet, modo posset explicare. Pura pula sunt 
adversaria, in quz aliud agentes scriptores cursim ac festinanter ex lempore mentem ex- 
onerant, sine serie, sine ordine, sine distinctione, ut nisi cito, aut perendie digeranl, quid 
sibi voluerint, ipsi postea non intelligant. 

Versionem suam primo quidem magna, tum secundis curis summa sedulitate Dillius ad- 


δι PILEFATIO CENLItALIS. — PARS I. 23 
ornavit; ad idque consilii lectiones, scholia, glossas, conjecturas, emendationes in edito 
suo promiscue congessit. Verum de Graecis edendis, seu desperarit omrino, quod insinuat 
Genebrardus; seu quod verius, serio nunquam cogilaril; iis cerle neque studium, neque 
curam ullam impendit; imo sic perturbata reliquit, ut quid rejieiendur, quid retinendum, 
ipsi editores non potuerint agnoscere nec quisquam possit inlelligere. Nunquam Graeco 
Gregorii Opera edere destinatum illi animo fuit : el eerte, si id serio cogilassel, si operi 
manum admovisset, si quid promovisset, cur eo statu saltem Greca Nazianzeni nou reli- 
quit, quo Isidori Pelusiolee epistolas, quas e Billii schedis triennio post ejus obitum Grace 
et Latine Chatardus excudi curavit : imo quo statu reliquit centum viginli septem ejusdem 
Gregorii epistolas, qua Grace pariter et Laline jpso pene quo morluus est anno prodiere? 
Quid Chalardus, qui et in elogio Jacobi Dbillii, et in epistola ad Godefridum Billium ejus 
Iratrem, deposita apud se Billii inedita opera, « velut posthumos » quosdam « libros » pol- 
licitus erat, hune nobis unum, et natu majorem, et parenti chariorem, et merilo preslantio- 
rem invidit? Primo namque conceptus a Billio fetus hic fuit, vixque Grecelingue tyroci- 
nia excesserat ille, « (a) Cum incessit ei cupiditas Latinitate hunc (Gregorium) donaudi οἱ 
ae innumeris quibus scatebat mendis et salebris repurgandi. Totus erat (Billius) iu Grego- 
riano illo opere, quod nou immerito pistrinum suum, in quo diu ci molendum fuit, alicubi 
appellat.»Addit infra Chatardus : « Cupiebat et ipse (Billius) impense, dum superstes erat, 
ul Gricus sanctorum illorum Patrum quos transtulit, contextus ab ipso recoguitus et ab in- 
numeris niendis vindicatus recuderetur, maximeque D. Gregorii Nazianzeni... ia quo casti- 
pando, convertendo et illustrando diu multumque se torsit... Sed hoc a biblio- 
polis nunquam consequi poluit, qui a Grecis et llebreis edendis plane abhorrent. » 

Id quidem impense Billius, et a primis fere Graeci lingue tyrociniis cupiebat, nullus du- 
Lito : Operi par erat, el confusa licet parata materia, feliciter tamen perfecisset inceptum, 
$i spes edendi aliqua tum atfulsisset. Verum cum nulla alfulgeret, in Graecis opere tantum 
collocavit, quantum interpretalioni sua» conducere judicavit. Hoc fuit opus Billii circa 
Gricum Grezorii : hie unus labor, « in quo totus fuit, » cui etiam immortuus est. Cun 
aulem Chatardus ait in elogio Biliii : « Omnia D. Gregorii Nazianzeni Opera repurgata ct 
mullo aucliora facla, conquisilis nimirum undequaque veteribus Grxcis exemplaribus, 
multisque ad eum missis... typis mandat, » etc. : ex his verbis discimus, quaenam a yillio 
« repucgala, » οἱ cui rei « conquisita, » missaque exemplaria Graeca; nimirum « efstigan- 
dis, recoguoscendis, repurgandisque » pauculis Graecis, et Latino ipsius interpretationi 
editionique Gregorii perficiendee, qualem extrema manu politam moriens anno 1582 Billius 
reliquit quaeque anno sequenti e prelo egressa est : at Grecis orationibus, carminibus, et 
epistolis plus opere praeterea nihil impendit. 

Si Griecus contextus a Billio est « collatus, recognitus, repurgatus, castigalissimusque » 
elTectus, ut narrant Genebrardus et Chatardus; cur, quaeso, viri docti Billioque conjur- 
elissimi opus « castigalissimum » pri caeteris mandari typis non curarunt? Ergone id a bi- 
biiopolis consequi non potuerunt ; qui recalescentibus paulo post Griecarum Hebraicarum- 
que jitlerarum studiis, ipsius Nazianzeni plurima, tum Isidori volumen inlegrum, omnia, 
Grece et Latine vulgarunt? Quin etiam haud ita multo post, ipsa Gregorii Nazianzeni omnia 
aliorumque bene multorum opera Grece et Laline typis elegantissimis edita sunt. Unuin 
duntaxat addam : textus ille « expurgatus et castigatissimus, » quem Chatardus et (ene- 
brardus viderunt, ille ipseest, quem exhibet emptum a D. Baron Senonensis metropolis 
canonico, rnissumque D. Francisco Louvard exemplar ; quod opportune servatum non ex- 
cidit. Hine certo discimus correctionem Billianam nusquam exstare, nusquam exstitisse, 
adeoque Parisiensem editionem non majori in honore, quam Basileensem habendam, de 
qua Billius : « Hervagianus codex, qui unus suppelebat, tot lamque fcdis erroribus scate- 
bat, ut ad hoc Augic stabulum repurgandum nop uno Hercule opus esset, Nullaoratio, nul- 
la propemodum pagina gravissimis mendis vacabat. '0xosógazoz, ul ita dicam, erat hiec pla- 
$a. » Chalardus etiam bic de Billio scribit ad fratrem ejus Laudunensem abbatem, cui Diis 


(a) Eleg. Dillii, epist. ad. Godef. Dillium, oper. Gregor. ed. 22, 1382, p. 1550. 


25 PRELEFATIO GENERALIS. — PARS I. £i 


lianum Isidorum nuncupat. « Pudebat enim eum, quod Grecia... tam doctum, tam disertum, 
tamque facundum auclorem et oratorem suum haberet tam mutilum ac lacerum, totque pla- 
gis confossum, ut semivivus relictus videretur. » Que cum vera sinl, atque in Parisiensem 
editionem possinl retorqueri, ul ex dictis constat, inde quoque constare debet necessariam 
esse novam Operum Gregorii Nazianzeni editionem ; maxime cum nulla sit qua omnia ejus 
Opera conlineat, nulla qua& non innumeris mendis scateat. ἃ TANT e- 
god editionem ἐπε ensmdkt nostri sunt aggressi. Primus Arn ros ph, riui 
Frischius; quo paulo post exstincto, operi successit D. Franciscus Louvard; verum tot 
tempestatibus jactatus est ut rem infectam relinquere coactus sit. Tum partes illas susce- 
pit D. Prudentius Maran, sed e transverso mors incurrens virum doctum abstulit, prius- 
juam opus promovere, nedum perficere potuerit. Demum nos, licet impares tanto oneri, 
« in eorum labores, » inviti sed jussi, intravimus. Quid singuli in liac editione prestite- 
rint, nunc exponendum. 


Δ QUID NOSTRI IN HAC EDITIONE OPERUM GREGORII ADORNANDA PRJESTITERINT EXPONITUR* 


Stadium istud qui priar ingressus fueral, Jacobus Frischius morte slatim est sublatus ; 
quasdam lan'um variantes lectiones reliquit. 

D. Franciscus Louvard, qui successit operi, diu multumque insudavit, nulli pepercit la- 
bori. Ardeutis ingenii impetum secutus , undequaque conquirebat quidquid propositum 
suum juvare possef. Quo factum est, ut immensam rerum ad Gregorii editionem necessa- 
riarum copiam congesserit. Omnes pene editiones comparavit, sive Graecas, sive Latinas, 
sive Graco-Latinas; ad. quas, « omnia, si paucula quzdam excipias, » a se exacta fuisse 
Gregorii Opera testatur. Has omnes longo ordine recenset, Basileenses, Billianas, etc., le- 
ciones, qui ad calcem editionum rejiciuntur : atque. etiam si quas lectiones vel notas a 
viris doclis in ora librorum scriptas novit, tanta diligentia exquisivit, ut tandem repere- 
rit. Famosissimum volumen Basileensis editionis, in quo lectiones et emendationes, qua 
e manu Bilii? ad oras et intra lineas scripla sunt, sponte sna benigue obtulit, ut jam dictum 
est, vir clarissimus D. Baron. Aliud ejusdem editionis exemplar, « cum. emendationibus 
οἱ adnotalionibus seriptis manu viri docli » accepit a D. Naulin, viro cetera docto, atque 
imprirfis Seriplurarum studio clarissimo , in curia Parisiensi advocato. Exemplar istud 
Hervagiane editionis, in Heinsii Bibliothecae catalogo Lugduni Batavorum edito an. 1682, 
p. 7, n. 129 inscriptum est. Lectiones et emendationes sunt eleganter μοί, sed Anglum, 
Calvini discipulum , sapiunt, ui fallor. Quasdam emendationes, quas in ora Parisiensis 
editionis anni 1630 , olim apposuit doctissimus de Barcos abbas Sancygiranus , de- 
scribi el ad se mi!ti, emendationes quoque ac notas a doclissimo — Tillemontio 
sd oram Parisiensis edilionis scriptas, οἱ a domino "Tronchai oblatas exscribi curavit, 

Tandem eopiosissimas lectiones, quas e Regiis, Colbertinis Mazarinoisque manuscriptis 
ecileetas , ad oram Graeco-Latincz editionis Parisiensis anni 1630 manu propria appinxit 
vir doctissimus, ae de litteris Graecis optime meritus R. P. Combe(isius, Dominieanus, ipse 
sua exscripsit noster Louvardus : cui praterea R. P. le Quien doctrina, eruditione, seri- 
ptis elarissimus , e Dominicana familia, Parisiis ad vicum Sancti Honorali , sui decus ma- 
ximum ordinis , emendationes et nolas censorias in Billianam omnem operum Gregorii 
interpretationem , ab eodem Patre Combefisio elaboratas benigne tradidit; el quidem eo 
majori benignitate, quod ipse pene statuerat! edere Gregorium, propler singularem theo- 
logi affinitatem cum Darasceno, eujus tum editionem adornabat. 

Primum autem nostro Louvardo studium fuit scrinia bibliothecarum  revoivere , 
el quidquid e re sua erat describere. Seriptlorum manu codicum tantam reperit co- 
piam , ut in his deligendis operee plus insumptum , quam in inveniendis fateatur, at- 
que ex iis immensam variarum lectionum copiam sive propria , sive aliena manu 
collegit. 

His omnibus comparatis, prefationes, vitam auctoris , prefigendas singulis orationibus 
admoniliones , quidquid demum accuratam solet atque etiam debet editionem comitari, 
summa diligentia ac celeritate parabat, atque eo progressu , ul fastigium operi imposuis- 


95 PiUEFATIO GENERALIS. — PARS f. 26 
set, ni continuis molestiis el impedimentis conflictatus fuisset. Demum incepto desistero 
coactus, nihil absolvit. Tum pependit interrupta Gregorii operum editio, minaque ingen- 
165 operum. Mine, inquam, ingentes operum ; nam preter Grigorii Opera, Elie in novem- 
decim oraliones, easque insigniores ac theolozicas; Nicet;e. item in sexdecim alias Oratio- 
nes commentaria ; Dasilii, medio siculo decimo Ecclesice Caesariensis episcopi longe opti- 
nii scholiaste, in duas supra quadraginta orationes scholia; demum simul cum operibus 
Gregorii, plus septem seriptorum, quorum ne quidem nolo sunt nomina, fetus edere, imo 
priemittere statuerat. l'leraque parata erant, et quidem prelo maturiora quam ipsa Grego- 
rii Opera. 

Intermissum diu opus, tandem longo post tempore in nostri. Prudentii manus pervenil, 
viri eruditione et laboribus Ecclesie utilitati impensis , nempe edendis sanctorum Patrum 
scriptis, clarissimi. Nemo certe e nostris ad Gregorii editionem concinnandam, et ad in- 
ceptum opus istud perficiendum magis idoneus. Verum suscepto operi serius manum ad- 
movit, nec mullum acceleravit, Delectum quemdam variarum lectionum , quarum florem 
libaveral, ejus manu scriptum, et plurima carmina , qua stricta oratione verlerat Billius, 
tb ipso soluta oratione reddila reperimus. 

Multum adliuc opere et laboris impenrdendum supererat, ad perficiendam Operum Gre- 
gorii editionem. Collati quidem erant manu exarati codices orationum, epistolarum et car- 
minum ; sed varie lectiones adhuc dissipata, in charlis tantum descript:e, necdum ad oram 
exemplaris edendi appicte, Quemadmodum priusquam domus «dificetur, res ad. dedifican- 
dum necessarie , materia , calx, cementa, ligna, et quecunque idificanti sunt necessaria , 
preparantur; sic quie ad editionem Gregorii necessaria, pra»parata quidem, sed nondum 
tractata et elaborata : varii lectiones sanandis Groci textus locis depravatis prosto erant, 
sed nondum adhibiti? ; adeoque emendandus supererat textus , emendanda quoque Billii 
interpretatio. Concinuanda erat vita Gregorii; ad quod opus fragmenta Gallica Tillemontii 
commentariorum, quie omnes vile ipsius annos minime complectuntur, precipue suppe- 
Lebant, Note sive observationes, aliaque plurima que requiruntur ad edilionem, nondum 
elaborata : hec omnia pro viribus prestare conati sumus. 

Primum id nobis studium fuit varias lectiones cum edito Gregorii t xtu. Graeco 
conferre, loca corrupta sanare, ut sua textui puritas restitueretur, suusvue nilor 
redderetur. Ad interpretationem quod spectat, Billius vir utriusque lingue peritissimus, 
Gregorii Opera tam feliei successu Latine reddidit tantoque apud omnes in honore est ejus 
interpretatio, ut temerarius certe auditurus sit, quisquis novam adornare tentaverit. Nihil 
tamen eo de Billiana interpretatione judicio deterritus noster Louvardus, aliam sibi ela- 
borandam putaverat, et ia verlendis duabus orationibus, nempe prima et secunda, al. 1^ 
εἰ 412, rei periculum fecerat: verum mutata senlenlia incepto destitit, et Billianam inler- 
pretationem servare decrevit. Idem fuit consilium nostro Prudentio. Utriusque vestigiis 
inhierentes, eam e regione τοὶ contextus sarlam tectam servavimus; elsi quando a 
mente Gregorii Billiana interpretatio aberrare aut eam non salis assequi visa est, aliam 
textui inserere non dubitavimus, vel in nolis subjicere, lectorem monendo. Id autem de 
orationibus tantum et epistolis intellizendum ; nam de carminibus aliud fuit consilium. 
Cum enim Latina Billii carmina Grecis Gregorii carminibus non satis respondeant, visum 
est Graeca pedestri sermone reddere, Latinis Billii versibus ad marginem inferiorem rejectis. 

Priusquam autem ulterius progrediamur, hie obiter exponendu; quinam sinl manu 
exarali codices, excusi a D. Louvardo, quibus usi sumus. 


$ HI. NoriTiA VETERUM CODICUM, AD QUOS GREGORII ORATIONES EMENDAYIMUS. 


Plurimos e! quidem probatissimi note codices in consilium adhibuimus. Hos inler 
unus est Regius, olim num. 1809, nunc autem num. 510 tota republica litteraria farosis- 
simus, qui solus e Gallicanis omnibus cunctas Gregorii oraliones continet. De quo Billius: 
« ΤΙ, inquit, amplissimum codicem capitalibus litteris exaratum, tantum antiquilalis 
pro se ferentem, ut ipsius Gregorii propemodum eelale scriptus esse videretur, qui preter 
epistolas et versus, omnia ipsius Opera conlinebat, Quem cum paucissimis diebus incre- 


$1 PRJEFATIO GENERALIS. — PARS I. 9s 


dibili celeritate perlegissem, ex eoque innumera loca, qua in impresso vitiose legebantur 
integrilali suc resliluissem, statim eum Athenas (quo enim alio nomine incomparabile 
illud bonarum omnium litterarum gazophylacium appellem ?) referendum habui.» Quan- 
tum festinaret Billius, hic ex ipso discimus, ac de Grecis «integritali suc restituendis » 
eum non cogilasse, nisi quoad versioni su: satis haberet. 

Famosi illius codicis, omnium quotquot in Regia bibliotheca Greci asservantur orna- 
tissimi, formam ex catalogo bibliotheec:e Regie expressam oculis subjicere, nec molestum 
nobis, nec forsan ipsi ingratum lectori. Meuibtandecus codex esl, totus a capite ad calcem 
uncialibus literis oblongis et ad sinistram paululum deflexis elegantissime descriptus, 
cum accentibus prinia manu. Columnis duabus pagine distincte : tituli orationum in 
membrana aurea exarati : singulce ferme distinctiones majores, aut periodi, litteris aureis, 
picüsve figuris incipiunt. Initio imagines quinque paginas singulas occupant : prima, ters 
ἀἰ el quarte membrana caerulea; secunda vero et quinte, aurea. 

I* Christus in cathedra sedens, et sinistra manu librum resiznatum tenens. In libro hcec 
leguntur : Εἰρήνην τὴν ἐμὴν δίδωμι, id est, Pacem meam do vobis *. Cotera deleta. 

II? Tres figura, stantes cum diadematis et aliis imperii insignibus. In medio Eudocia 
Augusta, dextra sceptrum, sinistra globum tenens. Juxtla duo filii; hinc Leo Despota, 
inde. Alexander. Uterque sinistra globum gestat. Imaginem ambit limbus quidam caru- 
leus, in quo hi versus albis litteris sunt scripti. 

Εὐχληματοῦσαν ἄμπελόν σε τοῦ χράτους 
Βότρυς φέρουσαν τοὺς γαληνοὺς. δεσπότας 


Βασίλειος πρόηξε Ῥομαίων ἄναξ 
Μεθ᾿ ὧν προλάμπεις, Εὐδοχία φωσφόρος. 


Felicem te palmitibus vitem imperii 
Racemos fereatem, serenos scilicet principes, 
Basilius promovit Romanorum imperator 
Cum quibus prazfulges, l;udoeia lucifera. 
1114 et IV* erüces duce aurez gemmalce eum fimbriis utrinque pendentibus et hac inscri- 
ptione rc xc νιχᾷ. « Jesus Christus vincit. » 
γα, Tres figuro stantes, 1n medio Basilius cum imperii insignibus. Dextra Elias prophe- 
1a, rosei seu lucidi coloris veste indutus, labarum manu elatum tenens, et Basilio quasi 
porrigens, Leva Gabriel archangelus, alatus el habitu imperatorio, diadema Basilii capiti 
imponens. Imaginem totam ambit inscriptio, seu tetraslchon, cujus versus primus dele- 


tus est : reliqui tres etiamnum legi possunt. 


Νιχὴν xa ἐχθρῶν Ἠλίας ὑπογράφει" 
Ὁ Ya6pun) E τὴν χάραν προμηνύων, 
Βασίλειε, στέφει σε χόσμου προστάτην. 


Victoriam de hostibus Elias designat, 
Gabriel autem gaudium annuntians, 
O Basili, coronat te orbis rectorem. 


Ex his figuris apparet scriptum esse hune codicem ante annum 886, quo anno obiit 
Basilius imperator, cognomento Macedo, maritus Eudocii, Leonis Sapientis et Alexandri 
pater 

Praeterea in eodem codice una et quadraginta imagines sunt amplissima; totque olim 
erant, quot orationes. Sed ex illis integre novem desiderantur. Ex iis quc supersunt no- 
vem decemve ad historiam ecclesiasticam, maxime Gregorii nostri, pertinent. Orationum 
ordo in hoc manuscripto ad chronologicum proxime accedit, initio maxime. Prima namque 
est, « in Pascha et tarditatem,» qua male in editis xri^ est. 

Codicem hune cum omnibus editis orationibus noster Louvardus contulit, quem his 
litteris desigiat b m, quia tempore Basilii Macedonis seriptus ipsique oblatus. 

Longum esset ire per singula : sat erit codicum quibus usi sumus, quique ἃ nostro 
Louvardo collati sunt seriem texere, cum notis quibus indicantur. 


3 Joan. xiv, 27. 


Catalogus mss. 
NOTAE INDICES. 
IuzGtl. 
Olim. . . . nunc. 
3. $00. 206. 819. 


b. 1916. ... . 917. 


c 2290. . . . 950 
d. 9291. .'. 842. 
e. 1918, ....ϑὄ ς«. BT. 
I. 931. .. . 6M. 


h. à$9496. ... 858. 


l. 9886. . . . 984. 
m, 1915... . 573. 
n. 2515... « 510. 


0. 9885. τς . 995. 
ph. 1917.9. . . 523. 


q. 19114... . 518. 


ΓΗ Ἀ018. ᾿ς 510. 
ι. 92399; ,.. . 55K. 


u. 29508... . 534. 
Vel Cypr. 


iÉ 9310. . . . 540. 


X: MN2SIQ, :t27.. 595. 
y 4921... 596. 
2. 9300... * . 556. 
ian. 4180)... . 510. 
hu. 292502.... 559. 
Brys. «2... 949, 


Nor iNDICES. 


COLBERT. 
Vel. 
a 1. 50602.. 
b 9. 9696.. 
ο 37-9095: . 
d 1.491... ς 
e Boc 9116: 


f. 6. 21792. . 
.' 9494. 


ὃ £ : 
h.k. 8. 1542.. 
i. 9. 612. . 
E 410... ..929.. . 


m. 11.574948... 


PRJEFATIO GENERALIS. — PARS I. 50 


codicum, quibus in emendandis Gregorii Operibus usi sumus. 


Membranaceus, Francisci I Parisiensibus editoribus I**. Maximam partem manu 
antiqua ineunte sve. xi exaratus videtur. É 

Olim Mediceus, ante annos saliem. 700. videtur scriptus; sed Oratio in pascha 
et tarditatem, nune T, recentiori mant. 

Codex sieeulo. xii. eleganti manu. scriptus, litteris aureis initio orationum, et 
picturis ornatus. E Bibl, Petaviana in Regiam transiit. 

Cirea decimum sieulum ; praefert nomen Joan. Gaddi. 

Olim Mediceus, xv sieculi. 

Codex. optime note, olim Mazarinzus, ante annos. 700 ad minus, scriptus ele- 
gantissime, 

Oli monasterii Crypt;e Ferrat», anno 950 descriptus; inter multa sanctorum 
Patri opuseula, septein. Gregorii orationes contimet, 

Duas tantum Gregorii orationes, variorum opusculis permistas habet : ΧΗ $c. 
exaratus videtur. 

Chartaceus, xiv sivc, 

Membran, Basilii scholia in orationes Gregorii quadraginta quinque continens : 
Nf, ub ereditur, seculo exscriptus. 

Chartaceus xiv. sec, 

Anonymi scholia in Gregorii orationes quatuordecim continens, Xn sic. 

X vel certe xí ineunte. sec, videtur exaratus, Longe optimize notze liber, qui pas- 
sim ae ubique pene cum famosissimo cod. 5i0, olim 1809 consonat ; vel eo 
eliam emendalior. Paucissimis amanuensium sphalmatis dehonestatur : Nvi 
lantum orationes repr:esentat, Ludovico magno, anno 1701, ab arcliiepiscopo 
Philippopolitano oblatus est hie codex. 

Membranaceus, Francisci I sub finem x sec 

Wem Francisci l. Parisiensibus H**, x sec, 

Membranaceus, xti siec. orationes decem et septem continens, quarum initio 
leguniur carmina. argumentum. explicantia : editis in omnibus fere concors. 
lleurici IV nomen et insignia praefert. 

Aute annos 200 exaratus, optime note, et optimis lectionibus refertus. Ideohac 
nota, Cypr. quandoque des:gnatus, quod Vanslebius hunc emit. Nicosia in 
Cypro, et in bibliothecam Regiam detulit, anno 1671. 

Meinbranaceus, olim Mazavinius, X11 s:ec. 

Olim Mazarinius, novem tantum orationes habens, quibus Nicetze commenta- 
rii accedunt, xit siec. 

Membranaceus, xi soc. ex Oriente in bibliotliecam Regiam, anno 1669 illa- 
lus. 

Membranaceus, xit sec. Quibusdam orationibus atdila sugt scholia. 

Celeberrimus codex, de quo supra dietum est. 

Membranaceus ,. xi sac. ex bibliotheca. Huraitii: Boistalerii in Regiam illa- 
tus. 


xii sec. exaratus, et Ludovico XV oblatus a. Clhirysanto. patriarcha Hierosolymi- 
lano. 


Codices olim Colbertini dein Regii. 
Olim. . . .nnnc. 


c1. 2 2 αὶ αὶ ὧν BER so δ πῆχυν ville a πᾶς. Eddie 516. 
9.9. 

ONNCNOCOR S TNR EX IERURCERNMINS:'J7: 528. 
DID: 

ΑΕ τα S TEE UNMEIUId eu $ 44918, £45. 
9.9. 

a Mi mE Res v ule Ee feto φῶ e κ 12: S5 9B], 911. 
3.3. 

senda eue: ὧν lisalex Ὁ, ὑδιῦ γος ds würd) ὦ, AID. 529. 
5.5. 

Ὄπ Wee. ὁ. δ qw 19308 541. 
4.4, 

Aue) .deasemeels sss €» » £59 22)1* 515. 
3. 

EE HR ICOL TTE ὦ ΟΝ DECXINOBET LII ET DLE 550: b69. 
$5. 

δ rs s eM ila Iesu e «amm e c.» a "s δ Ww Tr ddl. 552. 
o. 

τὰ τῆι ον οὐ NEN TTONITESTIECImI USES 1606. 
5. 

Au CUM Ue luo SAMEL. νὰν) dme qr sors 79508; 519. 


Alii codices manuscripti. 


Or. 1. 7495 inter cod. mss. Oratorii Domini Jeeu in vico Sancti Honorati, Paris. 
Jes. 65"* inter mss. cod. collegii Ludovici Mogui, via Jacobiea. 


51 PRJEFATIO GENERALIS. — PARS I. 23 


Pass. Cod. mss. eminentissimi cardinalis Passionzi. 

Val. Cod. mss. ex bibliotheca Vaticana. 

Coisl. — Cod. mss. D. de Coislin, nunc in bibl. S. Germani a Pratis. 
Codices excusi. 

AM. Aldi Manutii editio anni 1516. 


pas. Dasilii Scholiastze lectiones. 
Bil. ΒΊΠ ας, Billian:e editiones, ac lectiones mss. 
hod. Bodleianus codex in Moutacutio. 


Comb. — Combefisii lectiones. 

El. Cret. Elias Cretensis. 

Gab. Gabrieiii lectiones. 

Heins — Meinsiani codicis lectiones. 

Herv. — Basileensis editio apud llervagium, 1550. 


Leuv. — Leuveuklaii editio. 

Mont. — Montacutius. 

Ox. Oxoniensis codicis lectiones apud Montaeutium. 
Par. Parisiensium editio 1609 ac deinceps. 
Sav. Savilius. 

Sancig. Sancigyranensis emendationes. 

Sch. Audreie Schotti in Montacutio Schedz. 
Syr. Syrleti mss. in Dill. lect. 

Th. Codex mss. D. Thomson in Montac. 
iil. DD. Tillemontius. 

Tr: Codex mss. S. Trinitatis apud. Montac. 
Vaq. Vaquerii codex in notis Parisiensibus. 


Hi sunt libri majoris momenti, tam manu seripli, quam excusi, quorum subsidio 
novam Gregorii Operum editionem adornare, inceptumque opus et diu inlerruptum 
prosequi et absolvere tentavimus. Mullo plures codices manuscriptos evolvimus, quorum 
seriem integram ibi texere longum fuisset: praecipuos designare satis visum est; cceteros 
acervalim generali nuncupalione in nolis appellavimus, maxime dum in eamdem lectio- 
nem convenirent. Optimas quasque ex omnibus variis leclionibus selegimus, easque vel 
textui inseruimus, ut corruptis mederemur, si eas in contextum referri vulnus postu- 
lavit, apposita ad marginem nota qua lectorem emendationis commonefaceret, vel in 
margine inferiori subjecimus. Sunt aliquando longiores note, eum explananda difficultas 
occurrit, vel spinge, quas sibi non recidi lector gre ferret. Orationum, qua ordine 
temporum collocantur, fronti proefixie sunt admonitiones, in quibus tempus quo habita 
quaque est astrüitur, et argumentum exponitur. Exspatiantur ille nonnunquam fortassis 
longius, sed rei gravitas, vel difficultates, quce intra notarum angustias concludi vel 
dissolvi non poterant, brevioribus esse non permisit. Oraliones in capita, seu numeros 
divise, ac temporum ordine sunt collocat». Minutus aulem earum numerus, nedum 
auctus : quippe ex illarum numero resectas qualuor, inter spurios fetus amandayimus. 
Geminas quoque ad Cledonium litleras, et unam ad Neclarium ex orationum classe 
remotas, ad propriam sedem inter epistolas revocavimus. 

Tandem prefari desinam, postquam virorum doctorum, qui amicam porrexerunt ma- 
num, officia commemoravero. Primus sese olfert vir e Regia numisinalum, inscriptionum, 
humaniorumque literarum Academia clarissimus, ejusdemque Γραμματεύς, D. Dupuy, in 
quovis scienliarum genere et linguarum, maxime Grece, versalissimus el peritissimus; 
qui non perfunctorie, sed diligenter censoris vices agens, singula proul subjecta prelo 
exibant folia, nihil cunctatus, ea legere solitus et expendere; atque ut vir ille bonus 
el prudens, de quo Horatius, culpabat dura, mutanda notabat, ambigue dicta arguebat, 
parum claris addere lucem monebat, elc. Quantum ipsi debeamus vix dieere, nedum 
gralias, quantas debemus, possimus referre. 

Vigilantissimi et doctissimi Regiw bibliothecze curatores, D. Caperonier et D. Bejot, 
ditissimum hune thesaurum peramanter pro more reserarunt; nec modo uli permise- 
runt, sed οἱ manu exaratos codices, quos vellem, ad nutum benigaa manu suppedi- 
larunt. 

Vellem aie ego cunctis, qui suppetias contulerunt , imprimis bibliothecarum prafectis, 
non lantum Gallicanarum, sed etiam exterarum, grates pro suis in nos beneficiis dignas 
zependere. 


$3 PRJEFATIO GENERALIS, — PARS 1. 54 


Eminenüssimus cardinalis Passionceus, qui dum viveret lilleras amabat οἱ fovebat, 
litteris ipse ornatissimus, his nostris favebat studiis, ut argumento sunt. plures dale ad 
nostrum Franciscum Louvardum et Prudentium Maranum littere, quibus propensa in 
nos nostraque studia, ac contestata humanilas, et amor litterarum, quas ipse non colera 
solum, sed ornare sludebat. Permultlas ex variis codicibus manu scriplis, non tantum 
suce ipsius bibliolheem, sed etiam Valicanze, lectiones varias, lam orationum , quam 
epistolarum, atque eliam carminum describendos eleganter, ipsisque miltendas curavit. 
Ad opus strenue agendum cohorlabatur, signilicans summum pontificem (is erat. felicis 
memoriz Benedictus XIV) in magno hujus editionis esse desiderio, el Sanctitatem Suam 
una secum de illo opere frequentem habere sermonem. 

Insignis abbatie S. Germani bibliothecarius, e charissimis nosíris sodalibus unus, 
D. Paterl, ex pluribus codicibus scriptis manu, non tantam S. Germani, sed etiam Regi, 
Claromontanz, etc., varias lectiones, el quidem elegantissima manu el sagaciler descriptas 
liberaliter subministravit D. Prudentio Maran. Alias quoque alter e nostris, a se descriptas, 
D. Andreas Brion peramanter obtulit. 

Nec lacitum relinquam dileclissimum sodalem D. Danielem Labbat, qui diligenti 
δὲ multo labore indices locupletissimos adornavit, nec D. Dionysium d'Olive, qui 
menda typographica corrigendi libenter in se curam suscepit, et operam studiose 
proseeulus est. Jam faxit Deus ut noster hic quantuluscanque labor in usus cedat 
Ecclesie catlioliez, cni quidquid fecerim totam consecro, quidquid scripserim totum 
submilto. 


Ll 


SECUNDA PARS. 


DEFENSIO: GREGORIANA, 


$ I. DEFENSIO GREGOR!I ADVERSUS TOLLIUM. 


Plures non tantum ex heterodoxis, quod mirum non est, sed eliam ex Catholicis, Gre- 
jorio parum :quos se prziebuerunt, imo eum conviciis lacessere, calumniis atque etiam fal- 
is criminibus insimulare ausi sunt, quorum petulantiam frangere et contumelias juvot 
clundere. Singulorum tamen calumniis et dicteriis in Gregorium refellendis non immo- 
abor. Missis igitur Dalla, Clerici, Basnagii, etc., sat erit Tollium qui eos imilatus est, 
astigare, et diluere quae adversus Gregorium falso et inverecunde scripsit. Is quidem in 
criptis Theologi versatissimus, sed in auctorem iniquissimus, tam muita huc illuc, tam- 
|ue injuriosa viro sanclo sparsit in argumentis el notis quorumdam carminum, qua 
pse vulgavit anno 1690, ut omnia proferre lonzum foret : precipua tomen delibare, et 
alsa ostendere, animus est. 

Primum quidem in argumento, sive «causa seripli » carminis, quod Gregorius « de se 
pso el adversus episcopos » condidit, quodque Tollius Greece primus vulgavit, sic amaris 
alibus poetam carpit : « Cum vero omni vita, tum et cultu vietuque monachum potius 
everissim integritatis, quam tant dignilalis ageret ac referret episcopum ; ad liic et 
lüiores ob eruditionem defensamque SS. Trinitatis doctrinam spiritus gerere videretur, 
;/iceronianceque imbecillitati affinis, ut ille consulatum suum et expulsum urbe Catilinam 
mnibus tantum non horis memorabat, ita et ipse contusos Arianos et suain Triadem as- 
idue praedicaret, ingentem sibi quorumdam suorum presbylerorum, aliorumque episco- 
orum conflavit invidiam ... Sero sapiunt Phryges. Gregorius, qui promplissimum huie 
ssensu;a non exspectarat ; propria se captum videns ingenuilate animi, quanquam staliia 
acti penitebat, pudore tamcn adductus, in sentenlia perstitit ... Hinc statim nale ho 
ijerelie, hinc iile, ul ita dicam, lacrymae et ceteri threni, in quibus et palienliam, et 
üimi robur, ac moderationem in lam probo viro desideres... Ciceronem sane nem 


55 PROEFATIO GENERALIS, —— PATU Il. 26 


melius expressit vita; moribus, eloquentia, fortuna, usque in exsitium ; et in exsilio, uter 
mollior vix quisquam dixerit. » 

Neque vero his contentus Tollius, Gregorium adhuc gravius perstringit 1n notis ad car- 
mina a se vulgata. Ad primum versum carminis adversus episcopos (p. ^) : « Est in hisce 
vir, inquit, sanctissimus aliquid humani passus ; optimi quidem consilii atque voluntatis, 
sed in ferendis injuriis aliquanto quam oportebat mollior, minusque a conviciis et acer» 
bitate, quai Christianum dedecet, temperans. » Quin et haec scripta esse. dixerat Tollius, 
aucto ex peenilentia et. adversariorum ludibriis dolore, irritatique inde in hanc veluti vin- 
diciam egri jam nimis animi perturbalione. Ad versum 18 ejusdem carminis, ubi ait Gre- 
gorius : « Neminem in iis quae dicam indicabo ; attamen », inquit To'lius (p. 5), « id car» 
mine de vila sua impigre et peracerbe fecit; » id est, nominavit. Addit insuper Tollius 
(p. 6): «Itaexacte iis designatis, quos perstringit, ut nominasse non opus fucrit ; sed et 
alibi Masimum nominat... ejus comam adeo salyrice exagital el adeo aspere, ut nihil 585 
pra. Quid? inquit, laqueum proponere iuimico ad suspendium, ut nihil de conviciis istis 
dicam, hominisne est Christum sectantis? Non videtur. Denique » ad carminis 5, vers. 1, 
(p. 85) « Capistrum ori suo impositum, przreptamque docendi publice facultatem Grego- 
rius gravissime tulit et. ... acerbis queslibus deplorat; ergo nunc in adversarios suos, 
qui eum malis artibus ad episcopatus abdicationem compulerant, satyrice invehitur. » 

Gregorio aequior non fuit Dupinius, qui de eo talia scribere non est veritus (aj : «Gre- 
gorius quidem piissimus fuit, sed homo paulo minus consideratus, el negotiis ineptus, 
Tanto solitudinis desiderio flagrabat, ut nullo, quod ab ea retrahebat, officio diu fungi 
posset. Aggredi res arduas, moxque susceptas relinquere pernix. Cum tres. episcopatus: 
habuerit, ne unum quidem legitime habuisse dici polest. Ingenio erat Gregorius moroso 
el salyrico, et ila ad jocandum procax ut nemini parceret, ac ne quidem episcopis, quibus 
eraLapprime infensus. lta, quem impense prius laudarat, Maximi famam atris admodum 
el ad stuporem infuscavit coloribus ac denigravit. » 

Vellem ut eruditi viri qui heec de Gregorio sentiunt et dicunt, nomina eorum, quoruni 
famam maligno dente prosciderit, in. medium proferrent. Nam quod spectat Maximum, 
quem unum opponunt, nihil moror. Interea vero nobis fas est bis conviciis et calumniis 
omnia Gregorii opera tam orationes, quam epistolas et carmina opponere. Legantur, ins | 
quam, oraliones, maxime quas habuit de moderatione in disputationibus servanda, etc. 
Legantur epistole, in quibus, velut in filio, pareutis imago resplendet. Ibi liberales joci, 
jucundissimus in jocando lepos, argutize merce ac veneres, sed satyre nullie. Legantur epis 
Stola ad Theodorum et ad Theoctenum (b), quorum iram, desideriumque νη Το 589 
ipsius exemplo comprimit. Legantur eliam carmina (c) : legantur, inquam, vel ea ipsa 
unde calumniandi ausam arripuit Tollius. Hanc sibi statim. regulam statuit Gregorius z 
« Conviciis quidem exagilare fas non est quemquam; et ut homines cuncti ab eo abhor- 
rent, ila peculiariter ipse vitium hoc odi.» Vel, ut ipse vertit Toliius (p.95): « Neminem 
vero in his qua dicam, indicabo, veritus ne quemquam calumniari videar ; qua res et per 
so illicila est, et mihi prae primis exosa. Non enim quemquam designabo, ne proferre vi» 
dear in lucem qui oeceullanda erant. » Et paulo post (d) : « Et quinam sint mali patebit. t 
deinceps, ubi meam oralionem oppugnans manifesto te tuimelipsius accusatorem decla- ^ 
raveris,» Nimirum, ut cum Tullio loquar (e), « ego neminem nomino. Quare irasci nenio 
mihi poterit ; nisi qui ante de se voluerit confiteri. » Qua verba Hieronymus ad Nepotia- 
num (f) áe clericorum vitiis eL ipse dispulans usurpat, uL ad Rusticum (g), ex prologo 
iibri lertii, Phedriana : «Qui generalem de. viliis disputationem in suam referunt contu- 
meliapi ... suam indicant conscienliam ; » vel ipsissimis Phaedri verbis elegantius, « stulte; 
nudabunt animi conscientiam. » Unde Hieronymus contra Rufinum generaliter pronuns 
tat () : « Quando sine nomine eontra vilia scribilur ; qui irascitur, accusator sui est. » 


1) Ribl. eccles., t. IT, p. 635 (e) Pro lege Manil., c. 15. 
5) Epist. al. 81 et 198. ἢ Hier. ep. 55, t. IV, par. tt, p. 266. 
c) Carin. de seipso et adversus episcopos , v. 19 4) Md., ibid., epist, 95, p. 771. 
et seqq. 7o Δ) Adv, FU[., lib. 1, t. HI, part. n, p. 961. 


(d) Vers. 29, 


21 PIUEFATIO GENERALIS. — PARS Il. 58 


E 

Conticescant Igitur atque erubescant, qui Gregorio crimina Inferunt, qui oderat, et a 
quibus « peculiariter abhorrebat. » Neminem quemquam conviciis, vel satyris lacessivil, 
nec nisi generalis ejus de vitiis est disputatio. AL nominavit Maximum, inquies. Quidni 
nominasset Proleum illum, lupum, Christiani orbis totins fabulam, notumque perturba- 
torein? Hfoccine demum est denigrare hominem ? Hoccine famam ejus atris admodum et 
ad stuporem coloribus infuscare? [Imo vero, qui talia fatur, nivem aspergit nigrediue, ut 
AXhiopem lavet; et viro sanctissimo infamiam inurit, ut perditam impio famam restituat. 
Quid quod longe graviora de Maximo reticet Gregorius? 

Verum (a) « ceteros ita designat, ut nominasse non opus fuerit. » Fatemur id quidem, 
Qua vero caulione, quiso, altendas. Primo namque, ne in episcopalem ordinem dicenda 
derivarenlur οἱ redundarent admonet Gregorius : « Non omnium, inquit (b), mentionem 
faciam ... Nam multos etiam novi, de quibus loquendum est honestius. Verum quisquis 
improbus esl, et plusquam improbus, vinci se domarique patiatur (c). Mali quidquid est 
vuluerabit orationis gladius ; imo sicarios el homicidas, qui falsis sermonibus atque fi- 
gmenlis, » pastores ipsamque doctrinam infamanles, « innoxium animarum sanguinem οἷα 
fundebant. » Verbo dicam, lupos pastores inseclatur, doctores spurios et adulterinos. Pu- 
lasne vero nunquam licere, laudabile nunquam esse, ovinam pellem ac larvam lupis de» 
trahere, ul delecti cognoscantur? «$i reipublice interest cognosci malos ; » profecto in- 
teres Ecclesie, miuus catholicos, falsosque pastores cognoscere. Et qui larvam detrahit, 
ut cognoscantur, ne maetent et furentur, is laudabilis est. 

Id prestitit Gregorius, qui posthabito privato eommodo, perielitantium saluti animarum 
Ecclesicque totius consulens, in improbos et vilia calamum striuxit; nihil nisi eLarita- 
tem, nisi pacem spirans (d). Ista flens potius quam mordens scripsit; imo « ludens » non- 
nunquam, quia ridiculum aeri res forlius ae melius plerumque secare noverat. Miror 
virum, alioqui ingenio perspicaci, lusum non intellexisse, ubi Gregorius, dubium de coma 
quid faciat ac propemodum desperantem eynieum fingens, sermone jam tritum ei prover- 
bium festive suggerit : « Reliqui tibi preter malam erucein Jam video nibil. » Quis vanam 
Toilii (e) exclamationem risu non excipiat? Cui, inquam, risum non moveat liec verborurmi 
Gregorii acceptio? « Quid ? Laqueum proponere inimico ad suspendium, hoiminisne est 
Christum seetantis? » Quis enim mitior Gregorio? Etiamsi scripla tacerent facta, ipsa 
Maximi historia, acta concilii, sicarii, lapides quos excepit, nec quemquam ulcisci passus 
est. 

In his qua objiciuntur Gregorii carminibus, nihil, aut fere nihil quod in Apologetico 
suoet alibi passim ad populum orationibus non reperiatur; imo nihil quod in suis Desacer- 
dotio libris non scripserit paulo post Chrysostomus. Non igitur. animi « imbecillitate, » 
non « :ezritudine, »non « imposili capislri » dolore, non abdicali « poenitentia » episcopa- 
tus, que nulla fuit, illa conscripsit Gregorius. Figmenta hcec sunt ab heterodoxis prolata, 
male a quibusdam Catholicis repetita, Apage erzo, Tolli, lepidam hane tuam, imo injurio- 
sam in Gregorium comparationem, qua Theologum eum Cicerone componis; lioc est, e ita 
animo pereulso et abjecto, ut sine sermone ullo, sine cogitatione ulla jaceret, » uL«(f) nientis 
errore teneri » vulgo crederetur (g). Quid confers violentum coactum Tullii exsilium, cum 
voluntaria Gregorii, et expetita, alque eliam extorta ab impercatore, et omnium zetatunm 
admiratione digna, Constantinopolitan:e sedis ebdieatione? (h) Quid puerum ἰδ - 
tum non ejulantem, et fletibus, ne scriberet, « impediluui, » cum athleta et glorioso-« con- 
fessore » componis(i)? Legesis omnes ad Atticum epistolas, quz libro tertio continentur, 
Liviique Historiarum librum cxx, et tuc te pudeat comparationis. 

Denique quid ambitiosa illa Ciceronis et usquequaqae fusa jactantia, cam assidua, cum 
modesta, cum necessaria et religiosa predicalione Trinitatis? Quid Christi ad. Belial ? 


(a) Toll. not. ad v. 21 carm. 1, p.6. (f) Ad Attic., lib. ri, epist. 2. 
hj Vers. 25 et seqq. (q) lbid., ep. 12. 
c) Carm. al. 42, v. 19, 15-17. (A) Iid., ep. 14. 


P Carm. al; ἢ vi 6: (i) Ibid., ep. 10. 
e) Vers. 939. 


39 PILEFATIO GENERALIS, — PARS Il. 49 


Quid hie theologo sanctissimo eum oratore profano? Quid humilitatis Christi discipulo, 
cum turpi et abjecto glorite mancipio, quem gloriolam, verilalis dispendio, corrogare non 
pudet? Ardeo, inquit epistola ad Luceium (a), « eupiditate incredibili. .. . . . nomen ut 
nostrum illustretur, et celebretur tuis..... ltaque te plane etiam atque eliam rogo, ut el ornes 
ea vehementius eliam quam fortasse sentis... . amorique nostro plusculum ctiam, quam 
concedit veritas, largiare. » Item ad Atticum epistola 58. « Epistolam, inquit, Luceio quam 
misi, qua res meas ut scribat rogo, fac ut ab eo sumas ; valde bella est: eumque αἱ approperet 
adhorleris, et quod mihi ita sefacturum reseripsit, gratias agas. » Quis tuleritcum homine 
tam glorioso Gregorium componi ? Nequidem ratione eloquenti: comparari posse conce- 
derem, Argutum namque, acutum, et plane laconicum scribendi genus, sectatus est Gre- 
gorius; Tullius vero, ut seribit auctor (pag. 78), « obstelricis animorum » Edm. Riche- 
ris, « Asianum et redundans » potius quam atlicum et pressum affectavit. In Dialogo de 
oratoribus,« elumbem et enervatam Ciceronis eloquentiam » vocat Brutus. Diutius forsan iis 
refellendis immoror, quo ridenda potius et contemnenda, quam serio erant refellenda. 
Verumtamen cum lectores nonnulli sint, quibus plus religionis quam scientie inest, et 
quorum conscientia infirma ac timida laedi posset carminibus adversus Maximum et 
episcopos scriptis; juvat hos ex animis scrupulos evellere, quinam illi sint episcopi, quos 
exagitavil Gregorius, ostendendo; ut merito exagitalos, atque eliam dure increpitos, quili- 
bet intelligat. 

Primo quidem nemo nescit correctionis fraterne prieceptum esse tam in veteri quam in 
nova lege : « Non oderis fratrem tuum, » ait Moyses ?, « sed publice argue illum, 
ne habeas super illo peccatum ; » Mallh. xvir, 16, 17 : « Si autem (e non audierit (frater 
tuus), adhibe tecum adhue unum, vel duos testes.... Quod si non audierit eos : die 
Ecclesie. » Quin et ante legem scriptam, natura vi et charilatis, eo quisque officio teneba- 
tur, imprimis prepositi, parentes, magistri, pastores. Ab ipsa enim natura οἱ charitate, 
qua proximi salus nobis cordi esse debet, hujus pracepti necessitas fluit. H 

Potest itaque, atque etiam debet et tenetur, qui scientia, dignitate, et ollicio eminet, 
arguere peccantes, « dure » etiam interdum « increpare, » maxime « ut sani sinl in fide*,»n 
ut vitentur improbi δ, idque nominalim ut discipulus, quem diligebat Jesus?*; vel gra- 
phice, ut apostolorum Princeps *, ac Jud. *, perstringere, atque etiam publice traducere. 
« Manifesta enim peccata, » ut inquit Gregorius aller et ipse Magnus (5), « non occulta 
correctione purganda ; sed palam sunt arguendi, qui palam nocent.» A postolo preecipiente : 
« Peccantes coram omnibus argue * : » quod Christus docuit el fecit, « acerbe et amare, » 
ut ait Auzustinus (c) ; « sed amando, » quos arguebai Judaeos. Hoc a prophetis et apostolis 
egrezie praslitum nemo nescit. 

Ecclesie certe interest « hypocritas, falsos propnetas,» lupos sub ovina perle latentes 
dignosci, ut in. odium adducantur et fugiantur a simplieioribus, ut nemini noceant (d). 
Hoc omnia charitatis erga proxi mum, erga Deum et Ecclesiam , officia fuere in Christo, 
in Joanne, in Stephano, cui « lingua ferox, lene cor; » qui « smviebat et amabat. » Hac 
etiam in Theologo aliisque viris sanctis, quos aliquando Dei gloria, zelus domus Dei, immi- 
nentia simplicibus mala, oppressa calumniis innocentia, reiigio, acrioribus verbis impios 
exagitare compulerun!, charitatis oflicia fuisse dubium non est. 

Nune qui et quales fuerint episcopi, quos Gregorius in carminibus exagilal, et qua 
facies Ecclesi: totius fuerit, dicamus (6). Theodosius magnus anno 389 sacro fonte ab 
Ascholio Thessalonicensi episcopo lusiratus « aureum ad populum urbis Constantinopoli- 
tan: » ediclum dedit, quo sancivit « judicandos plectendosque hierelicos, » qui « quam 
pontifex Damasus Petrusque Alexandri episcopus sequebantur, fidem non amplecteren- 
tur. » Tunc itaque in palatium redeunte ac dominante catholica fide, ad eam quoque rediere 


? Levit. xix, 17. * Tit. 1, 43. * IJ Tím. 11, 17; ur, 5. * III Joan. 9. ^ "1I Petr; 4. sqq... Jud. 


93 Tim. vo920* 


ἱ 


(a) Cicer., Ep. fam., lib. v, ep. 15. (d) Aug. serm. $15, tom. V, p. 1252. | 
Wi Greg. Mag , ep. (7, lib. xiv, tom. IE, pag. 1280. (e) Socr., lib. v, c. 0; Soz., lib. vu, c, 7 ; Cod, 
6) Avug., seri. 917, tom. V, p. 1270. Theodos., tit. 1, leg. 2, Gotliof. 


L4 


Hi PIUEFATIO GENERALIS. — PARS II. 13 
€t aulici priesules, qui ex principum favore metuque penduli, omni facile vento doctrina 
circumlati, dubio animo et fide, momento huc illue impellebantur : « Misera, inquit Gre- 
gorius (a), et abominanda vite. ludibria: quod fidem attinet, partera in utramque parati, 
non Dei legum, sed temporum observantes. Euripi doctrine, hine inde reciproce f'uctuarntes, 
adulatores, dulcia mulierum venena, parvis leoues, at rerum potientibus canes. » In car- 
mine De vita sua « aleatores » vocat hos episcopos, x»6:5:3i, chaiwleontes, χαυαιλεόντων, 
xai τρόπον πολυπόδων. 

Tales episcopi, qui inter Arianos et Catholicos medii, utrique parli, pro temporum 
ralione, se venditabant, ab Ecclesia cum episcopatus dignitalisque, quam obtinuerant, 


honore et gradu suscepti, 1mproborum jam episcoporum ila numerum auxerant, ut bouis 


episcopis, atque etiam in conciliis aliquando privalerent. Hinc 1 Gregorii, qui zelum 
et indignationem conlinere non valebat, just» querele. Hinc suam ipsius, vel suo potius 
nomine, collegarum in sacerdotio facilitatem in hujusmodi episcopis aduittendis deplorat 
his verbis (b) s « Proposuimus voce praeconis, pro foribus sanctuarii omnibus denuntiaviimus : 
Ingrediatur qui volet, bis licel, aut etiam sepius fidem , pro occasione, mulaverit. 
Adest tempus nundinarum, nemo abeat nihil operatus, » etc. 

Quisquis hec et alia.similia 1n aliis Gregorii carminibus legerit, is profecto intelliget 
quinam fuerint episcopi, de quibus tacere non potuerit, nec debuerit. Excusanda tain 
praposlere benignitati ac facilitati tales episcopos admittendi, Alexandrinc synodi anno 
362 habitae, vel certe Athanasii de recipiendis hareticis decretum procul dubio preiten- 
debant. Verum, ut observat Annalium eminentissimus parens, Alexandrinis Patribus 
«magna ralio, quod multiplex illorum, » qui recipi jubebantur, episcoporum «numerus 
esset, qui in concilio » Ariminensi, vel nescientes, vel coacli, Arianis consenserant; ipsi- 
que, qui ab Arianis parlibus tum redibant, sincero veritatis amore odioque perfidi, 
quippe qui sub Juliano Apostatla ad id adduci videbantur. Preterea, ut ail Hieronyinus (c), 
« huic assensus est Occidens ; et per tam necessarium concilium, Satanae faucibus ereplus 
est mundus. » 

Longe vero dispar ratie sub Theodosio, aliaque Ecclesie facies. Ex. iis enim episcopis, 
qui spe vel metu redibant, plerique omnes ab Arianis, Constantio mortuo, desciverant, 
Bsdemque ilerum sese adjunxeranl sub Valente, «bis ac sepius, » ut ail Gregorius, 
«fidem mutantes, et alearum instar, » aut arundinis momento versali. Unde facilitas illa 
episcopos lapsos recipiendi, que, Hieronymo teste (d), laudi. Athanasio quondam, vilio 
probroque tunc data est Petro Alexandrino prasuli. « Praesto » ei concilio, inquit Baro- 
nius (e) de concilio generali Constantinopolitano primo loquens, « fuerunt plures ex illis, 
qui antea, Valentis tempore, pulsis orthodoxis, Arianorum favore, vacantes sedes acce- 
perant. Hi enim tempori inservientes, sub catholico imperatore aque catholice fidei 
defensores se priebuere, cum antea vel gratia dueum exercitus, vel favore aliorum ma- 
gistratuum, in. episcopatum omnino licet indigni nihilominus irrepsissent, De quibus 
omnibus fusius ipse Gregorius Nazianzenus. » Hiec. Baronius, qui, expressa horum epi- 
scoporum imagine, sie prosequitur (f) : «lutelligis, puto, quales, exceptis paucis, tunc 
esse solerent episcopi Orienlalis Ecclesi ; quomodo fidem habere consueverint pro ra- 
tione temporis mobilem, et nonnisi ad privatum commodum accommodatam. Cujus qui- 
dem rei non Gregorius duntaxat, sed et Basilius suis scriptis locuples testis accedit, ut suo 
loco superius est demonstratum. » Alios bene multos adhibere testes, maxime Chryso- 
stomum et Hieronymum, poterat Baronius ; qui, postquam narravit quam male atque in- 
digue Gregorium habuerint : «Ex his, inquit (g), disce alia, nempe quai vera sint qua 
in eodem Gregorius couscripsit. » 

Id quidem optime et apposite auctor eminenlissimus. Nam palam, vivis illis et auaien- 


in Carm. 1, Toll., v. 554-558. (d) Chron. an. 574. 

b) Carm.1 De vita sua, v. 17-21. (e) An. 531, 8 22. 
(c) Dial. adv. Lucif. , tom. 1V, part. n, pag. (f) S 49. 

$602. | (g) καὶ 82. 


ParROL. Ga, XXXV. 9 


4S PRJEFATIO GENERALIS. — PARS II. 44 
Übus, vales sanctissimus vera se dicere professus est nec quisquam ausus est contra- 
dicere: Ὡς σφόδρα χρώμεθ᾽ ἀναξίοις τοῖς προστάταις ! Βοήσομ᾽ οὐ Ψευδῇ μὲν, οὐχ ἥδιστα δὲ (a). « Quam 
indignos habemus antistites! Elatiore quidem voce dicam, non falsa quidem, sed auditu 
non jucunda.» Si vera haee sunt, ut vera esse constat ; quis tam gravia, tam aperta Eccle- 
siw probra atque scandala, simpliciorum dispendio et periculo animarum, tacenda audeat 
asserere? Quid? quod multo pejores adhue erant illi, de quibus loquitur Gregorius? Nam 
de iis Gregorius pleraque tacet. Maximus, qui cane pejor et angue, ac vipera fabulosa, 
qui se foventam in sinu enecavit, omnes facile sceleribus, iisque publicis, et impuden- 
tia superabat. Ipsi non diflitentur adversarii. Unde mirari subit, cur Tollius, qui huic 
monstro parcitum vellet, Juliani Apostate non eliam contra Gregorium defensionem 
ausus sit suscipere. Verum, quod ausus non est Tollius, audet clericus, quod mirum non 
est; imo e Catholicis, quod luetuosum valde, sunt nonnulli, quorum nomini parco, qui 
Apostalie adversus Theologum patrocinantur, atque Juliani laudes predicare non veren- 
tur. 

Plures etiam ex orthodoxis episcopis viliis gravibus laborantes, quorum minimum erat 
« ignorantia, quae quidem ipsa malum est » (D), ἄγνοια γὰρ xaxbv μὲν, ἀλλ᾽ ἧσσον xaxóv: qui vix 
baptismo expurgati, « priora vilia, » (c) τὰ πρὶν xax&, virtules nulla ad. episcopatum affere- 
bant. De his sic habet Gregorius (d) : « Pudet mie quidem dicere quo pacto res nostre 
comparale sint, sed canam tamen. (e) Cum ordinati conslitutique simus virtutis doctores; 
omnium malorum ofliciua. sumus. (f) Antistes facili momento reperitur, qui nihil anlea 
prestiterit, eL novitius ad dignilalem accedat. (g) Res divinc&e modo sunt jactus alearum, 
cuborumque.... (h) Heri oratoris munere fungens, jus fasque venale habebas..... (i) nune 
autem subito'judex et Daniel faclus es..... (j) Ne. vestimentum quidem tam facile mutare 
quis queat, ut tu mores mulas..... (1) Heri Simon Magus eras, hodie Simon Pelrus. Heu 
nimiam celeritatem ! Heu ! pro vulpecula leo prodisti. » Ii sunt episcopi de quibus in car- 
mine Ze vita sua scribit (1): «Hoc brevissimum dari potest preceptum, et optimum ne 
salute excidas documentum, ut qua illi praveunt, ne sequaris : quoruin thronus accusator 
est morum ; et cancelli atque supercilium potius quam vita hos a plebe secernunt. » Hor- 
rida sane hec pastorum bujus temporis imago ; quos ea tantum ratiene utiles dicit Eccle- 
site Gregorius, ut, quo non eundum sit, eorum exemplo fideles aznoscant. 


Eligantjam nunc adversarii. Vel hcc falsa esse probent, vel contendant ea non esse 
hujusmodi, qua aeri et publica etiam reprehensione digna videantur; vel, si vera esse 
fateantur, quod quidem fateantur necesse est, ostendant a nemine unquam, ne quidem a 
pastoribus, etiam episcopis, ita debere, aut posse, illeesa charitate, 'exagitari : quod sa- 
cris Seripturis adversatur, et fratern:; correctionis preceptum evertit. Salutaris enim 
pudor nonnunquam inculiendus, et peccantes corripiendi sunt,tum proprie ipsorum, 
tum salutis eorum causa, quos seandalis, prava doctrina, pravisque exemplis pessundant. 
«Quasi tuba, eit Scriptura "5, exalta vocem tuarp, et annunlia populo meo scelera eo- 
rum, et domui Jacob peccata eorum. » Reis ergo annuntianda sunt peccata ; justaque, ne- 
eessaria et. sancta indignatio et verborum acrimonia ; nec injuriosus et contumeliosus est 
habendus, qui duris οἱ probrosis increpationibus peccalores eoercet. 

An vero Gregorius, Chrysostomus, et alii. passim viri sancli, uon noverant, quz illa sit 
acerbitas, quam Christus damnat, qui maledicentia; quid sit alicui detrahere, quid 
denigrare? Quam iniqui sanctorum nos sumus estimalores! Ab iis exercendi zeli et cor- 
reetionis leges.accipiende, non a nobis damnandi, qui eodem spiritu non agimur et igno- 


?? |s3. .vn, 4. 


(a) Adv. episc., v. 551, 258. (4) lbid., v. 596. 
(b) loid., v. 531. (b) Wid., v. 415. 
(c) Inid., v. 446, 448. (1) Ibid., v. 449. 
(4) tbid., v. 261 et seq. QU) Ibid., v. 424. 
(e) lbid., v. 593. H2 (Kk) Ibid., v. 450. 
(J) lbid., v. 594. (/) Carm. 50, 57, 58. 


à5 PILEFATIO GENERALIS. — PARS Il. 43 
lTamus quid sit «zelatum esse pro Domino Deo exereituum "', » et quie. Christiana libertss 
€sse debeal; ignoramus, inquam, licel et apostolos virosque apostolicos, 1mo Agnuui 
ipsum mansuetum ila fuisse locutum legamus et audiamus. 

Non ergo culpandus, sed laudandus Gregorius, qui Christiana libertate utens, apostolo- 
rum et Christi ipsius vesligia seculus, « zeio zelatrus est pro Domino Deo exercituum, » 
ac peccatores dure increpavit. Non « imprudenti nimium fervore, » ul somniavit Tollius, 
« successorem sibi petivit; » sed ardenli ae sincero vilae private et solitudinis desiderio. 
Non eum « stalim, » nec unquam penituit, quod sedem Constantinopolitana« abdicassel. 
Nulle inde « querele, » nulle « lacrymie, » nulli « threni, in quibus patientiam et ani- 
ini robur ac moderationem in tam probo viro desideres. » HJ omne in viro sancto mire - 
mur : iquiorem lantum in Tollio rerum astimatorem desideramus. Fabulae et somnia hiec 
sunt: longe alite sunt. querelarum Gregorii et lacrymarum causa. Dolebat, si doluit, de- 
relictas oves, quas unice diligebat, imo quos in Christo genuerat filios; lios alieno, qui 
nec amore patrem salis, nec sollicitudine pastorem referret traditos dolebat, fame , siii 
arentes, hieresique prope dominanti expositos, Id quidem, et merito dolebat Gregorius. 
Hine illae lacerymce fuere : non aliunde; non, ut male sanus l(ingit Tollius (p. 8* in not.) 
quod « capistrum ori suo impositum, prereplamque docendi publice faeultatem, » gra- 
vissime ferret. Nihil a veritate magis alienum fingi potest; si quidem adeo silentii tenax 
eral Gregorius, ut hoc ipso etiam lempore, ne verbum quidein per totam Quadragesiiman: 
sit prolocutus ; et ad loquendum alias sic tardus, ul ad id vix ac ne vix quidem compelli 
posset. 

Dolebat etiam tamen suavissimos sibi prereptos familiares et amicos ; non autem se 
verbo « captum, » et abdicalionem proponenli cilius quam vellet episcopos assensisse, 
sedemque Constantinopolitanain deseruisse, quam gaudens reliquit ; ut argumento sunt 
plurimae pos! reditum scripti? ἃ Gregorio epistolie, maxime vero xciv ad Amasonium data. 
Si iis de rebus dolere, merere el indignari crimen est, Gregorii crimen esse, nec ab eo 
facile liberari posse lubenter fatemur. Cetera vero nihil dolebat, uec relictarum rerutu 
ullo tenebatur desiderio. 

'Tantorum ilaque Ecclesi: , quam Deus « acquisivit sanguine suo **, » malorum dolore 
Gregorius, non secus ac Athenis Apostoius incilatus, pie sibi lemperare non poterat, ne- 
que eliatu debuit, ut teretibus ac teneris auribus consuleret, veritatis ac religionis dispen- 
dio, sermonem ermollire. Habent enim molliores ille eloeutiones nescio quid frigidi 
flaccidique, quo veritati semper nonnihil perit. Movent norofecto aliter propria rerum no- 
mina, propriisque inusta nolis crimina : nec salis, si molliter innocentia, religio, fides 
defenditur ; pene deseritur, si non etiam proditur. Niliil veri nimium videri debet adver- 
sus innocenlie οἱ veritalis hostes : traducendi palau ii sunt, et nalivis pingendi coloribus, 
ut agnoscantur, agnitique vitentur ac fugiantur. Hac ratione simplicibus consulitur, men- 
daciun: revincitur, error repellitur, vincit el triumphat. veritas. Non. jam immoramur fal- 
sis criminationibus propulsandis quie in Gregorium congessit D. Dupin., cum οἱ satis ex 
modo dictis refellantur, et Dupinus ipse in sua ad DD. archiepiscopum Parisiensem d.- 
claratione, ut temere confictas damnaverit et revocaverit. 

$1I. PERPETUA GREGORII YIRGINITAS CONTRA BEVEREGIUM ET MÜRATORICM ASSERITUR. 

« Post Nicenum concilium, inqui& Beveregius (a), Spiridionem, Gregorium. Nyssenum 
ut Nazianzenum, tam patrem quam filium Theologum matrimonio copulatos fuisse, nemo 
in antiquitate versalus nescit. » Ilic coutidenler scribere ausus est Beveregius, nulla τὸς 
tione, nullaque nixus auctoritate. Tam inaudilam et insanam opinionem dormilanti seri- 
plori excidisse, dixerit quisquis in.sola theologi lectione versatus fuerit; vel potius id a 
Beveregio seriptum iu graliam episcoporum sua gentis, pro sua in matrimonium devo- 
tione. 

Tale commentum nolare sat esse, nec ullam huic refellenao operam impendenaam orhi« 


, M Ill Hes. xix, 10. 15 Act. xx. 28. 


(a) In notis ad canonem v apost. 


4 PIUEFATIO GENERALIS. — PARS Il. 48 


rürer, nisi malum serpere Jongius, et virum clarissimum, e Catholieis unum, Murato- 
rium (a), qui mirabatur olim confidentiam Beveregii, preter quem « nullus adhuc affirma- 
vit Nazianzenum filiuzn unquam sese matrimonio obstrinxisse, » ipsius postea errorem 
amplexum fuisse cernerem. Non tamen absolute amplexus est, sed suspicatus « Beveregii 
sententiam eum veritate consentire, » Qui etiam de Theosebia hac ait: « Aut Nazianzeno 
nupsit, » quod « simillimum vero arbitror. » Itaque commentum Beveregii et. pravae Mu- 
ratorii suspicionis fundamenta simul convellenda sunt. 

Ut ἃ Muratorio incipiamus, verba, qua» viro docto fucum fecerunt, hzc sunt in epi- 
grammate Theosebic, quod ipse vulgavit : Γρηγορίου μεγάλον σύζυγε ἀτρεχέως * « Gregorii Ma- 
gni vere conjux. » Ex his plurima colligit. Muratorius : primo, Gregorii Nysseni uxorerm 
non fuisse Theosebiam ; id quidem optime deinde ; Gregorium, qui « Magnus » ibi appel- 
latur, Theologum esse, cujus uxor, eaque germana, Theosebia fueril; id vero pessime : 
denique hine epigramma Theologi esse non posse. Qui» quidem ut penitas convellamus, 
primo statuendum, quod caput est, nullius unquam conjugii vinculis Theologum  irreti- 
tum , nedum Theosebicee copulatum ; 2* deinde nihil adeo impedire, quominus epigramma 
tribuatur Gregorio Nazianzeno , 3* neque ex epitaphio, neque ex epistola alias xcv sequi 
Nysseno Theosebiam nupsisse. Sie Gregorium utrumque a coniugio liberum, et celibera 
vitam dusisse constabit. 

Muratorius inter 'Theologum οἱ Theosebiam matrimonium fuisse suspicatus, Theose- 
biam « cum viro Nazianzeno castitatem polius, quam thori conjunclionem servare vo- 
luisse » conjiciebal : mox idem « inter utrumque carnis communionem » admittit, sed ad 
breve tempus , el arbitratur « recenti huic opinioni suffragari posse versum illum "Theo- 
logi, ita seribentis in earmine 1v de anime 5188. calamitatibus : Αὐτὰρ ἔπειτα γάμοιο βαρὺν 
ζυγὸν ἔχτος ἔθηχα. Deinde vero grave jugum matrimonii a me seposui. » Nihilominus ta- 
men hae ita se habere asserere non ausus est Muratorius. Amamus virum doclum quod pra 
verecundia rem tam inauditam pro cerle non aflirmat. 

Nos vero omne prorsus matrimonium a Gregorio propulsamus. Ipse Muratorius (b; ar- 
gumenta suppeditabit : « Cur enim Gregorius, inquit, qui tam sepe ac tot verbis, vel mi- 
nula vile sue monimenta versibus clausit, hoc unum non levis momenli preterisset, aut 
lam jejunus commemaorasset ? » Neque vero id tantum silentio, et argumento, ul vocant, 
neganle; quanquam id genus argumenti valere debet, ubi quid habet, quod facti vim et 
locum obtineat : hie autem habet, si unquam habuit; cum qui rerum suarum historiam, 
non uno, sed multiplici poemate, nou obiter, sed dedita opera accurateque lexere se pro- 
fitetur, rem tamen unam e pracipuis, si non etiam ex omnibus preeipuam silet, qui ad 
vite varielates, quas litteris mandat quain. maxime facit, quale profecto est vitae genus et 
cursus, quem Gregorius tenere decreverat. Ubi enim de genere vite diligendo Nazianzenus 
egebat, ibi sane debuit agere de matrimonio, si posthabita celibe vita ad nuptias convo- 
lavit. 

Neque vero eos, qui matrimonii vinculis astrictum fuisse Gregorium censent, istua ma- 
trimonium collocaturos esse arbitror postquam presbyter creatus est. Ad conficlas ilaque 
Theologi nuptias tempus id unum superest, quod ante. sacerdotium ejus eflluxit. Consen- 
tit Muratorius el 811 (c) : « Non diu constitisse carnis communionem inter Nazianzenur 
et Theosebiam; sed utrumque castitatem jam pridem elegisse , ut sacerdotium ille iniret, 
ulinler diaconissas isla cooptarelur. » Verum tempus illud ipsum est, in quo accurala 
Gregorii narratio nullum ullo vite ipsius momento consistere matrimonium patitur. Ut 
enim [fingas Theosebiam , aliamve quamlibet Gregorium uxorem duxisse, quidquid et 
quoquo modo finxeris, i] omne ruit et penitus subvertitur diserlissimis Gregorii verbis, 
vitam suam describentis, ibique accuratissime ubi de viti? genere deligendo. 

Gregorii parentes non ipsi auctores fuerunt ut animum ad uxorem appelleret ; parentes, 
inquam, qui non modo filii votum castitatis ac propositum norant, sed eum ipsi, prius. 


(a) Murat. not in epigr. 52 Theoseb. a se editum, (b) lbid. 
p. 151, 422, 124. (c) lbid. 


49 PRJEFATIO GENERALIS. — PARS Il. 50 


quam nasceretur, Deo dicaverant, et natum obtuleraut, adeo ut « ab utero matris Deo sa- 
c^r, ac puer oblatus » fuerit , et quidem a4 altare , solemni ritu taetisque saera Seripturce 
libris : quod ipse seribit Gregorius (a), qui « parentis votum ae desiderium rotum habuit, » 
et priestare quovis lempore stadnit, atque eliam praestitit, « (b) Devinxit me sibi amica 
castitas, inquil, et carni vincula injecit, simulque ardentem divini sapientiae ac vilae mo- 
nasliee amorem injecit ; vite , quee dici. potest. future primitiis ; quippe quc costa non 
indiget, quie corpus eircumplectatur suum, verbisque deceptum blandis ad amara degu- 
standa adducat: » hae sunt conjugii vineula, quibus Gregorius a puero copulatus est. 
Conjux ipsius, non Theosebia, sed perpetua castitas; conjux sapientia fuit, ac ulriusque 
socia et adjutrix « monachi vita, cujus amorem ipsi » injecit castitas, quam in naufragii 
periculo vovit, et quam toto viue tempore, quantum licuit ac. penes ipsum fuil, professus 
est. 

Innumera ex Gregorii scriptis alia proferre testimonia facillimum esset , quibus iilum 
nullo unquam matrimonio constrictum fuisse, sed ejus , quam amabat unice, « castitatis 
jugo colla perpetuo. firmilerque submisisse » manifestum fieret (c). Legatur narralio som- 
nii quod sapctissimus doctor fuse describit (d), et in quo adhuc « puer, nec tamen admo- 
dum puer, verum ea atate qua boni et. mali imaginibus anitnus informatur, » castitas et 
sapientia sibi viso sunt humana specie, tantaque ex ipsarum afllatu οἱ colioquio purilalis 
dilectio in cor emanavit ipsique semper inbasit, ul vecordes, ne quid dicam amplius, 
merito videantur, qui de Gregorii perpetuo cceelibalu vel tantisper dubitaverint (e). Unde 
vir factus Gregorius, et cum Athenis reversus deliberaret , non de vile cursu , verum de 
via, qua expeditus ad propositum finem certius perveniret, hoc primum ponit: « (f) Jom 
olim mihi certum erat, ac veluti lege sancitum, qua carnis suntin profundum ea projice- 
re; idque tum magis ac magis arridebat. » 

Quid igitur sibi vult Gregorius his verbis (g), « grave jugum malrimonii a me seposui ? » 
Non impositum hoe onus abjecit, sed ab eo semper declinavit, a se amovit, ab eo abhor- 
ruit , amore castitatis el vite monastiee. Sie grave onus matrimonii excussit, haud qui- 
dem impositum unquam ; sed a se amovendo ne imponeretur. Non aliter Gregorius excus- 
sit onus matrimonii, quam caute fugiendo quidquid hoc vite genus spectat , utpote con- 
trarium proposito servanda virginitatis et voto monastica vite. Certe Gregorius, qui vi- 
lam monasticam iterato voto se amplexuruin promiserat, uxorem sibi adjungere non po- 
terat, quin datam Deo fidem falleret, scelusque maximum in se admilleret. Absit igilur ut 
virum tam sanctum, pietate insignem, tantum scelus perpetrasse; absit, inquam, ut Gre- 
gorium spreto servande virginitatis voto , quo obstrictus erat, qui « ab utero malris sa- 
cer erat, qui matris votum ac desiderium ratum habuerat, » uxorem duxisse arbilre- 
Iun, aut suspieemur. Talis suspicio tam in Gregorium injuriosa, quam contraria ve- 
ritati. 

Constare debetex dictis Gregorium nullis unquam nuptiis, nec eum Theosebia, nec cum 
alia qualibet femina alligatum fuisse. Quo dispulalionis capite posito , ac eorum , qua se- 
quuntur, fundamento, jam sponte sua sequitur Theologum non esse eum , qui in epita- 
phio Theosebicz « Magnus » dieitur, et cujus Theosebia « vere conjux » comparve oppella- 
tur. Hinc eflieitur, nihil obstare quominus hoc epitaphium a Gregorio elaborari potuisse 
credatur, Imo non tantum potuil, sed reipsa ab ipso elaboratum esse ex epistola al. xcv 
manifestum est; quce quidem epistola cum epitaphio rebus et verbis ita consonal, αἱ utrius- 
que, vel neutrius, auclor agnoscendus sil Grezorius. Fateulur autem omnes epistolam, 
germanum esse Theologi fetum ad Gregorium Nvssenum scribentis. Pro certo ilaque ha- 
bendum, Theologum nee Theosebicz, nec ulli alii unquam connubio junctum, eumdemque 
esse auctorem epilaphii. Preterea Maratorii, qui epitaphio, uL et epistola ad Gregorium 
Nyssenum, perpetuam Theologi virginitatem labefaclari suspicatus est, rationes evaue- 
Scunt et fundilus corruunt. 

(a) Carm. al 2, v. 426, 455, 448, 419. (e) Carm. al. 1, v. 280et seq. 

(b) Ibid., v. 456, etc. (f) lbid., v. 284, 285. 


(c) Carm. 5, v. 110. Y Car μιν 985 
(d) lbid., v. 905, 206, 207, 908 ad 315. BUNTE NO Yes 


51 PFJEFATIO GENERALIS. — PARS II. 5a 


Jem vero s! queeras, quis ille sil Gregorius, qui in epitaphio « Magnus » dieitur, ultro 
respondebimus, nullum alium esse quam Nyssenum. Quod autem Theosebiam spectat : in 
ΘΙ istola « sacerdotis conjux » comparve appellatur; in epitaphio sacerdotis illius nomen 
declaratur; rursusque cujus sacerdotis et cujus Gregorii fuerit « compar » Theosebia de- 
nuntiatur. Quisquis illas litteras legerit, non dubitabit quis ille sit Gregorius. Ejus enim 
ipsius sacerdotis, ut est in epistola, ejus Gregorii, ut. disertius habet epitaphium , Theose- 
bia « compar, » vel si mavis , « conjux , » a quo illam in epistola commendat laudatque 
Theologus ; ejus iterum sacerdotis, cui et virtute « par » et honore Theosebia predicatur, 
ejusque adeo sacerdotis, ejus Gregorii « eompar, » ad quem pertinent ille laudes, 
ad quem dale sunt littere. Quee cum sint ad Nyssenum seripte, ipsissimus ille Gre- 
gorius habendus est, cujus et « soror» et «conjux, » seu magis « compar, » ut in 
epitaphio Theosebia designatur. Et certe cum Nysseni, et non sacerdotis allerius ούζυ- 
γον Beronius, continuatores Bollandi, Rivetus et alii senserint Theosebiam in epistola di- 
ctam, eamdemque sororem ; quid incommodi esse potest idem admittere in epitaphio, quod 
in epistola admittitur ? 

Superest, ut quo sensu Nysseni « soror et conjux , » σύζυγος, 'f heosebia dicatur, expona- 
mus. Primo quidem, significatione propria utrumque dici non potuit; ab obvio igitur ct 
proprio sensu vox deducenda , et quirenda interpretatio. Theosebia in epitaphio τέχος Eg- 
ὑπλίοιο, Emmelic filia dicitur : quod si « nurum » interpreteris, ad Baronii , Henschenii et 
Papebrochii, Riveti aliorumque, qui Nyssenum connubio junctum cum Theosebia fuisse 
volunt, sententiam. aecedes; nec a consuetudine, qua nurus « fili; » plerumque appellan- 
ΤΡ ab iis, quas socrus habent, penitus recesseris , a veritate autem prorsus abscesseris. 
Neque enim sinit epistola, de qua toties, illam epitaphii vocem ullo medo sollicitare, at- 
que etiam hue et quam maxime cum epitaphio epistola concurrit, ut « Basilii soror, » quod 
pre se fer! epitaphii titulus, et Emmelic filia, quo in ipso es! epitaphio, germanaque adeo 
ae proprie Nysseni seror Theosebia astruatur. Epistoloe verba sunt: « Te admiror ob eain 
tolerantiam ae philosophiam, quam discessu beali» sancteque sororis vestra» prostare te 
audio : » que quidem verba illud epitaphium alio prohibet detorqueri. Et paulo inferius 
predicat Theosebiam, « Ecclesiam decus, Christi ornamentum , etatis illius bonur, femi- 
narum fiduciam , Theosebiam in tanta fratrum pulehritudine formosissimam et clarissi- 
mam ; » fratrum, inquam, quinque, et sororum totidem. Quibus egregie concinit in Emme- 
'iam epitaphium cxxx apud Muratorium. Milto que ex iis laudibus pro Theosebic; perpe- 
tua virginitate eolligi possint, quam quidem si professa non esset, digna profecto non 
esset qui tot inler fratres ac sorores virgines « clarissima, et Christi oc Ecclesie decus et 
ornamentum. » diceretur. 

In epistola Theologi ad Nyssenum h»e observanda maxime sunt verba : « Theosebiam 
mieam; meam enim voco, que ut Dei legibus consentaneum erat vixit; quandoquidem 
spiritalis cognatio. corpoream antecellit.» Tantam hac verba vim babent ad probandum 
"heosebiam sororem esse germanam Nysseni, et ad arcendum penitus cum ab eo, tum 
à Nazianzeno conjugium, ut mirum valde sit viros doctos ex his verbis ansam arripuisse 
alterutri Gregorio cum Theosebia matrimonium affingendi, ex quibus contrarium statuere 
debuerant. 

Certe Gregorius, cum «cognationi corporem,» qua Nyssenum Theosebia attingebat, 
« spiritalem » opponit qua ad se ipsum pertinebat; cum « spiritalis » hujus « cognationis » 
causas ac raliones reddit, quod nimirum 'Theosebia « Dei legibus consentanee vixit, ? 
omnem prorsus ἃ se el ἃ Nysseno matrimonii suspieionem propulsat. Theosebia soror 
erat Nysseni, cognatione corporali; soror vero Nazianzeni, « cognatione spirituali; » neu- 
trius autem vxor. Nec movere debet vox ista σύζυγος, qua usus est auctor epilaphii. Idem 
enim hae voce significare voluit Gregorius, quod in epitaphio xrr apud Muratorium 
p. 50 : Καρτέριον τῆς σῆς σύζυγον εὐσεύίης " « Rapuisti, inquit, Nicomedes, Carterium tuc pie- 
talis socium.» Nazianzeno certe licuit quod cuique licet, vocibus iis abuti, quibus vo- 
luerit, modo debniat, novamque quam iis affingit significationem exponat. Quod sane 
diserlissime prestitit, Theosebiom sororem Nysseni germanam esse confirmans, ejus- 


55 PRJEFATIO GENERALIS. — PARS II. 54 


demque diaconissam his verbis astruens, quibus apliora non sunt ad designanda diaco- 
nisse merita el munia: « Theosebiam vere sacram, alque adeo sacerdoti comparem εἰ 
parem honore et magnis mysteriis dignam. » 

Preterea vox Graeca σύζυγος non proprie significat eos, quos Latine conjuges vocamus, 
maritum et uxorem; sed eos generalim, qui 'operis ejusdem socii, idem veluti jugum 
trahere censentur. Ita consilii participem vocat σύζυγον Aristophanes in Pluto: ita quoque 
Plato. Sie. e nostris, Macarius JEgyptius monachus συζύγους nominal discipulos, quos 
binos Dominus misit, tanquam conjugales. Eo etiam sensu Theosebia σύζυγος Gregorii 
Nysseni fuit et dici potuit, quod illi « par honore, » ὁμότιμον, quod « magnis digna myste- 
rTlis, » τῶν μεγάλων μυστηρίων ἀξίαν, lisque ministrandis fratrem soror, sacerdotem diaco- 
nissa adjuvabat, et conjuncta opera collaborabat, Hzc autem de voce σύζυγος dispulavi- 
mus, salvo Basilii patris ejusdemque episcopi connubio cum Emmelia, et Gregorii patris 
cum Nonna. Emmelia enim et Nonna, sanclissimze femina, vere conjuges, altera Basilii 
patris, allera Gregorii patris fuere, quod aliis et. plurimis argumentis constat. Neutra 
cum marito consanguinitatis ullo gradu erat conjuncta, ul vocem ἃ naliva signilicalione 
deducere opus sit. 

Nemo jam non intelligit quo ordine habenda sil vana Muratorii de matrimonio Thico- 
logi suspicio, et quanto in errore versatus sil Beveregius, qui confidenter asserit nemi- 
nem in antiquilale versatum nescire Gregorium "Theologum | matrimonio copulatum 
fuisse. Imo nemo in antiquitate versatus id unquam cogitaviL: unus Beveregius natum 
ex se lam inauditum commentum protulit. Certum igitur et inconcussum maneat nullis 
alligatum unquam nuptiis fuisse Theolegum, qui, uL ait Theodulus monachus in Grego- 

Theologi laudatione (p.153), « nyptias non atligit, verum in perpetua virginitale 
vixit.» Certum quoque et inconcussum maneat Gregorium Nyssenum connubio junctum 
non fuisse cum Tbeosebia, quee quidem soror ipsius erat, non autem conjux; adeoque 
et ipsum, si alio non fuerit conjugio implicatus, liberum et cclibem perpetuo vixisse. 
Sane qui eum nuptias attigisse voluerunt, non aliam quam Theosebiam eum uxorem 
habuisse statuerunt, nee alio nixi fundamento quam epistola al. xcv; qui» cum aliam 
proe se ferat sententiam, ruit omnino nupliarum Nysseni fundamentum, victrix est opinio 
Centuriatorum (a), qui eum perpetuo celibem vixisse volunt, et laudant oralionem τος 
gorii al. xx in Basilium Magnum. 

» Librum Le virginitate scripsit. Nyssenus (p.117), in quo hee sunt verba: « Veluti 
quodam terre hiatu prohibemaur, quominus ad hanc virginitatem accedamus;» quie 
verba amisse virginitalis quamdam suspicionem videntur injicere. Verum hae verba 
ipsa, et comparationes quas adhibet si perpendas, suspicio evanescet; Non enim virgi- 
nitatem ipsam, sed illius vite commoda, utilitates, quietem deplorat. Non, inquam, 
nudam ac simplicem. virginitatem in eo tractatu proponit Nyssenus; sed vilam Deo de- 
votam, liberam curis ac calestem, eujus adjutrix in primis et socia virginitas. Negotiis 
aulem secularibus distracta primum, dein episcopali sollicitudine Nysseni vita cum 
fuerit, nihil mirum ab eo, qui lantis bonis carebat, sortem suam deplorari. Qui vel pro- 
logum legerit, ubi accuratum totius libri argumentum, rem intelliget. 

δ Hl. ΡῈ viTA MONASTICA. QUAM PROFESSUS EST GREGORIUS. 

Monaslice vile. professione astrictum fuisse Gregorium, nec non Basilium, Chrysosto- 
mum conslans est ompium retro seculorum sententia. Cum id negari absolute non 
possil, novam quamdam opinionem, apud anliquos inauditam prorsus, doctus Thomas- 
sinus invenit, ut monachum non fuisse Gregorium , nec Basilium ostenderet. Hujusmodi 
fizmentum arrisit celeberrimo abbali Trapensi, monachorum studia impugnanti (5); ne, 

Gregorium, Basilium, Chrysostomum, ete., monachos fuisse agnosceret, monachis 
fas esse sludio incumbere, agnoscere cogeretur. Hiec Hieronymi epistole ad Principiam 
verba, hujus novae opinionis fundamentum stlaluil Thomassinus (c) : « Suburbanus vobis 


ager pro monaslerio fuit, et rus electum pro solitudine.... Quis hoc crederet, ut con- 
(a) Cent, iv, c. 10, verbo Greg. Nyss. centur. (^) Rép. aux étud. monast., p. 178. 


p. 322. (r) Discip. ec., part. it, lib. 1, cap. 40. 


55 PRJEFATIO GENERALIS. — PARS II. 56 
sulum pronepos (Pammachius, quem Hieronymus appellat ἀρχιστράτηγον monachorum) 
«inler purpuras senatorum furva tunica pullatus incederet?» Hoc totum est, si fides 
'Thomassino (a), mysterium monasticae professionis Gregorii, Basilii, Chrysostonti, elc., 
nimirum furva tuniea pullatum incedere, rure versari. Non aliam in his sanctis vitzo 
monastiee professionem agnoscit Thomassinus, simulque negat « vere monachum esse, 
nisi qui se ad totum vite tempus astringat, seque omnibus professionibus spoliet ac 
nudet. » — « Verum difficile non erit, inquit noster Prudentius Maranus, Thomassinum 
refellens, utrumque de Basilio astruere; et quod eruditus Thomassinus statuit, ut eum 
monachum non fuisse probet, id convertere in argumentum verc illius monastic:e. pro- 
fessionis. » Quod de Basilio diffici'e non est, de Gregorio d:fficilius non erit, cujus seripta 
amplam segetem suppeditant. 

Vereor ne actum agere videar, et supervacaneo incumbere labori, si de Gregorio id 
probare aggrediar, quod de Basilio probavit ejus epistolarum editor. Qui enim unius 
vike monastieie professionem probat, utrumque monachum fuisse ostendit. Aggrediar 
lamen, si quidem hane provinciam noster Prudentius « sodali operum Gregorii editionem 
elaboranti » reliquit, nihil ipse «in his qui ad sanctum Gregorium Nazianzenum spectant 
immoratus. » 

Ut quis vere et proprie monachus sit, requirit Thomassinus ut «se ad totum vila 
tempus astringat, seque omnibus possessionibus spoliet ae nudet.» Utrumque prosti- 
lisse Gregorium, Gregorius presbyter, ejüs Vite scriptor, diserlis verbis testatur (p. 8 
et 9). « Ipse sibi consulebat ut, quemadmodum in vite diserimen adductus promiserat, 
Deo sese offerret, et à mundo sejunctus, cum eo qui solus purissimus est, vitae consue- 
tudine jungeretur, atque ex librorum sacrorum lectione veritatis splendorem hauriret.» 

« Idque etiam per omnem vitam facere non deslitit, monachus esse polius habens quam 
mundanus, et pauper quam questuarius: μοναστὴς ἀντὶ χοσμιχοῦ.» Quidquid igitur Thomas- 
sinus requirit, ut quis proprie dicatur et vere sit monachus, id omne Gregorius prasti- 
tit; imo plura quam postulat. 

Quidquid objicitur a Thomassino, adductum crederes ad probandum monasticam vitam 
professum fuisse Gregorium. Opponit tamen vir doctus, Gregorio fontem et hortum fuisse, 
adeoque ipsum suorum sibi reservasse partem bonorum et propterea vere et proprie mona- 
chum non fuisse. Hxc Gregorii verba sunt in carmine post abdicatam Constantinopolitanam 
sedem condito (quod quidem observare plurimum interest), in quo se monachum appellat, 
quod dissimulat Thomassinus (b) : « Nuper quidam, inquit, stultus, deliciis perditus, dives - 
stque insolens, delicias mihi viteque mollitiem objectabat, cum alia mulla dicens, tum 
etiam illud, me divitem et copiosum esse, ut qui et hortum, et otium, et mediocrem fon- 
tem habeam. » Hine conciudit Thomassinus, Gregorium non omuia bona abjecisse, adeo- 
que non proprie monachum fuisse. An serio, an jocose et ridere volens hoc dixerit vir do- 
clus, dubitari posset : mirum enim virum doctum talibus momentis, si momernita licet ap- 
pellare, rem tam apertam impugnare. Gregorius hortum habuit et parvum fontem; qua qui- 
libet, ut quotidie videmus, habet eremita : quis inde serio colligat, Gregorium suorum sili 
partem bonorum reservasse? Idem etiam posset dicere cum « stullo deliciisque perdito, » 
Gregorium divilem et copiosum fuisse. Quem Gregorius sic refellit (c) : « Si fontem, vel 
hortulum, vel umbrosum nemusculum... possideamus, id delicias interpretamini,» ma. 
gnam nostrorum nobis partem bonorum reservasse arbitramini. « Quid vero, inquam, 0 
miser, laerymasne taces, et ventris frenum, et genuum vulnera, noctesque insomnes, qui- 
bus monachi sua eorpora conficientes enecant? » H»c Gregorius : quem omnia abjecisse, 
seque omnibus possessionibus spoliasse ac nudasse, quod requirit Thomassinus ut quis 
vere monachus dici et esse possit, certum est ipsiusmet verbis. Omnia dimisit, nihil sibi 
servans, eliam facundiae labores : « Omnia ei qui me in sortem accepit οἱ servavit dono 
dedi, possessiones, χτῇσιν, » elc. : eadem passim repetit Gregorius in oralionibus et in care 
minibus. 

(a) N. 15, 44 et 15, p. 165. (c) lbid., v. 15 et seq. 


(0) Carm. al. 59, v. 1-4. 


57 PRAEFATIO GENERALIS. — PARS Il. 58 


Quod autem Gregorii testamentum spectat, nihil in eo reperias, quod nostra adversetur 
sententie, imo nihil quod non faveat. Ut enim omillam tunctemporis non lantum testari, 
Sed etiam hareditales adire monachis licitum fuisse, legibusque concessum : bonorum, de 
quibus in testamento statuit, non dominus, sed procurator tantum et administer fuil. 
Hoe enim omnia jam dudum abjecerat : « Omnemque meam substantiam eatholici 
Nazianzi consecravi, inquit, ad pauperum, qui sub eadem sunt Ecclesia,  ministe- 
rium ; » alque ita omnia abjecit, ut « ea de causa tres alendis pauperibus curatores institue- 
ril. » Non de rebus suis, qui? nulle erant, quippe omnia abjecerat, trestamento suo sta- 
tuit, sed confirmat, quod jampridem destinaveral, sanctorumque parentum voluntati obse- 
quitur. Veniam sibi dari postulat, quod nihil possit dare Alypiane dulcissime filia ; ratio- 
nem hanc addit : « Quippe qui omnia jam pauperibus destinavi, au! potius beatissimis pa- 
rentibus, qui ita polliciti erant, obsecutus sum, quorum voluntatem irritam reddere, nec 
sanctum, nec tutum arbitror. » 

Hieredem suum hoc testamento instituit Grezorium monachum : « Hares meus esto Gre- 
gorius monachus ; » additque postea : « ila quidem ut ipse meam omnem substantiam, mo- 
bilem et immobilem, sancte? catholicie Nazianzi Ecclesi restituat... sciensque... in eam 
rem se institutum hiredem, ut per ipsum Ecclesic omnia sine fraude conserventur (a). » 
Poterat ergo Gregorius, quamvis monachus esset, et omnia abjecisset, fontem et exiguum 
hortum habere. Sic Gregorii testamentum contirmal eum vile monasliem professioni ad- 
dictum fuisse, diflicultatesque omnes dissolvit, nedum imoedimento esse et difficultatem 
possit aliquam parere. 

Achilleum Thomassini argumentum, ad expugnandam Gregorii monasticam professio- 
nem, sunt heec Gregorii verba (5) : 

Μέσην τιν᾽ ἦλθον ἀζύγων χαὶ μιγάδων, 

Τῶν μὲν τὸ σύννουν, τῶν δὲ 5 χρηστὸν φέρων. 

Media inter illos hosque procedo via, 

Meditans ut isti, commodum illorum zmulans. 
Que verba, si viro docto fides, significant Gregorium, eum deliberásset quodnam vite ge- 
nus inter solitudinem monachorum et vitam in media civitatum turba sequeretur, me- 
aiam iniisse viam, ut aliis prodesset, nec sibi perbiciem inveniret, si ita Gregorii verba li- 
cei interpretari, fas sit dieere cum poeta : 


Nil intra est oleam, nil extra est in nuce duri (c). 


Quam longissime Thomassinus aberrat a mente Gregorii! quam si vclimus assequi, paulo 
superiora repetenda verba (d) : 


τοῦτο φιλοσοφῆσαι: προυθέμην, 
Bro xai τἄλλα, xai πόνους λόγων, 


παρέντες μηλοθότους τὰς οὐσίας, 
σὸν ἀθροίσαντες εἰς ἄλμης βδύθους. 


imum quidem philosophari statueram, 

Ut. Deo projicerem et alia omnia, et facundiz labores, 
Velut qui agros pecudibus pascendos reliquerunt, 

Vel aurum congesserunt in maris profundum. 


Gregorius his certe verbis declarat, se jamdudum omnia abjecisse in perpetuurm, desiderio 
philosophie, id est, ut monachi vitam exerceret; quod ad vitam monasticam requirit et 


suflicere fatetur ipse Thomassinus : neque enim plura fas est requirere. Id autem decreve- 
rat Gregorius jamdudum, id fixum statutumque erat (e) : 


Τὸ uiv τά σαρχὺς ἐς βύθους ῥίψαι, πάλαι 
Δεδογμένον τ᾽ ἣν, xa τότ᾽ ἤρεσχε πλέον. 


Ea quidem qua carnis sunt, in profundum projicere 
Dudum statutum erat, tuncque placebat magis, 


Hoc fixum animo Gregorii sedeba!, votoque sanctissimus prasul astrictus tenebatur (/), 
ta) Orat. 2, p. 50, (d) Carm. De vita sua, v, 270 et seq. 


(0) Carm. De vita sua, v. 510, 511. (e) lbid., v. 282, 285. 
(c) Horat., Ey. lib. n, ep. 4. (f) Orat, 2, al. 1. 


53 PRAEFATIO GENERALIS. — PARS II. 60 


quod «in maximis gravissimisque periculis, » eum Athenas mari peteret, « Deo voverat. » 
Wulla jam de eo deliberatio. 
Quid igitur illud erat, de quo Gregorius intus amicos («a)ad consilium vocat? 

"Evy86oy χαθίζω τῶν φίλων χριτήριον, 

Ἐμῶν λογισμῶν, γνησίων παραινετῶν. 

Intus amicos in consilium voco, 

Meas cogitationes, quie sincera sunt hortatores. 
Scilicet Gregorius « (b) inter ea qua prestantiora sunt, id quod proestantius est quaerebat ; 
nam qua carnis sunt in profundum abjicere dudum statutum erat, tuncque placebat ma- 
gis. Consideranti autem vias qu: ad Deum ducunt, quanam melior esset, invenire non fa- 
cile erat. Aliud enim, aliorum habita ratione, bonum aut malum videbatur, ut sepe fit, 
ubi quid agendum est. Longam veluti quamdam peregrinationem meditabatur. Navigatio- 
nem quidem effugerat, et maris labores, sed investigabat qudenam expeditior esset via. Ma- 
gnifaeiebat Eliam Thesbiten, Carmelum, desertum Joannis precursoris, filiorum Jonadab 
vitam sine apparatu : verum rursus eum tenebat sacrorum Librorum amor, res eum deser- 
t0 et quiete non quadrans. In utramque partem szepe delatus, tandem inter sua desideria 
sic litem diremit, mentisque agitationem cohibuit : videns enim eos, quos actuosa delecta- 
bat vita, aliis quidem utiles, sibi outem inutiles ac malis agiteri; eos autem qui vale seecu- 
lo dixerunt, stabiliores quidem esse, ac in Deum placida mente respicere, at sibi solis 
prodesse, angusta charitate, vitamque insolitam et asperam traducere : mediam inter 
utrosque viam iniit, meditari ut hi, prodesse ut illi statuens. » Hinc Gregorio eremitarum 
atque etiam anachoretarum vivendi genus arridebat, hinc cenobitarum. Sed in illis, quod 
sibi solis utiles essent, in iis vero quod aliis quidem utiles, sibi vero essent inutiles, displi- 
cebat. Itaque mediam iniit. viam inter eremitas et migades, id esl inter eremilas et cceno- 
bitas, illorum ad coelestia conversionem, el istorum charitatem retinens, ut sibi et aliis 
ulilis, maxime parentibus, esset. 

Ea igitur fuit deliberatio Gregorii, utram ex duobus monachorum generibus, eremita- 
rumne an cenobitarum vitam sequeretur. Ac veluti qui in aliquo periculo gravi constitutus» 
se vitam religiosam professurum Deo pollicitus, etiam voto se obstrinxissel ; deinde se- 
cum reputans, quomodo promissum faciat, varia huJus temporis virorum religiosorum 
instituta et leges, Trappistarum scilicet, Mendicantium, etc., perpendit; demum, habito 
secum consilio, vitam trappisticam ut asperiorem refugit, Mendicantium autem ut nimis 
actuosam et sibi minus utilem respuit, Deo militare sub regula sancti Benedicti mavult : 
isne monachus dicendus, et vitam monasticam amplexus viderí posset? Credo equidem. 
Alqui hoe ipsum est quod prestitit Gregorius, cum habita secum deliberatione utrum 
vivendi genus, an eremitarum, an migadum sequeretur, unum ex utroque temperatum 
amplexus est cum Basilio; qui vitam solitariam el conobiticam praeclare inter se recon- 
ciliaverat et permiscuerat, exstruclis monasteriis qua sociata vite utriusque commoda, 
nulla autem permista habebant incommoda. 

Hoc si non statim atque optasset, certe quam primum licuit, vite genus secutus es-* 
Gregorius; el secessit ad Basilium, unaque cum eo Ponticam solitudinem incoluit : 
« Degebant tamen singuli,» inquit Annalium ecclesiasticorum parens ex Rufino (c),« in sin- 
gulis cellulis separatis, ita tamen inter se distantes, ut non incommoda sepius conve- 
niendi daretur facultas. Id etenim ex Gregorii epistola (d), quam tune in eremo agens 
a4 Amphilochium , in eadem solitudine philosophanlem , seripsit, facile polest intel- 
ligi. 

« Qualis autem fuerit ejus habitatio et victus, pergit Baronius, ex liis eliam assequi- 
mur, qui idem ad Basilium, postquam inde recesserat, ludens scribit lis verbis : « Quo- 
« niam qua jocando' ad te scripsimus, equo animo fers, ea quoque qua deinceps sequun- 
« tur adjiciemus, ex Homero autem initium ducetur : Nunc age, progrediens internurns 

(a) lbid., v. 278, 279. p. 887. 


(^) 1014. (d) Ep. al. 12. 
(c) Api, Doll, 9 Maii, in. Vita Gregorii, c. 5, 


61 PRJEFATIO GENERALIS, — PARS Il. 02 
« concine, quieso, ornatum; tugurium videlicet et tecto οἱ januis carens, focum iguis et 
« fumi expertem, parieles igne exsiccatos, ne luti. guttis impetamur, Tantalis similes, ea- 
« demque pea multali, nimirum in aquis silientes, miserandas illas epulas et jejunas, 
« ad quas e Cappadocia, non tanquam ad Lotophagorum paupertatem, sed veluti a4 Alci- 
« noi mensam, nos novi οἱ aerumnosi naufragi vocati sumus. Memini enim panes illos et 
a juscula, sic enim nominabantur, semperque meminero, dentibus circa fragmenta colla- 
« bescentibus, ac postea ereclis, velutque e ceno retractis; qua sublimius tu amplifiea- 
x bis, propriis calamitatibus videlicet orationis magnitudinem libi suppeditantibus. Qui- 
« bus nisi iila magna, et pauperum vere studiosa, maler tua nos quam celerrime liberasset, 
« nobisque tempeslate jactatis velut portus exstilissel ; jampridem apud vivos esse desiis- 
« semus, fidei Pontice nomine non majorem laudem consequentes, quam miserationem 
« moventes (a). » i 

Hoc licet joco Gregorius, seria tamen describit. Quanta enim vile austeritate, cum 
ipse, tum caeteri monacbi eamdem solitudinem incolentes vixerint, ex his, quie de sibi 
subjectis monachis ad Hellenium scribit, satis apparet (hb) : « Ipsi enim, inquit, partim in 
anlris soltariisque, et ad terram stratis rudibusque cubilibus delectantur; a. domibus 
abhorrent, cognatamque ccelestis sapientie quielem amplectuntur : partim ferreis compe- 
dibus sese excruciant, ut vilium una cum corpore conficiant. Alii rursum ferarum ritu 
parvis angustisque domibus inclusi, ne mortalis quidem cujuspiam vultum aspiciunt, ac 
sepe ctiam totos viginti dies, totidemque noctes, a cibo abstinent, dimidiaque ex parte 
Christi jejunium imitantur; utque nonnihil ipse gloriosi priedicem, quidam illorum mei 
gregis ovis erat, hinc parvo quodam oppido egressus. Sunt insuper qui garrulam linguam 
quasi vinculis quibusdam astringunt, labiaque silentio comprimunt, summoque i!li 
Menti laudis sacrificium sola mente offerunt. Est etiam qui annos integros in templo 
stans, puras ad Deum manus expanderit, nec, quod. vix cuiquam fidem facturum est, vel 
tantillum obdormierit, sed vivi lapidis instar Christo defixus steterit, ac velut obriguerit. 
Huic porro exigui cibi reliquias vicinus corvus impertiebat, panemque intrezrum, si duo 
forte essent, alTerebat. Quin etiam quo tempore Christus salutifero illo supplicio per- 
functus mortales reliquit, inventus est quidam, qui hine ad divinum montem ascenderet, 
ibique et sermone, et mente, et membris immotus stans, venlis nivibusque jactaretur ; 
nee, quanquam alioqui plures viri pii enm circumstarent, ΟἹ ab eodem obnixe contende- 
Tent, uL aliquam sui corporis rationem haberet, precibus tamen nullis moveretur; 566 
Christum regem fortissime consertis, ut dici solet, manibus retineret. » 

Alibi de Ponticis monachis hec habet Gregorius (c) : « Plerique sub ferreis vinculis 
ingemiseunt; alii rursus pro cibo cineres habent; sunt quibus potus lacrymis temperatur; 
alii hibernis nivibus impetiti, quadraginta dies, totidemque noctes, velut arbores quadam 
perstant, corde nempe e terra migrontes, Deumque solum in menle habentes... Quid de- 
nique eos commemorem, qui oculos claudunt, et aures velut pessulo. quodam obdunt, 
ne aculeus quispiam mortis furtim irrepat ? At hae medicamenta carni hosti meo pro- 
pino. » Hiec Gregorius, qui hie etiam alibi fusius (d) : « Carnem meam «latis flore la- 
scivientem et mstuantem mullis ac crebris laboribus altrivi, ventris salietatem vicinamque 
rabiem sustuli, oculos temperanti:e adjumento palpebris infixi, iram abrupi, membra de- 
vinxi, risum deploravi; omnia Christo cesserunt, priora omnia conciderunt. Terra mihi 
lectus fuit, asperrima vestis membra contexit; pervizilia eliam et laerymarum imbres 
adhibui : interdiu labori humeros subjunxi : hvmnis tota nocte concinendis corpus in- 
slar statum defixi ; nullam omnino humanam voluptatem nec in animum quidem et cogi- 
tationem admittens. Atque hoc quodam mihi vitae 1nstitutum erat. » 

510 mediam viam iniit Gregorius inler eremitarum et migadum vivendi rationem, cc- 
nobiticam amplexus ex utraque temperatam a Dasilio. Is primus omnium cenobitas in 
Oriente instituit, legesque condidit, quas etiam exemplo docuit una cum Gregorio, qui 


n) Ep. al. 8. : (c) Carm. al. 4. 
b) Carm. al. 47. (d) Carm. al. 5i. 


65 PRAEFATIO GENERALIS. — PARS II. 61 


Wasilio in condendis cenobitarum regulis atque eliam servandis socius fuit, ut constat. 
"aque ambo jure ae merito ecnobitarum patriarchze habendi sunt, qui leges tmnonachis 
condidere, monasteria exstruxere, et vitam monachi exercuere, ut Benedictus in Occi- 
dente. 

Prater. privatas cujusque exercilationes, quas ex Rufino (a) describit Baronius (b), erant 
communia ulrique exercitia; a quibus eum aliquando abstractus fuisset Gregorius, hac 
ingemiscens scripsit : « Quis mihi dabit ut prisunorum dierum aofllictionem, in quibus 
tecum jucundissime vixi, vel mensem unum ferre liceat ? quoniam res tristes, quc sponte 
feruntur, coactis deliciis potiores habentur. Quis dabit mihi psalmodias illas, et vigilias, 
el ad precandurm recessus, vitamque illam quasi spiritualem et incorpoream ? Quis fra- 
trum, qui a te in pietate instituuntur et in sublime eriguntur, unanimitalem dabit et 
concordiam? Quis virtutis certamen et acumen, quod prescriptis modis et canonibus 
stabiliebamus ? Quis divinorum oraculorum exercitium, inque illis cum spiritus modera- 
mine inventam lucem? aut, ut minora ae leviora dicam, quis dabit quotidianas illas et 
manuarias operas? Quis limrnorum findendorum, comportandorum, ac componendorum 
laborem et lapidicinas? Quis consitiones et irrigationes plantarum? Quis platanum illam 
auream, Xercis platano prastontiorem, in qua non rex mollis et enervatus, sed monachus 
afilictus et debilitatus? quam ego plantavi, Apollo rigavit, hoc est excellentia tua, Deus 
aulem in honorem nostri provexit. » 

Quo tempore Gregorius in solitudine versabatur, et monachi vitam cum Basilio exerce- 
bat, erebris suorum litteris cum Dasilius Ccsaream revocaretur, respondit (c) : «Nune 
quoniam per graliam Dei voti nostri pro viribus compotes facti sumus, organum bene- 
dictum puteumque profundum adepti, Gregorium, os illud dico Christi ; parumper nobis; 
obsecro, parumper hanc morulam indulgete, quam non ad hoc petimus, ut urbium secte- 
mur delicias, sed ut fruamur sanctorum convictu. » Gregorium quoque pietas erga paren- 
tes solitudinem relinquere et Nazianzum reverti compulit; nec tamen interea quod vove- 
rat, id est, monachi vitam, in paterna domo agere cessavit : « Adeo ut, inquit (d), philoso- 
phiam quoque ipsam, qua nec possessio ulla, nee nomen ullum mihi charius est, contem- 
pserim ; vel, ut verius loquar, hoc primum studuerim, ut ne philosophantis speeiem prebe- 
rem.» Quod externum est in vita monachi, vel, ut ipsius verbis utar, « philosophantis 
speciem, » amore parentum despexit, ὡς zat φιλοσοφίας ὑπεριδεῖν αὐτῆς * sed intus vere mona- 
ehi vitam agebat : ut enim ait ipse Gregorius (e) : «Morum est, non corporum, vita mo- 
naslica : » 

Τρόπων Y&p εἶναι τὴν μονὴν, οὐ σωμάτων. 

Observare juval Gregorium a solitudine abductum /f) metu ne «benedictionem pater- 
nam amitteret: » οὐχ fveya. .. . χαταλυθῆναι τὴν εὐλογίαν" quo postea metu depulso, nempe post 
sanctorum mortem parentum et abdicalam sedem Conslantinopolitanam, totam « philoso- 
phiam, qua nec possessio ulla , nec nomen ullum ipsi cbarius erat, » id est, ipsam « philo- 
sophantis speciem » et nomen amplexus est; el tam exterius quam inlerius, «ruri, » ut 
scribit Hieronymus, « vitam monachi exercuit. » 

Priusquam hinc discedamus, et Gregorii locum, qui objicitur ex carmine primo, re- 
linquamus; voces quedam explanande sunl, ut vililitigatoribus occurratur. ᾿Αζύγων, 
ἄξυγος, « injugalus, celebs,» vulgo redditur : verum apud Gregorium, qui hanc vocem huic 
voci μιγάδων opponit, accipi debet de eremita, anachoreta, vel quolibet monacho, qui 
omnino solus est, nec ullum habet socium. Ideo Bollandist:e interpretantur Solitarios : 
Leuvenklaius ad marg. vg. xot £gnpixov. Aliter interpretari vocem hanc non sinunt, quae 
precedunt et qua sequuntur in Gregorio. Vereor, ne doctus Sirmundus in Vita sancti 
Theodori Studitie, num. 5, p. 7, minus recte verterit haec verba : Τοῦ χοινωνιχοῦ βίου τὸν ἀζυγᾶ 
$poz:yfoavzac, « ecelibem vitam conjugio anteponentes : » Κοινωνιχὸς βίος namque in Gregorio 
oral. 21, n 19, de vila ceenobitica sunt accipienda. 

(a) Ruf. lib. 1t, c. 9. (d) Or. 2, p. 59. 


(^) Bar., apud Boll., 9 Maii, p. 388. Epist. al. 9, (e) Carm. Devita sua. 
(c) ^pud Doll.. 9 Maii, p. 588. ([) Or. 2, p. 59. 


65 PIUEFATIO GENERALIS. — PARS Il. 66 
Μιγάδων, alia vox: exponenda est, si quidem viros doclos in errorem impulit. 
Μιγάδες accipit Gregorius pro ecnobitis; quo sensu vox illa a pluribus accipitur, in quo- 
rum numero sunt sanctas Chrysostomus, hom. in falsos prophetas ; Fhheophylaetus in Mar- 
cum C. 1v, " Aot μέν εἰσι παρθένοι xax ἐρημιχοί' ἄλλοι μιγάδες χαὶ ἐν χοινοδίῳ" ἕτεροι λαῖχοϊ χαὶ ἐν 
γάμῳ" idest, « Alii quidem virgines sunt et solitarii : alii misti et in cenobio; rursus Δ] ἰ 
laici et in conjugio viventes. » Verum a nullo alio cerlius ae melius discere possumus 
quam ab ipso Gregorio quid signilicare voluerit voce μιγάδων, Primum quidem in oratione 
secunda n. 99, conjugalos a. continentibus secernit, hosque inter eremitas coenobilis aut 
mistis opponit : « Quantum, inquit, intervallum inter conjugatos et celibes.... quantum 
ex his rursus inter eremitas et ccenobitas, qui permisti communiter degunt, » id est, miga- 
des. In oratione xxt eadem utitur dislinclione, sed mutatis: verbis, ut wmagis illucescat 
oppositio : Οἱ τῆς ἐρημίας... ob τῆς ἐπιμιξίας. In eadem oratione eremitas eos.esse ail, « qui 
vitam prorsus solitariam, el ab hominum societate remotam agunt, sui ipsorum lantum et 
Dei colloquio fruenles;» quibus opponit ecnobitas : « alii autem charitatis legem per 
communionem et societatem colentes, solitarii simul et caenobilie sunt, » ete.; ἔρημιχοί τ 
ὁμοῦ xa μιγάδες. Eequis jam erit, qui cenobitas fuisse μιγάδες, οἱ Gregorium qui inler ere- 
mitas et migades mediam iniit viam, vilam monasticam exercuisse negaverit? Nisi forte 
qui velit monachos non fuisse eremilas el egenobitas, quos cum Athanasius exsul per- 
agraret /Egyplum, consociavit; nec Basilii discipulos, quos, ex eremitis οἱ migadibus pra&- 
elare inter se reconciliatis, congregavit; quibus eliam leges condidit, asceteria el mona- 
sleria exstruxit. 
δ IV. CUJUSNAM ECCLESIE EPISCOPUS HABENDUS DICENDUSQUE SIT GREGORIUS, QUI VULGO 
NAZIANZENUS APPELLATUR, iNVESTIGATUR, 

Primo quidem Sasimensis Ecclesie, qui recens a Basilio sedes erecta erat, episcopus 
consecratus fuit Gregorius ab ipso Basilio et patre Gregorio compellentibus. Huic ordina- 
tioni, sj minus animum, sallem cervicem inflexit : sed cum ad copessendam sedem nullus 
paterat aditus, quam scilicet Arthimus armatis militibus occupatam tuebatur, abjectis 
Sasimis, in solitudinem se contulit; nec oblationem, nec ordinationem, nec quidquam 
eorum qui? apud episcopos in more et institulo sunt, Sasimis peregit, ut ipse testatur ; 
sed simul atque consecratus est episcopus, fugam quam animo conceperat, arripuit. 

Deinde revocatus e solitudine, regimen Eeclesi:e Nazianzeno,jubenteilerum patre, qui 
pro etate huie administrandee impar erat, verum ea conditione, ut mortuo patre liber esset 
abire quo vellet, suscepit. «Ad breve lempus, » inquit ipse Gregorius (a), «el quasi 
hospites, praefecturam suscepimus : » accepit quidem, sed inorltuo palre eam abjecit. 

Denique Constantinopolim accersitus ab episcopis Thracia; et orllioaosis, ut causam 
fidei contra grassantes lateque dominantes in regia civitate Arianos, Maecedonianos aliasque 
veritalis pestes tueretur, cum advenisset, lideique causam defendisset, hereticos profli- 
gassel, errores fugassel, collapsam (idem restituisset, et omnium animos sibi conciliasset ; 
lotius populi clerique consensu, annuente Theodosio imperatore, in sede Conslantino- 
politana, pulso Demophilo, pulso etiam Maximo, non tamen repugnans ut antea, collocatus 
est a sancto Meletio, concilii generalis, quod tum celebrabatur, preside. Ortis deinde 
querelis inler episcopos, arrepta occasione, Gregorius abdicat se episcopatu, effringit vin- 
cula, et gaudio gestiens patriam repetit, optata solitudine se fruiturum sperans. 

Quo tempore, Constantinopoli relicta, in patriam reversus est Gregorius, adhuc pastore 
destituta erat Nazianzena Ecclesia, Apollinaristarum insidiis petens. Hujus periculo per- 
motus Gregorius, rogantibus episcopis et universo populo, illius curam, donec prilicere- 
tur episcopus, se suscepturum promisit : quo prafecto, fugit iterum iu solitudinem. 

Esto nunc judicium lectoris, cujusnam Ecclesi: Gregorius habendus et appellandus sit 
episcopus, eL an tres episcopatus habuerit. Nemo, opinor, dicturus es! eum fuisse Sasi- 
mensis-Eeclesie praesulem. Certe nuspiam scripsit Gregorius se hujus Ecclesi: episcopura 
renunliatum fuisse, ul ipse loquitur, χηρυχθέντα, hoc est, ullo preconii genere declaratum. 


(a) Ep. al. 42. 


67 PRJEFATIO GENERALIS. — PARS Il. 68 
Designatum quidem, propositum, inauguratum etiam hujus Eeclesic episcopum se fate- 
tur in oratione nona undecimaque passim et in epistola ἃ], 44. « Non Nazianzi, inquit, 
sed Sasimorum (episcopus) designali, » seu mavis, « proposili sumus : » Σασίμων δὲ προεθλή- 
θημεν. Id enim hoc verbum eo loci sonat, sensu sepius a voce «predicari el renunliari » 
diverso ; quod vel ex Sozomeno patet, Hist. lib. v, cap. 8, et Socrate lib. v, c. 8, nec non 
et Cyro Prodomo, in titulo epigrammatum suorum in hanc ordinationem Gregorii : 
Εἰς Γρηγόριον προθαλλόμενον εἰς Σάσιμα. 

Àt neque hiec, neque usquam alibi episcopum Sasimenseni renuntiatum se Gregorius dixit ; 
imo attendenti certo negasse videtur. Quemadmodum eniin Nazianzi « designatum, » pro- 
positumve episcopum hic se negat, ac Sasimorum f[alelur; sic ille Nazianzo se renunlia- 
tum epistola al. 925 fatetur, ac de Sasimis negat, quorum « designatum propositumque» 
episcopum fuisse sese concesserat. « Ego cerle, inquil, si corpore quidem ita me habe- 
rem, ut Ecclesi? possem Nazianzene preesse, cujus ab iuilio praesul sum renuntiatus, 
minus aulem Sasimorum, ut vobis haud recte nonnulli suadent.» Hac sunl Gregorii 
verba, qui non bene vetus interpres reddidit. 

Porro nihil obest, imo plurimum juvat, renuntiationem illam « ab initio, seu primam ἃ 
Gregorio vocari, cum Sasimorum, ob que primum ad episcopatum assumptus, designa- 
tus ante fuisset quam Nazianzo renunliatus : multo obsit minus de renuntiatione tacita 
tantum aul non publica; id a Gregorio aliis iu locis explicatum. Quin inde colligas; 
nullo Sasimis, nec taciti quidem, nedum solemnis genere preconii renuntiatum : quippe 
de Nazianzo concedit Gregorius, de Sasimis expresse negat; de illis vicissini quod aflirmat, 
negat de Nazianzo. 

Erant itaque diversi generis renuntiationes episcoporum, public: et canonice alize, alie 
non ita. Vulgata res est, maxime iu Oriente, «populi tolius suffragiis, » Ψήφῳ τοῦ λαοῦ παντός, 
tune temporis electos esse episcopos, uli de Atbanasio scribit Gregorius(a); vel ut habet 
concilium Chalcedonense, actione 16, « pascendorum omnium calculis. » Exempla longius 
petenda non sunt : Nectarius in sede Constantinopolitana Gregorio subrogatus est, « com- 
munibus, » inquit Sozomenus (b), «synodi suffragiis; » ipsique Constantinopolitaui Pa- 
tres(c) «ad episcopos Rom congregatos» eumdem a se scribunt ordinatum  « universi 
cleri totiusque suffragiis civitalis, » παντός τε τοῦ χλήρου, xaX πάσης ἐπιψηριζομένης τῆς πόλεως. 
Moxque de Flaviano Antiocheno : « Canonice, » vel, «uti canones jubent, tota illa Ecclesia 
suffragante, ordinarunt episcopi illius provincie et dicceseos Orientalis.» OZ τε τῆς 
ἐπαρχίας xoi τῆς ἀνατολικῆς διοιχήσεως ..... χανονιχῶς ἐχειροτόνησαν πάσης συμψήφου τῆς Ἐχχλησίας. 
In concilio Chalced. act. 11, Stephanus Ephesinus se canonice electum probat, his verbis * 
quia, « el populus, inquit, et clerus, et episcopi , » episcopum me constituerunt, Idem 
concilium, act. 16, nou elios agnoscil episcopos, preeter eos, « qui decreto facto a clericis 
uniuscujusque metropolis et possessoribus, χτητόρων» el clarissimis viris, super haec et a 
reverendissimis episcopis provinci& omnibus aut pluribus» instituli sunt. S. Athana- 
sius (d) Gregorium negat esse episcopum Alexandrinum, quia «neque plebi cognitus, 
neque postulatus a presbyteris fuerat.» Manifestius de Lucio Theodoretus ait (e) : « Non 
in orthodoxorum episcoporum synodo, non suffragio legilimorum clericorum, non postu- 
latione plebis, ut Ecclesi: leges preecipiunt, ocdinatus est. » 

Nunc vero de constituendis erigendisve novis episcopatibus, veluti Sasimensi, ad quein 
potissimum collimat ἰθὺ oralio, quid Patres definierint ut constet, ecce concilii Sardi- 
censis canon sextus: « Provincii episcopi debent in iis urbibus episcopos constituere, ubi 
eiiam prius episcopi fuerunt. Si aulem urbs aliqua inveniatur tam populosa, ut ipsa epi- 
scopatu digna judicetur, accipiat, » iisdem profecto legibus, et a provinci? suffragantibus 
episcopis; quod vel conciliis definitam. In Carthaginensi secundo, can. 5, de novis sedi- 
bus erigendis prescribitur, ul « populus Dei multiplicatus sit; » deinde «ut desideravees 
ril, » seu postulaverit episcopum ; tum ut fiat «cum ejus voluntate in cujus potestate est 

(a) Orat. 21, p. 590. (d) Apol. 2. 


(b) Hist. 1. vii, c. 7. (6) Hist. lib. 1v, c. 22. 
(c) Conc. Coust. 1, Ep. Syn., t. Jf. Conc. p. 966. 


69 PR.EFATIO GENERALIS. — PARS II. 70 
didecesis.» Concilium vulgo dictum Africanum addit (a) : « Placuit ut plebes, quie nunquan: 
habuerunt proprios episcopos, nisi ex plenario concilio uniuscujusque provincii et pri- 
matis, atque conseusu ejus ad cujus diccesim eadem Eeclesia pertinebat, decretum fue- 
rit, minime accipiant.» Ad confirmanda hac omnia vel. sufliceret epistola Gregorii, alias 
22, ubi de Basilii Magni electione : sed ad. astruendam Occidentalis Ecclesi: bac in ΤῸ 
cum Orientali consensionem, Sidonius Apollinaris, lib. v, ep. 25, et lib. v, ep. 5, 8 et 9, 
hujus renuntiationis specimen exhibet : « In nomiue Patris, et Filii, et Spiritus sancti, 
Simplicius est, quem provinciie nostrae metropolitanum, civitati vestre (Bituricis) sum- 
mum sacerdotem (ieri debere (Sidonius) pronuntio. Proclamationum formulas, quo no- 
mine appellat Morinus, plurimas ipse suppeditat, De sac. ordin. exerc. 1, c. 3. Insiznioc 
aulem illa est, quam ex Euchologio Cryptie Ferratie idem. profert : « Sutfragio et appro- 
batione Deo maxime amabilium episcoporum, et sanctissimorum presbyterorum et dia- 
conorum, divina gralia... promovet hune... in episcopum urbis,» etc., elc. E Vaticano 
exemplari aliam exhibet, in qua dicitur «suffragio et approbatione SS. metropolitanorum, 
archiepiscoporum, episcoporum, » etc., atque ex Cedreno relatam in translatione episco- 
porum formulam eamdem adducil. « Hzc est, inquit. vir doctus, electionis legitimo jam 
facte denuntiatio publica, fieri solita vum episcopus ad ordinationem, » adde, et ad in- 
thronizationem « accinctus est. » 

Tales erant in Ecclesiis omnibus publica, legitima, canonice electiones, renuntialie- 
nes, ordinationes episcoporum ; taciu vero, et ut ita dicam, inlerpretativie, quales irritas 
esse decrevit Antiochena synodus anno 341, can. 16, qui citatur in conc. Chaleed. act. n(5)e 
«Si quis episcopus vacans in Ecclesiam vacantem prosiliat, sedem que per vadat, absque 
inlegro perfecloque concilio, hie abjiciatur, etsi cunctus populus quem diripuit, eum ha- 
bere delegerit. » Et infra can. 21 (c) : «Nec vi coactus a populis, neque si eliam hoc ei ab 
episcopis suadealur,» vacantis eeclesie, «qui propriam deseruit,» habetur episcopus. 
« Ubique integri et plenarie synodi decretum » requiritur, et ut « nullas ordinalio secus 
faela vires habeat » canone 19 decernitur. His expositis, facile dijudicare est an episcopus 
Sasimorum Gregorius habendus sit. 

Magni Basilii factum, quanquam a pluribus minime probatum, arguere non ausim : at 
certe, quod Sardicense concilium postulat. ad novos episcopatus constituendos, Πληθύνουσα 
πόλις, «Populosa plebs, » nequaquam erant Sasima : «non multiplicatus Dei populus, » ut 
Carlhaginense requirit ; episcopum nec postulaverat, nec desideraverat plebs Sasimorum ; 
ejusdem Ecclesia cleri ac populi nulla convocalio, coitio nulla; nec episcoporum provin- 
cie plenaria synodus, ut Antiochenum et Africana sanciunt, ulia intervenerat ; nullus 
« consensus » ejus, «in cujus polestalem diccesis, » tum dubii juris, postea tandem, ipso 
consenlienle Basilio, cessit. Adeo primatis suífragium non accesserat, ut armata prope 
modum manu repugnaret. Anthimus, quem « martium οἱ pugnacem » virum festive Gre- 
gorius appellat (d). Itaque episcopum eumdem epistola, alias 33, adversus ordinationem 
suam, cum aliis quibusdam episcopis, mulla causatuin, scribentem, minitantem, postu. 
lantemque synodum inducit. Unde Baronius (e) : « Exisltimamus, inquit, quod Anthimus 
alium Sasimis, qua sibi vindicasset, episcopum ordinaverit; et Basilius, ad dirimendas 
Ecclesiee controversias inler Catholicos periculoso illo tempore oborlas, Anthino puguaci 
homini loeo cesserit. » 

Hine fortasse referri possit illud epistole, alias 33, « epinicium » quod de Gregori 
« quasi devicto (f) » concinebal Anthimus ; illique eliam versus (g) , quibus /Egyptii pra 
sules suggiilautur : « Leges versantes jampridem mortuas, a quibus quar masxime et ma- 
nifesto eramus liberi. » Et quidem liber , etiamsi vera fuissent quz illi objiciebaut, Sasi- 
morum praesulem eum esse renuntiatum, unde ad Sasima revocabant; sed frustra certe, 


(a) Can. 65. σχόπων ἀναγχαζόμενον. 
(b) Εἴ τις ἐπίσχοπος σχολάζων ἐπὶ σχολάζουσαν (d) Ep. al. 51, ἀρήιον ΓΑνθιμον. 
ἐχχλησίαν ἑαυτὸν ἐπιῤῥίψας ὑφαρπάζ ν θρόνων (e) Boron, an. 571 n. 107. 


δίχα συνόδου τελείας, τοῦτον ἀπόδλητον εἶναι, xat (f) θσπερ ἐπινίχιόν τινα... ὡς ἡττημένων. 
εἰ πᾶς ὁ λαὸς, ὃν ὑφάρπασεν, ἕλοιτο αὐτόν. (4) Carm. De vita sua, v. 1315, 181i. 


(c) Μήτε ἀπὸ λαῶν ἐχδιχζόμενον, μήτε ὑπὸ ἐπι- 


^ 


"1 PIJEFATIO GENERALIS, — PARS Il. 7à 


his etiam positis : quanto magis si falsa sint, ordinato in ejus locum suffecloque episcopo, 
vel novo certe episcopatu exstincto ? 

Constat enim alioqui cum Anthimo Basilium 1n concordiam postee rediisse. Et qua, 
quaeso, conditione, pacato Anthiini bello, Gregorius per bellum istud ex Antiocheni con - 
cilii canone 18 hucusque liber, liber esse perseveravit, idque palam ae « manifesto , » 
nisi allerutra ex his conditionibus accepta ; vel ut Anthimi, cujus provincie Sasima cede- 
bant, ordinatio valeret, vel sane locus episcopo eareret ? Alioqui si ejus loci renuntiatus 
erat episcopus, quod obiiciebant adversarii, jam nec occultis nec cognitis rationibus liber, 
sed tunc Ecclesi: Sasimensi manifesto Gregorius illigatus; imo et « communione privan- 
dus » ex ejusdem Antiocheni concilii canone 17, «si ad Ecclesiam sibi commissam , » 
remotis jam impedimentis, « ire non aequievisset. » Liber itaque a Sasimis Gregorius ac 
liberrimus semper fuit, tum ante, tum post factam eum Anlhimo pacem; etiamsi ad eam 
Ecclesiam fuisset publice et canonice renuntiatus. Superest igitur ut tacita et occulta , si 
dici liceat, renuntiatione, Sasimorum episcopus Gregorius fuerit : verum ne id quidem 
ulla ratione defendi potest. Neque enim conniventibus vel tacite probaptibus episcopis, 
clero, populis, qua tacita renuntiatio est, unquam hane Ecclesiam administrasse ullo 
modo dici potest ; quam forte nec adivit unquam, nee a limine salutavit, in qua nec sedit, 
nec ut sederet ulla vi eogi poluit et adduci. « Certamen iniit pater, » inquit ipse (a), « ut 
jà Sasimensi sede me collocaret : ut autem non valuit, » ete. Paulo post : « Datam autem 
ne minimum quidem Ecclesiam attigi ; ita ut nec unum ibi sacrificium Deo obtulerin, 
vel preces una cum populo fuderim, nec clericorum cuipiam manus imposuerim. » 

Ex his tum factis, tum diclis liquel, quis in Gregorio « renuntiationis et proclamalionis » 
sensus : ille nimirum, qui hodieque inile possessionis, el ut. vocant, beneficii cujuspiara 
« invesliturc ; » seu fuerit illa « tacita, » cum alicui sedem invadenti, aut eorum ad quos 
conferendi beneficii non omnino jus pertinet precibus, vel etiam vi quadam Ecclesiam ad- 
mánistranti counivent, silentque veri patroni ac legitimi eollatores beneficii; seu fuerit 
« renunliatio » ad juris apices formamque legibus sancitam, leclis et expositis patroni , 
regisve « diplomate » conferenlis, seu, ul vocant, provisionibus, et « bulla, » si qua sit, 
papa, aul « visa, » atque ἃ promovente, in sede ut plurimum eo qui promovetur collocato, 
aliisque de more peraelis, quibus hodie quis vel episcopatus, vel alterius beneficii posses- 
sor firmatur, aut certe, si alius intercedat, « denunliatur, et praedicatur, » quod Graeca ipsa 
χηρύσσεται Sonant ; quanquam non eo id in Oriente, quo in his partibus, modo fieret. Sen- 
sum hunc exhibent verba Gregorii, contraria et opposita de Nazianzo Sasimisque scriben- 
tis (b) : Sasimis « propositum, » designatum, ac si velis, nominatum antistitem, non autem 
Nazianzo; contra vero Ecclesi: Nazianzeni non propositum , non designatum, non ordi- 
natum episcoputn, sed renuntiatum tamen, idque « (c) primum et ab initio, » quanquam 
« non publico, » sed tacito tantum genere renuntialionis : quee quidem specie tenus pu- 
gnantia, hac ratione conciliari et intelligi possunt. 

Ecclesie alicujus pastor non 1s eensetur, nec in pastorum numerum refertur, qui ad 
eam electus, promotus, vel etiam ordinatus, jure tandem cadit; sed qui victa causa pos- 
sessionem adit atque obtinet. Qua igitur ratione Sasimensis Ecclesie episcopus dici posset 
Gregorius, qui Sasima non attizit quidem, nec illic episcopalis muneris vices ullas obiit? 
Si Sasima dixit «sua,» id nou nisi ironice : egregium illud Basilianad amicitie munus 
ridet et exprobrat. Vel etiani « sua » dicere potuit, quia sibi attributa, sibi oblata, sibi dala, 
sed a dubio possessore. 

Priusquam Sasima dimittamus, exemplo rem illustrabimus. Beneficium, ut vocant illud, 
cui animarum cura incumbit, vuigo curatum, uui clerico patronus; alter pro patrono se 
gerens alteri praesentet conferatque ; aut certe in curia Romana quivis clius oblineat. Pos- 
sessione jura sua firmet alter; alter aut arceatur, aut segnius agat. Dum interim sub judice 
lis est, intra annum, ut fit, sacerdolio uterque initielur ea mente et consilio, ut officio suo 
fungi valeat. Ad Ecclesiam eamdem ordinati ambo vel interea paciscantur, vel senatus 


(a) Carm. De vita sua, v. 497, et seq. (c) Epist. al. 222. 
(b) Epist. al. 42.] 


* . 

12 ᾿ PRGEFATIO GENERALIS, — PARS Il. 1 
nonsulto possidenti jus asseratur, vel aller denique, minime contentiosus, nec litium 
amans, emulum ultro sinat possessorem, ipsique suo jure cedal. Sacerdos quidem is erit, 
propositus eliam, designatus, ordinatusque ad Ecclesiam illam, velut ad Sasimensem Gre- 
gorius. Num idcirco dicetur illius loci sacerdos, el in pastorum bujus Eeclesic catalogum 
unquam referelur? Minime sane ; quia dubio semper aut coptroverso jure suo cecidit aut 
Sponte cessit. 

Quod tate nostra « prassentationes, provisiones, collationes » vocant, hoc majores no- 
stri ad hanc vel illam Ecclesiam ordinationes appellabant ; quia tunc nemo sine titulo 
ordinabatur. Quae si alicunde cass haberentur et. irritas, nullum , ut ita loquar, ad extra 
sorliebantur ellectum : et qui nullius loci sacerdos aut episcopus manebat, « Vacans, » 
σχολάζων, dicebatur. Talis fuit, ul ex dietis patet, ordinatio Gregorii ad Sasima. 

Fuerit ergo Gregorius ad Sasima propositus, designatus, inauguratusque episcopus, 
ordinationi sue consenserit , Sasimensis lamen episcopus nec fuil, nec dici potest, nisi ab 
invidis et calumniatoribus ; quippe qui nec aperte, nec tacite, non canonica, non alia qua- 
vis ratione loci illius episcopus fuerit renuntiatus, nedum unquam in Sasimensi sede 
collocatus el firmatus, 

Qua hactenus dispulavimus, aperla , vera, eerta, necessaria erant ad propulsandas a 
Gregorio nostro calumnias ; apta eliam et commoda ad abstergendam a textu Graeco cor- 
ruplionis notam, alque ad tollendam ab innumeris locis, qui pugnare inter se videntur, 
repugnantiam. Hac via nimirum iniqui de translatione ad sedem Constantinopolitanam 
quastiones ; de tribus episcopalibus, simulque nullo, mere veteris invidi: ac recentioris 
cujusdam scriptoris seu calumnia seu cominenta (a) ; de ccrruplo epist. ccxxv textu con- 
jecture evanescunt ; veraque sunt et expedita, qui in epistola alios xum et iterum in epi- 
slola alias ccxxv, el in aliis locis legenti negotia facessebant : quod amplius sequenti 
disserlatioue de episcopalu Nazianzeno patebit. Hanc claudet testimonium Nicetae Paphla- 
sonis tom. VI Bibl. Coneionatorie parte prima sub (inem, quo quidem testimonio tota 
propemodum Q.sceplalio praesens ac proxima continetur. 

Postquam narravit oralor (5), quomodo episcoporum, Antiocheni in primis magni Meietii 
votis, Gregorius fueril in sede Constanlinopolitana collocatus, objectioni occurrit per- 
gilque : « At nemo illegitime, contraque ae sacra Ecclesic regula statutum est, ad tertiam 
eum arbitretur transferri sedem. Nam neque ea res tlranslalio est, sed electio, primaque 
ac unica in urbe Augusta pro episcopi dignitate, atque munere sedis collocatio. Nam quod 
primo Sasimis, uli dicebam, prefectus est, id solum promotionis causa fuit, cuim neque 
sedem receperit, nec omnino illic ordinaverit, ullamve mysticam initiationem pro anti- 
stitis partibus celebraverit ; quod nempe viculus ad sustentandam episcopalem sedem esset 
omnino ineptus. Nazianzenam autem cathedram quondam curavisse, cum paler illius 
episcopus essel; al non ejus creatum esse episcopum, aut sedem illam unquam suscepisse. 
Solum aulem palris hortatu ac jussu ut sacri ministerii defectum impleret, sic Ecclesie 
curam suscepisse, ut senectee fulcrum ac palerna imbecillilalis sustentaculum audiret. Ita 
vero se rem habere, etiam ex iis perspicuum est, que ipse ad Gregorium sibi cognominem 
scribit (c) : «Jater omnes etenim constat me non Nazianzi, sed Sasimorum antistitem cre- 
« atum, (propositum, προτθλήθημεν) fuisse, lametsi in patrisreverenliam et eorum quisupplices 
« hoc a me contenderunt, ad breve tempus, quasi hospites preefecturam suscepimus. » Quod 
igitur paler mortalem vitam divina commutaverat, vacantem jam inventum divina Spiritus 
gratia, vilieque ac doctrinae lhlumana majore praestantia postea clarissimum effectum, in 
urbis Auguste solio quantum ocu!is conspicuum erat, constituit; quantum aulem animo 
aspectabile, orbis terrarum bonum pastorem magnumque antistitem praeficit. » 

Rejecto Sasimensi episcopatu, rejiciendus quoque Nazianzenus, et Constantinopolitanus 
est asserendus : id quidem exsequimur. Abjeclis Sasimis, Gregorius in solitudinem se con- 
tulit, e qua retractus, roganti, vel jubenti patri id tantum concessit (d) ut « collaborans cum 


(a) Dupin. Bibl. eccl. tit. Gneconivs. (c) Ep. al. 42. 
(5) Tom. Vl, p. 651, col. 2, ex orat. in. Grego- (d) Carin. De vita sua, v. 500. 
Tuum, 
Parnor, Gg, NXXY. 3 


-* 


τῇ PRAEFATIO GENERALIS. — PARS II. j 16 


eo curam Ecclesie » Nazianzene «susciperet; » ea lege ac conditione, ut ne huic astringeretur 
Ecclesic, et parente mortuo (à), « pennamspiritui quo vellet et quomodo velletsuam permittere: 
deferendam, nec quisqam foret, qui se cogere posset, aut alio traducere repugnantem. » 
Mivum est, Gregorium Nazianzenae Ecclesiae episcopum appellatum fuisse, cum tantopere 
precaverit, ut ne huic Ecclesic alligaretur : multi tamen scriptores, veteres et recen- 
tiores, Theologo reclamante, eum Nazianzenum appellant, Socrates, Sozomenus, Gregorius 
ejus Vila scriptor, Baronius, Bellarminus. Vetus et communis error est manuscriptis, qui 
nunc exstant, longe antiquior, ipsique Gregorio suppar. Rufinus in prologo ad orationes 
Gregorii Latine versas scribit : « Defuncto patre succedit in episcopatum apud Nazian- 
zum; » et Hist. lib. 1, c. 9, « in locum patris eumdem subrogatum » asserit. Imo Hiero- 
nymus (b), qui familiariter cum eo Constantinopoli versatus est, et qui eo magistro Scripturas 
se didieisse gloriabatur : « Gregorius, inquit, primum Sasimorum, deinde Nazianzenus 
episcopus. » 

Quin etiam, notante Baronio ad annum 371, et in Vita Gregorii apud Bollandum rap. 

9, « ejus adversarii id ei dabant. erimini, eumque ob contumeliam appellabant triepisco- 
pum, cum jam sedis Constantinopolitane fuissel electus episcopus. » Sed tam diserte 
Gregorius negat se fuisse Nazianzi episcopum, ut ipsi fides adhibenda sit : « Manifestum 
est, inquit (c), omnibus me non Nazianzi designatum episcopum esse. » Non certum dun- 
taxat οἱ indubitatum, sed manifestum ; non amicis solum et paucis, sed « omnibus » 
omnino debuit esse « manifestum. » In carmine autem Ze vita sua (d) : « Postquam, inquit, 
parentes excessere vita, et hac ego calamitate liber sum relictus, datam equidem Sasimen- 
sem Ecclesiam nullatenus attigi... ;Palerne vero.... exiguo sane lempore, velut hospes 
aliene, curam aliquam gessi, non diflitebor : idipsum usque denuntians episcopis, poscens 
instar beneficii ex imo corde, ut urbi virum aliquem przficerent episcopum. Hinc illuc 
quidem vere affirmans, nondum ullam a me acceptam fuisse publica renuntiatione (Ecele« 
siam).... Cum autem non persuaderem alium ut preficerent, quia hi quidem pr: magno 
mei desiderio retinere volebant, illi vero forte despiciebant; nulli autem causabantuc 
non esse liberum : primum Seleuciam fuga me eontuli, atque ibi in Parthenone celeber- 
rime rmaarlyris Theclee non exiguo tempore commoratus sum (e). 
."Nee dicas Gregorium fateri ac scribere, episcopum Nazianzi se renunlialum : « Ego si 
cerle corpere quidem ita me haberem, ut Ecclesi: possem Nazianzena preesse, cujus ab 
initio sum presul renunliatus, minus aulem Sasimorum, ut vobis haud recte nonnulli 
suadent, non adco sum (f), » etc. Scripsit quidem Gregorius non semel se Naziapzi episcopum 
renuntiatum, sed de publica renuntiatione non est intelligendus: vere, inquit, post obitum 
patris, « affirmabam nondum ullam aeceptam a me fuisse publica renuntiatione eccle- 
siam : » scripsit ilerum ep. alias ccxxm, « ea se non teneri renuntialione, » qua Nazianzi 
renuntialum 5850 60. alias ccxxv scribit, « ea non astringi, » uli rursus carm. De vita sua, 
v. 523. 

Postquam Constantinopoli in patriam reversus est Gregorius, Nazianzenam iterum admi- 
nistrare Eeclesiam, anarchia laborantem, ab Apollinaristis misere laceratam, cleri populi- 
que precibus et lacrymis coaclus est; sese iterum administrationi « concessit (g), jugum 
subiit (Ah), vinci ac vinciri » se ilecum passus est, ἡττήθην, δέσμιος ἔρχομαι. Verum sicut prius 
ἃ patre victus, ita tum, non « in plenario concilio renuntiatus » ab episcopis, sed a civibus 
'antum amicisque coactus, ob patris, (1) « cujus solvi labores dolebat, et eorum qui hoe a 
se precibus contendebant reverentiam, ad breve tempus prefecturam quasi hospes (7) 
accepit, ac veluli peregrinus. » Iterum (A), non « proprias, » proprius ut episcopus, « ha- 
benas,» sed « alienas,» ξένην ἡνίαν, suscepit ; quippe qui eo ipso loco alleriüs gregis pedum, 


* (4) Or. 12, al. 8. (f) Ep. al. 925. 
(b) Ad Pam. et epist. 51, Lib. 1 con!. Jov. et ιδίδ 

De script. eccl. (h) Αὐχέν᾽ ἔχαμψα. Carn. 7, v. 80. 
(c) Epist. al. 42. (i) Carm. 145, v. 191, ei Ep. al. 42 


(4) Cari. De vita sua, v. 528 et seq. () Ὡς ξένος. Epist. al. 42. 
(e) lbid., v. 554. (kh) Carm. 145, v. 105 et 189. 


11 PRJEFATIO GENERALIS. — PARS II. 78 


ἄλλου ποιμνίου, scilicel Constantinopolitani, suscepisse se fateatur (aJ. Uude ne id quidem, 
nisi « quandiu valeret, » concessit; alque ilerum discessil quasi liber, reerudescenle paulo 
post :gritudine : « Constriclum, inquit (b), me morbus tenet, et ab Ecclesie. gubernaculis 
celerius abduxit. » 

Quod vero omnem tollit dubitationem, Kulalio tandem renuntiato publice οἱ episcopo 
Nazianzi canonice ordinato, Nysseno presuli et iis qui canones objiciebant, respondet 
Gregorius (c) : « Quod si quis esl, qui putet. episcopo vivente alium institui non debere, 
is sciat se ne hae quidem in parle nobis causa superiorem esse. Apud omnes enim liquido 
constat, me non Nazianzi, sed Sasimorum antistitem propositum esse; »id est, ne Nazianzi 
quidem « propositum, » nedum publice ac canonice renuntiatum esse episcopum. Exspiran- 
tis tamen vilie reliquias, si per valetudinem licuisset, ipse Ecclesie Nazianzen:ce consecratu- 
rum se epist. ccxxv profitetur, potius auam Sasimensi,'cui nunquam, inquiunt Bollanden- 
ses, se credidit obligatum, eui nullo unquam preconii genere renuntiatuserat : quamquam 
id molestie facessend» gratia quidam invidi per calumniam et « contentionem, » uL ibidem 
loquitur, objiciebant. 

Innocuum quo ludebat Gregorius cum adversarios, tum amicos, artificium quis non 
miretur? Cum ad Nazianzenam Ecclesiam tacita saltem objectabatur renuntiatio, Sasi- 
mensem protinus designationem regerebat, ut epist. cxrir, eique Ecclesi; a qua, vel irm- 
pleta vel abolita sede, nihil penitus timebat, plus illigatus quam Nazianzo videri volebat. 
Cum autem ad Sasima, ul epist. ccxxv, revocabatur, aut magis contemptus causa relegaba- 
tur; Nazianzenam illico « renuntiationem » objiciebat, « qua se teneri » nihilominus non 
timeret. Genuinum hune esse epistolarum sensum , preter. gravissima qua jam attulimus 
momenta, probant ecdem epistola xiu, Lxv, rxxasun, ccxxv, in quibus omnibus eos 
salse ridet qui, ut. Ecclesie probarent alterutri vere addictum, frustra canones oppone- 
bant. 

Ad cumulum accedat jam palmaris locus, qui Sasimensem Nazianzenumque simul 
episcopatum Gregorii vel unus possit ad fabulas amandare. Locum ilium exhibet car- 
men 1 editum a Tollio, vers. 93 :« Ceterum posteaquam accessissem » Constantinopolim , 
« relicta Cappadocia , quz fidei propugnaculum esse plerisque videtur, nequaquam de- 
serto populo, cui aliqua necessitudine obligatus essem : o) λιπὼν λαὺν, οὐδὲν τῶν ἀναγχαίων 
ὁμοξ " nam illa sunt hostium meorum figmenta, falsique sermones, invidize velamenta quize- 
dam ingeniose excogilala. » 

At, inquies, Gregorius se fatetur propriam habuisse Ecclesiam, aliam a Coustantinopo- 
lilana, his verbis (d) : « In gratiam porro cum verilate redeant, qui nos alienam uxorem 
expelivisse aiunt, cum ne propriam: quidem habere voluerimus. » Que Thomass;- 
nus (e) ad Sasima trahit, quamvis Nazianzum perinde speclare possint. Sed Basilius 
Scholiastes hcc verba, « alienam uxorem a nobis expelitam esse, » sic inlerpretalur : f, 
καὶ αὐτὸ τοῦτο, ὡς συχοφαντησάντων οἰητέον τῶν ἐναντίων " ἣ διὰ τὴν Ἐχχλησίαν Κωνσταντινουπόλεως 
ἐχληπτέον " hoc est : « Vel idipsum per inimicorum calumniam objectum fuisse pulandur: 
est, vel sane de Ecclesia Constantinopolitana accipiendum. » De Ecclesia ilaque dicla heec 
etiam intelligantur, Ecclesie tamen alteri mancipalum unquam Gregorium inde non ma- 
gis sequitur, quam eumdem uxorem aliquando duxisse'quam reliquerit poslea, ex inter- 
pretatione priori sequatur. Sequitur tantum uxore ac Ecclesi; eura liberam solutamque vi- 
lam et matrimonio anteposuisse et episcopatui, priusquam ad Constantinopolitanam sedem 
eveheretur.Sunt versus nonnulli carminis 1, qui cum hoc loco quamdam habent affinitatem (f): 
"AXI" οὐχ ἐμὸν γὰρ τῇ Six χάμψα: γόνυ, οὐδ᾽ ἀσπάτασθα: τὴν ἄθεσμον ἵδρυσιν, ὃς οὐδὲ τὴν ἔνθεσμον TvaY- 
χασμένος "4005 γον: Ὲ5 Cardonus , apud Bollandum (g) paraphrastice et soluta oratione 
felicius sic reddit, quam Billius stricta : « Sed non iis ego sum moribus, ut violenti ulli 
facile cedendum existimem, aut occupandam cathedram, non rite et sicut oportet colla- 


το" 


(a) Ep. al. 222, (e) Discip. eccl. part. v, l. i, c. 25, n. 9 
(b) ED. al 88. (f) V. 1071 et sqq. 
(c) Ep. al. 42. (4) 1x Muii, p. 459. 


(4) Orat, al. 27, nunc 56, n. 6. 


79 PRAEFATIO GENERALIS. — PARS II. 89 


tam, qui nulla ralione passus sum in ea me collocari, quam jure cequissimo obtinere po- 
teram. » 

Legitimam enim illam, ut ita loquar, « inthronizationem, » ἔνθεσμον ἵδρυσιν, non factam, 
sed oblatam ; non lraditam , ut Billius reddit, sed tradendam uxorem Gregorius , si fas 
est dicere, dereliquit. Nec incerta res : illam probant versus: carminis De vita sua. 5*1 et 
seq. Et certe nemini dubium esse potest, quin universi, non tantum provincic, sed orbis 
totius, quam late patet, presules ad evehenaum Gregorium ad episcopatum , seu Sasi- 
mensem, seu Nazianzenum libenter conspirassent, si ipse consensissel. « Nec enim, inquit 
de se ipso (a), adeo episcopis contemplui sumus, ut alium manente me renunliarenL: » eo 
sensu ne « propriam quidem uxorem, » sedemve legitimam, « habere » voluisse creden- 
dus est. Leviora sunt qua objiciuntur, quod Gregorius « suos » appellat Nazianzenos (ὁ) : 
« sui » profecto erant, patria, habitatione, affectu, cura ac sollicitudine eorum, quam plu- 
ries suscepit, sive dum pater senio confectus superstes essel, sive post mortem ipsius, siva 
post abdicatam sedem Constanlinopolilanam, sed nunquam ut proprius eorum episcopus. 
Sal de Sasimensi et Nazianzeno episcopatibus dictum , atque etiam plura forsan quam ne- 
cesse erat. 

Amotis Sasimensi οἱ Nazianzeno episcopalibus, quos nunquam ἃ Gregorio occupatos 
fuissedemonstratum nobis videtur, superest ut vel nullius, vel sane urbis Constantinopo- 
lis, nec nisi Constantinopolis episcopus renuntiatus fuerit Gregorius, Constantinopolitani 
episcopi titulum plerique manu exarati codices proferunt ; Constantinopolitanum revera 
episcopum fuisse res ipsa loquitur, loquuntur acla scriptaque omnia. Tanta fuerunt « ple- 
bis, possessorum, » ut canones prescribunt, « clarissimorum, imperaloris, cleri, epi- 
scoporum, » virorum eliam ae mulierum, Gregorium praesulem postulantium studia et 
vola, ut nemo satis, nisi Gregorius ipse, verbis expresserit. Cum Theodosius urbis Con- 
stanlinopolitane ecclesias Catholicis restituit, unaque cum eo majorem basilicam Theolo- 
gus subiit , qui prius erat in nubilo sol refulsit. « Ibi , » inquit Gregorius (c), « eum hoc 
spectaculo subiisset animos fiducia, » qua aderat multitudo « clamare totis viribus ac de- 
poscere nos, in praesentiarum » haud aliter « ac si hoc unum defuisset; princepsque ac 
maximum a summo principe hoc civilati fore thronis ipsis anteponendum munus, si urbi: 
solio » episcopali « ab ipso donaremur. Hoc viri dignitate precipui, hoc infimum vulgu: 
agitabat. Omnes ex aquo rem desiderabant, pari flagrabant desiderio: hoc alta voce 
mulieres inclamabant, pene amplius quam mulieres deceret. Incredibile quoddam, reper- 
cusso fragore. tonitru audiebatur. » 

Tune quidem vicit Theologi modestia (d), neque tum cogi potuit ut episcopale solium 
conscenderel : verum ad agendas uni Deo gratias populi studia vir divinus, θειότα 
τος, provida deslerilate convertit (e). Tam unanimi omnium ordinum postulationi, taui 
ardentibus votis et clamoribus, episcoporum , plenariique concilii provincia non tantum, 
sed Orientis eliam pene tolius el &ecumenic:? synodi suffragia solemniter accesserunt. 
« Quidquid Oriens, inquit (f), habebat, excepta ZEgypto, populi antistitum ad Romam usque 
secundam, terree marisque ex recessibus intimis concilatum coit. His presidebat vir pietate 
maximus..... moribus mellitus (Meletius) el nomine. Hi me collocant firmantque, πήξον- 
τες, in augusta sede clamantem gementemque, una lamen de causa non plane repugnan- 
lem. » 

Sed nec /Egyptiorum etiam defuisse videtur consensus, quos quidem maxime his verbis 
alloquitur Gregorius (g) : « Heri, ut ita dicam, inthroniste, hodie persecutores, ac e thro- 
no, in quo me collocasts , deturbantes. » Conjecturam astruunt carminis ejusdem versi- 
culi 1810 eL 1811, quibus testatur Ez yplios minime voluisse in throno Constantinopolita- 
no alterum a se eollocare : quin et contraria Gregorio ipsi omnino persuadere conaban- 
tur, adeo ut nullius in toto.concilio generali consensus atque suffragium defuisse videatur. 


(n) Ep. al. 42. 2 (e) Theodoret. Hist. lib. v, €. 8. 
(b) Carm. De suis calamit. ([) Carm. De vita sua, v. 1507. 
(c) De rebus suis, v. 1574 et sqq. (y) loid., v. 1951 


(4) Carm. De vita sua, v. 1595. 


81 PRJEFATIO GENERALIS. — PARS Il. 82 


Gregorius antem, qui binos*episcopatus fugerat , Constantinopolilanum suscepit spe pacis 
conciliandae; eaque desperata deseruit , ut in solitudine, Deo contentus , expetita pace 
frueretur. Ita quod schismate laborantibus Corinthiis vir apostolicus Clemens epistola 
priori suadebat (a), ut « Si quis essel generosus, si quis misericors, si quis charitatis ple- 
nus, diceret : Si propter me seditio et discordia et seliismata , discedo.... solum ovile Chri- 
sli in pace degal, » ele. ; ad quod paratum se esse post exemplum '"Fheologi Chrysostomus 
profitebatur (b) : id Gregorius Nazianzenus reipsa praestitit, qui ut seditioni obviam iret, 
postquam ad Consltantinopolilanam sedem admotus esset, prolinus Ecclesiie repudiavit 
praefecturam , nec aliam « vir generosus, » ut verbis S. Clementis ular, « vir misericors et 
plenus charitatis, » vita divina insignis, Christiane in Ecclesia pacis martyr et hostia (c), 
discedens ab imperatore poposcit graliam , nisi ut ad concordiam adduceret episcopos, 
contestatus se mundi gratia , quae patiebatur pali facile, et ad conciliandam mundo pa- 
cem urbe thronoque excedere libenter, paci denique omnia lilare : « Quin eliam scis, » in- 
quit (d), alloqui pergens imperatorem Theodosium, « quam reluclantem in throno me col- 
locasli. » 

Nunquam Sasimensem, nunquam Nazianzenum episcopum se dixil dicive passus est 
Gregorius, sed semper in carminibus et epistolis vehementer reclamal : Constantinopolita- 
nam vero sedem se accepisse fatetur, in ea se collocatum fuisse leslalur, seque ipse nomi- 
nat illius urbis episcopum. Cerle nec major nec apertior ulla potest esse auctoritas quam 
istud authentici testamenti principium et finis. Ac principium quidem : « Gregorius, in- 
quit, episcopus catholica Constantinopolis Ecclesie, vivens ac prudens...» In fine vero 
subscriptio hac est : « Gregorius episcopus cetholice Constantinopolis Ecclesie relegi te- 
slamentum, et omnia approbans subscripsi manu mea, el vim oblinere volo et ju- 
beo. » 

Denique inter episcopos Copstantinopolitanos in episcoporum hujus urbis serie sic re- 
censelur : « Gregorius Theologus, Sasimorum primum episcopus (designatus), Constantino- 
politanus sub Theodosio Magno renuntiatus est, eique hec sedes, veluti qui multa labo- 
rasset, ac Ecclesiam ab injuria vindicasset in libertatem, est a synodo con(irmata : » Ἐπικυ- 
ρωθέντος αὐτῷ τοῦ θρόνου παρὰ τῆς συνόδου. * 

Nullum jai circa episcopatum Gregorii dubium videtur superesse, nec evellendus restat 
scrupulus. Siquidem ex dictis constare debet eum, nec Sasimorum, nec Nazianzi, sed so- 
lius Constantinopolis Ecclesi: episcopum renuntiatione publica et canonica, communibus 
totius cleri ac populi votis et su(Iragiis, necnon plenarii concilii Patrum omnium consen- 
su, fuisse renuntiatum. Non aliud igitur huie nostre Gregorii operum edilioni litu- 
lum pregere liceba!, quam qui proefixus est: « Sancti Patris nostri Gregorii Theo- 
logi, archiepiscopi Constantinopolitani, opera. » Hunc sibi in manuscriplis peu5 


omnibus Orationes omnes, hunc sibi Carmina, hunc sibi Epistole titulum pra. 
scribunt. 


8 V. DE AMPHILOCHIO , CUM PATRE, TUM FILIO, EPISCOPO ICONIENSI, TOT4QUE GREGORII 
MATERNA COGNATIONE, AD $UAM PERTINERE AMPHILOCHIUS DEMONSTRATUR. 


Amphilochium illum, cujus uxor Livia fuit, ab iconiensi hujus nominis presule diver- 
sum slatuit quidem vir clarissimus Muratorius in- nolis ad epitaphium xxxi, pag. 31. At 
nihil ille praeterea, nec ei de utriusque Amphilochii cum Gregorio nostro consanguinitate 
aut suboluit quidquam, aut cerle quid sentiret vir doclus non aperuit. Verum Amphilo- 
chium filium, de quo in epigrammatibus, Jconiensem esse episcopum celeberrimum illuni 
ac vulgo eo nomine cognitum, tametsi non ita fortasse constel; constat temen certissima 
Amphilochios, de quibus hic agitur, Gregorio sanguine conjunclissimos fuisse : ac 
patrem quidem avunculum Gregorii, filium vero Amphilochium ex avunculo fratrem aul 
amilinum. Quod postremum ubi probaverimus, partem alteram altlingenius. 

Mitto Amphilochium, Amphilocnii Euphemiique parentem, et Livie conjugem, nalum 


(a) Ep. 1 S. Clem., p. 176, ed. Cotcl. (c) Vers. 1891 et 1898. 
(P) Hom. xr, ad Eph. (d) Vers. 1899. 


85 PRJEFATIO GENERALIS. — PARS Il. 84 
Dioemsarem, id est Nazianzi. Is Amphilochius dicitur « (a) magna Philtatii et Gorgonice 
proles : » via Φιλτατίου Γοργονίας τε μέγαν. Porro Philtatii filia appellatur Nonna (5), que alia 
esse non potest, quam mater Theologi : quippe quie Nonpna in testamento Grego- 
rii vocatur, Alypium οἱ Gorgoniam juniorem parentes habuit, sororemque Alypia- 
nam. 

Hoc vel uno momento constat Nonne, Theologi matris, Amphilochium fuisse ex Philta- 
tio et Gorgonia parentibus germanum fratrem. Hinc ad Nonne filiam manavit Gorgoniie 
nomen, quemadmodum ab avia Basilii magni soror dicta est Macrina, imo ipsius Gorgonia 
junioris filia ab avia quoque, matre Theologi, Nonna vocata : et ab avo, aut proavo Philta- 
tio, Phillatius, (c) de qua in quodam epitaphio, quem ex Gregorii familia fuisse nemo du- 
bitaverit. ; 

Jam vero quantum lucis πο affundant singulis epigrammatibus, totique historic οἱ genti 
Gregorii attendat lector. Hinc primo apparet cur vir seipso adeo commendabilis Amphilo- 
chius, suis nobilitetur parentibus. Nimirum isti, Gregorio quoque avi erant, illaque « radix 
sancta, » unde orta Nonna « sanclior, » Gregorii maler, toties in carminibus alque oratio- 
nibus hoc nomine a filio commendata. 

Deinde planum est, quid haec verba epitaphii xxix (d) significent : πηοῖς πάντα πέπασσο. Agi- 
tur enim de doctrina et scienti: bonis, qu: consanguineis et affinibus, eos docendo, para- 
verat Amphilochius, Unde iterum in epitaphio xxx (e), doctrina idem ipse dicitur « auxi- 
lium et robur fuisse cognatis, piis, nobilibus, litteratis, verbique dator, » id est eloquentiae, 
seu ut in alio (f) « Rhetoricee » magister « eximius: » quod quidem Greca sonant. 

Quippe ex discipulis Amphilochii patris et necessariis, Gregorius non unus solum erat, 
ἑταίρων σῶν ἑνός ᾿“ verum ex propinquis eliam, el sanguine conjunctissimus. Hinc adeo sic 
epitaphium xxx claudit : «Gregorius hzc scripsi, orationem oratione, quam a te, Amphilo- 
che, edidiei, mutuam rependens. » Didicerat porro Gregorius, utique in patria, sub patre 
primum et avunculo, priusquam ad exteros, velut ad mercaturam bonarum artium profi-. 
cisceretur. i 

Antequam vero longius progrediamur,opere pretium'fueritobservare, quod Muratorius (g) 
in epitaphii titulum xxxi conjiciebat, jam ut certissimum esse habendum, seribendumque, 
εἰς ᾿Αμφιλόχιον ἄλλο, « in Amphilochium aliud, » scilicet epitaphium : non aulem, « in Am- 
philochium alium. » Idem enim est Amphilochius, Gregorii avunculus, de quo in epita- 
phiis 29, 30, 31, 32, 33, 3^, 35, etc., in. quibus « (h) vim igneam dicendi habuisse, ῥήτραν, 
πυρόξσσαν, omnesque Cappadocas superasse eloquentia » dicitur. Is, inquam, unus idemque 
Amphilochius : nec dubium cuiquam esse potest, quin ille Amphilocbius, qui in posterio- 
ribus sub novo titulo epitaphiis ab eloquentia tantopere commendatur, ille ipse sit, 
qui « fons eloquenticz omnibus, » Gregoriique magister prioribus in epitaphiis audire me- 
ruit. 

Piana demum est et aperta totius Gregoriana gentis ex matre series, hucusque prope- 
modum ignota. Quam enim exhibet Baronius in Vita Gregorii, ea mendosa, el preterea ab 
aliis perturbata et adulterata fuit. Sic igitur, lector, habeto. 

Ex Philtatio et Gorgonia ejus uxore orla est Nonna, Gregorii mater, ejusdemque avun- 
culus Amphilochius, Nonna germanus frater. Natu majorem fuisse Nonnam id pene per- 
suadet, quod Gregorius (i) Amphilochii filios, nonnisi quia etate minores erant, « filio- 
rum » nomine compellare soleat, seque ipse « senem » appellare. De Amphilochii sobole 
primum dicamus. 

Amphilochius, Gregorii avunculus, uxorem habuit Liviam, μάχαιρα δάμαρ ᾿Αμφιλόχου Λιδίη" 
« (7) Beata Amphilochii uxor Livia. » Tres ex ea liberos Amphilochius suscepit : σῶν τε 
τριὰς τεχέων, « (K) tuorum filiorum trias. » Hi fllii fuere « (/) Euphemius et Amphilochius : ἃ 
viisg ᾿Αμφιλόχου Εὐφήμιος, ᾿Αμφίλοχός' «c. De tertii nomine postea dicemus. 


(a) Apud Mur., ep. 55, p. 20. (g) Ep. 50, p. 51. 

(b) Ibid., ep. 115, p. 106. (h) Ep. 52, p. δῷ. Ep. 35, p. 94. 
(c) Épist. 156 lib. rt. (1) Epist. 25, al. 106, 

(4) Apud Mur., ep. 29, p. 29. (j) Murat, ep. 17, p. 17. 

(e) Ibid., ep. 50, p. 29. (ἡ Ep. 19, p. 20. 


(0 Ep. 54, p. 30. () Ep. 20, p. 20. 


85 PIUEFATIO GENERALIS. — PARS Il. 86 

Livie matri hos tres liberos superstites fuisse probat epitaphium xix (a), in quo « libe- 
rorum trias maritusque tumulo Liviam illustrasse » dicuntur. Primus omnium mortuus est 
Euphemius, quem pluribus epitaphiis celebravit Gregorius (^), quibus epitaphiis belle 
consonat epistola Gregorii ccxxx, alias cxiv, ad Theodosium sive Theodorum, cujus filia 
Euphemio jam desponsata, nuptiis proxima, ibi (c) non describitur aliter ac in epitaphio 
xxi, conjux ejus Euphemius. 

Si alia non suppeterent momenta, ea satis essent ad demonstrandam Euphemii, ejusque 
patris Amphilochii et Amphilocbii fratris cum Gregorio cognationem. Scribit enim epi- 
stola mox laudata Gregorius Theodosio jomjaro futuro Euphemii vitrico : «Nunc genera 
copulantur, » ét inferius, cognationis gradum ut intelligas : « Et tu nos per suavissimum 
filium nostrum Euphemium habe, et nos ilem per suavissimam filiam vestram vos habe- 
mus.» Mox Theodosii filiam, suam quoque ob matrimonium ducens : « Patris (de se ipso 
loquitur) benevolentia par erga liberos.» 

Utrum autem Euphemius iste, de quo in Epistola ccxxx, al. cxiv, ille ipse sit, cujus ft 
mentio in Epistola rxxxrn, al. cxrix, an ille quoque de quo circa finem testamenti agitur, 
non ita perspicuum est. Si unum tantum admittas Euphemium, occurrunt diflicullates, 
qua solvi non possunt, Satius ergo arbitramur, imo necessarium, duos Euphemios distin- 
guere; unum, de quo epitaphia et epistola ccxxx, alias cxiv ad Theodosium ; alterum, 

.de quo testamentum Gregorii loquitur, utrumque tamen aflinitate Gregorio conjunctum. 

Tres Amphilochio ex Livia fuisse liberos diximus, Euphemium et Amphilochium : quis 
sit tertius, querendum. Epitaphium (d), in quo «trias liberorum » Amphilochio tribuitur, 
tertii nomen silet. In. Epitaphio xx (e) duorum duntaxat filiorum Amphilochii fit mentio : 
Euphemii jam defuncti, et Amphilochii superstitis. Primo quidem Philtatium tertium euro 
esse filium suspicabamur; verum Gregorius nodum hunc ipse solvit in carmine ad Olym.- 
piadem, his verbis (f) : Ἔστι σοι, ὦ χαρίεσσα, θεοδόσις [Θεοῦ δόσις] * ἣ δὲ προχείσθω παντός σο! μύ- 
Doto xaX ἔργματος ἔμπνοος εἰχὼν.... αὐτοχασιγνήτη μέγ᾽ ἀμύμονος ἀρχιερῖιος "Ἀμφιλόχου. « Est. libi, o 
elegantissima mulier, Theodosia, que tibi omnis sermonis el operis vivum exemplar propo- 
sila sit..... soror innocentissimi antistitis Amphilochii. » En tertia Amphilochii progenies. 
Amphilochius vero, cujus soror Theodosia dicitur, non alius est quam Iconiensis episco- 
pus; Amphilochius, inquam, Euphemii ex Amphilochio et Livia frater germanus. Omnia 
conveniunt; patria, genus , vite et morum sanctitas. 

Patriam Amphilochii Iconiensis fuisse Cappadociam testatur Basilius epistola alias 
cccxcerv, et. maxime Hieronymus, qui epistola ad Magnum rxxxu, alias uxxxiv, inter vi- 
ros doctos Cappadocie Basilium, Gregorium.et Amphilochium recenset. Amphilochio pa- 
renti, ejusque filiis, Dioccsarea, id est, Nazianzum, patria assignalur in epitaphio xxx1 (g). 

De genere quoque sibi consentiunt omnia, epitaphia , epistolae, poemata. In epitaphiis 
Amphilochius ille, qui Gregorii ex avunculo frater dicitur, parentem ejus nominis Am- 
philochium habuit : habuit el Iconiensis Amphilochius, ut ex epigraphe epistol: rxir, 
alias οὐχὶ optime Tillemontius eruil et astruit nota priori in Vilam Amphilochii et eru 
diti concedunt. 

Gentem vero ac familiam Amphilochii eamdem atque Gregorii sapiunt epitaphia, ut vi- 
dimus, propemodum omnia ; sapiunt et epistolie, Epistola namque xttl, alias οὐκ ad Am- 
philochium, quem Ieoniensem postea episcopum fuisse nemo negaverit, Gregorius ait: 
« Non multum una fuimus, quanquam illud omnino oportuit, cum propter nos ipsos, tum 
propter traductam ad nos a parentibus amicitiam. » Ae paulo post Nicobulus, ex Gregorii 
sorore Gorgonia filius, non Gregorii solum, sed. Amphilochii pariter, tametsi. inferiori 
gradu, (ilius dicitur : «Filius noster,» ἡμῶν, amborum, «Nicobulus. » Epistola rxrr, alias 
cLxi, cerlissime ad Amphilochium leoniensis episcopi patrem scripta, cognationem Am- 
philochii cum Gregorio a capile ad calcem aut diserte exprimil, aut non obscure signi- 


(a) Murat., ep. 19. (e) Murat., 20. 
(b) Ep. 20-et seq. (f) Carm., ad Olymp. v. 97 et sqq. 
(c) Murat., ep. 21, (4) Murat., ep. 5l, p. 50. 


(d) Murat, 19, 


81 PRJEFATIO GENERALIS. — PARS tl. 88 


ficat; maxime vero illa comparatione inter funus Gregorii patris, quem Theologus sibi 
morte sublatum dolet, et amissionem Amphilochii filii, quem Amphilochius pater adem- 
ptum sibi queritur; illaque etiam, jure utique propinquitatis, debita consolatione, quam 
Amph lochius pater, et Gregorius filius a se mutuo exspectare ac reposcere poterant. Cla- 
rius adhuc his ad Amphilochium verbis illud declarat Gregorius : «Nos accusas, inquit..... 
minime detrimealum agnoscere, quod amici omnes et cognali, συγγενεῖς, acceperunt ; at- 
que ego in primis, » etc. : disertissime porro exprimit, ubi Iconiensem episcopum eque 
vocat Amphiloehii, ad quem scribit, « filium ae suum ipsius fratrem : filium tuum, fra- 
Irem aulem nostrum,» elc. Τὸν σὸν υἱὸν, ἡμέτερον δὲ ἀδελφόν. Has ob cousas consolationem 
ἃ Theologo exspectare debuerat Amphilochius pater de filio sibi adempto, nempe Amphi- 
lochio Iconiensi, cujus ex avunculo frater erat Gregorius. 


Tam clara sunt isthzc et firma, ut jam pigeat epistolam ad Themistium xxiv, alias cxr 
adjicere, ubi haee leguntur : EoY φίλος πατρόθεν ὁ ἐμὸς ᾿Αμφιλόχιος. Hec verba sive cum inter- 
prete sic reddideris : « A paterno latere tibi amicus est meus Amphilochius; » sive magis 
ad litteram, «tibi amicus est, meus a parentibus Amphilochius ; » vim certe aut verbo- 
rum horumce, aut sententie prioris haud effugeris. Dicere enim voluit seu interpres, 
seu Gregorius, minime degenerem ab eloquentia patris Amphilochium esse; qua Themi- 
stio « eloquentie regi» charus pater cum esset, charus eidem et filius esse debebat. Quae 
quidem avunculo Gregorii, ejusque filio, qui in epitaphiis tantopere ob eloquentiam cele- 
brantur, egregie conveniunt. Unde in eadem epistola mox subjicit Gregorius : « Addam 
etiam, quod: ejusmodi est, » nempe Amphilochius, «qui nec majorum generi, nec nostrae 
amicitiae dedecori sit. » Sic enim reddenda Gregorii verba, πατέρων yévev* non ut inter- 
pres, «paterno generi; » alioqui πατρός dixisset Gregorius, non πατέρων. Ita autem loqui- 
lur, ul genus Amphilochii, suum quoque fuisse, majoresque eosdem significet. Simili 
prorsus et sententia et ratione in carmine 57, vers. 103, «decus suum » Iconiensem episco- 
pum Amphilochium Gregorius vocat (a). Decus autem esse poterat Gregorii Amphilo- 
chius, vel ut tanli magistri discipulus, vel ut communis stirpis et originis ornamentum. 
Praestat hec. vero sententia priori, cum Amphilochio epistola xur, alias cix, scribentem 
Gregorium viderimus : «Non multum una fuimus,» elc., qua a disciplina quam longis- 
sime remola sunt. Ita quoque epitaphio apud Muratorium xxxvt, Nicomedem « decus 
ijeum » ait; quia sanguinis particeps ejusdem, gentem et ipse Gregorianam illustrabat. 


Nec minus ad rem nostram faciunt testamentum Gregorii, et plures epislolie ; xxii 
alias cx ; xxii, alias cvi; in quibus Amphilochium sive honore, sive amore dignissimura, 
vel reverendissimum, sane ob episcopatus dignitatem, filium suum appellat : Tov τιμιώτα- 
τὸν υἱὸν, αἰδεσιμώτατον, ete. Euphemium quoque, Amphilochii, postea Iconieusis episcopi, 
germanum fratrem, lilium suum appellat Gregorius. Si rationem quieras, cur amilinos 
Gregorius noster eo nomine donaverit, epistola xxrmr, alias cvr, quae pro Amphilochio 
ipso scripta est, docebit : « Ipse tibi, inquit Gregorius, charissimum filium nostrum 
Amphilochium offero, virum probitatis nomine usque adeo nobilem, eliam praeter quam 
&las ferat; ut ipse, qui et senex et sacerdos... praeclare mecum agi exislimaturus sim, 
si eam hominum existimationem obtinerem. » JEtatis igitur dignitatisque praerogativa, 
hoc usus esse vocabulo Gregorius videtur, et amitinos appellavit, modo fratres, modo 
filios. 

De Nonne, Gregorii matris, nepotibus nune dicamus. Nonna tres liberos procreavit, 
Gregorium, Cesarium, et filiam nomine Gorgoniam. Celebs obiit Cesarius ; Gregorius 
virginilatem perpeluo coluit, vitamque monasticam exercuit. Sola posteros reliquit Gor- 
zonia, qua nupsit Alypio. Nullum jam conjecturis locum de marito Gorgonie, quem 
Daronius in Vita Gregorii Vitalianum fuisse conjiciebat, Tillemontius modeste suggerebat 
esse Meletium, reliaquit epitaobium rxx (/).In eo siquidem Alypius Gorgonie maritus 
appellatur : 


(a) Carm. ad Olympiad. (b) Murat., ep. 70, p. 65. 


89 PIUEFATIO GENERALIS. — PARS II. 90 


Κτῆσιν ἐὴν, σάρχας τε χαὶ ὀστέα, πάντ᾽ ἀναθεῖσα 
Γοργόνιον Χριστῷ, μοῦνον ἀφῆχε πόσιν, 

Οὐ μὴν οὐδὲ πόσιν Onphv χρόνον" ἀλλ᾽ ἄρα xaX τὸν 
“ἋΠρπασεν ἐξαπίνης χύδιμον ᾿Αλύπιον. 


Censum suum, carnes et ossa, omnia eum sacrasset 
Gorgonium Christo, solum reliquerat sponsum, 

Verumtamen non diu sponsum. Sed profecto et ipsum 
Hllustrem Alypium ex improviso rapuit. 

Ad Alypium sine controversia seriplee sunt epistole, rxxxir, alias cxtvim ; Lxxxin, al 
CXLIX ; LXXXv1, al. CL, cum in postremo laudata sororis su mentionem sie faeiat Grego- 
rius, ut uxorem Alvpii facile agnoscas. Ad eumdem date sunt epistolae, Lxxxiv et rxxxv, 
al. cii et cuui : neque tamen Alypium illum Cappadocie presidem constituere necesse est. 
Num ad Alypium eumdem epistola rxr, alias rxxx, verisimile non est. Repugnat omnino 
Jaudibus, queis in oratione funebri Gorgonice Alyptus conjux ornatur, et epitaphio uxx (a), 
de eo Alypio scriptas esse epistolas ccviir et ccvir, al; cxrvi. et cxrvir, Alypius enim, de 
quo his in litteris, Simpliciam uxorem habuerat, et viduam moriens reliquerat. Gorgonii 
vero eonjux Alypius, e! uxori superstes fuit, el ila ei superfuit baptizatus. ul ad secun- 
das nuptias convolandi nec animum nec tempus habuerit. 

Baronius Gorgonis, praeler Alypianam filiam, filios quoque duos, Petrum et Ploocam 
Aribuit eodem errore, quo Vitalianum, cujus filii Petrus et Phocas fuere, ei sponsum assi- 
gnavit. Filios itidem duos Gorgonia natos in orationem oclavam, alias xr, num. 1^, Elias 
Cretensis affirma! ; nomina aulem reticet, eL ambos lantum «ad episcopatus fastigium eve- 
clos » asserit : quod vix credere sinil seriptorum omnium de his silentium. Veri longe 
similius est Gorzoniam, praeler Alyrianam, de qua constat vel ex epigraplie epistola xir, 
alias c.v, el maxime ex carmine 50 (b), ubi Alypianz filius Nicobulus Gregorium vocat 
« matris avunculum, » δέρχεο μητρὸς ἐμῆς μήτρων uéyav* verisimilius, inquam , preieter Aly- 
pianam geminas alias Gorgoniam enixarm filias, Eugeniam el Nonnam. 

Etenim Gregorius Alypiana « filie κα dulcissima, » ut vocat, Eugeniam et. Nonnom 
ita in testamento adjungit, ut eodem illos atque Alypianam gradu fuisse dubitare non si- 
nat hic loquendi modus : « Alypianam filiam meam dulcissimam (caiterarum enim Euge- 
nie ei Nonne exigua ratio habenda esl), elc. ...... hiec ad ipsius Alypiane liberos 
pertinere volo ; » et « nulla in re ipsam, vel sorores ejus, » nempe Eugeniam et Nonnam, 
« moleslas esse. » Quid clarius ut demonstretur Alypianam illam , non virginem eam esse 
de qua epistola crviu, al. ccxxxir, sed qua» Nicobulo nupserat, et sorores ejus germanas 
fuisse Eugeniam et Nonnam ? Quas quidem virgines permarsisse nihil necesse est cre- 
dere. Quod enim de Gorgonia dictum est in oratione vii, alias xr, « corporis fructum, hoc 
esl liberos et nepotes spirilus fructum elTecil, » de baptismo et consecratione qu;:P. ex. eo 
fluit, potest el debet accipi : alioqui virginitate consecrasse (ilias suas omnes Gorgonia 
dicenda esset, quod quidem absurdum ct facto contrarium ; siquidem Alypiana nupsit 
Nicobulo, Eugenia quoque, vel Nonna, Meletio.Is est Meletlius, qui in testamento Grezgerii 
129605; dicitur, quod ejus sororis filiam uxorem duxisset. 

Ex Nicobulo, ad quem plures Gregorii epistolae, et Alypiana Nicobulus aller natus est, 
et Alypiana virzo, de qua epislola ctxxxi, al. csxxr. De Nicobulo certa res est, vel ex 
carmine quod Nicobuli nomen sibi prescripsit, et ex patris Nicobuli responsione, itemque 
ex epistola cxcv, alias xriv ; unde discimus alios Nicobulo juniori germanos fratres fuisse, 
quorum vel nomina penitus ignorantur. 

Sunt alii bene multi. Gregorio nostro affines el consanguinei; in quorum numero est 
Euphemius, alter ab Amphilochii filio. De co in testamento, ubi res inter affines agitur. 

Helladium Eulaliumque fratres epistola xv, alias cxcv, Gregorius vocat « consobrinos » 
5005, aut palrueles, ἀνεψίους, nisi mavis ex sorore aut propinquorum aliquo nepotes, pro 
varia vocis signilicalione. 

Georgius οἱ Dasilissa soror ejus germana epitaphio r (c), necnon Eusebius, qui ulrius- 


(a) Murat., ep. 70, p. 65. ! (c) Murat., ep. 50. 
(^) Carui,, ad Nicob. pair. 


91 PRJEFATIO GENERALIS. — PARS ΠῚ. 98 


que frater omnino videtur (a), una cum Nonna matre Theologi ex veriis epilaphiis eo tu- 
mulo conditi (b), qui Gregorii et Nonne sanguini paralus erat, αἷμα τὸ Γρηγορίου, Nóvvng «s 
ueyaxMog, ab eodem alieni genere esse non possunt. 

Nicomedes, in quem tria sunt epitaphia (c), eujus etiam laudes plenius celebrantur in 
earmine al. x,viu (d', ex eodem cretus sanguine videtur. 

Jam de Philtatii adolescentis cum Gregorio affinitate dubitare vix nomen sinit, quod ab 
nvo Gregorii manasse videatur. Suadet etiam epitaphium xrv, Murat. p. 42, ac penitus per- 
snaderent hie voces « sacra tellus, » si tumulum certo significarent.« Verisimillimum, in- 
quit Muratorius, necessarios Nazianzeni fuisse Philtatios. » Huic adolescenti adolescen- 
tulus alter adjungendus, Gregorius nomine, Gregorii ex sorore nepos aut abnepos, de quo 
epitaphium exxxr'r apud Murat. Hos omnes preter stemmalis seriem recensemus, quia 
quo ordine illi ac loco slatuendi sint ignoramus. Sit igilur a matre, Gregoriani stemmalis 
ista delineatio. 


PHILTATIUS ET GORGONIA, 


E AJ m m MN. see ----ςς-͵. 
AMPIHLOCHIUS et ejus uxor LIVIA. NONNA et GREGORIUS conjux. 
De SENE e EE ὦ δα τ TTE) 
EUPHEMIUS AMPHILOCHIUS  THEODOSIS  GREGORIUS Theot. GORGONIA.— CZEZSARIUS 
mortuus sine liberis postea Iconiensis — Olympiadis conjux ejus — sine liberis. 
paulo ante nuptias. episcopus. educatrix. ALYPIUS. 
— NEGRA — — 7 — nen n — 
ALYPIANA EUGENIA. NONNA. 


cujus conjux 


NICOBULUS. 
—7 77 e — —ann 
NICOBULUS ALYPIANA Fratres multi, 
junior. virgo. nomine iguoto. 


PRAETER ORDINIS SERIEM SUNT 


Euphemius alter ab Amphilochii filio, de quo in Testamento. 
Meletius maritus Eugenize, aut certe Nonnz junioris. 
lHielladius et. Kulalius Nazianzi episcopus, fratres. 
"usebius, Georgius, Basilissa gerinani et ipsi. 
Nicomedes ac filii duo. 

Philtatius adolescens. 

Gregorius juvenis. 


(a) Ep. 46, p. 45. (c) Ep. 56, 57, 58. 
e Murat., ep. 49, p. 45; ep. 50, p. 46; ep. 66, (d) Carm. ad Hellen. vers. 145 et seq. 
p. 61. 


-— ————————— — ——9 


TERTIA PARS. 


DE VARIIS GREGORIANJE DOCTRINZE CAPITIBUS. 


Quamvis Gregorius diu multumque patuerit invidi», quamvis plurimos vil: toto tem- 
pore acerbosque expertus sit adversarios, nunquam ex iis quisquam ausus est eum erroris 
insimulare et ipsius doctrinam carpere. « Hujus, inquit Rufinus, neque vila aliquid pro- 
babilius et sanctius, neque eloquentia clarius et illustrius, neque fide purius et rectius , 
neque scientia plenius et perfectius inveniri potest; utpote qui solus sit, de cujus fide ne 
dissidentes quidem inter se, ut fieri solet, parles οἱ studia disputare potuerint; sed id 
obtinuerit apud Deum et Ecclesias Dei meriti, ut quicunque ausus fuerit doctrina ejus in 
aliquo refragari, ex hoc ipso quia ipse magis sit hereticus arguatur. Manifestum namque 
indicium est non esse recto fidei hominem , qui in fide cum Gregorio non concordat. » 
Adeo pura enim et sincera, et omni prorsus vitio carens ejus doclrina, ut inde Theologi 
nomen unus posl apostolum Joannem sit adeptus, 


935 PIUEFATIO GENERALIS, — PARS III. 91 


Plura tamen sive Clericus ad Sociniana commenta, de tribus naturis in Deo per antiquos 
orthodoxos excogitatis, fovenda, prave detorsit ; sive Barbeiracus quaedam moralis doctri- 
ne capila acriter et insulse reprehendit. Quid mirum in hominibus qui , auctoritatis jugo 
omni excusso, nihil non experti sunt, nihil sacrum in fide reliquerunt? At inter jpsosmet 
Catholicos Petavius , vir eruditione preestans, Gregorium ut male de adversariis quos 
eonfutat triumphum agentem traducit: sed ipse in venerandos Patres nimium iniquus, 
et a Bullo Anglicano scriptore bene castigatus, censura acerbitate tantis viris non nocuit ; 
imo potius proprie glorie, jam inde simulationibus quibus usus est in causa pergravi 
obnubilate, labem zelernam inussit. Hiec omnia exponere et exagitare si animus esset, 
ultra hujus voluminis fines protenderelur oratio : in sequens jgitur diligens et exacta 
querelarum omnium consideratio, qua in doctrinam sanctissimi docloris congesta sunt, 
extrahenda. Quidquid tunc occurrerit quod offendere infirmos, vel in deterius posset 
accipi, elucidabimus, et serupulos si qui sint studiose evellemus. Satis nunc erit si prie- 
eipua doctrine Gregorii capita in unum collecta lectori exhibeamus; ut vel sic pateat 
quam accurate et alle de divinis disserat, ac recte Theologus nuncupari meruerit : 
hine apparebit quanta ipsius injuria, quantaque veritatis ollensa, erroris potuerit 
iusimulari. 

De Dco. 

Quo tempore docendi munus Gregorie impositum est (a), tanta de divinis rebus dispu- 
tandi prurigo animos incesserat, ut omnia loca, ne gynaceis quidera exceptis, hujusmodi 
contentionibus ac tumullu personarent. Cui malo medicam ut manum adhiberet, « Non 
cujusvis est, inquit (5), o viri, de Deo disserere, non, inquam, cujusvis; non adeo vilis ac 
protrita hee res est, et eorum qui adhuc humi reptant... His duntaxat hoc muneris 
incumbit, qui exactissime explorali sunt, ac contemplando longe processerunt.... aut, ut 
parcissime loquar, jam hoc agunt, ut sea vitiorum labe purgent. Sed nec cujusvis tem- 
poris» illud est; «nec apud quosvis, nec de quibusvis, sed cerlo tempore, οἱ apud certos 
homines, et aliquousque hoc faciendum. » De hisomnibus, tum oralione vicesima septima, 
quam theologicarum velut exordium est, tum aliis in locis, saluberrima precepta dedit. 

De Deo preclare et subtiliter disputat, nihilque magnificentius et ad persuadendum 
accommodatius quam argumenta qua ex natur? miranda structura ac eleganti forma 
deprompsit : «Etenim, inquit (c), quod Deus sit, ac princeps quciedam causa, qui res 
)mnes procrearit atque conservet, tum oculi ipsi, tum lex naturalis docent; illi, dum 
rebus in aspectum cadentibus aciem afligunt, easque et pulchre fixas οἱ stabiles esse, ΟἹ 
progredi, atque immole, ut ita dieam, moveri volvique perspiciunt : heec autem, dum per 
res oculis subjectas, ac recto ordine collocalas, auctorem earum certa ratione colligit atque 
assequitur. Quonam enim modo universa hic rerum moles vel producta unquam fuisset, 
vel consisteret, nisi Deus omnia in rerum nalura prolulisset, atque conservaret?» IIoc 
omnes el singuli ereaturcie conclamant (d), « nobisque ipsius numen declaran!, non secus 
videlicel. ae solis in aquis umbrae atque simulaera infirmis oculis solem reprcesentant. » 
Quis giam instrumenti musiei concinnitatem aspiciens, aut cantum audiens, conditorem 
ipsius, aul citharistam, facie licet ignotum, mente ron reputet? Plurima ejusdem generis 
argumenta tractat, quibus mundi cursum el rerum aspectabilium ordinem casui vel fortu- 
nae aseribere, nonnisi summa dementia dandum manifesto evincit. Sed si ex rerum natura 
divinitas animis lam perspicue elucet, num ipsa mens et mundo latior, et creaturis omui- 
bus supereminentior, Deum auctorem suum sibi ipsi non melius indicabit et. exhibebit? 
« (e) Sie igitur ratio quie ex Deo est, et cunclis insila, et prima in pectoribus nostris 
condita lex, cunctisque mortalibus innexa, nos ab iis rebus, qua oculis cernuntur, ad 
Deum subvexit. » 

Interea quid sit Deus si pelas, cave ne tibi ex ceteris creaturis visibilibus, αυ Deum 
undique celebrant, aliquid verisimile fingas. « (f) ^n corpus eum esse dices? Quonam 
ergo modo immensus, iü(initus, figure expers est, ac denique ejusmodi, ul ncc langi ne^ 

(a) Orat. 27, n. 5. (d) Orat. 28, n. 5. 


(b) lbid. (e) lIbid., n. 16, 
(c) Orat. 28, n. 6. (/) Ibid., n. 7. 


93 PRJEFATIO GENERALIS. — PARS III. 90 


v 
oculis cerni queat? An hic quoque in corpora cadunt? O licentiam ! non enia nae corpo 
rum natura est. Àn vero corpus quidem esse statues, immensum vero alque infinitum, 
cieleraque hujus generis esse negabis? O crassitiem ! ut nulla re nobis Deus prasstet, Quid 
enim alTerri potest,.cur colatur atque adoretur, si circumscriptus est? aut quid causa esse 
dicemus, quin ex elementis conflatus sit, atque in eadem denuo redigatur, aut etiam pror- 
sus intereat? Composilio quippe pugna initium est, pugna autem dissidii, dissidium 
solutienis : solutio porro nullo modo in, Deum ac primam illam naturam cadit. » 

Transcendere, itaque necesse est omnem naturam sensibilem et cogitare «(a) Deum 
omnium quz sunt pulcherrimum et sublimissimum esse, nisi quis tamen eum malit supra 
omnem essentiam ponere, aut in ipso, quidquid est, collocare; ulpole a quo alia quó- 
que, ut sinl, acceperint.» Et quantum de ineffabili loqui fas est, paucis totum complecti- 
tur dum vocat Deum « (b) Pelagus quoddam essenti;e immensum et iaterminatum. » Quid 
aliud enuntiat nomen quod Deo perexcellenter tribuitur? Ens siquidem dicitur, quod et 
ase sit et in se ipso entis habeat fontem inexhaustum. «(c) Quantum nobis assequi 
concessum est, Eus et Deus magis quodammodo 6556 011 nomina sunl: ex iisque etiam 
VOX Ens, ad eam indicandam aptior est; non hoe solum nomine quod ipse, cum Moysi in 
monte oraculum ederet.... ita seipsum appellavit; sed etiam quia nomen illud magis 
proprium esse comperimus...... Naturam ejusmodi exquirimus, quc ipsum esse per se 
habeat, ac non cur alio quopiam copuletur. Ens vero, proprium sane est Dei, ac totum, 
nec priore aliqua re, nee posteriore (nec enim eral, aut erit) definitum ae circum- 
eisum. » 

At quantumlibet et rerum universitas el mens opificem suum profiteantur, inconsiderate 
el periculose quis, hoc uno fultus presidio, ad eum sese certo erigere putaverit; nec mi- 
rum si tol docli el sapientes, solo lumine naturali ipsum quarendo cogitationum suarum 
fuco decepti, a Deo magis ac magis aberraverint : ut enim Deus recte a nobis percipiatur, 
ueque orbis aspectus, neque ipsamet ralio salis nos erudiunt, «(d) sed nune, et semper 
opus fuerit Spiritu, per quem solum Deuset intelligitur, et exponitur, et auditur. » Ve- 
rumtamen quidquid de Deo sentiamus, licet allum quid et sublime excogitaverimus ; 
quantumvis erescat jn hac vita cognitio, essentiam Dei nunquam assequemur. « (6) Quid 
tandem Deus natura sua et essentia sit, nec hominum quisquam unquam invenit, nec 
invenire potest. » Hine Gregorius Eunomiano fatue se jaetanti omnia scire, et arroganter 
ab orthodoxis, « quzdenam esset Dei essenlia » querenti : « Tuc, inquit (f), dementii esl hoc 
dicere, qui generationem quoque ipsam anxie perscrularis : nobis aulem abunde magnum 
eque amplum fuerit, si in posterum quoque discamus , solula videlicet hac caligine et 
crassitie, ut pollicitus est is qui non mentitur.» Nunc vero Theologus ille merito cen- 
sealur, «(g) non qui in totum, quid Deus sit, invenerit.... sed qui ampliorem ipsius spe- 
ciem mente conceperit, ampliusque veritatis simulacrum , vel adumbralionem, vel quo- 
cunque tandem alio vocabulo uli quis malit, in seipso collegerit. » Et ne ab hac regula vel 
ipsos Patres antiquos excipias, vel prophetas qui Deum aliquando vidisse in Scripturis 
narrantur. « (A) Si quis enim Deum cognovil, aul, Scriptura teste, cognovisse dicitur, 
eatenus cognovisse censendus est, qualenus uberioris splendoris particeps sit.... Ita exsu- 
perantia hic, perfecta eognitio existimala est, non ad ipsius rei veritatem, sed ad aliorum 
inodulum et facultatem perpensa. » 

Nec mirum si mortale, tam angustis circumscriptum terminis, divinum et immensum 
non capiat: quonam enim pacto totam illius naturam ratio humana apprehendere poterit, 
eum « (i) omne creatum, sive celeste, sive superceleste, lieet sublimiori quam nos natura 
preeditum, Deoque vicinius, longiori lamen intervallo a Deo, ac plena illa el absoluta co- 
gnitione distal, quam quo compositam hanc nostram, et abjectam atque humi vergentem 
massam superat? » Nihil interea expostulandum, si Deus, a nobis non (j) « plene perfecte- 


(a) Orat. 6, n. 12. (f) Or. 29, n. 11. 
b) Orat. 45, n. 5. (4) Or. 50, n..17. 
(à Or. 50, n. 18. (h) Or. 28, n. 17. 
(d) Orat. 2, n. 59. (1) Ibid., n. 5. 


(e) Or. 28, n. 17. (7) Or. 45, n. 5. 


91 PIUEFATIO GENERALIS. — PAMHS IIT. ^3 


que comprehendi queal, » dum tam mulla oeulis etiam subjecta, manibus sepe contrita, 
ralionis captum superare quolidiana experientia discamus, οἱ varia naturie arcana post 
lantas inquisitiones abscondita οἱ teclissima permaneant. Nonne prope infinita rerum 
,erealarum mysteria, quie mortales undique circumstant, monent, ne altiora se quaerant δ 
aut tot mirabilium auctorem scerulari presumant, ne a magnitudine glorie ipsius oppri- 
mantur ** ? Hic sanetus doctor eximie et fuse prosecutus est (a), totus in sua oratione in- 
cumbens « ut ostendat, ne ipsam quidem secundarum rerum naluram hominis mente at- 
que ingenio comprehendi posse, nedum primam illam ae solam, vereor enim dicere, om- 
nibus rebus excelsiorem.» Sie et animi dotes, mentis el corporis in homine societatem, 
membrorum iuter se concinnitatem, elementorum ordinem, animantium et germinantium 
species perlustrat, eos qui philosophie principatum sibi vindicant egregie compellaus, ut 
vel singularum proprietatum, quas eleganlissime describit, recondita principia detegaut, 
aul tandem divinis rebus, ob intelligenti: diflieultatem, detrahendi finem faciant. 
De Trinitate. 

Quoad vixit Gregorius, accuralioris doctrine cirea Trinitatem praedicator indefessus 
fuit e! defensor acerrimus contra Arianos el Macedonianos; ilo ul omnia ejus seripta, 
sive oraliones, sive epistola, sive carmina, Trinitatem resonent et suscepta pro Trinitatis 
defensione contra quoslibet adversarios certamina : unde ejus cwmuli hoc ipsum vilio 
vertebant et objiciebant, prout etiamnum objicere Gregorio Clericum et Tollium non pu- 
duil, quod «assidue suam Trinitatem predicaret et omnibus tantum non horis memora- 
rel» obila pro Trinilatle cerlemina, οἱ exantlatos labores. Si quecunque. ad exponendam 
et defendendam Ecclesie catholice (idem circa Trinitatis mysterium scripsit Gregorius, liic 
animus essel referre, maxima ejus scriptorum pars exsceribenda essel, nequidem ullo 
pretermisso : verum pauciora excerpere el insigniora sal erit. Itaque Trinitatis mysterium 
his verbis exponit (b) : «Unus Deus retinendus es!, el tres lyypostases, sive tres person, 
confilende, et quidem unaqueque cum sua proprietate. » Et in alia oralione (c) : «ΑἹ 
unum Deui agnoscere oportebat principii experlem οἱ ingenitum, el unum Filiuin ex 
Patre genitum, et unum Spiritum ex Deo substantiam habentem, concedentem Patri in- 
genili proprielatem, Filio vero generationem ; de cietlero autem ejusdem omnino naturae, 
diguilatis, honoris, glorie. Hc, inquam, agnoscere oportubat, hiec. confiteri. » Tririlati 
accommodat hzee Joannis verba de Filio : « Erat lux vera, qua illuminat omnem hominem 
venientem in. hunc mundum ".: Evat lux vera ... Pater. Erat lox vera .. . Filius. Erat lux 
vera ... alius Paracletus. Erat, οἱ eral, et erat : sed unum erat. Lux,et lux, et lux : sed Ix 
una, Deus unus. » Quaelibet persona est ab eelerno (d) : « Patrem vere dicimus, ac multo 
quidem verius, quam qui apud nos id nomen obtinent; tum quia proprio οἱ singulari 
modo Pater est, non aulem sicut corpora; tum quia solus, non enim ex conjunctiones Ium 
quia solius, nempe unigeniti; tum quia solum, nec enim ipse priusquam Pater esset, Fi- 
lius fuit ; tum quia in totum et totius Pater, quod de nobis cerlo aflirmarj ucquit; tum 
quia ab inilio, nec enim posterius Pater esse capit. Filiua: vere Filium, quod et solus sit, 
et solius, ac singulari modo, οἱ solum; non enim Paler quoque simul est, et in totlim 
Filius, et tolius, et a principio, hane scilicel. rationem habens, ul nunquam Filius 
esse ceperit; non enim ex penitentia est deilas, neque ex profectu deilicalio, ut iile 
aliquando Paler, hic aliquando Filius esse desinat. Spirituin sanctum vere sanctum : n: 
que enim alius talis est, nec eodem modo, neque ex accessione sanctitatem habel, sed 
est ipsamet sanclilas, nec magis el minus, nec, quoad tempus, originem unquaro habuit, 
nec finem habiturus est. Hoc enim Patri et Filio el Spiritui sancto commune est, quod mi- 
nime cereali sunt, atque ipsa divinitas. Hoc autem Filio et Spiritui sancto, quod uterque 
eorum ex Patre est. At vero Patris proprietas hac est, quod ingenilus sit : Filii quod ge- 
nitus : Spiritus sancti quod procedat. » Hiec generalio et processio, qua nullis verbis po- 
test explicari, serutanda non est : « Hoc tantum sciamus Trinitatem in unilale, et unitalezi 

95 Eccli. τ, 92. 16 Prov. xxv, 27. 47 Joan. 1, 9. 


(a) Or. 98, n. 51, in fine. . (c) Or. 51, n. 5. 
(b) Or. 32, n. ὃ. (d) Or. 25, n. 15, 17. 


99 PILEFATIO GENEHALIS. — PARS III. 100 


in Trinitate adorandam. Colamus Deum Patrem, Deum Filium, Deum Spiritum sanctum, 
tres proprielales, unam divinitatem, necgloria, nec honore, nec essentia, nec regno divi- 
sam (a). » 

'Yres vero persone, licet reipsa distincte, ila sunt sibi invicem coherentes ut quisquis 
vel unam exscindere tentaverit, tres simul ac totam prorsus deitatem sustulerit ; siquidem 
una sine allera esse nunquam potest (b). «Si fuit tempus, cum non esset Pater, fuit quo- 
que, cum non esset Filius. Si fuit tempus, cum non esset Filius, fuit quoque, cum ne Spi- 
ritus quidem esset. Si unum illud a principio erat, utique et tria. Si unum dejicis, audax 
hoc dicam, ne duo quidem superiore loco colloces. Qua enim imperfecte deitatis utilitas? 
Imo qua deitas, si imperfecia? Perfecta autem quomodo erit, in qua ad perfectionem 
aliquid desideretur? Desideratur enim, si sanctitate careat. Hanc porro quomodo habere 
queat, ni Spiritum habeat? Si enim alia quadam prater illum sanctitas est, qua tandem 
illa intelligenda sit, dicat quispiam : aut, si quidem eadem hcec est, quid alTerri potest, 
quamobrem non jam indea principio fuerit? Quasi vero prasliterit Deo, aliquando im- 
perfectum exstitisse, ac Spiritus expertem. » : 

Quis autem pergrande mysterium valeat vel saltem subolere? Nobis semper inaccessum 
fuisset, nisi Scripture divinilatis thesauros mortalibus expandissent. At Ecclesie doctores 
tantam majestatem, eaptui humano nimis preicellentem et. cujus fulgore mens perstringi- 
tur, variis comparationibus delineare et adumbrare aggressi sunt, ut vel sic quamdam 
"Trinitatis notionem nobis suppeditarent. Hoc Gregorius exsequitur dum: nominein ad 
se ipsum advocat, el in intimo anima impressam mysterii imaginem ad contemplandum 
allicit. Mens siquidem, sermo et spiritus in una ejusdem hominis natura, licet ab invicem 
secernantur, non tamen tres essenlias, sed unam numero subslanliam constiluunt. « Nos 
aulem, » ut loquitur sanctus doclor (c),« unam et eamdem deitatis naturam teneamus, quae 
ex principii experte, el generalione, et processione agnoscitur ; quemadmodum id quot 
nobis inest, mente, sermone, ac spiritu intelligitur (d). » 

Mult sunt alie. comparationes, quarum ope infirmum animum sublevare scriptores 
nostri conati sunt : sed quam parum ad rei veritatem accedunt, ut Gregorius testatur (e) ! 
«Cum mentis curiositate inultum diuque mecum considerassem, rei lant imaginem 
quamdam exquireus, cui tandem rerum inferarum divina illa natura comparanda sit, 
reperire non potui. Quamvis enim exiguam aliquam similitudinem invenerim, major ta- 
inen me pars fugit, humique relinquit. » Cavendum itaque ne terrenis cclestia melieu- 
do, dignitatem. mysterii deprimamus; ideoque ex singulis similitudinibus apage quidquid 
vel nimis abjectum, vel dispar prorsus fuerit (f) : « In summa nihil est in quo mens mea 
gradum figere queat, dum, quod imaginor, in exemplis considero; ni forle quispiam ea 
animi zquilale sit, ul, cum unum aliquid ex proposita imagine acceperit, reliqua projiciat.» 

Trithei: crimen quod in Gregorium  increpabant Ariani ita diluit, ut mirum sil fuisse 
deinceps qui unam substantiam specie tenus admisisse ipsum incusarent (0). « Si Deus, 
el Deus, et Deus, » sciseitabantur Ariani, « quid causc esse potest, quin tres sint. Dii ? » 
Ad^hac Gregorius (h): « Nobis inquit, Deus unus est, quoniam una deilas; alque ad 
unum, ea quie ex eo sunt, referuntur, eliamsi tres personas credimus. Neque enim hoc 
magis, illud minus est Deus; nec hoc prius, illud posterius. Nec voluntate scinduntur, 
aut potentia dividuntur, aut. denique quidquam eorum, quee dividuis rebus contingunt, 
hie quoque reperitur. » Et quo. veram et integram in deitate. unitalem asserat, non si- 
mulatam aut imperfectam, ab hac unitate amovere satagit quidquid vel in caelestibus, vel 
in humanis, male ipsi exa»quare contenderent (i). « Quid autem, dixerint fortasse, nonne 
apud etbricos quoque deitas una est, ut docent qui plenius apiid illos perfectiusque phi- 
losophantur, atque apud nos genus universum, humanitas una? Et.tamen plures sunt 
dii, eL non unus, sicut eliam multi homines. At illic communitas unitatem habet, qua 


(a) Or. 51, n. 28. (f) Ibid., n. 55. 
(b) lbid., n. 4. (4) Or. 54, n. 15. 
(c) Or. 95, n. 4... j (4) N. 44. 

(d) Ὡς νῷ τῷ £v ἡμῖν, χαὶ λόγῳ xaX πνεύματι. (i) N. 15. 


(e) Or. 91, ιν. 51. 


191 PRAEFATIO GENERALIS, — PARS ΠῚ. 103 
cogilalione solo considerari possit. » Contra vero perfectam unitatem tribus mque perso- 
pis absque ullo discrimine congruere statuit sanctus doclor, aureis hisce. verbis pra sen- 
'sus altitudine non salis perscerulandis (a) : « At nostrae. doctrine non eadem est ratio; 
sed horam (nempe divinorum suppositorum) quodlibet unitatem habet, non minus «ejus, 
cum quo conjungitur, quam sul ipsius respectu, propler essenlie el potenlim iden- 
titatem : » τῷ ταυτῷ τῆς οὐσίας, χαὶ τῆς δυνάμεως. Sed verbis quid opus est, ut Gre- 
gorium purgemus? cum Eunomium, qui divisionem in paternam substantiam inducere 
orlhodoxos ut probaret, tanto studio laborabat, omnibus nervis propulsare intendat, Que 
sane animis bene alTectis plus equo sufliciant, ne quid vel levissimum de fide eximii 
doctoris suspicentur. 
De Patre. 

Deum Patrem divinitatis Filii et. Spiritus sancti causam, quod idem valet ac princi- 
pium apud Latinos, Gregorius edocet: « Parvorum certe, inquit (5), ipsoque indignorum 
principium fuerit Paler, nisi deitatis ejus, aude in Filio et Spiritu sanclo consideratur, 
causa sil, » Ut a Patre Filius et Spiritus sanctus emananpt el perinde ad eum referuntur, 
sic unitatis in Trinitate origo οἱ fons Pater est (c) : « Una his tribus natura Deus est 
unio veroest Pater, ex quo, et ad quem ea, qua deinceps sequuntur, referuntur, non ut confen- 
danlur ac permisceantur, sed ut cohaereant. » Si quandoque Pater solus Deus nomina- 
tur, et Christus ipsum sic alloquitur. (d) : « Ut cognoscant te solum verum Deum '5;» 
Gregorius hoe « ad eorum, qui, quanquam falso, dii tamen appellantur, sublationem dici x 
existimat. Major utique Pater solus Filio dici potest ", non ob aliquam in natura dispari- 
litalem, sed quatenus Pater Filii causa et principium esse dignoscitur. Majorem etiam 
asserere possumus, si Filii humanilatem attendamus : sed hae interpretatio sancto doctori 
non mullum arridet, ut minus honorifica : « Nonne perspicuum est, inquil (e), majoris 
vocem ad causam referendam esse ?... Quod ratione humanilatis Pater Filio major inlel- 
ligendus sit, vere quidem diei potest, sed non perinde honorifice. » 

De Filio. 

Nullus unquam Filii divinitatem magis strenue propugnavit, sive argumenti fir: ando, 
sive objecla adversariorum convellendo, sive difficiliora explanando. Singulis quibusque 
proferendis non immorabimur, peuca ex lam multis delibare contenti. Primum unde ac- 
ceperit Filii divinitatem ostendit, plurima Scripturarum loca congerendo quae ipsam 
aperle declarant. « Nos, inquit (f), ex magnis οἱ excelsis vocibus Filii divinitatem per- 
cepimus, ac praedicamus, Quibus tandem ? His nimirum, Deus, Verbum, quod in principio 
erat, et cum principio, et principium ; ut in his locis : In. principio erat Verbum, et Ver- 
bum erat apud Deum, et. Deus erat Verbum ?. Et, Tecum principium ?' : et, Qui vocat. eam 
ὦ generationibus principium ". Ad hoc Filius unigenitus dieitur : Unigenitus. Filius, 
inquit, qui. est in. sinu. Patris, ipse enarravit * ; Via, Veritas, Vita, Lux : Ego sum via, 
veritas et vita **; et, Ego. sum lux mundi ?*. Sapientia, Potentia : Christus Dei potentia. et 
Dei sapientia **. Splendor, Character, Imago, Sigillum, ut in his verbis : Qui cum sit 
splendor glorie : et, Character substantie ipsius " : et, Imago bonitatis 5... Kt, Qui erat, 
qui est, εἰ qui venturus est, omnipotens ille ??... Quee perspicue de Filio dicuntur, sicet 
el alia plura, quie eamdem vim habent, quorum niliil ascititium est, nec Filio, aul Spi- 
ritui sancto posterius accessit, quemadmodum nec Patri. Neque enim ex accessione 
perfectio ipsis comparata est, Non enim Pater Verbi unquam expers fuil; nec unquam 
fuil quin Pater esset; nec denique unquam verilate, sapientia, viribus, vita, splendore, 
aut bonitate caruit. » 

Sed quid? Nonne qui divinitatem Filio abrogant, et ipsi plurima Scripture loca in sui 
erroris patrocinium alferunt? His sanctus doctor obviam it, regulam constituendo, cujns 
ET : $0; an. v, 10. or. 1, 94. Hebr. à, 5. Sap. vir, 30. 1? Apoc. i, 14, 


(a) Or. 51. n. 16. (d) Or. 50, n. 15. 
(b) Or. 20, n. o. (e) lbid., n. 7. 
(c) Or. 42. n. 15. (f) Or. 29, n. t7. 


103 PRAEFATIO GENERALIS. — PARS Ill. 104 


ope intricata enodantur, cujus lumine obscura dilucidantur, el umbra quibus veritatem 

error oblegere nitebatur, evanescunt. Ipsum audire juvat. « (a) Multa etiam alia conge- 

rere queas... Quanquam autem unumquodque horum sigillatim . persequi, pioque sensui 
explicare minime diflicile est, atque ofTendieulum illud, quod in Litteris exsislit, repur- 

gare et eximere, si inodo vere offendis, ac non potius de industria peccas; αἱ tamen rem 

suminalim contraham, hoc tibi faciendum est, ut sublimiores voces divinilati, ac prasstan- 

liori illi et incorpore: nature, passionibusque superiori attribuas : humiliores aulem, 

composilo, el lua causa inanito, atque incarnato... ut tu videlicel intelligas qui prioris 

illius natur: sit ratio, eL quee assumplie humanitatis, » 

At ne errorem minus intolerandum aut peccatum non lam immarne censeas, negare 
Filio divinitatem, ex Gregorii sensu offense alrocitas est statuenda. « (b) Deitati fidem 
abrogas? hoc ne demones quidem ipsi fecerunt. O demonibus ineredulior, et Τα Δὶς 
insipientior! Isti enim Filii nomen equalitlatis vocem esse censebant: hi autem. eum, 
a quo fugabantur, Deum norant. 

De Spiritu sancto. 

Nec minori ardore ae zelo Spirilus sancli divinitalem astrüit. contra Macedonianos. 
Spiritum sanclum Deum aperte confitetur, quo lempore etiam inter Catholicos non pauci 
erant, qui quamvis Spiritus sancti divinitatem agnoscerent, eum tamen Deum aperte noz 
dicebant, nee dici volebant. Tam aperta praedicatione non tantum Arianorum et Mace- 
donianorum, sed etiam nonnultorum Catholicorum offensam incurrit, adeo ut ipsius 
adversarios al eum e sede Constanlinopolitana deturbandum, hoc etiam nonnihil mo- 
veril el adjuverit (c). « Fortasse Spiritus impelilur : » Ἴσως τὸ Πνεῦμα βάλλεται - hoc est, 
inquit Billius, forlasse hac de causa oppuguor el exagitor, quia Spiritus sancti, eui 
bellum isti indixerunt, divinitatem  assero et. predico. Pergit Gregorius : Τὸ Πνεῦμα (àxoj- 
caf) ὡς Θεὸς, πάλιν λέγω - ἐμοὶ Θεὺς σύ " xa τρίτον βοῶ, Θεός" x Spiritus ul Deus, audite, iterum 
dicam : tu mihi Deus, et tertio clamabo, Deus est, » ete. Quod in defendenda Filii divi- 
nitate Athanasius prestitit, id Gregorius in defendenda Spiritus saneti divinitate. Si tol 
el lantas non est expertus perseculiones, quot el quantas perpessus esl Athanasius, non 
nisi id accidit, quia occasio defuit, non aulem animus et voluntas. Est tamen aliquid 
ejus scriptis, quod mirationem faeit. Sibi, nomine hereticorum, objicit, (d) « Spiritus 
sancli divinitatem nullo Seriptura loco proditam haberi;» quod quidem refellit duplici 
ralione; primo aflirmans (e) « Scripture testimonio admodum conlirmatam esse Spiritus 
diviuitatem, iis quidem certe, qui non nimis slo!idi et obtusi fuerint, atque a Spiritu 
aversi. » Deinde ipse innumera Scriptura profert testimonia, quibus ostenditur Spiritus 
sancli divinitatem in Scripturis proditam haberi (f). « Spiritus Dei dicitur, Spiritus 
Chrisli, mens Christi, Spiritus Domini, ae Dominus ipse, Spiritus adoptionis ... scier- 
lim, pielolis... omnia essenlia sua implens, omnia continens, » etc. 

Preterea, hoc etiam posito, quod Spiritus saneti. divinitas nullo Scripture loco predita 
haberetur, illud impedimento esse non deberet quominus Spiritum Deum esse confitere- 
mur, siquidem alia plurima &éredimus quae in Scripturis non apparent. « Undenam, » iu- 
quit (g), alloquens adversarium, « tu arces illas tuas, Ingenitum aut Anarchum accepisli, 
aut nos eliam immortalis vocem? Hoc nominatim et expresse ostende, vel ea rejiciemus, 
quia in Scriptura non exstant, vel expungemus.... Nonne perspicuum est, hec de iis 
sumpta esse, ex quibus colliguntur, tametsi minime dicantur? » 

Hujus responsionis dilucidandae causa, Gregorius comparationem insliluit. « Due, 
inquit (hj, ex omni zevo illustres vitarum mulaliones exstiterunt, qua eliam duo Testa- 
inenta, atque ob rei celebritatem, terre motus appellantur; altera ἃ simulaerorum cultu 
ad legem, altera a lege ad Evangelium. Ae tertium etiam terre molum Scriptura nobis 
annunlial, nempe migralionem ab hae vita ad alleram illam molus omnis et jactalionis 


(a) Or. 20, n. 18. * (e) lbid., n. 29. 
(0) Or. 58, n. 15. (f) Ibid. 
(c) Carm. al. 125, v. 33 (4) lbid., n. 25. 


(d) Or. 51, n. 21. (A) Ibid., n. 25. 


T 


* 
. 
405 PIULEFATIO GENERALIS, — PAIRS IIT. 106 
e Idem porro duobus Testamentis aecidit. Quid illud? Non repente, nec ad 
pri agzressionis impulsionem commutata sunt. Quamobrem ? Id enim scire operae 


prelium est: ut ne vi pertraheremur, sed. persuasione adduceremur. Quod enim vo^ 
luntarium non est, ne diuturnum quidem est,... Ergo prima lex sublatis simulacris 
sacrificia: permisit. Secunda submolis saerificiis, cireumceisionem minime prohibuit, Δ 
pestea, ut semel subtrahi sibi aliquid tequo animo tulerunt homines, rebus eliam sibi 
concessis, hoe est, illi sacrificiis, hi circumcisione abstinuerunt; atque ul ex ethnicis 
Judei, ita ex Judamis Christiani facti sunt, per mutationes quasi furtim ad. Evangeliuti 
alleeti (a). ... Huic exemplo divinitatis doctrina comparari polest, nisi quod contrario 
modo res procedit.... Sie enim se res habet : Vetus Testamentum Patrem aperte. pra- 
dicabat, Filium obscurius. Novum aulem nobis Filium perspicue ostendit, et Spiritus 
divinitatem subobseure quodammodo indicavit. Nune vero. Spiritus ipse nobiscum ver- 
salur, seseque nobis apertius declarat. Neque enim tutum eral, Patris divinitate nouduau 
confessa, Filium aperte predicari; nec, Filii divinitate nondum admissa, Spiritum san- 
clum, velut graviorem quamdam , si ita loqui fas est, sarcinam nobis ingeri.... Quin 
lacilis potius accessionibus, et, ut David loquitur, ascensionibus, alque ex gloria in 
gloriam progressionibus et incrementis, Trinitatis lumen splendidioribus illuceret.... 
Quin etiam ab ipso Jesu paulatim declaratur.... « Rogabo enim Patrem, inquil, et. aliuin 
Paracletum mittet vobis, Spiritum veritatis ?.»... Habebat quidam Salvator, quie a. disci- 
pulis, licet alioqui multipliei doctrina implerentur, tunc tamen | portari posse aegabal, ob 
eas forsitan, quas altuli, causas, alque idcirco ea ipsis occultabat. Ae rursus dicebat 
fore, ut ab adveniente Spiritu omnia edocerentur. Ergo unum ex eorum nurnero esse 
censeo, ipsam Spirilus sancti deitatem, in posterum apertius declarandam, tam  vide- 
licet, cum jam post Salvatoris in integrum restitutionem, matura οἱ perceptibilis 
esset ipsius cognitio, utpote cui ob tam insigne miraculum fides non jam abrogare- 
tur. (b).» 

Ex superioribus Gregorii verbis de Filii divinitate obscure in Veteri, perspicue in 
Novo Testamento cognita; item de Spiritu subobscure tantum in Novo Testamento signi- 
fieato : ex his, inquam, verbis, id sequitur lantum et colligendum, preter Scripturam, 
traditionem non scriplam fuisse necessariam, cujus ope Filii ac Spirilus sancli divinitas 
in Seripturarum testimoniis subobseure expressa, perspicue et aperte declararetur. 
Quod quidem alibi (c) Gregorius docet expressius : « Przeclarum deposituui, quod ἃ pa- 
tribus nostris accepimus, custodienles ; Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum adoran- 
tes; in Filio Patrem, in Spiritu Filium cognoscentes, in quorum nomine baptismi aqua 
tincti sumus.» Et or. xxxt (n. 21) : « Identidem sepiusque inculcas Spiritus sancli divi- 
nitatem nullo Seripture loco proditam haberi. Enimvero quod nec novus ac peregrinus, 
nec introductitius ipse sit, verum eL a priscis, et hujus atalis hominibus agnitus οἱ pate- 
factus, quanquam a pluribus jam ostensum est, qui de hac re 'disseruerunt, atque in 
divinis Seripturis nec ignave, nec perfunctorie versali sunt, sed litleram penetrantes, 
atque intro prospicientes, reconditam pulchritudinem divino bene(icio viderunt, scien- 
tieque !uce collustrati sunt,» etc. Qua cerle confirmant necessariam esse (traditionem 
ut Seripturze intelligantur, fideique dogmata definiantur ab Ecclesia, penes quam est depo- 
situm istud, quod acceptum ab apostolis servat et semper servabit. 

Si quaedam sunt, quz mira videri possint, dicta a Gregorio ad defendendam Spiritus 
sancti divinitatem ; mirum adhuc magis quod ait, tune temporis nonnullos fuisse, eliam 
ex Catholicis, qui quamvis Spiritum sanctum wqualem Patri et Filio, consubslantialemque 
crederent, ipsum tamen Deum appellare nollent : quod quam absurdum sil, nemo non 
intelligit; nec- tamen in dubium revoeari potest, cum tam diserle asserat ac dica, 50 
libere priedicante Spiritum sanctum Deum esse, commotam fuisse terram. 


? Joan. xiv, 10. 
(a) Or. 51, n. 26. (c) Or. 6, n. 22. 


(b) Ibid., n. 27. 
ParnOL, Gn, NNXV n" 


107 PIULEFATIO GENERALIS. — PARS I7; 105 


ὑδὲν γὰρ οὕτω: οὔποτε (a) Nihil enim sie unquain 
Yn» Totam commovit terran, 


ς ματος "παῤῥησία Ut libertas, qua. Spiritus 
Θεοῦ βοωμένου. Palam Deus przedicatur : 
X προσάντῃ otc φιλοῖς Quod et invisum ime amicis 
tzcy, οἴδαμεν. Lilecit, id scimus. 


Quie tamen verba sic accipienda esse arbitror, ut iis significare voluerit mirabilem. Con- 
stantinopoli mutationem factam , cum in ea urbe, que metropolis et propugnaculum 
erat Macedonianorum, Soiritus sancli divinitas ipsius Gregorii opera singularique animt 
Tortitudine praedicata est 

Inanis autem ille scrupulus, de predicatione Spiritus sancli divinilalis, non nisi in 
quibusdam Orienlis partibus grassatus est, maxime Caesareae ; ita ul eliam Basilius, cum 
lirmissimis argumentis Spiritus sancli divinitatem demonstraret, eum esse Deum non 
aperle preediearet, ne animos efferaret, ne novis dissidiis, novisque vexationibus ansam 
praeberet, quod fuse prosequitur Gregorius oratione quam habuit in laudem Basilii (b) : in 
Oceidente vero nunquam ; nemo enim illie Spiritum sanctum Deum dicere et predicare 
dubitavit. 

Quamvis ae processione Spiritus non agat Gregorius, piura tamen in ejus scriptis sunt 
loca, ex quibus conjicere licel, eum a Patre et a Filio Spiritum sanctum procedere arbitra- 
tum fuisse, ut ista (c): Προσχυνοῦντες Πατέρα ἐν Υἱῷ, xài ΥἹὸν ἐν ἁγίῳ Πνεύματι" « Adorantes 
Patrem in Filio, et Filium in sancto Spiritu. » Quibus verbis il supponitur quemadmo - 
dum Filius substantiam suam a Patre trahit, sic suam a Filio Spiritus sanctus. 


De Incarnatione. 


Incarnationis non minus accurate quam Trinilatis mysterium explicat Gregorius. Tam 
enim dilizens et aecuratus in eo exponendo, ut ex immensa illa hieresum cirea Incarnatio- 
nem cohorte, qua terris incubuit, nulla sit quam calamo non confixerit, natas pariter et 
nasciluras, Nestorianorum enim, Eutychianoruum et Monothelitarum impia dogmata, qua 
necdum eruperant, convellit, oppositas his dogmatibus veritates praedicans. Ac primo qui- 
dem non aliam agnoscit Incarnationis causam (d), quam humani generis restaurationem : Τίς 
δὲ τῆς ἀνθρωπότητος, ἣν δι᾽ ἡμᾶς ὑπέστη Θεὸς, αἰτία; Τὸ σωθῆναι πάντως ἡμᾶς" τί γὰρ ἕτερον;  Docel 
Verbum anime proxime unitum fuisse (e), mediaque anima corpori : Διὰ τοῦτο θεὸς σαρχὶ διὰ 
μέσης ψυχῆς ἀνεχράθη, καὶ συνεδέθη τὰ διεστῶτα τῇ πρὸς ἄμφω τοῦ μεσιτεύοντος οἰχειότητι. Divinitas et 
corpus, res diserepantes ita conjunete sunt, anime interventu (/). Apollinariste Jesum | Chri- 
sium Dominicum hominem appellabant; quo nomine e sanctis Patribus usi sunt Athanasius, 
Epiphanius, Cassianus, etc.; verum longe alio sensu, hominem scilicet perfectum intelli 
genles. Apollinariske autem hominem in Christo admittebant, modo anima carentem, 
mouo intelligentia, eujus scilicel. vices divinitatem supplere volebant; quos sic refellit 
Gregorius (g) : « Neque hominem a divinitate separamus, inquil, sed unum et eumdem 
profitemur, » etc. Du: exscribenda essent ad Cledonium epistole, que olim inter oratio- 
nes numerabantur, quas inter L1 et ται occupabant. sedem, et. orat. xxxvin. (n. 13). « Qui 
est, fit : qui erealus non esl, creatur; qui nullo loco contineri potest, per interventum 
anime intellectualis, inter divinitatem et carnis crassitiem, continetur. Qui locupletes 
alios ditat, paupertate afficitur : carnis enim mec paupertatem subit, ut ego divinitalis 
ipsius opes consequar. Qui plenus est, exinanitur : sua enim gloria non nihil exinanitur; 
ut ego plenitudinis ipsius particeps efliciar... Christus humana omnia, excepto peccato 
suscipit, conceplus quidem ex Virgine, animo et corpore a Spiritu preepurgata ; nam et 
generationem honore afliei, et virginitatem proferri oportebat. » Virginem Mariam, quie 
Dominum concepit el. peperit, non semel θεοτόχον παρθένον appellans (h), anathema dixit 
Neslorio priusquam nasceretur, iisque omnibus qui hane honorificam appellationem beatae 
Virgini adimunlt. 


(a) Carm. 3l. 145, v. 15 et seq. (e) Or. ὃ, n. 253. 
(b) Orat. 45, n. 68, 69. ([) Soerat., I. 11. c. 46, p. 161. 
(c) Or. 24, n. 19. (4) Epist. 1 ad Cledoniuri, olim or. 51. 


(d) Or. 50, 5. 2. (^) Or. 55, n. 4. 


109 PIRUEFATIO GENERALIS. — PARS I. uo 
De angelis. 

Quod angelos spectat, hzerere videtur Gregorius circa eorum creationem, naturam, 
sxatum, et varios eorum ordines : in ea lamen eum antiquis Patribus Griecis fuisse sen- 
tentia videtur, ut crederet ante mundum creatos esse angelos. « (a) Quoniam autem boni- 
tali » divin: « nequaquam salis erat sua ipsius solum contemplatione moveri, sed 
bonum diffundi ae propagari oportebat, ut plura essent, qua benelicio allicerentur, id enim 
summ: bonitatis erat, primum angelicas et coelestes virtutes cogitavit : atque illa cogitatio 
opus erat, quod Verbo conlieiebatur, ae Spiritu explebatur. Alque ita secundi splendores 
procreati sunt, primi splendoris administri; sive intelligentes spiritus, sive ignern velut 
maleri expertem οἱ incorporeum, sive aliam quamdam naturam eos existimare oportet.» 
Verumtamen angelos « (b) simplici quadam natura » prieditos, et « puras naluras » 
sanxit.«Ignem » vero ipsos nuncupat (c), non quod corpoream substantiam vel tenuissimau 
eis affingat, sed ob munera quibus erga nos funguntur. Sic Deus « ignis »etiam in Scriptu- 
ris vocatur, vel ob nimiam puritatem, vel ob flagrantissimum justilia studium quo peccata 
exuril, pravos mores sive immutando, sive pleclendo. His annuit sanctus doctor, et inter- 
pretationi suffragatur. « Spiritus, inquit (d), atque ignis angelus appellatur; illud, quia 
intellectili natura est prieditus, boc, quia purgandis animis nostris adhibetur ; quandoqui- 
| dem primaria quoque illa essentia (Deus) iisdem nominibus in Scriptura nuncupatur. » 
Videtur alicubi (e) angelos natura sua oinni peecato prorsus immunes opinari. « Quoniam 
omni peccati labe carere, Dei est, primaque et incomposile nature (simplicitas enim 
pacata est, atque ab omni dissidio remota); audaeter eliam addam, et angelicie, quee aut 
prorsus extra peccandi aleam est, aut ad id certe ob eam. propinquilatem, quam ad Deum 
habet, proxime accedit. » Verum sententiam aul temperare, aut saltem explanare sequen- 
tibus dicere nihil vetat « (f) Gestit quidem animus dicere ad malum immobiles » angelos, 
« atque ad bonum duntaxat agitlationem habentes, utpote Deum circumstantes, ac primario 
Dei fulgore collucentes; verum ul non omnine immobiles, sed προ mobiles existimem 
ac dicam, mihi persuadet ille ob splendorem Lucifer, qui propler superbiam caligo, et 
effectus est, et nominatur, ac subject: ipsi rebelles potestates, quie per boni fugam vilium 
elTecerunt, illudque nobis contraxerunt. » Angelos hie attendit quales erant, dum de futura 
*orte adhuc inscii, et nondum in sanctitate constlabiliti, libero poterant arbilrio a prim. 
sententia in aliam dellectere, licet ad justitiam mentis alTectu tune broclives, prompliores 
ad bonum quam ad malum essent. 

« (g) Angelicie potestates divine voluntalis ministre sunt, roboreque non modo nalu- 
rali, sed etiam adventitio pollent, loca omuia peragrant, lum ob ministerii promptitudi- 
nem, tum ob nature? levitatem. Alie aliam quamdam orbis partem complectuntur, aut 
certe aliis quzedam pars commissa est, ut. novit qui hzee ordinavit ac distinxit. Ad unum 
rerum omnium Conditoris nutum omnia in unum jungunt. Divinas laudes canunt, ae sem- 
piternam illam gloriam sempiterne intuentur, etc. (h) Nobis » etiam « ad optima queque adju- 
imento sunt. » 

De anima ejusque immortalitate et origine. 

Animam ex Deo et immortalem esse docet (i) : « Anima ex Deo est, atque divina, super- 
neque nobilitatis particeps, ad eamque properans ; tametsi viliori interim ac deteriori sit 
astricla.... (7) De anime salute periclitamur, que beata et. immortaiis est, atque immorta- 
libus, vel suppliciis, vel laudibus, ob vitium aut virtutem aflicietur. » Patres, carnis 
lantum sunt patres : 


Οὐχ ὅλου ἀνθρώποιο πατὴρ βροτὸς, ὡς ἐνέπουσιν, 
ἸΑλλ᾽ ὅσσον σαρχός τε χαὶ αἴματος " ἀμφοτέρων μὲν 
᾿Ὀλλυμένων, ψυχὴ ὃὲ Θεοῦ χρατέοντος ἄημα, 
Ἔχτοθεν εἰσπίπτουσα χοὸς πλάσει. Οἶδεν ὁ μίξας, 
Ἴῶς τὸ ποῶτον ἔπνευσε, χαὶ εἰχόνα μίξατο γαΐῃ. 


(a) Or. 98, n. 9. (f) Or. 58, n. 9. 
(b) Or. 51, n. 15. (2) Or. 28, n. 51. 
(c) Or. 28, n. 51. (4) Or. 40, n. 56. 
d) lbid. ἃ (1) Or. 2, n. 17. 


&) Or. 40, n. 7. (ἢ) Mid. , n. 95. 


111 PIJEFATIO GENERALIS. — PARS Ill. 113 
(4) Non totius hominis homo pater est, ut dici solet, 
Sed tantum carnis et sanguinis, quorum utrumque 
Peribit. Anima aatem Dei omnipotentis spiraculum est, 
Extrinsecus incidens in terrestre figmentum. Novit qui miscuit 
Quoinodo primum afllavit, ac imaginem terrx miscuit, 
Peccatum originale. 

Originale peccatum apertissime confitetur : « Totus cecidi, inquit (b), atque ob pri- 
mi hominis inobedientiam et diaboli fraudem condemnatus sum....(c) Quemadmodum in 
veleri Adamo mortui sumus, ita in Christo vivamus?! dum nimirum cum Christoet naseimur, 
et cruci affigimur, et sepelimur, et resurgimus. Pulchra enim in contrarium mutatio mihi 
subeunda est, ut quemadmodum ex secundis rebus molestz:e venerunt, sicetiam' ex. mole- 
stis ete et jucundie redeant. « Ubi enim abundavit peccatum, superabundavit et. gratia ?*:» 
et si gustus condemnavit, quante magis Christi passio justificavit ? » Locum hunc exscri- 
psit Augustinus l. 1 conf. Jul. c. 5, p. 505, tom. X. Triplicem nativitatem Gregorius, Scri- 
pturarum auctoritate, numerat el. decernit, quarum duo priores vitium originis nostrae 
declarant; cum una qua fit per corpus, servilis sit et libidinosa ; allera qua per bapti- 
smum nobis confertur, inalum primo nativitatis depellere, et damnum  resarcire nmion- 
stretur. « (d) Triplex nativitatis geuus agnoscit Scriptura, primum ex corporibus , 
allerum ex baptismo, tlerlium .ex resurrectione. Horum primum nocturnum et ser- 
vum est, ac cum libidine conjunetum : alterum diurnum et liberum, ac depellenda- 
rum vitiosarum affectionum vim habens, omne id, quod a nalivitate contractum est, ve- 
lamen amputans, et ad supernam vilam nos revocans, » πρὸς τὴν ἄνω ζωὴν ἐπανάγουσα. Ra- 
dix tamen peceali exslineta penitus non est. « Utinam, inquit (e), funditus perea,; 
vitium, et primum illius semen, ac pravus ille, qui dormienlibus nobis zizania superse- 
minavit*? .... Hec nobis lignum illud invexit, et amarus esus, et invidus serpens, et lex 
violata, quae nobis bane poenam irrogavit, ut in vultus sudore nobis victus sil parandus?*... 
E paradiso dejectus sum, atque ad terram , ex qua assumptus fueram, aversus sum, i1 
unum deliciarüm loeo habens, quod calamitates meas cognitas habeam : et pro exigua 
voluptate, perpetuo mcrore damnatus sum ; eamque poenam pendo, ut mihi cum eo qui 
male in meam amicitiam irrepsit, ac per arboris gustum in fraudem me induxit, bellum 
gerere sit necesse. Hine factum est ut in labore et aerumna nascar, el vivam, ae moriar. 
Hinc indigenlia nata "est; ex indigentia cupiditas habendi, ex cupiditate bella, ex bellis 
porro tribula, quibus in divina condemnatione nihi! gravius esl et acerbius. » S. Augusti- 
nus, pluribus ad confirmandam fidem catholicam prolatis Gregorii testimoniis, sic Julia- 
num alloquitur (f) : « Sed non tibi deerit magni nominis et fama celeberrima illustris epi- 
scopus eliani de partibus Orientis, cujus eloquia ingentis merito gratice, etiam in linguam 
Latinam translata usquequaque claruerunt. Sedeat ergo cum islis patribus eliam sanctus 
Gregorius, et cum eis tuc criminalionis inanem patiatur invidiam : dum lamen cum eis 
contra noviliam pestem vestram, medicinalem proferat et ipse sententiam .. . An libi parva 
in uno Gregorio episcoporum orientalium videlur auctoritas ? Est quilem tanta persona, 
ut neque ille hoc nisi ex fide Christiana omnibus nolissima diceret, nec illi eum tam cla- 
rum haberent atque. venerandum, nisi hec ab illo dicta ex regula notissimee veritalis 
agnoscerent. » 

De baptismo οἱ confirmatione. 

Baptismum appelíat« omnium Dei beneficiorutmn praclarissimum el prestantissimum (9). 
Donum, inquit (h), vocamus, gratiam, baplismam, unctionem, illuminalionem, incor« 
ruptionis indumentum, regeneralionis lavaerum , sigillum , ac denique excellentissim« 
quovis nomine appellamus. Donum dicitur, quia iis, qui prius nihil contulerunt, da: 
tur. Gralia , quia eliam debenlibus. Baplismus, quia peccatum in aqua sepelitur. 


31} Cor. xv, 92: ?! Rom. v, 90. ?* Matth. xir, 95. ὃ. Gen. ui, 19. 


(a) Carm. in laud. Virg., v. 592 et seq. (f) S. August., l. 1. cont, Jul. , pag. 504 et 505, 
(b) Or. 22, n. 15. t. X. ἢ 
(c) Or. 58, n. 4. (4) Or. 40, n. 5. 
(d) Or. 40, n. 2. (^) lbid., n. 5, 4. 


(e) Or. 19, n. 14. 


115 PIUEFATIO GENERALIS. — PARS Ill. 114 
Unetio, quia sacer el regius...  Mluminalio, quia splendor et claritas. Jndumen- 
tum, quia ignominim nos're velamen est, » ete. Tandem quodlibet peccatum purgat et 
abstergit. « (a) Hic. baptismi gratia et facultas est, non orbem terrarum ut olim obruens, 
sed uniuscujusque hominis peccatum purgans, easque obstruetiones vel maculas, quae 
vitio contrahuntur, prorsus abstergens. » 

Collatum a laicis baptisma irritum videlur existimasse 6&regorius : sallem colligi ex eo 
potest quod narrat de se, cum Caesarea navigaret Athenas. « Orta gravi lempestote, in pe- 
riculum miser veneram, inquit (^), ne non initiatus e vita discederem, spirilualem 
aquam inter exitiosas et mortiferas undas desiderans ; ae proinde clamabam, obseerabam, 
breve quoddam temporis spalium exspectabam : clamabant etiam in communi licel vili 
discrimine , qui simul navigabant. » Verebatur Gregorius, ne baptismi gralia privaretur : 
remedium tamen eral ipsi perfacile, si exislirnasse! manu laici baptismum posse conferri. 
Non enim dubium quin plures tunc adfuerint, eadem fide 3nformali : « (c) Quippe omnes 
ad unum fletibus genas rigabant; junctique Christum voce gemebunda vocabant. » Hec 
tamen apud eum legere est, quee primam sententiam infirmare viderentur : « (d) Quivis 
tibi initiator sit, qui modo eadem fide informatus est. » 

Existimat sanctus doctor (6) eos qui, non quidem per contemptum, ad baptismi gratiam 
non pervenerint, sed moras producentes ante susceptum baptisma morte correpli fue- 
rint, « leviores ponas daturos, utpote qui non tam animi pravitate, quam stultitia, a ba- 
plismo aberrarint. » De adultis et infantibus, propler inopinatum et violentum casum, non 
suscepta baptismi gratia, mortuis Προ habet : « (f) Postremi denique, nec celesti gloria, 
nec suppliciis a justo Judice afficientur, ulpote quilicel signati non fuerint, improbitate 
taien careant, atque hane jacluram passi potius fuerint, quam fecerint. » Hae vero non sic 
accipienda, quasi censueril Gregorius originalis peccati penas infantes non luere. Revera 
infantes suppliciis non afficientur quod baplismo caruerin!, sicut nec adulti, si desidia vel 
contemptu ad baptismum non accesserint : siquidem defectus ille baptismatis non eis 
crimini verti posset. Interea licet adulti non puniantur ob omissum baptisma, pod 
inen exsolven! de peccalis que in vila perpetrarunt; sic ct infantes natura lilii iri et pec- 
calo originali obnoxii, merito plectentur, miserea Deo iu eternum repulsi, ut Gregorius 
docet : « (y) Hominem invidia diaboli, atque acerbo peccati gustu, a Deo conditore misere 
separatum despicere, a Deo alienum est, » 

Hortatur parentes, ut infantibus suis baptismum conferri curent, et eos ab infantia san- 
elificari. « (^) Infans tibi est ? Ne occasionem iaprobitas arripiat : ab infantia sanctilicetur, 
ab ipsis unguiculis Spiritui consecretur. At propter nature imbeeillitstem sigillum me- 
tuis? Quam imbecillis animi mater es, pusilleque fidei ! Anna vero Samuelem, prius 
eliam quam procreatus essel, Deo vovit, atque in lucem editus slatim consecravit ?", » Non 
vult pueros prima φίδι baplizari, nisi quod urgeat perieulum. « (i) De reliquis ita cen- 
seo, ut triennio exspeclato, aut aliquanto breviori vel longiori temporis spatio (nam tum, 
et myslici quiddam audire, et respondere possunt, ac si minus plene et exaete intelligunt, 
imbuuntur tamen et informantur), ita demum, magno perfectionis sacramento et animas 
et corpora sanctlificent.... (7) Propter inopinatos et repentinos periculorum impetus, qui - 
que nulla ope atque auxilio propulsari queant, lavacro communiri omnino conducibilius 
est. » Objurgat eos qui baptismum differunt, subvertitque inanes, quas obtrudunt causas. 
« (1) Omne tibi tempus ad ablutionem idoneum est, quandoquidem nullum tempus mor- 
lis periculo vacat. » Verum solemne baptisma, in Cappadocia , non nisi diebus Paschae, 
Pentecostes et Epiphanie conferebatur. Primus Gregorius diei Epiphania meminit : sed in 
Oriente mos iste vigebat. (/) Imperante Justiniano, rex Herulorum, Getbes nomine, Cov- 


ἂν | Reg. 1, 11, 98. 


(a) Or. 40, n. 7. (h) Or. 40, n. 17 

(b) Or. 18, n. 51. (i) Ibid. , n. 98. 

(c) Carm. De vita sua. (7) lbid., n. 16 et seqq. 

(d) Or. 40, n. 26, (Kk) lbid., n. 15. 

(e) Ibid., n. 25, (1) Paul. Diac., Hist., |. svi, pag. 272, tom, Xli 
(/) tbid. Bibl. Patr. 


(4) Or. 359, n. 15. 


415 PRAEFATIO GENERALIS. — PARS III. 116 
stantinopolim venit, et die Epiphanii: baptisma suscepit, ac pro sacro fonte sponsor illius 
ipse fuit imperator. 

Fedus cum Deo in baptismate contractum fideliter servandum docet Gregorius his ver- 
bis (a) : « Nihil aliud esse vim et facultatem baptismi existimare debemus, quam secunda 
vitze ac purioris vivendi rationis pactum cum Deo initum. Ac proinde vel maximo in metu 
omnes esse, atque omni custodia nostras animas servare debemus, ne mendacio fidem pa- 
ctumque violasse comperiamur. Nam cum ad mutua hominum pacla firmanda Deus me- 
dius adhiberi soleat, quantum, quazso, periculum est, ne foedera cum Deo ipso contracta 
perfregisse reperiamur ; ac, preter alia peccala, ipsius quoque mendacii apud Veritatis tri- 
bunal rei perazamur? » 

De confirmationis sacramento boc unum in seriptis Gregorii reperimus : necessarium (0) 
esse, ut perfecti simus Christiani, ἐπιζητεῖται πρὸς τὴν τελείωσιν " (c) atque sacramentum 
istud in nomine Spiritus sancli conferri 

De Eucharistia. 

Quod Eucharisti:e saeramentum spectat , realem Christi in Eucharistia prassentiam tam 
mullis et tam perspicuis testimoniis agnoscit Gregorius, ut nullum de ejus fide circa my- 
sterium istud dubium esse possit. « O Dei cultor sanctissime, » inquit (d), Amphilochio 
scribens, « ne cuncteris orare et intercedere pro nobis, quando dieto allicis Verbum Dei; 
quando ineruenta seclione corpus et sanguinem Dominicum secas, vocem adhibens pro 
gladio. » Et oratione xrv (n. 19) : « Lex, inquil, fulcientem baculum tibi presscribit, necubi 
animo titubes, dum sanguinem Dei, et passionem, ac morlem audis, ae dum Dei patronus 
ac defensor videri cupis, impie corruas. Quin potius sine pudore ac dubitatione corpus 
ede, sanguinem bibe, si modo viti desiderio teneris, nec sermonibus de carne fidem abro- 
gans, nec ad eos, qui de passione habentur, impingens. Innisus sta, firmus et stabilis, at- 
que ita comparatus, ut nulla in re quatiaris ab adversariis, nec verborum lepore atque il- 
lecebris abripiaris. » 

In Eucharisli: consecratione verum agnoscit sacrificium, cum ait episcopos et presby - 
teros incruentas hostias offerre, atque allaria nostra ita appellari, quod super ea incruenta 
sacrificia offerantur : « (e) O sacerdotes, qui hostias incruentas offertis... (f) O genua, o 
palma, purissimis Deum quie placabatis hostiis, Carterii, quomodo cessastis ? » Magnas 
viriules in eo requirit, qui sacrificium istud ad allare supernum transmittit, qui externum 
sacrifieium, illud magnorum mysteriorum antitypum, offert. « (g) Quo tandem modo exter- 
num illud sacrificium... Deo offerre aüderem, aut quo modo sacerdotis habitum et nomen 
subire, priusquam sanctis operibus manus purificassem? » — « Per externum autem sacri- 
ficium, illud, quod per panem et vinum peragitur, intelligit Gregorius, qua quidem in sa- 
cra mensa proposita, per ineffabilem quamdam omnipotentis Dei vim et facullatem, in 
Christi corpus et sanguinem vere eommutantur... Nec vero, quin boe verum sit, ullo pa- 
ctoambige, eum ipse aperte dieat, «Hoc est corpus meum,» et«Hic est sanguis meus **.» Quin 
potius Salvatoris sermonem fide accipe. Nam cum verus sit, minime menlitur. » Hec Elias 
Cret. in Orat. a!. 1, nunc 2, tom. H, apud Bill. p. 900, 201. 

Per incruentum hoc sacrificium, nos Christi participes effici docet Gregorius (A) : « Per 
quod (ineruentum sacrificium) nos Christo ipsiusque passionibus et divinitali communica- 
mus. » Sunt. alia Gregorii verba, ex quibus, ut observat Muratorius (i), probari polest, 
opud veteres sacrificia et preces proiis qui decesserunt in signo fidei, et dormiunt in 
somno pacis, vizuisse; sic enim in epilaphio cxvmr inducit mortuos Gregorium et Nonnam 
loquentes : « Nos pii parentes Gregorii, qui et senectutem reddidit suis laboribus levem 
nostram, el nune prosequilurnos sacrificiis ;» xa νῦν ἀμφιέπει θυσίαις. Nec minus oblatione 
sacriticii aegros ex morbo recreatos asserit etreprassentat sanetusdoctor. In exemplum profert 
patrem suum Gregorium, nec non Gorgoniam sororem suam, quorum alter : « (j) lllud 


δε Matth, xxvi, 26, 28, et alibi 


(a) Or. 4v, n. 8. (f) ^pud Murat. epist. £0. 
(5) Or. 54, n. 14. (g) Or. 2, n. 95. 
(c) Or. 53, n. 17 (4) Or. 4, n. 52. 


(d) Epist. al. 240 (1) Anecd. Grecc., p. 112. 
(e) Carm. al 1, v. 1. () Or. 15; 0495: 


17 PILZFATIO GENERALIS. — PARS Il {18 
quidem cum aliis hominibus commune habuit, quod iegrotaret ; hoc autem non item cou 
mune, sed admodum peculiare, aliisque miraculis consentaneum. Nam cum nunquam do- 
lore non premeretur, et quidem persiepe singulis diebus, atque interdum etiam horis, ex 
sola liturgia robur concipiebat, ae morbus, tanquam ex edicto et imperio fugatus, se sub- 
ducebat... (a) Ila vero (Gorgonia) cum caput suum pari cum clamore, lacrymisque, quibus 
abundabat, mulierculie illius instar, qui olim Christi pedes rigavit, altari ad movisset, nec se 
prius illud ditnissuram esse denuntiasset, quam sanitatem oblinuisset; ae deinde lioc suo 
pharmaco corpus totum perfudissel, et si quid uspiam anlityporum pretiosi corporis aut 
sanguinis manus recondiderat, id lacrymis adiiscuissel (o rem admirandam), slatim libe- 
rataiu se morbo sentit, atque el corpore, et animo, et mente levis discedit, » 

Nec vero quemquam movere debet, quod Gregorius, de Eucharistia loquens, fizuras et 
anlilypa appellat. Movit tamen id, aut certe movere visum est nonnullos. Neque enim, in- 
quiunt ministri Clandiuset Albertinus, his nominibusfuisset usus Gregoriussi vereetrealite: 
Christi corpus et sanzuinem in. Eucharis!ia contineri existimasset. Elias Cretensis //) haec 
nomina de Eucharistia interpretatur, ac de vero Christi corpore el sanguine exponit. Sed 
eL inanes Claudii et Albertini objectiones refellit, ac funditus evertit auctor operis De per- 
petuitate fidei, lib. 1, c. 9, p. ^9, tom. IIl. 


De pa nitentia. 


Justitiam amitti posse et recuperari, satis tot lapsorum experientia didicerat sanctus do- 
clor; aitamen ne qui innocentia baplismi exciderent, nova contrahendo pecvata, sibi de 
venia nimis blandirentur, aliud eis non superesse remedium preter lacrymas denuntiat 
Gregorius, « nunc aliud remedium extra lacrymas nullum prorsus scio. » Quin ul homines 
ἃ peccato magis deterreat et in justitia slabilius confirmet, monet eos ponitenliam labo- 
riosum esse pharmacum, difliciliorem et molestiorem disciplinam : « (c) Grave est facilio- 
ris medicine loco dilliciliorem el molestiorem adhibere, ae, projeeta misericordia gratia» 
suppliciis seipsum obnoxium reddere, atque ex delicti ralione emendalionem «aequare. 
Quantam enim lacrymarum vim impendemus, ut ea cum baptismi fonte exaequari Mel 
Quis autem sponsor erit, fore, ut viue (inis curationem exspectet, ac non polius adhuc aere 
alieno pressos, atque illius ignis ardore opus habentes, tribunal illud suscipiat? Tu qui- 
dem fortasse, bone et humane.agricola, dominum supplex rogabis, ut ficulnec adhuc pac- 
cal, nec eam sterilitatis accusatam adhuc succidal, verum tibi permiltat ut. stercora. undi- 
que in eam injicias ὅτ, hoc est lacrymas, gemilus, preces, chameunias, vigilias, anim et 
eorporis macerationem, ac denique correctionem eam, qui ex peccati confessione, con- 
temptiorique vili? genere exsistit; at incerlum est, an Dorninus illi parcet, utpote qua 
eliam locum otiose occupel, cum interim alius misericordia egeat, atque ob lonzanimita- 
tem, qua ipsi exhibetur, deterior fiat.» 

Licet Gregorius (d) purgationem anima ac instaurationem in pristinum statum rarissi- 
mam esse agnoscat, et iegre tandem post assiduos gemitus , longosque labores vulneribus 
cicatricem obduci , acriler tamen Novatiauorum saevitiam coarguit. « Tu vero quid ais? in- 
quil ; quam lezem statuis, o nove Pharisie, ac uomine, non autem animi proposito, pure» 
ac Novali dogmata cum eadeni infirmitate nobis efllans? Peenitentiam non admittis ? lucti- 
bus locum negas? lacrymas laerymis non prosequeris? Ulinam talem tibi judicem expe- 
riri non contingat! Benignitate Jesu non moveris , qui ipfirmilates nostras suscepit , et 
morbos nostros portavit **, qui non venit vocare justos , sed peccatores ad paenitentiam ??, 
qui misericordiam mavult quam sacrificium *, qui septuagies seplies peccata condonat *'? 
Quam beata esset sublimitas tua, si puritas ea essel, non autem fastus, leges supra homi- 
uis captum instituens, ac morum correc'ionem per desperationem tolleus! In eodem enim 
vitio sunt, indulgentia omnino animadversionis expers , et condemnatio omni veria ca: 
rens ;. illa omnes habenas laxat, hic ob veheinenltiam slrangulal. » id 


7 Luc. xi, 6-9, ?* Isa. in, d. 39 Marc. u, 17. δ Mati, ix, 15; v, 7.  Matilis xvin, 22, 
(0) Or. 8, n. I8. Or. 40, n. ? 
(b) In or. al. 45, iunc2 apud Bill. tom. Ht, pag. 201. 1) Or. 59, n. [ὃ 


119 PRAEFATIO GENERALIS. — PARS Ill. 120 

Prosequitur Gregorius (a, urgens Novalianos : « Quid ? ne penitentem quidem Davidem 
admittis , cui prophet'cam quoque graliam penitentia conservavit? Nee magnum illum 
Pet"um, qui circa Salvatoris passionem humani aliquid perpessus est ? At Jesus eum sus- 
cepit, ac per triplicem inlerrogationem et confessionem ^, triplicem abjurationem ** sa- 
navit. Quid.... nec eum (admittis) qui scelere sese in Corintho devinxit ? At Paulus cha- 
ritatem etiam erga eum firmavit, simul atque. eum ad meliorem vitae frugem rediísse per- 
spexit, istamque causam affert : ne «abundantiori tristitia absorbeatur **,» ete. Quod ait 
Gregorius de Novatianis (D) : « 1n. altero :&vo igni fortasse baptizabuntur, qui postremus 
est baptismus, nec solum acerbior, sed et diuturnior, qui crassam materiam inslar feni 
depascitur, vitiique omnis levitatem absumit; » forte sperabat Gregorius Novatianos erro- 
rem suum agnituros, quapropler verba de igne purgatorio , non de eterno igne, ut putat 
Nicetas (c), videntur intelligenda. 

d De ordinis sacramento, 

De ordinis sacramento non multa dogmalice traetata in Gregorii scriptis reperias, nisi 
quod episcopis in ordinatione Spiritum sanctum conferri testatur. « Num tu, inquit (d), 
Spiritus sancti non es particeps? atqui maxime te hoc ipso effers. » Jure divino pastores a 
populo secerni et preesse docet (c). « Quemadmodum in corpore aliud principatum tenet , 
ac veluti przsidet, aliud subest et regitur : ad eumdem quoque modum Deus, vel c«qui- 
tatis lege, quae meritum cujusque perpendit, vel etiam providentia, per quam omnia inter 
se velut devinxit, hoc in Eeclesiis constituit, ut alii pascantur et pareant, quibus videlicet 
id utilius est, ac tam sermone, tum opere, ad officium dirigantur : alii autem ad Ecclesise 
perfectionem pastores 86 magistri sint, nimirum qui virtute , conjunclioneque et familia- 
ritate apud Deum, vulgo sublimiores sunt, rationem animae ad. corpus, aut mentis ad ani- 
mam obtinentes, ut hac duo, hoc est et id quod deficit, et id quod redundat, inter se , 
velut in membris, composita et compacta, spiritusque compage connexa et colligata, unum 
corpus, omni ex parte perfectum, atque ipso Christo , qui caput nostrum est, omnino di- 
gnum exsistant. » Ritus tandem quibus inaugurabatur pontifex, sic describit, eum ἃ quo 
consecratus fuerat alloquens (f). « Me pontificem ungis, ac podere cingis, capitique cida- 
rim imponis, atque holoeausti spiritualis altari admoves , et initiationis vitulum maclas, 
manusque spiritui consecras, et Sancta sanctorum spectatum introducis, verique illius ta- 
bernaculi, quod non homo, sed Deus finxit ^, ministrum efficis. » 

Meminit lectoris officii Gregorius , ubi narrat(g) Gallum et Julianum, qui postea 
fuit apos!ata, in elerum seipsos ascripsisse : « Adeo ut divinos quoque libros lectita- 
rent plebi, non minus amplum id sibi et honoriticum esse existimantes , quam aliud 
quidvis, imo omnium ornamentorum maximum prastantissimumque pietatem esse cen- 
sentes. » 

Agnoscit disertissime primatum Peiri, quem discipurorum omuium charissimum ap- 
pellat (1). « Non modo suo Christus, sed eliam Petri , discipulorum omnium charissimi , 
nomine didrachmum pendit *. (ἢ Petrus apostolorum princeps, sed Ecclesiw petra , 
non αἱ piscator, sed ut fervoris scatens. (]) Vides quemadmodum ex Christi discipulis, 
magnis utique omnibus et excelsis, atque electione dignis, hie petra vocetur, atque Eccle- 
sic fundamenta in suam fidem accipiat ". » Hinc a Gregorio (k), « Petrus Ecclesi: columen 
dicitur. » 

Hunc primatum ad Petri successores manasse declarat sanctus doctor, Romanum pontifi- 
cem orbis Christiani preesidem, et unitatis catholice vinculum designans: 


ἑϊονος 
ὑσπέραν 


(5 Joan. xXx. 185-11. 13 Mauh. xxvi, 69-715.. Cor. n, 7. "Hebr. ναι, 2. — '* Math. xvi, 23. 
7 Matth. xvi, 18. 


(a) 0r. 59, n. 4 (4) Ov. 4, n. 25. 

(b) Ibid., n. 19. (μ) Or. 19, n. 15... : 
(c) Apud Bill., t. IT, p. 1057. (i) Carm. adv. episc., apud Toll., p. 25 
d) Carm. adv. episc., apud Toll., p. 27. (ἢ Or. 52, n. 18. 


€) Or. 2, n. 


5. (k) Or. 9, n. 4, 
(f) Or. 10, n. 4. 


191] PROEFATIO GENERALIS. — PARS ΤΙ. 123 


Πᾶσαν δέουσα τῷ σωτηρίῳ λόγῳ, 
Καθὼς δίχαιον τὴν πρόξδρον τῶν ὅλων 
“Ὅλην σέθουσαν τὴν Θεοῦ συμφωνίαν. 


(a) Quod speetat ad illaruin (idem; vetus quidem (Romo) jamdudum 
Atque etiam nune reete currit, Oceidentem 
Totum devincieuns salutari doctrina, 
Quemadmodum par est, ut quie universis priesilet, 
"Totam colat Dei concordiam. 
De sacramento matrimonii. 

Bonum esse matrimonium , sed tameu virginitati posthabendum censet Gregorius (Ψ). 
« Bonum est matrimonium, inquit; sed quod virginilate praestantius sil, dicere non pos- 
sum. Neque enim magnum aliquid esset virginilas , nisi re aliqua bona melior et preecla- 
rior esset, Nolite hoe moleste ferre, quie matrimonii jugo subjeclie estis : « Obedire Deo 
oportet magis quam hominibus 9.» Ceterum facite, ut inter vos quasi. vinculo constringa- 
mini, et virgines et uxores, atque unum sitis in Domino, mutuumque alie aliarum orna- 
mentum. Non esset caelebs, nisi matrimonium esset, Unde enim in hanc vitam virgo pro- 
diissel ? Nec esset honorificum et venerandum matrimonium, nisi virginem proferret, tum 
Deo, tum vitam. » 

Secundas nuptias non videtur probare. « Si enim duo Christi sunt, inquit (c), duo quo- 
que viri sint, οἱ du: uxores. Si autem unus Christus, unum Ecclesie caput, una etiam caro 
sil, secunda aulem respuatur. Quod si secundam prohibeat, de tertia quid dicendum est ? 
Primum lex est, secundum veria et indulgentia, tertium iniquitas. Qui autem hune nu- 
merum excedit, porcinus plane est, utpote ne multa quidem vitii exempla habens. » Ex 
his verbis critici nonnulli minus reete. existimarunt Gregorium damnasse secundas nu- 
ptias : sed immerito, si quidem Novatum ita sentientem impugnat et refellit (d). « Anne 
juvenibus quidem viduis, propter ietatis lubricum , ineundi metrimonii potestatem facis ? 
At Paulus hoe facere minime dubilavit *".... (6) At hxc minime post baptismum, inquis. 
Quo argumento id confirmas ? AuL rem ila se habere proba, aul si id nequis, ne condem- 
ues. Quod si res dubia est, vincat humanitas et facilitas. » 

Impudicam quidem mulierem expellendam censet Gregorius (f), cum id Christus per- 
miserit; reliquis autem omnibus in rebus aniini aequitate οἱ patientia uli jubet. Si. fuco 
illitos et cerussa colores et pigmenta perspexerit vir, hoc ornatu mulierem spoliet, ciete- 
raque inhonesta coerceat et reprimat. 

Adulterii causa uxorem dimittere viro permittitur ; mulieri autem virum dimittendi ron 
eadem datur facullas : hanc legem non probat Gregorius, eamque impugnat : « Quid enim 
caus? fuit, inquit (g), eur mulierem coercerent, marito contra indulgerent?.... Et mu- 
lier quidem, qui improbum consilium adversus viri sui cubile susceperit, adulterii pia- 
culo eonstringatur, acerbissimisque legum penis exerucietur ; vir aulem qui lidem uxori 
datam per adulterium violaverit, nulli supplicio obnoxins sit? Hane legem haudquaquam 
probo... Viri erant, qui hane legem sanxerunt, ac propterea adversus mulieres lata est. » 

ipiscopos priecipuos matrimonii fuisse ministros, sepiusque interfuisse dum celebra- 
retur, sequentibus confirmari potest. Cum Gregorio non liceret adesse Olympiadis nuptiis, 
seribit Procopio (h) : « Quantum ad voluntatem attinet, et adsum, et simul festum cele- 
bro ; juvenilesque dextras inter se jungo, alque utrasque Dei manui. » 
De invocatione sanctorum. 

Invocalionis sanclorum, atque imprimis best: Virginis, lestis locupletissimus est Gre- 
gorius, ubi hac narrat (7) de beata Justina martyre, qua « desperatis omnibus aliis reme- 
diis ad Deum confugit, atque adversus detestlabilem amorem sponsum suum palronum ac 
defensorem assumit... Christum... Virginemque Mariam supplex obsecrans, ul pericli- 


δ᾽ Ἀρίων, 99. '*I Tim. v,.14. 


(a) Carm. De vita sua, v. 57]. et seqq. (f) Or. 57, n. 8. 

b) Or. 57, n. 10. (4) Ibid., n. 6. 

io Ibid., n. 8. (4) Epis!. al. 57. 

(d) Or. 39, n. 18. (i) Or. 24, n, 10 , 11. 


(o) N. 19. 


135 PIUEFATIO GENERALIS. — PARS Ill. 124 
tanti virgini suppetias ferret, jejunii et chameunize pharmaco sese communil; partim ut 
form: venustatem tanquam insidiosam obscuraret, sicque flamma materiam subtraheret, 
ac libidinis fomitem absumeret ; partim ut per fidem et humilitatem propitium sibi Deum 
et exorabilem redderet. Neque enim Deus ulla re perinde, atque voluntaria corporis affli- 
elatione, conciliatur, laerymisque misericordia vieissim rependi solet. » Dubium Gregorio 
non erat quin sanctis in ccelo nota essent et vota nostra, et plurima qua hic agimus; sic 
enim de Athanasio jam vita functo loquitur (a) : « Nos autem utinam ipse benignus desu- 
per et placidus aspicias, atque hunc populum gubernes, perfectum perfectae Trinitatis, quae 
in Patre et Filio et Spiritu sancto intelligitur et colitur, adoratorem ; meque, siquidem res 
pacalze future sint, in vila leneas, gregemque mecum paseas : sin aulem Ecclesia bellis 
flagratura est, reducas, aut assumas, lecumque et cum tui similibus colloces, tamelsi ma- 
gnum sit quod postulo. » Non tant:21 Athanasium, sed et Basilium invocat οἱ Cypria- 
num (b); sanctique martyris cinerilhus morbos et demones depelli scribil (c). Sanctorum 
reliquiarum eullum, invocalionenr, intercessionem , tam sape tamque aperte profitetur 
Gregorius, uL id negare cum heretiei non possint, piam hanc consuetudinem cecam in 
divos superstitionem appellare ausi sint. Ita Dalleus (d) : « Ceeca in divos superstitio, quam 
hie ipse Gregorius non parum promovisse suis el verbis et exemplis videtur. » 


De gratia. : 


Quam oplime Augustino el Latinis Greci Palres in cause gralia assenliant , satis con- 
firmatum est, maxime a doctissimo Meldensi episcopo; et vel unus Gregorius, in tanto 
apud Grecos habitus honore , hoe suo suffragio evincerel. Plura jam ab Augustino adver- 
sus Pelagianos nostri Theologi testimonia prolata sunt, quadam ex deperditis libris, el 
singula tam perspicua, lam ad controversiam expediendam apta , αἱ Augustinus ipse in 
Gregorio loqui, et Gregorius Pelagianos tot ante annos confulare voluisse erederetur. H«c 
lectori mox constabunt, si ad doctrine capila qua exhibentur paulisper animo attendat. 

Nihil sane magis auxilii divini necessitatem arguit, quam ignorantie quotidiana diffi- 
euitates, et libidinis, vel in ipsis justificatis, miseranda commotiones, quas Gregorius et 
palam confessus est, et amare ingemuit. « Invidia diaboli, inquit (e), persecutio adversus 
Dei figmentum excitata est : idcirco Dei imago probro ac dedecore afTeeta , et quemadmo- 
dum mandato parere recusavimus, ita licenli: erroris tradili sumus. » Bellum hoc intesti- 
num, quod ex variis et militantibus invicem contrariis desideriis intra nos fceequenter 
exsurgit, tam vividis coloribus depinxit, lam nervose expressit, ut Augustinus , adversus 
Pelagianos de lac re agens (f), Gregorium testem adhibere non dubitaverit , cujus verbaf(g) 
sic Billius reddidit : « Nondum de interno bello, atque in nobismetipsis el in alfecti- 
bus sito, verba facio, quo nocte ac die, parlim occulte, partim aperte, ab humilitatis cor- 
pore divexamur ; el ab ea quae nos per sensus, atque alia hujus vite oblectamenta, sursum 
deorsumque versat, jactalione, atque a lulo fcecis, cui infixi sumus, et ἃ peccali lege spi- 
ritus legi repagnante, regiamque in nobis imaginem, et quidquid divine defluxionis nobis 
inspersum est, corrumpere conante. Vix porro quisquam , nec nisi diuturna philosophia 
seipsum domuerit, atque anim nobilitatem et claritatem ab eo quod humile est et cum 
tenebris conjunctum, paulatim abripuerit, vel Deum propitium nactus sit, aut eliam ambo 
hec habuerit, atque ad oculos sursum erigendos quam maxime sese exercuerit, depri- 
mentem materiam superare queat. » Si congerere omnia quie sanctus doctor de lioc argu- 
mento disseruit susciperemus , volumen pene integrum exscribendum essel : siquidem , 
ad intimos pietatis sensus cordibus instillandos, nihil aptius in humanis judicavit quani 
frequentem, quie nos undique premunt, miseriarum enumeralionem ; cum et superbiam 
retundere et ad humilitatem. orationemque accendere tam salubriter valeant. Legendaun 
maxime carmen flebile quod De anime suc calamitatibus inscriptum est, cujus hic pauca 
promamus. 


(a) Or. 21, n. 57. (e) Or. 59, n. 7. 
(b) Or. 45, n. S81. (|) Lib. u cont. Jul., n. T. 
(c) Or. 24, n. 19 eL 18. 4) Ur. 2, n. 91. 


(d) Adv, Lat. trad. De rel, cultu, p. 59 


125 PEYEFATIO GENERALIS. — PARS II. 126 


(a) Inest quippe milii, inest lex duplex, quarum altera quidem bona 

Bonum sectatur; altera autem deterior sectatur quie mala. sunt. 

Ac ea quidem, quie mentis est, parata est 

Ad obediendum Cliristo, gradiens ad lucem: 

Altera autem, qui carnis estet sanguinis, prompta est 

Ad exeipiendum Belial, dum ad tenebras trahitur... 

His autem pugnantibus inspector venit ecelitus, 

Spiritus magni Dei, et menti manum dedit ; 

Corporis perniciosi solvens tumultum, atque atrorum 

Compescens vitiorum fluctum assurgentem. 

Sed tamen rabidum retinet furorem, nec bello 

Desistit caro, inclinatque huc et illuc pugna. 

luterdum quidein mente caro domatur. Rursus alias 

Fortem carnem mens sequitur, non volens ; 

Sed illud quidem concupiscit quod. melius est. Quod autem oit, 

Id dum facit, pernieiosam deplorat servitutein, 

Et patris primigenii deceptionem, et matris nefandam 

Trausgressionem, nostrie matrem stultitiae ??, 
'l'antas erumnas vitie humane mira varielate et intimis gemitibus lamentari non defatiga- 
tur, tot malis el fletibus et querelis solamen aliquantum ac medelam conferre salagens. 
At unde levamen speraret nisi a spiritu grati? , quem tam allis suspiriis , ac. votis ferven- 
tibus sollicitat, et ad se allicere nititur? Sicut igitur innumeras anime infirmitates non 
neglexit, sed salis delevit ; sie medieum bonitale et potentia solum morbis tam acutis et 
tenacibus curandis idoneum nou desinit appellare : et quemadmodum voluntatis languo- 
rem el inertiam ad bonum ubique expertus etl confessus est; ila quidquid boni Π in 
nobis et a nobis, a Deum cordis humani :notorem eflicacem referre et ipsi ascribere non 
hesit. Bonum omne a Deo initium sumere et ad finem perduci, paucis sed. decretoriis 
lestatur : « Deus, inquit (D), a quo bonum ornne initium ducit, atque ad finem perduci- 
lur, orationi opitulator accedat. » 

Principium boni operis, justilie et bonitatis in hominefons et origo, haud dubie sincera 
fides, cujus inibum et profectum absque ulla cunctatione Gregorius Deo assignat : « Tri- 
nitatem, inquit (c), το viri, unius Deitalis esse fatleamini, aut, si magis placel, unius na- 
turie ; atque hanc. vocem (Deus) a Spiritu vobis postulabimus. Dabit enim profecto secun- 
dum, jui primum dedit.» Jam enim Spiritum sanctum Patri et. Filio consubstantialem 
crediderant, sed Deum protiteri in(iciabantur. Hoc testimonio usus est Augustinus, lib. 
De dono perseverantim, sed inlerprelis oscitlantia non nihil depravatum, ul bene nota- 
runt ejus editores novissimi. 

Quid mirum inde si sanctus doctor errantes a Deo illuminari et immulari postulet, cum 
fides, quam a Deo nobis donari declaravit, sola infidelitatis tenebras disculial? « Qui au- 
tem, inquit (d), ligala exponil, et nexus dissolvit, ac nobis in mentem induxit, ut vio- 
lentorum dogmatum obliquitates solveremus, maxime quidem optarim ut hos (Arianos) 

immotet, ac pro argutatoribus pios, et pro iis, qui nunc appellantur, Christianos elliciat.» 

Nec qui fidem acceperint, sibi jam satis esse arbitrentur ut deinceps quoslibet pretatis 
actus exerant; sed adhue et semper ipsis ausilio divino opus esse, ut recte velint recteque 
agant, sanctus doctor, ne fallaei confidentia ciecutiant οἱ cadant, cos polenter commone- 
faeit, explanando hoc Salvatoris effatum : « Non omnes capiunt verbum hoc, sed quibus 
datum est ?*.» Postquam (e) a voluntatibus humanis omnem fatalem necessitatem repulil, li- 
berlatem asserendo; Jim ut eorum quisibi de propriis viribus nimium blandiuntur frangat 
superbiam, verba Pauli magnis intonal vocibus : « Non est volentis, neque currentis, se 
miserenlis Dei?*';» ex quibus sie infert : «Quoniam enim nounulli sunt, qui ob recte facta 
ita animis efferuntur, ut id totumsibi ipsis ascribant, nec quidquam Creatori, et sapientie 
eorum auctori, ac bonorum omnium suppedilatori acceptum ferant, his verbis eos docet 
Paulus, quod ipsuin etiam recte velle divino indigeat auxilio; imo, ul rectius loquar, vo- 
luntas quoque ipsa, et electio eorum, quie reota ct cum oflicio conjuncta sunt, divinum 


9 [tom, vir, 15-25. 5! Siatth, xix, 11. 92 Bom. ix, 10. 
(a) Carm. 4, v. 71 et seqq. (d) Or. 99, n. 21. 


(b) Or. 6, n. 19. (e) Or. 57, n. 15. 
(c) Or. 41, n. δ. 


121 PRAEFATIO GENERALIS. — PARS ΤΙ. 123 


quoddam beneficium est, atque a Dei benignitate manans.....Idcirco ait: « non volentis, » 
id est, non solum volentis, «nec currentis» solum, «sed » etiam «miserentis Dei.» Ita 
quoniam velle quoque ipsum a Deo est, optimo jure totum Deo assignavit. Quantumlibet 
curras, quantumlibet certes, opus habes eo qui dat coronam. « Nisi Dominus edificaverit 
domum, in vanum laboraverunt qui adificant eam. Nisi Dominus custodierit civitatem, 
frustra vigilat qui custodit eam ?. » Seio, inquit, quod nec veloeium cursus est, nec 
bellum fortiura, nec pugnantium victoria, nec prospere navigantium portus; sed Dei est, 
et vicloriam afferre, et incolumem scapham in portum perducere.» 

Quid plura? et quid sibi arrogare humana voluntas prassumat, cum et ipsa bona volun- 
148, et eleclio ad recte agendum, et labor et cursus et victoria et incolumitas, et quidquid 
cogitari potest usque ad triumphum et plenam post pericula securitatem, totam Deo sit 
optimo jure tribuendum? Hine si Deo munera, grati animi obsequia, offerre studeamus, 
non a nobis tanquam ex nobis hee promamus, sed tanquam dona 3psius munificentia, 
prout supt, dicemus ei et voveamus ; quod et pietalis officium Deo gralissimum est no- 
bisque saluberrimum. « Alius, inquit (a), minus quidem, alius majus, omnes tamen 
citra exceptionem offeramus, in opus perfectum, in habitaculum Christi, in templum 
sanctum, architectonica Spiritus arte constructi et coagmentati. lllud quidem minime du- 
bium est, quin, etiamsi omnia eontulerimus, minus tamen collaturi simus, quam accepi- 
imus. Quandoquidem divini beneficii est quod sumus, quod Deum cognoscimus, quodque 
eliam, quod offeramus, habemus.» Tandem quemlibet profectum in' virtute fecerimus, 
quantumvis immutemur in melius, non nobis gratulemur, sed Deo gratias referamus, 
cujus dextera fit hec quotidiana morum emendatio, ut Gregorius confirmat hcc verba 
Scripture interpretando : « Non apparebis in conspectu meo vacuus **» : « Verum si quid 
pulehri habes, tecum feres. At nune, inquit (b), diverso modo novus appare, sic nempe, 
ut totus immuleris..... Huic festo, muneris loco, preclaram mutationem offer, ae ne sic 
quidem magnifice de te sentias, verum dic cam Davide : « Hcec mutatio dextere? Excelsi"*,» a 
quo promanat quidquid ab hominibus recte et cum laude geritur. » 

Quis autem inter tot pericula, tot tentationum prelia firmus et securus gradietur, si 
solus contra hostes tam formidandos pugnare cogatur? Nunc ergo sollicitationes mundi, 
impulsus diaboli, carnis titillationes, cupidinum :;Pstus, et quidquid animum a virtute de- 
jicere potest, superare, comprimere et exstinguere, nullus sane potest nisi ope divina 
munitus et adjutus, ut Gregorius docet (c): 

'Si tremis, quia stipulam scintilla levis accendit : 
* Confide. Imber e ccelo refrigerabit ingentem flammam. 

Quibus addenda qux Augustinus (d) ex deperdito opere Gregorii decerpsit et. protulit : 
« Anima namque, cum in laboribus fuerit et in angustiis, cum hostiliter urgetur a carne, 
tune ad Deum refugit, et cognoscit unde debeat auxilium poscere. » 

— Jam vero ut sibi supernam virtutem conciliet, quid sapientius, quid salubrius languens 
et invalidus excogitarel, quam totum divine gratie se committere, suis conatibus nullo- 
modo subnixum? Nec minus probandum si, quidquid potest, quidquid valet, Christo 
libenter omnia concedat. 


(e) In te, Christe, plus habeo fiduci: quam in conatibus meis... 

(f) Ex te, in te, Beate, rursus intueor robur meum... 

(4) Rex Christe, tu mihi patria, robur, diviti:, omnia. 
Et quanta sit gratie virlus, quanía ejus in corde movendo eflicacitas, nobis graviter in- 
culcat, dum toties profert miracula qua» Christus corporibus sanandis edidit, ut ejus po- 
tentiam illustrius demonstret. « Jesum videbis, inquit (A), angelorum ministerio uti, et 
morbos omnes ac languores curare, el mortuos ad vitam revocare, quemadmodur ulinam 
te quoque fidei pravitate mortuum. » Tantam divina graliw fiduciam, tantam de sua efli- 


9? Psal, cxxvi, 1. "* Exod. xxxiv, 20. 5 Psal. rxxvi, 11. 


(a) Or. 49, n. 8. (c) Carm. 97. 
(5) Or. 44, n. 8. (f) Carm. 8, v. penult. 
(c) Carm. al, 5, v. 66, 67. (4) Carm. De reb. suis, circa finem, 


(d) Aug., l. x1 cont, Jul., n. 7. (^) Or. 58, n. 16. 


129 PRAEFATIO GENERALIS, — PARS Ill. 150 
cacitate opinionem et existimationem in mente habuit, ut carmine De rebus suis ea 
virtute qua olim Christus morbos depulit, diemofies exturbavit, mortuos ab inferis exci- 
tavit, simili operatione vim gralia in suam animam exerere ardenlissime exoptet. 
(a) Fortem tuam manum Ὁ 

Mitte, et dolorum fer. remedium, ac in me omnia 

Miracula, et prodigiorum virtutem, ut olim, ostende, 

Die, et celerrime fluxus sanguineus desinat, Ὁ 

Dic, et porcorum gregem in furorem agat legionis 

Spiritus, eLin mare cadat, el a me recedat, 

Lepram tristem remove, lumen accedat 

Oculis cxecis, el aures sonum audiant. 

Aridam manum meam extende. Vincula lingna 

RKumpe, et pedum firma gressum debilem, 

Ex modico pane satia, Sterne mare 

Terribile, Splendidius sole corusca. 

Fige membra ingravescentia, et ex mortuis 

Rursus suscita foetentem ; nec me infructuosum, 

Postquam velati ficum videris, arefacias. 
Igitur miracula qua Christus edidit corporibus sanitatem restituendo, nonnisi umbra e: 
figuree miraculorum qua quolidie operatur, dum homines ad salutem reducit; nec minori 
virtute ac potentia ip animas agit quam in corpora, quinimo majori, eum et voluntatis 
repugnantiam compellere necesse sit, et ejus liberlatem permulcere ac tractare , ut pravos 
cordis alfeclus non cogendo, sed mira suavitate immutando, animum ad se efficaciter con- 
vertat. 

Si grati: necessilalem. et vim tantis attollat studiis, equaliter saluberrima qua exinde 
oriantur pietatis monita prodere ipsi cura est, ut sic sincera grali animi reverentia ac 
cordis humililate graliam ad nos pellieiamus, et assidua oratione summaque vigilantia 
eam in nobis foveamus et adaugeamus. 


(b) Gradior, non sine przemii spe, inter currendum membra protendens, 
Christum habens pro afflatu, Christum pro robore, pro opibus amplissimis : 
Qui milii et perspicaces oculos, et prosperos cursus prestat. ' 
Sine ipso omnes vana ludibria sunt mortales, 

Et mortui viventes, feetidi peccatis 

Neque enim sine aere vidisti volantem avem ; 

Neque sine aqua maris cursor. natavit delphinus, 

Sic nec sine Cliristo mortalis pedem attollit. 

Quamobrem ne nimium glorieris, nec tux 

Viribus mentis conlidas, etsi magnopere sapiens fueris : 

Neque aliquem videns abjectiorem, in altum attollaris, 

Quasi omnibus superior sis, et ad metam propius accedas. 

Haec procul dubio satis evincunt Grecos Patres, et maxime Gregorium, de gratia tam 
docte et luculenter quam Latinos disserere, nec minus ipsam predicare οἱ corumendare 
sollicitos fuisse. 

De fide. 

Per fidem via salutis capescitur, salusque comparatur. Doctorum pariter et indoctorum 
est fides; «(c) Nam si in eruditos tantum viros caderet fides, nihil Deo minus dives 
forel : » Εἰ δ᾽ εἰς σοφοὺς ἔπιπτεν ἣ πίστις μόνον, Θεοῦ παρ᾽ ἡμῖν οὐδὲν ἣν πενέστερον. Sermonem sim- 
plicis fidei sufficere docet Gregorius : Λόγος γὰρ ἀρχεῖ xa ψιλῆς τῆς πίστεως, μεθ᾽ ἧς ἀτέχνως τ 
πλέον σώζε: θεός ; « (d) Nam sermo simplicis fidei suflicit, cum qua pars hominum maxima 
salutem comparat. » Mysteria autem, maxime vero Trinitatis, penitus cognoscere non 
presumendum, et perserutari nefas. « Ne Patris naturam inquiras, inquit (c), Unigeniti 
ortum, Spiritus sancli gloriam et polenliam ; unam, inquam, οἱ eamdem in tribus personis 
deitatem et claritatem, individuam illam naturam, ac confessionem, et gioria:n, spemque 
hominum fide preditorum. Verba illa, quibus simul cum lacte imbulus es, mordicus 
retine : sermonis aulem et disputationis curam eruditioribus manda. Satis superque tibi 
est fundamentum habere : superstruat architectus. » Non cujusvis esse ait de Deo disse- 
rere ; sed his duntaxat hoc muneris incumbit, qui exaclissime sunt explorati. « Non cujus- 
vis est, inquit (f) de Deo disserere, non, inquam, cujusvis.... Addam etiam non cujusvis 

() Carm. De reb. suis, circa finem. (d) Ib., v. 1228. 


( Carm. 59, v. 98 et seqq. (o) Or. 32, n. 21. 
c) Carm. De vita sua, v. 1250. (f) 0r. 27, n. 5. 


134 PRAEFATIO GENERALIS. — PARS ΤΙ. 139 


temporis, nec apud quosvis, nec de quibusvis, sed certo tempore el apud certos homi- 
nes.... Noncujuslibet quidem, quoniam his duntaxat hoe muneris incumbit, qui exactissime 
explorati sunt, ac contemplando longe processerunt, priusque eliam el corpus, et animam 
a vitiorum sordibus purgarunt; aul, αἱ parcissime loquar, jam hoc agunt, ut se a vitiorum 
labe purgent.... Quando autem? tur videlicet, cum ab externo luto et tumultu quietem 
agimus, nec princeps nostri pars improbis vagisque simulacris confunditur.... Apud 
quos porro ? Nempe apud eos, qui rem hujusmodi studiose ac serio amplectuntur, quique 
non ut quidoiam aliud, sic hoc quoque inepta nugacitate prosequuntur, posl circenses 
ludos οἱ spectacula, post cantiones, post denique quam ventri et iis que sunt sub ventre 
indulserint. Qui quidem ila perdite affeeti sunt, ut hoc quoque in obleetlamentorum parte 
numerent, nimirum de divinis rebus nugari, alque argula dispulalione concerlare. Jam 
de quibus, et-quousque dispulandum? De hissolum, queeingenii nostri modulum, alque 
auditoris captum non excedunl.... (a) Neque vero haec quisquam ita accipiat, quasi 
Deum perpetua memoria colendum esse negem.... Nec enim tam sepe spiritum ducere, 
quam Dei meminisse debemus; imo, si dici polest, aliud nihil quam hoc faciendum.... 
Quocirca, ne quis perpetuo Deum memoria teneat, haud veto, sed ne de Deo disputet; imo 
pec hoc prohibeo, id enim pium est, sed ne intempestive. » 

Quod autem maxime prohibet Gregorius illud est, ne de mysteriis nostris immoderato 
dicénui vel seribendi studio irreverenter disputemus. «(b) lllud saltem inter nos conve- 
niat, ul niystica mysliee, el sancla sancte proloquamur, nec in profanas aures, que in 
vulgus efferri nefas est, projiciamus ; nec patiamur religiosiores quam nos videri eos, igna 
demones adorant et turpium fabularum ac rerum cultum profitentur. » 

De lectione librorum ethnicorum. 

Juveni ethnicorum librorum lectioni inceumbenti hac consilia dat Gregorius : « (c) Dili- 
genter optimis disciplinis incumbe, et in libris poetarum, historicorum commentariis, 
fluente oratorum facundia, subtilibus philosophorum meditationibus temet exerce; sie 
lamen, ul pradenler in omnibus hisce verseris. Debes enim sapienter ex eis colligere 
quacunque sunt ulilia ; contraque solerti judicio vitare quidquid in sivgulis est noxium, 
adeoque apis argutee industriam imilari. Nam ea quibuslibet floribus insidere cum consue- 
verit, de singulis utilia tantum decerpit, singulari quadam sapientia naturam ipsam ma- 
gislram secula. Tu vero rationem sequens alia quidem largiter decerpe, si quae prodesse 
possunt: si autem aliquid ejusmodi sit ut delrimentum afferat, celeriter intellecta rei 
pravitate avola. Quippe mens hominibus dala est ejus celeritalis, ut velociter admodum 
avolare possit. Quapropter quidquid ab iis perscriptum est, vel ad virtutis laudem atque 
przdicationem, vel e diverso ad vitiorum reprehensionem; ea lu velim singulari studio 
cognoscas, ac tum mentem et sensum eorum relineas, tum dictionis elegantiam. Quae autem 
de diis scripserunt, jusignes nugas continentia, verbi gratia, fabulas inhonestas ac feedas, 
malorum geniorum doctrinas, fabulas, inquam, tum risu tum lacrymis dignas ; heec omnia 
tanquam laqueos et decipulas aversare. Cumque simul utraque legeris, deos ipsorum et 
orationes, deos ridiculos, et orationes amabiles; deos quidem ilios voluptuarios respue, 
verum oraliones maximi facito : quasi scilicet de eodem frutice spinas cavelo, et rosas 
decerpito. Atque h»c quidem optima de doctrinis extraneis lex fuerit. » Eadem prescribit 
Basilius Magnus libros ethnicorum legentibus. 

De polestate temporali et. ecclesiastica. 

Quid de poteslate temporali cogitare debeamus, alque eliam quid cogitare debeant ii 
ipsi, qui ea insigniti sunt, his verbis significat Gregorius : «(d) Imperatores, purpurzui 
revereamini.... Cognoscite quantum id sit, quod vestra fidei commissum est, quantum- 
que circa vos mysterium. Orbis universus manui vestre subjectus est, diademate parvo 
alque exiguo panno retentus. Supera quidem solius Dei sunl; infera autem vestra eliam 
sunt. Subditis vestris deos vos prebete; liceat enim audacius aliquid dicere : « Cor regis in 
« manu Deiest'*,»ut ex Scriptura audimus ac credimus. Hicimverium vestrum sit, nonautem 

SS Prov. xxv, 4. 


(a) Or. 27, n. 4. (c) Carm. ad Seleucum, v. 55 et seqq. 
(b) Foid., n. 5. (4) Or. ὅθ, n. 11. 


" ^ 
155 PIGEFATIO GENERALIS, PARS ΠΙ. 154 
in auro el in exercitibus. Aulici, proceres, ae sublimibus thronis el dignitatibus insignes, ne 
ob potentiam magnopere animos efferatis, nec de mortalibus rebus tanquam immortalibus 
cogitetis. Fidem imperatoribus servate, sed prius Deo, vropter quem his etiam quibus coms 
missi et traditi estis, » 

Ecclesiasticam potestatem. | agnoscit, hisque verbis eoram prefecto provincie praedicat 
el Luetur : « (a) Vos quoque imperio meo ac llirono lex Christi subjicit. Imperium enim 
nos quoque gerimus; addo eliam prestantius ac. perfectius : nisi vero equum sit spi- 
ritum carni, οἱ coelestia. terrenis cedere. » Nee minus lamen principibus parenduim esse 
docet (5) : « Submittamus nos, tum Deo, tum alii aliis, tum iis qui in lerris. imperium 
gerunt: Deo quidem omnibus de causis, alii autem aliis propter charitatis luedus : prin- 
cipibus denique, propter ordinem publieeque discipline rationem ; idque lanlo eliam 
magis, quanto facilioribus illis ae benignioribus utimur. » 

" De hierarchia et celibatu presbyterorum. 

Quoa attinet hierarehiam, ubi Gregorius de clero Constantinopolitano verba facit, epi- 
scoporum, presbyterorum, diaconorum el lectorum lantum meminit (c). « Vide presbyte- 
rorum concilium, cauilie et prudenlia ornalorum, diaconorum modestiam..... lectorutn 
concinnitatem. » Primos in hierarchia ecclesiastica gradus episcopi, secundos occupant 
sacerdotes : ad episcopatum non nisi. per inferiores gradus ascendebatur. Quandiu Eeccle- 
sia loruit, et. vigor disiciplinae stetit incolumis, quisquis ad supremum sacerdotii hono- 
rem promovendus eral, ob sanctitatis meritum assumebatur, ac diligenter de ejus vila, 
inoribus οἱ doctrina exquirebatur. Verum quo tempore nefanda Arianorum lieresis omnia 
miscuit, hie ordo perturbatus, coneuleate leges. Hinc ille Gregorii querele (d) : « Nos 
vero cunctos, facile collocamus in antistitum solia, modo ipsi velint : nequaquam recen- 
lium, aut priscorum, vel actiones consideranles, vel doctrinam, vel conversationem..... 
Non eos antistites facimus, qui aliquo temporis spatio fuerint examinati; sed qui suomet 
judicio digni videntur. » Hinc tam tristes, lam luctuosi hujus temporis episcoporum ima- 
gines, tam nigris cotoribus ab ipso in carminibus elTormate. Sic in oratione de hoc argu- 
mento (e) : « Aliorum me puduit, qui cum plerisque nihilo meliores sint, atque utinam 
non eliam multo pejores, illotis, ut dici solet, manibus, profanisque animis in sanclissi- 
ma mysteria sese inferunt, ac priusquam digni sint, qui ad res sacras accedant, sacrarium 
ipsum ambiunt, el cireutn. sacrosanclamrn mensam sese invicem premunt ac protrudunt, 
tanquam non virtutis exemplum, sed victus parandi occasionem et subsidium hune ordi- 
nem esse judicanles, ac non munus referendis rationibus obnoxium, sed imperium ab 
omni censura immune. » 

lu Oriente presbyteri non tam stricte calibis vile legem observasse videntur, quin ab 
ea aliqui recederent, quod ipse signi(icat Gregorius, ubi scribit esse quosdam qui bapti- 
smum ab eo presbytero velint suscipere, (f) «qui celebs sit, qui continenti laude alque 
angelica vivendi ratione floreat. » 

De causis ecclesiasticis. 

Causarum ecclesiasticarum judices erant episcopi ; et 51 quando res ecclesiastice publi- 
cis prietoriis traducebantur, id egre ferebant, οἱ exinde querimonias apud judices habe- 
bant, ut. epistola Gregorii de episcopo Bosphorio argumento est. « Hane libi, » inquil scri- 
bens Nectario (g), « precationem ausus sum offerre pro reverendissimo episcopo Bospho- 
rio..... Controversiam cerle de cireummanentibus exortam ipse nimirum dissolves juxta 
Spirilus gratiam, qua in te est, el canonum tenorem. Illud autem minime ferendum tuse 
reverentia videatur, quod nostra publicis praetoriis traducantur. Nam tamelsi sint Chri- 
stiani, uL certe Dei benignitate sunt, ejusmodi negotiorum judices; quid commune gladio 
eb spiritui? Quod si etiam concesserimus, quomodo aut ubinam justum, disputationem 
de fide cum aliis controversiis implicari?» Quod bac epistola postulabat Gregorius, conse- 


(a) Or. 17, n. 8. (5) Or. 2, n. 8. 
b) Ibid., n. 6. (f) Or. 40, n. 26. 
) Or. 42, n. 11. (g) Ep. al. 227. 


(4) Carm. adv. episc., anud Toll., p. 59. 


155 PR;EFATIO GENERALIS. — PARS III. 156 
eutus videtur, occasionemque dedisse rescripto Tbeodosii, dato 4 Febr. an. 38^ vel 385, 
ad Oplatum JEgypti prefectum, quo sancitur, « (4) ne nomen episcoporum, vel eorum qui 
Ecclesie necessitatibus serviunt, ad judicia sive ordinariorum sive extraordinariorum 
pertrahatur. Habent iili judices suos, nec quidquam his publicis commune cum legibus : 
quantum ad causas tamen ecclesiasticas pertinet, quas decet episcopali auctoritate decidi, 
Quibuscunque igitur mota fuerit quaestio que ad Christianam pertineat sanctitatem, eos 
decebit sub eo judice litigare, qui presul est in suis partibus omnium sacerdotum, » elc. 
De virginibus et monachis. 

Nolatione dignum maxime quod ait Gregorius de virginibus Deo consecratis, deque iis 
omnibus, qui post nuncupata Deo vola, promissa non eurant persolvere, aut graviter offi- 
cium deserant : 


(b) Qui virginitatem Christo rezi obtulit, ; 

Rationale sacrificium, victimam incruentam, 

Nuptias si deineeps qu:esierit, non jaetura tantum illi, verum gravissimus 
Est casus, morti proximus, ac preterea opprobrium indelebile.. 

Quis vero audiens Sappniram infelicem et Ananiam 

Lucro qui suo malam morteii commutarunt "7, 

Non vereatur vel leviter promissa violare? 

Regulam etiam quis auream cum furtim subripuisset 

E populi primoribus, inscio duce, 

Vestem et pecunize modicum; toti nocuit populo. 

Talis est, qui virginitatem amplexus, retro graditur; aut etiam deterior. 


Nazianzi monachorum exercilia sic deseribit Gregorius (c) : « Vigili, jejunia, preces, 
lacrymae, callosa genua, pectoris converberaliones, suspirium ex imo manans, pernox 
slatio, menlis ad Deum peregrinatio, tenuis inter orandum fletus, audientium animos ad 
compunctionem incitaus, psallentes, Dei gloriam celebrantes, legem Domini diu noctuque 
meditantes, exallationes Dei in gulluribus '* ferentes; atque hec etiam vile Deo gratae 
pulchra indicia et argumenta, tacitique praecones, sordida nimirum et squalida eofna, pedes 
nudi, et apostolicos imitantes, nihil mortuum ferentes, apta et moderata tonsura, amielus 
fastum coercens, zona ob ornatus neglectum culta et ornata..... oculus minime vagus, sub- 
risus blandus..... silentium sermone praestantius, laudatio sale condila, non ad blandi- 
tias comparata, sed ad meliora dirigens, objurgatio laudatione optabilior..... modus tum 
in commune prodeundi, tum secedendi, hoc ut ipsi Spiritus mysteriis imbuantur; atque 
ila utrumque, ut et in communi sotitudinem servent, et in solitudine fraternam bene- 
volentiam et charitatem; et, quce his adhuc majora et sublimiora sunt, opes in paupertate; 
pessessio in peregrinalione, gloria in contemptu, potentia in infirmitate, fecunditas in οῶ- 
libatu, siquidem prestantiores fetus illi sunt, qui secundum Deum exsistunt, quam qui ἃ 
carne ortum ducunt : qui deliciis minime studere pro deliciis habent; qui regni colestis 
causa humiles sunt, qui nihil in mundo habent et supra mundum exsistunt, qui eliam in 
earne extra carnem vivunt, qui pro portione Deum habent, qui propter regnum inopia 
laborant, et propter inopiam regnant. » 

De monachis et virginibus Deo sacris sic iterum in carmine iambico (d) : 


Sed quod semper ac omnibus notissimum esi, 
Cernis insomnes virginum psalmodias, 

Virorum ae mulierum natur: oblitorum , 

Quot et qualium ! quam ad Divinitatem accedentium 
Concinentem et angelis respondentem chorum 
Duplicem, in cae lo. et in terra ordinatum, 

Diving laudatorem majestatis et natura. 


Non una omnium virginum vita, eademque vivendi institula : 
(e) Ai μὲν ὁμηγερέες ξυνὸν πόθον ἀμφιέπουσα!: 
Οὐρανίου ζωῆς, ἴσα τε μέτρα βίου. 
ΑἸΪΘ quidem simul congregat», sub uno conclavi commune vivendi institutum servabant 
commune desiderium foventes coelestis vite, similesque vivendi modos secuta. 


Ai δ᾽ ἄρ᾽ ἑοῖς τοχέεσσι παρήμεναι ἀδραϑέουσιν, 
ἨΣ χασιγνήτοις μάρτυσι σωφροσύνης. 


VU Act, v, 1-14... 5* Psal. exrix, 6. 
(a) Lege5, apud Sirmundum, in appendice Codicis (c) Or. 6, n.2. 


Theod., Vom. 1 oper. variorum, p. 720, (d) Carm. De virtute. , 
(b) Carm, 4, De prec. ad virgines. (e) Carm. 48, ad Ilellenium, 


ifa 


. 

151 PIUEFATIO GENERALIS. — PARS Il. 158 
Ali vero intra paternas,domos inlirmmis assidebant parentibus, quorum curam suscipie- 
bant, alque etiam affinium, quos sum continenti testes habebant. Sie Marcellina, sancti 
Ambrosii soror, sacra Deo fuit virgo iu paternis domibus; sie Eustochium, sic Principia, 
aligeque non paucie, Hieronymiano ealamo celebrate, quie. nullis se. monasteriis addixe- 
rant, el sub una parentum cura degebant. Progrediente tempore, abusus irrepsere : non- 
nulle ex his virginibus interdum, aut parentibus fratribusque orbat, aul. inlirmitate, 
aut paupertate, aut aliis incitalie. rationibus, clericos vagosque monachos in contubernium 
üsciverunL; atque ila factum est ut. parentum ac. fratrum loco succederent. clerici sivo 
-monaehi, συνείσαχτοι, inltroductitii, qui etiam. honestis nominibus talem el tam noxiam 
consuetudinem obtegebant. Hine agapelorum el agapelarum orizo, quibus nominibus 
lam perieulosam vivendi normam decorabant. Hinc sanctorum Patrum, maxime Hiero- 
nymi querelis deplorantis intlietum virginitati vulnus ; in epist. De custodia virginitatis 
Eustochium : « Pudet dicere, inquit, proh nefas! triste, sed verum est. Uude iu Eccle- 
ias agapetarum pestis introiit? Unde sine nuptiis aliud nomen uxorum? Imo unde no- 
vum concubinarum genus?» ete. Tantis malis sancti. Patres querelis suis, admonitio- 
nibus οἱ seriplis, nec non concilia severis edietis obviam ire non cessarunt; quie qui- 
dem si singula commemorare animus essel, longa nobis texenda essel historia. Hic 
dixisse sat est; qui plura volet, legat Antonii. Muratorii Disquisitionem de Synisactis et 

Agapetis in Anecdotis Gracis, elc., Patavii in-l?, an. 1709, p. 218. 

Observationes circa. Ecclesie disciplinam ex Gregorii scriptis 

Plurima in Gregorii seriptis observatione digna occurrunt, tam circa Ececlesiw discipli« 
nam, quam cirea morum regulas. Ecclesi: asylum iis erant, qui ad eas confugiebant ; 
uude nemini eos extrahere licebat. Insigne profert exemplum Gregorius iu oratione de 
Basilio (a). « Mulieri cuidam amplissimo loco nate, eujus maritus haud. pridem extremo 
vit die functus eral, judicis assessor vim afferebat, invitamque ad nuptias pertrahebat. 
Ista autem, eum nulla ratione hane vim effugere posset... ad saeram mensam confugit, 
Deumque adversus haue injuriam. propugnatorem sibi adoptat.. Quid igitur... faciendum 
fuil, non dico Magno Basilio, qui de his rebus leges quoque omnibus statuerat, sed alii 
cuipiam longe illo inferiori, dum tamen sacerdoti ? Quid aliud, nisi ul eam assereret, 
retioeret, omni cura tueretur, Dei clementia et legi, qui altaribus honorem haberi ju- 
bet, manum porrigeret, omnia denique prius facerel et. paleretlur, quam ut inlumauius 
ullunf adversus eam consilium iniret; sicque et. mensam saerosauctam, et fidem etiam 
illam eum qua supplex erat, contumelia afliceret ? » Non passus est Basilius ullam pia 
vidue injuriam inferri, sed eam adversus ejus perseculorein, quamvis Dominicie Auguste 
presidio frelum, omni ope et opera tulatus est. 

Priscis Ecclesie temporibus Christianorum mos eral, ul quilibet propriis manibus Eu- 
charistiee materiam efliceret, hique panes omnes in divina mensa offerreuntur. Ne impera- 
tor quidem ab hoc usu liber erat, ut exemplo Valentis discimus : « Cum dona, qua ipse- 
met, ut scribit Gregorius (5), effecerat, divinae mense offerenda essent, » ete. 

Omnes simul (ideles, viri ac mulieres, psalmosin Ecclesia decantantes sedebant : « Nos 
cum velulis sedemus et psallimus (c). » Signum crucis in quoviscasu efficax remedium 
habebatur. Quanta sit hujus sigui vis, manifestum est ex eo quod Juliano de rebus suis 
demones consulenli contigisse narral his verbis Gregorius (d) : « Ut autem egregium 
virum progredienlem terrores adoriri ceperunt, ac subinde plures ac formidabiliores so- 
nos quosdam insuelos, aiunt, tetrosque odores alque ignea spectra, el nescio quas nu- 
gas et deliramenta, rei novitate perculsus... ad crucem vetusque remedium confugit, hoc- 
que se adversus terrores consignal, eumque, quem persequebatur, opitulalorem asci- 
scil... Valuit signaculum, cedunt demones, pelluntur timores. Quid deinde? Respirat 
malum ; rursus audaciam concipit, rursus aggreditur, rursus iidem terrores urgent, rur- 
sus signaculum adhibetur, ac di:emones conquiescunt. Hiret consilii inops discipulus. » 
Sacros iejunii dies fileles observabant, quidam eliam ullra vires. « Christus, inquit Gree 


(a) Or. 45, n. 56. (c) Or. 5, n. 25... 
(6) Ibid., n.52. (4) Or. 4, n. 55,: 


ParnOot, Gn. XXXV, 


[4 d 


159 PRAEFATIO GENERALIS. — PARS Ill. 140 


gorius (a), paulo anle lenlationem jejunavit; nos ante Pascha... Ille totos quadraginta dies 
ἃ cibo abstinuit, utpole Deus; nos aulem ad virium nostrarum modulum ijejunium at- 
temperavimus, etiamsi quidam, zelo impulsi, ultra virium facultatem in jejunando pro- 
siliant. » Qui sacra jejunia non celebrabant, arguebantur. Sic Gregorius acriter praefe- 
ctum, ob violatam jejunii legem, increpat (b) : « Inique agis, o judex, qui non jejunes. 
Et quomodo leges humanas servabis, qui divinas contemnis, et pro nihilo ducis? » 

Mortuorum corpora magno apparatu fideles tamulo componebant, ut, exemplo est Con- 
stantius imperator. « Ille igitur, ut narrat Gregorius (c), publicis preconiis faustisque 
ominibus, ac celebri pompa deducitur, religiosisque etiam his nostris officiis, hoc est, 
nocturnis canlionibus, ac cereorum ignibus, quibus nos Christiani pium e vita discessum 
ornandum existimamus. » Sic etiam exsequias describit Gregorius (d). «Nobis magnus ille 
Cosarius servatus est, cinis pretiosus, mortuus laudatus, hymnis sibi succedentibus de- 
duelus, ad martyrum sacraria eum pompa ductus, sanctis parentum manibus honoratus, 
malre candida veste induta pietatem meerori subrogante, lacrymis a philosophia supera- 
tis, psalimodiis luctum sedantibus... (e) Atque alia quidem persolvimus, alia vero dabi- 
mus, anniversarios honores et commemoratioues offerentes, ii quidem cerle, qui super- 
slitles erunt. » Hine patet consuetudinem fuisse eliam, ut honores anniversarii et com- 
memoraliones ab iis, qui superstites erant, offerrentur. 

Prater festa precipua, nempe Natalis Domini, Epiphanie, Paschie, Pentecostes, festa 
eliam. apostolorum Constantinopoli celebrabantur, nec non marlyrum, quos inler nu- 
merabantur Machabaei. Apostolorum namque festa ibi se celehrasse, elsi non. sape, inter 
valedicenduin testatur Gregorius (f). « Valete, apostoli, preclara colonia, certaminis mei 
iuagistri, etsi minus sepe festa vestra celebravi. » In festum sancti Cypriani martyris 
orationem ad populum habuit Gregorius, nec non aliam in festum Machabeorum, quo- 
rum dies festus Constantinopoli agebatur : « Qui quanivis (g), apud multos non honoren- 
tur, quia non post Christum decertarunt, digni sunt tamen qui ab omnibus honore affi- 
eiantur, quoniam pro legibus institutisque patriis forlem animum  prestitlerunt. Qui 
porro ante Chrisli passionem marlyrium subierunt, quid tandem facluri erant, si post 
Christum persecutionem passi fuissent, ejusque morlem salulis noslri causa susceplani 
ad imitandum propositam habuissent? » Quibus virtutibus pietatisque operibus festa san- 
celorum, praecipue martyrum, cohonestentur, digno caractere exprimit, et exinde in hiec yerba 
prosequitur (A) : « Si ita convenimus, aut concurrimus, revera festum hunc diem, ut Christo 
gralum est, celebramus, revera martyres honore affecimus, aut afficiemus, revera Irium- 
phalem choream agimus. Sin autem eo convenimus, ut ventris voluptatibus iadulgeamus, 
et fluxis ae brevi perituris deliciis fruamur, eaque, que mox evacuantur, inferamus; 
alque hec loca, non Lemperantia, sed crapule, οἱ hec tempora, non spiritualis ascensus, 
ae (nisi hoc a me audacius dietum videatur) divinitatis consequende, cujus mediatores 
sunt martyres, sed reruin gerendarum et negotiationum tempora esse arbilremur : pri- 
mum quidem quod hoc tempori conveniat, haud agnosco. Quid enim palee cum tritico? 
quid earnis voluptat: cum martyrum certaminibus? » 

Hospitales erant Christianis excipiendis domus, qua ut perfugium adversus humanam 
infirmitatem atque adversus iniserias paupertatis habebantur. Unam Basilius extra urbem 
Cosaream aificavit, eujus descriptionem a Gregorio factam hue referre juvabit, nec 
legere pigebil (i) : « Paululum extra civitatem pedem eller, ac novam civitatem conspice, 
illud pietatis promptuarium, commune locupletum erarium, in quo, non modo redundan- 
tes ac superfluc opes, sed jam necessarie quoque facultates per illius cohortationes recon- 
duntur... in quomorbus azequo animo toleratur, et calamitas beala censetur, et misericordia 
exploratur.... Mini vero nulla res perinde admirabilis videtur, atque compendiaria haec ad 
salutem via, facilis in ccelum ascensus. » 


(a) Or. 4v, n. 50, (f) Or. 42, n. 26. 
(5) Epist. al. 14. ly) 9r. 15, n. l. 
(c) Or. 5, n. 16.] (A) Or. 11, n. 5. 
(d) Or. 7, n. 15. (1) Or. 45, n. 63. 


(6) lbid., n. 17. 


1: PILEFATIO GENERALIS. — PARS lll. 113 


Julianus rem nullam Christiane religioni, qui. ipsi erat. invisissima, tdm honorilicau 
esse, quam hospitales domos et pauperum curam animadvertens, nec ulla re lam οτος 
visse, statuit hujusmodi domus construere, datisque litteris ad quemdam gentilem sacer- 
dotem, Arsacium nomine, jussit erebra in singulis civitatibus xenodochia constitui. 
Apostatam audire juvat. « (a) Religio gentilium nondum ex animi nostri sententia viget, 
culpa eorum qui illam profitentur. Nam ea quidem qui ad deos pertinent, praeclara sunt 
alque magnilica, omnique voto ac spe majora.... Quid ergo? putamusue nos ista suflicere ? 
Nec attendimus quid Christianorum relizionem auxerit, humanilas scilicet in peregrinos, 
et in sepeliendis mortuis sollicita diligentia, et simulata riorum gravitas. Quorum singula 
ἃ nobis exercenda esse existimo. Nec suflicit quod tu. hujusmodi sis, sed quotquot in 
Galatia sunt (lamines tales esse decet... Sinzulos ílamines horlare, ut nec ad theatrum 
accedant, nec in. labernis bibant, nec arlem ullam, aut opilicium lurpe ac probrosum 
exerceant.... Crebra iu singulis civitatibus xenodochia conslitue, ut peregrini non ex nostris 
solum, sed ex aliis eliam, si pecunia forte opus habuerint, humanitate nostra perfruantur. 
Porro unde sumptus tibisuppetant, a me jam provisumest..../Turpe enimex Judiis neminem 
mendieare, impios vero Galilaos, prater suos pauperes, eliam nostros alere:nostros autem 
mendieos nostra ope ac subsidio destitulos videri. » 

Circà morum regulas. 

Bibliothecc ecclesiasticorum seriptorum auctor scribit, Gregorium morum disciplinam 
docere ratione, quae philosopho magis quam populo conveniat : quod quidem, si verum 
foret, non laudi sed vilio vertendum esset episcopo, qui, cum artem callere debeat. docendi 
omnes, sic orationem suam auribus auditorum aecommodetl ; necesse est, ut tam rudes 
quam doctos coelestibus imbuat disciplinis. Quisquis tamen legerit Gregorii sermones, si 
dilizenter attendat quomodo varia cirea mores doctrina: capita proponat et explicet coram 
frequenti populo, facile noscet Gregorium, fidelem in domo Dei dispensatorem, provida 
manu frumenta patrisfamilias singulis ita erogasse, ut nullus, ne pauperculus quidem, 
fame laboraret; et sapientie fontes tanta reserasse prudentia, ut omnes, sive parvi, sive 
magni, sitim possent restinguere. Paucis juvat exemplis rem demonstrare. 

15 51] quaeras a Gregorio, quomodo quis sermonem, vel rem aliquam auspicari debeat ὃ 
x Optimus hic ordo est, inquit (5), ut qui vel sermonem, vel rem aliquam auspicatur, 
a Deo initium ducat, et in Deo conquiescat. » Hic omnium actionum "nostrarum 
norma. 

2* Quid Deo offerendum ? « (c) Unusquisque Deo, quod poterit, offerat, quovis tempure, 
quovis genere vit? et fortuna, pro présentis facultatis modulo, pro gratia sibi coucess», 
ut per omnes virtutis modos, omnés calestis regni mansiones impleamus. » 

3^ Tom benignus, tam clemens est Deus, ut vel minima lubens accipiat, si voiuntatem 
cupiditas non comprimat, et angustiis pectoris munera non coarctentur: « (d) Nihil eorum 
qua Deo offeruntur, tam parvum est, quamvis etiaià minimi momenti sit, quamvis longe 
infra illius dignitatem, quod non omnino accipiat, gratumque habeat.... Illud quidem ui- 
nime dubium est, quin, etiamsi omnia contulerimus, minus tamen collaturi simus, quam 
accepimus. Quandoquidem divini beneficii est, quod sumus, quod Deum cognoscimus, 
quodque etiam, quod offeramus,; habemus. Atque illud pulcherrimum humanissimumque 
censendum est, quod Deus largitionem, non obla» rei pretio et dignitate, sed olTerentis 
alTeclu et facultate metitur. » , 

1? Quid maxime postulet a nobis, totum gravi sententia et memoratu digna inculcat. 
« (e) Dixit abbas Gregorius Theologus : Tria hxc exigit Deus ab omni homine baptizato, 
lidem rectam ex animo, veritatem in lingua et temperantiam de corpore. » 

δ᾽ Quibus ex causis, quo liue praeclara facinora quisquis aggrediatur optime constituit, 
omnem aditum vane glorieobstruendo.«(f) Si gloriw cupiditate, ac non veritatisstudio eL amo- 
re nos periculaadire existimabat (Julianus), iiec sane apudillosludant Empedocles, et Avistei, 


m Sozom. l. 5, c. 16, p. 6t9. (e) Apoph. Pat. apud Cotel., p. 410; t. II Mon. 
b) Ur. 2, n. 4. Ec. Grac. 
(c) Or. 19, n. 7. (I) 0. 4, n. 50. 


ud) lbid.; u. 8. 


145 PRAEFATIO GENERALIS. — PARS Hil. 14 


et Empedotimi quidam, ae Trophonii, atque hujusmodi miserorum hominum chorus... (a) At 
Ohristianis jucundius est pietatis causa pali, etiamsi nemo id resciturus sit, quam aliis 
cum impielate frere, atque in gloria versari. Hominibus quippe placere, parum admodum 
curamus; id uum expetentes, ut. honorem a Deo consequamur; imo sublimius eliam 
assurgimus. (De iis loquor, qui vere philosophi, veroque Dei amore prediti sunt). Quippe 
qui bono conjungi propter ipsum bonum exoptamus, non autem propter honores in altero 
ivo reconditos. Secundus enim hic honestorum et laudabilium virorum gradus est, pretio 
ac mercede aliquid facere; quemadmodum in tertia classe collocandi sunt, qui peenze metu 
a scelere et maleficio deterrentur. » 

6* Leges amicitia ita describit, ut ad perpetuam hominum concordiam el societatis in- 
columitlatem nihil amplius desiderandum, si mores ad illud exemplar informarentur : 
« (b) Apud Christianos lex et norma auiciliee quisque ipse est, atque eadem proximis velle 
quz el sibi ipsi. Crimen autem, non modo malum exstitisse, sed etiam a malo parum 
abfuisse, cum cupiditas ipsa pene ut actio plectatur ; apud quos tantuui pudicilize studium 
est, ut oculus quoque frenetur ac reprimalur ; eL manus sanguinaria et mortifera ita longe 
arcelur, ut ira etiam ipsa coerceatur; perjurium autem adeo atrox et nefarium censetur, ut 
jusjarandum quoque ipsum nobis solis interdictum sit, » 

1* Benignitatem erga pauperes non lantum suadet, sed maximis urget momentis. 
(c) « An tu benignitatem, non necessariam, sed libi liberam esse putas? Ac non lezem, 
«ed consilium? Hoc quoque ipse maguopere vellem et existimarem. Sed me sinistra illa 
manus Lerret, et hadi, et probra, qu& ab eo, a quo illie collocati sunt, conjieiuntur; non 
quia manus alienis bonis attulerunt, nec quia templa diripuerunt, aut auulterium per- 
pelrarunt, aut aliud quiddam ex aliis quee interdicta sunl, aduiserunt, hoc ordine mul- 
cali, sed quia Christam per pauperes minime curarunt. » 

85 Tandem Christianum beneficiis divinis aut eumulatum, aut multum egentem seipsum 
intueri cogendo, egregie δὴ charitatis officia accendit. « (d) Habes beneficium, quod te 
multorum mandatorum submoneat : ue contemptim pretereas. Pauper accessit? In 
mentem tibi veniat, ex quam gravi paupertate ad quantas divitias provectus es. Pane 
carens, aul potu, alque etiam fortasse Lazarus quispiam ad domus tuc fores provo- 
lutus? Moveal te mystica mensa, ad quam accessisti; moveat le panis ille cujus par- 
ticeps facetus es, calix ille, quem accepisti, cum Christi passionibus iniliareris. Pere- 
grinus ad genua lua procubuit, domo carens, advena? Per huuc eum excipe, qui propter 
te peregrinatus est, idque in propriis, quique per gratiam ad te immigravit, teque ad 
ct)este domicilium pertraxil. Zacheum imitare ?, illum, inquam, heri publicanum , 
hodie animi magnitudine et liberalitatle praeditum. Faeultates omnes tuas ingredienti 
Christo offer, ut, lieet corporali statura pusillus, animo tamen eveharis, Christum egregie 
conspicatus. ZEgrotus prostat, ac saucius? Moveal le sanilas tua, el vulnera quibus te 
Christus liberavit. Si videris nudum, operi eum, tuum incorruptionis indumentum, lioe 
est, Christum honore prosequens: quotquot enim in Christum baptizati sunius, Chri- 
stum induimus *. Si debitorem nactus sis ad pedes tuos sese abjicientem , syngra- 
pham omnem, tam justam, quam injustam rescinde. Decem 1114 talentorum millia, 
qua libi Christus remisit, in memoriam revoca. Noli te acerbum minoris debili exacto- 
rem praebere, et quidem conservis, cum tibi a Domino major summa condonala sil; ne 
humanitatis quoque illius, quam tibi in exemplum prooositam haudquaauaur imitalus 
es, poen: a Le expelantur *'. » 

Plurima sunt in operibus Gregorii historiam spectantia, quie singula referre longum 
foret, Pauca e multis selizam. la oratione xxxi. (n? 11) seribit Petrum in Judea Evan- 
gelium predicasse, Lucam in Achaia, Andream in Epiro, Joannem Ephesi, Thomam in 
India, Marcum in Italia. 


5 Luc. xix, 9-9, 50 Gal. 11,97. *! Mattli, xvur, 24-35. 


(4) Or. 4, n. 60. (c) Or. 14, n. 59. 
(^) Qr. 4, n. 125 (d) Or. 40, n. ὅ1. 


lio PILEFATIO GENERALIS. — PARS IIl 6 
^ Videtur inter victimas pro Cliristo emsas recensere. SS. Lucam et. Joannem. « (a) Non 
victimas pro Christo ewsas veritus es? nee magnos pugiles extimuisti, Joannem illum, 
Petrum, Paulum, Jacobum, Stephanum, Lucam, Andream, Theclam, eos qui et post 
illos, pro veritate perieulis se objecerunt. Qui cum igui, et ferro, et belluis, et tyrannis, 
el presentibus ialis,» ele. Joannes lamen ΟἹ Lucas, quamvis erueis mortilicalionem 
jugiter in suis corporibus pertulerint, et permultas propter Christum et ejus Evangelium 
calamitales passi sint : « Haudquaquain, ut scribit Elias Cretensis (b), Comment. in orat. 
li, nunc 1v, interempli sunt, verum in paee ad eum, qui pacis Deus est "*, reversi 
sunl. » 3 

Seribit Gregorius Petrum lupinis unico asse emptis vitam tolerasse : « Pulehra res 
vietus tenuitas, inquit (c) : documento mihi est. ... Petrus qni lupinis unico asse emptis 
alebatur.» — « Hoc autem, ait. Nicetas, Comm, in orat. al. xvr, p. 659, ex quodam libro 
desumptum est in ecclesiasticum canonem minime recepto. » Gregorius haec verba 
Petro ascribit in epistola al. xvi, p. 778 : « JEgra anima viciua est Deo, ut eximio 
alicubi loquitur Petrus.» Annolat Elias hunc locum sumptum esse ex eo libello, qui 
Doctrina. Petri. inscribitur : Commentario in orat. al. xvi, p. 685. Hic auten verba : 
«|(d) Petrüm dicentem audiamus : Erubescite qui aliena detiuetis, Deique equilatem 
vobis imitandau proponite, et nemo erit pauper: » ex libro Apostolicarum questionum» 
quem poslea sexta synodus improbavit, tanquam ab hereticis depravatum et. adumbra- 
tum, sumpta esse scribit Nicetas, Comment. in orat. al. xvi, p. 672. 


Scribit Gregorius (e) Theclam virginem necis flamrmzque periculo primum ereptam, 
dein morsibus unguibusque leonum, «qui generosos virginis artus dente premere et 
discerpere minime ausi sunt, e tyranno ipsius proco ope Christi servatam. (f) Quamvis 
eum pro Christo sanguinem suum fudisse non asserat, hane tamen numeral inler cesas 
el illustres pro Christo victimas : hanc. alii martyrem appellant. Sacrum egregie huic 
virzini templum erat Seleucie, quo, abdicatla sede Consltantinopolitana, Gregorius sese 
recepit. 

De Judaeis hec, dignà que observentur, habet Gregorius (g): «Una utique illis ca.a- 
mitalis columna totus terrarum orbis esl, per quem varie fusi sparsique sunt, divinus- 
que eullus compressus et exstinetus, ipsumque adeo Jerosolymitanie urbis solum, quod 
vix jam agnoscitur, atque hactenus duntaxat. illis patet, idque duntaxat fructus ex. veteri 
sua gloria et amplitudine capiunt, ut per diem conspicui facti solitudinem lugeant.» Ea- 
dem el plura etiam de Judeis plurimi narrant scriptores, maxime Hieronyinus qui 
ait (h), usque ad sua lempora Judaeos prohiberi Jerusalem ingredi; eosque, qui Christ 
sanguinem emerant, emere lacrymas suas, id est. pecunia facullatem obtinuisse ul quo 
die a Romanis capta dirutaque el eversa fuit Jerusalem, illi campos ubi Jerusalem fuerat, 
veniant, el eis ruinam civitalis (lere liceat. Eusebius testatur lib. 1v Hist., cap. 6, uni- 
versam gentem Judeeorum in regionem cirea Hierosolyma sitam pedem inferre prohibitam 
fuisse constitutione Adriani imperaloris; adeo ul ne prospicere quidem e longinquo 


patrium solum ipsis liceret. Quod tamen postea concessum, vel polius pecunia emptum, 
ut notat Gregorius. 


Ex ipso discimus Maximinum crudeliori adversus Christianos persecutione grassa- 
tum, quam Diocletianum, et ejus successorem Maximianum. (ij « Perseeulio erat, et 
quidem perseculionum omnium alrocissima, maximeque horrenda. lis loquor, quibus 
Maximini perseculio nola est; qui, cum post multos, qui paulo ante exsliterant, in- 
gruisset, hoe e(Tecit, ut omnes humani ac faciles fuisse viderentur. » Preeclaram hanc 
vocem dictam refert a Constantini Magni patre Constantio, principe optimo, qui cum 

“2 Philipp. rv, 9. 

(a) Or. 4, n. 49. (f) Or. 25, n. 10. 

(^) In. edit. Bill., t. II, pag. 222, 225. (q) Or. 6, n. 15. 


(c) Or. 14. n. 4. (h) In cap. 1 Sophion., t. Wl, p. 1625. 
(2) Or. 14, v. 24. (ἢ) Or. 15, n. ὃ. 
(2) Carm, De prac. ad virgines. 


11] VITA S. GREGORII. 148 


ad perseculionem Christianis movendam his verbis inter alia a malevolo impellere- 
tur (a) : 


Estne animal ape mitius? 
Sed nec illa favos auferentibus parcit ; 


Constantius respondit : 
Πῶς οὐχ οἴδας, ὦ βέλτιστε σὺ, 
Ὡς οὐδ᾽ ἐχείνῃ χέντρον ἐστὶν ἀσφαλές; 
Παίει μὲν, αὐτὴ δ᾽ εὐθέως ἀπόλλυται. 


An te fugit, vir optime , 
Quod ipsius aculeus periculo non vacat? 
Ipse quidem pungit, sed iila statim moritur. 


Plurima de Constantio honorifiee praedicat; imperatorem piissimum, Christi amantissi- 
mum, qui Deo adjunctus sit, qui coelestis glori: hereditatem acceperit, qui moriens 
imperium cum meliore commutarit. Non hee Hilarius, non hec Athanasius, non Theo- 
dorelus, aliique scriptores ecclesiastici, Sed jam in Preloquio ad orationem quartam 
hee diligenter excussa sunt. Monitum, si velit, adeat lector; nobis semel dieta retra- 
ctandi otium non est; quin etiam eum voluminis tum temporis angustie nos cogunt ut. 
prefandi terminum hic tandem habeamus. 


(a) Carm. adv. iram. 


DX L———A ------ς-- -“ -  - τ ΄΄΄ ΄- 


VITA 


SANCTI GREGORII THEOLOGI 
EPISCOPI CONSTANTINOPOLITANI 


EX IPSIUS POTISSIMUM SCRIPTIS ADORNATA. 


Gregorius Nazianzenus, qui ab eximia rerum A suburbanum Nazianzo censeri putant : idque inde 
divinarum scientia T/eologi nomen solus post apo- coligunt, quod, cum ea regio grandine vastata 
stolum Joannem invenit, quis, qualis et quantus — fuisset, Nazianzenos ad penitentiam horlatus sit 
fuerit, omnes uno ore Grzeci et Latini melioris note — Gregorius, ut quos ea calamitas propius spectaret. 
seriptores ecclesiastiei honorificentisstime testati — 1d haustum est ex. collatione 5 Synodi v, ubi Eu- 
sunt; pauciora tamen de ejus vita rebusque gestis — phrantas episcopus Thyanensis ait : « Arianzus 
literis mandarunt. Verum ipse Gregorius proprio — quidem przedium est, unde ortus fuit Gregorius, sub 
calamo supplevit, tum in prolixo etegregio carmine — Nazianzo constitutus (b). » Bollandiste aiunt se non 
quod de suis rebus ipse scripsit, tum variis in locis, — intelligere « cur hzc debeant ad nativitatem referri, 
seu carminum citerorum, seu orationum et episto- — cum sufficiat, si ex illo sux possessionis pr:edio 
iarum, in quibus plurima de seipso commemorat. — Gregorii pater, aut avus, in ipsam Nazianzenam 
Quare seripta Gregorii, Vitze ipsius, ae eorum quie — civitatem migravit, ibique Gregorium filium peperit 


de ipso scribimus, basis sunt ac fundamentum. mater. » Praxterea inquiunt : « Arianzus non prze- 
|. Gregorii patria : an Nazianzum, an Arianzus — dium fuisse videtur, sed pagus, in quo predium 
pagus. habuit Gregorius a quodam Rhegino emptum. » Le- 

Nazianzum Cappadocis civitatem, haud procul a B siora liec sunt quam ul iis immoremur diutius ; ae 
Ciesarea , in cujus diccesi erat, Gregorii esse pa- — parum interest, natusne sit Gregorius Nazianzi, an 


—riam, indeque Nazianzenum eum diclum fuisse — Arianzi; maxime cum constet Arianzum vicinum 
plerique existimant. Sunt tamen qui eum, non fuisse Nazianzo. 


Nazianzi, sed Arianzi natum arbitrantur. Arianzus I. Mala veterum de Cappadocie incolis opinio. 
autem pagus erat in regione Tiberina situs, quem — ^ Patriam igitur, ut ait Gregorius presbyter in ejus 


doctissimi Tiltemontius et Gothofredus Hermantius — Vira, secundam Cappadocum proviuciam hahni!- 


(b) 9 Maii, p. 576. 


119 


ut ex Hieronymo, libro De scriptoribus ecclesiasticis, 
et ex Gregorio discimus (a), appellatam olim fuisse 
Diocwsaream, Parva quidem urbs et obscura, Na- 
zianzum , nullo in honore, imo communi eum οἵ - 
teris Cappadocibus infamia laborans, Ubique enim 
terrarum pessime audiebant Cappadoces : nec ullus 
est scriptor, sive e nostris, sive ex profanis, qui 
eos conviciis non lacescat ; qui etiam proverbio, 
melius dixerim , veteri σχρχάσμῳ, τρία KKK χά- 
χιστα, increbuerunt. Unum inter. multos audiamus 
Isidorum de Cappadocibus loquentem (5) : « Sub- 
dola atque improba magna ex parte hee natio est. 
Pace offenditur, contentionibus ac dissidiis alitur, 
eumdemque duleis et amari fontem habet. ln. con- 
gressu blande ae benigne loquitur, in absentia ob- 
trectrat, Fallax. est, impudens, temeraria, meticu- 
losa, cavillatrix, illiberalis , versuta, inhumana , 
superba et contumax , in secundis amicorum rebus 
maesta, in adversis lieta et insatiabilis. Sub pietatis 
larva muliereulas in captivitatem redigit, atque 
insano auri. amore Babylonium superat, Ad men- 
tiendum proclivis est, ad pejerandum celer. Ac 
denique qualem habes improbissimum ac prorsus 
exosum gigantium, tales omnes Cappadoces esse 
existima, ac pro certo habe (c)... Quid tibi cum 
geuere belluinis moribus pradito? Quid tibi cum 
barbara natione? Quid te cum ignobilibus commi- 
sces? Quid cum Cappadocibus collideris ?.... Quid 
Quam ipsius evistimalionem commaculas , cum illis 
le conferens, quibus nec ut. mancipiis quisquam 
mente proditus uti velit? » ILec. erat antiquorum 
de Cappadociz ineolis opinio, adeoque de Nazianzi 
vivibus, quippe qui pars ejus erat, secund:e nimi- 
"um Cappadocize obscura civitas. Verum a Gregorio 
nostro « adeo nobilitata,.. est, verba sunt ejus bio- 
graphi, ut apud extremos etiam orbis lerrarum 
lines propter eum clara atque illustris exstiterit. 
Neque enim Pella ob Alexandrum. celebrior est, 
inquit, aut. Perse propter Cyrum ad. tantam glori: 
splendorisque magnitudinem evecti sunt; quantum 
l;e prepter magnum Gregorium assecuta est. Quo- 
circa ipsi quoque ob educatum. Gregorium abunde 
persolutam esse mercedem existimo, quippe quie 
et Indis et BrMannis ex diametro inter se oppositis 
aque inclaruerit. » 

Quamvis autem Isidorus tam male de Cappadoci- 
bus senserit el scripserit, in allera tamen epi- 
stola (d), postquam Priscum Cappadocem sic. allo- 
cutus est : « Vereor ne tu illius Coppadocum partis 
sis, qu:& omni vitiorum genere injusta est ; » hzc 
addit : « Altera enim rursum Cappadocum pars est 
quam oplima , πανάριστος, ex qua illi exstiterunt, 
qui vie sux? ac praeceptorum luce orbis terrarup 

(a) Hier., De scrip. eccl, Greg., Ep. ad llellen. ad 
Olymp. 

(b) Isid. Pelus., lib. 1, epist. 281, p. 10]. 

(c) lbid., p. 125. ep. 551. 

(d) Lib. 1, ep. 158, p. 61. 

(e) lbid., p. 124. 


VITA. S. GREGORIL 
urbem Nazianzum, Juvat observare Nazionzum, ἃ finibus procluxerunt, δαδουχήσαντες 


D 


150 
» Quibus ver- 
bis non alios certe quam. Gregorium maguumque 
Basilium signifieare voluit Isidorus, ut et istis ia 
epistola cccti (e) : « Ego vero sanctos illos e Cap- 
padocia exstitisse assentior. Atque hoe potissimum 
istorum. improbitatis argumentum est; » nempe 
Cappadoeum , quorum mores indigni veterum san- 


τῆς. 


ctorum Patrum virtute tune. decantabantur, 

Gregorius tamen Cappadociie uon illibenter me- 
minit, eamque, ut sese dat occasio, laudibus effert. 
De Georgio Cappadoce, qui Atfianasio infensissimum 
se prarbuerat, verba faciens, sie ait (f) : € Atque 
hic mihi charissimum solum , patriam, inquam , 
meam , omni crimine soiutam. velim : improbitas 
enim, non patri, sed iis, qui animi. inductione 
ipsam. elegerunt , assignanda est. Illa enim sacra , 
el apud omnes pietatis laude clara et illustris est. » 
Alibi (g) Cappadociam. venerandam patriam suam 
vocat, nec minus juvenum , quam equorum bonam 
nutricem. Et in fine carminis ad. Nemesium — (A), 
« Cappadoces suos » dicit, et hoc nomine se gloriari 
profitetur, 

1. Parentes Gregorii. 

Pa rentibus ortum esse nobilibus Gregorium àsse- 
rit ejus Vite scriptor; quod quidem incertum est 
de patre ipsius Gregorio; nisi quis inde illud colli- 
gere velit, qued Gregorius noster in. oratione , qua 
defuncti patris laudes prosequitur, his verbis inci- 
piat (i) : « Hle igitur, ut patriam, genus, corporis 
doles, externum splendorem, et alia, ob quz ho- 
mines magnifice de se sentiunt, ai eneomioruim 
leges remittam, » eie. Dum enim ait Gregorius se 
genus patris, corporis doles, externum splendorem 
ad encomiorum leges remittere , nonne indicare 
videtur sibi isia in. laudibus parentis ponere li- 
cuisse ; adeoque eum et genere, et corporis dotibus, 
et externo. splendore, et aliis, ob qu: homines ma- 
guilice de se seutiunt, pr:estitisse? Nisi enim iis 
prostitisset, orator cerle lali exordio risum ma- 
visset. 

IV. Heoresis Hypsistariorum. 

Hypsistariorum sectam. profitebatur. Gregorius 
pater; qui secta « Ex gentili errore, inquit. noster 
Gregorius. (j), et legali vanitate conflata. erat; 


p üuarum utriusque partes quasdam fugiens, ex qui- 


busdam partibus conllata. et constituta. est, Etenim 
illius quidem simulacra et saerificia rejicientes , 
ignem et lucernam colunt : hujus autem. Sabbatum 
et jejunam quamdam a. nounullis cibis abstinentiam 
veneranles, circumcisionem aspernantur. » E» his 
patet. Gregorium non. fuisse omnino idololatram , 
quamvis Gregorius , carmine De rebus suis , hunc 
« sub idolis » vixisse scripserit. Qua quidem voce 
non deorum aut animalium simulacra, ul Joanii 


(f) Or. 91, n. 14. 
(4) Or. 45, n. 9. 
(^) Carm. 62. 

(ἢ) Or. 1S, n. 5. 
Q) Or. 18, με 


151 VITÀ 
Clerico visum est, sed ignis aut. lucernarum | ele- 
menta Gregorium intellexisse , in. monito ad ora- 
tionem xvi. ostendimus (P. 529); idque ex rela- 
tis Gregorii verbis aperte declaratur. Quod autem 
Hypsistariorum nomen spectat, Groco fonte cadit, 
nempe voce ὕψιστος, quie altissimum sonat ; sibique 
Hypsistariorum nomen vindicant, quod solum Al- 
tissimum adorent. De hac haeresi nihil legitur apud 
Epiphanium, Augustinum, c:terosque qui de h:ere- 
sibus scripsere. Consimilia tamen fere de Euphe- 
mitis, seu Massalianis, narrat Epiphanius, heresi 
LXXX ; ait enim illos ex gentilibus, nec Judaismo, 
nec Christianismo attendentes, deos quidem dieere ; 
nullum. autem adorare, sed unum solum venerari, 
quem omnipotentem vocant. Quamdam etiam simili- 
tudinem. habent Hypsistarii eum subortis postea 
Coelieolis Afrieze , de quibus Augustinus , epistola 
cuxir :; Codex Theodosianus, lib. xyur, De hereti- 
€ $, et lib. xix, De Judeis Calicolis οἱ Samaritanis, 
V. Mores Gregorii patris. 

Longo Gregorius pater tempore in. Hypsistario- 
rum errore, nimirum ad quadragesimum quintum 
ferme Verumta- 
men priusquam relizionem Christianam profitere- 
tur, moribus erat Christianus. « llle enim , inquit 
Gregorius noster (a), ante etiam quam ad nostram 
eaulamr se contulisset, noster erat, Mores quippe 
ipsum nobis asciscebant. Ut enim multi ex nostris 
nobiscum non sunt, 


slalis su: annum , versatus est, 


quos scilicet à communi cor- 
pore vita removet; sie contra multi exterorum ad 
nos spectant, quicunque nimirum fidem moribus 
anleverlunt, ac solo nomine carent, cum rem ipsam 
teneant. Quo in numero meus quoque pater erat ; 
ramus quidem ille alienus, ezterum vita et moribus 
ad nos propendens. » Pudiciti€ laude excellebat 
Gregorius; idem simul amabilissimus et castissi- 
mus, qui duo haud facile iu unum concurrust, 
Justiti:e tam. tenax. fuit, ut in magnis reipublic:e 
muneribus versatus, ne teruncio quidem facultates 
suas auxerit. Sed his omissis, ad annum, quo Christo 
nomen dedit, ac Christianam religionem professus 
verasque virtutes est assecutus, veniamus, Is fuit 
annus , quo habita est synodus Niczena, post Virgi- 
nis partum 525. Etenim ab episcopis, qui illuc con- 
iendebant ut Arii furoribus obsisterent , 
vero a Leontio , 
€um sponte sua desiderium suum confessus fuisset, 


priecipue 
qui tuin. metropolim. gubernabat , 
communisque 


salutis. auxilium poposcisset, cale- 


€hesis sermonibus imbutus, baptismum suscepit. 
V], VIE. Gregorius pater baptismum suscipit. ab. epi- 


scopo Nazianzeno. — Patriam. (ugere cogitur ab 
irata matre, 


Anno igitur 525 baptizatus est Gregorius, aut 
teste Gregorio 


cum 


aliquanto post tempore; siquidem, 
nostro. (b), « Ad lavacrum 
viribus suis prius purgasset ; atque tum animo, tum 

[ἐν ΠΡ 14. 

(a) Or. ῃ. Ὁ, 

(0) ibid. 44 T. 19, 


accessit, se pro 


Vll, 


5. GREGORTI. 


152 
A corpore, muito magis, quam qui olim a Moyse ta- 

bulas accepturi erant, purificasset, » Ex his patet 

Gregorium tempus. aliquod impendisse, ut sordes 

elueret priusquam. aquis baptismi purgaretur, quo 

purgatio praevia purgationis dono firmitatem asse- 
Egressum ex 
: quo miraculo perculsus 
Gregorium sibi in. episcopatu successtu- 
rum palam ae publice clamavit, Id argumento est 
eum Nazianzi ab. ejus Ecclesi. episcopo "baptisma 
suscepisse, non vero a Leontio Cassariensi, ut putat 
Baronius, quem sequitur Papebrochius. Quod cuin 
mater ejus, fietorum numinum cultui addicta, iu- 
ferret, patriam fugere coactus est (c), «Patris 
Qclestis ae verze horeditatis causa, et matre, et fa- 


reret, seu gratiam in tulo. poneret. 
aqua lumen. cireumfulsit 
episcopus, 


digne 


edes aliquandiu carere sustinens, atque. lano 
ignominiam :equius et facilius quam alii summos 
honores tulit. » 
VH. Episcopus. creatur, 

Quod de Gregorio e lavaero ascendente proenun- 
tiatum ed contigit, Creatus est episcopus anno 
529. vel 528, ut placet Gothofrido Hermant, annos 
natus Bue quinquaginta; cumque Naziauzenani 
Ecclesiam per quadraginta quinque anuos sapien- 
tissinie adiuinistrasset, exactis pene centum annis, 
plenas dierum, sanctissime obiit anno 572 exeunte, 
vel ineunte 574. 
IX. Nonna, mater Gregorii, e radice sancta prodiit, 

Ipsi non diu superstes fuit piissima conjux. Nou- 
na : tali digna sponso erat, ut ipse tali dignus spou- 
$a ; atque, ut pii filii verbis utar (d), « Si quis ab 
ultimis terrarum finibus, atque ex universo hormi- 
num genere, prisstantissimum conjugiu:n conciliare 
studuisset, nullum usquam hoc prastantius aptius- 
que reperiri potuisset. Jta enim virorum ac mulie- 
rum optima et pr:eclarissima quaeque in unum con- 
fluxerant, ut hoc matrimonium, non minus virtutis, 
quam corporum | nexus esset. » Habuit Nonna, quod 
ex editis a doctissimo Muratorio epigrammatibus 
matri nomen 


€x quo ortus 


discimus, patrem nomine Philtatium ; 
fuit Gorgonia, fratri Amphilochius, 
magnus ille Amphilochius conii episcopus. Nonna 
ex radice saneta prodiit; acceptamque a parentibus 
virtutis haereditatem ita. pietate sua praeclaris actio- 
nibus auxit, ut si singula percurrere animus esset, 
de illis volumen impleretur. Sed ea. suavius leget, 
et ex ipso fonte hauriet lector, versans Gregorii 
nostri scripta, in. quibus szepius Nonnie fiv mentio. 
Legenda imprimis oratio xvii, qui tota de Grego- 
rio patre, et de Nonna ; carmina 1 etur, ete. Unum 
duntaxat referam, quod prtermiltere. nefas esset. 
Nonnzs aseribenda est sui. ab Hypsistariorum secta 
sponsi ad Christianam religionem tr: ansilio, quatn 
assiduis ad Deum precibus, dies ac noctes cum la- 
crymis et jejuniis obsec rando, impetrz ivit: Sanctifi- 
cutus est. vir infidelis per mulierem [idelem . None 


(c) Or. 18, n 
(d) Ibid., n. 7. 


155 


VITA. S, GREGORIF, 


154 


yip aseribendi sunt abundantes ipsius in episcopatu A eum legibus eeclesiastieis. valde consonum. Sed 


fructus ; Nonum ascribenda est natorum pietas, quos 

enixa non minus spiritu quam carne, Deum unum 

limere et amare docuit; quos tam egregiis moribus 

80 prieceptis informavit atque imbuit, ut singulos, 

aspirante. gratia, ardens ad sidera virtus erexerit, 

atque. inter sanctos ipsi numerentur eum sanctis 
parentibus; nimirum Gorgonia, qu forsan natu 
maxima fuit ; Gregorius, de cujus vita, rebus gestis, 
et scriptis dieturi sumus, et Cesarius. 

X. Quo anno natus sit Gregorius. 

Hisce ergo parentibus natus est Gregorius (a), 
(atque ad Deum à. vulva ipsa projectus, et ex ma- 
terna. pollicitatione ipsi. donatus. » Etenim. Nonna, 
cupiens masculam prolem, eum eam crebris preci- 
bus a Deo impetrasset, ut olim Anna Samuelem, 
voti compos. faeta pia. mater, filium sibi dono bei 
concessum illi a quo acceperat, Annam :emulata, 
consecravit **, Quo anno id contigerit gravis est 
difficultas, et certant. inter se scriptores. Quamvis 
nostrum non sit tantas lites componere, quid tamen 
senti»mus. dissimulare lex operis non sinit: sed 
prius diversarum opinionum expendenda sunt mo- 
menta. Doctissimus ac piissimus Tillemontius, cum 
aliis pluribus, Gregorium nec citius nec serius an- 
no Ler centesimo vicesimo nono natum esse statuit 
ex pluribus Gregorii ipsius verbis, quo cer'e non 
est alius :etatis sui testis locupletior. Palinaria im- 
primis videntur h:e Gregorii patris verba filium ad 
suscipiendum munus pastoritium impellentis (b) : 

Οὔπω τοσοῦτον ἐχμεμέτρηχας ϑίον, 

“Ὅσος διῆλθε θυσιῶν ἐμοὶ χρόνος. 

Nondum tot annos vita percurrit tua, 

Quot mi in sacris jam sunt. peracti victimis. 

Mis duobus versiculis manifestum est. Gregorium 

Nazianzenum natum esse, cum jam Deo ejus pater 

victimas offerret; sive victimas eas intellexeris 

quas quilibet Cliristianus ex corde puro offert, sive 
quas solius est sacerdotis aut. episcopi, uL ministri, 

offerre. Cum autem Gregorius non ante annum 528 

creatus sil sacerdos οἱ episcopus, necesse est ul 

Gregorius filius ex patre episcopo sit procreatus, si 

victimas quas obtulit, priusquam nasceretur filius, 

eas esse credideris, quas soli sacerdoti offerre com- 
petit, adeoque non ante annum 323 aut 529, quo 
creatus est episcopus. 

XI-XIII. Bollandi sententia de anno, quo natus est 
Gregorius. Quot annis Gregorius Athenis eloquentic 
operam dedil. lie[ellitur opin:o Bollandi. 
Reclamant Bollandiste (c), interpretes aceusant, 

verba Grzea ab ipsis male reddita Latine querun- 

tur, et absurdissimum esse clamant, si Gregorius 

Nazianzenus dicatur patre. sacerdote. vel episcopo 

editus. Id quidem mirum et prorsus insolitum, nec 


*! | Reg. t, 10,.28. 


(a) Ur. 2, n. 77. 

(b) Carm. De vita sva, v. 512. 
(ε) 9 Maii, p. 570, 5:1. 

(d) 9 Maii, p. 511. 


p 


€ tori 


D 


verba. Grieca aliter intelligere, ne vel ipsimet Pape- 
brochio possibile est (d) ; 
pretari nequit, nisi mutando Gregorii verba Greca 


quippe qui aliter ea. inter- 


arbitrio suo, nullius scriptoris, nullius codicis manu 
exarati auctoritate, Quod. mirum videri possit in 
viro, qui de versionibus expostulat, atque inter- 
pretes. minime curiosos fuisse, ubi eos maxime 
scrupulosos esse oportuisset, clamitat? 

Legendum igitur ἐτησίων pro θυσιῶν conjicit : 

Ὅσος διῆλθ᾽ ἐτησίων ἐμοὶ χρόνος. 

Quod. etesiarum transiit tempus mili. 
Qui lectio nullo. nititur. fundamento, nec ulla ei 
subest notio, Quis enim credat Gregorium. patrem 
significare voluisse, nondum tot annos vixisse Gre- 
gorium filium, quot ipse vixerit? Nam sic ipse inter- 
pretatur Papebrochius (e) : 


y, 4Etas peracia tam longa nondum est tibi, 
* Quot, etc. 


Sed correctionis sum « licentiam, » sic enim ipse 
appellat, agnovit postea; confessus est etiam vir 


candidus eam nullius manuscripti: auctoritate. ful- 
ciri, ac demum pollicitus hanc se libenter dimissu- 
rum, eum vel aliam magis fundatam certamque in- 
venerit. quispiam, vel explicand:e phraseos istius 
rationem aptiorem. Aliam ipse Papebrochius lectio- 
nem. invenit (f) , seu potius finxit; cujus non major 
quam prioris auctoritas esse polest, cum nullius 
ipsa codicis auctoritate. fulciatur; et qua suo, si 
admitteretur, plus. noceret, quam faveret fabrica- 
: sie igitur legendum suggerit : 

“Ὅσος διῆλθε δὶς ἰὼν ἐμοὶ χρόνος. 

Bis quantum eundo labitur tempus mili. 
Satius est, ut ait noster Prudentius. Maran in Vita 
sancti. Pasilii (p. 98), « cum Tillemontio fa'eri, le- 
ecclesiasticam de continentia episcoporum 
in omnibus omnino Ecclesiis viguisse, 


gem 
nondum 
quam apertissimum locum ejusmodi conjecturis at- 
tentare, » Recte, si prius demonstrari posset legem 
illam in. Cappadocia non viguisse, quod quidem 
probare non facile fuerit. 

Est alius Gregorii textus, qui ad cenfirmandam 
sententiam Tillemontii de anno quo vir sanctus na- 
Qus est, non minus idoneus videlur : ail namque 
Gregorius, eum Athenis in patriam reditum parabat 
auno 535, se longum tempus studio eloquentize im- 
pendisse, ac se jam circiter trieinta annos natum. 
lee sunt ejus verba : 

Ka) γὰρ πολὺς τέτριπτο τοῖς λόγοις χρόνος. 

"Hàm τριαχοστόν μοι σχεδὸν τοῦτ᾽ ἣν ἔτος (0). 
Verum ex adverso occurrunt Bollandist:e (A), atque 
in eo disputant. « Gratis, inquiunt, prasumitur si- 
gnari annus atis, ubi annus studii, acquirendi 
eloquentiz:: Athenis impensi, multo congruentius 
potest intelligi..... Alias eniin. quomodo tempus an- 


(e) Tom. ΠῚ Maii, p. 815. 
(f) Tom. VI Maii, p. 657. 
(4) Carm. De vita sia, v. 258. 


(^) 9 Maii, p. 571. 


155 
norum octo vel decem (nec enim plures tunc nu- 
merore posses, si solum erat tricenarius), longum 
dixissel ad eam exercitationem, cui plurimi totam 
dicabant vitam, neque vel extrema :tate oratorie 
artis perfectionem se assecutos eredebant? ». Ergo 
ne decem vel ecto anni eloquentiz studio Athenis 
impensi, viro. Christiano, qui jam antea per plures 
annos, um Nazianzi a. parentibus, tum Caesareae, 
aliisque in locis a doctissimis magistris in omni lit- 
terarum δὲ scientiarum genere fuerat institutus, sa- 
lissuperque. erant, ut ipsi dicere liceret se longum 
tempus in eo curriculo trivisse? An vero necesse 
est, uL vitam quis totam dicaverit studio eloquentie, 
quo vere possit dicerese longum tempus huie exer- 
citationi impendisse ? Potuit ergo dicere Gregorius, 
quod eum dixisse manifestum est. Imo miror Gre- 
gorium tot annos Athenis versatum ; Gregorium, 
inquam, quem mater a Deo precibus impetrarat, 
pollieita se ei dicaturam, si votis annueret; quem 
a vulva ipsa ad. Deum projecerat ; qui se a matre 
Deo dicitum norat; cul, eum jam pueriti:e zetatem 
transisset, divina Seriptur:e exempla instillarat, 
quibus significarat parentum. vota, Abrahze histo- 
riam et Isaac, Ann: et Samuelis; quem, cum. eum 
Deo puerulum obtulit, sic affata erat (a) : 

Nate, ego te vivum Christo, clarissime, munus 

Offero, quo matris volum promissaque [irmes ; 

Que te concevi precibus . quaque optimus uL sis 

Et vita eximius, flagrantibus expeto votis. 

Hoc genitricis erat votum : cui protinus ipse 

Cedendum, in tenera quamvis etate, putavi, 
Ecquis, hzc serio perpendens, in animum induxe- 
rit. Gregorium, qui pietatem a parentibus cum lacte 
hauserat, ad annum usque etatis Lv aequirend:e 
eloquenti: operam dedisse : nec ipsi, post impensos 
huie studio Athenis octo vel decem aunos dicere 
licuisse se longum tempus impendisse? 

XIV. Imberbis Gregorius rediit. Athenis. 

Adeo autem annum Lv non attigerat, cum Athe- 
nis rediit Gregorius, ut se tunc et Basilium. « ex 
imberbibus viros factos » fuisse dicat. Ὡς δ᾽ οὖν 
ἐπανήχαμεν, μιχρὰ τῷ χόσμῳ xo τῇ σχηνῇ χαρι- 
σάμενοι, χαὶ ὅσον τὸν τῶν πολλῶν πόθον ἀφοσιώ- 
σασθαι ( οὐ γὰρ αὐτοί γε εἴχομεν θεατριχῶς, οὐδ᾽ 
ἐπιδειχτιχῶς), τάχιστα ἐγενόμεθα ἡμῶν αὐτῶν, χαὶ 
τελοῦμεν εἰς ἄνδρας ἐξ ἀγενείων, ἀνδρικώτερον τῇ 
φιλοσοφίᾳ προσθαΐνοντες. Au vero imberbem se esse 
dicere potest vir Lv annos natus? « Ut igitur, in- 
quit Gregorius (b), domum reversi sumus, cum 
aliquantulum mundo ac scenx serviissemus, quan- 
tum scilicet. satis erat, ut. plurimorum obsequere- 
mur cupiditati (neque enim ipsimet ad theatrum 
et ostentationem propendebamus ), continuo facti 
sumus juris nostri, el. ex imberbibus faeti viri ad 
philosophandum nos contulimus generosius. » Quid 
ad hic Bollandist:e? Solertes sibi videntur, verba 
Gregorii in metaphoricuim sensum detorquentes , 

(a) Carm. De rebus suis, v. 445, eL seqq. 

(b) Or. 45, n. 25. 

(c) 9 Maii, p. 571. 


VITA S. GREGORII. 


156 


A quod etiam signant. addita particula « tanquam ex 
imberbibus. » Sie, inquiunt (c), nec quod « ex im- 
herbibus, dicat ( Gregorius ), factos viros, » de- 
bet cum respectu ad :etatem accipi, sed referri ad 
animum ; qui tune primum viriliter erigi capit ac 
roborari , eum seposito aliis placendi studio, quod 
imperfectorum est, ad veram solidamque virtutem, 
que est virorum. perfectorum, conatum suum in- 
tenderunt, Hxe profecto a. Boilandistis inconside- 
rate dicta , fas sit dicere; nec injuriam se Basilio 
et Grezorio facere cogitarunt, cum aiunt, « lune 
primum, » scilicet cum. annum slatis quinquage- 
simum quintum attigissent, eorum animos « virili- 
ter erigi ecpisse ac roborari, et seposito aliis pla- 
cendi studio, ad veram solidamque virtutem cona- 
tum intendisse. » Egregia vero laus Basilii et Gre- 
gorii! Imo maxima contumelia, Tantorumne viro- 
rum animus, non nisi exaetis Lv annis, « viriliter 
erigi ccepit et ad veram solidamque virtutem cona- 
tum. intendere?» Considerent. Dol'andist;e quid 
scripseriut, ᾿ 


XV Objecta Bollandi. 


Plurima objicit. Papenroehius : 1» Qui fieri pos- 
sit ut. Gregorius, qui vix quadragenario major erat 
secundum  Tillemontii calculum, cum paulo post 
fratris Ciesarii οἱ Gorgoni; sororis mortem carmen 
de rebus suis scripsit, queratur (d) « jam caput ca- 
nis albescere, rugosaque membra ad tristis vile 
occasum prona ferri?» 2» Quomodo Nonna quinqua- 
genaria filium peperit? Eam enim Gregorius, non 
solum ὁμόζυγον, « conjugem, » verum etiam ópó- 
χρονον, « cowlaneam » fuisse asserit, ἴσην πολιῇ τε 
xax ἤθεσι, « moribus et canitie z:equalem, » 5» Quo- 
modo id. taeitum pretermisisset filius in oratione , 
qua parentum laudes prosequitur, multa longe mi- 
nuliora expendens? Suis quidem non caret dilficul- 
tatibus Tillemontii opinio, sed quie tamen solvi 
1» mirum esse non debet se- 
nectulis incommoda —circunivenisse Gregorium 
priusquam ad eam :etatem, quie senectus appellatur, 
pervenisset. ld enim non tam illius annis, quam 
infirmitatibus, studiorum ἃ 6 penitentia laboribus, 
quibus jam fractum ipsius erat corpus, el senectutis 
incommoda supervenerant, tribuendum. Quod au- 
tem. aiunt, Gregorium silentio non fuisse pr:ter- 
missurum, si ex matre tam provecte :zlalis essel 
natus ; ut id concedamus, certe silentio non prirter- 
misit, si minus in oratione, qua parentes laudavit, 
saltem in carmine De Vita sua. 101 enim narrans, 
quomodo sua eum mialer statim ab utero obtulerit 
Deo; ac deinde iterum ollerens, cum jam rationis 
esset particeps, consecratis sacrorum librorum 
tactu ipsius manibus, quibus verbis eum allocuta 
fuerit, sic. prosequitur (e): 

Jam carum [ilium aliquis divinitus datum bonum, 

| optimus, 


possint. Age ergo, 


(d) V7 507 et 508 
(e) Carm. De rebus suis, V. 442 et seq. 


137 


VITA S. GREGORII. 


458 


Properantem ul. sacra victima fieret, ad aram ad- A nullum fuisse, quamcunque religionem profiteretur, 


[ duxit, 
Sara tardipare prolem, . . . . 
Nunc ego te vivum Deo munus, ut promisi , 
Ojfero. 
Suam namque matrem conferens Gregorius cum 
tardipara Sara, eam quoque, ut ipsius verbis utar, 
γνίτοχον, tardiparam fuisse satis indicat. 


XVI. In sententia. Tillemontii. gravissima | est diffi- 
cullas. 


Verum aua ionge gravior est. in opinione Tille- 
monti diffieullas , quie. maxime serupulum movet 
Papebrochio, nec immerito, atque etiam nobis 
ipsis. Vix enim adduci possumus, ut patre episcopo, 
qui quinquagenario major erat eum episcopale mu- 
mus suscepit, nalum esse credamus Gregorium. 
Nihil tale apud omnes hujus s:eculi scriptores, qui 
de Gregorio verba fecere, reperitur. Nihil apud 
Mieronymum, qui hujus doctoris consuetudine usus 
est, quo eliam magistro se Seripturas sacras di- 
dicisse gloriatur. Si patre episcopo natus esset 
Gregorius, quomodo Hieronymus, qui id profecto 
non ignorasset, his verbis Pammachio scripsisset : 
« Episcopi, presbyteri, diaconi, aut. virgines eligun- 
tur, aut vidui, aut certe post sacerdotium in :etrernum 
pudici? » Quomodo idem sanctus doctor Jovinianum 
sic alloqui ausus fuisset (a) : « Certe confiteris non 
posse esse episcopum, qui in episcopatu filios fa- 
ciat ; alioquin, si deprehensus fuerit, non quasi vir 
tenebitur, sed quasi adulter damnabitur? » Nec vero 
Mieronymum de consuetudine tantum Occidentalis 
Ecclesi: loqui respondere licet, si quidem contra 
Vigilantium. disputans : « Quid faciunt, inquil, 
Orientis Eccelesi:e, quid /Egypti, et sedis apostolici, 
qui aut virgines clericos accipiunt, aut continen- 
tes; aul si uxores habuerunt, mariti esse desie- 
yunt? » Innumeros conciliorum canones, veterum- 
que Patrum testimonia fas hie esset subjicere, 
quibus sacerdotes quarto s:eculo Δ uxoribus absti- 
nuisse manifestum est, quique non sinunt eredere 
Gregorium. patre episcopo natum esse. E medio si 
abesset is, qui est in Tillemontii opinione, scrupu- 
lus, hane per obstantes difficultates sequeremur, 
qui quidem leviores sunt quam qua in aliorum 
opinionibus occurrunt. 

XVI. Coatrarie opinionis incommoda. 

Suidas scribit Gregorium nonagenario majorem 
obiisse, adeoque natum anno 299; ex quo seque- 
retur Gregorium octogenarium fuisse, cuin Constan- 
tinopolim ad. defendendam catholicam fidem profe- 
€tus est. Sed quis credat virum octogenarium illic ea 
prestitisse, qu: prastitil ; paresque tantis laboribus 
subeundis hac aetate vires habuisse, tanta vi dicendi 
valuisse et efficacia, ut auditores omnes, non modo 
catholic: fidei addictos , sed ipsos etiam h:ereticos 
sibi devinciret? Ex ipso enim Gregorio discimus, 


** Eccli., x, 3. 


(a) Lib. 1 adv. Jovin. 
(5) N. 72. 


qui ejus sermonibus, ad quos concursu mogno acce- 
debant, non delectaretur, Quid si addiderimus Gre- 
gorium, postquam relieta Constantinopoli in otia 
tuta recessit, longum De Vita sua carmen, hujusque 
carminis veluti quamdam appendicem (sic enim no- 
bis appellare licet conditum in episcopos eorum tem- 
porum), earmen acri ac vehementi stylo, imo immeun- 
sam aliorum carminum , quie « Carmina cygniea. » 
vocant, copiam condidisse? Deinde, ut cetera omit- 
tam, Gregorius, qui anno. 562 ad sacerdotalem di- 
gnitatem evectus est una eum. Sasilio, annos sexa- 
ginta tres habuisset ex Suida caleulo, videlicet na- 
tos anno 299. Queritur tamen maturius se factum 
sacerdotem, in oratione secunda. « Ne extrema 
quidem senectus, inquit (b), huic rei prestituta, 
longue tempus censeri debet. » Quibus verbis ma- 
nifeste satis indicat se juniorem fuisse quam opor- 
tuissel; posteaque h:ze, ad confirmandum quod 
dixerat, affert verba Salomonis : « Vie tibi civitas, 
cujus rex junior est **. » Vir certe sexagenario mas 
jor queri non potest, nec debet, se citius sacerdotale 
munus suscepisse. 

Quod spectat Bollandistas, in sua Chronologie. 
Vite S. Gregorii expensa. et. innovata, Suida opi- 
nionem amplectuntur ; quam ut tueantur, omnibus 
nervis contendunt in vertendis explicandisque qui- 
busdam Gregorii testimoniis, qu: ipsis incommoa- 
dant; nec tamen feliciter, si quidem vela dare re- 
trorsum, novasque subinde interpretationes afferre 
coguntur, quz» vel ipsis non admodum placent. 
Quapropter sibi non constant, nisi in eo, quod 
Gregorium patre episcopo natum constanter nc- 
gent. Candide fatetur Papebrochius (cujus animi 
candoris alia laude digna habemus testimonia ), 
cum  eruditioribus quibusdam amicis nonnulla 
eorum, qui proposuit iunovandze chronologie fun- 
damenta, communicasset; se non omnes aque as- 
sentientes habuisse. « Erant, inquit (c), quibus vi- 
debatur superstitiosa sollicitudo cavenidi, ne ex pa- 
tre jam episcopo natus crederetur. Nazianzenus; 
metuebantque ne ex nostre ae paulo superioris 
slalis priejudicio procederet illa, hireticis nuptu- 
rientibus risum motura, » etc. Demum postquam 
diu disputa vit, modo hue, modo illuc inclinans, ipsi 
alternanti. fere. potior videtur Daronii sententia 
€ Interim, inquit (d), qui nihil mutatum volet, eo, 
quod Ἐτήσια: ipsi non videantur pro « anni cur- 
riculo » posse per metaphoram accipi, sequatur 
« Baronii sententiam. » 

XVIII. Baronii sententia. 

Ea autem. est Annalium. parentis sententia ; per 
lyperbolen locutum fuisse Gregorium patrem, eum 
his verbis, « nondum lol annos, etc., » suadere 
filio conaretur, ut pastoritiam curam susciperet ; 


(c) Spp. ad t. VII Maii, p. 844. 
(d) loud. , 845, col. 1. 


158 


quomodo sepe non multum grandiores natu tan- 
tllo se junioribus dicunt, se id de quo agitur sci- 
visse priusquam nascerentur alii. Hac ratione seru- 
pulum iis ex animo evellit, qui ut eredant Grezo- 
rium patre episcopo natum esse adduci non pos- 
sunt, Censet (a) namque eum etiam « patre non- 
dum Christiano natum. » Verum Baronius serupu- 
lum simul sua interpretatione donat. et aufert. Illis 
quidem aufert, qui censent Gregorium patre epi- 

Scopo patum non esse; donat autem aliis, atque im- 

primis Tillemontio, qui Gregorium absque mendacio 

sic loqui non potuisse, et tali hyperbole graviter 

Allendi veritatem affirmat. 

XIX. Quelibet opinio suis laborat difficultatibus. 
Minoribus urgetur que statuit. Gregorium patre 
christiano, seá nondum episcopo natum. 

Nulla ex his omnibus est opinionibus, qu: non 
multis gravibusque difficultatibus laboret. llla porro, 
nobis omnia meditantibus incommoda , minoribus 
urgeri visa est, qux Gregorium patre nondum 
episcopo, sed jam Christiano natum anno 525 aut 
ineunte 526 statuit ex ipsius Gregorii verbis. « An- 
nus mihi, » inquit (b) « jam pene tricesimus erat, » 
cum Athenis, anno 555 vel 550, discedere cogita- 
bat. Nasci ergo debuit. anno 325 exeunte, aut 
ineunte 526, ut. trigesimus illi annus esset is quo 
Athenas reliquit, Ejus pater nondum erat episcopus ; 
sed eum Christianum tunc fuisse, quamvis contra 
sentiat Baronius, colligimus ex carmine quinto ubi 
ait Gregorius se natum statim a Nonna. Deo obla- 
tum : deinde addit, « et a parentibus suscepit do- 
num :) χαὶ £x τοχέων ὑπέδεχτο δῶρον. lgitur ipse 
quoque Gregorius pater filium vero Deo obtulerat, 
proinleque eum tunc colebat. Carmine etiam 
alio (c), postquam narravit quomodo vix natus Deo 
dicatus fuerit et oblatus, instar vituli vel agni; 
« non enim dicere audeo, ut novus quidam Samuel, 
nisi ad eorum qui dederunt desiderium respiciam. » 


XX. Alia verborum Gregorii patris interpretatio ex 
Memor. Trev. Apr. 1107, art. x, p. 111. 

Jam vero si roges qua ratione Gregorii textum 
interpretemur, ex quo alii eum patre episcopo na- 
tum. collisunt, accipe. Verba ipsa hue revocanda et 
oculis subjicienda. 

Οὔπω τοσοῦτον Ἐχμεμέτρηχας βίον, 

“Ὅσος παρῆλθε θυσιῶν ἐμοὶ χρόνος. 

Nondum tot annos vita percurrit tua, 

Quo! mi in sacris jam sunt peracti victimis. 
Grezorii verba sie reddunt qui eum patre episcopo 
natum esse contendeant : verum hi addunt in sua in- 
terpretatione, quod in Greco textu non apparet, 
nempe « peracti. » Porro textui nihil addatur nec 
detrahatur, sed ad. verbum reddatur. Sic optime 
reddidit auctor epistoli, in. commentariis 'Trevol- 
liauis, ex qua hiec hausimus : 


(a) 9 Maii, p. 575, col. 1. n. 9. 
(b) Carm. De anim. suc calum., v. 199, 
(c) Carm. De vita sua, v. 88. 


VITA S. GREGORII, 


160 

Nondum tantam emensus es vitam, 

Quantum preteriit mihi sacrificiorum tempus. 
Non ait Gregorius faeta a se, sive ut sacerdote, 
sive ut episcopo, sacrificia; sed filium suum tan- 
tàm nondum vitam esse emensum, quantum sihi 
ipsi sacrificiorum tempus « preteriisset, » Quid 
porro vetat. quominus dicamus sacrificia ea esse 
sacra mysteria, quibus post susceptum baptisma 
interfüerat, quorum particeps fuerat, imo que 
eliam, si minus uL sacerdos, saltem ut Christianus 
suo modo per aliquot annos obtulerat, quemadnmo- 
dum fideles offerre solent, juxta hzc Miss:e canonis 
verba : Memento. etiam, Domine... οἱ omnium cir- 
cumstantium, quorum tibi fides cognita est et nota 
devotio, pro quibus tibi offerimus, vel qui tibi offe- 


B runt hoc sacrificium. laudis? etc. Ex quo ergo sus- 


ceperal baptisma Gregorius, sacris mysteriis in- 
terfuerat, horum particeps fuerat, exinde « sacrifi- 
ciorum » tempus ipsi fluere eceperat, ut ipsi dicere 
licuerit filium alloquendo : « Nondum tantam emen- 
sus es vitam, quantum pr:eteriit mihi sacriliciorum 
lempus. » Quod quidem longe verissimum — erat. 
Quin, Theologus ipse, carmine De Vita sua. (d), sie 
Deum affatur : « Precor, si quando te pater et vene- 
randa mater aut victimis puris et sanctis muunerati- 
sunt; » vietimarum nomine pia opera ex charitatis 
affectu Deo oblata haud dubie intelligens; et carm. 
ΧΙ (e), « animze vietimas incrueutas » memorat: 
quid igitur. obstat, quominus eodem sensu Grego- 
rius paler sacras victimas intellexerit; idque so- 


C lum versibus illis declaraverit; videlicet non tot 


vitz annos decurrisse filium, quod ipse in offerendis 
Deo Christianis operibus impenderat? 
XXI. Gregorii verbissmendacii nota non debet inuri. 


Prieterea, cum Baronio licet dicere, per hyperbo- 
len sic locutum fuisse Gregorium ; quod illiesa. ve- 
ritate potuit poeta. Certe Gregorius pater his verbis 
nee fefellit filium, nec fallere intendit, δὰ} potuit, 
nee aliud demum significare voluit quam quod filio 
notissimum erat. Mirum profecto est. his Gregorii 
verbis mendacii notam inuri ab iis, qui fatentur 
cum DBollandistis Gregorio licuisse dicere absque 
mendacio, matrem suam co:taneam fuisse patri, ἔσον 
mo) τε xa ἤθεσι, quamvis annis decem atque etiam 


D auniplius eam juniorem fuisse concedant. 


XXII. Patre nondum episcopo natus est. Gregorius. 


His omnibus expensis, arbitramur Gregorium 
patre noisdum episcopo natuin, et Gregorium patrem 
per hyperbolen locutum fuisse, nec ejus verbis uila- 
tenus veritatem attentari, An vero. Gregorius Gor- 
gonia sorore junior, seniorve fuerit, dubitaut non- 
nulli, nec facile est definire, ut Papebrochio placet. 
« Potuit cerle, inquit, primo partu nata. femina, in 
matre aeuisse desilerium prolis maseule. » Sed le- 
vissimam, imo nullam hane esse dillieultatem. quis 


(d) V. 416, 419. 
(c) Carm. De div. vite generib., v. 40. 


161 


VITA. 5, GREGORIL. 


103 


non intelligat? An vero in Anna, quam cuim matre A certis cogitationibus formam  aceipit. His Gregorii 


sua coulerre solet Gregorius, et illie quidem potis- 
simum, « primo partu nata femina acuit desiderium 
prolis masculi? » Ut ergo stet comparatio Nonne 
cum Anna, reetius Gorgoniam juniorem fratre Gre- 
gorio fuisse inferretur; quod plures Scholiastie. (a) 
conlirmant. 
XXIII. Gregorius nascitur. Prima educatio in domo 
paterna. 

hMaque natus. videtur. Gregorius (sive senior, sive 
junior Gorgonia fuerit) anno. 525. vel 526, patre 
nondum episcopo, sed Cliristiano, ut jam diximus, 
Ab ipsis incunabulis piea piis parentibus eduestas 
est, qui regendie ipsius pueritize euram ipsi susce- 
pere. Cum eam etatem, quam dicunt rationis exper- 
lem, pertransisset, eum mater, quem jam statim 
ab ortu Deo obtulerat, atque etiam priusquam na- 
sceretur dicaverat, iterum obtulit et dicavit; sacris 
literis pueri manus lustravit, libros divinus teneris 
manibus tractandos exhibendo ; quibus eum votis 
obstrinxissel significavit, atque hortata est ut ma- 
ris promissa factis. expleret. Ipse protinus annuit, 
quamvis in. tenera :;etate, rataque omnia habuit, ac 
perficere semper studuit (b). Optimis in. domo pa- 
lerna, ubi preclara virtutum. exempla pra oculis 


habebat, praeceptis informatus, gravitlalis senum - 


aliquid prieferebat, zetaite simul et ratione crescens. 
Crescebat et boni cupiditas, quemadmodum ex nv- 
bibus nubes coire solent. Librorum, qui de rebus 
divinis tractant, lectione. obleciabatur. Cum — viris 
probis frequens erat. Sie tenera mens optimis inr- 
buebatur moribus, formamque pietatis. induebat, 
donec tempus adesset, quod eum sacro fonte 
abluendum esse Christus notum faceret ; qui singu- 
lari beueficio servum. suum affecit, eumque verbis 
compellare dignatus est. (0). Castitati. alligavit, car- 
mem frenavit, flagrantem. sapienti? divin: amo- 
rem inspiravit, ac. vibe monaslic.e, μονάχου pró- 
τοῖο, quie vitze futurze prieludium est. 
XXIV. Ardor servandee pudicitic. 

Divinus quidam incessit juvenis animum ardor 
servandae pudieilize, quem visum celeste. ipsi in 
somnis ostensum magis magisque firmavit, [Lvc 
sunt, ut ego quidem opinor, miracula, queis Deus, 
qui sie pias mentes ad. salutem trahit, ejus desiderio 
ealear addidit, ut ipse seribit. Gregorius (d), dubi- 
lans an ea tegere debeat, quod animi parum grati 
est, an predicare, quod fastum. videtur sapere. 
Rem tamen ipse totam aperit in cormine De anima 
suc calamitatibus (es, nocturnumque visum narrat, 
quo Deus ipsi castioris vile amorem 
« cum adhuc puer parvulus essel, nee tamen om- 
nino parvulus, » sed ea zltate qua boni et mali 
imagines in. animo inscribuntur, mensque nondum 


imnmisil, 


(4) Elias Cret., in edit. bill., t. II, p. 761. 
i5) Carm.. De vita sua, v. 95 et seq. 

(«) Carm. De rebus, v. 455. 

(d) Carm. 4 De vita sua, v. 105 et seq. 
(e Carin, 5, v. 205. 


verbis manifestum est, id contigisse eum. adhuc in 

domo paterna, non. autem cum jam Atlienis versa- 

retur, ul Rufinus perperam scripsit. 

XXV. Visum nocturnum quo castitatis amore accen- 
ditur, 

Virgines duas videze sibi videbatur propius stan- 
les, candidisque vestibus collucentes, ambas formo- 
sas, ejusdemque statis, quibus ornamento erat in- 
ornata forina. Quurenti Gregorio quienain essent, 
et unde venissent, altera se. castitatem esse. divit, 
altera temperantiam : eumque ipsum hortatze essent, 
ut mentibus mentem el facem. facibus jungeret, quo 
eum miro fulgore splendentem in calum ferrent, 
protinus in ecelum evolaruni. Cum igitur viso no- 
ceturno. incensus esset. Gregorius, amor castilatis, 
cujus fulgor imtimis animi recessibus contineri non 
poterat, in eo spleuduit. 

XXVI. Piorum virorum. consuetudinem expetit. 

Primum igitur. congressum pioruin. virorum ap- 
petivit, qui matriaonii. vincula fugerant, seque a 
tervenis hominibus sejunxerant, ut Christum regem 
animi pennis sequerentur (f). Hos unice amans €t 
10:10. corde complectens, spei celestis. duces ha- 
buit (4). Postea grave matrimonii jugum excussit, 
praeclaram eorum, qui perpetea. virginitate. [lore- 
rent sortem. exoptans. Non. convivia, et quicunque 
juvenibus curia esse solent, ipsi placebant; non 
mollis vestis, non petulans risus, non scopuli et 
montes, uon. equi el canes venatici, Ea omuia mis- 
sa fecit; projectaque omni vite hujus felicitate, au- 
sieris temperantie colla subinisit. Ex. singulari 
ilo, quem tune hausit animo, castitalis amore, 
condita postmodum zb eo fuisse illa insignia poe- 
malta, quibus laudes virginitatis et. praecepta. ad 
virgines contiuentur, recte cum  Papebroclio col- 
ligas. 

XXVII. Gregorii studia extra limen proferuntur. 

Postquam inira domum paternam sic primum 

instituta fuit Gregorii pueritia, sacrarumque litte- 
rarum studiis et omni virtutum genere informata, 
extra limen. prelata sunt. ejus studia (A). Quanivis 
euim. nihil unquam anüquius. sacris litteris habue- 
ri, externas. tamen investigare et comparare non 
est dedignatus, eo. nimirum cousilio, ul veris litte- 
ris per notlas ferret opem ; ne superbe jactitarent 
se, qui nihil przeter inanem. eloquentiam in. gut- 
lure el suavibus vocum sonis sitam noruut; neve 
sophismatum nexibus implicaretur. Itaque, « Cum 
iiate jam adolevisset, inquit ejus Vile scriptor (1), 
Cisaream — profectus, illieque. cuin. przestantibus 
quibusdam magistris consuetudine habita, doetrina- 
que non exigua collecta, iu. Paliestinam naviga- 
Vit. o 


(f) Ib., v. 281. 

Hag) Vo., v. 505. 

Qi) Carm. De vita sua, v. 112 et seq. 
(ἢ) Vita Greg., y. 4. 


165 


XXVIII, Cosaream. Cappadocice proficiscitur. 

Nullus certe ambigendi locus, utram Caesaream 
petierit Gregorius. Etenim Carsaream, quie in Cap- 
padocia sita est, non Pakestinam ubi altera est 
Cwsarea, tune navigavit. Viri tamen docti plures 
Cwsaream Palestinz intelligunt, imprimis Dillius, 
Baronius, atque ,etiam ipse Tillemontius; quorum 
opinionem auctor Vite Basilii (p. 40, 41), πον 
editioni operum sancli doctoris przvis, validissi- 
mis momentis impugnat et refellit. 

XXIX. In Cappadocia primum amicitiam cum Dasilio 
junxit. Gregorius. 

Narrat Gregorius Nazianzenus (a) se et Basilium, 
« Veuti fluxum. quemdam fluminis, ex eodem pa- 
wriz fonte in diversas regiones doctrinz cupiditate 
dissectos, rursus, velut ex composito, Deo videlicet 
ita impellente; Athenis coivisse. » Uterque ergo in 
Cappadocia conjunctus fuerat, quod perperam ne- 
gat. Papebrochius (b), qui etiam asserit Gregorium 
et Basilium. primum Athenis muluo se novisse : 
uterque inde in varias regiones profectus non alter 
e Ponto, alter e Cappadocia. ἢ} confirmatur verbis 
Gregorii in. eadem oratione (c), ubi Athenas sibi 
« vere aureas, dicit, ac si cuiquam alii, bonorum 
parentes. Nam ille mihi hominem, non illum qui- 
dem ante iguotum, sed tamen plenius noscenduin 
probuerunt. » Ἐχεῖναι γάρ μοι τὸν ἄνδρα τοῦτον 
ἐγνώρισαν τελεώτερον, οὐδὲ πρὶν ἀγνοούμενον. 

Idem elficitur vel ex ipsis Gregorii verbis, quibus 
post Billium. et Daronium Tillemontius Ciesaream 
in Palestina indicari arbitratur. H:ec sunt Gregorii 
verba in Oratione De Basilii laudibus (d), habita Cie- 
sare : ἢ 


πὶ τὴν Καισαρέων πόλιν ἐπείγεται, τῶν τῇ- 
6s μεθέξων παιδευτηρίων" ταύτην δὲ λέγω τὴν περι- 
φανῆ, ve xal ἡμετέραν, ἐπεὶ xaX τῶν ἐμῶν λόγων 
αὕτη χαθηγεμὼν χαὶ διδάσχαλος, τὴν οὐχ ἧττον λό- 


γῶν μητρόπολιν T, τῶν πόλεων, ὧν ὑπέρχειται, xol 
χαθ᾽ ὧν ἔχει τὴν δυναστείαν" ἣν εἴ τις τοῦ ἐν λόγοις 
χράτους ἀποστερήσειεν, ἀφῃρηχὼς ἔσται αὐτὸ τὸ 
χάλλιστόν τε χαὶ ἰδιχώτατον. Αλλαι μὲν γὰρ τῶν 
πόλεων ἄλλοις ἀγάλλονται χαλλωπίσμασιν, ἢ πα- 
λαιοῖς ἣ νέοις, ὅπως ἂν, οἶμαι, τῶν διηγημάτων ἔχω- 
σιν, ἣ τῶν ὁρωμένων: τῇ δὲ λόγοι, τὸ γνώρισμα, 
ὥσπερ ἐν τοῖς ὅπλοις ἣ τοῖς δράμασι τὰ ἐπίση- 
μα. « Cuxsaream, ut seholarum illius civitatis par- 
Uceps essel, contendit ; hane, inquam, illustrem 
civitalem, el noslram : nam meorum quoque stu- 
diorum dux et magistra exstitiL; quz» non minus 
litterarum. atque. doctrine, quam urbium, quibus 
pricellit et dominatur, metropolis; quam si quis 
doctring palma spoliaverit, rem omnium pulcher- 
rimam ipsique maxime propriam eripuerit, Nam, 
cum alix civitates aliis ornamentis, vel antiquis, 
vel novis glorientur, prout, opinor, vel historiis, vel 


(a) Or. 45, n. 45. 

(b) 9 Maii, p. 579, col. 2, not 
(c) Or. 45, n. 14. 

(d) lbid., n. 12. 

(e) Vita Basil., ibid. 


VITA S, GREGORII. 
A rebus quibusdam visendis ornàtze sunt; hane eonira, 


164 


ut arma vel tragoedias note quidam atque insi- 
gnia, sie litterarum gloria nobilitat illusiremqueé 
reddit. » 

XXX. Cosarea Cappadocie litteris [uit insignis. 

Nihil est in his verbis, ut observat. noster Pru- 
dentius Maran (e), quod non optime conveniat Ci- 
saree Cappadoeum. Apte quidem Gregorius urbem; 
in qua loquebatur, et voce et manu designans, di- 
cebat: « Hane, inquam, illustrem civitatem, et 
nostram; » Ταύτην δὲ λέγω τὴν πεῤιφανῆ τε xol 
ἡμετέραν. Non putat Tillemontius hane. Coesarcaim 
ἃ studiis litterarum, ut a pr:ecipuo urbis ornamento, 
laudari potuisse. Sed, ut omittam Eusebium , qui 
Cappadoeie presules doctrina inter alios enituisse 
testatur. (f), ipse Basilius Gregorii testimonio suuin 
adjungit, et litteris inter patri& ornamenta dat pal- 
mam. Sic.enim loquitur (9) de eo statu in qzem 
divisione Cappadociz redacta erat : « Spectaculum 
fo»dissimum faeta est, qux» prius tum de litteratis 
viris... gloriabatur. » Similiter in alia epistola (&) ; 
litterarum studia inter ea qui civitati nomen et 
famam pepererant, przeipue commemorat, An vero 
Gregorius, pronuntiato nomine Cisare:, admonere 
poterat auditores , Ciesaream , de qua loquebatur, 
non eam esse in qua orationem habebat, sed illu. 
strem. illam in Palestina Cesaream designari? 
Certe si de Casarea Palistinz locutus fuisset Gre- 
goriüs, auditorum animos offendisset, nedum bene- 
volentiam captasset, meritoque expostulandi ansam 
pribuisset Cappadocibus, qui litterarum et eloquen- 
ti: laudem nee Ciesariensibus Palastinz, nec aliis 
civitatibus concedebant. Quomodo etiam Csaream 
Palestine « civitalem nostram » dicere licuisset, 
imo « patriam » appellare , ubi ait(i) , « ex eodem 
patri: fonte....dissectos.... Athenis coivisse? » 

Addit (7) hzc verba Grigorius, qux litem diri- 
munt : « Jam qux? sequuntur, ii exponant , qui et 
eum apud se erudierunt, et fructum ex ipsius eru- 
ditione ceperunt ; quantus videlicet magistris, quan- 
tus szequalibus esset, » Quis ambigendi locus, utris 
Ciesariensibus n:rranda Gregorius relinquat? lisne, 
qui longe remoti erant, nec majorem ex Basilii eru- 
ditione utilitatem quam ali: civitates perceperant ; 
an iis quos alloquebatur, quique et Dasilii studio- 
rum meminisse poterant, et qui ejus doctrina per 
tot annos imbuti fuerant? Cum igitur his verbis 
manifeste Caesarea Cappadocum dignoscatur, imme- 
rito querit Tillemontius, quod pace tanti viri dixe- 
rim, cur Gregorius; qui Cxsare:x perorabat, Basi- 
lium in hane urbem venisse conceptis verbis non 
dicat; cur non eam designet, nisi ejusmodi notis , 
quie saltem. ei cuni altera C:esarea conimunes sint. 
Quod autem objicit Tillemontius ex eo quod Gre- 


(f) Vita Const. c. 45, p. 948. 
(y) Epist. 76. 

(^) Epist. 74. 

(i) Or. 45, n. 15. 

(j) lbid., n. 15. 


165 


VITA 5. GREGORII. 


166 


gorius Cisaream, de qua loquitur, « civitatem no- Α est. tempestas, quam egregio metro cecinit. (ὦ). 


stram » appellet, quia. « ipsius studiorum dux et 
magistra exstitit ; » quod , inquam , objicit vir do- 
etus, ut probet hzc. verba non. esse accipienda de 
Gesarea  Cappadocie , quam  6regorio. « suam » 
aliis de causis, atque imprimis quod su: provincie 
metropolis esset, appellare licebat, in ipsum rege- 
ritur. Etenim, cum. Cisaream Gregorius ob. disci- 
plinas, quas ibi hauserat, non solum ob metropoli- 
tica jura, « suam » diceret ; rationem addere debuit, 
cur eam singulari modo suam appellaret , alioqui 
nemo non existimasset eum ad. jura metropolis re- 
spicere (a). 


XXXI, Litterarum amore in. Paleestinam se confert. 


Idem litterarum amor, qui Dasilium et Gregorium 
Ciesareze Cappadocum | conjunxerat , alterum ab ix- 
tero distraxit. Basilius namque inde profectus est 
Constantinopolim , Gregorius vero. in. Paliestinam 
navigabit ; « Ob artis oratori amorem in Pale- 
stinz scholis, tum florentibus, moratus.(b) » lilustrea 
enim erant schoke ill: ac llorentissime , in. quibus 
ex Christianis olim, Pamphilus martyr, Eusebius , 
aliique doctissimi viri professi fueraut; his auteal 
temporibus, Tlesperium Gregorius, ut scribit Hie- 
ronymus, rhetorem, eloquenti: prieceptorem ha- 
buit; et inter socios Euzoium , qui postea , — impe- 
rante Valente, patrocinio Arianorum ereatus episco- 
pus, Cosariensem sedem occupavit. 

XXNXII.. Alexandriam petit. 

Aliquandiu. commoratus in Palestina Gregorius C 
Alexandriam se contulit, cujus urbis scholas olim 
illustrarant Clemens, Origenes, aliique viri pielate 
et scientia commendandi, et quas demum Didymus 
celebriores reddidit. Adhue noster Gregorius, licet 
ex voto Deo oblatus, erat catechumenus, ex. usu, 
seu potius abusu illorum temporum, antiquis Eccle - 
Si: moribus traditionibusque apostolicis adversante, 
quem ipse postmodum Gregorius, Basilius, Grego- 
rius Nyssenus graviter insectati sunt, 
XXNXIIL-XXXIV. Athenas. navigat. et gravi. tempe- 

state jactatur. — Validitas baptismi per laicos 

collati non. satis nota Grecis. 

Demum haustis utriusque C:sare: et Alexandrize 
scientiarum fontibus, majori animi ardore Athena- 
rum flumina sitiens, morzque impatiens, conscensa 
navi ZEginea cirea medium Novembrem, quo tem- * 
pore periculosissimae tempestates exoriri solent, in 
Griciam per mare Parthenicum navigat. Itaque vix 
jam paululum: navis processerat, cum gravis exorta 


(a) Serupulum aliquem mihi injiciunt verba Gre— 
gor orat. in laudem Caesarii (or. 7, n. 6) , ubi 
postquam de prima educatione Cesari, suaque 
ipsius mentionem fecit, sic prosequitur : « Cum jain 
peregrinationis tempus esse videretur, ac tum pri- 
mum alter ab altero distracti sumus ; ezo nimirum 
ob artis oratori amorem, in. Palestine scholis , 
tum florentibus, moratus, ille autem. Alexandriain 
profeetus. » Si eum primum Gregorius et Giesarius 
alter ab altero distracti sunt, Gregorius Paliestinain 
peuit, et in scholis est moratus, Cisarea Βαϊ οι, 


Omnia praesentem. omnibus mortem intentabant : 

Gregorio autem mors aniin:ze longe majorem formi- 

dinem afferebat. « In periculum enim. miser vene- 

ram, inquit (d), ne non initiatus e vita discederem, 
spiritualem aquam inter exitiosas et. mortiferas 
undas desiderans, ». Clamabalt, obsecrabat, breve 
quoddam temporis spatium expetebat ; tantos. de- 
mum gemitus edebat, ut ceteri, quod vix credibile 
est, omissis quisque propriis calamitatibus , suas 
Gregorii ejulatibus preces jungerent, ejus infortunio 
condolentes. Omnes, etiam qui Deum ante non no- 
rant, Deum invocabant, ut. scribit. Gregorius (e) ; 
quod certe argumento est plures in ea navi. fuisse 
fideles Christianos , baptismo initiatos , à quibus et 
ipse Gregorius necessitate compulsus eum petere et 
suscipere poterat (f) : quod quidem licere docent 

"Tertullianus, Hieronymus, Augustinus , aliique do- 

clores, atque etiam approbat Ecclesia. Quomodo 

ergo ipsi in mentem non venit, ut ἃ vectorum quo- 
piam baptismum peteret? Validitas  baptisni per 
laicos collati non. satis nota fuisse Graecis videlur. 

Sic Basilius, post Cyprianum et Firmilianum , in 

epistola canonica , canone 1? : « Quare eos, in- 

quit (q), qui ab ipsorum partibus stabunt, tanquam 

a laicis baptizatos, jusserunt ves? Ecclesie. bapti- 

smale ad. Ecclesiam venientes expergari. » Quibus 

verbis liquet. collatum a laicis baptisma irritum 
apud Griecos habitum fuisse. 

XXXV-NXX VI. Promittit Gregorius se Deo victurum 
si sospes evadat, — Parentum. se precibus. serva- 
Ium agnoscit. 

Per viginti dies swviit tempestas, totidemque die- 
bus ge mebundus supra puppim jacuit Gregorius , 
Deum supplex exorans, pollicitus si maris periculo 
liberaretur, atque expetito baptismo frueretur, ei, 
à quo salutem accepisset , sese consecraturum. 
« Tuus sum, inclamabat (A) : antea jam eram, 
et nune iterum, Tu me bis accipies , pretiosam tibi 
possessionem , terr:? marisque munus , tibi conse- 
cratum volo parentis et inetu. gravissimo. Tibi vi- 
vam, si duplex periculum effugero; Si me perire 
siveris, cultor tibi peribit. Expergiscere mihi, aut 
gradere, et metum compesce, » Vix hiec dixerat, 
cum statim sedata est οἱ commutata in auram pro- 
cella. Servatum se agnoscit Gregorius (i) precibus 
parentum, qui in somnis admonili quem in casum 
adductus esset filius, orationibus ac lacrymis Deum 
obsecraverant ut periclitanti opem ferret. Quin et 
in ipsa periculi flamma, juveni cuidam ex vectlori- 


non Cappadoeum est intelligenda , nisi. dixerimus 
utrumque. tune. versatum. Ciesare:e. Cappadocunr, 
unde alter Paliestinam , alter Alexandriam pelitt. 

(0) Or. 10, p. 165, A. 

(c) Carm. De Vita. sua, v. 151 et seq. 

(d) Or. 18, n. 151. 

(e) Boll., 9 Maii, p. 579. 

(1) Villem., t. IX , p. 526. 

(4) T. Ill nove edit., p. 270. 

(4) Carm. De Vita sua, v. 194 et seq. 

(ἢ Or. 13, n. 51. 


151 


VITA S. GREGORII. 


16s 


bus, qui Gregorio charissimus erat, visa est in som- A XXXVIII-XL. Stolido. ritui subducit. Basilium Gre- 


nis mater ejus Nonna mare conscendere, arreptam- 
que navim ad terram protrahere : qua visione 
perspecta οἱ narrata, Sslaliin. conseenta est tran- 
quillitas (a). Tum vectores omnes, quotquot infide- 
les erant, se Dei, quem colebat Gregorius, benigui- 
lale servatos agnoscentes et confitentes , Christia- 
nam religionem ex animo amplexati , duplicem 
vacti sunt salutem. « Hujus ipsi periculi, inquit 
Gregorius (b), donum exstitimus : ut enim nos Deo 
voveramus, si discrimen effugeremus ; ita periculo 
liberati, nos etiam ipsos obtulimus. » Quibus ver- 
bis Gregorius, si Baronio fides (c), se et vectores 
sacro baptismate tum fuisse initiatos significat. 
XXX VII. Athenas advenit circa annum 350. 

Interim. navis tranquillum. per zquor Rhodum 
appulit, Rhodo ZEginam, indeque solvens secundis 
fluctibus tandem expetitas Gregorius Athenas pei- 
venil. Quo autem anno pervenerit, certo definire 
difficile fuerit, Tantummodo ex ipso discimus, οὐ τὰ 
imberbem adhuc fuisse , cum litterarum amore ix- 
census Athenas petiit, His enim verbis narrare in- 
cipic tempestatem, quie in hane urbem nave ten- 
denli supervenit : 

(d) Lanwgo nondum genas texerat, tamen 
Me litterarum ceperat [ervens amor, etc. 

In oratione quoque xri, n. 25, ait se el Basi- 
lium Athenis in patriam reduces « ex imberbibus 
viros factos, » χαὶ τελοῦμεν εἰς ἄνδρας ἐξ ἀγε- 
νείων. Quod certe funditus evertit eorum opinionem, 
qui eum triginta annos Athenis studio ΘΟ θη 
impendisse sentiunt, Verba tamen Gregorii, ut ve- 
rum fatear, sic accipi et quidem recte possunt, ut 
iniberbem fuisse existimemus, cum primum pater- 
nam domum reliquit ut plurimas urbes peragraret 
studiorum causa, C:esaream utramque , Alexan- 
driam, et tandem Athenas , quas potissimum adire 
cupiebat, tanquam litterarum sedem et domicilium. 
Mas igitur, ut verisimile est, adiit circa annum 
$50; si quidem Athenis jam versabatur, cum eo 
venit, anno. 551, Basilius, eujus adventum jam fama 
nuntiabat, magnamque omnibus exspectationem 
moverat, precipue autem Gregorio , qui Athenas 
Basilii adventu « aureas » sibi factas singulari amc 
ris declaratione significabat : « Athenas mihi vere 
aureas, inquit, (e) , ac, si cuiquam alii, bonorum 


parentes. Nam illie. mihi-hominem, non illum qui- 


dem ante ignotum , sed lamen plenius noscendun 
prabuerunt, Ae doctrinam exquirens, beatitudinem 
reperi ; mihique dispari modo idem quod Sauli ac- 
cidit, qui patris asinas quierens, regnum invenit..... 
Hbebant nos. Athenze, velut fixum quemdam flu- 
ininis, ex eodem patri fonte in diversas regiones 
docirinz cupiditate disseetos, rursumque velut. ex 
composito, Deo videlicet ita impellente, coeuntes. » 


fa) Vit. Greq., p. 5. 

(^) Or. 48, n. 51. 

(c) 9 Maii, p. 578. 

(4) Carm. De Vita sua, v. 113, 


gorius. — Opem fert contra Armenios. — Arciis- 
sima Basilium inter et Gregorium necessitudo, 


Omnibus humanitatis officiis Dasilium suscepit 
Gregorius; gratamque imprimis ei operam adve- 
nienti prebuit, virum gravem et modestum subdu- 
cendo stolidze ludifieationi Athenis usitatze erga no- 
vos discipulos, qui in hauc urbem se conferebant. 
Insanum hune ritum , in oratione De Basilii laudi- 
bus, eleganter describit Gregorius ; qui mox adver- 
Sus Armenios quosdam non minorem amico opem 
tulit, Hi nimirum | Armenii Basilii olim sub ipsius 
patre condiscipuli, invidis oculis ejus laudes con- 
spieientes, tanquam Athenis diutius commorati, te- 
mere lacessebant Basilium, a quo facile refelleban- 
tur, Gregorius quidem, Athenarum amans, ipsarum 
sslimationem in Armeniis a Da:ilio superatis pe- 
riclitari στα ferens; veritus ne civitas aliquid dede- 
coris acciperet, si novus accola antiquiores supera- 
ret, primo Armeniis opem ferebat ; at ubi perfiduin 
eorum esse consilium perspexit, totum se ad Ba- 
silium vertit, eoque juvante Armenii penitus pro« 
fligati. « (f) Hxc altera, Basilio et Gregorio, ami- 
citi: non jam scintilla, sed fax clara et sublimis 
accenditur. » His namque amicitia olficiis Grego- 
rius adeo sibi Basilium conciliavit, Dasilius autem 
morum gravitate adeo Gregorium devinxil, ut una- 
nimes simul effecti, sibi quisque felieissimus vide- 
relur quod talem tantumque nactus esset amicum, 
H:ee sunt arctissimie Basilium. inter et. Gregorium 
amicitie fundamenta. Perfectissimum istud est ami- 
citi; Christian: exemplar, quo noti ae celebres 
fuere, tum hominibus sux aetatis, tum omnibus re- 
lro s:eculis. 


XLI, XLII. Crescit amicitia inter Gregorium et Ba- 
silium. Una utrique anima esse videbatur. Unum 
utrique studium erat virtus. 


Crevit adhuc progressu temporis tam sancta - 
amicitia voluntatuin ac studiorum consentione. Cum 
enim mutuum inter se confessi fuissent desiderium 
sectandz philosophie, tum uterque alteri. quidvis 
erat, contubernalis, convietor, concors, unum spe- 
clans, lisdem rebus gaudens. Quis digne seripserit 
priclaros tam eximi: necessitudinis fructus? Eccui 

D tanta dicendi copia, ut utriusque tum in litteris, 
Qum in pietate progressus enarrare queat ? Unus 
id posset exsequi Gregorius. « Par spes doctring, 
inquit (g), hoc est, rei omnium invidiosissimo, nos 
ducebat : et tamen aberat invidia, :&emulatio autem 
in pretio habebatur. Hoc utrique. certamen, non 
uter primas ferret, sed uter alteri eas concederet , 
uterque enim alterius gloriam pro sua ducebat Una 
utrique anima. vilebaur, duo corpora ferens... 
Unum utrique opus el studium virtus erat, et ad 
futuras spes vivere, nosque ita comparare, ul, 


(e) Or. 45, n. 14 et 45. 
([) Mid., n. 15, 17., 
(4) lbid., n. 20. 


159 


VITA. S. GREGOILUL 170 


ante discessum ex hac vita, bine migraremus. Quod A est, et eariminibus leges priseribit ; slve ia omuibus 


quidem nobis ob oculos ponentes, vitam actionesque 

omnes nostras dirigebamus , tum divini priecepti 

ductum sequentes , tum alter alteri virtutis studium 

€xacuentes; atque, nisi hoe arrogantius dicere vi- 

dear, uterque alteri norma etamussis eramus, qua 

rectum ἃ pravo discernitur. Non enim. cum soda- 

lium nostrorum. petulantissimis et impudicissimis , 

sed emm castissimis consuetudinem habebamus ; 

nec eum pugnacissimis, sed eum paeatissimis, iisque, 
quorum consuetudo maximos fructus. afferebat : 
illud. nimirum exploratum habentes , facilius esse 
vitium contrahere, quam virtutem impertiri ; quem- 

admodum etiam facilius esse morbo alieno infici , 

quam sanitatem largiri. Disciplinis porro, nou tam 

jucundissimis , quam optimis obleetabamur : nam 
hine quoque, vel ad virtutem, vel ad vitium, juvenes 
informantur. » 

XLII-XLV. In sacris domibus assidui. Christiani 
et esse et nominari volunt. Pesti[erie aliis Athena, 
nihil illis nocent, sed ad fidem confirmant. 

« Du: nobis vi: note erant : altera. prima. et 
priestantior, allera secunda et inferioris pretii : illa 
nempe, qui ad sacras nostras domos, eosque qui 
illie erant. doctores , ferebat; liec autem , quie ad 
externos przeceptores, Cieteras omnes, qux ad festa, 
spectacula, celebres conventus, epulas ducebant, 
iquo ac libenti animo aliis reliqueramus.... Jam 
cum aliis alia quzdam cognomenta sint, vcl a pa- 
rentibus accepta, vel ex seipsis, hoe est ex propriis 
vite studiis institutisque comparata : nobis contra 
magna res et magnum nomen erat , Christianos et 
esse et nominari... Atque, ut rem in pauca contra- 
liam, pestiferze quidem aliis, quod ad anim: salu- 
tem attinet, Athen: sunt... nobis autem nihil detri- 
menti ab iis allatum est, utpote qui animo cominu- 
niti et obsepti eramus. Quin potius hine ad fidem 
confirmati sumus. » lude contigit, ut egregium illud 
par amicorum , non in universa Graecia solum , sed 
extra Grieciam celebraretur ; et cum eorum magistri 
famam Athenarum adequarent, ipsi quoque, ubi- 
cunque noli erant magistri , in hominum Ore ver- 
sarentur, et Oresti ac Piladi longe ab omnibus 
praferrentur. 


Quidquid prieterea. de Basilio privaum Gregorius D 


honorifice przdicat, de ipso quoque Gregorio intel- 
ligendum esse nemini dubitare licet, quamvis id 
silentio pretermittat vir Lam modestus, ut (a) « laudes 
suas ne ab alio quidem unquam pr:edicari patere- 
tur, » Dicere ergo liceat, cum Vitze ipsius scriptore, 
de Gregorio, quod ipse Gregorius noster de Dasilio 
scripsit; nempe Gregorium his preditum fuisse 
moribus, qui etiam sine doctrina laudem habuis- 
sent ; sed ad hos mores et egregiam indolem tantam 
accessisse doectrin: copiam, ut nemo curm eo come 
parandus esset, sive in rhetorica, quae linguam ad 
Griecisinum forinat, historiam colligit, metris. pra:- 

(4) Or. i n. 92. 

(b) Or. 5, n. 24 

Parnot, Gn. XNXV. 


philosoplie partibus : ne geometriam quidem ab e 
neglectam fuisse, nec astronomiam, nec. arithmeti- 
eam; sed iis relictis , quie ad pietatem. prodesse 
non poterant, tantum ex iis disciplinis sibi sum- 
psisse , quantum satis erat, ul ab iis, qui éese ii 
lioc genere venditabant, exagitari non posset. 
XLVI. Proceptores quibus usus est Athenis. 

Prieceptores , quibus usus est Atheuis Gregorius, 
apud tot hoinines celebres erant, apud quot Athene 
ipsie, Hi fuere Himerius et. Prowresius :: primus 
gentilis erat, alter vero Christianus. Is, ob dicendi 
copiam, primum in Gallias, inde Romam a Constan- 
lio missus, illic ex senatusconsulto donatus est 
statua. ejusmodi inscriptione nobilitata : REGINA RE- 
RUM ROMA REGI ELOQUENTLE. Christianum hunc dixi- 
mus, quidquid scripserit Éunapius, qui hune ut 
gentilem sibi vindicat. Prowresius enim. Christiane 
religioni sic addictus. fuit, ut cum Julianus , lege 
data ne Christiani liberalium artium — doctores 
essent, ipsi Cliristianos docere permisisset , scliolam 
sponte deseruerit : quod ex llieronymo discimus. 
Quin ipse Eunapius scribit, Prowresium sententia 
Juliani a lectione remotuin fuisse. Au vero Julianus, 
etllinicorum philosophorum studiosissimus, senten- 
tia sua a lectione removisset. Pro:resium , nisi 
Christianam religionem fuisset professus? 

XLVII. De Juliano Gregorii auguritm. 

Habuit Athenis Gregorius, inter studiorum socios, 
Julianum. ex:equatorem, quem in oratione decima 
nona (n. 42 et 16) alloquitur; alterum ite: Julia- 
num longe famosiorem. Is erat Julianus, Constantii 
Augusti successor, sua a religione Cüzistiaua. de- 
fectione notissimus , omnibusque retro. s:eculis 
exsecrandus. Cum Athenas venisset circa. annum 
555 medium, ubi primum cum eo congressus est 
Gregorius, hominem novit; et quidquid postea in- 
felix comprobavit eventus, perspexit et pr:enuntiare 
non dubitavit his verbis (b) : « Quale Romanorum 
regio malum alit! » Οἷον χαχὸν f, Ῥωμαίων τρέφε: 
πόλις. 

XLVIII, Reditum in patriam meditatur. 

Non diu post Juliani adventum , Grezorius et Ba- 
sillius, plena doetrin:e mercibus nave, reditum in 
patriam , ut initum sanclioris instituti. consilium 
perficiant , meditantur (c). « Aderat discessus dies, 
et quidquid ad discessum pertinebat, estremi allo- 
cutiones, proseculiones, revocationes, gemilus, con- 
plexus , lacrymz. » Tum eos cireumstat  soda- 
lium (d), zqualium, ac magistrorum etiam non- 
nullorum chorus : negant se eis abeundi potestatem 
faeturos; obsecrant, vim faciunt, hortantur, spon- 
«lent se caleulis suis daturos eloqueniie principatuim 
Gregorio : nihil non efficiunt ut reditum interclu- 
dant. Omnia perrumpit Basilius; sed Gregorius , 
partim amicorum precibus emollitus, partim ab 
ipso Dasilio proditus, sie enim ipse Basilium ineu- 

(c) Or. 45, n. 21. 

(d) Carm. De vita sua, v. 243 et seq 

6 


11| VITA S. GREGORIT. 


112 


Sat, viclus est, et invitus Athenis remansit. Verum A ciurum me receperam ut tecum vite consuetudinem 


cum diu ab anim: su:e dimidio separari zgre ferret, 
δι pro»terea patri: parentumque desiderio tenere- 
tur, paulo post furtim se subduxit et ad suos rever- 
Sas est, « Nec tamen in longum, inquit (a) , mihi 
producta est hiec calamilas.... Sed non ita multo 
lempore Athenis postea commoratus, velut prz 
animi desiderio equum illum Homericum imitor, 
perfractisque.eorum , a quibus retinebar, vinculis , 
campos pedibus pulso, atque ad sodalem meum 
impetu. feror. » Id contigit anno 356, aul forsan 
ineunte 557. 
XLIX. Ad. parentes cum [ratre Cesario simul redit. 
Digressus Athenis Gregorius Constantinopolim 
terra petii; quam in urbem Caesarius ejus frater 
Alexandria profectus, eodera tempore appulit. Quod 
quidem Gregorius non temere ac fortuito, sed sin- 
gulari Dei providentia, parentum votis favente, con- 
ligisse observat (b). « Pia namque mater, materno 
quodam voto, atque amoris erga filios pleno, ,hoc 
optabat, quemadmodum ambos eodem lempore 
emiserat, sic ambos quoque simul redeuntes cer- 
neret. » ]taque Ciwsarius, spretis honoribus quibus 
princeps civitas ipseque imperator eum relinere 
nitebantur, proposito nobili matrimonio oblataque 
senatoria dignitate, itineris socium ac comitem fra- 
wi se adjunxit, atque ità ad paternam domum, 
unde simul emissi fuerant, simul rediere, 


L, Ll. Rogatus a parentibus et. civibus , mundo ali- 
quantulum temporis impendit. Pietas erga parentes 
domi retinet Gregorium , ibique monasticam vitam 
agit. 

Bedux in patriam Gregorius, ut Basilius in suam, 
mundo οἱ scen:z aliquantulum temporis impendit, 
quamvis ab ambitione et theatrica ingenii ostenta- 
lione quam maxime abhorreret ; sed civibus et ami- 
cis rogantibus, ut comportatas ab exteris regionibus 
opes promeret, ingenii sui specimina denegare non 
licuit; et, ut ipsius verbis utar (c), amicis saltavit, 
τοῖς φίλοις ὠρχησάμην. Propositum namque ipsi 
erat ab initio, projectis omnibus, etiam facundi:e 
jaboribus, uni philosophi: operam dare, seu vitani 
monasticam amplecti. Si Rufino (d) credendum , 
rhetoricite munus magnifice Basilius exercuit , 
Gregorius vero magnificentius contempsit. Basilio 
eliam, cum Athenis versarentur, promiserat, se 
cum eo in eamdem solitudinem recessurum. Verum 
in sedes paternas reversum :elas senilis parentum 
domi manere compulit, ut eorum curam haberet , 
datamque amico fidem debite parentibus pietati 
posthabere coegit. « Promissis rou steti, fateor, » 
inquit querelis Basilii respondens (e) : « quippe jam 
inde ab Athenis illiusque loci amicitia et animorum 
connexione ( nec enim aptius verbum oecurrit ) fa- 


(a) Or. 45, n. 24. 

(b) Or. 7, n. 8. 

(2) Carm. De vita sua, v. 
(d) Hist., lib. ἡ, Ὁ. 9. 


" "t 
(e) E.p'sL. al. ὃ. 


274. 


haberem, simulque philosopharer. Fidem autem 
fefelli, haud sponte ace libenter: verum quod lex 
legem superarit, ea nimirum, quie parentes colere 
jubet, legem sodalitatis ac familiaritatis. » Interea 
tamen Gregorius, quantum ipsi lieuit, quod Deo 
promiserat, vit» genus est secutus ; cumque ipsi in 
solitudinem sese recipiendi facultas nou daretur, 
ab amici consortio abstractus sic vitam in paternis 
wdibus instituit, ut media quadam via incedens, 
cum actioni tum contemplationi vacaret. Quippe 
media haec via, tametsi illud vitx genus non esset, 
quod se in solitudine cum Basilio acturum promi- 
serat, minime tamen a propositze philosophiae scopo 
aliena erat. Imo vita ipsa monastica erat, si minus 
corpore in deserto et solitudine acta, saltem mente 
et moribus. « Morum enim est vita monastica , non 
corporum, » ut ipse Gregorius his verbis testa- 
Qr (f), ubi viam illam mediam describit : Τρόπων 
γὰρ εἶναι τὴν μονὴν, οὐ σωμάτων. Sie etiam Sozo- 
menus, φιλοσοφοῦντας, monachos appellat non tan- 
Qum eos « qui in solitudine delituerunt, » verum 
eliam eos, « qui, liceL in media civitatum turba, 
vixerint viles et abjecti, nec a vulgo ullatenus dis- 
crepantes (g).» Veram igitur monachi vitam in domo 
paterna, nondum in eremo, agebat Gregorius ; vere- 
que monachus, non corpore, sed vita et moribus 
fuit. j 


Lil. Vitam monasticam se amplexurum, ctiam voto 
se astrinxerat, 

Quisenimvero piura, quam quie prestitit Gregorius, 
requirat ut quis vitam monasticam egisse eredatur, 
el monachus existimandus sit, eo maxime tempore 
quo nondun erat in usu solemnis votorum Deo 
nuncupatio? Sua eum mater Deo dicavit, a quo 
acceperat; quicunque mater fuerat pollicita, Gre- 
gorius rata habuit. Ipse non semel se Deo obtulit et 
addixit; vitam monasticam amplexurum etiam voto 
se astrinxiL, cum tempestate jactatus in periculo, 
quod precibus et voto propulsavit, versaretur. Pro- 
missa fideliter perfecit. (4h). Omnia, etiam facundie 
labores, contempsit non secus ac illi duo philosophi, 
quoru:n alter pradia sua dereliquit, alter collectum 
ex venditis agris argentum in mare projecit (i). 
Missum fuit matrimoniurm, castitatem vovit, quam 
amplecti fixum ipsi immotumque semper fuit : Πά- 
Aat δεδογμένον τ᾽ ἣν ; omnibus se penitus exuit : 
« Cetera. quidem, inquit (j), mandato et Spiri- 
tui reliqui ; ac pretiosam margaritam cui omnibus 
iis, αὐ quondam habebam, commutavi ; factusque 
sum, aut, ut rectius loquar, fieri opto magnus ille 
negotiator, qui exiguis rebus atque omnino paor- 
iuris magna et aeterna. emit. » 


(f) Carm. De vita sua, v. 529. 
(4) Sozo., l. 11, 6. 47, y. 528. 
(AY Carm. De vita sua, v. 2192. 
(i) lbid., v. 285. 

3.) Or. 6, n. 5. 


415 


VITA S. GREGORIF, 


47) 


LII. Baptisma suscipit. Quo tempore non constat. A omnibus se exuerit, quod dudum statuerat, ρους 


Tau perfectum vile genus haud dubie aggressus 
est Gregorius post susceptum baptisma ; quod quo 
tempore susceperit, inter scriptores non convenil. 
Arbitratur Baronius (a) id contigisse eum. Atlienas 
navi peteret, postquam e perieulo liberatus fuit. 
« Quod autem ait (Gregorius) e periculo liberatum 
ex voto statim se Deo obtulisse, haud aliud. puta- 
mus id esse, quam quod baptismum tantopere expe- 
titum sit assecutus. » Gregorii Vile scriptor ceuset, 
eum distulisse baptisma usque ad tricesimum zeta- 
tis annum, cum Athenis est reversus in. patriam, 
« Nos, inquit. Papebrochius (b), neque ad luem 
commorationis Atheniensis baptismum — dilatum 
fuisse putamus, neque slatim susceptum post nau- 
fragii periculum, sed post alterum vite discrimen 
ἃ terre. motu. » Idem Papebrochius (c), in appeu- 
dice ad. diem nonam Maii, fingit Gregorium Athe- 
nis excurrisse Antiochiam, ut Libanium audiret, 
eaque oceasione Nazianzo iter habuisse ut susce- 
ptum patri: episcopatum patri gratularetur, ejusque 
manibus baptismum suscepisse, atque iterum Atlie- 
nas se contulisse. Sed ligmenta hae sunt, quie 
nullo penitus nituntur fundamento. Praeterea. Liba- 
nius Antiochi:e non nisi post. annum 551. docuit. 
lique standum est, ul nobis videtur, Gregorii 
presbyleri sententie, qui scribit. (d) Gregorium 
nostrum patri: restitutum , primum divino. bapii- 
seite tinctum, vi et facultate jain. ante. collustra- 
tum. 

LIV. Nunquam jurandi legem sibi indicit et. servat. 

Tum sibi legem nunquam jurandi, quandiu in 
hae vita versaretur, quam etiam usque ad extre- 
mum diem servavit, indixit, Tum sibi consulens, 
Deo se obtulit, ut à mundo sejunctus, cum eo qui 
solus purissimus est vite consuetudine jungeretur, 
atque ex sacrorum librorum farailiari leetione ve- 
ritatis. splendorem hauriret. Quod etiam per om- 
nem vitam facere non destitit. « monachus esse 
potius habens, » inquit ejus Vite scriptor, « quam 
mundanus, et pauper quam quistuarius, » Tunc 
ei, qui eum in sortem accepit et servavit, omnia 
dono dedit, opes, splendorem, etc. « Nam ceteris 
in rebus, iuquit (e), me quovis homine segnio- 
rem ac languidiorem esse non inlicior, omnem enim 
cupiditatem. abjeci, ex quo Christo nomen dedi, » 
ἀφ᾽ οὗ Χριστῷ συνεταξάμην; « neque ex. omnibus 
rebus, qui aliis jucundze et. expetendze videri so- 
lent, ulla teneor, non opibus, » etc. Plurima alia 
fas hic esset referre de vila gestisque Gregorii post 
susceplum baptisma, cujus gralia eo uberior 
iuit (f), quod simul se ascetic:e vite consecrarit et 


u) Bolt., 9 Maii, p. 578, col. 1. 

b) 9 Mail, p. 579. 

c) Tom. VII Maii, p. 659, col. 4 et 2. 
(d) Vit. p. 8. 

e) Or. 24, n. 3. 

n Carm. De vita sua, v. 270, 

(4) Till., t. IX, p. 357. 


θέμην ῥίψαι, ut Cliristum totus indueret, 
LV. Non affeclu tantum, sed reipsa se exuit Grego- 
rius, 

Nee vero alfeeiu tantum, ut. quibusdam. visum 
est, sed reipsa omnibus se bonis exuit Gregorius. 
Nihil contra ex ipsius testamento objici polest; si- 
quidem, pro temporum illorum consuetudine, pa- 
rentum hizereditatem ipsi adire licebat (g). Pravterea 
non ileirco hereditatem adiit, ut eam sibi serva- 
ret; sed ut piorum parentum, qui facultates suas 
pauperibus erogandas reliquerant, extremas volun- 
lates exsequeretur, Quinimo, ne in episcopatu qui- 
dem minus pauper exstitit. Factus Sasimorum  epi- 
scopus, nec panem quidem habere se ait (A), quem 
liospiti offerat, μήδ᾽ ἄρτον ἔξων τῷ ξένῳ διαχλάσαι. 
Neque ditior fuit Constantinopoli. « Pecunias, » in- 
quit (1), « eripient? Si meas quidem, ipsi eadein 
opera pennas etiam, quibus minime indutus suin, 
abscindant. » ln carmine, quo Julianum | exiequatg- 
rem rogat, ut rem familiarem vectigalibus eximat, 
aüit(j ).suas se opes pauperibus, studio ferend:z cru- 


. cis, erogasse, easque communem navigantibus por- 


lum esse, commune indigentibus auxilium. Alio in 
carmine (Kk) se ipse interrogans ubi sint opes, re- 
spondet : « Partem Deus habet, partem alteram sce 
leratus li vor rapacibus manibus tradidit. » Scribens 
amico qui nonnullos ab eo libros poposcerat, his 
eum verbis alloquitur (/) : « Quod si tbi. videtur 
minime philosophicum esse librorum pretium po- 
stulare, tu mihi pecuniam. solve, objectionem | au- 
tem tuam solvent pauperes. » Qu:e quidem. omnia 
Gregorium omnibus se facultatibus exuisse liquido 
demonstrant. 


LVI, LVII. Omnia , litteras quoque, Ghristo dimisit 
Alia vana, ulia est utilis eloquentia, famula verbi. 
Hanc sibi et amicis exoptat. Gregorius. Hauc so- 
lam complectitur : hac quam mazime delectatur. 
Nihil enim sibi ex omnibus servavit prizter elo- 

quentiam, quam tanto. labore, peragratis pluribus 

Orieutis atque Occidentis regionibus comparaverat : 

« Unum mihi in amoribus fuit, inquit (m), litte- 

rarum decus, quas mihi compararunt Oriens et 

Occidens, et Griecise ornamentum, Athenze, Iu. [iis 

diu multumque laboravi; sed et illas pronas corani 

Christo demisi, humique aflixi, cedentes magno Dei 

Verbo, quod omnem human: menlis varium et 

inutabilem sermonem longe superat, » Cielera. qui- 

dem omnia volentibus reliquit, opes, generis no- 
bilitatem, gloriam, etc. ; at eloquentiam solam com- 
plexus est, nec suscepti, ut eam sibi. comparare!, 
laboris eum unquam penituit, Ut euin vana et 


(A) Carm. De Vita sua, v. 410. 
(1) Or. 26, n. 16. 

(7) Carm, al. 49, ad Julian. 
(K) Cari. al. 8, ad seipsum. 
(ἢ Ep. al. 199. 


(m) Carin. De reb. suis, v. 98 et seq. 


2 
io 


VITA S. GREGORII. 


110 


inutilis est eloquentia, qux in verbis duntaxat sita A et vitam solitariam ageret, et parentibus debitam 


est, quam aspernatur et damnat Gregorius ; sic alia 
est cujus utilitatem agnoscit, et patrocinium adver- 
sus Julianum suscipit, quem in nulla re magis ini- 
quum et sceleratum se przbuisse existimat, quam 
cum sermones eripere Christianis tentavit. « Unde 
igiiur, » inquit Julianum alloquens (a), « homo 
omnium levissime, hoe tibi in mentem venit, ut 
sermones Christianis eriperes? » Sic Christianam 
eloquentiam tuetur contra Apostatlam ; hanc sibi 
et amicis exoptat : « (b) Atque utinam mili, ami- 
cisque meis sermonum robur adsit! » Hanc solam se 
complecti, utpote verbi famulam, nec unquam li- 
benter neglecturum hane possessionem fatetur; 
quin potius eam et colere et exosculari, majorem- 
que ex ea voluptatem capere, quam ex omnibus 
iliis rebus in ünum collectis, quibus plerique de- 
lectantur : hanc sibi totius vite sociam, ut probum 
consiliarium, atque congerronem , et ducem vize in 
calum ferentis, ae promptam commilitonem adscí- 
scere. Et quia jueunditatem omnem humi sitam as- 
pernabatur, omnis illius amor post Deum im elo- 


quentiam Christianam effusus est, vel potius in- 


Deum quoque, quandoquidem ad Deum cum pru- 
dentia rapit, per quam etiam Deus sincere percipi- 
tur, et conservatur, atque in nobis adolescit. 


LVII. Fidem datam Deo mon [efellit Gregorius : 
quo modo datam Basilio [e[ellerit. 


Sed quo nos rapit oratio, de Gregorii effuso in 
eloquentiam amore disserentes? Ad ipsum Grego- 
rium revertamur, quem Athenis reducem in domo 
paterna reliquimus, media incedentem via quam 
inierat, ut simul voti sponsionem, qua Deo obliga- 
tus erat, impleret, et. debite. parentibus pietati 
faceret satis, sie agendo, vitamque instituendo ut 
alterum. alteri non postponeret, sed utrumque 
expleret. Basilii quidem querelis respondens Gre- 
gorius, fatetur se promissis non stetisse, et fidem 
fefellisse. Verum promissa hiec et fidem datam Βὰ- 
silio intelligit, cui Athenis se cum ipso in solitudi- 
nem, ui vitam ageret solitariam, recessurum pro- 
miserat. His promissis, ut jam memoratum est, non 
stetit, hanc fidem fefellit : « (c) Haud sponte ac li- 
benter ; sed quod lex legem superarit , ea nimirum, 
qux parentes colere jubet, lezem sodalitatis ac. fa- 
miliaritatis. » Sed fidem datam Deo nullatenus fe- 
fellit, promissisque stetit, eam primum in :edibus 
paternis vitam agendo, quam in solitudine acturum 
se fuerat pollieitus; ac deinde in eremo, in. quam 
ubi primum licuit se recepit. 


LIX. Vitam quoque solitariam egisse Gregorium in 
Tiberina, in qua situm erat Arianzum, credibile est. 


Quin etiam credibile est Gregorium, cum Athenis 
in :edes paternas rediisset, hinc in Tiberinam regio- 
nem se contulisse, ubi Arianzum rus, ejus natale 
solum, situm erat non longe a Nazianzo ; uL simul 

(a) Or. 4, n. 101. 

(b? Ibid., n. 100. 

(c) Ep. al. 8. 

(4) Vita Basil., p. 46. 


charitatem posset exhibere; ac preterea datam 
fidem Basilio servaret, quem. ut in hanc solitudinem 
se conferret litteris invitavit. Hluc venisse Basilium 
verisimile est, quamvis longas non duxerit moras. 
Novi editionis epistolarum Basilii auctor agnoscit, 
primo Basilium in Tiberinam recipere sese voluisse, 
quod kis epist. 14 verbis confirmat (d):« Nune 
igitur intelligis, quo ego periculi stultus venerim, 
qui locum ejusmodi cum Tiberina, orbis terrarum 
barathro, commutare contenderim. » 

LX-LX!H. Nihil minus esse videbatur Gregorius in 
domo paterna, quam quod. reipsa erat. Molestias 
parit Gregorio rei [amiliaris cura. Basilium invi- 
{αι ut ad se veniat, ut omnia sint communia. 

Quo ergo tempore Gregorius confectorum annis 
pareutum curam gessit, nihil minus esse videbatur 
quam quod reipsa erat. Pars namque ejus philoso- 
phize hoe fuit, « (e) Non videri primarize vitae labo- 
res exantlare, magisque esse quam videri Deo ami- 
cum. Sed major eum tenebat monachorum amor, 
quamvis videretur inter multos versari. » Nec mi- 
nus interea parentibus omnem exhibebat sollicitu- 
dinem, eorum senectam fovens, nihil magis pium 
ratus quam primum post Deum parentibus honorem 
prastare.. Verumtamen rei familiaris curam sibi 
maximas fatetur attulisse molestias. « (f) Parentes 
quidem observans et fovens laborantes , spebus ani- 
mum delinieban, inquit, ut optimurm aliquid adim- 
plens, et imposito fangens a natura officio. Certo 
censtat baratliris refertam. esse improborum viam, 
«uandoquidem mihi etiam ex bono malum evenit. 
Nam mult: me et moleste sollicitudines, qu:e men- 
tem ace niembra die ac nocte rodunt, e coelo ani- 
mam in terras dejiciunt. Primum quidem servis ime 
perare quale exitii rete? qui acerbos quidem do- 
minos semper oderunt, pios autem impudenter 
conculeant; nec malis placidi, nec bonis dociles. . . 
Deinde vero rem familiarem administrare, et C:esa- 
ris pondus humeris semper sustinere, ac duram 
audire exactoris vocem... Posthac autem cirea fre- 
quentis fori tumultum, et sedes excelsas, miseris 
litibus sollicitos versari, et sermonum delitigantium 
sirepitu obtundi, ac legum volubilibus laqueis mo- 
lestias pati ; ubi pugni et. labores, ac malis plus tri- 
buitur quam bonis, ipsique legum arbitri utrisque 
venales ; et improbus si ditior sit, is optimus est, » 
Licet tota hie Gregorii ratio in vitx. instituto, 
laude atque admiratione digna videatur, dubitat 
tamen vir sanctüs (g), an hine sibi omnis vitze dif- 
ficultas asperitasque fluxerit, per quam incommo- 
dum ae salebrosum ad philosophiam iter habuerit, 
nec desiderio suo animique proposito satis dignum. 
Quare Basilio scribens objeetanti, quod una secum 
in solitudinem sese non recepisset, quemadmodum 
ab Athenis se facturos muiuo promiserant, da- 

(e) Carm. De vita sua, v. 523. 


(f) Carm. De reb. suis, v. 151 et seq. 
(4) Or. 45, n. 25. 


171 


VITA. S. GREGORII. 


178 


tanque fidem fefellisset, id ultro fatetur, ae promit- A agebatur, et. quam ipse traduxit, cum panis adeo 


tit deinceps se fidem servaturum, « Fidem fefelli, 
inquit (a). . . . non autem prorsus fallam , siqui- 
dem hoc gratum tibi futurum est. Partim enim nos 
lecum erimus, partim ipse nobiscum esse ne, quiso, 
graveris, ut omnia sint communia , et :equalis ami- 
citia. Sic enim fiet, ut nec pareutes maerore afficia- 
mus, et te fruamur. » lta Gregorius amicum invi- 
lat ut ad se veniat, seilicet in solitudinem Tiberin:e 
regionis, qux? eum Nazianzo vicina esset, id mo- 
leste non ferrent parentes, quibus etiam posset sol- 
licitudinem impendere, et siniul cum amico solita- 
riam vitam agere, ut pollicitus fuerat. Non igitur 

Basilius Gregorio, ut visum Bollandistis (b), sed 

Gregorius Basilio suadere conatus est ut in Tibe- 

rinam regionem secederet. Recte t»men.| aiunt se 

non dubitare, quin Arianzum excurrerit Dasilius ad 
visendum amicum. 

LXNIII. Basilius, exstruc!o monasterio, Gregorium 

allicere conatur. 

Interea Basilius, qui docendi munus apud Csa- 
rienses abjecerat, ad quod eum piissima soror Ma- 
crina, nec non Gregorius impulerant, varia in 
Oriente et /Egypto invisit monasteria, et cirea. an- 
num 32358 in patriam reversus, nulla interposita 
mora , in solitudinem sese recipit, ardens studio 
prieclara virtutum exempla imitandi, qu:e in mona- 
steriis /Egypti, Paliestin:e , Coelesyrize et Mesopota- 
mis, non sine stupore conspexerat. ldoneum seces- 
sui locum ad ripam lridis fluvii , qui ex Armenia 
ortus Pontum irrizat, ab omni prorsus hominum 
consuetudine remotum elegit e regione monasterii, 
quod ad alteram ejusdem fluvii ripam Macrina con- 
Sstruxerat, 

LXIV. In solitudinem ad. Basilium se confert : ambo 
vitam. asceticam. agunt. Vite austeritas , rerum 
inopia, manuum labor, etc. 
llic primus omnium in Cappadocia vitam cceno- 

biticam, quam solitariz longe pr:eferendam existi- 

iabat, instituit Dasilius, Optaverat fratrem aliquem 
reperire , qui vitam aseeticam profiteretur, uL. una 
cum eo brevem hujus vite fluctuin. pertransiret. 

Speraverat se cum Gregorio victurum ; sed imposita 

amico fovendz? parentum. senectutis necessitas im- 

pedimento fuit, quo minus id quod inter se, cum 

Athenis versarentur, pacti fuerant , exsequerentur. 

Quapropter eo destitutus pr:sidio , postquam varia 

lustravit monasteria , solus in solitudinem se reci- 

pit; cujus delicias ubi primum delibavit, datis ad 

Gregorium literis, perjueunda loci descriptione 

eum allicere conatus est. Gregorius amici et solitu- 

dinis desiderio flagrans , quam primum licuit, in 

Pontum ad Basilium se contulit, anno 558 vel 559 

(c). Mlic miratur et laudat eximiam fratrum, quos 

ad pietatem Basilius instituebaL, concordiam ; sua- 

vem psalmorum et hymnorum cantum, quo magno- 
pere delectatus fuit; vitam pauperem , quz illic 

(a) Ep. al. 5. 

(6) 9 Maii p. 385, col. 1, not. B. 


b 


durus apponeretur, ut dentes frangeret; lantaque 
erat rerum. omnium inopia , ul nisi mater Basilii 
opportune succurrisset , moriendum fuisset. Com- 
memorat etiam Gregorius laborem manuum , Au- 
gie fimum e domo exportatum ut horti ferti- 
les redderentur, ac immane plaustrum sua et Basilii 
cervice. manibusque tractum. His addit lignorum 
comportationes et lapicidinas. arborum consitiones 
et irrigationes. 

LXV. Studio sacrarum. litterarum incumbit , eoque 

studio mirifice delectatur Gregorius. 

Quod supererat otii ab ascetie:e vite muniis , 
Seripturarum meditationi impendebant. ld longe 
gratissimum erat Gregorio , cui de vilie instituto 
consultanti ac fluetuanti. utrum eligeret , illud prze 
aliis eligendum visum fuerat, in quo frequentius ac 
liberius. saeros libros versare ac meditari posset. 
Ambo igitur concordibus animis, pari studio pari- 
que successu saerze huie lectioni incumbunt, atque 
eos fructus percipiunt, qui non modo in suam ipso- 
rum, verum etiam in. Ecclesie totius utilitatem re- 
dundarunt. Nullus dubito quin hxc ad primum 
Gregorii secessum pertineant, nec dubitare sinunt 
h:xc verba ipsius Gregorii Basilio scribentis, et 
post aliquot annos pristinas illas delicias, quas eum 
ipso iu secessu degustaverat, desiderantis (d) : 
« Quis me secundum pristinorum illorum dierum 
statum constituet, in quibus ego tecum afllictionem 
pro deliciis habebam ?.... Quis psalmodias illas et 
vigilias dabit, atque ad Deum per orationem pere- 
grinationes , illamque velut materia vacantem et 
incorpoream vitam ? Quis fratrum eorum, qui a te 
dii efficiebantur atque. in altum evehebantur, con- 
cordiam animorumque conjunctionem ? Quis virtu- 
lis certamen, et ad eam incitationem, quam scriptis 
legibus ac regulis obfirmavimus? Quis divinorum 
oraculorum studium, lucemque in ipsis ductu atque 
auspieiis Spiritus sancli inventam ? » Cum autem 
in Scripturarum studio plus antiquis seriptori- 
bus quam ingenio proprio tribuerent, plurima 
ex Origene collezerunt observatione digna , qu;e 
in unum corpus redacta Philocaliam | appella- 
runt, 


D LXVI. Philocalia et Regul monastice sunt. [ructus 


studiorum Basilii et Gregorii. 

In ediscendis Scripturis Basilius et. Gregorius 
mutuam sibi operam prestabant, familiares etiam 
de his inter se sermones conferendo , cum in ere- 
mo, ubi testantur eas se didicisse , versarentur. 
Sed pricipuum :n divinorum oraculorum studio 
magistrum habuere Spiritum sanctum, cujus ductu 
et auspiciis lucem in ipsis a se inventam decla- 
rant, Prieter. PAilocaliam, alius exstat fructus com- 
morationis Gregorii in monasterio Pasilii, et com- 
mune utriusque opus , ut. ex'ipso Gregorio disci- 
mus , nempe leges monasticz et regule. « Quis da- 


(c) Greg. ep. al. 9. 
(d) Ep. al. 9. 


179 


bit virtuiis certamen, et ad eam incitationem, quam 
seriptis legibus ac regulis obfirmavimus ? » Que 
Gregorii verba dubitare non sinunt , quin ad has 
leges regulasque vite monasticz seribendas suam 
contulerit, Quod nmi fecis- 
de se non przdica- 


cum Dasilio operam 

set , cerle vir modestus 

ret. 

LXVII. Voti compos fit. Gregorius , mediam carnens 
viam inter anachoretas et muygades. 

Sie in Basilii monasterio quiete ac solitudine 
fruebatur. Hanc ab initio adamarat, eam in maxi- 
mis gravissimisque periculis Deo voverat. Voti 
compos factus , mediam carpebat viam, quam du- 
dum animo conceperat, inter anachoretas , et my- 
gades; cum illis meditari, cum istis Scripturas ver- 
sare et aliis prodesse; cum illis contemplari, cum 
istis agere poterat. Psalmis, hymnis, orationibus, 
vigiliis, inedix:, meditationi Scripturarum die no- 
cteque. vacabat, Quid plura? Habebat quod tota 
mente petierat, eoque vitx: genere, licet asperrimo, 
sic obleetabatur, ut peractis in eo annis duobus , 
se « nonnihil attigisse quod optaverat, ac velut iu 
]&nine esse » dicat (a), « atque ex ipso gustu ma- 
jore desiderio exarsisse. » llis namque verbis uti- 
tur pro eo, quo solitudinis amore flagrabat; cujus 
desiderio ita tenebatur, ut plures etiam anni breve 
tempus visi fuissent. 

LXVIII. Gregorium ab eremi deliciis in domum 

paiernam revocat pietas erga parentes, 

Haud tamen credimus tredecim annos, ut narrat 
R. finus, Gregorium in. Basilii monasterio versatum 
fuisse, in quod se receperat anno 558 vel 559, et 
ex quo extractus est anno 360 aut 561, ut ad. pa- 
trei se conferret, qui tali auxilio se destitui zegre 
patiebatur. Sie pietas erga parentes, quie reversum 
Athenis Gregorium Nazianzi retinuerat , eum ab 
eremi deliciis egre avulsum rursus Nazianzum re- 
vocavit. Primus hic Gregorii secessus ab altero, qui 
contigit postquam presbyter creatus fuit, secerneu- 
dus est, "tL recte observant Bollandist:e adversus 
Baronium, quem etiam refellunt. 

LXIX. Gregorium revocare conatur Basilius. 

Gregorium absentem , datis ad eum litteris , in 
solitudinem revocare conatus est Basilius, cui ami- 
cus rescripsit. Hinc jocoswe ille utriusque littera: 
ultro citroque datze : Gregorii laudantis suam Tibe- 
rinam, el Ponticas silvas posthabentis ; Dasilii vero 
cavillantis Tiberinam , et Ponticas solitudines cele- 
brantis. Sed quamvis jocaretur Gregorius , quam 
maximo tamen relicte solitudinis desiderio se te- 
neri dissimulare non potuit, hisque verbis declara- 
vit (b) : « Quie de Pontica commemoratione prius 
scribebam , joco, non serio scribebam : qu: autem 
nunc scribo, admodum serio scribo. Quis me secun- 
dum pristinorum illorum dierum statum constituet, 
in quibus ego tecum afflictionem pro deliciis habe- 


(a) Or. 9, n. 6. 
(b) Ep. al. 9. 
(c) Carin.. De vita sua, v. 994. 


VITA S. GREGORII. 


180 


A bam ?... Sed he optare quidem perfacile, consequi 


aulem non perinde facile. At tu mihi adesto... Equi- 

dem ipse te magis quam aerem spiro, idque solum 

vivo, quod tecum sum , vel coram, vel absens per 

animi simulacrum. » 

LXX, LXXI. Presbyter creatur, et [ugit in Pontum. 
Revertitur ad diem. festum. Pascha, primamque 


habet orationem. In longiori postea, [uga εἰ re- 
ditus rationem reddidit. 


Citius tamen , quam spes erat, id consecutus est 
Gregorius. Cum enim suus eum pater invitum ac 
reluctantem presbyterum creasset , hac tyrannide, 
sic enim appellat (c) , offensus , ad Basilium recur- 
rit, tum. ut dolorem suum amici colloquiis leniret, 
tum etiam ut quid sibi agendum esset eum eo. de- 
liberaret, Eum  vieesima quinta Decembris , qux 
Natalis. erat. Domini dies , ordinatum fuisse, atque 
in Pontum fugisse die festo Luminum , qui paucis 
post diebus celebratur, arbitramur cum Niceta et 
Tillemontio : sed brevissimo post tempore in pa- 
triam reversus est, nempe ad diem Paschx. Unde 
in oratione quam habuit, « Mysterium, inquit (d), 
unxit me : mysterio paulisper cessi , ut me ipsum 
inspicerem et. explorarem ; cum mysterio etiam si- 
mul introeo, » Quibus verbis signilicat, se die festo, 
cum creatus fuisset presbyter, discessisse , et die 
eliam festo rediisse. Quod annum spectat , is erat 
2602; si quidem Julianus nondum in Cappadociam 
venerat, nec in Christianos adhibuerat eam erude- 
litatem , cujus horrenda reliquit monimenta in. re- 
sionibus , quas Constantinopoli profectus mense 
Maio anno 2562, Antiochiam petens, peragravit, qui- 
bus postea cumulum in Oriente imposuit. Gregorius 
namque in Apologetico , quem scripsit , vel decla- 
mavit, exponens quas ob causas, postquam presby - 
ter creatus fuerat, in Pontum fugisset , ac rursus 
Nazianzum rediisset, h:e de Juliano verba facit (e) : 
« Nec vero externum bellum metuo , nec ferar il- 
lam, qu:» nunc adversus Ecclesias impetum fecit, 
etiamsi ignem minetur, etiamsi gladios, » etc. His 
perspicue liquet, nondum Apostatam in Cappado- 
ciam venisse, et crudelitatem exercuisse , sed tan- 
tum minas intentasse, ex quibus Gregorius quid 
facturus esset suspicatus h:ee scripsit. Gregorius 
igitur ereatus est. presbyter die 25 Decembris anni 
961 : cumque fugisset in Pontum , inde ad suos re- 
versus est ad diem Pasch:e anni 362, eoque die 
brevem de festo habuit orationem ; sed paulo 
post prolixam exaravit seu declamavit , in qua 
cur in Pontum fugerit ac inde redierit rationem 
reddit. 

LXXII. Bis e solitudine avulsus Gregorius. 

Jaque bis in Ponticam eremum sese contulit 
Gregorius ; bis amata solitudine avulsus est, et Na- 
zianzum e Ponto ad suos redire coactus. Primo qui- 
dem circa annum 2361, secundo ad diem Pasch:e 
anni 202 , cum die xxv Decembris anni proxime 


(d) Or. 4, n. 2. 
(e) Or. 2, n. 87. 


181 


VITA. S. GREGORLIF, i52 


elapsi creatus fuisset presbyter. Secunie in. Pon- A cat, sed. similis dicerent, ὁμοιούσιον, hoe est. con- 


tum profectionis el reditus causas ipse in oratione, 
qui primum olim, nune secundum occupat locum , 
prosequitur. Cur vero pater eum e Basilii monaste- 
rio extraxerit, et Nazianzum redire anno 561 com- 
pulerit, perinde non est perspicuum. Nihil moror 
qui Baronius in sua Gregorii Vita scripsit. Is enim 
utramque Gregorii nostri in Pontica solitudine 
commorationem confundens, et perturbans tempora, 
quod Bollandist:: non semel observant, ad Valentis 
usque imperium, « (a) Qui Arianam perfidi: favens, 
adversus Catholicos concitavit turbas, Gregorii re- 
dium promovet. Fuit id in causa , inquit Baronius, 
ut pater Gregorii vehementius ageret , ut filium ab 
eremo revocaret, Erat enim jam longo senio hebe- 
lior, et ut subeundis laboribus impar eum precibus 
urgebat , UL paler jussis , ac. denique ut. episcopus 
cogebat imperio. Licet enim diutius surdo, ut aiunt, 
fabulam ingessisset, flexit tandem , coegit extorsit- 
que ab invito , revocatque filium Nazianzum. Qui 
reversus in patriam , habuit egregiant illam oratio- 
nem , qus inscribitur Apologeticus... Dixit etiam 
tune przclaróm. eam orationem, cujus est titulus, 
In sancta lumina , » etc. Ilec. Baronius, Egregia 
oratio, qux inscribitur Apologeticus, habita est sub 
Juliano, non vero sub Valente; oratio. autem. 5 
sascta lumina, non « tunc, » ut vult Daronius , sed 
anuo pene elapso, 

Haud negaverim turbas ab Arianis excitatas in 
causa fuisse cur Gregorius Nazianzum redierit ; 
sed, ut id concedam, certe non has esse turbas ar- 
bitror, que à. Valente sunt excitat:e, ut visum est 
Baronio. Vix etiam adduci possum ut credam cum 
doctissimo Tillemontio, Gregorium patrem formulae 
Ariminensi tum. subscripsisse, et jam àb ejus com- 
munione Nazianzenos monachos discessisse, cum 
ejus filius, relictis Pontiez solitudinis deliciis, Na- 
zianzum rediit. anno 561; idque caus fuisse cur 
rediret, ut opem ferret longzvo patri, qui Arimi- 
nensi formulis subscripsisset, ouo e luto emerge- 
tet. 


LXXIII-LXXV. Turbas Ariani excitant, Fraus Aria- 
norum. Multos in fraudem impellunt. 


Magnas quidem turbas anno. 560 excitarant Aria- 
ni, qui post luctuosas synodos, Ariminensem in 
Occidente, Seleucianam "in Oriente, habitas anno 
539, item etiam Constantinopoli anno 560, Constan- 
tii Augusti przsidio freti, vi et arte. rem agebant ; 
omnesque episcopos, in tota quam late patebat Ec- 
e ormule, qux ipsorum impietatis totum vi- 
rus artificiose tectum continebat, subscribere coge- 
hant. Fuit enim ea fallacia et dolus Arianorum, ut 
ὁμοιούσιον subscribendum ae profitendum trade- 
rent, unius litterulze mutatione magnam sensus dis- 
crepantiam adducentes; Filium nempe non ejus- 
dem substantiz: eum Patre, quod ὁμοούσιον signifi- 

ta) 9 Maii, p. 588. 


(^) Or. 21, n. 25. 
(c) Or. 48, n. 18. 


D 


similem Patri et non consubstantialem priedicarent. 
«Erat. autem, inquit. Gregorius (b), in. promptu 
atramentum, et calumniator a tergo. Ea res per- 
multos e nobis, invi 

impulit; qui imd nequaquam. prolapsi 
fuerint, làmen  subseriptione trànsversi acti sunt, 
et cum illis, utroque nomine sceleratis, consense- 
runt ; ae si non flamme, fumi certe. participes fue- 
Tanta inde secuta est Ecclesie catholice 


alioqui viros, in fraudem 


runt. » 
lempestas, ut. qui videbantur esse templi column, 
prostrati, vel saltem  eoncussi sint, si quidem 
etiam nolentes seducti sunt; atque, ut Hieronymi 
verbis utar, ingemuerit orbis, et Arianum se esse 
miratus sit. 

LXXVI. Formule Ariminens: post medium annum 

062 subscripsit Theologi pater. 

In eorum tamen numero, qui Ariminensi formule 
tum. subscripserunt, scilicet Constantii imperatoris 
tempore, non fuisse Gregorium, nec eum nisi post 
medium annum 562 .subscripsisse, ortamque esse 
inter episcopum et monachos Nazianzenos discor- 
diam tam multis probatur momentis, ut nullum de 
ea re dubium esse possit, Primo quidem Gregorius 
noster non ait (c), jussa Constantii imperatoris, 
aut rerum perturbationem, αὐτὸ. tune summa fuit, 
subscribendi causam suo fuisse patri, sed deside- 
rium pacis et cum nonnullis ineundd communio- 
nis. Secundo ante istud. dissidium, Ecelesiam Na- 
zianzenam arcam Noe vocari solitam esse, uL qux 
universi orbis diluvium sola effugisset, testatur 
Gregorius (d). Testis profecto mendax foret, si Nae 
zianzenus episcopus dolis Arianorum deceptus fuit 
tempore Constantii; falsoqué dixisset. commune 
universi orbis diluvium effugisse Nazianzenam Ec- 
clesiam, cujus Ecclesi: episcopus ipse artificiosis 
verbis circumscriptus in oravam societatem pertra- 
ctus fuisset. 


LXXVII-LXXVIIE. Schisma monachorum ob subscri- 
plionem Gregorii patris, non contigit sub Constan - 
tio. Brevis [wit hec discordia. 

At longe graviora suppetunt momenta. Cum Gre- 
gorius e Ponto Nazianzum reversus est ad diem 
festum Pasch:e anni 562, summa pace fruebatur Ec- 
clesia Nazianzena, quam magnis effert laudibus : 
nec verelor dicere (e) se mon concessurum, ut 
«amplissime civitates, gregesque — numerosissimi 
ulla in re Nazianzen:x Ecclesi$ — przeferantur. » 
Nulla ergo Nazianzi diseordia fuit. anno 562, nec 
ulla etiam Gregorii. patris tunc. erat. subscriptio, 
e qua dissidium erupit, Quinimo recens erat tuinul 
Qus, cum Gregorius noster primam contra Julianum 
orationem scriberet, ut his verbis manifestum) est 
(D) : « Atque utinam ille quoque ecetus ad chorum 
nostrum. se adjungeret, qui, cum prius cantionem 
haudquaquam adulterinam atque ignobilem nobis- 


(d) lbid., n. 17. 


(e) Or. 5, n. 6. 
(f) Or. 4, n. 10. 


185 


VITÀ S. GREGORII. 


184 


cum Beo accineret, ae. dextro quondam ordine di- A Ecclesia, Gregorius obmutuit, ut ipse testatur. Non- 


gnus haberetur, atque etiam brevi, ut confido, ha- 
bebitur. haud scio qua re commotus, repente can- 
tum in diversum mulat, alioque gradu atque or- 
dine sese collocat; ae ne ob communem quidem 
Letitiam, quod etiam magis miror, adduci potest ut 
nobiscum conjungatur. » Hzc profecto verba, «cum 
prius cantionem ... nobiscum Deo accineret ... re- 
pente cantum in. diversum mutat,» dissidium mo- 
nachorum recens ortum | fuisse indicant satis; nec 
non spes illorum reditus, lenitas qua eos ut mem- 
bra sua complectitur Gregorius (a); ac demum quod 
102 semel ait (b) monachos omnium postrermos dis- 
cessisse. Ex his etiam pariter conficitur recentem 
quoque fuisse Gregorii subscriptionem, vel certe 
eum non longe antea subscripsisse. Etenim si sub 
Constantio, anno. $60 vel 561, subscripsisset epi- 
stopus Nazianzenus, quomodo monachi indignatio- 
nem suam ad annum usque 565 corde. pressissent ? 
Aut si tandiu presserunt, cur discessionem subilo et 
procipiti consilio tribuit Gregorius ? (Quomodo, in- 
quam, indignationem suem tam longo tempore pres- 
SissenL monachi, quos ipse (c). « ferventiorem Ec- 
clesie partem appellat? Qui, » ut idem Gregorius 
ait in alia oratione (d), «tametsi alioqui pacati ac 
moderati sint, hac tamen in. re lenes et faciles esse 
non sustinent, cum per silentium et quietem Di 
causa proditur; verum hic admodum bellaces sunt, 
atque in eonfligendo acres et feroces, hujusmodi 
enim zeli westus est, riliusque aliquid, quod non 
oporteat, tentaverint, quam quod ex officio sit pr:e- 
lermiserint. » Videant, qui Gregorium patrem, sub 
Constantio, Arimineusi formule subsceripsisse arbi- 
trantur, ex quo sequeretur monachos per duos aut 
cliam tres annos indignationem suam dissimulasse, 
quomodo h:e conciliare valeant; maxime vero cum 
ex Gregorio breve fuerit dissidium. « Eos enim, qui 
ob pietatis zelum dissidebant, inquit (e), et sibi 
et c:eteris reconciliavit (Gregorius pater) postremos 
a nobis sejunctos, et primos reversos. » Brevissima, 
iuquam, illa fuit divisio, teste Gregorio, qui « eam 
calamitatem hactenus durasse scribit (f), ut per 
hoc dissidium, quantum pacis bonum esset, qui 
divisi fuerant, intelligerent, statimque odium illud 
odio haberent ac detestationi. Qua pacis celeritate 
subreptum pene fuit et obscuratum, quod in medio 
contigit. » Ecquis autem resarcitum tam « celeriter » 
el redintegratum, vix ut exstitisse credatur, atque 
etiam breve dissidium putet. quod annis tribus ad 
ininimuin aut. quatuor perseveraverit ? Quis credat 
tot annis indignationem suam pressisse monachos, 
quos « admodum  bellaces atque in confligendo 
acres et feroces » seribit Gregorius noster (9) ? 
Quid plura? Quandiu discissa fuit. Nazianzeua 


(a) Or. 6, n. 10. 
(5) Or. 18, n. 48. 
(c) Ibid, 

(d) Or. 21, n. 25. 
(e) Or. 18, n. 18. 


dum ergo discissa erst, cum primos tres ad popu- 
lum sermones habuit anno 562. idque etiam inde 
patet, quod non modo nihil in his orationibus con- 
ira dissidium, nihil de pace dieat Gregorius, quod 
profecto non omisisset orator pacis amantissimus ; 
verum etiam Nazianzenam Ecclesiam (A) « uno eo- 
demque animo unum idemque sentientem ». lau- 
det. 

LXXIX. Sub Juliani finem subscripsit impie [formu- 

le, sed illesum cor servavit. 

Non igitur sub Constantio, sed vergente ad finem 
Juliani imperio, formule minus orthodox:e videtur 
subscripsisse Gregorius, deceptus Arianoruni dolis, 
qui, absente filio, nacti opportunam senem cireum- 
veniendi occasionem, specie pacificationis eum in 
pravam societatem — pertraxerunt. Dixi, absente 
filio, qui interdum paternx: domus sollicitudini sa 
subtrahens, in amicam Ponti solitudinem ad Ba- 
silium evolare solebat; nunquam enim eo pr:esente 
patri insidias struere ausi fuissent. Magnas in Ec- 
clesia Nazianzena turbas excitavit Gregorii subseri- 
ptio, et statim monachi ab ejus communione disces - 
serunt; quod anno 565 contigit, si quidem non- 
dum iliscesserant, cum anno 562. Nazianzen: Ec- 
clesi$ concordiam laudaret Gregorius; recens au- 
tem erat discessio, cum primam contra Julianum 
jam exstinctum invectivam scriberet. Denique dissi- 
dio, quod diuturnum non fuerat, sedato, composi- 
t0, etc., instaurata est concordia anno 564. Mona- 
chos enim a se « ob pietatis zelum » dissidentes sihi 
et c:eteris reconciliavit Gregorius, tum ob ipsius 
reverentiam, tum ob dogmatis puritatem.  « Solus 
namque, ut ait Gregorius noster (i), illzssam men- 
tem, minimeque simul cum atramento infectam 
animam habere creditus est, tametsi per animi sim- 
plieitatem abreptus fuisset, dolumque ob imi 
sinceritatem ab omni dolo alienam minime cavis- 
set.» lta gravis Ecclesi: Nazianzenx tempestas 
sedata est Gregorii episcopi precibus et admonitio- 
nibus, nato interim pietatis et opere socio; qui 
cum patri ad omne bonum comes et adjutor esset, 
ac velut a latere curreret, hie Dei beneficia 
multo maximam laboris studijeue nartem contu- 


D lit. 


LXXX. Theologus loquitur perinde ac si reus ipse 
[oret, quod pietati erga patrem tribuendum est. 


Miretur forsitan quispiam cur Gregorius, de se- 
ditione adversus patrem suum excitata Mi 
tiore Ecclesie parte. verba faciens, p rin [ lo- 
quatur ac si ipse reus esset et cum patre in 
pravam societatem —pertraetus fuisset. τ « Nam 
cum, inquit (j), a ferventiore Ecclesize parte ob eain 
causam seditio. in nos excitata esset; quod scripta 


(f) Or. 6, n. 8 et 12. 
(4) Or. 21, n. 25. 

(I) Or. 5, n. 6. 

(i) Or. 18, n. 18. 
(j) Or. 48, n. 18: 


185 
quodam et artificiosis verbis circumseripti, in pra- 
vam societatem pertracti fuissemus. » Verum absit 
ut arbitremur Gregorium nostrum, doctrinae catlio- 
liez& pugilem egregium, simul eum patre ab Arianis 
deceptum fuisse. Id enim. pietati erga parentem et 
humanitati datum videri debet, quod de culpa velut 
communi loquatur. Cum. autem non seipsum, sed 
solum patrem excuset, « (a) qui solus illiesum cor 
habere, nec simul animam cum atramento faedasse 
creditus est, » indieat. seipsum non subsceripsisse, 
?»deoque nec externa actione errasse, Proeterea ob- 
servandum, culpam subscriptionis paternz praei- 
pue derivatam in filium, quod eum patre, ut. viide- 
batur, lapso communionem retineret, nee ab eo se- 
se, uti ferventiores, separaret. 

LXXXI. Praclara Gregorii in hanc rem sententia. 

Huic nostr: de. dissidio Nazianzen: Ecclesie et 
instaurata pace disquisitioni finem imponamus pr:e- 
€lara in hane rem Gregorii sententia : « Nihil, » ut 
observat vir sanctus in oratione quam de pace ha- 
huit (b), «eos, qui sincero animi affectu Deum co- 
lunt, sque inter se conciliat, atque consentiens de 
Deo doctrina; quemadmodum contra nihil ad. dissi- 
dium ita. promptum ac paratum est, ut diversa in 
hae re animorum sententia. Hic enim, etiam qui 
aliis in rebus zequissimus et facillimus est, ferven- 
lissimus exsistit; ac mansuetus vere pugnax elflici- 
tur, cum se per lenitatem Dei jacturam facere, inio, 
ut rectius loquar, per prolapsionem suam, Deum, 
qui nos et pro divitiis habet et divites reddit, damuo 
allicere conspicit, Sie igitur, nos in ipsa quoque 
contentione moderatius nos ipsos gessimus; adeo 
ut concerdia disjunctione ipsa clarior fuerit, ac per 
ea, quie utrinque leta et commoda exstiterunt, id, 
quod in medio contigit, pene subreptum et obscura- 
lum. » 


LXXNXII. scenti in Ecclesia Cesariensi discordie 
mederi git Gregorius, et. orationes in Julianum 
elaborat 


Quo tempore discissa erat Nazianzena Ecclesia, 
aliud schisma non minus exitiale C:sariensi Eccle- 
si:w impendebat, et jamjam erat oriturum ex simul- 
tatibus, quas Eusebius Caesariensis episcopus, pra«- 
sul licet morum honestate clarus et pietate insignis, 
adversus Dasilium exercebat; cujus rei causa opti- 
morum quorumque, przecipue vero monachorum, in 
se odium concitavit. Hi namque, iniquo animo fe- 
rentes ducem suum Dasilium ab Ecclesi: admini- 
stratione removeri atque injuria aífici, statim. au- 
daci faci piscopi communione recedere sta- 
tuunt, sec partem plebis et honoratorum non 
exiguam abstraliunt, At Basilius, filius pacis, non is 
erat, qui sua causa Ecclesiam lacerari pateretur ; 
consiliario et hortatore Gregorio utens, una cum 
illo in Ponticam solitudinem secessit: « Nobis, in- 


(4) Boll., ΘΈΜΑΤΙ, p. 585. 
(6) Or. 6, n. 12. 
(c) Or. 45, n. 29. 


(4) Or. 4, n. 8. 


VITA. S, GREGORII, 


136 


A quit, Gregorius. (c), hae in re consultoribus ac δὲ τσ 


ceris monitoribus usus, nobiseum in Pontum profi- 
git. » Secessionem illam anno 264 exeunte, aut. in- 
eunte 365, collocandam esse probat auctor Viri 
sancti Basilii, cap. 9, n. ilaque jam exstincto 
schismate Nazianzeno M 

Basilium antem presbyterio nondum initiatum, et 
in solitudine agentem, anno 565, Gregorius conve- 
nerat: sublato scilicet e vivis Juliano Apostata, et 
adhue flagrante Nazianzeno schismate ; ibique am- 
bas in Apostatam orationes scripserat, adjuvante 
seu consiliante Basilio, ut ex his secunde Steleuti- 
c (sic enim illas nuncupantur) verbis colligunt eru- 
diti : « [lec tibi Basilius et Gregorius, » ete. Non 
imprudenter, ut Petro Cuneo. videtur, Julianum, 
(lanquam in scena, palam omnibus ludibrium fe- 
cit; » sed multis et magni momenti rationibus Apo- 
statam. publice proscindere compulsus est. Pr:cci- 
puas tantum. ceteris, brevitatis causa pretermis- 
sis, exhibemus. (d) Primo igitur oportebat, hoc 
exemplo eos in veritate confirmari, qui cum univer- 
sarum quidem rerum Deum confiteantur, tamen ob 
anima su:e levitatem, superbiente impio, cogitatio- 
nibus incenduntur, peccatorum pacem non ferunt, 
nec Dei consilium exspectare sustinent, (e) Deinde 
Juliani facinorum enarratione gentilibus ostenden- 
dum erat, « quid illos d:emones doceant. » (f) Tan- 
dem ipsi fideles, eorum qu:e. passi fuerant expositio- 
ne, commonendi fuerunt, ne tempestatis in iran- 
quillitate obliviscerentur, « nec morbi in sanitate, 
nec captivitatis, incolumes in Jerusalem reversi, nee 
JEgypti post ZEgyptum. » Ex his orationibus duo 
praterea discimus, quorum prius ad historiam Gre- 
gorii et Basilii pertinet ; alterum fidelibus, qui sub 
impio rege vivunt, erudiendis idoneum est. Itaque 
Gegorius se et Dasilium postremos ad persecutionem 
à Juliano reservatos esse docet, sic. eum compel- 
lans (g) : « Hiec tibi Basilius et. Gregorius... quos 
cum el vita et sermone, et mutua concordia claros 
et celebres jam inde ἃ Grocia nosses... postremos 
ad persecutionem reservabas. » Fortun:z templum a 
Ciesariensibus Cappadoci;e sub Juliano eversum, pae- 
nas factum ob illud ab cis sumiplas memorat et. pro- 
priam eo de negotio sententiam in prima Steleutica 
Gregorius aperit hoc modo (h) : « Qu: » Julianus 
€ in Ciesarienses nostros admisit, hos, inquam, ani- 
mi inagnitudine przditos, ac pietatis studio fervei:- 
tes, ita abeo exagitatos, ae per contumeliam vexa- 
105, fortasse ne objicere quidem equum fuerit. 
Etenim ob Fortunam, fortunatiori tempore infortu- 
nio affectam, justa indignatione commotus, ad hanc 
ultionem progressus esse videbatur : quandoquidem 
injustiti:e dominanti nounihil concedendum est. » 
Ceterum in proscindendo Apostata Gregorium nul- 
latenus modum excessisse, et in Monitis jam deinon 


(e) Or. 5, n. 56. 
(f) Ybid., n. 54. 
(g) Or. 5, n. 39. 
(A) Or. 4, n. 92. 


131 


VITA S, GREGORII. 


183 


stratum fuit, etsi quid superest dicendum, in prole- A ipsum tempore mollitum, ut ferrum igne, et ad red. 


gomenis tomi secundi addetur, 

Orationibus illis ad finem perductis, (a) eum Basi- 
lius Cosaream venisset, atque ab Eusebio civitatis 
episcopo, mense Septembri anni 264, presbyter 
creatus esset, dolorem inde conceptum, datis ad 
Gregorium litteris, significavit; cui Gregorius ita re- 
spondit (b) : « Epistolze tuze prooemium laudo. Quid 
autem Luorum non est laudandum? Ac tu captus es, 
quemadmodum nos quoque cireumscripti : quando- 
quidem ad presbyteri gradum pertracti sumus... 
Joc non fieri fortasse quidem pr:estitisset.,. Quoniam 
autem factum est, ferre necesse est, ut mihi qui- 
dem videtur, 3c praesertim ob tempus istud, quod 
multas nobis hxretieorum linguas invehit. » Hoc 
tempus ad Valentis imperatoris initia referendum 
esse, cum scilicet Ariani ejus patrocinio freti omnia 
ex arbitrio suo successura sperarent, auctor Vite 
sancti Basitii (c) certissimis argumentis comprobavit. 
Non multo post evenere Basilii cum Eusebio episco- 
po suo simultates, antea memorate; quarum quidem 
componendarum haze fuit occasio. 

LXXXIII. Ad spiritualem conventum sive ad diem [e- 
stum ab Eusebio invitatur Gregorius. 

Gregorius ab Eusebio ad aliquem conventum spi - 
ritualem, sive diem festum, perhonorifice vocatus 
rescripsit (d), et de illata Basilio injuria libere con- 
questus est. « ITonore quidem me abs te allici letor... 
Verum contumeliam charissimo fratri Basilio a tua 
pietate illat:m esse, atque etiamnum inferri mo- 
leste fero... Tu dum eo contempto nos honore affi- 
cis, perinde mihi facere videris, ae si quis unius 
viri caput allera manu demulceat, altera malam fe- 
yiat ; aut etiam convulsis domus fundamentis parie- 
tes pingat, atque externas partes exornet. Proinie 
si quid mihi obtemperandum putabis, hoc facies. Ut 
autem obtemperes, abs te pelo atque contendo : 
zquum est enim. Si illum, ut par est, colueris, ip:e 
quoque ab eo vicissim observaberis. Nos autem se- 
quemur, quemadmodum umbr:e corpora, utpote parvi 
et ad pacem propensiores. » In contumeliam accepit 
Eusebius libertatem Gregorii, qui rescripsit (e), se 
non contumeliose, sed accommodate ad leges spiri- 
tus, scripsisse ; equum enim esse, ut sibi Eusebius, 
quamvis gradu superior sit, justam libertatem con- 
cedat. Mox in alia epistola (f) Eusebio significavit 
Gregorius, se nullam animo offensionem suscepisse; 
sed etiamsi suscepisset, libenter depositurum cum 
videat feras in Ecclesiam irruentes, et generose re- 
sistentem Eusebium; cui se venturum, si ita ipsi vi- 
deatur, promittit, ut cum eo adversus hereticos 
pugnet. 

LXXXIV. Inter Eusebium et Basilium pacem compo- 
nit. Gregorius. 

Non ingratam fore operam suam Eusebio certior 
factus Gregorius, ad eum illico se contulit ; cumque 


(a) Vita Dasil., c. 9, n. 11. 
(^) Epist. al. 11. 
(c) Cap. 4, n. 4. 
(d) Epist. al. 20, 


B 


C 


dendam Basilio benevolentiam propendere, imo ad 
scribendum ut eum placaret, haud dubiis testimo- 
niis intellexisset, id amico quantocius significavit, 
atque eum hortatus est Gregorius, ut episcopum 
occuparet, aut adveniendo aut seribendo, simulque 
itineris se comitem futurum pollicetur. Annuit Ba- 
silius, et confestim eum Gregorius (4) e Pontica so- 
litudine in arenam certaminis educit. Tam prudenti 
consilio, de Basilio, de Eusebio, de Ecclesia Ciesa- 
riensi optime meritus est Gregorius; exstinctxe nam- 
que sunt simultates, instaurata concordia, profligati 
Ariani, qui cum alias jam Ecclesias vicissent, alias 
oppugnabant, alias victuros se sperabant; nec ulla 
re magis ad spem evertend:e Ciesare:e, cui Valens 
imperator agmine Arianorum episcoporum stipatus 
imminebat anno 265, erigebantur, quam Basilii 
absentia et ducis imperitia. Reportata ex Valente 
Arianisque episcopis victoria, cujus pars magna fuit 
ipse Gregorius, Basilium cum Eusebio tam arcte 
conjunxit, ut nec episcopo molestum esset ab eo, 
quem dignitate superabat, scientia et eloquentia et 
consilio et virtute superari; nec Dasilius ideo epi- 
scopum minus coleret et observaret, quod eo tot 
esset partibus superior ae pr:estantior. Tillemontius, 
Hermantius, Pagius, Baronius, Bollandistze, alii aliis 
annis hxc contigisse arbitrantur. Nos vero cum no- 
vissimo Basilii epistolarum editore, Basilium anno 
504, vel ineunte 265, secessisse, et eodem anno 
Gregorii operam et consilio Ciesaream rediisse, ac 
de Valente Arianoque agmine victoriam reportasse 
existimamus. 

LXXXV. “ας et morbi parentum abesse Gregorium 

non sinunt. 

Non diuturna fuit hzc postrema Gregorii in Pon- 
tica solitudine commoratio, cujus nequidem men- 
tionem facit in. carmine De vita sua. Neque enim 
tam necessario filii auxilio proveeta parentum zetas 
longo tempore destitui patiebatur, atque etiam fre- 
quentes morbi, quibus eorum senectus patebat; 
quique Gregorium domo exire non sinebant ; vel 
eum, si quando aberat, revocabant. Sie Basilio in- 
stanti ut in solitudinem se conferret, excusat se, 
morbum matris afferens.« Assidemus euim, inquit (/), 
dominx matri, gravi jampridem morbo laboranti. 
Quam si non dubioetancipiti statu relicturi sumus, 
tua przesentia mih: crede haudquaquam carebimus. » 
Gravem quoque patris morbum in oratione decima 
octava, qua laudes ejus prosequitur, narrat; quo 
singulari Dei beneficio repente liberatus est, adeo 
ut quo die moriturus putabatur, consurgens syna- 
xim cum populo celebraverit. In eadem oratione, 
matrem gravi morbo laborantem, insperato nec 
minori miraculo, ut quoddam visum ei divinitus 
ostensum docuit, ab ea vgritudine qua detineratur, 
refert convaluisse. 


(e) Ep. al. 169. 
([) Al. 170. 

(g) Ep. al. 19. 
(^) Epist. al. 4, 


189 VITA S. 


GREGORII. 190 


LXXXVI. Ingentem Gregorio. dolorem parit Caesarii A opera Basilium Ciesareze episcopum. electum. fuisse 


[fratris mors ; et post ejus obitum molestissimis est 
obrutus negotiis. 


Si parentibus senio confectis, atque graviter in- 
terdum :egrotantibus, curam sollicitudinemque fre- 
quenter impendere coactus est Gregorius; longe 
graviores curas, seu molestias ipsi Ciesarii fratris, 
Miesaurorum  pripositi in Bithynia, mors attulit. 
Cum Nicea, terrz:e motu longe post hominum meno: 
riam maximo, tola pene subversa est die undecima 
Octobris anni 568, solus ex viris insignibus, aut 
certe cum admodum paucis, mirabili divinis provi- 
denti: beneficio C:sarius incolumis evaserat. At non 
diu vitam produxit, quippe mortuus eodem anno de- 
sinente, vel incipiente proximo, seu 25 Januarii 
$69, ut volunt DBollandist:e. Cosarii obitu, Grego- 
rius, cui rei familiaris cura incumbebat, invisis ne- 
gotiis obrutus fuit. Cum enim munere publico fun- 
geretur Ciesarius, quo tempore mortuus est, suaque 
omnia pauperibus eroganda reliquisset, mox ut ex- 
tremum halitum efllavit, « (a) Hostes, » nempe curia- 
les illi harpagones, « impetum fecerunt, ejusque fa- 
cultates. liberrime et insolentissime diripuerunt. 
Erat tiesaurorum custos, » ait Gregorius (h) ; « me- 
dio »sutem in munere moritur, canumque multitudo 
assilit in defuncti pecuniam ; et quidquid reliquerat, 
omnia dilacerant famuli, extranei, amici. Quis enim 
collapsam non prxdatur quercum? » Basilius, qui 
res Gregorii suas esse ducebat, scribens Sophronio 
Constantinopolis prefecto (c), marrat mortui pre- 
i1iosissima quieque servos aliosque homines servis 
non meliores diripuisse, et paucissima parentibus 
reservata, quie statim pauperibus erogata fuerunt ex 
mortui voluntate, qui moriens dixerat : « Mea om- 
nia volo esse pauperum. » Addit Basilius, plurimos 
prodiisse commentitios creditores, qui Czesarium a 
se pecuniam accepisse dicerent ; quibus numeratum 
fuerat quidquid petebant, unde nonnullos peenitue- 
rat quod plus non petiissent : al crescente ejus- 
modi sycophantarum numero, negare quod petebant 
necesse fuisse; repulsam passos lites intulisse, 
ac Gregorium in maximas zrumnas conjectum, 
ἃ quibus ut eximatur, Sophronium rogat Basilius. 
De Cxsarii pietate, rebus gestis, eruditione, etc., 
dicendi forsan hic locus esset; sed de his satis 
Gregorius in oratione quam de eo habuit coram pa- 
rentibus. Vanc legat lector, si velit. Gorgoniz soro- 
ris, aliquanto post Cesarium e vivis sublate, 
prestantissimas virtutes oratione funebri similiter 
ornavit. 

LXXXVIl. Gregorius Basilium minus caute. ele- 
clioni Casariensis episcopi providentem reprehendit. 

Anno 570, Gregorius singnlarem in re maximi 
momenti prudentiam animique fortitudinem osten- 
dit, ac perruptis omnibus qui obstabant, ad feli- 
cem exitum rem perduxit. Ipsius enim. potissimum 


(a) Greg. ep. 18. 
(0) Cari, De vira sua, v. 510 οἱ seq. 


constat, Nemo quidem tanta. sede dignior erat Da- 
silio, eujus administrandze jam plurimas partes ab 
Eusebio sibi commissas sustinuerat, Quanta. ipsius 
pietas, quam eximia doctrina, quanta. demum es- 
sent merita in. Ecclesiam Ciesariensem, neminem 
latebat, Verumtamen plurima obstitere, quie ni sua 
Gregorius prudentia removisset, in irritum res 
cessisset, Basilius ipse, cum media jam morte Éu- 
sebius teneretur, ne suspicatus quidem in se ocu- 
los conjectum iri, amicum suum Gregorium accer- 
sivit, his verbis scribens, ac veluti ipse extremos 
spiritus ageret, atque supremum vale moriens ami- 
co dicere cuperet. Gregorius, acceptis litteris, vim 
laerymarum profudit, ingemuit, et ad iter se ac- 
cinxit. Verum eum postea episcopos ad urbem ac- 
currere sensisset, Basilii consilium intellexit, na- 
vigii proram convertit, ae proficisci. detrectavit. 
Tum datis ad Basilium litteris, quam incaute se 
gereret libere significavit. « Videris tu quidem mi- 
hi, inquit (d), viri constantis et solidi atque animi 
firmitate prediti existimationem habere : multa 
tamen simpliciter magis quam caute et eireumscri- 
ple consuitare atque exsequi, Nam qui a vitio li- 
ber est, is quoque ad. suspiciendum vitium segnior 
esse consuevit. Cujusmodi quiddam nunc quoque 
contigit, Ad metropolitanam urbem nos accivisti, 
cum de episcopo creando consultatio proposita es- 
set. » Quibus pr:emissis, sic. prosequitur carpens 
quod incaute a Basilio actum videbatur : « Demirari 
capi, primum si quid deceret atque honestum es- 
sel non perspiciebas, nec improborum linguis 0c- 
currendum putabas, quie simplicissimis quibusque 
celerrime calumniam struunt, Deinde, si non e»- 
dem tibi ac nobis convenire existimas, quibus et 
vita, et doctrina, et reliqua omnia communia sunt, 
nimirum a Deo ita jam inde a prima zelate conso- 
cialis. Tertio, liceat. enim hoc quoque dicere, si 
piorum Deique metu preditorum hominum bujus- 
modi electiones esse judicasti, non autem poten- 
tium et apud vulgus gratiosorum. » His de causis 
Gregorius se navigii proram convertisse, et profic:- 
sci detrectasse significat Basilio, cui auctor est ut 
prudenti secessu lumultus et pravas suspiciones 
p fugiat. Huic consilio paruisse Basilium, ac latebras 

quisiisse, dum electio perageretur , verisimile est, 


LXXXVIII, LXXXIX. Gregorius uterque operam na- 
vat, ut Basilius Ecclesie Cesariensi preficiatur, 
Nihil ab iis vratermissum ut. res prospere cede- 
ret. 

Nec minus interea Gregorius uterque nituntur, 
ut in Eusebii locum subrogetur Basilius. Gregoriun: 
episcopum Caesaream invitarunt prisules, qui jam 
in urbem sese contulerant; sed adeo invenuste ac 
impolite, ut nec illum adesse oportere, nec quam ob 
causam, nec quo tempore significaverint. leseri- 


(c) Ep. 52 nov. edit. 
(d) Ep. Greg. al. 21. 


191 VITA S. 
bens (a) episcopis venerandus senex factam sibi in- 
juriam non dissimulavit, nec tamen adesse detre- 
ctavit. At cum varia fore hominum studia in eli- 
gendo episcopo non dubitaret, notum fecit episco- 
pis neminem se habere quem Basilio, ob ejus vitze 
sanctitatem ac doetrinze proestantiam, przeferre pos- 
sit; nec vero illius corporis debilitatem impedimento 
esse debere, cum episcopus, non athleta quzratur. 
Promittit se adfuturum, si suffragium istud reci- 
piant, ac operam eis daturum vel spiritu vel corpo- 
re; sin autem certis conditionibus via capessenda 
sit, ac facuones eontra :equitatem conflentur, gavi- 
surum se quod faerit contemptus. Eadem episeopus 
Nazianzenus de Basilio, quem prz e:eteris omnibus 
eligendam decernit, Ecclesi: Ciesariensi seripsit (b), 
quie honorifice eum invitarat. Nihil praetermissum 
ab optimo sene, ut prospere res cederet, « Litteras 
scribebat (quod argumento est plures ab eo fuisse 
scriptas, quam supersunt), monebat, conciliabat po- 
pulum, sacerdotes, et reliquos, quotquot erant cle- 
rici, obtestabatur, suffragium ferebat, ordinabat 
eliam adhuc absens, canitiei sux hoc dabat, ut 
apud alienos, tanquam apud suos, auctorilate ute- 
retur (c). » Hanc sollicitudinem a Gregorio postu- 


lare videbatur Ecclesi; Ciesariensis status, in 
qua animorum magna erat dissensio. Omnibus 


praferebant Basilium, populi pars selectissima , 
universus clerus, ascetz:s.. Verum invidebant et ob- 
nitebantur magistratus, ae infim: plebis perditis- 
simi quique cum | magistratibus conjuncti, imo ipsi 
episcopi, quod iocandi materiam religionis hostibus 
praebebat. 

XC. Eusebium Samosatensem accersunt ab. Oriente. 

Preterea cum ab Arianis periculum esset,.ne la- 
borantem dissidiis Ecclesiam Czesariensem  occupa- 
rent atque everterent, Gregorius (d), qui nondum 
adesse poterat, magnum ex Oriente lumen accersit 
sanctum Eusebium Samosatensem, missis per Eu- 
stathium diaconum litteris, in quibus quanto ver- 
saretur in periculo C:sariensis Ecclesia declarabat. 
Accurrit sanctus martyr in. Cappadociam, quod as- 
serit Basilius (e), et confirmat Gregorius (f) , qui 
Spiritum sanctum ab exteris regionibus viros pie- 
131€ insignes zeloque flagrantes ad ungendum Basi- 
lium exeitasse testatur. 

XCI. Basilius electus est Casariensis episcopus, Gve- 
gorii utriusque opera. 

Quid plura? Cum eorum numero episcoporum, 
qui Basilium erant proclamaturi, unus deesset ad 
canonicam electionem; Nazianzi episcopus, « (9g) 
non solum senectute, sed etiam morbo fractus, ac 
pene animam agens, iter aggredi non dubitavit, ut 
caleulo suo electionem juvaret, Spiritus. videlicet 

(1) Greg. Ep. al. 25. 

(b) Or. 18, n. 56. 

(c) Or. 45, n. 57. 

(d) Ep. 47, inter Basilianas, p. 140 

(e) Ep. 48. 

if) Or. 45, n. 57. 

(4) Or. 48, n. 56; or. 4 


GREGORI. 193 


A ope atque auxilio fretus, » Proficiscenti patri Gre 
gorius noster litteras (1) ad sanctum Eusebium de- 
dit, cujus zelum, sudores, gratamque Deo libertatem 
laudat, atque οἱ acceptam refert renovatam patris 
senectutem, unde etiam rem ex sententia successu- 
ram sperat. « Senectus renovatur, morbus supera- 
tur, lecto affecti exiliunt, infirmi potentia accingun 
tur. Οὐ res mihi conjecturam afferunt, negotia 
nostra ex animi sententia successura esse. Ac pa 
trem quidem, tum suo, tum nostro nomine habes, 
pulehrum universe vit:e et venerandze canitiei finem 
impositurum, nimirum przesentem hane pro Eccle- 
sia dimicationem. At certum habeo fore, ut. preci 
bus vestris, quibus fretus nemo non sibi quidvis 

B polliceri debet, firiorem eum valentioremque re- 

cipiamus. » Spes Gregorii irrita non fuit. .« Fieri 

aliter non. poterat, ut ipse ait. (i), quin Spiritus 
sanctus vinceret; atque adeo abunde vicit. » Basi 
lius electus fuit. Ccesariensis episcopus, ordinatus, 
et in throno collocatus. Quibus peractis, Gregorius 
qui profectus fuerat, « (j) vehiculo non secus ac mor- 
tuus feretro impositus, juvenis redit, firmus ac va- 
lens, oculos erectos habens, a manuum impositione 
et unctione, addo etiam, et ab illius, qui ungeba- 
tur, capite roboratus. IIoc igitur ad priscas narra- 
tiones accedat, quod labor sanitatem affert, et ani- 
mi alacritas mortuos excitat, et exilit senectus Spi- 
ritu delibuta. » Sic Basilius, Gregorii utriusque et 
sancti Eusebii Samosatensis opera, Ecclesi:: Ciesa- 
riensis episcopatum suscepit anno 570, ut. multis 
argumentis confirmat noster Prudentius Maran (Aj 
post Petavium et Tillemontium : nee audiendi sunt 

Bollandistze et Baronius, qui Basilium anno 569 

ordinatum scribunt; multo autem mazis repellen- 

dus est Pagius, qui ejus ordinationem ad. annuum 
usque 571 differt. 


XCH. Gregorius mec electioni Basilii. inter[uit, nec 
eum post electionem invisit; Dasilio querenti se ne- 
glectum respondit. 


Nemiai dubium fuit, quin Gregorius, qui electioni 
Basilii non interfuerat , electo gratulaturus C:esa- 
ream occurreret, Verum Christian: modestix con- 
sulens, atque horum temporum invidiam fugiens, 

p represso amicum videndi desiderio, domi se conti- 
nuit, datis interea litteris, quibus se summa per- 
fusum letitia fuisse fatetur (/), cum lucernam ἃ 
Spiritu sancto victore supra candelabrum positam 
intellexit ; simulque causas cur statim. ad ipsuin 
non advolaverit, exponit, ac ne id a se exposcal 
precatur. Gregorii orationes, seu excusationes non 
accepit Basilius, seque ab eo parvipendi ac negligi 
conquestus est. Basilii querelis síc peracute respon- 
dit (m): « Si nobis propterea succenses, quod te 

(h) Ep. al. 29. 

(i) Or. 45, n. 97. 

(j) Mid. 

(i) Vita Bas. €. 35, p. δῦ, 

(I) Ep. al. 24. 

(mi) Ép.. al. 10. 


105 


VITA S. GREGOLIL. 


104 


mjnus, quam tua virtus meretur, suspicimus et ad- A ejusque voces audisse quas « Dei voces ». appellare 


miramur, omnibus quoque mortalibus succenseas 
oportet. Neque enim alius quisquam satis te laudas 
vit, aut laudaturus est, praeter. te tuamque. in di- 
cendo sublimitatem ; si quidem fieri posset ut quis- 
piam suas ipse laudes praedicaret, idque sermonum 
lex ferret. Quod si. contemptum tui nobis objicis, 
quin prius insaniam? At quod philosophamur indi- 
gnaris? Liceret mihi cum bona tua venia dicere, 
loc unum doctrina quoque tua et eruditione subli- 
mius est et. prestantius. » Cessit tandem  Dasilius, 
et amici prudentiam — judicio. suo. comprobavit ; 
quemadmodum cum postea C:esaream venisset Gre- 
gorius (a), atque oblatam sibi ab amico insigniorein 
inter presbyleros sedem repudiasset, hoe factum 
non aceusavit, sed laudavit Basilius. 


XCIII.. De Valente adversus Ecclesiam Nazianzenam 
impetum. faciente, una cum palre victoriam. re- 
portat. 


Sub finem anni. 571 videlur contigisse, quod de 
patris zelo narrat. Gregorius (b), qui inagna. animi 
constantia « sese howrelicis opposuit, cum illi una 
cum imperatoria Impietate expeditionem. adversus 
Nazianzenam Ecclesiam susceperunt, tanquam nos 
quoque, inquit. Gregorius, in polestatlem suam re- 
dacturi , aliisque jam fere omnibus servitute oppres- 
sis adjuncturi.»—«linperatoriam impietatemointelli- 
git Valentem, qui, composita cum Gothis pace, ad 
impugnandam catholicam fidem imperii vires con- 
verüt , et hiretico agmine cinctus in — Cap- 
padociam se contulit. Intentus potissimum erat 
Valentis arcus. in Basilium; sed C:esaream pe- 
1615, exeunte. anno 571, vel inde forsan disce- 
dens anno sequenti, Nazianzo iter habuit, con- 
fectumque senio aggressus est episcopum, qui glo- 
riosum de eo triumphum reportavit. Magnam pro- 
fecto in eo triumpho partem habuit Gregorius no- 
Sler, quod quidem ipse, vir licet. modestissimus, 
fateri coactus est, cum ait, Gregorium patrem suum 
4 magno adjumento » fuisse decertantibus Nazian- 
zenis adversus imperatoriam impietatem, « tum per 
se ipse, Lum per nos etiam fortasse, inquit Gregorius 
(c), de seipso loquens, quos, velut non ignavos ac 
degeneres catulos, in illos hiereticos. velut. in sz- 
vissimas feras immittebat, ad pietatlein nimirum hae 
ratione nos exercens. » 


XCIV. Adversus eumdem Valentem. certanti Basilio 
socius est. Gregorius. 


In egregio quoque Basilii certamine adversus 
eumdem imperatorem socius fuit Gregorius, ejus- 
que consors in nobili triumpho quem de. devictis 
et expugnatis catholiez fidei hostibus retulit exeunte 
ànno 571 et ineunte anno 572. [lis certaminibus inter- 
fuisse Gregorium ex ipso discimus. Etenim se in 
ecclesiam unà cum Basilio ingressum testatur. (d), 


κα) Or. 45, n, 45. 
(0) Or. 18, u. 57 
(c) lbid. 

(4) Or. 45, n. ὃ 


D 


non dubitat, cum alloqueretur imperatorem qui se- 
mel et iterum in eam se contulerat, ut. Basilii col- 
loquio, quod jam pridem expetebat, frueretur. Nec 
vero tantum Basilii colloquiis cum. imperatore, ve- 
rum etiam habitis antea cum pr:efecto et przeposito 
coquorum, qui artis su:e gladios minabatur, « atque 
ad ignem sibi congruentem transmissus » est, ut 
festive jocatur Gregorius (e), concertationibus eum 
interfuisse certum nobis videtur. Eum invitaverat 
Basilius, ut sibi adesset ad propositum certamen, 
venturum se promiseral; itaque eum venisse pro 
certo. habendum. Arbitratur Tillemontius matris 
Gregorii morbum attulisse moras, et causam fuisse 
cur a Dasilio vocatus statim non venerit. Verum, 
ut omittam. chariorem fuisse Gregorio Ecclesia uti- 
litatem, quam ut, ea posthabita, zgrotanti matri 
assideret, atque ad. defendendam Ecclesiam accur- 
rere detrectaret; certe in his litteris, quibus niti- 
tur. Tillemontius, nihil legitur de gravissimis ve- 
niendi causis, nihil de Gregorii promissis, qui cum 
pugnandi tempus adesset, adfuturum se pollicitus 
fuerat; sed tantum desiderio videndi Dasilium se 
teneri siguificat, cui satisfacturum se ail (f), si sua 
mater Basilii precibus sanetur. Quare hie ad aliud 
lempus pertinet epistola; el quicunque narrat 
Gregorius (4) de Dasilii-prolixa et acri cam praece 
cto Modesto concertaüone, suis ipse auribus cre- 
dendus est hausisse. 

XCN. In aliis Dasilii praeliis partes 'suas agit 

Gregorius. ᾿ 

Idem etiam dicendum de variis Basilii ργα δ 
cum ceteris ab imperatore przmissis, sive « ex 
judicum classe, » sive « ex militari ordine, » sive 
«ex gynzceo. » In. his omnibus Dasilii socius fuit 
Gregorius, qui letus et alacer victoris latus cinge- 
bat, strenue commissas sibi a Basilio parles agens. 
Hane namque , propter temporis angustias, ratio- 
nem iaierat Dasilius, ut ipse quidem sibi verbii 
dispensationem vindicaret; Gregorio autem , quem 
ob nominis obscuritatem (sie loquitur vir mode- 
stus (4), nemo esset accusaturus et in exsilium 
ejecturus , loquendi libertatem committeret. Atque 
ita , inquit, Evangelium nostrum firmum validum- 
que erat, auxilio utriusque suffultum. Ex his tn- 
tueri licel. quantos labores, quam diflicilia ac peri- 
culosa onera suslinuerit Gregorius, cum adversa- 
rios cominus adortus manusque cum illis conse- 
rens, acrius illorum in se odium excitavit. Plura de 
lis dicere supervacaneum fuerit, cum nullus pene 
sit scriptor antiquus, qui przclara hec Dasilii. cer- 
lamina , egregiamque ipsi a Gregorio pr:stitain iu 
his certaminibus operam, non longius prosequatur. 
Verum lectorem monitum volumus, recentiores, in 


(e) lbid., n. 47. 

([) Ep. 4. 

(4) Or. 45, n. 43 el seq. 
() lbid., n. 47. 


195 


ViTA S. GREGORII. 


196 


disponenda harura rerum serie, nonnunquam ab- A XCVI. Operam suam offert Basilio adversus Anthi- 


errare, Ne Tillemontius quidem, quo non alter cau- 
tior ac diligentior, ab omni errore immunis est. 
Locus quidam Gregorii nostri minus recte intelle- 
ctus in maximas angustias virum. doctum conjecit. 
Postquam Gregorius retulit Valentem- Basilii admi- 
ratione pereulsum , vetuisse ne vis ei inferretur, et 
dum dona offerret inirum in modum titubasse, cum- 
que rursus in ecclesiam venisset, intra velum divi- 
nas Dasilii voces audivisse; postquam, inquam, hac 
narravit Gregorius, sie prosequitur (a) : Αὐτὴ γίνε- 
ται τῆς τοῦ βασιλέως περὶ ἡμᾶς φίλανθρωπίας ἀρχὴ, 

ὶ χατάστασις πρώτη, τοῦτο τὸ λήμμα τῆς τότε 
s ἐπηρείας τὸ πλεῖστον, ὥσπερ τι ῥεῦμα 
διέλυσεν : « Hoc exstitit imperatori: erga nos hu- 
manitatis et clementi: principium ; haec prima re- 
rum sedatio, hoe occasio maximam impressionis 
illius, qua tum vexabamur, partem , non seeus ac 
fluctus quosdam , fregit ac dissolvit. » IL;ec ad se- 
cundum Valentis in ecclesiam ingressum refert Til- 
lemontius, indeque colligit Basilium ac omnes etiani 
Cappadocie Ecclesias reliquo Valentis imperatoris 
iempore, vel saltem diu satis post Valentis eum 
Basilio colloquium , pacem retinuisse. Verum pax 
illa nequaquam conciliari potest cum persecutione, 
quam post secundum Valentis in ecclesiam ingres- 
sum conseculam esse auclor est Gregorius, Conje- 
cturis Tillemontius hane difficultatem solvere niti- 
tur. Sed quid conjecturis opus est, cum res per se 
plana sit et expedita? Haee euim. verba. Gregorii : 
« Hoc fuit imperatoris erga nos humanitatis initium, 
hic prima rerum sedatio, » non ad Valenus intra 
velum cum Basilio colloquium , sed ad illam Basilii 
virtutis admirationem, qua perculsus Valens vetuit 
ei vim afferri, referenda sunt : quod quidem ex tota 
rerum serie patet. Etenim Gregorius ait Valentem, 
auditis quie gesserat Basilius, in tantam illius virtu- 
tis adimnirationem venisse, ut vim ei inferri vetuerit, 
eique salisfaciendi causa in ecclesiam venerit, ubi 
ad solum Basilii.conspectum contremuit, ac postea 
rediens longum videndi Basilium desiderium exple- 
vit. Quod ergo statim addit Gregorius, hanc primam 
fuisse tempestatis sedationem, referri debet ad jus- 
sum Valentis, qui miratus suminam Basilii constan- 
liam in certamine adversus profectum , quie ipsi a 
profecto narrata. fuerat, ne vis illi inferretur vetuit, 
atque in ecclesiam se conferre el cam ipso colloqui 
statuit. Preterea idem probaut hiec. verba Gregorii : 


xai χατάστασις πρώτη, «hiec prima sedatio, » quie 
Billius non reddidit. Certum namque est, tune pri- 
imum sedatam fuisse tempestatem, cum Valens vetuit 
ne vis Basilio inferretur, quod profecto vetuit prius- 
quam in ecclesiam se conferret. Hec monuisse sat 
est. Qui plura volet, legat Vitam Basilii novie ope- 
rum sancti doctoris editioni prifixam , cap. 20, p. 
404, n. 8. n 


(a) Or. 45, n. 55. 
ta 


v) Ep. al. 25. 


mui Tyanensem. 

Ilic etiam legere licebiL egregie tractata in capite 
25, quicunque spectant orta, post Valentis disces- 
sum, inter sanctum'Dasilium et Anthimum Tyanen- 
Sem episcopum dissidia, ex divisione Cappadoci;e 
in duas provincias; ei quie gessit Gregorius, ut 
amici partes tueretur, et jura defenderet contra An- 
tbimum, Ubi primum Gregorius audiit Basilio mo- 
lestias exhiberi, suam ei sponte operam obtulit (b) , 
seque Cusaream pollicitus est venturum , tum ut 
eum consilio juvaret , tum ut contumelias cum eo 
partiretur, quamvis pro certo haberet Basilium ni- 
lil prorsus facturum quod philosophia sit indignum. 
Quie verba satis indicant epistolam al. 25, scriptam 
[iisse hujus dissensionis causa, in qua non de fide 
aut doetrina agebatur, sed de reditu et sedis ampli- 
tudine. Divisionem civilem Cappadociz , qux sub 
initium hiemis anni 272 instituta. fuit, non statim 
secuta est ecclesiastieze provincia divisio, quie non 
nisi post Valentis discessum, circa mensem Martium 
hujus auni, videtur contigisse. Tum vero Antlimus, 
"yauensem civitatem , qua secunde Cappadocia 
metropolis facta fuerat, eodem jure in rebus eecle- 
siasticis esse debere contendit, easque parcecias, 
qui novi provinei: nuper adjunct fuerant, ut jam 
sibi attinentes et a Basilio diswactas, vindicavit , 
contra Basilius veteri consuetudini , atque huic di- 
visioni, quxe olim a Patribus facta fuerat, inhzrebat. 
Partes Anthimi sequebantur plerique. Cappadocye 
episcopi: « Tres quidem erant caus, inquit Gre- 
gorius (c), cur multi etiam ante parum leni el 
candido erga eum (Basilium) anime essent. Prima, 
«uod in fidei negotio cum eo minime consentiebant, 
uisi quantum id ipsis, cogente multitudine , neces- 
sario faciendum erat. Altera, quod dolorem ex ip- 
sius electione conceptum nondum omnino ex animis 
ejecerant. Postrema , quod se longe multumque ab 
eo gloria superari acerbissime ferrent; tametsi id 
confiteri turpissimum esset.... Ex hac contentione 
permulta mala partim jam accidebant, partim im- 
pendebant. Subtrahebantur conventus a'novo me- 
wopolita. proventus diripiebantur, » ete. 

XCVII. Gregorius Caesaream venit, Basilio addit se 
socium, et interest pugna prope Sasima conira Án- 
imum. 

Hiis auditis, Gregorius debitum huic tempori ofli- 
cium non pr:etermittit, suamque protinus, ut jam 
dictum, Basilio operam profitetur; quod amico per- 
gratum fuit. Nec mora, Basilius rogat Gregorium ut 
quantocius ad se veniat; qui eum venisset, ambo 
simul profecti sunt ad montem Taurum , ubi locus 
quidain erat, sive ecclesia sub sancti Orestis nomine, 
unde annuos reditus capiebat Ciesariensis episcopus. 
Dum redirent, Anthimus , quem Taurici reditus 
nmaxime in furorem agebant, quippe quos in traugs 


(c) Or. 45, n. 58. 


197 


VITA. 5. GREGORII, 


198 


3tu. Ciesaream portari iniquo animo. cernebat, eum A seno liabuit, sibi amicum ab amico venire dixit, ab 


pradatoria manu angustias occupat; Lranseuntis 
Dasilii mulis, qui rebus ex Sancto. Oreste perceptis 
onust erant, iter intercludit, ne ultra progrediantur. 
fommissa hxc pugna prope Sasima. Nam Grego- 
rius (4) non sine stomacho jocatur in Basilium, quod 
seSasimorum episcopum constituisset, uL cum Anthi- 
nio bellum gereret, si quando is Dasilii mulos arri- 
peret angustias tenens , et. velut Amalec. Israelem 
coercens, Datum se etiam Sasimis ait in. carmine 
De vita sua, quia bellicam fortitudinem ad Basilii 
cause defensionem ostenderat : quod argumento est 
eum pugni prope Sasima interfuisse. 

XCVIII.. Gregorius Sasimorum episcopus consecratur 

Nazianzi, non Ca'sarew, anno 512. 

Istud. tamen dissidium ad Ecclesi: utilitatem con- 
vertit Dasilius multiplicando episcopatus : (Ex quo, 
inquit Gregorius (b), tres preelarissimie res secu- 
«e suut. Nam et animarum cura major suscepta est; 
et quilibet civitas proventus suos habuit; et bel- 
lum hace ratione compressum et exstinctum est. » 
larum in numero sedium episcopalium, quas erexit 
Basilius, fuere Sasima, ignobilis quidem locus, cui 
Gregorium. nostrum praficere episcopum statuit ; 
eumque reluctantem , atque episcopale onus refor- 
1aidantem ac prorsus fugientem cedere, et, si minus 
animum, saltem caput ordinationi submittere, adju- 
vante Gregorii patre, compulit. Hec ordinatio non 
Cosarez, ut vult doctissimus Tillemontius, sed Na- 
zianzi peracta est, uL ipse teslatur Gregorius (c), qui 
Basilium venisse Nazianzum manifeste asseril : 
« Sed venit ad nos amicorum charissimus Basilius, » 
elc. "AX ἧχεν ἡμῖν τῶν φίλων ὁ φῇτατος Βασιλέως. 
"Tum narrat, quomodo , patre Dasilium adjuvante, 
deceptus fuerit, Preterea, quo die ordinatus est, 
orationem coram patre et Dasilio aliisque episcopis, 
qui eum ordinaverant, habuit. Quis credat. Grego- 
rium patrem seuio confectum Ciesaream venisse 
hujus ordiuatiouis causa ; aul si venerit, id silentio 
protermissurum fuisse Gregorium, qui simile patris 
iter, Basilii causa susceptum, ut suminz animi for- 
titudinis in effeto corpore specimen admiratur? Or- 
dinatus est Gregorius Sasimorum episcopus anie 
Pasclia, quod anno 572 incidit in diem vui Aprilis : 
siquidem sanctus. Eusebius Sàmosatensis, literis 
paulo post Pascha anni illius datis respondeus, hauc 
sibi ordinationem non placuisse sigaificat. 

XCIX. Invisitur a. Gregorio Nysseno, quem misit 
Basilius. 

Perpaueis post ordinationem diebus, Gregorium 
noswum iuvisit Gregorius Nyssenus, ab amico niis- 
sus , ul cognomineai suum solaretur. Hunc amicuin 
esse sanctum Eusebium Saimosatenum aut sanctum 
Meletium arbitratur Tillemontius ; verum is amicus 
non alius est quam ipse Dasilius. Postquam eniin 
Gregorius in orationis exordio, quam eoram Nys- 


4) Or. 45, n. 58. 
(b) Ibid., n. 59. 
(c) Carm. De vita 2989. 


sua, v. 


C 


D 


auditoribus postulat num. rem clarius exponi ve- 
lint, et statim Moysen et Aaron in medium profert ; 
iisque peracute inter se comparatis, iterum postu- 
lat, annon perspicue cognominem suum, id est. Gre- 
gorium , et unanimem , id est. Dasilium , oratio ef- 
finxerit : « Horum alter, inquil. (d), nos unxit, et 
latentes in medium produxit... non ut dignum erat, 
eo spiritu qui in ipso est... Alter venit uL nos con- 
soletur, ae conlirmet, spirituique mansueseat. » Cur 
ergo missus sit a Basilio Gregorius Nyssenus, quod 
manifestum est ex. dictis, advenire non poluit po- 
stridie ordinationis, ut Baronio visum est, atque 
perperam legitur apud Billium in interpretatione 
tituli orationis undecima : verumtamen paucioribus 
post ordinationem diebus advenit. !n ista oratione, 
utin ea quam ante coram Basilio habuerat, vim sibi 
illatam. conqueritur, sed tamen obsequium suum 
profitetur. Dolet quod Nyssenus serius venerit, vel- 
uii post cladem auxilium , post tempestatem guber- 
nalor, post cicatricem medicina : verum se nunc 
cedere et fiduciam concipere declarat, quod argu- 
miento est hanc habitam orationem priusquam fuga 
elapsus in solitudinem se contulerit. 

C. Querele Basilii contra Gregorium, et Gregorié 

coutra. Dasilium. 

Vix Nyssenus Nazianzo discesserat, cum Grego- 
rius deceptum se esse sentiens, lugit iterum , soli- 
tudinisque deliciis perfruitur. Dasilius consilia sua 
conspiciens Gregorii fuga penitus corruere, cuim 
eo graviter expostulavit. At Gregorius jam altum 
gerens cordi iuflietum vulnus, ex quo per vim 
ordinatus fuerat a Dasilio, non minus acriter re- 
spondit. Hinc ille littere, haud quidem jocosz ut 
antea, sed stomachos:e ac. vehementes, ultro citro- 
que datze, quibus, dum suam quisque causam tue- 
Lur, suas etiam animis caelestibus esse iras docent; 
quie si longius processissent, non tam perfectum 
Cliristianze amiciti: exemplar in Dasilio et Grego- 
rio haberemus, 

CI, CHI. Queritur Gregorius. [raudem sibi factam. 

A pluribus culpatur Basilius. 

Acceptis Basilii litteris, rescripsit atque his ver- 
bis exorsus est Gregorius (e) : « Desinesne tandein 
uos maledictis incessere, ut insulsos ac rusticus, et 
ab amicis inopes, et ne vita quidem dignos, quoniam 
ea, quie. passi sumus, intelligere ac persentire ausi 
sumus ?.... Fraudem in quam inducti sumus , serius 
quidem quam oportuit, sed lamen aliquando agno- 
vimus. Atque hujus rei culpam in episcopalem 
uhronum conferimus, utpole qui le repente supra 
nos evexerit... Hoc omnium, qux patimur, maxime 
ridiculum. est, vel potius miserandum, nimirum 
quod iidem et injuria afficiuntur, et accusantur. » 
Vituperationem non ellugit Dasilius, quod fidissi 
mium amicum ac optime de se meritum in episco- 


(4) Or. 11, n. 5. 
(e) Ep. al. 51. 


159 


VITA S. GREGORII. 


240 - 


pales curas , proeter ipsius voluntatem, conjecisseL: A CIIl.. Gregorius de'solitudine revocatus a patre, Ba- 


et quod minus excusatione dignum erat, virum 
pietate et eloquentia insignem , qui Ecclesi: egre- 
giam dare operam poterat, in obscurissimum 
angulum ae omnibus vite commodis destitutum 
relegasset. Objiciebant alii aliud quidpiam, prout 
vel moribus comparati erant, vel Gregorii causa 
jvascebantur : « benignissimi autem » quique negle- 
ctum et contemptum a Dasilio fuisse Gregorium, et 
postquam ipsius opera usus fuerat, veluti vas quod- 
dam ignobile projectum. Declarat Gregorius (a) se 
arma ferre non posse, el « pro lactentibus et avibus 
tanquam pro animabus et canonibus digladiari. » 
Rogat ut ipse cum Anthimo bellum gerat, ac sibi 
omnium rerum loco quietem concedat. Demum his 
verbis, quie ejus dolorem maxime indicant, episto- 
lam claudit : « Quocirca tu. quidem viriliter age, 
el conforlare, omniaque ad tuam ipsius gloriam, 
quemadmodum íluvii torrentes, trahe; nec amici- 
tiam, nec vite consuetudinem et familiaritatem 
virtute ac pietate potiorem habens, nec qux ex his 
rebus hominum de te opinio futura sit, quidquam 
curans, seu uni duntaxat te Spiritui addicens. Nos 
vero id duntaxat lucri ex amicitia tua capiemus, 
ut amieis posthae minime fidamus, nee Deo quid- 
quam pr:eferamus. » Haud equidem crediderim ea 
iugessisse Basilium maledicta, qua prioribus epistol:e 
verbis continentur; sed ea ex ejus dictis consequi 
Gregorius prx: nimio dolore existimavit. Seriptam 
hanc epistolam, non tantum post ordinationem, sed 
etiam post fugam inde patet, quod Gregorius frau- 
dem sibi factam se sensisse dical, atque omnium 
rerum loco quietem sibi a Basilio concedi postulet. 
lpsa etiam maledieta, quibus se petitum a Dasilio 
queritur, eum jam fugisse probant, Scripta quoque 
in secessu epistola tricesima secunda (b), in qua 
indignatur Gregorius se inerti: accusari quia Sa- 
sima non accepit, olio et quiete unice se gloriari 
profitetur, 


Inter hzc jurgia scriptam arbitratur Tillemontius 
epistolam Gregorii ad Nicobulum (c); sed imme- 
rito. Mittens Gregorius Nicobulo litteras Basilii cum 
suis, his qux Dasilii erant priore loco positis, suas 
subjunxit, sese quidem cum Basilio ubique con- 
jungi volens, sed eum sibi anteponens. Minus vide- 
uir intellexisse Tillemontius (d) h:ec verba : « Cum 
Basilium Magnum mihi semper protulerim, tametsi 
illi contrarium. videatur τ tum. nune quoque pra- 
fero, » etc., id est, inquit Billius, « *ametsi ille me 
sibi anteferat. » Non enim hzc verba ita accipienda 
sunt, quasi Basilium existimet Gregorius plus sibi 
wibuere quam ipsi. 

95 Psal, xxxi, 9o. “Ὁ Psal. Lxxvi, 9. 
(m) Epist. al. 51. 

(b) Ep. al. 52 


(c) Ép. al. 3. 
(d) In Das., p. 179. 


silio instante, coram utroque habet orationem. 


E solitudine, in quam se post ordinationem rece- 
perat Gregorius, cito retractus est jubente patre et 
instante Basilio; quapropter in oratione (e), quam 
post reditum eoram utroque habuit, eo utitur exor- 
dio : « Nihil senectute fortius, nihil amicitia vene- 
"ilius, Ab his ego ad vos ductus sum , vinctus in 
Christo, non ferreis catenis, sed tenacissimis Spiri- 
tus vineulis constrictus. » Alicunde se venire his 
verbis declarat Gregorius; proinde h:ec oratio non 
statim post erdinationem, ut visum est Tillemontio, 
habita, sed post reditum ex fuga. Deinde addit se | 
antea aliis omnia reliquisse, ut secum philosopha- 
retur, et Eli: Carmelum ac Joannis desertum cogi- 
tasse; quod ei dicere non licuit quo die ordinatus 
fuit Sasimorum episcopus, si quidem hane ordina- 
tionem non solitudo, sed impensus in juvando patre 
sacerdotii labor subsecutus est. Prxterea disertis 
verbis solitudinem, in quam se receperat, indicat, 
cum ait (f) se, « ne his quidem sui amantissimis ac 
fratribus sermones impertire sustinuisse , ut ab 
omni negotio feriatus secum  philosopharetur. » 
Quid plura? Recantat (g) quidquid post ordinatio- 
nem prz dolore in Basilium asperius dixerat : « Jam 
enim iram 2bjicio, audiant mansueli el letentur 9" ; 
manumque hane, quie mihi vii attulit, placido 
vultu conspicio, ae Spiritui arrideo, mihique com- 
motum pectus sedatur, reditque ratio; atque ami- 
citia, instar flamme consopitze et exstincl:e, rursus 
ex parvo igniculo reviviscit et excitatur. Renuerat 
consolari anima mea, el anxielate afficiebatur in 
me spiritus meus ὅδ, Dixi, nunquam in posterum 
amiciti: fidem habebo.» Nulla sane ante ordina- 
tionem jurgii causa Basilium inter et. Gregorium 
exstitit; sola ordinatio rixas movit ; hzc. verba, 
qua fatetur se dixisse Gregorius, «nunquam in 
posterum amicitize fidem habebo, » leguntur ad cal- 
cem epistole tricesimz primi, quam post abjectun 
regend:?  Sasimorum Ecclesi*€ consilium | scripsit. 
θυ quidem omnia, orationem nunc decimam habi 
tan non. fuisse post ordinationem, sed postquam e 
fuga rediit Gregorius, manifeste demonstrant. 


CIV, Gregorius in oratione sua mulatum se profi- 
letur.. Anthimus in suas partes Gregorium peitra- 
here [rustra conatur. 


D 


In ea oratione sinceram mutationem profitetur 
Gregorius, rataque omnia habet, ac tandem Eeccle- 
sie sibi commisse gubernacula capescere in animum 
videtur induxisse. Itaque Sasima ire constituit, sed 
priusquam ad iter se aecingeret, Doaris, qui» nova 
CGappadociz civitas erat , Eulalium episcopum uiia 


(e) Or. 10, n. 4. 
([) lbid. 
(g) lbid., n. 2. 


961 


VITA S. GREGORII. 


203 


cum Gregorio patre aliisque nonnullis episcopis À gunt, ». Jeinde breviter exponit quid ejus. causa 


ordinavit, tumque orationem habuit quie nune tertia 
decima est. Hec vero cum fierent absente ac forte 
etiam iguorante Dasilio, qui se pro metropolita et 
capite utriusque. Cappadocie adversus Anthimum 
gerebat, needum finita esset controversia, veren- 
dum erat ne ordinationem istam. velut in contume- 
liam sui factam haud quo ille animo. interpreta- 
retur, Occurrit amici querelis Gregorius his ver- 
bis (4) : «Nou. venimus in magni illius pastoris 
coutemptum et ignominiam, qui splendid: civitati 
praesidet, HBonorabilem scimus, caput agnoscimus... 
Sacerdotes. et. prisules. augere. studuimus , non 
subtrahere; bhiereticos evertere, non orthodoxos 
imminuere, » Cum Gregorius Sasima. aut. venisset, 
aul venire pararet, sua ejus consilium diligentia 
praripuerat. Anthimus, orum paludes ante 
occupaverat, Quinetiam p enti el. comminanti 
Gregorio, conviciis probrisque refertam | seripsit 
epistolam, veluti triumphum in. victum canens. 
€ Fortissimus Anthimus ad nos,» inquit Grego- 
rius (P), «cum episcopis quibusdam venit; sive ut 
patrem. meum  inviseret (nam id quoque pro se 
ferebat), sive ut que egit ageret. Cumque multis 
modis animum nostrum Lentasset, paraecias commie- 
morans, el Sasimenses paludes, et nostram ordina- 
Uonem, nunc blande alloquens, nunc postulans, 
nunc minas intenlans, nunc expostlans, nunc 
laudans, nunc vituperans, variis denique orationis 
circulis, strophis atque ambagibus utens, tanquam 
ipse solus nobis ob oculos proponendus essel, 
novaque metropolis, utpote major ae praestantior.» 
ILee Anthimus, qui, cum nulla in re celere Grego- 
rium conspexisset, rebus infectis iralus abscessit, 
Dusilismum ei veluti Páilippismum quemdam expro- 
brans. Non mulo post, Gregorium ad synodum 
vocavit Anihimus ; quod cum Gregorio permo- 
lestum esset, atque injuriam fieri elamaret, Anthi- 
mus eum rogavil, ut saltem. ejus opera. Basilius 
au deliberandum ea de re secum adduceretur.. 1 
pollicitus. est Gregorius, et seripsit Dasilio, rei 
totam ejus ju.lieio permittens. Hi Gregorii litterze 
ad nos non pervenerunt, 


CN. Novas Dasilii querelas. aliis Gregorius auerelis 
repellit. 


Quamvis Dasilii causam strenue satis, ut viaetur, 
defeidisset. Gregorius, illius tamen litteris offensus 
est Basilius, et. cum. co jurgavit quasi Anthimo 
faveret. Ilis verbis respondit Gregorius (c), jocanido 
quidem, sel acriter carpendo Basilium : « Quam 
ferociter, et equinorum. pullorum more, exsilis in 
Uis litteris ! Nec mirum te ad gloriam nuper eve- 
cium. ostentare nobis velle quam gloriam nactus 
Sis, ut lic ratione teipsum augustiorem reddas , 
queimadmodum pictores. qui eximias formas depin- 


a) Or. 15, n. 2. 
b) Epist. al. 53. 
(c) Epist. al. 55. 
ParROL. Gn. XXXV. 


ς 


gesserit, :equumque non esse denionstral, ul cuin 
Basilii causa in offensionem Antbimo senerit, Basilio 
displiceat veluti in Antlimum propensior. Denique 
sic epistolam claudit : « Quod si. ostentationis glo- 
risque nimio studio teneris, atque e loco superiore 
nos alloqueris, veut. metropolitanus parv.e civitatis 
incolas, vel etiam nullius, nobis quoque superci* 
lium est, 450. opponamus, Moc emm omuibus 
facillimum est, ac fortasse zequius. » 

ΟΥ̓. Albjectis. Sasintis Gregorius. repetit soli- 

tudinem. 

Ceterum propositam ab Anthimo conditionem, 
ut de restituenda pace. communis iniretur. idelibe- 
ratio, non repudiavit Basilius, imo libenter aecep:t. 
Iuterea Grezorius, eum nullum sibi ad eapessendam 
sedem, quam occupaverat atque. armatis militibus 
tuebatur Antlitnus, aecessum patere cerncre!, ac 
nollet obseura spe et eica exspectalione exitus 
deliberationis de pace componenda pendere, ama- 
lam diuque optatam sol tudinem repetit. Gregorius 
presbyter in ipsius Vita scribit eum ad zgrotorum 
domicilium confagisse, εἰς φροντιστήριον ἀσθενῶν 
χαταφεύγει. Tum addit : « Ferunt autem eum, nec 
oblationem, nec ordinationem, nee quidquam aliud 
eorum, qu apud epscopos in more ct instituto 
posita sunt, Sasimis peregisse; verum simul atquo 
episcopus ordinatus fuit, fugam animo conce- 
pisse. » 

Sic tam grave onus excussit Gregorius, sic invisa 
abjecit Sasima, qua: tot ei molestias, et quas nulla 
unquam dies, quoad vixit, exliaurire potuit, pepe- 
rerunt : Sasima, inquam, ex quibus Gregorio, ut 
ipsius verbis utar (d) , « omnis vite inconstantia et 
perturbatio manavit. » Quis et. qualis ille sit locus, 


Gregorii calamitatibus, quarum fons et origo fuit, 


atque etiam carminibus tam famosus, ex ipso Gre- 
gorio discimus. 


CVII. Sasimorum descriptio, 


Statio quedam est in medio pervulgata vim, 

Jn terra Gappadocum, que scinditur in triylicein viant. 

Sine aqua, sine virore, niliil habeus tiberale, 

IHlorridus valde et angustus pagus. 

Omnia hic pulvis, et strepitus, et currus, 

Lamenta, ejulatus, exactores, tormenta, compedes ; 

Populus vero, quotquot peregrini et errones. 

Hec erat Sasimorum meorum Ecclesia 

Quid igitur, yer Deum, facere me equum fuit ? 

Contenium esse? malorum excipere incursus, 

Ense feriri, suffocari luto? 

Nec habere ubi hoc senium collocem, 

Dum semyere tecto per vim exturbor ? 

Nec pauem habiturus eram, quem. hospiti [range- 
TÉDISSV-:.] 

Rursus fugitivus quitam et cursor in montem, 

Surripiens amicum vita genus, delicias meas, 

Sed quid sum lucratus ? non enim. censtans fugitivus 

Eram, ut apparet. Sed cum omnia perferre sciant, 

In hoc uno ignavus sum : patris iram non [ero (e), eto 


(d) Or. 45, n. 53. 
(c) Carin. De Vita. sua, v. 4$9 et seq. 


"τ 


2035 


VITA. 5. GREGORII. 


204 


CVIlIL Gregorius Nazianzene Ecclesie regimen susci- À quidam pietatis nomen habitumque prz se ferens. 


pit, jubente patre, ea conditione ul eo mortuo liber 
sit abire quo velit. 
Haque Gregorius, abjeetis Sasimis, in solitudi- 
nem sese recepit; 
certamen cum patre, qui cum ab eo ut Sasima te- 
neret obtinere nullatenus potuisset, saltem precibus 
jussisque est consecutus ut Nazianzum rediret , 
eamque Ecclesiam, eui regend:e per :etatem impar 
administrandam susciperet. Ea autem lege 


sed aliud. ipsi subeundum fuit 


erat, 
vicariam profecturam  Nazianzena Ecclesi, 
gente patre, suscepit. ut. tautummodo his nexibus 
tenerelur obligatus, dum pater superstes esset; 60 
sutem e vivis sublato, sibi liberum esset abire quo 
vellet. His ipse testatur. verbis in oratione, quam 
ad populum Nazianzenum habuit (a): « Nunc qui- 
dem cum prieclaro parente. curam. hane. suscipere 
non recuso, velut magn: aquile et altissime volanti 
pullus non incommodus e propinquo advolans. 
Postea vero pennam meam Spiritui, quo volet, et 
quoquo modo volet, ferendam dabo; nee quisquam 
erit, qui me cogere, aut aliorsum traducere possit, 
cum eo consultantem.... Πῶς, habui, viri Nazian- 
zeni, qux simplici animo benevolentizque pleno ad 
vos dicerem, atque hoe est animi mei areanum. » In 
carmine De vita sua Nazianzenam Ecclesiam se 
suscepisse jussu parentis declarat, ita secum repu- 
tantem aec dicentem (D) : 


co- 


Neque enim res ista invitum me constringct, 
Qi nec ulla denuntiatione, nec ullo promissa Leneor : 


Ov γὰρ καθέξει τοῦτ᾽, ἔφην, ἄκοντά με, 
Ὃν οὔτε χήρυγμω, οὔθ᾽ ὑπόσχεσις κρατεῖ" 
Οὕτως ἀνήγαγέ με γικήσας φόδος. 


Sic me victrix formido reduxit, 


Ex hac Gregorii praefectura, qua, patre adniten- 
te, invitus adininistrandae Ecclesi: Nazianzenx cu- 
Tam suscepit, non pauci eum hujus Ecclesi: ordi- 
natuin fuisse episcopum arbitrati sunt. Sed quid- 
quid ea de re scripserint veteres ac recentiores, lo- 
cupletior non est alius testis quam Gregorius ; nec 
alii ulli major quam ipsi fides habenda est. ILec 
Gregorium  Nyssenum scribentis 


ipsius sunt ad 


verba (c) : « Inter omnes. etenim. constat, me non 

Nazianzi, sed Sasimorum antistitem creatum fuisse, 

tametsi in patris reverentiam, et eorum qui sup- 

plices hoe a me contenderunt, ad breve tempus 

profeeturam: quasi hospites suscepimus, » etc. 

CIX. Gregorius Basilium defendit, a quodam mona- 
clio accusatum, quod. Spiritum sanctum. Deum non 
appellasset. 

Post susceptam a Gregorio Ecclesie Nazianzeni 
administrationem, habitamque orationem | duode- 
cimam, contigisse videtur jurgium quod inter ipsum 
et quemdam monachum exstitit de Basilio. Rem sic 
narrat Gregorius in. epistola al. 96 : « Convivium 
quoddain erat, in quo plurimi clarissimi viri nobisque 
amicitia conjuncti accumbebant, atque inter eos vir 


(a) Or. (c) Epist. al. 


12, n. 5 οἱ 0. " (b) V. 525. 


D 


Nondum ad pocula ventum crat, cum, ut in con- 
viviis fieri solet, de nobis sermo excitatur. Omni- 
bus porro virtutes tuas amplissimis laudibus effe- 
rentibus, nosque etiam, ut iisdem vit: studiis de- 
ditos, adjungentibus... indigne tulit hie philoso- 
phus, Et quidnam hoc est, inquit, admodum furiose 
exclamans, o viri, quam valde mendaces et adu- 
latores estis! Cxtera quidem laudentur sane. viri 
illi; si. ita lubet, nihil repugno : verum quod maxi- 
mum est, illis non concedam. Orzthodoxiz: nomine 
frustra laudatus. Basilius, frustra Gregorius ;. ille, 
quia sermonibus suis veritatem prodit; hie, quia 
patientia sua eamdem simul prodit: » Tum his 
Gregorius conviciatorem verbis redarguit : « Unde 
loe, 0 homo vane, atque arregantiae nomine, nove 
Dathan et Abiron? Unde nobis dogmatum promel- 
gaior venis? Siceine tantarum rerum judicem 
teipsum eflicies? Tum ille : ex Eupsyclii martyris 
synodo nunc venio, eamque dicti mei testem. habeo 
(sic enim res se habebat), atque illie. Basilium 
Magnuin audivi, de Patre quidem et Filio optime et 
perfectissime, atque ut vix quisquam alius facile 
queat, disserentem : Spiritum sanctum autem con- 
vellentem ac distorquentem, » etc. Igitur philoso- 
phus ille Dasilium vituperabat eo quod Spiritum 
sanctum Deum non appellasset concionando; aec 
veluii a veritate declinaret, eamque police magis 
quam pie przedicaret. Basilii partes strenue defendit 
Gregorius, eausasque reddidit cur. Spiritum san- 
ctum expresse et palam Deum non diceret ; quamvis 
eum esse Deum, non secus ac Filium, crederet, ac 
verbis etiam ostenderet, nimirum in insidiis esse 
hireticos, observantes si quam ex ejus ore nudam 
vocem possent arripere, ut eo ejecto Ecclesiam oecu- 
parent, c:xterasque Ecclesias popularentur ; itaque 
salius esse unam vocem, sententia in tuto posia, 
praetermittere, quam Ecclesiam in tantum diseri- 
men adducere. Temperamentum istud, quod pro- 
bavit postea Magnus Athanasius, iis qui ailerant 
displicuit, ipsumque Gregorium clamoribus inse- 
ciati sunt, ut ignavi:e magis quam san doctrinae 
consulente. 

CX, CXI. Gregorius Basilio controversiam ejus causa 
susceptam significat, rogans uL ipse doceat quous- 
que liceat uli economia, ut contradicentes possit re- 
pellere. Epistolam Gregorii pejorem in partem. ac- 
cipit Basilius. 

Datis ad Dasilium litteris, rem totam narravit 
Gregorius, rogans ut doceret quousque in disputa- 
tione de Spiritus sancti divinitate progredi, quasque 
voces usurpare, et quousque eeconomia uti liceret ; 
haud equidem sua causa, qui oinnium esset miser- 
rimus et stolidissimus, si dubitaret de Basilii sen- 
tentia, sed ut. contradicentibus responderet. llus 
Gregorii litteras, tametsi adhibita cautione quara 
maxima, omnibusque honoris atque amoris signifi- 
cationibus refertas, pejorem in partem accepit Ba- 


$05 


VITA 5. GREGORII, 


206 


silius; qui etiam Gregorio respondens, mirari se ait, A « Sed uon villeo, inquit, cur Basilius etiam post tur 


non quod monachus hoc dixisset, sed quod germanissi- 
mos suos fratres, suos et amicos auditores habuisset 
ac discipulos. lis respondere delignatur, et eum 
Gregorio expostulat, quod ad se non veniat ; aditum 
enim non habituras calumnias, si magnam auni 
partem simul traducerent. Quanto in honore esset 
apud Basilium Gregorius ex hae perhonorifica eum 
invitandi ratione liquet : « Si. enim. tantum appa- 
reas, inquil, supprimes ipsius impetum, eosque qui 
ad patrie res everlendas. conspirant dissipabis, ubi 
ipsis notum fuerit te Dei gratia nostri edetus ducem 
esse, » etc. 

CXII. Gregorius Basilio scribit eum immerito litteris 
. suis offensum. 

Dasilio. rescripsit. Gregorius, ipsum immerito 
offensum fuisse litteris suis, non malo et subdolo, 
sed simplici animo, et ea qua solebat benevolentia 
scriptis; eumque admonuit satius fuisse incommo- 
dis medicinam afferre, quam consilium danti sue- 
censere. Ceterum se ventuzum promittit, et Dasilio 
duce libenter dimicaturum : « Quis enim, inquit (a), 
langueat, imo quis non magno et fidenti animo futu- 
rus sit, te duce ac socio de veritate disputans, atque 
contendens ? » 

CXII. Quis ille sit hostis, contra quem rogat. Grego- 
rium Dasilius, ut. veniat Guxilium laturus. 

Existimat vir clarissimus Tillemontius, quem se- 
quitur noster Prudentius Maranus (^), contentionem 
Gregorium inter et monachum Dasilio crimen. pro- 
dite veritatis inferentem, contigisse anno 571: suam 
viri docti opinionem confirmant his Basilii verbis (c), 
quibus Gregorium rogat ut veniat auxilium laturus 
contra hostem qui bellum inferebat: « Ipse vero 
exorari fe sine, ut. nobiscum ad propositum certa- 
men allabores, ac nobiscum occurras ei, qui bellum 
nobis infert. Si enim tantum appareas, supprimes 
ipsius impetum, » ete. Hostem hune non alium esse 
quam Valentem. contendunt. « Nullum enim aliud 
lempus occurrit, inquit noster Prudentius, in. quo 
instantem hostem exspectaverit Basilius, et exsilium 
aut aliquid gravius ex. przelio speraverit. Appropiu- 
quantem Valentis adventum. designat Gregorius (d) 
cum 411 in convivio, « ingens circa Dasilium esse 


bellum, vicinis omnibus captis et subjugatis, » Prx- p 


terea, si. jam Dasilius cum Valente pugnasset, uum 
ignavi: crimen futuri przelii promissione refelle- 
ret (ej? Quibus enim | illius fidem | praeterita certa- 
mina non approbassent, multo minus nondum com- 
missa approbarent. Aliam rationem addit Tillemon- 
lius, scilicet. Dasilium post Sasimenses molestias 
dicere non potuisse : se nullius sibi in Gregorium, 
« neque parvi, neque magni delicti esse conscium.» 
Verum. hanc rationem ipse noster Prudentius, 
quamvis idem sentiat ae. Tillemontius, refellit - 

(a) Epist. al. 27. 

(b) Vzta Basil., p. 96. 


(c) Bas. ep. 71, p. 164. 
(4) Vita Bas., p.96. 


has Sasimenses hane amicitie violate 


laudem sibi vindicare non potuerit, cum przesertia 


nunquam 


Gregorius pluribus locis dica* amicitiam hac in re 
Dasilinm spiritui posthabuisse. » Sic in oratione De 
laudibus Basilii loquens de turbis Sasimensibus, 
quas nondum pectore exeusserat: « Nisi quis ta- 
men, inquit (f), hoc à me pro illius apologia acci- 
piat, quod sublimiora, quam pro hominis conditione, 
sentiens, atque hinc prius etiam quam vita excede- 
ret, digressus, omria ad Soiritum referebat ; atque 
amiciti:e ollicia, qu: alioqui. sancte. colebat, hic 
selum aspernabatur, ubi Deum anteponi oportebat.» 
In altera oratione coram Dasilio : « Quandoquidem, 
inquit Gregorius (g), nt nos pluris fortasse, quam 
alios omnes ducis ; ita rursum Spiritum nohis longe 
anteponis. Non passus es talentum in terra defos- 
sum atque obrutum latere, » ete. Potuit ergo Bas:- 
lius, etiam post Sasimenses turbas, dicere se nul- 
lius sibi in Gregorium, « neque parvi, neque magui 
delieti esse conseium. ἡ Et certe id. dicere licuit 
Gregorio, eui acerbiora in Dasilium verba excidere: 
quanto magis Basilio ? 
CXIVN. Ille hostis, non Valens. 

Nunc vero expendendum, an hostis qui bellum 
inferebat Basilio, is Valens imperator esset; an 
certamen, ad quod. Basilius Gregorium accersebat, 
uL una secum pugnaret, illud fuerit certamer, 
quod imminere sibi ex adventuro Ciesaream Va- 
lente. arbitrabatur. ld. quidem volunt. doctissimus 
Tillemontius et noster Prudentius, quos, ob egre- 
gius virlutes et scientiam singularem, observantia 
quam maxima colimus. Hie tamen ab eorum opi - 
nione discedimus; neque enim Gregorii et Dasilii 
verba de Valente debere intelligi nobis videntur, 
Basilius ad certamen contra hostem advocans Gre- 
gorium, his eum verbis compellat. « Si enim tan- 
uum appareas, ipsius supprimes impetum, eosque 
qui ad patrie res evertendas conspirant, dissipabis, 
ubi ipsis notum fuerit te Dei gratia nostri coetus 
ducem esse.» [tane, amabo, scribere, et hzc ide 
Valentis impetu. dicere licuit Basilio? An vero Da- 
silius unquam existimavit Gregorium, vel impera- 
lori, vel. prafecto, vel. coquorum magistro, adeo 
auL terribilem aut acceptum esse, ut vel auctoritate 
vcl gratia, imo. sola sui. pr:sentia, et cum Basilio 
societate, tantos. confestim impetus retardare, ne 
dicam «dissipare» penitus posset? Quin his cer- 
taminibus cum prafectis ab imperatore przemissis, 
et cum ipso Valente adfuit, Gregorius : quid porro 
tale przestitit, quale prasstiturum confidit. Basilius? 
CXV. Eustathius. Sebastenus intelligendus est Basi- 

lio im[ensus. 

Non ergo de Valente intelligenda sunt. Dasilii 
verba, sed. de ejus suffraganeis aliisque episcopis. 

(e) Epist. ai. 26. 

(f) Or. 45, n. 59. 

(g) Or. 10, n. 5. 


407 


VITA S. GREGORII. 


208 


inprimis Eustathio Sebasteno, qui Sabellii et Apol. A CXVII, 7n epistola 96 Gregorii fit mentio orationis 


linaris errores Basilio affingebat. Praterea ob eam, 
qua de Spiritu sancto verba faciens utebatur Dasi- 
lius, eeconemiam, alii timiditatis, alii. prodit:e aut 
etism innovate fidei notam. inurebant; quam ad- 
ventu suo Gregorius et communione cum Basilio 
abstergere penitus el eluere poterat, quippe quem 
divinitatis Spiritus saneti liberrimum et pra cite- 
Tis omnes propugnatorem agnoscebant. Propterea 
Basilius Gregorium advocat, his verbis: « Si tan- 
tum appareas, ipsius supprimes impetum, eosque 
qui ad res patrie evertendas conspirant, dissipa- 
bis, » etc. 

Nec vero ex sequentibus colligas Valentis cim- 
perum» signifieari. Exspectare namq:e Basilius 
etiam lum potuit, ut ab ecclesia paterüisque xedi- 
bus cjiceretur, non tantum. ab Arianis, qui id an- 
no 572, iterumque anno 576 tentarunt ; verum a 
Catholicis etiam pluribus, qui et ipsi czeco zelo 
abrepti Basilio. adversabantur, Praterea / Eusta- 
thius Sebastenus, liomo versipellis, qui cuin Aria- 
nis erat tum communione et in Dasilium odio con- 
junctissimus, Eustathianique famosis libellis Ciesa- 
riensem episcopum lacerabant; adeo ut a multis 
male audiret, etiam orthodoxis, atque ejus in fide 
dubia esset integritas, 


CXVI. Episcopum tunc [uisse Gregorium constat, "ἢ 


Quin etiam Gregorium nostrum tunc episcopum 
fuisse, ex his ejusdem epistole, quam ad eum 
scripsit Basilius (a), verbis certo colligi posse no- 
bis videtur : Εἰ γὰρ xazX τὰς ἀρχαίας συνθήχας, 
xat χατὰ τὴν ὀφειλομένην νῦν͵ ταῖς ἐχχλησίαις παρ᾽ 
ἡμῶν ἐπιμέλειαν, τὰ πολλὰ τοῦ ἐνιαυτοῦ μετ᾽ ὀλλή- 
Atv διήγομεν " «Si enim ex veteri pacto, ac juxta 
cam, quam nunc debemus ceclesiis, , curaià et sol- 
licivadinem, sz»pius per annum coavenissemus,» ctc. 
Hec certe verba. Gregorium non secus ac Basilium 
fuisse episcopu:n denotant, novamque ac parem 
jam nunc ivcumbentem. ambobus Ecclesiarum cu- 
ram. Unde sequituz, τὰ πολλὰ τοῦ ἐνιαυτοῦ μετ᾽ 
ἀλλήλων διήγομεν, que recte velus interpres sic 
Latine reddidit: «Siepius per annum convenissc- 
mus,» quod episcopos maxime juvat, probantque 
frequentes synodi. Quapropter Basilius malorum 
causam inde repetit, quod non una conveuiant : 
πούτων Oi αἴτιον Exeivo. . . τὸ μὴ συντυγχάνειν 
ἡμᾶς. Demum hzc ejusdem epistolie verba, episco- 
pum fuisse tune. Gregorium confirmant : ὅτι αὐτὸς 
τῇ τοῦ Θεοῦ yáptzt τοῦ xa0' ἡμᾶ; συλλόγου χατάρ- 
χεις, vel ut. vetus editio χατάρξεις - « Conventui 
nostro, seu synodo, pr:esidebis; » vel ut Tillemon- 
tius, « Ecclesie nostras caput te. praebeas. ac com- 
monstres: » quod episcopis duntaxat proprie con- 
venire nemo nescit. 


(a) Epist. 71, p. 165. 
(5) Or. 12, n. 6. 


12 quo constat vost. oralionem scriptam | esse epi- 

stolam. 

Ilis jam ad eumurimm accedat (quod opinion. sum 
incommodare non. dissimulat Tillemontius), oratio- 
nem "Theologi «habitam anno 572, posteaquam ab- 
jeetis Sasimis Nazianzen: Eeclesie administratio- 
nem, jubente. patre, suscepit Gregorius, laudari in 
epistola 26, de qua agitur : « Simulgque, in- 
quit (^), vocem quamdam meam commemoravit 
(monachus qui in Basilium atrociter invehebatur), 
cum ego, ut in frequentissimo coetu, de divinitate 
verba faciens pervulgatum | illul. de Spiritu sancto 
interfatus. essem : Quousque. lucernam. absconde- 
mus sub modio?» Qua totidem verbis in oratione 
habentur. Ex quo sequitur hxc contigisse post 
orationem, quie habita est anno 572; proindeque 
epistolam 26 non anuo 371, sed anno 272 scri- 
ptam esse, idque post Septembrem, quem in men- 
sem incidit. beati martyris Eupsychii sive memoria, 
sive conventus, unde calumniandi Basilium. occa- 
sionem monachus arripuerat. Neque etiam citius 
hoc anno Hellenius, qui Gregorii litteras. Basilio 
reddidit, exiequandis Nazianzi wibutis propositus, 
Ciesaream profectus est 

Caterum. quo tempore Gregorius una eum patre 
Nazianzenam Eeclesiam | administrabat, sive ante, 
sivepost exortam cum monacho de Dasilio controver- 
siam, Ciesaream se contulit, ibique eximiam illam 
orationem (c) habuit quie De pauperum. amore. iu- 
scribitur, Éorum causa potissimum habita est, qu 
in hospitali domo, alendis pauperibus a Basilio 
Magno constructa, sacro morbo laborabant. Ad hoc 
eliam tempus pertinent orationes sequentes ; vide- 
licet decima quinta in laudem. Machabaeorum, quo- 
run passiones non ex libris sacris qui Machali;vo- 
rum nomen habent, sed ex Josephi libro De im- 
peratrice ratione, exponit et cloquentie su: floribus 
exornat. Decima sexta, im patrem tacentem. pro- 
pter plagam. grandinis, qua Tiberina regio, Gre- 
gorii natale soluin, anno circiter 572 afflicta. fuit. 
Decima septima, ad cives Nazianzenos gravi timore 
perculsos, ob delictum alias incoguitum , et ad 
pra [ect irascentem. 


CXVIII. Mors Gregorii senioris et Nonne. cjus con- 
Jugis. 

Quomodo, abjectis Sasimis, Gregorius solitudi- 
nem iterato petierit, eaque retractus Eeclesi:e Na- 
Zianzenzs curam susceperit, rogante vel jubente 
patre, jam. narravimus, Ea autem, ut dietum | est 
conditione vicariam przfecturam suscepit, ut, morto 
sublato patre, discedere et quo vellet abire sibi 
üiceret, 

Non ita :0ngo post tempore Gregorius nosler, 
parentis utriusque obitu, Naziauzenw Ecclesi; re- 
gimen excussit seque sibi vindicavit. Anno siqui 


(c) Or. 14. 


309 


VITA S. GRECORII. 


410 


dem 514, circa vernum tempus, Gregorium patrem À CXX. Dasilii morte cumulus. accedit αὐ Gregorii 


annos natam pene centum, cum ex iis quadraginta 
quinque Nazianzenz Eeclesise profuisset, mors albis- 
wlit, Nee multo post, Nonna Gregorii senioris con- 
jux, ejusdem pene tatis, morte sublata. est, Licet 
enim quandiu. superstes fuerit. compertum non ha- 
Leatur, diu tamen eam superstitem non fuisse inde 
fas est conjicere, quod Thieologus se cito post stis- 
ceptam Nazianzeuse Ecclesie — curam — parentibus 
orbatum fuisse scribat. (u). Forsan die Augusti 
quinto, qno. ejus memoria tum apud. Graecos, tum 
apud Latinos colitur, obiit. Eam certe. anno se- 
quenti jam. mertuam — constat, cum Seleuciam pe- 
liit Gregorius. 


CXIX.. Parentibus orbatus Seleuciam sc. confert Gre- 
gorius. 

Asserit. Daronius « Gregorium parentibus orba- 
tum nullatenus adduci potuisse, « ut vel diem unum 
fn administratione Ecclesi: Nazianzen:e perseve- 
raret, » rogante licet. Basilio, aliis simul episcopis, 
et eivibus precibus importunis id ipsum efllagitan- 
tibus; a quibus omnibus, captata fuga, se abripuit 
profeetus. Seleuciam pietatis ergo ad memoriam 
sancte Thecle, quo frequens. fidelium. peregrina- 
lio esse solebat. » Rectius vero scribit Tilleiion- 
tius (55, hujus Ecclesie regimen, Dasilii aliorumque 
episcoporum ac civium precibus vietum suscepisse 
Gregorium, et in. eo. aliquandiu. perscverasse (c). 
Nee tamen interea cessabat rogare episcopos, ut 
huie Ecclesi: pastorem praficerent, quam ipse re- 
gen/!am, nonnisi quoadusque propositus esset. epi- 
scopus, susceperal (d). Cum autem Gregorii pre- 
cibus non moverentur, nec. quod rogabat obtineret, 
fuga elapsus Seleuciam se contulit, cum Ecclesiam 
Nazianzenam tribus tantum circiter annis 
post mortem patris rexisset. 

Seleuci; non exiguo tempore commoratus est 
Gregorius, ut. ipse testatur (e); nimirum usque ad 
Valentis obitum, qui vietus ἃ Gothis, sagitta. per- 
Cussus, incensa agresti casa, in. quam delatus fue- 
rat, uliricibus flammis absumptus fuit die nona 
Augusti anni 578. lllic tamen optata pace et otio 
quod speraverat, frui non. licuit : « Nihil boni, » ut 
cjus verbis utar (f), « prorsus reperit ; imo negotia, 
quie effugere in animo habuerat, velut ex composito 
incurrerunt, vimque attuleruut, » Quisnam illa. fue- 
rint negotia delinire non licet : forsitan his ver- 
bis signilicat se ab. hzreticis vexatum fuisse. Gre- 
gorii vite seriptor Theologum scribit. Nazianzum 
rediisse, nec ullis civium precibus flecti potuisse ; 
quod ex iis verbis colligit, ut videtur, quibus Gre- 
gorius in se solitas recilisse calamitates, postquam 
fuga Seleuciam petiit, ipsemet fatetur. 


aule et 


(a) Carm. De Vita sua, v.: 
(b* Ad an. 572, t. IV, p 551. 

P Vita Greg., art. 59, p. 598 ; art. 42, p. 404. 
d) Carm. De Vita sua, v. 550. 

(e) Ka! po: διῆλῆεν οὐ βραχὺς τῇδε χρόνος. 


calamitates. 


Anno sequenti 579, Gregorius adhuc Seleuci 
consedebat, et. quidem gravi ac periculoso mozlio 
detentus, cum Basilii Magni mors ipsi nuntiata est. 
Quantum in deflenda tàm chari capitis morte dolo- 
rem conceperit Gregorius, ipse solus enarrare suf- 
ficit, Ex morte Basilii cunulus ad. suas calamitates 
ipsi accessisse visus est. «loe quoque, » exclamat 
in epistola, qua de Basilii obitu. fratrem ejus Gre- 
gorium — Nyssenum — consolatur (4), «hoc quaque 
irumnoss huic vitze reliquum erat, ut Dasilii mor- 
tem. andirem, » ete. In. alia. epistola : «Quieris, » 
inquit, Eudocium alloquens, « quo statu res nostrae 
sint? Admodum acerbo. Basilium non. habeo; C- 
sarium non habeo, fratrem meum secundum car- 
nem et spiritum : pater meus et mater mea dere- 
liquerunt. me, ut cum. Davide loquar. Corpus ad- 
versa valetudine laborat, senectus. caput premit : 
cur; aliz aliis intexuntur. Incursant negotia, infidi 
amici, Ecclesi: res pastore et gubernatore carent. 
Pereunt bona, nuda et aperta. sunt mala, navigatio 
in nocte, fax nusquam, Christus dormit. Quid fa- 
ciam? Una. mili malorum depulsio, mors. At res 
etiam alterius vite mihi formidolose sunt, ex hu- 
jus vite rebus conjecturam ducenti (/). » Morbus, quo 
laborabat Gregorius, fuit impedimento quominuc 
in hoc tristi eventu communibus amicis adesset, €t 
sanctos Dasilii cineres cxoscularetur, Casariensis 
Ecclesi:, tanto ornamento spoliatze, solitudo, spe- 
ctaculum erat Gregorio prorsus intolerabile. Ipse 
dimidia sui parte mortuus et dissectus sibi videba- 
tur, amisso tali socio; ἃ quo etiam per nocturnas 
visiones, ul olim cum viveret, admonebatur ct 
castigabatur, sj quid fecisset minus decore. Dasilii 
funus stricta el pedestri oratione prosecutus cst 
Gregorius. Etenim carmen. funebre, duodecim epi- 
gramumaltiis constans, sui in Basilium amoris et 
desiderii monumentum esse. voluit; sed multo ube- 
rius, eum Constantinopoli reversus eximiam de 
Dasilii laudibus habuit orationem, in qua omnes 
ingenii vires et eloquentize. flores profudit. Si Baro- 
nio (i) fides in Vita Gregorii, is « cum de infir- 
mitate, qua detinebatur, aliquantulum allevatus 
essel, nobilissimam illam panegyrim in laudem 
Dasilii conseripsit, qua vitam ejus exaete moni- 
mentis perpetuis consignavit. » 

CXXI.. Gregorius proficiscitur Constantinopolim, abs 
Thraciw episcopis et orihodoxis accersitus. 

Quamvis praclora sint quxcunque hactenus de 
Gregorio narravimus, longe prieclariora supersunt 
dicenda, ea scilicel quae duobus vcl tribus annis 
cessit Constantinopoli; sive illuc à. synodo Antio- 
chena, ut Baronio videtur, missus fuerit, sive ro- 


(f) Carm. De Vita sua, v. 952. 

(g) Epist. al. 57. 

(^) Epist. al. 59. 

(ἢ Apud Doll., ad diem 9 Maii, p. 998. 


211 


equidem episcopos veritatis. defensores, quibus, 
postquam fidei perduellis exstinetus est Valens, ad 
suas ecclesias revertendi facultatem dedit. Gratia- 
nus, consilia iniisse, ut illatas Ecclesiis plagas ab 
Arianis sanarent, tristesque. ruinas repararent : 
credo etiam in eam rem habitas fuisse synodos. 
Haud tamen crediderim eum Baronio (a) Gregorium 
nostrum, Antiochen: synodi decreto, eadem de 
causa jussum esse Constantinopolim proficisci ; sed 
accersitum ab episcopis Thraci:e et ab. orthodoxis, 
qui in urbe regia versabantur. Id ipse testatur Gre- 
gorius, eujus vetba non significant eum jussu An- 
tiochen: synodi Constantinopolim petiisse, ut Ba- 
ronio placet. 

Ἐπέμιψεν ἡμᾶς ἡ χάρις τοῦ Πνεύματος, 

Ilo.AAGY καιϊούντων ποιμένων xal θρεμμάτων, 

Λαοῦ βοηθοὺς καὶ Acyov cvAA(acopac. 


Ad hos gratia Spiritus, multis advocantibus 

£t pastoribus et ovibus, nos misit, 

Populi adjutores et doctrine. de[ensores (b). 
Gregorii biographus eodem quo nos sensu verba 
illius interpretatur, quamvis erret. in Basilio qui 
jam tum obierat, eum ait, nulla synodi Antiochenze 
facta mentione, eum Constantinopolim statim ad- 
fuisse, « Basilio luminari magno, ipsius cupiditati 
alacritatique quasi faces. quasdam subdente, atque 
ad spiritualia. certamina ipsum inungente, aliisque 
compluribus episcopis, principisque urbis civibus, 
fidei pietate praeditis, ab eo obnixe contendentibus, 
ul ipsis auxilio egentibus malorum se depulsoreni 
»meberet.» 1 ipse Gregorius in carmine De vita 
sua (c) confirmat, ubi scribit Constantinopolitano- 
rum in se civium amorem inle natum, quod ab 
ipsis accitus, et « eorum opus esset : » 

ΟἹ δ᾽ ὡς ἑαυτῶν ἔργον εἶχον ἀσμένως. 

In altero autem earmine, narrans quomodo ἃ suis 

deliciis bonisque omnibus abreptus et longe abdu- 

ctus, Constantinopolim se conferre coactus sit, memi- 

nit quidem Gregorius « conventuum episcoporum : » 
Τὸ δ᾽ οὖν zpéónAov, c AAoyot τε ποιμένων", 

Καὶ ταὸς ὀρθόδοξος... 

Verum nihil opus est ᾿ς verba, αἱ recte observat 
"Tillemontius (d), de synodo Antiochena, quz? non 
nisi exeunte ario 579 coacta est, interpretari, cum de 
'Thraci:e episcoporum conventibus commode et recte 
possint atque etiam debeant intelligi. Demum ab 
amicis eliam, inler quos, prater Dasilium, fuere 
Meletius, Bosphorus Colonie episcopis, et alii plu- 
res, Constantinopolitanis auxilium ferre compulsus 
fuit Gregorius. Sie profectus aliquanto post Basilii 
mortem tepore, «nou sua sponte, sed coactus, » 
ut ipse testatur (e) : 

Οὕτω μὲν dA0ov οὐχ ἑκών, etc. 

Eadem passim repetit, maxime in oratione quam 
lum ad Arianos habuit : « Ego, inquit (f), parvu- 


(a) Bar., ib., p. 399, col. 1. 
(b) Carm. De Vita sua, v. 598. 
(c) lbid., v. 1151. 

(d) Adv. episc, 

(e) Carm. De Vita sua, v. 619. 


VITA S. GREGORII, 
gantibus Constantinopolitanis se contulerit. Credo A Jus ille 


212 


obscura et ignobili patria natus, ad vos 
accessi, idque nou ultro, nec me ipsum offerens, 
ut moris est hodie plerisque, qui ad Ecclesiz gu- 
bernaeula temere prosiliunt, sed accitus ac vi com- 
pulsus, et timori Spirituique obsecutus. Quod si 
falsa loquor, hoe mihi pro sceleris poena imprecor, 
vt diutius hie belli molestias incassum sustineam, 
nec queniquam errore liberem, sed voti sui compotes 
fiant, qui anim: me: sterilitatem imprecantur. » 


CXXII.  Deploratus | Constantinopolitane | Ecclesice 
status. 


Luctuosa tunc. omnium Ecclesiarum facies, sed 
nullius luetuosior quam Constantinopolitanz, in 
qua jam ab annis quadraginta grassata fuerat Ariana 
lues, sub pontificibus h:wreticorum | antesigngnis, 
atque etiam ipsis novorum dogmatum conditoribus ; 
sub principibus, quales fuere Constantius et Valens, 
qui haereticorum partes tuebantur, Catholicas vexa- 
bant, el pro errore contra veritatem tolo, ut ita 
dicam, imperii corpore certabant. Quam deploratus 
esset Ecclesie. Constantinopolitan;:e status, quivis 
facile colliget auditis tantum eorum nominibus, qui 
sedem illam tenuerunt. ab anno 529, quo Arianis, 
eso vindice fidei orthodox:e pontifice Paulo, im- 
pune in ea grassari licitum est. Hanc, relicta sede 
Nicomediensi, Ariani dux agminis confestim eo anno 
invasit. Eusebius, post quem in Macedon: manus 
iufelix hzee. Ecclesia. devenit. Expulso ab ipsismet 
Arianis, anno 560, ob inauditam crudelitatem do- 
etringeque. inconstantiam Maeedonio, Eudoxius faex 
haoreticorum, idemque perditissimus hzeresiareha, 
Aetii Arianorum longe impiissimi discipulus, suffe- 
ctus est. Is anno 570 impietatis cursum absolvit. 
CXXIH, Ariani late dominantur in. urbe : templa 

occupant : alia commutata in sepulcra. 

Tum vero respirare paululum visi sunt Catholici, 
sibique Evagrium episcopum jam cooptarant. Sed 
mox Valens imperator, Arian:z tuteja — perfidize, 
pulso in exsilium Evagrio eum Eustathio presby- 
tero, qui ipsius electionis auctor fuerat, Eudoxio 
Demophilum :eque impium ae nefandum substituit, 
|a Áriani summa rerum Ecclesi potiti, vix pie- 
tatis «reliquias,» et excitandx a Gregorio fidei 
«semina » reliquerant. Templorum alia ab hereticis 
occupata, atque in primis amplissimum illud (g), « So- 
phia eognominatum, » tunc «diaboli propugnaeu- 
lum» magis quam ecclesia, ubi « suos ille milites 
ac defensores colloearat; » imo ubi «damonuim 
exercitus, furiarumque ae spirituum legiones aide- 
rant imimundorum. 5 Alia (A4), cex templis in sepul- 
cra commulata, alia cruore sanctorum aspersa 
profanataque : presbyteri exusti ;» Cotholiei « cou- 
tumeliisr vexati, «bonorum direptione, exsilio; 
ecclesiis, domibus, ipsis eliam pulsi solitudini- 
bus... (i) grex exiguus ac ne grex quidem, seu par- 

(57052335. 15: 

(9) Or. 55, n. ὁ, 

(h) Or. 42, n. 23. 

(i) Wbid., n. 2. 


215 


quiz ; proclare secum agi putabant, si salutem suam 

surripere liceret. » 

CXXIV. Varie hareses Constantinopoli grassabun- 
tur preter Arianan. 

(a) Neque. solum. Ariana lues Constantinopoli 
grassabatur, verum. ibi quoque Novatiani, Macedo- 
niani, Photiniani, Marcelliani, Sabelliani, Euno- 
miani, jamjamque Apollinariste pullulantes, veri- 
tati ac fidei una. cum Catholicis exsulanti bellum 
indixerant. His etenim, inquit Baronius (^), e por- 
Uis inferi. eductis legionibus, et Constantinopoli 
velut in stativis collocatis, antiquus hostis fidem 
catholicam oppugnabat. 

Tam tristi, atque etiam « tristiori statu, » si Gre- 
gorium ipsum audias (c), Constantinopolitan: Ec- 
c«lesi; res erant, eum ab episcopis et a populis ob 
eam, quis mare Iransierat, scienti ac sanctitatis 
famam, qua precibus, qua obtestationibus vocatus 
accitusque, Constantinopolim antiquie rursum fidei 
conditor Theologus venit. 

CXXV. Quibus armis pugnaturus. contra hareticos 
instructus venit. Gregorius, 

Venit autem. « cum  polestate minime sane con- 
temnenda, » cumque ipsius, ut quidam interpretan- 
tur, auctoritateimperatoris; quanquam Davidis nostri 
contra Goliath et Philisth:eos arma non carnalia sed 
potentia Deo ", Nec enim presentia corporis quid- 
quam infirmius (d): « Peregrinus prz:co et exterus; 


parva civitate ac ne civitate quidem, sed arido, αὶ 


jiamceno, infrequenti loco natus, obscuro terrarum 
angulo abditus hucusque; contractis senectute 
membris, et curvato humi corpore, vultu haud ele- 
ganti, rugis aratus, fletu tabidus et fame, agresti 
voce el aspera, viliori veste; pauperrimus, nec 
peeunia quam alis instructior. » Sic se ipse in car- 
minibus et orationibus depingit Gregorius. Corpore 
vir tantulus, sed Spiritu potens opere et sermone, 
prineipum hujus s:eculi potestatumque munitiones, 
consilia, et quie adversus scientiam Dei se extol- 
lebat, altitudinem omnem destructurus progredi- 
tur*, « Theologi triumphale nomen, » ut cum Daro- 
nio loquar, inde merito sibi comparaturus. 

CXXVI. A cognatis hospitio exceptus. Pia erat do- 


mus, in quam conveniebant orthodozi. D 


Constantinopolim igitur veniens Gregorius anno 
$19, a cognatis quibusdam suis hospitio exceptus 
est, Nulla enim tum Catholicis in ea urbe erat ec- 
clesia, adeo Arianorum factio invaluerat. De domo, 
quie Theologum excepit, hie scribit (e) : « Domus 
quiedam pia, amore Dei flagrans, non secus atque 
Eliseum Sunamitidis domus **, nos refocillavit; do- 
mus, inquam, hominum corporis spiritusque mecum 
-ognatione conjunctorum ; apud. quos populus hic 
quoque compaetus est, cum furtim. orthiodcoxam fi- 

*']L Cor. x, 4. ibid. 5. 5** IV Reg. 1v, 1, seqq. 


(a) Socr. 1. 11, c. 58. Sozom., p. 571. 
(b) Boll., 9 Maii, p. 405. 

€) Carm. al. 4, v. 591. 

(d) Or. 35, u. 43. 


QoS LÀ 


VITA. S, GREGORII, 


vum quoddam et tenue gregis vestigium, aut reli- A dem persecutionibus vexatam atque 


914 
afflictam hau- 
riret ; nequaquam libere nee. sine periculo.» 
CXXVIL. Exiguns. ille locus, ob. restitutam. fidem 

diclus postea Anastasia. 

Exiguus erat ille locus, ubi tunc primum conve- 
nit populus, et in ecclesiam. multatus; idemque est 
qui laxatus, ob restitutam ac. velut à mortuis exci- 
tatam in ea catholicam fidem, Anastasia subinde est 
appellatus, 

᾿Αγαστασία, γαῶν ὁ τιμιώτατε C. 

Ἢ πίστιν ἐξήγειρας &r ql κειμένην. 

Anastasia, templorum mazime venerabile, 

Qua jacentem. humi fidem. exsuscitasti ([). 
Quam etiam appellationem confirmatam. nonoulli 
volunt, apud Sozomenum, resurrectione feminae 
ejusque fetus, quem utero gestabat; et sanctie mar- 
tyris Anastasiz reliquiis postea depositis ad rostra 
Domini, sive, ut aliis placet, porticum, ubi Anasta- 
sis templum ab eruditis collocatur. Verum quidquid 
siL de resurrectione femin:e ejusque fetus, ct. dc 
depositis a Gennadio patriarcha in hae δ reli- 
quiis; constat Anaslasiam inde dictam esse, quod 
collapsa fides illic excitata est; quod iterum atque 
iterum testatur Gregoriis, et. tam diserte, ut nul- 
lum esse possit dubium. Jam nunc res ejus praeclare 
gestas Constantinopoli prosequamur. 

CXXVIIL, Jta crescit. Anastasia, ut brevi omnes Con- 
stantinopolitanas amplitudine et magnificentia su- 
peret ecclesias, In hac nova Bethlehem omues have- 
ticos oppugnat [ugatque Gregorius. 

Exiguus, ut jam diximus, primum Iocus fuit 
Anastasia ; sed mutatus in ecclesiam ita crevit brevi 
tempore, ut jam ab anno 598 marmora, quibus or- 
naretur, quireret Nectarius, atque etiam sacras 
wdes Constantinopolitanas magnificentia. et ampli- 
tudine, Socratis et Sozomeni tempore (9), superaret. 
In hae itaque « nova Bethlehem,» quo nomine eam 
appellat Gregorius, ob angustos loci ambitus, Christi 
antiqua fides revixit, et « intermortua » ad vitam re- 
diit. Demum in hac. «Silo, quadraginta annis cir- 
cumacta in deserto, incertisque vagata sedibus, 
arca fixa est, ac requievit arca Noe altera, novi 
inundi et orthodoxorum seminarium ferens» et con- 
servans. « Tam angusto foramine, ut optime Daro- 
nius (^), perinde ac si in latissimo campo, adversus 
fidei hostes certabat Theologus; uno rotatu gladii 
circumcirca positos h:iereticos, Arianos, Macedonia- 
nos, Photinianos, Sabellianos, Apollinaristas, ac 
Novatianos perurgebat profligabatque... Erant ma- 
nus ejus contrà omnes, ac manus omnium contra 
eum; sicque exaltata sunt opera Dei, ut unus non 
lantum mille fugaret, sel et decem millia τὸς Exstat 
adhuc, pergit eminentissimus scriptor, appensus in 
ecclesia pallio involutus. post Ephod gladius ille, 
quo noster corypli:eus manu. fortis. Philisbinoruim 
turmas in fugam vertit, Exstant, inquam, sublimes 
^? | Rer. xvin, 7. 


(e) Or. 96, n. 17. 

(f) Carm. De Vita sua, v. 1085. 

(4) Soer., l. v, c. 7, p. 265, Soz., l. vn, c. δ, 
(^) Ap. Dol , 9 Maii, p. 400. 


915 


VITA 5. GREGORII. 210 


ille Gregorii orationes, pretiosissima Dei Ecclesie 4 Veram nos pro Christo bellum gerere hoc argue 


suppellectilia, quibus przdietas horeses oppugua- 
vit; inter quas ille celebriores habentur, quze De 
theologia sunt inscriptis, » ete. 
CXXIX.. l'idei causam egregie. defendit Gregorius. 
Tali dejeusore tempus. egcbat. 

ilis eloquentissimis sermonibus egregie fidei cau- 
sam defendit Gregorius, Catholicos docet, lizereticos 
refellit. Tali defensore tempus egebat ; tam peritum 
oratorem, ad defensionem fidei cathol:ex, luctuosus 
Ecclesie Constantinopolitanz status. requirebat ; 
eaque causa fuerat, eur in hane urbem se conferret, 
vel potius eur in. eam mitteretur, Civitas qua, 
Arianis aliisque l:retieis plena, adveniente Grego-* 
rio efferbuerat, (4) commota. ejus orationibus in 


eum exarsit. Quanom ex iis orationibus quie super- D 


sunt, veram de Trinitate fidem nuntiandi exordium 

sumpserit, haud. constat. Oratio quie nunc. vicesi- 

ma est, olim. vero vicesima nona, non immerito 
prima videri possit, aut. saltem una ex prioribus 
quas Theologus Constantinopoli habuit. 

CXNXNX, CXXNI.. Qua. ratione. res. divinas tractat 
Gregorius. Gregorii ratio disputandi contra. here- 
ticos; placido animo disputat, mira urbanitate de- 
mulcet. Nihil de veritate deterit, leniter dispu- 
tando. 

Kes divinas suis in sermonibus leniter, moie- 
rate, prudenter traetabat orator Christianus ; non 
disputando, sed docendo; non ut philosophus, ve- 
rum ut apostolorum discipulus ; non ut profanus, 
sed ut sacer orator atque. Evangelii praeco, Perni- 
ciosa hzereticorum dogmata refellebat, non conviciis 
lacessendo, neque enim quemquam vel sermone 
Lesit unquam, sed invictis rationibus et areumen- 
lis pugnando, ita ut. aut suaderet, aut elingues ved- 
deret. Dellum indixit erroribus, non hominibus ; 
perversa dogmata insectabatur, non ipsos homines; 
quornm salutis tanto desiderio tenebatur, « ut ana- 
tema etiam a Christo esse, ac nonnilil, ut damua- 
tus, perpeti non. reeusasset ; modo secum adjunge- 
rentur (P), communibusque animis Trinitatem ce- 
lebrarent (c). » Ex ipso discimus Gregorio, quam in 
defendenda veritate, refellendisque  h:reticorum 
dogmatibus, viam secutus fuerit. « Vultis, » inquit 
Putres. concibi Constantinopolitani alloquens (d), 
« aliquid. juvenilius adjiciam ? Videtisne  adversa- 
rius linguas milescentes, et eos qui divinitati bel- 
πη}. indixerunt, nihil jam nobis turbarum facessen- 
tes? 11 quoque Spiritus, id. quoque. agriculturie 
nostris est. Non enim inerudite docemus, neque 
adversarios incessimus, 
quemadmodum plerique faciunt, non cum dogmate 


conviviis et contumeliis 
sed cum doginatis assertoribus confligentes, ac ra- 
lionum et argumentorum infirmitatem | maledictis 
inierdum contegentes ; non aliter ac Ssepias anle se 
atramentum vomere aiunt, ut. piscatores effugiant. 


ν ἢ πόλι 
αγόντων ἄνθ᾽ ἕνος πλείους θεού 


(Ὁ) “Ὥστε καὶ ἀνάθεμα εἶνα: ἀπὸ Χριστοῦ, xa πα- 


mento declaramus, quod seeundum illum pacificum 
et clementem Christum, ac nostras infirmitates por- 
tantem, dicamus. » Ile. fuit Gregorii de rebus fi- 
dei disputandi ratio : id. placido animo, a. jurgiis 
lemperans, mira quadam eos urbanitate et lepore 
demulcens, agere solebat. Insignem in co genere 
orationem, De moderatione in disputatione servanda, 
Constantinopo'i pronuntiavit. At non is erat qui , 
uL moderationis famam sibi colligeret, aliquid. de 
veritate, mollius contendendo, detereret. « Neque 
enim, » inquit (e), « cum verze atque orthodoxe fidei 
pernicie paci studemus, nonnibil de animorum cons 
tlentione. remitientes, ut. moderationis et :quitatis 
colligamus (non enim quod bonum est male aucu- 
pamur), atque interim tamen pacem colimus, legi- 
time nimirum pugnantes, atque intra limites nostris 

Spiritusque regulam nosmet continentes. Α de his 

quidem ita sentio, cunctisque animarum dispensa- 

loribus recteque doctrinze. arbitris legem statuo z 

ul nec asperitate sua adversariorum animos exul- 

cerent, nec submissione insolentiores efficiant; scd 
prudenter et consulte in fidei causa se geran!, ice 
in alterutro horum mediocritatis lineas transiliant.» 

CXXXH. Accurritur ab. universis. Catholicis, haereti- 

cis, infidelibus, ad ejus sermones. 

Omnes concursu magno ad talem oratorem au- 
diendumr accedebant, non molo. Catholici, verum 
etiam haretici, cujusvis sect:e, imo exteri et a fide 
alieni; alii ejus doctrina, alii ipsius eloquentia ille- 
cti. Exsultabant gaudiis san: fidei seetatores, cum 
cernerent veritatem, quz tot annis urbe exsularat, 
et exstincta videbatur, reducem et redivivam libere 
prodieari ; hzreticos autem, qui tondiu. grassati 
fuerant, tanta. dicendi copia, tam firmis expugnari 
argumentis et obrui, ut ne mutire quidem auderent, 
et ad Theologi verba aures suas vcl pervicacissimi 
inllecterent. 

CXXXI. Non tantum. pdei doqmata. confirmat, et 
errores re]eliit Gregorius, sed morum quoque pra- 
cepta tradit. 

Nee vero tantum errores refellere, perversa 
dogmata convellere, qui quidem procipuus fuit 
Gregorii scopus, verum etiam morum praecepta 
6radere satagebat. In quo dicendi genere sie com- 
positus erat, ut qu;e prodessent audientibus, illorum 
auribus ingereret. Commonefaciebat ut. se in. Dei 
lege exercerent, alendo pauperes et. hospites, morbo 
laborantibus opem ferentes, in hymnis Deum ecle- 
brondo, in precibus, gemitibus, laerymis; hurai 
cubando, sensus colibendo; gulam, risum , iran, 
carnem  frenando ; linguz temperando, ut uec 
omnia, nec ubique, nec apud quosvis, sed quantuni, 
quando et ad quos loqui esset opportunum, loque- 
reitur. IIxc et alia plurima, non ad ingenii el do- 
θεῖν τι ὡς χατάχριτος δέχομαι" μόνον εἰ σταίητα 
μεθ᾽ ἡμῶν xaX χοινῇ τὴν Τριάδα δοζάσαιμεν. 

(c) Or. 41, n.8. " 

(d) Or. 49, n. 422 

(e) Or. 42, u. 15208 


217 


VITA S. GREGOnDT. 


?13 


crine ostentationem, sed ad pietatem excitandam A lacessitus, verum etiam ad judicam tribunal raptus, 


plebemque permovendam tractabat. minime fueate 

eloquentize vi, Hoe erat. Gregorii circa. institutio- 

nem morum ratio dicendi et docendi : ex quo. col- 
ligi potest permultas. hnjus generis orationes Con- 
slantinopoli habitas periisse, 

CXXXIV, CXNNV. Ad. verba. oratoris accedente 
exemplo, et a orationes vile sanctitate, miros lia- 
bet [rucius. Hos se (ructus habiturum speraverat, 
ipsique Deus [orsitan. ostenderat, 

Cum autem. ad. verba exempli, ad. orationes 
vite sanctitas. accederet, dictisque facta congrue- 
yeut, mirum: quantos suecessus habuerit Grego- 
pius ; quam multos e Catholicis ad meliorem vitam 
ei liveretieos àb errore ad. sanam. doctrinam redu: 
xerit ; quot. oves perditas ad. ovile. reportaverit , 
quot lupos deposita swvitie inter oves recensuerit, 
quam immensum denijue gregem ex. exiguo con- 
&pexerit, Id. quidem, priusquam accideret, spera- 
verat, cum Arianos Constantinopoli late dominari 
cerneret : secum. enim cogitans, his se verbis et 
spe melioris temporis solabatur (o) : « Domos Aria- 
ni habent, nos hospitem; hi templa, nos Deum, id- 
que praterea quod viva Dei vivi. templa sumus, 
victime vivae... Ih. populos habent, nos angelos ; 
li temeritatem et audaciam, nos fidem; hi minas, 
nos preces et orationes ; hi. feriendi. insolentiam, 
nos patientiam ; hi aurum et argentum, nos purga- 
tam fidei doctrinam ,.. At mili grex exiguus ? Sed 
ad precipitia non fertur. At angusta milii caula ? 
Sed lupis inaecessa ,.. Nee dubito quin eam quo: 
que aliquando latorem. prospecturus sim. Multi 
cuim ex iis qui nune in luporum numero sunt, ἃ 
me inter oves receansebuntur, ae fortasse. etiam in- 
ler. pastores. » Acdit. Gregorius : « Hoc mihi an- 
nuntiat feliciter. honus iile Pastor, propter quem 
ego animam meam p'o ovibus pono. » Quibus εἰς 
guificare videtur se Dei beneficio, quorumdam quie 
futura essent. bonorum visione ac promissione rc- 
ereatum fuisse. 


CXNNVI.. Hi. fructus non. eloquentie, que tamen 

| etog » que 1 

maxima evat, sed. orateris pietest et patientur tri- 

bueudi, Tales [vuctus unius justi persecutione vexati 
precibus aliquando Deus coucedit. 

Tam felices exitus non tam cloquenti:e Gregorii, 
qui maxima erat, quam ipsius pietati et. patientize 
asciibeudi sunt. Hos uberrimós praedicationis fru- 
clus. percepit, illo dante incrementum *!, « (b) qui 
pauperem facit et ditat, qui mortificat et vivificat^?, 
eui sola volautate omnia facit et immutat... idque 
plerumque unius justi diuturna. persecutione vexati 
precibus permotus, » Vir ille ipse fuit Theologus, 
qui diuturna Arianorum | persecutione vexatus ; qui 
non modo d;cteriis, scommatibus, calumniis, injuriis 


"[Cor. ,6. 7? I Reg. ii, 7. ? Act. vini, 59. 
(a) O7. 55. n. 15. 
(b) Or. 42. n. 5. 


(c) Apud Boll., 9 Maii, p. 403. 
(4) Epist, ad Pammacü. 


LU 


D 


ac veluti c:edis reus, demum saxisimpetitus, ptien- 
ler tulit, dicens eum. Stephano : 
tuas iliis hoc peccatum P), uberes benedictiones. pro 


Domine , ne sta- 


m:ledictis rependit, pro perseeutoribus preces fudit. 
Tanta: patientia — complurium. perditorum: animos 
shi conciliavit, πὸ consecutus est ut. vietos ho- 
stes ad eatholieam fidem amplectendam provocaret, 
Qui profecto res hominibus nostris documento essa 
deber, licet. 2d. convertendas ad. Christum animas 
ingenii ac. doctrine. praesidia. requirantur, tamen 
conspecta vite morumque innocentia. et patientia 
plus multo quam litteris aub. concertatiouibus pro- 
lici. : 

ΟΧΧΧΥΙΙ. Permotus Gregorii (ema Hieronymus. δ 
Syria Constantinopolim. venit, ut ejus. fil. disci" 
pulus. 

Tot et tam pr:eclare pieque rebus gestis Grego- 
rii fama longe lateque diffusa est, adeo ut. Hierony- 
mus e Syria, tam longinquo terrarum spatio, Con- 
stantinopolim se contulerit. « Res plane admiratione 
digna est, » ut eum Baronio loquar (c), « hominem, 
quem ob insignem eruditionem consulerent Oeci- 
dentales episcopi, qui orbeur doceret, tàm. longa et 
dillicilia itinera. peragrasse, ut Gregorii mereretur 
esse auditor, ac sub tanto magistro posset profiteri 
discipulum ; imde sibi summum glori:e decus con- 
ciliaturum existimans eum accessione doctrina. hno 
eo nomine, ut. regalibus auibusdam insiguibus ac 
przeclarissimo quodam ornamento , gloriari consue- 
vit. € Ego eo magistro glorior et exsulto, »inqu.t. Et 
ad Pamimachium scribens (4), se 60 explicante sa- 
eras didicisse Seripturas. alfirmat , eumque preces 
ptorem. suum. appellat. Prieceptor quondam meus, 
Gregorius Nazianzenus, inquil, rogatus à mie ut 
exponeret quid sibi vellet in. Luca (2) δευτερόπρω- 
«o» eleganter. Jusit : « Docebo te, » inquiens, € su- 
per hac re in ecclesia, in qua mili omni populo 
acclamante, cogeris invitus scire quod nescis ; aut 
certe si solus tacueris, solus ab. omnibus stultitiae 
condemnabeiis. » Quo tempore adierebat Gregorio 
VWieronymus, tanto duce ae magisiro obscurissimam 
visionem illam Isai;e de Seraphim exponere, tenta- 
vit, ut is. ipse verbis testatur (f) : « De hac visione 
ante annos circiter triginta, cum essem Constanti- 
nopoli, et. apud virum eloquentissimum Gregorium 
Nazianzeuum, tune ejus urbis episcopum sanctum, 
Scripturarum studiis erudirer, seio me brevem di- 
casse subitumque tractatum , ut experimentum ca- 
perem ingenioli mei, et amicis jubentibus s di 
rem. Episcopus ergo tune erat Gregorius. Con- 
stantinopolis, eum eo magistro usus est Hlierouy- 
mus, uL ipse asserit ; qui si in. hanc urbem se 
contulerit anno 579, ut putat Daronius, necesse est 


(e) Primum a. die secundo azymorum ; ab hoc 
enim die seprem Sabbata, sive sept. hebdomadz nu- 
merandi erant. 

(f) Comm. in Isa., c. 6. 


219 


VITA S. GREGORII. 


220 


ut tribus fere annis in hac urbe versatum fuisse A teretur, Redux ex itinere, benignissime iterum a 


U£erenymum concedamus : anno siquidem 581 
Gregorius hujus urbis Ecclesi praefectus est epi- 
scopus. ld non :gre Baronio coucederemus, si su: 
epinionis firmas afferret rationes ; verum | nullas 
affert, 


CXXXVIIH. Οὐ inter orthodoxos dissidii occasione, 
heretici ipsis insultaudi ansam. arripiunt, quos 
Gregorius re[elüit. 

Interea. dissidium inter orthodoxos Constantino- 
poli exortum est, unde ipsis insultandi ansam arri- 
piebant h:retiei, quos gemina oratione De pace 
refellit Theologus. Dissidium | illud non aliud nobis 
videtur fuisse, quam  Meletii et. Paulini de Antio- 
cleno episcopatu contentio, cujus causa non urbs 
modo Constantinopolitana, verum etiam orbis uni- 
versus contraria in studia scindebatur. De his di- 
ctum satis in monito ad utramque orationem ; ambe 
enim sunt de eodem argumento. Altera Theologus 
ad pacem dissentientes hortatur , altera compositam 
pacem. gratulatur. Alias orationes habuit eodem 
anno 579 Gregorius, sed de his commodius in. nio- 
nitis cuique praeviis. 

CXXXIX. — Mazimus philosophus Constantinopolim 
venit. Quis. et qualis Maximus. Benignissime ex- 
cipitur a. Gregorio, quem dolis et mendaciis ita 
decipit, ul in ejus laudem habuerit. orationem. 
Acto tot tempestatibus Gregorio alia adhuc gra- 

vior et molestior supervenit : de turbamentis Ec- 

clesi:t&  Constantinopolitan: ἃ Maximo — excitatis 
anno 580 loquimur. Loetissima. quidem hujus anni 
fuerant initia. («) Theodosius imperator, jam de- 
bellatis hostibus. firmatoque solio, baptizatus ab 
Ascholio The 


data 28 Februarii, fidem. quam Damasus Rome 
, , 


ssalonicensi episcopo catholico, lege 


Petrus Alexandrie profiterentur, tenendam sanxe- 
rat, Muiatis in melius Catholicorum rebus, aliqua 
Gregorio spes erat se tandem pace fruiturum, cum 
Masimus novam et periculosiorem excitat tempe- 
statem, Patria is Alexandrinus erat, philosophus, 
habitu. et moribus, 
Constantinopolim venerat, liabitu corporis, baculo, 


secta evuieus, professione , 


pallio, barba et prolixa coma ostentans. philoso- 
plium, verbis autem. Cliristianum ; martyrum fi- 
{οἱ 


lium, seque maztyrem. jactitans; catholice 


causa verberibus ciesuimn, atque jn  oasim vastani 
solitudinein 
cum revera 
missus esset, ut Gregorius testatur, Quid. plura? 
Gregorius dolis et. mendaciis deceptus hune [πὰ - 
manissime exceperat, mensa et tecto dignatus , 


illam se relegatum. fuisse mentitus, 


ob fFedissima scelera. in. exsilium 


veneratus ut martyrem, et demum pro. concione 
laudarat : dixit enim in laudem ejus orationem 
illam, eui. titulus in. laudem. Heronis, qux forsan 
exeunte auno 279 habita est. Hune alio. profeetu- 
rum rogavit Gregorius, ut Constantinopolim rever- 


a) Cod. Theod. xvi, c. 1, 1. 2, 45. 


, 


p 


C 


Gregorio suscipitur, inter amicos numeratur, et 
benefieiis cumulatur. Fallitur tamen Gregorii. vite 
scriptor, cum ait Maximumab eoin clerum aseriptum 
fuisse. Tune enim primum prolixam comarn depo- 
Suit, cum episcopus a suis fuit ordinatus. 


CXL, CXLI. Gregorium e sua seae deturbare eamque 
invadere tentat. Maximus. Cum suum scelus perfi- 
ceret. Maximus, operique incumberet, deprehensus, 
ejectus es! civitate, 

Quibus dolis et fraudibus nefarium istud consi- 
lium, quod jam diu mente conceperat, perficere 
conatus sit homo nequissimus, longe lateque. pro- 
sequitur Gregorius in carmine De vita sua : nobis 
sat erit summa rerum sequi fastigia. Postquam 
Maximus, (b) « peritus scelerum artifex et machi- 
nator,» suis mendaciis circumvenit Theologum, 
virum. candidum, minime suspicacem, aliisque 
longe artibus occupatum eL assuetum, sua eum 
sede deturbare, et eam. invadere aggreditur. Huic 
se facinori aptaverat, avertendo paulatim  non- 
nullos ἃ Gregorio, quos ab ipso alienos noverat ; 
asciscendo sibi sceleris consortem e Gregorii sa- 
cerdolibus unum, natione barbarum et. moribus, 
qui lieet beneficiis ἃ Gregorió. eumulatus, veteri 
in eum odio et invidia urebatur. ΠῚ ambo ingrati 
contra Gregorium una conjurant; viros seditiosos 
etad quodlibet scelus paratos, nautasque emptos 
peeunia ad se convocant. Pecuniam suppeditaviz 
quidam presbyter, qui ex Naxo insula Constanti- 
nopolim venerat ad emendas pro ecelesie su:e usu 
marmoris Proconesii tabulas, Petrum Alexandri- 
num a Gregorio divellunt, et in suam sententiam 
pertrahiunt; Petrum, inquam, abducunt, suisque 
fraudibus perficiunt, ut. qui per litteras nuper 
Gregorium Ecclesie Coustantinopolitan: episcopum 
pradfeeerat, heic. Ecclesite Maximum, abjecto Gre- 
gsrio, priefieere laboret, mittatque. episcopos ZEgy- 
ptios, qui episcopatum il'i decernant. His ita pa- 
ratis, jam facto opus. erat, et extrema sceleri, seu 
inique molitioni, manus. admovenda. Hem. a2sre- 
diuntur per amicas noctis tenebras, opportunam 
nacti occasionem, cum Gregorius. in morbum inci- 
disset. Ecclesiam. invadunt, Maximum consecrare 
et in solium collocare festinant. Prius tamen quam 
absolvissent, res tàm nefaria. innotuit, omnesque, 
non modo orthodoxos, verum ipsos etiam Arianos 
horrore affecit, Coneurrere omnes. ad ecclesiam , 
deprehendunt | in peregrinos. incumbentes 
episcopos, in eos conclamant. Quibus. conclamau- 
tibus, Maximus cum suis effugit. ZEgyptiis : tum in 
sordidam Choraulie. domuneulam ingressi, clancu- 
lum scelus. iuchoatum absolvunt. Ikec fuit. Maximi 
ordinatio, qui furente. plebe, totaque in eum plau- 
stra. convieiorum effundente, ejectus est. civitate. 


Cpus 


hepulsam. quoque a Theodosio passus est, quem 


(^) Cara. De. Vita sua, v. 1009. 


99 


VITA. S. 


- 


GIUGOLUI. 253 


cum suis episcopis Maximus, opem iinploraturus, A Chronico. Mox imperator una cum Gregorio ma- 


adiit Thessalonicie cirea. mensem. Augustum. anni 
9580. Tum Alexandriam petit, ipsumque Petrum 
liujus urbis episcopum aggreditur, et ab eo postu- 
lat, ut. vel sedem Constantinopolitanam | adipisci 
faciat, vel suum ipsi solium. tradat; sed prietor 
cum manu militari superveniens. Maximum  ex- 
pulit. 

CXLII.. Perculsus. dolore Gregorius, solabatur spe 

discedendi copiam se consecuturim 
Interea. Gregorius, quam maximo perculsus da- 

lore, id tamen solatii habebat, quod spes aliqua 
abfilgebat id se conseeuturum . ut sibi ab urbe 
discedendi copia daretur. Cujus consilium. cum 
populus cognovisset ex quibusdam verbis, queis 
ut suorum memores essent. laborum hortabatur ; 
(a) tum facto agmine, viri, mulieres, juvenes, vir- 
gines, senes, mobiles, ignobiles, circumstantes 
queruntur, vim pene inferunt, suum. ejulando prie- 
sulem a sententia demowvere nituntur. Quod cum 
constanter recusaret, precibus exorant ut. saltem 
maneat, nec trucibus lupis gregem addicat: sic- 
cue ipsi concessum est urbe egredi, ut corporis 
auimique vires ea tempestate nounihil Lesas in 
villa aliquantulum restauraret. Non ita multo post 
relux orationem, olim xxvi, nune. xxvi, bha- 
buit, qui: miram pastoris erga oves charitatem 
spirat. 

CNLII-CXLV. Theodosius Constantinopolim. venit. 
IHlonorifice Gregorium excipit : Demophilum ejicit * 
ecclesias Catholicis restituit, Majorem basilicam 
ingreditur. Gregorius una cum Theodosio : celum, 


quod antea. nubilum erat, serenalur ad ingressum 
Gregorii in. templum. 


Ilic erat rerum status, cum Theodosius Thessa- 
lonica Constautinopolim. venit die Novembris 24, 
anni 580. Ab ipso imperii sui initio. nihil antiquius 
habuerat quam de file catholica. bene mereri: 
« Justissimis et misericordissimis legibus, » ut Au- 
gustini verbis utar (b), «adversus impios laboranti 
Ecclesie subvenire» non cessaverat, quam. Valens 
horeticus, impense favens Arianis, veheuenter 
alllixerat; cujus Ecclesi:e « membrum esse, magis 
quam in terris regnare gaudebat.» Gregorium 
quam honorificentissime Theodosius excipit, am- 
plexatur, benigne alloquitur, priecipuam urbis ec- 
clesiam, nimirum Sancte Sophi;, quam annis 
quadraginta occupaverant Ariani, tradit lis. verbis 
eum compellans (c) : « Dat tibi Deus et. tuis labo- 
ribus per nos templum istud, » etc. Demophilum, 
qui Eudoxio Arieno Arianus ipse successerat in 
Constantinopolitana — sede, 
monet ut abdicata. lzeresi 


accersit | imperator , 


lidem. catholicam. cum 
suis profiteatur; quod eo negante, jussit Theodo- 
sius h:reticos ecclesiis exeedere, quas orthodoxis 
restituit. Hec 30. Novembris contigisse auctor est 
Socrates; mense vero Decembri Marcellinus. in 


φίλτατο:, 


(a) Καὶ τῶν ἐμῶν μέμνησῦς, πόνων. 


Cari. De Vita sua, v. 1064. 
(δι Lib. v Decivit., c. 26, Ὁ 


jorem basilicam ingreditur : quo simul ut ingressi 
fuere, sol, qui prius erat ia nubilo, refulsit. « Ibi, » 
inquit. Gregorius, « cum hoc spectaculo. subiisset 
animos fiducia, qua aderat multitudo. infinita, cla- 
mare botis viribus 96. deposcere nos impriesentia- 
vum haud aliter ac si hoe unum defuisset, prin- 
Cepsque ae maximum a summo principe hoc civi- 
tati thronis ipsis anteponendum munus, si urbis 
solio (episcopali) ab ipso donaremur. Hoc viri di- 
guitate. prcipui, hoe infimum vulgus agitabat. 
Oinnes ex. iquo rem. desiderabant, Hoc alta voce 
mulieres inclamabant, pene amplius quam mulieres 
deceret, Incredibile quoddam  repercusso fragore 
tonitru audiebatur. » 


δ CXLVI, CXL VIL Episcopale solium ut conscenderet, 
quamvis omnes peterent, cogi non potest. In. sede 
Constantinopolituna Gregorius collocatur. 


Tune quidem victrix fuit Theologi modestia, nec 
cogi potuil ut episcopale solium conscenderet : 
verum ad agendas Deo gratias populi studia « vir 
divinus,» Tlhieodoreti verba sunt (d), provida dexte- 
ritate convertit, Frendebant Ariani, sed cireum- 
suntes milites hos in oflicio continuere : « Unus 
tantum ensis nudatus fuit et postea reconditus, 
fractaque plebis audacia.» Aliquanto post tempore, 
cum unanimi omnium ordinum postulationi, votis 
et clamoribus, suffragia episcoporum plerariique, 
non provinci:e solum, sed Orientis etiam pene to- 
tius et eecumenict concilii quod Theodosius con- 
vocarat, renuntiatio solemniter accessisset, in sede 
Constantinopolitana clamaus et gemens collocatus est 
Gregorius. « Quidquid Oriens,» inquit (?), «liabebat, 
excepta Egypto, populi antistitum ad. Romam  us- 
que secundam, terre marisque ex intimis reces- 
sibus concitatum coiit. Ilis przesidebat. vir. pietate 
maximus... moribus melius el. nomine (Meletism 
signifieat). lli me collocant firmantque in. au-. 
gusta sede clamantem et gementem, unà tamen de 
causa non plane repugnantem, 


CXLVIIL. Summo consensu Gregorius in sede Con- 
stantinopolitana. collocatus, nullius pene. su[fra - 
gium defuit. 


Ne quidem J/Egyptiorem consensus videtur de- 
(nisse; quos scilicet, maxime liis verhis, alloquitur 
D Gregorius : «leri. inthronistie, hodie persecuto- 
res;» e throno nimirum, in quo vos ipsi me. col- 
locastis heri, hodie dejicientes, Πα que nullius. pro- 
pemodum in toto. concilio generali consensus suf- 
fragiumve. defuit. Demum non defuit. ipsius Gre- 
gorii Consensus, « una lamen de causa μὰ m 
guantis.) Hine apparet quam legitime cet canonibus 
convenienter Constantinopolitange Ecclesie — epi- 
scopus creatus sit. Gregorius, atque liabendus. 
CXLIX. Gemens et clamans, non tamen vlane γὲ- 
pugnans collocatur Gregorius. 
Quinam autem illa. una fuit causa, cur vir taz 


(c) Carm. 1, v. 1515. 
(dj Tueod., I. x Hist., c. 5 et G. 
(6) Carm. De Vit, v. 1517. 


az 
9225 


VITA 5. GREGORII. 


924 


modestus regendz Ecclesie curam, quod toties A [loc audito civitas omnis quem, ob traqita. ortho« 


detreclaveraL, suscipere non recusaverit? Pacis 
studium, Quo enim Sasimensem primum fugit. epi- 
scopatum, deinde Nazianzenum, hoe eodem pacis 
amore Constantinopolitanim — suscepit. Spes erat 
illi quippe coneiliandorum regia in urbe animorum, 
et exstinguendie discordie, quie exorta. erat oeca- 
Sioue schismats Antiocheno Ecclesie. Quid gesserit 
Gregorius, quid pristiterit. Cous'antinopoli, ex 
ipso juvat audire (a) : € Laboravi, populum. in 
medio luporum collegi, gregi aqua. earenti de mee 
doctriuie fonte. potum. priebui, feci sementem ejus 
filei, qux est in Deo. fundata, Trinitatis lumen illis 
patefeci, qui prius. in tenebris versabantur, Adeo- 
que quasi coagulum quodiau eram ju lacte. per- 
Suasionis vi cogentis pharmacum., Et. alios quidem 
jum constiietos tenebam, alii. prope. aberant, alii 
statim idem facturi. eraot ; in omnibus autem ira- 
cundia flectebatur, quie. prius in eis fervebat, et 
doctr.na mea. jam benevolentia. quadam erat. tem- 
pera a. Hdem de toto populo. sperandum — videba- 
tur, » etc. Hi. (uere. Gregorii. suecessus Constanti- 
nopoli; Le felix. rerum mutatio ipsius curis et 
laboribus parta; hiec nova et. splendida fidei et. re- 
ligionis facies, quie horrida erat cum in urbem se 
contulit, cujus omnes ecclesias per quadraginta 
annos occupaverant Arianorum antesignani, im- 
peratorum. freti potentia, lle. vero eum certa sint 
ex historicis Griecis, etiam testimonio suo Ambro- 
sius 10 libro De Sjiritu sancto coufirizat. 
CL. Gregoriana. gesta in. urbe. Constantinopolitana. 
Quie. Gregorio in urbe regia. vivendi ratio fuerit, 
quie in eum paran insilie, qoas adversariorum 
ejus de eo queiimonie, qui& demum Gus defeusio- 
nes, Gregorius ipse tui in carminibus, tum in ora- 
tionibus enarrare compulsus est : 
Haud scio, inquit, quibus verbis enarrem quee. secuta 
[sunit, 
Cum ingentem. rerum. ac negotiorum. molem secum 


[rehant... 
Dicum tamen quam potero moderalissime (b). 


Primo apud. se. statuit (c) non eos imitari, qui re- 
gum et inagnatum januis assidebant ; et accusando, 
vel pietatis. quiestum | ambiendo: indecore se gere- 
bant; desiderari potius quam. odio haberi maluit; 
ex raritate veuerationem sibi mercatus est. Quos 
anxios vidil ob ea in se commissa, quorum sibi 
conscii erant, alios benelicentia prosecutus est, 
alios pecuniis juvit ; omnes metu liberavit. Sicariuimn 
in cubiculum ejus ingressum, et consilii sui atroci- 
late. permotum, in genua provolutum et lacryman- 
tem, lis verbis coram omnibus affatus est Σ 


Servet te Deus; me autem qui servatus sum, 
Lenem videri in sicarium non magna res est. 
Meum te [ecit audacia. : vide 

Quomodo et me, el Deo dignus fias (d). 


(a) Carm. De episc, 

(P) Carin. De Vit., v. 1400 et seq. 
c) Ibid. 

(d Ibid,, v. 1466, 

(e) lbid, 


b 


D 


doxis templa et ejectos "Arianos, (e) « ingemiscebat, 
et ut gigas ille ferter qui fulmine ictus in. monte 
JEtna fumum. et ignem. e profundo emittebat, sta- 
lim emollita est, ut ferrum ignis violentia, » 

. Tante porro Ecclesize praesul institutus, proven- 
Qusque et infinitam. omnis generis eximiaimque 
supelleetilem: consecutus, ne unica quidem drachma 
hine facultates suas 
lalentorum copiam, 


auxit; eum famen maximam 
si ita ipsius voluntas. tulisset, 
collizere potuisset. Ne redituum quidem et adminis 
ab iis, qui Ecclesie negotia 
procurassent, repetivit; haud. tamen ignarus id. ab 


Sstrationis. rationem 
iis iz probatum iri qui pecuniis inferiores sunt, et 
quam indecora sit. in. Eeclesie ministris avaritize 
suspicio, non. intelligunt. Ipsi. etiam. exprobratum 
est quod nec mensa lauta. et opipara, nec magui- 
fica veste uteretur, nec. splendide in publicum pro- 
diret, nec eos qui eum adibant graviter et. cuim. 
fastu. exciperet, Quam: quidem. accusationem. in 
oratione valedictoria coram universali concilio ita 
diluit (f) : « Nesciebam scilicet nobis cum consu- 
Dbus, et. prafectis, clarissimisque belli ducibus, 
qui tot opibus copiisque circumfliunt, ut, quo sua 
projieiant, non habeant, zeraulationem et. certamen 
esse; illudque oportere, ut et nobis, pauperum 
bonis ad luxum et delicias abutentibus, venter une 
dique comprimatur, el pecessaria in res superfluas 
ellundantur, atque altaria ipsa ruetibus nostris con 
laminentur. Nesciebam nos equis insignibus et la» 
scivis ferri, sellisque et curribus maguifice attolli, 
ac cum fastu et pompa. deduci, velutque blanda 
manu demulceri oportere, atque omnes nobis, per- 
inde ac bel!uis, de via decedere, et :n utramque vi; 
partem seindi et distrahi, aut etiam tantan praeeun- 
Uum. turbam esse, uL procul incessus noster cons 
spieuus appareat, » Cum. autem multi essent. quos 
liec apologia perstringeret, iude est quod Gregorius 
se à multorum moribus alienum esse profiteatur, 
nec se miraturuin, si quando. vinculis ut iucommoe- 
dus el morosus astringatur, aut. etiam. n:usto ple- 
nus censeatur, ut. Christi discipuli cum linguis lo- 
querentur: (g) « Ignorante. scilicet. multitudine id 
Spiritus vi et faculiate. fieri, non mentis aberra- 
tione, ». Aliunde novimus quibusnam oblectamentis 
labores suos levare solitus esset z « Inambulabam, 
inquit (Ah), ego solus, vergente jam ad occasum 
sole. Loeus porro in quo spatiabar, maris ripa erat 
Semper enim soleo ejusmodi oblectamentis labores 
dissolvere ae relaxare; quandoquidem nec perpe- 
Quam contentionem nervus ferre potest, » 

Quo pacto se adhiberet erga eos qui persecutionis 
tempore Japsi erant, ipse Gregorius docet his ver- 
bis (i) : 
modo, vel non satis deprimuntur, nec patrato cii- 

(f) Or. 49, n. 94. 

(q) ibid., n. 92 


l2. 


(h) Or. 26, n. 8. 
(i) Or. 99, n. 19, 


« Ne ipse quidem eosrecipio, qui vel nulio 


223 


VITA S. GREGORII. 


450 


mini parem vite emendationem afferunt; cumque A praesul moriens episcopis commendaverat, Gregorio 


recipio, convenientem ipsis locum assigno. » 
CLI. Concilium generale convocat Theodosius an. 581. 


Proposita quasi universa. Gregorii in urbe Con- 
slantinopolitana episcopatus summa, nune singula 
recenseamus, Post restitulas. orthodoxis ecclesias, 
Ccouvoeatum ἃ Theodosio. concilium diximns, Ex 
loto Oriente Gonstantinopalim episcopi. convenere 
nuuamero CL, ut lidem Νίσαιαν confirmaret, et re- 
ge urbi episcopum pr.etieerent, Nullum forte ecle- 
bratum uaquam est eoncilinn, ad quod tot presules 
sauctilate insigaes convenerit, Hos inter eminebont 
sanetus. Meletius. Antiochenus, sanctus. Gregorius 
Nyssenus ejusque frater sanctus Petrus Sebastenus, 
Sanctus Auiplilocliius, ete, Alii vero non pauct ade- 
raut. longe dissimiles, et. valle moribus. dispares, 
quos Gregorius noster asperius tractat, Ex. his 
crant. nonnulli, qui Valentis tempore, pulsis in ex- 
silium presulibus orthodoxis, Arianorum. favore 
vacantes sedes eeupaverant, Hujusmodi pontifices, 
lempori servientes, sub. Arianis principibus Ariani 
erant, sub. oriliodoxis fidem orilhodoxam  profite- 
bantur, 
CLII. 1n eo concilio Mazimi irrita ordinatio declara- 

tir, Maximus ab. Ecclesia ejectus. Electio Gregori 

conficimata, Pr:[nit concilio, saltem. post Meeiii 
mortem, Mors Meletii. 

In hoc concilio, quod secunaum generale est, et 
primum | Constantinopoli habitum , eausa. Masini 
Cynici, qui in sedem Constantinopolitanam irrepere 
lentaverat, tantasque. turbas excitarat, agitata est. 
Communi omnium consensu irrita Cynici ordinatio 
habita fuit, sancitum est Maximum | nec fuisse nec 
esse episcopum; el qui ab ipso ordinati essent. in 
quocunque Ecclesie gradu, clericos. non esse ha- 
bendos. Uno verbo quacunque cirea ipsum, vel ab 
ipso acta. fuerant, à concilio improbata ae rescissa 
sunt, ejectusque. Maximus ab Ecclesia, eta fide- 
lium cousortio remotus, Quibus peractis, Theologi 
eieetio communi Patrum caleulo probata et conlir- 
mata, ipse in sele Constaniinopolitana — multum 
quidem gemens, non Lumen ut antea. repugnans, 
collocatus est a sancto Meletio. concilii. prieside, 
qui jam vel ante coneilium in. urbem veuisse cre- 
ditur, ut Gregorii electionem | conlirimaret,.— et 
€ sponsum sponsa daret, » ut loquitur. Nyssenus, 
qui hac die orationem habuit. Gregorius noster 
concilii praeses fuisse videtur, si minus statim atque 
in solio. episcopali constitutus fait, saliem postquam 
imors abstulit Meletium, bonis omnibus flebilem, 
nulli vero flebil.orem quam Gregorio. fusignis hoc 
szculo moribus, pietate, scientia. przesul fuit Mele- 
lius, maxime vero certaminibus pro defendenda 
veriiate adversus hiereiicos susceptis, sub impera- 
toribus Constantio, Juliano, Valeate, ἃ quibus sepe 
in exsilium pulsus fuit. Ecclesi: pacem saucius 


(a) Carm. De Vita sua, vers. 1627, etc. 


teste ; qui οὐ ipse pacis studiosissimus, hac. una 
causa in. Sede Constantinopolitana lovari se passus 
fuerat, ut Orientales et Occidentiles, quorum alii 
pro Meletio, a ii pro Paulino. stabant, ad concordiam 
revocaret, et. luetuosum: schisma, quo catliolicus 


Orbis seiidebalur, exstingueret, 


CLIUI-CLV. Gregorius in hac erat. sententia, ut Me- 
letiu successor non ordiuaretur. Se! adco nonu per - 
suasit, nLomnnon pene odia in se concitaverit, Vin 
cu Junroriin [actio episcoporsan, qui etium seno- 
res du suam. periralinnt senteuliuim z et Flavianus 
presbiter: Antiochenus. Meletii successor. elecius 
est. Orientales et Occidentales ejisco-d, varis. da 
cuusis, Gregorio sedem. suam. relinquere volenti, 
non adversantur. 

Sublato igitur e vivis Meletio, Gregorii sententia 
fuit, pacta. esse. servanda, nec Meletio ordinanduin 
esse successorem ; siquidem antea convenerat, ut 
illi qui prius moreretur, sive Paulinus, sive Mele- 
tius. foret, nullus subrogaretur, et superstes. altere 
Autiochenam sedem occuparet, f[Eec, inquam, | fuit 
Gregorii sententia, cui quidem si ceteri. paruis- 
sent, magna illa lis. composita. fuisset. Suadero 
conalus est, ut sineretur Paulinus, jam senio con- 
fectus, paucis diebus quibus vita superstes foret, 
solus Antioclhienam. seien occupare; quo defuncto, 
in ejus tinc. locum. subrogarent. Orientales. quem 
vellent. Hee. ejus fuere. verba ad concilii Constans 
tinopolitani. Patres. (0) : € Thronum retineat. qui 
tenuit ad hunc diem (nempe Paulinus) : quid. hoc 
nocebit, » ete. Nihil tam prudenti sententia. profe- 
cit Gregorius, adeoque non persuasit quod volebat, 
nec dissidentes ad concordiam revocavit, ul. etiam 
Omnium in se odia incenderet, In sua tàmen sen- 
teutia, vir justi rectique tenax, constanter persevee 
Tavit, contestatus. se thiroso episcopali poiius ces- 
surum, quas ut eos, Si prava. cecernerent, seque- 
retur. Quie. Gregorii: contestatio iadecoris exiejta 
est. clamoribus (b) : « Clumnitant illi undique, ut 
graculorum turba, » ete. Eaque vieit jiniorum epi - 
scoporum factio, qui seniores in suam pertraxero 
sententiam ; atque. etiam, haud quidem per se, sed 
per Grezorit. Familiares, ipsius constantiam tentare 
ausi sunt, ut suadereut id. quod de Flaviano iu Me- 
leti; locum substituendo cogitabant, Sed. repulsam 


D passi sunt. € Quid. necesse est dicere, quibus vo- 


cibus ab his amicis nostra canities fuit tentata? » 
Hec et alia. plura. Gregorius, qui. indignabundus 
«ὁ medio pelem «epit eximere; » imo ete 
domo sua in aliam migravit, extraliens. seipsum 
«ἃ profundo ecclesie, » ubi domus erat episcopa- 
lis, ut procul esset € a malis sermonibus et conven- 
Ubus. » Ut audivit populus domum a Gregorio com- 
mutatam esse, pene. ineredibibe est quibus σ΄ miti- 
bus, quot et quantis lacrymis pastorem suum ozai- 
nes Catliolici dellerent, quibus orationibus, ut a pro- 
posito desisleret, cuim eo contenderent. His quideta 


(^) Ibid., vers. 1655, 


993 


23 


VITA S. GREGORII. 


923 


movebatur Gregorius, sed tàmen nondum a prima A ejus votis cessit, cessit tamen. » Non solum autem 


sententia desistere potuit. Cum autem a concilio 
discessisset, tum Flavianus presbyter Antiochenus, 
Meletii suceessor electus est communibus eorum 
omnium qui remanserant volis; sieque discordia 
Orientales inter et Occidentales perseveravit: quod 
lantum Gregorio meerorem incussit, ut sedem Con- 
stantinopolitanam deserere firmus statuerit. Assensi 
sunt omnes concilii Patres; tum Orientales, Grego- 
rio infensi ob denegatum Flaviano suffragium ; tum 
Occidentales, Zizyptii nempe et. Macedones, recens 
Constantinopolim ailvecti, qui pro sua in Orientales 
zemulatione, Gregorium, licet Paulini causam tue- 
retur, ipsisque. adeo faveret, non ob aliud eum 
llirono episcopali cedere passi sunt, quam quod ab 
Orientalibus in eo fuisset collocatus, ae quidquid 
abipsis actum fuerat. cassum irritumque esse vel- 
lent. " 

Hine illorum quereie adversus Gregorii promo- 
tonem, « non tam ipsius odio, vel ut alium in 
throno collocarent, quam ut molestiam aliquam 
his, qui eum in illo collocaverant, parerent, » ne- 
gotiumque facesserent. « Saltem. remotis arbitris, » 
iuquit Gregorius (4), « hoe mihi interdum assere- 
baut. » Certe ZEzyptii ac Macedones, qui Occiden- 
talium partes. tuebantur, non poterant nisi. bene 
velle Gregorio, qui tam strenue pro eomponenda 
pace adversus Orientales decertans, episcoporum 
Occidentalium patrocinium susceperat. ltaque Orien- 
talibus episeopis odio erat Gregorius, eo quod eau- 
sam Occidentalium defendisset ; Occidentales vero, 
in odium. Orientalium, de sede in qua ab Orienta- 
libus collocatus fuerat, ac veluti non legitime occu- 


pata, Gregorio negotium conflabant, 


CLVI-CLVIH. Gregorius abdicat se episcopatu. Fa- 
cultatem. discedendi a. Theodosio facilius obtinet 
Gregorius, Non sine lacrimis quisquam. legerit 
exivemum vale, quod. gregi suo. lacrymis per[uso 
dixit Gregorius in. orat. coram episcopis, nunc 42. 
IIxc ubi moveri intellexit Gregorius, arrepta οὐ- 

casione « effringit. vincula. » In medium | progres- 

sus, episcopos alloquitur, ad. pacem et concordiam 
hortatur. Tum subjungit (^) : « Qu: quidem ad me 
spectant parvi pendite... Ego Jonas propheta ero. 
rado me ipse ad salutem navis , quaivis procellze 
nulla in me causa resideat, Sublatum me sortis 
exitu projicite. Hospitale me ex. profundo cete ex- 
cipiet. » Sic mirando inauditoque honorum ac sui 
ipsius contemptu, nec non raro et singulari pacis 
concordizque studio , Gregorius episcopatu Con- 
siantinopolitano sese. abdicat. Protinus e conventu 
egressus adit, Theodosium , ἃ quo euixis impetrat 
precibus ut abdicationi acquiescat, Pius quidem 
imperator, qui Gregorium ob singularem eloquen- 

Uam maximi faciebat , et ob. eximiam pietatem iri- 

pense venerabatur, (c) « haud libenter, ut ferunt, 


a) Carm. De Vit., v. 1810. 
(b) lbid., v. 1827 ct 1841. 


B 


C 


pacis amor et concordie , sed alia bene multa. in 
causa fuere, cur episcopatum deponeret Gregorius. 
Id cernere est in variis Theologi carminibus et epi- 
stolis , sed potissimum in egregia illa oratione , 
quam, aecepta ἃ Patribus concilii et ab imperatore 
discedendi facultate , in primario urbis templo co- 
ram centum quinquaginta episcopis populoque Con- 
stantinopolitano habuit, priusquam discederet. ITane 
qui legerit , vix temperet a lacrymis : nihil enim 
lae oratione. eloquentius , nihil ad permovendum 
aptius; maxime vero cum extremum vale gementi 
lacrymisque perfuso gregi dieit et dilectissimz Ana- 
stasie, quie in medullis ipsi h:erebat, et hzesit sem- 
per; adeo ut semper in ejus mente esset, in. ore 
versaretur, atque etiam dormienti per somnia re- 
priesentaretur. Tanta vi omnes adversariorum que- 
relas diluit , tam diserte et manifesto suam ipsius 
innocentiam, charitatem, pastoralem sollicitudinem 
oculis omnium exhibuit , ut. mirum si ejus detra- 
ctores pudore non suffunderentur, et singuli, ejus 
discessum lamentlantes, eum a proposito deterrere 
non conarentur. 


CLIX, CLX. Anno 581, labente mense Julio, Constan- 
tinopolim. reliquit. Fuere episcopi qui id agre {π- 
lerunt , auresque. obsiruxerunt , et effugerunt ne 
«lium in throno Gregorii sedentem cernerent. 


Sie Gregorius Constantinopolim reliquit anno 
581, labente Julio , post triennii in urbe commora- 
lionem; eujus sedem non nisi per aliquot hebdoma- 
das tenuerat , ex quo scilicet in ea a concilio gene- : 
rali, ab imperatore, toto spectante et plaudente po- 
pulo, fuerat collocatus. Hinc Gregorius sic episco: 
pos alloquitur (4) : « Heri loeastis in throno, hodie 
dejicitis. » Quamvis autem. nimium faciles episcopi 
ejus votis annuerint, nonnullos tamen id. :egre tu- 
lisse, auresque Obstruxisse, atque etiam effugisse 
ne alium in ipsius throno sedentem conspicerent, 
ex Gregorio discimus : quorum nomina, licet Laceat, 
hos episcopos fuisse credimus Amphilochium, Gre- 
gorium. Nyssenum , Petrum Sebastenum ejus ger- 
inanum, Helladium , c:eterosque przesules. singulari 
pietate et scientia commendandos , qui cum Grego- 
rio familiaritate jamdudum conjuncti erant, ejusque 
virtutem norant. 

CLXI. Testamentum condit Gregorius. 


Nostri non est instituti cetera , quie in concilio 
Constantinopolitano gesta sunt. post. Gregorii di- 
scessum, prosequi; quie licet magni sint momenti, 
a proposito nostro, ad quod etiam non videntur 
pertinere, nos longius abducerent. Gregorium urbe 
discedentem et. patriam repetentem sequamur. Quo 
tempore Constantinopoli dizressus sit non patet; at 
credibile est euin, quam primum potuit, profectum 
esse, nec exspectasse donec alter in ejus locum sub- 


(c) Carm. De Vita sua, v. 1901. 
(d) lbid., v. 1956. 


299 
rogaretur.. Prinsquam discederet , 
condidit, quod etiamnum exstat, appositis. plurtum 
episcoporum nominibus , qui tune. Constantinopoli 
versabantur. « Sane. testamentum hoc , »— inquit 
Possevinus (a), «€ dignissimum est, in. quod epi- 
scopi, quique sacerdotia pinguia tenent , serio in- 
spiciant , eumque imitentur, sj velint proeul. a 
carne et sanguine sibi et animarum saluti serio con- 
sulere. 
CLXII. Nazianzum revertitur Gregorius. 

Gregorius , tot. gloriosis adversus hzereticos de- 
functus proeliis, tot exantlatis laboribus ad reparan- 
dam fidem antiquam, qui pene collapsa erat. Con- 
stantinopoli, denique tot rebus prwclare. gestis , 
goudio gestiens. patriam repetit, in qua se otio ae 
quiete optataque solitudine. friiturum 
Gaudio tamen. permistus erat dolor : non enimsic- 
cis oculis dulces natos , quos in. catholica fide ge- 
nuerat , et claram liquit Anastasiamn, In natale so- 
lum :eger advenit , nec idcirco suam abdicationem 
pluribus tune approbavit , licet. preclarum | facinus 
lanta. sui oblivione decretum , tanta animi elatione 
consummatum , omnes postliae mirati sint. Amico- 
rum varie de nac re opiniones Gregorium non la- 
tuerunt. Philagrio, viro spectabili, semetipsum per 
litteras. excusanti quod eum non jnviserel , ae ti- 
mere se signilieanti ne nimis inconsiderate suam 
ipse Gregorius Ecclesiam. deseruisset, ita respon- 
dit (b) : « Et me scito admodum afllieta esse vale- 
tudine... Nobis haudquaquam. parva levisque mo- 
menti sunt ea , de quibus scripsisti : proinde nec 
ipsi perfunctorie et. negligenter, sed perquam. ac- 
curate, considerata re atque perpensa, ad hoc ju- 
dicium venimus, fessi ae fraeti sumus, cum invi- 
dia, el cum sacris episcopis comtnunem concordiam 
dirimentibus, fideique causam privatis contentioni- 
bus posteriorem habentibus, concertantes, Quocirca 
navigii proram, ut dici solet, convertere, nosque... 


sperabat. 


in nos ipsos colligere decrevimus : atque alios qui- 
dem eminus spectare muluo se impelentes. » 

CLXIIL. Épiscopum Nazianzi constituere [rustra 

conatur. 

Attamen in patriam reverso ea frui requie , cui 
tantopere, studebat , nee domestico statim licuit 
otiari, Vaeabat per id temporis Ecclesiz: Naziauze- 
n: sedes, nequicquam Sozomeno contrarium | scri- 
bente. Hanc enim sibi charissimaim Ecclesiam, na- 
vis instar ductore carentis, mediis in fluctibus 
errantem , procellis actam et Apollinaristarum 
incursibus patentem, a se inventam Gregorius 
ipse testatur iambico carmine olim xxii , nunc 
€rx (o): 

Cum enim venissem, pcregrinc 
Linquens sedem terre , 
Dulcemque plebem 

Ut vidi, statim menti occurrit 


Arca, que sola 
Ejfugi inundationem... — . 


(a) Ayppar. sac., p. 611. 
(5) Epist. al. 65. 


VITA 5. GREGORII, 


lestamentum A 


u 


250 


Hanc enim, cum defecisset 
lene vera doctrina, 

Servavit liquo 

Magnus pater meus, 

Touus totam. Trinitatis 
Cultricem. reddens. 

Hane offictam absque prasule, 
Velut navem in alto, 
Carentem gubernatore 
Jactatam tempestate 
Muximorum malorum , 
Ivtrahere e gurgie volebam. 


Cum vero navis pene confracte. clavum nec te- 
nere ipsi animus esset, nee per valetudinem liceret ; 
memor lamen pii parentis in hac gubernanda et in- 
stauranda laborum , eam penitus. naufragio perire 
non ferebat, Eaque virum. frangendis iestuantiuin 
undarum incursibus idoneum ei praficere euravit, 
virum quidem. adliuc laicum atque :erarii eccles i 
custodem viriutibus, 
quales in episcopo requiras , insigniter ornatum. et 
abunde instructum, Verum spem mentitus est. exi- 
tus, flagrante invidia presbyterorum Ecclesie ; qua- 
rum pars ἃ Gregorio Sarcolatrarum appellata (Til- 
lemoniius Apollinaristas. interpretatur) palam aper- 
leque repagnabat ; pars obsecundantis specie. clan- 
culum adversabatur : quodque inagis mirere, anti- 
stiles qui se Gregorii amicos prolitebantur, qui 
suam illi hac in re opem crant professi, fidem 
datam fefellerunt. Quam porro. graviter id tule- 
rit, his atque aliis verbis in eodem carmine signi- 
ficat : 


recens. constitutum , cmtera 


Verumtamen deceptus sum, o Trinitas 
A me praedicata ! 

Periit [ides in Deum, 

Periit ex hominibus. 

Quo quis se con[erat? et quibus 
Jungat se socium ? 


CLXIV. Arianzum se recipit, etl inde Cesaream 

se con[ert. 

Tum vero Gregorius, commissa Cledonio presby- - 
lero Nazianzenz Ecclesi: cura, Arianzum , in do- 
mum paternam , valetudinis causa et solitudinis 
amore se recepit , nec ante medium circiter anuum 
582 Nuzianzum reversus est, Ciesareain interea. se 
contulit, ut Dasilio Magno, tribus abhinc prope an- 
nis ad superos evocato , justa persolveret : quod 
quidem in oratione nunc xLII sic exseculus est, ut 
in. prieclaris amici facinoribus enarrandis omnes 
eloquentize Christian opes profunderet , atque ob- 
trectatoribus qui Basilii indolem accusare, aut ejus 
de Spiritu. sancto. doctrinam, et in ea przdieanda 
morem earpere ausi fuerant , os in perpetuum | oc- 
cluderet. 

CLXV. Quid in solitudine ageret. 

In solitudine quo pacto se haberet Gregorius , 
quibus rebus vacaret, quo sensu amicos, quo etiam 
inimicos prosequerelur, scribens ad Amazonium 
ipsemet declarat his verbis (d) : « Si quis comimu- 
nium amicorum , quos permultos esse confido , ex 
te percontetur, ubi nune. Gregorius , et quid reru 


(c) Lib. vn, eap. 7. 
(4) Epist. al. 73. 


£251 


VITA S. GREGORII. 


453 


agat, dicere ne dubites eum quiete ac tranquille A Theodorum episcopum Tyanensem scribens. « Vo- 


philosophari , non magis eos , a quibus injuria ipsi 
lata est, curantem, quam cos, de quibus, in lucem- 
ne et. vitam prodierinl, ignorum atque obscurum 
es: adeo invieto est animi robore. Quod si te rur- 
sus idem roget , quomodo amicorum disjunctionem 
ferat, non jam fidenter respondeas eum philosopha- 
yi, verum animo esse perquam humili et abjecto. 
Alii enim in aliis rebus molliores sunt, ego aulem 
in amicitia et amieis, » 
CLNVI. Calamitates. quibus. tunc temporis 
affictabatur. Ecclesia. 

ILec dum 

vehemeutibus Ecclesia. procellis. agitabatur , hinc 


ageret ille , optatoque frueretur. otio, 


Antiocheno schismate: dilacerata, illine Apollinari- 
siarum turbata. conatibus ; qui licet ab Orieute et 
Occidente rejecti, disseminandis nuuc palam, nunc 
occulie suis erroribus niliilo segnius allaborabant. 
Ad haee eyuicus ille, qui turpiter. e sede Constanti- 
nopolitana depulsus , in ZEgy ptum primo se. recepe- 
Tal, eamque calumniando sus deque verterat, lia- 
liam concitabat iisdem artibus. Quibus malis quan- 
tecius oceurreundum ratus. pontifex Danmiasus, gene- 
rale concilium Bom haberi decrevit. Ast impera- 
tor rem in. Oriente peragi satius ducens, Constanti- 
nopoli synodum indixit, eui. Gregorium presertim 
interesse summopere cupiebat, Cujus voti. per Pro- 
copium certior factus. Gregorius , infelici omnium 
quibus adfuerat synodorum exitu ad memoriam re- 
vocato, suas quominus Augusto pareret inlirmitates 
obtendit. « Ego, inquit (4), si vera seribere oportet, 
hoc animo sum, ut omnem episcoporum converLum 
fugiam : quoniam nullius concilii. finem letum et 
faustum vidi, uec quod depulsionem malorum po- 
tius, quam accessionem et incrementum habuerit... 
luie quoque meo judicio patronus morbus accedit, 
quippe qui me ita distorqueat , ut. quotidie fere ex- 
tremos spiritus eflleim , nec ulla. re. meipso uti 
queam. o. Excusationem, quam fictam arbitrabatur, 
adeo non admisit imperator, ut novis per lcarium 
virum illustrem et Olympium Cappadoci:e rectorein 
Gregorio institerit/ mandatis : quibus. acceptis 
Olympio sic rescripsit vir mentiri nescius (b) : 
« Hoc milii morbo ipso gravius est, quod cum zger 
sim, :egrotare tamen non credar, verum peregrina- 
tionem ita longam inire, atque in medios tumultus 
meipsum impellere jubear : a quibus secessisse tam 
mihi gratum fuit, ut hoe nomine gratiam quoque 
corporis alflictioni propemodum habeam... Hoc et 
illustrissimo quoque Ieario non ita pridem scripsi, 
cuni idem ab eo. jussum accepissem ; eb nune a tua 
animi magaitudine peto, ut pro nobis quoque id 
&cribere non gravetur, » Vicit tandem Gregorii mo- 
desta recusatio, qui jam. antea statuerat nunquam 
interesse episcoporum conciliis. uL jose fatetur ad 


(a) Epist. al. 55. 
(b) Epist. al. 76. 
(c) Epist. al. 81. 
(4) Epist. al. 72 


cas? inquil (c). Nos vero. properamus. Properamus 
autem , ut soli cum. solo congrediamur, Synodos 
enim atque colloquia procul salutamus; ex quo 
scilicet Lempore multa eorum, ut parce loquar, im- 
proba et flagitiosa esse comperi.» 

Quamvis synoldos vitaret Gregor'us, eum tamen, 
non secus ae orbi priesset, omnium Ecclesiarum 
tenebat sollicitudo, semper intentus iis qu;e ad. hie- 
resim exstinetionem aut propagationem fidei spectas 
re conspiceret. « Omnia, inquit (4), apud nos Dei 
beneficio recte se habent, hoc uuo excepto, quod do 
Ecclesiis anxii et solliciti sumus tam foede. pertur- 
batis. ». Sua. eum inprimis angebat Nazianzena, 
quam non modo corrumpere, sed et invadere tenta- 


D pant Apoliinariste. Dam eniin ad Xanxaridas ther- 


mas longius Gregorinm morbus abduxisset, sue fa- 
ctionis hominibus, quos Nazianzi habebant, contra 
jus fasque episcopum constituere. presumpserunt. 
Hos lenitate sua. mansuetos placidosque reddere vo- 
luerat. et paulatim emollire; at pejores eos effecit : 
( Non enim, inquit (e), pravos homines lenitas in— 
flectit. » Cum autem absens malo mederi non vale- 
ret, litteras sibi vicarias substituit, scribens Olym- 
pio prefecto. his verbis (f) : « Mali homines, episco- 
pos quosdam, quibus dignitas ab universali conci- 
lio abrogsta fuerat, accersentes, aut transeuntibus 
abutentes, imperialibus omnibus constitutionibus 
alque omnibus vestris edictis violatis, cuidam im- 
pii et adulterini sui gregis episcopi nomen imposue- 
runt, nulla re, ut opinor, perinde freti, atque sum- 
ma mea imbecilitate. » Deinde sceleris hujus 
ultionem petit, mitiorem tamen quam tanta audacia 
mereretur. 
CLXVII.. Ecclesie Nazianzene curam gerit. 

Anno 582 circiter exeunte, rogantibus episcop's 
et universo populo, pusillis ac magnis voci erantihus 
et obsecrantibus, ut assumpto Ecclesie Naz anzena 
clovo eam ab imminenti servaret. naufragio, cessit. 
« Tux pietati, » inquit. Gregorius (g), datis ad 
Bosphorium Coloniensem litteris, « hoc denuntio, 
nos manus dare et. cedere, atque Ecclesi; curam, 
Deo dante, suscepturos esse, quandoquidem hoc 
contenditis, ac prassertim urgente hac tempestate, 


p Propter imminentem, ut ipse scribis, adversariorum 


incursionem, humileque hoe corpus Deo commoda- 
Quros esse ; quandiu durabit, viresque nostri fe- 
rent, » etc. Iac verba, « quandiu. durabit, viresque 
ferent, » satis evincent epistolam non ad annum 574, 
ut vult Tillemontius, esse referendam, quo Grego- 
rius. defuncto. patre. Ecclesie Nazianzeng € cu- 
raum aliquam gessit; » siquidem tuuc temporis non 
pollicitus. fuerat, Nazianzi. se mansurum quandiu 
vires ferrent, sed tantum donec episcopus aliter eli- 
geretur. 


(e) Epist, al. 77. 
([) Mid. 
(g) Epist. 158, al. 14, Dosporio. 


255 
CLXVIH, Patriam ab. ingenti: periculo. liberat 
Gregorius. 

Cirea idem tempus Nazianzenos cives ab ingenti pe- 
riculo, atque urbem ipsam ab excidio liberavit, quam 
solo se :quaturum minabatur Cappadocie prefectus 
in ultionem gravissimi facinoris. « Audax facinus, fa- 
tetur. Gregorius (a), verum. nequaquam à commu- 
ni consilio, sed a temerario quorumdam adolescen- 
tum impetu profectum. » Ob irrogatum forsan gra- 
vius quoddam tributum, ventum erat ad seditionem ; 
protervi quidam juvenes, violato Cesaris decreto, 
eliam hominem occiderant, Interea Gregorius morbo 
laborans, cum adire pr:fectum non. posset, litteras 
Scripsit, ut eum ad misericordiam flecteret. His litte- 
ris atque precibus Gregorii liberata est civitas. Ea 
occasione habitam fuisse orationem xvi coram pr:e- 
feeto (is erat Olympius), que. inseribitur, Ad cives 
Nazianzenos trepidanles. et praesidem iratum, existi- 
mavit Baronius (^) ; sed falli videtur. IEec enim ora- 
tio, cum adliue Gregorii pater. superstes esset, ha- 
bita est : pr:eterea culpa Nazianzenorum, de qua in 
oratione agitur, non perinde gravis est ac illa, de 
qua in epistola ad Olympium. 

CLNIX.. Eulalium Nazianzi episcopum preafíei 

curat. 

Gregorium tandiu Nazianzi in urbe permansisse, 
donec illi firma securitas redderetur, et optimus il- 
lie. praficeretur antistes, seribit. Baronius (cj; 
simulque egisse apud Helladium Ciesare:e Cappado- 
ci episcopum metropolitanuimn, ut. Eulalium virum 
probatissimum — praeficerel Ecclesie | Nazianzeni , 
dum ipse interim secessum in solitudinem meditaba- 
tur. Rem. paulo aliter contigisse ab ipso Gregorio 
discimus. Ecclesiam quidem | Nazianzenam regen- 
dam susceperat, quandiu vires ferrent; et eam ali- 
quandiu rexit. Cum autem gravi morbo laboraret, 
^ai litteris ad Theodorum Tyanensem significavit 
se morbo ab Ecclesi: gubernaculis abductum fuisse, 
ipsique Theodoro liane curam incumbere : quod si 
uon audiatur, addit se omnibus publice przedicatu- 
rum, Ecclesiam hanc pastore indigere (d). « Testili- 
cor coram Deo et electis angelis, Dei gregem indigua 
pati, ut qui ob perditam valetudinem meam nec pa- 
Scalur, nec visitetur.., Cum autem pielas tua supe- 
riore loco sila sit, ad te oculos conjectos habere ne- 
cesse est. Ecclesiam tuam, quo pacto tibi videbitur, 
cura... Quod si hzc dicens ae scribens minime au- 
diar... perspicuum reddam quod Ecclesia episcopo 
indigeat. » Quod minabatur se facturum praestitit 
Gregorius, gubernacula Ecclesias Nazianzen:e abdica- 
vit, nece cogi ultra potuit ut ea susciperet, Nequid- 
quam Bosporius Coloniensis, cui primum cesserat, 
ilerum hortatus est ut remaneret tantisper, donec 
€jus loco episcopum constituissent : repulsam passus 


"* ]I Cor. xu, 7. "^ I Cor. it, 2. 


(a) Ep. al. 49. 

(b) Aped Boll. 11 Maii, p. 421. 
(6) lbid. p. 422. 

(4) Epist. al. 88. 


ParROL. Gn. XXXV. 


VITA. 5, GREGODWM. 


A 


p 


τυ 
est, Quare coacti sunt episcopi Ecclesiae Naziauzene 
pastorem dire, et Eulalius, vir insignis pielate, epi- 
scopus ereatus est. Quo ordinato, falsus rumor incre 
buit Gregorium Nazinzena sede privatum fuisse ab 
Helladio Gesariensi ; qua. calumnia Helladium, caete- 
rosque episcopos qui Eulalium ordinaverant, liberavit, 
eos in epistola ad Gregorium Nyssenum excusaus (e), 
simulque denuntiando se nunquam Ecclesie Nazian 
zen creatum fuisse episcopum. 
CLXX. Vira Gregorii in solitudine. 

Ex eo tempore Gregorius in rure paterno, voti 
compos factus, latuit abditus, totosque, quotquot su- 
perfuerunt vita: dies, traduxit; atque, ut cum Hiero- 
nymo loquar, « monachi vitam exercuit. » A mulierum 
consuetudine sic alienus, ut cum propinquus ejus qui- 
dam, Valentinianus nomine, sedem in vicinia cum rus 
lieribus posuisset, locum ipse mutaverit, scripta sub- 
inde ad eum epistola conquestus his verbis (f) : « Per 
summum scelus ejicimur... Multo melius erat, tabul: 
publice proposita, nobis secessionem indicere, quam 
per mulieres, quas e regione nostra collocasti... Nisi 
hoc dictu andax est, nos quoque per Evam e paradi- 
so expulisti. » Sic sibi fuga consulebat Gregorius, 
non tantum ut ab oculis removeret scandalum ; ve- 
rum etiam ne stimulus carnis, angelus Satanze. qui 
ipsi datus fuerat ^*, letale. vulnus inlligeret. Mirum 
sane quod homo gravissimis fatigatus angustiis et 
aerumnis, senio confectus, morbo laboraus, in ere- 
mo consislens, carnem continuis domans jejuniis 
ae vigiliis, cum spiritu fornicationis manus conse- 
rere fuerit coactus; ipsi tamen fides babenda, cuin 
hoe iterum atque iterum lugens profiteatur. « Fu- 
ribundo robore δῶν caro, inquit (g), nec un- - 
quam à bello quiescit... Quamobrem in luctu et 
squalore  versor, calestemque illum Regem, qui 
omnia imperio tenet, supplex obtestor, ut corporis 
animique controversiam disceptet, bellumque com- 
primat. » Dum belli hujus exitum semper timeret. 
non solis gemilibus amoris Christum, ut sedaret 
tempestatem hostemque depelleret, urgebat : « Per- 
niciosos, inquil, fluctus extimescens, ventri claustra 
impono, animum mcarore conficio, lacrymarum vii 
cffundo, sempiterno Regi debilitata genua flecto, et 
sordidatus incedo. » Eodem animi ardore beatus 
seuex, nihil sciens nisi Christum, et hunc cruciti- 
xum ?, novum sibi morüficationis genus invenit. 
JEtate. gravis fractusque morbo, aliquid de vit:e 
austeritate remiserat licet invitus : ut autem inysti- 
cum semper cum Christo sacrificium ageret et huic 
mundo jugiter moreretur ; uL oris delicla senumque 
peculiare vitium, qui quandoque nimium loquuu- 
Qr, purgaret, continuum silentium toto Quadrage- 
sime tempore sibi imperavit. « Sie ego, inquit (A), 
procipitis sermonis impetum conspiciens excedere 


(e) Ep. al. 42. 

(f) Ep. al. 196. 

(4) Carm. De calamitatibus suts, 
(4) Carm, 25. 


95e 


2090 


VITA. S. GREGORII. 


« 256 


modum et regulam... inveni optimum remedium ; A fidem adversus nxreticos aut defendit ipse, aut alios, 


scilicet comprimens totum sermonem excelso pecto- 
re, ut discat lingua quie dicenda et quie non dicenda 
£int discernere. » 
CLXXI. Nectario scribit adversus  Apollinaristas. 
Hoc temporis tractu, h:retici eaput extulerunt 
in urbe regia, adeo ut libere conventus agerent, et 
dogmata sua priedicarent, Alii quidem sola episco- 
porum auti pr:wfectorum tolerantia id agebant; 
Apollinarist:e vero, tacita vel expressa licentia, se- 
ipsos orthodoxis squiparare, et eadem cum ipsis 
libertate frui sinebantur. Quibus auditis Gregorius, 
Nectario, quem in se benevolum jam expertus erat, 
epistolam scripsit, qu:e inter orationes numero xLvi 
censebatur, et de concessa Apoliinaristis licentia ve-. 


hementissime conquestus est : « Quod autem, in- B 


quit, ex oranibus ecclesiasticis calamitatibus acer- 
bissimum, Apollinaristarum licentia est, quod haud 
scio quomodo pietas tua conventuum que ac nos 
habendorum auctoritatem sibi arrogasse atque usur- 
passe passa fuerit. » IHxreticos illos, errorem suum 
occultando, Nectario fucum fecisse conjicimus ex eo 
quod Gregorius claram dogmatum illorum exposi- 
tionem epistole sux inserendam crediderit; cui 
expositioni ista subjunxit : « Si illis, ut et pie sen- 
tientibus (nimiruimn, utpote qui pie sentiant), ea quie 
sentiunt docere liberegue promulgare permittitur, 
quis non videt Ecclesiae doctrinam condemnari, per- 
inde ae veritate ab illorum. parübus stante? Neque 
enim rerum natura fert. duas de eadem re contra- 


rias doctrinas veras esse. » Non ex eo tantum quod € 


tolerentur, sed ex eo quod pie sentientes judicentur 
Apollinaristse, concludit Gregorius. Ecclesise doctri- 
nam condemnari. Qua quidem observatione falsi 
convincitur, quod Barbeiracus in hoc sancti docto- 
ris ratiocinium protulit. 

Alias ad Nectarium litteras dedit Gregorius pro 
Bosporio episcopo Coloniensi, de erroribus circa fi- 
dem, ac de infraetis canonibus insimulato. Verendum 
erat, ne hujusmodi causa in. publico prietorio agere- 
ur; quod ne fieret, obnixe rogavit Gregorius : « Ii- 
lud autem, inquit (a), minime ferendum tu: reve- 
renti€ videatur, quod nostra publicis pr:etoriis 
.raducantur. Nam tametsi sunt Christiani, ul certe 
Dei benignitate sunt, ejusmodi negotiorum judices : 
quid commune gladio et spiritui? Quod si etiam 
concesserimus, quomodo aut ubinam justum, dispu- 
tationem de fide cum aliis controversiis implicari ? » 
CLXXI. Seribendis epistolis et condendis versibus 

occupatur. 

Sic Gregorius, post abdicatam Ecclesi Nazian- 
zena curam, nil minus decoris domus Dei flagrans 
desiderio, catholicis utilitatibus totus incumbebat ; 
nec inertem in solitudine vitam illius fuisse satis 
testantur tot carmina, quorum pars maxima ab eo 
tunc condita sunt; tot epistole, quibus innocente 
adversus oppressores patrocinium suscipit; quibus 


(a) Ep. 2!. 221. 


ut defendant, hortatur. Qu:e quidem omnes episto- 
[Ὁ argumento sunt, quantum in eo fidei studium 
fuerit, quanta sollicitudo circa res Ecclesi:», quan- 
Qus amor proximi, quantum pacis studium, ete. 

Longum esset hzc per singula. enarrare; sed si- 
lentio pritermittere nefas quod sanctus pontifex 
egit, saluti animarum semper intentus, ut Nemesium 
ad Christum alliceret. Vir erat omni liberali doctri - 
na politissimus, summ:e eloquenti:, et in foro ce- 
leberrimi nominis. Mox illustris factus, Cappado- 
cix prafeeturam primum obtinuit, et integra mente 
magnaque reverentia res provinei: administravit ; 
sed quamtumvis et eruditus et prudens, adhue ido- 
lorum cultui addictus erat. interea, vir litteraruin 
amans, doctorem maximum singulari honore pro- 
sequi non destitit, ipsique necessaria levand:e se- 
nectuti et infirinitati juvandz:e subsidia generose 
suppeditavit. Gregorius, ut episcopum decebat, non 
laudes amplificando, sed monita salutis tribuendo, 
beneliciorum memorem se digne comprobavit. In- 
genio hominis exquisitze litteratur:: obsequens ipsi 
egregium poema dedicavit, quo ei simulaerorum va- 
nitatem et mendacium exprobraret, et ad unius 
Dei cultum pr:esidem tot prz:eclaris dotibus ornatum 
waduceret. Nemesius tanti magistri praecepta aequo 
animo excepit, ad sanctum doctorem se contulit, 
cum eo de religione disseruit; satisque verisimile 
est; pontifieis sermonibus edoctum et sanctitate per- 
culsum, idola ejurasse, ipsumque philosophum hunc 
esse Christianum, Nemesii nomine, qui De anima 
opus edidit, quod inter opera Gregorii Nysseni vul- 
gatum est. 

'Talibus negotiis in solitudine distentus erat Gre- 
gorius et condendis carminibus, qus nihil nisi 
Christum pietatemque spirant, tutissimaque dogmata 
et morum przecepta complectuntur. Pia ubique argu- 
mentia, vel anims et corporis purgatio, vel theo« 
logia, vel precationes ad implorandam opem divi- 
nam adversus carnem et malum d:monem ad 
scelus sollieitantem ; vel gemitus viri pii, aerumnas 
suas lugentis Christumque orantis, ut vit: finem 
afferat. Cantare non cessavit vates piissimus. ad 
exiremum usque vite. spiritum, morbi quireüs 
solatia; quo quidem in dies ingravescente, et 
appropinquante morte, ludere versibus, et car- 
mina qui cyenea vocant, componere pergebat. 

CLXXIH. Moritur Gregorius. 

Quamvis autem asperam semper, victuque horri- 
dam duxisset vitam, s:mviens in corpus, carnerui 
vigiliis , jejuniis aliisque poenitenti: — laboribus 
affliclans, extrem:e vit:e certamen imminere sen- 
tiens, jamjam «tartarum. caligine. horrendum» 
videre sibi videbatur, et « iguis flammam, altissi- 
mamque noctem. » Tum supplex ad sidera palmas 
tendebat, inclamans beatorum choris ut opem sibi 
ferrent, totoque corde ad Deum aspirans, Christum 


931 


VITA. 5. GREGORII, 


358 


enixe rogabat ul se exciperet, et imaginem suam A runt : sedeat ergo cum istis Patribus etiam sanctus 


non desereret, lta beatissimus senex « (a) proxinie 
moriturus, cycneo cantu. Domino cantans, purissi- 
mum Deo spiritum » reddidit, ae optatam quietem 
cum agminibus beatorum adeptus est. Mortuum 
hunc esse anno undecimo Theodosii. imperatoris, 
sive anno 589, ex llieronymo discimus, qui in libro 
De scriptoribus ecclesiasticis de. Gregorio scribit ; 
« Decessit ante hoc ferme triennium sub. Theodosio 
imperatore. » Porro Hieronymus testatur. se hoc 
opus scripsisse anno ejusdem imperatoris decimo 
quarto, ex quo sequitur. Gregorium, qui. triennio 
ante decesserat, obiisse anno undecimo Theodosii , 
adeoque anno 589. 

CLXXIV, CLNXX V. Qua statura corporis fuerit Gre- 

gorius, Dies festus Gregori. 

Corpore robusto fuit Gregorius, sed assiduis 
morbis viteque molestiis, pretereaque jejuniis , 
vigiliis, chameuniis ita fracto ae debilitato, ut sibi 
senectutem , quod ipsemet testatur, aeceleraverit, 
Anonymus Groeus, ἃ Baronio laudatus. (b), 
statura. fuerit. his. verbis exprimit in codice 540 
Bibl. Vat. : «Statura. mediocri erat, pallidus ali- 
quantulum, non tamen citra venustatem : depresso 
naso, superciliis in rectum  prolensis, aspectu 
blando et suavi, altero oculo nempe dextro sub- 
tristis, quem cicatrix quedam. contralhiebat, barba 
non. promissa, sed densa tamen. Qua parte calvus 
non erat, nam subcalvus erat, albos erines habebat, 
summas item barb:x partes velut. fumo obsitas 
ostendebat. » Gregorii autem animi effigies ex 
rebus gestis, quas enarravimus, necnon ex ipsius 
seriptis, in quibus ipse sese depingit, satis perspi- 
citur. Suum ipse sibi epitaphium paraverat, quod 
praicipuos vite ipsius eventus duodecim versibus 
elegiacis complectitur. Dies festus Gregorii agitur 
nono Maii apud Latinos; apud Gricos autem Ja- 
nuarii tricesimo, una cum sancto Basilio et sancto 
Chrysostomo. Sed peculiaris Gregorio soli sacer et 
solemnis apud eosdem Gricos est mensis Januarii 
vicesimus quintus dies. 

CLXXVI. Quanta apud omnes Gregorii existimatio. 

Quanta fuerit olim apud veteres, hodieque etiam- 
num sit apud recentiores, Gregorii ejusque operum 
existimatio, inde constat, quod Patres omnes non 
tantum Greci, verum etiam Latini, ac theologi, nec- 
non Seripturarum interpretes, in. astruendis fidei 
dogmatibus, oppugnandis erroribus et exponendis 
Seripturis, ipsius auctoritatem passim adhibeant, 
Exemplo esse polest , et instar omnium sii Augu- 
stinus, qui lib. 1 Contra. Julianum (c), peccatum 
originale adversus Pelagianos Gregorii auctoritate 
astruit : « Sed non tibi deeritimagni nominis et fama 
celeberrima illustris episcopus etiam de partibus 
Orientis, cujus eloquia ingentis merito gratiz, etiam 
in linguam Latinam translata usquequaque clarue- 

(a) Apud Boll., 9 Maii, p. 427. 

(b) lhid., p. 498. 

«ὦ. Cap. 5, n. 15, tom. X, p. 504. 


qua 


D 


Gregorius, et. eum. eis tue eriminationis inanem 
patiatur. invidiam z dum tamen cum eis contra 
novitiam pestem vestram , medicinalem proferat et 
ipse sententiam. » Πῶσ de Gregorio nostro Augu- 
sinus ; qui, prolatis pluribus Gregorii testimoniis, 
ita prosequitur (d) : « An tibi parva in uno Gregorio 
episcoporum Orientalium videtur auctoritas? 5. 
quidem tanta persona, ut neque ille hoe nisi ex fide 
Christiana omnibus notissima diceret; nec illi eum 
tam clarum. haberent atque venerandum , nisi haec 
ab illo dieta ex regula notissimie verilalis agno- 
scerent. » 
CLXXVII.. Translatio. 

Sacre Gregorii reliquis e Cappadocia GConstan- 
tinopolim. tramslute. sunt, imperante Coustantino 
Porphyrogenito, qui epistolam ἃ se Gregorio Na- 
zianzeno scriptam iis tradidit, quibus saeri the- 
sauri Constantinopolim devehendi eura fuerat com- 
mendata. Hac autem epistola Gregorium rogabat, αἱ 
ne Constantinopolim venire gravaretur. « Tu ad ncs 
accedere ne. dubita, a quibus spiritu ac favore tua 
nunquam absis, qui plane orpliani ut essemus non 
es passus... Volis igitur piis annue, ad nos te 
inclina, revertere ad eum qui tanto tui. desiderio 
tenetur gregem, populum tuum benignus revise, in 
urbem eam ingredere, in qua periclitantem religio- 
nis ortlhodox:? causam egregie quondam confir- 
masti.» Exstal hiec epistola. in oratione hàbita de 
translatione, quam orationem ex ms. Greco regis 
Sardini: Latine vulgarunt Bollandiste, p. 448, ete., 
Grece quoqee, p. 769, etc. li vero qui missi fue- 
rant, Gregorii ossa plane integra repererunt, inso- 
litam et inexplicabilem odoris fragrantiam spiranti:, 
eaque loculo ad id parato imposita Leti detulerunt. 
imperator cum sacerdotibus, omnibusque magni 
urbis incolis, honorilice obviam profecti sunt sacris 
reliquiis, quae primum intra regias :edes, in palatii 
ecclesia, seu oratorio, deposit:e, posteaque in ^po- 
stolorum templo juxta sancti Chrysostomi corpus 
repositae sunt. 

CLXX VIL. 


Altera translatio 


CP. liomam. 
Alteram corporis sancti Gregorii « translationem 


corporis Gregorii 


p Constantinopoli Romam | factam, firma certaque 


traditione didicimus, inquit Baronius (e), eam 
ob causam, quod grassantibus barbaris in eas 
regiones, sanctimoniales feminz, in quarum eccle- 
sia lantus thesaurus erat conditus, fuga sux pudici- 
li: consulentes, acceptum venerandum corpus, iim- 
positumque navigio, ad tutum pietatis asylum Ro- 
maim confugientes, detulerunt; atque in templo 
Sancie Mari: in Campo Martio, sibi ab apostolica 
sede concesso, condiderunt; ibique in adjacente 
domo, in qua habitabant, more patrio divinas laudes 
per dies singulos persolvebant. Quibus jam vita 


(d) lbid., n. 16. 
(e) Boll., 9 Maii, p. 454. 


959 


VITA. S. GREGORII. 


9240 


funetis, ce:sit locus Romanis virginibus, qu: A etiam adjiciebat animum, et quasi in parte oflicii 


ibidem non sub Regula sancti Basilii, ut ille olim, 
sed sub institutis sancti Benedicti hactenus perse- 
verant. » Hc Baronius, qui addit hanc. translatio- 
nem « subobscuram » fuisse. Subobscura sane; nam 
tam densis tenebris involuta, tam gravibus intricata 
diffieultatibus, ut eas depellere et solvere difficilli- 
imum sit. 

CLXXIX. Translatio corpor's Gregorii [acia a 

Gregor. XIII summo pontifice. 

Denique alia est, et celeberrima quidem illa, trans- 
latio corporis Gregorii, quod Gregorius Xlll, sum- 
mus pontifex, ex ecclesia Dei Genitricis ad Campum 
Martium, in capellam a se in basilica Sancti Petri 
magnifieentissime exornatam, summa celebritate 
transtulit ix mensis Junii anui 1578. Hujes transla- 
lionis historiam ex ms. libro bibliothecze Vaticanze 
vulgarunt Bollandistz: ad diem nonam Maii, p. 457. 
Veneti tamen corpus Gregorii Nazianzeni integrum 
Constantinopoli deveetum — Venetias apud se in 
ccclesia. Saneti Zacharix asservari gloriantur. Al- 
lerutrum ex his corporibus forsan esse Gregorii 
patris corpus cum Dollandistis dicere fas est. 
CLXXX. Sanctorum Basilii et Gregorii. characteres 

adumbrantur., 

Ad hujus historize coronidem consentaneum forte 
quibusdam videbitur, ut cum in ea frequens adeo 
Basilii mentio injeeta fuerit, arcetissimoque doctor 
eximius societatis vinculo, veritatis amore ac vir- 
tutum digna zmulatione Gregorio conglutinatus 
fuerit, diversos utriusque, comparatione quadam 
inier eos instituta, characteres adumbremus ; ut sic 
singulis eorum velut collectis lineamentis, ambo- 
rum perfectam imaginem, quantum tenui penicillo 
fas est, exprimamus. 

lilud quidem patiatur. seciptorum 
conditio, ut quorum virtutes nihil excedunt huma- 
na nalurm vires, eos ratio inter se mutuo conferre 
vteunque possit. Sed longe major est mea erga 
sanctissimos illos prz:ssules veneratio et observan- 
tia, quam ut id oneris in me suscipiam. Quibus 
enim inter se conveniant quibusve differant dotibus, 
solus hic novit qui eos, quibus voluit, pro summa 
sua sapientia distinxit donis, ve! pares fecit. 

Nemo tanen non mirabitur que spirei in eorum 
libris solidum eloquenti: robur, quam ingeniose 
politeque scribendi copia, quaur acuta sententia- 
rum venustas, eam ul solitudo non obscuraverit, 
non exstinxerit austerioris vile asperitas. Quan- 
quam hoc quidem inter utrumque discrimen repe- 
riatur, quod plus admodum seria sit Basilii oratio, 
Gregorii vero plus habeat vividi salis, plus gratie. 

id sibi magis sumebat ille, ut animos moveret 
flecteretque; hie vero magis etiam ut delectaret. 
Orationem ille magis copiosam, uberibusque sen- 
lentiis pleniorem effindebat; hic vero plus abun- 
dabat lepore, plus argutiis. Suavis quidem et fortis, 
sed nativa plaue, et nihil ab arte mutuata przesidii, 
sese ultro Basilii prodebat eloquentia. Huc vero 


profanorum 


B 


ponebat Gregorius, ut suam alioqui splendidissimam 
exereret. 

llle in exigendis ad Christiane disciplinas rigo- 
rem moribus adeo religiosus fuit, uL vel severior 
videretur. lie vero summam vit austeritatem 
divino delibutus gaudio adeo colebat, eam ut 
omnibus esse vel maxime amabilem iusiauaret, 

Majestatem. spirabat moderata lenisque Basilii 
indoles : contra micabat in Gregorio ignea qu:edam 
ingenii vis, et vivax perspicacia. Gravitatis alter et 
modestix adeo diligens fuit, ut quamvis ipsi suppe- 
teret. argutissimus in jocando lepos,ab iis tamen 
prorsus abhorruerit quae vel levissimam joci spe- 
ciem prz se ferrent. Jocos alter eo pietatis succo 
respersit, ut sales inter et facetias virtutem animis 
instillaret. Basilius denique hominum observantiam 
sibi magis conciliabat, ac pene cultum ; Gregorius 
vero suavi morum amoen?tate omnium amorem sibi 
et studia magis promerebatur. 


Elucet divina quzdam in Gregorii orationibus ma- 
jestas, nihil ut videam aut ornatius aut sublimius 
quod fieri unquam potuerit, quo sua mysteriis no- 
stris vindicetur auetoritas, sua servetur reverentia, 
suum decus asseratur. Quarum vis et robur quan!a 
sint, vel ex hoe intelligi maxime potest, quod inde 
"Theologus, quasi omnium exceptione major, fuerit 
appellatus. Atque adeo male quis ex Gregorii litteris 
nativum ejus characterem duxerit. 


Secus vero Basilium sux totum referunt litterz, 
qu» tam suaves illecebras habent, eas ut omnes 
vincant quas Grzca retro omnis antiquitas ad nos 
usque transmisit. f 


Nihil hie stricta oratione. condidit, sel quidquid 
politioris humanitatis hocce scribendi genere vcte- 
res consignarunt, sagaci cum judicio et exquisito 
delectu lustravit, pluraque disseruit saluberrimis 
proceptis referta, quibus tutam in legendis hujus- 
modi libris juvenibus viam sterneret; ne vel, ul 
siepe fit, latentibus undequaque scopulis impinge- 
rent, vel nihil inde perciperent utilitatis. Neque 
hoc satis. 

Longe etiam majora nobis Gregorius adjumenta 
contulit. Utile enim dulei miscuit, ut sanctissimas 
virtutis praeceptiones, dulei quodam voluptatis sa- 
pore conditas libentius degustaremus ; atque adeo 
varia ipse eaque exeultissima seripsit poemata, quo- 
rum siad argumentum spectas, omnia prorsus se- 
ria, nil nisi Christum pielatemque spirant : si ad 
stylum, nihil concinnius faciliusve, ut Homerum 
possis agnoscere. Carmina vero Gregorii cum ap- 
pello, ea non appello, qui micant fictitio poetarum 
fuco, mendacibusque fabularum pigmentis | illita, 
sed quie sincera veritatis. luce splendeseunt ; quae 
miram, simplice sub cultu, promunt artificis inven- 
lionem cum singulari sermonis. elegantia coijun- 
ctàm; qua demum nativam sapiunt felicis cujus- 
dam ingenii amanitatem, nemini facile parabilem, 


241 MONITUM. 212 


que tamen in Gregorio non labore quisita, sed A que amplificanda :erumno, spectata denique. orbi 


innata atque insita. videatur. 

Hinc adeo doctissimos illos Ecclesi: Patres quos 
morum sarctimonia atque integritas vifze, solitudi- 
nis litterarumque amor, veritatis studium, eloquen- 
Lie laus eximia, sudati pro Christo in episcopali 
munere labores, lhaust: pro religione tutanda at- 


consocia- 
runt ; in id. etiam quasi mutuo inter se animo dice- 
res conspirasse, ut ne quid in studiis peccemus, le- 
ges alter nobis statueret. quas. tuto. sequeremur ; 
nobis alter pietatis plenam studendi materiem sub- 
ministraret. 


Christiano sanctitatis fama | felicissime 


MONITUM IN VITAM SEQUENTEM 


A Gregorio presbytero seriptam. 


Quis sit. ille Gregorius, plures exquisierunt el dispultarunt ; sed nihil certi aut de per- 
sona aut de ejus eielale proditum est. Bollandus (a), Vossius et alii Vitam bane ascribunt 
Georgio Casarec Cappadocii presbytero, qui in laudem Patrum Nicenorum orationem ha- 
buit. At quo tempore vixerit Georgius isle, auctores inler se non consentiunt. Bollan- 
dus quidem , ineunte septimo vixisse putat; Vossius vero (b), cui favent Henschenius et 
Papebrochius (c), medio circiter seculo decimo floruisse probare nititur, sed frustra ; nec ad 
nos spectat haec disceptatio, cum nulla saltem probabili ratione concludi possit Georgium 
hunc nostrum esse. Gregorium Theologi biographum. Interea licet. quo tempore scripta 
fuerit ejus vita non paleat, constat tamen scculo decimo erudilis optime notam fuisse, ut 
salis enuntial oratio, sub initium hujus seculi, in prima saneti doctoris translatione reci- 
tata, que hanc ipsius vitam sie commendat : « Hic igitur (de Theologo loquitur [d], ut 
conscripla de ipso Vila discere cupientibus manifestum facit, natale solum nactus Cappa- 
dociam. » Liquet hinc jamdudum editam fuisse hane Vitam, lateque diffusam tune tempo- 
ris, In magno Ecclesi: consessu, encomii vice, jubenle episcopo lecla est, quod exordii 
verba referunt. Male suspicatur Adrianus Baillet ina translationis gratiam decimo siecalo 
peractee adornalam fuisse, cum ne minimis quidem momentis hoc colligi possit. Mox ut 
vulgala, cito e Greco in Latinum versa est ; sed ad nos usque non pervenit ejus interpre" 
latio, de qua Billius hec edidit : « Hanc Gregorii Vitam sexaginta plus minus annis post 
nongentlesimum a Christo nato annum primus, quanquam prorsus barbare, transtulit Ana- 
slasius quidam, ut annotatum vidi in libro quodam manuscripto Dionysian: bibliotheca.» 
Potuit lamen advertere Billius, ut observat Combefisius, Anastasium hune Bibliotheca- 
riam esse, qui multa alia Latine reddidit Graeca monumenta, nec prorsus ila barbare, αἱ 
ipsius labor non desideretur aut sit inutilis. Vixit Anastasius ille seculo nono ; hinc recte 
conjicitur, eum interpretationis sit auctor, Gregorii Vitam saltem scculo octavo fuisse con* 
scriptam. 


(c) 9 Maii, p. 569. 


" 15 Januar., p. 781. 
(d) Bollanid., 9 Maii, p. 450. 


b) De historic. Grec. et Latin. 


215 VITA 5. GREGORII THEOLOGI 


244 


R7. 


ΒΙῸΣ TOY EN ΔΡΙΟΙ͂Σ ΠΑΤΡῸΣ HMQON 


LPHPOPIOY 


(1) TOY ΘΕΟΛΟΓΟΥ͂, EIIIZKOIHOY. NAZIANZHNOY, 


Συγγραφεὶς ὑπὸ Γρηγορίου zpsc6vcépov. 


VITA S. PATRIS NOSTRI GREGORII 


THEOLOGI, EPISCOPI NAZIANZENI, 


A Gregorio presbytero Grece conscripta. 


Ad spirituale sermonum convivium, o viri audi- A 


tores, preclarus ille Gregorius, cognomentum ἃ 
theologia consecutus, nos invitat, Ipse nimirum 
proponitur nobis velut. exquisita confectio quxe ex- 
tra materiam est, deliei:que corruptione omni su- 
periores. Nec vero mirum vobis videatur, me 60 
2udaci$ progressum esse, ut et me: imbecillita- 
tis, et excellentis illius ingenii atque indolis me- 
moriam abjecerim, qui propter incomparabilem 
virtutis prstantiam ad. hunc ferme diem silentii 
honore apud omnes ornatus est ; nec quisquam 
adhuc exstitit, qui vilam ipsius exposuerit, ac serie 
quadam et ordine res ejus praeclare gestas et vir- 
Lutes ad nos ipsius posteros transmiserit; quemad- 
modum ipse, et in Dasilio Magno, et in aliis beatis 
episcopis et martyribus, vilam ipsorum argumento 
integro prosecutus prestitit, Primum quidem nulla 
ratione venerando Patri, huie. nimirum nobiscuni 
€onsidenti, adversari poteram, qui orationem, vel- 
ut aliud quoddam debitum, exigebat, et ad sancti 
Gregorii laudes celebrandas paterna et herili au- 
ctoritate etiam atque eliam excitabat, sibique, ut 
morem gererem, imperabat, seque alioqui nullum 


(1) Libri manuscripti habent Ναζιανζοῦ * sed 
Gregorius nunquam fuit episcopus Nazianzenus, ut 
demonstravimus in Dissertatione pravia. Sasimis 
fuit designatus episcopus ; Nazianzeno episcopo patri 
suo factus est coadjutor : at. Constantinopolis tan- 
tum publico przeconio proclamatus episcopus ; erro- 
re tamen antiquo vocatur Nazianzenus episcopus. 
Vide Baronium ad annum 571. 

(2) Sic Colb. 4, 2, et Comb. Sie et cod. DD. du 
Poirier. Turonensis, Aimbzsiani, doct. med. Mon- 
tisp. qui varias codicis, quem pr: manibus habuit, 
lectiones transmisit domno  Louvard : hunc dein- 
ceps codicem designabimus littera P. |n edit. 
ὑμᾶς. 

(5) Γρηγόριος ὁ πάνυ, ὁ τῆς θεολογίας ἐπώνυ- 


μος, hoc est, χατ᾽ ἐξοχὴν ὁ θεολόγος, seu, ut ex- 
preat. Sophroaius Hierosolymorum patriarcha, epi- 
510]. 1 apud Photium in Biblioth. : Ὃ zzz θεολογίας 
μυσταγωγός. 

(4) Cod P. in nota marg. τράπεζαν, mensem. 


C 


Συγχαλεῖ μὲν ἡμᾶς (2), ὦ ἄνδρες, Γρηγόριος ὁ πά- 
yu, ὁ τῆς θεολογίας ἐπώνυμος (5), εἰς τὴν πνευματι- 
χὴν. πανδαισίαν (A) τῶν λόγων" πρόχειται δὲ αὐτὸς 
ἄϊλος χαρυχεία (8), χαὶ τρυφὴ φθορᾶς ἁπάσης ὑψη- 
λοτέρα. Μὴ θαυμάσητε δὲ, εἰ πρὸς τοσοῦτον (6) θρά-- 
σους ἐξῆλθον, ὡς χαὶ τῆς οἰχείας ἀσθενείας, χαὶ τῆς 
ἐχείνου μεγαλοφυΐας ἐπιλελῆσθαι, ὃς διὰ τὸ τῆς ἀρε- 
τῆς ἀπρόσιτον μέχρι τῆς σήμερον ὀλίγου δεῖν σιωπῇ 
παρ᾽ ἅπασι (7) τετίμηται: xal οὐδεὶς ἀποδέδειχται 
τῆς αὐτοῦ πολιτείας ὑφηγητὴς xai διδάσχαλος, &xo- 
&yüpy χατωρθωμένα 


πειτα, ὥσπερ αὐτὸς πε- 


. 
λουθίᾳ τινὶ xai τάξει τὰ τῷ 
παραπέμψας ἡμῖν τοῖς μετέ 

ποίηχεν, ἐπί τε Βασιλείῳ τῷ Μεγάλῳ χαὶ ἑτέροις 
μαχαρίοις ἐπισχόποις, xol μάρτυσιν, ὅλην ὑπόθεσιν 
τὸν βίον αὐτῶν (8) ἐνστησάμενος. ᾿Αλλὰ πρῶτα (9) 


πε 


μὲν οὐχ οἷόν τε ἣν ἀντιλέγειν τιμίῳ γεννήτορι, τού- 
τῷ δὴ τῷ σὺν ἡμῖν (10) ἐνθάδε χαθιδρυμένῳ, ὥσπερ 
ἄλλο τι χρέος ἀπαιτοῦντι τοὺς λόγους, xal πρὸς τὴν 
τοῦ θείου Γρηγορίου εὐφημίαν, λίαν παρορμῶντι πα- 
τριχῶς τε χαὶ δεσποτιχῶς, τὴν ὑπαχοὴν ἐγχελευομέ- 
νῳ, χαὶ οὐ μεθήσειν ἐπαπειλοῦντι, χαὶ τῆς εἰς ἐμὲ 
γεννήσεώς τε xaY τροφῆς ταύτην ἀντίδοσιν εἰσπρατ- 


τομένῳ: ἔπειτα οὐδὲ ὅσιον (11) δοχεῖ μοι τοσαύτης 


(Ὁ) Cod. P. in not. marg. ἄρτυμα, ὀψοφαγία, ἣ 
ἡδύτης τῶν ζωμῶν * pulmentum, deliciosum opsonium, 
jusculum jucundi saporis. Quid sit xapuxcía, docent 
vulgares lexicographi, imo et Favorinus, a quo 
et doctiss. Ducangius ; at quid revera sit χαρυχεία 
&)^oc, ut non docuere, sic et doctissimus Billius in 
versione sua non attigit. Non R. P. Conbelfisii inter- 
pretationem versioni. inseruimus. Aliam proponunt 
veteres edit. nempe : 1056 in. cibum malerie  exper- 
tem. offertur, epulumque corruptione omni subli- 
mus. 


(6) Cod. Or. habet τοσούτῳ. 
(1) Colb. et Comb. legunt παρὰ πᾶσι. 


(8) Αὐτῶν deest in cod. Coli. 2 et Comb. " 

(9) Cod. Colb. 4 et Or. πρῶτον. Cod. P. πρῶτον 

Ev οὐ δύνατον. 

(10) Ita Colb. 1, 2, Or. et Comb. In edit. ὑμῖν. 

(11) Colb. 2 et Comb. habent ὅσιον. Colb, t, 2, et 
Comb. 8oxci: in evil. τῶν ὁσίων ἐδόχει. 


* 
2i 


AUCTORE GREGORIO PRESBYTERO. 


246 


ἡμᾶς ἀρετῆς ἀλογῆσα:, f, τῷ βίῳ προτιθεμένη, πολ- A urgendi finem facturum minabatur, atque hanc in- 


λοὺς ἂν προτρέψειεν εἰς τὴν μίμησιν, xax οὐχ ἐάσει 
τὸ χαλὺὴν ἐξίτηλον (19) γενέσθαι, λόγοις τοῖς xa 
ἡ ipM χαινοποιούμενον. 
^ qu, si vie humanz  proponeretur, multos 
iid dilabi atque evanescere sineret, quotidianis 
Φέρε δὴ οὖν, τὴν ἀναθολὴν ἀποθέμενος, ἀπαρχῇ 
τῶν ἐμῶν λόγων, οἷόν τισ: νεοδρέπτοις γεννήμασι 
στεφανώσω τὸν Θεολόγον, εἰ χαὶ τῆς ἀξίας χαταδεέ- 
στερον SD ἀλλὰ τῆς προθυμίας οὐδὲν ἐλλεῖπον. OT- 
μαι δὲ, ἐν πᾶσι τέλειος ὁ ἀνὴρ, χαὶ τοῦτο με- 
τριάσει Es παρ᾽ ἐμοῦ ἔπαινον" ἐπειδὴ xai φίλα πα- 
τράσι τὰ τῶν νηπίων ψελλίσματα, ἐξ ἀτέχνου μάλιστ 
προϊόντα τῆς διανοίας τελείων οἱ ἐμδριθέστε- 
ροι (14) λόγοι καὶ τὰ σοθαρὰ λαρυγγίσματα. "Esca: 
δὲ αὐτῷ χαὶ οἰχειοτάτη (15) ἣ διὰ τῶν λόγων τιμῇ (16). 
Οἷς γὰρ ἕχαστος ἥδεται, τούτοις δήπου χαὶ τιμώμε- 
νος γάννυτα: (17). Καὶ εἰ 
πάντων χτημάτων τοὺς λόγους ἠλλάξατο, καὶ τὴν" 
σοφίαν περιαδὼν καὶ ἐρασθεὶς αὐτῆς, καὶ τηρη- 
θεὶς ὑπ' αὐτῆς, παροιμιαχῶς 
τῶν τῇδε 
φρονῆσε! 
ὄντα, τούτοις γαυροῦταξ τε πλέον (19) χαὶ ἀγάλλεται; 
Ὑμᾶς δὲ αἰτοῦμαι, ὦ ἱερὰ πανήγυρις, μὴ 
ἀχρίδειαν τὸ πλῆθος τῶν ἐχείνῳ χατωρθωμένων δ':- 
ερευνᾶσθαι: πρῶτον μὲν, 
ὑποσχέσθαι τοῦτο, ἣ à τα, ὅτι μιηδέ 
τις τὰ xaz' αὐτὸν ἡμῖν γεγραφὼς χαταλέλοιπεν᾽ ἀλλὰ 
σποράδην Ex τῶν αὐτοῦ συλλέξας λόγων τὰ χατ᾽ ab- 
τὸν, μιμοῦμαι τοὺς λιθολόγους, oi, χατασμιχρὸν τὰς 
Ψηφίδας συνηθροιχότες, εἰς μίαν οἴχου συμπλήρωσιν 
ἅπαντας (20) συναρμόζουσιν. 


, ἣ τῶν 


ζῶν ἔτι (18) σωματιχῶς 


εἰπεῖν" πῶς οὐχὶ, χαὶ 
χαὶ πρὸς τὴν χαθαρὰν χαὶ 
πλησιάζουσαν ζωὴν εταθέμενος τὰ παρ- 


ἀπολειφθεὶς, 


πρὸς 


μὴ az ἐμὴν δύναμιν 1 


t 
ιτεῖσθαι" ἔπει 


e: mez vires sunt, ut vel hoc ipse polliceri queam, vel vos a me exigere debeatis. 


fortasse ad :mulationem 


εἰ ταν mihi originis educationisque mercedem. οἵ - 
fagitabat. Deinde, ne. pium quidem et fas mihi 
esse videtur, nullam tante virtutis. rationem habe- 


provoearet, nec virtutem 


nimirum sermonibus subinde efllorescentem. 


p 


C 


Age igitur, cunctatione omni posita, sermonum 
meorum primitiis, quasi fructibus quibusdam re- 
cens decerptis, coronam Theologo nectam, si qui- 
dem illius. merito ac dignitati imparem, at. certe 
viribus nostris, animique alacritate, haudquaquam 
inferiorem. Ac futurum opinor, ut vir ille, quem- 
»dmodum in omnibus perfeetus est, ita quoque lau- 
dationem hane nostram aquo animo accipiat : 
quandoquidem et balbutientium infantium sermun- 
culi, a simplici maxime animo prodeuntes, paren- 
tibus jucundiores esse solent, quam robustiores 
adultorum sermones, et graves ac phalerat;e ora- 
liones. Quin et ipse sermonum honor illi quam pul- 
cherrime congruet. Quibus enim rebus quisque de- 
lectatur, iiséem quoque profecto honorari mirifice 
gaudet. Cumque, corpoream adhuc vitam agens, 
doetrinze et eloquentie studia omnibus opibus fa- 
cultatibusque prztulerit, sapientiamque complexus 
atque amore prosecutus, ab. eaque, ut est. in Pro- 
verbiis 7*, conservatus - [uerit : eccui. tandem. du- 
bium esse possit, quin. nunc quoque, cum res hu- 
manas reliquerit, ac przsentem vitam eum pura 
illa ae intelligenti:e prepinqua commutarit, oratio- 
nibus et impensius gestat et exsullet? A vobis 
autem peto, saerosanete ccetus, ne virtutum illius 
multitudinem accuratius exactiusque perserutan- 
dam atque indagandam putetis. Primum, quia non 
.Deinde, quia nec il- 


lius vitam quisquam litteris consignatam nobis reliquit; verum ipsius vita ex ejus scriptis sparsim collecta, 


latomos imitor, qui posteaquam lapides paulatim aggesserunt, 


itia demum ad unam eamdemque do- 


mum construendam et absolvendam eas omnes accommodant, 


᾿Λρχὴ δὲ τῷ λόγῳ (21), ὅθεν ἄρχεσθαι: πρεπωδέ- 
στατον (22). Πατρὶς μὲν αὐτῷ Bands τῶν Kaz- 
παδοχῶν, πόλις δὲ Ναζιανζός (23): ἥτις 
ριφανεστέρα γέγονεν ἐξ ἐχείνου, ὡς prs τερμάτων 
τῆς οἰχουμένης δι᾽ ἐχεῖνον γνωρίζεσθαι. Οὐ γὰρ μᾶλ- 
4oy δι᾽ ᾿Αλέξανδρον εὐχλεεστάτη Πέλλη, ἣ Πέρσα: 
διὰ Κῦρον πρὸς δόξαν τοσοῦτον ἤἥρθησαν, ὅσον αὕτη 
διὰ τὸν μέγαν Γρηγόριον. “Ὥστε uox δοχεῖν (34) xaY 


ς τοσούτῳ πε- 


πέχειν αὑτὴν τὰ τροφεῖα διὰ τὴν ἀρετὴν τοῦ ὁσίου 

T^ Prov-1v; 6. 

(12) Cod. P. in not. marg. τὸ ἐγγὺς ἀφανι- 
σμοῦ. 

(15) Cod. Or. ὑποδεέστερον. 

(14 Cod. P. in not. marg. στερεώτεροι. Mox ad 


hane vocem par t id, cod, eliam in not. marg. τὰ 
ὑψηλὰ xaX ἑπαιρόμενα λόγια. 

(45) Cod. P. τιμιωτάτη. 

(16) In edit. mox Sequebantur hzec verba : E? γὰρ 
τὸ οἰχεῖον πιέζει πᾶν, χατὰ Πίνδαρον. lec verba 
quie reperiuntur orat, iv, p. 132, conjicit Dillius ex 
glossemate in textum irrepsisse : cum autem illa nec 
legerit in variis codd. nec in versione sua admiserit, 
delenda judicavimus, siquidem desunt in ipsis quos 


Orationis porro initium hine ducemus, unde eam 
auspicari maxime deceret. Patriam igitur ipse se- 
eundam Cappadociam habuit, urbem Nazianzum (25) : 
quae quidem ab eo adeonobilitata est, ut propter eum 
ad extremos usque. orbis terrarum fines claritatem 
suam protulerit, Neque enim Pella ob Alexandrum 
celebrior est, aut Perse propter.Cyrum ad tantam 
glorie splendorisque magnitudinem evecti sunt, 
quantam bae propter magnum Gregorium assecuta 


vidimus codicibus manuscriptis. 

(17) Cod. P. in not. marg. λαμπρύνεται. 

(18) "Ez: deest in cod. Or. 

(19) Ita Combef. Cod. P. τούτοις γὰρ εἰ τὶ πλέον 
lu edit. τέ deest. 

(20) Ita cod. P. In edit. ἅπαντα. 

421) Cod. P. ᾿Αρχὴ ὃὲ τοῦ λόγου. 

(32) Sic legunt οὐ. Or. et P. Colb. ] et 9. In 
edit. πρεπωδέστερον. Colb. 1 mox habet τούτῳ πατρὶς 


μέν. 
(25) £od. P. πόλις ὃὲ αὐτῷ. 
(24) Colb. 1 et cod. P. Ὥστε μο: δοχεῖ. 


(25) Vide oration. De vita Basilii. 


241 


educationis illius mercedem abunde persolutam esse 


VITA S. GREGORII THEOLOGI 
est. Quocirca ipsi quoque propter sancti virtutem A Ἰνδοῖς 


248 
τε xol Βρεττανοῖς τοῖς Ex διαμέτρου ἀφεστη- 
χόσιν, ἐξίσου γεγονυῖαν ἐπίσημον. 


existimo : quippe qui? οἱ Indis et. Britannis, ex diametro inter se oppositis, :que illustris το ἃ 


sit. 

Parentibus ortus est. nobilibus, justitiaque prz- 
ditis, animorumque puritate, quam corporum nexu 
arctius inter se conjunctis (26). Ac pater quidem, 
Abrahz cujuspiam instar, solo patrio idolisque re- 
lietis. ad pietatis cultum. migravit, excussaque 
Hypsistariorum superstitione acimpostura, sincerus 
diving grati;:9 discipulus eluxit; ovis quidem pri- 
mum, postea vero peritus quoque Ecclesie Nazian- 
zen:z pastor institutus. Mater autem et ipsa sa- 
era, et a progenitoribus saeris originem traxit, at- 
que, ut aliorum bonorum, ità pietatis quoque pa- 
zrimonium hzreditate accepit. Quas cum masculie 
prolis. cupiditate flagraret, supplex Deum hujus- 
modi beneficiorum auctorem precata est, ul se 
desiderii compotem faceret : eique ante conceptio- 
nem (o fidem incredibilem! o przdicandum animi 
fervorem!) se filium, qui exoriretur, oblaturam 
spondet, quemadmodum Anna. Samuelem 77. Quid 
igilur ille, qui voluntatem. limentium. se. (acit 79? 
Per nocturnum visum ei filium nondum procreatum 
premonstrat, puerique vultum et nomen iudicat. 
ze vero ipsum haud ita multo postquam in lu- 


B 


Πατέρες 6i αὐτῷ εὐπατρίδαι τε xai δίχαιοι, xol 
πλείω τῶν σωμάτων χαθαρότητι ψυχῶν ἀδιαίρετοι. 
Ὧν ὁ μὲν πατὴρ οἷόν τις "A6paàp., καταλιπὼν γῆν 
τξ πατρῴαν xal εἴδωλα, γίνεται μετανάστης πρὺ, 
θεοσέθειαν" χαὶ τὴν τῶν ὙψΨισταρίων ἀποσεισάμενος 
δεισιδαιμονίαν χαὶ πλάνην, γνήσιος μύστης ἀνεφάνη 
τῆς χάριτος, πρόθατον μὲν ἐν πρώτοις, ἔπειτα δὲ 
χαὶ ποιμὴν ἐπιστήμων τῆς Ναζιανζοῦ χαταστὰς Ἐχ- 
χλησίας. Ἡ δὲ μήτηρ ἱερά τε xol ἐξ ἱερῶν τῶν προ- 
γόνων. Καὶ τοῦτο μετὰ τῶν λοιπῶν χληρονομήσασχ 
τὴν εὐσέθειαν, αὕτη παιδὸς ἄῤῥενος ὀρεγομένη, ixs- 
σίαν προσάγει τῷ δοτῆρι τῶν τηλιχούτων Θεῷ τυχεῖν 
τῆς ἐφέσεως. Ὦ τῆς πίστεως " ὦ τῆς θερμότητος * 
πρὸ συλλήψεως ὑποσχομένη αὐτῷ τὸν ἐσόμενον 
προσοίσειν, χαθάπερ "Avya τὸν Σαμουήλ. Τί οὖν Ó 
τὸ θέλημα τῶν φοδουμένων αὐτὸν ποιῶν; Διὰ 
νυχτερινῆς ὄψεως προδείχνυσιν αὐτῇ παῖδα τὸν ἔτ! 
μέλλοντα, εἶδός τε χαὶ χλῆσιν τοῦ παιδὸς ἐμφανίσας. 
'H δὲ τεχθέντα μετ᾽ οὐ πολὺ τῷ Θεῷ χαθιέρωσε, 
προθυμίᾳ πίστεως, μητριχάς τε ὠδῖνας xal γυναι- 
χῶν ὀλιγωρίαν τῇ τῆς 
caca. 


ἐπιδόσεως. μεγαλοψυχίᾳ νική - 


eem editus fuerat, Deo consecravit, maternos parlus dolores fidei alacritate, muliebremque socordiam 


largiendi magnificentia superans. 


At puer, cum parentum moribus imbueretur , C 


egregia natur: indole ingeniique dexteritate ziqua- 
les omnes adeo precedebat, ut immatura las 
nullo ipsi ad eorum, qui adulta :eate erant, mores 
cisciplinasque percipiendas impedimento essel. Ac 
ludos quidem, et pueriles lascivias, cursusque et 
saltationes, ut inutiles, meliorumque rerum studio 
meram aíferentes, prorsus contempsit. Ut enim 
prassens fotor unguenti suavitatem | inficit : ita vi- 
ium quoque virtutis adeptionem interscindit, Cum 
autem :etate jam adolevisset, litterarum amore suc- 
census, C:esaream profectus est, illiceque cum pra- 
stantissimis quibusque magistris congressus, do- 
eirinaque haud exigua collecta, in. Palestinam na- 
vigavit, non ille quidem ut rhetorum mores, sed ut 
verborum elegantiam dicendique artem addisceret. 
Ainc Alexandriam, quxe ad Pharum sita est, per- 
rexit, ut multas urbes multorumque hominum pru- 
dentiam, sapientize doctrinzgeque coacervand:ze causa, 
ut eruditus quidam dixit, cognosceret. Qua etiam 
ex urbe cum plurimum utilitatis percepisset, Athe- 
nas tandem, litterarum parentem, petit, navi /Eginza 
vectus. 


7 | Reg. 1 14. 75 Psal. cxriv,19. 
(26) Vide orat. quam habuit in funere patris. 
(21) Cod. P. in not, marg. τὰ γυμνάσια τῶν παί- 
Go», τὰ πηδήματα, χαὶ τοὺς δρόμους. 
(28) Cod. P. πάντι. 
(29) Cod. P. in not. marg. παῖς,, νέος 
&x f,. Juvenis, in ipso [lore juventutis. 
(90) Addit Colb. 1, Ταύτην δὴ λέγω 


ἐν αὐτῇ τῇ 


EPA oto Im 
vn fpesé 


Ὁ ὃ 


νος, εὐχληρίᾳ 


t παῖς, ἐν τοῖς ἤθεσι τῶν πατέρων τρεφόμε- 
φύσεως ἐχράτει τῶν ὁμηλίκων ἐπι- 
τὴν ἀωρίαν τῆς ἡλικίας ἐμποδὼν αὐὖ- 
τῷ μὴ γενέσθαι πρὸς τὰ τῶν τελείων ἤθη τε χαὶ μα- 
θήματα. παιδιᾶς (27) μὲν οὖν χαὶ τωθασμοὺς μειρα- 
χιώδεις, ἄττειν τε χαὶ φέρεσθαι δρόμοις, πάντη (28) 
διέτιτυσεν, ὡς ἄχρηστά τε χαὶ ἀσχολίαν ἐμποιοῦντα 
τῇ σπουδῇ τῶν ἀμεινόνων. ᾿Αρετῆς γὰρ χτῆσιν ἐπι- 
χόπτει χαχία᾽ ἐπεὶ xoi μύρον ἡμαύρωσε δυσωδία 
παροῦσα. Ἔφηθος (29) δὲ ἤδη γενόμενος, xoà λόγων 
χατασχεθεὶς ἔρωτι, εἰς τὴν Καισαρέων ἧχε (30) 
χἀνταῦθα τοῖς ἀρίστοις τῶν παιδευτῶν (91) ὁμιλήσας, 
χαὶ παιδείας τὶ βραχὺ συναθροίσας, ἐπὶ τὴν Παλαι- 
στίνην ἔπλει (52), ῥητοριχῆς ἐφιέμενος, χάλλος φρά- 
σεως, οὐχ ue ταύτης ἐχπαιδευθῆναι. Κἀχεῖθεν ἐπὶ 
᾿λλεξάνδρου ἀφιχνεῖται, τὴν πρὸς τῇ Φάρῳ, 
πολλάς τε πόλεις χαὶ πολλῶν ἀνδρῶν χαταμαθεῖν 
φρόνησιν, εἰς συναγυρμὸν σοφίας, ὥς τις ἔφη σοφός. 
Πλείστην δὲ χἀντεῦθεν χαρπωσάμενος τὴν ὠφέλειαν, 
τὴν μητέρα τῶν λόγων τὰς ᾿Αθήνας μεταδιώχει, ἐπὶ 


ποσοῦτον, ὥστε 


TC 
τε 


τὴν 


τ 


νηὸς ἀναχθεὶς Αἰγιναίας (39). 


ραν, quibus verbis discernitur Ciesarea Cappadocke 
ab urbe ejusdem nominis qu sita eral. in Pa- 
lstina. 

(51) Plures mss. παιδευμάτων. 

(52) Cod. P. Παλαιστήνην ἔπλη- 

(55) Cod. P. Αἰγηναίας. 


A 
249 AUCTORE GREGORIO PRESBYTERO. 250 


Πλέοντι δ' οὖν (54) τὸ Παρθένιον πέλαγος £v xaipip A — Itaque Partlienium mare turbulento atque incom 
ταραχώδει τε χαὶ οὐχ ἔχοντι εὔπλοιαν, ἐξαίφνης — modo tempore naviganti, coortus repente gravissi- 
ὑπελθὸν πνεῦμα ἐξαίσιον, τὸν περὶ ψυχῆς ἔφερε χίν- mus ventus summum vite periculum intulit ; at- 

"^ Buvoy. Σχότος δὲ πόντον αἰθέρα τε xal οὐρανὸν συν- — que et mare, et zethera, et. coelum. obducere cepe- 
ἐχάλυπτεν, οὐδὲν τῆς ἐννάτης τῶν Αἰγυπτίων πλη- — runt nona illa /Egyptiorum plaga nihilo leniores 
γῶν (50) ἀνεχτότε Πάντων οὖν τὸν σωματιχὺὸν — tenebris 7?, Omnibus igitur corporis mortem de- 
υρομένων θάνατον, αὐτὸς τὴν τῆς ψυχῆς ioc flentibus, ipse animae exitium. extimescebat, Non- 
πανολεθρίαν. Οὐδέπω γὰρ ἣν σφραγισθεὶς τῷ βαπτί- — dum enim baptismo olsignatus erj!: ac mors in 
σματι" xai ἔφθανε τὴν ἐξ ὕδατος σωτηρίαν ὁ ἐν — aquis salutem ex aquis antevertebat. Quid. igitui 
ὕδασι Üávazoz. Τί οὖν ποιεῖ ὁ μέγας ἐχεῖνος, xaX — facit magnus ille vir, quique, etiam ante. regenera- 
πρὸ τῆς ἀναγεννήσεως ἑαυτὸν μορφώσας τῇ ἀληθεία ; —tionem, sese ad veritatem iuformarat? Vestem.— la- 
Τὴν ἐσθῆτα περιῤῥηξάμενος, χαταπλήσσε! (30) βοσῖς — cerans clamoribus querelisque vectores omnes ex- 
τε χαὶ ὀδυρμοῖς τοὺς συμπλέοντας, ὡς πάντας τῶν (27)  lerret, adeo αὐ nemo essel, qui non, omni sui 
xaÜ' ἑαυτοὺς ἀλογήσαντας, τὸν τούτου θρῆνον cuv- ipsius cura posthabita, illius luctui socium sese ad- 
ἐργάζεσθαι. 'O δὲ, ὑπομνήσας Θεὸν τῶν αὐτοῦ θαυ- — jungeret. Ipse outem. Deo miracula ea omnia com - 
μασίων, ὅσα τε ἐν Αἰγύπτῳ χαὶ ὅσα χατὰ τὴν ἔρη- D memorans, que, tam ἴῃ /Egypto quam in deserto, 
μὸν (58) f, πολλαχοῦ γῆς ἣ θαλάσσης ἔδρασεν" (οἷον, ac plerisque aliis terra marique locis ediderat (vel- 
Ἐρυθρᾶς (59) διάστασιν, χαὶ αὖθις ἐπίχλυσιν: ὅπως ub Rubri maris divisionem ^, ejusdemque rursus 
^: Ex πέτρας ὕδωρ ἐπήγασε (40), xoa Μεῤῥὰν ἐγλύ- — eluviem; quo item modo aquam ex petra velut ex 
χᾶνεν * ᾿Αμαλὴχ ἐθανάτωσε χερσὶν ἀόπλοις τὸν — fonte duxisset δ᾽, et Maram edulcasset δ᾿; Aimale- 
σταυρὸν μηνυούσαις" τείχη χαθεῖλεν ἹἹεριχούντια χαὶ — cilas inermibus manibus, crucem fadliesul bt. op- 
ὄνξυ μηχανημάτων" προφήτην ἔσωσεν Ex σπλάγχνων — pressissetL ? ; muros Jericho, nullis etiam admotis 
χήτους" xai τἄλλα ὅσα περ ἱεραὶ βίθλοι φέρουσιν.)  ormentis, evertissel **; prophetam ex celi visce- 
ὑποσχόμενος ἅμα, εἰ περισωθείη τοῦ πελάγους, xai ribus salvum et incolumem extraxissel *5; cite- 
τύχοι τῆς ἐφέσεως τοῦ βαπτίσματος, τῷ σώσαντι (41)  raque omnia qua sacrosanctis lihris continentur), 
αὑτὸν ἀναθήσειν" χάμπτε:! ταῖς ἱχεσίαις αὐτὸν, Occv — simulque se facturum recipiens, ut, si maris peri- 
*: ὄντα, χαὶ τὰς αἰτήσεις φθάνοντα τῷ μειλιχίῳ τῆς culo liberaretur, atque expetito baptismo fruere- 
φύσεως. Καὶ ὁ μὲν χλύδων αὐτίχα ἐλώφησεν᾽ ἡ ὃὲ dur, eia quo salutem accepisset, seipsum couse- 
καταιγὶς εἰς αὖραν μετεποιήθη (42), xai T τέως  craret: precibus ipsum flectit, qui ipse placidus ac 
ἀγρία κατεστορέσθη θάλασσα. Ὁ μὲν ἐν τούτοις ἣν (15). — propitius est, et naturze su: suavitate nostras ip:e 
preces antevertit. !tà tempestas. statim sedata est, ac procella in auram mutata ^; mareque prius fe- 
rum et truculentum | consopitur. Atque hie eo rerum statu erat, 

Οἱ δὲ αὐτοῦ γονεῖς OU ὀνείρου χατεμηνύοντο τὰ συμ- CQ — Parentes autem ipsius, quem ia casum adductus 
θαίνοντα τῷ παιδί" xaYola πατέρες (τί γὰρ δεῖ πλέον — esset filius, per soninum didicerunt. : atque, ut pa- 
εἰπεῖν :) εὐχαῖς τε χαὶ δάχρυσι τὸν Θεὸν ἐλιπάρουν $on- — rentes (quid enim pluribus verbis opus est?), votis 
Orca: τῷ χατὰ θάλασσαν χινδυνεύοντι. Εὐθὺς οὖν μετ et laerymis Deum obsecrabant, ut filio in mari pe- 
τὴν ἰχεσίαν χαθ᾽ ὕπνον ξώρων τὸν υἱὸν ἐριννύν τινα (44) — riclitanti opem ferret. Confestim itaque post oratio- 
δαίμονα χολαστήριον χειρωσάμενον, ὅστις αὐτῷ (45) — nem filium in somnis vident, furiam quamdam ac 
ἐπανετείνετο ὄλεθρον. Ταῦτα δὲ μετὰ τὴν πρὸς aj- — suppliciis prz»positum dzemonem, qui ipsi perniciem 
τοὺς ὑποστροφὴν αὐτῷ διηγουμένων τῶν γονέων — intentabat, subactum tenentem. Qu: cum ipse do 
ἀγούπας. ἀνθωμολογεῖτο τῷ σώσαντι. Καὶ ταῦτα μὲν — mum reversus ex eorum narratione accepisset, lau - 
ὕστερον. Τῶν δὲ συμπλεόντων τις νεανίας, ὃς ἦν — des ei gratias Servatori agebal. Sed hzc poste- 

μῇ τοῦ χινδύ- — rius. Ex iis aulem. qui eadem navi vehebantur, 
νου τὴν μητέρα τοῦ μαχαρίου τῆς θαλάσσης ἐπιθᾶσαν, — adolescens quidam, ipsi charissimus, in ipsa peri- 
χαὶτῆς νηὸς λαθομένην (406), & ἱ τὴν Exit. culi flamma, beati viri matrem conspiciebat, con- 
oov. Ταύτης δὲ δειχθείσης xat ἐξηγηθείσης τῆς — scenso mari, arreptam navem in terram pertra- 
τ, χαὶ πάντας D hentem. Qua visione perspecta et narrata, tranquil- 


αὑτῷ θυμηρέστατος, ἑώρα νυχτὸς ἐν àv 


aL 


ὄψεως, εὐθὺς γαλήνην τε ἀχολουῦ 


7? Exod. x, 21." Exod. xiv, 15 *' Exod. xvii, θ. 853 Exod. xv, 95. 52 Exod. xvir, 11. 55105. vi, 
ὅ seq. *"Jon. n, 11. δ᾽ Psal. cvi, 25. 


(54) Colb. 1. Πλέοντι δ᾽ οὖν αὐτῷ. (48) Cod. P. in not. marg. ἔπαυσεν εἰς τὸν 
(95) Colb. 1, 2, nec non Or. et P. πληγῆς. πνοή. Mox idem cod. ad hoc verbum τεστορέσθη, 
(50) Colb. 2 et Comb. χαταπτήσσει. in not. marg. χατεστορέσθη, ἣ ὑπεστρώθη. 
451) Colb. 1, et Or. τοῦ χαθ᾽ ἑαυτούς. Colb. 9 ὡς (45) Colb. 1, 2, et P. legunt : : Ὁ μὲν οὖν ἦν ἐ 
πάντων τῶν yaf ἑαυτούς. (od. P. τοῦ χαθ᾽ ἑαυ- τούτοις. 
κόν. (44) Cod. P. in not. marg. χαταχθονίων τιμωρ- 
o (99) Colb. 1. et Or. ἔρημον πολλαχοῦ γῆς. Colb. τιχόν. 
, et Comhef. ἣ ἀλλαχοῦ γῆς. (45) Ὅστις αὐτῷ. Colb. 2, cod. P. et Or, habent 
ἜΝ Addit cod. P. τῆς θαλάσσης. ἥτις αὐτῷ. Verterat Billius : Erinnymn quamdam ac 


(40) Colb. 1. codd. P. et Or. πέτραν ἐπήγτσς. damonem pestiferum. Combef, interpretationem se- 
(41) lta Colb. 2. codd. P. et Or. lt. elit. σώ- cuti sumus. 
σοντ!. (10) Λαξομένην. Colb. 1, ἐπιλαδομένην. 


251 


VITA S. GREGORII THEOLOGI 


2593 


litas statim. consecuta est, vecloresque omnes ad A τοὺς συμπλωτῇρας τῇ πίστει προσδραμεῖν τῷ vot 


Deum Gregorii fide aceurrerunt, periculi tanti. de- 
pulsorem eum agnoscentes atque confitentes, Hoc 
vero quid magui illius Eli: miraculo cedit ? qui 
Sidoniw reginz, vesans idolorum cultrici, obsi- 
stens, sacrificio insolita et celesti flamma consum- 
pto, Israelitas ad veri Dei fidem induxit : ita. ut 
admiratione correptus populus diceret : Vere Do- 
minus Deus, hic est. Deus 9. Talis. fere Gregorius 
eral, per insperatam ex tempestate salutem, eos qui 
variis et multifidis erroribus tenebantur, ad unam 
filei semitam ducens. , 

Posteaquam autem in. Grzciam, ac nobilem flo- 
rentemque Athenarum urbem se contulit, quid re- 
ferre necesse est qua hominum ketitia exceptus 
fuerit, prasstantissimus statim in litteris et a. prze- 
ceploribus et a discipulis judicatus? Non. multum 
tempus fluxerat, cum magnus ille Basilius Byzan- 
lio, ejusdem eruditionis gratia, Athenas appulit. 
Kaque et vite. eonsuetudinem , et. coutubernii ne- 
cessiludinem inler se contraxerunt, Ex mutua porro 
eorum conjunctione, animorumque concordia, ne 
exprimi quidem oratione facile potest, quantum 
emolumenti ad utrumque redierit. Is namque qui 
solus est, quamvis mentis acumine quidpiam intel- 
lexerit, sibi tamen ipsi minime fidit, ac proinde 
circumiens aliquem qu:erit, cum quo fulciatur et 


contirmetur. At cum duo, una animi conspiratione, ad 


Γρηγορίου Θεῷ, χαὶ ἑαυτὸν (4T) elvat ὁμολογοῦντας 
ἐπίχουρον. Τί τοῦτο τοῦ χατὰ τὸν μέγαν “Ἡλίαν θαύ 
μᾶτος ἀτιμότερον; ὃς, τῇ εἰδωλομανίᾳ τῆς Σιδωνίας 
ἀντιτασσόμενος, ξένῳ πυρὶ χαὶ οὐρανίῳ τὴν θυσίαν 
ἐχδαπανήσας, εἰς πίστιν τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἐνῆγε τὸν 
Ἰσραήλ ὥστε θαυμάσαντα τὸν λαὸν εἰπεῖν" ᾿Α]ηθῶς 
Κύριος ὁ Θεὸς (AB), οὗτός ἐστιν ὁ Θεός. Τοιοῦτός τις 
ἣν ὁ Γρηγόριος, τῇ ἐχτριχυμίας (19) ἀδοχήτῳ σωτη- 
ρίχ τοὺς πολυσχιδεῖ (50) πλάνῃ κατεχομένους εἰς 
μίαν ἄγων τρίόδον xaX ὁδηγίαν τῆς πίστεως. 


Ensi δὲ αὐτὸν ἡ Ἑλλὰς εἶχε xal τὸ εὐχλεὲς 'A0m- 
νῶν ὄνομα, τί δεῖ λέγειν μεθ᾽ ὅσης προσεδέχθη τῆς 
θυμηδίας ; κράτιστος εὐθὺς ἐν λόγοις, παιδευταῖς τε 
χαὶ φοιτηταῖς ἅμα χρινόμενος. Χρόνου δὲ οὐ πολλοῦ 
παρῳχηχότος, Ex τοῦ Βυζαντίου Βασίλειος ὁ μέγας 
᾿Αθήναζε παρεγένετο, τῆς ἴσης χάριν παιδεύσεως, 
σύσσιτοί τε ὁμοῦ xat ὁμοῤῥόφιοι χαθίστανται ἀλλὴ- 
λοις. Ἢ γ᾽ οὖν ἀμφοτέρων συζυγία xo συμφυΐα 
οὐδὲ παραστῆσαι ῥάδιον ὅσον ἑχάτερον ὥνησεν. Ὁ 
μὲν γὰρ μόνος, «àv τι νοήσῃ, μὴ χαταπιστεύων ἑαυ- 
τῷ, περιέρχεται (Dl) ζητῶν μεθ᾽ οὗ βεθαιώσηται " 
ὅτ᾽ ἂν δὲ συγχραθῶσιν ἄμφω πρὸς μίαν ἐπιθυμίαν παι- 
δεύσεως, ἀλλήλων ἀποδείχνυνται στήριγμα, τόν τε 
εὑρίσχοντα᾽ ἐν μέρει (93) χαὶ τὸν βεθαιοῦντα τὴν 
ἀλήθειαν συνειληφότες ἐν ἑαυτοῖς. 


unam eruditionis cupiditatem velut coaluerint, 


mutuo adminiculo nituntur, duas nimirum personas in sese. complexi, nempe et ejus qui veritatem 


invenit, el ejus qui eamdem confirinat. 


Atque, ut multa incidam, preclarum quoddam C Καὶ ἵνα συντέμω τὰ πλείονα, ζηλωτὴ γίνεται 


amicorum par efficitur. Nam et una eademque fide 
collustrati erant, et pari virtutis amore flagrabant, 
concordi motu currentes ; et quemadmodum arato- 
res aut agricole, pari animi promptitudine sapien- 
ise arvum proscindentes et seminantes, multipli- 
cemque messem colligentes. Fortitudine quidem , 
et in adversis rebus perferendis constantia, omnes 
ferme xquales suos anteibant. Hoc enim fere juve- 
num vitium est, ut, quemadmodum equulei strepi- 
tus et umbras, sic ipsi quoque ingruentes adversos 
casus sgre ac moleste ferant. Ipsi contra ea firmi- 
tate erant, ut ea, qux» repente plerumque ac prie- 
ter morem: accidebant, tranquillis atque. immolis 
animis exciperent : adeo ut etiam terre motu. Grze- 
ciam invadente, fortes animique magnitudine prze- 
s'antes apud omnes inventi sint, dignique qui pro- 


ξυνωρίς (B5). Πίστει τε γὰρ ἦσαν μιᾷ πεφωτισμένον, 
χαὶ ἀρετῆς ὁμότιμοι ἐρασταὶ, σύνδρομα θέοντες, καὶ 
χαθάπερ ἀροτῆρες ἣ γεηπόνοι, ἰσοσθενεῖ τῇ προθυ- 
μίᾳ τὴν ἄρουραν τῆς σοφίας τέμνοντές τε χαὶ σπεί- 
ροντες, xal πολύχουν ἀἁμώμενοι τὸν χαρπόν. ᾿Ανδρείᾳ 
μὲν οὖν χαὶ τῇ πρὸς τὰ δεινὰ χαρτερίᾳ 
τῶν ὁμηλίχων (54) ἐχράτησαν. Φιλεῖ γὰρ ἣ νεότης, 
ὥσπερ (9) οἱ πῶλοι τῶν ἵππων πρὸς τοὺς ψόφους 


μιχροῦ πάν - 


χαὶ τὰς σχιὰς, οὕτω τοῖς ἐπιγινομένοις αὐτῇ δυσχε- 
ραίνειν χαὶ ἀνιᾶσθαι. Αὐτοὶ (56) τοὐναντίον ἤσαν 
πάγιοι χαὶ δυσχίνητοι πρὸς τὰ ἀθρόως πολλάχις 
χαινοτομούμενα " ὡς xx σεισμοῦ τὴν Ἑλλάδα κατ- 
εἰληφότος μεγαλοψύχους αὐτοὺς παρὰ πᾶσιν ἀπο- 
δειχθῆναι, xai τῶν προφητιχῶν ἀξίους φωνῶν - 
Διὰ τοῦτο οὐ φοδηθησόμεθα ἐν τῷ ταράσσεσθαι 
τὴν γῆν. 


pheticis verbis uterentur : Propterea" non. timebimus, dum turbabitur terra ὅς. 


81 [I] Reg. xvin, 99. 58 Psal. xv, Ὁ. 

(A1) 'Εαυτῷ restituendum putant Montae. et Com- 
be!. iu notis suis. 

(48) Combel. legit : 'O Θεὸς τοιοῦτός ἔστιν. Colb. 
4, 3. et Or. : Ὁ Θεὸς οὗτός ἐστι Θεός. 

(49) ᾿Εχτρικυμίας. Comb. legendum censet £x 
τρικυμίας. 

(50) In edit. et in. codd. quibusdam πολυσχεῦς 
sed Montac. et Combef. melius judicant πολυσχιδεῖ * 
nam apud Theodoretum : ἁπλῇ γὰρ ἀλήθεια, πολυ- 
σχιδὲς τὸ ψεῦδος xaX πολύτροπον" simplex enim el 
candida veiitas, mendacia muliifidum et versutum. 


Cod. P. similiter habet πολυσχιδεῖ, et in not. marg. 
πολυμερῆ, εἰς πολλὰ ἐσχισμένον. 

(94) Legendum existimat Combef. βεθαιώσεται. 

(29) Post Montac. legit. Combhef. ἐν μέρει, ita 
cod. P. In quibusdam edit. £v deest. 

(53) Colb. 14, et cod. P. γίνονται ξυνωρίς. 

(54) Πάντων cjuo, sicin edit; ateodd. P, 
Colb. 4, 2, et Or. ὁμηλίκων. 

(55) Ita Colb. 1. In edit. ὡς, Mox cod, P. ol xo^ 
^Ot, 


(56) Sic Colb. 1. Iu edit. autem, Αὐτοὶ δέ, 


9 


255 AUCTORE GREG 


Ἐγχράτειαν δὲ Ex νέου τοῦ σώματος ἤσχησαν τοῖς 
ἀναγχαίοις (57) ἀρχούμενοι, χατὰ ᾿Πλίαν τε χαὶ 
Ἰωάννην τὸν ἐξ ἀχροδρύων βιοῦντα (58) * τὰ δὲ ὅσα 
πρὺς τρυφὴν τε xal χολαχείαν γαστρὸς, πάντα δια- 
πτύοντες χαὶ χαίρειν ταῖς ἡδοναῖς φράζοντες. Τί δ᾽ 
ἂν λέγοιμι σωφροσύνην, ἣ μέχρ: παντὸς αὐτοὺς τοῦ 
βίου ἁγνοὺς χαὶ χαθαροὺς τῷ Θεῷ συνετήρησεν; ὡς 
μιχροῦ τούτων ἡττᾶσθαι τὸν Ξενοχράτην ἐχεῖνον χαὶ 
τὸν Πολέμωνα (59). "Qv. ὁ μὲν, ἑταιρίδος συγχαθευ- 
δούσης, ἀχίνητος ἦν " ὁ δὲ μιχροῦ χαὶ ἀπρόσιτος ταῖς 
ἐχ τῶν χαμαιτυπείων ὑπῆρχε, λίαν δεδοιχυίαις τὴν 
αὐστηρίαν τοῦ φιλοσόφου. "Apa οὖν ταῦτα μὲν οἱ 
ἄνδρες ἐπιτοσοῦτον χατώρθωσαν, διχαιοσύνης δὲ xat 
ἀγχτησίας ἧττον ἐφρόντισαν (00); Οὐ μὲν οὖν - ἀλλὰ 
χἀνταῦθα τὸν ᾿Αριστείδην (01) μιμούμενοι, 
ἀρετῆς ἐξωνούμενοι χρήματα, οὐδὲ μισθαρνίαν τὴν 


- 
τ 


οὐχ 


φιλοσοφίαν ποιούμενοι, προῖχα χρηστοὶ τοῖς πᾶσιν 
ἦσαν ἐξίσου (03), μειονεξίαν τε χαὶ πλεονεξίαν ἀπο- 


διδράσχοντες, χαὶ ἐν ὅροις τοῦ χαλοῦ μένοντες. 
᾿Αχτησίας δὲ τοσοῦτον αὐτοῖς τὸ περιὸν (05), voi 


89} Reg.xvi, 2, 4. ?? Matth. πὶ, 4. 

(57) Montac. addit μόνοις, quemadmodum codi. 
P. et Colb, 1. 

(58) Colb. 1, τοὺς ἐξ ἀχροδρύων βιοῦντας. Olim 
nonnulli legebant ἀχρίδων, et ea voee significari 
volebant summas olerum partes, ut [sidorus Pelus., 
lib. 1, epist. 152: Αἱ ἀχρίδες οὐ ζῶά εἰσιν, ἀλλ᾽ 
ἀχρέμονες βοτανῶν ἣ φυτῶν. ᾿Αχρίδες non animantia 
sunt, verum. herbarum aut. plantarum. summitates. 
Nicephorus lib. 1 Hist., cap. 4, tenerioribus arborum 
frondiumque summitatibus vesci. solitum. Joannem 
scribit, id est, ut anno'at. interpres, ἄχροις δρυῶν, 
qui in Evangelio dicuntur ἀχρίδες. lta placuit qui- 
busdam : alii aliam sententiam sequuntur, et ne vel 
jotà unum a sacro textu, quod nefarium ipsis vide- 
retur, discedendum putant. Hi volupt locustas Joan- 
nis fuisse cibum, proferuntque S. Clementis Alexan- 
drini testimonium, qui constanter asserit, Pirdag. lib. 
n, quod Joannes in. deserto locustis victitarit : Καὶ 
μὲν ἐσθίει xax τὰς ἀχρίδας, Priterea constat ex Le- 
vitiei Xi, 22, locusta: secundum speciein suam 
ex mundorum animalium censu in usum escamque 
populo Dei concessam : Καὶ ταῦτα φάγεσθε, χαὶ τὴν 
ἀχρίδα "510 interpretes LXX. Sed et versiones tuin 
Veieres, tum novis, locum Mattliei ubi 'H 23 τροφὴ 
αὐτοῦ T» ἀχρίδες, per locustas reddiderunt, Suus 
iaque saeris oraculis utriusque Testamenti sensus 
inleger asseratur, el lis doctos iuter mota diri- 
initur. 

(59) In cod. P. addit nota marg. Ἕλληνες οὗτοι 
τὴν ἀρετὴν ἀσχήσαντες, Graci illi virtutem coluerunt, 
Venerandam Polemonis philosophi, et ad philo- 
sophiam compositam imaginem, infame scortum 
lugasse Gregorius noster, ut inauditum przeclarum- 
que facinus, memori prodidit carin. iamb. De vir- 
tute; 

Meretricem accersivit juvenis intemperans : 

llla autem ubi ad atrium, ut narrant, prope accessit, 

Prominentem Polemonis imaginem, 

Qua venerabilis erat, conspicata, 

Statim ipso visu superata, abiit, 

Ut vivum reverita eum qui pictus erat. 


In eodem carm. refert Gregorius factum Xenocra- 
lis his verbis : 


Xenocratem [erunt, cum meretrix quadam 
Ei noctu dormienti immissa esset 
Quorumdam tentamento ; ubi id perseusit, 
Neque territum fuisse novitate injuric, 


45 


ORIO PRESBYTERO, 
ΛΔ 


à 


Frugalitatem porro jam inde ab ineunte zetate co- 
luerunt, necessario victu contenti, Elie instar **, 
et Joannis "ἢ arboris baccis victitantis ; ea. autem 
omnia, quie ad luxum ventrisque lenocinium specla- 
hant, respuentes, voluptatesque. longum valere ju- 
bentes, Nam quid de castitate dieam, quie per omnem 
viti cursum eos puros et sanctos Deo conservavit ? 
ut pene hac. parte. Xenocrates ille et Polemon ipsis 
cedere cogantur : quorum alter, scorto ad latus 
ipsius cubante, nullis libidinis stimulis ad venerem 
ineitatus. est : alter vite. asperitate ita. meretrices 
perterrefaciebat, u! vix etiam ad eum propius acce- 
dere auderent. Verum his quidem fortasse virtuti - 
bus illi tantopere. floruerunt : ceterum justitia 2c 
inopie euram non perinde habuerunt ? Profecto 
minime. Nam hie quoque, quod de Aristide memo- 
riw proditum est, non virtutem. peeunia commula - 
bant, nee philosophia ad quistum abutebantur : 
sed cunctis ex :equo a se sponte humani officiosi- 
que erant, defectum et excessum fugientes, ac intrc 


B 


Nec surrexisse aut. fugere dignatum fuisse . 
Utrumque enim esse indignum Xeuocrate. 
Sic autem invictus et invulnerabilis [uit, 

Ut illa. [ugiens [estive clamaret : 

Mortuo me copulantes decepistis. 


Venerabilis effigies Polemonis meretrices arceat, 
per me licet ; haud secus ae umbra. fraxini serpeu- 
tes fugare dicitur. At mirandam Xenoeratis conti- 
nentiam pluris esse faciendam nullus non dixerit, 

C quanquam. virtutem liane. etiinieam, falsam. prorsus 
futilemque, utpote justiti& ac charitatis exsorteim, 
Cliristianus quivis asserat. 

(60) Cod. P. ἐφρόνησαν. 

(61) Aristides tanta justiti:e laude floruit, ut hiuc 
etiam cognomentum invenerit, De cujus paupertate 
vide Plutarchum in. ejus Vita. Hc Billius in notis 
ad earmen iambicum De virtute, in. quo Gregorius 
meminit Aristidis his verbis : 

15 qui tributa Grecis aliquando exequavit, 

Lysimachi filius (Aristides) aliasque inter principes 


[enituit, 
In rebus publicis agendis ac. militaribus expedi- 
[onibus 
(Ac illum quidem nomen ex agendi ratione ha- 
[ buisse, 


Ut qui. justus fuerit, et justus hactenus vocetur, 

Libens omitio) ila pecunia visus est altior, 

Ut civitas ere publico et illius [ilius 

Collocaverit , praeclare paaperiati. honorem. ha- 

[ bens, 

Et ipsum sepelierit non haben!em unie sepeliretur. 

(62) Cod. P. ἐξίσου βίον ἀξίαν «s xat πλεονεξίαν 
ἀπηδιδράσχοντες. 

(05) Cod. 1, τοσοῦτον ἣν αὐτοῖς τὸ περιὸν, xx 
οὕτως ᾿Αντισθένους. Manc lectionem. secutus. est 
Billius, alioquin vertere debuisset : Adeoque inopiam 
superabant Antisthenis, etc. Inter. philosophos quos 
eihniei plurimi faciebant, numerat Gregorius. du 
oratione 1v Antisthenem, Diogenem et Cratetem ; 
sed et. duos posteriores, necnon illorum inopiam 
Gregorius ipse versibus suis sic celebravit in. car 
mine iambico De virtute : 

Quis ignorat Sinopensem illum canem ? 

Iss s Ξ .o. dla erat 

Paucis contentus et in victu moderatus, 

Ut rem unam. possideret, nempe baculum , 

Ac domum sub dio 1n melio civitilts 


piis] 


255 


virtu is fines consistentes. [nopia autem. ita excel- 
lebant, tantoque Antisthenem, et Diogenem, et Cra- 
tetem , intervallo. priecedlebant, ut. eorum laudes 
maguifieique tituli pro meris nugis haberentur. Ne- 
que enim minus quam illi opes aspernabantur : et 
ostentationem interim, inanisque glori: studium 
procul ablegabant : quo vitio admirandi illi canes 
tenebantur, publicis przeconiis, reliquorumque ho- 
minum contemptione, philosophizx gravitatem labe- 
factantes et obterentes. 

Jam de prudentia et sapientia quid attinet dicere? 
Cum omnis vita, una illis meditatio esset, ae cupi- 
ditas noctu diuque ejus adipisceni:e desiderio in- 
tenta, non secus atque iis, qui thesaurum e[fodiunt?, 
ut verbis Job utar. Probe etenim noverant. egregii 
viri laborem in meditatione. prius impensum, in 
perseverantia scientia»que ubertate et copia, vim 
suam proferre. Ex quo assequebantur, ut non modo 
squales suos, sed et plurimos natu majores nomi- 
nis splendore superarent, tum propter laborem et 
industriam natureque bonitatem, tum etiam quia 
in honestarum tantum laudabiliumque rerum stu- 
dium ineumbebant. Atque in tota quidem gramma- 
tica nihil omnino eos fugit, non metrorum scientia, 
non poelici scopi et tropi, non historix: copia, non 
lorensis dictionis puritas. In rhetorica autem eam 
rationem habuerunt, ut verborum elegantia decer- 
pta atque collecta, falsitatem ipsius mentiendique 
libidinem vitarent. Philosophiam porro, tam eam 
qui in moribus, quam quie in placitis et doctrina, 
medie:eque indieatione et ratiocinatione versatur, 
non liberali tantum eruditione lenus perceperunt , 
ne indoctis duntaxat superiores essent : verum 
quemadmodum praeceptores quidam, przestantissimi- 
que doctores. Jam in musica ita se compararunt, 
ut quidquid in ea antiqui et concinni est addiscen- 
les, eam. anim:e partem, in qua. irarum exsistit ar- 
dor effrenisque impetus, emollirent : quidquid au- 
iem. ad voluptatem impellit, ad theatra relegarent, 
Quinetiam numerorum supputationes, et geometrize 
aequitatem, siderumque situm ae motum, velut novi 
Moyses et Daniel, edocti sunt : ità tamen ut non 
tam ab illis ducerentur, quam, quod ait Scriptura, 
intellectum omnem in. captivitatem redigerent in ob- 


?! Job in, 21. 


Dolium versatile, ventorum vi expositum ; 
(Quod quidem οἱ domibus auro tectis erat 
Pr.tiosius...... 
Crates similiter, cum divitiis altiorem 
Se preberet, ac opes suas. pecori pascendas reli- 
| quisset, 

Ut nequitie administras ac corporum ; 
Aram ascendens, magno praeconio 

. Seipsum. ut in media Olimpia renuntiavit, 
Mirabile illud. dictum proclamans : 
Crates Cratetem Thebeum libertate donal ; 
Servitutem esse ducens amorem pecunia. 


At quis virtures philosophorum illorum veras esse 
virtutes ; quis illos rem bonam bene secutos dixerit? 
Non certe Gregorius qui paulo infra sic loquitur : 


Πρῶτον μὲν οὐ xadoc τὸ χκαιϊὸν uecnec«r 
Π.ῖεῖον γὰρ ἦν ἔνδειξις ἣ καιοῦ πόθος. 


VITA S. GREGORII THEOLOGI 


2:6 

A οὕτω τῆς ᾿Αντισθένους xoi Διογένους xol Κράτη- 
τος (64) ὑπερήρθησαν, ὡς παιδιὰν ἀποφῆναι τὰ ἐχεί- 
νων σεμνολογήματα. Ἦσαν γὰρ ἐξίσου μὲν ἐχείνοις 
χτημάτων ὑπερφρονοῦντες, ἀλαζονείαν OE xal χενο- 
δοξίαν (65) ἀποσειόμενοι - αἷς (00) οἱ θσυμαστοὶ 
χύνες ἑάλωσαν, δημοσίοις χηρύγμασι χαὶ τῶν λοιπῶν 
ἀνθρώπων ὑπεροψίᾳ τὸ τῆς φιλοσοφίας σεμνὸν λυμη- 
νγάμενοι (67). 


Φρονήσεως δὲ ἕἔνεχεν τί χρὴ xal λέγειν ; οἷς μία 
μελέτη ἅπας ὁ βίος (08), xoi ἔφεσις ἄληχτος περὶ 
τὴν αὐτῆς χτῆσιν ἐτέτατο xal νύχτωρ xal xx0' ἡμέ- 
ρᾶν, ὥσπερ θησαυρὸν ἀγορύττουσι, xoá φήῆσιν 
Ἰὼδ ὁ μαχάριος. Εὖ γὰρ ἤδεισαν of γεννάδαι, ὅτι ὁ 
ἐν τῇ μελέτῃ προδανεισθεὶς πόνος ἐν τῇ διαμονῇ χαὶ 
τῷ πλήθει τῆς γνώσεως τὴν ἰσχὺν ἀποδίδωσιν. Οὕτω 
μὲν οὖν ὑπῆρξεν αὐτοῖς τῶν το καθ᾽ ἑαυτοὺς xal 
πλείστων ἀρχαιοτέρων εὐχλεεστέρους γενέσθαι πόνῳ 
τε χαὶ εὐχληρίᾳ φύσεως, καὶ τῷ περὶ τὰ χαλὰ μόνα 
ἐσπουδαχέναι. Γραμματιχῆῇς μὲν οὖν αὐτοῖς οὐδοτιοῦν 
παρεῖτο λαθὸν, οὐ μέτρων ἐπιστήμη, οὐ ποιητιχοὶ 
σχοποὶ καὶ τρόποι, οὐχ ἱστορίας πλῆθος, οὐ πολιτι- 
χῆς λέξεως χαθαρότης " ῥητοριχῆς δὲ τὸ τῆς φρά-" 
σεως χάλλος ἀπανθησάμενοι, τὸ ψεῦδος ἐξέχλιναν " 
φιλοσοφίας δὲ ἡθιχῆς, χαὶ ὅση ἐν δόγμασι χαὶ ἰατρι- 
χῆς ἔνδειξιν, χαὶ ἀναλογισμῶν, οὐ μέχρις ἐλευθέρου 
μετέσχον παιδεύσεως, ὡς ἂν μὴ ἰδιωτῶν μόνον τὸ 
πλέον ἔχοιεν, ἀλλὰ χαθάπερ τινὲς παιδευταὶ χαὶ δι- 
δάσχαλοι ἄριστοι (09). Τῆς δ᾽ αὖ μουσιχῆς ὅσον μὲν 
ἀρχαῖον χαὶ ἐναρμόνιον ἐχμαθόντες, τὸ τῆς ψυχῆς 
θυμοειδές τε xal δυσχάθεχτον ἐξεμάλασσον τὸ δ᾽ 
ὅσον πρὸς ἡδονὴν φέρει ταῖς σχηναῖς ἀπεπέμψαντο. 
᾿Αριθμῶν δὲ λογισμοὺς, καὶ γεωμετρίας ἰσότητα, 
xai ἄστρων θέσιν xax χίνησιν, χαθάπερ νέοι Μωῦσῆς 
πε χαὶ Δανιὴλ, ἐχπαιδεύονται, οὐ πρὸς ἐχείνων μᾶλ- 
λον ἀγόμενοι, ἀλλ᾽ αἰχμαιϊωτίζογτες χατὰ τὸ γεγραμ- 
μένον πᾶν γόημα εἰς τὴν ὑπακοὴν τοῦ Χριστοῦ * 


χάλλος τε χαὶ σχέπην τῆς πρώτης σοφίας ταύτην 
Ξ i iT i iu i 

τιθέμενοι. Καὶ διὰ πάντων, ὡς ἔπος εἰπεῖν, ἐθάδισαν, 
βελτιόνων τε χαὶ χειρόνων" ὥστε τὰ μὲν ἔχειν φυ- 
γεῖν, τὰ δὲ ἑλέσθαι μετὰ συνέσεως. Ἐπαινῶ γὰρ τὸν 
εἰπόντα, χἂν θύραθεν ἕστηχε τῆς ἡμετέρας αὐλῆς * 
Οὐ γὰρ τό γε (10) γνῶναί τι τῶν μὴ χαλῶν ἄτιμον " 


Dp Primo quidem non recie rectum secuti sunt ; 
Magis enim erat ostentatio, quam studium virtulis. 


(64! Pro Κράτητος, cod. P. habet Σωχράτους,. 

(65) Cod. P. χαινοδοξίαν. 

(66) Ita Colb. 2. In edit. οἷς. 

(07) Cod. P. λοιμευόμενοι, 
tes. 
) (68) Οἷς uia, etc. Billius sic reddiderat: Cum 
ipsi toto. vite spatio nihil aliud medilati sint, cupi - 
ditatemque omnem suam in ejus adeptione noctu alque 
interdiu defixam. habuerint. 

(69) Codd. Or. et P. xo διδασχάλων ot ἄριστοι. 

(10) Cod. Or. τότε. Sie verterat Billius : Minime 
turpe atque ignominiosum. esse, aliquid eorum qua 
minus honesta sunt, cognitum habere. Brevior Coni- 
befisii interoretatio, quam adoptavimus. 


contagione. inficien- 


951 


* 


AUCTORE GREGORIO PRESBYTERO. 


358 


ἀλλ᾽ ἴασιν ἐξ αὐτοῦ συμδαίνεσθαι (71) τοῖς μὴ φθόνῳ A sequium. Cliristi *", atque. hanc. primariae sapientiae 


τὰ λεγόμενα, ἀλλ᾽ εὐνοίᾳ δεχομένοις. 


pulehritudinem tegumentumque statuerent, Ac. per 


omnia, ut ita loquar, tam meliora quam deteriora, grassati sunt, ut cum jndicio ea partim fugere, par- 
tim amplexari possent. Mihi enim magnopere probatur, quod. quidam, licet à nostra. caula. extraneus, 
dixit : Haud enim turpe ea nosse que minus honesta sunt: quin. polius curationem ex eo contin - 
gere, iis utique qui non. invido, sed candido ac benevoto animo ea quie dicuntur, accipiunt. 


"Αλλὰ τί ἔπαθον, ὦ φίλοι ; Μεταξὺ γὰρ προϊὼν ὁ 
v Y ρ e 
όγος, συναρπάτας τὸν λέγοντα, χαθάπερ ἵππος τὸν 
ἴ » à e . 


M 


LI 
ἐπιθάτην, εἰς τοὺς ἐπαίνους χατέστησε Bacüíou 
τοῦ μακαρίον. Μιχρὸν οὖν ἐπισχὼν, οἷόν τισι ῥυτῇρ- 
σιν (12) ἀναστείλω τὸν λόγον, καὶ τὴν τόλμαν ἐφέξω, 


beoniiz 


μὴ πρόσω ἐφιέ 
μενοι xal τῶν μετρίων ἀποτυγχάνουσιν. ᾿Αλλὰ Βα- 


güstog μὲν 


φέρεσθαι. Οἱ γὰρ τῶν ὑπὲρ δύναμιν 
(75) τὴν χαλὴν πραγματείαν ἐμπορευ- 


εἰχετο τοῖς ᾿Αθηναίων φοιτηταῖς, μήτε τὴν ἔξοδον 
ύξιν αὐτοὺς ἐχλιπαροῦσι, 


αὑτῷ συγχωροῦσι, xal παιδε 
τόν τε σοφιστιχὸν θρόνον παραχαλοῦσ'! δέχεσθαι. 'O 
δὲ πρὸς μὲν ὀλίγον, τὴν πρὸς αὐτοὺς χάριν ἀφοσιού- 
μενος (75), ἔμεινε " μιχρὸν δὲ ὕστερον, ἄπαντας τοὺς 
ἐχεῖσε φίλους ἀντιθολήσας, χαὶ πείσας, ὡς ἀναγχαία 
εἴη αὐτῷ ἡ πρὸς τοὺς τεχόντας ἄφιξις, τριακοστὸν 
ἤδη πληρώσας ἔτος ἐν τοῖς μαθήμασιν, οὕτω τῇ πα- 
τρίδι ἑαυτὸν ἀποδίδωσι. 


Καὶ πρῶτον μὲν τὸ θεῖον λαμδάνει βάπτισμα, ὁ 
xal πρώην τῇ δυνάμει πεφωτισμένος " χαὶ τίθησιν 
ὅρον ἑαυτῷ μήποτε ὁμόσειν, μέχρις ἂν τῷ βίῳ τούτῳ 
ἐμπολιτεύητάι - ὃν xa εἰς τέλος ἐφύλαξεν" ἕπειτα 


Τῶν Egisuévoyy ἀχοῦσαι" οὐ γὰρ αὐτὸς εἶχε περὶ τοῦτο 
φιλοτιμίαν. Συμθουλευόντων δὲ δημοσίοις τε xal 
οἰχείοις ἐγχαλινδεῖσθα! 
τὴν ἐν τοῖς ὑλιχοῖς π 


χαχοῖς (οὕτω γὰρ ὀνομάζω 


φάνε:αν), αὐτὸς ἑαυτῷ συν- 
εδούλευς δοῦναι ἑαυτὸν, χαθάπερ ὑπέσχετο χινδυνεύων 
Θεῷ, χόσμου τε χωρ:σθῆνα:, χαὶ μόνῳ τῷ χαθαρωτάτῳ 
συνεῖναι " χαὶ ταῖς ἱεραῖς βίθλοις χαθομιλοῦντα, ἐχεῖ- 
θεν ἕἔλχειν τῆς ἀληθείας 


τὴν ἔλλαμψιν. Ὃ δὴ xaX 
ποιῶν διετέλει, μοναστὴς ἀντὶ χοσμιχοῦ, xal ἀχτή- 
μὼν ἀντὶ χρηματιστοῦ εἶνα: ἑλόμενος. 


Sed quid mihi accidit, ὁ amici ? Interea. enim 
progrediens oratio, velut equus sessorem, sic nie 
hiec dicentem abripuit, atque in beati Basilii laudi- 
pus collocavit. Parum igitur insistens, velut quibus- 
dam habenis orationem reprimam, temeritatemque 
compescam, ne ulterius prieceps feratur. Etenim 
qui viribus majora concupiscunt , ne medioeria 
quidem assequuntur. Ergo Basilius prieclare nego- 
tiatus, domum se recepit : Gregorius autem à stu- 
diosa Atheniensium juventute, omni studio detine- 
batur, ut nee. discedendi | facerent facultatem, ac 
docendi provinciam subire, sophisticamque cathe- 
dram aceipere, obnixe rogarent et obsecrarent. Ille 
vero, ne in ipsorum gratiam nihil facere velle vi- 
deretur, aliquantisper mansit. Verum haud multo 
interjecto tempore, cum omnes amicos, quos in ea 
urbe habebat, exorasset, su:eque ad. parentes pro- 
fectionis necessitatem ipsis probasset, ita demuin, 
tricesimo jam anno in artium studiis exacto, pa- 
triv sese restituit. 

Ac primum divino baptismate tingitur, qui jam 
ante potentia vique illuminatus esset. : legemque 
sibi indicit nunquam jurandi, quandiu in hae vita 
versaretur : quam etiam ad extremum usque diem 
servavit. Deinde, ut parentum et. amicorum, qui 
ipsum verba facientem audire gestiebant, cupiditati 
satisfaceret ( neque enim id ipse ambitiose alfecta- 
bat), hoc quoque munere defungitur. Verum cum 
iidem auctores ipsi essent, ut publicis domesticisque 
malis (sic enim rerum terrenarum splendorem 
amplitudinemque voco ) seipsum involveret : ipse 
contra sibi consulebat, ut, quemadmodum in. vie 
discrimen adductus promiserat , Deo sese offerret, 
et a mundo sejunctus, cum eo, qui solus purissimus 
est, vite. consuetudine jungeretur, atque ex libro- 


rum sacrorum familiari lectione. veritatis. splendorem haurire, ld quod per omnem vitam facere non 
destitit, monachus esse potius habens quam mundanus, et pauper quam quiestuarius. 


Πολλάχις γοῦν xai Χριστ 
ὕπνοις (76) xai ἐν μειϊέτῃ γυχτεριγῇ, χαθώς φησι 
ἡ βίόλος ἡ ἱερὰ, ταύτην τῆς χαθαρότητος λαμθάνων 
ἀντίδοσιν. Μακάριοι γὰρ, φησὶν, οἱ καθαροὶ τῇ καρ- 
δίᾳ: ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται. Καθαρὸν γὰρ τοῦ- 
τόν φησιν ὁ Κύριος, ὁποῖος ἣν ὁ μέγας Γρηγόριος, 

ταλιπὼν πόλεις, ἀγορὰς, θέατρα, σοφιστῶν τῦφον, 


*!] Cor. x, 5... 9 Job xxxii, 15. ?* Matth. v, 8. 


111) Colb. 4, 9, P. et Or. codd. συμβαίνε: γίνε- 
σθαι. 
(72) Ita Colb. 4 et2; in edit. ῥητῆρσιν. Cod. P. 
pariter habel ῥυτῆρσιν, et in not. marg. ἰμᾶσιν. 
(13) Méx deest in cod. Or. qui mox habet οἴχαδε 
ἵξτο. Sic et cod. P. domum cupiebat. 1n edit. vero 
οἴχαξε ἵετο. 


ν ἑώρα ἐναργῶς ἐν D Ac sepenurmero ipsi accidit, ut Christum quoque 


perspicue iu somnis, mocturnaque ut. Scriptura 
loquitur, ?? meditatione conspiceretj, eamque puri- 
talis mercedem ferret. Beati enim , inquit, mundo 
corde : quoniam ipsi Deum videbunt **. Munduin 
enim eum dicit Dominus , qualis erat magnus Gre- 
gorius, qui urbes, fora, tlieatra, sophistarum fa- 


"n Cod. P. in not. marg. ἰσχυρῶς, ἀσφαλῶς, 
fa. 
{15} Cod. P. in not. marg. προσποιούμενος δῆθεν, 
videlicet dissimulans. 

(16) Qux sequuntur desunt in Colb, 1. qui sic ba- 
bet : Ἐν ὕπνοις τὴν τῆς χαθαοότυτος. 


259 


VITA 5. GREGORII THEOLOGI 


280 


stum , principum et magistratuum contumaciam , A ἀρχόντων ἀπονοίας, δικαστῶν μεταχλίσεις (11), δι- 


judicum iniquas eausarum inflexiones , litigantium 
rixas, rhetorum mendacia, furum insidias, inexple- 
bilem negoltiatorum avaritiam, eouponum juramenta, 
divitum arrogantiam, pauperum fraudes et faci- 
nora, ingluviem, temulentiam , gloriam fluxam et 
fragilem, vestes magnificas, egregiam supellectilein 
auro et argento confectam , domos pictura et mar- 
moreis tabulis insignes, ac caleulis exornatas , 
aliaque omnia reliquerat, quie animi puritatem Lur- 
bant, purissinieque luei aditum. intercludunt. At- 
que in juvenali ztate hujusmodi nobis erat. Grego- 
rius. 

Posteaquam autem. pater filium , quem, invitum 
eL repugnantem :egreque cedentem , presbyterum 
creaveral, praesulem. quoque iustituere aggressus 
est, quid facit? Ab Ecclesia clam se proripit, ul 
curas , mentem humi detorquentes ac deprimentes , 
effugiat, ataue in Pontum profectus , cum egregio 
illo Basilio philosophatur. Nam cuim simul in litteris 
instituti , atque ad breve tempus alter ab altero dis- 
1racli fuissent, ad se invicem rursus accurrerunt , 
nempe et norum concordia, et mutua pollicitatione 
impulsi ae incitati : adeo ut in ipsis dietum illud 
impleretur : Ubi duo vel tres in nomine meo congre- 
gati [uerint, illic sum in medio eorum “ὅ. 

Ilic porro commorantes, et mutua exstimulatione 
virtutem augebant, et vite monastic:ze leges piis 
Deoque devotis hominibus, atque a mundi societate 
disjunetis, ferebant, Lycurgi legibus pacatiores , 
Solonis graviores, Minois xquiores. Imo vero , ut 
de his viris sublimius aliquid dieam, Mosem imitan- 
tur, nubeque obteeti, atque, ut a tumultuaria et 
turbulenta hace vita. procul se removerent, in mon- 
iem secedentes, legislatoris officio fungebantur. At 
vero pater, el cauitie , eL curis gravis, ae preterea 
C:esarii filii luetu moestus et afflictus, solitudinem 
non ferens, gravibus mee mutire in contrarium 
sinentibus litteris Gregorio suadet reditum. Ipse 
igitur formidolosum esse ratus patri non obsequi , 
prassertim sacerdoti, el natu grandi , ad reditum sc 
aecingit, partim invitus, partim equo animo ac 
lubenti, Ut enim. tranquille vitie amor eum, ut in 
Pouto maneret, hortabatur : ita eumdem altera ex 
scribens. 

Cum autem Ciesarius, cul provincia maxima 


?5 Matth. xviirt, 20. 


(71) Ma cod. Or. et Combef. et Colb. 2. In edit. 
μεταχλήσεις. d 

(78) Cod. P., ῥητόρων ὄψεις, χλεπτῶν ἐπιθα.- 
σίας. 


(19) Sic cod. Or. et melius forte quam in edit., ubi 
τύφον, siquidem jam paulo ante legitur σοφιστῶν 
τῦφον. R 

(80) Πεποιη μένα. Quibusdam edit. placeret magis 
πεποιχιλμένα, supellectilem variegatam. : paulo pos! 
pro γραφῇ Montac. legendum pulal γραφαῖς. 

(81) Cod. P. προὐθάλλ 

(82) Cod. P. ἤξαντα. 

(85) Cod. P. φιλοτότφου. 


C 


χαζομένων ἔριδας, ῥητόρων ψεύδη (18), χλεπτῶν ἐπι- 
θουλὰς, ἐμπόρων ἀπληστίαν, χαπήλων ὅρχους, πλου- 
σίων ἔπαρσιν (19), ἐνδεῶν χαχουργίας, κόρον, μέ: 
θην, δόξαν τὴν ἀπανθοῦσαν, ἐσθῆτα πολυτελῇ, χειμή- 
λια ἐχ χρυσοῦ τε χαὶ ἀργύρου πεποιημένα (80), 
οἴχους γραφῇ τε χαὶ πλαξὶ μαρμάρων διαπρεπεῖς, 
χαὶ ψηφίσι διηνθισμένους - ἄλλα τε ὅσα, τὸ τῆς δια- 
νοίας χαθαρὸν ἐπιθολοῦντα, τῷ χαθαρωτάτῳ φωτὶ 
οὖν ἐπιτρέπει τὴν εἴσοδον. Ταῦτα ἡμῖν ὁ Γρηγόριος 
ἐν νέᾳ τῇ ἡλιχίᾳ. 


ὁ πατὴρ εἰς ἱερέα προθάλλεται (81) τὸν 


υἱὸν, χειροτονήσας πρεσθύτερον βίᾳ τε xal μόλις 
εἴξαντα (82), τί ποιεῖ ; Τῆς ᾿Εχχλησίας ὑπέξεισι, τὰς 


^L 


χατασπώσας τὸν νοῦν μερίμνας ἀποδιδράσχων " xa 
γενόμενος ἐν Πόντῳ μετὰ Βασιλείου τοῦ πάνυ φιλο- 
σοφεῖ (85). "Apa γὰρ παιδευθέντες, χαὶ πρὸς ὀλίγον 
διαιρεθέντες, πάλιν ἀλλήλοις προσέδραμον (84), τρό- 
πων τε χοινωνίᾳ χαὶ τῇ πρὸς ἑαυτοὺς ὑποσχέσει συν- 
ἐλαυνόμενοι " ὡς ἐν αὐτοῖς πληρωθῆναι τὸ εἰρημέ- 
voy* Ὅπου δ᾽ ἂν ὦσι (85) δύο ἣ τρεῖς συνηγμένοι 
εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα, ἐκεῖ εἰμι ἐν μέσῳ αὐτῶν. 


Διέτριθον οὖν τὴν (86) τε ἀρετὴν τῇ παραθήξεν 
συναυξάνοντες (87), xa θεσμοὺς ἀσχήσεως τοῖς φι- 
λοθέοις ἀσχηταῖς χαὶ (88) χόσμου χωρισθεῖσι τιθέμε- 
νοι, τῶν Λυχούργου μὲν εἰρηνιχωτέρους, τῶν δὲ Σό- 
λωνος σεμνοτέρους, xai διχαιοτέρους τῶν Μίνωος " 
μᾶλλον δὲ, ἵνα τι λέξω περὶ τῶν ἀνδρῶν ὑψηλότερον, 
Μωῦσέα μιμοῦνται, νέφει τε χαλυπτόμενοι χαὶ ὄρους 
ἄναχωρῆσει τοῦ ταραχώδους βίου πόῤῥω ἑαυτοὺς 
χαθιστῶντες, ἐνομοθέτουν. Ὁ ὃὲ πατὴρ, πολιᾷ τε 
βαρυνόμενος χαὶ φροντίσιν, ἔτι δὲ χαὶ πένθει τοῦ 
υἱοῦ Καισαρίου πιεσθεὶς, οὐ φέρων τὴν μόνωσιν, 
ἐπιστολαῖς δυσωπητιχαῖς (89) τὸν Γρηγόριον πείθει 

js τὴν ἐπάνοδον. Ὁ δὲ, φοθερὸν χρίνας παραχοὴν 
πατρὸς, xal ἱερέως, xal πρεσθύτου, ἐπάνεισι, πὴ 
μὲν ἄχων, πὴ δὲ xal βουλόμενος. Ἡσυχίας μὲν γὰρ 
πόθος ἐν τῷ Πόντῳ μένειν ἀνέπειθεν * ἀλλ᾽ ἀνθείλχυσς 
σχοπὸς εὐσεθὴς πατριχῆς θεραπείας. 


parte pietas. trahebat, inserviendum patri esse pr:e- 


ῃ 


Ἐπεὶ οὖν Καισάριος, ἀοχὴν μεγίστην πεπιστευ- 


(84) Πάλιν ἀ.11ή1οις προσέδραμον.. Billius in- 
terpretatur, inter se rursus mira celeritate juncti sunt. 
Textui consona. magis videtur versio Combefisii. 

(85) Colb. 4, “Ὅπου δ᾽ àv ὧσι, ἔφη, δύο, ubicunque 
[uerint, inquit, duo. Cod. P. δύο ἢ τρεῖς ἐξ ὑμῶν, 

(86) Cod. Or. διέτριδον δὲ τήν. 

(87) ln. codd. Or. et P. συναύξοντες, ila etiain 
Montac. et alii. 

(88) Καί deest in Colb. 2. 

(59) God. P. δυσωπῶν. Hune locum reddimus cum 
Combet. Billius verterat : Eas ad Gregorium episto- 
las scripsit, quibus ipsum pudore quodam et. reverene 
ua ad. reditum imnelleret. 


20] AUCTORE, GREGORIO PRESBYTERO. 202, 


μένος, ἐπιμελητὴς τῶν θησαυρῶν (90) χαταστὰς, χαὶ A commissa, ae lesaurorum cura, püblicarumque 


ταμίας τῶν δημοσίων χρημάτων (91), ἐν τῷ χαιρῷ 
τῆς ἀρχῆς ἐτελεύτα τὸν βίον " ἔδει δὲ χατὰ νόμους 
τῆς τε οὐσίας τοῦ παιδὸς 
ἀναδειχθῆναι (93), χαὶ τὰς ἐναγωγὰς τῶν χινούντων 


τὸν πατέρα χληρονόμον 


χατὰ τοῦ οἰχομένου ἐφ᾽ ἑαυτὸν μεταστήσασθῇα: συν- 
ἐθη πολλῷ ταράχῳ τὸν μέγαν ἐνειληθῆνα: Γρηγό- 
piov, πολλῶν χομιδῇ, οἵα χυνῶν ἐπιδραμόντων τῇ 
θήρᾳ, ἐρήμην οἰομένων λήψεσθαι τὴν οὐσίαν τοῦ 
τελευτήσαντος. Καὶ ὁ μὲν πατὴρ, γήρᾳ τε χαὶ νόσῳ 
χαμφθεὶς, ἐννενήχοντα ἤδη διηνυχὼς 


διχαστηρίων συντριθὴν φέρειν οὐχ ἔσθενεν" 


Ἢν τὴν E 


πον δὴ οὖν πᾶσα ἢ φροντὶς πε 
ἡ πρὸς γονεῖς θεραπεία xai 
ἐλπίδι τῶν ἐναποχειμένων μισθῶν (95), οἱ τὸ 
γονέας εὐσεθήσασιν ἐπηγγέλθησαν. 


ιίστατο. Πλὴν γε δὴ 


τὰ δυσχερῆ χατ 


Ἐγένετο δὲ xal τι τοιοῦτον τῆς ᾿Δρειανιχῆς (94) 
αἱρέσεως διὰ τῶν πνευμάτων τῆς 
ζούσης τὴν ᾿Εχχλησίαν. Πολλοὶ τῶν ἀρχιερέων τῶν 
πόλεων ὑπερωρίσθησαν, αἰχία:ς τε πολυτρόποις xal 
συχοφαντίαις ἐχδεδομένοι " ἱερεῖς. τε χαὶ λαοῦ παμ- 
πληθὴ συστήματα ἐν ὑπαίθρῳ E 


πονηρίας ἐπιχλυ- 


ταλαιπωροῦντο, οὔτε 
οἴχους προσευχῆς ἔχοντες, 
διχαιοσύνης 


οὔτε τῆς ἐχ τῶν νόμων 

τοῖς ἀσεθέσιν ἐξ ἴσου μεταλαμβάνοντες, 

πάντα σχεδὸν τῆς αἱρέσεως ἐπιλαθούσης τὰ πέρατα, 

βασιλιχῇ τε χειρὶ χαὶ ἀσεθείᾳ θρασυνομένης. Ἐδόθη 

δ᾽ οὖν παῤῥησία τοῖς ὁλεθρίοις ποιμέσι, wai τῷ 
k] D , 


ἡμέρῳ χωδίῳ (95) τὸν λύχον περιχαλύπτουσι, ἐξωθεῖν 
πιστοὺς ἀρχιερέας, wal τοῦ πρώτου 
Χριστοῦ. 


ποιμένος 
Ταύτ Uv E iy οὐ 96 
Ταύτῃ γοῦν ἔνιοι μὲν φόθῳ (96) 
e π oi ὃὲ χολαχείαις μαλαχισθέντες, d) 
χρήμασιν ἡττηθέντες, ἕτεροι δὲ ἁπλότητι τρόπων 
φεναχισθέντες, τὸ δέλεαρ τῆς αἱρέσξως xac αδέχον- 
ται, γραφῇ τε χειρὸς χαὶ χοινωνίᾳ συναφθέντες τοῖς 
ὑπεναντίοις (97). Ὧν εἷς ἣν χαὶ ὁ τοῦ μαχαρίου πα- 
τὴρ, UR EAR Ὑνώμης τῷ ἀγχίστρῳ 
(98). Τοῦτον (99) οἱ τῆς χώρας UAE μὴ 
ἀνασχόμενοι, τῆς χοινωνίας αὐτοῦ ἀποτέμνοντα:, συν- 
ἀπέστη δὲ αὐτοῖς xal τὸ βραχύ- 
πάτον, τῇ ἀξιοπιστίᾳ τῶν ἀσχητῶν ἀτεχνῶς ἔξαχο- 
λουθήσαντες (1). 


τοῦ λαοῦ μέρος οὐ 


Τί οὖν ὁ τοῦ Θεοῦ θεράπων; Τὰ μὲν πρῶτα λιταις 
τε xa παννυχίσ: τὸν Θεὸν € 
σιν τοῦ χαχοῦ, χαὶ τῆς διαιρέσεως 

) 


μενίζετο, δοῦναι λύ- 


γενέσθαι συν- 


ούλωσιν, σιωπήν τε τοῦ 
xal οὕτω τὸ σχυθρωπὸ 
τήσας τὸν π' 


ὃν ἐνδειχνύμενος * εἶτα sodties 


πατέρα συγγνώμην αἰτῆσαι τοῦ πταίσμα- 


(90) Cod. Or. habet τῶν βασιλιχῶν θησαυρῶν, 
imperatoris thesaurorum cura. 

(91) Cod. P. πραγμάτων. 

(92) Montac. et alii edit. volunt ἀποδειχθῆναι, ita 
etiam cod. Or, scilicet demonstrari. 

(95) Sie Colb. 1 et 2. In edit. ἐλ 
αποχειμένων. Cod. Or. ἀποχειμένων. 

(94) Cod. Or. ᾿Αρειανῆς. 

(95) Kal τῷ ἡμέρῳ κωδίῳ, et sub mansueta pelle, 
velut alludens ad Evangelium, sub. ovina pelle : Bil- 
lius vertit sub nostra pelle ; sane «queiadmo;duiui 
nonnullis placuit edit. legit ἡ λετέρῳ, 


zai τῶν iy- 


pecuniarum quiestura mandata. fuerat, dum ma- 
gistralum. gereret. vitam cui morte commulasset; 
ac patrem, ut leges ferebant, simul et filii haeredem 
declarari, et actiones eorum , qui litem. defuncto 
movebant, excipere atque in se transferre necesse 
essel : magnis gravibusque tumultibus Gregorio 
involvi. contigit, permultis videlicel instar canum 
ad predam accurrentibus, ae mortui facultates 
nullo obsistente se arrepturos existimantibus. Nam 
pater, et senectute et. morbo. fractus. ( nonaginta 
enim jam vite annos. expleverat) judiciorum. tur- 
bas molestiasque perferre minime valebat : ob idque 
ad hunc tota curarum. moles devolvebatur. Ciete- 
rum parentum e€ultus molestias levabat , spem ea- 
rum praemiorum allerens, quie filiis, parentes offt- 
ciose pieque colentibus, promissa sunt. 

lic quoque hujusmodi quiddam ab Ariana hzresi, 
quie per nequit: spiritus. Ecclesiam | obruebat , 
accidit. Plerique antistites in exsilium acti sunt, 
multiplicibusque tormentis calumniisque vexati : 
sacerdotes, ac numerosissimi populi ccetus sub. dio 
alllictabantur, ne domos quidem orationis habentes, 
nec legum zequitate cum impiis ex zequo fruentes, 
heresi nimirum omues fere orbis fines occupante, 
impiique imperatoris ope atque auxilio subnilente 
ac ferociente. Concessa est ilaque licentia perni- 
ciosis pastoribus , et sub mansueta pelle lupum 
tegentibus, fideles episcopos , eL Christo primo pa- 
siore dignos, exturbandi. Quo factum est, ut alii 
verborum illecebris deliniti , aut pecuniis subacti , 
alii morum simplicitate decepti, hiresis escam 
susceperint , chirographo suo et communione cum 
adversariis conjuncti. Quo in numero beati quoque 
hujus viri pater erat, animi simplicitate in hamum 
prolapsus. Quod illius factum. eum provinciales 
monachigferre non possent, ab ipsius se commu- 
nione abscindunt; simulque abscessit pars. populi 
haud exigua, monachorum auctoritatem aperte 
secuta. 


Quid igitur hie consilii capit. Dei. servus ? Pri- 
mum orationibus et vigiliis Deum placare studet , 
ab eoque impetrare ut hoc. malum abeleat , dissi- 
diumque exortum cicatrice obducat : silentiumque 
sibi indicit, ut animi méstitiam hac ratione de- 
claret. Postea patrem ad veniam cu!p: petendam , 


(96) Colb. 4, et Or. codd. Ταύτης γοῦν ἔνιοι μὲν 
φόθῳ: Dlius igitur licentie alii quidem metu, 
, (91) lü edit, quidusdam sicut et in Colb. 2 


(98) Cod. 
transfixus. 
(99) Cod. Or. τούτῳ. 
(1) Colb. 4 et cod. P. ἀτεχνῶς ἐξαχολουθῆ σαν. 
(2) Cod. Or. διαστάσεως. 
" £3) lta codd. Or. et P, ita et Montac, In edit. zug- 
154222. 


, &7ay- 


Or. τῷ ἀγχίστρῳ περιπαρείς, liamo 


VITA S 


veritatemque pure et sincere profitendam , 
tur: atque eos qui secesserant, ad consensum et 
concordiam adducit : sieque suum Eeclesi: orna- 
tum reddit, veneratione nimirum sui utrosque per- 
movens, patrem nempe, ae pium gregem. Quin 
etiam orationibus de pace habitis celebritatem ex- 
hilarat, distracta ac divisa membra conglutinans, 
et medendi celeritate oblivionem morbi afferens. 
Crates quidam Thebanus solitus esse fertur dissi- 
dentes domos adire, controversiasque lenibus et 
pacificis verbis disceptare. At hie noster longe su- 
perior; non eniin privatim quibusdam, ut ille, sed 
universe patri: coneordiam reduxit : quodque 
maximum est, non de pecuniis aut injuriis conteu- 
dentibus arbitrum se prebuit (ubi perspe vel 
levis cohortatio facile prodest), sed de fide pugnan- 
tibus, ubi rixandi studium rei magnitudinem zequare 
solet, ac proinde quantumvis prudens et erudita 
oratio ad componenda dissidia parum  :egreque 
prolicit. 

Enimvero postquam Christianorum perversitas 
ac dissoluta ignavia, Dei mandatorumque ipsius 
contemptu, quasi morbo quodam laborans, eoque 
grassans, imperatorem Christo infensum nobis sus- 
citavit ( Julianum tyrannum dico, qui avitam Con- 
stantini Magni (idem ac virtutem contrariis vitiis 
superare studuit, eamque ob causam CUliristianos 
emnibus juris praesidiis spoliare , non quidem pu- 
blico edicto Christianorum perseeutionem promul- 
gans, sed voluntate , iisque rebus, quas tacitus ad- 
versus eos perpetrabat, profana eruditione atque 
doctrina ipsis interdicens). Dei itaque :quaniini- 
ias, quie nefarium et. exsezrandum hominem diu- 
tius efferri atque insolescere permiserat, postquam 
ipsius improbitatem nulla omnino poenitentia frangi 
perspexit , gladium vibraus **, quas ipsius impietas 
merebatur, p«nas exegit, in barbaroruih finibus 
barbaram ipsius et belluinam vitam abrumpens. 
Mox magnus Gregorius ipsius scelus et impietatem 
invectiva oratione proseindit, ac Sybariticas Grz- 
corum obscenilates, veteresque fabulas, ac multi- 
plicis divinitatis errorem detegens, atque omnibus 
ob ovulos ponens, commune ludibrium cordatis 
viris proposuit. Sed quid magnas et excelsas hujus 
viri laudes orationis brevitate imminuere ac dede- 
core aflicere aggredior, planeque in eontrarium ire, 
quam orationis institutum ferat , idque laudationis 
tempore (quo potissimum in hoc elaborandui est, 


265 


98. Psal- vir; “δι 


(&) Codd. Or. P. et Colb. 1, τῆς ἀῤῥωστίας. 

(5) Γε deest in codd. Colb. 1, 2, et Or. 

(6) Ita codd. P. Colb. 1, 2, et Or. Comnbef. In edit. 
t 
) 


ἀνύει. 
Paulo 


4 


Aé deest in codd. Colb. 
post iidem codd. Θεοῦ τε xat. 
(8) Cod. P. νοήσασα. 
(9) Δέ deest in codd, Colb. 14, et Or. 
(10) Colb. 1, δημοσίῳ πράγματι, 
(14) Cod. Or. , ἀλητήριον. 
(19) Cod. Or., ἀμετανόττον. 


1, 9, et. Or. 


Cu, P., ἀμεταμενΐ - 


. GREGORII THEOLOGI 


horta- A τος, χαὶ ὁμολογῆσαι xa0apoz τε xai εἰλιχρινῶς τὴν 


D ἔγρα φιλεῖ τῷ μεγέθει τοῦ 


9261 


ἀλήθειαν, τούς τε ἀποστάντας συμθιθάσας (3) πρὸς 
συγχατάθασιν χαὶ ὁμόνοιαν, ἀπέδωχε τὸν χόσμον τῇ 
Ἐχχλησίᾳ, αἰδέσιμος ἀμφοτέροις φανεὶς, πατρί τε 
χαὶ ποιμνίῳ θεοσεθεῖ. Φαιδρύνει δὲ λόγοις εἰρηνιχοῖς 
τὴν πανήγυριν, συνάψας τὰ διεστῶτα, καὶ τῷ τάχει 
τοῦ cos λήθην ἐμποιήσας τοῦ ἀῤῥωστήμᾶτος (4). 
Κράτης μ' 

σιν οἴχοις 


“ΠΝ 


ξεριοᾶς 


Ey οὖν λέγεται ὁ Θηθαϊος, τοῖς στασιάζου- 
ἐπιφοιτῶν, λόγοις εἰρήνης διαχρίνειν τὰς 
ἀλλ᾽ ἐνταῦθα τὸ μεῖζον πρόσεστιν " οὐ γὰρ 
là & τισὶν, ὥσπερ ἐχεῖνος, ἀλλὰ χοινῇ τῇ πατρίδι τὴν 
ὁμόνοιαν ἐπανήγαγε " xa τό γε μέγιστον, ὅτι οὐ 
περὶ χρημάτων ?| ὕδρεων ἀμφισθητοῦσιν ἐθράθευ- 
σεν (ὅπου γε (5) πολλάκις χαὶ fj τυχοῦσα παραίνεσις 
ῥαδίως ὥνησεν), ἀλλὰ περὶ πίστεως στασιάζουσιν», 
Ὁ πράγματος συνεξισοῦοῦσε 
ὡς χαὶ τοὺς ἄγαν σοφοὺς λόγους 
μικρὸν xai μόλις ἀνύειν (6) δύνασθαι πρὸς τὸ συν- 
ἅψαι τὰ διεστῶτα. 


χαὶ τὸ φιλόνειχον, 


Ἐπειδὴ δὲ (7) ἡ Χριστιανῶν χαχία xa ἔχλυσις, 
χαταφρόνησιν Θεοῦ χαὶ τῶν αὐτοῦ ἐντολῶν νοσήσα - 
σά (8) τε χαὶ μελετήσασα, ἐπήγειρεν ἡμῖν τὸν μισό- 
χριστον αὐτοχράτορα (Ἰουλιανὰν δὲ (9) λέγω τὸν 
τύραννον, ὃς τὴν προγονιχὴν πίστιν xa ἀρετὴν Κων- 

ταντίνου τοῦ Μεγάλου τοῖς ἐναντίοις ὑπερνιχῆσοι 
ἐφιλονείχησε, χαὶ διὰ τοῦτο πάντων διχαίων ἀπεστέ- 
ρει Χριστιανοὺς, εἰ xaX μὴ δημοσίῳ προστάγματι (10) 
τὸν τῶν Χριστιανῶν διωγμὸν προχηρύξας, ἀλλ᾽ οὖν 
τῷ βουλήματι, χαὶ οἷς τε σιωπῶν χατ᾽ αὐτῶν ἔδρασε, 
xal οἷς ἐνομοθέτησεν ᾿Ελληνικῶν λόγων xal παιδευ- 
μάτων ἀμοίρους εἶναι Χριστιανούς). Ἡ οὖν ἀνοχὴ τοῦ 
Θεοῦ, ἐπὶ πολὺ τὸν ἀλιτήριον (11) ὑψωθῆναι. παραχὼ- 
ρήσασα, ὡς ἑώρα παντελῶς αὐτοῦ τὴν πονηρίαν ἀμε- 
ταμέλητον (12), στιυϊδώσασα τὴν ῥομφαίαν, ἀξίαν τῆς 
ἀσεύείας δίχην εἰσπράττεται, ἐν ὅροις βαρδάρων τὴν 
βάρύαρον αὐτοῦ χαὶ θηριώδη ζωὴν διαῤῥήξασα (15). 
Αὐτίχα ὁ μέγας Γρηγόριος στηλιτεύει μὲν αὑτοῦ τὴν 
χαχίαν γαὶ τὴν ἀσέθειαν, τὰς ὃὲ Συθαριτιχὰς (14) 
Ἑλλήνων aioypoXoyíaz, χαὶ τοὺς παλαιοὺς μύθους, 
χαὶ τὴν πολύθεον πλάνην ἐν τοῖς ἁπάντων ἀπογυμνώ- 
σας ὄψεσι, χοινὸν τοῖς σωφρονοῦσ. προὔθηχε γέλωτα. 
᾿Αλλὰ τί δὴ τὰ μεγάλα τοῦ ἀνδρὸς xo ὑπέρογχα βρα- 
ἐγχειρῶ χαθυδρίζειν, xaX εἰς τὸ ἐναντίον 
ἰέναι τοῦ ἐνεστῶτος σχοποῦ, χαὶ ἐν χαιρῷ ἐγχωμίων 
(15), ὅτε δεῖ μάλιστα τὸν ἐπαινούμενον, τῇ διεξόδῳ 
(10) τῶν πεπραγμένων ἐπιδοξότερον γίνεσθαι, ἐξὸν 
ἐντυχόντα τοῖς στηλιτευτιχοῖς λόγοις θαυμάσαι τό c6 


ysi λόγῳ 


τως. 

(15) Cod. Or., ἀποῤ ὀδήξασα. 

(14) Συδαριτικάς.  Molles , voluptuosas. Colb. 1, 
τὰς δὲ ὑδριστιχὰς Ελλήνων, flagitiosas, in luxuriam 
protrahentes. Cod. Or. habet Συδαρητιχκάς, el ad 
marginem legitur : τρυφηλοὺς, φιληδόνους , delictis, 
libidini servientes. 

(45) Cod. P. ἐγχωμιου. 

(16) Ita Colb. 4, 2, Or. 
antiqui edit, Billius ἐξόδῳ. 


P. ei Coimbef. nec non 


955 
πλῆθος «τῆς ἱστορίας καὶ τὴν ἁρμονίαν, ὅσην τ 
ποῦ χέγειν δύναμιν ; " 


commemoratione clarior fiai) , eum cuivis liceat, 


AUCTORE GREGORIO PRESBYTERO, 


2705 


εἶχε A ut is, cujus laudes praedicantur, rerum | gestaruia 


invectivarum orationum lectione, tum historia- 


rum copiam, tum orationis concinnitatem, ejusque in dicendo vim οἱ facultatem admirari 7 


Πρὸς δὲ τὴν θαυμασίαν τοῦ τυράννου νομοῦεσίαν 
τὴν προστάττουσαν μὴ δεῖν Χριστιανοὺς τὰ ᾿Ελλήνων 
μυςξῖσθαι μαθήματα, ὁρᾶτ μαχαρίου τὴν σύνε- 
σιν. Χρησάμενος ἡρωϊχοῖς τε χαὶ ἱαμδιχοῖς (117), χαὶ 
ἐλεγείοις, xai τριμέτροις, χαὶ ἑτέροις πολλοῖς, yapa- 
χτηρσί τε τραγῳδίας χαὶ χωμῳδίας, xax ἀδάσης συγ- 
γραφιχῆς ἰδέας (18), ὀλίγου δεῖν πᾶν εἶδος παιδεύσεως 
τοῖς ἰδίσις λόγοις ἀπετυπώσατο, ὑποθέσεις θεοσε- 
θεῖς (19) πανταχοῦ ἐνστησάμενος, ἣ ἀρ:τῆς ἔπαινον, 
J| ψυχῆς τε xa σώματος κάθαρσιν, ἣ θεολογίαν, ἣ 
προσευχὰς (20), f| τὰ τοιαῦτα ἄττα (21) λογογραφή- 
σὰς ἐμμέτρως" φυγὼν μὲν παντάπασιν ἀσελγείας 
πε xai λήρους μύθων, χαὶ θεῶν τερατείας, ὥσπερ 
εἰχὸς, πάνσοφον δὲ διδασχαλίαν X 
μένος (32): ὥστε μηδὲν ὄφελος δεχθῆναι (25) τῆς 
τοῦ ἀσεθοῦς ἀθέσμου νομοθεσίας, Χριστιανοῖς ἐπὶ 
τῇ παιδείᾳ βασχαίνοντος (34), ἀλλὰ χαὶ τοὐναντίον 
ἀλῶνα: χαὶ προσζημιωθῆναι. Τοιοῦτον γὰρ ὁ c0ó- 


Χριστιανοῖς ἐνστησά- 


νος (98) μικρὰ Y οὐδὲν ἀδιχήσα- τοὺς φθονηθέντας, 
μεγάλως τοὺς αὐτὸν γευνήταντας ἐλωδήσατο (20). 
Ἤδη δὲ xa ἐν ᾿Αθήναις αὐτός τε διχτρίδων, συν- 
&6000s τῷ Ἰουλιανῷ χομιδῇ (21) vé 
τῆς βασιλείας ἐπειλημμένῳ, ἀλλ᾽ εἰς 


φοιτῶντι, χαὶ τοῖς φίλοις προχατεμήνυεν, ὕπουλόν τ 
xaY ἄπιστον, χαὶ ἁσεθὲς (28), X 


ῳ ὄντι, xai οὕπω 


διδασχάλους 
χαὶ πρὸς χαχίαν πᾶ- 


e 


σαν εὔχολον, προλέγων ἔσεσθα! τὸ μειράχιον" τεχμή- 
pix λαμθάνων χαραχτῆρος μὲν (39) ταραχῶδες χα- 
τάστημα, χαὶ γέλωτα προπετῆ, βλέμμα «s θηριῶδες, 
xaX ἅπαν τὸ σῶμα ἄἅττόν (20) τε καὶ φερόμενον" xat 
πλήρη ἀνοίας ὁρμήματα (91), διαλέξει tg τε ἀσεύεξας 
μεστὰς, χἂν ὀχήματι γυμνασίας δῆθεν παρεχαλύ- 
πτοντο, xal ὅτι ἧσαν αὐτῷ πονηροί 

νοι (32), καὶ οἱ τῆς ἀρετῆς ἐπαινέται χαταφρονούμε- 

ν 


6 


vot. Ταῦτα ἐνορῶν, προὔλεγεν ἅπασι τὴν ἐχείνου 
χαχίστην ἐσομένην ἔχρ nicer n φανέρωσιν. Astyal 
γὰρ αἱ χαθαραὶ ούδεις. πεχμηριῶσαι τὸ μέλλον, χαὶ 
τοῖς ἀμυδρῶς δειχνυμένο:ς εὐστοχίᾳ xai συνέσε: τοῦ 
ἐσομένου χαταστοχάσαδθαι. ᾿Αλλ᾽ ὁ μὲν χαχὺς ἀπη- 
λέγχθη (03), ἀνομῆσας διαχενῆς, xai οὐδὲν ἕτερον ἣ 
ὕλην χολάσεως ἑαυτῷ θησαυρίσας. 

patus quidem dle deprehensus est, 


Jam egregiam iliam tyranni legem, qua Christia- 
nos Graecorum disciplinis imbui vetuerat, videte, 
quieso, quam scite et prudenter vir beatus eluserit, 
ileroicis, et iambicis, et elegiacis, et trimetris , 
aliisque mullis versibus , et tragaedi:e et comaeiice 
caractere, atque. omni conseriplionis genere usus 
est, in eoque labore ita se gessit, ut vix ullum do- 
αἰτίη: sit genus, quod non libris suis expresserit , 
pia argumenta ubique instituens, vel laudem virtu- 
tis, vel anima et corporis purgationem, vel theolo- 
giam , vel precationes , vel alia ejusmodi versibus 
complexus, obscoenitates, et fabularum deliramenta, 
deorumque przstigias omnino, ut par erat, fugiens, 
ac sapientissimam doctrinam Christianis proponens. 
Iia impius homo, Christianis doctrin noinine in- 
videns, ex scelerata lege nihil utilitatis est conse- 
cutus : quin potius ipse superatis est, graviorique 
damno affectus. Hujusmodi enim est invidia : parum 
sut nihil eos ledit, quos lacessit, gravem autein 
noxam parentibus affert, 

Gregorius porro, Athenis adbuc agens, eum Ju- 
liano admodum adolescente, needum ad imperiuxi 
evecto, sed ludimagistris operam dante congressus, 
qualis aliquando futurus esset, amicis tanto ante 
signifieavit, subdolum videlicer, et infidum atque 
inpium, et ad omüue scelus proelivein. eum. fore 
prodiceens; conjecturam hujus rei faciens ex per- 
turbatis oris lineamentis, et risu. petulanti, οἱ 
lerino aspect, et Loto corpore vago temereque 
subsultante, vecordias plenis animi agitationibus et 
conatibus, plenis impietate colloquiis et. disputa- 
tionibus, etiam si illa exercitationis prxtextu tege- 
rentur; ex eo denique, quod improbos complecte- 
retur, et virtutis laudatores cultoresque contemne- 
ret. IEec ille perspiciens, omnibus fore pr:zedicebat, 
ut in gravissiiunm scelus tandem erumperet, atque 
in apertum prodiret. Purz enim nature mira futuri 
conjiciendi facultate valent, ingeniique sagacitate 
atque solertia ex obscuris etiam indiciis, id qno 
eventurum est, conjectusa assequuntur. Ac scele- 


frustraque inique ac seclerate se gessit, nihilque aliud. profe- 


cit, quam utl peenarüm materiam sibi ipse conzereret. 
Γρηγόριος δὲ μετ᾽ οὐ πολὺν χρόνον στίφους αἴρετι- D — Gregorius autem haud multo post tempore lere 


(17) Codd. Colb. 2, et Or. Ἥρωϊχ d 
καὶ ἰαμθιχοῖς" deestin Or. χαὶ ἔλεγε : 

(18) Cod. Or. εἰδέας. Mox Colb. 3, ὀλίγου δεῖ. 

(19) Cod. P. θεοσεθείας. 

(20) Codd. P. Colb. 1, 2, et Or. ἣ προσευχήν. 

(24) Cod. P. τινά. 

(32) Cod. P. ἀναστησάμενος. 

(25) Codd. Or. et P. nec non antiqui edit. va- 
lun! δειχθῆναι 

(24) Coit. P. in not. marg. De 

(33) Colb. 1, Τοιοῦτο γὰρ ὁ φθόνος 

(26) Cod. P. in not. marg. £2Xzyzv. 


» , ParROL, Gu. XXXV. 


(27) lta codd. P. Colb. 2, et Or. In edit, χομι- 

ans 
(i28) Cod. Or. ἀσθενές. 

(29) Mér erat in edit. sed delet Montae. nec no 
et cod. Ür. cod. P. in not. marg. σημεῖα, στοχά- 
σματα. 

(50) Cod. P. in not. marg. πηδῶντα. 

(51) Πιήρη ἀνοίας ὁρμήματα, wertit Dillius, 
progressibus vecordie pleuis. 

(32) Colb. P. in not. marg. ἀγαπώμενοι, 

(55) Colb. 2, καχῶς ἀπτλέγχϑη. 


9«1 


VITA S. GREGORII. THEOLOGI 


268 


ticorum agmine Uesaream populante, Eusebio qui- A χῶν χαταδραμόντος τῇς Καισαρέων, Εὐσεδίου. piv 


dem, pio viro, adhuc metropolis clavum. guber- 
yante, eielerum cum inagno Dasilio, qui presbyter 
erat, atque in Ponto philosophabatur, inimicitias 
gerente, hereticorum conjurata arma impetumque 
reformidans, quod antistes aciem contra educere 
non posset (quanquam enim ille vite integritate 
restabat, theologi: tamen rudis erat et imperitus), 
ad Basilium, illustre illud sidus, scribit, eumque 
obtestatur, ne ullam inimicitiarum rationem habeat, 
sed animarum periculum mente reputans, metropo- 
litami Ecclesi: sine ulla mora suppetias ferat : 
simul etiam se affuturuin, bellique societatem cum 
eo eoiturum pollicetur. Qua oratione eximium 
ducem ad bellum suscipiendum impellit. Profectus 
igilur ipse quoque, susceptaque cum eo expedi- 
tione, in hzreticorum pr:zesidium et arcem irrumpit, 
concisisque impiorum hominum ac profligatis dogma- 
tibus tropzeum simul cum Basilio erigit, hosibus 
ignavim sux. imbecillitatisque conscientia in. fugam 
versis. Ac talia. Deus per servos efficit : qui cum 
immodice excrescentem atque exundantem homi- 
num iniquitatem cernit, prastantissimi atque clia- 
vissimi fignienti miseratione permotus, viros omni- 
bus virtutis numeris absolutos excitat, auxilium 
quoddam diseiplinamque iis, quorum salus pericli- 
tatur, procurans; ne fulture atque adminiculi 
penuria humanum genus noxam eontraliat et labe- 
faetetur.: quemadmodum tum. quoque fecit, hes 
viros excitans, ac velut coagulum «quoddam lacti 
injectum in medium ponens; atque ita eos qui 
se dissiti erant, àn unam amicitiam coucordiamque 

Non multum temporis intercesserat, cum pr:e- 
dictus ejus Ecclesie antistes ad meliorem vitam 
migravit. Magnus porro labor Gregorio subeundus 
fuit, tum privatim quibusdam, tum publice universis 
urbis civibus scribenti, atque, οἱ patris, et suo 
nomine suadenti ut. Basilium in archiepiscopatus 
throno collocarent. Pr:eclare id. quoque atque per- 
lecte. Neque enim ut amici commodis inserviret , 
hanc operam suseipiebat, sed ut publiez utilitati 
prospiceret, Norat enim perspicue , norat opitula- 
torem Spiritu sancto dignum : ob eamque causam 
non ante impetum reinisit,quam, quod recte pro- 
posuerat, ad exitum perduxisset, quemadmodum 
etiam. perduxit. Ac. Basilius quidem Ciesariensium 
gubernacula tenebat. Invidia autem, dominandique 
cupiditate. gliscentibus, Cappadocia, qui ante id 
lempus una aguoscebatur, in duas divisa est, ac 


(54) Ma. cod, P. et sie legendum monet. Montac, 
nec non et Combef, In edit, quibusdam, σπαράττε- 
σθαι. 

(55) Μέν deest in codd. Colb. 2, et Or., mox- 
que-Colbert. 1, et Or. legunt, ἀλογῆσα!, zai τὸν 
NII6UNON. 

(96) Cod, Or., ταχείᾳ ἐπιχουρίᾳ. 

(51) Colb.-2. et Or. ἅμα δὲ xaX τήν. 

(28) Colb. 1, et Or. Ἐλθὼν οὖν xoi c 
“εὐυσαᾶς. 


(32) Colb. 1, ἀποδύεται. 


ὑνξχστρα- 


multifida improbitate et 


ποῦ ὁσίου ἔτι πηδαλιουχοῦντος τὴν μητρόπολιν, πρὸς 
δὲ τὸν μέγαν Βασίλειον πρεσθύτερον ὄντα, χαὶ ἐν τῷ 
Πόντῳ φιλοσοφοῦντα, ἔχθραν ἀνηρημένου, δείσας τῶν 
αἱρετιχῶν τὸν συνασπισμὸν, xal τὴν ἔφοδον τοῦ προ- 
εστῶτος μὴ σθένοντος παρατάττεσθα: (54), (ἣν δ᾽ οὗ- 
τος, εἰ χαὶ τὸν βίον σεμινὸς, ἀλλ᾽ οὖν πρὸς θεολογίαν 
ἀγύμναστος), ἐπιστέλλει Βασιλείῳ, τῷ φωστῆρι, τῆς 


ἔχθρας μὲν (55) ἀντιθολῶν ἀλογῆσαι, τὸν κίνδυνον δὲ 
«v ψυχῶν ἐννοήσαντα ἐαχεῖαν ἐπιχουρίαν (50) ἑαυ - 
τὸν χομίσαι τῇ Ἐχχλησίᾳ τῆς μητροπόλεως: ἅμα χαὶ 
τὴν (57) ἑαυτοῦ παρουσίαν χαὶ συμμαχίαν ὑποσχό- 
μενος. Ταῦτα εἰπὼν, πείθε: τὸν ἄριστον στρατηγὸν 
ἀνε 


ἐσθαι τὸν πόλεμον. Ἐλθὼν οὖν xa αὐτὸς, xat 


συνεχοτρατεύσας (98) αὐτῷ, εἰς τὸ ὀχύρωμα τῶν αἱ- 

ετιχῶν παραδύεται (59), χαὶ τὰ τῶν ἀσεθῶν δόγματα 
γχατατέμνων χαὶ διαλύων, συνεγείρε: τὸ τρόπαιον, 
φυγάδας ἀπελέγξας τοὺς πολεμίους, τῆς αὐτῶν ἀναν- 
δρίας λαθόντας συναίσθησιν. Τοιαῦτα διὰ τῶν ἑαυτοῦ 
θεραπόντων Θεὸς κατεργάζεται" 
ἐπιπολάζουσαν τῶν ἀνθρώπων 


ὃς, ὅταν ἵδη πολλὴν 
παρανομίαν, οἴχτῳ 
τοῦ τιμιωτάτου πλάσματος ἐξεγείρει τελείους ἄνδρας 
ἐπιχουρίαν τινὰ χαὶ παιδαγωγίαν τοῖς χινδυνεύουσι 
προμηθούμενος, ἵνα μὴ τοῦ στηρίζοντος ἡ ἀπορία τὸ 
γένος λυμήνηται χαθὰ xal τότε πεποίηχε, τούτους 
διαναστήσας, xol οἷόν τινα ὀπὸν τὸν ἐμθαλλόμενον 
γάλαχτι τούτους εἰς μέσον τιθεὶς (40) τοὺς τῇ πο- 
λυσχιδεξ πονηρίᾳ xaX ἀσεθείᾳ πλεῖστον ἀλλήλων 
ἀφεστηχότας (41) εἰς μίαν συνδεῖ φιλίαν χαὶ ἀομο- 
νίαν. 


impietate plurimum inter 


constringens. 


C 


Οὐ πολὺ τὸ ἐν μέσῳ, χαὶ ὁ μὲν εἰρημένος πρόεδρος 
τῆσδε Ἐχχλησίας (42) πρὸς τὴν ἀμείνω μετανέστη 
ζωήν (45): πολὺς δὲ πόνος τῷ Γρηγορίῳ χαθίσταται 
γράφοντι πρὸς τὴν πόλιν, χαὶ ἰδίᾳ τισὶ, χαὶ χοινῇ 
πᾶσι, xal πείθοντι τὰ μὲν διὰ τοῦ πατρὸς, τὰ δὲ δι᾿ 
ἑαυτοῦ τῷ θρόνῳ τῆς ἀρχιερωσύνης ἐγχαθιδρῦσαςι 
Βασίλειον" λίαν xal τοῦτο τελείως. Οὐ γὰρ ὡς φίλῳ 
χαριζόμενος ἔπραττεν, ἀλλὰ τοῦ χοινοῦ προνοῶν. 


Ἤδεν γὰρ, ἤδει σαφῶς τὸν τοῦ Πνεύματος ἄξιον 
παραστάτην" διὰ τοῦτο οὐχ ἀνῆχε, πρὶν εἰς τέλος 


ἀγάγῃ (44) τὸ προσηχόντως βεθουλευμένον" χαὶ μέν- 
τοι xal ἤγαγεν. Ὁ μὲν οὖν Βασίλειος εἶχε τῆς Και- 
σαρέων τοὺς οἴαχας. Φθόνου δὲ xal φιλαρχίας ἐπαυ- 
ξηθέντων, διαιρεῖται εἰς δύο fj Καππαδοχῶν, μέχρι 
πότε μία τέως (43) γνωριζομένη" χαὶ ἀντιδιαιρεῖται 
τῆς Καισαρέων τὰ Τύανα, ὡς λοιπὸν ἐχδιχεῖσθαι παρ᾽ 
ἀμφοτέρων (A6). χαὶ τὰς πολίχνας ἀμφισδητούντων, 


5 


- 


ἰ 
42) Colb. 1, 
$ 


lus est vitam. 

(44) Coil. P., ἀγάγει. Cod. Or., ἀγαγεῖν. 

(45) Τέως deest in Colb. 2. 

(46) Ita legendum monent antiqui editi ; ita etiam 
codd. P. et Or. Colb. 9. habet ἐχδιχεῖσθαι τῶν παρ᾽ 
ἀυφοτέρων, Billius ἐχδημεῖσθαι. 


969 AUCTORE 


GREGORIO PRESBYTERO. 


210 


ὁποίαν ἑχατέρας εἶναι χρεών. Πολλὴ γοῦν ἐντεῦθεν A Tyanensis civitas Δ Cesarea. distralitur, eique 


ἐξήχθη (4T) φιλονεικία, πρόφασιν μὲν ἔχουσα πί- 
στιν (48) χσὶ τὴν ψυχῶν δῆθεν χηδεμονίαν, σπουδὴν 
δὲ πλεονεξίαν xax φιλαρχίαν, σεμναῖς 
μένων χαταχρύπτειν τὰ αἴσχη. 
dem obtentu ac praetexta, quasi fidei negotio atque 
avaritiam dominandique — libidinem ; hominibus 
obvelare conantibus. 

Καινοτομούμενος δὲ, xa τῶν οἰχείων ἀποστερού- 
μενος (49) ὁ μέγας Βασίλειος, ἐννοεῖ χαταστῆσαι τοῖς 


κλήσε σι πειρὼω- 


Σασίμοις ἐπίσχοπον, ἵνα, χοινοποιήῆσας (δ0) τὸ 
σχίσμα, τὴν ἄλλοθεν αὐτῷ παραγενομένην ζημίαν 


ἐντεῦθεν ἰάσηται: χαὶ ἅμα τὴν χώραν ἐπισχόποις 
χαταπυχνώσας, ἐπιμέλειαν ταῖς Ἐχχλησίαις μᾶλλον 
χαρίσηται. Οὐδεὶς αὖν ἐδόχε: Βασιλείῳ χρησιμώτερος 
ποῦ Γρηγορίου, χαὶ ἐσχυρότερος ἐπισχοπῆς χαινουρ- 
γηθείσης ἀντιλαθέσθαι (5l). 
μετὰ τοῦ πατρὸς Γρηγορίου τοῦ θαυμασίου, πρου- 
ἀγει βιασάμενος τῇ χειροτονίᾳ (52) τὸν ἄνδρα" χαὶ 
τὸ μὲν ἔργον εἶχε τέλο:. Ὃ δὲ, χαθὰ πολλάχις εἰρὴ- 
χᾶμεν, σχοπὸν ἔχων ἡσυχίας τε χαὶ πραγμάτων 
ἐλευθερίας, ἠνιᾶτο, ἐδυσφρόρει, ἑαυτῷ προσέχειν χαὶ 
ἰδιάζειν ἀναγχαΐον εἶναι οἰόμενος. Πρὸς δὲ χαὶ τὸ 
χωρίον, τὰ Σάσιμα λέγω, ἣν αὐτῷ ἀνεπιτήδειον, οἵα 
ζάλης τε χαὶ ἀστιχῶν θορύδθων πεπληρωμένον. Λεω- 
φόρου (93) γὰρ βασιλιχῆς μέσον χείμενον, χαὶ τοῦ 
δημοσίου δρόμου ἔχον τὰ ἱπποστάσια, δονεῖται τοῖς 
παροῦσ 


Τοῦτο βουλευσάμενος: 
p 


t (94), πολλὴν μὲν ἀνίαν φέρον τοῖς ἥσυχίοις, 
Pee d δὲ ἣ ὠφέλειαν οὐδὲ τὴν τυχοῦσαν σχεδὸν 
παρεχόμενον. Ταῦτα ἐνιδὼν (55), εἰς φροντιστήριον 
ἀσθενῶν χαταφεύγε:, διαχονίᾳ τε xai λόγοις πατρι- 
χοῖς τὸ δυσαλθὲς (56) τῆς νόσου χαταπραῦνων, xai 
φιλοσορίας τὸν χαιρὸν (21) ἐγγυμναστήριον τίθεται. 
Λέγε ται o3» (58) μηδὲ προσφορὰν ἣ χειροτονίαν (59), 


πῶν συνήθων τοῖς ἐπι 

ασίμοις (60) ἐπιτελέσαι 
μα (01) ἐννοῆσαι. 
constituit, Ferunt autem eum, nec oblationem, 
qui apud episcopos consueti munii sunt, Sasimis 
est, fugam animo concepisse. 

Ὁ 0b: πατὴρ πολὺ μὲν ἣν ἀντιθολῶν αὐτὸν (69) 
τὰ Σάσιμα δέχεσθαι" ἀλλ᾽ 
ετύγχανε, δεύτερον ποιεῖτα: ἀνθ᾽ ἑαυτοῦ ἐχεῖνον τῇς 


σχόποις, ἐν τοῖς 
ἀλλ᾽ ἅμα τῇ χειροτονίᾳ τὸ 


ἐπειδὴ τοῦ σχοποῦ ἀπ- 


Ἐχχλησίας (05) Ναξιανζοῦ ἀνελέσθαι τὴν ἐπιμέ 


Καὶ τυῦτο ἔπραττεν οὐ νουθεσίᾳ μόνον, ἀλλ᾽ ἤδη 


(47) Cod. Or. P. et Colb. 1, ἐντεῦθεν ἐξήφθη, hinc 
accensa est. 

(48) Πίστιν deerat, sed in versione sua Billius 
restituit; sic volunt alii edit. nec non et Codd. P. et 
Colb. 1. 

(49) In cod. P. desunt το verba: χαὶ τῶν oi- 
χείων ἀποστερούμενος. 

(90) Cod. Or. hahere videtur χαινο 
ciens. Cod. P. τὸ σχῆμα. 

(54) Cod. P. addit, πλὴν τοῦ Γρηγορίου. 

(52) Προσάγει χειροτονίᾳ" re: idit billius, electio- 
ni admovet, quod nihil ecclesiasticum sonat. Sie pas- 
sim per χειροτονίαν electionem intelligit ;; Combefi - 
sius vero, quem sequimur, numum impositionem, 
consecrationem, 

(93) Cod. P , λαοφόρου. 


ἢσας, ref[i- 


animarum cura moverentur : re autem 
nimirum res turpes et 


nec ordinationem, neque quidquam 
peregisse : verum simul 


opponitur : adeo ul deinceps de oppidis quoque 
inter. utrosque controversia moveretur, inler se 
contendentes, utri potius metropoli ea asserenda 
essent, Atque hinc contentio exorta. est : lioe. qui- 
ipsa, propter 
faelas honestis. nominibus 

At vero magnus Basilius, novo atque inusitato 
exemplo suis oppidis spoliatus, episcopum Sasimis 
censtituere. proponit, ut, quod abscissum erat, 
commune faciens, detrimentum. aliunde aeceprum 
hae ratione 


obfirmata , 


sarciret ; simulque regione episcopis 
Ecelesiariin administrationi melius 
consuleret, Nemo porro ei ad moderandas. episco- 
patus zecens ereati habenas Gregorio commodior 
firiniorisque animi videbatur. Ac proinde consilio 
cum viri admirandi patre habito, invitum hominem 
2c repugnantem pontificali gratia consecratum, ejus 
Ecclesie elavo admovet; ae res quidem opere per- 
ficitur. Ceterum ille, ut spe diximus, tranquillita- 
lem, negotiorumque immunitatem sibi propositam 
habens, angebatur animo, permolesteque rem hujus- 
modi ferebat, sibi ipsi animum attentum habere, ac 
privatam vitam colere necessarium esse existimars, 
Hoc accedebat loei incommioditas , utpote procellis 
urbicisque tumultibus pleni. Sasimorum enim oppi- 
dum in regis et militaris. vie medio situm, ae 
veredariorum equorum stationes habens, prieter- 
euntium tumultibus undique perstrepit et agita- 
tur; atque. ingentem quidem molestiam. hominibus 
lranquillie vitze. studiosis gignit, fructum. autem 
atque utilitatem ne minimam quidem propemodum 
offert. Quod. cum ille perspiceret, ad :egrotorum 
domicilium confugit, ministerio verbisque paternis 
morbi difficultatem gravitatemque leniens : ac 
philosophize | exercitamentum — tempus | illud 
aliud. eorum 
atque episcopus ordinatus 


sibi 


lic vero pater multum quidem diuque eum, ut 


Sasima Leueret, obseeravit, Cum autem quod. pro- 


ponebat minime assequi posset, hoe secundo egil, 
ut prose ille Ecclesie Nazianzen:e curam adiini- 
strationemque. susciperet, Ad eamque rem, nom 


(54) Δονεῖται τοῖς 
mus ex. cod. 
εἴτις. 


(55) Colb. 1, 


παροῦσι, hoc verba. restitui- 
Colb. 2 quie reddidit in. versione sua 


et cod, Or. Ταῦτ᾽ ἰδών. Combef , 


ταῦτ᾽ οὖν ἰδών. 
(56; Colb. 1, τὸ δυσανθές. Cod. Or., τὸ δυτ- 
αχϑές 
(8) Colb. P., φιλοσοφίαν τῶν χα:ρῶν. 
(58) Colb. 4 et 2, Λέγεται γοῦν. Cod. Ογ., Λέγεται 
à οὖν. 
(39) Sic cod. Or. in edit, χειρονοτονίαν. 
(50] Colb. 2 habet tantum τῶν συνήθων τοῖ: Xact- 


οἷς. 
(6l) Codi. Or. et P. τὸ δράσειν. 
(03) Αὐτόν deest in cod. Or. 

(65) 'Ezx.tncíac deest in cod, Or. 


271 ViTA S. GREGORII THEOLOGI 272 


2dmonitionem tantum et cohortationem afferebat, 
sed jam etiam imprecationem quamdam admiscebat, 
ex senectutis contemptu proficiscentem, IHic autem 
simul quidem et vitam nullis occupatonibus inter- 
pellatam sibi procuraas, et magui momenti rein 
€sse ceensens morem patri gerere, his verbis eum 
alloquitur : « Pater, tametsi mihi molesta sunt qux 
imperas, in gratiam tamen tui haudquaquam recuso. 
Nazianzi curam suscipio. lloc tamen velim sancta 
nua religiosissimaque prudentia cognoscat, nulla 
ratione fieri posse, ut te ex hae vita subtracto Ec- 
clesiam retineam. » Przeveniens igitur pater : « [ta 
sane, inquit, o fili, mihi viventi scipionis vice esto, 


senectutem meam sufluleiens, paternisque precibus vicissim fultus. Cum 


animi arbitratu res tuas constitue, » 


His auditis, assiduus ipsi adlierebat , 
$ime curans tum ipsius canitiem , jam ad centesi- 
mum annum accedentis, tum matris senectutem, 
non multum ab ea ztate distantis ; quorum uterque, 
ut probabile est, magna eura et a labore requie 
opus habebat, presertim jam defuncto Ciesario, et 
Gorgonia sorore sanctissima femina, atque ambobus 
3d vitam senii expertem zternamque beatitudinem 
translatis, quos etiam funebribus orationibus deco- 
ravit, solus relictus senectutis solatium, infirmitatis 
medieina, piorum parentum, si ita loqui fas est, 
melior successio, abundeque ampla majoribus suis 
gloria ad propagandam eorum memoriam, et cum 
orbis incolumi statu porrigendam. Ecquis aulem 
inajori pietatis laude domesticis profuit, scientia 
et pietate domum moderans, velut optimus quis- 
piam procurator, qu: cuique commoda erant, distri- 
buens, cognatis, amicis, famulis, hospitibus : atque 
ita rursus Ecclesi negotia administrans, ut ejus 
pascendi gregis ratio omnibus velut recta amussis 
proposita esset? Commode autem a Paulo dictum 
est: Si quis domesticis preesse nescit, quomodo 
Ecclesie Dei curam. habebit 91 Ὁ Etenim. qui. unum 
prudenter rexerit, hic utique et domum servare 
queat: qui autem domum, idem et Ecclesiam : qui 
rursus Ecclesiam, is et civitatem. Nam et domus, 
contracta quedam. respublica est: et. civitas, per- 
fectior quzdam. domus descriptio. Ejusdem enim 
scienliz est, el mulios, et paucos , aut unum ser- 
vare : nec in totum et universum, sed sola quanti- 
tatis ratione hujusmodi res inter se differunt. 

Enimvero cum Gregorius pater (sic enim ipse 


?7 | Tim. rir, 5. 


(6 ἢ Codd, Or. P. et Colb. 1, διατίθει. 

(65) Combef. γηρωχομῶν. 

(66) Cod. Or. P. et Colb. 1, μετηλλαχότος, cum 
dejunctus [ue orit Caesarius, vel vitam mutaverit. 

(91) lta codd. Or. et P. ; in edit, ἀποληφθείς, 

(68) Cod. P. in not. marg. χυχλεύειν, διὰ p.xxpó- 
θεν γυρεύειν. 

(69) Cod. P. συμπαρατείνεσθαι. 

(10) Cod. Or. τῶν οἴχων. 

(171) Cod. P. προσεικόντως, el in not. 
ὁμοίως ἣ πρέτον. 


17 


marg. ἐφ᾽ 


τὰ προσταττόμενα, 


A χαὶ ἀράν τινα προσμιγνὺς ἐκ πρεπθυτιχῆς ὀρμωμε- 


νὴν ὀλιγωρίας. Ὃ δὲ, τό τε ἀπερίσπαστον ἑαυτῷ 
διοιχούμενος, χαὶ τῷ πατρὶ πειθαρχεῖν μέγα χρίνων, 
φησὶ πρὸς αὐτόν" « Ὦ πάτερ, χἂν ὅτι δυσχερῆ pot 
ὅμως δὲ σὴν χάριν οὐχ ἀνανεύω. 
Δέχομα: τὴν φροντίδα Ναζιανζοῦ. Γινωσχέτω δέ σου ἣ 
ἱερὰ xa θεοφιλὴς σύνεσις; ὡς οὐχ οἷόν τέ με, σοῦ τοῦ 
As βίου χωριζομένου, τῆς "ExxAnotag ἀντέχεσθαι. , 
Υποφθάσας οὖν ὁ πατὴρ, « Ἐμοὶ μὲν, ἔφη, ὦ παῖ, 
ζῶντ: βαχτηρία γενοῦ, τὸ γῆρας ὑποστηρίζων, xol 
ταῖς πατριχαὶς εὐχαῖς στηριζόμενος. Τελευτήσαντος 
δὲ, ὡς ἂν ἢ σοι φίλον, διατίθεσο (64) τὰ πράγ- 
ματα. » 
aulem e vita exeessero, pro 


preclaris- p. Τούτων ἀχούσας, προσέμενε γηροχομῶν (65) &pt- 


στα αὐτόν τε ἤδη ἑχατὸν ἕτεσι πλησιάσαντα, χαὶ 
τὴν μητέρα τούτων βραχύ «t ΩΣ ΕΘ ΡΣ πολλῆς, ὡς 
εἰχὸς, θεραπείας. xal ἀναπαύσεως χρήζοντας, xaX 
μάλιστα ἥδη Καισαρίου τὸν. βίον μετειληχότος (06), 
χαὶ Γοργονίας τῆς ὁσιωτάτης ἐν γυναιξὶν ἀδελῴῇῃς, 
ἀμφοτέρων μετατεθέντων πρὸς τὴν ἀγήρω ζωὴν xax 
ἄληχτον εὐδαιμονίαν, οὃς xaX λόγοις ἐπιταφίοις ἐτί- 
μησε, μόνος ἀπολειφθεὶς (07) γήρως παραμυθίά, 
ἀσθενείας ἰατρεία, γονέων εὐσεδῶν, εἰ μὴ μέγα εἰ- 
πεῖν, ἀμείνων διαδοχὴ, καὶ ἀρχοῦσα τοῖς προγόνοις 
εὔχλεια, ὥστε αὐτῶν δολιχεύειν (68) τὴν μνήμην, xot 
τῇ συστάσει τοῦ xócuov συμπαρεχτείνεσθαι (69). Τίς 
μὲν οὖν ias aoi θυ: οἰχείων bw E peii. 


γενέσι, φίλοις, codici τῆς "ERXMÉ 
σίας οὕτως, ὡς χανόνα premier ἅπασι τὴν 
ἐχείνου ποιμᾶντικὴν ; Προσηχόντως (71) δὲ εἴρηται 
τῷ θείῳ Παύλῳ: Εἰ δέ τις τῶν οἰκείων (12) προ- 
στῆγαι οὐκ οἷδε, πῶς "ExxAnclac Θεοῦ ἐπιμειλή- 
σεται; Ὁ γὰρἕνα (13) παιδαγωγήσας μετὰ συνέσεως, 
οὗτος δήπου xa οἶχον σώσειεν (74): ὁ δὲ οἴχον, χαὶ 
Ἐχχλησίαν" ὁ δὲ Ἐχχλησίαν, χαὶ πόλιν. Oixóg τε γάρ 
ἔστι πολιτεία συνεσταλμένη᾽ xaX πόλις ἂν εἴη οἴχου 
τελεωτέρα (18) περιγραφῇ. Τῆς δὲ αὐτῆς ἐπιστήμης 
πολλούς τε σώζειν xai ὀλίγους, ἣ ἕνα, καὶ οὐ τῷ 
ὅλῳ xoi παντὶ, ἀλλὰ τῷ ποσῷ μόνῳ (76) διαφέρει τὰ 
τοιαῦτα. 


Τοῦ δὲ πατρὺς αὐτῷ (11) x ρηγορίου (οὕτως “ἀρ 


e 
e: 


(72) Cod. Or. τῶν ἰδίων, privatas res. Cod. 
δέ τι, τὸν ἴδιον av 

(15 3)LGoft: Or. Ὁ δὲ ἕνα. 

( ὭΣ Ei: ó δὲ olxor καὶ ἔκκι1ησίαν" ὁ δὲ 
ἐκκηησίαν' καὶ πόλιν. Hec reddiderat. Billius, et 
restituimus ex consensu antiquorum edit. el om- 
nium codd. manusc. 

(75) Col. P. τελειοτέρα. 

(16) lu. edit. πόνῳ, sed cod, omnes volunt pó- 
νῳ. 

(11) CoJ. Or. babet αὐτοῦ. 


τὸ 

χαὶ αὐτὸς ὠνομάζετο 
μήσας τὸν πατέρα λόγοις ἐπιταφίοις, τὴν τε θεοφιλῆ 
μητέρα Νόνναν ἐγχωμιάσας ἔτι ζῶσαν' ὅσιά ys 
ποιῶν χαὶ οἷα cixbg τὸν φιλοπάτορά τε xaX φιΣομή- 
τορα, χαὶ φιλόχριστον, χαὶ ἀντιλαμδανόμενος αὑτῆς 
ἐν χηρείχ xoi πολιᾷ βαθείᾳ δεομένης ἐπιχουρίας τε 
xai ἀνέσεως, μετὰ τὴν αὐτῆς τελευτὴν τῆς Ἔχχλη- 
clag ὑπανεχώρησε xai χαταλαθὼν τὴν Σελεύχειαν, 
τῷ παρθενῶν: τῆς πανάγνον Θέχλης ἐνδιαιτᾶται (T8), 
χαιρὸν ἐνδιδοὺς (79) ἐπίσχοπόν τινα χαταστῆναι 
Ναζιανζοῦ. Ὡς δὲ ὑποστρέψας ἐν τοῖς ὁμοίοις ἦν, 
μήτε ποιμένος προθληθέντος, xai τοῦ λαοῦ μετὰ δα- 
χρύων αὐτὸν ἱκετευόντων, οὐ χάμπτεται πρὺς τὴν 
αἴτησιν, ἀλλ᾽ ἔμενεν ἀχλινὴς, οὐχ ἧττον fj δρὺς (BO) 
πρὸς ἐμθολὰς ἀνέμων ἀτίναχτος. 


Ὃ δὲ αὖ μιχροῦ (81) παρέδραμε (82) τὴν ἐμὴν 
μυήμην, μέγιστον ὃν, τοῦτο ὑμῖν διηγήσομαι, 

γῳ γε εἰς εὐφημίαν οὐκ ἔλαττον ἣ ὑμῖν εἰς εὐεργε- 
οαἰαν. Πᾶν γὰρ χαλὸν xal ζηλωτὸν δήπου «b δὲ im 
λωτὸν xai ποριστιχὸν ἀρετῆς " ἡ δὲ πρὸς Θεὸν φέρε: 
ποὺς ἑπομένους. ρῶν ὁ μέγας Βασίλειος τοὺς λω- 
θουμένους (85) ἀδελφοὺς λίαν μὲν ἐλεεινοὺς χαὶ συμ- 
παθείας ἀξίους, ἥκιστα (84) δὲ οἰχτειρομένους,. χαὶ 
ὡς ἄγος (85) τι, χαὶ μίασμα, καὶ ἀποτρόπαιον τὸ 
πολλοῖς ὄντας δι᾽ ἀμάθειαν xaX μιτανθρωπίαν, xat ε 
ἔννοιαν τῆς φύσεως ἐλθὼν, βουλὴν προτίθεται εὐσε- 


if: 


65, xaY τῆς ἐχείνου φιλαδελφίας ἀξίαν. Οἴχους παμ- 
μεγέθεις ἀναδειμάμενος, xa προσόδους ἐτησίας (8G) 
τάξας, ἃς ix τῶν εὐπόρων περιεποιήσατο, προτρέ- 
Ψψας συνέσεως λόγοις πρὸς τὴν ἐπίδοσιν, πάντας τοὺς 
ἀσθενεῖς εἰς ταὐτὸν ἤθροισε, φροντιστήρια ταῦτα χα- 
λέσας πτωχῶν. Τούτων συνεργὸς xai συναγωνιστὴς 
ὑπῆρχε Γρηγόριος, χαθὰ δηλοῖ ὁ περὶ φιλοπτωχίας 
λόγος, ὅσην περὶ τὸ πρᾶγμα σπουδὴν Βασιλείῳ τῷ 
ξγάλῳ συγκατεθάλετο, μεγίστην δείξας τῶν ἐντο- 
“λῶν πτωχοτροφίαν, χαὶ τῆς τοῦ Θεοῦ μεγαλειότητος 
χαὶ φιλανθρωπίας ἀξίαν. ᾿Αλλὰ τοῦτο μὲν εἰς τοσοῦ- 
πον, ὅσον τοῦ μὴ δόξαι παραλελεῖφθαι τοσοῦτον χατ- 
ὀρῦωμα. 


AUCTORE GREGORIO pPRESUYTERO. 
) τὸν βίον μεταλλάξαντος, τι- A YOCabatur) ex bac vita inigrasset, funebris orationis 


27 


eum honore affecit, Deoque dilectam matrem Non- 
nam adhue viventem laudibus prosecutus est ;. pie 
id quidem faciens, atque ut hominem. decebat, et 
patris, et matris, el Dei amantem, ipsiusque curam 
omplectens, in viduitate et profunda canitie summa 
ope et quiete opus habentis. Post cujus excessum 
ex Ecclesia se proripuit, Seleuciamque profectus , 
in castissimae virginis Thecle parthenone. commo τ 
ratus est ταν videlicet , interim dum ipse abesset , 
episcopus quidam Nazianzeni urbi pravficeretur. Ut 
autem Nazianzum reversus es!, eodem statu omnia 
reperit, nec pastorem ullum: institutum : ac quan 
vis plebs cum lacrymis ipsum obseeraret , precibus 
timen minime flectebatur, sed firmus et immobilis 
manebat, nou secus ac quereus qua nullo ventorum 
impetu. coneuti polest. 

Quod autem mihi pene memoria effluxit, hoc Jai 
commemorabo, utpote maximum momentum habens, 
tam illi ad laudem, quam vobis ad utilitatem. Quid- 
quid enim honestum et praeclarum est, id quoque 
a mulationem gignit : quod autem zemulationis stu- 
dium gignit, iem etiam ad comparandam virtutem 
confert : virtus porro sui studiosos ad Deum ducit. 
Maguus itaque Basilius fratres leprze lue infectos, 
licet admodum  calzmitosos et. commiseratione di- 
gnos, mininia ltàmen miseratione animos hominuin 
permovere , imo etiam plerisque, qua erant stolidi- 
tate et iinmanitate, velut nefas quoddam et piaca- 
lum, horrendumque spectaenlum haberi perspiciens, 
naturique humanze conditionem. animo. reputans, 
pium consilium dignumque ipsius charitate destinat 
et proponit, Amplissimis enim zdibus exstructis , 
annuisque proventibus constitutis, quos ἃ divitibus 
et copiosis hominibus solerti oratione ad largitio- 
nem impulsis collegerat, segrotos omaes in unum 
coegit, pa'nperum gymrasia ac sacras domos hec 
loca appellans. Huie ea in re adjutor laborisqve 
particeps fuit. Gregorius. Ex ea quippe, quam de 
pauperum amore habuit, oratione (88), liquido con- 
stat quaato studio in eam rem cum Basilio incubuc- 


i — omnium mandatorum esse ostendens, alendorum | pauperum studium, Deique magnificen7 
da et benignitate dignum. Atque hie quidem hactenus : ne adeo praeclarum facinus praetermisisse vi- 


deamur. 


χαταστρεφομένης τὰ τοῦ Θεοῦ ὀχυρώματα, τῷ πρὸς 


τοὺς ἀπλουστέρους, 


is 
ἀπέθειαν ὑποτπάσασθα: 
ΜΕῚ 
D 
A aS US EUER 
τὸ ἅγιον Πνεῦμα δογματιζούσης, ἐπεφύη, οἷον ἐξ 
ὕδρας τινὸς νεοθαλὴς χεφαλὴ, τῶν πνευματομάχων ἢ 


μὲν τὸν Υἱὸν εὐγνωμονοῦσα, xax. ἴσον 


(18) Cod. P. ἐνδιαττεται. 

19) Codi. Colb. 4. P. et Or. καιρὸν διδούς. 

(80) Cod, Or. ἣ δρῦς $t. ὃ 

(81) Cod. P. μιχρόν. 

(82) Cod. Or. προέδοαμε mox in cod. cod. er cod. 
P. deest μέγιστον ὄν. 

(35) Ita codd. Colb, 1, 2, et Or. [n edit. λελωθου- 


Ariana vero hzresi jampridem Ecclesiam oppri - 
mente, imperatoriaque manu ac potentia, Dei prz- 
sidia subvertente (ea scilicet ratione , quod simpli- 
ciores ad impietatem furtim abstraheret), magnum τ 
que Deum Patrem , et parvum Filium, et Spiritum 
sanctum creaturam aflfirmante ; exortum est, velit 
ex hydra quadam, novum caput, hostium Spirits 
sancti haeresis, de Filio quidem candide sentiens, δῦ 


μένους. Cod. P. λωβουμένους καὶ βλαπτομένους, 
(84) Cod. P. οὐδαμῶς. 
(SZ) Cod. P. βδέλυγμα. 
(86) Cod. Qv. αἱτησίας. 
(87; Cold. Or. et P. 'Agziavrs. 
(88) Orat. xiv, p. 257. 


273 


VITA 


S. GREGOR!I THEOLOGI 


916 


Verbum Patri co:quale statuens, c»terum Spiritum A τῷ Πατρὶ τιθεμένη τὸν Λόγον, τὸ δὲ Πνεῦμα τὸ ἅγιον 


sanctum. blasphemis verbis impetens, idque bifa- 
riam. Alii enim creaturam aperte ipsum asserebant : 
alii nec ereaturam, nee Deum, sed liberum, quos 
proinde Semiarianos ille vocabat, nomen scilicet 
"orum opinioni congruum et appositum ipsis impo- 
nens; quippe qui ita Filium in honore haberent, 
ut interim Spiritum sanctum aspernarentur. 

Igitur hujusmodi contentione per totam Romani 
imperii ditionem gliscente, wagisque etiam Byzan- 
tii vigente ae obtinente, Dens eos, qui pestifera hae 
doctrina exstinguebantur, miseratus , sanctum Gre- 
gorii Theologi spiritum excitat **, ac velut ad Moy- 
sem ait?? : Videns vidi afflictionem populi mei, quiin 
AEgypto est. ( /Egvptus autem. Hebrzorum quidem 
lingua tenebras souat, nunc vero offusam ac deti- 
nentem bzresum caliginem siguificat), et. gemitum 
eorum audivi , atque ad. eos liberandos descendi. 
Quocirca nunc veni ; in Egyptum te mittam, Atque 
liac coliortitione permotum, Spiritusque sancti nu- 
inue impletum, Byzantium mittit, ut. pro Spiritu 
dimicaret. Protinus igitur ille, magno illo luminari 
Basilio ipsius cupiditati alacritatique. quasi faces 
quasdam subdente, atque ad spiritualia certamina 
ipsum inungente , aliisque. compluribus episcopis , 
priieipisque urbis civibus, fidei pietate przeditis, ab 
eo obnixe contendent?ous, ut ipsis auxilio egenti- 
bus malorum se depulsorem praeberet, Constantino- 
polim venit, terrena quidem omui substantia et luxu 
ac divitiis carens, exterum Spiritu plenus, Exce- 
ptus autem a quibusdam, el generis et pietatis af- 
Énitate cum eo conjunctis, Ecclesiam offendit, quasi 
imalum navis in monte, aut quasi signum in colle, ut 
prophetze* verbis utar, lioc est, numero perexiguam 
atque obscuram (quod videlieet piis viris libertas 
omnis ab eo qui imperium tenebat, sublata essel) , 
eacras etiam omnes ereptas :edes, ac per viin occu- 
pates, Una sanetze Anastasii zedieula orthodoxis pa- 
tebat, fortasse etiam quia propter ambitus et cir- 
cumscriptionis angustiam conteinptui. habebatur : 
spexere. 

Confestim itaque ipse, Davidis eujusdam more , 
aid prelium se comparat, firmisque ac solidis argu - 
mentis, quasi funda rotato lapide, Philisihiea do- 
qmata petens, piis hominibus pie libertatem reducit, 
«quotidie novam. aliquam copiarum. suarum acces- 
sionem faciens, Deoque eos, qui adversus veritatem 
male insurrexerant, captivos adducens, Perexiguo 
ilaque temporis exacto curriculo tantum multitu- 
dini inerementum attulit, ut nulla jam cum priori 
rerum slatu comparatio relinqueretur ; atque hic 


985 Dan, xim, 45. 5" Exod. 11, 7 et seq. 
, 
9) Codd. Or. et P. ἐχεῖνος ἑτοίμως" Colb. 1, 
89) Codd. Or. et P. £ ς μως" Colb. 1, et 
;0mb. ἡπμιαρείους ἑτοίμως ὠνόμαζε" Colb. 2, ἐτύμως 
C Ι ἐν D 3 iS ES D 
ὠνόμαζε. 
(90) Cod. P. 
(91) lta. codd, f 
qi» Ῥωμσίων. 
(52) Τοῦ, Deest in €olb. 


εἰπών. Mox ὡς d in cod, Or. 


. Or. et Colb. 1 et 2. In edit. τὴν 


1; mox idem et cod. Or, 


DISQOXXY, 


βλασφημοῦσα, xal τοῦτο διχῶς. Οἱ μὲν γὰρ χτίσμε 
φανερῶς ἐδογμάτιζον, οἱ δὲ οὔτε χτίσμα οὔτε Θεὸν, 
ἀλλ᾽ ἐλεύθερο»: οὃς Ἡμιαρείους (89) ἐχεῖνος ὠνόμα- 
ζξ, πρέπουσαν τῇ δόξῃ αὐτῶν τὴν προσηγορίαν ἐπει- 
πών " ὡς τιμῶσι μὲν (90) τὸν Υἱὸν τὸ δὲ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον ἀτιμάζουσι. 

Τῆς οὖν τοιαύτης ἔριδος πᾶσαν ὑπολαδούσης τὴν 
ὑπὸ Ῥωμαίους (91) ἀρχὴν, πλέον δὲ τοῦ Bütoor ioi 
χαταχρατούσης, ἐξεγείρει ὁ Θεὸς τὸ πγεῦμα τὸ 
ἅγιον. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, ἐλεήσας τοὺς ἀπολ- 
λυμένους ὑπὸ τῆς φθοροποιοῦ τῆσδε διδασχαλίας * χαὶ 
οἷον πρὸς Μωῦσέα φησίν - ᾿Ιδὼν εἶδον τὴν κάκω- 
σιν τοῦ κοῦ μου τοῦ ἐν Αἰγύπτῳ (σκέτος δὲ f 
Αἴγυπτος λέγεται τῇ φωνῇ τῶν Ἑθραίων “ δηλοῖ δὲ 
νῦν τῶν αἱρέσεων τὸν χατασχόντα ζόφον), xal τοῦ 
στεναγμοῦ αὐτῶν ἤκουσα " καὶ κατέδην τοῦ (93) 
ἐξεϊέσθαι αὐτούς. Καὶ γῦν δεῦρο ἀποστειϊῶ σε 
εἰς Αἴγυπτον. Καὶ τοιαύτῃ παραχελεύσει κινήσας 
τὸν ἄνδρα, εἰς τὸ Βυζάντιον ἀποστέλλει πληρώσας 
Ὃ oi 
09 τοῦ μεγάλου φωστῆρος τὴν ὁρμὴν 
τείνοντος, χαὶ πρὸς τοὺς πνευματιχοὺς 


P τα ἵνα ὑπερμαχήσῃ τοῦ Πνεύματος. 
τίχα, Βασιλείο 

αὐτῷ συνεπιτεί 
ἀγῶνας ἀλείφοντος, ἄλλων τε πλείστων ἀρχ!ερέων, 
χαὶ τῶν πιστῶν τῆς βασιλίδος ἀντιθολούντων αὐτοῖς 
ἀλεξίχαχον (95) γενέσθαι χρήζουσιν ἐπιχουρίας «T 
βασιλίδι παρὴν * ὕλης μὲν ἁπάσης, xoi τρυφῆς xol 
πλουτου ἄπορος, ἀλλὰ Πνεύματος πλήρης. Ὑπεδέχθη 
0t παρὰ συγγενῶν χαὶ τὸ σῶμα xol τὴν εὐσέδειαν, 
εὗρε δὲ τὴν Ἐχχλησίαν, ὡς ἱστὸν ἐπ᾽ ὄρους, ἣ ὡς 
σημαίαν ἐπὶ βουνοῦ, προφητικῶς εἰπεῖν, βραχεῖαν, 
χαὶ εὐαρίθμητον, χαὶ λανθάνουσαν, διὰ τὸ πάσης 
παῤῥησίας ὑπὸ τοῦ χράτους ἀποστερεῖσθαι" οἴχους 
ὃὲ ἱεροὺς ἅπαντας διηρπασμένους, xal βίᾳ χατεχομέ- 
νους. Μόνη δὲ ἡ ἁγία ᾿Αναστασία ποῖς ὀρθοδόζοις 
ἀνεῖτο * τάχα μὲν καὶ αὕτη χαταφρονηθεῖσα διὰ σμι- 
χρότητα περιγραφῆς, ὡς εἰδεῖεν ἂν οἱ θεασάμενοι τὸ 
παλαιὸν αὐτῆς τέμενος. 
quemadmodum — norunt, qui velus hoc fanum con- 
Εὐθὺς οὖν αὐτὸς, ὥσπερ τις Δαθὶδ, παρατάττεται * 
σφενδονᾷ τὰ ἀλλόφυλα δόγματα λόγων στεῤῥότη- 
τι, καὶ τοῖς πιστοῖς πιστῶς ἐπανάγει τὴν παῤῥη- 
αἱ χαθ᾽ ἡμέραν προσλαμβάνων, xoi αἰχμαλωτί- 


χαὶ c 


ζων τῷ Θεῷ τοὺς χαχῶς ἑἐπαναστάντας τῇ ἀληθείᾳ. 
Ολίγου τοίνυν χρόνου διαδραμόντος (94), τοσαύτην 
τοῦ πλήθους τὴν ἐπίδοσιν ἐποιήσατο, ὡς μὴ εἶναι 
ταῦτα (95) συγχρίνειν τοῖς πρότερον " χάνταϑθα (96) 
τὸ ἱερὸν τελειοῦσθαι γράμμα" Ὁ οἶκος Δαδὶδ "ἐπο- 
ρεύετο, καὶ ἐμεγαιϊύγετο" ὁ δὲ clxoc Xaov ἐπο- 


T. 


ἀποστείλω σε. 

(95) Cod. Ῥ. in not. marg. ἁποχωλυτιχὺν τῶν χα- 
xov, ipsos a malis prohiberet. bDillius vertit ἀλεξίχα- 
xov, quasi Herculem quemdam Alexicacum sepraberet. 

(94) Cod. P. παραδραμόντος. 

(95) Colb. 2, ὥστε νὴ εἶναι ταῦπα. 

(96) Colb. 4, ἀλλὰ χἂν ταῦτα. 


2i 
(εύετο, xal ἠσθένει. "Hv ὁρᾷν οὖν 
-2 γριὰ uie » MAS 
τῶν σωζομένων τὴν εὐταξίαν (97). Οἱ μὲν. γὰρ ἤδη 
ἐσαγηνεύθησαν, οἱ δὲ ἔμελλον * oU δὲ, ἤδη τ 
τες, ἄλλων ἧπαν θηρευταὶ χαὶ διδάσχαλο!. 
τοῖς τίς ἂν ἕτερος ἤνεγχε τῶν. μὲν 
ὀργὴν, τῶν. δὲ πέλας τὴν βασχανίαν ; 
ἐπιχουρεῖν, χαὶ ἀγωνιζο 


κω έν - 
ET 
' "NS 

Δρειανῶν τὴν 


πὴμ- 


Οἵτινες, δέον 
» συναγωνίζεσθα:, τοῖς 
χατορθώμασιν αὐτοῦ ἐδυσχέραινον (98), ἔξαμμα τοῦ 
φθόνου τῆς Ἐχχλησίας ποιούμενοι: χαὶ 
«ol; ἴσοις χρατεῖν οὐχ ἰσχύοντες, ἣ οὐ βϑουλάμενοι (99) 
xaxía τὴν ἀρετὴν ὑπερθαλεῖν ἡ μιλλήθησαν. 
facem et incentivum facientes : el eum iisdem. rebus 
Uitem seclere superare contendebant, 

Οὕπω «δὲ τούτου λωφήσαντος τοῦ 43x09, ἐπιρύεται 


τὴν ἐπίδοσιν 
r] , 


Σύρος ᾿Απολλινάριος, ἰδίαν τινὰ -χαινίξζων χαχοδο- 
Saw. Τὴν γὰρ ἐνανθοώύπησιν ἀληθῆ, μὴ δοξάζων, 
σαρχὺς πρόσληψιν χαὶ ψυχῆς ἀλόγου μόνην ἐδίδασχε, 
ψυχῆς νοξρᾶς τὴν οἰχονομέαν. os λλό- 
μος 


εμνόμενος. 
Ἑλλήνων. πα alioa. x 


0i ὧν τὴν τῶν 
πολλοὺς τῇ ποιχιλίᾳ τῶν «λόγων. Παρῆσαν οὖν ἀπαν- 
παχοῦ γῆς. μαθηταὶ τῆς αἱ 
ἀμαθεῖς, ὥσπερ ἀγχίστροις εἰς τὴν 


ἕλχοντες τοὺς 


ἀπώλειαν. Δὖ- 
yov, 
παραχαλῶν, τοὺς μὲν ἐν τῇ πίστει: διαφυλάττων, τοὺς 
ὃΣ ἐπανάγων, ὅθεν i 
πίπτειν ἐν τοῖς τοιούτ 
χώσεως 

διαίρεσις. 


E 
Ütz οὖν ἀγῶνι ὄνσμάχῳ συνείχετο, ἐλέ τιμῶν, 


σου. Οἷα δ᾽ οὖν πέφυχΞ συμ- 
te, τῆς τ 
εἰς δύο υἱοὺς ἐνομίσθη τοῖς ἀπαιδεύτοις 
* T - ^ 

Asi οὖν τῷ δήμῳ προσχ 


fag ὁμολογία σαρ- 


χαθεζομένων τῶν 
φοιτητῶν ᾿Ἀπολλιναρίου, xai ταῦτα τοῦ ὁσίου χατη- 
γορούντων, ἴσχυσεν ἡ ἐπήρεια. Ῥανὶς γὰρ ἐνδελε- 
χοῦσα χοιλαΐνει 


τέτραν. Καὶ ἐπειδὴ τὰ τοιαῦτα τῆς 
T. πολλῶν ἀχοῆς ὑψηλότερα, 


μὴ δυναμένων 39vi£- 
ναι τῆς οἰχονομίας τὸ βάθος, λύχοι μὲν ἐπιστεύοντο" 
ὁ δὲ ποιμὴν ὑπῆρχεν ἐν 
ξεύων. Οἱ οὖν τῆς "A 


τὴν ἀλήθειαν ἐχπα!- 
tíoy δόξης ὑπέρμαχοι, 
ie ὁσίου πάλαι: τὴν ὀργὴν πα- 


ὑποψί ix, 
ὥσπερ 
ςόες (1) ἄγριοι ἘΣΤΕ 
οαθήγοντες (2), προσλαθόντες δὲ καὶ τὴν ἐπαναστᾶ- 
σαν αὐτῷ ταραχὴν χαὶ συχοφαντίαν. ἐχ τῶν δοξαζόν- 
πὼν τὰ ᾿Απολλιναρίου, ἐξάψαντες τὸν δῆμον ψευδέσ! 
λόγοις, λίθοις μὲν τὸν ἄνδρα χατέλευσαν, ὥς ποτε 

Ἰουδαΐο: τὸν Στέφανον " 
γόνασι αἱ βολαὶ (5), Θεοῦ 


μάχην. 


πλὴν γε ἄστοχοι αὐτῶν γε- 


σγέπηντος τὸν ἑαυτοῦ πρό- 


suveriores ipso esse vel. nequirent, 


AUCTORE GREGORIO PRESBYTERO. ?78 
ποιχίλην τινὰ A illud Seripture impleretur : Domus David ibat et in- 


crescebat ; domus autem. Saul. ibat εἰ decrescebat ἦς, 
Ae varium. queindam eorum, qui salutem conseque 
Alii 
jam sagena inclusi tenebantur, alii jamjam capiendi 
erant : alii etiam jam perfectionem adepti, aliorum 
venalores ac magistri erant, Vernm enimvero quis 
alius hine Arianorum iram , iine propinquorum in- 
vidiam ferre potuisset ? Qui quidem, cum ipsi opem 
ferre ac deeertantem adjuvare deberent, ipsius recie 
factis offendebantur, Ecclesi: incrementum livoris 
vel nollent, vir- 


bantur, lepidum. ordinem: cernere erat. eni 


Nondum hoc malum sedatum erat, eum exortus 


p Apollinarius Syrus peculiarem quamdam et novani 


heresim in lucem ellert.. Christum enim liaudqua- 
quam vere factum hominem sentiens, carnem lan- 
tim animamque rationis expertem ah eo assuinptana 
esse docebat, animam intelligentia preditam. ab 
ipsius humanitate abscindens. Cumque profana eru- 
ditione. excellere, multos. verborum lenocinio ir. 
fraudem inducebst, Aderant igitur ub que terrarum 
heresis. discipuli, imdoctos homines quasi hamis 
quibusdam in exitium trahentes, ursus igitur dif- 
fieili certamine constrietus. tenebatur. Gregorius , 
arguens, increpans, obseerans?, alios in fide retinens, 
alios. eo unde exciderant reducens, Ut autein in h» 

jusuodi rebus aecidere solet, perfecte incarnationis 
confessio ab imperitis ita accepla est, quasi Chri- 
stus in duos filios divideretur. Ac proinde Apollina- 
rii discipulis nunquam non plebi assidentibus, pium- 
que virum accusantibus, vim liabuit calumnia. Gutta 
enim continenter decidens cavat-lapidem. Et quo- 
niam hujusmodi dispetationes vulgi captu sublimio- 
ves erant, quippe quod incarnationis divinz pro- 
funditatem assequi non posset : idcirco lupi fide et 
auetoritate apud multitudinem valebant :. pastor 
contra, veritatem docens suspicione laborabat. Quo- 
cirea Ariane sententia: propugnatores, qui velut 
apri truculenti iram suam jampridem adversus san- 
clum aeuerant, accedente jam eo tumultu et caluin- 
nia , qu: ipsi ab. Apollinarii asseclis conflata erat, 
falsis sermonibus inflammata plebe, lapidibus lhiomi- 


nem, quemadmodum olim Judei Stephanum 5; inseciantur. Verum Deo iiliteir, suum | causieque. sua 


defensorem tegente , 


cay βήματι, ὥς τινα ταραχῶν xa στάσεων αἴτιον. "C 
εἰ Γρηγό- 
οιος περὶ τοιούτων ἐχρίνετο, ὁ χαὶ τῆς τῶν ἄλλων ὁ 


τῆ: ἀναλγησίας ! ὦ ἰσχύος (4) τοῦ ψεύδους, 
?Yhs 

τε xal ἀταξίας ἡπιώτατος ἰατρὸς, ὁ τῆς εἰρήνης 3ρα- 
θευτὴς, ὁ Χριστοῦ μαθητὴς, τοῦ πράου xai ταπεινοῦ 
καὶ νομοθετοῦντος τὴν Ex 


: M Reg. ταν ? IL Tim. iv, 3... * Act. vir, 58. 


(97) Colb. 1, τὴν ἀταξίαν. 

(98) Cod. Or. ἐδυσχέρανον. 

(99) Cod. P. οἷον βουλόμενοι, superiores ipso esie 
sequirent quomodo vellent. 

(4) Cod. P. Scc, et in ποῖ. imsrg. χοῖροι, 


frustra in eum saxa conjecerunt. 
Συλλαδόμενο: δὲ αὐτὸν, τῷ τοῦ ὑπατιχοῦ παρέστη- D 


Tum vero correptum ipsum ad consulare tribuna! 
sistunt, velut. quemdam tunultuum et seditionum 
auctorem. Ὁ stuporem admirandum! o vim mendacii 
iusignem, si. Gregorius de his rebus causam dicet 
dm habebat ; ille, inquam, etiam alienz irz et per- 
turhationis lenissimus medicus, ille pacis arbuer, 
ille Christi, mansueti et humilis, mansuetucinem- 


4) Cod. P. πα ροξίνοντες, 
" (5) Combef. αἱ βουλαί, irrita fuerunt orum const 
ia. 


(4) Cod. Or. ὦ τῆς ἰσχύος! 


279 


ViTA S. GREGORII THEOLOGI 


τοῦ 


- 


que nobis lata lege promulgantis, discipulus ! At A τηλικούτοις χαλεποῖς συνεχόμενος, Exciya ἐφρόνει « 


vero ipse, tametsi tot tantisque rerum acerbitatibus 
premeretur, hxe tamen sentiebat ac proloqueba- 
tur propter nomen tuum, Christe : Etiamsi ambula- 
vero in medio umbra mortis, non timebo mala, quo- 
niam tu mecum es*. llinc igitur a judice sine verbe- 
ribus et tormentis dimissus est, marlyr sine pericu- 
lis, et sine vibicibus laureatus , cum hoe unum 
praestitisse, ut eu animo et volustate perferret, quae 
ipsum pati Christus minime perinisit. 

Hujusmodi itaque certaminibus clarissime perfus- 
etus, jam apud omnes clarus erat, beatusque, tum 
ob liberam ver: doctrine promulgationem, tum ob 
virtutem, totque exantlatos labores censebatur : il- 
lustris etiam et conspicuus ob keclesix: multitudi- 
nem. Quo factum est ut Petrus, magnie urbis Alexau- 
drinz? episcopus , egregiique illius Athanasii in pa- 
storali niunere. successor, ad. Gregorium Mgnum 
seripserit, Constantinopolitanz Ecclesie imperium 
ei confirmans, Et quidem rectissime et :quissime, 
eum episeopum esse, cui labores ante impenderat, 
quam ad dignitatem perveniret, thronumque , non 
liumano favore, sed. pro sudorum  primio et mer- 
cede acceperat. Quanquam autem rerum ab eo ge- 
starum copia repente in animum subiens orationis 
seriem perturbat, ae velut in reciproca fluctuum 
agitatione, sequentium impetus priora obruit : quo- 
niam tamen ad dicendum semel aggressus sum, uon 
prius abseedam quam ad finem pervenero, Gregorii 
Deum infirmitatis me» opitulatorem assumens, va- 
stramque humanitatem et facilitatem intuens. 

Erat in regia civitate Maximus quidam, genere 
JEgyptius, moribus barbarus, novus qu'spiam Jan- 
nes ὃ, adversus Gregorium, velut adversus Moysem, 
aciem instrueus. Hie, eum cynicam philosophi: 
amplexus esset, baculoque et coma et pallio eravi- 
tatis speciem prize. se ferret , haetenusque philoso- 
pharetur ; eterum ingluvie et eupiditate atque im- 
pudentia canis potius quam cynieus esset, Auti- 
sthenis sectatoribus contrarius, talisque , qualem 
Scriptura Nabal describit" : ad sacrum pastorem 
aecedit, atque ab eo fidei Christianze rudimentis 
imbutus , impietatem dediscens, pars Ecclesie effi- 
citur sacro baptismate renatus; fictaque pietatis 
specie ita episcopum cepit, uL eadem cum eo domo 
eademque mensa uteretur, atque ipsi quidvis essc 
eenseretur, sincerus minister, doctrinx sermonum- 


P Psal. xxii, 4-5 5 Exódian 41; Ils Tumod158. ^ 


(5) Cod. P. ἐδίδασχεν. 

(6) Codd. Or. et Colb. 2, Τοιγαροῦν. Colb. 1. To:- 
γοῦν. Mox cod, P. χαὶ αἰτίας, sine culpa. 

(1) Cod. P. ἄνευ μαστίγων. 

(8) Colb, 4, τοσούτοις οὖν, tantis igitur. 

(9)1ta cod. Colb. 1, 2, Or. et Combef. In edit. zoto9- 
τοις. 

10) Sic Colb. 2, et Combef. cum autiquis edit. 
Cod. Or. εἰσδεξάμενον. |n edit. ἐχδεξαμένου, sed 
perperam ; nom Petrum, de quo Gregorius loquitur, 


certum est post. Atbanasium | Alexandrinam KEccle- 
&iani rexisse. 


LE 


xaX ἐφθέγγετο (ὃ) ἕνεχεν τοῦ ὀνόματός σου, Χριστέ" 
'"Eàv καὶ πορευθῶ ἐν μέσῳ σκιᾶς θανάτου, οὐ 
φοδηθήσομαι κακὰ, ὅτι σὺ μετ᾽ ἐμοῦ εἴ. Κἀντεῦ- 
θεν γοῦν (6) μαστίγων xo αἰχίας χωρὶς ἀπελύετο, 
μάρν᾽)ς ἄνευ χινδύνων (7), καὶ δίχα μωλώπων στε- 
φανηφόρος, τοσοῦτον μόνον εἰσενεγχὼν, ὅσον ὑπο- 
μεῖναι τῇ προαιρέσει, ἃ μὴ παθεῖν Χριστὸς συνεχώ- 
ρῆσε. 


z 


Τοιούτοις οὖν (8) διαλάμψας ἀγῶσιν, ἤδη πᾶσιν 
ὑπῆρχε χαταφανής " ζηλωτὸς μὲν τῇ παῤῥησίᾳ τῆς 


ἀληθείας, ζηλωτὸς δὲ τῇ ἀρετῇ καὶ τοῖς τοσούτοις (9) 


πόνοις" ἀπόθλεπτος δὲ τῷ πλήθε; τῆς Ἐχχλησίας. 
“Ὥστε χαὶ Πέτρον, ἐπίσχοπον ὄντα τῆς ᾿Αλεξανδρέων 
μεγαλοπόλεως, ᾿Αθανασίου τοῦ πάνυ τὴν ποιμαντι- 
χὴν ἐχδεξάμενον (10), ἐπιστεῖλαι Γρηγορίῳ τῷ με- 
γάλῳ τὴν Κωνσταντίνου πόλεως ἀρχὴν βεθαιοῦντα 
(11). ΚΚαὶ λίαν γε ὀρθῶς xal δικαίως, τοῦτον ἐπίσχο- 
πον (12) εἶναι, τὸν τοὺς πόνους προεισενεγχόντα τοῦ 
ἀξιώματος, χαὶ μισθὸν ἱδρώτων τὸν θρόνον, ἀλλὰ μὴ 
χάριν ἀνθρωπίνην ἀπενεγχάμενον. Τὸ μὲν οὖν πλῆ- 
θος τῶν πεπραγμένων αὐτῷ ἁθρόως, ἐπεισιόν μου 
τῇ διανοίᾳ, συγχεῖ τὴν ἀχολουθίαν, xaX χαθάπερ ἐν 
κυμάτων ἐπαναστάσει τῶν δευτέρων ἣ φορὰ χαλύ- 
πτει τὰ φθάσαντα. ᾿Αλλ᾽ οὖν ἅπαξ Χαταστὰς εἰς τὸν 
λόγον, οὐ προαποστήσομαι τοῦ τέλους, τὸν Γῥηγορίου 
(15) 

Ü 


σύγγνωμον ἀφορῶν τῆς ὑμετέρας ἐπίιει- 


Θεὸν λαμδάνων τῆς ἀσθενείας ἐπίχουρον, xaX 


εἰς τὸ 


χείλς. 


ἐν τῇ βασιλίδι Μάξιμος, τὸ γένος 
τρόπον βάρθαρος, ᾿Ἰαννῆς τις νέος, 
οἷον χατὰ τοῦ Μωῦσέως Γρηγορίῳ παραταττόμενος ΄ 
οὗτος φιλόσοφος ὧν χυνιχὺὸς τῇ βαχτηρίᾳ, xot τῇ 
χόμῃ, xo τῷ τρίδωνι σεμνυνόμενος, xa μέχρι 
τούτου (14) ἔχων τὸ φιλοσοφεῖν - τὴν δὲ γαστριμαρ- 
γίαν, χαὶ τὴν πλεονεξίαν, χαὶ τὴν ἀναίδειαν χύων 
μᾶλλον ἣ χυνιχὸς, xai τῶν ᾿Αντισθένους γνωρίμων 
ἀντίθετος" xa οἷον τὸν Νάθαλ, ἀχούομεν προσελ- 
θὼν τῷ ἱερῷ ποιμένι, χαὶ παρ᾽" αὐτοῦ χατηχηθεὶς, 
Ἐχχλησίας χαθ- 
ι. Εὐλάθδειαν δὲ 
τοῦ 


μεταμαθὼν τὴν ἀθεῖαν, μέρος τῇ 
ίσταται, ἀναγεννηθεὶς τῷ βαπτίσμα 
ὑποχρινόμενος, ὁμορήφιος (15) χαὶ ὁμοτράπεζος 
ἀρχιερέως χαθίσταται, πάντο. αὐτῷ εἶναι (10) νομι- 
ζόμενος, γνήσιος ὑπηρέτης, λόγων ἐπαινέτης. εὕ- 
νους Χριστιανοῖς (17), οὐ φαυλότατος. Ὡς δὲ πεῖραν 


d 


Weg. xxv, 5 sqq. 


(1) Codd. P. Colb. 1 et 2, ἀρχιερωούνην αὑτῷ 
βεδαιοῦντα, summum sacerdotium ei con[irmans 
(12) Codd. Or. P. et Colb. 1, τοῦτον ἐπισχοπεῖν. 


Colb. 1, μέχρ: τούτων. 


Coib. 9, ὁμορόφιός τε, cod. Or. ὁμόῤῥοφος. 
Εἶναι: deest in cod. Or. et P. 


στιανύός. 


Wf eats. Πρετθύτερός 


κῆς Ἐχχλησίας, ὃς, μηδὲ ἐπὶ 


* « 


281 


AUCTORE GREGORIO PRESBYTERO. 


933 


τῷ χρόνῳ διδοὺς, ἄξιος ἐνομίσθη τοῦ βήματος, τῇ -Α que laudator, nec. vuigari. benevolentia erga. Clirie 


νιχαῦτα τῷ χλήρῳ ἐγ ἐγεται" xa τὸν Ἰούδαν 
ζηλώσας, ἀπόστασιν E χατὰ τοῦ διδατχάλου 


ἐπιστρετεύων, συνεργῷ χρώμενός τινι πρεσδυτέρῳ 
πιμηθεὶς πώποτε, ἀλλὰ 
xaY λίαν ἐν τοῖς τιμίοι; ὑπάρχων, τῷ Μαξίμῳ τὸ 
δρᾶμα συνετχαιώρει (18). Tb bi ἣν ἐπίσχοπον χα- 
παστῆσαι Y δὲ χαὶ 
χρυσίου ἔδει πρὸς 


τοῦ. Βυζαντίου τὸν Μάξιμον. "E 
τοιαῦτα, πόθεν ὁ πόρος, ἀχού- 
(y νησιώτης ix Θάσσου, τῷ 
Βυζαντίῳ προσορμισθεὶς, ἐχόμιζε χρήματα, πλάχας 
μαρμάρου (19) Προχονησίας ἐμπορευσύμενος. Τοῦ- 
τὸν. ἑλόντες, χαὶ ὑτ πορχέσεσι (20) δελεάσαντες (εῦ- 
πιστον γὰρ ἡ χουφότης πρὸς ἀπάτην χαθίσταται), 
λαμθάνουσι τὸ χρυσίον τῆς χαχουργίας συνέμπορον. 
χαὶ πέμψαντες εἰς τὴν ᾿Αλεξάνδρειαν, 
τὸν Πέτρον ἀποστεῖλαι ἄνδρας χειροτονῆσαι 
Μάξιμον. 


Γ cile in fraujlem impelluntur), aurum sceleris. adminieulum | accipiunt, 
adducunt, ut certos mittat homines ad. Maximum ereaundum episcopum, 


Petrim eo 

Καὶ δὴ θᾶττον λόγου ταῦτα 
ἀπ᾽ Αἰγύπτου οἱ τὴν ἐπισχοπὴν δώσοντες (31). Οὗτος 
ὁ Πέτρος ἐχεῖνος, ὁ Κρὶν μὲν Γρηγόριον ἐνθρονίσας, 


ἐπράττετο. Παρῆσταν 


νῦν δὲ χειροτονῶν Μάξιμον, xai οὐὸξ τὸ ἑχυτοῦ 
γράμμα δυσωπηθεὶς, εἰ μή ἣν ἀρετὴν τοῦ dy- 
δρὺς χαὶ τὸ χλέος. Ὡς ὃ 
σταλέντες, ὄρθρος ἦν, χαὶ αὐτοὶ παρῆσαν εἴ 
ἐχχλησίας, o) τῷ 
οὐ πρεσδυτέροις, οὐ χλήρῳ, οὐ τῶν ἐν 


5 
κι κ- 
τι τς 


οὖν ἦχον οἱ παρ᾽ αὐτοῦ 
σω ^T; 
ποιμένι (22) ταῦτα γνωρίσαντες, 
πέλει τινὶ, 
οὗ λαῷ πιστῷ, ἀλλ᾽ αὐτίχα τῆς χειροτονίας εἴχοντο. 
᾿Αχοῆς δὲ γενομένης ἀθρόως, παρῆσαν ἱερεῖς, χλῆ- 
pos, λαὸς ἔχχριτος, αἱρετιχῶν σμῆνος. ΡΣ γὰρ 
ἐχθροί τε ὁμοίως χαὶ φίλοι ὑπὸ μανίας ἀνήφθησαν 
τὴν ἀταξίαν αὐτῶν χαὶ τὴν μοχθηρίαν (25) χαταπλα- 
γέντες. Καχία γὰρ ἄμαχος χαὶ τοὺς ἐχθροὺς 
πολλάχις τοῦ πάσχοντος πρὸς ἄμυναν διανίστησιν. 
Ὡς δ᾽ ὑπ᾽ ἀνάγχης ἀνήνυτα ἣν αὐτῶν (24) τὰ βου- 
λεύματα (ἢ γὰρ προπέτεια τὸν δῆμον αὐτοῖς ὑπ- 
ἐτείχισε [25]), τέ Ἐξελθόντες 
Giag, εἰς. οἶχον ἀφιχνοῦνται χοραύλου (36) τινὸς, 
χᾶχεξ χειροτονοῦσι τὸν Μάξιμον, συνεργοὺς ἔχοντές 
πονᾶς τοῦ λαοῦ xal συλλήπτορας, ἐπ᾽ αἰτίαις ἀτα- 
Bias τῆς Ἐχχλησίας ἐχδεθλημένους. Χαίρουσ: γὰρ 


δρῶσιν; τῆς ἐχχλη- 


f 

οἱ τοιοῦτοι ταῖς αἰφνιδίοις μεταθολαῖς, πρὸς μὲν τὰ 

χαθεστηκότα τῶν πραγμάτων ἀπεχθανόμενο:, ἀεὶ δὲ 
: t 


χαινοτομίας ἐρῶντες. Ἡ δ᾽ οὖν πόλις θυμῷ ζέουσα, 


πί ἄν τις λέγο:, ὁπόσης λοιδορίας τοῦ Μαξίμου χατ- 


ἐχεον (21), μεμφόμενο: χαὶ αὐτῷ Γρηγορίῳ, ὁπό- 
σης εὐνοίας (98) τὸν διάξιμον xa παῤῥησίας 


(18) Cod. Or. συνεσχεώρε:, cod. P. συνεσχευώρει, 
machinabatur. Mox iidem codd. xzz αστῆναι. 

(19) Cod. Or. μαρμάρων * Colb. 1, μαρμάρου Προι- 
γονησίας. Antiqui edit. legendum putant Προικον- 
νησίας" et aiunt : Insula hiec Propontidis, unde 
Cyzicenum. marmor, Ptolem;eo est. Hzotzóvvr soc, 
p: (Peonnesus ; Leuvenclaius ideireo. vertit tabulis 
l'reconesii marmoris ; αἱ Straboni zi Προχύννη δος, 
lib. xin, et Plinio, Proconnesus, lib. v, c. 92. 

(20) Cod. Or. ὑποσχέσει. 

(21) Cod. Or. ἑ ἐπιδώσοντες. 

(22) (οὐ. P. οὕπω ποιμένι. 


stianos allectus, τ autem. progressu. temporis, 
experimentum sui prabens, dignus jam judicatus 
est qui in ecclesiastieum ordinem cooptaretur, tum 
vero in. clerum ascribitur, ac Judam zemulatus, ἃ 
praeceptore suc  perüde deficere, atque adversus 
euin expeditionem suscipere, in animum inducit ; 
cujusdam Eeclesize preshyteri opera usus , qui eum, 
non moo nunquam a. Gregorio ohjurgatus durinsve 
sed et inter singulares amicos habitus 
lioc 


appellatus, 
fuisset, fabulam hane eum Maximo cudebat, 
videlicet agens, ut. Maximus Byzantii episcopus con- 
stitueretur. Ac quoniam ad ejusmodi res auro opis 
erat, unde id suppeditatum fuerit, audite. Presby- 
ter quidam. insulanus Thasso Byzantium appulsus, 
pecunias ferebat, ut niarmoreas tabulas Proconesias 
Hoc arrepto, ae pollicitationum illecebris 

homines nimia credulitate 
atque. Alexandriam mittentes, 


emeret. 
delinito. (leves. enim 


Et quidem he dicto citius gerebantur. Aderant 
ab Egypto, qui episcopatum Maximo darent, Talis 
Petrus ille erat, qui, cum prius Gregorium in throno 
collocasset, postea. Maximum episcopum institue- 
bat, ne litteras. quidem eas, quas ad Gregorium 
scripserat, veritus; nedum ipsius virtutem , nomi- 
nisque splendorem, Postquam igitur advenere qui 
ab eo missi fuerant, sub exortum. diei ecclesiam 
ingrediuntur ; reque nec pastori, nec presbyteris, 
nec clero , nec cuiquam ex magistratibus, nec de- 
nique pize plehi. patefacta , statim in ordinationem 
incumbunt, hujus rei fama per urbem 
sparsa , repeute. adfuere. sacerdotes, clerus , plebs 
selecta et orthodoxa, hereticorum etiam examen. 
Omnes enim , amici juxta. et inimici, pra animi 
furore exarserant , temeritate eorum perversitate- 
que obstupefacti, Perdita enim et profligata nequi- 
tia hostes. etiam pers:epe ejus, qui tujuria allicitur, 
ad ultionem exeitat. Ut autem consilia sua. infecta 
relinquere coacti sunt ( petulantia enim sua. populi 
favorem sibi pr:ecluserant), quid faciunt? Ecclesia 
egressi, in ehoraule cujusdam domum se conferunt, 
piebeii or- 


Veram 


illieque Maximum episcopum. ordinant, 
dinis quosdam ,— qui ob. perturbatum ordinem. ab. 


D Ecclesia proscripti fuerant , socios habentes , faci- 


norisque participes. Hujus enim. generis homines 
repentinis mutationibus delectantur, tranquillum 
Statum — gre. lerentes, 
rerum sludio flagrantes, 


(ompositumque — rerum 


perpetuoque novarum 


(25) Αὐτῶν xai τὴν μοχθηρίαν textui. reididimus 


ex cousensu Lum. veterum edit, tuin. omnium ma- 
nuse, 

(24) Col. Or. et Soli: 9, αὐτῷ. 

(35) Colb. 9, ἐπετείχισε. 


(26) Cod. P. in not. marg. κιθαριστοῦ, ἢ πραγῳ- 
δοῦ, 1| τῶν ἄλλως πως τὴν ἀφδῆν. 

(27) Sic volunt antiqui. edit. et. eodd, P... Colb. 
et 2, sic etiam legit Billius. lo edit. χατεῖπον. 

(28) Ita. codd. P. en 4, 2, nt Conibef.. necnon 
antiqui edit. In edit. ὁπόσας ἐννοίας. 


285 


vieiorum plaustra in Maximum effaderit, ipsi quo- 
que Gregorio suecensens, qui tanta. benevolentia 
et familiaritate nefarium hominem complexus fuis- 
set, Itaque jam eo res ipsi recidera! , utet ipse sui 
exuleeratos plebis animos orationis medicamento 


« Nolite, o viri, milii patri vestro suecensere. Si 
enim ego, quod me benignum illi ac liberalem 
praebuerim, culp:e obnoxius sum, quia malitiam non 
preseivi : quid tandem ille fuerit, qui benignitate 
mea et beneficio usus, hane mihi gratiam rependit , 
ut vite mex insidias strueret? Neque enim fraudem 
non pravidisse, crimini dari debet : hoe enim 
solius Dei est. Ac praterea legis pr:escripto viscera 
omnibus aperire jubemur, palternoque affectu οἱ 
benevolentia eos, qui fide praediti sunt, amplecti ac 
tueri, Eum enim, qui venit. ad me , ait Christus, 
non ejiciam. [foras^. Magnum quiddam mihi erat, 
Maximus a Graecorum superstitione ad baptismum 
accedens, et Trinitatem Herculis loco adorans. 
Amplum ae preclarum. videbatur, homo. virtuti 
studens , etiamsi in postremis rebus prioris Υἱ 
hypocrisim luculenter ostendit. Sed. nostrum non 
est iiec. explorare. Non enim in. hominum cogita- 
iones penetramus, nec futuros eventus perspectos 
habemus, nisi sapientissimo Dei consilio atque 


junere id mobis tribuatur. Nos enim videmus in faciem : Deus. autem. cor ipsum, intuetur ?, 
modum audistis. » Hae oratione multitudinis iracundia sedata. atque 


volentia pontifici adjuncta. 


Jam vero imperatore Theodosio , 
Hispania ducebat, in Macedoniam cum exercitu 
profecto, bellumque cum Occidentalibus quibusdam 
barbaris gerente, Maximus, ZEzyptiorum przsulu:n, 
^ quibus episcopus designatus fuerat, agmen acci- 
pens, ae Thessalonicam profectus imperatorem 
adit, atque august: urbis episcopatum ab eo petit. 
Quoniam enim. in legibus sanciionibusque eccle- 
siasticis nihil habebat quo niteretur, imperatorio 
edieto sacerdotium vindicare cogitabat, ut qui non 
sscerdotem , sed tyrannum agere in animum  in- 
duxisset, Verum illinc ejiciuntur, imperatore eos ira 
münisque vehementibus insectante. Quid igitur 
Maximus ( vix enim frangi et expugnari potest am- 
Vio)? Alexandriam navi petit, cumque iisdem 
technis quosdam Petri familiarium auro pellexisset, 
ipsum quoque pari improbitate aggreditur. « Aut 
enim mihi, inquit, augustz civitatis episcopatum 
assere, auL à tuo non abstinebo. » Et quidem in 
apertum. malum audax hominis facinus desiisset, 


* Joan. vi, 57. 51 Reg. xvi, 7. 


(29) Codd. P. e4 Colb. 1, εἰς ἀπολογίαν xo 
ἀγῶνα, ia antiqui edil... Vertit Billius : ut [acti sui 
pirgationem quarendam haberet. 

(50) Cod, Or. τοῦ λόγου. 

(51) Sic legunt antiqui. edit, et eoa. Golh. 2, Alii 
alio modo, Combef. ἐπευφροσύνῃ, «od. Or. ἐπιφρο- 
σύνῃ. Colb. 1, πλὴν εἴ uo: Θεοῦ σωφροτύνῃ τοῦτο. 


VITA S. GREGORII. THEOLOGI 


Urbs porro ira :stuans, dici non potest quot con A 


qui genus ex € 


284 

ἠξίου ; Περιέστη γοῦν αὐτῷ χἀνταῦθα, εἰς ἀπολο- 
γίας (39) ἀγῶνα τὸ δίς: Τοιγαροῦν τοῦ δήμου 

τὸ φλεγμαῖνον τῇ φαρμαχείᾳ τῶν λόγων (50) χατα- 
πραΐνων, φησὶ πρὸς αὐτούς * 


purgandi laborem subire cogeretur. Ac. proinde, ut 
leniret, 


ità eos affatus est : 


«Mf, μοι, ὦ ἄνδρες, τῷ πατρὶ χαλεπαίνητε.. El 
γὰρ ἐγὼ, χρηστὸς ἐχείνῳ φανεὶς, αἰτίας ἔνοχος, μὴ 
προγνοὺς τὴν χαχίαν, τί ποτὶ ἂν εἴη ὁ τῆς χρηστό- 
τητος ἀπολαύσας, xa ἐπιθουλαῖς ἀμε ιψάμενος ; Οὐ 
γὰρ τὸ μὴ προϊδέσθαι τὴν χαχίαν ὑπεύθυνον ’ τοῦτο 
γὰρ μόνου Θεοῦ. Πρὸς δὲ 
ἅπασιν ἀνοίγειν τὰ σπλάγχνα, χαὶ στοργῇ πατριχῇ 
τῶν πιστευόντων ἀντιλαμθάνεσθαι. TOv γὰρ ἐρχό- 
[ievov μὲ, Χριστός φησιν, ob μὴ éxCd do 
ἔξω. Μέγα μοι ἣν ἐξ Ἑλλήνων Μάξιμος βαπτιζό- 
μενος, χαὶ Τριάδα λατρεύων ἀνθ᾽ ραχλέους. Μέγα 
μοι ἣν ἀνὴρ μεταπφρφιούμενος ἀρετῆς, εἰ xal ἐν τοῖς 
τελευταίοις τὴν ἐν τοῖς πρώφϑις ὑπόχρισιν. 
"AX οὐχ ἡμῶν δοχιμάζειν ταῦτα. Οὐ γὰρ. ἐνθυμή- 
μᾶσιν ἐμθατεύομεν, οὐδὲ τὸ μέλλον ἴσμεν πλὴν ἐπι- 
φροσύνῃ (91) Θεοῦ τοῦτο χαρίσαιτο, Ἡμεῖς. μὲν" 
οὖν ὁρῶμεν εἰς πρόσωπον" Θεὸς δὲ ὁρᾷ εἰς καρ-. 
δίαν, ὅπερ Ἰχχούσατε. γ) Τούτοις τοιγαροῦν χατ- 
ἐστάλη τὸ πλῆθος, χαὶ τῇ εὐνοίᾳ μᾶλλον. τῷ “ἀρχιερεῖ 


χαὶ νόμος ἡυῖν ἐστιν 


πρὸς 


ἔδειξε 


προσετέθησαν. 
.quemad- 
repressa est, majorique. bene- 


Τοῦ 6f βασιλέως Θεοδοσίου,. ὃς ὑπῆρχεν εχ τῆς 
Ἱσπανίας τὸ γένος, ἐν τῇ Μαχεδονίᾳ στρατοπεδεύ- 
σαντος, χαί τισι τῶν ἑσπερίων πολεμοῦντος βαρθά- 
ρων, λαθὼν ὙΠΟ Ἦν πὸ στῖφος τῶν Αἰγυπτίων. 
ἐπισχόπων, τῶν προχειρισαμένων αὐτὸν εἰς ἱερέα, 
ἐλθὼν εἰς Piera τῷ αὐτοχράτορι πρόσεισιν, 
αἰτῶν τῆς βασιλίδος τὴν ἐπισχοπήν. Ἐχ γὰρ θε- 
σμῶν ἐχχλησιαστιχῶν τὸ ἰσχύειν οὐχ ἔχων, προστά- 
γματι βασιλιχῷ ἱερατεύειν διενοήθη, ὥσπερ οὐχ: 
ἱερατεύειν, ἀλλὰ τυραννεῖν ἡρημένος (32). ᾿Απελαύ- 
νονται δὲ ἐχεῖθεν, τοῦ βασιλέως αὐτοὺς ὀργῇ τε xol 
ἀπειλαῖς σφοδραῖς. ἐχδιώξαντος. Τί οὖν ὁ Μάξιμος 
(δύσμαχον γὰρ ἢ φιλαρχία) ; Ἐπὶ τὴν ᾿Αλεξάνδρειαν 
ἔπλει, χαὶ τοῖς αὐτοῖς ἐγχειρήμασί. τινας τῶν. ol- 
χείων τοῦ Πέτρου ὑποχλέψας χρυσίῳ, χἀχείνῳ ix 
τῆς ἴσης μοχθηρίας προσφέρεται. « Ἢ γάρ μοι, 
ρησὶ, τῆς βασιλίδος τὴν ἐπισχοπὴν περιποίησαι, ἣ 
ἧς σῆς οὐχ ἀφέξομαι.» Καὶ δὴ ἂν εἰς προῦπτον 
χαχὸν ἐτελεύτησεν f| τόλμα, εἰ μὴ ὁ τῆς ᾽Αλεξαν- 
δέει στάσεως χαὶ φόνων (55) τὸν, 


[s 


δρείας ὕπαρχος 


Cold. P. πλὴν Θεοῦ ἐπιφροσύνῃ. Dillius vertit ; Nisi 
Dei prudentia et beneficio hoc nobis concessum (uerit. 
ln edit. ἐπὶ σωφροσύνῃ. 
(32) Ita cod. omnes nec non edit. ant. olim zpom- 
nuevos. Cod. P. οἰόμενος. 
(99) Cod. Or. δέει στάσεως xaY φόνου, 


285 


AUCTORE GREGORIO PRESBYTERO. 


286 


Μάξιμον τῆς πόλεως ἤλασεν. Ὃ μὲν οὖν (54) ἄξια A nisi. Alexandrie przfectus seditionis el. czedium 


τοῦ θράσους ἐδέξατο τὰ ἐπίχειρα. 


Γρηγόριος δὲ, τῷ πλήθει τῶν πόνων πιεσθεὶς (35), 
καὶ ἀπειρηχὼς πρὸς τὰς ποιχίλας φροντίδας, οἴχαδε 
ἵετο, τὰ ἐξιτήρια τῷ λαῷ προσφθεγξάμενος, νουθε- 
πτήσας αὐτοὺς τηρεῖν τὴν πίστιν, ἣν παρειλήφασιν, 
ἐργάζεσθαι: τὴν ἀρετὴν, ff τε 


ἣν αὐτοῖς (50) &ov χαὶ 


λόγῳ ὑπέδειξεν. Ἐπειδὴ τούτων ἤχουσαν χλῃρός τε 
χαὶ λαὺς, μία βοὴ (57) παρὰ πάντων ἤρθη, τὴν 
ἔχδημίαν τοῦ ποιμένος ὀδυρομένων" ἣν τε ἰδεῖν 


ἐλ. 
ροντα;, ἑλλογίμους χαὶ 


εινὸν θέαμα, ἄνδρας, γυναῖχας, (58) νέους, Y 
ἀμαθεῖς, ἄρχοντας, ἰδιώτας, 
ἅπαντας οἰμωγῇ συμφώνῳ χατεχομένους, χαὶ τὴν 
ὀρφανίαν οὐ φέροντας ὧττε τινὰ, τὴν φωνὴν ἄραντα, 
τολμῆσαι εἰπεῖν: ε« Ὧ Πάτερ, συνεχθάλλεις σ-:- 
αὐτῷ (59) τὴν Τριάδα. » Ταύτης ἀχούσας τῆς φω- 

χετο 
ἐπισχόπων παρ- 


προθάλλητα! (40) 


νῆς ὁ γεννάδας, ἐλώφησε τῆς ὁρμῆς, χαὶ ὑ 
συμπαραμένειν αὐτοῖς, μέχρις 

ousía (χαὶ γὰρ ἣν ἐλπιζομένη) 
τινα τῆς ἐπισχοπῆς ἄξιον, ὃς αὐτὸν φροντίδων ἐλευ- 
ἅμα τὴν ἔξοδον. Οὕτως οὖν 


ἂν 


θαῤῥήσαντες, 
ὃὲ παγίῳ τοῦ 


διελύθησαν τῇ ὑποσχ 
οὐ (41) βεθαιωθέντες, 
ταπιατεύσαντες, 

Τῶν οὖν δεινῶν εἰξάντων, xaX σχολῆς ἐνδοθείσης 


ὄρχῳ μὲν 


σει 


πρόπου xa- 


τοῖς πράγμασιν, a20:; ἀνέλαμπε τῆς 
δόγμα, διδασχαλέᾳ χαὶ πόνοις τοῦ μαχαρίου πλατυ- 
νομένης εἰς πάντας τῆς πίστεως, ἣν ἐγεώργει χάλ- 
λιστά τε χαὶ τῆς Nos γεωργίας 


πονῶν γὰρ τῆς Ἐχχλησίας τὴν ἄρουραν, τὰς μὲν (42) 
ψυχὰς οἷον ἡροτρία τῶν ἀχανθῶν ἀπαλλάττων τῆς 


Τριάδος 


τιμιωτέραν. Γεη- 


ὡμάλιζε, προφητιχῶς εἰπεῖν, ἄλ- 


Àctg ἔσπε:ρΞ τὸν θεῖον λόγον" αἱ δὲ ἀρτίως ἐφύοντό 
- PO Κα T 
«εἰ xal ins oüyso- αἱ δὲ ἤδη ἐπύόαζόν τε χαὶ olov 


στάχυν ἀπετυ- 


πρὸς 


ἀμητὸν 
ἅλως εἶχ 


λιχμήσει τὸ ἀχυρῶ 


ε, τὰς δὲ θημών 
^ * ὃξς 
ἄξιον τῶν δογμάτων ἀπέθαλλον (45), 
θαιρόμεναι" 
ἄξιαι" αἱ δὲ daos ἤδη χατει: 


χαὶ ἁλογίας 
Χρισ χα- 


ξραι Ob ἦσαν ἔνδον τῶν ἀποθηχῶν 


στῷ 


ργασμένος. Τοῦτο γὰρ 
(44) 


τὸν 


πέρας τῆς γεωργίας, σχοπὸν ἐχούσης τῆς «pons 
τὴν μετάληψιν, xai διὰ τοῦτο πονούσης τε 
ἀμητὸν εὐθύμωςρκομιζομένης. 


χαὶ 


"ARAS ὁ μὲν τῷ ἀνθρώπῳ (45) 


ἱδρὼς 


* Gen, ix, 90. !* Isa. xr, 4. 


(51) Colb. 1. 
οὖν οὕτως. 

(55) Ita. Montac, er Combef. in edit 

(56) Coi. Or. $ "u αὐτός. 

(97) Col. Or. ; "m ía. φωνή. 

(58) Προ volunt edit. antiqui, i, hzee codd. omnes, 
lee etiam ipse Billius; licet in. edit. verba ἄνδρας, 
yovatxas deessent. 

(59) Ita Montac. et alii, nec non cod, Colb. 1 et 2. 
li eiit. ἑαυτῷ. 

(40) Montac. et alii volunt προθαλλομένη, et huic 
féctont consentimnt omnes codd. manuscripti ; at 


Ὃ μὲν οὖν οὗτος, coa. Or. uiy 
Ly ? ^ 


πεισθείς. 


DTE] 


I 


Z 


metu. Maximum urbe exturbasset. Atque ille quidem 
promnia temeritate digna tulit. 

Gregorius autem laborum multitudine oppressus, 
variisque curis confectus ac debilitatus, in patriam 
reditum parabat, plebem extremum allocutus, atque 
liortatus ut. fidem, quam acceperant, conservarent, 
et ul. virtutem , quam ipsis opere pariter ac ser- 
colerent, Quis cum et. clerus et 
unus omnium clamor sublatus 
est pastoris discessum lugentium : ac triste:specta- 
culum cernere erat, viros et mulieres , juvenes et 
senes, eruditos et indoctos, principes et. privatos, 
omnes concordi detentos fletu nec orbitatem feren- 
tes, adeo ut quispiam sublata voce dicere non dubi - 
taret: € O Pater, Trinitatem tecum ejicis. » Qua voce 
audita vir egregius discedendi cupiditatem. repres- 
sil, lantisperque se apud eos mansurum recepit, 
quoad episcopi , quorum adventus in spe et. exspe- 
ctatione erat, aliquem episcopatu dignum elegjissent, 
sibique curis liberato laeultatem abeundi fecis- 
sent, Atque ita. dimissi sunt, nihil omnino. dubi- 
tantes, quin ille pro sua gravitate, morumque con- 
stantia, promissi sui fidem , licet nullo jure'urando 
firmatam, expleret, 

Depulsis itaque perieulis, et quiete rebus resti- 
tuta, Trinitatis dogma rursus cllulgebat , ac beaii 


mone ostenderat , 
populus audiissent , 


"viri doctrina et. laboribus fides ad omnes porrige- 


batur : quam pulcherrime excolebat , przstantius- 
que, quam ut agricultura Noe ὅδ cum ea comparari 
possit. Ecclesi: enim arvum  excolens, auiumnas 
quasdam velut aratro proscindebat , impietatis spi- 
nis eas liberaus, alias, ut prophete verbo utar, coin- 
planabat '*, aliis divinum. verbum inserebat, alie 
recens enascebantur, radicesque agebant, aliae jaxà 
herbescebant, ae. velut. geniculis pr:ecingebantur, 
alie ad eulmum informabantur, alie maturescebant, 
alque ad messem paraliores erant, alie in area 
erant, alize in. acervo quodam, alie, quie Christo 
purgarentur, viles eL contemnendas dogmatum pa- 
leas per ventilationem excutiebant , alize jam domi 
horreis dignie erant , alize denique panis jam confe- 
cius erant. Hie enim agriculturze finis est , quippe 
quia cibi sumptionem pro scopo habeat, ob idque 


p labores suscipiat , messemque alacri animo con- 


gerat. 
Ac labor quidem hominis Dei tautus erat, 


Lan- 


Colb. 1 sic habet : προθαλλο; 
πῆς ἄξιον, αὐτὸν πδινειδῶν E r 
. Mox. cod. P. pro ἔξοδον I € 
Nm Cod, P. Ὄρχῳ μὲν οὗ 
(42) Colb. 1, τὰς μὲν τῶν bord 
(45) Ita Colb. 2 et cod. Or. In edit. 
(44) Cod. Or. τῆς τρυφῆς. : 
(45) Sie legendum proponit Montac. licet repu- 
Eguent. codd, manuscripti pra vter cod. P. : liane τὰς 


wien lectionem secutus esr Uillius. In edlt. τῶν à- 
8eó zy. 


ἀπέβαλον. 


281 VITA S 


GREGORII TIIEOLOCI 288 


ueque multitudinis salutem sibi proponebat : czete- A τοσοῦτος, xat εἰς τοσούτων σωτηρίαν. (A6) ἔσπου- 


rum fructus nequaquam labori respondebat. Non 
enim.instar agricole fructus percipiebat, sed στὰς 
tito benignus erat , labores quidem serens , verum 
sine sumptu Evangelium sibi coustituens '?, Ex quo 
hoc assequebater, ut ardentius amaretur, atque ex 
ardentiori amore libentius audiretur, pluresque ad 
Deum adduceret, non ex ira percutiens, sed lenitate 
ignorantiam et rustieitatem evellens , animabusque 
bonam ex sermone et doctrina hàbitudiuem affz- 
rens. Alii orationis lenocinio eapiebantur ; 
alii accuratam et exactam dogmatum tractationem 
amplectebantur; alii , viri laboribus ae tolerantia 
cedebant ; alii mansuetudinem venerationi habc- 
bant ; alii ob simplicem et inexquisitam | philoso- 


euim 


phicamque vit:e rationem arctius ipsi conjungebau- B 


Ur; alii, quod ipsum accivissent, velut praedam 
tenentes, confovebant, suum in eo ealeulum tuentes 
9c sententiam. Iu hoc. porro clarius lucebat ipsius 
solertia animique perspicacia , quod on omnibus 
omnia committebat , verum uniuscujusque vires, 
non secus ac pristantissimus medicus :grotantiuim 
habitudinem ,. explorabat , eGngruentem cujusque 
morbo mediciuam  distribueus , eamque rationem 
tenens, ut nee profanis aut infirmis auribus perfe- 
ctissima mysteria conerederet , nee. perfectis quid- 
quam occu!tum haberet, quasi ipsorum utilitati in- 
videns. Alios publice arguebat, quos nimirum pro- 
bro ad penitentiam. cogi opus erat : aliis. rursus 
privatim errata. commonstrabat. Alios objurgabat , 
cum id e re ipsorum esse arbitrabatur : alios corn- 
ira, quos officio fungi videbat, paterne consulteque 
laudabat. Nec enim hoc agebat, ut eos adulatione 
permuleeret , sed ut viam virtuti strueret, et ad 
majora recte factorum. approbatione proveheret. 
Hoc quippe nomine rethorica a philosophia dilfert. 
Hia enim sordi'a et eauponaria 
re solet : hic contra 


assentatione 
eorum utilitatem 
laudum voluptatem. ad virtutem. auditores 

Dognia:um porro sublimitate ac theologia usque 
adeo excellebat , ut quamvis permulti viri doctrinie 
laude celebres variis seculis theologiez rei operam 
dederint, hie tamen solus post. Joannem evangeli- 
stam Theologi nomine insignitus sit, atque hoc co- 
gnomentum velut proprium et peculiare sit conse- 
cutus. Et. quemadmodum: omnem aliam virtutem 
ac laudem animi sinu complexus erat, ila nec in 
futurum vaticinandi ei gratia. deerat. Nec vero du- 


13 | Cor. ix, 18. 


(46) Sie legit. Billius, sic volunt. antiqui edit. et 
codi. wianusc. P. Colb. 14, et Or. Colb. 2, εἰς τοσού- 
των σωτηρίας. ln edit. εἰς τοσοῦτον σωτηρίας. 

(41) Καὶ κατέχοντες, ete. Clartor nobis videtur 
Combetisiizinterpiretatio, quam sequimur ; vertit Dil- 
lius, velut predam suam. consertis manibus. vetine- 
bant, eoque tuendo judicium suum [ovebant. 

(48) Cod. P. μετάνοιαν. 

(49) "H ceest in cod. Or. 

(50) Ὡς deest in cod. Or.; 
€: Colb. 2, ὡς xaY ποικίλη 


ed Montac., Comhof. 
αὐτὴν. Cod. P. 


2c 
Sspeetaus , 
ἀγα 1. 


üxsuéyog- 3| ὃὲ ἀπόλαυσις οὐχ ὁμοία. Οὐ γὰρ ὡς 
γεννημάτων, ἀλλὰ προῖχα 
χρηστὸς ἦν, τοὺς μὲν πόνους χαταδαλλόμενος, ἀδά- 
πᾶνον 6E τὸ Εὐαγγέλιον ἑαυτῷ τιθείς. Ὅθεν συν- 
ἐθαινεν αὐτῷ πλέον στέργεσθαι, πλέον δὲ στεργομένῳ 


γεωργὸς μετεῖχε τῶν 


προσάγειν πλείονας, 
χ τὴν ἀμάθειαν ἔχμο- 
ἐμποιοῦντι διὰ τοῦ 


μᾶλλον ἀχούεσθα!, xaX τῷ Θεῷ 


οὐ θυμῷ πλήσσοντι, ἀλ 
χλεύοντι, xaX εὐεξίαν ταῖς ψυχαῖς 
λόγου. Οἱ μὲν γὰρ τῇ γλυχύτητι τοῦ. λόγου ἡλίσχοντο, 
οἱ ὃξ ἡσπάζοντο τῶν δογμάτων τὸ ἀχριθές " ἄλλοι τοῖς 
πόνοις τοῦ ἀνδρὸς καὶ εἶ χαρτερίᾳ ὑπέχυπτον" ἕτε- 
ροι ὃὲ τὸ πρᾷον αὐτοῦ δι᾽ αἰδοῦς εἶχον" τοὺς δὲ τὸ 
φιλόσοφον συνῇπτ 


ἀνεπιτήδευτον τοῦ &vOpüg χαὶ 


“ 
e ὦ 


πλέον * οἱ δὲ, ὡς χαλέσαντες, xoà χατέχοντες (47) 
θήραμα ἔθαλπον, τὴν ἑαυτῶν περιέποντες ψῆφον. 
Καὶ τὸ δὴ μεῖζον αὐτοῦ τῆς ἀγχινοίας, οὐ πᾶσιν 
ἀλλὰ τῆς δυνάμεως ἑχάστου 
στος ἰατρὸς τῆς τῶν χαμ- 


ἅπαντα γχατεπίστευεν᾽ 
χατεστοχάζετο, ὥς vt ἄρι 
νόντων ἕξεως, χατάλληλον τὴν φαρμαχείαν διανέμων 
ἑχάστῳ, χαὶ μήτε βεδήλοις ἣ ἀσθενέσιν ἀχοαῖς χα- 
ταπιστεύων τοῦ. μυστηρίου τὰ τέλεια, 
λείων ἀνδοῶν ἀποχμύπτων τι. yu SR ed αὑτοῖς 
τῆς ὠφελείας,, τοὺς μὲν 


αἰσχύνη πρὸς μετάμελον Ἂν 
H 


πατριχῶς τε xat χηδεμονιχῶς. 
ἐποοτς t, ἀλλ᾽ ὡδοποίει τῇ ἄρετ 
ἄγων εἰς προχοπήν. Ταύτῃ ἴα 
φέρει φιλοσοφίας. Ἡ μὲν γὰ Ὧν: 
πηλιχῇ ἐφ᾽ ἑαυτὴν τοῖς ἐγχωμίοις χλέπτει τῶν πέλας 
τὴν ὠφέλειαν τῶν ἀνθρώπων πε- 


ἢ (49) ῥητοριχὴ δια- 
χολαχείᾳ ὡς (50) χα- 


τὴν εὔνοιαν" ἢ δὲ, 
ρ:σχοποῦσα, οἷον μέλιτι τοῖς ἐπαίνοις τῶν λόγων (51) 
χαταγλυχαίνουσα, τῇ ἡδονῇ τῶν ἐπαίνων πρὸς ἀρε 
τὴν ἕλχει τοὺς ἐντυγχάνοντας. 

laudatione hominum — benevolentiam 
laudibus quasi melle sermonem  edulcat , 


irrepe- 
ae per 


ad 


"Ev δὲ δογμάτων ὕψει xaX θεολογίᾳ τοσοῦτον αὐτῷ 
τὸ περιὼν τῆς δυνάμεως, ὥστε, πολλῶν γατὰ τοὺς 
χρόνους (52) 0s Ξολογησάντων ἀνδρῶν ἐπὶ σοφίᾳ vo 
ρίμων, μόνον τοῦτον μετὰ τὸν εὐαγγελιστὴν Ἰωάννην 

εολόγον ὀνομασθῆναι (Ὁ) * καὶ οἷον ἐξαί 
προσητορίον. 


αἴρετον αὐτῷ. 
ταύτην ἀποχληρωθῇ "Ama (54) 
e 

χαλὸν ἐν τῇ ἑαυτοῦ χαρδίᾳ συνειλη φὼς, οὐδὲ τοῦ (9^ 

Καὶ τὸν λόγον, εὖ 0102, 


ναι τε 
ἡ 
J 
οφητεύειν ἀπελιμπάνετο. 


ecu: ὅσο! τοῦ ἀνδρὸς τῆς σοφίας χατατρυφᾶτ 


μὲν γὰρ χολαχία χαπηλιχή. 

(51) Autiqui edit, volunt τὸν λόγον, et sic reddidi! 
Billius. 

(B2) Coi. Colb. 2, et Or. az πολλοὺς τοὺς χρόνους 

(55) lta Montac, et we edit, Sie legit Billius et 
volunt. codd, P. Colb. 1, 2, et Or. lu edit. ἀναφα 
vt, yat. 

(54). Combef. Ἐπάν πε χαλόν * Colb. 2, 
χαλόν * moX cod. Or. ἐν τ 

(55) Οὐδὲ τοῦ προξητ 
vane ἃ vrophetia! quidem 


ἽΛπαν ὃ: 
ὑτοῦὺ. 

sept, ew, Vertit. Billius, 
qvatta deseretbatur. 


0^9 AUCTORE 


GREGORIO PRESDYTERO. 


220 


Καλὸν 85 τοῖς αὑτοῦ ῥητοῖς wat τὴν συγγραφὴν (30) A bito quin apud. vos, qui ipsius sapientia majore 


τῶν αὐτῷ πεπραγμένων τήνδς χαταχοσμεῖσθα:, 
Ἔχε: δὲ ἡ λέξις οὕτως ἐκ τοῦ λόγου τοῦ εἰς τὴν παρ- 
ουσίαν τῶν ἐχατὸν πεντήχοντα (57) ἐπισχόπων " 
'€ Τοιοῦτό ποτε τοῦτο τὸ ποίμνιον, xai 
οὕτως εὐεχτοῦν τε xal πλατυνόμενον᾽ cl δὲ μήπω 
“ελέως,, ἀλλ᾽ εἰς τοῦτό Ys ταῖς (98) χατὰ μέρος 
ὀδεῦον προσθήχαις" προφητεύω δὲ, ὅτι χαὶ ὀδεῦσον. 
Τάδε μοι προλέγει τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, εἴ τι προ- 


τοιοῦτο νῦν, 


quiu ἐγὼ, χαὶ βλέπων τὰ ἔμπροσθεν. » Οὐχ εἰς 
μαχρὰν δὲ xaX τὸ προφητευόμενον ἐπληροῦτο, Mt- 
xpoo θαλάσσης ψάμμον (59) τῷ πλήθει τῆς Ἐχχλη- 
σίας μιμησαμένης xai τὸ παράδοξον τῆς προφὴῆ- 
πείας τὸ θαῦμα τῆς ἐχύάσεως ἐπιστοῦτο. 

ri maris multitudinem. propemodum | :equante ; 
€ventus miraculum comprobabat, 

Ἐπεὶ 05, βασιλέως εὐσεθοῦς ἀναχηρυχθέντος τοῦ 
ἤδη εἰρημένου Θεοδοσίου, φῶς ἐλεύθερον τῇ Ἐχχλη- 
eig ἐπέλαμψε, τί δεῖ λέγειν, ὅσας πανηγύρεις λόγοις 
ἐφαίδρυνεν, ὅσων (00) ὀρθοδόξων θυμὸν χατεπράῦνεν, 
ἀντιμετρῆσαι τοῖς αἱρετιχοῖς τήν ποτε χαχίαν ἀμιλ- 
λωμένων͵ χαὶ τοὺς ἐν χαιρῷ δυναστείας διώξαντάς 
τε χαὶ αἰχισαμένους ἐν χαιρῷ peza6oAmg τοῖς Lot; 


ἀντιλυπτσαι; ΤΙ οὖν ὁ μαχάριος ἔλεγεν ; « Οὐ ταῦτα, 
UE 


ὦ ποίμνιον ἐμὸν, Χριστὸς ἀπαιτεῖ" οὐδ᾽ οὕτως ἡμᾶς 
διδάσχε: τὸ Εὐαγγέλιον. Καιρὸς οὗ 


πλανημένους. Γνώτωσαν διδαχθέντες τὰ ἁμαρτήματα" 


οὗτος ἐπιστρέψα: πε- 


- ἐξαγγειλάτωσαν τὴν ἀσέ- 
ποίμνῃ μιχθήτωσαν. Τοῦτο ἐμοὶ ἐχδέ-- 
τοὺς ἀδιχήσαντας (01), χαὶ ὁμολογῆ- 


προσπεσάτωσαν τῷ Κυρίῳ 


θειαν, καὶ τῇ 
xnst;, σωθῆνα: 


ca. καλὰ εἶναι ἃ πρῴην ἐδίωχον. Μαχροθυμήσατε, 
τέχνα. ᾿Ανὴρ μαχρόθυμος πολὺς ἐν φρονήσει 


Καλῶς ποιήσατε τοῖς μισοῦσιν ὑμᾶς, xal ἄφετε αὖ- 
“οἷς τελέως τὰ παραπτώματα. Ei δὲ λίαν ὁ θυμὸς 
περιξεῖ (62), xat δυσχάθεχτος ἡ ὀργὴ, γενέσθω παρ᾽ 
ὑμῶν xa τὸ δεύτερον (03). Ἑάσατε ταῦτα Χριστῷ, 
χαὶ ἐχεῖσε διχαστηρίῳ παραπέμψατε. 
γὰρ ἐχδίχησις, ἐγὼ ἀνταποδώσω (64), λέγει Κύ-- 
ρίος. » Τοιούτοις δὴ λόγοις ἄγειν πείθει τὴν ἧσυ- 


χίαν (65. ) 


τῷ 
᾿ 


Ἐμὰ 


in modum oblectaimnini, fidem προ oratio inveniat, 
Sed tamen operze pretium fuerit hanc de rebus ab 
eo gestis historiam ipsiusimet verbis ornari, Sic au- 
tem ad verbum liabetur in ea oratione, quam habuit 
in prmsentia centum. quinquaginta episcoporum : 
« Talis ante liic grex noster erat, talisque in. prie- 
Sentia, tamque suc culentus, lateque porreztus, ac 
si nondum pe rfectionem assecu!us , ad eaim. tamen 
quotidianis inerementis progrediens , atque etiam, 
ut auguror, progressurus, doc mihi vaticinatur 
Spiritus sanctus, si quid vaticinanii arte. valeo, fu- 
luraque prospicio. » Nec vero longo post tempore, 
quod pr:dixerat explebatur, Ecclesia. nimirum are- 
prophetiamque ab hominum opinione remotam , 
p Cum autem pio Theodosio, cujus jam a nobis 
mentio facta est, imperatore creato, liberum Eccle- 
sie lumen affuülsisset, quid commemorem quot pu- 
blicos conventus orationibus suis exhilararit , quot 
orthodoxorum iracundiam mitigarit, qui  hzeretieis 
eam, qua quondam usi erant , perversitatem. inju- 
riamque rependere , atque eos, a quibus, cum res» 
rum potirentur, afllicii et exeruciati fuerant, con- 
versis jam temporis vicibus, iisdem molestiis afli- 
cere contendebant ?. Qua igitur oratione vir beatus 
utei atur? « Non το, 0. grex , Cliristus. postulat ; 
non ita nos. Evaegelium docet. Hoc teinpore aber- 
rantes in viam reducere convenit. Curandum ut 
peccata sua. intelligant, Domini pedibus advolvan- 
tur, impietatem enuntienL , gregique admisceantur. 
loc ego pro ultione habeo, ut ii, a quibus injuria 
lacessit. sumus , salutem. consequantur, pra:clara- 
que ea esse confiteantur, qux non ila pridem inse- 
ctabantur, Animi zequitatem habete, Filii. Vir ani- 
imi :quitate praeditus aflluit prudentia "ἢ, Beneficie 
aflicite eos qui. vos oderunt !^», iisque delicta. per. 
fecte condonante, Quod si nimium ira infervescit, 
ejusque :gre impetus coerceri polest : quod secun 
dum est, prestate. Christo. h:ee relinquite , atque 


aid futurum tribunal transmittite. Mihi enim vindictam, ego retribuam, dicit Dominus 9. » Quibus ver 


his iras sedare persuasit. 
Τοῦ δὲ πολέμου λωφήσαντος, ὃς πρὸς τοὺς É 
£ioug βαρδάρους συνέστη, χαὶ χατὰ νοῦν ἐχθεθτνχό 
πος τῷ αὐτοχράτορ:, δίχην τε αὐτοὺς εἰσπι 
ποῦ θράσους ἀξίαν, αἰχμαλώτους τε ἡ χδούέννα 
ρους τάξαντι τοῖς ἡττημένοις, συνέδη παρεῖναι τῇ 
βασιλίδι, τοῖς θριάμθοις ἐπηρμένῳ χαὶ γαυρουμένῳ" 
P Prov. xiv, 29. '* Matth. ν, 44. 


(56) lta corrigendum volunt Montac. et alii ; sic 
habet Colb. 4. In edit. τῇ συγγραφῇ. 

(97) 'Exacév πεγτήκογτξα üesunt in cod. P. Or. 
el in Colb. 1. 

(58) Ταῖς deest in cod. Or. 

(59) Cod. P. ψάμμῳ ^ mox. idem cod. μιμησα- 
μένων. 

400) σοι. P. Or. Colb. 1 οἱ 9, ὅσον. 

(61) Hanc lectionem ex variis codd. proponunt 
Montac. et alii edit.; hane in. versione admisit Bil- 
li»s, et exhibent nobis codd. Or. et P. In edit. £x2c- 
χήσαντας. 


ik δὲν 


E: 


D 


!'5 Deut, xxxi, 


Cum autem bellum illud , quod cum occidentali 
bus 5arbaris gestum fuerat, sopitum esset. atque 
imperatori ex. animi sententia cessisset , ab. iisque 
ille, quas eorum audacia merebatur, penas exp»- 
Hisse!, captivosque cepissel , el. vietis tributa im- 
posuisset, ad urbem augustam venit, triumphis ela- 


55; Rom. xii, 19. 


(62) Cod. Or. περιξῇ. 

(65) Colb. 1, χἂν τὸ δεύτερον. 

(61) Cod. P. Combef. et inedit. quiousdam ἀντα- 

T0500). 

(65) Hunc locum varie varii edit. legerunt. Mon- 
lac. ἡσυχίαν ἄγειν πείθει τὴν "Exxon, τίαν. Persunsit 
Ecclesia" ut conquiesceret. Leuvenelaius : Ecclesiam 
mirifice in suam sententiam pertralit. Quam 1esi- 
Quimus. videtur Billius lectionem. adniisisse : hanc 
nobis exhibent cod.!. P. Or. et Colb. 1. Colb. 2. ἄγαν 
πείθε: τὴν ἡσυχίαν : ila. oratione mirifice persuadet 
ul quiescant, ln edit. ἄγαν 7 ἣν ExxAnziav. 


201 


VITA S. GREGORH. TITEOLOCI 


292 


wis el gestiens, Àc tum pontüficem. Gregorium, pro A xaY τηνιχαῦτα προσ σδέξα σθαι τὸν ἀρχιερξα Γρηγό- 


eo ac laboribus illius dignum erat, honorifice ac- 
cepit, prolisiorique alloquio. suam erga eum be- 
nevolentiam. animique alacritatem. declaravit; ac 
postremo h;ee ad eum verba habuit: « Ὁ Pater, Deus 
tibi, tuisque sudoribus, per me Ecclesiam cemmit- 
tit. En saeram zdem et thronum tibi trado. » Bea- 
tus porro Gregorius, mirifica ketitia perfusus, cum 
imperatorem salutasset, ae votis precibusque remu- 
neratus esset , pedem aula extulit. Ariani autem, 
qui ad hoc usque tempus. sacrosanctam zdem te- 
nuerant , sicariorum manum parabant, pro ea cum 
beato viro armis decernere constituentes. Itaque ab 
imperatore quidem precibus contendebant, ne tein- 
plum sibi auferri sineret, quod videlicel ipsius im- 
perio resistere vererentur : ceterum pio viro, iis- 
que qui partibus ipsius studebant , mortis metum 
iutentabant, tum publice armis instructi, tum pri- 
vatim subornato quodam, qui ad pontificem 
erat hostium conspiratio. 

Mane itaque, cum populus Dei simul cum pasto- 
re ad sacram :edem recipiendam perrexissent, non 
minus gravis, quam si civitas hostili impetu expu- 
gnuaretur, tumultus excitatus est, multis hominibus 
in vicis et distegis ac tristegis cum armis stantibus, 
wsulieribusque et pueris gravem ejulatum | permi- 
sim edentibus. Ipse quoque imperator templum una 
cum beato Gregorio ingressus est. Ut autem multa 
in rebus humanis casu evenire solent, nubibus so- 
lis orbem sub auroram subeuntibus , tenebra» re- 
pente coortze sunt. Quae res, ut a festo hujusmodi- 
que hilaritate aliena, Arianos majorem in modum 
recreabat, perinde 80 si Deus sacr: :edis translatio- 
minus gratam haberet : fidelium contra aui- 
mas intolerabilis dolor eruciabat. Verum simul at- 
que episcopus et imperator sacras valvas ingressi 
sunt, atque omnes unam eamdemque laudationis 
vocem sustulerunt, manusque cum lacrymis exten- 
derunt, confestim, Dei providentia, subducta nube, 
fulgentes solis radii sacram domum splendore per- 
fuderunt; aereque collustrato homines animi mo- 
rorem in Letitiam commutarunt, atque imperato- 
rem, ul episcopum in throno collocaret, obsecrare 
atque. obtestari caperunt. At Gregorius , cum ab 
iila sede abhorreret , nec prze vite continentia , et 
corporis infirmitate, vocem in tanto hominum nu- 
mero eiferre posset , per quemdam his verbis mul- 
tirudinem affatur : « O filii, nune tempus est ul be- 
neficii memores, ob ea qui largita Trinitas est, 


nem 


(66) Montac. et alii edit. volunt πληθείς, 

(67) Cod. Or. ἐξίει. 

(68) Sic volunt "antiqui edit. el codd. nostri. ln 
edit. ἀφεθῆναι. 

(69) Cod. Or. ἵεσαν * mox Colb. 2, ἀπολειψόμενοι 
Lod. P. χατερχόμενοι, ad sacram domum descendis- 
sent, Iu quibusdam edil. ἀποχληψόμενοι. 

170) Col. Or. et P. cisízt. 

(11) "Ev deest in eod. Or. 

(72) Ita montac. et alii edit. nec non omnes codd. 
sostri, In edit. περιδραμούσης. 


B 


accederet, 


D 


piov ἐντίμως τε xax τῶν αὐτοῦ πόνων ἐπαξίως, xo 
διαλέξει πλατυτέρᾳ τὸ περὶ αὐτὸν ἐνδείξασθαι πρό- 


θυμον, xai τέλος εἰπεῖν. « Ὦ πάτερ, col τε xol 
τοῖς ἱδρῶσι τοῖς σοῖς δι᾽ ἡμῶν ὁ Θεὸς ἐγχειρίζει τὴν 
Ἐχχλησίαν. Ἰδοὺ δίδωμί σοι τὸν olxov τὸν ἱερὸν xat 
τὸν θρόνον. » Ὁ ὃὲ μαχάριος, περιχαρείας πληρὼω- 
θεὶς (60), ἀσπασάμενος τὸν αὐτοχράτορα, xol εὐὖ-- 
χαὶῖς ἀμειψάμενος, ἐξήει (07) τῶν 
᾿Αρειανοὶ (μέχρι γὰρ τοῦ χρόνου τοῦδε τὸν ἱερὸν χατ- 


βασιλείων. Οἱ δὲ 
" : : 

εἶχον οἶχον ) παρετάττοντο ξιφήρεις, ὑπὲρ αὐτοῦ 
πολεμεῖν ἡρημένοι πρὸς τὸν μαχάριον. Καὶ τὸν μὲν 
βασιλέα ἱχέτευον μὴ ἀφαιρεθῆναι (68) τὸν οἶχον, óc- 
δοιχότες ἀντιδαίνειν τῷ χράτει " τῷ δὲ ὁσίῳ xal τοῖς 
ὁπλι- 
σθέντες, γαὶ ἰδίᾳ τινὶ ὑποθέμενοι, λάθρα προσελθόντι 
διὰ τῶν σπλάγχνων τοῦ ἀρχιερέως ὠθεῖν τὸ ξίφος. 
Καὶ ἡ μὲν σύστασις τῶν 


μετ᾽ αὐτοῦ θάνατον ἐπηπείλουν, δημοσίᾳ τε 


πολεμίων τοσαύτη 
ejusque pectus ense trajiceret,. Atque hiec 


Πρωΐας δὲ γενομένης, ὁ λαὺς τοῦ Θεοῦ ἅμα τῷ 
ποιμένι ἤεσαν (09) τὸν ἱερὸν οἶκον ἀποχηψόμενοι " ἣν 
οὖν θροῦς τε πολὺς χαὶ τάραχος, οὐχ ἧττον ἣ πόλεως 

πορθουμένης Ex. πολεμίων ἐφόδου, πολλῶν ὁπλοφόρων 
τε χαὶ διωρόφοις χαὶ τριωρόφοις ὄντων, 
s οἰμωγῆς γυναικῶν xal παίδων συμμιγνυ- 
t (70) δ᾽ οὖν χαὶ ὁ βασιλεὺς ἅμα τῷ 
τὸν νεών. Οἷα δὲ πολλὰ συμθαίνει ἐν (11) 
πρωΐας οὔσης γίνεται σχό- 


μένης. Εἰσήε 
μαχαρίῳ ε εἰς 
ἀνθρωπίνοις πράγυασι, 
τος, 
Καὶ τὸ συμβὰν, ἑορτῆς τε xa φαιδρότητος τοιαύτης 
ὑπάρχον ἀλλότριον, τοὺς μὲν ᾿Αρειανοὺς ἐποίει φαι- 

Θεοῦ μὴ εὐδοχκοῦντος τῇ μεταθέσει 
δὲ 


Ξφέλης τὸν ἡλιαχὸν χύχλον ὑποδραμούσης (72). 


δροτέρους, ὡς τοῦ 
ψυχὰς 
σμύχουσα (15). Ὡς δὲ τῆς ἱερᾶς χιγχλίδος ὅ τε ποιμὴν 
χαὶ ὁ βασιλεὺς εἴσω πὰρέδυσαν (14), ἤρθη τε φωνὴ 
pía παρὰ πάντων αἰνέσεως, δάχρυά τε χαὶ χειρῶν 
ἔχτασις. Dd ποῦ νέφους ὑπεξελθόντος mpovoíg 
Θεοῦ, ἐχλάμψαν (15) ἡλιαχὸν σέλας τὸν ἱερὸν οἶχον 
χατηύγασε " xai ep ἀέρι φωτισθέντι αἱ τῶν ἀνθρώ- 
ov διάνοιαι τὴν δυσθυμίαν (10) εἰς φαιδρότητα συμ. 
μετέθαλον, τόν τε βασιλέα ἱχέτευον ἐγχαθιδρῦ- 
σα! (11) τὸν ἀρχιερέα τῷ θρόνῳ. Ὁ δὲ μαχάριος, μὴ 
βουλόμενος ἐχεῖσε χαθιδρυνθῆνα!, αὐτὸς ἐν τοσούτοις 
ac καὶ τῆς ἀσθενείας οὐχ 
τῷ - πλήθει διά τινος id 
αὐτοῖς « εὐγνωμονοῦντας τὴ 

χάριν ὁμολογεῖν ἐφ᾽ οἷς ἐχαρίσατο ἡμῖν ἡ Τριάς. e 
i τοῦ θρύνου εἰσαῦθις ἀναλαθώμεθα (18). » Ταῦτα c 


τοῦ olxov " πιστῶν ἁνία ἐπίεζεν ὑπο- 


ἐχφωνεῖν ὑπὸ τῆς ἐγχρατε 
οἷός τε ὧν, 


προσφωνεῖ 
Ὦ τέχνα, νῦν xatpbc € 


(75) Hane lectionem exhibent codd. Or. Co!^. 
i et 2, nec non. Conbef. Iu. edit. ἀνίατα ἐπίεζεν 
ὑποσμῦχον. 

(14) Sie omnes codd. nostri. In edit, παρέδοσαν. 
(15) Ita Montac, el omnes codd. nostri ac Combel. 
edit . ἐλλάμψαν. 

(16) Co4. Or. δυσφημίαν. 

(11) Cod. Or. χαθιδρῦσαι. 

(78) Codd. Colb. 4 et 2, εἰσαῦθις 
in posterum differanus. 


In 


&ya 6a A [AS 2 y 


295 


AUCTORE GREGORIO PRESBYTERO. 225 


μὲν λαὸς δεξάμενος, ἐπραὔνετο" ὁ αὐτοχράτωρ δὲ τῆς A gratias referamus. De tlirono autem aliss$ agemus, » 


μετριότητος (79) τοῦ ἀνδρὸς χατεπλήττετο. Καὶ 
οὕτως μὲν ἡ πανήγυρις διελύθη, εὐφροσύνην τε 
πλείστην παρασχομένου Χριστοῦ xa ἀσφάλειαν, ὥστε 
χατευνασθῆνα! τῶν 
τῆς μανίας τὸ ζέον" ἕν δὲ μόνον γυμνωθὲν ξίφος 
ἀναιμωτὶ πάλιν ἐμδληθῆναι τῇ ξιφοθήχῃ. 


τε ὅπλων τὴν παρασχευὴν χαὶ 


Πλήν γε οὐκ εἰς τέλος συνεχωρήθη μὴ ἐνιδρυνθῃ- 
να: τῷ θρόνῳ. Καίπερ γὰρ οὐχ ἐθέλοντα, χαὶ ἰσχυ- 
ρῶς ἀναινόμενον, ὅμως ἐνίδρυσε τῆς ἀρχιερωσύνης 
ποῖς θώχοις ἀρχιερέων πληθύς. Ταῦτα δὲ. μιχρὸν 
ὕστερον. Ὁ μὲν οὖν βασιλεὺς τῷ ἀνδρὶ ἐγεγήθε:, 
πατρὸς αὐτῷ τιμὴν χαὶ αἰδῶ ἀπονέμων. Καὶ γὰρ 
ἦν, εἰ καὶ παιδεύσεως ἄμοιρος, ἀλλ᾽ 
ἀνὴρ xax πρᾷος, εἴ περ (80) τις ἄλλος. A 
σχολάζειν μᾶλλον ἣ ubi 
νος, οὗ συχνῶς ὡμίλει τ 


οὖν εὑσεθὴς ὁ 
Αὐτὸς δὲ es ῷ 
τῶν χαλῶν εἶναι: οἰόμε- 
ς βασιλείοις. Φιλαργυρίαν 
παρισταμένους τῷ βασιλεῖ νοσοῦντας ὁρῶν, 
χαὶ τοὺς δῶρα χαριζομένους ἀποδεχομένους, τῶν δὲ, 
οἷος ἣν αὐτὸς (81), μάλα χαταφρονοῦντας " διά το! 
καῦτα ταῖς προσευχαῖς χαὶ ἀγρυπνίαις χαὶ ὃ 


EUER 
δὲ τοὺς 


| διδασχα- 
λίαις προσεῖχε, xai ἀσθενῶν θεραπείαις xai ἐπισχέ- 
ψει, Θεῷ τούτοις χαθαίρων ἑαυτὸν xal τὸ ποίμνιον" 
ποτὲ δὲ χαὶ πρὸς ἀγροὺς ὑπανεχώρει, τὴν ἡσυχίαν 
ποθῶν, χαὶ 


τὸ συνεχὲς τῶν πόνων ταύτῃ ἰώμενος, 


ὡς ἂν αὐτῷ τὸ σῶμα πρὸς 


πόνους μὴ 

ἐνέθαλλε (82), 
τὸ τῆς Παροιμίας εὖ xal πρεπόντως ἐχμελετήσας " 
“Σπάγνιον εἴσαγε σὸν πόδα πρὸς σὸν φίλον, ira 
μὴ πιησθείς cov (83) μισήσῃ σε. 

Τοταύτης δὲ ποιμὴν Ἐχχλησίας ἀποδειχθεὶς, χαὶ 
παραλαθὼν προσόδους τε χαὶ παντοδαπῶν χειμηλίων 
πλῆθος, μίαν δραχμὴν ἐντεῦθεν οὐ προσεχτήσατο" 
xaixot γε βουλομένῳ xai ταλάντων ἀφθονίαν αὐτῷ 
περιποιεῖσθα: ἂν ἐξεγένετο, οὐ λογισμοὺς προσόδων 
χαὶ διοιχήσεως (84) παρὰ τῶν οἰχονομησάντων τὰ 
τῆς Ἐχχλησίας ἐπεζήτησεν, οὐχ ἀναγραφὴν σχευῶν 
ἱερῶν, χαπηλιχῶν μᾶλλον ἣ ἐχχλησιαστιχῶν ἀνδρῶν 
πὸ ἔργον (85) τοῦτο ὑπολαθὼν, χαὶ ἀρχόντων οὐχ 
ἐπισχόπων τούτοις ἅπαντας ἐχπαιδεύων Θεῷ (86) 
καθαρότητα προσφέρειν τῆς συνειδήσεως, χαὶ μὴ 
ἀνθρώπους πειρᾶσθαι: λονοθετοῦντας πείθειν. 


τοὺς ἐφεξῆς 
ἀποχάμοι. Αὐλαὶς δὲ βασιλείων χρονίως 


- 


Συνεχείᾳ δὲ πόνων, γήρᾳ τε καὶ ἀσθενείχ ἥδη χαμ- 
πτόμενος, ἀῤῥωστήσας Ei τοῦ σχίμσποδος ἣν. Καὶ 
55 τοῦ δήμου πλῆθος ἀθρόως 


wrniüs 
ἔνθα χατέχειτο. 


no 


τῷ δωματίῳ, 

Ὃ δὲ, οἷα φιλεῖ συμθαίνειν τοῖς 

πτοουμένοις (87), ἐπιστρέψας ἐπὶ 
. ἌΞΕΙΣ 

τοὺς πόδας, εἰς τοὔδαφος 


ποῦ σχίμποδος 
οὑτωσὶ ἐχαθέζετο, τί βού- 


15 Prov, xxv, 17. 


(80) Cod, P. « . 

(81) Codd. Colb. 9 2, et Or. οὗτος. 

(82) ltà coidd. Colb, 2, et Or. ln edit. ἐνέθαλε. 

(85) Σοῦ deest in Colb. 2, ἵνα in cod. Or. qui lia- 
bel φίλον, μήπως πληθείς, 

(84) Codd. Or. et P. à 


(19) Colb. 1, SN μετριότητα. 
εἰ xaí τις 
l xat τις 


διοιχήσεων, mox cod. P, ἐξή- 


Hec verba audiens populus. mitezeebat ; imperator 
vero hominis modestiam a4 stupomun. usque mira 
batur. Sic coneio soluta est, Christo Letitiam 
summam securitalemque | afferente; ita ut et ar- 
morum apporatus consopitus fuerit, et furoris 
ardor exstinctus , atque unus duntaxat. ensis exer 
Qus sine ulla eruoris effusione rursus vxina con- 
ditus. 

Citerum οἱ ad extremum usque obsistere. non 
licuit, quominus in thirono collocaretur. Pontificum 
enim multitudo eum, quamvis nolentem vehemea- 
lerque recusantem , in archiepiscopali sede cousti- 
Quit. Sed liec. aliquanto posterius. Interea impera- 
tor hominis consuetudine delectabatur, eumque pre 
parente. colebat. Quamvis enim doctrine expers 
esset, pius tamen vir erat, morumque lenitate prz- 
ditus , ut si quispiam alius. Verum Gregorius Deo, 
quam imperatori , operam dare przelarius existi- 
mans, haud frequenter in. aula versabatur, eos qui 
imperatoris latus cingebant, avaritide morbo teneri, 
atque ut eos qui. munera alferebant, caros habere, 
iia sui similes admodum  aspernari perspiciens. 
Quocirca precationibus et pervigiliis, atque doetri- 
nis, wgrotisque curandis et invisendis incumbebat, 
Deo sese his rebus gregemque purgans : interdum 
etiam ruri secedebat, solitudinem expetens, eaque 
perpetuis laboribus afilietum corpus recreans, 
ne ad sequentes labores fatisceret. Ad aulam 
autem raro commeabat, illud Proverbiorum re- 
cie congrueque permeditatus : liaro pedem tuum 
infer ad amicum, ne forte satiatus oderit te "δ. 

Tant porro Eeclesiz przesul institutus , proven- 
tusque et infinitam omnis generis eximiamque su- 
pellectilem consecutus, ne unica quidem drachma 
hine facullates suas. auxit : cum tamen. maximam 
talentorum copiam , si ita. ipsius voluntas tulisset, 
colligere potuisset. Ne redituum quidem et admi- 
nistrationis rationem ab iis, qui Ecclesi: negotia 
procurassent, repelivit, nec supellectilis saerze de- 
scriptionem cauponum verius, quam eccelesiastico- 
rum virorum, id esse statuens, ac pr:efectorum, 
non episcoporum : atque liis rebus omnes erudiens, 
ut conscienti: puritatem potius Deo offerrent, quam 


put rationibus referendis muneris sui administratio- 


nem hominibus probare niterentur. 

Tandem assiduis laboribus, et »enio, corporisque 
imbecillitate fractus," urgente. vi morbi, grabato 
se tenebat. Ac multitudo populi ingens , cubiculum 
in quo jacebat repente ingressa est. Ipse igitur, ut 
solent. qui strepitu aliquo, commoventur, ad se col- 
lectis in sella pedibus, in eum modum in pavimento 


τῆσεν. 

(55) Τὸ ἔργον deest in cod. Or. 

(86) Ita Montac. Col. P. et Conibef. In edit. Θεοῦ. 

(82) Sic volunt Montac. codd. Or. P. et Combef. 
banc lectionem secutus est illius. In edit. qui- 
busd. ποιουμένοις. Mox Colb. 1, ἐπιτρέψας £x τοῦ 
σχέμποδος. Dillius vertit, conversis in sella pedibus. 


295 


etans, Hli autem eum et ob ea qu:e acciderant gra- 
tias Deo egissent, ac. pro imperatoris salute, ob 
receptum. templum , aliasque sacras. :des , ortho- 
doxorumque ecclesiam , vota fecissent , ipsumque 
horum omnium auctorem et architeetum professi 
fuissent, Iti cubiculo excesserunt, Adolescens vero 
quidam relictus, manibusque suis beati viri pedes 
comprimens , ab eo eum lacrymis et. lamentationi- 
bus sceleris veniam. supplex postulabat, Gregorio 
autem sceiscitante quid sibi hoe sermone vellet, 
nihil responsi. dabat : sed tantum lugebat, ac ve- 
niam petebat. Tum quidam ex iis qui astabant, ita 
« Hie. est ille carnifex tuus, o pater, 
qui a nonuulis subornatus ferrum tibi in prxecor:lia 
defixurus erat , nisi Christus perspicue tibi auxilio 
fuisset, Quod autem. ad eorum voluntatem attine- 
bat, facinus perpetratum est. Proinde nunc ad pedes 
iibi procumbens. clamat, suscepti sceleris peenitu- 
dine affectus, » Confestim autem Pater, ut patrem 
squum erat, adolescentem ita alloquitur : « Pro- 
pitius tibi Christus sit, o charissime , libique ipse 
ignoscat, qui me quoque servavit. Hoc solum ad 
facinoris excusationem ét purgationem a le peto, 
ut meus fias, lixeresim. exsecratus , atque ad Deum 


locutus est : 


VITA S. GREGORII TIIEOLOGI 


sedebat, quid sibi eorum adventus vellet. pereun- A λετα!, πυνθανόμενος, T, αὐτῶν παρουσία. OL δὲ, 


p 


2(6 
xá- 
(88) τῷ Θεῷ ἐπὶ τοῖς γεγενημέ- 
vote, xal ὑπὲρ τοῦ βασιλέως ὑπερευξάμενοι (89), 
ἕνεχεν τοῦ νεὼ, χαὶ τῶν ἄλλων ἱερῶν οἴχων, χαὶ τῆς 
Ἐχχλησίας 


pw ὁμολογήσαντες 


τῶν ὀρθοδόξων, πάντων͵ ὃὲ τούτων αἴτιον 


προσειπόντες τὸν ποιμένα, γεγηθότες ἀπήξσαν (90). 
Νεανίας δέ τις ὑπολειφθεὶς, καὶ ταῖς ἑαυτοῦ χερσὶ 


συμπιέσας αὐτοῦ τοὺς πόδας, ὀδυρμοῖς xal δάχρυσιν 
ἱχέτευς τὸν μαχάριον συγγνῶναι αὐτῷ τὸ πλημμέ- 
λημα. Τοῦ δὲ πυνθανομένου τί τὸ λεγόμενον εἴη, οὗ- 
δὲν ἀπεχρίνατο, πλὴν τοῦ θρηνεῖν, χαὶ συγγνώμην 
aizeiv. Τῶν δὲ περιισταμένων τις ἔφη" « Οὗτός ἔστιν 
ὁ σὺς φονεὺς, ὦ (91) πάτερ, ὃς ἔμελλεν ἐχ σχαιωρίος 
τινῶν χατὰ τῶν σῶν ἐγκάτων ἐλαύνειν ξίφος (92), 
χαὶ ὁ Χριστός σου 950,23, ἀντελάθετο. Γνώμης δὲ τῆς 
αὐτῶν ἕνεχεν τὸ δρᾶμα ἐξετελέσθη. Ταύτῃ τοι προσ- 

πίπτων βοᾷ ἐπὶ τῇ τόλμῃ μεταμελόμενος. » Αὐτίχα 
ὃὲ ὁ Πατὴρ, oia πατὴρ (93), τάδε φησί" « Γένοιτό aot 
Χριστὸς (94) εὐμενὴς, ὦ φίλτατε; xo δῴη σοι συγ- 
γνώμην αὐτὸς, ὁ x&p& περισώσας. Μόνον εἰς ἀπολο- 
γἱὰν τῆς τόλμης ἐμὸς γενοῦ, τὴν αἵρεσιν βδελυξάμε- 
νος, Θεῷ «s πρόσελθε, xai δούλευε αὐτῷ δουλείαν 
εἰλικρινῆ xoi (05) ἐχούσιον. » Ἢ οὖν πόλις, ἀχού- 
σασα τῆς ἀποχρίσεως τὸ μαχρόθυμον, 
τῷ ἐξήφθη φιλοστοργίᾳ. 


πλέον ἔπ᾽ αὖ- 


aceedas, ipsique sinceram et. voluntariam servitutem servias. » Cujus jam lenis responsi! cum certior 
facia esset civitas, ardentiori erga. eum amore incensa est. 


Sup id vero tempus ex omni Romanorum imperio, 
preterquam ex Zgypto et oceiduis partibus, sancta 
episcoporum centum eL quinquaginta synodus co- 
acta est, lum ut pium prosulem augushe urbi prae 
ficerent, tum ut hiereses quie. interim, duin Ariani 
rerum potirentur, exortze fuerant, oecumenici con- 
cilii decreto ab Ecclesia extruderentur, Enimvero, 
quie ad hareses profligandas pertinebant , multo 
ante magnus Gregorius prastruxerat, velut insidio- 
sas bestias ab Ecclesi: ovili arcens : atque in ipsa 
eliam sacrosancta synodo pari animi contentione 
cum aliis deeertavit. Sancta. autem. synodus eum 
episcopum constituit, antesignanum δὲ ducem ha- 
hens magnum illum Antiochensium pastorem Mele- 
tium, virum pia fide proditum , quique florentibus 
Arianorum rebus Ecclesia pulsus fuerat , multisque 
calamitatibus exhaustis diuturno muletatus exsilio. 
Quibus autem moribus przeditus esset , quid referre 
necesse est ? Jdem enim et mansuetus erat et rebus 
gerendis solers et eflicax, temperans, justus, fortis, 
sapiens, atque omni virtutum. genere perpolitus. 
Majus consilio atque hortatu Gregorio augustie ur- 
bis episcopatus concilii decreto confirmatus est. 
Ipse aulem , quamvis alioquin ab episcopatu alie- 


(88) Codd. Colb. 1, 2 et Or. ὁμολογήσοντες. 

(89) Codd. Or. et Colb. 4 et 2, ὑπερευξόμενοι. 

(90) Codd. Or. et P. ἀπίεσαν. 

(91) ^2 deest in cod. Or. Mox codd. P. et Colb. 
1, σχευωρίας. 

(92) Cod. Or. τὸ € 

(95) Οἷα πατήρ desunt in cod. P. 

(94) Cod. Or. σοῦ Χριστός. 

(95) Καί deeratin edit., sed restituendum Montac. 


ἰφος 


D 


Ὑπὸ δὲ τὸν χαιρὸν τοῦτον ἐκ πάσης τῆς ὑπὸ Ῥω" 
μαΐων (96) ἀρχῆς, πλὴν Αἰγύπτου xaX τῆς ἑσπερίας, 
συνῆλθεν ἡ τῶν ἑκατὸν πεντήχοντα ἁγία σύνοδος, ἀρ- 
χιερέα χαταστῆσαι τῇ βασιλίδι πιστὸν, xol τὰς αἱ- 
ἐσεις τὰς ἐν τῷ μεταξὺ τῶν ᾿Αρειανιχῶν (97) χρόνων 

ἀναφυείσας ἐξωθῆσαι τῆς Ἐχχλησίας ψήφῳ οἰχουμε- 
νικῆς συνελεύσεως. Τὰ μὲν οὖν χατὰ τῶν αἱρέσεων 
ίησεν ὁ μέγας Γρηγόριος ἐχ πολλῶν 

χρόνων, ὥσπερ θῆρας ἐπιδούλους 


προωδοποίῃσ τῶν 
τοῦ ποιμνίου 


Ἐχχλησίας ἀποδιώχων" χαὶ αὐτῆς δὲ παρούσης 


τῇς 
πῆς 
Η δὲ ἁγία σύν- 
μέγαν 
ποιμένα vs ᾿Αντιοχέων, Μελέτιον, ἄνδρα εὐσεθῇ μὲν 
τῇ πίστει xal ἐν τοῖς χρόνοις τοῦ ᾿ΛἈρειανιχοῦ χρά- 
ἐξελαθέντα (98) τῆς Ἐχχλησίας, πλεῖστά τε 
χαχοπαθήσαντα, συνέθη ird πολυχρονίῳ παραδο- 
θῆναι: τὸν δὲ τρόπον τί 
χεν; 


ἁγίας συνόδου, ὁμοίως συνηγωνίσατο. Ἡ 


οδος αὐτὸν ἐνεθρόνισεν, ἡγεμόνα ἔχουσα τὸν 


ποὺς 


εἴ λέγειν, ὁποῖός τις ὑπῇρ- 


Ὁ γὰρ αὐτὸς Pont «s ἣν χαὶ δραστήριος, σώ- 


φρων (99), δίχαιος, ἀνδρεῖος, σοφὸς, χαὶ πρὸς πᾶν τῇς 
ἀρετῆς (1) χάλλος ἀπεξεσμένος. Τούτου δὲ εἰσηγῆσει 


xaX συμβουλίᾳ συνοδιχὴ Ψῆφος ἐχύρωσε τὴν προε- 
δρίαν τῆς βασιλίδος τῷ Γρηγορίῳ. Ὃ δὲ, καίπερ τὰ 
ἄλλα δυσχεραίνων πρὸς τὴν ἐπισχοπὴν, πόθῳ μέντο! 
τῆς ποίμνης, xat τῷ νομίζειν, εἰ τῆς βασιλίδος χρα- 


judicavit, 

(96) Edit. quidam volunt Ῥωμαίοις, Montac. Ῥι- 
μαίους, et sic habet Colb. 1. 

(97) Cod. Or. JUL 

(98) Cod. P. ἐξελθόντα. 

(99) Xozpor deest in cod. Or 

(1) Ità codd. Or. Colb. 1 et 2. 
ἀρετῆς. 


In edi, tantum πᾶ 


2913 


AUCTORE GREGORIO PRESBYTERO. 


998 


τήσειξ, δυνατὸς ἔσεσθαι τὰς ἐν χύχλῳ τῆς οἰἴχου μένης A num animum haberet, gregis tamen amore, el quia 


ἔριδας, ὥτπερ ἀπὸ σχοπιᾶς τινος χαταμανθάνων, 
διαλύε:, xai πρὸς ἕνωσιν ἀμφοῖν ταῖν χεροῖν ἄγειν 
διεστώσας τὰς Ἐχαλησίας, εἴλετο δέξασθα: τὴν ἐπι- 


σχοπήν. 


Τοῦ δὲ ὁσίου Μελετίου 
τῇ βασιλίδι, γίνεται αὐτῷ τιμὴ προπεμπτήριος, ὥστε 
πᾶσαν ἐπ᾿ αὐτῷ ἐχχυθῆναι τὴν βασιλίδα, πολλὰ δὲ 
χαταγαγεῖν ὃ 
ἢ πλῆθος ἐπι φιλο- 

ειχία περὶ τοῦ θρόνου, χαὶ πρὸς ἀλλήλους ἐξζυγομά- 
χουν ἐπίσχοποι. Καὶ οἱ μὲν τὰ ψηφισθέντα δίχαια 
εἶναι χρίνοντες, βέδχια μεῖνα! ταῦτα ἐθούλοντο" ol 
ὃὲ ἀντέπιπτον πρὸς 
Γρηγόριος, ὡς (3) ἅπαξ τὴν καθέδραν δεξ ξάμενος, μέτ- 
ἐποιεῖτο αὐτῆς, πρὸς αὐτοὺς χρώμενος τοιοῖσδε λό- 
Yotg" € Ἐγὼ, ποιμένες ἱεροὶ xai τίμιοι, τὴν ἀρχὴν 
οὐχ ἤθελον τῆς βασιλίδος bi ise ἀλλὰ xa εἰ 
πόνοις τε χαὶ ἱδρῶσιν ἐμοῖς ἐπάγη τε χαὶ ηὐξήθη 
τῶν τῇοε ἡ Ἐχχλησία, ἤρχει μοι ταῦτα τῷ Θεῷ θη- 
σαυρίζειν παρ᾽ αὐτοῦ τὴν ἀντίδοσιν ἀναμιένοντι. Ἐπεὶ 


τελευτήσαντος τὸν βίον ἐν 


ἄχρυα, χαὶ τηνιχαῦτα ἐν πρώτοις, ὅσον 
Ὑνωσθῆνα: τοῦ ἄστεως. Λῦθις 


δὲ πόθος τε ποίμνης xaX ὑμῶν χοινὴ ψῆφος δέξασθαέ 
δε τὴν (5) χαθέδραν cn οὔ μοι &ox 
ὁρυῶς νῦν : t 
τῷ (A) μηδὲ ἅπαντας συμφωνεῖν" ἀλλ 
xciv χρατῆσα: τὰ ἤδη δόξαντα, τὸ 
Ἐγὼ δὲ οὐ πλούτον, οὐδὲ ὑψηλῆς 
δρας, τάδε Qnut, 


πράττειν, ἀνατ 


οὐδὲ βασιλίδος χρηματίζειν "ide 


σχοπος ἀλλὰ πρῶτον piv ópgavia y 
ἀπαθῶς δυσχερέστατον, χαὶ ἠλιθίων τὸ pue 


μὴ δόξητε ὑμεῖς φθόνῳ τινὶ ἣ χουφότητι Ex 
τειν τῶν πρώην ἐγνωσμένων. Εἰ δὲ νιχᾷ «ap! 
τὰ νῦν, xal τὰ πρώην ὡς ἕωλα χαταφρονεῖται 3, 
ἀλύπως τῆς ἐπισχοπῆς ἐξίσταμαι. Βουλεύεσθε, πράτ- 
πετΞ τὰ καθ᾽ ἐσυτοὺς, τὰ παριστάμενα. Ἐμοὶ δὲ ἀγα- 
πητὸν ἡ ἐρημία xal πάλαι xal νῦν. Οὐ γὰρ xai Θεοῦ 
εἴρξουσιν οἱ τὸν θρόνον ἀποστερήσοντες. » 
sunt, ae res haud. pridem constiiutas velut obsole!as 


scopatu me abico. Consilium inite, 


zà ἤδη δεδογμένα χαλῶς. Ὁ δὲ D 


Tuturum existimabat, uL si urbem augustam teneret, 
contentiones per orbem terrarum oborientes , velit 
e specula quadam perspeclas, exstingueret, dissi- 
dentesque. Ecclesias ambabus, ut. dicitur, manibus 
2d unionem concordiamque adduceret, episcopatum 
accipere non recusavit. : 

At vero Meletius extremo. vitze die. Constantino- 
poli perfunctus , adeo celebri atque. honorifico. fu- 
nere effertur, ut. ad ipsum urbs tota. sese effunde 
rel, maximamque lacrymarum vim. emittere, ac 
tum impriuis, quanta eivium multitudo esset, agno- 
sceretur. Rursus itaque de throno contentio. exci- 
lata est, atque inter. se altercabantur episcopi. Alii 
enim, quie suffragiis statuta fuerant, justa esse judi- 
cantes, firma ea manere volebant, Alii iis, quie jam 
recte decreta fuerant, adversabantur. At Gregorius, 
ut, qui semel catliedram adinisisset, eam vindicabat, 
liujusinodi ad eos oratione. utens : « Ego, pastores 
sacri et venerabiles, primum august. urbis prae- 
fecturam aceipere recusabam : ac licet haee Ecclesia 
laboribus. sudoribusque meis coogumentata alque 
amplilicata fuisset, mihi tamen. satis superque erat 
h:c Deo thesaurizare , atque ab eo mercedem ex- 
spectare. Postquam auteu et gregis amore, et com- 
munibus vestris caleulis, cathedram accipere coa- 
cuis sum, mihi haudquaquam recte agere videmini, 
qui, quod ipsi fecistis, convellitis atque abrogatis : 
ut interim taceam , quod ne inter 
satis coüveniL; verum 


Omnes quidesa 
alii ea. quas jam constituta 
Sunt, rala esse debere ceusent ; aliis secus videtur. 
Nec vero liec a ime eo dicuntur, quod. vel opes, vel 
sublimem cathedzam expetam, vel auguste urbis 
episcopus nominari concupiscam. Sed primm fi- 
Horüm orbitatem trànquillo. animo ferre diflicilli- 
mum est, nec nisi vecordis cujuspiam hominis pla- 
neque stupidi. Deinde illud metuendum, ne invidia 
quadam aut levitate res nuper decretas iminutara 
videamini. Quod si vobis prowsentia magis cord? 
el frivolas contemnitis, haud m«sto animo epi- 


res vestras agile, οἱ quidquid vobis in mentem venerit. Mihi 


quidem solitudo et olim chara fuit, et nunc est. Non enim. a. Deo quoque nos arcebunt, qui throium 


ablaturi sunt. » 


'Taoza εἰπὼν, χαὶ αἰσθόμενος τοὺς πολλοὺς προδο- ἢ 


λὴν ἄλλου σπουδάζοντας, αὐτὸς, ἀπολιπὼν 
ἔνθα χατέμενεν, ἄλλον περισχοπεῖ πόῤῥω 


τὸν ob; 
Ἐχ- 
χχησίας, τοὺς τε θορύθους ἀποδιδράσχων καὶ τὰς 
ὑχλήσεις 


ἐχεῖσε συνέῤῥεον, δαχρύοντες, ix 


τῆς 


τῶν συνελεύσεων. Πολλοὶ γοῦν τοῦ λαοῦ 


λοῦντες ἐλεῆσα: τὸ ποίμνιον, ὃ πόνοις τε χαὶ ἱδρῶσ! 
ποσούτοις ἐξέθρεψέ τε χαὶ ηὔξησε. « « Δὸς τὴν χάριν, 
ἔλεγον, τοῖς σοῖς φιλτάτοις, xai oig τὸ ἀχμαϊόν coy) 


τῆς ζωῆς προανάλωσας ἡμῖν, τὸ λειπό- 
μενον" ἵν᾽ ἔχοιμεν (7) λείψανον τὸ σὸν σῶμα, οἱ τῇ σῇ 
διδασκαλίᾳ πεφωτισμένοι. » Τούτοις, οἵα φιλότεχνο 


δώρησα! χαὶ 


E 


2) Ὡς deest in cod. Or. si 
5) lta codd. Or. et P. In edif. tantuin £z22^a: 
τὴν. 


(4) Cod. Or. πρὸς τό 
ParRoL. Gn, XXNXY. 


Hac oratione hahita, cum plerosque in alterius 
episeopi creationem studiose incumbere sensisset, 
ipse domo ea, in qua manebat, relicta, aliam ab 
Ecclesia proeul dissitam circumspeciat , ut. tumul- 
tis, molestosque et importunos hominum congres- 
sus effugeret. Permulti quippe ex plebeio ordine 
illuc confluebant, ein. lacrymis eum orantes atque 
obtestantes, ut gregis, quem tot tantisque labori- 
bus ac sudoribus aluerat atque provexerat, mise- 
reretur, « Da hoc charissimis tibi hominibus , in- 
quiebant, et quibus vite tui vigorem prius impen- 
disti, iisdem quoque, quod vitze superest, largire z 


(9) Codd. Or. et P. χαταφρονεῖτ 
(6) Codd. Or. et P. zx par 
11) Codd. Or. et Colb. 1, y. 


ra 


10 


9 


corporis reliquias habeamus. » lis verbis mollie- 
batur quidem indulgentissimus Pater; ccterum an- 
cipitis erat animi quid ageret, Deumque supplex 
orabat ul, quod sibi maxime conveniret, dispone- 
ret, Qux: eum ita se haberent, affuere episcopi, tum 
ex ZEgypto, tum ex Macedonia, Byzantium vocati , 
cum adhue supradicta synodus in urbe consisteret. 
Et quidem illi, quoniam Gregorius citra eorum seu- 
tentiam throno impositus fuerat, humano affectu 
obsessi, decreto repugnabant : non quod eum odio 
laberent. (quemadmodum occultis ei significatioui- 
bus confirmabant), sed ut eos , qui ipsum przafece- 
rant, ulciscerentur : ut qui sine eorum sententia 
archiepiscopali sede Gregorium donassent. At vir 
concilio stans, ad hunc modum verba facit : 


« Viri collegi, et compastores sacrosancti gregis 
Christi, turpe fuerit, prorsusque a vobis alienum, 
si, qui ad pacem alios eruditis, intestinum ipsi bel- 
jum inter vos excitetis.Quonam enim modo alios 
ad concordiam adduxeritis, ipsi circa sententias 
vestras et decreta discrepantes? Ac vos per Trini- 
iatem ipsam obsecro, ut vestra negotia przclare et 
pacifice inter vos transigatis. Quod si vobis ullo 
modo dissidii causa sum, Jonam prophetam vitze 
integritate non. supero. Mittite me in mare, et ces- 
sabit a vobis tumultuum procella ". Quidquid vobis 
visum fuerit, tametsi a culpa immunis, vestrze con- 
cordi:e causa, libenter perpetiar. Throno exturbate, 
urbe ejicite, — Tantum veritatem et. pacem, ut cum 
Zacharia loquar, diligite 15. Valete, sacri pastores, 
meorum laberum memoriam perpetuam conservate.» 
H»ceo prolocuto, pudore quodam ipsi tenebantur, 
ejus oratione compuncti. Tum ipse in Cappadociam 
perrecturus e concilio excessit, voluptate simul et 
imerore affeetus : illud , quod laborum requiem in- 
venisset ; hoc, propler greeem, quonam mode 
ipsum relinqueret. 

In aulam. autem profectus, benefic.um ab Impe- 
ralore postulabat, his verbis prius eum affatus : 
« Tibi quidem, o Imperator, pro tuis erga Ecclesiam 
meritis retribuat Christus in die retributionis, De- 
neficium autem , quod nunc a te peto, potentissime 
princeps, dare ne graveris. Non pro pecuniis tibi 
sum supplex; non pretiosa altarium tegumenta 
coneupisco; non cognatis dignitates ambio; sed, ut 
laboribus liberer, obsecro. Cesset etiam invidia ; 
pacem colant episcopi ; lu maxime in eam rem ad- 
vitere ; sacerdotum bellum comprime, qui barbaro- 
12. 


U jon. 1 15 Zach. vii, 19. 


(8) €od. Or. δράσει. 

9) Cod. Or. ἔπειθον. 

(10) Ita codd. Or. Colb. 1, et 2, In edit. γνώμων * 
mox in eisdem δεδωχότες, sed lectionem cod. Or. 
amplectimur. 

(11) Πάντων deest in cod. Or. 

(121 Cod. P. τῶν συλλόγων. 


(2) Cod. Or αἰσχρὸν μὲν ἂν εἴη. 


VITA S. GREGORIL THEOLOGI 


ut qui doctrina tua collustrati sumus, tui etiam ἃ πατὴρ, ἐμαλάσσετο μὲν, tmópet δὲ 6 


σοῦ 
τι δράσεις (8), 
χαὶ τὸν Θεὸν ἐξελιπάρει τὸ αὐτῷ πρέπον οἰχονομῆσαι. 
Τούτων ἐχόντων τὸν τρόπον τοῦτον, παρῆσαν ἐπίσχο- 


m 


πο: χεχλημένοι ἔχ τε Αἰγύπτου xol Μαχεδονίας εἰς 
τὸ Βυζάντιον, ἕτ: τῆς εἰρημένης ἐνδημούσης συνόδου. 
Καὶ δὴ οὗτοι, ὡς χωρὶς τῆς αὐτῶν γνώμης χαθιδρυν- 
θέντος τοῦ μαχαρίου Γρηγορίου, πάθει ἀνθρωπίνῳ 
χατασχεθέντες, ἀντέλεγον τῇ ψήφῳ" οὐχὶ Γρηγόριον 
μισοῦντες (ὡς αὐτὸν συνέπειθον (9) χρυφίοις δηλώμα- 
σιν), ἀλλὰ τοὺς χαθιδρύσαντας ἀμυνόμενοι, ὡς δίχα 
γνώμης (10) αὐτῶν δεδωχότας τὸν θρόνον. Ὁ δὲ μα- 
χάριος ἐπὶ τὸ αὐτὸ πάντων (11) συναθροισθέντων τῶν 
ἐπισχόπων, χαταστὰς ἐν μέσῳ τῷ συλλόγῳ (12), τάδε 
φησί" 


beatus, omnibus episcopis in unum coactis, in medio 


B 


« "Avüpesc συμποιμένες τῆς 
αἰσχρὸν μὲν εἴη (15) παντελῶς οὐχ ὑμῶν, εἰ, 
τοὺς ἄλλους εἰρήνην παιδεύοντες, αὐτοὶ πρὸς ἀλλή- 
λους πόλεμον ἤρασθε. Πῶς δ᾽ ἂν ὁμονοεῖν ἑτέρους 
πείσητε (14), αὐτοὶ ὄντες πὰ δοχοῦντα ἀσύμφω- 
"ARA ἱχετεύω ὑμᾶς τῆς Τριάδος αὐτῆς 
ὃ θα: τὰ πρὺς ἀλλήλους. 


ἱερᾶς ποίμνης Χριστοῦ, 


T 
ς τε xa εἰρηνιχῶς δια 

τι ὑμῖν ἐγὼ τῆς διαστά 
σεμνότερος Ἰωνᾶ τοῦ προφήτου. Báscé με εἰς civ 
θάλασσαν, καὶ παύσεται ἀφ᾽ ὑμῶν ὁ χκιιύδων τῶν 
ταραχῶν (18). Αἱροῦμαι παθεῖν ὅ τι ἂν βούλησύξ, 


Ww 
& 
[f 
ce 
ὧν 
ao 


σεως αἴτιος, οὐχ cip 


γαίπερ ἀθῶος ὧν, τῆς ὑμῶν ἕνεχεν ὁμονοίας. Θρόνου 
ἐξώσατε, πόλεως ἀπελάσατε. Mórov civ ἀιϊήθειων 
xal τὴν εἰρήνην, ὡς ὁ Ζαχαρίας φησὶν, ἀγαπήσατε, 
Ἔρῤῥωσθε, ἱεροὶ ποιμένες, xaX τῶν ἐμῶν πόνων μνη- 


c μονεύοντες, μὴ ἀπολήξητε. » Ταῦτα εἰπόντος, αἰδὼς 


τις αὐτοὺς εἶχε τοῖς εἰρημένοις χατανυγέντας (16). 
Ὁ μὲν οὖν ἐπὶ τὴν Καππαδοχῶν βαδιούμενος £&fiet (VT) 
τοῦ συλλόγου, συμμιγὴς χαρᾷ τε xai χατηφείᾳ" τὸ 
μὲν, ὅτι τῶν πόνων ἀνάπαυλαν ηὕρατο (18), τὸ ὃὲ τοῦ 
ποιμνίου χάριν, ὅπως αὐτὸ χαταλείψειεν. 


Ἐλθὼν δὲ εἰς τὰ βασίλεια, ἥτε: χάριν τὸν αὐτο- 
, DE * H * -T * 
χράπορα, τοιάδε εἰπὼν πρότερον" « Σὺ μὲν, ὦ βασιλεῦ, 


Χριστὸς ἐν ἡμέρᾳ 


piv, ὦ χράτι 


νῦν αἰτῶ χά- 
δοῦναι μὴ ἀπαρνήσῃ. Οὐ περὶ χρη- 
μάτων ἱχετεύω" οὐδὲ ποθῶ πολυτελῆ θυσιαστηρίων 


VE, 


σχεπάσματα, ob συγγενῶν ἀρχάς: ἀλλ᾽ ἱχετεύω τῶν 
D , ds E 


p πόνων ἀνεθῆναι. Ληγέτω δὲ χαὶ (19) φθόνος, εἰρηνενέ. 


τωσαν οἱ ἐπίσχοπο!, σοῦ μάλιστα τοῦτο σπουδάζοντος. 
Παῦσον τῶν ἱερέων τὸν πόλεμον, ὁ στήσας βαρθάρων 
θράσος" τὰ μέγιστα τρόπαια τοῦ σοῦ χράτους ἑνὶ χόν 


n 


144) Colb. 1. πείσοιτε. 

15) Codd. Or. P. Colb. 1 et 2, τῶν συμφορῶν. 

o) Cod. Or. χατανυγέντες. Cod. P. χατανοι- 
γέντας. 

(17) Cod. Or. £&tet. 

(18) Cod. Or. εὕρατο, Colb. 4. εὕρετο. Col. P. 
ἤρατο. 

(19) Δὲ xa desunt in cod, Or. 


501 


9909, τῇ συμφωνία (80) τῶν ἐπ 


διυρεὰν αἰτοῦμα:" ταύτην τελευταίαν μοὶ (21) παρέχεις 
χάριν. » Θαυμάτας ὃὲ τὰ εἰρημένα ὃ τε (23) αὐτο- 
P t - Lu - T 95 LJ 
χράτωρ χαὶ οἱ τῆς συγχλήτον βουλῆς, οἷα (25) σφοδρῷ 
τῷ περὶ αὐτὸν πόθῳ συντετηκχότες, μόλις 
αὐτὸν (24), τὴν ἔξοδον ἐπιτρέψαντες. 


πέλυσαν 


Ἐνδημοῦντος δὲ αὐτοῦ ἔτι τῇ βασιλίδι, χαθίπτατα: 


εἰς τὴν αὐτοῦ Ἐχχλησίαν ὑπὸ τῆς συνόδου Νεχτά- 
piós τις ἐπίσχοπος, Ταρσεὺς ὑπάρχων 
Αὐτὸς δὲ προσχαλεσάμενος 95) τὸν χλήρον χαὶ τοῦ 


λαοῦ τοὺς ἐχχρίτους (36), νουθετήσας τε αὑτοὺς φυ- 


πῆς Κιλιχίας. 


λάντειν τὴν παραχαταθήχην τῆς πίστεως, χαὶ τὰς 
ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ χατεργάζεσθαι, ἀσπασάμενος, 


πολλά τε χινήσας ἅπασι δάχρυα, τῆς ὁδοιπορίας εἴς 

Ἔρχεται δὲ εἰς ᾿Δριανζὸν, χωρίον Καππαδο-- 
χίας, ὅτερ ἐχέχτητο (27) £x πατριχοῦ χλήρου, χατ- 
ελθὸν εἰς αὐτόν. Πολλοῦ δὲ χρόνου παριρχηχότος, 
ἀφ᾽ οὗ Βασίλειος ὁ μέγας πρὸς τὸν Θεὸν ἐνεδήμησεν 


ix τοῦ βίου τούτου, πρὸς ὑψηλοτέραν ζωὴν μεταθέ-- 


μενος τὰ παρόντα, γράψας τὸν ἐπ᾿ αὐτῷ ἐπιτάφιον, 


εἰς τὴν Καισαρέων ἧχε τὴν ἱερὰν μητρόπολιν" χαὶ 
προσφωνήσας τὸν λόγον τῇ Ἐχχλησίᾳ, ἐδάδιζεν oi- 
χαδε. 

Χρόνον δὲ πλεῖστον 
λειφθέντος 


γὰρ xai δέχα ἔτη λόγος αὑτὸν ἐν τῷ Buen πε- 


«ἧς πατρὶ 
διὰ τὴν ἐν τῇ 
ἘΠ ον , συνέθη τῶν ᾿ΑἈπολλιναρίου μαθητῶν τι- 
νας εἰς τὴν δευτέραν ἐπαρχίαν τῶν Karin οχῶν (28) 
τολλοὺς μὲν ἐξαπατῆσαι τοῖς λόγοι 
τολμῆσαι δὲ μέ Xe » «ogóz (29) « 
χαὶ ἐπισκόπους 
δὲ τῆς 
ζιαυζὸν τοῦ τοιούτου "n ὡς ba * May O5 ἰχε- 
τευόμενος 7 i 
ἐπισχοπὴν ( μάλα γὰρ τὸν ἡσύχιον 


ἐν τῇ ἢ χώρᾳ ker at, 
Ναξζιανζοῦ. 
προστῆναι τῆς πατρίδος, οὐ δέχεται τὴν 
μετεδίωχε 
βίον) " xat τινα Ἐὐλάλιον τῆς Ναζιανζοῦ ποιμένα 
γᾶν ἐν τοῖς τιμίοις, θερα- 
Y μέτριον τὸ ἦθος Sov 
a (51). Αὐτὸς δὲ ἐν ἀσθενείᾳ χρατούμενος, £v "Aprav- 
οἷς ἀνέψυχεν (53). 
ἐπέστελλε Κληδο- 


Ὅδοιπορεϊν οὐχ Ext οἷός τε ὧν, 
yp τῷ E 1 ONE Dan xai θεράποι" 
πα 


χεσθα: 


τὸν λοιμὸν τῆς Ἄρεα «ἄς τε 


(20) fta d Mou. et alii edit, T'a codi, no- 
stri. Or., Co!b. 1, 2., P.,Tnecnon et. Comb. In edit, 
χόσμισον zh συμφωνίαν. 

(34) Sie Colb. 1, et cod. Or. In edit. μοΐ deest : mox 
caild. P. et Colb. ἐδ παρέχοις, quam lectionem indi- 
eat Montac. 

(32) Ita Colb. 1 et 2, ὅτε deest in edit. 

(25) Cod. Or. οἴῳ σφοδρῷ, mox idem cod. συν- 
εστηχότες. 

(24) Μόλις ἀπέλυσαν αὐτόν, ete. Nobis Comhe- 
fisit interpretatió. magis arridet. quam versio Billii 
qui sic reddit : « vix discedendi potestatem — ipsi 
fecerunt. » 

(25) Sic Noo et alii volunt. edit. 
Or., P. Colb. 4, 2, et Combef. In. edit, 
προχαλεσάμενος. 


'96) Cod. Or. 


:sie codi. 
Αὐτὸν δὲ 


ἐγχρίτους, νουθετῆτας αὐτοὺς φυ- 


AUCTORE GREGORIO PAESCYTERO, 


τισχόπων. Ταύτην ἐγὼ A rum audaciam compescuisti ; maxima imperii tui 


203 


trophaea una re exorna, nimirum episcoporum con- 
cordia, Hoc ego donum a te peto τ hoe mihi bene- 
ficium ultimum porrige. » Hac oratione Imperator, 
et qui senatorii ordinis erant, in admirationem rapti, 
ut pole acerrimo ipsius amore contabhescentes, ab- 
eundi facta facultate vix à se dimiserunt. 

Ceterum illo adhue in. augusta. urbe agente, Ne- 
ctarius quidam, Tarso Cilicim civitate ortus, Ec- 
clesiw ipsius a. synodo episeopus constituitur. Ipsa 
autem eum clerum ae prastantissimum quemque 
ex populi muliitudine accivisset, eosque, ut fidei 
depositum servarent, Deique praecepta exsequeren- 
tur, admonuisset, complexzisque fuisset , multasque 
omnibus lacrymas movisset, itineri se. dedit, tan- 
demque Arianzum pervenit. Cappadoeim autem is 
locus est, quem ex. paterna hzereditate ad se devo- 
Intum possidebat. Cum autem multum temporis flu- 
xisset, ex quo Basilius magnus ex hac vita ad Deum 
evolarat, ac prassentia cum sublimiore vita commu- 
tarat, funebri oratione in ipsius laudem conscripta 
sacram Casariensium metropolim aiit, Eeclesim- 
que nuncupata ac dicata ea oratione domum se 
recepit. 

Sed cum perdiu ipse a patria, propterea quod in 
imperatoria urbe commoraretur, abfuisset (duode- 
cim namque ipsum Byzantii annos egisse ferunt), 
accidit ut. quidam Apollinarii discipuli in secun:la 
Cappadocum prifectura. suis impietatis sermonibus 
multos in frandem inducerent, eoque audacis pro- 
grederentur, ut ad hune quoque accederent, atque 
episcopos in ea regione erearent, ne ipsi quidem 
Nazianzo parcentes. Ipse vero Nazianzum quidem 
hoc piaculo quam celerrime purgavit. Cum autem 
obnixis precibus rogaretur, uL patriz antistes esse 
vellet, adduei non potuit ut. episcopatum | acciperct 
(ironquillam enim. vitam mirifice consectabatur); 
verum Eulalium quemdam, quem, ut sui cultorem, 
moderatumque hominem, imprimis charum habe- 
bat, Nazianzi episcopum constituit. Ipse autem ἴῃς 
firmitate pressus Arianzi corpus refocillabat. 

Cum autem jim iter facere non valeret, Cledo- 
nium presbyterum, virum pium, verumque Dei 
cultorem, aliosque nonnullos per litteras admonuit, 
ne h:eresis pestem. susciperent, sed Apollinarista- 


λάττειν τὴν παραθήχην. 

(27) lta 'Montàc. οἱ ΜΠ] edit. volunt :ita codi. P. 
O r., Colb, 4 et 2. In edit. ἐχέχτησεν. 

(28) Montac. cui non repugnant alii edit. : Forte, 
inquit, deest ἐπεισδύντας, auLEzetazA0óvzag * nam «de 
iis in primaadCledonium epistola Gregorius ail ot νῦν 
ἐπελθόντες, vel ut est in scriptis, ἐπειτελθόντες. 

(29) Sie Montac. et alii edit. quorum lectionein 
tonne UeDdH. P., Or., Colb. 1 et 2, in quibusdai 

ἐλθεῖν. 

"Ὁ0) Ita Montac, et alii edit. Ita codd. Colb. 4 et 2. 
In eiit. οὖν deest. 

(51) Montac. el. alii edit. ὑπάρχοντα, Ma etiam 
codd. P., Colb. 1, 2. Mox duo posteriores habent, 
αὐτὸς δὲ ἄσθενε d. 


(53) Cod. P. ἀνέψυξ 


$05 


VITA 'S. GREGORII THEOLOCI. 


304 


rum ordinationes, ut nefarias et ab Ecclesia Cathio- A ἀθετεῖν τῶν ᾿Απολλιναριστῶν, ὡς ἀθέσμους xai &A- 


lica alienas, pro irritis haberent. Nec vero satis 
habebat nuda et simplici contestatione ad eos uti : 
verum plenius uberiusque scribebat, singula abor- 
αἰνὰ Apollinarii: hieresis impietatisque capita ever- 
tens atque opprimens, quemadmodum liquido osten- 
duat tum dus ille ad Cledonium epistole, tum 
precipue tractatus poetici , quos reliquit. Porro in 
poeticis lucubrationibus, quarum etiam ante memi- 
ni, duplex illi scopus propositus erat : alter, ut 
impiam tyranni Juliani Jegem, qua Christiani a 
profanis disciplinis arcebantur, puerilem atque in- 
firmain et ridicolam esse ostenderet : alter, quoniam 
Apollinarium multos libros variis carminum gene- 
ribus texuisse, iisque, ulpote eruditum hominem, 
dicendique facultate. przsstantem, multos ad hiere- 
sim suam illexisse perspiciebat, necessario sibi fa- 
ciendum putavit, ut Arianzi post reditum suuin 
quiescens, atque ab omnibus negotiis occupationi- 
busque feriatus, cudendis versibus animum adjiceret. 
Atque hinc uberrima mihi hujus orationis materia 
collecta est. 

Cum autem nonnihil temporis illie solitarius egis- 
set, vitamque philosophia purgasset, ac majori 
contemplationi animum addixisset, in exirema tan- 
dem senectute caducam hane vitam cum meliori 
et sublimiori rerum statu, cujus lüc pertenues 
eliam species vix reperiri queant, permutavit. At- 
que ornandi quidem Gregorii munere pro virili mea 
perfunctus sum, quantum ad id attinebat, ut et boni 
Patris et eorum, qui vitam illius audire gestiebant, 
votis satisfacerem, atque uL exiguam quamdam vi- 
tx descriptionem breviter comprehensam habere- 
mus. Nam omnes illius laudes vitzeque ornamenta 
esponere, aut pro rei dignitate tractare, adeo dif- 
ficile atque arduum fuerit, ut haud scio an quis- 
quam, eorum etiam qui summam eruditionis lau- 
dem consecuti sunt, hoe prestare possit. Tu vero, 
Pater beate, verique illius tabernaculi? inspector 
et conscie , ubi exsuliationis et salutis vox *? lau- 
dantium Deum angelorum pariter ac sanctorum, 
Gregorii tui, qui exiguam hanc oratiuneulam ela- 
boravit, memor esto. Quamvis enim ob virium im- 


λοτρίας τῆς χαθολιχῆς Ἐχχλησίας. "Ἤδη δὲ οὐ μέχρι 

dj διαμαρτυρίᾳ πρὸς αὐτοὺς χρήσασθαι, ἀλλὰ 
χώτερον ἔγραφε, χαθ᾽ ἕν ἀνατρέπων τὰ 
ας ᾿Απολλιναρίου ἀμθλώματα. Τοῦτο δὲ 
δειχνύουσι σαφῶς αἵ τε πρὸς ληδόνιον δύο ἐπιστο- 
λαὶ, οὐχ ἥκιστα δὲ xa οἱ ἔμμετροι λόγοι, οὺς χατα- 
λέλοιπε (55). Περὶ ὃὲ τῶν ἐμμέτρων, ὧν ἐμνήσθην 
xai πρώην, διττὸς αὐτῷ γέγονεν ὁ σχοπός " πρῶτος 
μὲν (54), ὅπως τὴν ἄθεσμον Ἰουλιανοῦ τοῦ τυράννου 
νομοθεσίαν μειρακιώδη xat ἀνίσχυρον ἀπελέγξῃ, χε- 
λεύουσαν μὴ μετεῖναι Χριστιανοῖς τῆς Ἑλλήνων 
παιδείας " δεύτερος δὲ (05), ἐπεὶ ἑώρα ᾿Απολλινάριον 
ῥάψαντα (56) πολυστίχους βίόλους Ex διαφόρων μέ-, 
τρων, xol τούτηις χλέψαντα τοὺς πολλοὺς εἰς τὴν 
αἴρεσιν, ὡς ἐλλόγιμον δῆθεν, ἀναγχαῖον ῳφήθη, ἐν 
'Αριανζοῖς ἡσυχάζων μετὰ τὴν ὑποστροφὴν xal σχο- 
λὴν ἄγων (51), οἷα πραγμάτων ἀπηλλαγμένος, τηνι- 
χαῦτα γράψαι τὰ ἔμμετρα, ὅθεν μοι εὕρηται d) 
πλείστη ὕλτι τῆσδε τῆς ὑποθέσεως 


Ἐνταῦθα ἠρεμήσας χρόνον, xaX χαθάρας τὸν βίον 
φιλοσοφίᾳ, γενόμενός τε ἐν θεωρίᾳ μείζονι, μετατί- 
θεται τὴν ἐπίκηρον τήνδε ζωὴν ἐν βαθείᾳ τῇ πολιξ 
πρὸς τὴν ἀμείνω χαὶ ὑψηλοτέραν χατάστασιν, ἧς ἐν- 
ταῦθα μόλις (58) ἂν εὑρεθείη xaX τὰ ἰνδάλματα 
Ἐμοὶ μὲν οὖν (59) τῆς εἰς αὐτὸν τιμῆς εἰς δύναμιν 
ἀφωσίωταν ὅσον τὸν πόθον ἀποπληρῶσαι Πατρός τ 
ἀγαθοῦ χαὶ τῶν τὰ ἐχείνου ποθούντων, χαὶ ὥστε, ἐν 
ὀλίγῳ συνειληφότας,, ἔχειν βραχεῖάν τινα τοῦ βίον 
ἀναγραφήν. Τὸ γὰρ ἅπαντα ξχδιηγεῖσθαι, 3| πρὸς 
ἀξίαν, οὐχ οἶδα εἴ τις χαὶ τῶν ἄγαν ἐπὶ σοφίᾳ θαυ- 
μαζομένων ποιῆσαι ἰσχύσειεν - σὺ δέ μοι, ὦ μαχά- 
pis Πάτερ, καὶ τῆς σκηγῆς τῆς ἀληθινῆς ἐπόπτα 
χαὶ μύστα, ἔνθα φωγὴ ἀγα.1λιάσεως καὶ σωτηρίας, 
ὑμνούντων Θεὸν ἀγγέλων τε χαὶ ἁγίων (40), μέμνησο 
Γρηγορίου τοῦ σοῦ, βραχέα σοι τάδε φιλοσοφήσαν- 
τος. Εἰ γὰρ xa τῆς δυνάμεως ἐνδέων (61) τῆς ἀξίας 
ἀπολιμπάνομαι, xax (49) ταῦτα περὶ σοῦ (A5) λέγων, 
ἀλλ᾽ οὐ μέμψη τῇ προθυμίᾳ. Xn γάρ ἔστιν ἐχείνη ἢ 
ἱερὰ φωνὴ, καὶ Θεῷ λέγουσα φίλον εἶναι τὸ χατὰ 
δύναμιν (44). 


becillitatem virtutibus tuis. parem orationem non attulerim, idque de te verba, faciens ; promptitudi- 
nem tamen animi haudquaquam acceusabis. Tua enim vox illa sacra est, Deo id. gratum — esse, quod 


viribus respondet. 


? |ebr, vi, 3. 1? Psal. cxvir, 15. 

(53) Montae. et alii edit, sic volunt, nec nou. codi. 
P. et Colb. 9. In edit. χαταλέλιπε. 

(54) Cod. P. πρῶτον μέν. 

(35) €od. P. δεύτερον δέ, 

(56) Moniac. et alii edit. ae. codd, Colb. 2, et. P. 
γράψαντα. 

(21) lia. Montac. et alii edit., nec non codd. P., 
Colb. 4, 9, ae Combef. In edit. ἄγων deest. 

(58) Codd, Colb. 1 et 2 μόγις. 


(39) Colb. 4 et 2. ac Combef. habent τὰ τῆς εἰς, 
Mox col. P. κατὰ δύναμιν. 

(40 Cod. P. xaX ἀνθρώπων. 

(44) "Eré£or deest in. cod. P. 

(42) Orat. in Basilium. 

(42) Colb. 2, ὑπὲρ σοῦ. Mox cod. P. αλλ᾽ οὖν οὐ 
μέμψῃ. 

(44) Cod. P. adiit, ὅτι αὐτῷ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας 
τῶν αἰώνων. "Af. 


305 


VETERUM ET RECENTIORUM TESTIMONIA. 


30b 


SELECTA VETERUM TESTIMONIA. 
IN LAUDEM SANCTI GREGORII 


Ex Basilio (epist. 8). 


Σχεῦος ἐχλογῆς va! φρέαρ βαθύ" λέγω δὲ «b τοῦ A 


Χριστοῦ στόμα Γρηγόριον. 


Ex Hieronymo, Catalogo script. eccles 


Gregorius, primum  Sasimorum, deinde Nazian- 
zenus episcopus, vir eloquentissimus, praeceptor 
nmiteus, a quo Seripturas explanante didici, ad tri- 
ginta millia versuum omnia opera sua composuit, 
e quibus illa sunt: De morte [ratris Casarii ; Περὶ 
φιλοπτωχίας" Laudes Machabeorum ; Laudes Atha- 
nasii; Laudes Maximi philosophi, post exsilium re- 
versi, quem falso nomine quidam Heronis super- 
scripserunt : quia est et alius liber. vituperationem 
cjusdem Maximi continens ; quasi non licuerit eum- 


Vas electionis, et puteus profundus, os dico Chri- 
sti Gregorium. 


ων m. exvi, tom. IV, part. it, pag. 126. 


dem et laudare et vituperare pro tempore, Et liber 
hnexametro versu, virginítatis et nuptiarum contra 
se disserentium. Adversum Eunomium liber unus ; 
De Spiritu sancto liber unus; contra Julianum impe- 
ratorem libri duo. Secutus est autem. Polemonem 
dicendi caractere : vivoque se episcopum in loco 
suo ordinans, ruri vitam monachi exercuit, De- 
cessitque ante hoc ferme triennium, sub Theodosio 
vrincipe. 


Ex Rufino. Prologo in orat. Gregorii, quas Latine reddidit. 
Born, q 
Gregorius, vir per omnia incomparabilis, qui B veniri potest, utpote qui solus sit de cujus fide ne 


vezbo et operibus clarus, splendidissimum lumen 
scientim. Christi Ecclesiis probuit, duin ea docuit 
qui fecit, nec seipsum condemnaviL agendo con- 
wraria quam docebat, Et multis. interjectis : Hujus 
neque vita aliquid probabilius et sanctius, neque 
«loquentia clarius et illustrius , neque fide purius 
et rectius, neque scientia plenius et perfectius in- 


dissidentes quidem inter se (ut fieri solet) partes et 
studia disputare potuerint : sed id obtinuerit. apud 
Dominum et Ecclesias Dei meriti, ut quieunque au- 
sus fuerit doctrinzs ejus in aliquo refragari, ex hoc 
ipso quia ipse magis sit h:reticus arguatur. Mani- 
festum namque indicium est, non esse rect fidei 
liominem, qui in fide Gregorio non concordat. 


Ex Theodoro Studita. Iamb.yxvu, pag. 166, edit. Sirmondi. 


Βροντῶν τὰ θεῖα τῇ βοῇ cov δογμάτων, 
Ἤχησας ὄντως τὴν» ὑπουράνιον, páxap: 
Καὶ πάσας ἀπρὶξ μωράγνας τὰς αἱρέσεις, 
Τὸν κόσμον ἐστήριξας ἐν τοῖς σοῖς Aóvyorc. 


Que tu potenti voce [udisti tonans 
Oracula, omnis, dive, mundus audiit : 
Perimensque cunctas hiareses radtcilus, 
Orbem universum sermo firinavit tuus. 


Idem ibid. Antirrhetico n adversus Iconomachos, pag. 123. 


Καὶ 'δὴ ἀχουσόμεθα τῶν χορυφαιοτάτων Πατέρων, 
Γρηγορίου μὲν τοῦ Θεολόγου... . . Βασιλείου Gb τοῦ 
Μεγάλου. 

Ἐκ τῶν Σουΐδα. 

Γρηγόριος, Ναζιανζοῦ ἐπίσχοπος ( σταθμὸς δέ 
ἐστιν οὗτος Καππαδοχίας ), ἀνὴρ ἕλλογι 
ἀναγχαῖος oio; Βασιλείου τοῦ τῆς Καισαρείας ἐπ’'- 
σχόπου, τῆς ἐν Καππαδοχίᾳ. Οὗτος οὐ μόνον γραμ- 
ματιχὸς χαὶ τὰ ἐς 
πλεῖον χαὶ εἰς φιλοσοφίαν 

Ὁ 


τὴν ποίησιν δεξιὸς, ἀλλὰ πολλῷ 


ἐξήσχητο, χαὶ ῥήτωρ ἣν 
ΝΗ 


ἀμφιδέξιος. Οὗτος ἔγραψε χαταλογάδην πολλά. Εἰς 


γὰρ τρεῖς μυριάδας στίχων τὰ συντάγματα αὐτοῦ 


συνέθηχεν" ἀφ᾽ ὧν εἰσ: τάδε " 


«Τοπτωχίας, "Ἔπαινοι cor Μακκαξαίων,, "Exact 
Κυπριανοῦ, Ἔπαινοι 'AQaractev, " Exawo. Ἥρω- 
"oc φιλοσόφου" Κατὰ 'lov.liorc? τοῦ BactAéoc 
λόγοι δύο, Περὶ τοῦ ἁγίου Πγεύματος λόγος 


ἔστοι, 


πανηγυριίχοὶ λόγοι δέχα, xa ἔ 
πᾶσι γνώριμοι. Ἡχολούθτσε ὃὲ 


Audiemus certe ipsos Patrum corvphieos, Grego- 
rium Tlieologum. ..... Bisilium quoque Magnum, 
Ex Suida, Lexic. tom. 1, pag. 496. 

Gregorius, episcopus Nazianzenus (est autem Na- 
zianzus statio Cappadociz), vir eloquentissimus, sum- 
mus amicus Basilii Czsarezx Cappadociie urbis epi- 
scopi. Hic non medo grammatic:e poeticesque laude 
florebat, sed multo magis philosophiam ewcoluerat, 
atque in oratoria facultate insiguis erat. Prosa ora 
lione permulta conscripsit. Ad triginta enim ver- 
suum millia opera sua contexuit, ex quibus sunt 
hiec : De morte Cesari [ratris, funebris oratio in 
obitu patris , altera in funere Gorgoniz sororis, De 


D pauperum. amore, Laudes Machabaeorum , Cypriani, 


Athanasii, Heronis philosophi , adversus. Julianum 
orationes du, De Spiritu. sancto liber unus, pane- 
cyricz orationes decem, alique complures ac cui- 
vis notz». Seeutis. est in scrihendi genere Polemo- 
vem Laodicensem, qui Smyruz rlietoricam docuit, 
atque Aristidis oratoris praeceptor exstitit, Alium 


207 


XETERUM ET RECENTIORUM TESTIMONIA. 


508 


quoque tractatum heroico carmine scripsit, in quo A ραχτῆρι τοῦ Λαοδιχέως, τοῦ σοφιστεύσαντος ἐν 


virginitatem et vitam conjugatam per se disserentes 
inducit, aliaque eliam" argumenta omni carminum 
genere complexus est, qui& quidem ad summam 
subducta, triginta versuum millia conticiunt. Hu- 
jus porro Gregorii Arianus quoque Philostorgius in 
sui temporis historia mentionem facit his verbis : 
« Ea tempestate Gregorius in urbe. Nazianzena flo- 
rebat (est autem Nazianzus statio Cappadoci), Ba- 
silius in C:esarea. Cappadociz urbe, et Apollinarius 
in Laodicea Syriz. Hi tres viri pro homoousio, id 
est consubsiantiali, adversus eos qui Filii essentiam 
à Patris essentia diversam esse profitebantur, de- 
certabant, longeque omues eos antecellebant, qui 
vel prius vel post, ad meam usque ztatem hujusce 
secte patrocinium susceperunt : adeo ut. pra ipsis 
Athanasius puer censeretur. Namque etin summam 
illi externze doctrine magnitudinem evaserant, et 
in. sacris Scripturis, quantum ad lectionem et. ex- 
peditam memoriam conducebat, non vulgarem ex- 
perientiam habebant, ac potissimum | Gregorius. 
Jam vero in. suo quisque scribendi genere maxima 
facultate praeditus erat. Apollinarius quippe in com- 
uwentario dicendi genere prwcellebat. Dasilius au- 
iem irm. panegyrico insigniter eminebat. At vero Gre- 
vorio in utroque licet exercitato, ad. conseriptio- 
zem tamen magis tendebat oratio. Atque ut. Apolli- 
nario in dicendo grandior ae plenior, ita rursus 
Basilio firimior erat. Cumque tanta eorum esset 
tum in dicendo tum in scribendo facultas, tum vero 
ita moribus comparati erant, ut vel. solo aspectu 
plerosque ad se allicere facillime possent. liaque 
partim ipso intuilu, partim sermonibus, partim 
editis lucubrationibus ad suas partes familiaritatem- 
que suam. eos pertrahebant, qui aliqua harurm re- 
rum facilius capi poterant. Hzc de illis obiter Phi- 
lostorgius, isque Arianus, litteris mandavit. Adhuc 
porro superstes Gregorius, subrogato sibi in Ecele- 
$ia Nazianzena episcopo, ruri vitai monasticam 
egit. Atque ad. nonaginta annos et ultra ztate pro-. 
vectus, Theodosio decimum tertium imperii an- 
num agente, vitam cum morte commutavit, hoc 
4num indignum virlute sua passus, quod principis 
urbis cathedra expulsus est, improbique potius 
electi eunt, quam qui virtute ac vile splendore 
omnes anteibat. 


D 


Σμύρνῃ, ὃς ἐγεγόνει διδάσχαλος ᾿Αριστείδου τοῦ ῥή- 
τορος. ᾿Εγράφη δὲ αὐτῷ καὶ ἑτέρα βίδλος δι᾽ ἐξαμέ- 
τρων, παρθενίας καὶ γάμου χαθ᾽ ἑαυτοὺς διαλεγομέ - 
wov* xal εἰς ἑτέρας ὑποθέσεις ἐν παντοίοις χαὶ δια- 
φόρηις μέτροις, ἅτινα συνάγονται εἰς ἐπῶν μυριά- 
δας τρεῖς. Τοῦ δὲ Γρηγορίου. τούτου χαὶ Φιλοστόργιος 
ὁ ᾿Αρειανὸς ἐν τῇ xav' αὐτὸν ἱστορίᾳ μνήμτν πε- 
ποξηται, xal φησι" « Γρηγόριος γὰρ fxuals χατ' 
ἐχείνους τοὺς χρόνους ἐν τῇ Ναζιανζῷ' (σταθμὸς ὃὲ 
οὗτος ὁ τόπος Καππαδοχίας), xai Βασίλειος ἕν 
Καισαρείᾳ τῆς Καππαδοχίας, χαὶ. ᾿Απολλινάριος ἐν 
τῇ Λαοδικείᾳ τῆς Συρίας. Τρεῖς δὴ οὗτοι τότε. ἄν- 
ὃρες τοῦ ὁμοουσίου προὐμάχουν χατὰ τοῦ ἑτερουσίου, 
μαχρῷ πάντας παρενεγχόντες τοὺς πρότερον χαὶ 
ὕστερον ἄχρις ἐμοῦ τῆς αὐτῆς αἱρέσεως προστάν-- 
τας" ὡς παῖδα παρ᾽ αὐτοῖς χριθῆναι τὸν ᾿Αθανάσιον. 
Τῆς τε γὰρ ἔξωθεν χαλουμένης παιδεύσεως ἐπι- 
πλεῖστον οὗτοι προεληλύθεισαν, χαὶ τῶν ἱερῶν Γρα- 
φῶν, ὁπόσα εἰς ἀνάγνωσιν χαὶ τὴν πρόχειρον μνήπ- 
μὴν ἐτέλει, πολλὴν εἶχον τὴν ἐμπειρίαν, χαὶ μάλιστά 
ys αὐτῶν ὁ Γρηγόριος. Καὶ μὴν xai συγγράφειν 
ἕχαστος αὐτῶν εἰς τὸν αὐτοῦ τρόπον ἣν ἱχανώτατος. 


Τῷ μέν γε ᾿Απολλιναρίῳ τὸ ὑπομνηματιχὸν εἶδος 
τῆς λέξεως μαχρῷ ἄριστα εἶχε ^ Βασίλειος δὲ πα-- 


νηγυρίσαι λαμπρότατος ἣν " τῷ δέ γε Γρηγορίῳ, καὶ 
παρ᾽ ἀμφοτέροις ἐξεταζομένῳ, μείζω. βάσιν εἰς συγ- 
γραφὴν εἶχεν ὁ λόγος. Καὶ ἣν εἰπεῖν ᾿Απολλιναρίου 
μὲν ἁδρότερος, Βασιλείου δὲ σταθερώτερος. Τοσαύ- 
αὐτοῖς ἐν τῷ λέγειν χαὶ γράφειν’ δυνάμεως 
ὕσης, καὶ τὸ ἦθος οὐδὲν ἧττον οἱ ἄνδρες παρείχοντο 

ὃς τὴν τῶν πολλῶν θέαν ἐπαγωγότατον. "Qczs 
ἑωρῶντο, χαὶ οἷς ἔλεγον χαὶ ὁπόσα γράφοντες 
διεδίδοσαν, διὰ πάντων ἥρουν εἰς τὴν ἑαυτῶν χοινω- 
νίαν τοὺς xa0' ὁτιοῦν αὐτῶν εὐμαρέατερον ἁλίσχεσθαι 
δυναμένους. Τοσαῦτα περὶ αὐτῶν ὡς ἐν παραδρομῇ 
Φιλοστόργιος, xaX ταῦτα ᾿Ἀρειανὸς ὧν, ἔγραψεν. 
Ἔτι γοῦν περιὼν. εἰς τὸν οἰκεῖον. τόπον ὁ Γρηγόριος, 
χαταστήσας ἐν τῇ λαχούσῃ αὐτὸν Ἔχχλη- 
x, αὐτὸς ἐν ἀγρῷ τινι βίον. μοναδικὸν ἀπηνέγχατο. 
Ἐλάσας δὲ περὶ τὰ ἐννενήχοντα ἔτη xai ἑπέχεινα, 
Θεοδοσίου τρίτον xal δέχατον ἔτος ἄγοντος, χαταλύει 
πὸν βίον, ἀνάξιον τοῦτο τῆς αὐτοῦ παθὼν ἀρετῆς, χαὶ 
τῆς καθέδρας ἀποχρουσθῆνα: τῆς βασιλευούσης τῶν 
πόλεων, χαὶ προχριθῆναι μᾶλλον τοὺς φαυλοτέρους, 
fj τὸν ἐπ᾽ ἀρετῇ καὶ. λαμπρότητι βίου πάντων. μᾶλ- 


λον ὑπερέχοντα. 


Ex Simeone Metaphraste. 


Magnus hic Gregorius Theologus vitam ipse 
suam exposuit in iis funebribus orationibus, quibus 
basiliam Magnum, Gregorium patrem, Ciesarium 
fratrem, et Gorgoniam sororem ornat. Ac proinde 
qui vitam illius conscripserunt, non aliunde quam ex 
ipsius operibus dicendi argumentum acceperunt. 
lioc unum necessario dicendum, quod siquidem 
npud homines exsistere necesse erat. effizieni quan- 
dam δὲ columnam ex omnibus virtulibus constan- 
tém, hoc eret Gregorius, Sam cum vite splendore 


eos qui actionis laude florebant, superasset, eo rur- 
sus contemplationis progressus est, ut omnes illi 
sapienti: doctrin:que laude cederent, tam ejus 
quie in verbis quam quie. in fidei dogmatibus ver- 
satur. Unde etiam Tlieologi cognomentum adeptus 
est. Quantum. autera. ad. eorporis formam attinet, 
statura medioeri erat, pallidus. aliquantulum, non 
tomen citra venustatem, depresso naso, superciliis 
in reetuza protensis, aspectu blando et suavi, altero 
oeulo, nempe dextro, subtristis, quem etiam cica- 


$59 


VETERUM ET RECENTIORUM TESTIMONIA, 


$10 


wx quadam  €ontrahebat, barba non promissa, A calvus erat) albos crines habebat, summas. itein 


densa tamer. Qua parte calvus non erat (uam sub- 


barb: partes velut fumo obsitas ostendebat. 


Canon de sancto Basilio, apud Bolland. Append. ad tom. Y Junii, ode vit. 


"Q σύμπνοια νοῦ ἱερά τε ξυνωρὶς, ἡ ὥσπερ μία 
ψυχὴ ἐν δυσὶ σώμασιν ἀδιαίρετος, ἐν Γρηγορίῳ Ba- 
σίλειος, πόθῳ θεϊχῷ συνημμένοι, ἐν Βασιλείῳ Γρη- 
Yóptog* νῦν ἱχετεύσατε Χριστὸν ὑπὲρ τῆς ποίμνης 
ἡ μῶν, 


O consensio animorum et sancta societas! qua 
velut unus et individuus in gemino corpore spiritus, 
in Gregorio Basilius divino amore unitus, in Basilio 
Gregorius fuit. Orate nunc pro grege nostro Chri- 
stum, 


llis subnectere. potuissem. testimonia Haimonis Halberstatensis, cap. ἃ, lib. x. Mistor. Eccles.; Adonis 
Viennensis episcopi in Chronic. etate sexta; Go[fridi Viterb. Chronic. parte sexta, ubi de Juliano verba f«- 
cu ; Petri de Natalibus in catalogo sanctorum, lib. v1, cap. 69 ; Petri Criniti, lib. vir, cap. 4, De honest. di- 
scipl. τ Trithemii De scriptor. ecclesiast. ; Mantuani, lib. 1, Fast. Sabellici Enneade 7, lib. ix. Sed quia li 
omnes non aliunde haurire potuerunt, quam ex his quos supra. citavimus, nulla mihi causa visa est, quam- 
obrem eamdem cramben toties tibi obtruderem. Quare hic finem imponam, non tamen ante quam Pselli Cyri 
Graci scriptoris epigramma de Nazianzeno nostro Laline utcunque reddidero, ac coronidis vice, magni illius 
Erasmi de eodem judicium apposuero. 


PSELLI EPIGRAMMA. 


Divine sophi: decus immortale canamus B Christicole columen defensor maxime gentis; 


Gregorium, viguit quo nova Roma duce. 

Viribus eloquii valuit, linguzeque diserte : 
Mellifluos dulci protulit ore sonos. 

Maxima laus in eo doctrin:e utriusque refulsit, 
Sive profana velis dogmata, sive sacra. 

Ὁ salve conjunx charissime virginitatis, 
Quie prius in summo numine, deinde choris 

Augelicis, purisque hominum complexibus haret : 
Assidueque tuum lieta cubile fovet, 


Stentoreo Triadis numen in ore fereus. 
Hareticze salve maniz certissima pestis, 
Qua simul oppressi Lybs Macedoque cadunt. 
Quzque A rium perimis, cujus sanctissima priuium est 
Horribili ac stygio secta furore Trias. 
Salve doctrinze Antistes, atque unica cura 
Pieridum, eloquii rhetoricesque decus. 
Saltator lugens, Triadis qui numine plenus 
llane quoque terrigenis omnibus eloqueris. 


ERASMI DE GREGORIO NAZIANZENO JUDICIUM. 


Epist. prefixa edit. Claudii Chevallonii, an. 1532. 


lu Gregorio Nazianzeno pietas propemodum ex QC molavit, eoque fusior est, ac simplicior; etin lo- 


zquo certat cum facundia ; sel amat significantes 
argutias, quas eo dillicilius est Latine reddere, quod 
plerz:que sunt in verbis site. Tota vero phrasis 
nonnihil aecedit ad. structuram. Isocraticam. Adde 
Cuod de rebus divinis, qui vix ullis verbis huma- 
nis explicari possunt, libenter. ac frequenter philo- 
sophatur. Frater hujus Basilius suavi quodam et 
inaffectato. dictionis fluxu, el pietatem, et eruditio 
vem, et acumen, sicubi res postulat, et. perspicui- 
latem, et jucunditatem, etsi quam aliam virtutem 
in oratore. Christiano quisquam desiderare possit, 
complectitur. Joannes Clrysostomus Basilii quem- 
admodum in litteris, sic etiam in professione sin- 
cerioris vite socius, atque (ut ita loquar) Achates, 


cis communibus spatiari maluit, quam in dillicilli- 
mis versari questionibus. los triumviros una tuli: 
slas apud Graecos, pietate pares, nec dispares eru- 
ditione, sed dictionis caraetere dissimiles. Quos si 
cum nostris conferre velis, Chrysostomus non dissi- 
milis est Augustino, Gregorius Ambrosio, qui si 
Graece scripsisset, plurimum negotii fuisset exlibi- 
turus interpreti; Quem Basilio conferam. nondum 
invenio, nisi si quis Seripturarum cognitionem, 
quam habuit Hieronymus, eum Lactantii feliei faci- 
litate copulet, Me certe a vertendo Gregorio scmper 
deterruit dictionis argutia, et. rerem-sublimitas, et 
allusiones. subobscurz. Eam provinciam eximio 
quodam pietatis ardore sibi sumpsit Dili:baldus no- 


quidquid fere scripsit, ad popularem captum accom- D ster, cui et immortuus est. 


Qui apud veteres auctores Nazianzeni meminerint ex illiusque scriptis testimonta 
protulerint. 


Vix ullus in tota Gracia scriptor exstitit, de ec- 
clesiasticis loquor, qui non perhonorifieam Grego- 
rii mentionem fecerit, ex. ipsiusque operibus te- 
Stimonia produxerit. Damascenus certe non con- 
tentus scripla sua ipsius auctoritate scepenume- 
To confirmare, sexcentis locis ita eum compi'a- 


vit, ut bonam partem librorum. suorum de fide 
Orthodoxa ex ejus libris cousuerit, totas plerumque 
periodos nullis verbis immutatis in volumina sua 
wansferens. Id quod productis quibusdam locis pla- 
num facere constitueram, ni id ipsi tam frequens 
esse comperissem, ut prima fronte furtum deypre- 


δι1 


XYFTERUM ET RECENTIORUM TESTIMONIA. 


$12 


hendi posset. Quid de Theodoreto dicam, qui ipsam A Christo illud, et in Ecclesia interpretans, non se ita 


quoque theologi phrasim affectavit ἢ Quemadinodum 
ex unico capite libri quarti Haeret. fabularum aper- 
tissime liquet, ubi ex variis Gregorii scriptis oratio- 
nemsuam concinnavit, De Nestorioenim loquens (45), 
Αλλὴν ἐξ ἄλλης ἀμείδων χώραν, καθάπερ Αἰγυπτια- 


᾿ευθερίων μετρίως μετεσχη- 


[22] 


x 


υς.....0 τῇ Ἐχχλησίᾳ τοῦ Θεοῦ προϊὼν 


pn. Et paulo. inferius Ἐνταῦθά μοι λοιπὸν xai τὰ 
δράματα, ὧν μικροῦ πλήρης πᾶσα γῆ τε xa θά- 
λαττα. Annon ἰδ duo loea ad verbum transeripta 
suut. ex. Athanasiana. Gregorii oratione? [ursus 
hie verba, Τῆς χατὰ ἹΚωνοταντινούπολιν τῶν ὀρθο- 


δόξων χαθολιχῆς Ἐχχλησίας τὴν προεδρίαν πί- 


στεύεται, οὐδὲν ὃὲ ἧττον χαὶ τῆς οἰχουμένης ἁπάσης. 
Ipsissima sint verba. Gregorii, etsi locum nune non 
satis memini. Quod οἱ aliis verbis ita effert in Basi- 
liana, Διὰ μιᾶς τῆς Καισαρέως πόλεως τῇ οἰχουμένῃ 
πάσῃ πυρσεύειν. Jam cum ijem Theod. eodem loco 
ait, Ὡς γὰρ τὸν μέγιστον Exzlvov χατέλαθε θρόνον, 
χαθάπερ τινὰ τυραννίδα τῆς ἀρχιερωσύνης τὴν προ- 
στασίαν ἁρπάσας proculdubio h:e a Gregorio acce- 
pit, eujus in Athanasiana lie verba sunt, Οὐ γὰρ 
6459 πε χαταλαμθάνει τὸν θρόνον, ὥσπερ οἱ τυραννί- 
δα τινὰ ἣ χληρονομίαν παράδοξον ἁρπάσαντες. Rur- 
sus illa, οἴχο: τὰ πολλὰ βιθλίοις προσανέχων, καὶ xa0* 
ἡσυχίαν ἑαυτῷ συγγινόμενος, ex oratione ad Aria- 
*0s sumpta sunt. Sed de hoe satis. Quantze autem 
fanie atque auetoritatis in universa. Ecclesia ipsius 
monmmnenta fuerint, nullo argumento apertius de- 
monstrart polest, quam quod Latini ne punctum 
quidem temporis iis carere sustinuerint, sed statim 
in Latium transferenda curarint, corumque testimo- 
niis libros suos illustrarint. Nos coteris omissis ipsa 
tantum luinina proferemus. 

Mierouymus (46) eum pr:ceptorem suum facit in 
Catalogo scriptorum ecclesiast. et in Apologia priore 
adversus Rufinum : « An injuria, inquit, tibi facta 
est, quod pro te Apollinarium, Didymumquüe sectatus 
sum? Nunquid in illa epistola Gregorium. virum 
eloquentissimum non potui nominare? Quis apud 
Latinos par sui est? Quo ego magistro glorior et 
exsulto, » Sui aulem imparem apud Latinos Grego- 
yium videtur dieere, ut notet Rufinum : qui cum 
ipse apud suos esset eloquentissimus, Rufinus in in- 
lerpretatione aliquot illius orationum parum gnavi- 
ter se gesserat, neque satis feliciter tante eloquen- 
ii; responderat. 

Hem. Hieronymus (47), explicans illud Ephes. v, 
$2, Sacramentum hoc magnum est : ego autem, etc. 
« Gregorius Nazianzenus, inquit, vir valde eloquens, 
et in Scripturis apprime eruditus, cum de hoc me- 
cui traetaret loco, solebat dicere : Vide quantum 
istius capituli sacramentum sit, ut. Apostolus in 


(45) "Tom. IV, pog. 244. 

(46) Tom. IV, part. it, p. 565. 
(47) Tom. IV, part. 1, p. 595. 
(48) Tom. M, p. 500. 


asserat, ut testimonii postulabat dignitas, expressiss- 
se , sed quodammodo dixerit : Scio quia locus iste 
ineffabilibus plenus sit sacramentis, el divinum cor 
quarat interpretis, » 

Augustinus (48) epistola cxuvtir ad Fortunatianum, 
citatis. quibusdam ex. Athanasio, « Gregorius etiam, 
inquit, sanctus episcopus Orientalis apertissime 
dieit, Deum natura invisibilem, quando patribus vi- 
$us est, :icut Moysi, cum quo facie ad faciem loque- 
batur, alicujus conspicabilis materi dispositione 
assumpta, salva sua invisibilitate videri potuisse. » 
Citat postea Ambrosium. 

Idem (49) lib. 1 Contra Julianum. Pelagianum, de 
peccato originali, post. eitatos Occidentis episcopos, 
sic de Gregorio Nazianzeno, quem primum inter 
Orientis episcopos nominat : « Sed non tibi deerit 
magni nomiuis et fama celeberrima illustris episco- 
pus etiam de partibus Orientis, cujus eloquia ingen- 
tis merito gratiz, etiam in linguam Latinam trans- 
lata usquequaque claruerunt. Sedeat ergo cum istis 
Patribus (Latinis scilicet) etiam sanctus Gregorius, 
el cum eis tux crininationis inanem patiatur invi- 
diam : dum tamen cum eis contra novitiam pestem 
vestram, medicinalem et ipse proferat sententiam, 
Audi ergo quid dicat : Imago, inquit, Dei labem 
corpore: inundatiopis expurget, et conjunctam sibi 
carnem Verbi Dei sublevet pennis. Et quamvis, » 
etc. Citat et postea ex oratione De baptismo. « Aun 
libi parva in uno Gregorio episcoporum Orientalium 
videtur auctoritas? Est quidem tanta persona, ut ne- 
que ille hoc nisi ex tide Christiana omnibus notissi- 
ma diceret : nec illi eum tam clarum haberent atque 
venerandum, nisi hzee ab illo dicta ex regula notis- 
Sim: veritatis agnoscerent. » 

Idem lib. rt adversus eumdem pag. 550 citat et 
explicat Nazianzenum ex lib. Apologetico. Etlib. De 
dono perseverantie cap. 19, ex oratione in. Penteco- 
sten testimonium profert : ubi tamen pro « depre- 
eabitur, » vertendum fuerat, « deprecabimur. » 

Gregorius Papa (50), in prologo terti: partis Pa 
storalis cure, 'Theologum nostrum ita citat : « Ut 
longe ante nos reverend: memorize Gregorius Na- 
zianzenus edocuit. Non una eademque cunctis exhor- 
tatio congruit, quia non cunctos par morum quali- 
tas astringit. » Hxc porro verba sunt Gregorii nostri 
1 Apologet. 

Leo Papa (51), Magni cognomento honoratus, qui 
pontificatum suscepit cirea annum Domini 441, epi- 
stola cxxxiv ad Leoiem Augustum contra blasphe- 
mias Nestorii et Eutychetis, sancti Gregorii episcopi 
Nazianzeni in homilia De Epiphania hec verba ci- 
tat: € Com ergo processisset ex Virgine Deus, in 
ea, quam assumpserat humana natura, unum e 
duobus sibi invicem contrariis exsistens, carne el 

(49) Tom. X, p. 504. 

(50) Tom. HI, p. 55. 
(24). S. Leo, edit. in-fol. p. 333. 


Li 


te 


61] 


VETERUM ET RECENTIORUM TESTIMONIA. 


$14 


spiritu, aliud in Deum assumitur, aliud deitatis gra- A — Gelasius de dualus in Christo naturis adversus 


tía praestat. Lem iufra : Missus est quidem, sed ut 
homo, Duplex enim erat in eo natura, Inde denique 
et laboravit ex itinere, inde et esuriit, et sitivit, et 
contristatus est, ^L flevit, humani corporis lege. » 
Citat postea Basilium episcopum Cappadocum. 

Vincentius. Lirineusis fere ad linem libri, quem 
docte adversus profanas movitates conscripsit, in 
Epliesina synodo suo tempore contra Nestorium. ce- 
lebrata, seripta. Nazianzeni recitata scribit. « Adhi- 
bita sunt. etiam, inquit, illa Cappadociie lumina, 
sanctis Gregorius episcopus et conlessor de Nazian- 
do vel Naziauzo : sanctus Dasilius Cesare: Cappa- 
doci episcopus et confessor. » 

Qui autem. in ea synodo ex. Nazianzeuo recitata 
sint, sie Rusticus diaconus contra Acephialos. cois- 
memorat, ubi de dillerentia. inter Unus. et Unum, 
Alius et Aliud. « Sua, inquit (52), dogmata confirma - 
vit (Ephesina scilicet synodus) inter beati Nazian- 
zeni Gregorii lectiones, dicens ita : Alius quidem et 
Aliud ex quibus Salvator : siquidem non idem invi- 
sibile visibili, et id quod intemporale illi quod sub- 
temporale. » Quze. verba. ex priore ad. Cledonium 
epistola sumpta sunt, quam in eodem libro pluribus 
locis citat; atque etiam hreticos (ut illi nihil in- 
'entatum. et incorruptum. relinquunt) et. maxime 
Nestorianos Nazianzeni senteniias quasdam ad sui 
erroris confirmationem detorquere tentasse. Sic 
enim ibi h:ereticus, qui loquens inducitur, objicit : 
« llominem quem Apostolus velut in duo partitus 


Cst, sancli? memoria: Gregorius unum modis omni- c 


bus nominat, ne Christo eum conferens, duos videa- 
tur Christos asserere, » etc. Et post : « Dixit alicubi 
Apostolus : Quia quanto iis qui foris ?*, » ete. Suhjici- 
tur inde explicatio locorum Pauli et Nazianzeni, Ibi 
enim eontra hzeretieos pluribus explicatur ista Theo- 
logi sententia : Sie ex duabus naturis Christus, sic- 
ui ex anima et corpore homo. Illam enim  liereticus 
"i ἃ suis partibus stantem in medium proponebat, 
ut et nonnullas alias, quas Rusticus ipse. eodein li- 
bro pluribus explicat. 


Eutyehem et. Nestorium, multa. veterum tlieologo- 
rum, ut Ignatii, Eustathii, Hippolyti, Athanasii, Eu 
sebii Pamphili citans testimoni», et προ Gregorii 
Nazianzeni in Natali Domini laudat (55) : «€ Duplex 
erat Cbristus, homo quidem quod videbatur, Deus 
vero quod non videbatur, comedens quidem nt bono 
vere et sienti nos, Habuit enim carnis similem pas- 
sibilitatem sicuti nos.» Ibidem etiam ex ejusdem prio- 
re ad Cledonium epistola permulta profert, queimad- 
modum et ex epistola ad Nectarium. 


Joannes episcopus Romanus, tribus Justiniani im- 
peratoris quaestionibus respondens, ut probet Chri- 
stum unam esse ex personis Trinitatis, po-t Augu- 
sünum hiec Gregorii Nazianzeui ex sermone: de 
Epiphania eitat (54) : « Deum eum dico, omnino 
uno lumine illustramur simul et tribus, uno quidem 
secundum uniuscujusque proprietates sive substan- 
lias, sicul placet aliquibus dicere, sive personas (ni« 
hil enim pro vocabulorum diversitate dissidendum 
est, cum ad eumdem sensum nominum diversitas 
provocet et intelleetum) unum autem secundum sul;- 
stantiam, vel deitatis ratione. Dividitur ergo, uL ita 
dicam iadivisibiliter, conjungitur. divisibiliter, una 
est in Lribus deitas. » 

Justinianus 1 Imperator, Edict. aaversus tria Capi- 
lula, ut duas naturas et unitatem personze asserat 
in Christo, sanctum Gregorium. Theologuin: semel 
et iterum nominat, Concil. tom. V, p. 695, 698. 


Sanctus Theodorus Studita pluribus in locis (55) 
Gregorii profert. testimonia, vel in sux senteuti 
patrocinium, vel ut verba sancti doctoris a pravis 
h:reticorum interpretationibus vindicet. Sie AnUr- 
rhetico τι adversus Iconomachos, tom. V Oper. Sir- 
mondi, p. 107. Item, ibid. pag. 125, 126, 127. lei 
Refutatione impiorum  poematim, pag. 195. Rursus 
Adversus Iconomaclios, cap. vi et vit, pag. 215 et seq. 
Iterum epist. lib. it, epist. AxAvt, pag. 445. Ac de- 
mum epist. crtv, p. 625. 


De operibus ct scriptis Nazianzeni. 
Omnia qui Nazianzeni nomine inscribuntur, p) Spius e suggestu ad populum concionatum. Ac 


citra controversiam ipsius sunt. preter. metaphra- 
sin in. Ecclesiasten, quie. ipsi falso tribuitur, ut in 
argumento ex AMieronymo docuimus : et signilica- 
tionem. in. Ezechielem, αὐτο aut illius non est, aut 
€erle ab eo non edita. 

Dux exstant orationes illius ἃ Rufino Latinz 
τοῖα, qu: non sunt in Groco exemplari. (Perpe- 
ram Gregorio orationes istas. tribuit Billius, ut in 
praloquio notavimus.) 

Ex docta illiusin dictum Evangelii homilia vide- 
tur multas alias ejus generis composuisse : ut quem 
cerium sit et. Nazianzi et Constantinopoli et alibi 


11 | Cor. v, 13. 


(52) Patr. tom, IV. 
(55) M. ibid, 


fortasse in saeros libros commentarios edidit, Epi- 
stolamque Pauli ad Philippenses videtur scriptis 
suis illustrasse. In. fine enim. Anatlhematis moruimn 
Cyrilli sic legitur, D. Gregorii episcopi in. Épisto- 
lam ad Philippenses. Atque hoc. fragmentum hie 
ascribitur : /1oc sapiatur, inquit, quod et in Christo 
Jesu, qui cum in forma Dei esset, non. rapinam ar- 
bitratus est esse aequalem. Deo : sed semelijsum. ex- 
inauivit, formam servi suscipieus *?. «Quid. paupe- 
rius in Deo, quam forma servi? Quid. humilius. in 
lege cunctorum, quam ad cemmunionem pauperis 
nostrze naturze sponte venire? Bex regum et Domie 


*? Philipp. n, 5-7. 


(94) Epist. 5 ad Sen., t. IV Genc., p. 115J. 
(99) Edit. Sirm. 


515 


JACODI BILLII PRJEFATIONES. 


$16 


nus dominantium | induitur forma servi : judex om- A possit. Nazianzenus uoster, quando. statim. aliud 


nium fit subditus postestatibus creatur: : Dominus 
in spelunca. deponitur : qui omnia. continet, in di- 
versorio non invenit locum, sed in przsepe proji- 
citur jumentorum ; mundus et immaculatus sordes 
suscipit humana naturz, et per omnia paupertatem 
nostram transiens, usque ad mortis venit experi- 
mentum. Considerate paupertatis spontanex* men- 
suram : vità mortem gustat : Judex deducitur ad ju- 
dicium ; vie omnium exsistentium Dominus sub- 
ditur sententiz judicantis; rex omnium virtutum, 
quie ultra mundum sunt, spiculatorum non respuit 


subjicitur ex Dasilio Magno, de fructu passionis 
Christi testimonium. Nyssenus autem et Neoc:esa- 
riensis, quod sciam, nihil in. hanc Pauli Epistolain. 
Scripserunt, 

Baptista Guarinus Guarini viri. doctissimi filius 
in Latinum vertisse dicitur Gregorii Nazianzeni ad 
Christum et Mariam orationes iu appendice : Cata- 
logi scriptorum ecclesiasticorum "Trithemii οἱ. Biblio- 
thecacLyeosthenis, uL et beatus Rhenanus duas epi- 
stolas ejusdem ad Themistium. At ill» neque Grae- 
ce neque Latine in manus meas adhuc incidere po- 


manus. » IEec ibi ex Gregorio episcopo, qui. videri p tuerunt. 


"oc suat que Billius co!legit et. aaornavit in laudem οἱ illustrationem eximii Doctoris, Pauca adjeci- 
mus, DBillio vel ijnota, vel nondum in lucem edita. Jam superest ut Billii, Leuvenklaii, Genebr ardi, et. alio- 
rum qui Gregorii operibus manum adhibuerunt pre[ationes. hic subjiciamus. Billii epistolam Carolo Lotha- 
ringo cardinali nuncupatam, priorique editioni prefivam, [orsan detrahere licuisset. At Lanti viri reverentia, 
libellum in quo calamitosas tempestates sui evi tam eleganter describit, am amare luget, cateris ejus ingerit 


aronumentis connectere decrevimus, mazime ut ne. minimum quid vel ex: antiquis editionibus desiderare le- 
€torem sinamus. 


TEUTMMMMUMR—MMM—————H—MÓ———M—ÉÉÓÉÓÓu 
REVERENDISSIMO IN CHRISTO PATRI AC. DOMINO D. CAROLO LOTHARINGO 

AC PRINCIPI ILLUSTRISSIMO , 

JACOBUS BILLIUS ADDAS S. MICHAELIS IN EREMO, S. D. 


CARDINALI , 


Quod ait ille totius philosophiz antistes Pla- C pace amaritudo mea amarissima **. In tanta tran- 


1o (56), summze atque effrenate libertatis extremam 
plerumque servitutem asseclam esse, quod etiam 
Hippocrates (57), corporum habitudines ad. extre- 
inum bonitatis perductas, periculosas esse : hoc in 
Christiana nostra republica non sine maximo pio- 
rum omnium dolore hac misera tempestate unus- 
quisque nostrum. experitur. Nam si quis florentis- 
simum illum statum, quo Patrum memoria religio 
erat, cum. eo quem his perditissimis temporibus 
videmus, composuerit , profecto quantum distat Or- 
tus ab Occidente *?, tantum inter utrunque statum 
interesse comperiet. Nec vero in re adeo manifesta 
longa oratione opus esse puto. lllud potius dolen- 
dum atque ingemiscendum, nos tam praeclaram 
hereditatem a. majoribus acceptam tenere non po- 
luisse. Sed scilicet verum est quod dici solet, sa- 
lielatem conturneliz: atque. insolentite matrem esse. 

Nos prosperarum rerum velut nectare quodam 
obruti, bona. nostra ignoravimus, nec μέγαν ὄλθον, 
ut de Tantalo ait. Pindarus (58), χαταπέψαι (59) 
potuimus : idemque nobis accidit quod Jud:eis olim 
sepe usu venisse legimus, qui simulatque incrassati, 
impinguali , dilatati sunt, prolinus — recalcitra- 
runt **, ut. quod Appius ille de Romanis dicebat, 
vegotium illis melius, quam otium committi posse, 
in nos non immerito torqueri possit, Eeclesiaqué 
his Ezechie verbis commode uti queat: £ece in 


1*5 ΡΟ]. ὍΝ, 49: 


** Deut, xxxi 15. 
xi, 95. 


(56) Lib. De rep., o. 
(50 Lib, LE aph. 9; 
(58) Olymp., od, 4. 


9? [sa, xxxvi, 17. 


quillitate somnus iis obrepsit, qui ad Ecclesi: gu- 
bernaeula sedebant. Non litterarum. sacrarum stu- 
diis incumbere, non plebem sibi commissam salu- 
lifera doctriua pascere, non vite integritate zc 
sanctimonia caeteris przlucere; sed vel dormire, 
vel sibi ipsis tantum vigilare, et quidem ita vigilare, 
ut altum dormire prastiterit. Qualis porro guber- 
nator, tales proretw, tales nautze, tales. vectores ; 
et, ut ait Seriptura, qualis sacerdos, talis et. popu- 
lus **, malie sementis mala seges, malorum magi 
sirorum rali discipuli, mali exempli mala expres- 
sio. Omnes declinavimus, et inutiles facti sumus Ἢ, 
Pastores inertia languerunt : populus quales merc- 
batur, tales pastores habuit. 

Interim. versipellis. noster inimicus, « (59") qui 
inferioris hujus mundi scabiem ae languentium 
ulcera scalpit atque ablingit, qui ubi quid vitii et 
corruplel:e est, cadaveribus assidet putredinesque 
contrectat,» pastoribus in officio cessantibus, in 
agrum Domini furtim ingressus zizania supersemi- 
navit ?*?, tantamque justissimo Dei judicio tempe- 
statem rerumque omnium perturbationem excita- 
vit, ut ἃ jactis religionis nostre. fundamentis, vix 
ulla gravior acerbiorque exstiterit : quoque majo- 
rem stragem in Dei castris ederet, angeli lucis per- 
sonam sibi induendam putavit, ut quo tectius, hoc 
quoque nocentius perniciosiusque virus suum sim. 


15 se. 1v, 9. Psal. rn, 4... ?* Matias 


(99) Wl est ingentem felicitatem concoquere, 
(99) Ap. Cyprian., in Apj., p. cvi. 


517 


JACOBI EILLIL ΡΙΓΓΛΤΙΟΝΈΒ, 


218 


plicioribus animis instillaret, Sub bac larva ita A dere desiisset, se lamen caxcam esse nesciebat, sed 


emnia confudit ac sursum deorsumque jactavit, ut 
in antiquum chaos pene reciderint, facti que simus 
quasi in principio cum Deus nostri non dominaretur, 
mec invocaretur nomen ejus. super nos ?, Teriis sa- 
lutem longam dixisse videtur charitas ; improbitati 
atque impudenti: haben: omnes remisse sunt. 
Plena omnia odii, rixarum et maledicentiz, plena 
livoris et virulent:e contentionis. Amicorum et ho- 
sium nullum discrimen. Nemo seipsum propius 
iuspicit, sed salutem. suam in tuto versari cxisti- 
mat, dum alios omni animi acerbitate. atque ama- 
rulentia. insectetur. « Pereunt. bona, ut. ail noster 
Gregorius (60), nuda. et aperta sunt mala, naviga- 
tio in nocte, fix nusquam, Christus dormit. » {ἐπ 
frigescente vel potius exstincla charitate abundat in 
orbe iniquitas *. Exundante porro atque ju inimen- 
δ} exerescente. iniquitate, vindicem Dei gladium 
nrdentesque illas sagittas '! in nos cadere non. est 
mirum. 

lique haud scio an non multo commodius ἐδ 
Loc nostro tempore dicere nobis liceat, quod Epi- 
phanius (01) olim de sua tempestate ob eamdem 
causam dicebat. « Mirandum est hoe. tempore, et 
von mirandum. Mirandum, quod nostro sieulo 
omaia implentur : non. autem mirandum, quia im- 
pleri ea necesse. est. » Et paucis verbis interjectis : 
« Quo progressa est mens hominis prona. ad malum 
ab adolescentia sua? Quas fidei partes non perdidit? 
]u quibus disputationibus ultilititem non perturba- 
vit consilii perversitas?» Quid enim? An. non de- 
ploratissimam hane ztatem velut digito indicare 
videtur vir ille sanctissimus, ip. qua vel nova quo- 
tidie dogmata feruntur, vel jam olim oppressa et 
sepulta. in. lucem. revocantur? Neque enim satis 
habuit Satan iuferioribus telis adversus nos uii, 
nisi etiam venena, ut ait. ille, caelo peteret, atque 
ex saluberrimis vite fontibusa se vitiatis, morteui 
nobis propinaret, sagittaque illa per diem volante ?*, 
loc est, ut. per hareticos in sanctarum intelligen- 
tia Scripturarum, Ecclesiam convulneraret. 

linc ille tot tamque dissecte sect, quas per 
$u0s salellites toto orbe Christiano spargit, qui 
utinam ipsi tum Su Lum aliorum salutis. minus 
prodigi essenz! Utinam fatum illum suum atque 
arrogantiam comprimerent, nec. antiquitatem uni- 
versam ezecit«tis atque ignorantize damnare mallent, 
quam errorem suum conliteri! Sed habet hoc üin- 
primis φιλαυτία, hieresum omnium parens certissi- 
ma, quod iis, qui hoc vitio infecti sunt, oculos 
prorsus morbique sensum omuem eripit, planeque 
eodem modo eos afficit, quo Marpastem.— fatuain 
suam Seneca (62) laborasse scribit, quie. cum. vi- 


75 [κὰν rxiti, 19. 
xxxiv, 16. 


19 Matth. xxiv, 12, 


(60) Epist. ad. Eudoxium. 2l. xxix. 
(63) Lib. ii, toin, H, Aerersus Antidic., p. 1051. 
62) Senec. in Hercul. Οείαν. 


δ: Psal van, 


in domum tenebrosam id rejiciebat, alioque. mi- 
grare velle dicebat. Ex quo elicitur ut. nemini 
prorsus cedere sustineant, verum cerehri sui fi- 
gienta ita perdite ament atque amplexentar, ut à 
visceribus suis potius avelli, quam à concepta. se- 
mel opinione abstrahi patiantur. (65) «lta. perditi 
perdunt, et depravati errorem. pravitatis. iufun- 
dunt, » ae virus suum quaquaversum spargere mo- 
liuntur : ut non abs re Cyprius ille episcopus (64) 


προθάτων xa πτύρτας τῶν 
f 


ens ἐχθαμθητὰς τῶν 
περιστερῶν, xai σοθδητὰς τῶν τοῦ Χριστοῦ ἀρνίων 
xaX θρεμμάτων vocet. Sie impurus. hostis fructum 
omnem memorabilis. illius supplicii, quod Christus 
in eruce. pertulit, ut filios Dei, qui erant dispersi, 
congregaret in unum ??, funditus tollere atque evel- 
lere modis omnibus conatur. Nihil enim eum gra- 
vius angit et excruciat, quam pax aliorum et con- 
cerdia, eujus se suo scelere expertem videt. Nibil 
est quod avidius expetat, atque. in quo vehemen- 
tius elaboret, quam ut nobile illud amoris ac be- 
nevolentize legatum, quod Christus. Ecclesi: suae 
testamento reliquit, nobis extorqueat,. Ac proinde 
quas potest contentiones in domo Dei serit, et quod 
de morte Hieronymus aiebat (65), « fratres dividit, 
οἵ charissima inler se nomina crudelis et durus 
dissociat, » 

Hec proh dolor! non jam auribus, sed ocuus 
ipsis haurimus : non jam legimus, sed. sentimus, 
quamque χαχίστη δαιμόνων, utl Euripidis verbo 
ular, sit hieresis, non tam ex annalium memoria, 
quam ex nostrismet ipsi calamitatibus cognosci- 
mus. Multas quidem gravesque h:resum procellas 
in veterum. monumeatis descriptas videmus : sed 
multo gravius nos afficiunt, quas ipsi cernimus 80 
sentimus. Ut enim res proeul ab oculis dissie 
multo minores videntur, quam quie propiori in- 
tervallo spectantur, eodem modo fieri non potest, 
quin prasens calainitas mullo graviorem nobis do- 
lorem inurat, quam quas in historicorum libris 
velut in tabula quadam pictas intuemur. Et sane 
a«puumr eral, uL qui vicinorum nostrorum irislis- 
simis exemplis erudiri negleximus, ipsi tandem 
aliis in exemplum proponeremur, czterique ex no- 


D bis documentum caperent, quid sibi esset in. ea- 


dem causa pertimescendum. Atque. utinam verbe- 
ribus saltem, ut Phryges, et quidem iterum ac ter- 
tio repetitis, meliores efficeremur, 80 non potius aid 
iam duras plagas obstupesceremus. Sed, quod vix 
sine lacrymis dici potest, ad doloris sensum obdu- 
ruisse videmur. Dissipatà enim sumus, ul inquit 
Propheta, et non. compuncii ?*. Percussit nos Domi- 
nus, et non doluimus ; attrivit nos, e renuimus ace 


23 Joan. xi, 92. ?* Psal. 


11.  * Psal. xc, 6. 


(65) Cyprian. lib. De idol. van.. p. 226. 
(64) Epiph. lib. 111, tom. H, p. 1009. 
(65) Epist, 55, t. IV, part. it, p. 267, 


$19 


JACOBI BILLII PRIEFATIONES. 


$20 


cipere disciplinam **, Bellue si quando e laqueis A tigrides se probent. Christi, cujus admirabilem 


&vaserint, ea omnia loca, in quibus laqueos esse 
suspicantur, sedulo fugiunt; nos bardi el vecordes 
ad eumdem quotidie lapidem impingimus, et pyrau- 
starum in morem, ambusta jam toties ac fere jam 
adusta corpora flammis adhuc admovemus. 

Quotusquisque est enim, qui in tam denso cala- 
mitatum agmine meliorem mentem induat, et con- 
cipiat, ae quasi parturiat spiritum salutis ?9? Om- 
nes pene iisdem vestigiis insistimus, vitiis nostris 
indulgemus, ea mordicus retinemus, novisque quo- 
tidie flagitiis cumulamus, nec, ut. cum lyrico lo- 
quar (66), per nostrum patimur scelus iraeunda Jo- 
vem ponere fubnina. Hanc rerum acerbitatem. de- 
ploramus, hane temporis infelicitatem accusamus, 
cujus ipsi unici fabri atque artifices sumus. Ad 
fagra murmuramus, qui scorpionum 57 ietus mere- 
mur. Dolemus omnia plus quam feralibus odiis ar- 
dere, et cum Deo in. gratiam redire non curamus, 
Quasi vero certa pax inter eos coalescere queat, 
qui ἃ Deo pacis sese averterunt; atque ii meme 
bra tenere queant, qui caput, ut est apud Apo- 
stolum 95, non tenent. Ut enim in circulo quo lon- 
fius a centro line: protrahuntur, hoe quoque 
longioribus intervallis inter se distant : ad eumdem 
modum quo quisque longius a Deo discedit, co 
eiiam magis a fraterna. charitate, imo etiam a se- 
ipso removetur. 

Nam quid de iis dicam, qui ab Ecclesiz corpore 
nefarie se przcideront, qui inconsutilem 39 illam 
Christi vestem, cui immenissimi etiam carnifices 
pepercerant, in infinitas partes sciderunt, tantaque 
amentia przecipites feruntur, ut quemadmodum sa- 
lamandra in igne, sic ipsi in dissidiis funestisque 
conflictionibus vivant, atque adversus publicam or- 
bis concordiam conjurasse videantur? « (67) Nisi 
enim pacem odissent, in unitate certe permansis- 
sent. » Ll. summa miseria summam felicitatem, in 
maxima perturbatione jucundissimam | quamdam 
quietem vel simulant, vel opinionis errore sibi con- 
fingunt. Extra arcam esse gaudent, ac velut «de 
certa salute sibi gratulantur. Sie uimirum :egroti 
quidam nusquam non quietiores se fore, quam in 
stratis suis arbitrantur. Perire. miseri non recusant, 
dum alios in eamdem secum perniciem trahant. 
Wemque si non ore, reipsa tamen clamant, quod ille 
apud tragicum | (68), « Hec ipsa pollens inclyti Pe- 
lopis domus ruat vel in 
ruat. » 


me, dummodo in fratrem 


Itaque qui non ita pridem (tantun: in eis simula- 
tionis artifieium erat) uil nisi pacem. concordiam- 
que spirare plerisque videbantur, iidem nunc aper- 


ta fronte, et regno Parides, et optimo cuique Pha-- 


larides, sacri etiam ordinis hominibus plus quam 


?61sa. xxvi, 18, 537 ἢ] Beg. χιι, 12. 
4 Psal: nxxi&, 14. 


357 jer2w. 3. 
9? Matth, n1, 7. 
ΧΙ, 4. 


(06) ilorat., lib. 1 Carm., od. 5. 
(67) Augue, 1n psal, cxix, 1. 1V, p. 1571. 


D 


E DDetiz v8 


quemdam zelum pr» se ferebant, templa distr. 
bant, patrimonium diripiunt, ministros oblruncant, 
Regis, eujus auctoritatem imperiumque sibi sacro- 
sunctum esse alternis prope verbis affirmabant, ur- 
bes vi atque armis expugnant, tributa legunt, 
sceptrum etiam, si. possint, extorquere contendunt, 
Populi, enjus eausa, populares videlicet. homines, 
anno superiori ad arma se invitos trahi testaban- 
tur, fortunas omnes per erudelissimum  latroci- 
nium eripiunt, eique pro libertate promissa gravis 
simam tyrannidem invexerunt, pro ligneo jugo fe" 
reum imposuerunt? Unde autem fures agnoscere- 
mus, nisi furarentar, et mactarent, et perderent *?? 
Unde lupos, nisi sanguinem sitirent? Unde vipera- 
rum progeniem ὅδ, nisi matrem arroderent? Unde 
apros solitarios *, nisi puleherrimam illam vineam 
pervastarent ? Unde leonis rugientis * catulos, nisi 
obvium quemque devorarent? Unde denique ejus, 
qui jam inde a. prima rerum origine homicida 
«fuit **, liberos, nisi cruore atque onini feritatis 
genere pascerentur ὃ 

Quis interpretari potest iniquiusne bellum susce- 
perint, an crudelius et rapacius gerant? Quibus 
opibus h;ee barathra, quo. sanguine hae. hirudines, 
ante quas, ut Scripture verbis utar, quasi. nihilum 
est sanguis *5, expleri queant? Habent certe. unde 
in confusione sua glorientur. Vicerunt omnes om- 
nium ztatum hzereticos. Vicerunt impudentia, sce- 
lere, impertunitate, rapinis, crudelitate, Non ex- 
struendo, ut Babylonici zedificatores **, sed vastan- 
do, everlendo, exurendo nomen suum celebrare, 
immortalemque sui memoriam posteris relinquere 
moliuntur. Quanquam credetne. unquam posteritas 
tantum furoris in Franeis hominibus, iisque defa- 
cat» religionis titulo sese venditantibus, exslitis- 
se? Non credet, imposturam sibi factam clamabit, 
nisi expressa tante amentis monimenta in tem- 
plorum ruinis viderit. Mihi quidem non in publica 
modo, sed etiam in privata calamitate, quam nihil 
in illis, non dicam Christiani, sed ne hominis 
quidem esset, abunde experiri contigit. Nam, ut 
legiensis insule vastitatem  proteream (in qua, 
quandiu superiores fuimus, licuit illis suo ritu vi- 
vere, faenltatibus. suis hbere tranquilleque frui : 
simulatque. 2utem vicinze Rupelle: perfidia basili- 
scum illum, quem tot annis parturierat, peperit, 
illieo templis flamma injeetze, fortunis nostris, do- 
mesticisque omnibus, quos quidem arripere potue- 
ruut, manus allatae sunt), quis Michaelini nostri cce- 
nobii cladem ulla quamlibet tragica oratione pre 
rei atrocitate deplorare queat? 

Domus ea antiquissima et illustrissima erat, at 
que ipsa quoque structurz specie religionem quani- 


35 Coloss. 11,, 19. 10 Joan. x, 40. 


39 Joan. xix, 25. 
ᾧ 46 ^M» 
ἀν Joan. viri, A4. Genes 


*5 Eccli. vin, 19. 


(03) Senec. in TAgest. 


321 


JACOBI BILLII PR.EFATIONES, $29 


dam specctoribus incutiebat, Ea multis calamito- A belehem pro legitimo principe agnoscere volue- 


sis solatio, pielalis causa. exsulantibus perfugio ac 
priesidio, et ut cum Job *' dicam, oculus cerco, pes 
claudo, mater pauperi plerumque fuerat. Priecipuum 
autem ipsius decus erat, quod in hoc animarum 
diluvio sola pene, velut arca Noe, diluvii vim. mi- 
nime senserat, Dis obsessa, bis de hostibus 
iriuinpharat. 

Felix. heu! nimium, felix si littora tantum 
Anglorum nunquam tetigissent nostra. carin:e. 
Quamprimum enim Rupellani pro vino et sale 
aliisque rebus ad vite. usum necessariis, :neas 
machinas ingentis magnitudinis ab Anglis accepe- 
runt, statim tertia. expeditio adversus domum no- 
stram suscipitur, Aceurruut undique hostes ex. op- 
pidis et pagis, ex. insulis, Deus bone, quam truci 
vultu, quam impotenti furore, quam inaudita ani- 
morum rabie! Nostris quidem primo nec animus 
ad resistendum, nec vires deerant, Sed, posteaquam 
immanes ille bombard:e dirutis omnibus propugna- 
culis muros jam. ipsos dejicere ceperunt : quem- 
cunque Deus voluisset eventum exspectare malue- 
runt, quam ullum deditionis verbum apud eos ha- 
bere, quos quidquid promisissent non alia quam 
Punica fide przstituros esse certissimum habebant. 
Idibus ergo Januarii, quem diem Rupelle defectio 
superiore anno toti Gallis nefastum reddidit, ho- 
stis per. disjectas muri partes irrumpens, promi- 
scenam canobitarum, domesticorum meorum, ac 
rusticorum stragem edidit. Optato tamen nox. ad- 
veniens finem caedibus attulisset, si cum iis hosti- 
bus res nostris fuisset, qui nonnisi in primis ex- 
pusnationis tumultibus, animi ferociam adhibere 
consueverunt, Sed cum monstris, cum furiis, coz 

leterrimis omnis humanitatis hostibus res erat. 
ltaque postero die, cum jam per noclis quietem 
ira deferbuisse debuerat, inchoalas cxdes prose- 
quuntar, ac fusos per templum, passimque tota 
domo, nequidquam eorum misericordiam, quz nulla 
in ferreis pectoribus erat, implorantes necant. 
Multi, quibuscum de vita pretio redimenda trans- 
actum | fuerat, statim jussu ducum contra jus bel- 
Ji, fasque omne, trucidati. Multis etiam ad impor- 
tunam vietoris libidinem laqueo fract» cervices. 
Direpta mox, atque incensa domus : direptus etiam 
pagus, et quidem tam inlhumane, ut viduis οἱ or- 
phauis, quibus nunc solis propemodum constat, ni- 
hil przeter acerbissimam famem lacrymasque reli- 
elum sit, Sed, o beatos, qui propter Christum (nam 
is quoque, ut veris et. sempiternis opibus nos cu- 
mularet, in egestate vixit *5) facultatum suarum 
nàufragium :quo animo ferunt! Longe vero bea- 
liores, aui stolas suas in agni sanguine laverunt, 
quibusque nonalia mortis causa fuit, quam quod 
nec adulteram pro sponsa, nee semen Chanaan pro 
semine Juda, nec Absalonem aut Jeroboam aut Ta- 


V Job xxix, ἰὅ. 5 II Cor. viii, 9. 


(69) TertuL, 1, iv adv. Marc. 


" Cant. i. 15. 


runt. AL tu, filia Babylonis misera, tu vesana carni- 
fex, tu. mortis filia, atque in medio umbr:e. mortis 
habitans, quid egisti? Ubi est victoria tua? Di- 
ruendo ruisti, perdendo  periisti, Casuim. habent, 
quibus terram; patriam habent, quibus exsilium 
invidisti, O beatae anim:e, quam pretiosus in couspe- 
ctu Domini transitus vester, a luto. {τ 015. ad locum 
paseuz, a terra deserta invia et inaquosa ad ter- 
ram fluentem lacte et melle, à. torrente. amaritudi- 
nis ad torrentem voluptatis, ab igne et aqua aid re- 
frigerium ! Quam dulce est vobis in Agni comitalu 
esse, Christo frui, sub magn: illius gallinae. alis 
requiescere, nulla jam scandala, nullam gladiorum 
aciem, nullos venantium laqueos, nullam vim bom- 
bardarum extimescere! Quam prieclarum negotia- 
lionis genus, pro exiguis sanguinis gullis. regnum 
caelorum, pro carbonibus tliesaurum, pro stercori- 
bus margaritam accipere! 

Sed profecto (ne diutius extra curriculum feratur 
epistola) nee nostra domus, 
millia in hoe regno conflagrassent, nisi vulpibus 
istis, que vineas demoliuntur 9^, foveas hubere "^, 
vespis istis favos (69), id est, hwreticis Ecclesias 
facere nimium diu licuisset. Hinc gravissima illa 
apud Basilium Magnum querela : Baptizant, in- 
quit (70), illi, mortuos efferunt, :egrotos invisunt, 
etc. Quis hie non ingemiscat? Quisnonlacrymarum 
fontem eum Jeremia "* requirat, ut tantam calamita- 
tem pari fletu. prosequatur ? Mie enim tota vis mali 
versatur. Nam cum altare adversus altare erigitur, 
ac ver: sponsze loco pellex inducitur, infirmi quique 
addubitare incipiunt, utram tandem pro vera conjuge 
agnoscant demque propemodum aiunt, quod Tullius 
ex tragoedia, Ποῦ σχάφος τὸ τῶν ᾿Ατρειξῶν ; Ex quo 
efficitur, ut velut duabus sellis sedeant, quodque de 
Dioscuris antiquitas finxit, nunc apud superos sini, 
nunc apud inferos : ac desultoria quadam levitate 
nunc ad hos nune ad illos se conforant. Nunc Deum 
Israel sequuntur, nunc. Daal; nunc de mensa Do- 
mini comedunt, nunc de mensa Jezabel, imo dz- 
moniorum; nunc liliorum vel potius angelorum 
pane vescuntur, nunc porcorum siliquis herbisque 
illis amaris, qux in mortis olla coquuntur; nunc 
de Jordane bibunt, nunc de Mara, de Amana et 
Pharphar fluviis Damasci; nunc de fontibus Salva- 
toris aquas hauriunt, punc. de cisternis dissipalis, 
Et quemadmodum animalia quedam sunt, quz in 
utroque elemento degunt, ob eamque causam ἃ 
Griecis ἀμφίθια, nominantur, et. monstra. quadam 
interdum. exsistunt, allera corporis parte. huma- 
nam, altera belluinam formam  prxferentia ; eodem 
modo ipsi nec plane orthodoxi, nec aperte hare- 
lici sunt, sed mediam quamdam inter utrosque con- 
ditionem tenent, lta vel cum Zacharia obmute- 
scunt, vel. eum dubitante Petro mergi incipiunt, 


nec tol templorum 


?Luc.ix, ὅδ. δ᾽ Jerem. ix, 4. 


(70) Basil. 1. epist. 


O20 


JACOBI BILLII PRJEFATIONES. 


524 


jam jamque naud. dubie pessum ituri, nisi Christus A bertatem. vindicatos esse gloriantur, eum qui emit 


eos manu arreptos in naviculam retraxerit. 

Sunt alii, qui tametsi ab omni h:eresi abhor- 
reant, perinde tamen atque eos orthodoxi:xe pudeat, 
veritatis patrocinium deserunt, ac ne quid odii sibi 
apud homines conflent, impias adversus Deum blas- 
phemias surdis auribus transmittunt : quasi vero 
non ut corde ad justitiam creditur, sic ore quoque 
ronfessio ad salutem fieri 9 debcat. Ad quos ac- 
cedunt, qui ad. adversariorum gratiam aditum sibi 
muniunt, ac velut amicos parant, qui, si forte de- 
fecerint, recipiant eos. in sua tabernacula ?. Mis 
non paulo sceleratiores habendi sunt, qui sub ovium 
pelle lupos celant; quorum vox quidem vox Jacob 
est, sed et manus et animus. Esau sunt; qui in Ec- 


€os negantes, ac superducentes sibi celerem perditio- 
nem "5, Ridendo pereunt , jocando serium exitium 
sibi accersunt. Hi sunt veri gigantes, qui blasphe- 
mam linguam in eolum mittunt , ac Deum omni- 
potentem impio hello lacessunt : quos in Satanas 
peculio jam esse quispiam non iminerito dixerit, 
quippe qui zternas inimicitias cum eo suscepe- 
rint, qui solus ipsis mederi poterat. Hos non mi- 
nus qnam Epiphanius Anomoeos (72), « virgini cor- 
ruplae, cca, surdi , et mute comparare possu- 
mus, quam nemo corruptam esse nesciL ; » rogata 
aulem ἃ quo corrupta sit, non audit, quia surda, 


nec eum vidit, quia cca , nec dicere polest, quia 
muta. 


clesize corpore ita sunt, ut Sinon in urbe Trojana, B. Quanquam quid mutos eos appello, qui non jani, 


vel ut Judas in cena. Nemo est qui oratione asse- 
qui possit, quantam isti versutis suis consiliis per- 
niciem reipublice  Christian:e | quotidie afferant. 
Plus artibus suis efficiunt, quam ferrum omne, 
quam vis omnis armorum — Ae propterea illis cum 
totius mundi scandalo a suis coryphieis permittitur, 
religionem, quam morte pejus oderunt, simulare, 
orthodoxorum templa adire, rei sacrz interesse, 
aliaque omnia, qu: secta exsecratur, facere; dum- 
modo hac simulatione factionem provehant. Mic 
profecto mihi succurrit. illud Augusti, qui ex tota 
ea suppellectile quam moriens quidam Romanus 
immenso zre alieno obrutus reliquerat, lectum so- 
lum emendum euravit, quod fieri non posse dice- 


ret, quin longe optimus esset, in quo homo tanta C 


seris alieni mole oppressus somno frueretur. Con- 
simili enim modo firmissimas ae robore triplicique 
sere, ut. ille ait (71), 
seienlias necesse est, 
conquiescunt. 

Est aliud hominum 


obseptas esse hujusmodi con- 
qua in lanto scclere secure 


genus quorum salus spe exi- 
gua extremaque pendet, ac prope deplorata est, ut 
non tam medico, quam Christo, qui mortuos susci- 
tat, opus habere videantur. De his loquer quos 
aptissimo nomine ἀπηλγηχότας Apostolus vocat 5*, 
qui ut in Nili catadupis ad ruentis fluminis frogo- 
rem obsurdescunt : ita illi perpetuarum 
disputationum txdio fracti atque enecti , omnes 
in universum religiones perzeque aversantur, atque 
in pestilenti cathedra sibi sedem 
figunt 55, Hi tantum abest ut. hae rerum omnium 
perturbatione commoveantur, ul etiam ex publicis 
calamitatibus uberrimam messem faciant. 
Omnes , quos Ecclese causa serio aflicit, pro 
stuliis 


incol;e 


derisorum 


risus 


et insanis habent, ac de lana caprina 
contendere atque inter se altercari aiunt. Compen- 
diariam viam ad tranquillitatem esse censent ἀθεῖαν, 
ejusque beielicio se ex gravissima servitute in li- 


55 Rom. x, 10. 


53 Luc. xvi, 9: 5* Ephes. 1v, 19, 
8 [:uCorzx1, 49? 


59 Mattli.xx vt, ὅθ, 


(31) Horat. 11. 1 Carm., od. 3, 
12) Lib. ni, t, I, pag. 920. 


ut olim , impietatem pectore clausam tenent, non 
in angulis, ut nuper, effundunt, sed in omnium ple- 
rumque oculis atque conspectu ex ore teterrimo 
evomunt, poriasque aperiunt non justitiz 7, sed 
atheismi, Hi si superis placet , Seripturas quoque 
proferunt, quas rident, nec serio se agere, sed tan- 
tum disputare velle profitentur : ae Christum oscu- 
lantur, ut prodant; hoc est, doctrinam sacram al- 
legant, ut. evertant. Quorum hac tempestate tantus 
proventus est, ut non sine causa apud nostrates in 
proverbium abierit, Noxias herbas eito excrescere. 
« (15) Sie inanes palez:? tempestate jactantur, et 
invalidze arbores turbinis incursione evertuntur. » 
Sed quanquam nulla capitalior pestis ab infestissi- 
mo generis nostri hoste excogitari potest , quam 
haeresis : ex ea tamen hoc commodi percipitur , 
quod hinc elucet, qui probi, qui fucati atque adul- 
terini Christiani sint. Necesse est, inquit. Aposto- 
lus 5, [iereses esse, ut qui. probati sunt, manifesti 
fiant. Webus tranquillis et pacatis, fortis et genero- 
sus miles ab ignavo et timido internosci non polest. 
At exorto bello quid inter utrumque descriminis sit 
facile perspicitur, Alter statim abjecto scuto turpi- 
ler se in fugam conjicit: alter periculis omnibus 
magno atque intrepido animo sese offert. Quot ho- 
mines superioribus hisce annis vidimus , qui cum 
orthodoxiz speciem omni vita pr:e se tulissent, ad 
primas noctis tenebras in Christo scandalizati sunt, 
eoque reliclo. [(ugerunt 9, imo ransfugerunt? Et 
qui plus quam trabali , ut aiunt , clavo in. Eccle- 
sia fixi esse videbantur, seque Israeli pro muro 
futuros ostendebant , ipsi primi feedissime corruc- 
runt ἢ 

IIoc ergo bonum attulit h:eresis , quod et horum 
simulationem. prodidit, et bonorum constantiam 
animique magnitudinem declaravit. Fuit ergo illa 
quasi lapis quidam heraclius verum aurum a falso 
discerneus , quasi ignis contrarias materias distin- 
PsiDSal o 1. ΕἿΣ 


887} Petr. 3, 1." Psal. cxviri, 19. 


(15) Cypr., De wnit, Eccl., p. 197. 


325 


JACODI BILLII. PILEFATIONES. 


526 


guens, quasi ventilabrum paleam a tritico sepas A spicio, immortalique laude dignos existimo : quippe 


rans *^, denique quasi ventus et pluvia quibus per- 
spieuum fieret, qui in levi arena, qui in firma petra 
fidei suz fundamenta jecissent **. Rebus letis. in 
adulatorum turba sinceri amici latent : :state. qui 
parietes, que tecti partes. vitiose sint , quie contra 
vitio careant non facile dignoscitur : tranquillo ma- 
ri vix discerni potest, quie pars navis integra sil, 
qua naufragium minetur, Rebus autem afllictis , et 
orta hieme, atque urgente tempestate statim discri- 
men elucescit, tolliturque omnis dubitatio. Certus 
Christianus in re incerta cernitur : hieme non ruit, 
sed firmiore etiam quam antea gradu consistit, 
perieulisque ipsis roboratur, atque ut eleganter. ait 
poeta (74), Ab. ipso dueit opes animumque ferro. 
Et quemadmodum egregie gemm:e in noctis tene- 
bris clarius quam in. media luce micant : sic ille 
in perseculióonum caligine illustriora pietatis su:e 
documenta przbet. Etiamsi in Ecclesia zizania vi- 
deat : non 4deo tamen Ecclesiam deserit. Exspe- 
ctandam esse messem non ignorat : alioqui pericu- 
hun impendere, ne simul cum zizaniis triticum 
etiam evellatur. Dolet quidem ipsi noxias herbas in 
eptimo agro pullulare : sed. non hoc sibi lemere 
superbeque arrogat, quod soli Dei Filio reservatur, 
nimirum zizania a tritico separare, areamque per- 
purgare. Scit quidem ea in area esse posse, in hor- 
reo non posse. Quoties h:ereses enatas videt, toties 
declarand:& virtutis constanti:que su: occasionem 
sibi oblatam sentit. 

Cur autem ob hiereses nutet illius files, qui nisi 
exsisterent, verbis Christi fides non constaret, ve- 
ritasque ipsa falsi convinceretur ? Nonne Christus 
ne nos inopinata mala perturbarent , exsurrecturos 
pseudocehristos et pseudoprophetas przdixit, tan- 
taque etiam miracula edituros , ut. si fieri. possit, 
electi quoque in errorem impellantur 5?? Ut quis- 
quis miretur hzereses esse, idem nihil aliud mirari 
videatur, quam rem a Christo tanto ante prz:edictam 
repraesentari. Quid quod. expedit plerumque h:ere- 
ses exoriri , ul intermortuum pietatis studium re- 
novetur, eollapsa ac prope deleta morum disciplina 
erigatur el. instauretur, ae denique, quod ait Au- 
gustinus, pigritia hominum exculiatur. Certe. cum 
'hemistocle nobis optimo jure dicere licet, Perie- 
ramus, nisi periissemus. Tanto veterno oppressi 
tenebamur, ut non nisi durissimo hoc baculo exper- 
gefieri possemus, atque ab. inertia ad laborem do- 
curinzeque studium revocari. ilec. itaque tempestas 
nobis innumerabiles heroas proereavit , qui partim 
optima: ae probatissimie vite exemplo, partim eru- 
ditissimis suis lucubrationibus Ecclesiam adversus 
furiosos hereticorum impetus. acerrime. defende- 
runt. Quos equidem ipse pro eo ac meretur singu- 
laris eorum pielas et virlus, unice admiror ac su- 


€ Mattb. 15, 12. 
4ὲ Maul. xvi, 48. 


*! Matth, vri, 25-27. 
46 [sui. L, 9. 


(74) Hor., lib. iv Carn, od. 4. 


** Mattli, xxiv, 11-24. 


qui omnes. ingenii doctringjeque. opes ad ornatum 
templi Dei , hoe est Ecclesi conferant, nulla. ho- 
minum odia, nullam. invidiam extimescant , nullas 
hostium minas insidiasque reformident, modo rem- 
publicam Christianam ab omni errore puram atque 
miegram tueantur. O quantam illis laboris operass 
que mercedem propheta. pollicetur : Fulgebunt, ii- 
quit, quasi splendor firmamenti, et quasi. stellas in 
perpetuas aternitates 9. 

Quid igitur de iis dicemus qui in summa juvaile 
Ecclesi: facultate , dum priesenti otio. consulunt, 
aut, quod sceleratius est, hominibus displicere ti- 
ment, sacri hujus belli otiosos se spectatores prie- 
bent, nec ad hujusmodi incendium | restinguenduim 
guttulam. unam aqu afferre carant ? Sed ut. his 
omissis ad institutum sermonem redeam , eximium 
ilud ac singulare erga nos Christi beneficium fuit, 
quod h:ereses fore pronuntiavit, ut adversus eas, 
tanquam adversus infestissimum atque immanissi- 
mum hostem animi nostri arcem multo ante muni- 
remus. Accedit etiam illa , et quidem maxima con- 
solatio, cum cogitamus ab Ecclesie incunabulis 
usque ad hanc zetatem vix ullum tempus exstitisse, 
quo non ei adversus fidei. hostes decertandum fue- 
rit : ut non sine causa militans Ecclesia appelle- 
tur, Ne aurea quidem atas ab bujusmodi fluctibus 
immunis fuit. Ipsa quoque suos habuit Ilymenxos 
et Alexaudros, suos Nicolaos et Cerinthos, qui vix 
in lucem editam adhucque lactentem opprimere ac 
de medio tollere conati sunt. Vix ex his fluctibus 
emerserat, cum aliis aliisque subinde procellis ja- 
etari ccepit. Sepe, inquil, erzpugnaverun! me a ju- 
ventute mea, sed quid? non potuerunt mihi **, Ad- 
versum me ne ipsa quidem inferi porte proevaluerunt, 
nec unquam pravalebunt **, 

Quanto ergo solatio perfundi debet Christiani pe- 
ctus , cum tristissimam hujusce tempestatis imagi- 
nem in veterum monumentis ita ad vivum dep:ciain 
videt, ut sub eorum persona res nostra geri videa- 
tur? Nam si :groto ea demum consolatio gratissinia 
esse solet, αὐτὸ ab eo affertur, qui eodem morbi 
genere aliquando conflictatus est : quid tandem cau- 
sie esse polest, quin in gravissima hac calamitate 
magno solatio Christiani hominis dolor mitigetur, 
cum mentis oculos ad prisca secula couvertit, ac 
cum sanctissimis viris, qui in iisdem rerum acer- 
bitatibus versati sunt , velut colloquitur ? Nam cum 
illos ex tot. tantisque afllictionibus Dei benignitate 
tandem aliquando extractos fuisse legit, tamne imn 
pie vel de summi numinis potentia. vel de ipsius 
erga nos amore cogitabit, ut aut manum ejus ab- 
breviatam esse 5^, nec jam salvare posse, aut ejus 
ergo nos charitatem refrixisse arbitretur? Quid iu 
liujusmodi librorum lectione aliis accidat , pronun- 


42 Dan, xr, ὅ. δὲ Psal. cxxvini, 2. 


JACOBI DBILLII PILEFATIONES. 


928 


5e nequeo. De me certe affirmare possum , eam A nomire me tibi obstrietiorem agnosco, quam quod 


mihi plerumque magno solatio atque utilitati fuisse. 
Ex quo faetum est, ut. Graecos Latinis conjungens, 
in nobile iMud amicorum par tandem inciderem , 
Basilium Magnum et Gregorium Nazianzenum dico : 
jn quorum scriptis lantum. verz pietatis , tantum 
doctrin:s atque  eloquenti:e. lucet, ut nescio an 
apud Groecos Latiuosque inveniri possint, qui plus 
eruditionis eum mojori dicendi facultate. copula- 
rint. 

Me certe Nazianzenus gravi illo ac sublimi seri- 
hendi genere ita allecit, ut incredibilem quamd.m 
obleeiationem | ex. ejus lectione semper eeperim. 
Quocirea mihi jampridem haud mediocriter dole- 
bat, tantum virum minus frequenter hominum ma- 
nibus teri , quam singularis ipsius facundia atque 
doctrina merebatur. Cujus rei cum eam causam 
esse inlellexissem, quod ita Latinitate donatus es- 
set, ut theologorum studia mininiuni juvare posset, 
operam suscepi, quam rei theologici utilem nescio, 
iilii certe admodum arduam ac difficilem, ut quan- 
tum. labore ae diligeutia consequi possem , hunc 
snclorem ita verterem, ut si non elegantior, minus 
saltem obscurus in lucem prodiret. Potui certe in 
auaenioribus, mihique longe gravioribus scribendi 
argumentis versari, sed vicit publice utilitatis stu- 
diwwi, eui pro virili parte optimus quisque inservire 
€ebet, Nee vero eorum labores, qui in hoc pistrino 
anle me desudarunt, elevabo ac suggillabo, ad quo- 
rum eloquentiam doctrin:sque laudem me minime 
aspirare posse sentio , ingenueque fateor. Hoc Lan- 
Qum dicam eos gravioribus studiis addiclos , nec 
lorlasse nisi reereandi animi causa in hac transla- 
üione versatos, tot locis ab auctoris sententia reces- 
sisse, ut mihi neminem fore persuadeam, qui inuti- 
lem ac supervacaneam hane secundam versionem 
fuisse dicat. Hune porro laborem cui, cujus. potis- 
simum nomini consecrarem , mecum ipse dispice- 
rem, statim unus occurristi, cui pluribus de causis 
merito nuncupandus videretur: 

Primum enim, si personas ipsas spectemus, cui- 
nam quiso eongruentius offerri potuit hoc. optimi, 
eruditissimi , atque imprimis eloquentis episcopi 
volumen, quam archiepiscopo et cardinali, singulari 
virtute, doctrina. ac rara quadam et eximia dicendi 
facultate priedito ? Deinde cum eos omnes, qui de 
re litteraria bene mereri student , benevolentia tua 
el comitale semper complexus fueris , quacunque 
potueris ratione juveris, evexeris; profecto litterae 
ipsc iu tuum, tanquam in optimi parentis et patroni 
sinum confugere gestiunt : non. tam ul te illustrent 
(uec enim aquis Oceanus eget) quam ut ex illustris- 
simo tuo nomine splendorem ips: trahant, Hue ac- 
cedunt multà Lua et preclara. in quosdam meorum 
beneficia , quos cum :que ae vitam ipsam ameni, 
non minus cerle me magnitudini tue debere cen- 
560, quam si in meipsum ea contulisses, Sed nulló 


41} Cor. x,93. ** Matth. xin, 11, 25, 45. 


in Ecclesie, Christianissimi regis, totiusque hujus 
alllictissimi regni causam tanta animi sollicitudine 
ineumbis, tot euras, tot àerumnas suscipis, eo deni- 
que omnia tua stadia refers, ut truncatis (quando- 
quidem nee sanari volunt, nec sine certa corporis 
pernicie ultra retineri queunt) putridis membris , 
reliquae. partes conserventur. Quis autem non videt, 
quontum. tibi liboris perferendum sit, quantum 
dimicationis subeundum, ut tot Achitophelium sub 
vulpe latentium | consilia. dissipes ; et dum alii in 
aperto bello egregiam. reipublieze operam navant , 
provideas interim , ne quid ab occultis hostibus ea 
detrimenti patiatur ? Est quidem omnino grave ae 
molestum ei, qui ex publicorum negotiorum tumul- 
tibus ad studiorum. vitzque. tranquillitatem (eujus 
duleedinem nemo scit, nisi qui gustavit) sese asse- 
ruerit, ex hoe quietis velut paradiso quodam extur- 
bari, atque ad publicarum rerum administrationem, 
lot molestiis refertsm, tot hominum odiis, invidim- 
que expositam, trahi. 

Verum: hominis est. vere Christiani , cum Paulo 
quierere, non quod sibi, sed quod multis utile est ", 
seque totum reipublie: Christian:e eommodis de- 
vovere. Atque illud satis animadvertit insignis tua 
prudentia , multiplices illas 9mnis geueris dotes, 
quibus te Dominus exornavit , non in hoc tibi cre- 
ditas fuisse, ut eas vel sudario obvolutas ac recon- 
ditas habeas, vel terr:e. infodias; sed ut maguo 
foenore augeas et amplifices, atque ut fabulosus ille 
Atlas ceeum , sie tu Ecclesiam, quze regnum. eelo- 
rum ἃ Christo appellaur?* quieque te in eardinum 
suorum numerum ascivit, pro virili tua parte ful- 
cire ac sustinere cures. ΚΓ quod sane summo studio 
facis : et quia facis , idcirco improborum. omnium 
odia in te concitasti. Quotusquisque enim est hodie 
patri: fideique hostis, qui non simul quoque te 
acerbissimo odio insectetur ? Quis famosus libellus 
his novem annis in lucem prodiit, in quo. nominis 
tuj fama perpetuis foelissimisque convieiis non sit 
lacerata ? Quanquam quid mirum te virulentis lins 
guis peti, eum et Elias Israelis perturbator, et apo- 
stoli temulenti, et Paulus. insanus, et paterfamilias 
ipse Beelzebub , »ppellati sint ? Quid. auteim , per 
Deum immortalem , tibi ad laudem illustrius acci- 
dere queat, quam quod. eosdem hostes habes, quos 
Chrisws , quos religio , quos patria , quos omnes 
boni ? Quod iis displices, quibus placere nemo sine 
perüidia possit? Quod ab iis omni conviciorum ges 
nere proscinderis , qui Ecclesiam prius, vel potius 
seipsos ab Ecclesia seiderunt ? Quos tu optima her- 
cle ratione ulcisceris, cum impurissima eorum ma- 
ledicta contemnis, teterrimasque lingaas, quae beu 
loqui non didicerunt, male loqui sinis. Disrumpun - 
tur enim miseri, cum te nihilo magis eorum calum- 
niis, quam elephantos Indicos pulicum morsibus, 
commoveri vident. Satis graves iniquissimi in le 


309 e 


JACOBI BILLII. PIUEFATIONES. 


JU 


odir poenas pendunt, cum te , quem de sumtm:e au- A Gallix sidus exstinxissent, Qui si cothurnus, si Eu- 


ctoritatis gradu dejicere, atque ominibus hominibus 
invisum reddere conati sunt, et stare. et florere , 
quodque Palladium Troje , id te Francie nostrae 
esse conspiciunt. 

Quocirca noctuis istis, quie, quoniam male agunt, 
merito lucem oderunt, nec nisi in tenebris mor- 
dent, forti animo contemptis, in pulcherrimo eo 
munere, quod tibi, tanquam. pooni, languens patria 
imposuit, constanter persevera. Medicis illis obsiste, 
qui non tam imperitia, quam malitia, vulnus no- 
slrum nondum suppuraltum aec pereuratum, cica- 
trice obducere nituntur, ac ciuere doloso ignem 
obtegere, quo mox tola Gallia rursus exardescat. 
Chananzos in medio lsraelis habitantes observa. 
Bonum certamen certa ?? : pugua consilio, auctori- 
tate, opibus omnibus, adversus eos, qui toL jam 
cladibus patriam. affecerunt, ut stultiti:e sit. spe- 
rare, iis salvis rempublicam salvam esse posse. 
Maneant. qui voleut in Siceleg, subsistant. etiam 
jgnavi ad sarcinas : Lu nec oculis tuis somnum, 
nec palpebris dormitationem. prius dato ^, quam 
eum Davide Amalecitas, regni spoliis essuliantes, 
assecutus fueris **, atque ita frezeris, ul non levem 
tanlum pacis umbram et inane simulacrum , sed 
veram ac solidam pacem videamus. 

Sed quid ego hxc ad te? Quasi vero. aut. mea, 
aub cujusquam cohortatione opus habeas, qui tua 
sponte curris, et ut vacese ille. Paliestinz, arcam 
Dei gestantes, in. directum graderis, nec ud. dex- 
tram aut sinistram declinas "* : in hoe certe cum 
alios omnes fratres tuos clarissimos principes, tuin 
prisertim incomparabilem illum heroem, illud belli 
fulmen, illum Israelis currum et auvigam ",  do- 
musque Dei murum laud dubie aheneum * refe- 
rens, Martium, inquam, illum Franciscum, qui 
simul et Domini el regis sui prxlia  przeliabatur, 
aquila velocior, leone fortior, rupe firmior, plenus 
victoriis ac triumphis. Cujus nisi singularis qua- 
dam ac prope divina virtus incredibilem hostibus 
lezrorem  aitulissel, nunquam sane lain nefario 
parricidio sese devinxissent, nec toties salutare 


Πρὸς τὸν αὐτὸν éxizaréccacov τῆς κατὰ τὴν 
Φραγχίαν Ἐκχχιϊησίας προστάτην χαὶ εὐγεγέ- 
ccacov ἄρχογτα, τοῦ αὑτοῦ. 

Ἔργα Θεοῦ χομέεις, χομέεις δέ τε χαὶ βασιλῆος, 

οὯστε ῥόος ποταμοῦ ἄνδιχα τεμνόμενος. 

Πιστὸν ἔχε: ὑεξράποντα Θεὸς, χαὶ πιστὸν ἀνάχτωρ, 
Πιστὸν ἔχει πρόμαχον 


1 
a 
«a 

PN 
(t 

"o 
E: 
ῳ 
à 
$ 
R 
R 
«d 
o 
4 


n 

'IHl δ᾽ ἀρετὴ μελέτημα τεὸν, Χριστοῖό τε σῶμα 
ἵ T εἶ ἕ 

Σχίς 


ἔζοντας 
Τοὕὔνεχεν, εἰ 


Οὐδὲν θαῦμα χύνα: γὰρ στυγέουσι λύχο:. 


δ. Timm-vr, 19... 119 Psal. Cxxxt, 4. 


7 Jer, 1, 18. 5 Mauli. x1, 7. 75 Joan. xit, 23. 


(15) Plin. in epist. nuncup. 


Parnor. Gn. XXXV. 


^ | Reg. xxx, 1 sqq. 
7 |V Reg. i1, 15. 


ripus, si Proteus quispiam, aut arundo vento agi. 
lata 75 exstitisset, viveret. quidem. adhue. fortasse 
in hoc fecis luto, sed turpis et inglorius, et ut {ΠῚ 
qui vitam suam in mundo diligere malunt, quam in 
vitam ;elernam. custodire **, Quod. quia non fuit, 
per summum scelus nobis ereptus est : ita tamen, 
ut quemadmodum Elias melotem 77, vel, ut. aptiori 
exemplo utar, Judas Machabieus Jonathan 75, sic 
ipse nobis Aumalum | fratrem, praestantissimum 
belli ducem. reliquerit, qui per eadem vestigia ad 
eamdem. immortalitatem grassatur, nuncque ad- 
versus Germanicas llarpyas (qux Francie vulne- 
ribus feros ungues inligunt, acetum pro oleo iu- 
fundunt, eique pene jam exsangui, quidquid reli- 
quim erat sanguinis, detraliunt) cum militum ro- 
bere procedit, ita animo comparatus, ut etiamsi 
in hoc belli discrimiue vita ipsi pouenda sit, prz- 
clare secum actum iri putet, dum hujusmodi pestes 
à patri:e cervicibus avertat. 

Perge itaque, amplissime cardinalis, cum for- 
lissimo tuo germano, senescentem Galliam fovere, 
atque, ut Grzeci. dicunt, ἀντι πελαργεῖν, Quod autem 
ad Nazianzenam nostram translationem attinet , 
lamelsi non eram nescius, eam haud admoduin 
dignam esse, quie in tuo nomine appareret, ob 
ilque, ne ad te cum tantillo munere accederein, 
pudore nonnullo deterrebar :. fecit tamen perpetua 
Qua humanitas, propensaque erga studiosos omnes 
voluntas, ut. hunc. metum abstergerem, cum me- 
cum cogitassem, magnorum principum esse, non 
minus libenter. parva accipere, quam magna dare, 
diisque, ut quidam in simili causa dicebat (75), 
non solum thure, sed etiam mola salsa litari. Ae- 
cipe ergo grato ac libenti animo hoc quidquid est 
muneris, illustrissime cardinalis, mihique, si im- 
portuna quadam tui interpellatione publicis com- 
modis moram attuli, velim ignoscas. Dominus Jesus 
te quam diutissime Ecclesie sue. incolumem ser- 
vet. Nannetibus 15 Kalend. Januar. anno ἃ saluti- 


feio partu. quingentesimo sexagesimo nono supra 
nillesimuu. 


D Idem ad eumdem illustrissimum Ecclesie Gallicana 


antistilem et nobilissimum principem. 


Res cali tractas, tractasque negotia regni, 
Ambas in partes finditur ut fluvius. 

Fidum te prabes regisque Deique ministrum, 
Tu vallum (idei, tu columen patrie. 

Hiec tua cura, decus virtutis, sternere Christi 
Corpus scindentes, moruüferosque lupos. 

At té non moveant odii turbata veneno 
Corda : lupum jungunt foedera nulla cani. 


g. vi, 12. *? |V Reg. τι, 19. 


Ὁ 1 18 
75 | Machab. ix , 50, 51. 


11 


93 JACOBI BILLII PRZEFATIONES. 


]u te non mirum livor si torqueat arma : 
Virtuti semper tristia bella ciet. 
Invida tabescant vis agmina; turba dolore 
Angatur rabido dogmata prava serens? 
Certamen certa fidei; virtutis, ut olim, 
Perge viam; fer opem consiliumque throno. 
Igne suos uret livor : disrupta, furoris 
Occidet esca sui, gens inimica Deo. 


Ejusdem aliua. 
Pandoram divum donavit copia mundo : 
Pandorum nobis te dedit Omnipotens. 
Illi in pernieiem nostram (nam perniciosos 
Perniciosa decet mittere dona deos). 
lie vero ad generis certissima commoda nostri : 
Commoda quippe bonus dat sua dona Deus. 


352 
Θαῦμά μ᾽ ἔχει" χαλοῖς ὁ φθόνος ἐχθρὸς ἀεί. 

Τήχεσθα: φθονεροὺς ἐθέλεις, καὶ ἀνάρσια φῦλα 
Αἱρετιχῶν χρατεροῖς ἄλγεσιν ἐμπελάᾳν ; 

Εὐσεθέϊ προμάχιζε λόγῳ - χραίσμησον ἄναχτι" 
Παντοίης ἀρετῆς, ὡς τοπάροιθεν, ἔχου. 

Δὴ τότε χαὶ φθονεροὺς τήξει φθόνος * ἀντιθέους τε 
"Oden αὐτοφόνῳ βοσχομένους μανίῃ. 


" 


οὔ αὐτοῦ ἕτερον. 
Πανδώρην ποτὲ δῶχε θεῶν χορὸς ἡμερίοισι" 
Πάνδωρόν σε μέγας ἡμῖν ἔδωχε Θεός. 
Οἱ μὲν ἐπ᾿ ἀργαλέῳ μερόπων χαχῷ Gg γὰρ ἐῴχει, 
ὑλομένους πέμπειν οὕλια δῶρα θεούς * 


B "Qc δ᾽ ἐπὶ τῷ πάντων ἀγαθῷ - καὶ γὰρ παναρίστου 


à 


Πάντα Θεοῦ χθονίοις χρήσιμα δῶρα πέλει. 


In Nazianzenam D. Jacobi Billii abbatis Michaelini translationem God. Billius frater, 
abbas Vincentius. 


Gregorius quondam patria tellure fugatus, 
Appulerat sedes exsul ad Occiduas. 

Excepere virum quidam : sed balba loquentes 
lune etiam balbe condocuere loqui. 


Condoluit frater. profugo, docuitque rogantem 
Mollius Ausoniis verba sonare modis. 

Miratur jam. Gregorius, dubitatque Pelasgum 
Dicere se posthac debeat, an Latium. 


αἱ Genebrardus Theologus Parisiensis, ad D. Jacobum Billium cenobiarcham, trium 
linguarum peritissimum, Gregorii Nazianzeni interpretem. 


Gregorium ob versum nostra te voce salutat 
Pieris et Charitum nuda corona trium. 

Quin et Gregorius tanto pro munere summas 
Cum superum grates agmine gratus agit. 

Nam cum barbaricis olim graderetur in arvis, 
Arte tua jam nunc regna Latina tenet. 


Aláv cou χεφαλὴν ἀσπάζοντ᾽ ἐννέ᾽ ἀδελφαὶ, 
C Ταυτί τε γυμνοχρόων δρῶσι γένη Χαρίτων. 
Γρηγόριος δ᾽ αὐτὸς ζαθέαν OU ἐμοῦ χάριν οἶδεν, 
Ὅττι μὲν ὡς Ἑρμῆν ἔσχε σε Αὐσόνιον. 
Ἐν χώραις πρόπαλαι γὰρ ἐνῴχει βαρδαροφώνοις, 
IN3y δὲ ἔχει διὰ σοῦ σχήνεα Ῥωμαϊχά. 


T * * v H * B . 
Joannis Chatardi Aquipersani ad Mecanatem swwum D. Jacobum Billium, Sancti Michaelis in 
Ereimo Abbatem ornatissimum, et D. Gregorii episcopi Nazianzeni interpretem fidelissimum, 


epigramma. 


Ut Tobis lucem soboles perchara. parenti 
Restituit 7?, sic tu lumina Gregorio. 

lle quidem patris ex oculis caligine pulsa, 
Tu vero a toto corpore Gregorii. 

Illum uam veluti foede cxcarat hirundo, 
Hune ita mendorum versio plena prior. 


Sed tu proterea vocem cum lumine reddis, 
Ut modo cum Graecis verba Latina sonet. 
Sie per te (prieelara duo miracula) nuper 
C:ecus et elinguis nune videt, et loquitur. 
Vis referam majus? Toto jam fulget in orbe, 
Qui velut in tenebris ante sepultus erat. 
T 


Ejusdem Chatardi ad. lectorem. 


Squallidus in ezece. "osephus carcere, diguus 
Vix erat aspestu regis, el alloquio. 
Inde sed eductus, fado squallore remoto, 
Principis et populi dignus amore fuit. 
Sic quoque Gregorius dum *ordidus ante jaceret 
Obsitus, indignus qui legeretur, erat. 
Nulla etenim gravibus vitiis pagella carebat 
Et sine mente sonum singula verba dabant. 
Ast tibi purus adest, et quovis purior auro, 
Ut primum accessit Diblica docta manus. 
Nunc oculis regum, nune summo dignus honore, 


** Tob. xi, 15-15. 


D -Dignus qui volitet cuncta per ora virum, 

Billius, idque libens magno sudore peregit 
Unus, quod multi non potuere simul. 

Prisestitis hic labor est, quo non przestantior alter, 
Pluresque ingenii qui tibi servet opes : 

Ex his quas facile fulvum velut ungue leonem 
Primitiis, lector candide, nosse potes, 

Noscit et exstinctus (dictu mirabile) priesul, 
Prosulis alterius jam redivivus ope. 

Aique ita qui clara florebat in. Hlellade tautum, 
Nunc etiam tota floret in Ausonia. 


$35 


JACOBUS BILLIUS, 


PIO 


ABBAS S. MICHAELIS IN 


JACOBI BILLII PR.EFATIONES, 225. 


EREMO, 


LECTORI S 


En habes, pie Lector, eximium illum Orientalis 4 Interprelum translationem, cujus tum tolo orbe sa- 


Ecclesi: doctorem Gregorium a. nobis Latinitate 
donatum : ex eujus lectione utinam tantum fructus 
libi capere contingat , quantum laboris ae molestie 
fuit nobis in eo vertendo subeundum. Vix enim cui- 
quam credibile futurum est, quam invitus hie auctor 
apud nos peregrinetur , nisi qui hujus rei pericu- 
lum fecerit. Hoc vero te exorandum habeo, ne me 
aut nimis supini cujusdam otii notandum cetnseas , 
qui velut rem actam, ut dici solet, non sine magno 
temporis dispendio rursus egerim ; aut parum cane 
didi animi esse judices, qui in labores aliorum in- 
troierim, ipsisque merit: laudis argumentua eri- 
pere sim conatus, Quorum utrumque facile, a te, ut 
opinor, obtinebo, si modo tantum tibi à graviori- 


bus tuis studiis otii fuerit, ut eorum, qui ante me B 


in hoc negotio versati sunt, translationem cum hac 
nostra, et utramque ad exemplar Grzecum, tanquam 
ad Lydium lapidem , explorare vacet. Quod si fece- 
ris, non equidem dubito, quin ila sis esistimatu- 
rus , laborem hunc nostrum non modo non inanem 
ac supervacaneum, sed etiam prope necessarium 
fuisse. Neminem insector, nullius errata traduco. 
Barbarum est sugillandis aliorum laboribus ingenii 
doctrin:equelaudem aucupari. Monstrum, non homi- 
nem esse statuo, qui piis aliorum conatibus studiis- 
que non favere, sed obtrectare cupit, eorumque 
lapsus crudeliter potius detegere atque omnium 
oculis exponere conatur, quam fraterne obvelare, 
vel saltem excusare. Sed ut nefarium in primis lia- 
bendum est, ex alienarum lucubrationum insecta- 
tione ac depressione crescere, aditumque sibi ad 
hominum famam munire velle : ita cum publici 
commodi causa id postulat, nemini vitio verti de- 
bet, rem ab aliis tractatam retractare, ac velut 
sub incudem revocare. Nimis enim profecto. sibi 
àrrogat qui contumelia se afliei censet, si quis vel: 
quie ipse seripserit, emendare ae perpolire , vel 
eliam eidem materie , si id e re litteraria fore vi- 
deatur, secundam manum adinoliri au:leal : ndo 
du:e illae teterrimze pestes procul arceantur, livor 
et obtreetandi studium. Quod cum in omni scripto- 
rum genere hactenus licuerit (nec enim sine causa 
Gr:ecorum proverbio dicitur, δευτέρας φροντίδας 30- 
φωτέρας εἶνα!), lum. vero in traductionibus multo 
justius concedendum est; quarum copia atque di- 
versitas, ut nihil aliud. utilitatis pariat, hoc certe 
commodi affert, quod ex plurium interpretum col- 
latione auctoris sententia clarius €lucescit. Sie vi- 
demus a priscis illis Ecclesie doctoribus libenter 
factitatum esse, ut prater nobilem illam septuaginta 


V Luc. xiv, 28. 


crosaneta erat auctoritas , Aquilam etiam et Syii- 
machum et Theodotionem plerumque consulerent : 
uL si quid ipsis caliginis obociretur, hujusmodi col- 
latione discuti posset. 

. Quod quidem ad me attinet, potui hoe tempus, 
quod Gregorian versioni datum est, longe ama- 
nioribus miliique jucundioribus studiis impendere : 
sed quorumdam consilio atque auctoritati ceden- 
dum putavi, qui doctissimo quidem viro, ceterum 
apud Latinos nimis, ut aiebant, obscuro, suique, ut 
Hieronymus loquitur, dispari, lucis aliquid ex hac 
nostra traductione accessurum mihi certo pollice- 
bantur. Hanc itaque provinciam suscepi, quam uti- 
lem nescio , mihi certe ita gravem ac molestam, ut 
inchoatum opus abrumpere ac perpetuis tenebris 
damnare non semel cogitarim. Quod si vires meas 
probe exploratas habuissem , atque ut. Dominus in 
Evangelio admonet, sumptus ad rem hujusmodi ne- 
cessarios computassem 5^; si summam operis diffi- 
cultatem, corporis plusquam vitream valetudinem, 
doctrin:eque tenuitatem animo perpendissem , nuri- 
quam, ita me Deus amet, huic traductioni manum 
adjecissem. Sed vera est Thucydidis sententia , 
᾿Αμαθία θράσος, ὁ λογισμὸς δ᾽ ὄχνον φέρει. Nec abs 
re τὸ Γνῶθι σεαυτόν, tanti ab erudita antiquitate 
faclum est, ut id non mortali cuipiam , sed Dao, et 
deorum sapientissimo attribuendum existimarit. Ac 
mihi idem prorsus accidisse sentio, quod navigandi 
insolentibus usu venire solet ; qui allubescente e 
lerra maris aspectu mira cum animi voluptate navim 
ingrediuntur, keti etiam et alacres littora legunt, 
quoad in altum pervecti, subducta jam omni illa 
amcenitatis specie, in gravissimos capitis dolores 
incidunt, nauseaque misere divexantur. Ad eumdem 
enim ipse quoque modum in hae traductione , cum 
primi aditus facilitate illectus et inescatus,, juvenili 
quodam animi ardore ae przcipiti impetu stadium 
unum atque alterum emensus fuissem : ita repente 
lubrica omnia gressumque fallentia, ita aspera et 
salebrosa reperi, ut nec regredi jam prze pudore, nec 
progredi sine periculo possem. Tantum in me te- 
meritas valuit, quie rion minus quam ebrietas, spes 
jubet esse ratas, in prielia trudit inermem ! Iner- 
mem enim plane me esse fateor, quod quidem ad i 
attinet, ut cum tanto Milone quantus est noster 
Gregorius facundize certamine dimicare queam, exi- 
miasque ipsius dotes Latina oratione reprzsentare, 
Atque haud scio an. quisquam sit tanta. dicendi fa- 
cultate ae verborum copia praeditus, qui tam uberes 
et profusas eloquenti:e opes ità e Gracia in Latiuv 


oo0 


JACOBI BILLII PRJEFATIONES. 


5256 


asportare possit, ut non mustum illis gratizi pretii- A ctus sum, permulta eaque castigatissima exemplaria 


que ex hujusmodi transvectioue decedat, cogaturque 
1andem hoc Homeri versu uti, 


Δυστήνων δέ τε παῖδες ἑῷ μένει ἀντιόωσι. 


Nam cum nulla lingua tam inops atque. jejuna 
sit, quin permultas voces habeat, qu:e in aliam 
linguam sine molesto verborum circuitu atque 
eleganti: dispendio transferri nequeant, quid hie 
cum eo auctore interpres faciet, qui in copio- 
sissima ae sine dubio omnium locupletissima lingua 
verborum argutias undecunque captat : ut quot ejus- 
modi voces orationi asperserit, tot pene cruces in- 
lerpreti fixisse videatur. 

Quid de prolixis illis periodis dicam, qu: ut Groeco 
sermoni ob connectendi facilitatem non parum gra- 
ti atque ornamenti afferunt, ita cum Latine effe- 
runtur, nimium diu suspensum lectoris animum te- 
nent, nec sine quodam fastidio transmittuntur. Jam 
vero brevissime ill allusiones quie loto cpere un- 
dique sparsa sunt, quam attentum ac diligenteu, 
quam non modo mult: lectionis , sed etiam felicis 
cujusdam memori:x interpretem requirunt, utpote 
quie vel ignoratze vel neglectim transcurse , tantas 
nonnunquam interpreti tenebras offundunt, ut psit- 
taci more quid loquatur nesziat, atque ut Jobi verbis 
utar, ἄλλοις νήχηται λόγοις, seque velut in alieno 
coelo esse arbitretur ? Ex quo satis apparet quibus 
prosidiis instructum eum esse oporteat, qui in hu- 
jusmodi scriptis transferendis specimen sui probere 
cupit. Iluc aecedit, quod peculiarem quamdam 
phrasim habet Gregorius, disertissimam quidem 
illam atque in primis eruditam, sed quz vel perspi- 
cacissimos interpretis oculos s:penumero perstrin- 
gat, ut nisi summam curam animadversionemque 
adhibuerit, quemadmodum Ixion ille pro 2damata 
Junone nubem, sic ipse pro vera auctoris sententia 
non nisi levem quamdam et inanem verborum um- 
bram ampleetatur. Ut enim Dzedali statuas , nisi 
firmissimis vinculis astringerentur, fugam corripere 
solitas esse. scribit Plato : ita germanus "Theologi 
sensus nisi arctissima attentione ac diligentia vin- 
clatur, interpreti quasi de manibus elabitur. Qui 
omnia cum me miris modis torserint, tum iliud 
longe vehementius animui exeruciavit, quod Her- 
vagianus codex, qui unus suppetebat , tot tamque 
foedis erroribus scatebat, ut ad hoc Augize stabulum 
repurgandum non uno Hercule opus esset. Nulla 
oratio, nulla propemodum pagina gravissimis men- 
dis vacabat; ὁλοσώματος, ul ita dicam, erat haec 
plaga. Quocirca cum deploratis morbis medicam 
manum admovere medici vetent, ne ipse quidem 
causam ullam esse putavi, cur in tam corrupto at- 
que insanabili codice diutius me inani labore conu- 
ficerem. 

'Tantisper itaque miki ab incepta versione quie- 
tem imperavi, quoad ab amico quodam certior. fa- 


(76) Soph , Ajac., ve's. 818. 


D 


in illustrissim: reginz bibliotheca esse, quorum 
ope atque adjumento insanabilibus alioqui vulneri- 
bus medieinam afferre possem. Quo nuntio supra 
quam dici queat oblectatus, per doctissimum atque 
humanissimum virum Ludovicum Russxum, regium 
confessorem, haud magno negotio a regina impe- 
wravi, ut mihi liceret codicem unum ( nec enim plu- 
res simul passa est) ex ipsius bibliotheca mecum 
efferre. Tuli igitur amplissimum codicem capitalibus 
litteris exaratum, tabtum antiquitatis prze se fe- 
rentem, ut ipsius propemodum Gregorii xtate seri- 
ptus esse videretur : qui, przeter epistolas et versus, 
omnia ipsius opera continebat. Quem cum paucis- 
simis diebus incredibili celeritate perlegissem , ex 
eoque innumera loca qua in impresso vitiose lege- 
bantur, integritati sui resti'uissem, statim eum 
Athenas (quo enim alio nomine incomparabile illud 
bonarum omnium litterarum gazophylacium appel- 
lem?) referendum habui, ut alterum exemplar inde 
rursus auferrem. In hoc sexdecim duntaxat oratio - 
nes erant, doctissimis Nicere Serronii commenta- 
riis illustratze, intextis etiam quibusdam Pselli enar- 
rationibus in obscuriora loca secundz orationis De 
Paschate. Quo quidem volumine cum mihi pro animi 
arbitratu uti liceret, non modo ad ea qus inchoa- 
veram ac velut pro derelictis habebam, prosequenda, 
sed ad ea etiam qux Nicetas commentatus fuerat 
Romano sermone donanda me accinxi. Nec enim a 
publieis commodis alienum fore putavi, si conimen- 
tator Latine loqueretur, qui Grzecum hominem Groe- 
cus ipse interpretandum duxisset. Quod autem non 
omnes ejus commentarios, sed eos solum , quos in 
panegyrieas orationes ediderat, in totum converti , 
lioc non tam laboris fugiendi causa feci, quam quod 
vererer, ne nimia h:ec nostra sedulitas plus tibi t:e- 
dii quam utilitatis. afferret. Sie itaque negotium 
temperavi, uL eas quidem enarrationes, quie ad re- 
rum potius quam verborum explicationem facere 
videbantur, totas Latinas facerem : ex iis autem 4018 
non tam res ipsas exponebant, quam orationis verba 
aliis verbis exprimebant, utilissima tantum excer- 
perem, atque in scholiorum formam redigerem. Ubi 
eliam si quid mihi occurrit, quod Nicet: expositioni 
non incommode adjici posse videretur, id quoque in- 
serere non dubitavi : affixo tamen fere semper aste- 
risco, ut nostra a Nieetanis facilius internoscantur. 
Quod qvidem consilium nostrum tibi facile probatum 
iri confido. Atque hie quoque verum esse comperi 
quod proverbio Greco dicilur (16), Πόνος πόνῳ mó- 
γον φέρει. Ut enim primus ille Gregoriana: versionis 
labor alterum laborem suscipere, hoc est, Nicetam 
Latinis auribus exhibere me coegit : ita secundus 
hic labor, quasi quidam Eurysteus, mili novi labo- 
ris suscipiendi necessitatem imposuit. Venit enim in 
mentem subverendum esse, ne parum sibi constaret 
hic noster labor, si quibusdam orationibus , partim 


351 


JACODI BILLIL PRAE FATIONES. 


ΟΝ 


contractiore expositione, partim integro commentario A bricatze futura. sunt, atque ut Graci aiunt : Οὐδὲν 


explanatis, reliquie velut nothae sine ullo annotatio- 
num comitatu prodirent, cum tamen ipse quoque 
comp'uaribus loeis lumen aliquod explicationis haud 
dubie flagitarent. 

Ergo in has etiam. seholia. elucubravi , prolixita- 
lem ubique quantum licuit. vitans : ut si forte Ni- 
cete. interpretatio prolixitate aliqua animum. tuum 
interdum subolffendat, h:e molestia scholiorum n0- 
strorum brevitate diluatur. De quibus nihil aliud 
dicam , nisi me summa cura diligentiaque conten- 
disse, ut hic auctor aliquanto clarior et apertior in 
manus tuas perveniret, Adjeci procterea Nonni opus- 
culum, quo profanas historias et fabulas exponit , 
de quibus in Iuvectivis adversus Julianum Aposta- 
lam mentionem | faeit Gregorius : quod coam ipsum 
de Grieco in. Latinum consertimus. Hlud autem ve- 
lim, mihi frauci ne sit, quod multa loca Veteris Te- 
stamenti aliter verti, quam in Vulgata traductione 
habeantur. Nam cum mihi cum eo homine res esset, 
qui non alia quam LXX Interpretum translatione 
uleretur, decuit me profecto, imo omnino oportuit, 
ipsius vestigiis in versione mea insistere, atque eam- 
dem translationem sequi. Alioqui innumeris prope 
locis nec Gregorii explicatio cum Scripturze textu, 
nec Nicet:e. expositio cum Gregorii , Scripturzque 
verbis ullo modo quadrasset; verum aliud tibio , ut 
vulgo dici solet, cecinisset, aliud pes saltasset. 

Rec sunt, Lector, qui ad D. Gregorii, iino ad tem- 
pli Dei , cujus ille lapis vivus fuit, exornationem ἃ 
nobis collata sunt: qux si ad virium nostrarum 
modulum exigantur, non parva fortasse ; si autem 
ad excellentem. auctoris dignitatem perpendantur, 
minus quam pili caprarum, pellesque arietum ru- 


ΙΑΚΩΒΟΣ O BIAMOX ΤΟΙ͂Σ ENTE-ZOMENOIX 
EY IIPATTEIN. 

Ἱζάλλιστα μὲν xaY φιλοσοφώτατα 
Μὴ βιάζεσθαι δεῖν" ῥοῦν ποταμς 
θείην ἂν οὐκ ἀπειχότως, ὅτι μηδὲ 


τῷ Σιρὰχ εἴρηται, 


Ὁ ἐγὼ δὲ προσ-- 
QU 
ὃὲ λέγω οὐχ ἁπλῶς εἰχάζων, οὐδὲ τοῖς ἄλλων ὑπο-- 
δείγμασι πεισθεὶς, ἀλλ᾽ αὐτῇ τῇ πείρ 
ἐστὶν εὐηθείας 


^t προσφόρως 


«hv φύσιν. Τοῦτο 


χαὶ ματαιότητος τὴν πρὸς 
xaX oix 
n; 


xa βία 


pa» τινὰ τοῦ βίου ἰδέαν ἀποτρέπειν, 
ἐλχειν. 


3 
τῶν λόγων ὠφέλειαν χαρπωσόμενος. Ἔγωγε οὖν 


τὴν Ῥωμαίων, ὁλέγῳ δ᾽ ὕστερον zal 


50's τῊΝ 


Ἑλλήνων διδάσχουσιν ἐμαυτὸν φέρων παρ- 


ἐδυχα. Kai δὴ χαὶ ἐντὸς οὐ πολλοῦ ypóvs), εἰ μὴ 
περιττὴν τινα xal θαυμασίαν, ἀλλὰ τοσχίην vs ἐν 


ST ECGII αν, 93: 


(17) Edit. Colou. ( Lipsiens. | 1690, 


ὁ ϑωμὸς πρὸς τὸ ἱερόν. Ingenue enim et sine. ullo 
verborum fuco fateor, tantum inter Graecum Nazian- 
zenum et nostram versionem interesse, ut si res in 
contentionem veniat, non magis hiec ad illius spleu- 
dorem, quam noctua ad meridianos solis radios 
consistere possit. Sed cum Christus duo illa paupe- 
ris vidue minuta, amplissimis etiam divitum mune- 
ribus, quie opum monnisi περισσεύματα, el, ut 
Plauti verbo utar, prirsegmina. quedam erant, plu- 
rs ssmarit: debet. profecto tibi quoque gratum 
esse τὸ χατὰ ξύναμιν * libet enim lioc loco Gregorii 
nostri verba usurpare. Iniqua enim prorsus milii ibs 
τὸ gratia rependetur, si pro tanto labore utiliiatis 
Que causa suscepto, nihil aliud quam obtreetatio- 
nem laborisque nostri suggillationein referas. Longe 
enim :equius ae Christiano homine dignius est οἱ» 
multa bene dieta ad quidam errata connivere, quai 
ob quzdam errata totum opus lacerare, ac seara- 
bios imitari, qui unguentis minus delectati putida 
consecetantuür, Quanquam non tam peto ul ad errores 
lapsusque nostros conniveas, quam ut ab obtrecta- 
tione et. maledicentia Adimonendo vei 
etiam corrigendo ea in quibus errasse videbimur, 
rem et mihi non ingratam, et aliis utilem facies : 
eblatrando. et calumniando uec aliis proderis , et 
gravi crimine teipsum obstringes. Nam cum Christus 
iis etiam ἃ quibus injuria nobis orta est, vicem re- 
ferre prohibeat : quanto tandem atrocior eos poena 
manet, qui bene de se merentes, aut certe mereri 
studentes. rabido dente insectantur? A quo vitio 
uipam te Deus semper incolumem servet, Bene 
γάτα, optime Lector, et laborem hunc nostrum boni 
consule. 


lemperes. 


JACODUS BILLIUS LECTORIBUS FELICI- 
TATEM (T1). 

sapientissime Sirach dicit : Ve 
coneris contra ictum. fluvii 5. subjunxissem , non 
absurde, neque contra naturam et indolem. lllud 
aulem non ex conjectura temere profero, non alio- 
rum edoctus exeuiplis ; 


liectissime et 


ipsa namque experientia 
didiei quam inane sit et iniquum retrahere menteun 
ab utilibus amieisque studiis, et invitam a4 aliud 


us0— D vite genus convertere. 


Jam domi per tres annos scholas frequentave- 
ram, cum patriis rudimentis, aliorum judicio, salis 
instructus, Lutetiam missus sum, ut. perícetioris 
institutionis socius el particeps majorem: ex studiis 
fructum utilitatemque perciperem. Protinus igitur 
Latine et. paulo post Grace docentibus libenter 
memetipsum tradidi. Et quidem intra breve tempts, 
si non supra modum admirationemque, at certe 
tantum in utraque lingua vrofeci, ut, absit ἃ me 


559 


JACOBI BILLI PILEFATIONES, 


40 


οι, 


arrogantia, nec Tmpensi mei causa pretii parentes, ἃ ἑχατέρᾳ τῶν γλωττῶν προχοπὴν ἐποιησάμην, ὥστε, 


informarent laboris institutores 
peniterel. Integros sex annos 
postquam illis in scholis perseverassem, accersivit 
me pater, et apud 56. haud diu detentm Picta- 
misit, urbem his diebus in omni Gallia 
prestantissimam florentissimamque jurisprudenti:e 
gcientia, 


nec suscepti ut me 
ac ludimagistros 


vium 


Ecquis exprimeret. verbo qux» mibi voluptas et 
quie fuerit letitia in societatem jus legesque colen- 
tium ascribi? ffoc enim fere juvenum vitium est , 
1 assuelis saliali nova semper captenl Οἱ totis 
insequantur viribus. Sed evanuere cito voluptatis 
ilecebrx, Primis legum elementis imbutus (nam 
sua Themis non aperit mysteria nisi prius initialis) 
intus quasi transgresso limine admissus sum : ve- 
rum in interiora penetranti sic aspera omnia, sic 
ardua et inaccessa prier spem apparuere, ut 
quod venerim Pictavium, mihi nequaquam igno- 
scerem, urbemque illam vocarem vanz sedem felici- 
1atis, lpsi tamen ingenio vim inferens, ultra pro- 
gredi omni ope tentabam, et juxta illad Apostoli, 
ad ea que anteriora erant. meipsum extendere ??. At 
illa quid mihi profuit animi contentio? Ad expeti- 
1am non perveni juris scientiam ; quin eL ipsa prior 
institutio plurimum detrimenti pertulit, Spem enim 
meam non modo fefellit jurisprudentia, pene totum 
etiam effluxit quod in magna urbe comparaveram. 
Kt idem fere mihi contigit quod iis quibus vitiatum 
est palatum : cibum aliquem illis offeras, :egre 
ferunt; quemlibet deinde apposueris, pariter re- 
spuunt aspernantes : sic et nos spe sublata juris- 
prudenti:e, eL erga eam male affecti, omnes ex «quo 
litteras aversati sumus et horruimus , cujuslibet 
eruditionis fastidiosi. 


Longum igitur valere studio cum dixissem litte- 
rarum, meipsum deliciis et comessationibus to- 
ium addixi, mollitiei voluptatique serviens omnino, 
pio mussis frequentans sph:risteria, donec prava 
et immoderata vivendi cornsueludine in gravem 
obstinatumque morbum incidi, qui me per quatuor 
menses in lecto retinuit jacentem et pene confecit. 
Morbo quiescente et fugata febri, vehiculo, nec 
enim equitare prz? nimia infirmitate poteram, impo- 
situs sum et domum paternam relatus, Illic et multo 
lempore, et cura non minima, arte medi- 
corum opus habui ut deperdita valetudo reficere- 
lur. Vix autem e morbo recreatum , corporis viri- 
bus reparatis, ad studium litterarum continuis ser- 


necnon 


monibus incitavit me pater : etsi enim illitteratus, 
at certe litteratorum amantissimus et fervens lau- 
dator, ut si quispiam alius. Cui inter alia. repone 


bam ad excolendas altiores scientias me paratum 


?? Philipp. nir, 15. 


ἵνα μηδὲν φορτιχὸν 
λειν τῆς ἐπ᾽ ἐμοὶ δαπάνης. μηδὲ τοῖς χαθηγηταῖς xoi 
διδασχάλοι: ὧν ἐπὶ τῇ ἡμετέρᾳ παιδεύσει ἐμόχθησαν. 

"EE δὲ ἔτ ἐναπομείναντά iA τοῖς ls 


παιδευτηρίοις ss AED yáp.evoc ὁ πατὴ 


τω, μηδὲ τοῖς γονεῦσι μεταμέ- 


ξσιν ὅλοις 


a 
e 
-— 
-— 
bi 
H 
£g 
e 
E] 
- 


παρ᾽ ἑαυτῷ χἀτασχὼν, ἐπ 
τὴν νομιχὴν ἐπιστήμην 
φερομένην ἐν ἁπάσῃ τῇ 


τινα χρόνον 7 
ἀπέστειλεν, πόλιν τῆς χατὰ 
εὐχλείας τότε τὰ πρωτεῖα 
) παραστήσειεν ὡς ἥδέως xa 
μεθ᾽ ὅσης τῆς περιχαρείας τοῖς τὴν τέχνην τήνδε με- 
ἐγχατέλεξα ; Φιλεῖ γὰρ 1| νεότης, 
ἀπαρεσχομένη, τὸ χαινὸν ἀεὶ θη- 


σιοῦφιν ἐμαυτὸν 
τοῖς εἰθισμένοις 
ρᾶδθαι καὶ χατὰ χράτος διώχειν. "AXX οὐχ ἐπὶ πολὺ 
παρετάθη μοι τὸ τῆς ἡδονῆς. Ὡς γὰρ, τὰ προτέλεια 
«ἧς τέχνης κατηχηθεὶς (οὐ γὰρ θέμις χοινωνεῖν τῶν 
μυστηρίων τοῖς μὴ πρότερον μυηθεῖσι), xat οἱονεὶ τὰ 
πρόθυρα διαδὰς, ἔνδον ἐγενόμην, τοῖς βαθέσιν αὐτοῖς 
ἐμθατεύων, οὕτω δύσχολα πάντα, οὕτω τραχέα χαὶ 
(τα παρὰ τὴν ἐμὴν ἐλπίδα χατέλαθον, ὥστε 
πολλὰ ἐμαυτὸν μέμφεσθαι τῆς ἐπὶ τὸ Πιχτ 
δημίας, χαὶ χενὴν μαχαρίαν τὴν πόλιν ἐχείνην ἀπο- 

λεῖν. Οὐ μὴν ἀλλὰ χαὶ τὴν φύσιν αὐτὴν βιαζόμενος 
πρόσω χωρεῖν, καὶ, τὸ τοῦ ᾿Αποστόλου, εἰς τὰ 
ΞΕ ἐπεχτείγεσθαι, xax πάντα τρόπον Em- 
εχεέρουν. Τί δὲ τῆς βεδιασμένης ταύτης σπουδῆς ὠνά- 
μὴν; Πρὸς τῷ τῆς διωχθείσης τέχνης ἀποτυχεῖν, ἔτι 
τὴν ἀρχαίαν παίδευσιν ἐζημιώθην * οὐ μόνον 


τ᾿» 


ἀύιον ἔπι- 


χαὶ εἰ 
γὰρ τῆς ἐλπισθείσης ἐπιστήμης διήμαρτον, ἀλλὰ χαὶ 
ῥῥύη πᾶν τοῦτο, ὅπερ μοι συνειλεγμένον 
. Καὶ παραπλήσιόν τι πέπονθα 
οἱ, ἐπειδὰν πρός τι 
εἶδος MF HAN a χαὶ πρὸς ὁ 
ὁμοίως τῶν προσφερομένων ἀηδῶς ἔχουσι * τοῦτον γὰρ 


* on 


i ἐν τῇ! μεγαλοπόλει 


πῶν ἐδωδίῳ μων τιοῦν 


χαὶ ἡμεῖς τρόπον ἧς ἠλπίζομεν νομιχῆς ἀποσφαλέν- 
τες, xal πρὸς v τας ἐπί 
σης τοὺς λόγους ἐμισήσαμεν, χαὶ ἀπεστρεψάμεθα, 

παιδείας γένος χαχοσίτως διετέθημεν. 


τῇ φιλολογίζ, ὅλον 


* 


χαὶ πρὸς πᾶν 
Πολλὰ τοίνυν χαίρειν φρόσας 
ἐμαυτὸν τρυφῇ χαὶ χώμοις ἔχδοτον ἐποίησα, τὸ ἁδρὸν 
xa ἐφήδονον ἐξ ἄπανϊος θεραπεύων, xal τὰ σφαιρυ- 
r bv N qid. 
μουσείων ἑλόμενος, ἄχρις οὗ Ex 
μοχθηρᾶς χαὶ πλημμελοῦς διαίτης d χαλεπήν τινα, 
χαὶ δύσμαχον ἀῤῥωστίαν ἐνέπεσον, ἐξ ἧς τέτταρας 
Ξ A inl : ns 
μῆνας ἐπὶ χλίνης καταχεῖσθαί μοι συνέθη xal παρὰ 
ατος, 


στήρια ἀντὶ τῶν 


μικρὸν ἀποθανεῖν. Λωφήσαντος δὲ τοῦ ἀῤῥωστήμ, 
φορείῳ τινὶ 
τῆς ἄγαν 


xol τοῦ πυρετοῦ Ex ποδῶν γενομένου, 
ἐντεθείς" οὐ γὰρ ἱππεύειν οἷός τε ἣν ὑπὸ 
ἀσθενείας " ἐς τὸν πατρῷον οἶχον ἀπηνέχθην. "Ἔνθα 
μελείας, xal 


pot xa πολλοῦ χρόνου, χαὶ πολλῆς & 
παρὰ τῶν ἰατρῶν ἐπιχουρίας ἐδέησε πρὸς τὸ τὴν 
ὑγίειαν ἀπελθοῦσαν ἀναχαλέσασθαι. Μόλις δὲ Ex τῆς 


νόσου ἀνενεγχὼν, xal τὴν τοῦ σώματος δύναμιν ἀνα- 


μενος, συνεχέσι λόγοις παρορμῶντός μὲ τοῦ γεν- 


καὶ λόγων 


νήσαντος πρὺς τὴν φιλολογίαν (ἣν γὰρ 


&potpoz, ἀλλ᾽ οὖν ουδοχότων 


τῶν περὶ λόνους € 


$44 JACOBI BILE 


ἐραστὰς xai θερμὸς ἐπαινέτης, εἰ xal τις ἄλλος), τὰ 
μὲν ἄλλα ἕτοιμος εἶναι ἔφασχον τοῖς χαλλίστοις τῶν 
μαθημάτων ἐμφιλοπονεῖν, τὴν δὲ νομιχὴν μόνην παρ- 
τούμην, ἅτε πρὸς αὐτὴν ἀλλοτρίως χαὶ παντελῶς 
ἀνεπιτηδείως ἔχων, χαὶ μάτην αὐτῇ δύο ἔτη προσ- 
αναλώσας. ᾿Αντιτείνοντος δέ τινος τῶν χατὰ γένος 
προσηχόντων, εἴχειν ἠναγχάσθην, xat τὴν ἐπαχθε- 
στάτην μοι τέχνην αὖθις ἀσπάζεσθαι χαὶ περιέπειν, 
ὡς μήποτε ὥφελον. 
᾿Ἀπὸ γὰρ τῶν mposquc «στέρων ἐπὶ τὰ οὐχ οἰχεῖα 

μεθελχυσθεὶς, ἑπτὰ χαὶ δέχα μῆνας ἐν τῇ Λὐρηλίᾳ 

εἰς οὐδὲν χρήσιμον ἀνήλωχα, τοῖς ἡλιχιώταις συμ- 
μαινόμενος, καὶ, ἵνα συνελὼν εἴπω, τὸ παίξειν ἀντὶ 
σπουδῆς ἔχων, xai ταῖς τοῦ σώματος ἡδοναῖς ἐγχα- 
λινδούμενος. 'O δὲ πατὴρ, τὰ κατ᾽ ἐμὲ πυθόμενος, 
xal πάνυ μετανοῶν ἐφ᾽ οἷς ἄχοντά με τῇ νομιχῇ πά- 
λιν συγχατείρξας ἔτυχεν, αὐτίχα δὴ μάλα πρὸς ἕαυ- 
τὸν ἐπανελθεῖν ἐχέλευσεν, ἵνα τὸ δυσχάθεχτόν μου 
πῶν ὁρμῶν xai πρὸς πᾶν εἶδος φλυαρίας χεχυμέ- 


yov οὕτως ἀναστείλῃ, xa οἱονεὶ δεσμοῖς τισιν ἐπι- 
στίγξῃ. 

Τότε δὴ ὥσπερ ἐχ βαθέος ὕπνου διαναστὰς, χαὶ 
«οὐ ἀθλίως ἀπολωλότος χρόνου εἰς συναίσθησιν ἐλθὼν, 
χαὶ τῆς νεότητος πάσης ἐν τοῖς ματαίοις διατριφθεί- 
σης ἔννοιαν λαμθάνων, μεγάλῳ πένθει συνεσχέθην, 


καὶ τῇ φιλολογίᾳ χαταλλάττεσθαι χαὶ ταύτης περ'- 


εσθαι διέγνων. Τοιγαροῦν ταῖς βίδλοις νύχτωρ χαὶ 
is uégav συγγινόμενος, xat τος τοδὶ τὸ ἔργον συν- 
εχῶς ἐμαυτὸν χατεπείγων, ἐν βραχεῖ μετρίαν τινὰ 


τὴν ἐν τοῖς λόγοις δύναμιν πὰς τὸ γε μὴν τῆς 
παροιμίας, τῆς ἀλωτὰ πάντα πόνῳ xai ἐπιμελείᾳ 
εἶναι λεγούσης, ἀληθῶς ἔχειν, ἕν τε τῇ τῶν Ἰταλῶν 
χαὶ πολλῷ μᾶλλον ἐν τῇ τῶν Ἑλλήνων γλώττῃ χατ- 
ἐμαθον * ἣν, παντάπασιν ἀποῤῥυεῖσαν, καὶ τῷ τῆς 
λήθης βυθῷ χαταποθεῖσαν, μεγίστοις πόνοις σὺν Θεῷ 
μόνῳ πάλιν ἐχτησάμην, ὅσον γε πρὸς τὸ τῶν Ἑλλη- 
νιστὶ φθεγγομένων συγγραμμάτων ὁπωστιοῦν ἑπαΐ 
χαὶ οὐ πάνυ τι τοῦ ἑρμηνέως δεῖσθαι. 

Τοῦ δὲ πατρὸς ἐν λιπαρῷ τῷ γήρᾳ τὸν Biov χατα- 
στρέψαντος, χαὶ τὴν ἀναγχαίαν εἰσφορὰν τῇ φύσει 
λειτουργήσαντος, ἐπειδὴ πολλὰ ἣν τὰ τὸν ἡμέτερον 
νοῦν θορυθοῦντα, χαὶ τῆς ἐρωμένης μοι φιλομαθείας 
πρὸς Bíav ἀποσπῶντα, οὐχ ἤνεγχα τυραννούμενος, 
χαὶ τῶν χοσμιχῶν πραγμάτων ἐν μέσῳ σ 


"pt όμενος. 
Διὰ τοῦτο πάντας τοὺς ἀπὸ γένους uot ὄντας λαθὼν, 
ὡς εἶχον τάχους, εἰς τὴν ᾿Αθενιῶνα φυγὰς χόμην. 
Ἐχεϊ δὲ μαχρᾷ 
αὑτὴν sangialeue: τοῖς B 
ἐπὶ μαθήσε: λόγων 

Ἐν pa δὲ 6 ó 


τινι νόσῳ 


A ois Msi: xa τέλος 
βιθλίοις προσεχείμην, xat 


S ci τοῖς, 


i pid υχον. 


PANE s τῶν 
οὗ τὴν φιλίαν ἐν τ 


bx, 
Ἶ 
o) παύσομαι. Μὴ γὰρ 
γεσθαι. ὥστε τῆς τιμίας ἐχεί 


χαὶ ἐπιλανθάνεσθα: ὧν πρὸς αὐτοῦ 0$- 
toc γὰρ πλανωμένην μου τὶ οπονίαν, χαὶ ἀτά- 


γτως Laon e εἰς εὐθεῖαν ὁδὺν xa ἀνήγαγε, χαὶ, 


yii ὄντα 


A expeditumque, 


PRIEFATIONES. 342 
una tantum excepta legum  disei- 
plina , cum ad eam ineptus ab eaque alienus es-em 
omnino, ipsique frustra duorum annorum. labores 
impendissem, Sed repugnavit ex parentibus qui- 
dam : ideo cedere, mihique molestissimas leges 
iterum salutare coactus sum et amplecti; quod uli- 
nam non fecissem 


Etenim remotis studiis in qu:e propensior indoles, 
ut ipsi contrariis attenderem , Aurelie septem. et 
decem menses incassum perdidi , cum  coztaneis 
simul. insaniens, et, ut paucis dicar, ludi tantum 
flagrans amore, voluptatibusque corporis involutus, 
Mc audit pater : statim. qua decreverat ut invi- 


ptum me rursus ad jurisprudentiam | compelleret 


damnat sententiam, jubetque quam primum ad se 
reverti, ut ellrenatas effusasque in omne petulantia 
genus tandem meas coerceat cupiditates, et. velut 
quibusdam vinculis constringat. 


Ilis permotus excutior velut e gravi somro : mos 
infeliciter tritum tempus animo volvens, omnenque 
reputans nugis deditam juventutem , alto premor 
dolore, in gratiam redire cum litteris instituo easque 
colere. Nee mora : diu noctuaue cum libris con- 
versatus, et ad laborem sine intermissione memet- 
ipsum. exacuens, brevi nonnullos litterarum fructus 
collegi. Quod autem dicit proverbium : Studio et 
opera facile omnia comparari possunt, illud verum 
esse cognovi ex ltaliea et maxime ex Graeca lingua. 
llanc quippe mortuam prorsus mersamque obli- 
vionis profundo plurimis laboribus, Deo solo 
juvante, revocavi scivique quantum sane mihi opes 
erat ut Grzecos auctores quomodocunque intellige 
rem et sine interpretis auxilio, à 


Porro cum pater in bona senectute vite finem 
implevisset, necessariumque solvissel naturae tribu- 
tum, eorum quie mihi szepius obstrepebant, et per 
vim avellebant mentem a. familiari discendi cupidi- 
late, non tuli tyrannidem, nec temporalium nego- 
tiorum que latus mihi cingebant molestiam. Ea- 
propter, insciis omnibus cognatis, ut. potui. celer- 
rime, Avenionem profectus sum. [llic diuturna 
quodam cum morbo decertavi; quo tandem supe- 
rato, impallui libris assiduus, 
exliausit labor. 

Eo res devenerant: litteras autem appetens enixe, 
benigna quadam fortuna consuetudinem junxi eun 
civitatis illius theologorum principe Petro. Gali- 
sardo, 


inviclusque. vires 


cujus amicitiam in numerum eorum qua 


felicitatem. mihi pepererunt referre non desinam. 
Ea enim procul a me semper insipientia , ut hono- 
randi illius viri obliviscar, et ex animo meo benefi- 
ciorum quibus me cumulavit excidat. memoria. 
Nam in studiis ipse me vagantem inordinate redi. 


xit in viam rectam ; et, si iilii fas est illud zsehyli 


--- 


oso 


JAC 


usurpare, ex stulto et imprudente prudentem reddi- 
dit et mentis compotem. Tanta erat 
humanitas, ut sepe, depositis qu:e habebat in mani- 
bus, mihi daret operam, et quie utilitati mea 
conducerent suis ipsius studiis przeponeret, Invise- 
bam igitur eum quantum et quotiescunque mibi 
libebat, majoremque diei partem cum eo ducebam, 


illius in me 


plurimis variisque ditior semper eruditionibus. 

lle quidem, vir omni doctrina propemodum 
excultus, multa libenter, libentius vero rhetorice 
doctus rhetoricam me docebat. Ut »utem a. thieolo- 
gia, cujus erat arbiter, omnino non recederet, artis 
oratori» priecepta, de quibus inter nos colloquium, 
inspicienda — monstrabat in interpretibus. sacrze 
Seripturz et iis qui pia. orationis argumenta insti- 
tuerunt. Ie eadem laudabat indicabatque in aliis 
omnibus qui sermonis virtute et elegantia nomen 
sibi compararunt, at przcipue in Gregorio Nazian- 
zeno cujus in dicendo eloquentiam et sublimitatem 
maxime mirabatur. Ipsi tamen. operum Gregorii 
lectio molesti: nonnihil creabat. Eum enim dolore 
multum afficiebat obscuritate referta interpretatio, 
quie pluribus in loeis vitiosa, instar nubis cujus- 
dam, offundebat viro doctissimo tenebras, et non 
solum facundiam ejus, sed scriptorum etiam sen- 
sum obnubilabat. Quandoque igitur librum indigna- 
bundus projieiebat in. pavimentum; quandoque 
etiam a ine postulabat ut. que. obscura videbantur 
accuratius dilucidiusque redderem et explanarem. 
Denique eum omnis ei stomachum nmioveret versio, 
me rogabat ul secundam manum adjicerem Grego- 
rio, et illud onus humeris imponerem, publicae 
prospieiens utilitati. Ast ego mec partim conseius 
imbecillitatis, quam ipse pro nimia in me benevo- 
lentia non persenserat, partim operis arduum me- 
tuens fugiensque, mente ceterum rebus aliis tune 
intentus, nequaquam potui precibus flecti; sed quie 
semel proposueram consertisque tenebain manibus, 
in his perstiti tenax. llic igitur non modico tem- 
pore transacto domum me recepi. 

Multis postea diversisque percussus vulneribus, 
simul ut remissionem quamdam et otium impetravi 
a Dei clementia, dimisi quie mihi ameoeniora erant 
et arridebant magis, ad opus memet admovi defi- 
ciente meliori interprete, et in illud summa cum 
alacritate et. diligentia incubui. Sed non multo post 
cognovi me miserum viribus impar onus susce- 
pisse : hine mihi suecensebam quod illud traetare 
non reformidassem. Etenim mihi primum, velut e 
portu solventi, serena omnia tranquillaque vide- 
bantur, ità ut et mihi de incepto gratularer : at 
longius abduetum tanta me tempestas tamque gra- 
vis jactavit procella, ut vicinum immineret. naufra- 
gium. Et certe periissem submersus, nisi emendati 
quidam augustissimz  regin:e libri jam fluctibus 
abreptum reduxissent. Ubi adjutores mihi venere, 
tum secare undas, multis quidem cum sudoribus, 
et pelagus interpretationis trajicere. 


OBI BILLU PR;EFATIONES. $45 


τὸ πρὶν, ἔννουν ἔθηχε, xal φρενῶν Eni6oAov. Ἑοσοῦ- 
τον γὰρ ἣν αὐτῷ τὸ περιὸν τῆς εἰς ἐμὲ φιλανθρωπίας, 
ὥστε χαὶ τῶν ἐν χερσὶ πολλάς ἀφέμενον, ἐμοὶ σχο- 
λάζειν, καὶ πλείονα τῆς ἐμῆς ὠφελείας ἣ τῆς ἑαυτοῦ 
πραγματείας λόγον ποιήσασθαι. Χρώμενος οὖν τἀνδρὶ 
ὅσα χαὶ ὁπάχις βουλομένῳ por ἣν, τὸ πολὺ τῆς ἡμέ- 
puc μετ᾽ αὐτοῦ ἤμην, ἀεί vt χατὰ παιδείαν ἐμπορευό- 
μένος. 

'O δὲ χαὶ πολλὰ μὲν ἄλλα ἀσμένως ἐμοὶ παρεδίδου 
(πάσης γὰρ παιδεύσεως εἰς αὐτὴν σχεδὸν ἐφθάχει τὴν 
) ἀσμενέστερον δὲ τὴν ῥητοριχὴν ἐδίδασχεν, 
τὴν ἐμπειρίαν. “να δὲ μὴ πάμπαν, 


ἀχρότητα 


ἧς πλείστην εἶχε 
ἧς ἐπρέπτόευεν, ἀποσταίη τῆς θεολογίας, τὰ τῆς τέ- 
χνης πα ee παρεῖχεν ἐν 


ἱερᾶς Γραφῆς. ἐξηγηταῖς, χαὺ εὐσεθεῖς τῶν 


χινούμενα θεωρεῖν 
«ois τῆς 
λόγων ὑποθέσεις ἐνστησαμένοις. Ἐπρίει ὃ 65 τοῦτο XQ 
ἐν πᾶσι μὲν ἄλλοις τοῖς ἐπὶ λόγων δυνάμε: xo χαλ- 
λιφωνίᾳ εὐδοκιμοῦσιν, ἐξαιρέτως δὲ ἐν τῷ Ναζιαν- 


ζηνῷ Γρηγορίῳ, οὗ τὴν περὶ τὸ λέγειν δεινότητα χαὶ 


ὑψηγορίαν διαφερόντως ἐθαύμαζεν. Οὐ μὴν ἀμιγὴς 
ἀηδίας παντελῶς ἣν αὐτῷ τῶν τούτου συνταγμάτων 
ἡ ἀνάγνωσις. Ἐλύπει γὰρ αὐτὸν οὐ μετρίως ἣ μετά- 
ἀνάπλεως οὖσα. xaX ἐν πολλοῖς 


φρᾶσις ἀσαφείας 


ἐσφαλμένη, νεφέλης τινὸς δίχην ἐλλογιμωτάτῳ ἀνδρὶ 


ἐπιπροσθοῦσα, xoi o)yV τὴν εὐέπειαν αὐτοῦ μόνον, 

ἀλλὰ χαὶ τὸν νοῦν τῶν γεγραμμένων συγχαλύπτουδα. 
R ἦ 

μὲν καὶ αὐτὴν τὴν βίθλον 


ποτὲ δέ με τὰ σχοτεινῶς 


Διὸ xal ἀγαναχτῶν, ποτὲ 
εἰς τοὔδαφος ἀπέῤῥιπτεν, 
ἔχειν δοκοῦντα τρανώτερον ἐξηγεῖσθαι xa διασαφη- 
νίζειν ἐχέλευε" τέλος δὲ xai πρὸς ὅλην 
με χεῖρα δευτέραν 
τοῦ χοινῇ συμφέροντος 
Ἐγὼ δὲ, πῇ 


τὴν μετά- 
φράσιν δυσχεράνας, παρεχάλει 
ἐπάγειν τῷ Γρηγορίῳ, xoY 
χάριν τόδε τὸ ἄχθος ἐπ᾽ ὥμῳ ἄρασθαι. 
μὲν πρὸς τὴν ἐμὴν ἀσθένειαν ἀφορῶν, ἣν αὐτὸς διὰ 
εἶδε, πὴ δὲ τὸ τοῦ ἔργου 


πρὺς ἄλλοις 


πὸ πρὸς μὲ φίλτρον οὐχ &c 
δυσχερὲς εὐλαδούμενος, xoi ἅμα ἔχων 
«bv νοῦν, πρὺς τὴν αἴτησιν οὐχ ἐχάμφθην " ἀλλ᾽ 


οἷς ἅπαξ προειλόμην ἐνεχαρτέρησα, τῶν ἐν χερδὶν 

ἀπρὶξ ἐχόμενος * συχνοῦ δὲ χρόνου ἐχεΐ διεληλυθότος 

ἐπανιὼν οἴχαδε. 
Πολλαῖς τε χαὶ T 


ποιχίλαις παρὰ τοῦ καιροῦ προσ- 


θολαῖς πληγεὶς, ξπειδὴ ἀνέσεώς τινος xol σχολῆς 
παρὰ τοῦ φιλανθρώπου Θεοῦ τυχὼν, τῶν προύργιαι- 
τέρων ἀπηλλάγην, ἐπ  ὑκαῦκα δὴ χατὰ βελτίονος 
ἑρμηνέως ἐρημίαν τὸ ἔργο ἢ smod Μοὶ μετὰ 
πάσης προθυμίας Y τούτῳ ἐπέχυψα. Mes! οὐ πολὺ 
δὲ ἠσθόμην. ἄθλιος, μεῖζον aaidoy &pá- 


μένος, xai πολλὰ ἐμαυτὸν τῆς τολμηρᾶς ταύτης EY- 


ἣ κατὰ μὲ 


χειρήσεως χατεμεμψάμην " xoi γάρ τοί τι μὲν πρῶ- 


τὸν ὥσπερ ἐχ λιμένος ἀνάγοντί μοι εὔδια πάντα xo 
χειρήματος 


προϊόντα, με τοσ- 


γαλήνης μεστὰ ἐφαίνετο, ὥστε xaY τοῦ ἐγ 


ἐμαυτῷ συνήδεσθαι * ποῤῥω τέρω δὲ 


D 
D 


οὗτος Xo xaX οὕτω δεινὴ ζάλη χατέλαθεν, ὥστε 


) 
χαὶ μιχρὸν ἀπέλιπον τοῦ μὴ καταδύεσθαι. Καὶ πάν- 


πὸ 
τως ἂν χαταθρύχιος ἔδυν, εἰ μὴ ἐπηνωρθωμένα τινὰ 
ἱλίσσης βιθλία χαθ᾽ ὑδάτων ἤδη φερό- 


μενον ἐπεχούφισαν" ὑφ 
νος μόγις ὑπερῆρα, xu τὸ τῆσδε τῆς μεταφράσεὼς 


τῆς πάνυ Bas 


ὧν βοηθούμενος, τοῦ χλύδω- 


Wei. i e 
πέλα fog διεπέρασα. 


545 


t 
γραφούντων, ὅστις ἅμα τῷ Ῥωμαίῳ xai τὸν 'EX- 
ληνιχὸν Γρηγόριον ἐχτυποῦν ἐθούλ 


το, ἵνα τῶν ἐπ- 


1 


ανορθώσεων ἐχείνων, ἃς Ex τῶν τῆς βασιλίσσης ἀντι- 


γράφων ἔλαθον, αὐτῷ μεταδοίην. Ἐπεὶ δὲ τοιούτῳ 


τινὶ ἐντυχεῖν οὐχ ἐξεγένετό μοι, ὃ λοιπόν 


ἐστι cT 
εστι, τὸν 


Ῥωμαῖον ἐχδίδωμι μὲν πρὸς τὴν τοῦ Γρηγορίου 

λογιότητα xai μεγαλοφωνίαν παραμετροῖτο, παραῤ- 
IAA SAM ME eM MA E - 

ῥιφθησόμενον, εὖ οἶδα, ὡς οὐδενὸς ἄξιον" εἰ δὲ πρὸς 


ν ; Rz. à : 
τὴν ἡμετέραν δύναμιν, οὐ μιχρὸν ἴσως φανησόμενον. 


* 


Ἐπιειχῶν δὲ ἀνθρῴπων ἐστὶ τὸ χατὰ δύναμιν ἀπαι- 
τεῖν, xal μηδὲν πόῤῥω ἐπιζητεῖν. “Εῤῥωσθε, ὦ φίλαι 
χεφαλαὶ, χαὶ πρὸς τὴν ὁποιανδη ποτοῦν ἐργασίαν ἡ μῶν 


εὐγνωμονεῖτε. 


JOANNIS LEUVENKLAIT PILEFATIO. 


Πολλοῦ δ' ἂν ἐτιμησάμην εὑρεῖν τινα τῶν τυπο- À 


516 
Mirum porro me tenuit. desiderium typographi 
qui una eum versione prelo subjicere vellet textiin 
Gregorii Graecum, ut. illas ipsi traderem quas erue- 
ram e reginze exempiaribus emendationes, At voti 
minime compos, diligenter quiesitum non offendi : 
quod igitur superest, interpretationem. Latinam 
emitto,. Si perpendatur ad. faeundiam Gregorii et 
eloentionis. dignitatem, nullus dubito quin repu- 
dietur, ut nullius pretii; si vero exigatur ad virium 
contemnenda || fortasse 
videbitur. Vir bonus id exigit quod viribus respon- 
det, nihil ultra. Valete, amici, et. qualiscunque 
nostri laboris memores vos gratosque proebete, 


nostrarum. modulum, non 


JOANNIS LEUVENKLAII 


Ad reverendissimum et illustrissimum Principem 1). Joannem, Monasteriensium, Osnabru- 
giorum et Paderboniorum antistitem, nobilissima comitum Hoianorum gente natum, 
dominum suum clementissimum, in Gregorii Nazianzeni editionem suam. 


PRO(EMIUM. 


Inter alia, quz& primis ab annis supra res c:ete- D aliquem, aliorum. quoque judicio, consecutus vides 


ras animo meo fuerunt in deliciis et amoribus, 
reverendissime ac illustrissime Princeps, semper 
occulta quadam et incredibili naturze propensione 
tam litterarum, quam antiquitatis Grai studiosum 
me fuisse fateor : qua quideni liugua omnis generis 
doctrinarum , et. sapienti:: thesauros amplissimos 
contineri animadverterem. Hae. usos tum priscos 
illos philosophos, tum recentiores eorum interpre- 
tes, qui se sehol:e Platonie: successores Athenis 
appellabant, quidquis de arte disserendi, de orato- 
ria, de civili prudentia, de moribus, de natura 
rerum, cde geometricis astronomicisque disciplinis 
tradi potest, litterarum monumentis complexos esse 
videbam : hae. maximarum per orbem gestarum 
rerum historias comprehendi : bac artis. medicinze 
arcana meniorie prodi : hae. illustrium | Ecclesice 
veteris. hominum de saeris rebus  accuratissimas 
disputationes esse expositas : in hane denique juris 
etiam civilis, quo utimur, libros ita transcriptos 
esse, ut multa loca , citeroquin obscurissima, siu- 
gulare quoddam ex interpretatione Grecorum lumen 
accipiant. Quod sane postremum , tametsi de libris 
quibusdam hactenus editis perspici satis possil ; ta- 
men longe planius apparebit, ubi tx librorum Bzs:- 
λιχῶν epitome locupletissima, quam a clarissimo 
viro, Joanne Sambuco, C:esarez familiz:e domestico, 
homine mihi amicissimo nactus sum, in lucem opera 
nostra prodierit. 

Ile ego posteaquam Grzecis contineri litteris per 
:latem intelligere cuepi, sic ejus me lingu: studio 
dedi, nullum ut tempus abire sinerem, quo nou 
aliquos in ea pereipienda progressus facerem. ]s!a 
qualiquali diligentia mea cuiu tandem usum ejus 


rer : liberali quodam animi desiderio, et ambitiot;e 
honesta. (fatebor enim quod res est) excitatus, in 
hioc totis viribus incumbendum duxi, ut si qui vete- 
rum Griecorum libri vel Latinam in lingnam haete- 
nus conversi non essent, vel in bibliotheearum 
tenebris delitescentes necdum lucis usuram acce- 
pissent, meo studio tum Latinam vestem induerent, 
tum ea exornati publice hominum oculis sese 
spectandos exhiberent. lloc modo consecuturum 
me sperabam, ut non ignava pecudis in morem 
vitam hane transire, sed emolumenti aliquid affer- 
rem rei litterarie, quam à puero meorum auctori- 
tate jussuque. coluissem ; et apud. bonos optabilem 
wihi nominis existimationem pararem. 

liaque meum hoc institutum ut eo felicius urge- 
rem, in hane clarissimam urbem me contuli, quie 
ob insignium typographorum officinas, non in Ger- 
mania modo nostra, sed omni etiam. Europa longe 
lateque. merito celebratur. llic dum publicandis 
egregiis quibusdam priscorum monumentis invigilo, 
annus jom mihi quintus agitur (quo publice rei 
frueiu nescio), non sine meis certe laboribus :eruni- 
nisque maximis, qui hactenus mihi cum aliquo 
nonnunquam valetudinis detrimento sunt exantlatze. 
Inter alios autem scriptores, quos certo judicio 
delectos librorum non editorum accessione ampli- 
ficandos, et in sermonem Latinum transcribendos 
existimavi, facile principem sibi locum Gregorius 
hic noster vindicat, cui ob summam rerum divina- 
rum peritiam, seeundum Joannem apostolum ex 
priscis doctoribus soli, Theologi cognomentum pecu- 
liariler est. concessum, Ejus praclarissima ingenit 
monumenta, que quidem typis expressa prodie- 


347 


JOANNIS LEUVENRLAII PR.EFATIO. 


S48 


rant, quie miserum in modum ab interprete sic A Hieronymus Wolfius, vir clarissimus, Grece et 


tractata videbam, ut exiguo cum hominum fructu 
(ne quid gravius dicam), czeteroqui longe utilissima, 
lectitarentur : copi tandem hortautibus amicis, qui 
tanti viri tam. barbare garrientis apud nos vicem 
dolerent, ad ejus interpretationem. animum adji- 
cere. Factum hoe est ante totos qualuor annos, id 
quod et Guillelmi Canteri, et Martini Crusii, cla- 
rissimorum virorum, ae plerorumque hujus acade- 
mix doctorum testimoniis ostendere possum. 

Cum autem id omnino facere cum animo meo 
constituissem, ita mihi elaborandum hoc opus 
existimabam, ut et legentum exspectationi satisfa- 
ceret, et sui auctoris libros illos quoque secum in 
medium proferret, qui alicubi bibliothecarum ad- 
huc carceribus clausi continerentur. Ad hane rem 
perficiendam temporis aliquod spatium fuisse ne- 
cessarium, perspici facile abs quovis potest. Inte- 
rim in Galliis vir doctissimus, Jacobus Billius, 
archimandrita Michaelinus, itidem uti nos, Gregorii 
sortem acerbam miseratus, eumdem exornandi ejus 
scripta laborem, et quidem eodem mecum tempore 
suscipit. De hoc cum ex Canteri nostri litteris cer- 
lior. factus essem, etsi jam. complures orationes 
Latine descripsissem, tamen de tabula (quod aiunt) 
manui tollere cogitabam, quod gauderem alterius 
labore seriptorem illum , qui aliam in linguam tra- 
duci se perinvite pateretur, in hominum manus 
pervenire. Nec deerant alia. qu:edam | scripta, de 
quibus certam mihi laureolam polliceri possem, 
prosertim antehae prorsus ignotis, et tamen appri- 
me utilibus. 

Verum. ubi deinceps edito labore Biilii, satis 
cernerem, quam mulia prius non visa , quibus ipse 
caruisset, hine inde congessissem ; minime com- 
mittendum pulavi, ut viri boni ac Nazianzeni 
amantes egregio thesauro fraudarentur. Feci hoó 
eo quoque lubentius, quod Elie Cretensis archie- 
piscopi commentariorum in Nazianzenum libros 
xix. nactus, illis ipsis ducibus ad eruendos abstru- 
sos in plerisque locis Nazianzeni sensus uti me 
posse magna cum utilitate viderem. Nec preterea 
parum erat, habere tot egregia Nazianzeni scripto- 
rum exemplaria, pluribus ante seculis manu exa- 
rata. Nam ut dem Billium etiam de bibliotheca 
reginz su: libros velustissimos accepisse, quem- 
admodum res ipsa docet: tamen longe nos inte- 
grioribus usos esse, vel inde perspicias licet, quod 
non solum ea, qu:e Pillius notat, in nostris repe- 
riantur; verum etiam bene long:ze periodi passim in 
versione Billiana  desiderentur, quas exemplaria 
nostra suppeditant, Patebit hoc de Annotationibus 
nostris in Nazianzenum, quas sub tertii tomi finem 
lectori daturi summus. 

luter alia vero exemplaria, quibus sumus usi, 
duo pricipue celebrari merentur. Eorum alterum 
scriptum est manu Cloniate Acominati ante aliquot 
secula, ejus qui imperatorum 
gestas. compluribus libris 


»yzantinorum res 
est. complexu quos 


Latine ex interpretatione sua publicavit. In. eo me 
minime falli, duobus argumentis docere possum. 
Primum ipse Choniatas quodam loco versiculum 
hune aseripsit : 
Θεοῦ τὸ δῶρον, χαὶ πόνος Χωνιάτου. 

Quo versu indicari, rem quidem ipsam Dei donum 
esse, verum scriptionis laborem Choniat:e. deberi, 
quivis animadvertere potest. Deinde sparsim more 
suo qu:edam epigrammata, senariis iambicis facta , 
Nazianzeni oralionibus prefixit : quod ipsum in 
sua quoque fecit historia, sicut editio Wolfiana 
demonstrat. Ea nos Latine exposita suis locis inse- 
ruimus, in annotationibus Grzeea daturi, de quibus 
agnosci Choniatas plane poterit. In eodem libro 
extremo fragmentum publicarum litterarum cerni- 
tur, quibus manu sua Joannes Cantacuzenus impe- 
rator rubrica, pro more, subscripsit, sequentibus 
etiam longa serie subscriptionibus antistitum : Cal- 
listi, patriarchze Byzantini ; Philothei Heracliensis, 
qui se πρόεδρον τῶν ὑπερτίμων appellat, οἱ πάσης 
Θράχης xaX Μαχεδονίας ἔξαρχον" Gregorii Thessalo- 
nicensis, ἐξάρχου πάσης Θετταλίας - Macarii Phila- 
delpheasis, ἐξάρχου πάτης Λυδίας, qui se etiam 
χαθολιχὸν χριτὴν τῶν Ῥωμαίων nuncupat : multo- 
rum denique aliorum, quorum nomina titulosque 
referre prolixum fuerit. 

Alteram autem exemplar longe hoc etiam videtur 
antiquius. Litterarum quidem elegantia multis [mo- 
dis prostat, eui plane respondet seriptionis inte- 
gritas : etenim tanta exaratum est diligentia, nul- 
lum ut verbum in eo perperam seriptum reperia- 
tur. Ejus uiendi potestas a Dasiliensis academize 
doctoribus, viris et eruditione summa, et humani- 
Late eximia praestantibus, quorum exstat in. biblio- 
teca publica, benigne mihi facta est. Constat ante 
annos cr, tempore concilii Basiliensis huc allatum 
esse, ac deinceps magna veneratione asservatum. 
luterspersee sunt. passim pieturze quiedam , quibus 
Grecorum vestitus et habitus eleganter exprimi- 
tur. Eodem imago Gregorii continetur, ita. prorsus 
efficta, quemadmodum ejus tum faciei lineamenta, 
tum aliorum membrorum formam Simeon ille Meta- 
phrastes descripsit, cujus verba ὙΠ. Nazianzeni 
subjecta sequentur. His ergo nos exemplaribus 
freti, et depravata plurima correximus, et mutila 
integritati suse restituimus. 

De Eli; commentariis aliud nihil dicam, nisi 
opus ipsum bonitatem suam abunde commonstra- 
turum. Fuit. certe vir ille, quandocunque tandem 
vixit ( nihil enim de hoe nobis constat), maximus 
et philosophus et tieologas , qui omnium pliiloso- 
phorum, poetarum, oratorum, historicorum, alio- 
rumque libros diligentissime lectilarat, tam veteres 
quam novos, presertim Platonicos, Porphyrium, 
lamblichum, Proclum, czteros : id quod facile de 
thesium communium, quam multis locis pu/cherri- 
inas et proeclara doctrina refertas inseruit, tracta- 
tione deprehendi potest. Nihil commentario in ora- 


94) 


JOANNIS LEUVENRLAI PRUEFATIO. 


550 


tionem De recta disserendi de Deo ratione, quam A temere vaneque diei, more nunc pervulgato, quo 


nos in ordine secundam fecimus, legi perfectius 
eruditiusve potest, Et. scripsit omnia phrasi sane 
pereleganti, munda, minime barbara, cujusmodi 
est Grecorum, qui. proximis sieculis vixerunt, ora- 
lio : de quo licet :estimare, non usque adeo recen- 


tei Eliam hune nostrum esse, sed ante. pluscula, 


sane ssecula vixisse. 

Faciet ipsius commentariorum lectionem — id 
quoque jucundiorem , quod eis fragmenta quaedam 
Seriplorum veterum contineantur, quorum nos 
hodie libros integros non habemus. Inter alios est 
summus ille Maximus, cujus Luteti: publicatus 
est in Dionysii seripta commentarius, Exstat 
ejusdem apud. Griecos adhuc τῆς θείας λειτουργίας 
ἑρμηνεία. Liber ad Thalassium, ab eodem scriptus, 
à Micaelo Glyea citatur, eujus Annales necdum 
editos hoe tempore interpretamur : iteinque xaz- 
ἦχησις, et θείων δογμάτων χεφάλαισ, cujus libri 
noster Elias quoque meminit, Multis etiam in locis 
Elias indicat, se alias quoque Nazianzeni orationes 
perpetuis commentariis enarrasse. Quapropter et 
Nicetas Serronius, et Gregorius Palamas, et alii 
bucula hujus arasse videri possunt ; furta quidem 
esse facta, multis locis deprehendi potest. Citat 
passim de Nazianzeni poematis versus quosdam, 
qui cum. in editis prorsum non exslarent, nos ad 
manuseriptos poematum libros nostros recurrentes, 
universos reperimus : id quod divino beneficio 
factum. crediderim, ut quo tempore Nazianzeni 
opera illa nactus essem, ne quis ea ipsius esse infi- 
ciaretur, hominis certi 'testimonio commode uti 
possem. Consimile quiddam in C:esario, Nazianzeni 
germano fratre, mihi usuvenit. /Eum ante quatuor 
annos divina mihi largitas obtulit; cumque de 
scripto nonnihil dubitarem, propterea quod Cssa- 
rium aulicis negotiis eL quiestorio munere oecupa- 
tum, matureque rebus humanis exemptum fuisse, 
de Gregorii fratris oratione funebri accepissem : 
ecce superiori anno testem Glycam invenio, qui de 
illis ipsis C:esarii dialogis, quos nunc primum Gre- 
gorii nostri monumentis tomo tertio subjicimus, ad 
verbum nonnulla citat, 

Quod si hoc quoque addendum est de Elia, equi- 
dem existimo vixisse id temporis liominem, eum 
Creta per Sarracenos occupata, et Dyzantinis impe- 
ratoribus esset adempta, nimirum annis ab :vo 
nostro plus minus sexcentis. Seribit enim in proe 
mio commentariis premisso, ab se in exsilio 
scriptum hoe elaboratum fuisse, quod exsilium 
sane in hos ipsos annos 5 ν ἴα Sarracenicw inci- 
dere videtur. 

Tot talibusque scriptis cum sie et expoliri et 
augeri posse Nazianzeni libros videremus, parui 
ut ab illa perfectione, quam in editionibus prisco- 
rum monumentorum requirimus, abessent : Dilliano 
labore non contenti, pristinum ad institutum de 
integro. animum adjecimus. Ne vero quispiam id, 
quod de operum Nazianzeni perfectione polliremur, 


D 


emptoribus imponatur, existimet : libet hoe. loco 
pauca quadam subjicere, de quibus et vere nos id 
prodieare leetor intelligat, et editionis nostrae 
rationem perspiciat. 

Statim ab initio procmii sui tradit. Elias, ab 
Nazianzeno tantum orationes sive commentaltiones 
(nam vox λόγος generatim a veteribus usurpatur, 
de quovis seripto atque tractatu) numero Li esse 
publicatas, quas inter et epistole certe referri de- 
beant, cujus generis ille sunt, quas ad Nectarium, 
Evagrium, Cledonium perseripsit, Hoc Elize dictuin 
cum animo meo insedisset altius, primum ea me 
liberari opinione animadverti, quam Billium secu- 
tum fuisse video, Putat enim Gregorium haud dubie 
plures ad populum ejus generis orationes habitas 
edidisse, cnjus est illa, qua dietum Christi ex Evau- 
gelio Matthiei explanat. Quod. si verum esset, per- 
quirend:e nobis essent bibliothecze, ut eas orationes, 
si non omnes, saltem plerasque publici usus causa 
proferremus. At hoe teto labore molestiaque me 
verbum hoc unicum Elie levat, cui qui fidem de- 
traliat, arbitror fore neminem. 

Hoc primum considerato, ecpi deinceps aciem 
animi mei dirigere ad faciundum de orationibus 
js, quotquot. exstarent, judicium : quo. viderem, 
essentne. germani fetus hujus auctoris omnes, an 
sub ejus nomine supposititii quidpiam latitaret. In 
lae censura deprehendo, duobus in scriptis ante 
me Billium id animadvertisse, quod res est, nisii-- 
rum ea Nazianzeno tribui nequaquam debere; in 
lerlio tam ipsum, quam ceteros omnes hactenus 
allucinatos fuisse. Priora duo sunt, metaphrasis 
in Ecclesiastem, qu:e Hieronymi testimonio Grego- 
rii Neocmsariensis est; et annotatio in E zechielum 
vatem, quie tantum. abest, ut. Nazianzeni sit, vix 
ut homini mediocriter docto tribui debeat. Meta- 
phrasin retinendam propterea putabamus, quod 
Eliam erederemus communi fortassis errore duc'um, 
inter Gregorii libros eam numerasse : quod si maxi- 
me verum sit, mirum nemini videri deber, quando 
vix mortuo Gregorio titulus orationis in lleronem 
mutatus fuit, ut. flieronymus, Gregorii cozlaneus, 
monet, Quod si hac ratione lectori non satisfacie- 
mus, restat ut polliceamur, omni nos studio genui- 
num Gregorii scriptum pervestigaturos, quod hujus 
loco substituatur. in. Ezechielum 
prorsus ex editione nostra, seu spuriam, ejicien- 


Annotationem 


dam statuebamus : eujus locum ut germanum ali- 
quod Gregorii scriptum occuparet, libros. veteres 
diligenter evolvendo, tandem id quod optabamus, 
adepti sumus, Nam in libro Chouiatie manu exarato 
panegyrieam Gregorii orationem, habitam in hono- 
rem testium veritatis, Arianorumque furorem gra- 
phice describentem, reperimus : quam extra dubi- 
tationem omnem hujus auctoris esse, tum dicendi 
character, tum rerum ipsarum facies ostendit. 
Tertium: denique illud, inodo 


est. Exhortatio ad. virgincii. Hoc 


scriptum cu;us 


$5l 


inter orationes hactenus relatum est, et Nazianzeno A Gr 


tributum : quorum alteri parum repugnans, alterum 
plane perperam factum aio. Nam si quidem est ali- 
qua rhythmorum ratio, quam Aurelius Augustinus 
in libro De musica tradit, et vero consentaneum est 
priscis in usu fuisse, facientibus ejus mentionem 
ium Aristotele, tam Athenzo, et aliis, dabo equi- 
dem Naziauzeni hoc scriplum esse, quemaémodum 
et Choniatas credidit, el. exemplaria vetustissima 
testantur : verum. haudquaquam inter orationes, 
sed poemata referri debere volo, Nam totum meris 
rhythmis constat, uti res ipsa declarat : 

Παρθένε νύμφη Χριστοῦ, 

Δόξαζέ σου τὸν νυμφίον * 

"Act χάθαιρε σαυτὴν 

Ἐν λόγῳ χαὶ σοφίᾳ, etc. 
Quod quidem apud nos a nemine deprehensum 
hactenus, in antiquissimo libro poematuin Nazian- 
zeni meo notatum paucis verbis inveni, qu:e Latine 
proferam : « In hoc scripto Syrracusium | Gregorius 
imitatur, qui solus poetarum rhythmis atque colis 
usus est, omni alia seribendorum versuum poetica 
ratione neglecta.» Errorex ambiguitate vocis λόγος, 
qua passim in. librorum lemmotis reperitur, ortus 
est. Nam ea non orationem tantum significat, uti 
jam antea quoque monuimus : sed in genere quam- 
vis commentationem atque scriptum. Quo ipso fit, 
ut Eiias noster Gregorii poemata λόγους ἐμμέτρους 
vocet. IHloc modo quibusdam resectis, el oratione 
De martyribus restituta, quinquaginta et duos Na- 
zianzeni tractatus habemus, quem illorum esse 
numerum integrum, Elias memori: prodidit. Qua- 
propter hie quidem quod amplius desideremus, 
nihil est. Ξ 

Sequuntur epistole, quas una tantum adjecta de 
libris manu seriptis auximus : addituri. aliquando 
plures, quas hoc tempore nancisci non potuimus, 
1ametsi non ignoremus, ubi locorum supersint. 
Poemata vero tantopere nunc studio nostro excre- 
scunt, ut jam prodeuntia prius editorum magnitu- 
dinem numero versuum aqueni, bonitate pietate- 
que longe superent, Unus restat adversus Apolina- 
rium liber, versibus a Gregorio scriptus, quem 
adhue Rom:e in. Vaticana bibliotheca exstantem uL 
describi curaremus, jampridem operam dedimus, 
sumptum etiam aliquem impensuri, sed frustra. 
Quapropter hoc scriptum alio tempore perquiretur 
a nobis, in Italiam (si Deo visum fuerit) iter susci- 
pentibus, Nam in eadem Vaticana tractatus Gre- 
gorii duos extremos, quorum alter est de fide, a!ter 
de fide Niezena, superesse τος, accepimus : quos 
10do Latine tantum ἃ Rufino conversos lerimus. 
De hac commemoratione nostra lector intelligere 

potest, non esse abs re, quod hane editionem quam 
proxime ad operum Gregorii perfectionem acce- 
dere diximus, Ea vero tres omnino in tomos distri- 
buere certis de causis visum est, quorum primus 
oraliones xx cum Elianis commentariis continet, 
totusque. nostre debetur industriw, qui eum de 


JOANNIS LEUVENKLAIL PIUEFATIO. 5 


352 
ico in Latinum sermonem transeripsimus, Alter 
reliquas xxxi. orationes cum | epistolis et poematis 
haetenus editis complectitur : quie quidem omnia 
de editione Billiana sumpsimus, ne prius versa re- 
texendo, acetum agere videremur. In tertium et 
ultimum tomum, qui tolus itidem noster est, ea 
Gregorii poemata referimus, qu:& nune primuri a 
nobis luee. donantur : praterea Nicetz:? commenta- 
rium in Gregorii sententias tam quaternis quam 
singulis versibus inclusas adjicimus, et egregium 
Pselli, Christiani philosophi, de diffieilium Nazian- 
zeni locorum intelleetu. librum. Accedit ad hos 
Cisarius quoque, germanus Nazianzeni frater, 
cujus antehae nihil omnino scriptorum prodiit, 
Ejus Dialogos propterea potissimum Gregorii scri- 
ptis addendos putavi, quod in eis Cxsarius Grezo- 
rium fratrem a seipso, Leontio, Gregorio Nysseno, 
Domno, et. aliis familiaribus interrogatum, de quax- 
stionibus gravissimis toto quatriduo respondentem 
introduxit. Huic et Annotationes in Gregorii scripta, 
quibus lectionum varietas continetur, et Indicem 
necessarium subjicimus. 

Cur autem in orationibus collocandis ordinem 
ἃ Dillio prescriptum seeuti non simus, caus: multe 
sunt, ex:que. graves. Nam duum omnino generum 
sunt Nazianzeni orationes. Aliarum tempus, quo 
vel seriptz: sint, vel pronuntiatze, sciri potest : alia- 
rum non polest. Primi generis sunt, orationes De 
pace, contra Maximum, ad Basilium et patrem ali- 
quot, purgatio fugze in Pontum, plerzeque laudationes 
funebres, et ali: : secundi, orationes ad. Eunomia « 
nos, de recla disserendi de Deo ratione, De recta 
doclrine sententia, De lilio duse, De Spiritu sancto, 
De moderata. disserendi ratione, De Machabais, et 
alie complures. Quod. cum ita sit, in collocationis 
serie temporis haberi ratio certa nequit : uti pro- 
fecto ne a Dillo quidem accurate habita est, si recte 
rem consideremus, 

Nam ratione temporis (si quidem Eli: Cretensi 
et Nicet:e Serronio credimus) esse prima dehebat, 
non ea qua fugam in Pontum suam prolixe pur- 
gat, sed altera, cujus inscriptio notat, habitam 
fuisse ad illos qui ipsum initio acciverant, nec post- 
quam senioris munus ei commissum fuisset, vene- 
rant. Etenim ea pronuntiata fuit id temporis, quo 
primum sacerdos factus est; ae secundum hanc 
actionem in Pontum aufugit, a qua fuga reversus, 
in Pascha et tarditatem orationem habuit. (quxe hoc 
nomine secundum sibi locum  vindicabit), illaque 
dicta, per otium fug: Pontice purgationem conscerie. 
psit. Jam Billius et illam orationem, qui pronun- 
tiata est in electione Doarensium antistitis Eulalii, 
post eam collocavit, qux in concilio οἵ, episcoporum 
est habita. Atqui prior dicta est vivo etiamnum 
Basilio, posterior eo jamdudum rebus humanis 
exempto. Funebris in Basilium oratio postrema fuit 
omnium, sive scriptionem, sive recitationem spe- 
cles, pronuntiata Cxsareze Cappadocum in extrema 
senecta, cum relicta Constantinopoli Gregorius in 


D 


555 


JOANNIS LEUVENKLAIL PIEFATIO. 


$554 


patriam reverteretur, Atqui hec jocum inter priores A et auctoritatem. ejus. revocatam, quz jam apud 


invenit. E. contrario duce in Julianum Augustum in- 
veclivie loco postremo ponuntur, qui prius fuere 
scriptze, quam vel Gregorius, vel Basilius antistitum 
munere fungi coepissent. 

Hec milii mecum expendenti visum fuit, primum 
iis orationibus in editione nostra locum tribuere, 
quas egregie noster Elias hactenus incoguitus enar- 
rasset : atque illis deinceps alias subjicere, Dillii 
labore Latina veste donatas. Hanc autem spatio non 
exigui temporis absolutam, et magno quidem cum 
labore lucubrationem, eur ad reverendissimam ex- 
celsitatem tuam potissimum mittam, illustrissime 
Princeps, variis ac gravibus sane rationibus mo- 
veor. Primum tam clari antistitis opera nemini 
rectius, quam claro itidem antistiti putabam offerri 
debere. Deinde patronum mili censoremque litteris 
exculium deligere volui, contra plerorumque mo- 
rem, qui lucubrationes suas hominibus plane litto- 
rarum imperitis inscribere non verentur. 

Hoc vero consideranti, non occurrebat in toto 
nostr; nationis imperio quisquam virorum princi- 
pum , quem illustri prwstanti: tue preeferrem. 
Etenim non eximia tantum doctrin:? laus omnium 
consensu tibi tribuitur : sed etiam plerisque per 
omnem Europam admirationem merentibus linguis 
sane quam eleganter uteris. Accedit ad hxc, quod 
ei regioni cum imperio potestateque prasis, e qua 
mihi avita patritaque origo. ducitur. Summam enim 
tum potentiam, tum auctoritatem obtines in occi- 
dea Saxonia, quie recenti appellatione  Vestualia 
dieitur, cum vera sit ac vetus Saxonia, quemadmo- 
dum Cranzius Saxo multoties in historiis suis in- 
culeat. Habes episcopatum Monasteriensem, ἃ ma- 
joribus nostris Mimingrodensem appellatum, qui 
tertio loco in Saxonia imperatoris Cesaris Caroli 
Magni Augusti studio constitutus est. Ejus semper 
magna fuit dignitas, que vel inde potest zstimari, 
quod cum aliquando. Bremonensis archiepiscopus 
hunc peteret, non. prius impetrarit, quam archie- 
piscopatum illi postponeret, et in commendam (uti 
superioribus annis barbare loquebantur) acciperet. 
Es autem huic optimo Jure przfectus, vel ob insi- 
gnem sapientiam tuam, vel prisca nobilissimx fa- 
mili: tuze merita, Nam. Otho Mimingrodensis an- 
listes numero xL1, comes Hoianus, agnatus Luus, 
Tekeneburgensi comite, aliisque domitis, qui Eccle- 
sie possessiones contra jus fasque invaserant, im- 
wiortale nomen (ut ipsius historici verbis utar) 
apud suos reliquit, propter additas dicecesi ditiones, 


D 


multos in contemptum pene venerat, Habes et di- 
Uonem  Paderzebornensem, in. qua. idem. Carolus 
Magnus episcopatum, Saxonum gente devicta, con- 
stituit, Habes | Osnabrugicam primam 
omnium in Saxonia sedem antistitum Christiano- 
rum, ejusdem imperatoris auctoritate munitam : 
in cujus immunitatibus, quie privilegia vocant, 
quiddam merito memorandum ad omnei posterita- 


denique , 


lem continetur, 

Lubet autem ipsa Carolinz constitutionis verba 
certis de causis hoc loco ponere, quie hodieque 
publicis. diplomatis inscripta supersunt, « Eidera 
episcopo, inquit Carolus ille Magnus imperator, 
ejusque successoribus libertatem perpetuam con- 
cedimus, et ab omni. regali imperio absolutiónem : 
nisi forte contingat, ut imperator Romanorum, et 
rex Griecorum, conjugalia fosdera inter filios eorum 
contrahere disponant, Tunc enim Ecclesiz illius 
episcopus eum sumptu ἃ rege vel imperatore adhi- 
bito laborem simul et honorem illius legationis 
assumet, Et ea. de causa statuimus, ut in. eodem 
loco Greece Latingeque. schol in. perpetuum ordie 
natione nosira maneant: nec unquam clericos 
utriusque lingu:e gnaros defuturos confidimus. » 

Hoc majorum instituto. motus haud. dubie supe- 
riori anno dominus noster, imperator C:esar Maxi- 
milianus ΠῚ Aug. filiam suam regum Christianorura 
maximo desponsam per te potissimum deduci voluit: 
quo quidem in munere obeundo magnam indusirize 
prudenti:que laudem invenisti. Quod si recte rem 
mslimare velimus, majorem in iis locis potestatem 
ἃ multis annis habuit nemo : quam quidem felici- 
latem boni omnes eximie virtuti tue debitam fa- 
lentur, ac tibi gratulantur. Quorum in numero ut 
me quoque arbilreris esse, ae meam hanc velut 
acclaimationem benigne accipias, etiam atque etiam 
rogo. Fortassis offeretur aliquando mili occasio mei 
erga luam excelsitatem auimi venerationem illustriori 
quodam argumento declarandi. Interea supimopere 
peto, ut studium in hoe genere publicis commodis 
serviendi, quod animo meo pluribus ab anuis insi- 
det, non modo gratum habeas atque probes, uti 
sane facturum te confido : sed etiain favore tuo be- 
nignitateque magis excites, quam exhaustis gravi- 
bus molestiis experiri jucundum est. Vale, claris- 
sime Princeps, meque per hanc lucubrationem re- 
verendissima excelsitati tux se tradentem, in eorum 
numerum, quos gralia benevolentiaque tua. digna- 
8, recipito. 


ΕΙΣ ΓΡΗΓΟΡΙ͂ΟΝ TON NAZIANZHNON 
IO. 0 AEDOPKAAIOX, 


DE GREGORIO NAZIANZENO JOANNES LEUVENKLAIUS. 


l'onyoptoto λόγους, μέγα χρῆμα xai 'A 
Δτρεχέως, ἐν ἐμῆς ἡνίχα χερσὶν ἔχω" 


Gregorii quoties Hyblz redolentia: nectar 
in manibus verso sccipta diserla meis z 


$55 
Nou me oratores fraude amplius illice prisci , 
Quos tulit argutos Attica terra, movent. 
Rursum Gregorii cum dia poemata vatis 
Pellego, M:onid:e mox abit omnis amor. 
Vilius :es auro velut est; ut cedere plumbum 
Argento, ut superis inferiora, patet : 
Gregorius priscos palma sic vicit adempta 
Carminibus vates, rhetoras eloquio. 


Aliud. 

Tellus Cappadoecum, quondam semibarbara, 
Superavit ipsas inde Athenas Atticas, 
Ubi Basilius et Gregorius doctissimi 
Suavisonam Cecropidarum eloquentiam, 
Et cuncta totius ornamenta Graeci, 
Su: intulere, seu victores, patrizx. 
Quis te ergo non ob los beatam przedicet, 
Tellus Cappadoeum, talium virum parens 


De (ἰ«ϑατῖο, ejusdem. 

Nicsam terr: eum mote succuleret vis, 
Ciesarius jacuit pondere pressus humi. 

Sed Deus e latebris salvum produxit, eique 
Vivendi spatium longius inde dedit. 

Consimilis casus monumenta excepit, obisset 
Postquam immaturo funere C:esarius. 

Et tamen hzc etiam divino munere profert 
Cura Leontonychi, semisepulta prius. 

Salve iterum atque iterum, terr: bis operte cavernis, 
Et dono in lucem bis revocat: Dei. 3 


De Elia Cretensi antistite. 
Ejusdem. 
Gregorii obscuros scriptorum inquirere sensus 
Antea res magni plena laboris erat, 
Donec ab Elia lux illis est data, sumina 
Gregorii explicuit qui monumenta fide. 
Hactenus ignotum toti quem scilicet orbi, 
Nunc iterum donat luce Leontonychus. 
Doctrinze ezregium thesaurum sumite grati, 
Quos bona, quos pariter plurima nosse juvat. 
Scipionis Carteromachi , interprete. Leuvenklaio. 
Inspirare animis divina poemata Musas, 
Vate magis Chio Gregorius docuit, 
Imo flabat huic potius divinior aura, 
Deberet Musis cum sua M:eonides. 


JOANNIS LEU VENKLAII PRJEFATIO. 


356 
A Οὐ μάλα θαυμάζω τοὺς ῥήτορας, οὕς ποτ᾽ ᾿Αθηνῶν 
Ἔσχε πόλις, 60Xcpng ἴδμονας εὐεπίης " 
Ὡς δ᾽ ἀναγινώσχοντα ποίηματα Γρηγορίοιο 
Οὐχ ἐπέων τις ἔχει Μηονίδαο πόθος. 
Χρυσὸς ὅσον χαλχοῖο, μολύθδου τ᾿ ἄργυρος αὖθι" 
Κρείττων, οὐρανίων χείρονα τὰ χθόνια" 
Ῥήτορες ἀρχαῖοι τόσον ἡττῶνται χαὶ ἀοιδοὶ 
Γρηγορίου τ᾽ ἔπεσι, Γρηγορίον τε λόγοις. 
"AAAo. 
Γῆ Καππάδοσσα τοπρὶν ἡμιδάρθαρος, 
Αὐτὰς ὑπερέθη τὰς ᾿Αθήνας ᾿Αττιχὰς, 
Ἐξ οὗ Βασίλειος Γρηγόριός τε τὼ δοφὼ 
Τὴν ἡδύφθογγον Κεχροπιδῶν εὐγλωττίαν 
Πάσης μετήνεγχάν τε χόσμον Ἑλλάδος 
Εἰς Καππάδοσσαν γαῖαν, ὡς νιχηφόροι. 


Β Τίς οὐ μαχαρίσειέ σε γὰρ εὐτεχνίας, 


Γῆ Καππάδοσσα, μῆτερ ἀνδρῶν χυδίμων ; 


, 
Εἰς τὸν Καισάριον; τοῦ αὐτοῦ. 
Ἡνίχα Νιχαίης μεγάλῳ σεισμῷ πτολίεθρον 
Κάππεσε, Καισάριος ζῶν ὑπὸ γῆν ἐχρύθη. 
᾿Αλλὰ Θεός νιν σῶον ἑῇς ἐξήγαγε χερσὶ, 
Καὶ λυχάθαντας ἔτι δῶχε βίου πλέονας. 
Ὡσαύτως ὅτε Καισάριος τέθνηχε πρόωρος, 
AU ἐγένοντ᾽ ἀφανεῖς Καισαρίοιο λόγοι. 
Δημοσιοῖ δὲ Λεοντόνυχος θείᾳ πάλ: μοίρᾳ 
Κρυπτοὺς Καισαρίου τοὐσδΞ πάροιθε λόγους. 
Χαῖρε, μάχαρ, δὶς ἐνὶ γαΐης χευθμῶσι χαλυφθεὶς, 
Καὶ δὶς ἀναστρέψας θειόθεν εἰς τὸ φάος. 
Ἱκαισαρίῳ χαὺ Γρηγορίῳ, μαχάρεσσιν ἀδελφοῖς, 
Ταῦτα Λεοντόνυχος θηχ᾽ ἐπὶ γραμμάτια. 


C Εἰς 'HA(ar τὸν Κρήτης μητροποιϊίτην. 


Tov αὐτοῦ. 
Θείων Γρηγορίου δυσέφιχτα νοήματα βίόλων 
Τοπρὶν ἀνιχνεύειν ἣν ἄρα παγχάλεπον, 
Ἄμμιν ἕως ἐφάνη περιδέξιος ἑρμηνευτὴς 
Ὁ Κρὴς Ἠλίας Γρηγορίοιο λόγων. 
"Ov περ ἐόντα τέως θνητοῖς ἄγνωστον ἅπασιν, 
Εἰς φῶς αὖθις ἄγε: νυνὶ Λεοντόνυχος. 
Θησαυρὸν σοφίης ἐριούνια δόγματ᾽ ἔχοντα 
Δέξασθ᾽, οἷς γνῶναν πολλὰ χαὶ ἐσθλὰ φίλον. 
Σκιπίωνος τοῦ Καρτερομάχου. 
Γρηγόριος Μούσας πολλῷ πλέον ἤπερ “Ὅμηρος 
Θειοτάτων ἐπέων δεῖξεν ὑπηρετίδας 
Ἢ μᾶλλον τόγε πᾶν Μουσῶν ὕπο λέξεν Ὅμηρος, 
Γρηγορίῳ δ᾽ ἔπνει πνεῦμ᾽ ἄρα θειότερον. 


Joannes Leuvenklaius S. D. Jacobo Billio V. €. 


Annus hic quartus est, Jacobe Billi, ex quo pri- D tum theologi, commentariis absolvissem, visum est 


mum ad interpretationem pr:estantissimorum Gre- 
gorii Nazianzeni scriptorum hortantibus amicis 
animum adjeci, de causis iisdem fere, quas eodem 
tempore (nisi fallor) impulisse te idem ad institutum 
scribis. Cum autem numero non paucas orationes 
eum Elize Cretensis antistitis, eximii tui philosophi 


relaxandi, quod ex continua mensium aliquot seri- 
ptione obrepserat, tedii causa. quiddam laboris al- 
terius suscipere : quo posteaquam defunctus essem, 
jta deinde pristinum illud opus velut. interpolatum, 
majore cui aliorum fructu, voluptateque mea per- 
ficeretur, Et facta nobis praeterea de quibusdam Na- 


557 


JOANNIS LEUVENRLAH PR;EFATIO 


959 


zianzeni libris non editis spes erat, quos dum.  api« A moria publice visis rectius impendi 'aborem inter- 


sceremur, in alio versari malebamus interpretationis 
genere, quo paratiores ad Nazianzenum rediremus : 
itaque. Xenophonteam interea lucubrationem publi- 
cavi, et Gregorii Nysseni xv orationes in. Canticum 
canticorum ,. Constantinique. Manassis Chronicon 
interpretatus sum, Quibus omnibus expoliendis dum 
occupatus est animus meus, seque totum alacriter 
ad elaborationem | institute Gregorii. conversionis 
parat; commodum Theologus noster Latina veste 
vigiliis tuis ornatus prodit, Quie. res non. tantuin 
non molesta (quod usuvenire plerisque solet, ΦΆΤΟ 
ferentibus oflicere quasi luminibus suis alios) 
dit animo meo; sed etiam voluptati fuit, prosertim 
posteaquam inspecto libro, et eleganter abs te versa, 
nec sine judicio pleraque viderem. Verum ubi 
deinceps ad. tua collatis iis, quie ipse Latinam in 
linguam | transeripsissem , in orationibus xix. prze- 
clare ab Elia Cretensi enarratis multa cum ob. va- 
rias nostrorum codicum antiquissimorum lectiones, 
tum acutas admodum Elie declarationes, longe 
aliter à. me traducta, quam tuis in libris reperiren- 
tur, animadverterem : minime tibi molestum fore 
putabam, si hac quidem in parte pro tuis nostra 
cum Elianis commentariis conjuncta reponerem : 
Cwtera vero, qui partim Nicet:e. adjutus. opera, 
partim per te feliciter ac. studiose transtulisses , in 
editione. Nazianzeni nostra prorsus uti abs te facta 
fuissent, retinerem. Atque hoe quidem citra omnem 
invidiam eo fieri ἃ me posse conlidentius existima- 
bain, quod nonnulla jam Nazianzeni scripta nactus 
essem, quibus nunquam hactenus nostra sane me- 


acci- 


u 


pretationis amici judicabant, quam si abs re prius 
elaborata quasi retexerentur. Accessere deinceps et 
alia quedam, hinc inde congesta partim. industria 
nostra, partim amicorum ope, qui ipsa quoque 
cum Nazianzeno in lucem proferenda necessario 
viderentur. In quo genere Nicete. commentarium 
in sententias tam singulis quam quaternis inclusas 
versibus, Pselli de difficibum Nazianzeni locorum 
intellectu librum, Cesari: germani Nazianzeni fra- 
tris dialogos tv, tomo tertio exhibebimus : ul taceam 
de multorum locorum  restitutionibus , qu:e libris 
aliquot venerande vetustatis studio nostro colle- 
ctis el collatis debentur. Quapropter equidem mihi 
polliceor, te virum sapientem. ac doctum, optimain 
in partem consilium nostrum interpretaturum. De- 
bet enim abesse cum omni ab hominum genere, tm 
liueratis potissimum invidia : quibus esse niliil an- 
liquius par est, quam ut et ipsi juvand:e. totis viri- 
bus reipublice studeant, et alios idem institutum 
urgentes non modo non livore quodam impediant ; 
sed etiam ultro benevolis cohortationibus excitent, 
Qua de re pluribus agerem , nisi te. probaturum 
editionem hane plane confiderem, et lubenter etian 
aguiturum, conjunctam hanc esse non tameme:e 
cum fami propagatione (nam illam ego miniine 
spectavi, sed utilitatem publicam potius), quam ho- 
nore diznitateque Lua : quem de tot orationum poe- 
matumque conversione merito boni omnes οἱ Na- 
zianzeni monumentorum studiosi amabunt, Vale. 


C Basilea.a. d. 5 Non. Jan. anno Domini 1571 


Orthodoxo lectori Jacobus Billius salutem. 


Cum in Basiliensi Gregorii nostri eilitione Joan- 
nem Leuvenklaium orationes aliquot, Elianis Com- 
menlariis explanatas, transtulisse vidissem , atque 
iusuper ad operis caleem annotationes quasdam 
adjecisse, in quibus, laureolam scilicet in mustaceo 
quierens, si quid, in quo auctoris mentem non satis 
ei assecutus esse videar, animadvertit, idque non 
lam ex suo ingenio, quam ex Eli;e aliusque cujus- 
dam Graci scholiaste vestigiis vix dici potest, quam 
libenter ac leto animo id proferat. Equidem aliter 
existimare non poleram , quin, qui in erratis alio- 
rum notandis ac publicandis tam sedulum et dili- 
gentem se przebuisset, in iis, quie ipse transtulisset, 
non summam quamdam doctrinam atque industriam, 
xai πάντων τῶν μώμου βελῶν ἀνωτέραν, prastitis- 
sel, Sed tamen cum ita fere. natura comparatum 
esse scirem, ut qui in aliorum scriptis censendis et 
carpendis lubenter versantur, interdum in suis cz 
cutiant, in mentem mihi venit experiri, an ipse 
hoc in genere αὐτῷ τῷ μέτρῳ, ul llesiodi verbo 
utar, gratiam ei remetiri possem, Neque enim ar- 
bitrabar, non dico quemquam alium , sed ne ipsum 


quidem Leuvenklaium , iniquo animo laturum , si, 
quod ille juris in me sumpsisse, idem quoque in 
eum usurparem. Hujus porro rei, non ex omnibus, 
quie ex hoe auctore transtulit (nimis enim hoc lon- 
gum fuisset, nec animus erat bonas horas tam male 
collocare), sed ex unico opusculo periculum facere 
placuit, et quidem ex eo, quod totius voluminis 
frons erat : ut proinde mihi parum verisimile esset, 
multa illic offendi posse, qu:e quantumvis moroso 
lectori minus satisfacerent : quandoquidem, si quid 
est in ullo homine ingenii, si quid industri:e , ac 
diligenti:, id in operis principio potissimum elucere 
solet : nec fere quisquam, nisi plane stupidus , tain 
cito dormitare, nedum stertere incipit. Hanc igitur 
Vitam cum attentissime perlegissem, cum eaque ip- 
sius translationem contulissem, magna sane admira- 
lione repente sum alfTectus, Plane etenim, ut cum Gre- 
gorio nostro loquar, εὗρον ἄπιστα. Etenim, ut versus 
ipsos non χαλῶς (ut de Platone Gorgias dicebat), sed 
χάχιστα prorsus iau6iZovzaz , atque ubique z22vo- 
μοῦντας, omittam, inveni eum, qui aliorum offendi- 
cula tam sedulo explorat, in ipso limine plusquam 


FED. MORELLI PROOEMIA. 


560 


centies, non leviter offendentem, sed turpissime A Quid enim ethnicus, quantumlibet Christiano nomini 


corruentem eum, qui me, si quid forte in Grzecis suis 
codicibus invenerit, quod a meis dissentiat, id, nullo 
adhibito judieio, tanquam ἕρμαιον arripiens, petu- 
lanter in me insultat ; ita hebetem atque obtusum, 
ut non modo nullum mendosum vocabulum per se 
animadvertere, nedum emendare possit, sed etiam 
in levissimis quibusque interpunetionum Graiecarum 
vitiis misere hareat, atque in. sensum ab. auctoris 
mente alienissimum proceps feratur: eum denique, 
qui etiam celeberrimos quosque historie ecclesia- 
stie seriptores exagitat, in historia ita rudem et 
hospitem, ut ne quidem in quo Arii error consi- 
stat, perspectum habeat, verum eum velut. διφυΐ 
quemdam Ceeropem, simul et teterrimum haere 
siarcham, et orthodoxum nobis per summam in- 
scitiam pingat. Quanquam illud postremum minus 
mirum videri debet, in homine presertim ita 
chectieo, ut ei magis placeat Zosimus ethnicus, in 
eptimos imperatores, ac de Christiana religione 
proclare meritos, caninam suam rabiem evomeus, 
quam pii scriptores, a quibus eorum laudes littera- 
rum monumentis commendatze sunt, Testis est ve- 
sana illa. planeque sacrilega, et ex Christiani orbis 
finibüs eum perpetua parentis sui ignominia exter- 
minanda Apologia, in qua ita se gerit, ut. quem- 
admodum de Milesiis olim quidam dicebat, eos stul- 
10s non esse. sed eadem, quie stultos facere, ita de 
eo non minus, commode dici possit, Leuvenklaium 


ca- 


gentilem non esse, sed eadem quie gentiles facere. 


infestus et infensus hostis, acrius pro gentili scribere, 
ac furiosius contra Christianos debacchari potuisset, 
quam is facit, qui se Christianum, et quidem defie- 
catum, profitetur ? Sed ut ad rem redeaa, cum in iis 
Annotationibus quas huie Vit:e subjecimus, quam 
sepe δοχησίσοφος isle interpres, et in vertendis 
Griecis erraverit, eL in corrigendis exeus fuerit et 
in iis, qux ad historiam pertinent, inscitiam suam 
prodiderit, meridiana luce clarius demonstrato, tum 
vero lectori. conjiciendum relinquam , eum in une 
quaternione , et quidem primo tolies peccarit, 
quanta, si omnia quiz ipse transtulit, ad eundem 
modum examinare atque colligere voluissem, erro- 
rum llias et colluvies exstitisset. ΠΟ si Leuvenklaio 
molesta leetu. sunt, discat μετριοφρονεῖν, eL cum se 
ἀπὸ τοῦ ἀνα μαρτῆτου tam longe remotum esse per- 
spiciat, necessariam potius in suis recognoscendis, 
quam in aliorum, qui, dum vivunt,sibiipsis fortasse 
mederi possunt,'erratis, iisque plerumque perquans 
levibus, traducendis atque inseetandis operam po- 
nat, seque deinceps ex eorum numero eximere 
studeat, qui, ut de Arianis dicebat Nozianzenus, 
lenes sibi sunt judices, aliis autem severi censores; 
vulnera habent, et aliis. vibices objiciunt ; turpiter 
cadunt, et aliorum offensiuneulas exagitant; in coeno 
voluiantur, et ex aliorum maeulis voluptatem sibi 
fingunt ; denique oppressos trabibus oculos habent, 
el festueas aliis probro vertunt. 


M — ——— M MÀ —— —— ——  ——— —— —À—— —————— 


SANCTISSIMO AC BEÁTISSIMO PAULO V, PONTIFICI MAXIMO, 


S. ET HUMILLIMA PEDUM OSCULA. 


(Ex Edit. 1609.) 


De Sanctorum Patrum tam Grecorum, quam Q tione, non est dedignatus : cujus vestigiis: Genna- 


Romanorum scriptis, beatissime Pater, jure ac me- 
rito dici potest, quod de Historia sua scribit Thu- 
cydides, Κτήμα ἐς ἀεὶ μᾶλλον ἣ ἀγώνισμα ἐς τὸ 
παραχρῆμα ἀχούειν ξύγχειται, perpetuum monimen- 
tum potius exstare, quam quod animi eausa in prze- 
sentia audiatur. Enimvero ejusmodi sacrarum mu- 
sarum fetus ab ingeniis maximis el mentibus pu- 
rissimis Deoque afflatis exprompti, genio optimo 
comitati « Canescent seclis innumerabilibus: » et cum 
iis auctores illorum ac parentes parte sui meliore, ut 
ccelis vo sempiterno fruuntur, sic in terris fama 
veri conscia vivent, quandiu piorum studiosorum- 
que genus consistet, et qux? μαχαρῖται illi memorie 
prodidere, diurna nocturnaque manu versabit : si- 
quidem hos thesauros (ut aiebat Domitius Piso) 
censere oportet, non libros, Idcirco D. llieronymus 
Eeclesi: Romance doctorum celeberrimus, eccle- 
siasticos scriptores in ordinem digerere, eorumque 
catalogum texere, Dextri praetorio praefecti cohorta- 


dius Massiliensis insistens, in reliquis scriptoribus 
enumerandis elaboravit. Πα tantorum virorum 
opera, omnis generis doctrinz, ac ccelestis et divinze 
potissimum, gazis referta, et « linenda. cedro, et 
ienui servanda cupresso, » arculis, χειμηλίοις, bi- 
bliothecis, a pontificibus ae principibus litteras litte- 
ratosque amantibus et pietate insignibus, magnifice 
Structis, magna ex parle sarta tecta sunt conser- 
vata : et typographice demum artis librorum prom 
condz beneficio ab injuria temporis hominumque 
vindicata quotidie reviviscunt. 

Nec minus hodie in Galliis quam in ullis altis 
Christiani imperii oris, hxc litterarize reipubliee 
cura et gloria viget ; sub Henrico IV, rege Christia- 
nissimo clementissimoque, ut armis invicto, ita 
pacis artium amantissimo, cujus felicibus auspiciis 
reverendissimi Galli: episcopi, antistites, et clerus 
Francie regui, uno consensu, summo studio, sin- 
gulari beniguitate ac liberalitate, optiniam operam 


" 


21 


FED. MORELLI PROOEMIA. 302 


in hac optima re eollocarunt , ut pii probatique A in Sanctitate Tua tot clarissima virtutum. omnium 


utriusque lingua scriptorum auctores sedulo, nitide, 
culte, castigateque typis elegantioribus. ederentur ; 
atque hoc prieclarissimum ceptum et. institutum 
usque adeo processit, ul ex Iwpographica radice 
imbre aureo irrigata optimorum codicum διγλώτε 
zov, densissima silva pullulare incipiat. 

1n lis vero fere principem locum tenent. alsolu- 
tissima seripta. beati. Gregorii. Nazianzeni theolo- 
gorum Orientalis. Ecclesie χορυφαιοτάτου, quem 
D. Hieronymus przceptorem suum virum eloquen- 
tissimum predieat, eoque scripturas explanante se 
didicisse confitetur. Hzc utraque lingua Hegiis typis 
Griecis nune aceurate quoad. ejus fieri potuit edita, 
et quodam etiam epistolarum hactenus non editarum 
corollario a nobis cumulata, eujusnam | augustioris 
nominis tutiore praesidio munita prodirent in publi- 
cum, quam tuo, Pater sanctissime, quo uno Eccle- 
sic militantis acies recreatur? " 

Nonne reverendissimus Sancti Michaelis coeno- 
biarcha Jacobus Billius, a quo pererudito ac fideli 
interprete. ejusdem | Gregorii. Nazianzeni scripla , 
primum Latinitate donata, et Gregorio XIII, ponti- 
fici Maximo dedicata fuerant, si hodie, volente Deo, 
ad hane vitam revocaretur, ultro. libentissimeque 
versionem editionemque Gregorianam Grazco-Lati- 
nam eidem felicissimo Nomini tio consecraret, cuin 


n 


sidera conspiceret? Hoc certe in votis fuisse constat 
nobilissimis illius μαχαρίτου consanguineis, inter 
quos pietate atque eruditione non. vulgari eminet 
reverendissimus episcopus et dux Laudunensis, pat 
Franciz, Jacobi frater αὐτοχασίγνητος. 

Equidem ita feci ac lubens, ut tot doctrina ac 
probitate insignium virorum consensu, antlis!itent 
hunc et Orientis theologorum solem radiis nativis 
Attici. leporis et ascititiis Romani tui pontificatus 
tempora. illustrare. gaudentem, Sanctitati Tue tol 
heroicarum coelestiumque. gratiarum luminibus un* 
dique fulgenti dicatum. producerem. Nee vero du- 
bitare fas est, beatissime Pater, quin placido vultu, 
quo Christianum orbem, tempestates Ecclesim, 
calumque serenas, hunc mystagogorum lHlyperio- 
nem in augustissima D. Petri cathedrz sacrari:t 
benigne intomittas, acceptissimumque habeas. Hoc 
prout nobis persuasissimum est, sie nos Deus bend 
amel, ut Sanctitas Tua. votis suis divinis, cunctus 
autem piorum cetus te optimo maximo suo ponti- 
fice perdiu potiatur. Luteti:e Parisiorum xit Kal. 
April. wpcix. I 

Tux Beatitudinis 
WHumillimus servus FEp. MoRELLUS, 
profess. et interpres regius. 


AD LECTOREM. 


(Ex Edit. More!. 4609 et 1650.) 


Scio quo tendas et properes, suavissime rerum ; C videtur, collect:e sunt varic lectiones quedam, non 


quia cras serum est sapere et discere, discere et 
sapere vis hodie. Quominus certe id. facias, in me 
mora non erit ulla. Vacuis et religiosis auribus tuis 
dare nihil constitui, quo offendantur. Si patientiam 
paulisper accommodare non pigueriL , forte an brevis 
hujus proloquii meminisse juvabit. Ad tui similes 
φιλογρηγορίους, « Quique sui memores alios fecere 
merendo, » te voco. Sic igitur habeto. 

Cum novam Gregorii. Nazianzeni operum editio- 
nem utraque lingua aggredi constitutum fuisset, e 
re fuit, imo oper:e pretium Graecos codices velustos 
comparare. Hos. nobis augustissima regis Christia - 
nissimi Bibliotheca suppeditavit ; et amplissimus 
vir Jacobus Augustinus Thuanus, curie supreme 
prises, vetustissimum optimzeque note manuscri- 
ptum e librario penu suo perbenigne, quo in litte- 
ras est animo, exhibuit. Alium codicem cum variis 
manuscriptis in Belgio eruditissimorum virorum 
cura studioque collatum, nobis vir doctissimus Àn- 
tonius Vaquerius Noviodunensis communicavit. Ex 
iis codicibus quos reverendissimus Jacobus Billius 
Saneti. Michaelis abbas, Latin; versionis hujus 
sc(ptoris auclor, legisse, aut certe contulisse non 

Parror, Gn, XXXV. 


infrugiferz. 

Jam vero editionem Grz:cam Germanicam ab 
codem nunquam satis laudato Billio diligenter cum 
Regiis manuscriptis collatam, et cum Mediczis re- 
ginc matris; iisque. quos illustrissimus cardinalis 
Sirletus ex. [talia miserat, ἱερὰν παραχαταθήχην, 
ultro nobis commodavit V. C. Paulus Petavius, Pa- 
risiensis curie supremze senator inlegerrimus. In 
ejus autem libri ora marginali, variantes quidem 
lectiones, conjecturas et emendationes Billius ope- 
rosa sedulitate adnotaverat : verumtamen academi- 
cam£zoyf,, atque assensionisretentionem tam caute 
constanterque adhibuerat, uL quam λέξιν z2* ῥῆσιν 
magis probaret, quam rejiceret, διαῤῥήδην nunquam 
exprimeret, Quid hic agas? An, ut olim factuin, 3 
Philippo tacito et sopito ad Philippum excitatum 
attentumque provoces ? Nimirum ab interpretatione 
ejusdem Latina omnium ferme eruditorum theologo- 
rum caleulo jamdudum approbata receplaque, u! 
Mercuriali quadam virga, dijudicandurm solerter fui! 
quie potissimum lectio, ut germana, sequenda esse!, 
At hic opus, hic labor erat. Ἐν οἷς μάλιστα μετάλο 
τὰ] διαφέροντα, ἦν τι πταίσωτιν οἱ χρίναντξ::" 


13 


2565 
praesertim ubi προτιμᾶν δεῖ τὴν ἀλήθειαν. 

Occurrit divina quasi virgula qui te, qui φιλαλή - 
θεῖς omnes, hoe fasce levaret, reverendissimus Pa- 
ter Fronto Ducsus, Societatis Jesu theologus, tanto 
nomine dignus, et utriusque linguz peritissimus : 
hic iudefesso labore in. republiea Christiana et lit- 
teraria juvanda, in hoc opere palmario assiduam 
optimamque operam optime collocavit; tametsi 
eodem tempore in Χρυσοστομείων Latina versione 
et editione bilingui distineretur ; sed utrumque &cyo- 
λίας ὑπέρτερον πρᾶγμα existimavit, Quid autem 
proestiterit, magna eum animi tui voluptate, si men- 
tem adhibueris, facile . perspicies. 

Quid tu, Morelle, inquies, nullamane huc sym- 
bolam contulisti? Equidem operam denegare meam 
in ejus auctoris scriptis edendis, qui mihi ab ado- 
lescentia in. deliciis fuit, religioni habuissem. Spici- 
legium saltem. aliquod seu. racemationem contuli 
mus: est ubi in^Grecis maxine mendi. suspectis 
qua ab interpunetione, qua a literarum trajectione, 
medicas adbibere manus conjectura vel ope mss. 


FED. MORELLI PROOEMIA. 


A tentavimus : et corollarium epistolarum ἀνεχδό- 


564 


τῶν adjecimus cum versione nostra cuicuimodi sit, 
extemporanea certe, et unico nostro manuscripto 
antiquo magnam partem fulta, ταχυγράφου potius 
cujusdam quam χαλλιγράφου manu exarato: ut bene 
agatur cum eo qui vertit, si « intra spem veni 
cautus, vitavit culpam, non laudem meruit; ex 
opera nimium celeri curaque carente. » Nisi ejus 
animum perpendas, qui nihil tam suum esse duxit, 
quam quod esset publicum. 

Ceterum, si hoe quoque scire aves, ὡς οὐδὲν γλυ- 
χύτερον ἣ πάντα εἰδέναι, consulto sejuncte sunt 
perdoetz Billii adnotationes, et cum Nicete alio- 
rumque scholiastarum. commentariis in secundum 
tomum commodius reject; qui sacra Gregorii 
nostri poemata, et scholia quie exstant in ejus opera 
Graece pariter et Latine continebit. Vive, vale, et 
qu: dantur, zqui bonique consule, et muueris 
atque operis hujus auctores, adjutores , συνεργούς 
ama: memor illius Pythagorz dicti, | 


Μὴ ἔχθαιρε φίλον σὸν ἁμαρτάδος εἵνεχα μικρῆς. 


LECTORI ΦΙΛΑΛΗΘΕΙ MORELLUS. 
(£x Edit. 1509, tom. II, ad calcem.) 


Non fugit nos pectoris tui candor, qui facit uL 
omnia ται! bonique consulas, et calculo tuo com- 
probes que bono publico suscipi ac perfici viles. 
Jdeireo nec molestum nee injucundum tibi fore 
duximus , si propositi consiliique nostri ac non du- 
biz destinationis in D. Gregorii Nazianzeni operibus 
Griece et Latine in lucem edendis te paucis admo- 
neremus. Sic igitur liabeto, nos in animo habuisse 
hujus sanctissimi et eloquentissimi antistitis ope- 
rum δίγλωττον editionem aggredi ex codice Basi- 
liensis ἐχϑόσεως, an. 1550, apud IHervagium, quem 
clarissimus vir Jacobus Billius S. Michaelis in 
Eremo quondam abbas meritissimus , utriusque 
linguz peritissimus , cum regiis codicibus Gallicis , 
et cum ltalieis , ab illustrissimis;cardinalibus Ca- 
volo Lotharingo, et Guil. Sirleto secum communi- 
calis, accurate contulerat, ut doctissimus Gilb. 
Genebrardus in prfatione sua refert, dum a summo 
pontifice obnixis precibus contendit, ut sumptibus 
suis auctorem illum excudi curaret. Verum enim 
quoniam non ubique cum ipsius Latina interpre- 
tatione conveniebant ejus emendationes et εἰχασμοί, 
multaque fuerant ab illo in textu deleta, qui idem 
rursus, δευτέρων ἀμεινόνων, reponenda ἀναπεισθείς 
censuerat: et contra sustulerat in Latina inter- 
pretatione , quie in Gricis relicta erant; tantum 
«ibi assumere noluit praefectus διωρθώσεσι typo- 
yraphicis , ut de tanti viri opere et ἀγχινοίᾳ senten- 
tiam ferret ; maluitque bona fide de hoc sibi tra- 
cito exprimere, ac deinde in nois ae scholiis 
«olleetas. varias lectiones repraesentare , quique 
inagis cum interpretum oratione consentirent , vel 
cum auctoris sensu convenirent, in locis ambiguis 
íadicare. Has porro notas, ut in more positum 


est, in tomum secundum rejiciendas censuerat : 
quippe qui cxteras Nicet, Pselli, Nonni, Elie 
Cretensis annotationes et commentarios comple- 
xurus erat, una cum Gregorii poematis : ex 
quibus quoniam mille circiter ae ducenti versus 
jambici desiderabantur in regie Bibliothece co- 
dicibus, quos Joannes Lewenclaius in Germania 
Latine tantum, et soluta oratione, ante multos 
annos ediderat; proinde danda opera fuit, ut ne 
hanc quidem partem operum ejus, ὡς οὐχ ἐλάχι- 
στον μέρος τῶν ἱερῶν, editio Gallica prz:etermitteret. 
Cum igitur. diligenter per omnes Europe biblio- 
thecas ea metra xeípgevx conquisita essent, nus- 
quam reperiri potuerunt iUi codices ex quibus illa 
quondam Lewenclaius exseripserat, et Latine ver- 
terat. Verum Roma tandem nobis missa sunt (ut τὸ 
ζητούμενον ἁλωτόν fieret). illustrissimi card. Maffei 
Barberini studio, cura et impensa, Vaticanis e li- 
bris, aliisque Bibliothecis Romanis exscripta : 


D deinde alterum eorumdem ἀπόγραφον ab humanis- 


simo doctissimoque viro Davide Hoeschelio missum 
accepimus ; quod a Jud»o Francofurti feliciter 
pretio redemptum fuerat. Interim. tamen dum se- 
cundi tomi editionem he perquisitio moratur, 
ecce tibi novum ex Anglia monitorem, qui ut in 
alio opere curiosus, ἀλλοτριοεπίσχοπος, lant» di- 
lationis impatiens, duas orationes στηλιτευτιχάς 
contra Julianum, cum scholio Grieco. edere voluit, 
οἱ notas altexuit, quibus varias lectiones com-. 
plexus est variis e libris collectas, simulque typo- 
graphicos errores, σφάλματα, nsvos, editionis Pa- 
risiensis observavit οἱ indicavit. Fuerunt quippe 
olim ah Anglis amanuensibus eruditissimi viri 


Henrici Savilii lustrati codd. manuscripti; et. ile 


505 


FED. MORELLI PROOEMIA, 


266 


ipse Dillii manu emendatus, qui nunc est penes A ἀνάγοις. Nonnunquaimn. vero, quia multa exseripserat 


clarissimum senatorem Parisiensem Paulum. Peta- 
vium : perinde ac si de nostri alterius tomi. edi- 
lione spem. omnem deposuissent, non tulerunt. tan- 
Lam correctionum segetem sibi δεινοπαθοῦσι perire; 
quasi in iis fortunz Griecie consisterent. Inventus 
tandem est χοινὸς Ἑρμῆς, Richardus Montacutius, 
qui suum illis obsequium deferret, et laureolam in 
mustaceo qu:ierens dieteriis ac lepidis salibus illo- 
rum observationes condiret, quibus editionem Pa- 
risiensem exagitaret : ac. pauculis mensibus nolas 
nostras antevertit. Verum accidit ut dum nimis zo62- 
ρῶς, προπετῶς, el iracunde in nos fertur, homi- 
nem quoque se fuisse proderet, ut errare posset; 
tdeoque cxmco praeceps impetu rueret, ut in. illos 
ipsos quos nobis objiciebat errores. incurreret, 
Exempli gratia : exeiderat operis nostris error pag. 
549, ὦ οὗτος, spiritu denso nimirum pro leni : ergo 
legendum monet Monlaeutius eodem plane modo, 
non ὦ οὗτος, ul ralio recta postulat : p. 550, αἵ- 
povzsc, cum spiritu item aspero. Sipenumero 
etiam veteres errores Aldin: aut Dasiliensis edi- 
tionis a Billio pr:etermissos novis erroribus corri- 
git; ut cum pag. 542, ἔθνους τε πλήρεις, emendat, 
ἔθνους τε πλήρης quasi πλήρης, cura voce seq. 
λέθητας possit congruere. Pag. 570, λογισθέν, legit 
pro ζηλωθέν. Pag. 594, νιχήσαντος, corrigit xtv- 
σαύτες, prO χινήσαντος, alque absurditatem sanare 
vult absurditate. Pag. 579, ὡς οὖν νεχρῶν, pro ὡς 
οὐ pag. 946, legi vult τῷ Ἰωνᾷ, prorsus inepte; 
quis enim sensus esset, ἔπασχε τῷ ovx. Etiam 
τὰ τῆς γραμματιχῆς ignorare se ostendit, cum pag. 
751, emendat ἐδύνατο, quasi mendosuin esset τὸ 
ἠδύνατο, duplici augmento, per Atticismum. Τίς 
ἐμφράξει: τούτῳ τὸ στόμα ; Emendationes porro et 
varias lectiones ex lib. Dillii. falso perperamque 
profert: ut. pag. 597, ἐπανάγοις legi asserit, ubi 
Scriptum est διεξάγοις - atqui illa correctio Dil- 
liana, ἐπανάγοις est. referenda ad lin. d. c. 2, ubi 
legebatur in Dasil. ἀπάγοις, et correxit Dillius. &z- 


n 


ex scholiis Grxcorum BDillius, et in libri sui mar- 
gine adjunxerat, eo factum est, ut non modo cor- 
rigere, sed etiam augere se posse Gregorii libros 
autumarit Montacutius, ae ejusmodi glossemata in 
textum inseruerit, ut. ostendimus in pag. 152; et 
contra ex genuino textu quaedam temere expunxit, 
tanquam glossemata, qu:e plane sunt necessaria, ὧν 
ἄνευ οὐ τὸ εὖ, ceu liquet ex notis in pag. 212. Fa- 
tetur. sepe quamplurimos Llypographi:e errores ex 
collatione cum Billii Latino textu. corrigi posse : 
allamen nolandis λεπτομερέστατα ex accentuum 
ae spirituum, | incisorumque omissione seu παρ- 
οράσπει paginas impendit totas; cum ipsius interim 
not Auske stabulo similes, ita. mendis scateant, 
ut vix una sit, in qua decem vel duodecim pue- 
riles lapsus non occurrant. Sexcenta possemus loca 
proferre falso ex Gabrielio, Dillioque et Regiis co- 
dicibus prolata, vel etiam ex Basiliensi editione, 
qua nusquam in illis possunt inveniri, denique ἄλλων 
iazphg αὑτὸς ἔλχε σι βρύων. Jam calumnias ejus quis 
enumeret? eum ea quie fuerant a Billio deleta finxit 
a nobis erosa, uL pag. 359, p. 212, Τίς ἐχχόψει 
χέντρον τῆσδε διαβολῆς ; 

Hoc duntaxat agit, ut nostram hanc Parisien- 
sem editionem falso tanquam mendosam accuset : 
tametsi nibil tale in ea. reperiatur, quale ipse som- 
niat : « Nec mente innocens,» ut D. Ambrosius scri- 
bit, «et manu feralis.» Interim cymba nestra χύμασι 
συχοφαντιχοῖς agitata fluctuat, Sed hzc sigillatim, 
lector :equissime , ex nolarum nostrarum lectione 
penitus. cognosces, Unum illad addam, cum ille 
nebis Epicteti lucernam exprobret, jure nos posse 
Diogenis potius lucernam assumere, ut hominem 
in ejus scriptis quarramus : nihil enim in his hu- 
manitatis, nihil ἐπιειχείας occurrit; cum vel Je- 
vissima σφάλματα, tanquam monstra quzdam ob- 
Siupescendo detestetur, et ex musca gignat ele- 
pliantum. 


τὸ 


EJUSDEM FED. MORELLI 
PHALEUCIT. 


Paulum Christigeni gregis supremum 
Pastorem in cathedra Petri sedentein, 
Ingens Gregorius, decus Pelasgum, 
Antistes pius ille Nazianzi , 


Romam Parisiis petens relictis, 


Et Graio decoratus et Latino 

Cultu letus adit, salutat, orat 

Ut Roma incolumi stet ipse utraque, 
Casta ut scripta legantur orbe toto 


$31 


MONTACUTIDI PiUEFATIO, 


508 


REVERENDISSIMO IN CHRISTO PATRI AC DOMINO, DOMINO RICHARDO, CANTUARIENSI ARCHIEPISCOPO, 
TOTIUS ANGLLE PRIMATI ET METROPOLITANO. 


(Ex Edit. Montacut, Etonz 1610 ) 


Antiquorum Ecclesi& Patrum scripta (quod tu 
minime ignoras, reverendissimePater) multum in- 
tererit rei Christianze, quam emendatissima circum- 
ferri. Nam, et οἱ ἐξ ἐναντίας Patres crepant, ut 
juratos in eausam suam testes, et ad. Patres, ut ad 
supremum tribunal, semper iu omni quistione | so- 
lent provocare : et nos libenter in controversis do- 
gmatibus, eos facile admittimus diribitores. Nam 
sunt religionis Christian: proceres, doctrin:e re- 
velat: promi-condi, quam ab apostolis derivatam, 
perpetua praxi confirmatam ad nostra usque tem- 
pora transmiserunt. Quocirca, rem ipsis gloriosam, 
Deo procurant perplacentem, reipublice utilem et 
communi caus, qui in evolvendis Patrum scriptis, 
atque illis emaculandis, et nune et olim desudarunt. 
Quo quidem in genere prima laus debetur illustris- 
simo et doctissimo D. Savilio, qui summa fide et 
diligentia, labore etiam iudefesso , Chrysostomi 
scripta, quotquot haberi possunt Grace, innumeris 
in locis correxit, supplevit, elucidavit. Contidenter 
dico, reverendissime Domine, post inventam typo- 
graphiam, nemo veterum aut recentium scriptorum, 
(anta fide et religione , tam emaculate, in manus 
kominum prodiit, quam prodibit apud nos ὁ χρυσοῤ- 
ὁήμων. Interim vero, dum urgetur opus , quod ad 
tertium jam processit tomum , xa* σὺν Θεῷ εἰπεῖν, 
ad septimum procedel aut octavum, przeludit illi 
Nazianzenus, mellitissimo scriptori orator vehe- 
mens, οἱ Gr:corum Patrum. μεγαλοφωνότατος. Sic 
enim 'solent οἱ ἑστιάτορες,, convivas bellariis invi- 
tare, dum lautiores epulie apparantur. Przeludit qui- 
dem, nec injuria : fuerat in. episcopatu antecessor 
qui est ad vulgus anteambulo, Nec id ferendum 
videri possit , ut e duobus episcopis Constantino- 
politanis, aller ornatus sie et excultus abeat, alter 


5 


Ain squalore despectus jaceat. Anno ediderunt Na- 
zianzenum Parisienses Latino-Griecum , sed nec 
integrum , et plurimis mendis per sunimam negzli- 
gentiam deformatum, Actum, quod dicitur, nolui- 
mius agere, at castigationes valde necessarias, ex 
multis membranis collectas in omnes orationes 
edimus et epistolas, quibus Augi:e stabulum purgza- 
vimus, et Gregorio nitorem restituimus, Pizeter- 
missa nonnulla supplevimüus , adhuc publice non 
visa : et illas in Julianum invectivas, inter omnes 
orationes χορυφαιοτάτας, qua a Nonno, qua a scbo- 
liaste vetere et erudito ornatiores, qua a mendis 
innumeris correctiores multo quam ante fuerant , 
emittimus. Hoe quidquid est opellie, reverendissime 
Pater, sub tuo nomine, sub tuis auspiciis in. lucem 

D prodit. Nam si. quid in hoe genere elaborauur, vi- 

deris tibi jure vindicare, cui nos, qui sumus ἑερατι- 

χοῦ βήματος (cum ipso loquor Nazianzeno) nos et 
nosira comprobare χατὰ μεγάλην ἐντολήν obligamur. 

Deinde, videbatur consentaneum ut ad arcliiprzesulem 

festinet archiepiscopus, Gregorius, dicam libere, ail 

Gregorium, Quodsi et locum in illo tuo φροντιστηρίῳ, 

instructissima quam adornas bibliotheca, Nazianze- 

nus hie noster sortiatur, necillurn pudebit ab homine 
10vo transiisse, nec hunc in posterum p«nitebit se 
suosque labores in hac parte Ecclesi: consecrare. 

Quod superest, ὁ μέγας μητροπολίτης, el magnus 

totius orbis patriareha, unigenitus Dei Jesus Cliri- 

stus vestram , Reverendissime , paternitatem , diu- 
tissime Ecclesi:€ , et bonis omnibus conservel et 
iueatur. 


- 
Reverendissim: Vestra:e. Paternitati 
humiliter deditissimu 


Iucmanpus MoNTAGU. 


———————— 


AD LECTOREM. 


(Ex Edit. Montacutii Eton: 1610. ) 


lnvectivas hasce duas orationes, τὴν τοῦ Ἰουλια- 
νοῦ πολιτείαν στηλιτενούσας , libi, mi lector, se- 
junctim. Grzece, cum scholiis Grecis, et nonnullis 
ejusdem Gregorii &vzx5ózot; exhibemus. Nam cum 
Nazianzeni opera revocari sub prelo correctiora, et 
studiosis conduceret et auctori, quod et illa editio 
Basileensis depravatissime prodiisset , atque etiam 
distractis exemplaribus apud officinas non prostaret 


D amplius: D.;Savilius, ὁ πάνυ, ut est de litteris 
optime meritus, de editione cceperat cogitare. Lt 
quidem post Chrysostomum τὸν πολυγραφώτατον, 
quem magnis impensis per omnes bibliothecas per- 
quisitum, ad tertium jam tomum subjecit prelo, ad 
hane provinciam exornandam undiquaque accive- 
rat adjumenta : sed intervenit h.ec. cogitanti editio 
nupera Latino-Grzca, a Parisiensibus typographis 


509 


GILUZRTI GENEBRARDI EPIST. DEDICAT. ὧν 


specioso frontispicio lemniscata ; qui nihil minus A bus Dillius , ad sui libri marginem adnetaverat, ex 


prostant. quam pollicentur. Habebant fortasse, ha- 
bere sane poterant, MBegios, Megineos, Petavii 
libros , Syrleti , Thuani , Vaquerii codices ; sed , ut 
ile Epicteti lucernam , ad ostentationem non ad 
usum, quippe qui magis deformarunt Gregorium, 
quam fuerat in editione prima. Hinc tibi, mi lector, 
intercisum, de edendo Gregorio, consilium prius, ne 
tamen possis carere penitus quibus nequit carere 
Nazianzenus, visum est clarissimo illi viro, liec 
quie nune damus communicare; qui, quo me solet 
amore prosequi, ad hanc vicariam ipsi locandam 
operam imparem oneri, et imparatum protraxit. 
Quocirea ut scias quid prastitum sit a nobis in hae 
istorum ἀποσπασματίων £xóósct, textum Nazianzeni 
Gricum , eum variis collatum manuscriptis, quam 
possumus emendatissimum exhibemus , scholia ad- 
junxinus non inutilia, de cod. descripta perve- 
tusto. collegii beate Marie Magdalene in Acad. 
Oxon. Nonnum huie scholiast:e quem adjunximus , 
τὸν ἐξηγητὴν, xai τῶν ἱστοριῶν συναγωγέα suppe- 
ditavit Ciesarea Viennensis bibliotheca, ex scriptore 
diligentissimo Samuele Slado, Aberrant interdum 
uterque, fateor, alicubi sunt manifeste corrupti, sed 
de iis solliciti noluimus esse, tantum contenti τὰ 
ἀπόγραφα lideliter ubique expressisse, e:etera eru- 
dito leetori permittimus. De epistolis et oratione 
ἀνεχδότοις, el de testamento correctius edito, in 
loeo diximus ad notas. Jam vero quas damus casti- 
gstiones in orat, epist. et ipsius Vitam , de variis 


συνηρανίσα uev manuscript. quas per litteras initiales C 


in singulis pag. desigznamus ;. Ai. notat cod. Neginie 
matris Mediceum e bibliotheca illa zzg:6ozzo. P. 
varietatem lectionum , quas olim doctissimus Jaco- 


Italicis et Gallicis exemplaribus, qui liber nune est 
Pauli Petavii senatoris Parisiensis. Syrl. optime 
note M. S. a 6G. Syrleto cardinale apud. Petavium 
in libro Billit, Tr. denotat cod. satis vetustum col- 
legii Sancte Trinitatis in Oxon. Acalemia , quem 
ad librum, ipse D, Savilius, xvi illas orationes 
exegeral, in quas seripsit. Nicetas Commentator. 
Porro vir doctissimus Richardus Thomson , et Au- 
gustinus. Lindsel amicissimus, suas hue symbolas 
contulerunt. Hic enim castigationes Julii Gabrielii, 
ad omnes ep. et orat, e Vaticanis membranis ad me 
misit, editas illas apud Plantinum , sed Parisieusi- 
bus non visas : atque is est liber queni vocamus 
G; ille autem suum cod. communicavit, euim seri- 


B ptis collatum in Italia : atque is est quem per. T4. 


intelligimus. Ox. notat membranas Magdalenenses, 
xxxi Orat. et scholia perpetua continentes. Pal, 
illum Palatin:e. bibliothec:e cod. quem vir eruditus 
P. Felekinannus citat. ad illam Gregorii zig ᾿Αθανά- 
στον. Das. est editio Dasileensis : Dill. interpres 
Jacobus Billius : El. interpres Elias Creteusis. Sc/i. 
notat. schedas ab Andrea Schotto : et Bod. codicem, 
sane meimorabilem , bibliothec:ze Dodleianze Oxon.; 
nam et omnes Nazianzeni epistolas habet, prius 
editas, et quas primi damus : et preterea Dasilii 
aliquot. decadas, omnes adhue ἀνεχδότους,, quas 
hinc descriptas habemus nos. Has autem lectiones 
et castigationes coacinnavi ad Parisiensem editionem, 
illius methodum in orationibus , orationum paginis, 
paginarum numeris sic secutus, ut utrosque libros 
comparanti non sit difficile, xxzX πόδα sequi. Tu 
autem his, lector , utere, fruere ad tuam utilitatein 
comparatis, Vale. 


——————————————————— 


GREGORIO XIII PONTIFICI MAXIMO TOTIUSQUE ECCLESLE PATRI SANCTISSIMO, | 
, GILBERTUS GENEBRARDUS ET JOANNES 
CHATARDUS, T. DD. 


E» Edit, Nivel. 1585, Morel. 1009 et. 1650.) 


Multis gravibusque causis adducti sumus, san- D ostendunt, ut sancti. monumenta undique tuis in- 


ctissime Pontifex, ut in Luo sanctissimo nomine 
hane novam, plenam, perfeetam D. Gregorii Na- 
zianzeni conversionem apparere faceremus. Pri- 
mum lLzwe perpetua fuit et. constans doclissimi eb 
nobilissimi interpretis Dillii voluntas, cujus su- 
premis volis minime parentare nefas esse duximus, 
praesertim cum neque :equiorem sux eruditionis 
patronum, neque polentiorem suorum laborum 
propugnatorem, neque vehementiorem sui Nazian- 
zeni cultorem, neque similiorem su: virtuti anti- 
stitem nancisci posset. Deinde quoniam te mirilice 
recreal ac. reficit hujus Gregorii nomen, ut Rom:e 
Gregorianum sacellum a. te. augustissime et muni- 
ficentissime excitatum declarat, ut sanctissima pul- 
vinaria buic divo splendidissime a te consecrata 


gentibus sumptibus conquisita testantur ; quidquid 
reliquiarum. ejus adipisci potuimus, in tuum sa- 
crum :erarium ipsi eliam comporlamus, ac apud 
le, lanquam fidissimum custodem, religiose depo- 
nimus. Godofredus Dillius Jacobi interpretis frater, 
sancti Vincentii Laudunensis abbas, a nobis expe- 
lib: exteri ejus consanguinei non modo generis 
Stemmate et. pracipuis regni honoribus insignes, 
verum etiam catholica professione, tota Gallia con- 
Sspicui, hanc sui vulneris e lanti propinqui obitu 
accepti levationem et solatium esse interpretantur, 
si se apostolica benedictione perfusos, si sui san- 
guinis. exuvias ab apostolico throno, cujus sunt 
studiosissimi, bene habitas, si sui Dillii pientissimi 
ac doctissimi caenobiarchie recordationein aliquauti 


γ» πὶ 
911 


GILBERTI GENEDRARDI EPIST. DEDICAT. 


312 


12etam ἃ doctissimo. doctissimorumque amantissimo ἃ Quid Trinitarios, Deitas, Tredeitas, (tot enim pro- 


pontifiee intellexerint. 
Accipe communibus omnium nostrum 
optatis Billii Gregorium, imo vero tuum, qui eum 


igiiur 


Qum magnificis sibus, tam augustis honoribus, 
tam pretiosis donariis prosequeris : quorum etiam 
causa addidimus, consilio venerabilis Sanctitatis 
Vestre nuntii Joannis Castelli Ariminensis epi- 
scopi, Gregorianum Laurentii Frizolii sacellum , 
ut posteri illius. dedicationem tibi omnino fuisse 
debitam norint, ad eujus perpetuandam exornaun- 
damque venerationem  10t. tantaque. insumpsisti , 
et eum Lot seminariis toto orbe Christiano sum- 
ptuosissime excilatis, cum tot lamque variarum 
luguarum typis Rom: eusis theologiam ab ipso 
1aditam tabulis sisnisque instruxisti. Gratulaberis, 
sab scimus, interpreti, qui eo praesertim tempore 
auctoris elezantissimam editionem fidelissimamque 
orbi Latino exhibuit, quo erat utilissima ae prope 
necessaria. Isto videlicet, quo Calviniana pestis 
lotum terrarum nostrarum orbem depasei conata, 
euneta illa monstra, quie theologus olim. labore 
plusquam Hereuleo. domuerat, et in. orcum trans- 
iniserat, ex inferorum antro eduxit. Profudit enim 
nobis Valleum et ejusmodi atheos, quibus omnis 
veligio. est fabula. Peperit Natalem Jornetum luli- 
magistellum hoc anno. Metis in vineula conjectum, 
el fortassis suorum commilitonum ope evasurum , 
qui libram contra. patriarclras, prophetas, apostolos 


condidit, eosque ut imposteros ae falsaruim reli- C 


sionum auctores priconesque traducit. Genuit De- 
Nestoriane duas hypostaticas 
Christo constituentem : Langum, Eutychis ritu, 
«arnem Christi vere et. essentialiter deificatam as- 
serentem : Brochardum Manichza musica Calvi- 
uistarum. furores demulcentem. Protulit. scholaui 
Genevensem Ariane et. Macedoniane sanctissimam 


zam uniones iu 


saluberrimamque preeatiunculam, « Sancta Trinitas 
unus Deus, miserere nostri, » damnantem, ut incou- 
sulte a Patribus dictam, ut periculosam, ut barba- 
ram, ut impropriam. 

Quis 
mando credet: cui deinceps ad istam impie fandi 


posterorum tantam copiam iu blasphe- 
licentiam non horrebunt pili? Proereavit Calvinia- 
nus vomicas, hane enuntiationem ἃ Patribus Ni- 
ezuis contra inferorum portas duleissime persona- 
iam, « Deum de Deo, lumen de lumine, Deum ve- 
rum de Deo vero, » ut duram, ut impropriam, ut 
luduxit per Le- 
manicam colluviem, novam person sive hyposta- 


inaxime periculosam abhorrentes. 


seos definitionem, qua non jam persona divina 
subsistat per se, sed per essentiam el in essentia; 
non jam per sese cohxreat, sed de communi qua- 
dam substantia pendeat, eique more accidentium 
inlcreat. Quid addam Autotheanos temere pro- 
nuntiantes Filium et Spiritum sanctum nihil sub- 
stonti:: a Patre conseculo3, sed a se deos esse? 


3? | Corziv, 91. 


digiosa vocabula propter prodigiosam impietatem 
sunt sortiti) quibus tres dii exsistunt, nunc zequi et 
pares, nunc in:zquales et impares? Quid Antitrini- 
larios his contraria sentientes, atque ita unum 
Deum conflantes, ut inter istos et Sabellium vix 
quidquam diseriminis pereipiatur? Quid Valentinum, 
Paulum Aleiatum, Blandratum, Mahometanum bel- 
luam jn suam communionem recipientes ac my- 
steria. divinissim:e fidei e diabolico Alcorano dedu- 
centes, atque Aleoranum, Evangelium et propheti- 
cam Seripturam, tanquam. tria θεόπνευστα portene 
tosissime jungentes? Quid reliqua humani generis, 
nedum Christiani, dedecora, quie theologi: omnis 
sensum pene ex hominum couscientiis exstirparunt. 
Nam non jam inter ipsos de rebus ad Deum perti- 
nentibus impure quieritur, verum de Deo -ipso 
summo rerum parente sceleratissima ardet lis 
atque contentio, " 
Quibus omnibus cum vel unus efficacissime et 
fortissime occurrat. theologus, suscepti a Dillio la 
bores ad illum nobis contra istas furias pugnaturis 
lide ae pure exhibendum, apud te potissimum, cui 
provineia divinitus commissa est videndi, ne quid 
detrimenti religio eapiat, inibunt, opinamur, gra- 
tiam quam maximam. Accedit ad istos labefactandos 
et universa Ecclesia penitus exturbandos, nullum 
videri remedium prasentius, quam ut. cognominem 
hunc tuum patriarcham ;inuleris, ae quo pacto 
se ille adversus sui temporis sectarios gessit, eo- 
dem adversum istos enitare. Verbo Dei illos re- 
pulit, litteras coluit et promovit, eas precipue, 
quibus istorum audaeia et temeritas frangitur. Eu- 
lalium et alios probos doctosque episcopos consti- 
luit, qui verbo, exemplo, scriptis istorum blasphe- 
miis, improbitati, imperiti:e resisterent. Basilium 
magnum magna contentione juvit ad Ciesarienseim 
archiepiscopatum. consequendum, ut in. Cappadocia 
serpens Pieumatomachorum et. amentium Apolli- 
naristarum cancer restingueretur. Theodosii Chri- 
süianissimi imperatoris opem imploravit ad retuu- 
dendam Arianorum, Macedonianorum, Apollinario- 
rum impudentiam, qui verbo Dei se persuadendus 
non proibebant, Olympium, Sophronium, Asterium, 


D Victorem, Modarium , Eutropium, Amphilochium, 


Julianum, Candianum , principes prifectosque ad 
 perdendos istos, ac ea quie sunt pacis ecclesiastice 
prasstanda impulit. Pacem fovit inter. principes et 
pastores eatholieos, ut Christiana acies contra im- 
pios esset firmior. Gladium spiritus et ferri mi- 
scuji, atque cum Apostolo modo in virga venit, 
modo in charitate et. spiritu. mansuetudinis ὅδ, ut 
Ecclesiam hieresibus corruptam sux puritati resti- 
tueret. Charitatem coluit cum omnibus, sui. etiam 
nominis et throni dispendio. Projicite me, inquit, 
in mare, si propter me orla. est tempestas : inde- 
que, et quidenr Ciesare. aliisque. piis gementihna- 


$15 


GILBERTI GENEBRARDI EPIST. DEDICAT. 


014 


Nectario, summo ac ditissimo patriarchatu, nempe A tenet partes, Nam interpretem, dum viveret, non 


Coustantinopolitano, post apostolicum | amplissimo 
cessit, ne vel minimum sclismatis inter episcopos 
cerneret, 

Caetera. seriptorum ejus lectio copiosissime doce- 
bit, qui eo futura est gratior ae probatior, quo me- 
liorem naeta est interpretem : nempe eum, in quo 
tantum videtur eloquenti::, ut per alium Gregorius 
tuus eloquentius Latine dicere vix possit; tantum 
doctrinz, ut per alium doctius et eruditius repsa- 
sentari vix queat; tantum sanctitalis ac virtutis, ut 
Spiritum sanctum sui organi sensa libenter ei in- 
Spirasse consentaneum sil; lantum. diligentie et 
studii, ut ipse neque vite, ad volvendos libros suo 
instituto commodos, neque fortunis ad parandos in- 
dulserit. Et sane, ut prima editione reete ab ipso 
est annotatum, eum qui in hoe auctore transferendo, 
specimen sui praobere vult, multis inagnisque pr:e- 
sidiis instructum esse oportet, In eo enim verborum 
argui: undecunque captat:ie, ubique pene eruces 
ligunt interpreti. Prolix:e periodi , ut Grieeie locu- 
tioni ob connectendi facilitatem non parum gratie 
atque ornamenti afferunt, ita ad Latinas aures non 
sine animi swspensione et fastidio transfunduntur. 
Brevissim:e allusiones crebris locis sparse non modo 
plurimze leetiouis, verum etiam felicissinie memerize 
interpretem exigunt, quibus vel ignoratis vel negle- 
cum decursis, necesse sit peregrinari , velutque in 
alieno solo versari, ac quemadmodum habet Job, 
ἄλλοις νήχεσῇα: λόγοις. Peculiaris quzedam phrasis, 


et quidem Polemonica Hieronymo, Isocratica Suidae, ἃ 


disertissima omnibus Grzece scientibus, inprimisque 
erudita vel perspicacissimos oculos sepius perstrin- 
git, ut nisi summa cura animadversioque adhibea- 
tur, vera scriploris mens, in levem quamdam et 
juanem umbrain, ut ἃ} Ixione adamata Juno in nu- 
bem migret. Ut enim Dzedali statuas, nisi firinissi- 
mis vinculis astringerentur, fugam corripere solitas 
retulit Plato, ita genuina hujus sententia, nisi ar- 
ctissima attentione et diligeutia vincialur, vertenti 
quasi de manibus elabitur. 

Difficultatem auxit Griscus codex impressus, qui 
cum unicus suppetat, tot tantique momenti mendis 
scatet, ut ad hoe Augii stabulum repurganduii non 
uno llercule opus fuerit. Nulla prope pagiua gravis- 
simis vulueribus vacat, quibus sanandis aliter suc- 


curri non potuit, quam vel nanciscendo M-€— o 


Nicetze, Pselli, Nonni, Eli: Cretensis commentari 

hactenus in tenebris abditos, vel evocando codices 
castigatiores manuseriptos, id est, Regios, a rege 
Christianissimo exquisitos ; Regineos, a regina matre 
impeltralos ; ltalieos, ab aliquot illustrissimis cardi- 
nalibus et aliis summis viris sponte oblatos. Inter 
quos illustrissimus ille cardinalis Sirletus. primas 


modo amicissime coluit, verum etiam consilio, sen- 
tentia, recondita sua eruditione, omni denique qua 
potuit re ac studio juvit, missis etiam ex Urbe exer 
plaribus Gracis penes nos adhuc depositis, quibus 
vel corrupti loci emendarentur, vel obscuri illumi- 
narentur, vel opus ipsum noverum commentario- 
rum, orationum , epistolarura, carminum nunquani 
antea editorum accessione valde locupletaretur. Ex 
quibus omnibus cum suum jam unum probe colla- 
tum et castigatissimum effectum absolverit, optime 
nerereris, Pater sanctissime, de re Christiana, at- 
que adeo de ipso Gregorio, quem pie colis et ad pie 
colendum omnes excitas, si eum de integro ex ipsius 
cnendato codice excudi imperares, ae illum typis 
tuis elegantissimis, quibus concilium Florentinum 
ct pleraque alia emittenda curasti, traderes. Alioqui 
nostri typographi torpent, nee Graecas primae nota 
editiones facile suscipiunt, sive quod privatim minut 
tantis sumptibus sulliciant, sive quod lucrum e La 
linis et vernaculis presens publiez utilitati antepo- 
naut. Graecorum. eun venditionem lentiorem esse 
causantur, haud dubie propter bella et lizereses, quo 
rum causa lingu: et solidiores discipline ubique 

nisi ἃ te foveantur, languere incipiunt; ut taceamu: 
avaritiam, qux non sinit homines his litterisincum 

lere, quie opes neque magnas, neque faciles conci 
li»nt. Tibi erit masimo ornamento, tibi cedet immor- 
tali gleri:, si eas conserves, ac, ut cepisti, eruditos 
libros suis primis linguis characteribusque restituas, 
atque ad. posteros transmittas. 

IIlabes domesticum exemplum Nicolai quinti nun- 
quam satis celebrati pontifieis , cujus opibus , larg: 
lionibus, potentia, auctoritate Grzeceze littere, quie 
in Halia atque adeo universo Latino orbe septin 
geulis prope annis occiderant, spiritum et sangui- 
nem resumpserunt; llebraicz tanti fact:e sunt, u! 
quinque aureorum millia Evangelium D. Motthzi 
Hebraicum ad ipsu: deferenti sint promissa. In quo 
se vere catholieze Ecelesi:e antistitem prestitit. Ec- 
clesia enim proprie catholica dicitur ab universitate 
gentium, quas ipsa suo gremio complectitur, el cum 
quibus per linguas, przssertim eruditas, grammati- 
cas, titulo erueis Dominicae consecratas longe late- 
que communicat et loquitur : non ut Judaica , qux 
uno fere populo circumseribebatur, vel hiretica, 
qu:e angustis paucarum gentium finibus concluditur. 
Verum, rie videamur de tua in eas propensione du- 
bitare, ad institutum revertimus, teque obsecramus, 
ut memoria tam prxstantis interpretis faveas, ac 
nos, qui ejus monumenta a labe vindicamus, et ac 
tuos postes , fratrum ipsius nobilissimorum et re*i 
giosissimorum jussu , alfigimus , apostolica benedi- 


ctione proseguare. Lutetie Kalesdis Julii an. 1582. 


ELOGIUM JACODI BILLII. 


ἔν 
ot 


£LOGIUM REVERENDI PATRIS D. JACOBI BILLII PRUNJEI, ABDATIS SANCTI MiCHAELIS 
IN EREMO PIENTISSIMI ET ERUDITISSIMI CUM TUMULO., 


Joanne Chatardo, priore Tossiniaco, auctore. 


Ad nobiles de[uncti propinquos et amicos. 


LECTORI. 
(Ex Elit. Nivel. 1585, tom. Il, pag. 1548 et seq.) 


ΟΡΕΒῈ pretium me facturum putavi, si hic insereretur Elogium istud, quale editum est in ipsius Dillii 
morte, quam obiit dum hoc Gregorianum opus pro secunda editione typis mandaret , exornaret et ampli- 
ficaret; ut hine paucis ac velut compendio quodam vit: mortisque ipsius (nam ex ejus variis doctissimis 
et piissimis scriptis plura nosse poteris ) intelligeres, quis, qualisve et quantus fuerit fidus ille D. Gregorii 
interpres. Cujus non modo doctrinze, sed et morum vitzeque sanctissime verus discipulus ac imitator fuit : 
haud dubium quin et qui similem vitam in terris egerunt, et totam per Dei Ecclesiam profuderunt, in coelis 
quoque simul fruantur ejus gloria, quem ad extremum vitz? spiritum sincere coluerunt, et cujus ampla 
talenta tam diligenter et alacriter, tam pie et sancte atque feliciter impenderunt ac multiplicarunt. Vale || 
et fruere. 


POSTERITATI. 


JACOBO BILLIO PRUN/E, NOBILISSIMA ET CLARISSIMA BILLIORUM FAMILTA ORTO, 
ABBATI SANCTI MICHAELIS IN EREMO PIENTISS. SACREJE ET POLITIORIS LITERATUR /E 
CALLENTIS S. LINGUARUM HEBRAICE, GRJEC.E, ET LATINAE PERITISS. SANCTORUM GRJE- 
CORUM PATRUM INTERPRETI FIDISS. CATHOLICA FIDEI PROPUGNATORI ACERR. 
PAUPERUM PATRI CHARISS. IN CUNCTIS RELIGIONIS ET PIETATIS OPERIBUS EXERCI- 
TATISS. OMNI DENIQUE VIRTUTUM GENERE CUMULATISS. MULTIS LIBRIS GRJECIS, LA- 
TINIS, ET GALLICIS SUMMA PIETATE ET DOCTRINA REFERTIS, PROSAQUE ET METRO 
EDITIS CELEBERR. JOANNES CHATARDUS MULTAS OB CAUSAS M(ERENS POSUIT. 


Librorum quos scripsit Elenchus. 


CorLEcTIONES consolationum, et salutaria fidelis A — D. »oannis Damasceni opera multo quam an- 


animx documenta, ex volumine D. Augustini in 
Psalmos excerpta, Gallice conscripta. 

De secundo Domini adventu libri sex, Gallicis 
versibus editi, cum tractatu D. Basilii De Dei ju- 
dicio. 

D. Gregorii Nazianzeni tetrasticha, cum brevi et 
familiari expositione Gallica. 

Anthologizx saerz ex probatissimis utciusque lin- 
gu: Patribus collecte, atque octastichis compre- 
hensz, ac brevi commentario illusiratxe libri duo, 
adjectis ad calcem aliquot octastichis Graecis. 

Quos duos libros aliis duobus odis Gallicis spiri- 
ritualibus summa ingenii dexteritate reddidit :,ad- 
;ectis etiam Gallicis commentariis ex solis fere anti- 


tehac auctiora, magnaaue ex parte nunc de integro 
conversa. 

Ex D. Joanne Chrysostomo translata multa, ejus- 
que variis scriptis inserta, ut explanatio in psal. L, 
desumpta ex bibliotheca illustriss. Catharin:e Medi- 
cec regine Matris. De poenitentia commentarius. 
ltem, explicatio psal. rr, et enarratio in psal. C, 
et seplem sequentes, et in psal. cxvr οἱ prooa- 
mium. Liber epistolarum e bibliotheca Cujacii ju- 
risconsulti. Nova denique interpretatio narrationis 
ipsius Chrysostomi in II Pauli Epistolam ad Corin- 


Lhios. 


D. Gregorii Nazianzeni cognomento "Theologi 


opera omnia, quie quidem exstant, nova translatio- 


quis theologis collectis, eum aliquot aliis poeticis B ne donata; una cum doctissimis Nicete Serronii 


tractatibus ejusdem argumenti. 

D. Gregorii Nazianzeni cognomento Theologi 
opuscula quxdam nunc primum in lucem edita, 
aliaque item versibus reddita, magnaque ex parte 
Cypri Dadrybrensis commentariis illustrata. 

Locutionum Graxcarum in communes locos per 
2lphabeti ordinem digestarum volumen, 


commentariis in sexdecim panegyricas orationes ; 
Eli: Cretensis in aliquot alias ; Pselli in secundam 
orationem De Paschate; Nonni De historiis et fabu- 
lis que in invectivis adversus Julianum Apostatam 
reperiuntur, adjectis etiam ubique brevibus sclio- 
liis. 

Multa alia reliquit opera eadem pietate οἱ erudi- 


211 


ELOGIUM JACODI. DILLIL. 


94 


ὃ 


tione, qua veiut. posthumi liberi, Deo auspice, mas A piditas Latinitate hune donandi, ct ab innumeris, 


gno Cliristiang reipublieze commodo brevi prodibunt. 
Ex his vero omnibus qualis, quantusve fuerit , sive 
eximiam ejus doctrinam, et multiplicem rerum et 
linguarum coguitionem, Tullianamque eloquentiam, 
sive singularem ejus pietatem , vitzeque et. norum 
integritatem , sive quidquid aliud oratores, poetze, 
historici, philosophi ac theologi desiderare et com- 
mendare solent, spectemus , facile perspici potest. 
Ipsi quippe muti magistri (qualis enim vir, talis 
oratio) quos condidit et ad posteros transmisit, de 
his loquuntur fusius et elegantius veriusque. testifi- 
cantur, quam ullus quamlibet facundus orator pos- 
sit: ilà uL supervacaneum putari de his longio- 
rem texere narrationem, Quis vero fuerit , et quis 
vite ejus cursus, quosve progressus fecerit, si quis 
scire desideret , ex hac narratiuncula paucis iniel- 
liget. 

Anno 1555, nobilissimis et clarissimis parenti- 
bus Ludovico Billio et Maria DBrichantza. Guisie 
natus est, quo tempore generosissimus ipsius pater 
Ludovicus DBillius Corvillieus (sic enim a. paterno 
el insigni pago Corvillo, ut postea a nobili sua 
Prunxa domo et vico ad Carnutum sito, Prunus 
nuncupabatur) ibi proregis ollieio fungebatur. 
Admodum puer, ut a teneris annis bonis litteris 
ac disciplinis informareter, et velut. cum lacte nu- 
tricis imbueretur , Lutetiam Parisiorum — venit. 
Unde, jactis Latinarum litterarum (nam. Griecas 
tantum attigerat ) fundamentis, a parentibus revo- 
colus, vix annos nàlus xvin, Aureliam et Picta- 
vum mittitur, ut jurisprudenti:: navaret operan. 
Sed hane lusisse, in. illaque nihil, aut parum pro- 
movisse, sive reluctante et invita ejus minerva, 
sive obstante. juniore illa zetate ad juveniles lusus 
propensiore, sive etiam Deo ad sullimiora eum 
studia destinante, ingenue fateri solebat, eamque 
temporis ( quo nihil tandem habuit charius ) jactu- 
ram smpiuscule lugebat. 

Postmodum parentibus orbatus Lugdunum et 
Avinionem (ea quierens loca in quibus à. nemine 
agnosceretur, quo liberius et familiarius mansue- 
tioribus musis frueretur) proficiscitur, ubi incre- 
dibili litterarum. Graecarum amore flagrare capit. 
In quibus nullo pene, prieceptore usus, sua indu- 
stria (ut sagacis eral ingenii, memori:e ienacis, οἱ 
peraeris judicii) indefessoque labore ita brevi pro- 
fecit, ut cod::vos suos omnes anteverterit, longoque 
post se intervallo reliquerit, imo et paucos suo 
seculo pares habuerit: super senes nimirum (ut 
Seriptur:e verbis utar 5*) intellexisse videtur, ma- 
xime in sacris et antiquis intelligendis, enuclean- 
dis, interpretandis et traducendis Grzcis aucto- 
ribus. Inter quos summopere delectatus est D. Gre- 
gorio Nazianzeno Theologo, cum propter summam 
ejus eloquentiani, tum ob singularem ejus pietatem 
et doctrinam : unde lunc. temporis incessit ei cu 


** Psal, cxvirr, 100, 


C 


D 


quibus scatebat, mendis et salebris repurgandi 

atque illustrandí, Quod. nullus unquam — alius ag- 
gredi aüsus est, vel ea sane elegantia et. nitore ser- 
monis, eaque felicitate et. fide, et. oratoria et me- 
trica qua ipse, pr:estare potuit. 

lbi ergo dum delitescit, et mirabilem  Grieca- 
rum litterarum. sitim die nocteque explet, et lin- 
guo Hebraiee sub Judio quodam rudimenta ponit, 
ecce, vix exacto. Avinioni biennio a reverendo et 
pieutiss. fratre Joanne Billio abbate Sancti Michae- 
lis in. Eremo, et dive. Marie in. Regieusi insula 
accersitur et. revocatur. Tum enim de abbatiis 
illis, deque amplo et. nobili patrimonio ( quippe qui 
fratrum natu. erat maximus ) et de ipso relinquendo 
sieculo, deque novo vite genere. instituendo. et 
deligendo, nempe Chartusiano (ut via arctiore quie 
dem, sed etiam ad vitam celestem compendiosiore ) 
meditabatur, ac. vehementer cupiebat in suum lo- 
cum Jacobum fratrem sulficere, ac sibi successo- 
rem relinquere, non tàm ratione fraternze necessi- 
tudinis, aut carnis et. sanguinis (qu:e jam illi vi» 
luerant), quam illius singularis pietatis et eruditio- 
nis, qu:e in ipso omnibus aflulgebat, concepta de 
eo, velut de segete in herbis spe (liaud sane inani ) 
eum tantum aliquando. fore, qui Dei Ecclesiam 
magnopere juvaret et exornaret. Sed vix adduci 
potuit adolescens nondum annos natus quinque et 
viginti, ut. hiee sacerdotia susciperet, sua contentus 
Ferrariensi abbatiuncula, suoque (quo me tandem 
magua sua erga me benevolentia ornavit et locus 
pletavit) prioratu Tossiniaco, quod existimaret his 
oneribus sustinendis impares se habere liumeros, 
ipsosque amplos proventus smpius esse impeldi- 
mento litterarum studiis (quorum solo desiderio 
tenebatur) quam adjumento. Verum precibus fra- 
iris et amicorum victus ea suscipit, non sine fre- 
quenti postea tedio ac mearore, Ita autem in ipsis 
se gessil, atque in omni pietatis genere excelluit, 
ut non modo ccnobitis suis, sed et omnibus vici- 
nis, illueque adventantibus velut juvenis alter Da- 
niel admirationi et exemplo esset. 

Sed hanc nobis et Dei Ecclesiz invidens felici- 
tatem ille. qui sua invidia mortem invexit in imurn- 
dum, secundis bellis civilibus ad defectionem a 
rege et Ecclesia Rupellanos (eos excipio quibus in- 
erat scintilla quedam | pietatis el amoris erga litte- 
ratos) velut ex orco suo el tanquam alacres et 
peraccommodos nefarii sui instituti. administros 
suscitat, quorum ministerio id erga novum abbatem 
eflecit, quod olim erga Jobum servum Dei eximium. 
Nam duo ejus monasteria illi. exusserun!, dirue- 
runt. et solo adxquarunt. Arbores etiam (nam 
illie erat in littore maris lucus arboribus perpetuo 
virescentibus consitus, et peramuenus, musisque 
apüissimus ) partim succiderunt, partim radieitus 
avulserunt : et quotquot in. Sanzichaelina arce et 


Q1» 


ELOGIUM JACOBI DILLIF. 


580 


templo viros religiosos, milites ae subditos ( quos À proter innumerorum consanguineorum el amico- 


ibi velut. prasidiarios privatis sumptibus alebat) 
fdmotis bellicis tormentis expugnato repererunt, 
crudeliter trucidarunt, alios gladiis eonscindentes, 
alios laqueo pr:efocantes, alios. pr:ecipitio colliden- 
tes, alios semineces ac vivos in puteos projicientes. 
Hane enim suam primo rabiem in vicinos evomue- 
runt, eoque crudelius sxvierunt, quo sanctior erat 
locus et sanctiores ipsi incol:e (cibus enim ipsius 
Satanz, ut ait propheta ?**, electus); invisus nimirum 
illis erat tam pius abbas, quippe qui splendore vir- 
tutis su: nocluas istas perstringeret. Ipse tameii 
tunc aberat, 

Nam paulo ante (στα quidem, sed utiliter, ac 
eeenobitarum et amicorum suorum consilio et im- 
pulsu, ut sibi magis ad litterarum studia et pacem, 
quam ad-arma nato consuleret, seque Dei Ecclesi:e 
ad meliora servarel) Nannetas se receperat. Ubi 
aliquanto post tempore hac tam. truculenta ac bar- 
bara strage ab illustriss. Martignio Britannis pro- 
rege, qui tum ibi aderat, et cui in via forte for- 
luna eccurrerat, primum audita, domum rediit, et 
in lacrymas. prorupit. Ad quem dum accedo ei pro 
virili aliquid solatii impertiturus, voce faucibus 
pré angore herente in lacrymas simul etiam 
erumpo, quibus uterque tam  miserabiler« caedem 
allatim prosecutus est, fuitque utrique tum quie- 
dam flere voluptas. Sed tandem arescentibus illis, 
ei pene exhaustis, collectisque animis, Deus (in- 
quiebat ille), venerunt. gentes in haereditatem tuam, 
posuerunt temptum. sanclum (uum in. pomorum cu- 
ztodiam, posuerunt morlicinia servorum Luorum escas 
velatilibus coi, carnes sanctorum tuorum bestiis ter- 
ra, e[Juderunt sanguinem ipsorum tanquam aquam, et 
non erat qui sepeliret 55, Altaria tua, Domine, su[Jo- 
derunt, δἰ servos (uos occiderunl gladio, et. ego ex 
Michaelinis nostris re'ictus sum solus **. Et quem- 
admodum David, audita tam misera clade Saulis 
jussu et manu Doeg Idumsei perpetrata occisorum 
octoginta quinque virorum ephod lineo vestitoruin, 
dicebat ad Abiathar filium Achimelis, qui solus ad 
ipsum ex ea effugerat : Égo sum reus omnium ani- 
marum domus patris (ui*' :ita et ipse, Ego, in- 
quit, reus sum omnium animarum istarum. Sel 
luctuosis illis etiam verbis ego eum solabar, quod 
ei idem quod Davidi viro innocenti et. secundum 
cor Domini contigisset, eodemque pene telo cum 
eo confixus fuisset, 

Post hane ruinam et exdem Nannetibus menses 
aliquot. commoratur, non procul ( quia propius ac- 
cedere non licebat) a coenobio suo, similis avibus 
ilis quae nidis etiam in terram excussis cireumvo- 
litare solent, nec longe abscedere. Nihil unquam 
ei funestius ac tristius contigisse, nulloque gra- 
viori casu et. dolore in vita perculsum fuisse me- 
mini : quanquam multa ei tristia et luctuosa maxi- 
me sivientibus bellis civilibus acciderint. Nam 

ΒΕ. Habac.'1, 16 


55 Pss]. 


rxivyp bu 9SUHDBRU 


vy 


rum, quam in ipsis fecit; jacturam, amisit primis 
tumultibus in Drocensi pugna avunculos duos viros 
illustrissimos, Briehanteum — Bellovaeum οἱ Gi- 
vrium, fra'res, qui in prima acie eum magistro 
equitum fortiter pagnantes ceciderunt : hie qui- 
dem in ipso conflietu, ille ex vulnere ibi accepto 
aliquanto. post tempore; Prunzum etiam fratrem 
Claudium Billium. in prelio ad. Jarnacum. com- 
misso, dum fractos ac fugientes hostes longius et 
acrius persequitur ; Ludovicum Billium Vertron:uim 
alterum. fratrem. in obsidione Pictavensi urbeu 
regi et civibus protegentem ; alios etiam duos [τὰ- 
tres in Procensi praelio : quorum tres priores fuere 
equites Torquati, et Cataphraetorum equitum «du- 
ces inclyti ac fortissimi; alii. strenui el. generosi 
adolescentes peditibus  imperabant. florum, in- 
quam, ( quorum ipse etiam in. Anthologia sua sacra 
meminit) et aliorum propinquorum et anicorum 
quamplurimorum interitus eum magno perculit 
dolore, summaque affecit tristitia : sed qux& mox 
in Lhetitiam. vertebatur, dum éogitaret eos velut 
alios Machabzos pro aris et focis, pro Ecclesia, 
pro rege et republiea fortiter dimicando occu- 
buisse, et ex sua familia et cognatione velut ex 
equo Trojano tot viros fortes et de republica beue 
meritos exsiliisse. 

Sed tristitia ila de crudeli et cruenta. Mi. 
chaelitana cede et ruina (de qua ipse in nunca. 
patoria illa epistola ad Carolum Lotharingum car 
dinalem | amplissimum, quam operi Nazianzenc 
prafixit, verba faciens : Quis, inquit, Michaeliui 
nostri cenobii cladem. ulla quamlibet tragica ora- 
tione pro rei atrocitate deplorare queat ?) ut major 
eral, ita cordi ejus et animo penitus ac diutius in- 
hiesit. Postea regione illa exturbatus, hue et illuc 
vagari ccpit, et. peregrinorum more cupidius ex- 
spectare et inquirere civitatem illam futuram statam 
et nulli bellorum ac temporum vi et injuri:e per- 
viam. Secessit. primo. Laodunum ad charissimuim 
fratrem “οὐ reverendui cenobii Sancti. Vincentii 
abbatem, in quo, et Sandionysiaco (ubi etian 
summi prioris munere fungebatur), aliquot annos 
iransegit propriis ccenobiis pulsus, et reditibus 
spoliatus. Verum semper cupidus revisendi Michae- 
lini soli, inita pace et sedatis uteunque tuinultibus, 
medo Lutetiam, modo Oysonvillam, modo Nanne- 
tas, modo ad '"Turonicum  Tossiniacum nostrum 
perrexit, spe ulterius progrediendi, et illuc perve- 
niendi, Sed renascentibus civilibus bellis, vel po- 
tius illie perseverantibus : vel morbis , quibus pro- 
fligabantur, obstantibus, ac reflantibus procellosa 
nostr:e reipubliez ventis, illuc. nunquam appellere 
potuit ante postremam :estatem, aliquot ante men- 
sibus quam tributum natur: penderet. 

Interea. vero valetudinarius licet, et miserrimi 
nosui sceuli fluctibus huc et illuc jactatus, nuss 
xxu, 92, 


(n 
b fs 


531 ELOGIUM JACOBI ΠΗ]. 


quam fuit otiosus (otium. enim et desidiam tan- A monachum tolerare poterant, Ao episcopatu 


quam lethale quoddam venenum, ipsosque desides, 
ul reipublice inutiles ac. perniciosos summopere 
oderat) ; quin plura, et doctiora, utilioraque edidit 
opera, quam ullus sue fortasse etatis alius : ut 
cum Paulo dicere potuerit : Tunc potens sum, cum 
infirmor : virtus. enim. in. infirmitate perficitur ^, 
Nihil enim ei exeidebat, ne momentum quidem 
temporis, nec diem ullam labi sinebat sine linea, 
imo nec sine exarata saltem pagina aliqua, Nam 
morbo etiam laborans (ut frequentibus erat ob- 
noxius, maxime articulari, et fluxionibus) relaxato 
vel intermisso dolore versus aliquos vel. Griecos, 
vel Latinos, vel etiam Gallicos, aut aliud [quidpiam 
semper condebat. Etenim silvam etiam quamdam 
sibi paraverat sententiarum. et argumentorum, quie 
in lecto, ubi non licebat multos libros volvere, ver- 
sarel animo, et amanuensi dictaret. Quin etiam cum 
aliquando equitaret, a comitatu spe secedebat ut 
meditationi vacaret, et ea qui. in animo habebat, 
apud se agitaret, quorum capita pugillaribus inscri- 
bere solebat, idque raptim et furtim. 

Α me namque potissimum sese subducebat, quod 
ei sipius objicerem, ac velut bellum inferrem, 
quod se non respiceret, et animum litterarum siu- 
diis velut arcum semper intensum nunquam relaxa- 
ret. Non enim ob aliud. inter nos obortum est dissi- 
dium, et quod nimia inedia et erebrioribus jejuniis 
(nullum. enim, przter alia "spontanea, ex his qu;e 
indixit. Ecclesia, intermittebat) tabesceus. corpus, 
tenue. ae macilentum, atque σχελετῷ pene simile 
conliceret, lu vase enim | fictili et admodum fragili 
magnus erat repositus thesaurus, eratque ejus ani- 
mus velut pretiosus lapillus annulo vitreo inclusus, 
ac sub villosis Esau integumentis verus latitabat Ja- 
cob. Enimvero ut. pacis erat amantissimus, et ipsa 
liuerarum studia olia. et secessum quierunt, imia- 
gnopere cupiebat locum aliquem quietum et tran- 
quillum nancisci, in quo bibliothecam statueret. et 
instrueret, et mansuetiores musas liberius ample- 
xaretur, foveretque tutius. 

Quod plerique intelligentes et spe quiestus ( nam 
de annuo suo reditu multum ille remittere volebat ) 
allecti ad eum adventarunt, et crebro eum eo ser- 
monem instituerunt. de permutandis illis suis ab- 
batiis. Sed quia alii, vel suspecti erant. haereseos, 
vel arma profitebantur, vel non carebant suspicione 
Simoni: (quam velut malorum nostrorum lernam 
imprimis detestabatur) maluit cum periculo sui 
valetudinis, et studiorum suorum dispendio huc et 
ilue perpertuo ferri, quam nomini suo vel imiai- 
mam maculam inurere, et quam conscientiam ( in 
qua pura servanda erat vigilantissimus ) vel tantil- 
lum ledere. Quin et szpe illi fuit animus relinquen- 
do alterius su:e abbati:e, quod ei bigamia illa non 
placeret : sed id. commode lieri non potuit ob ad- 
versa tempora et loca qui nullum ibi abbate vel 


86 1] Cor. xr, 10, 9. 5* I Cor. vii, 1. 


288 


fre- 
quenter sibi oblato tanquam a letali seopulo sem- 
per profugit, se tanto munere indignum ratus, 
multis fretus. sanctorum et doctissimorum antiquo- 
rum Patrum exemplis, et. magno animie imminente 
periculo deterritus. Animo autem $epe angebatur, 
ferebatque indignissime quod episcopi, abbates, 
reges, ac pontifices sacerdotia tam male locarent, 
et Ghristi oves tanto pretio redemptas lupis sepe ae 
leonibus (addo etiam) et lenonibus committerent, 

Ex cujus Christi schola ut omnis generis virtutes, 
maxime vero ipsius propriam perdidicerat, tanto- 
que cupidius, quanto magis oderat vitium illi con- 
trarium, quod angelos ipsos de caelo deturbavit. 
Cum humilibus repebat humi, cum superbis et ela - 


Bus male cohirebat. Generis sui nobilitatem, quae 


clarissima erat, nusquam ostentavit (quod vani pas- 
sim solent, et ea intumescere), nullam veram aliam 
existimans quam qu:e. virtute pararetur aut fulcire- 
tur. Doctrinam pariter suam et multiplicem rerum 
ac linguarum cognitionem, quie multis cristas eris 
gere, et. supercilium attollere consuevit, nunquam 
extulit, quin eam depressit. potius. Erat enim ei 
velut innata illa charitas, qu: non inflat, sed τοῦ} - 
ficat 5?, ut ex ejus scriptis, nihil certe aliud spiran- 
tibus, liquet : sicut et ex. ipsius quotidianis sermo- 
nibus et colloquiis cuivis etiam notum ac perspi- 
cuum erat. In quibus familiaris, comis, ac facetus, 
eveber sententiis, et pielatle et eruditione semper 
insignis fuit. 

De republica Christiana et Gallica vir publici 
amantior quam sui, frequenter et ex animo verba 
faciebat, juxta vulgatum proverbium, ubi vulnus, 
ibi manus : ubi. plaga, ibi lingua. Deplorabat eniin 
quotidie miserrimum ejus hodiernum statum, nec 
aliud. sperandum dicebat, quam brevem quamdain 
ipsius eversionem, ac. eam pene (quod Deus opt. 
max. averlal) quie. sub. Phaethonte accidit, confla- 
grationem. "Tanta autem eral prudentia, tamque 
acri et. perspicaci ingenio et judicio, ul ex anlegress 
sis futura etiam conjeetarel, ae s:pe divinaret, ea- 
que velut ex. alta quadam specula prievideret. Ut 
litterarum , ita. et litteratorum erat amantissimus ; 
sed eorum przesertim qui rempublicam litteraria, 
et Dei Ecclesiam juvarent. Nam eorum, qui ei iufe- 
sli erant, consortium diligenter vitabat, et ab eo- 
rum libris abstinebat. Oderat vir castissimus poetas 
et scriptores spurcos et obscernos, eosque omnes qui 
Dei talentis abuterentur, et ea impenderent in cele- 
brandis potius Bacchi et Veneris, vel etiam | im- 
meritorum hominum laudibus, quam Christi. 

Lectissima ejus domus velut sanctum quoddam 
cenobium et xenodochium, scholaque virtutis erat, 
quod ex bene moratis et pacilicis ejus domesticis 
innotescebat, adeo ut ex ipsis agnosceretur patris- 
familias prudentia : qualis videlicet rector civitatis, 
Vales babitautes in ea. Viris piis, doctis et religiosis 


-0t 
900 


ELOGIUM JACOBI DILLII. 284 


(nempe sui similibus) patens et pervia, atque Christi A bus, multisque ad eum Roma nissis ab illustrissi- 


pauperibus, quorum perpetuo fuit amantissimus, οἱ 
pater locupletissimus. Ideo eum gregatim et passim 
sequebantur, juxta illud Evangelicum : Ubicunque 
[uerit corpus, illuc congregabuntur et aquile ?^, Di- 
gnus qui cum Joanne Eleemosynario conferretur, et 
cum Jobo jure ciceret : Oculus [ui ceco, pes claudo, 
paler pauperum ?*, Quos etiam moriens testamento 
heredes suarum facultatum reliquit, maxime earum 
quie ex Christi patrimonio ei supererant, sacrile- 
gium quoddam arbitratus si alio transferrentur. 
Ejus mensa Ita. et lauta : sed eo letior ae. lautior 
quo spiritalibus epulis, animum magis quam corpus 
reficientibus ae saginantibus erat instructior, Sym- 
posia ejus Platonicis tanto prwslantiora , quanto 
theologia, et Christiana philosophia (qua dapes suas 
condire et aspergere solebat) Platonicam antecellit. 
Quod si quid in eis a virtute aversum aliquibus, ut 
nobilibus et arma profitentibus (quibus siepe minus 
est curie pietas el Cliristiana. religio, et a quibus, 
ul nobilissimis et. clarissimis parentibus ortus, in- 
visebatur) excideret, mox cos ita amice corripiebat, 
lantaque cum venustate et sale, ut ipsos statim dicti 
aut facti poeniteret, Norat enim ille alter evangeli- 
cus Samarites oleum lenitatis, et vinum austeritatis 
ita miscere et temperare, ae. vulneribus peccatorum 
infundere, ut illis facile ac sine dolore mederetur, 
Qusre ad eum postea meliores redibaut, et ab ejus- 
mod? abstinebant. 

Amicis fuit amicissimus et ofliciosissimus. A1 
conciliandos inter se dissidentes paratissimus, nulli 
inimicus, pacem cum omnibus , quantum fieri po- 
tuit, colens. Quod si quid. dissidii sive disputando, 
sive quid aliud faciendo, forte suboriretur, mox 
illud componere studebat, ac diligenter cavebat, ne 
50] occideret super iracundiam. Longius excurreret 
narratio si singula (de quibus alias fortasse fusius, 
nam pro viri dignitate et merito nihil mihi hacte- 
nus dictum videtur satis. Tanto enim ampliora 
meretur laudum suarum praeconia vita functus, 
quanto magis ea superstes, ac modestus aversaba- 
tur) in quibus vir tantus excelluit, ac se laudabilem 
et admirabilem przbuit, commemorare vellem. loc 
unum tantum adjiciam, non sibi, sed Ecclesi: na- 
tum fuisse, totumque ei addietum el consecratum, 
Quare cum nihil ardentius cuperet , quam quidquid 
haberet. ingenii, doctrine, opum, et virium in ejus 
atilitatem et. obsequium profundere, timeretque ne 
morte quam illi frequentes morbi minitabantur, 
prireptus labores suos et studia posteritati relin- 
quere non posset, e Turonensi Tossiniaco nostro 
nondum bene obfirmata valetudine, ex alvi proflu 
vio debilitata, mira animi alacritate in hanc urbem 
se contulit. 

Ubi eum iterum omnia divi Gregorii Nazianzeni 
opera repurgata et multo auctiora facta (conquisitis 
nimirum undecumaue veteribus Grecis exemulari- 


** Matth. xxiv, 28, — ?! Job xxix, 05. 


?! [sa, xxxvii, 1. 


mis cardinalibus Pelv2o, Sirleto, Caraffa, Baro 
subdatario, Gerardo Ursio, Morino, aliisque ei no- 
mine pietatis et litterarum conjuncetissimis, quos et 
ipse scriptis suis celebravit) typis mandat, et hoc 
opus ob grassantem pestem pridem intermissum 
urget, renascitur alvi profluvium, quod mox comi- 
lantur parotis et catarrhus ubertim in pulmones 
defluens : phthisi quippe interii. Sentiens autem 
ingravescere morbum aliquot ante dies quam extre- 
mum clauderet, quasi cum Ezechia audisset ab 
Isaia : Dispone. domui tuc, cras enim morieris **, sa- 
cris primo postulatis, et pie sumptis, atque postea 
repetitis, (nam dum bona valetudine frueretur in 
celebrandis tremendis mysteriis creberrimus et re- 
ligiosissimus erat) de singulis sive quie ad animam, 
sive quie ad corpus, sive quie ad. rem domesticam, 
et temporaria pertinerent, ita disposuit, ut nihil pe- 
ne intactum reliquerit, eique fere omnia ad animi 
voluntatem. fluxisse. viderentur, Quanta vero fide, 
quam ardenti charitate, quam. profunda et. abjecta 
(sed spe meliorum erecta) humilitate hoe sacrum 
viaticum, in quo. summum semper przsidium col- 
locaverat, et. quo se in caelestem monteza invitis 
omnibus hostibus ascensurum sperabat, sumpserit, 
vix sernione explicari potest. 

Duo autem, dum alia multa proxtereo, tum ma- 
xime pristitit. Alterum, quod, viso Domino, ei de 
tot lantisque ab eo acceptis beneficiis; gratias ex 
animo, el quantas potuit, egerit, ac potissimum. 
qued peropportune et ad vite extremum (quasi vi« 
deret in se. adimpletum, quod summis votis Davi. 
poscebat his verbis : Ne projicias me in tempore 
senectutis, cim de[ecerit virtus mea, ne derelinquas 
me ?*) Dominus servum, Deus creaturam, rex sub 
ditum, summus medicus :egrotum, vita morientem 
invisere, et sub tectum suum intrare dignatus sit, 
ae cum eo velut in lecto decumbere, qui cum Jose- 
pho fuerat in carcere, et cum Jona in piscis ventre : 
Amicus quippe certus in reincerta cernitur. Alterum, 
quod commissa sua gravissime detestatus , eorum 
veniam summa cum pcenitudine et. cordis contritio- 
ne petierit. In quibus tam piis et elegantibus verbis, 
aul velut cygueo quodam cantu usus est, ut astan- 
tes in. sui admirationem raperet, ac eis lacrymas 
excutere 

Pridie vero. quam piam efllaret animam sacro 
etiam oleo inungi voluit strenuus. Christi athleta, 
qui bonum certamen Ccertaverat, cursum consumi 
waverat, fidem. servaverat, ne qua parte compre- 
hendi posset ab inimicis illis, qui toto quidem vil: 
lempore, sed maxime calcaneo nostro insidiari so- 
lent. In. qua. sacra et extrema unctione cum a San- 
severiano curione suo Jacobo Prevotio theologo 
eximio de more sanctissimze Triadis misericordia, 
et coelitum. imploraretur. patrocinium, im singulis 
ea spe eL fiducia respondebat, ut. eorum paralagm 


S2/Psal;opxx,.9; 


585 


ELOGIUM JACOBI DILE. 


526 


sibi opem, et cum Jacob castra Dei "*, vel, cum LE.li- A Natalem Doniini diem, De eujus mysterio postquam 


sio igneos Οἱ auxiliares circa se equos et. currus 
videre videretur  : Angeli enim. Domini in circuitu 
timentium eun?*, Unde nullo unquam metu mortis 
consternatus. apparuit, quin eo vegetior et alacrior, 
quo se majori et potentiori. comitatu. stipatum, el 
portui, post trajectum hujus sceuli proce losum et 
periculis plenum fretum , propinquiorem sentiebat. 
In hoc autem postremo suo morbo patientissimus 
ut aliis in omnibus semper fuit, nihilque aliud quam 
de Deo, deque summa ejus erga peccatores. niseri- 
cordia, velut vastüm quoddam mare omnia peccata 
obruente, audire volebat, Cumque de ea spius 
verba facerem, et de. seculi hujus. miseriis, deque 
eisoppositis gau:liis caelestibus quie hine emigratu- 
ros solari et exhilarare sclent, jubebat ut de pec- 
cati etiam gravitate οἱ faetore. dicerem , quo magis 
suorum (quie certe vel nulla, vel paucissima, eaque 
quie humanitus admitti solent, et a quibus vix opti- 
mus quisquese vindicare polest, in eo unquam anim- 
adverti : sed justus est prior accusator sui 7) eum t:e- 
deret, majorique. dolore et horrore concuteretur. 
Gaudebat et. Psalmographi hemistichiis ad excitan- 
dam suam et mentem, et memoriam eorum quie 
ipse sanus ad mortis (quam letus et pervigil exspe- 
ciabat : quippe cui vivere Christus, et mori lucrum 
esset"*) viaticum sibi paraverat, Nam paucis audi- 
His (siquidem plura ejus cerebrum ferre non poterat) 
ipse postea sublatis semper in altum oculis lixec apud 
58 meditans, et more mundorum animalium rumi- C 
nans velut in ccelum rapiebatur. Cumque illi perpe- 
tuo assiderem, et quid ageret tacitus aliquando con- 
templarer, ipse meditando vel precando fessus : Age 
vero, inquiebat, die aliquid. Tum ego de thesauro 
biblico proferebam modo nova quidam, modo ve- 
lera ?, eosque. animi cibos, quibus eum libenter 
vesci, palatoque ejus arridere ad Rebecez imita 
tionem noveram, Dicebam et de salutiferze crucis 
mysterio, cujus imaginem , ut. verum. serpentem 
guneum ab omnibus venenatis antiqui serpentis mor- 
sibus curantem, fixis oculis intuebatur !, osculaba- 
tur, amplexabatur : hacque, velut. scala Jacob, ad 
Dominum ipsi innixum et suffixum, ac sibi quasi 
manum inde porrigentem rapi, et in ccelum ascen- 


multa me dicentem audiisset, et plura ipse medita- 
Qus fuisset (nam vox. illi impediente fluxione libera 
non erat) hora mona serotina, pulsante Sorbonze 
campana, velut se ad somnum compositurus : Sul- 
vehite me, ait. astantibus. Mox ego, qui ?x ejus 
verbis aliquam. dicendi occasiorem semper capta- 
bam, et vultum. ejus jam immutari. videbam : 
aio, subvectus es : sed altius, et in calum ipsum 
subvehendus. Ecce. chorus angelorum, et ille coele- 
stis militi:e exercitus, qui hodie de calis in. mun- 


dum descendit ad personandas Dei laudes, et 2i 
pios omnes exhilarandos, ad te etiam accessit, te- 
que cireumstat, illi adjuncto fratre. tio ἃ Gallioae, 
(Erat enim. ei frater. ille prior novi. Charthusi:e 
Gallionensis charissimus. et desideratissimus, cuim 
propler naturze et. magnie necessitudinis, que. ills 
ab infantia intereesserat , vinculum, tum. propter 
singularem animi ejus candorem, et sunimam vitae 
integritatem.) En, ecce, aio, hi te omnes aperto sinu 
et obviis ulnis excepturi. exspectont, eo erga te, quo 
erga Lazarum, functuri officio, utque hinc cum illis 
in celum migres. Tum, Amen inquiens (praesente 
et audiente communi amico Genebrardo) obdormivit 
in Domino inter mieos amplexus, postquam anno; 
plus viginti continuos simul amicissime et. in utra- 
que fortuna versati sumus, 

Dicere enim aliquando solebat cum de me aliis 
sermones sereret, nos dextras societatis (sic enim 
de alumno'suo amice loqui solebat) dedisse, nulla vi 
nisi mortis disjungendas. Quod summo Dei benelicio 
inter alia multa. mihi contigit. Nec enim ullo alio 
unquam diutius et familiarius usus est, nec alteri 
cuiquam (ni fallor) sua libentius ac fidelius arcana 
commisit. Quas ob res, et in grati. animi testifica- 
tionem hoc ejus elogium scripsi, eique luctuosissime 
parentavi. Obiit autem servus Domini, et litterarum 
decus anno :latis sue. quadragesimo septimo, Lu- 
τοι Parisiorum , in. edibus amici Gilberti Gene- 
brardi theologi Parisiensis, divinarum Ilebraicarum 
litterarum professoris, anno salutis mpLxxxt hora 
nona serotina diei illius quo Christus Dominus in 
mundum venit, ul eum, ceterosque pios ejus simi- 
les in celum assumeret. Ejus corpus multis studiis, 


dere videbatur *. Accersi et ipse jussit amicos, ali- D vigiliis, ac laboribus pro Dei Ecclesia dum viveret 


quos theologos viros doctos el pios, quorum con- 
solationes libentissime excipiebat, 

Ita prorogata est illi vita (nam tolo pene Adven- 
tuis tempore in lecto decumbens, eo, velut sugzesto 
in predicandis Dei laudibus usus est) in sanctam 


Ἂν Gen, xxxi, 2. 
xin, 52, 


95 [V Beg. n1, 1]. 


* Nun, xxi, 8. ? Gen, xxvii, 02, 05. 


?* Psal. xxxii, 8. 


protritum et exhaustum, in. choro xdis Sancto Se- 
verino sacrz:? ad magni altaris dextram dormit in 
pulvere, donec a Domino excitetur, ac bealze anime 
sanctorum laborum suorum socie et consorti ite- 
rum uniatur. 


*?! Prov. xvin, 17. ?* Philipp. 1, 91. ?? Matth. 


857 


SIMILIA 


STMILIA QUIBUS D. GREGORIUS NAZIANZENUS IN SUIS IPSIUS SCRIPTIS EST USUS 


ORDINE LITTERARIO DIGESTA 


À 


'Equalitas rerum omnium apud Deum : et in cor- 
poribus eminentes ae demisse partes ex quibus pul- 


chritudo nascitur, seu etiam quis se in terra elffe- 
runt, et qu: subsidunt, 980. 
Amicitia, et flamma ignis, 259. 


Amicorum disjunctorum redintegratio ; et plan- 
tarum per vim in diversum tractarum reunio, 185. 
Amicus post afflictionem, et post hostilem impe- 
tum suppelix:, seu etiam post tempestatem guber- 
nator ,:post cicatricem medicina , 943. 
Amores corporum , et flores veris, seu etiam 
flamma, 785. 
Anima versuta ac fide dubia pradita, et vulpes; 
97. 

Amima multiplici virtutis et discipline genere 
Ornala, el navis omnis generis mercibus onere 
Animarum curandarum ratio, et corporum medi- 
cina , 9 
Animi nobilis et egregia indoles, vanis studiis 
occupata , et imperiti atliletze aerei plus quam cor- 
pora ferientes , 589. 
Animus, et via, 95. 
Antistes, et qui multiplieem ac variam belluam 


cicurare ac ducere aggreditur , 35. 
Alhanasius, et adamas, sive magnes , 4006. 
Avarus , et facultates raptu collecte , 881. 


Avarus , et [infernus, ignis. mare, et si qualia im- 
pleri nequeunt 514. 


p 


Baptismi ministri probi vel mali ; et annuli di- 
versi inateriz , 1497 
Ad baptismum accedentes, et febricitantes, 699. 
Basilius, et aquila , 951. 


Basilius adhuc juvenis, et pullus equinus vel C 


vitulus, 719. 
Basilius officio probe functis benignus, peccanti- 
bus autem severus, et,leo, seu etiam histrio, SN 
20. 

Basilius, et sol, 821. 
Bellum civile ac domesticum foventes, el qui 
proprias carnes morsibus appetunt , 158. 


C 


Caiamilates, et ignis , 520. 
Charitas, et plantze, per vim in diversum traer, 
et deinde laxat, 495. 
Christiani in virtute quotidie non proficientes, et 
trochi scutieze vi in orbem rotati ,| 147. 
Christiani Catholici , et milites ejusdem exercitus 
invicem se ex armorum signis agnosceutes , 25. 
Christiani Catholici inter se dissidentes, et furen- 
tes qui in proprias carnes sseviunt, 158. 
Christiani mortui qui loco male atque improbe 
distrahuntur, cum doctrinz& vinculo coustricti sunt : 
et oculi distorli unam eamdemque rem cernentes ; 
ac non obtutu , sed situ duntaxat inter se dissiden- 
les, 758. 
Christianorum lingu:e, et Nili cataracte, vel etiam 
solis radius , 174. 


A Christus aliorum salus, et aliorum ruina; et re- 
gula recto parcens, et superfluum resecans ; item- 
que sol sanis oculis splendorem afferens, et imhe- 
cilles obscurans , 322. 

Christus Judzis quzdam permittens; et medici 
:egrotis , 572. 
Coneio gravidam mentem feriens , et ferrum sili- 
cem, 32. 
Constantes in adversis, et petra , 418. 
Contentio. et flamma per stipulam currens, 417. 


D 


De Dei natara disputantes : et qui aerem totum 
havrire tentant, 552. 
Deum cognoscere cupientes, sine ێorporearum 
3c sensilium rerum adminiculo; et qui umbram 
suam antevertere, vel etiam oculos rebus in aspe- 
ctum cadentibus citra intermediam lucem et aerem 
conjungere, aut pisces extra undas volvere conan- 
tur, 505. 
Deus, et sol, 493. 695. 
Deus animw morbum adventu suo indicans, et 
sol oculorum imbecillitatem prodens , 955. 
Deus, hujus universi conditor : et citharcedus, 
seu cithar: confector, 499. 
Deus muneribus nostris vinci nequit : et umbram 
suam nemo pralerire, ut nee corporis magnitudo 
supra capul sese efferre potest, 912, 913. 
Deus Pater essentia trinus, et fons quinam billuus 
ac bifidus, Vide in[ra Trinitas. 
Disputantes acrius pro verbo quam par sit : et 
ΠΕΣ 492. 
Ex disputationis unius tzdio, ad czteras omnes 
nauseantes, et qui ex unius cibi fastidio cibos 
omues aversantur, 557. 
Disputationibus stringendis vel solvendis dediti, 
et qui in theatris certamina proponunt , 488. 
Dissidii compositio, et membrorum corporis con- 
Sensus, 184. 
Dissidium Christianorum , et nocturna pugna*, 
54. 
Doctrina , et cibus, 817. 
Doctrina jejuna ae minuta, et aranearum teli, 
468. 
Doctrinam adulterantes, et qui vinum aqua ivi- 


255. 


- 


scent, 24. 
E 

Ecclesia, et corpus humanum , 586. 

Ecclesia Dei, et Mosis tabernaculum, 508. 


Ecclesia recte composita, el hortus, ccelum, et 
corpus, 250. 
Ecclesi: pastores, et membra corporis, 12. 
Episcopatum ambientes lucri causa , et navigan- 
les quaestus gratia, 641. 


D Episcopi, et in pendulo et sublimi fune gradieu- 
les, 28. 
Episcopi, et pastores, 16. 


Episcopus vel concionator evangelicus : οἱ belluze 
multorum capitum moderator, δά. 
Etliniei a. divino ἈΠ τὰ. constitutionis su: robur 
non habentes, et radices qu: quod stabili loco. mi- 
uime fixa sint undis feruntur, 440. 


589 
4 I . 


Felicitatis prosentis | 4onservatio , et. igrorim 
corporum curatio , 170. 
Fidei desertores, et semen supra petram siceam 


seminatum , 83. 
Fidem nostram. irridentes nt incertam, et. qui 
oculorum vel aurium vitio laborant , 55. 
Filius Dei, et solis splendor, 582 
Filius Dei homo factus, et sol nube tectis, — 905. 


Filius Dei iniquitates nostras in. se suscipiens, et 
ignis ceram conliciens, aut etiam solis radius terre 
vaporem alsumers, 43. 

Filius Dei, et Spiritus sanctus, et lumen ex. sole, 

4UT. 

Fortunarum omnium suarum periculo dimiean Ὁ 
et u;zalus pugili scu etiau gubernator navis, ^ 152. 


G ^ y 
Gregorius acerbitate. ΟἹ maestitia impletus, et 
puerorum ad fulgetra affectio, 9506. 
Gregorius. et silex ex quo latens ferro exeutitur 
ignis, 505. 
Gregorius. cum amicis in gratiam rediens, et 
lantie per vim in diversum tract, ae deinde 
axatp, 185. 
Gregorius maledictis impetitus, et arbor excelsa 


Quam aurz cireumfluunt , 420. 
Gregorius. Basilii laudes celebrans : et athletze 
Curreutes, "AL. 


Gregorius de disciplinis et. litteris locuturus, et 
qui quod in aere et. terra. est aut. utile aut gratum 
decerpunt : aut etiam qui igne, cibo vel ferro utini- 
tur, T18. 

Gregorius, et po!ypus, 85. 

Gregorius Ecclesiam. Constantinopolitanam susci- 
piens, et πᾶν! periclitanti, vel urbi obsidione 
cinetie opem. ferentes, vel etiam. aedibus. [Linus 
conflagrantibus aquam injicientes, 659. 

Gregorius ad suum rediens episcopatum : et flu- 
vius, qui non nisi coactus per acclivia fertur, sed 
per declivia celerrime labitur, 412. 

Gregorius oblectamentis labores dissolvens, et 
cornuum arcus laxatio, A11. 


n 


Heresis, et letale poculum , $898. 
Hieresis contrita paululum adhue et languide pal- 
pitans, et serpentis intereisi cauda, 620, 
IEeretiei: Ecclesie gloriam. detondentes, et qui 
Sampsoni crinem abstuterunt, vel eiiam arcere 
quamdam expugnantes, 402. 
Hieretiei: Catholicorum erratis imminentes, οἱ 
muscs vulneribus, 491. 
Homines sub imperio, et membra corporis, 115. 
Hominis passiones, et anni. partes, 840. 
Momo prudens ac cordatus, et aurum , A1. 
Homo sapiens in sermone, peritus autem animo , 


el sepulcra, 501. 
Homo erectus incedens, et qui navigat, 211. 
Homo foris et generosus, et equus ὅδ. 

1 
Improbitas, etflamma, 426, 


Impuri de Deo disputantes, et qui cgris oculis 


3olis radios intuentur, 489. 
Inconstantes , et. polypi, 641. 
lnimicilias exercentes, et eadem Lerra, quie 


sanis immota , et vertigine laborantibus videtur in- 
stabilis, 417. Seu etiam idem columnarum inter- 
vallum, quod his qui propius majus, qui longius 
remoti sunt, minus. videtur, ibid. 

lratus, et /Etnz, 120 


EN OPEZSIBUS GREGORII COLLECTA 


500 
J 


Julianus, et Rapsaces, 158, et simia, 159. 
Julianus, et qui sementem facit, aut qui ignem 
exeitet, 157, 
Julianus, et. /Etnceus ignis, 120. 
Julianus, et Chamawleon, 105, vel etiam Proteus. 
ibid. et 1318. 

Julianus adversus Christianos, et venator, | 106. 
Julianus, et ii qui cibis toxieum immiscent, 117. 
Julianns multiplices Christianis persecutiones pa- 
T2US, eb droco, atque etiam fulinen, 128. 
Julianus suam occultans impietatem , et iguis in 
ohscura eb erassa. materia. latens, vel. fontes. per 
specus quosdam Iaeutes , 90. 
Juventus imperia, et temeritas inconsulta, 48. 


Dn 


Lex vetus, cet mearcus, vel etiam pruuens equo- 


rum domitor, 854. 

Lex vetus, οὐ maceria , 854. 
M 

Machalioei septem martyrium patientes, et. flu- 

Ctunm jactatio, 296. 


Machalyeorum. septem fratrum mater suos filios 
ceruens in tormentis, et avicula pullos suos ab 
angue arripi contuens, 294. 

Martyres, et nodi, 2606. 

Martyrum gloria ex my-teriis istis. migrantium, 
et sol ex nube qua obducebatur prius liberatus , et 
ver post hiemem, atque etiain sedalis ventis zquor, 


Mens qu: id quod sentit. verbis exprimere ne- 
quit, et incessus hominum torpore laborantium, 
780. 

Meror, et zizania, 956. 
Mors, et portus , 552. 
Mortui, et peregrini qui in patriam redierunt, 552. 
Multitudo populi, et instrumentum musicum mul- 


Uis lidibus constans, M. 

Multitudo cupiditates suas. coercens, et ignis in 

maleria latens, aul amnis repressus, 122. 
N 


Nonnz Gregorii matris pietas, et sol , 321. 


' O0 


Officium suum deserentes, et athlete leges pa- 
lestrze non servantes, item et aegroti medico male- 


dicentes, 322. 
P 

Pastores imperite docentes, et sepi: , 757. 

Pastoris functio, et cibus, 250. 


Peccator, et aspis surda obturans aures suas, 22. 
Peccatores seipsos gravissigus malis aflicientes, 
et qui carnes proprias commordent , 993. 
Philosophantes extra tempus, et. athlete. extra 
arenam pristantissimos se jactantes, vel etiam 
gubernatores artem suam im tranquillitate magni 
facientes, 418. 
Pbilosophi in speciem sceiti et elegantes , et mu- 
Wercule nativa pulchritudine destitut, ad. colores 
confugientes , 545. 
Pietatis cultores ab orthodoxis non in parvis 
dogmatis przecisi, et aqua. quie inanu comprehensa 


per digitos eflluit, 409. 
Pricepta sapientum, et stimulus, 895, 


et 


Prfecti ecclesiastici, el sublerraneie aque, 
191. 

Prfectorum ae subditorum conditio, et varii va- 
riorum animalium motus atque impetus, sicut et 
mlatum ae qualitatum inter homines discrimen, 


A01. 

Prosperitas, et venti, aul etiam littere in arena 

scriple , 910. 
S 

Salutis vize, et vit:e human: instituta , 601. 


Sapientiz defectus et excessus, et regule additio 


aut subtractio , 584. 
Semiais germina , et venti naufragia , 125. 


Senectus prudens, et considerata tarditas, 48. 
Sermo, et musicus concentus, 155. 
Sermo, et cibus , 517. 
Sermo de. rebus suavissimis , et oculi spectacula 


cernentes , 784. 
Sophistarum contentionibus qui oblectantur, et 
qui equestribus certaminibus hetantur, 781. 


tudium preceps, el semina quie in petras ce- 


ciderunt, et fundamentum in arena jactum. 48. 
Trinitas, et margarita undique fuigens , 651. 
Trinitas, el sol, radius, atque lux, 5i. 


21 8. GREGORII TIIEOLOGI. 205 


V 


Verba stulta, quibus nugaeitas conjuncta es., 
οἱ vari; anim: cure quas mulüplex insomniorum 
species subsequitur , . 881. 

Verba vana, et magna insomniorum ars, 881, 

Via impura iter facientes, ac sese leviter inqui- 
nantes, et qui compedibus vincti non nihil progre- 
diuntur, 105. 

Violentia ac necessilate expressum , et planta per 


vim manibus inflexa, 19. 
Vir parvas onus aliquod. subiens, et qui turrim 
:edilicat, 59, 
Virgo tota Deo amore conjuncta, et aquarum pro- 
fluvia plurnbeis canalibus inclusa, 653. 
Virtutem amplectentes , et qui clarissima lucis 
tempore iter faciunt, $16. 


Virtutum pr:estantissiraa, et prati florum fragran- 


lissimus, et pulcherrimus, 258. 
Vita, et carctr, seu etiam stadium, 525. 
Vita hominum, et torreutium transitus, 814. 


Vita activa. et contemplativa, el mare ac terra, 
817. 

Vita humana, et mare, ATI, 
Vite humans vanitas, et avis volatus, navis iu 
mari, pulvis, vapor, ros matutinus, flos, 9211. 
Vitiose implicantes, et qui in. obscura caligine 


Jberrant , 45, 
Vitium, et aqua, sive etiam festuca, 425. 
Vitium, et, absinthium, 18. 


PROVERBIA QUIE SCITE ET APPOSITE CITAVIT D. GREGORIUS NAZIANZENUS. 


A 

Absalonis manus, 594. 

In abyssi vestigiis deambulantes , ν 504. 

Auri imbecillie tonitrui sonuin committere, 756. 
n 

Bilis etiam aliqua utilitas, 126. 

Briarei manus, $254. 
C 

Crates Cratetem Thebanum libertate donat, 810. 
F 

Ferrum quandiu calet , frigida obduretur , M. 

Figulinam in dolio discere , 95. 

1n fonte medio siti cruciari, 109. 

Frontem perfricare , 232. 
G 

Gutta cavat lapidem sepe cadendo, 991. 
H 

Hirundo una non facit ver, 687. 
L 

Lacte adhuc utentibus solidum cibum commit- 

fere, 190. 

Leonem ab unguibus loudare, et statuam ab 


ΤΉΝ 


110 lutum purgare , 466. 

Luto margaritam committere , τοῦ, 
M 

Manibus vinetis linzuam armare, 492. 
N 

Nudo capile 1n nagitium prorumpere, 22. 
[U) 

Obolo nihi: prastantius, 145. 
e 

Pedites ad Lydum currum, 751. 

Phoebus sine zere non divinat, 145. 
S 

Saul num inter prophetas? 16. 255. 

Solem infirmis oculis committere , 756. 

Sus in coo provoluta, 101. 


U 


Ultra Gades transmeare non omuipus concessumi, 
1189. 


V 
Vestem hanc WMisti;us consuit, induit autem 
Aristagoras; de Samiorum tyrannide, 457. 
Vulneribus scatens, aliis mederi te»'at 48. 


3205 ORATIO 1. — MONITUM. 594 
---------. ---.- - - ---- ————————————————— ÁÀáeásáá 


MONITUM IN SEQUENTEM ORATIONEM (ὃ, 


1 1. Inter orationes Gregorii primam illa sibi sedeni vindicat, quie quadragesimo primo 
loco ab editoribus Parisiensibus numeratur; quamvis in omnibus pene codicibus caeteris 
praemissa sit orationibus. Regii namque plusquam quadraginta suntL.codices, in quibus or- 
dine prima est Oratio in Pascha et tarditatem. Primum quoque locum tenet in Anglicanis, 
imperatoriis, elc., ut vel ex editis catalogis notum. Quin ipsa orationis verba eam omuium 
primum esse ostendunt. salis, ᾿Αναστάσεως ἡμέρα, χαὶ ἡ ἀρχὴ δεξιά " a. Resurrectionis, inquit, 
dies faustumque principium. »—« Principium, inquam, sermonum et initi pastoralis officii.» 
᾿Αρχὴ τῶν λόγων μον, χαὶ ἡ ἀρχὴ τοῦ διδάσχειν χαὶ τοῦ προΐστασθαι. ]ta post veterem scholiastam 
Nicetas, Ἐντεῦθεν γάρ, ait apud Lambecium (79) ille, ὁ θειότατος οὗτος Πατὴρ τῶν ἑαυτοῦ λόγων 
ἀπήρξατο. ld 051: « Hine enim divinissimus ille Pater sermonum suorum initium duxit. » 

M. Idem astruit Basilius insigni scholio, quod in commentario exhibetur : imo inedi- 
tus alter scholiasta, qui in Colb. cod. 3063, in orationem secundam in Pascha, liec vet- 
ba : "Q λόγε Θεοῦ, « O verbum Dei,» etc., sic commentatur (80) : « Habes ilaque nunc oratio- 
nem hauc nostram, non quidem primilias, neque primam, ut illa ( quie sic incipit) Re- 
surreclionis dies. » In eam denique sententiam cum veteres tum recentiores iverunt. Nec 
enim moror quod Leuvenklaius in sua nuncupatoria epistola ait : « Ratione temporis, si- 
quidem Eli: Cretensi et Nicelze Serronio credimus, esse prima debeat oratio, » quae in Pa- 
risiensi Grieco-Latina editione ordine secunda esl. Etenim longe aliam esse Nieetie mentem 
modo vidimus. Eli vero sententiam alibi refellemus, quam interim explodit salis utrius- 
que orationis principium, et finis istius : ubi Theologus : « Jam sermones, inquit (81), ha- 
betis, quorum desiderio tantopere flagrabatis; » sermones hucusque denegalos, quoruiu 
studio eo amplius ardebant, quo diutius illi differebantur. Quie quidem interpretatio non 
nostra, sed ipsius est Gregorii, αἱ tola oratio lerlia, alias secunda, probal, atque in eam 
admonitio demonsirabit. 

ΠῚ. Hie igitur prima omnium scripta dietlaque fuit oratio auno Christi 362, pridie Ka- 
lendas Aprilis, qua die, juxta Bucherium, hoc anno festum Pasche incidit. Qua vero occa- 
sione quibusve de causis, infra commodius admonitio in Apologeticum magnum declarabit. 
Brevis illa quidem oralio : verum certe, rerum habita ratione, amplissima ; tametsi temere 
fluens et dissipata forsitan prima fronte videatur. In ea resurgentis Christi mysteria, cum 
defensione lardilalis συ, et ulrumque cum praeceptis morum ita conjungit, ita singulis 
singula miscet, ut oratio panegyrica tota, tota moralis, apologetica tota pene possit appcl- 
lari. In ea se idem accusatet defendit, demittit el extollit, paret et imperat, benevolentiam 
captat et objurgat. Denique dum esse pastor bonus exoptal, ipsum quem esse exoplabal, 
se demonstral, 9 et Christo alacriter commorientem et una simul resurzentem, novum lio- 
minem, quem pastorem Oves sequi debeant et audire. Munerum autem injecta mentio, 
quam artificiosa, quam apta festo, preceptis morum, laudibus palris, sibi ipsi tam magni- 
fice quam modesle ac necessario, novo sub patre pastori vicario, commendando 1 Atque 
hac est prima Gregorii, et, si Dasilio credimus extemporalis oratio. 


(18) ln. omnibus pene mss. hiec. oratio. primam sedem occupat. 

(19) Lambec. in catal. ad cod, 97. A K E , B ᾿ ! 
(80) Νῦν μὲν ἔχεις τὸν λόγον τοῦτον, οὐχ ἀπαρχὴν, οὐδὲ πρῶτον, ὡς τὸ, ἀναστάσεως ἡ siga. 
(81) In Mosità ad orat. 5. 


Ρατποι. Gn. XXNV. 13 


d^ 


505 


TOY EN ATIOIX 


S. GREGORII THEOLOGI 


596 


ΠΑΤΡῸΣ HMQON 


LPPHPOPIOY TOY ΘΕΟΛΟΓΟΥ “ἢ 


APXIEIHZKOIIOY KONETANTINOYIIOAEQE 


ΛΟΓΟΙ. 


S. P. N. GREGORH THEOLOGI 


ARCHIEPISCOPI CONSTANTINOPOLITANI 
ORATIONES. 


ORATIO 1". 


Φ In sanctum Pascha et in tarditatem. 


I. Resurrectionisdies, faustumque principium. Hac 
celebritate essplendescamus, ac mutuo nos comple- 
ctenur. Dicamus, fratres, his etiam qui nos ode- 
runt ?, nedum his qui per charitatem aliquid fece- 
runt, vel passi sunt, Resurrectioni omnia condone- 
mus; veniam alii aliis demus, tum ego qui lauda- 
bilem. vim perpessus sum , hoc enim nunc adjicio, 
tum Jg vos qui laudabiliter vim attulistis, si quid est 
quod mibi tarditalis. causa succenseatis. Quando- 
quidem ea fortassis apud Deum melior est atque 
priestantior quam aliorum. celeritas. Bonum enim 
est, et Deo parumper sese subducere , ut. Moyses 
ille olim *, ac postea. Hieremias ", et rursus ad vo- 
cantear prompte atque impigre aceurrere, quemad- 
modum Aaron * et Isaias ?, modo utrumque pio ani- 
mo fiat, alterum ob propriam infirmitatem, alterum 
cb vocantis potentiam. 

H. Mysterium unxit me; mysterio paululum se- 
cessi, quoad ipse me explorassem ; cum mysterio 


d 


eiiam simul introeo, praeclarum timiditatis infirmi- 


tadisque mei adjutorem, diem hunc asciscens, ut, 


A 


AOTOX A. 


Εἰς τὸ ἅγιον Πάσχα (85) καὶ εἰς τὴν βραδυτῆτα. 

A'. ᾿Αναστάσεῳς ἡμέρα, χαὶ Tj ἀρχὴ δεξιὰ, χαὶ λαμα 
πρυνθῶμεν τῇ πανηγύρει, χαὶ ἀλλήλους περιπτυξώ- 
μεθα: εἴπωμεν, ἀδελφοὶ, χαὶ τοῖς μισοῦσιν ἡμᾶς, μὴ 


ὅτι τοῖς δι᾽ ἀγάπην (84) τι 


πεποιηχόσιν, ἣ πεπονϑό- 
σι" συγχωρήσωμεν πάντα τῇ ἀναστάσει" δῶμεν συγ- 
γνώμην ἀλλήλοις, ἐγώ τε ὁ τυραννηθεὶς τὴν χαλὴν 
τυρανγίδα, τοῦτο γὰρ νῦν προστίθημι, xol ὑμεῖς ol 
τῆς 


τι- 


Y 
l 


βραδυτῆτος, ὡς τάχα Ys χρείττων (86) αὕτη xaX 
μιωτέρα Θεῷ τῆς ἑτέρων ταχυτῆτος " ἀγαθὸν γὰρ χαὶ 


χαλῶς τυραννήσαντες, εἴ τί μοι μέμφοισθε (85 


ὑποχωρῆσαι Θεῷ τι μιχρὸν, ci Μωῦσῆς ἐχεῖνος τὸ 
παλαιὸν, χαὶ Ἱερεμίας ὕστερον, χαὶ προσδραμεῖν 


ἑτοίμως χαλοῦντι, ὡς ᾿λαρών τε χαὶ ᾿Ησαΐας, μόνον 
εὐσεθὼς ἀμφότερα, τὸ μὲν διὰ τὴν οἰχείαν ἀσθέ- 
νειαν (87), τὸ ὃὲ διὰ τὴν τοῦ χαλοῦντος δύναμιν. 


Β΄, Μυστήριον ἔχρισέ με, μυστηρίῳ μιχρὸν ὑπεχώ- 
ρησὰ (88), ὅσον ἐμαυτὸν ἐπισχέψασθαι" μυστηρίῳ 
χαὶ συνεισέρχομαι (89), χαλὴν ἐπαγόμενος τῆ: ἐμῆς 
δειλίας xai ἀσθενείας ἐπίχουρον τὴν ἡμέραν, ἵν᾽ ὁ 


qui hodierno die a mortuis surrexit, idem me quo- ( σήμερον Ex νεχρῶν ἀναστὰς χἀμὲ χαινοποιήσῃ τῷ 
Tn 74 


sa 


$e 


à Alias XLI, quie autem 1 erat, nunc 2.—Ilabita 
anno 562. 


Lxvi,b. "*Exod.1v,15. ^ Jerem. 1, 6. - * 


(82) OeoAóyov. Gregorio nobile Theologi co- 
gnomen aser bunt duceni saltein manu exarati co- 
dices. Vide in Pref. 

(55) Τὸ ἅγιον Πάσχα. Sie Par.; deest in plu- 

ibus. 

(54) Av ἀγάπην. Billiua, « propter charitatem et 
benevolentiam, » 


(85) Μέμφοισθε. Par. cod. μέμφεσθε, 


Exod,1v, 97. ^? Isa. vi, 8. 


(86) Ὡς τάχα γε χρείττων. « Quandoquidem. » 
Sie Bas., rectius quam Nicetas, quen secutus est Bil. 
qui vertit « quanquam. » 

(87) ᾿Ασθέγειαν.. Bil. « imbecillitatem. » 

(88) 'Yxeyopnca. Bil. « cessi ut meipsum inspi- 
cerem et explorarem. » 

(89) Συγεισέρχομαι. Par. συνέρχομαι. 


391 ORATIO I. 


τῇ καινῇ κτίσει (91), τοῖς χατὰ Θεὸν γεννωμένοις, 
πλάστην ἀγαθὸν xax διδάσχαλον Χριστῷ xax συννεχρού- 
μένον προθύμως xat συνανιπττάμενον. 


Γ΄. Χθὲς ὁ ἀμνὸς ἐσφάζετο, xai ἐχρίοντο αἱ φλιαὶ, 
χαὶ ἐθρήνησεν Αἴγυπτος τὰ πρωτότοχα, χαὶ ἡμᾶς 
παρῆλθεν ὁ ὀλοθρεύων, xat ἡ σφραγὶς φοθερὰ χαὶ αἱ- 
δέσιμος, χαὶ τῷ τιμίῳ αἵματι ἐτειχέσθημεν (92) σή- 
pspow χαθαρῶς ἐφύγομεν Αἴγυπτον, χαὶ Φαρχὼ τὸν 
πικρὸν δεσπότην, xa τοὺς βαρεῖς ἐπιστάτας, χαὶ τοῦ 
πηλοῦ χαὶ τῆς πλινθείας (95) ἠλευθερώθημεν (94) 
χαὶ οὐδεὶς ὁ χωλύσων ἡμᾶς ἑορτάζειν Κυρίῳ τῷ Θεῷ 
ἡμῶν ἑορτὴν τὴν ἐξόδιον, χαὶ ἑορτάζειν, οὐκ ἐν ζύ- 
μῃ παλαιᾷ κακίας καὶ πονηρίας, dA ἐν ἀζύμοις 
πιφερομένους (95) 


εἰλικρινείας καὶ ἀ-ηϑείας, uno 
Αἰγυπτιαχοῦ χαὶ ἀθέου φυράματος. 

A'. Χθὲς συνεσταυρούμην Χριστῷ, σήμερον συνδο- 
ξάζομαι" χθὲς συνενεχρούμην, συξζωοποιοῦμαι σήμε- 
ρον" χθὲς συνεθαπτόμην. σήμερον συνεγεέρομαι. ᾿Αλλὰ 


χαρποφορήσωμεν (90) τῷ ὑπὲρ ἡμῶν παθόντι (97) xat 


ἀναστάντι. 
ἣ ὑφάσματα, ἣ λίθους 
ῥέουσαν ὕλην, χαὶ χάτω μένουσαν, ἧς ἀεὶ τὸ πλεῖον 


Χρυσόν με 


ἴσως οἴεσθε λέγειν, ἣ ἄργυρον, 


τῶν διαφανῶν xa τιμίων, γῆς 


ἔχουσιν οἱ χαχοὶ xaX δοῦλοι τῶν χάτω xai τοῦ χοσμο- 
κράτορος (98). Καρποφορήσωμεν ἡμᾶς αὐτοὺς, τὸ τι- 
μιώτατον Θεῷ χτῆμα xax οἰχειότατον (99)" ἀποδῶμεν 
τῇ cixóv (I) τὸ xaz' εἰχόνα, γνωρίσωμεν ἡμῶν 
τὸ ἀξίωμα, τιμήσωμεν τὸ δρχέτυπον, γνῶμεν τοῦ 
μυστηρίου τὴν δύναμιν, χαὶ ὑπὲρ τίνος (2) Χριστὸς 
ἀπέθανε. 


E'. Γενώμεθα ὡς Χριστὸς, 
ἡμεῖς - γενώμεθα θεοὶ δι᾽ αὐτὸν, ἐπειδὴ χἀχεῖνος δι" 


ἐπεὶ. χαὶ Χριστὸς ὡς 


ἡμᾶς ἄνθρωπος. Προσέλαβε τὸ χεῖρον, ἵνα δῷ τὸ 9ἐλ- 
ICT» D d D r 
τιον * ἐπτώχευσεν (3), ἵν᾽ ἡμεῖς τῇ ἐχείνου πτωχεία 


* Ephes. iv, 25, 94. *Joan. 1, 15. Rom. vi, 8. 


(90) Τὸν καινόν". Coisl. 1, τὸν νέον. 

(91) Κείσει. ln edit, Par. χτήσει, menaose. 

(92) ᾿Ετειχί σθημεν. «Quasi muro vallati sumus.» 

(95) Καὶ τῆς πιιινθείας. Bil. « et laterum cori- 
lectione. » 

(94) ᾿ΗἸευθερώθημεν.. Par. cod. ἢλευθερώμεθα. 

(85) Ἐπιφερομένους. Ἐπιφέροντες - « Nihil in- 
ferentes Azypuaci atque impit. fermenti, » lmpium 
Arii dogma intelligit, ut observat. Nicetas. 

(96) "A.L1à καρποφορήσωμεν. « Jam vero offera- 
mus, » Mos olim fuit, ut in celebritatibus, tuin sa- 
€ris, tum profanis, dona offerrentur Deo, imperatori, 
victori. Quam. quidem in Ecclesia. consuetudinem 
viguisse canones passim et liistorie loquuntur. Deus 
ipse sibi dona ollerri pr:cepit populo suo his ver- 
bis, ubi de celebraudis tribus priecipuis festis leges 
Statuit: « Non apparebis in conspectu meo vacuus, » 
(Exod. xxut, 45; xxxiv, 20; Deut. xvi, 16.) Esdem 
non semel repetit, Credo. equidein Gregorii serimno- 
nem ad h:e Moysis verba spectare. Sic etiam Do- 
rotlieo Archimandeitie visum est. « Quandoquidem,» 
inquit, doctrina 22, Bibl. PP. Greco-Lat. ed. Par. 
1624, t. II, p. 858, c in festivis et panegyricis cae- 
libus Domino dona fllii Israe! ex lege quondam offe- 


— IN SANCTUM PASCHA., 


πνεύματι, xai τὸν χαινὸν (00) ἐνδύσας ἄνθρωπον, δῷ A que spiritu innovel , novoque. indutum. liomine *, 


b 


595 


novas ΟΥΟΆΤΗΓαν, lioe est dis. qui. secundum Deum 
naseuntur ?, fietoreim bonum. et magistrum donet 
cum Christo alaeri animo et morieutem et. resur- 
gentem δὶ 

WE. Heri agnus mactabatur, et postes ungebantur, 
luxitque. primogenita ZEgyplus, ac nos estermina- 
lor prieteriit, signaculum quippe terrori ipsi ac. ve- 
nerationi fuit, preiiosoque sanguine protecti sumus, 
Hodi« 4Ezyptim omnino fugimus , et amarulentum 
illum. doininum Pliaraonem, et acerbos priefectos; 
ac luto et lateritio opere liberati sumus, nec. quis- 
quam est, qui nos Domino Deo nostro. exitus. fe- 
stum celebrare prohibeat ; et quidem celebrare, noo 
in fermento veteri malitia et nequitie, sed in azimis 
sinceritatis et. veritatis !*, nihil. ZEgyptiaci. atque 
impii fermenti nobiscum ferentes. 

IV. Heri. cuin Christo in. crucem agebar, hodie 
simul glorificor ; heri commoriebar, hodie simul vi- 
vificor; heri consepeliebar, hodie simul resurgo. 
liaque ei, qui pro nobis passus est ac. resurrexit, 
offeramus, Aurum. fortasse dicere me pulatis , aut 
argentum, aut texturas, aut pellucidos et ingentis 
pretii lapides, fluxam fiagilemque terrze materiam, 
humique manentem, cujus niajorem partem impro- 
bi fere et servi. rerum 5 terrenarum. ac mundi 
principis possident. Imo vero nosmetipsos olffera- 
mius, hoe est possessionem Deo pretiosissimati, 
maximeque propriam. linagini reddamus quod ima- 
gini congruit, dignitatem nostram | àgnoscamus , 
exemplar honore prosequamur, mysterii vim intel - 
ligamus, et cujus rei gratia. Christus morte functus 
est. 

V. Simus ut Cliristus, quoniam Christus quoque 
sicut. nos. Elliciamur dii prepter ipsum, quoniam 
ipse quoque propter nos homo. Assumpsit quod 
deterius eraL, ut daret quod. pra'stantius est, Eye- 
nus factus est, ut illius nos inopia diviles esse. 


Ὁ [ Cor. v, 8. 


rebant, hortatur S, Gregorius, ut quemadmodum 
illi, ità. etnos festum agamus, ». Ἐπειδὴ τὸ παλαιὸν 
οἱ υἱὸλ Ἰσραὴλ ἑορταῖς ἣ ταῖς "πανηγύρεσι : 
pov δῶρα τῷ Κυρίῳ xazà τὸν νόμον. .. παραινεῖ ἡμῖν 
ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἑορτάσαι ὥσπερ ἐχεῖνοι. 

(97) Παθόντι. Coisl. 1, ἀποθανόντι. Sie Apost. 
Il Cor. v, 15. 

(98) Κοσμοχράτορος. Diabolus « mundi princeps » 
appellatur, non quod. mundi rerumque. terrenarnm 
illi sit imperium; sed «quod eos, qui scelerate. vi- 
vunt, in sua. potestate habeat. Nicetas, 

(99) Τὸ τιμιώτατον Θεῷ κτῆμα xal cizeiccazov. 
€ Possessionem Deo pretiosssiimam, » Sic Billius in 
prima editione, melius quam in postrema, 3ie etiam 
Nicetas : € qui possessio sumus Deo longe pretiosis- 
sima maximeque propria. » 

(1) Τῇ εἰκόνι. « lmagini quod imaginis est, » vel, 
« quod secundum imaginem est , reddamus, » Dillius 
autem, « imaginis decus imagini redlamus, » 

(2) "Υπὲρ τίνος. Billius, « pro quo. » 

(5) Ἐπτώχευσεν. « Egenus factus est, » sic I 
Cor. vin, 9, c ut. illius inopia divites essetis, » Ril- 
lius vero, « mendicus factus est, ut illius mendicitatée 
ditegur. » 


599 S. GREGORII THEOLOGI 400 
nus '*. Servi formam. accepit !*, ut libertatem reci- A θερ pid ἡμεῖς ἀπολάθωμεν (4) * χατῆλθεν, t ὑψωθῶ 
peremus. Descendit, ut eveheremur. Tentatus est, μεν" ἐπειράσθη, ἵνα νιχήσωμεν" ἠτιμάσθη, ἵνα δοξά- 


ut vinceremus. Contemptus est, uL nos gloria dona- 
ret. Mortuus est, ut salutem nobis afferret, Ascen- 
dit, ut peecati lapsu humi jacentes ad seipsum 
τἀ πόροι, Oinia quispiam. donet : omnia. ei , qui 
seipsum redemptionis pretium pro nobis '*, ac com- 
mutationem dedit 5, offerat : nihil autem. daturus 
est lantum, quantum si se ipse obtulerit hujus my- 
sterii rationem probe intelligentem, ac propter illum 
est. 

VI. Ac vobis quidem, ut cernitis, pastor hie bo- 
nus, qui animam. posuit pro ovibus !?, pastorem 
offert; hoc enim sperat, et in votis habet, et a vo- 
bis, qui. subestis, postulat , duplicemque pro sim- 
plici seipsum vobis tradit, ae baculum senectutis "7 
baculum spiritus facit; atque inanimato templo 
animatum. adjungit; huie, inquam, peregregio et 
alterum qualeeunque tandem illud et quan- 
cwterum ipsi charissimum , multis 


caelesti, 
tulumeunque 
eiiam sudoribus ae laboribus absolutum : atque uti- 
nam [aboribus dignum adjicere liceat! suaque oui- 
nia vobis proponit. O miram animi magnitudinem, 
vel, ut verius loquar, paternum amorem ! Caunitiem, 
juventutein, templum , pontificem, testatorem, h:e- 


redem, serinones, quorum desiderio flagrabatis ; ae 


sermones quidem, non temere et in aerem fluentes, 
nec ultra aures audientium sese porrigentes , sed 
«u7s spiritus describit , tabulisque lapideis sive 
earneis imprimit '5, non leviter ac superficiete- 
nus insculptos, et qui facile deleri queant, G sed 
altissime consignatos , non atramento, sed gra- 
tia. 

VII. Atque hic omnia vobis offert venerabilis hic 
Abraham, patriarcha ille, illud charum et augustum 
caput, illud virtutum omnium domicilium, virtutis 
norma, sacerdotii perfectio : qui voluntarium hodie 
Domino saerifieium offert, unigenitum illum ex 
promissione ?. Vos autem et Deo et nobis id mu- 
neris loco offerte , ut recte pascamini , in loco pa- 
scu:e collocati, et super aquam refectionis educati ?^, 
uL recte pastorem cognoscalis, et ab eo cognosea- 
mini, et pastoris in modum ac libere vocantem per 
ostium sequamini ; alienum autem. non sequami- 
ni ?*, qui, latronum et insidiatorum more, caulam 


15 Philipp. τι, 7. 
IM Cor. in, 2, 5. 


15 ll Corvalta 2: 
18. Ezech. xxxvi, 26; 


(Ὦ Τὴν &Aevüepiav ἡμεῖς dzoAd6oguer, «ut li- 
bertatem reciperemus. » lta. Billius in ἃ edit. qui 
non raro felicius.reddit, quam secundis curis. Vox 
est Apostoli, Roin. virr, 21, non minus Latna, teste 
Tullio. 

(5) "AvrzaA Aag. « Culpz nostoe succidaneum.» 
Ha Billius. 

(6) 'evépevor. Sic Regii plerique. 

7) Διπιιοῦν. « Duo templa, iuquit, Pater vo- 
bis douo dedit, alierum inanime, quod Naziauzi 
exstrüxit, alterum animatuni ; » sic seipsum appellat. 
]ta. Nicetas. 

(8) δακτηρίαχ. « Baculum. 
diva. » 


» DBillius, « subsi- 


cn* ἀπέθανεν, ἵνα σώσῃ " ἀνῆλθεν, ἵν᾽ ἑλχύσῃ πρὸς 
ἑαυτὸν χάτω χειμένους ἐν τῷ τῆς ἁμαρτίας πτώμα- 
τι. Πάντα διδότω τις, πάντα χαρποφορείτω τῷ δόντι 
ἑαυτὸν λυτρὸν ὑπὲρ ἡμῶν xoi ἀντάλλαγμα (5)" 
δώσει: δὲ οὐδὲν τοιοῦτον οἷον ἑαυτὸν τοῦ μυστηρίου 
συνιέντα, xal δι᾽ ἐχεῖνον πάντα ὅσα ἐχεῖνος δι᾿ ἡμᾶς 
γενόμενον (6). 


Omnia factum, quicunque ipse propter nos factus 


B 


C 


D 


!* Matth. xx, 28. 
19 Gen. xxi, 2; Gal. i1, 16. 


Q'. Καρποφορεὶ μὲν ὑμῖν, ὡς ὁρᾶτε, 
το γὰρ ἐλπίζει χαὶ εὔχεται, χαὶ παρ᾽ ὑμῶν αἰτεῖ τῶν 
ὑπὸ χεῖρα ὁ ποιμὴν ὁ χαλὺς, ὁ τιθεὶς τὴν ψυχὴν ὑπὲρ 
τῶν προθάτων" xaX διπλοῦν (7) ἀνθ᾽ ἁπλοῦ δίδωσιν 
ὑμῖν ἑαυτόν - χαὶ ποιεῖται τὴν βαχτηρίαν (8) τοῦ γή- 
pos βαχτηρίαν τοῦ. πνεύματος" χαὶ προστίθησι τῷ 
ἀψύχῳ ναῷ τὸν ἔμψυχον, τῷ περιχαλλεῖ, τῷ δὲ xal 
οὐρανίῳ, τὸν ὁποιονοῦν xa ἡλίκον, ἀλλ᾽ οὖν τὸν ἑαυ- 
πολλοῖς συντε 


᾿ 


τῷ τιμιώτατον, χαὶ αὐτὸν ἱδρῶσ!: S 
σθέντα, xa πόνοις, εἴη δὲ εἰπεῖν, ὅτι xal τῶν πόνων 
ἄξιον " χαὶ προστίθησιν (9) ὑμῖν τὰ ἑαυτοῦ. 
"D τῆς μεγαλοψυχίας, T, τό γε ἀληθέστερον εἰπεῖν, 


τῆς φιλοτεχνίας * τὴν πολιὰν, τὴν νεότητα, τὸν ναὸν, 


πάντα 


τὸν ἀρχιερέα, τὸν χληροδότην, τὸν χληρονόμον, τοὺς 


χαὶ τούτων οὐ τοὺς εἰχῆ, xal 


λόγους, οὺς ἐποθεῖτε " 
εἰς ἀέρα ῥέοντας, χαὶ μέχρι τῆς ἀκοῆς ἱσταμένους, 
ἀλλ᾽ οὺς γράφει τὸ πνεῦμα, καὶ πλαξὶν ἐντυποῖ λιθί- 
yate, εἴτουν σαρκίναις, οὐκ ἐξ ἐπιπολῆς χαρασσομέ- 
νους, οὐδὲ ῥᾳδίως ἁπαλειφομένους, ἀλλ᾽ εἰς βάθος ἐν- 


σημαινομένους, οὐ μέλανι, ἀλλὰ χάριτι (10). 


. Ταῦτα μὲν οὖν (11) ὑμῖν ὁ σεμνὸς ᾿Αδραὰμ οὗ- 
τος, Ó πατριάρχης, ἣ τιμία χεφαλὴ xa αἰδέσιμος, 
τὸ πάντων τῶν χαλῶν (12) D ὁ τῆς ἀρετῆς 
ωσις, ὁ τὴν ÉxoUctoy 


χανὼν, ἣ τῆς ἱερωσύνης τε 


Ae 
(15) σήμερον, τὸν μονο- 


Ὑμεῖς δὲ χαρποφορεῖτε 
pets $ 


θυ 
γενῇ; τὸν ἐχ τῆς ἐπαγγελίας. 
χαὶ Θεῷ χαὶ ἡμῖν τὸ χαλῶς ποιμαίνεσθαι, εἰς τόπον 
χλόης χατασχηνούμενοι, xat ἐπὶ ὕδατος (14) ἀναπαύ- 
σεως ἐχτρεφόμενοι, γινώσχοντες χαλῶς τὸν ποιμένα, 
χαὶ γινωσχόμενοι, χαὶ ἑπόμενοι χαλοῦντι ποιμενιχῶς 
xaX ἐλευθερίως διὰ τῆς θύρας " ἀλλοτρίῳ δὲ μὴ ἀχοόλου - 
ὑπερθαίνοντι διὰ τῆς αὐλῆς, ληστριχῶς τε χαὶ 


σίαν προσάγων τῷ Κυρίῳ 


θοῦντες 
15 Matth. xvi. 90. !* Joan. x, 15..." Tob. x, 4. 
3? Psal. xxu, 4... ?! Joan. x , 44, 3. 


(9) Προτίθησιν. Sic plures mss.: sed Reg. u 
opum:e. noue, et Colb. m qui omnium instar esse 
possit, Basilius iu. scholiis : προστίθησι. Comb, ser- 
val προτίθησι, et sic vertit: « sua omnia vobis pro- 
ponit utenia et fruenda : suorum. omnium vobis 
copiam faeit, sui ipsius, templi, filii. » ' 

(10) Χάριτι, «gratia, ». Billius, « spiritu, » 

(11) Ob» deest in pluribus mss., verum in codici- 
bus melioris notze legitur. 

(12) Ka.4or, « virtutum. » Bil. « bonorum. » 

(15) Τῷ Κυρίῳ. Comb. τῷ Θεῷ. 

(14) "Ez ὕδατος. Coisl. 1, ἐφ᾽ ὕδατος. Billius sic 
vertit : « Quod quidem futurum est, si in loco pascuzz 
liabitetis, et in aqua refectionis educemini. » 


401 


ἐπιδούλως, μηδὲ 


ORATIO Il. 
ξένης φωνῆς ἀχούοντες, ὑποχλεπτού- 
σης xai διασπειρούσης ἀπὸ τῆς ἀληθείας εἰς ὄρη, 
χαὶ ἐρημίας, χαὶ βάραθρα, χαὶ τόπους, οὺς οὐχ ἐπι- 


σχοπεῖ Κύριος, χαὶ ἀπὸ μὲν τῆς ὑγιοῦς πίστεως ἀπ- 
αγούσης, τῆς εἰς 
μα, ἧς ἤχουσεν 
ἀεὶ φωνῆς (15), χαὶ ἀχούοι τὰ ἐμὰ πρόθατα, λόγοις 


Πατέρα, χαὶ Υἱὸν, χαὶ ἅγιον Πνεῦ- 
τὴν μίαν θεότητά ,τε xal δύναμιν, 


δὲ χιθδήλοις xai x 
διασπώσης ὁ πὶ 


τεφθαρμένοις συλαγωγούσης χαὶ 
τοῦ ἀληθινοῦ χαὶ 
ὧν εἴη πάντας ἡμᾶς, χαὶ ποιμένας x 


νοσερᾶς (10) πόας χαὶ θανασίμου πόῤ 


πρώτου ποιμένος " 

χαὶ ποίμνιον, ὡς 
dt, χαὶ νεμομέ- 
νους xal νέμοντας, ἕν εἶνα!: πάντας ἐν Χριστῷ Ἰητοῦ 
νῦν τε 


xai εἰς τὴν ἐχεῖθεν ἀνάπαυσιν" ᾧ ἡ δόξα καὶ 


τὸ χράτος εἰς τοὺς αἰῶνας (17). ᾿Αμήν. 


1? Ezech. xxxiv, 9, ὃ, Joan. xvni, 23]. 


(ὃ) "Hc ἤκουσεν del φωνῆς, « quam vocem 
semper audierunt. » Bil, vero, « quam vocem sem- 
per audivi. » Minus reete, 

(16) Δοσερᾶς. Sic omues pene mss. :ed, Par. 


— MONITUM. 


A transcendit; nec peregrinam vocem audiatis, suffu- 


4U2 
rantem et ἃ veritate jn montes, et solitudines, et 
voragines, et loca, qu:e non. visitat. Dominus , dis- 
pergentem ?*, atque a sana quidem fide abducea- 
tem (quie est in Patrem. et Filium et Spiritum san 
ctum , unam et divinitatem | el. potentiam , quom 
vocem semper audierunt, audiantque utinam oves 
mew), adulterinis autem. sermonibus et. corruptis 
depraedantem, atque a. vero et primo pastore distra - 
lentem, à quibus opto, nt nos omnes, 
quam ovile, velut a morbida et. pestilenti. herba. 
procul pascamur atque pascamus , unumque. om- 


lam pastore. 


nes simus? in Christo Jesu, nunc et in. alterius 
vite requie; cui. gloria et imperium in saecula. 
Ainen, 


νοερᾶς. 
(17) Alovac. Add. plures cod. 
ita legit Dill. 


πῶν αἱώνων, ct 


7 MONITUM IN ORATIONEM II. 


I. (18) « Post priorem in Pascha, » inquit Basilius, « scripla hiec oratio videtur. Ex tempore 
siquidem ac breviter fusa post impositas sibi manus in presbyterum, postque fugam il!a 
pronuntiala est. Hiec autein. per otium subinde maturius fusiusque digesta. » Consentiurt 
melioris notze. seripli codiees, cujusmodi est Regius 1809, aliique permulti , in quibus 
proximum oratio ista post primam occupat locum. 

II. Concinit Elias Cretensis in hujus orationis argumento, quod Billius sic vertit : 
« Post autem (priorem in Pascha), ingentem hunc apologeticum per otium conscripsit. » 
Vd rursus Elias, in argumento secundae invectivie contra Julianura praefixo, his verbis con- 
firmat : « Nam et illie, inquit, cum amplissimum argumentum esset, nee in oralione , 
que : [n Pascha et tarditatem, iuscribitur, comprehendi posset, in duas oraliones ean 
divisit; nimirum et in hanc, quam modo diximus, el in eum apologetieum, qui magnus 
appellatur ; el hie rursus, eum Juliani perversitalem infamia notandam suscepisset , in 
duas item oraliones ob malisuitalis illius magnitudinei rem totam divisit. » Qua ralione 
traditam ab Hermogene arlis. rhetoricae le; gem, ul ob accusationis aul defensionis magni- 
tudinem causa dividatur, « secutum Gregorium Elias astruit. Hinc non male collizas ad 
utramque orationem, sive ad geminas defensionis partes paratum e Fonto accessisse Gre- 
gorium; verum de industria aut ex necessitate alieram ab altera fuisse divisam, quod in 
orationibus , » In lumina et In baptisma « faetum constat, ac Elias videtur affirmare. δου 
fusius idcirco. prosequimur, quod clarissimus vir Tillemontius (19) has orationes, seu potius 
binas unius ejusdemque orationis partes divellit, quamvis separari nee debeant nec pos- 
sint. Jam vero dicendum , qua occasione quibusve de causis habita sit hiec oratio. » 

Il]. Cum « vi »quadamac « tyrannide» presbyter creatus fuisset Gregorius, velut cestro per* 
citus, inopipatoque perculsus fulmine, in Pontum ad amicum Basilium fuga se contulit. 
Hee ipse in eleganti carmine prosequitur. (20). (21) « Ordinatus namque presbyter, » ut 
legitur in celeberrimi codicis Regii 1809, scholio (22), « religioso quodam metu ξΕΒΒΘΗΙ! 
in Pontum, ubi non ita pridem vilam solitariam egerat. Tum inde redux opologiam edidit ;» 
hane nimirum oralionem habuil, qua , cum rediisset, se da fuga ac recusato ΚΕ ΎΣῚ 
munere purgavit; vel, ul cum scholiasta loquar (23), « quod presbyteri munus non sus- 
cepissel. » Itaque Gregorius in solitudinem se recepit, non αἱ sacerdolii dignitatem fuge- 
rel, quam invitus liec et ac reluctans susceperat; neque & etiam ul, ne ad episcopatum cn- 
geretur; quorum alterum nonnulli scholiaslie signilicare videntur, alterum a Billio con- 
lictum. Verum fuga elapsus Ponti solitudinem petiit, ut formidandum angelicis humeris 


(20) Carm. 1, vers, 516, et or. v1, n. 6. 
(31) Χειροτοντθεὶς γὰρ πρε ἀνεχώρησεν 
ὑπ᾽ εὐλαθείας & ἐπὶ τὸν LÀ: ντον, ἔνθα τὸ πρώην ἐμόνα- 


(18) Ἕοιχεν οὗτος ὁ μετὰ τὸν εἰς τὸ Πάσχα πρῶ- C 
τον γεγράφθαι" ἐκεῖνος μὲν γὰρ αὐτοτχεῦ δίως ἐχδέδ 
ται, χαὶ συντόμως μετὰ τὴν τοῦ πρεσθυτέρου χειρο- 


5- poc 


πονίαν xaX τὴν φυγὴν ἐχπεφώνης οὗτος δὲ ἐν ὑστέρῃη σεν" εἶτα ἐπανελθὼν ἀπελογήσατο. ᾿ 
συντέταχται, χαὶ μετὰ πλείονος τῆς σχολῆς χαὶ ἐπ:- (32) ldem scholium exhibent duo. Colb. 2695 et 
«ἄσεως. .. 4248. 


S 21. (95) Διὰ τὸ μὴ χαταδέξασθα: τὸν πρεσῦ 


(19) Vita Greg 


405 S. GREGORII THEOLOGI 494 


onus declinarel, Ecclesie regimen et animarum, verbo dicam, sacerdotis pastorisque mu- 
nus; quod, ut eum viro docto (2*) loquar, « veluti vicario summo et generali, » hac ordi- 
natione sibi a patre imponi sentiebat, » 

IV. Hoc et Elias Cretensis vidit optime : « Divinus ille vir, inquit (95), quoniam haud 
labenti animo suscepto presbyteri gradu.... Eeclesice illius (Nazianzena) curam suseipere, 
ac eas parles, quas ille (pater) obire non poterat, explere cogebatur: ipse quiderp religioso 
metu ductus hine abscedit atque in Pontum migrat, ubi prius, ete.... Hic ilaque cum tem- 
pus aliquod exegisset.... atque illud statuisset, grave esse in inobedientize periculum in- 
cidere, e Ponto in patriam reverti'ur die ipso Pasclze (26). » Religioso igitue motu Theolo- 
gus solitudinem petierat, rursusque eum metus e Ponto iu patriam revocavit, metus, in- 
quam, ne inobedienli:e erimen incurreret, 

V. Cum autem — plurimos. effendisset. Gregorii fuga, qui jam « apud Christianos 
aliquid esse » ceperat, in sui defensionem hane orationem scripsit (97) « Ostendit, » verba 
sunt jam laudati scholiastie , « se freni lam impatientem contumacemque fuisse, ὉΠ eliam 
olfensioni fuerit nonnullis, quibus cwdificationi quondam ipse fuerat ; ob eosque illi apo- 
logia opus tuit, qua inobedientze timiditatisque causas declararet (28j. » Itaque, « ne su- 
spicione quidein peceati » hujusmodi laborare tutum ratus, seu fuga, seu reditu « vulnera- 
tos » hac apologia « sanare » necessarium habuit. Ex illis enim, «alii levitatem et impru- 
dentiam, » alii « eontemptum ordinis ;»nonnulli etiam, perinde ac Augustino paulo post, 
« altioris gradus cupiditatem »objiciebant, aut suspicabantur. 

VI. Quapropter longiorem hanc apologelicam orationem scripsit, in qua, ut ait 
Elias (29), « illud ostendit, nec metum et cessionem suam, nec rursum animi promplitudi- 
nem el reversiouem reprebendendam esse; » seu quod priori oratione proposuit, 
« utrumque bonum esse, et Deo subducere se nonnunquam, et voeanti ruzsus interdum 
occurrere (30). » Primam partem speetant. ea, quibus describit sacerdotum , sive pa- 
storum munera, virlutes, offieia, diffieultates, pericula, Dei in eos minas, propheta- 
rüim et apostolorum oracula, exemjla, que de suo solitudinis amore tradit, que de 
lempestale qua sub Juliano lune lemporis Ecclesia jaetabatur : non. qnod (31) « feram 
ilam, ignes, sladios, preci; ilia, voragines, ab exteris denique bellum ullatenus formida- 
ret (32). Sed bellum hiereticorum, Christianorum vitia , sacerdotum pugnas , episcoporurm 
dissidia, » jure metuebat (33). Huic belio « imparem se sentiebat ac ultro fatebatur. 
Hoc metu carnes confieciebant, mentem contraliebant, lingue vinculum injiciebant, et 
lerga dare » merito persoadebant. 

(34) Ad alteram partem, qua reditus eausas breviter exponit, pertinent, in cives amor, 
parentum cura, inobedienti:e timor ae perieulum, Jona exemplum ; quibus omnibus 
« victus, » landen, onus subire se profitetur, haud quidem episcopatus, sed sacerdotii, seu 
pastoris, 

$9 VII. Etenim « de episcopatu, » ut recle observat doctus Combefisius, « nullus hic ex 
instituto est sermo, ad quem needum assumptus Gregorius. » Addere liceal, nec assumen- 
dum se lune cogitabat. Quamvis Billius in argumento hujus orationis, uti et in summariis 
80 nolis passim, affirmet, hie « exponi causas cur episcopatu repudioto in. Pontum Grego- 
rius fugerit; » et ideo fugisse quod « preeter opinionem ad episcopatum postulabatur.» 
lu eamdem opinionem inductus, forsitan ab interprete ,. videtur. Augustinus (34), qui 
postquam iterum verba Gregorii ex Apologetico descripsit, subjungit : « Hie dicebat bea- 
tus Gregorius, non inter principia emendationis sue, sed jam episcopus. » Quin el ipse 
Pelavius (35), contra Sali:asium , adductis ex apologetico testimoniis, conatur ostendere 
« episcopatum » a Gregorio vocatum ibidem«prineipatum, magistratum, preefeeturam, im- 
perium , » ete., adeoque « curationem solam, simplexsque munus » nou esse. Errat vir 
doctus, dum pulat Gregorium de episcopatu verba facere ; al nihilominus firmum stat ejus 
argumentum adversus Salmasium, imo lirmius evadit. Etenim si sacerdotium generatim a 
Gregorio dictum est « principatus, magistratus, prelfectura, » elc. , quanto magis id de 
episcopatu diei potest ae debet E 

Alii plures in eumdem scopulum impegerunt, ut creierent cum Billio, in Gregorii 
Apologetico de episcopalu ex inslitulo sermonem esse, quorum errorem sie breviter refel- 
limus. Gregorius inilio et in fine orationis profitetur se suscipere quod fugerat : igitur 
necesse est, ut episcopatum tunc susceperit, si, « episcopatu repudiato, » ut vult Bilhius , 
in Pontum fugerit, Deinde hine etiam sequitur, quod non minus absurdum est, Grego- 
rium, priusquam Sazimorum episcopus erearelur, Nazianzi episcopum fuisse consecra- 
ium 5 vel denique concedendum est, hauc diclam non esse orationem, nec impleta qu& in 


(24) Thomass. De disc. eccl. pag. », lib. n, c. 7, (29) Prolog. 

ΤῸ: (80) Or.^1, n. 1. 
(25) Elias, arg. in hanc orat. 451) Or. n, n. 87. 
(26) Orat. n, n. 111 et 112. (92) Ib. n. 79 ad 88. 
(27) Or. ri, n. 41. (55) N. 90. 

(28) 'Eugaivet, ὅτε τοσοῦτον ἀφηνίασεν, ὥστε xat (54) N. 101 ad 109. 


— 


τινας πληγῆναι τῶν πάλαι οἰχοδομουμένων εἰς αὐτὸν, 54) Lib. Op. imp. cont. Jul. n. 69, p. 912... 
δι᾿ οὃς xa ἀπολογίας ἐδέησεν αὐτῷ, δηλούσης τὰς (55) Petav. De eccles. hier. cont, Salmas. lib. n, 
αἰτίας τῆς ἀπειθείας χαὶ τῆς δειλίας. Ὁ, 9) η-11 619: 


405 ORATIO II. — MONITUM. 406 


ea narrantur, nisi postquam Sazimorum episcopatu repudiato, Nazianzeni episcopi munia 
loco patris obeunda suscepit. Qua quam sint absurda et ab historia veritate aliena nemo 
non inte'lizil. 

VIH. Alia. via aggreditur Gabrielius, ut statuat de episcopatu sermonem esse : « Quo- 
niam, inquit (35*),« sacerdotium commune est sacerdotis ae presbyteri munus, estque fun- 
damentum episcopalis eonsecrationis..... congzruenterfacturm est, ut simul in eadem oratione 
declararetur, quie, quantaque sit sacerdotii professio, et qualem oporteat esse episcopum,» 
Iusinuat preterea Gabrielius, « consuevisse veteres , eosdem episcopos , » el «presbyleros 
vocare, x Verum. etsi. viro docto. concederemus , quod ex qualibet eummunione eruditi 
seriptores fatentur, ab inilio « communem et promisenam (36), synonymam (36*), indistin- 
clam (37), initio (37*) aeprimis Ecclosiimtemporibus (38), » seu apostolorum « diebus (38*),» 
vel eliam « primo. et secundo ineunte. saeculo (39), » communem episcopi et presbyteri 
appellationem fuisse; « post primum attamen: seculum , » fatentibus ipsis Salmasio et 
Blondello, «distingui cceperunt (39*), secundoque inclinatoetadfinem vergente smeulo (50), » 
ne Dalleo quidem negante, vel « seeundo exeunte (hU, » EQ tertioque ineunte, ac maxime 
ab Aerii damnatione medio secvelo quarto, de qua beresi Epiphanius el Augustinus (^2), 
ila distinela sunt ea nomina, ut ea promiscue deinceps sumere nemini liceret. Hinc ora- 
tionis titulum Gabrielii explicatione non indigere, eaque gravari nedum juvari , constare 
dehet. 

IX. Verum rejecta inscriptionis illa parle : Kal ὁποῖον εἶναι δεῖ τὸν ἐπίσγοπον,, « et qualem 
esse oporteat episcopum, » qu:e profecto Gregorii non est, s perla ac certa res est, et cum 
erudito Combelisio fas esL asserere, « de episcopatu nullum hic ex instituto sermonem esse. » 
Quid ergo? Creatus presbyter Gregorius pastoris munus refugerat , nunc illud suscipit. Sua 
erat ordinazione pastor, ut eiteri sacerdotes; qui, ut Chrysostomi (43) verbis ular, « docendi 
potestatem acceperunt, atque ut Eeclesiie priesint. » Suseepto igitur Gregorius munere, quod 
refuzerat, pastorum omnium munia hac in oratione prosequitur. Ad omnes igitur sacerdotes 
pertinet egregium istud opus; et quamvis ex instituto de episcopalu sermo non sil, quie- 
eunque oralor de pastorum sive sacerdotum muniis lam eloquenter quam vere praedicat , 
ad se pertinere pri eceleris existimare possunt alque etiam debent episcopi, qui sacerdo- 
tii arcem ocenpant. Merito proinde codices optime notze hane Gregori. orationem, librum 
De sacerdotio Περὶ ἱερωσύνης» generatim inseribunt, quo vocalionis ecclesiastice ae Sa- 
cercotii regule sauetiores legesque, « pauca » vero. dogmaliea conlinentur, ul omnium 
aceuratissimus Colb. ims. 4248 annotavil. 

X. Ex tam eximio opere, sex itidem libros Je sacerdotio Chrysostomus, quatuor 
eliam. Cure pastoralis Gregorius magnus, ita hauserunt ae velut ex archetypo expres- 
serunt, ul. propemodum nihil aliud prestitisse videantur, quam dilalasse et. amplifieasse 
quie ἃ Theologo acutius, brevius. nervosiusque dieta fuerant. E! certe, quod ante nos ob- 
servavil vir nomine et. inzenii monimentis, atque imprimis edito Gregorio clarus, non 
eodem solum argumento, veram eliam simili occasione, opera de sacerdolio in suo qua- 
que genere egregia, trias illa Patrum elaboravit. Expostulantibus amicis respondent om- 
nes ; et eur sacerdotium fuzeriat red-titla ratione, fugie apologiam condunt. Omnes regimen 
Ecclesie captantium insaniam , oflieii. difficultatem et perieula ostendunt, Qua. scientia, 
qua sapientia, qua prudeptia , qua perfectione, qua sanctitate et arle opus sil, ut animi 
curentur, regautur, et ad celum usque evehantur, exponunt. Quin et Gregorium nostruin 
habere se ac sequi Gregorius magnus ab initio statim libri tertii declarat his verbis : « ut 
enim longe anle nos reverendee memoria Gregorius Nazianzenus edocuit, non una eaderm- 
que cunctis exhortatio eongruit, » etc. Llem sanctus pontifex , lib. 1, c. 1, celeberrima 
Plam sententiam , « Ars artium et scientia scienliaruim » est « hominem regere , » ab hoe 
Theologi opere, num. 16, mutuatus est. Nec vero quisquam existimet Gregorii magni Iau- 
dem idcirco minui. Isla enim apologelica oralio tam eximium opus est, ut dignum sil ex 
quo Gregorius magnus multa excerpsisse videatur. Ipse Augustiuuns ex eodem libro arnia 
contra Pelagianos deprompsit. Denique Faeundus Heriniaueusis, Eulogius Alexaudrinus y 
aliique bene multi Ecclesie Patres οἱ doctores ex eodem fonte bene mulla hauserunt, 


50) Schol. in or. n, n..1. (58*) Dever., ibid., l. 1, c. 9, n. 2et 4 
(956) Petavius, Append. De eccles. hierar.,l. n, c. (59) Ib:d , n. 4. 
20:23. (59) Petav., ibid; l. i, c. 2, n. 5. 
(567) Blondel. Apol., p. 52. (40) Bever., l. τι, c. 2, n. 5. 
(51) Bever., Cod. Can. Eccl. prim. vind., l. n, c. (41) Ibid., c. 9, n. 4. 
5, n. 5. (42) Epiph., h:er. Lxxv; Aug., hier. Litt. 
(21 Petav., ibid., c. 6, n. 3. (45) Hom. Z in 1 ad Tim. : Καὶ yàp xa* a7 
(98) Ibid., c. 1, n. 2. διδασχαλίαν εἰσὶν ἀναδεδεγμένοι xax προστασίαν τῇς 
Ἐχχλησίας. 


, 
E 


S. GREGORII THEOLOGI 


478. 


ππππ-- “-::--Ξ- τ τ-- TTE e AIDE EE LE 


ORATIO II*- 


11 Ejusdem apologetica, in qua causas exponit, ob 
quas, post sibi impositam sacerdotii dignitatem, in 
Pontum [ugerit, ac rursum. Nazianzum redierit, 
el quae sit sacerdotis prof[essio. 
|l. Vietus sum , eume vietum fateor ; subditus sum 

Domino, et oravi eum **.. Libet enim a beatissimo 

Davide sermonis initium sumere, vel ab eo potius, 

qui in Davide locutus 651, ac per eum etiamuum 

loquitur. Quoniam etiam optimus hie ordo est, ut 

qui vel sermonem, vel rem aliquam auspicatur, a 

Deo initium ducat, et in Deo conquiescat. Causam 

vero vel prioris contentionis , ac pusillanimitatis, 

ob quam elongavi [fugiens ?*, perezreque a vobis 
haud exiguo fortasse tempore, iis quidem certe, 
qui mei desiderio tenebantur, abfui ; vel presentis 
lenitatis ae mutationis, ob quam me rursum vobis 
tradidi, alii quidem zliam quampiam', pro suo in 
10s, vel odio vel amore, suspicentur, atque in me- 
dium afferant ; illi nimirum me eulpa minime libe- 
rantes, hi eontra laudibus etiam efferentes. Nihil 
enim hominibus adeo suave ac jucundum est, ut 
de rebus alienis sermonem habere : idque praser- 
iim, si vei benevolentia quadam vel odio trahiantur, 
^ quibus veritas plerumque subripi solet. Ezo vero 
nihil veritus, rem, ut se. habet, in medium profe- 
iam, alque utrique parti zequum me arbitrum prz- 
bebo, nempe et iis qui me accusant, el iis qui 
prompto el alaeri animo cause me: patrocinium 


A 


ΛΟΙῸΣ B. 


Τοῦ αὐξοῦ ἀποιϊογητικὸς τῆς εἰς τὸν Πόντον gv- 
γῆς ἕνεκεν, καὶ αὖθις ἐπανόδου ἐκεῖθεν, με- 
τὰ (44) τὴν τοῦ πρεσξυτέρου χειροτογίαν,, &y à 
τί τὸ τῆς ἱερωσύνης éxdyye Aga (45). 

A" Ἥττημαι, xoi τὴν ἧτταν ὁμολογῶ (40) - ὑπ- 
ecáymr τῷ Κυρίῳ, καὶ ἱκέτευσα αὐτόν" (A1)* ὁ γάρ 
μοι (48) μαχαριώτατος Aa618 ἀρχέτω τοῦ “λόγου - 
μᾶλλον δὲ ὁ ἐν τῷ Δαδὶδ φθεγξάμενος, χαὶ εἰσέτι 
xai νῦν OU αὐτοῦ φθεγγόμενος. Ἐπειδὴ xai τάξ 


άξις 
ἀρίστη παντὸς ἀρχομένῳ (49) καὶ λόγου χαὶ πράγμα- 
τος, ἐχ Θεοῦ τε ἄρχεσθαι, xo εἰς Θεὸν ἀναπαύε-- 
σθαι (50). Τὸ ὃὲ αἴτιον ἣ 


i] 


τῆς πρωτοῦ στάσεως (51) 
xax ὀλιγοψυχίας, δι ἣν ἐμάχρυνα φυγαδεύων, xo 
ηὐλίσθην ἀφ᾽ ὑμῶν χρόνον οὐ μιχρὺν ἴσως τοῖς γε πο- 
θοῦσιν, ἣ τῆς νῦν ἡμερότητος xaX μεταβολῆς, δι᾽ ἣν 
αὖθις ἐμαυτὸν ἔδωχα φέρων ὑμῖν (52), ἄλλος μὲν ἄλ- 
Jo τι οἰέσθω τε χαὶ λεγέτω τῶν ἣ μισούντων ἣ ἀγα- 
πώντων ἡμᾶς" ὁ μὲν οὐχ ἀφιεὶς αἰτίας (55), ὁ δὲ χαὶ 
πρυταποδεχόμιενος (4) οὐδὲν γὰρ οὕτως ἡδὺ τοῖς 
ἀνθρώποις ὡς τὸ λαλεῖν τὰ ἀλλότρια, χαὶ μάλιστα 
ἐὰν τύχωσιν ὑπ᾽ εὐνοίας τινὸς ἣ μίσους ἑλχόμενοι, 
ὑφ᾽ ὧν xal φιλεῖ χλέπτεσθαι ὡς τὰ πολλὰ ἡ ἀλήθεια. 
"Eyé δὲ τἀληθὲς (55) εἰς μέσον θήσω, μηδὲν αἰσχυν- 
θεὶς, χαὶ διαιτήσω δικαίως ἀμφοτέροις τοῖς μέρεσιν, 
ὅσοι τε κατηγοροῦσιν ἡμῶν, xat ὅσοι ὑπεραπολογοῦν- 
ται προθύμως τὸ μέν τι χατηγορήσας ἐμαυτοῦ, τὸ 
δὲ ὑπεραπολογησάμενος. 

eam videlicet. rationem ut 


suscipiunt. : tenens, 


parüim meipsum aecusem, partim etiam purgem: ac defendam. 


** Psal, xxxvi, 7. 35 Psal. uiv, 8. 


à Alias prima ; qu: autem 2 erat, nunc 5. Habita anno 562. 
(14) Μετά. Jes, habet διά, sic etiam Reg. a, qui € 


pro ἐπάγγελμα legit μέγεθος. 

(45) Addunt nonnulli codd. et editi : Καὶ oov ci- 
yat δεῖ τὸν ἐπίσχοπον, « el qualem esse episcopum 
oporteat. » 

(46) Καὶ τὴν ἧτταν" ὁμοιἸογῶ. Bill. « idque agno- 
sco, et fateor. » 

(41) "Ixécevca. « Obsecravi, obtestatus sum. » 
Alludit hic. Greg. ad. verba Psalmist: : « Subditus 
esto Domino, et ora eum (Psal. xxxvi, T). » 

(48) Mot. Deest in Reg. a. 

(49) "Apgzouéro. Ita Reg. τ, sel a habet ἀρχομέ- 
νου. 

(50) ᾿Αναπαύεσθαι. Combef. legit. ἐπανάγεσθαι. 
Sie etiam legisse videtur Rufinus. Gabrielius sic 
vertit hunc locum : « ut a Deo incipias, et in Deum 
pariter desinas. » Observat hujus rei insitam et quasi 
consignalam in animis notionem ita habuisse om- 
nes, ut externi quoque sapientes idem ferme suis 


monumentis testatum reliquerint, Sic Theocr., idyll. p 


1. »vers; A. 

"Ex Διὸς ἀρχώμεσθα, χαὶ εἰς Δία λήγετε, Μοῖσαι. 

Ab Jove incipiamus, οἱ in Jovem desinite, Musa. 

Sic etia : Demosthenes, epist. 1, Παντὸς ἀρχομένῳ 
σπουδαίου λόγου xax ἔργου ἀπὸ τῶν θεῶν ὑπολαμθάνω 
προσήχειν πρῶτον ἄρχεσθαι. « Quicunque velit. ad 
graviorem aliquam orationem aut actionem aegredi, 
eum decere existimo a diis primum exordiri. » Id 
cum illis de fictis diis plane persuasum esset, quid 
nobis tandem faciendum est, quibus veri Dei cogni- 
tio, eo ipso menti nostrze in lantis tenebris clarissi- 
mum lumen pr»ferente, illuxit ? 


(54) Στάσεως. Billius in prima edit. « quietis » 
verterat. Gabr. reddit, « secessionis, » Constantius 
Sebastianus Olivetanus interpretatur, « dissensio- 
nis. » Comb. « renitenti:e, » non absurde forsan 
€ inobedientize.:» Sed nihil horum satis. Observat 
"Tillemontius adversariorum sensum et verba, ino et 
scelus esse, cujus culpam in se transfert Tüieologus. 
Vertendum igitur, « seditionis, » et addendum, * ut 
aiunt. » Lucem his affert nou modicam. Philie epi- 
gramma in margine operum Gregorii, Lambecio et 
''ol!io testibus. 


Τὸν ἀστιχὸν θόρυθον οὐ στέργων, πάτερ, 
Εἰς Πόντον ἐχπλεῖς " ἀλλ᾽ ὑποστρέφεις. πάλιν, 
Ἐχεῖθεν ἡμῖν ὄλθον οὐ φαῦλον φέρων. 


Urbis tumulum non ferens, o pater, 
In Pontum navigas ; at remeas rursus, 
Ilinc nobis opes non contemnendas advehens. 


His patet « tumultum » ex seditione ortum. 


(52) “Ὑμῖν. €oisl. 9 et alii edd. ἡμῖν, men- 
dose. ; í ! 
(53) ᾿Αφιεὶς αἰτίας. Gregorio usitata. elocutio; 


Sie in eadem oratione : Οὐχ ἀφήσει τοῦ τῆς ἀπει- 
θείας ἐγχλήματος. « Inobedientiae eulpa minime li- 
berabit. » » í 

(54) IpocazoÓezóuevoc. « Ali vero benigne 
eliam exeipientes ,. defensionem etiam — suscipien- 
les. » E 

(55) Ἐγὼ δὲ τἀληθές. Sic Reg. r, sed Jes. et 
Pass. ἐγὼ 65 τὸ ἀληθές. 


4U9 


μ΄, Καὶ ἵνα γε χαθ᾽ ὁδὸν ὁ λόγος ἡμῖν πριΐῃ, περὶ 
νῆς δειλίας προτέρας οὔσης χαὶ διαλέξομαι " οὐδὲ γὰρ 
ἀνέχομαι πλήττεσθαί τινας ἐν ἐμοὶ τῶν πάντα τη- 
ρούντων ἐπιμελῶς τὰ ἡμέτερα, εὖ τε χαὶ ὡς 
ἔχοντα " ἐπειδῆ ct τὸ χαθ᾽ ἡμᾶς εἶναι Χριστιανοῖς εὐ- 
δόχησεν (560) ὁ Θεὸς, χαὶ τοὺς ἤδη 
περ τινὲς εἰσὶ, διὰ τῆς ἀπολογία: ἰάσομαι " χαλὸν γὰρ 
μήτε ἁμαρτάνοντα, μήτε ὑπονοούμενον, ἕως ἂν οἷόν 
τε ἡ, χαὶ ὁ λόγος αἱρῇ (57), τιθένα! πρότχομμα τοῖς 
πολλοῖς 


οἰς 


τί 


τέερως 


πεπληγότας, εἴ- 


ἣ σχάνδαλον * εἴπερ χαὶ τοῖς ἕνα τῶν μιχρῶν 
σχανδαλίσασιν ἴσμεν ὅπως ἀπαραίτητος χαὶ ϑαρυτά- 
τῇ παρὰ τοῦ ἀψευδοῦς ἡ τιμωρία. 

derint ὅδ, quam. eerta, quamque atrox. et. acerba, 
ignoremus, 

I'. Ἐγὼ γὰρ ἔπαθον τοῦτο, ὦ ἄνδρες, οὔτε ὡς 
ἀπαίδευτος xat ἀσύνετος (38), ἀλλὰ μᾶλλον, ἵνα χαὶ 
υἱκρόν τι χαυχήσωμα!: (59), οὔτε ὡς ὑπερόπτης τῶν 
θείων νόμων χαὶ διατάξεων. "Ὅτι χαθάπερ ἐν σώματι 
τὸ μέν τι (00) ἄρχον ἐστὶ χαὶ olov προχαθεζόμενον, 
τὸ δὲ ἀρχόμενον χαὶ ἀγόμενον" οὕτω x&v ταῖς ExxAn- 
σίαις διέταξεν ὁ Θεὸς ἰσότητος νόμῳ τῆς ἐχούσης τὸ 
xaz' ἀξίαν (61), ἣ χαὶ προνοίας, Tj (02) τὰ πάντα 
συνέδησε (05), τοὺς μὲν ποιμαίνεσθα! τε χαὶ ἄρχε- 
σθαι (04), ὅσοις τοῦτο λυσιτελέστερ 


ον, χαὶ λόγῳ χαὶ 
ἔργῳ πρὸς τὸ δέον ἰθυνομένους (03): τοὺς δὲ εἶνα: 
τμ 
I 


οἱ- 
μένας χαὶ διδασχάλους, πρὸς τὸν χαταρτιτμὸν τῆς Ἐχ- 
χλησίας, ὅσο: τῶν πολλῶν εἰσιν ἀνωτέρω xaz' ἀρετὴν 


χαὶ τὴν πρὸς τὸν Θεὸν οἰχείωσιν (60), λόγον ψυχῆς 


ἀμφότερα συντεθέντα ἀλλήλοις χαὶ συγχραθέντα, 


τό 

χαὶ 
ρμονίᾳ τοῦ πνεύματος συμθιθασθέντα χαὶ συνδε:- 
α 


στεροῦν χαὶ τὸ πλεονάζον, ὥσπερ ἐν μέλεσ:, 


ρτιον ἀποδειχθῇ (08) σῶμα, xal αὐτοῦ 
ς χεφαλῆς ἡμῶν ὄντως ἄξιον. 


Δ΄. Οὔτε οὖν τοῖς ἄλλοις ἀναρχίαν χαὶ ἀταξίαν λυ- 
σιτελεστέραν οἷδα τάξεως χαὶ ἀρχῆς, οὔτε 
ἀλλὰ τούτοις χαὶ 


ἀνθρώποις" 
ἄντων οὐχ ἥχιστα (09), ὅσῳ χαὶ 


- 
7 


36 Mattb. xvin, 6. 36* I Cor. xi, 12. 
(bà) Εὐδέχησεν. Comb, ηὐδόχησεν. 
(57) Alpi. Codices nonnulli αἴρῃ, sed meliores ut 

addidimus : « ac ratio sinit. » Sic Billius in prima 

edit. 

(58) Kal ἀσύνετος. Desunt in Jes. et in sex Colb., 
sed in aliis pluribus optimi note, tum Reziis tun 
GQolb. leguntur ; et, quod est maximi momenti, in Ba- 
silio. Πρὸς τὸ [οὔτε ὡς ἀπαίδευτος zai ἀσύνετος] Eos: 
ἀχολούθως εἰπεῖν, ἀλλὰ μᾶλλον, ὡς πεπαιδευμένος χαὶ 
συνετός. « Post illud, » non ut. imperito εἰ insipienti 
« consequens erat ut diceret, imo ul admodum per- 
jm aec sapienti, » Quapropter sie vertendum, ut 
Gregorii reticentia. intelligatur ; « imo. vero, ut et 
ego modieum quid glorier, contra magis; » ἀλλὰ 

ἄλλον, quod Dillius pr:termisit. 

(99) Καυχήσωμαι. Jes., Pass. in ed. Καυχή- 
σομαι. 

(00) Τὸ μέν" τι. « Miud quoddam. » Rufin., Bill., 
Gabr. e aliud membrum » interpretantur, non recte. 
Siquidem. Gregorius his verbis, τὸ μέν « aliud 
quoddam principatum tenet, » animam intelligit, ut 
ex sequentibus manifestum est: « vulgo sublimiores 
sunt, rotionem anim:e ad corpus, aut mentis ad ani- 


ORATIO 11. — APOLOGETICA. 


ἅτ Ephes. iv, 


b 


A10 


A 19 l. Atque ut recta via oratio nostra progre- 
diatur, de timiditate, qu:e prior exstitit, priore 
quoque loco disseram. Neque enim ferre possum 
nonnullos ex iis, qui res nostras, tam recte, quam 
secus se habentes, sedulo explorant, in me offendi, 
quandoquidem nobis benigna Dei voluntate aliquid 
apud Christianos esse contigit; et iis, qui jam 
vulnus acceperunt, si qui sunt, facti 
medebor. Pulehrum est enim, nec 
suspicionem subeundo, quandiu fieri 


mei defensione 
peccando, nec 
potest, ac ratio 

sinit, offendieulum aut. seandalum multis ponere : 

quippe cum iis etiam, qui unum ez pusillis offen- 
ab eo qui mentiri nescit, peena. constituta sit, non 
p IH. Mihi siquidem, o viri, non ut. imperito et 
insipienti, imo ut nonnihil glorier, contra magis , 
nec ut divinarum legum et constitutionum contem- 
ptori hoc accidit. Nam quemadmodum in. corpore 
aliud. principatum tenet, ac velut. praesidet, aliud 
suhest el regitur. ?? ; ad eumdem quoque modum 
Deus, vel :quitatis lege, quie meritum. cujusque 
perpendit, vel etiam providenti, per quam omuia 
inter se velutdeviuxit, hoc in Ecclesiis constituit (267), 
ut alii pasceantur et. pareant. (quibus videlicet. id 
utilius est), ac tum sermone, tum opere, ai officii 
dirigantur :. alii autem. ad. Ecclesie. perfectionem 
pastores ac. magistri sint *', nimirum qui. virtute , 
conjunctioneque et familiaritate apud Deum , vulzo 
sublimiores sunt, rationem anima ad corpus, aut 
mentis ad animam obtinentes ; ul haec duo, hoc est 
et id, quod deficit, et id quod redundat, inter se, 
velut in membris, composita et compacta, spiritus- 
que compage connexa el colligata **, unum cor- 
pus ??, omni ex parte perfectum, atque ipso Christo, 
qui caput nostrum est ?^, omnino dignum exsi- 
Slant. 

IV. Quamobrem nec aliis solutam atque eftrena- 
tam licentiam et confusionem ordine ac principatu 
conducibiliorem esse censeo, nec ipsis hominibus , 


1. ?*ibid.16. 351 Cor. xv, 20. 39 Ephes. 1v, 15. 
mam obtimientes, » ete. d 

(61) Τῆς ἐχούσης τὸ zac ἀξίαν, € qui unius- 
cujusque dignitatis rationem habet, » 

(62) "H. Comb, $. Das. ἥτις. 

(05) Συγέδησε. Jes. et Pass. συνέδησεν. 

(64) Ἄρχεσθαι. Reg. 1, ἄγεσθαι. 

(65) ᾿Ιϑυγομένους. Colb. m, in margine εὐθυνου- 
μένους. ] 

(66) Oizs(ocir. Combef. οἰχειότητα, et werlit 
( necessitudine, » 

(61) "Exégorcac. Sic Pass. et quinque Colbert. , 
alii ἐπέχοντες. Prave in editis ἐπεσχόντας. 

(63) Ἀποδειχθῇ. Meg. r, ἀποδειχθηναι. ὦ : 

(69) Οὐχ ἥκιστα. Id est, interprete. Basilio, μά- 
λιστα δ᾽ ἐν ἀνθρώποις, « imo, quam mexime homi- 
nibus. » "Toozo γὰρ τὸ οὐχ ἤχιστα βούλεται. « lloc 
enim sibi vult, non minus. » Videntur hzc a Tlieo- 
logo scripta ad imitationem Platonis, lib. xin De le- 
gibus ; Μελετητέον εὐθὺς ix τῶν παίδων ἄρχειν τε 
ἄλλων, ἄρχεσθαί θ᾽ ὑφ᾽ ἑτέρων " τὴν δ᾽ ἀναρχίαν ἐξ- 
αἱρετέον £x. παντὸς τοῦ βίου ἁπάντων, τῶν ἀνθρώπων 
πε χαὶ τῶν ὑπ᾽ ἀνθρώπους θηρίων. Curandum est 
sialim a. pueris, ut et imperent aliis, et aliorum ime 


A11 


&. GREGORII THEOLOGI 


412 


imo etiam 13 his tanto minus id conducit, quod A περὶ μειζόνων αὐτοῖς ὁ χίνδυνος * οἷς μέγα, χὰν cl 


gravioribus in rebus periclitantur : quibus magnum 
illud atque amplum est, si minus id, quod rationis 
primum est, serveat, hoc. est ut nihil peccent; at 
cert» id, quod posterius est, cum peccant, emendari 
atque in viam reduci. Quod quoniam przeclarum ac 
justum esse visum est, par meo quidem judicio ma- 
lum est, ac perque inordinatum, et omnes prieesse 
arque imperare velle, et. neminem id. suscipere, 
Nam profecto, si omnes hoc, sive ministerium dicere 
oportet, sive imperium. defugiant, maxima ex parte 
claudicabit, nec jam pulchritudinem suam retinebit 
pulehrum illud Ecclesi: complementum, Ubinam 
porro, et a quibusnam Deus imysticis illis ac sursum 
ferentibus sacris celeretur, quibus 


nec majus 


τὸ πρῶτον (70) τοῦ λόγου μὴ σώζοιεν, τὸ μηδὲν 
ἁμαρτάνειν, ἀλλὰ τό γε δεύτερον ἐχείνου, τὸ ἁμαρ-- 
τάνοντας ἐπανάγεσθαι. Ἐπειδὴ τοῦτο χαλὸν ἐφάνη 
χαὶ δίχαιον, ἴσον ἐμοὶ (71) χαχὸν χαὶ ὁμοίως ἄτα» 
χτον, πάντας τε ἄρχειν ἐθέλειν, χαὶ μηδένα δέχε- 
σθαι (12) - ὡς, εἴ γε πάντες φεύγοιεν ταύτην τὴν εἴτε 


λειτουργίαν χρὴ λέγειν. 


εἰτε 


τῷ μεγίστῳ μέρει, χαὶ οὐδ᾽ ἂν χαλὸν ἔτι μένοι τὸ χαν 
λὸν, τῆς Ἐχχλησίας πλήρωμα (15). Ποῦ δ᾽ ἂν ἔτι (74) 


χαὶ παρὰ τίνων θρησχεύοιτο ἡμῖν ὁ Θεὸς τὰ μυστιχὰ 
χαὶ ἄνω φέροντα, ὃ δὴ μέγιστόν ἐστι τῶν ἡμετέρων 


χαὶ τιμιώτατον, οὐχ ὄντος βασιλέως, οὐδὲ ὄντος 
χοντος, οὐδὲ ἱερατείας, οὐδὲ θυσίας, οὐδ᾽ ὅσα ὡς 
γιστα 


μἐ- 


ἐπὶ μεγάλοις τοῖς πταίσμασιν, οἱ πάλαι (28) 


quidquam, mee prxstantius apud nos est, si nec B ἀπειθεῖς χατεχρίθησαν; 


Tex, nec prwíeetus essel, nec 


sacerdotium , nee sacrificium, nee alia 


omnia, quibus olim inobe- 


dientes homines et. contumaces ingentia peccata multati sunt? 


V. Nee velo alienum ae prieposterum est, multos 
ex iis, qui divinarum rerum studio dediti sunt, e 
subditorum classe atque ordine ad imperium evehi, 
nec ab usitatis philesophi:e legibus remotum, ac 
cum probro et. dedecore conjunctum : quemadmo- 
dum nec probo naut: prorelam esse, nec proretze, 
qui ventos recte et cum laude observarit, clavum 


regendum suscipere, aut, si lubet, forti ae strenuo 


militi cohorti pri:eesse, et ei, qui cohorti recte prze- 
fuerit, exercitum ducere, totiusque belli principa- 
tum suscipere, Sed neque id, quod homines qui- 
dam plane improbi et absurdi, quique aliorum res 
propriis affectibus perpendunt, existimare fortasse 
queant, hujusce honoris gradus ob altioris cupidi- 


perata faciant, Eliminanda est anarchia ex omni vi- 
t2 omnium, tum hominum, tum pecudum quie honi- 
num imperio subjacen!. 

(19) Οἷς μέγα, xür εἰ τὸ zpócov, etc. « Nam 
etsi minus, quod primum est rationis, servaverint, 
ut nihil omniso peecent; atiis tamen. priererea ma- 
gnum, quod ab illo proximum est, uL a peccalis re- 
vocentur. » Obscuro huie loco parum affert. lucis 
Billiana. interpretatio, Particula εἰ hic redundat, te- 
sie Elia. 

(11) Ἐμοί. Deest in Reg. r, Jes. et quinque 
Colb. 

(12) Δέχεσθαι. Billius ila scripserat ad oram Bas. 
eil, ed ἄρχεσθαι integrum in textu. reliquerat : 
yza60ox opium est, ut ait. Combelisius; in tribus 
Naricanis codicibus aliisque paucioribus legitur, sed 
et in Basilio plemus : Καὶ μηδένα, δέχεσθαι τὴν ἀρ- 
χήν. Verum, ut hoc fateamur, certe plerique. manu 
exarati codices, Vaticani, si tres excipias, legii fere 
omnes, Pass., Coisl. 2, Or. 1, etc., πάθον ἄρχε- 
σθαι" qui vox si tollatur, per't in verbis lusus Gre- 
gorio faviliars, Preterea. quid prohibet quominus 
activesumatur, ut apud. Homerum Za. B, v. 545: 
ἤΆρχευ ᾿Αργείοισι, « Impera Argivis. » Sic evanesceL 
quidquid à Gabrielio objicitur. 

(15) Πιλήρωμα. « Complementum, ». vox illa du- 
rior videtur Combelisio, qui vertit, « ceetus. » Mal- 
lem, « pleni udo. » 

(74) Ποῦ € ἂν ἔτι. Depravatum hunc fuisse lo- 
cum queritur novus interpres Gallicus hujus oratio- 
nis, et male intellectum ab iis, qui Gregorium sive in 
Latinum, sive in Gallicum sermonem vertere studue- 
runt. Vetus interpres Gallicus Graeca male intellecta 
male reddidit: Latinus vero non satis perspicue est 


C 


᾽Αλλ᾽ οὐδὲ ξένον τι xoi ἀπὸ τρόπου τοῖς πολ- 


Ε' 
λοῖς τὰ θεῖα φιλοσοφοῦσιν (10) ἐπὶ 
ν 


τὸ ἄρχειν ἀναθαί- 

ειν ἀπὸ τοῦ ἄρχεσθαι, οὐδὲ ἔξω τῶν νενομισμένων 
τῆς φιλοσοφίας (17) ὅρων, xaX φέρον εἰς ὄνειδος " ὥσ- 
περ οὐδὲ ναύτῃ τῶν εὐδοχίμων τὸ πρωρατεῦσαι, xol 

D . D ET , 

πρωρεῖ καλῶς τοὺς ἀνέμους τηρήσαντι τὸ πιστευθῇ- 
ναι τοὺς οἵαχας " εἰ δὲ βούλει, στρατιώτῃ γενναίῳ τὸ 
ταξιαρχῆσαι, xal ταξιάρχῃ χαλῷ τὸ στρατηγῆσαί τε 
xaX πολέμου παντὸς ἣγε 


ἡγεμονίαν ἐγχειρισθῆναι. Οὐ 
μὴν οὐδ᾽, ὅπερ ἂν ὑπολάθοι τις ἴσως τῶν πάντα ἀτό- 
πων xal μοχθηρῶν, οἱ χρίνουσι τὰ τῶν ἄλλων τοῖς οἷ- 
χείοις πάθεσιν, ἠσχύνθην τοῦ βσθμοῦ τὴν τάξιν ἐπι- 
θυμίᾳ τῆς μείζονος (18) * οὐχ οὕτως ἐγὼ ἣ τοῦ θείου 
μεγέθους, ἣ 


τῆς 
1$ 


ἀνθρωπίνης ταπεινώσεως ἄπειρος, 


interpretatus. Is autem est Gregorii sensus : Si desint 
ministri, sacra aique augusta. mysteria, quibus. nihil 
in. Cliristiana religione prestantius, interibunt. Sicque 
coniingel ul, cum simus absque rege, absque sacerdo- 
lio, iisdem imvolvamur malis, quibus olim contumaces 
Juda i ob ingentia scelera. multati sunt, juxia. Osee 
prophetiam nt, 4 : « Sine rege, sine principe, sine 
sacerdotio, sine sacrificio. » 

(15) Οἱ zxá Aat. Va. Wegii ; in edit. o£, male. 

(16) HoAAotc τὰ θεῖα φιϊοσοφοῦσιν. Say. τῶν τὰ 
θεῖα φιλοσοφούντων. 

(11) diAocoglac. Nec a constitutis philosophia 
finibus. Externam profanamque philosophiam intel- 
ligunt Elias et. Dasilius. Annon potius eam signifi-at 
Gregorius, de qua mox loquitur adversus monaclio- 
rum aemulos, qui forsan. jam tum Christianam. phi- 
losopliiam, seu. professionem monastican sacerdotio 
repuznare Ccausarentur? τὸ 

(18) Ἐπιθυμίᾳ τοῦ μείζονος. Nempe βαθμοῦ. Ita 
natura comparati sunt liouines, ul credere nequeant 
quemquam honores ac dignitates vere et humilitatis 
causa reJicere, sed statim suspicentur eum simulate 
id facere, Itaque cum Gregorius creatus fuisset. pre- 
sbyter, atque in Pontum fugisset, nonnulli id eum 
pinguioris dignitatis eupiditate fecisse suspicati sunt. 
Quam suspicionem. vir sanctus à se removet. In 
eamdem aliquot post annos suspicionera venit Augu- 
stinus, Possid., cap. 4. Nam cum eum Valerius pre- 
sbyterum creasset, idque ipse permoleste ferret, at- 
que etiam « ubertim fleret, nonnulli lacrymas » eju£ 
ex inanis glori:e cupiditate promanare suspicabantur, 
et tanquam eum consolabantur ac dicebant, quia lo- 
cus presbyterii, licet ipse majori dignus esset, ap- 
propinquaret. tamen episcopatui, cum contra longe 


A3 


ORATIO IIl. — APOLOGETICA. 


414 


ὡς μὴ μέγα νομίζειν πάσῃ γενητῇ φύσει, xal ὁπωσ- A tatem. 144 me puduit. Non enim ila vel divine 


οὖν (T9) πλησιάζειν Θεῷ τῷ μόνῳ φανοτάτῳ χαὶ λαμ- 
προτάτῳ, xal ὑπερέχοντι πάσης ὑλιχῆς τε (80) χαὶ 
&0Aou φύσεως χαθαρότητι. 

mius est, naturamque omnem, tunm 
ἀπο ὁ. moo appro. inquare, 

Qr. Τί οὖν ἐστιν ὃ πέπονθα ; χαὶ 
ἐμῆς ιθείας ; Οὐδὲ γὰρ ἔδοξα 
ἐμαυτῷ τότε μένειν, οὐδ᾽ εἶναι ὥσπερ (81) ἐγινωσχό- 
μὴν, ἀλλ᾽ ἕττ:ρος ἐξ ἑτέρου τις 
ἣ χαλῶς εἶχεν ἀντιτείνειν χαὶ αὐθαδιάζεσθαι (82). 
Τούτου δὴ τὰς αἰτίας ἀχούοιτ᾽ ἂν ἤδη πάλαι ποθοῦν- 
πες. Μάλιστα μὲν 
αἱφνιδίοις τῶν ψόφων χαταπλαγέντες, 


τίς ὁ λόγος 


ns 


τοῖς πολλοῖς ἐν 


γεγονέναι, χαὶ πλέον 


τῷ ἀδοχήτῳ πληγεὶς, ὥσπερ οἱ τοῖς 


οὐ χατέτχον 
τοὺς λογισμούς " χαὶ διὰ τοῦτο EXuca τὴν αἰδῶ (85), 


πάντα τὸν χρόνον ταύτῃ συνειθισμένος "Em 


τά μέ 


τις ὑπεισήξι ἔρως (84) τοῦ χαλοῦ τῆς ἡσυχίας χαὶ 
τῆς ἀναχωρήσεως " ἧς ἐραστὴς γενόμενος ἐξ ἀρχῆς, 
ὡς οὐχ 0:0 εἴ EM 


τις ἄλλος τῶν περὶ λόγους (82) & 


αχότων (80), χαὶ ἣν ἐν τοῖς μεγίστοις καὶ χαλεπω- 


πάτοις χινδύνοις χαθυποσχόμενο: τῷ Θεῷ, xxt τι (87) 
Z 


xai προσαψάμενος ταύτης, ὅσον ἐν προθύροις γενέ- 


σθα!, xal x 


εἰονᾶ 


μοι τὸν πόθον ἐξαφθῆνα! διὰ 


τῆς πείρας, οὐχ ἤνεγχα τυραννούμενος χαὶ εἰς μέ- 
. “δ : πα ον τε 

σους τοὺς θυρύθους ὠθούμενος, καὶ οἷον ἀπὸ ἱεροῦ τι- 

νος ἀτύλου τοῦ βίου τούτου πρὸς βίαν 


μένος. 


ἀποσπώ- 


Z'. Οὐδὲν γὰρ ἐδόχει μοι τοιοῦτον οἷον μύσαντα τὰς 

* D Ὺ 
αἰσθήσεις, ἔξω σαρχὸς χαὶ χόσμου γενόμενον (88), ε 
ἑαυτὸν συστραφέντα, μηδενὸς τῶν ἀνθρωπίνων προσ- 
απτόμενον, ὅτ: μὴ πᾶσα ἀνάγχη, ἑαυτῷ προσλαλοῦν- 
44 χαὶ τῷ Θεῷ. ζῇν ὑπὲρ τὰ ὁρώμενα. χαὶ τὰς θείας 


ἐμφάσεις 


ἔς, 


» 
ἔσοπτρον 


χάτω χαραχτήρων χαὶ πλανωμένων, ὄντως 
ἀχηλίδωτον Θεοῦ χαὶ τῶν θείων χαὶ ὃν (89) χαὶ ἀεὶ 


9! [ Cor. xiv, 98. 


alia de eausa fleret. Hinc Augustinus, ep. al. 148, 
nune 21. « Multis sermonibus, qui ad vulnus meum 
non pertinerent, dolorem meum bono animo conso- 
lati sunt, » Oseris videlicet magnitudinem vir opti- 
mus ac summa humilitate. praeditus extimescebat ; 
at illi ut ambitionis morbo laborant me:licinaim ad- 
hibebant. 

(79. Ὁπωσοῦν. Scripti 
οὖν divisim. - 

(80) "rte τε. {ἃ Reg. cum quinque Colb. 

(81) Ὥσπερ. Goisl. 1,6 


codices vulgo ὅπως 


zo. Sie Colb. 5. Jes. óc- 


περ. 
(82) Αὐδθαδιάζεσθαι. Coisl. 1 et 2, Colb. 5. 

(85): Αἰδῶ. Codices nonnulli sic acunnt, αἰδώ, 
(81) Ἔρως. Sic legendum ex aliis Gregorii verbis 
forsan quis iiferat,. Mox namque, quasi repetita voce 
qua usus fuerat, numero proxime sequenti ait : E? 
zig ὑμῶν τούτῳ τῷ ἔρωτι. Verumtamen omnes manu 
exarati codices, si paucissinnos exeipias, pro. ἔρως 
habent, ἔλεος, Ipse Billius agnoscit, qui in margine 
6:1. Basil. scripsit : ἔλεος in antiquis; et infra ἔλεος 
ποῦ χαλοῦ χαὶ τῆς ἡσυχίας. Si roges quo sensu Gre- 
gorius dixerit ἔλεος * eo seilicet, quem. Basilius ex- 
ponit : Τίνος ἔλεος ; Ἐμαυτοῦ, φησὶ, οἵου χαλοῦ, τῆς 
ἡσυχίας ἀναγωρεῖν ἔμελλον. d est : « Cujusnam mi- 
sericordia ? Met ipsius, iuquit, quanto bono, quiete, 
cariturus cssem attendens. » Sic Basilius, qui nou 


5 


sublimitatis, vel huimnan:ze. pusillitatis ignarus sum, 
quin magnum esse existimem omni procereatze natu- 
rie, ad Deum, qui solus clarissimus et splendidissi- 


materia conslanlem, um ἃ maleria. secretam, puritate superat, vel 


Vl. Quid igitur il'nud. est, quod mihi accidit? 
queque. inobedientiie mem. causa. fuit? Permultis 
enim tune a me quoque ipso desceivisse visus sum, 
nee ib, quod existimabar, esse, verum ex. alio in 
alium quempiam migrasse , ae plus sequo reluctari, 
nimisque pertinacem me pribere. IHojus itaque. rei 
causas, jampridem. avide espetitas, aeeipite, Maxi- 
me quidem inopinato rei eventu perculsus, quem- 
admodum qui ad repentinos sonitus metu percel- 
luntur, rationem tenere non potui : ae. propterea 
pudorem, cui per omne vite tempus assueveram, 
solvi ac propuli. Deinde animum  subibat amor 
quidam illius. boni, quod in quiete ac solitudine 
inest : quam eum. jam inde ab initio adamasser, 
Sicut. vix quispiam alius eorum, qui litteris operam 
dederint, eamque in maxiivis gravissimisque peri- 
enlis Deo. vovissem, imo jam eam quoque nonnilet 
attigissem, hactenus scilicet, ut. velut in. limine 
essem, alijue ex. ipso gustu majore desiderio exar- 
sissem, non tuli me velut tyrannide quadam premi, 
atque in. medios tumultus impelli , ab haeque vita, 
perinde atque. ab asylo quodam per vim avelli. 

Vil. Nihil enim mihi tam optandum cuiquam esse 
videbatur, quam nt oeclusis sensibus , atque exiza 
carnem mundaumque positus, et in seipsum colle- 
clus, nec, nisi quantum necessitas exigir, quidquam 
liaman irum rerum attingens, atque secum ipse, et 
cum Deo colloquens ?*, superiorem iis rebus, qui 
in aspectum cadunt, vitam agat, divinasque species 
puras semper, nec terrenis ullis et errantibus forinis 


secus ae Rufinus, τὴν ἀναχώρησιν, «a bono quie. 
Lis, 0 seu ἃ monastiea vila recessum, impedinen- 
tum videtur interpretari, Eamdem vocis ἔλεος inter- 
preiitionem suppeditat Gregorius Nyssenus episco- 
pus orat.5. De beatit. : "EXAzóz ἐστιν ἐπίτασις τὴς ἅγα- 


πητιχῆς διαθέσεως τῷ χατὰ τὴν λύπην πάθει συμμε- 
μιγμένη" « Miserivordia est intentio. et vehementia 


allectiouis diligendi, cum. alfectu uistitie com- 
mista, » Talis prefecto erat. tim. alfectus "Theologi 
erga soliiudinem, à. qua. abstralii se per. vim atque 
avelli miserabiliter dolebat, Porro «€ misericordiam 
inse psum quisque » facere potest, ut Augusilut, 
lib. x De civ., cap. 6, verbis utar, quod sauctus doctor 
his Seripturae verbis eonfirmat z € Miserere anime 
τυ: placens Deo (Ecch. xxx, 24). » 

(35) Τοὺς Acyovc. bineras inellige seculares, et 
eloquentiam, ut. in. oral, vu, al. x, num. 16 el 20; 
ilem Orat, χα τις al, NN. ὁ 

(86) "Ecxcvéazézor. Deest in septem. Regg. et 
quinque Colo., em in orat. T. 1 

(81) Καί τι. la. Reg. r, Jes. et Pass : ed. xa: 
τοι. 

(88) Post γενόμενον, habent editi χαί, quam vocu- 
Jam delevimus auetoritate sex eodd. Regg. 

(89) Καὶ ὄν". la omnes Regii, Or. f, Jes., Colb. se- 
ptem. Billius in ora Herv. ser'psitóvsa, quod secuti 
suit Parisieuses editores. 


415 


S. GREGORII THEOLOGI 


A16 


admistas, in seipso circumferat , Deique ae rerum ἃ γινόμενον, φωτὶ προσλαμθάνοντα φῶς, χαὶ ἁμαυρο- 


divinarum. 15 purum omnino speculum sit, in 


diesque efficiatur, ae lucem per luceui. excipiat, 
clariorem per obscuriorem : jamque Tuturi evi 
bonum spe percipiat, et cum augelis versetur, ac 
licet adhuc in terris sit, terram deserat, atque a 
Spiritu. sursum collocetur. 51 quis vestrum hoc 
amore correptus tenetur, quid dicam, intelligit, 
atque affectui ei, in quem tum incidi, faeile igno- 
scet. Nam apud plerosque ne fidem quidem fortasse, 
l;ec dieens, nancisear, qui risui etiam et. ludibrio 
rem eam habere videntur, male utique ac perni- 
cose affecti ; sive propriz eorum amentie tribuen- 
dum sit, sive iis ascribendum , qui eo νἱ genere, 
quod profitentur, indigni sunt : qui rei bon: ac 


τέρῳ τρανότερον, ἤδη τὸ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος ἀγαθὸν 
ταῖς ἐλπίσι (90) καρπούμενον, χαὶ συμπεριπολεῖν ἀγ 
γέλοις, ἔτι ὑπὲρ γῆς ὄντα χαταλιπόντα (91) τὴν γῆν, 
χαὶ ὑπὸ τοῦ πνεύματος ἄνω τιθέμενον. τις 
ὑμῶν (99) τούτῳ τῷ ἔρωτι κάτοχος, οἶδεν ὃ λέγω, 
αι" τοὺς γὰρ πολλοὺς 


ιν 
St 


xai τῷ τότε πάθει συγγνώσ 


οὐδ᾽ ἂν πείσαιμ' λέγων ἴσως, ὅσοις xai ἐν γέλωτι τὸ 


πρᾶγμα δοχεῖ (95), xaxüg διατεθεῖσιν εἴτε ὑπὸ τῆς 


τε 
uc 


ἜΝ JV TEE) ) ἐν NE Ξ 
ἰδίας (94) αὐτῶν ἀνοίας, ὑπὸ τῶν ἀναξίων τοῦ 


ἐπανγέλματος" οἱ πράγματι χαλῷ (95) χαχὸν 


a 


E ασιν ὄνομα, τῇ φιλοσοφία τὴν χενοδοξίαν, συν- 
εργὸν λαθόντες τὸν φθόνον xai τὴν τῶν πολλῶν χα- 
χίαν πρὸς τὸ χεῖρον οὖσαν ἑτοιμοτέραν " ἵν᾽ ἕν γέ τι 


᾿ 


πάντως αὐτοῖς ἁμαρτάνηται (90), ἣ τὸ χαχὸν ἐνερ- 


praclar: malum nomen imposuerunt, philosophia: D. γούμενον, ἣ τὸ χαλὸν ἀπιστούμενον. 
nimirum eenodoxiam, hoc est inanem gloriam, opitulatrice assumpta invidia, vulgique | improbitate, 
Semper in pejus procliviore, ut de duobus peccatis in alterutrum omnino incidant, ut. vel. malum per- 


peirent, vel bono fidem abrogent. 

VIL. Ad. hoe, totum enim animi arcanum. apud 
vos efferam, mihi res accidit, rustico, an ingenuo 
viro digna haud scio, sed accidit tamen. Aliorum 
me puduit, qui eum plerisque nihilo meliores sint, 
alque utinam non etiam multo pejores, illotis, ut 
dici solet, manibus, profanisque aniiis in sanctis- 
Sizia mysteria sese inferunt, ac priusquam digni 
Sint, qui ad res sacras accedant, sacrarium ipsum 
aropiunt, el ecireum sacrosanctam mensam sese in- 
vicem premunt ac protrudunt, tanquam non virtutis 
exemplum , sed victus parandi occasienem et subsi- 
dizm hunc ordinem esse judicantes, ae non munus 
rcfereudis rationibus obnoxiuu, sed imperium ab 
omni censura ininiune.. Qui etiam eos quibus prie- 
sunt, numero jam fere superant; ob pietatem uti- 
que miseri, ob splendorem infelices. liaque 16 


(90) Ταῖς &Axíci. Deest in sex Colb. et sept. 
lteg., Or. 1. 

(91) Kaza.Aizóvrza- Non pauci habent χαταλείποντα. 

(92) Εἴ τις ὑμῶν". « Si quis vestrum, ». etc., ita 
Aug., tract. xxvr in. Joan., c. 6, n. 4 : « Da aman- 
lem... et sentit quod. dico, » eic. 

(95) Hpaypa δοκεῖ. Sic Reg., Colb., Or. 1, Jes. ; 
ed. vero πρᾶγμα εἶναι Gozst. 

(94) Εἴτε ὑπὸ τῆς ἰδίας. Elias, «sive per se, 
ob stoliditatem. suam et dementiam, sive ab aliis 
depravati et decepti. Malorum enim magistrorum 
mal:e sunt d.sciplinie, » 

(95) Πράγματι xao. Elias, « honeste rei, » hoc 
est, monasticie vilze ac Secessuj a mundo. 

(96) "I £r γέ τι πάντως αὐτοῖς dpapcárn- 
ται. Billius : « quo fit,» ete. Gabr. «ita. ut,» ete. 
Melius. Elias : « hoe porzo eo faciunt, qui. ejusmodi 
professione indigni sunt, u! ex his duobus pee- 
catis alterutrum omnino adinittant.» Jam si roges 
qui sint quos peccare asserit. Gregorius: vel ipsa 
multitudo. improba; vel invidi et irrisores, quod 
pr: se ferre videtur textus; vel indigni profes- 
sione sua monachi, uL Elie placet; demui ipsi 
sieculares cum. Tillemontio. possunt. intelligi, Quid 
vero peccant? Nimirum vulgus et invidi irrisores à 
vita monastica deterren!, el sese aliosque mundo 
add:ucnt, aut seeessionis bono fidem. detrahunt. 
Deinde. pravi monachi, si illos intelligas, hoc multi 
perpetraut, ut impune sibi licere putent. mundo 
ac rebus humanis adhierere, atque etiam. adhie- 
reaut, ete. Haud absimilis loquenti modus occurrit 


C 


p bit : 


IT. Πρὸς δὲ τούτο!ς πρᾶγμα ἔπαθον, ἐχλαλήσω γὰρ 


πρὸς ὑμᾶς πᾶν τὸ ἀπόῤῥητον, οὐχ οἶδ᾽ εἴτε (9) 


ἄγροιχον εἴτε ἐλεύθερον, ἔπαθον δ᾽ οὖν ἠσχύνθην 
ὑπὲρ τῶν ἄλλων, ὅσοι, μηδὲν τῶν πολλῶν ὄντες βελ- 


"m 


ἀνίπτοις χεραὶν, ὃ δὴ λέγεται, xo ἀμυήτοις ψυχαῖς 


ς ἁγιωτάτοις ἑ 


b 


χυτοὺς Emetsáyousv* xal πρὶν 
ἄξιοι γενέσθαι (99) προσιέναι τοῖς ἱεροῖς, μεταποι- 
οὔνται τοῦ βήματος (1), θλίόθονταί τε χαὶ ὠθοῦνται 
περὶ τὴν ἁγίαν τράπεζαν, ὥσπερ οὐχ ἀρετῆς τύπον, 
ἀλλ᾽ ἀφορμὴν βίου τὴν τάξιν ταύτην εἶνα: νομίζον- 
τες, οὐδὲ λειτουργίαν ὑπεύθυνον, ἀλλ᾽ ἀρχὴν ἀνεξ- 
ἐταστον. Καὶ εἰσὶ σχεδόν τι πλείους χατ᾽ ἀριθμὸν ἣ 
ὁπόσων ἄρχουσι" 


^. " 


QctAmiot τῇ 


τῆς λαμπρότητος (2): ὥστε ἔμοιγε δογοῦσι, προϊόν- 


εἰας, χαὶ ἄθλιοι 


ς εὖσε 


τος τοῦ χρόνου χαὶ τοῦ χαχοῦ, μηδὲ ἔχειν λοιπὸν ὧν 


ἴῃ Admonitione Agapeti ad Justinianum. imperato- 
rem, num. 12: Ἵνα δυοῖν θάτερον αὐτοῖς ἁμαρτά- 
νηται, ἣ τὸ χαχὸν ἐπαινούμενον, ἣ τὸ χαλὸν ὑόριζό- 
μενον. Quod interpres sie reddit: « Ut de duobus 
alterum ab ipsis committatur, vel pravorum laus, 
vel contumeliosus bonorum contemptus, » 

(97) Oi&'. Reg. r et Jes. : in ed. οἶδα. 

(38) Méya μὲν οὗν. « hno satis 
fuerit.» 

(99) PerécOat. Deest in sex Reg. et quinque Colb, 

(1) Μεταποιοῦνται τοῦ βήματος. « Sacrarium 
ambiunt.» Preclare Combelisius a4 h;ee verba seri- 
« De presbyteris aceipit. (Gregorius), quos 
jim plures dicit, quam sint. subditi. Nee. bene in 
Billio ubique margini ascriplum de episcopis, ac 
si unos hie tangat Gregorius, non ipsos: simplices 
sacerdotes, quorum ipsorum ἀρχή el προεδρία tum 
maxime cum non ordinabantur sine titulo, ae, quam 
regerent, plebe.» ἢ 

(2) Δελλαιοι τῆς εὐσεξείας, καὶ ἄθλιοι τῆς 
αμπρότητος. Locus is a nullo nobis videtur, ue 
quidem a novissimo interprete Gallico, intellectus 
aut explieatus. Non male primis curis DBillius ver- 
lisse, si nota mentem suam aperuisset, videri pos* 
sit : « Pietate miseri, dignitatis splendore infeli- 
ces, » Sed minus recle, pos: erioribus curis reddi- 
dit, « ob pietatem miseri, » Latine. certe. non. he- 
braizat Billius, ut pietatis defectum, qui hujus loci 
sensus est, his verbís exprimat; quomodo in psal. 
cvinr, n. 24: « Caro. mea. iminutata est. propler 
oleum,» id est, « propter inopiam olei.» D. de Barcos 


superque 


ZI 


ORATIO ΤΙ. 


ντων ἀντὶ τοῦ διδαχτοὺς c'- 


411 : 


ἄρξουσι, πάντων διδασχόντ 
ναι Θεοῦ, ὥς φησιν ἡ ἐπαγγελία (5), 
προφητευόντων, ὥστε εἶναι χαὶ Σαοὺλ ἐν προφῆταις, 
χατὰ τὴν παλαιὰν ἱστορίαν xat 

οὕτω πολὺ vaz' οὐδένα χαιρὸν οὔτ᾽ ἐστὶν, οὔτ᾽ ἐγέ 
νετο, ἄλλοτε ἄλλων ἀχμασάντων τε χαὶ ληξάντων, ὡς 
τὰ τοιαῦτα xal ὀνείδη χαὶ &papzt- 


χαὶ πάντων 


παροιμίαν. Οὐδὲν γὰρ 


νῦν Χριστιανοῖς 
ματα. Ὧν εἰ χαὶ στῆσα! τὴν φορὰν χρεΐῖσσον ἣ χαθ᾽ 
μᾶς, ἀλλὰ τὸ γε μισεῖν χαὶ αἰσχύνεσθαι μέρος εὑσε- 
θείας οὐ τὸ σμιχρότατον. 
peceata, Quorum etsi impetum comprimere, 


majus est, 


APOLOGETICA. 418 


. ' 
A malo hoc una. eum; tempore progressum ac vires 


capiente, ne habituri quidem mihi videutar, quibus 
omnibus videlieet, 
admodum divina promissio ferebat , 
docentibus et vaticinantibus ??, adeo ut, juxta. vete- 
Saul quoque in:er 


prosint, pro eo ut a Deo, quem. 


edoceantur ?*, 


rem historiam et. paroemiam, 
prophetas sit, Neque euim tanta. ullius rei uber- 
Vos ant nunc est, aut unquam fuit, cum alia 2 
viguerint, ac tandem finem acceperint, quam nunc 
apud Christianos erebra sunt. hujusmodi probra et 
pro. virium nostrarum facultate; ac 


as 


quam 


certe odisse, ac pudore affici, pietatis pars est non minima. 


9. 
εἶμε γὰρ ἐπ᾿ αὐτὸν ἤδη τὸν xo) 
χαὶ οὐ Ψεύσομαι" οὐδὲ γὰρ θέμις τοῖς περὶ τηλιχού- 
τῶν (5) ποιουμένοις τὸν λόγον " οὐχ μην ἴσον εἶναι, 


Ὃ δὲ τελευταῖον χαὶ μεῖζον τῶν εἰρημένων, 


οφῶνα (4) τοῦ λόγου, 


οὐδὲ νῦν οἴομαι, ποίμνης ἄρχειν ἣ βουχολίον, xal 
ἀνθρώπων ἐπιστατεῖν Ψυχαῖς. 
παχύτατον χαὶ πιότατον (0) ἀποδεῖξαι τὸ 


πρὸς 


ΤΡ ἐπισχέψεται 


Ἐχεΐξ μὲν γὰρ ἐξαρ- 
χεῖν, 


χεῖν, ὅτι 
βουχόλιον f| τὸ ποέμνιον“ xai τοῦτο ὁρῶν 6 τε 
βουχόλος χαὶ ὁ ποιμὴν τῶν τε 
& ἔνυδρα (7) xai ἑἐπίνομα, εἰσελάσει τε 
ελάσει ἀπό τε xai ἐπὶ νομάϑι ἀναπαύ- 
ἀποχινῆσει χαὶ ἀναχαλέσει, ὀλίγα μὲν 
ὰ πολλὰ δὲ τῇ EM, Y δ ἤλλλο ὃὲ 
οὐδὲν ἔργον εἶνα: τῷ ποιμέν: ἢ τῷ βουχόλῳ πλὴν 
ὅσον βραχέα προσπολεμῆσαι τοῖς λύχοις, xal ποὺ 

uu 


«t (9) xat ἀῤῥωστοῦν ἐπισχέψασθα: " τὰ πολλὰ δὲ αὐτῷ 


νομῶν 
st τε χαὶ 
τῇ ϑαχτηρία (8), 


» 
? 


μελήσε: δρῦς, xai σκιὰ, xa δόναχες, xoi ἐν χαλῷ 
«ἧς πόας χαταχλιθῆνα:, xai παρὰ ψυχρὸν ὕδωρ, xa 
ἘΣ ΕΠ. xiv, 


Saneigiranus abbas : « Miseri ob ipsam pietatis 
speciem, quam habent, qua se ipsos decipiunt, 
eb ad. lantum munus aspirare audent; et. iufeli- 
ciores ob elaritatem et. famam talibus | pietatis 
ostentationibus partam, qua aliis tantis muneribus 
digni videntur et ad. ea. assumuntur. ». Ut. iutelli- 
gatur hie locus, observandum est il. quod. antea 
dixit. Gregorius, Itaque ait esse homines, qui cum 
aliis nihilo meliores, imo pejores sin!, sacerdotium 
velut principatum ambiunt ; deinde dixit ipsos tain 
multos esse, ul jam numero superent eos, quibus 
imperant, atque etiam brevi. futurum, ut neiniuem 
habeaut. eui presint, Tum. denique Theologus ex- 
clamat : « Miseri. pietate, » quam aut vulgarem vix, 
aut forte nullam habent: et « dignitate infelices, » 
seu imperio, seu splendore, quem jam fere nullum, 
3c brevi omnino nallum habituri sunt. « Diaconos,» 
inquit Hieronymus, ep. 101, al. 85, « paucitas ve- 
nerabiles, presbyteros. turba cootemptibiles facit, » 
Mac interpretatione. plana sunt. onmja; omuia co- 
h;erent, superiora cuim mediis, media. cum et pro- 
xime sequentibus. 

(9) Ὡς φησιν ἡ ἐπαγγειιία. Deest in. pluribus 
Wege., Jes. et Or. 1. 

(4) Τὸν xo.lozóvra. « Colophouem, ait Gabrielius, 
pro extrema cujusque rer parle poni, nemo est. qui 
uesciat. » Tum refert σχόλιον, quod reperit in. vetu- 
slissimo codice : Κολοφῶνα Aiyoust τὸ ἀχρότατον 

Y τὸ χεφάλαιον ἀπὸ ταύτης ἱστορίας, ele. (Scho- 
lium istud non in uuo. tantam vetustissimo codice, 
sed in plurib. Regiis et Colb.) « Colophonem vo- 

cant extremam ac summam cujusque rei Partem. » 
H:nc veleres proverbii loco dixere χολοφῶνα 
θένα: « fastigium imponere.» Sic Demosthenes, ep. 5 
ad Dionysium. Alia addi possent exempla. Verum 


33 [sa, Liv, 15; Joan. vi, 45. 


B fuit; 


94; Num. xi, 99. 


IX. Postrema eausa, 
supra 


et quidem omuibus, quas 

commemnoravimus, major graviorque hiec 
ad ipsum quippe orationis colophonem jam me 
mentiar ; non enim fas est, eum qui de 


confero, nec 


tantis. mysteriis verba faciat," mentiri, Haudqua- 
quam idem esse existimabam, ae ne nune quidem 
existimo, gregi aut armento przeesse, et hominum 
animas gubernare, Illic enizi quam pinguissimas et 
obesissimas oves ac boves reddere sutlicit ; idque 
Sibi, et pastor, et bubuleus, ob oculos ponens, irri- 
gua et compascua loea explorabit, gregemque et ad 
pascua ducet, et à pascuis educet, fessumque recrea- 
bit, et alio movebit, ac revocabit, aliquoties quidem 
pedo, ut plurimum autem | fistula, Nihil porro aliud 
negotii pastor aut avmentarius liabet, quam ut cun 
lupis nonnunquam. pugnet, atque interdum etiain 
sgram ovem aut bovem visitet. Magna autem tenm- 
poris parte quercus ipsi, et umbra , et fistule eure 


3*9 D/Rec. x, 14; xix, 24. 


hie gravis oceurrit. dilficultas, quomodo Theologo 
dicere licuerit, se ad « summam extremamque par- 
lem » orationis pervenisse, cum ne quidem sit. pars 
decima? vix entm. initium. istud. est, nedum apex 
et fastigium, Quapropter malim cum Billio vertere : 
« Colopliona vocant quod. velut arx et. caput est. » 
Sin autem vocem λόγου nou « sermonem » vel 
« orationem » interpreteris, sed « rationem, » quam 
reddit fuge sui Gregorius, inte ligss, favet. τὸ 
λευταῖον Gregorii, et Basilii verba. Ὃ δὲ τελεὺτ 
xai μεῖζον αἴτιον δηλονότ' τῆς ἀπειθεῖ 


φησὶ MEN χολοφῶνα τοῦ λόγου παρδὴ 
σιμίας xai τοῦτο" εἴρητα: δὲ 
καὶ ἀνσντιῤῥήτων, χαὶ μεγάλην ἰσχὺν 


€ Posirema, et quidem cileris major, causa nimi- 
rum inobedientize. Ad ipsum jam, inquit, Coloplio- 


D iem orationis jam. deveni, Proverbium istud. est, 


dicilurque de gravissimis minime dubiis ac sine 
controversia, et. que vim longe maximam [18 - 
bent, » — Proverbii χ)λοφῶνα ἐπιτιθέναι, colopho- 
nein addere, originem. inde Strabo deducit (L4 aute 
med.) quod Colophonii in. bellis adeo equitatu. prze- 
Stabant e:eteris nationibus, ul quocunque accessis- 
sent in auxilium, vietoriam parerent et bello. linein 
imponerent. FoncELLINI ad. vocem. 

(9) Tn.Uxoóror. ha Coisl. 1 et sex. Colb. : ed. 
τηλιχοῦτον. 

(6) Kal πιότατον. Glossa videri possil addita a 
Parisiensibus ex Billio. Hauc tamen duo codices 
exhibent, 

(1) "Ervépa. Coisl. 2, εὔυδρα, sic Or. 1 et Elias. 

(8) Βακτηρίᾳ. « Pedo,» minus proprie de ar- 
inentario. Kul. « virga. » Gab. « bacillo. » 

(9) Koi ποὺ τι. Cum ünico accentu plures ha- 
beat cedi. 


419 


erunt, et in pulehra herba corpus sternere, atque A ὑπὸ za 


prope gelidam aquam et sub lenissima aura lectu- 
lum compingere , amatorium etiam 
quiddam eum 17 cissybio cantillare, ae oves vel 
boves alloqui, et ex his etiam pinguissimas quasque 
Virtutis vero. gre- 
gum aut armentorum ne levissima quidem ullum 
Qui enim virtus 
voluptatem suam spectavit? 


ex tempore 


comedere, auL pretio addicere. 


unquam cra tetigit. eorum 

X. At vero homini cum difficile sit scire parere, 
tum multo difficilius esse videtur, scire hominibus 
jmperare, ac presertim in hoec nostro imperio, quod 
in lege divina situm est, et ad. Deum ducit : cujus 
quo majus est fastigium, majorque dignitas, eo 
eliam majus periculum est, prudenti utique homini 
el cordato. Quippe eui primum illud curandum 
erit, ut argenti atque auri instar, omni ex parle 
versatus, atque. in omnibus temporibus et rebus, 
nusquam adulterinum aut subieratum. quiddam tin- 
niat, uihilque deterioris materis, flammaque acriori 
digni, in seipso gestet ** : nam alioqui tanto gra- 
vius malum fuerit, quanto pluribus imperarit, Si- 
quidem major est ea improbitas, quie ad imulLos 
serpit, quam ea qux in uno defixa hiret 

XL. Neque enim. vel indelebilem tincturam pan- 
nus, vel foetidum aut. suavem odorem res adinot:e 
ita facile contrahunt , vel exitialis quidam. vapor 
tam facile in aerem. diffunditur, ac per aerem ani- 
mantia occupat, quod quidem pestis et est et appel- 
latur, quam subditi, antistitis improbitate celerrime 
impleri solent, et quidem multo faeilius quam vir- 
tute, Hoc enim est, iu quo improbitas probitatem 
maxime superat, et quod ipse mecum  repulans, 
incignissime atque acerbissime fero; quod cum res 
quidam ad imitandum prona et expedita sit impro- 
bitas, nec quidquam tam facile sit, quam 
fieri, etiamsi nemo ducem se nobis ad vitium prz- 
beat, rara tamen eli ardua est virtutis adeptio, 
quamlibet etiam multa sint, qui nos ad eam tra- 
hant et invitent. Quod. etiam ipsum a beatissimo 


malum 


55 1 Cor. ur, 12 et seq. 


(10) Μετὰ τοῦ κισσυδίου. Deest in octo Reg., 
quatuor Colb., Jes., Or. 1, etc. « Cum  cissybio,» haud 
quidem ul organo musico, sed eo ad latus pendente ; 
nam cissybium est poculi geuus pastorum  pro- 
prium, ἀπὸ τοῦ χισσοῦ, quod ab hedera fieri vel 
circumdari soleret, 

(1i) Θοινήσασθαι. 
τροφὴν προσενέγχασθαι, 
praebere, 

(12) -Ob€eíc πω ποιμνίων". « Virtutis vero. gre- 
guin, » etc. Sic Elias, Rulin. Oliv. et Gab. Gregorii 
verba interpretantur, Billius. vero. curam. ad. gre- 
gem refert, et Sic. vertit ; « Virtutis porro. ne le- 
vissima quidem eura. gregeur uilum aut arnientu in 
unquam tetigit. , 

(15) Τίς τὸ ἐκείνοις. Deest τίς in sex Reg. ple- 
risque Colb. : Jes, Or. 1, habent tamenalit non pauci, 
Pro ἐχείνοις, lteg. 1 habet ἐχείνης, nempe ποί- 
μνης. 

(14) Κινδυγνεύει. Coisl. 1, χινδυνεύσει. 

(15) Ἀρχὴν ταύτην. Petav. t. HL, lib. fccles. 
hier., n. 11, p. 857, « presertim tali imperii ge- 


m et Or. 1 
(cibos et. pabula 


Exponunt Colb 
1d est, 


S. GREGORII THEOLOGI 


esse 


C 


420 


ἴς αὔραις σχεδιάσαι στιδάδα, xal ποῦ τι xai 


τιχὸν σαι μετὰ τοῦ χισσυδίου (10), xoi προσλα- 
λῆσαι ταῖς βουσὶν i| τῇ ποίμνῃ " 


ἔρω 


χαὶ τούτων αὐτῶν 


θοινήσασθαι (11) ἣ ἀποδόσθα: τὸ πιότατον. "Apres 
0i οὐδ 


οὐδείς πω ποιμνίων (13) ἣ βουκολίων ἐφρόντισε. 
Τίς γὰρ χαὶ ἀρετὴ τούτων ; ἣ τίς τὸ ἐχείνοις (15) 
χαλὸν πρὸ τῆς ἰδίας ἡδονῆς ἐσχέψατο ; 


queat? aul quis eorum commodum potius quam 


T. ᾿Ανθρώπῳ δὲ χαλεποῦ ὄντος τοῦ εἰδέναι ἄρχε- 
σθαι, χινδυνεύει (14) πολλῷ χυλεπώτερον εἶναι τὸ 
εἰδέναι ἄρχειν ἀνθρώπων, χαὶ μάλιστα δὴ ἀρχὴν ταύ- 
τὴν (19; τὴν ἡμετέραν, τὴν ἐν νόμῳ θείῳ, xat πρὸς 
Θεὸν ἄγουσαν, ἧς ὅσον τὸ ὕψος xat τὸ ἀξίωμα, τοσοῦ- 
τος xal ὁ χίνδυνος τῷ γε νοῦν ἔχοντι, "Ov γε πρῶ- 
τον μὲν i χαθάπερ ἄργυρον ἣ χρυσὸν, παντα- 
μενον, χαὶ ἐν παντοίοις (10). xatpotc xat 
od μηδαμοῦ x(60nAov Rae) 3 ὑπόχαλχον, 
μηδέ τι φέρειν ἐν ἑαυτῷ ὕλης τῆς χείρονος, xaX θερ- 
μοτέρου πυρὸς ἀξίας " ἣ τσ τῷ μεῖζον ἔσται χα- 
xbv, ὅσῳ περ ἂν ἄρχῃ πλειόνων (11) * εἴπερ xol μεί- 
ζων τῆς περὶ ἕνα ἱσταμένης πονηρίας ἡ εἰς πολλοὺς 
ὁδεύουσα. 


IA'. Οὐ γὰρ οὕτως οὔτε δευσοποιοῦ βαφῆς μεταν 
λαμθάνει ῥχδίως ὕφασμα, οὔτε δυσωδίας ἣ τοῦ ἐναν- 
πίου τὸ πλησιάσαν, οὔτε νοτερά τις οὕτως εὐχόλως 

ὰ τοῦ ἀέρος ὁμιλεὶ 
ig ζώοις ἀτμὰς, ὃ δὴ λοιμός ἐστί τε (18) χαὶ ὀνομά- 
ὡς φιλεῖ τοῦ ipee gie: (19) 
xaxiag ἀναπίμπλασθαι τὸ xa πολλῷ γε 
fiov ἣ τοῦ ἐναντίου, τῆς à 
τεῖ τὴν χαλοχαγαθίαν ἣ πονη: 


ἀναχεῖται εἰς τὸν ἀέρα, χαὶ διὰ 


το 
ζε τάχιστα ΤΗΝ 


και, 


μάλιστα (20) πλεονὲχ 


ὅτε 


πρόχειρον (21) πρᾶγμα d; μο- 
χθηρία, χαὶ οὐδὲν οὕτω ῥάδιον, ὡς τὸ γενέσθαι χα- 


ρία, χαὶ ὃ μάλιστα ἐγὼ δυσχεραίνω χατανοῶν, 


εὐζήλωτον μέν τι χαὶ 


χὸν, χἂν (92) εἰ μὴ τύχοι πρὸς ταύτην (25) ἡμᾶς 
ἄγων μηδείς" σπάνιον δὲ fj τοῦ ἀγαθοῦ χτῆσις χαὶ 
χὰν εἰ πολὺ τὸ μεθέλχον sin xai προχα- 
λούμενον. Καὶ τοῦτό ἐστιν ὅ μοι δοχεῖ xai ὁ μαχώ- 


; 
πρόσαντες, 


i 


nere, cujusmodi est nostrum, quod in lege divina 
positum est, et ad. Deum perducit. Cujus imperii 
quauta est sublimitas,» ete. Quibus verbis. sacer- 
doti. potestatem eontea Salmasium demonstrat, 

(16) Παντοίοις. « la cujusvis generis temporibus 
et negotiis, » Coinbef. 

(11) Ἄρχῃ. Weg. r, ἄρχει, non male. 

(18) Δοιμός ἐστί ce. Alii meme λοιμὸς ἔστι τε. 

(19) Π͵, οεστῶτος. « Antistitis, » qui vox de oni- 
nibus qui priesunt, sive episcopis, sive. sacerdo- 
ubus. est intelligenda, Hine Gabrielis mags ads 
huc generatum : « Principum vitiis iufici. solet. tota 
civitas, » 

5) Ὃ μάλιστα. Sic senM Regg., Colb. quatuor, 
Or. 1, Jes. Bas. Chrys , hom. 2, De statuis ; "Ev 
Te ὃ δοχεῖ τῆς πενία: πλεονεχτεῖν ὁ πλοῦτος, 
Alii habent ᾧ μάλιστα. Sed. perinde est. 

(21) Πρόχειρον. Similia habes in Or. al. 22, 
nunc 14, n. 6. 

(22) Κἄν. Alii codices xo ci. 

(25) Πρὸς ταύτην. Coisl. 4, πρὸς τοῦτο. 


421 P 
ριώτατος ᾿Αγγαῖος χατανοήῆσας τὴν θαυμασίαν 
ἐχείνην ἐλθεῖν χαὶ ἀληθεστάτην clxóva* ᾿Ερωτήσα- 
τε, ἱερεῖς (24), véuor, λέγων - Εἰ κρέας ἅγιον ἐν 
ἐματίῳ βρωτοῦ τινος. ἢ ποτοῦ, ἣ σκεύους ἀψ'άμε- 
vor εὐθὺς ἀγιάσει τὸ πιϊιησιάσαν * τῶν δὲ ἀποφη- 
σάντων" ᾿Ερωτήσατε xd. εἰ καὶ ἀκαθαρσίᾳ τού- 
τῶν τι προσομιιϊῆσαν, μὴ παραχρῆμα μετέναξε 
τοῦ μιάσματος; ὡς ἐρούντων γε μεταλαμθάνειν, 


ἐπὶ 


xai μὴ χαθαρὸν μένειν τῇ χοινωνίᾳ. 


munditie particeps esse, atque ob hujusmodi contactum | puritatem 


maturi sint. 
18». Τί τοῦτο λέγων (95) ". ὅπερ ὁ ἐμὸς λόγος " ὅτι 
ὕσληπτον μὲν τὸ ἀγαθὸν τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει, ὥσ- 


er 


περ xa πῦρ ὕλῃ τῇ ὑγροτέρᾳ " ἕτοιμοι δὲ πρὸς τὴν 
τοῦ χαχοῦ μετουσίαν οἱ πλεῖστοι χαὶ ἐπιτήδειοι, χα- 
λάμη τις (30) πρὸς σπινθῆρα, οἶμαι, καὶ ἄνεμον 
ῥᾳδίως ἑξαπτομένη xaX δαπανωμένη διὰ ξηρότητα" 
θᾶττον γὰρ ἄν τις ὀλίγης χαχίας μεταλάδοι πλου- 
σίως ἣ ἀρετῆς βαθείας χατὰ μιχρόν. χαὶ μέ- 
Act μὲν μιχρὸν ἀψίνθιον ὡς τάχιστα (21) μεταδίξωσι 


ποῦ πιχροῦ" μέλι δὲ οὐδὲ τὸ διπλάσιον ἁψινθέῳ τῆς 
ἑαυτοῦ γλυχύτητος" xai μιχρὰ μὲν ὑποσπασθεῖσα 
Ψψηφὶς ποταμὸν ὅλον ἑλχύσειεν ἂν (38) ἐπὶ τὸ πρανὲς * 
ἐπισχεῖν δὲ ἢ ἀναχόψαι μόλις ἂν δυνηθείη xa τὸ 
χαςτερώτατον ἔρυμα. c 

infundat; ae parvo. qnidem lapide. submoto . flumen 


ἐπὶ 
EX 


ORATIO 11. — APOLOGETICA. 


42) 


A Aggeo animadversum mihi fuisse videtur, euim 
admiranda illa et verissima imagine. uteretur : 
Interrogate. legem, sacerdotes ; Si tulerit liomo car- 
nem sanctificatam in vestimento suo, et tetigerit cibum 
aliquem. 18 aut potionem, aut vas denique aliquod, 
»unquid sanctificavit id. quod admotum | [uerit ?*? 
Quo cum pernegassent : Interrogate TUFSUS, inquil, 
si quid horum rei pollue admotum [uerit, nunquid 
non coniaminabitur 9? ? tanquam. videlicet id im- 

suam amittere, laud. dubie aflir- 


MI. Quibus verbis, mea quidem sententia, hoc 
significat, hanc virtutis. naturam esse, ut eam 
lomines non facili negotio consequi possint : 

, quemadmodum nec humida materia. ignem facile 
concipere solet; contra. ad. vitium. contrahendum 
homines maxima ex parte promptos et idoneos esse, 
non secus, uL opinor, ac stipula quiedam ad sein- 
Villam et. ventum ob nature siccitatem facile aecen- 
ditur atque consumitur. Citius enim exiguum vilium 
uberrime largissimeque quispiam perceperit, quam 
ingentem el copiosam virtutem parce ac. tenuiter. 
Nam et parum absinthii amaritudinem suam melli 
celerrime impertit : cum. contra. mel, ne dupla 
quidem parte copiosius, dulcedinem suam absintliio 

lotum in pronum trahitur : ejusdem autem impetus 


firmissimo etiam aggere cohiberi reprimique vix potest. 


lI". Πρῶτον μὲν δὴ τοῦτο (29), ὧν εἴπομεν (30), 


XII. Hoc igitur primum ex his qu: diximus 


εὐλαθεῖσθα: ἄξιον, μὴ φαινώμεθα (31) cg θαυμασίας (; Cavendum est, ne admirandie virtutis mali pictores 


ἄρετῃς χαχοὶ ζωγράφοι, μᾶλλον ὃὲ ζωγράφων οὐ 


ολλῶν φαῦλον ἀρχέτυπον (53)" 


1 Agg. i1, 19, 15. 31 ibid. 14. 


(24) Ἐρωτήσατε ἱερεῖς, etc. LXX hahent ἐπ- 
ἐρώτησον τοὺς ἱερεῖς, νόμον, λέγων, elc. Legem ex 
arbitrio interpretari non licet, sed adeundi sacerdo- 
les. € Labia enim sacerdotis custodient scientiam, 
et legem requireut ex ore ejus. (Malach. v, 1). » 

(25) Τί τοῦτο JAéyeor; « Quorsum. he. iliius 
Specrat. oratio? nempe eodem quo mea. » 

(28) Καιϊάμη τις. Non. immerito Gabrielius Gre- 
gorium ad. lee psal, pvxxir, 12, verba, e sicut sti- 
pulaim ante faciem. venti, ». alludere 2rbitratur. 

(27) Ὡς τάχιστα. Sic Reg. 1, 1, Colb. 1, 
m, ete. : ὡς deest in Bas. et Par. 

(23) 'EAxvctwr dr. leg. t, ἑλχύσει ἐπί * 
ἄν ἃ Reg. | et Colb. 4, m. 

(29) Πρῶτον" μὲν δὴ τοῦτο, etc., locus quidem 
ille intellectu dillicilis, et multum interpretes torsit. 
Sie illum vertit Gabrielius : « Primum igitur eoruin, 
qui diximus, id opere pretiuir. est csvere, ne vir- 
tulis quie summa. est admiratione digna, mali vi- 
deamur esse pictores, vel potius pictorum non ma- 
lorum. fortasse, multorum. certe. quidem, malum 
exemplar, neve illud in nos cadat proverbium : Qui 
alios curare profitentur, ipsi scatent. ulceribus. » 
Legendum ὡς εἴπομεν conjiciebat. vir doctus. Sic 
€ sensus apertus, » ipsi videbatur, et « commodius.» 
Quod ille optavit, reperimus in Reg. 1, à εἴπο- 
pev, istud o, certe eumdem, vel etiam. meliorem 
seusum ellicit, Cieterum hee verba : « primum illud 
quod diximus, » ete., manifeste referuntur ἃ illa 
n. 10, « primum illud curandum, » etc. 

Abbas Sancygiranensis Billii versionem sic emen- 
dat: «€ P'etores. forlasse non. mali, tolius autein 


9- | 


abest 


exsistamus, aut, uL rectius loquar, pictorum. non 
forlasse malorum, multorum quidein certe, malui 


populi malum exemplar,» Planior interpretatio, 
sed mutandus esset textus, 

Basilius. eodem. pene sensu sic exponit : « Ut 
prilati: pictores, imo nietoribus non malis exem- 
plaria viriutis sermone quidem exsistant ; at opere 
multis iidem sint arehietypam pravitatis. ». Eo. fere 
redit optimum codicis Or. 1 allixum margini sclio- 
lium : Ὅτι ὁ ζωγράφος τὴν εἰκόνα πρὸς τὸ mapá- 
δειγμα, ἤγουν ἀρχέτυπον, € τα, " ὑμεῖς δὲ οὐχ 
εἰχόνες ἐστὲ, ἀλλὰ αὐτὰ τὰ παραδείγματα, ἤγουν 
ἄρχέτυπα εἰς τὸ χαχόν. « Ad exemplar namque, 
sive archetypum imaginem. pictor. exprimit, Vos 
autem nom Inagines, verum ipsa quoque exempla- 

D ria, seu. pravitatis archetypa estis. » 

Combelfisius vero, in Gregorii recensiti supersti- 
libus scliedis nondum editis, sic vertit : « Hoc igitur 
primum ex his que diximus, caveudour »st, ne 
admiraudie virtutis mali. pictores exsistainius; aut, 
ut rectius loquar, pictorum non. fortasse maiorum, 
inuliorum certe malum exemplar, » etc. 

Demum sic reete intelligi potest hic loeus. repe- 
lendo ἀρχέτυπον, « ul prelati sermone quidem sint 
probis liominibus, seu pictoribus, exemplar virtu 
Us, adeoque bonum; opere vero multitudini, quae 
nou verbis, sed exemplis movetur, archetypum 
pravitatis exsistant. » 

(50) Ὧν εἴπομεν. Sie omnes fere codices. Unus 
lamen Reg. | habet ὃ εἴπομεν, quie lectio. melior 
videtur, 

(91) Φαιγώμεθα. Duo Colb. φαινοίμεθα. 

(92) davor ἀρχέτυπον. Reg. 1 et. Colb. m ha- 
bent, φαῦλον ὄντες ἀρχέτυπον. 


425 S. GREGORII THEOLOGI 


42V 


exemplar: aut a paromia non longe recedamus, A 3| τῆς παροιμίας μὴ πόῤῥω θέωμεν, ἄλλους lacpsu- 


aliis mederi tentantes, eum ipsi ulceribus scatea- 
mus. 

XIV. Deinde, ut etiam sese aliquis ab omni pec- 
cati labe purum conservet, aut quam 19 maxime; 
haud tamen seio idne ei sufficiat, qui alios ad virtu- 
lem erudire parat. Neque enim ab eo qui hanc 
curam suscepit, hoc solum requiritur, ut malus non 
sit; malum enim esse, plerique etiam e vulgo tur- 
pissimum censent : verum etiam ut virtute praestet, 
juxta. illud Seriptur:e. preceptum, quo declinare a 
malo, et bonum [acere ** jubemur. Nec uL vitiosas 
animi notas duntaxat expungat , verum ut meliores 
eliam insceribat, ita ut magis virtute .antecellat, 
quam honore ac dignitate superet; nee modum sibi 
ullum. honeste vivendi, atque altius ascendendi 
coustituat; nee luero potius, id quod arripuit, 
quam damno ὅδ, id quod elfugit, deputet : verum 
quod pr» pedibus est, gradum ad id quod deinceps 
sequilur, esse arbitretur; mec virtute vulgus 
anteire, magnopere amplum atque illustre judicet ; 
verum detrimento ducat, si a suscepti muneris 
diguitate absit; sieque se comparet, ul, quod ex 
virtute gerit, ad legis divinz: normam *^, non autem 


εἰν (93) ἐπιχειροῦντες αὐτοὶ βρύοντες ἕλχεσι. 


IA'. Δεύτερον δὲ, εἰ xal τις ἁγνὸν (64) ἑαυτὸν ἀπὸ 
πάσης ἁμαρτίας τηρήσειεν, 7) ὡς μάλιστα (55), οὐχ 
οἶδα μὲν, εἰ χαὶ τοῦτο αὕὔταρχες τῷ μέλλοντι τοὺς 
ἄλλους παιδεύειν πρὸς ἀρετήν (50)" οὐ γὰρ μὴ χα- 
χὸν εἶναι δεῖ μόνον τὸν τοῦτο πεπιστευμένον, τοῦτο 
μὲν γὰρ χαὶ τῶν ὑπὸ χεῖρα τοῖς πολλοῖς αἴσχιστον, 
ἀλλὰ xaX τῷ ἀγαθῷ διαφέροντα, χατὰ τὴν, ὀχχιϊένειν 
ἀπὸ xaxov, xal ποιεῖν' ἀγαθὸν, χελεύουσαν ἐντολήν * 
οὐδὲ τοὺς φαύλους ἐξαλεῖψαι τῆς ψυχῆς τύπους μό- 
νον, ἀλλὰ χαὶ τοὺς ἀμείνους ἐγγράψασθαι, ὡς πλέον 
xav ἀρετὴν προέχειν, ἣ ὁπόσον περίεστιν ἀξιώματι " 
xa μηδὲν μέτρον εἰδέναι τοῦ χαλοῦ xal τῆς ἀναδά- 
σεως, μηδὲ χέρδος μᾶλλον τὸ χρατηθὲν ἣ ζημίαν τὸ 
διαφεῦγον - ἀλλ᾽ ἐπίόασιν ἀεὶ ποιεῖσθαι τὸ ποσὶ τοῦ 
ἑξῆς (97)* καὶ μὴ μέγα νομίζειν ἂν τῶν πολλῶν διᾶ- 
φέρωμεν, ἀλλὰ ζημίαν ἂν τῆς ἀξίας λευπώμεθα (58)* 
χαὶ τῇ ἐντολῇ παραμετρεῖν, ἀλλὰ μὴ τοῖς πέλας, τὸ 
χατορθούμενον, ἄν τε (st χαχοὶ, ἄν τε ἀρετῆς ET 
ποσὸν ἥχοντες * χαὶ μὴ μικροῖς σταθμοῖς (59; 
τεύειν τὴν ἀρετὴν, τῷ μεγίστῳ (40), καὶ παρ᾽ οὗ τὰ 
πάντα, χαὶ εἰς ὃν τὰ πάντα χρεωστουμένην. 


ad alios, sive mali illi. sint, sive nonnihil in virtute processerint, expendat : nec virtutem , qux Deo 
optimo maximo, a quo omnia, etin quem omnia *', debetur, exigua lance ponderet, 


XV. Nec eadem omnibus convenire putet, quem- 
admodum nec statur;e omnibus exdem sunt, nec 
oris lineamenta, nec animantium natur, nec ter- 
rg qualitates, nec eadem. siderum omnium pulchri- 
tudo et magnitudo ἐς verum privati quidem ho- 
minis vitium esse existimet, turpia supplicioque di- 
gua, el quorum lex dura et gravis domina est, per- 
petrare : pralfeeti autem vel antistitis, non. quam 
optimun esse, nec novas subinde virtutum acces- 
siones facere; si quidem virtutis su: prostantia 
multitudinem ad mediocritatem tracturus sit, ac 
non per vim imperaturus, sed persuasione allectu- 
rus. Nam quod vi ac necessitate exprimitur, prie- 


38"Psal. xxxvi, 97. 9 Phil. 1n, 7... IL Cor. x, 


(53) "AAAovc ἰατρεύειν. Alludit ad! hxc. verba 
cujusdam poete apud Plut. De dignoscendo assen- 
iaigre. ab amico : Λλλλων ἰατρὸς, αὐτὸς ἕλχεσι 
βρύων. « Aliorum medicus, ipse ulceribus sca- 
lens. » 

(94) El xal τις ἁγνόν. Mic Or. 1 ad marginem : 
Τὰ τοῦ ἀληθῶς ἐπισχόπου ἰδιώματα. « Ejus qui 
reipsa (non nomine tanlum) esL episcopus, pro- 
prietates. » 

(95) Ἢ ὡς μάλιστα. « Aut quam maxime; » id 
est juxta. Eliam, € et quam maxime. » 

(56) Πρὸς ἀρετὴν. Ma Reg. |, Comb. vero εἰς 
à&gpezfv,u Keg. r utraque deest prowposilio, sicut 
et paulo post, δεῖ, 

(97) Ἑξῆς. Plures eodices habent ἐφεξῆς. 

(58) Λειπώμεθα. Sic septem Reg. quatuor Colb. 
Or. 1. Sic Firlius emendaverat in Bas. in quo sicut 
et in Par. legitur ἀπολειπώμεθα, quod nec a Monta- 
cutio, nec a Parisiensibus observatum. 

(99) Σταθμοῖς. Colb. 1, μέτροις. 

(40) Τῷ μεγίστῳ. Reg. a, καὶ τῷ. 

(41) Ἡλικίαι πᾶσιν. leg. p habet πᾶσαι, « veta- 


12, 18. “Ὁ I Cor. vini, 6. 


IE'. Μηδὲ τὰ αὐτὰ πᾶσιν ἁρμόζειν οἴεσθαι, ὥσπερ 
οὐδὲ ἡλικία: πᾶσιν (41) αἱ αὐταὶ, οὐδὲ προσώπων χα- 
ραγτῆρες, οὐδὲ ζώων φύσεις (49), οὐδὲ γῆς ποιότη- 
τες, οὐδὲ χάλλη ve χαὶ μεγέθη λαμπτήρων " ἀλλ᾽ 
ἡγεῖσθαι ἰδιώτου μὲν εἶναι χαχίαν τὸ φαῦλα πράσ- 
σειν, xal ὅσα χολάσεως ἄξια (49) yov xal ὁ νόμος (44) 
βαρὺς δεσπότης " ἄρχοντος δὲ ἣ προεστῶτος τὸ μὴ 
ὡς ἄριστον εἶναι, xax ἀεὶ τῷ χαλῷ προδαίνοντα (45), 
εἴπερ μέλλοι τῷ περιόντι τῆς ἀρετῆς ἕλξειν τοὺς 


D 


πολλοὺς εἰς τὸ μέτριον, χαὶ μὴ βίᾳ κατάρξειν (46), 
ἀλλὰ πειθοῖ προσάξεσθαι. Τὸ μὲν γὰρ ἀχούσιον, πρὸς 


πὸ (41) τυραννιχὸν εἶναι, xal οὐχ ἐπαινετὸν, οὐδὲ 
μόνιμον (&8)* φιλεῖ γὰρ τὸ βιασθὲν, ὥσπερ φυτὸν βίᾳ 


** T Cor. xv, 4i. 


les omnes, » 
(42) Φύσεις. « Naturze. » Comb. « indoles. » 
(43) "A£ia. Deest in sex Regg., in Colb. septem, 


D Jes., Or. 1. Prieclaram hane sententiam ad. verbum 


pene descripsit in. sua Ad imperatorem admonitione 
Agapetus : « Privati quidem, ait, hominis vitium 
habendum esse, mala et supplicio digna facere, priu- 
cipis autem eL pr:esidentis non vel optimum esse. » 

(44) Kal ὁ γόμορ. Alludit ad. hee verba Apost. 
üd Gal. v, 25, « adversus hujusmodi non est lex.» 

(45) Προδαίγογτα. Duo Hegii, Comb. διαφέ- 
povca, qu:xe vox significantior : « ut nou solum pro- 
liciaL, sed uL proficiendo etiam excellat. » 

(46) Κατάρξειν. Sic quatuor Regii, duo Colb., 
Coisl., Pas. Billius ad oram Bas. scripserat χαθείρ- 
ξεῖν, « per vim cohibiturus, » quod nimium faciles 
admiserunt Parisienses. 

(41) Πρὸς τό. Sic plures cod. Coisl. 4. Edit. 
πρὸς τῷ. 

(43) Μόνιμον. Reg. r νόμιμον, non male for- 
san, si ἐννομώτατον sequens. attendas, Unde Gabr. 
« maxime legitimum. » 


4.5 


ΟΠΆΤΙΟ 11. — APOLOGETICA. 


126 


«τὸν (49) δίᾳ χερσὶ μετασπώμενον, εἰς ἑαυτὸ πάλιν ἀφε- A terquam quod tyrannicum est, minimeque laudans 


θὲν ἀνατρέχειν" τὸ δ᾽ Ex mpoxtpéaens ἐννομώτατόν τε 
ἅμα χαὶ ἀσφαλέστατον, εὐνοίας δεσμῷ τηρούμενον. 
"Ὅθεν δὴ xaX μάλιστα ποιμαίνειν τὸ ποίμνιον ἐχου- 
αίως, ἀλλὰ μὴ ἀναγχαστῶς, ὁ ἡμέτερος διαχε 
παι νόμος χαὶ νομοθέτης. 

let, utpote. benevolentie. vineulis. astrictum 


dum, ne firmum quidem ac stabile est. Solet enim 
id cui vis adhibita est, non secus ac planta per 
vim manibus inflexa, simul ut. dimissum fuerit, ad 
se rursum redire : quod autem a libera voluntate 20 
proliciseitur, zequissimum ac lirinissimum esse. so- 


alque eonservatum, Ae proinde vel maxime id lex nostra 


et legislitor noster sanxit, nt grex. non coacte, sed sponle ac libenti animo pascatur *?. 


1’. 'AXY ἔστω τις μὴτε χαχὸς, xot à 


εἰς τὸ ἀχρότατον " οὐχ ὁρῶ, τίνα λαθὼν ἐπιστήμην, 
J| ποίᾳ δυνάμει πιστεύσας, ταύτην àv θαῤῥοίη τὴν 


τὴς χων 


προστασίαν" τῷ ὄντι γὰρ αὕτη μοι φαίνεται τέχνη 
τις εἶναι τεχνῶν, χαὶ ἐπιστήμη ἐπιστημῶν, ἄνθρω- 
πον ἄγειν, τὸ πολυτροπώτατον (20) ξῶον xat motxt- 
λώτατον. Γνοίη δ᾽ ἄν τις τῇ τῶν σωμάτων θεραπεία, 
xaX ὅσῳ (51) 


τὴν τῶν ψυχῶν ἰατρείαν ἀντεξετάσας " 
μὲν ἐργῴδης ἐχείνη χαταμαθὼν, ὅσῳ δὲ ἡ xaÜ' ἡμᾶς 
ἐργωδεστέρα προσεξετάσας, χαὶ τῇ φύσει τῆς ὕλης, 
xa τῇ δυνάβει τῆ; ἐπιστήμη:, χαὶ τῷ τέλει τῆς ἐν- 
εἐργείας τιμιωτέρα. Ἢ μὲν γὰρ περὶ σώματα (92) 
πονεῖτα:, χαὶ τὴν ἐπίχηρον ὕλην xai χάτω ῥέουσαν, 
πάντως λυθησομένην xat πεισομένην τὸ ἑαυτῆς (55), 

3 ced. ΣΙ μὲν encliiuudne onmi niit "nA 
χἂν voy τῇ συμμαχίᾳ τῆς τέχνης χαταχρατήσῃ τῆς 


ἐν (94) στάσεως 3| γὰρ νόσος ἣ χρόνος ἔλυσεν, 
εἴξασαν τῇ ia xai τοὺς ἰδίους ὄρους οὐχ ὑπερ- 
θαίνουσαν. 


1Ζ'. Τῇ δὲ περι ψυχὴν ἡ σπουδὴ, τὴν ix Θεοῦ χαὶ 
θείαν, χαὶ τῆς ἄνωθεν εὐγενείας μετέχουσαν, χαὶ 
πρὸς ἐχείνην (90) ἐπειγομένην, εἰ xai τῷ χείρονι 
συνεδέθη * τάχα μὲν xai δι᾽ ἄλλας αἰτίας, ἃς μόνος 
οἷδεν ὁ συνδήσας Θεὸς, χαὶ εἴ 
aja ἐσοφίσθη μυστήρισι " ὅσον δ᾽ οὖν ἐμὲ γινώσχειν 


* ἑνὸς μὲν, ἵνα δι᾽ 


xai τοὺς xaz' ἐμὲ, δυοῖν ἕνεχε 
ἀγῶνος χαὶ πάλης, τῆς πρὸ άτω, τῆς ἄνω δό- 
Eng χληρονομήσειεν, ὥσπερ χρυσὸς πυρὶ (30), τοῖς 
τῇδε βασανισθεῖσα, xal ἀρετῆς ἄθλον, ἀλλὰ μὴ Θεοῦ 
ξῶρον μόνον ἔχῃ τὰ ἐλπιζόμενα xal τοῦτο ὃξ fy 
(57) ἄρα τῆς ἄχρας ἀγαθότητος, movsat τὸ ἀγαθὸν 

*]Pé(r. v, 2. " Ephes. γι; 12. 

(49) Ὥσπερ φυτόν. Elegans hic plantze simili- 
tudo, qua non semel usus est Greg. Vide orat. vi, 
al. xu, num. $, et orat, xit, al, xnr, num. f. 
Ut enim, orat, xt. al. vit, num. 5, βουλομένων, οὐ 
«υραννουμένων ἐστὶ τὸ τῆς σωτηρίας μυστήριον, « vo- 
lentium, non coacrorumr est. Salutis mysterium; » 
ja et or. Xxxt1, al. xxxvir, ium, 25, € niliil euim est 


tani voluntarinmm quom relieio, » 
(90) Ποιϊυτροπώτατον ζῶον. Vera et plana le- 


etio, quamvis altera, τῶν ζώων in pluribus legatur 
codicibus, 
(513) “Ὅσῳ. Reg. h, m, utrobique àz Ost alte- 


rum , Reg. t, et Colb. m, δ᾽ habent. 
(52) Σώματα. Comb. τὰ σώματα. lia leg. l. 

(95) Τὸ ἑαυτῆς. S»pienter et caute. observat 
Elias, dictum illud esse propter « veterem. primo- 
rui nósirorum parentum trausgressionem, unde 
fluxit illa sententia z « terra es, et in lerram rever- 
teris. » N.m aiioqui « Deus creavit hominem iuexter- 
minabilem (Sep. ας 25). » 

(54) "Ev αὐτῇ. Meg. b, m, à» ἑαυτῇ. 


ParBRoLt. Gn. XXXV. 


XVI. Sed sit sane aliquis, non modo a. vitiorum 
contagione purus, verum ad summum etiam virtutis 
fastigium. evectus; haud. equidem. video. quanan: 
scientia instructus, aut quibus viribus fretus, hu- 
jusmodi praefecturam intrepide suscipere queat. Nam 
profecto. ars. quedam artium, et scientia scientia- 
rum mihi esse videtur, hominem regere, animal 
omnium maxime varium et multiplex. ld porro hac 
demum ratione quispiam perspexerit, si animarum 
curandarum rationem cum corporum medicina con- 
Qülerit, quantoque hiec nostra laboriostor quam illa 
sit, expenderil, ac, tum malerie naira, tum artis 
facultate, tin actus fine, priestantior. Hllius enim 
labor cirea. corpora versatur, fragilemque hanc et 
lumi labentem materiam, omnino tandem interitus 
ram, eaque, qu:e fert ipsius conditio, perpessuram, 
etiamsi artis subsidio dissidium illud, quo laborant, 
nunc superet, Eam enim, aut morbi vis, aut tempus 
exstinguet natur legi cedentem, nec fines suos 
excedentem, 

XVII. At hujus studium atque opera in anima 
ponitur, αὐ ex. Deo est, atque divina, supernzque 
nobilitatis particeps, ad eamque properans ; tametsi 
viliori interim ac deteriori astricla sit... Cujus rei 
multe quoque ali: fortasse cause sunt, quas solus 
Deus, qui hiec astrinxit, cogaitas et. exploratas ha- 
bet, aut si quis hujusmodi mysteriorum scientiam 
divinitus est consecutus : quantum autem ego, mei- 
que similes, cognitione assequimur, duplici causa 
id factum. est; altera ut per concertationem et col- 
luctationem ** cum rebus inferioribus ad supernz 
glori: hereditatem perveniat, rebus scilicet fluxis 


(53) Kal πρὸς ἐχείνην. Citat hec Justinianus 
Augustus ad Menam. Conc. ed. Lab. tom. lV, pag. 
520. 

(56) Πυρί. Delevimus τῷ auctoritate quinque 
Rezg. co !d., sex Colb., Or. 1. ' 

(51) Τοῦτο δὲ ἦν. Comb. τοῦτο γὰρ ἦν. Sic Bil- 
lius hunc loeum. verterat, Gregorii mentem non as- 
secutus : € Quod etiam ipsum summe ae singularis 
Dei bonitatis argumentum. est, nimirum facere, ut 
virtus nostra quoque aliqua ex parte sit, » ete. Quasi 
vero Deus boni partem faciat, nos alteram faciamus. 
Haud. ita Gregorius, Sed « summa bonitas, » qua: 
Deus est, omnia opera nostra in nobis operatur, et 
elficit ut bonum suum etiam sit nostrum, pr:zebenilo 
vires libero arbitrio, ut bonum operetur, et nostrum 
SiL : « summa bonitate » ità volente, non tantum 
«aliqua ex paite, » Nam ut. Bernardi verbis utar, 
« non. partim. gratia, partim liberum arbitrimn, sed 
totunr singula opere individuo peragunt. Totum qui- 
dem lioc, et torum illa; sed ut totum in illo, sic to» 
tum ex illa. » De grat. et tio. arb., n. 4T. 


15 


4.1 


S. GREGORII THEOLOGI 


495 


et fragilibus, non secus atque aurum igne, probata A χαὶ ἡμέτερον, οὐ φύσει μόνον χατασπειρόμενον, ἀλλὰ 


et explorata, eaque, quxe in spe posita sunt, non 
solum ut Bei beneficium, sed etiam ut virtutis prze- 
mium obtineat, Atque hoc ipsum erat. summ: bo- 
nitatis, efficere ut bonum esset 23 quoque nostrum, 
non natura tantum | insertum, sed etiani per volun- 
ttem, liberique arbitrii in utramque partem motio- 
nes, excultum : altera rursum, ut deleriorem. quo- 
que partem crassitie sua paulatim solutam, ad se 


χαὶ προαιρέσει γεωργούμενον, xal τοῖς ἐπ᾿ ἄμφω 
τοῦ αὐτεξουσίου χινήμασιν " ἑτέρου δὲ ὡς (58) ἂν 
χαὶ τὸ χεῖρον ἑλχύσειε πρὸς ἑαυτὴν χαὶ ἄνω θείη, 
λύσασα χατὰ μιχρὸν τῆς παχύτητος " ἵν᾽, ὅπερ ἐστὶ 
Θεὸς ψυχῇ, τοῦτο ψυχὴ σώματι γένηται παιδαγωγή- 
σασα 0)? ἑαυτῆς τὴν ὑπηρέτιν (59) ὕλην, xal οἰχειώ- 


σασα Θεῷ τὸ ὁμόδουλον. 
pertraliat, atque in sublimi collocet : ut, quod Deus 


est anima, hoc. anima sit. corpori, posteaquam seilicet materiam, qua ministra utitur, domwerit, conser- 


vumque suum Deo adjunxerit. 

XVIII. Enimvero medieüs, loca, et. tempora, et 
:$lates, et tempestates, ceteraque hujus generis in- 
spiciet, medicamenta etiam exhibebit, victusque ra- 
tionem prascribet, ac noxia observabit, ut ne :egro- 


ti cupiditates arti obsistant. Ignem etiam interdum, B 


€t ferrum, atque asperiora remedia nonnullis adhi- 
bebit: qui tametsi perquam laboriosa et molesta 
esse videantur, nihil tamen eorum perinde arduum 
ac difficile est ut mores, et affectus, et. vitas, et 
studia atque instituta, et si quid aliud corum, quie 
in. nobis sunt, his simile est, conspicere 2c medicari, 
atque quidquid agreste ac ferinum est, a conjun- 
ctione nostra expellere, quidquid autem mansue- 
tum, 86. Deo charum est, inducere et. confirmare, 
alque anima et corporis causam juste. disceptare : 
sic nempe, ut id, quod przsiantius est, deterioris 
imperio premi, quie injustitia omnium maxima est, 
minime patiamur; verum ut ei, quod imperium, 
ac principatum tenet, i, quod natnra iüferius est, 


sebjiciamus : qux: quidem lex Dei cst, in omnibusque rebus. ab 


B 


Χώρας, xol χαιροὺς, xal 
τοιαῦτα ὁ ἰατρὸς ἐπισχέψεται " φαρμαχεύσει 
τε χαὶ διαιτήσει, xoY τηρήσει τὰ βλαδερὰ, ὡς ἂν μὴ 
ἀντιθῆναι τῇ τέχνῃ τὰς τῆς ἀῤῥωστίας ἐπιθυμίας" xat 
που xa χαύσεσι, xa τομαῖς, καὶ τοῖς αὐστηροτέροις 
τῆς θεραπείας, ἔστιν ὅτε voi ἐφ᾽ ὧν χρήσεται" ὧν 
οὔπω τοσοῦτον οὐδὲν, χὰν ἐπίπονα σφόδρα (00) xot 
χαλεπὰ φαίνηται, ὅσον ἤθη, καὶ πάϑη, xai βίους, 

i προαιρέσέις, xal εἴ τι ἄλλο τοιοῦτο (61) τῶν &v 


IH'. ἡλικίας, xo ὥρας, 


χατοπτεῦσαί τε χαὶ ἰατρεῦσαι, xal πᾶν ὅσον 
xa ἄγριον (02) ἐξορίσαντας τῆς συζυγίας 
ἡμετέρας, πᾶν ὅσον ἥμερον χαὶ Θεῷ φίλον ἀντεισ- 
αγαγεῖν «s xa βεθαιώσασθαι, χαὶ βραθεῦσα: δι- 
χαίως Ψυχῇ τε χαὶ σώματι" μὴ τῷ χείρονι τὸ χρεῖτ- 
τον δυναστεύεσθαι συγχωρήσαντας, ἥπερ ἀδιχιῶν ἣ 
μεγίστη " τῷ δὲ ἄρχοντι καὶ ἡγεμονιχῷ τὸ τῇ φύσει 
δεύτερον ὑποτάξαντας " ὥσπερ δὴ νόμος θεῖος, χαὶ 
χάλλιστα ἔχων ἐπὶ πάσης αὐτοῦ τῆς χτίσεως, ὅσῃ τε 
ὁρατὴ, xz ὅση ὑπὲρ (05) τὴν αἴσθησιν. 

ipso conditis, tam qux aspectu sen- 


liuntur, quam qui oculorum sensum fugiunt proclarissime constituta. 


XIX. Quin etiam illud mecum considero, quod (αὶ 


ea omnia, quai: modo enmmeravi, ut qua? ἃ medico 
observentur, ut. natura se habent, sic manent, nec 
contra quidquam versute moliuntur, atque iis, quz 
ab arte admoventur, subdole sese opponunt : quin 
potius materiam ipsam medicina colligit : nisi forte 
iegroli eulpa aliqua et temeritas ineidat, quai 
etiam ipsam cavere ac reprimere haud magni nego- 
lii fuerit. At nobis sagacilas et. praeposterus. nostri 
amor, et, quod facile cuiquam credere, nec scimus, 
nec sustinemus, plurimum ad virtuteri impedimenti 


(58) 'Er£pov δὲ óc. Ma Rezii omnes, quinque 
Colb., Or. 1, Jes. Sed Par. et Bas. δὲ πάλιν. 

(59) 'Yzngécw. Reg.z, ὑπηρέτην. 

(60) ᾿Επίπονα σφόδρα. Meg. hu, 
utrumque πάνυ σφόδρα xat. 

(61) Τριοῦτο. Sic septem Regg., plures Colb., Bill. 
Alii τοιοῦτον. 

(62) "Ajpiov. Reg. 1, ἄγροιχον. 

(05) Kal óc ὑπέρ. Regg. xax ὅση χατὰ τὴν αἴσθη- 
σι» σχοπῶμεν. 

(04) Mér ἕκαστον ὧν. Sic duo Regg. bm, t. 

(65) Τηρουμένων. Modeste. Billius in margine, 
* lorte τηρούμενον. » Audacius editores Dillii con- 
]ecturam, quam ipse transverso calamo eraserat, 
in Qexium inserere non dubilarunt. Plures tamen 
Regg. et Colb. codd., Or, 1, Coisl. 1, liabent τηρου- 
μένων. 

(05) “Ὅπως ἔχει. Sic sex Regii, totidem Colb. 

(67) Οὐδ᾽. Sie Regg. bin, optima note, el. ], 


πόνυ. 'Colb. 5, 


IO'. Σχοπῶ δὲ χἀχεῖνο, ὅτι ἐχείνων μὲν fxaczov 
ὧν (64) ἀπηριθμησάμην ὡς τῷ θεραπευτῇ τηρου- 
μένων (65) ὅπως ἔχε: (00) φύσεως, οὕτω μένει χαὶ 
οὐδὲν ἀντιτεχνᾶται map! ἑαυτοῦ πανούργως, οὐδ᾽ 
ἀντισοφίζεται (67) τοῖς παρὰ τῆς τέχνης προσαγομέ- 
νοις (08)" ἀλλὰ χαὶ περιΐστησι μᾶλλον τὴν ὕλην (69) ἣ 
ἰατρεία "πλὴν εἴ που βραχεῖά τις παρεμπέσοι τοῦ χάμ- 
yovxoc ἀταξία, ἣν xa φυλάξαι χαὶ ἀναχόψαι οὐ χαλε- 
πόν. Ἡμῖν δὲ ἡ σύνεσις (10) καὶ τὸ φίλαυτον, χαὶ τὸ 
νιχᾶσθαι ῥᾳδίως μήτ᾽ εἰδέναι, μήτ᾽ ἀνέχεσθαι (11), μέ- 
γιστον πρὸς ἀρετήν ἐστιν ἐμπόδιον, χαὶ οἷόν τις παρά- 


D Colb. 5. 


(9) Προσαγομένοις. Reg. 1, εἰσαγομένοις. 
09) Περιΐστησι μαιλλον" τὴν" nv. « Materiam 
quasi cireumstando medicina coercet. » Oliv. « vin- 
cit et superat, » Gabr. « subigit. » Comb. « Quin 
eliam medicina in contrariam eorpus affectionem 
mutat et qualitatem. » Deinde subjicit : « hie verus 
sensus. Quid enim illud Billii : Materiam colligit? » 
Et alio loco, « vis ipsa vocis est : velut obsidet 
expugnatque et cogit. » Denique τὴν ὕλην, iuquit, 
j ipsum córpus humanum dicit, αὐ in superiori- 
JUS. » . 

(70) Σύγεσις. Nicetas ironice dietum censet, pro 
«stoliditate; ». et φίλαυτον pro « irrattonali erga 
corpus amore. » Quis hoc credat? 

(714) "AvézecÓat. Olivetranus videtur legisse, ἀπ- 
ἐχεσθαι, οὐ vertit : «a quibus abstinendum sit noz 
absUinere. » 


429 

ταξις xazà τῶν συμμαχούντων γίνετα 
gite ἔδει σπουδὴν γυμνοῦν τὴν in ol, θεραπεύου- 
σι, τοσαύτην (72) ὥστε τὴν ἰατρείαν φεύγειν εἰσφερ 
μεῦα, xal ἐσμεν ἀνδρεῖο: xa0' ἑχυτῶν, xat χατὰ τῆς 
ὑγείας (15) ἡμῶν ἐπιστήμονες. 


* xat ὅσην εἰσς 


φέ 


οὐ- 


κ'. 
ὥσπερ τι πάθος 
βάθει τῆς ψυχῆς 
λήσοντες ὀφθαλμὸν τοῦ Θεοῦ χαὶ τῆς δίχης, ἂν τοὺς 
ἀνθρώπους λάθωμεν ἢ προφασιζόμεθα (15) re 
σεις ἐν ἀμαρτίαις, λόγους συνηγόρους 
θεσιν ἀνευρίσχο nie ἢ τὰς ἀχοὰς ἀποφράξαν 
δος xw pz wal τὰ ὦτα βνούσης τρόπον, μὴ ἀχοῦσα! 
φωνῆς ἐπᾳδόντων φιλονειχοῦμεν, μηδὲ φαρμαχευθῆ.- 


Ἢ γὰρ δουλοπρεπῶς τὴν ἀμαρτίαν ᾿χλέψαμεν, 
ὕπουλον χαὶ (714) χαχύηθες ἐν τῷ 


συγχαλύπτοντες, ὡς χαὶ τὸν μέγαν 


Duis τοῖς πά 


e euet 


vat (17) σοφίας φαρμάχοις, οἷς ἀῤῥωστία ψυχῆς θε- 
ραπεύεται" ἣ τὸ 
ἡ μῶν χαὶ γενναιότερο: (18), 
τοῦμεν (79) πρός τε τὴν ἁμαρτίαν χαὶ τοὺς 
θεραπευτὰς, γυμνῇ τῇ χεφαλῇ, τὸ δὴ λεγόμενον, χω- 
παρανομίαν" ὦ τῆς παραπλη- 
τοιούτῳ πάθε: 


“ελευταῖον, οἵ γε τολμηρότεροι 
Y φανερῶς ἄνα:σχυν- 


ταυτὴς 


χυ ριώτε pov buo- 


* ^ - e 


εὐεργέτας £y en M, πούτους ὡς 


μα} καὶ o; ἀγαπᾶν ὡς 

ἐχθροὺς ἀμυνόμεθα, μισοῦντες ἐν πύλαις ἐλέγχοντας, 
xai λόγον ὅσιον βδελυσσόμενοι " χαὶ οἰόμεῆα μᾶλλον 
πολεμήσειν τοὺς ἡμῖν εὔνους, ἂν ὅτι μάλιστα (80) 
ἡμᾶς αὐτοὺς χαχῶς δράσωμεν, ὥσπερ οἱ τῶν ἰδίων 
σαρχῶν ἁπτόμενοι: (81) τὰς 


μίζοντες. 


τῶν πέλας δαπανᾷν νο- 


mus, si nosmelipsos plurimis gravissimisque malis affecerimus, 


ORATIO IH. — 


APOLOGETICA. 
A aMfert, 


A50 
ac velut instructa. quedani acies. wlyersus 
eos, qui. 999 nobis opem ferunt, exsistit : quans- 
tumque studium a. nobis adhiberi: conveniebat, ut 
morbum medicis deleyeremus, tantum ad medici- 
nam fugiendam adlibemus , etque in nostram pera 
niciem fortes sumus, et adversus sanitatem nostram 
periti. 

XX. Aut enim servilem in modum  peceatum 
sulluramur, non secus ae malignum quemdam et 
subputridum morbum in intimis animi recessibus 
occultantes, perinde ac magnum quoque Dei, vis- 
que illius uluricis, oculum fugituri, si homines fe- 
lellerimus ; aut exeusationes in peccatis excusa- 
mus **, verborum patrocinium viliis nostris exqui- 
rentes : aut etiam. obstruciis auribus, instar aspi- 
dis surdze, et obturantis aures suas, obstinalo stu- 
dio in hoc incumbimus, uL ne incantantium voeem 
audiamus *?, ac sapientie remediis, quibus aninize 
morbus depelli solet, eureimur, Aut. postremo, qui 
majore inter nos animo atque audacia sunt, ad pec- 
catum hujusque medicos frontem aperte. perfrica- 
mus, nudo capite, ut est in proverbio, in flagitium 
omne prorumpimus. Ὁ insignem. stuporem, aut δὶ 
quo alie aptiori noinine hujusmodi affecius. appel- 
lari potest! Quosque, ut. priclare. de. nobis me- 
rentes, amore prosequi decebat, eos ut hostes ul- 
«scimur, odio eos, qui nos in poris coriipiunt, 
habentes, ac. verbum sanctum abozinamur ", ea- 
(que deinum ratione futurum existimamus, ut lio- 
mines nobis amicos et benevolos magis oppogne- 
iis profecto noa dissimiles, qui carnes 


ipsimel suas. commordent, cuim alienas. absumere sibi videantur. 


ΚΑ΄. Ταῦτά ἐστιν, οἷς ἐγὼ τὴν καθ᾽ bar PCRUeIY € XXI. Atque hx cause sunt, 


(82) τῆς περὶ τὰ σώματα ἐργωδεστ 
χρῷ, xai διὰ νοῦτο τιμιωτέραν " xal ὅτι bón pv, 
ὀλίγα τῶν ἐν τῷ βάθε: ἦ 
μένον ἣ πλείων ($5) τ 
«b» χρυπτὸν τῆς χαρδίας 
πεία πε vd) σπουδὴ, x pes 


χατοπτευούσῃ, περὶ τὸ 
τῇ Κ πραγματείας" 

ἄνθρωπον ἣ 
τὸν ἔνδοθεν (81) ἡμῖν 
ἀντιπολεμοῦντα χαὶ ἀντιπαλαίοντα ἡ μάχη, ὃς ἡμῖν 
αὐτοῖς ὅπλοις xaÜ' ἡμῶν χρώμενος, τὸ δεινότατον, 
τῷ τῆς ἁμαρτίας θανάτῳ δίδωσι. Πρὸς οὖν ταῦτα 
πολλῆς μὲν xaX παντελοῦς τῆς πίστεως (85), μείζο- 
γος δὲ τῆς παρὰ Θεοῦ συνεργίας, οὐχ ὀλίγης 
ἡμετέρας ἀντιτεχνήσεως (86) (ὥς γε ἐμαυτὸν 


δε Psal. ΟΧΙ,, 4. 55 Psal. γι}. 6. " Amos v, 10. 


(13) Τοσαύτην. 
Cotsl., P: ISS. , ele. 
(15) “Ὑγείας. Alii codices ὑγιείας. 


ha Regii, Colbertique omnes, 


(I5) Καί. Sic Regg. et Colb. omnes, Pass., etc. 
Deest in e. 


(i 


Par. 
Προρφασιζόμεθω. Sic legendum. Male ed. Par. 


TÓpovc. c Rationes quz vitiis 
nostris sullragentur. » Gabr. 

“(1 Φαρμακευθῆναι. Μηδὲ θεραπευθῆναι σοφίας. 
Coisl. 4, Jes. Lectio vulgaris ad marginem. 

(18) Γεγγαιότεροι. Novus interpres Gallicus red- 
dit, les grands du siecle ; qui majore supercilio, de 
nobilitate gloriantes, flagitiis et voluptatis, quod 
cerie non est magni. anti, sed. abjecti, se tradunt. 


D 


συ ἢ, nt nostram 
medicinam corporea medendi ratione longe dilfici- 
liorem, ac proinde. prasstantiorem, existimem, im- 
pulerunt. Iluc accedit, quod illa. pauca omnino ex 


lis, qu: in intimis corporis partibus sunt, in- 
Spectat, magnaque ex parte circa ea, quie in 
aspectum cadunt, occupatur. At nobis circa oc- 


cultum et internum hominem curatio omnis et stu- 
dium versatur; atque cum eo hoste dimicandum 
habemus, qui nos interne oppugnat, et. certamine 
lacessit, ac. nobismetipsis, quo nihil miserius est, 
lanquam aruis in perniciem nostram utens, peccati 
morie nós afficit. Ergo adwersus £39 ista, tuni tia- 


(179) ᾿Αναισχυντοῦμεν.. Comb. αἰσχυντοῦμεν. 

(80) λΙάλιστα. la Hegg. 1, t, Colb. m. At plures 
alii codices, et ed. πλεῖστα. 

(81) ἉἈπτόμεγοι. Alii cum leni spiritu ἀπτομενοι. 
(82) Τὴν» xa" ἡμᾶς ἰατρικήν. « Nostram anc 
medendi artem, quie. cirea ye versatur, » ete. 

(53) Ἡ πλείων. Tillem. «forte 3 | πλείων. » 

(84) Τὸν ἔνδοθεν". Sic omues codices; Diiiius ipse 
scripserat. 

. (85) Πίστεως. Duo Regg. νήψεως. Comp. παντε- 
τ᾿ «Quod Paulus, » inquit, «1 Cor. xti, 
, 
aida τεχγήσεως. Comb. « Nostra in contra 
rium molitione et opera. » 


451 


S. GREGORII THEOLOGI 


423 


gna perfeclaque flde opus est, tum majori Dei A 0o), χρεία, τῆς xoi λόγῳ χαὶ ἔργῳ θεωρουμένης 


auxilio, nec parva, ut mihi quidem persuadeo, 
contentione nostra qua partim sermone, partim 
opere spectetur : si quidem id nobis propositum 


est, ut anima, quibus nihil przsstantius. babemus, 


pretii. 

XXII. Jam quod utriusque. medicine fines atti- 
net, id enim. nobis conferendum adhuc superest : 
illa nihil aliud spectat, quam ut. sanitatem, aut. bo- 
pam carnis habitudinem, vel pra:ssentem conservet, 
vel absentem. revocet : quorum nondum certum est 
an aliquid iis profuturum sit, qui ea consecuti fue- 
rint; quippe cum res contrari: majorem plerumque 
dominis suis utilitatem afferant, quemadmodum 
opes et paupertas, gloria et. ignominia, splendor et 
humilitas, ezteraque alia, quie. suapte natura in 
medio posita, nihiloque. magis in hanc, quam in 
illam partem propendentia, ex dominorum usu, ani- 
miqune instituto, vel virtutis, vel vitii nomen accipiunt, 
Hiuic contra scopus est, animx pennas addere, ae 
mundo eam eripere, Deoque dare, divinamque ima- 
ginem *5, aut manentem. conservare, aut pericli- 
tantem fuleire, aut dilapsam in pristinum statum 


pevocare, Clristumque per Spiritui sanctum. jn pectoris. domicilium admitere 99; 


(81), εἰ δεῖ χαλῶς ἡμῖν (88) θεραπεύεσθαι xo ἀπο- 


χαθαίρεσθαι, χαὶ ὡς πλείστου ἀξίας εἶναι, τὸ τιμιώ- 


τατον ὧν ἔχομεν, τὰς ψυχάς. 


probe curentur atque purgentur, maximique siat 


Y 1 ' 


KB'. Τά ye μὴν ἀμφοτέρων τῶν ϑεραπειῶν τέλη, 
τοῦτο γὰρ ἡμῖν εἰς τὴν ἐξέτασιν ἔτι λείπεται, τῇ. μὲν 


ὑγίειαν (89), ἣ εὐξξίαν capxbc, ἣ οὖσαν φυλάξαι, T] 
ἀπελθοῦσαν ἀναχαλέσασθαι, ὧν οὕπω (90) δῆλον, εἴ 
τι συνοίσει τοῖς χεχτημένοις" ἐπεὶ xat τὰ ἐναντία (91) 
πολλάκις πλείω τοὺς ἔχοντας ὥνησεν, ὥσπερ πενία: 
τε xal πλοῦτοι, δύξαι vc xa ἀδοξίαι, ταπεινότητες χαὶ 
λαμπρότητες, χαὶ ὅσα ἐν μέσῳ χείμενα χατὰ τὴν φύ- 
σιν, χαὶ οὐδὲν μᾶλλον 


A 


τὴῆδε ἣ τῇδε νεύοντα, τῇ χρή-- 


D σει xa τῇ προαιρέσει τῶν χεχτημένων τὸ βέλτιον ἣ 


τὸ χεῖρον λαμθάνει" τῇ δὲ τὸ προχΞίμενον πτερῶσα! (99) 
Ψυχὴν, ἁρπάσαι (95) χόσμου, χαὶ δοῦναι (94) Θεῷ, 
χαὶ τὸ xav' εἰχόνα ἣ μένον τηρῆσαι, ἣ χινδυνεῦον 
χειραγωγῆσαι, ἣ διαῤῥυὲν ἀνασώσασθαι, εἰσοιχί- 
σαι (95) τε τὸν Χριστὸν ἐν ταῖς χαρδία:ς 
Πνεύματος - xoX τὸ χεφάλαιον, Θεὸν ποιΐσαι, χαὶ 


διὰ τοῦ 


τῆς ἄνω μαχαριότητος, τὸν τῆς ἄνω συντάξεως (96). 
atque, ut sum- 


matim dicam, eum, qui superni agminis sit, Deum ellicere, ac supernam beatitadinem ipsi comparare, 


XXI. IIuc magistra lex ὅδ tendit : huc inter 
Christum et legem. interjecti prophetze : hue. spiri- 
Lualis legis consummator et. finis Christus ^. Huc 
exinanita deitas, Hue assumpta caro : huc nova illa 
mistio, Deus, inquam, et homo: unum ex utroque, 
et utrumque per unom. Ob hanc causam Deus ani- 
mi interventu. carni junctus est, ac. res inter se 

48 Gen. 1, 90, * Ephes. i, 17. 99 Gal. ij, 24. 


ETSC 
εἴτε 
Hoan 


(81) Θεωρουμένης. Addunt Par. xai προσ- 
ἀγομένης, quamvis Dillius scripserit in ora Das. 
« nou habentur in. antiquo, nec in. Card. » Quin 
etiam desunt in novem όσοι, quinque Colb. et in Or. 
1, prorsusque addititia videntur Ea tanen agnoscit 
Gabrielius ; atque ea sic reddit Sancigyraneusis ab- 
bas : « quie in verbis et operibus nosliis palam cer- 
natur, aliis admoveatur a. vobis. » 

(88) Ἡμῖν. Weg. 1, ἡμᾶς, non incominode, sed 
alieno seusu : ita etiam Coisl. I. 

(89) 'Yyíear. lta. Reg. r, Jes., etc. Ed. vero, 
ὑγείαν. 

(90) Ὧν οὔπω, etc. Totum hunc locum mallem 
sic reddere : « quie an iis, qui ea fuerint. adepti, 
profutura sint, necne, nondum Sane constat; cum 
eorum centraria sepe his qui habuere, plus utilitatis 
attulerint,.., ex habentium. usu animoque boni vel 
mali nomen accipiunt. » Or. 1, in margine scho- 
linm. hujismodi exhibet: Ὅτι πενία xai πλοῦτος, 
δόξα τε xa ἀδοξία, χαὶ ὅσα 012012. μέσα ὄντα παρὰ 
τὴν χρῆσιν γίνεται ἀγαθὰ ἣ χαχά, Μέσα ὃὲ λέγεται 
τῷ ὁμοίως διεστηχέναι τοῦ ψόγου γε xat ἐπαίνου. 
«Quod. paupertas aique. divitiae, gloria pariter ἅ1- 
que ignominia, acid genus cetera, quie media sunt, 
usu bona vel mala evadunt, Media porro dieta sunt 
ideireo quod tum. a laude tum à. viuperio ex aequo 
pyenola siut. » 

(91) Τὰ ἐναντία. Reg. hu, τἀναντία. 

(92) Πτερῶσαι. « Peunas aptare. » Gregorius, or. 
al, xx, nene auiem. xti, n.. 81, Dasilium τὸν τῆς 
ἐρημίας πτερωτήν appellat, quasi qui. solitudinis 
siudiosis ad pennas aptandas. idoneus esset, Apud 
Plat, Polit. lib. v, r«spocatsignilicaL: «equites e 


C 


KT". Τοῦτο ἡμῖν ὁ παιδαγωγὸς βούλεται νόμος" τοῦ- 
τὸ οἱ μέσοι Χριστοῦ xat νόμου προφῆται" τοῦτο ὁ τοῦ 
πνευματιχοῦ νόμου τελειωτὴς xal τὸ τέλος Χρι- 
στός (01) τοῦτο fj χενωθεῖσα (98) θεότης" τοῦτο ἣ 
προσληφθεῖσα σάρξ" τοῦτο ἣ χαινὴ μίξις, Θεὸς χαὶ 
ἄνθρωπος, ἕν ἐξ ἀμφοῖν, χαὶ δι᾽ ἐντὸς ἀμφότερα 
Διὰ τοῦτο Θεὸς σαρχὶ διὰ μέσης Ψυχῆς ἀνεχρα- 
"! febr, xn, 2. 


pedibus constituere. » 

(95) Ἁρπάσαι. Et. Reg. l, et Colb. m, hahent 
xaX ἁρπάσαι. Verum istud xaí abest ἃ, scptem 
BReeg., tribus C^lb. etr. 4. 

(95) Δοῦγαι. Bas. δοθῆναι. 

(95) Εἰσοικίσαι. Jes εἰσοιχίσαπαν. Reg. r, εἰσοι- 
χίσαντα, sed melius. ed. Gregorius. enim. videtur 
adumbrare locum Apostoli, Eph. 11, 16, 17, « vir- 
tute eorroborari per. Spiritum: ejus in. in eriorem 
hominem. Christum inhabitare,» nisi quod pro zazot- 
χῆσαι quo usus est Apostolus, dicit eiso:xé£aat, quod 
significat, « habitare facere, facere ut inhabitet.» 

(96) Τὸν τῆς ἄγω συντάξεως. « Qui et ipse su- 
perni ordinis est. » Ad hoc enim a Deo creatus fuit 


D homo, quod recte observat. Elias, « ut supernis or- 


dinibus annumeraretur, » 

(97) Χριστός. Sie maxima pars codicum, qui nec 
6, nee τό habent. 

(98) Κεγωθεῖσα. « Id ostendit, » inquit. Elias, 
€ Loram divipam naturam in una suarum hyposta- 
sum toti naturze human copulatam fuisse, δος 

(99) Ἕν ἐξ ἀμφοῖν, xal δὶ ἑνὸς ἀμφότερα. 
« Uunm ex uirisque, et per uium utraque. » IEec 
verba sunt « vere gladius ex utraque parte acutus, », 
ut loquitur. Gabrielius, « adversus h:ereticos, una 
enim. percutit. letaliter. Nestorium — divina. ab ho- 
miue divideutem, saliera. Eurychetem in. divinis hu 
mana vacuantem. » Eadem dixer.t islas, cujus pro- 
fecto. liec. sunt verba in margine Reges. codd, a etf: 
Ῥομφαία δίστομος χατὰ τῶν aipszuxo v Τὼ γὰρ, Ev 
ἐξ ἀμφοῖν, πλήσσει χιιρίως τοὺς ἀπὸ Νεστορίου δύο 
ὑποστάσεις λέγοντας " τὸ δὲ͵ δι᾽ ἑνὸς ἀμφότερα, ἄντι-. 
πλήσσει ποὺς ἀπὸ Σεδήρον τὰς δύο φύσεις ἐν τῷ ἐνὶ 


A32 ORATIO Il. — APOLOGETICA, A54 


θη (1), χαὶ συνεδέθη τὰ διεστῶτα τῇ πρὸς ἄμιφω τοῦ Δ disjuncti ac dissidentes per interposite 9 ἅ, rei cum 
μεσιτεύοντος οἰχειότττι" χαὶ πάντα (3) ὑπὲρ πάντων — utraque earum affinitatem et cognationem copulata 
ἦλθεν εἰς ἕν, καὶ ὑπὲρ ἑνὸς τοῦ προπάτορος" ἡ ψυχὴ διὰ — sunt : atque. omnia. propter omnia, et pro uno illo 


τὴν παραχούσασαν, ἡ σὰρξ διὰ τὴν ὑπουργήσασαν — generis nostri principe in. unum coierunt; anima 


χαὶ συγχαταχριθεῖσαν' ἡ μὲν Ψυχὴν, ἡ δὲ sápxx| Óo— nimirum propter, eam, qua prazcepto divino minime 
paruit; caro, propter eam, que animae cupiditati 


Χριστὸς διὰ τὸν ᾿Αδὰμ τὸν γενόμενον ὑπὸ τὴν ἁμαρ- 
τίαν, ὁ χρείττων (5) ἁμαρτίας χαὶ ὑψηλότερος. obsecula est, simulque condemnata, illa propter 
animam, ista propter carnem; Christos. denique propter. Adamum, hoe est propter eum, qui sub 
peceato. facetus est, is, qui peccato. sublimior ae prostantior erat. 

ΚΔ΄. Διὰ τοῦτο ἀντεισήχθη τῷ παλαιῷ zb νέον" xal XXIV. Ob hanc etiam cansam veteri novum 
διὰ πάθους ὁ παθὼν ἀνεχλήθη, χαὶ ὑπὲρ ἐχάστου τῶν — substitutum est, el per passionem, is, qui passus 
ἡμετέρων ἕχαστον τοῦ ὑπὲρ ἡμᾶς àv 


δόθν (4) χαὶ — fuerat, in pristinum statum revocatus, ac pro urna- 
γέγονΞ χαινὸν μυστήριον ἡ περὶ τὸν πεσόντα Or ἀπεί-ὀ — quaque rerum nostrarum, unaquaque res ejus, qui 
θειαν ix φιλανῃρωπίας υἰχονομία. Διὰ τοῦτο vyívvm- — nobis sublimior est, repensa : novumque mysterium 


^ - 


σις (ὃ) χαὶ IIao9£voz* διὰ τοῦτο φάτνη xaX Dr0) 


ziu* ἡ U faetum est illa, qua cirea. eum, qui per inobedien- 
γέννησις ὑπὲρ τῆς πλάσεως" ἡ Παρθένος ὑπὲρ τῇς yo- — tiam cecidit, per benignitatem contigit dispeusatio. 
vatxóz d Βηθλεὲμ διὰ τὴν Ἐδέμ ἡ φάτνη διὰ τὸν — dMdeireo generatio et virgo : idcirco priesepium et 
παράδεισον" τὰ μιχρὰ xai φαινόμενα ὑπὲρ τῶν μεγά- — Dethleliem : generatio. propter effictionem ?*, virgo 
λων xai χρυπτομένων (6). Διὰ τοῦτο ἄγγελοι δοξά- — propter mulierem, Bethlehem propter Eden, przese- 
ζοντες τὸν οὐράνιον, εἴ 


ε pium propler paradisum, res parvis et conspicua 
ξαν (7) ὁρῶντες ἐπὶ τῷ 


prepter magnas οἱ ab oculis remotas, {{εῖγοο 
ἡγουμενος, χαὶ μάγοι προσπίπτοντες χαὶ δωροφοροῦν- — angeli, coelestis. primum, ace deinde terreni "*, 


τες, ἵν᾽ εἰδωλολατρεία χαταλυθῇ. Διὰ τοῦτο Ἰησοῦς — gloriam praedicantes, et pastores ob agni et pastoris 
βαπτιζόμενος, xat ἄνωθεν μαρτυρούμενος, xxY vm- — Ortum gloriam cernentes **, et stella. przeiens, et 
στεύων, χαὶ πειραζόμενος, x3Y νιχῶν τὸν νιχήσαν- — Magi sese prosternentes, ac munera offerentes **, 
πα (8). Διὰ τοῦτο δαίμονες ἐλαυνόμενοι, χαὶ νόσοι Üz- αἱ scilicet idolorum cultus everteretur. ldcirco }.- 
ραπευόμεναι, xo τὸ μέγα χήρυγμα μιχροῖς ἐγχειρ!πτ΄ sus baptismi aqua tingitur, et superno testimonio 
ζόμενον xaY χατοῤθούμενον. coornatur 5, et jejunat '", et tentatur, et. eum, qui 
vicerat, devineit *. Hleireo. d:emones ejieciuntur 9?, et morbi depelluntur *?^, et magna przedicationis munus 
parvis hominibus committitur, et cum laude administratur. 

ΚΕ΄. Διὰ τοῦτο ξθνη φρυασσόμενα, xa λαοὶ μελε- CQ. — XXV. |deirco. gentes frementes, et. popuu inania 
πτῶντες χενά" διὰ τοῦτο ξύλον χατὰ τοῦ ξύλου (9) meditantes δῆ, ]deirco. lignum | adversus. lignuan, 
χαὶ χατὰ τῆς χειρὸς χεῖρες, τῆς ἀχρατῶς ἐχταθείση et manus alversus manum; ille,  inqnam, 
αἱ γενναίως ταθεῖσαι" τῆς ἀνειμένης ai τοῖς fot forüiler extensce, adversus incontinenter exten- 
δεθεῖσχ!" τῆς ἐχθαλούσης (10) ᾿Αδὰμ αἱ τὰ πέρατα sam; ille clavis confíix:e, atque  constricte , 
οἰχειούμεναι (MM). Διὰ τοῦτο ὕψος χατὰ τοῦ πτώμα- — adversus remissam et solutam; ile orbis fi- 
^og x3 χολὴ (12) χατὰ τῆς γεύσεως, xai στέφανος — mes conjungentes, adversus eam, quz? Adamum ὁ 
ἀχάνθινος χατὰ τοῦ πονηροῦ χράτους (15), χαὶ ÜXva- — paradiso exturbavit ?. Idcirco sublimitas adversus 
πὸς χατὰ τοῦ θανάτου, χαὶ σχότος ὑπὲρ τοῦ φωτὸς, lapsum, 95 et lel adversus gustum, et spinea. co- 

δ (δι. n. 1. I Cor. xv, 49... * Luc. παν 14. 55 Matth. i, 9 οἱ 1). 59 Matthiur, 15-17..— 9 Matth. 
1v, 3. "*jbid. 5 sqq. δ᾽ Luc. vini. 80, 5^ Matti, ix, 95. 5! Psal. 11, 1. ** Gen. ui, 24. 


da Y . 


Χριστῷ ἀρνουμένους. Mec adversus hzereticos « gla-.— ait Elias, « que ex Deo primum fluxit; γέννησις 
dius sunt utraque parte acutus ; » liec. enim verba, — vero, nostra est generatio, qua per mortis condem- 
c unum ex ambobus, » Nestorianis, quiunum Chri-— nationem alii ex aliis giguuntur. » ' . 
sum in duas hypostases dividunt, letiferam plagam p (6) Ὑπὲρ τῶν» peydov xal κρυπτομένων. His 
fofligunt, ΠΙᾺ autem, « per unum ambo, » Severia- ^ verbis, si Elie fides, suam de paradiso sententiam 
nos rursum qui duas in Christo. naturas. negant, — Gregorius indicat. 


eisque in unam naturam coutrahunut, aliosque non (3) Δέξαν. « Gloriam. » Malim cum Erasmo, « cla- 
paucos feriunt. ritatem. » : 
(4) Avexpáün. Kpücic, àráxpacte, vox. catlio- (8) Nixijcarca. Πειράζοντα habentquinqueRegg. 


lica in Gregorio est Irequens. Ea tamen abusi postea — codd., Coisl. 4, Pass. Colb. 8, tres alii, et Or. 1, ad 
haeretici, Idéirco rejecta est in coneil. Chaleed. Aet.— marginem. 


v, ed. Lab. t. 1V, p. 565. Vide Petav., Dog. theol., (9) Τοῦ ξύϊου. Τοῦ deest in Reg. a, Or. 1, sicut 
t. IV, lib. vir. n. 8. et τῆς ante χειρός. ΜῈ 
(3) Καὶ πάντα, etc. Sie omnes [ἀγα colices : α λ1- (10) Ἐχδαϊούσης. Reg. t, ἐχδαλλούσης. 
que in umm omnia pro omnibus et pro uno proto- (11) Πέρατιι οἰκειούμεγαι. «ἘἸΧΊΓΘ ΠΙΆ quaeque con- 
parente coierunt, » ciliant, » Neque enim ea solum, caque in lerris, » 
(9) Kpeizzor. Wa codices. «Fortior peccato, » nt sed et « que in caelis sunt » Christus in se velut in 
Billius verit in Elia. capite adunavit (Eplies. 1, 10). 
(4) ᾿Αντεδόθη. « Repensum, » quasi « compensa- (12) Kal zc.t]. Sic novem Regg., Col. tres, Or. 1, 
tione, pretio et permutatione. » Petav. De Incarn. — Pass. AT 
l- 1v. ep. 15, n. 2. (15) Τοῦ πονηροῦ κράτους. « Contra maligni, » 


(Ὁ) Γένγησις. Wa. quinque Regg., septem. Colh., — nempe « diaboli imperium. » 
Cr. 1, Jes., eic. « Γένεσις quidem, ea est fictio,» ut . 


δῦ S. GREGORII THEOLOGI 


rona adversus pravum imperium, el mors adversus A xaX ταφὴ κατὰ τῆς εἰς γῆν ἀποστροφῆς, xat ἀνάστ' 


mortem, et tenebrze propter lumen, et sepultura ad- 
versus illam in terram reversionem, et resurrectio 
propter resurrectionem. ILhee omnia divin: cujus- 
dam erga nos disciplina loco erant, infirinitatisque 
nostr: velut medieina quxdam, veterem Adamum 
eo, unde excilerat, reducens, et ad illud vitz li- 
gnum adducens, a quo scienti: lignum intempestive 
atque incommode perceptum nos removerat, 


XXVi. Ae nos hujus medicinz ministri et adju- 
tores sumus 9), quicunque aliis presidemus : qui- 
bus, cium maguum atque amplum sit propria vitia 
morbosque perspicere, iisque. mederi, quanquam 
uondum id magnum censeri debet; verum multo- 
rum hujus ordinis hominum improbitas, nt ita lo- 
queremur, effecit; multo tamen majus et proecla- 
rius est aliorum morbos curare, ae scite repurgare 
posse, atque ut utrisque ulile sit, nempe et iis, qui 
curatione indigent, et iis, qui medendi scientiam 
profitentur. 


XXVIL Ine autem corporum mediei labores, 
ct vigilias, et curas, quas nemo ignorat, subibunt, 
alque ex alienis calamitatibus, ut quidam ex iis, qui 
apud iilos sapientes habiti sunt, pronuntiavit, pro- 
prios mceerores earpeut ; »tque alia quidem ipsi suo 
labore investigantes el indagantes, alia autem. ah 
aliis corrogantes et collizentes, zgrotis porrigent ; 
nec quidquam tain parvum ab ipsis vel excogitátum 
vel prattermissum est, etiam si. minimum illud. sit, 
quod non magnum, vel ad salutem, vel ad. pericu- 
lum momenti habere eenseatur : idque quam 
tandem ob causam? ut homo pluribus in ierra dic- 
bus vivat, atque hie ne probss quidem fortasse, 
sed pessimus et. sceleratissimus, eui, utpote. malo, 
jampridem e vivis excessisse fortasse utilius fue- 
rot, ut vitio, morbo omnium maximo, liberaretur. 
Atque ut probum honestumque esse. demus, quan- 
diu 86 tandem victuro? semperne? aut quid ex 


Δ ΟἿ. αν 1:1 οὐ 9 


(14) Ὑπὲρ τῆς ἀναστάσεως. ϑληοῖᾳ. « Resur- 
reetio propter insurrectionem, » quasi id periineat 
ὦ Adamum contra Deum insurgentem. (Qui se- 
quantur, ita extulit. Augustinus De vera religione, 
num. Ὁ2 : 4. Tota vita ejus in terris per honiaein, 
quem suscipere dignatus est, disciplina moruui 
fuit. » 

(15) Ὡς ἂν ἀμφοτέροις Ave rceAotm. « Ut utris- 
que utile sit. » Praeclara. Elize iu. hanc. rem. verba 
juvat referre. : Quin ne his quidlem, qui nou totos 
se ipsos Deo consecrarunt, nec carnis affectum ex- 
sinxerent, ac divini amoris igne. deflagrant, utilis 
est aliorim eurarjo. Perieulum enim est, ne cum fe- 
num sinl, per vitiorum ejus, cui medicinam | fa- 
ciunt, recordationem , coneupisceatize carbones in 
$e ipsis accendant, atque in flamme eorum igne 
comburantur, Bic sunt, quie significavit, cum dixit; 
€ ut utrisque utile fuerit. » 

(46) Πεπιστευμέγοις. «Quibus alios curandi onus 
commissum. » 

(17) Εἴτα. « Dcinde.» 

(18) '2z ἔφη τις. 15. est auctor libri qui inscri- 


156 
Stc 
ὑπὲρ τῆς ἀναστάσεως (14). Ταῦτα πάντα παιδαγωγία 
τις ἣν περὶ ἡμᾶς τοῦ Θεοῦ, καὶ τῆς ἀσθενείας ἰατρεία 
τῆς ἡμετέρας, τὸν παλαιὸν ᾿Αδὰμ, ὅθεν ἐξέπεσεν ἐπ- 
ἀνάγουσα, χαὶ τῷ ξύλῳ τῆς ζωῆς προσάγουσα, οὗ τὸ 
ξύλον ἡμᾶς “Ἢ γνώσεως, οὐ χατὰ xatphv, οὐδ᾽ ἐπι- 
n 


νηφθὲν, ἢλλοτρίωσε. 


KG'. Ταύτης ἡμεῖς τῆς θεραπείας ὑπηρέται χαὶ 
συνεργοὶ, ὅσοι τῶν ἄλλων προχαθεζόμεθα" οἷς μέγα 


μὲν τὸ τὰ ἴδια πάθη xot ἀβῥωστ ματα καὶ γινώσχειν 
χαὶ θεραπεύειν: μᾶλλον δὲ οὔπω μέγα, πλὴν τοῦτο 
ἐγ - 


λέγειν ἡμᾶς ἡ τῶν πολλῶν χαχία πεποίηχε, 
ταύτης ὄντων τῆς τάξεως" 


τῶν ἐπὶ 

πολλῷ δὲ μεῖζον τὸ τὰ τῶν 
ἄλλων ἰᾶσθα! δύνασθαι χαὶ ἀναχαθαίρειν ἐπιστημό- 
voc, καὶ ὡς ἂν ἀμφοτέροις λυσιτελοίη (15), τοῖς τὰ 
τῆς θεραπείας χρήζουσι χαὶ τοῖς ἰατρεύειν πεπιστευ- 


μένοις (16). 


KZ. Εἶτα (17) 
πόνους τε xal 


οἱ μὲν τῶν σωμάτων θεραπευ"ναὶ 
γρυπνίας χαὶ φροντίδας, ἃς ἴσμεν, 
ἕξουσι" χαὶ τὸ ἐπ᾽ ἀλλοτρίαις συμφοραῖς ἰδίας χαρ- 
ποῦσθαι λύπας, ὡς ἔφη τις (18) τῶν παρ᾽ ἐχείνοις 
σοφῶν’ χαὶ τὰ μὲν αὐτοὶ μοχθοῦντες (19) χαὶ ἄνευ- 
PER τὰ δὲ παρ᾽ ἄλλων ἐρανιζόμενοι xal cuv- 

ἰσφέροντες (20) προσοίσουσι τοῖς Dresd xai ob- 
δὲν οὕτω μιχρὸν αὐτοῖς ἣ 
μέγα πρὸς τὴν τῆς ὑγιείας (21) 
ῥοπὴν, ἣ τοῦ χινδύνου τοὐναντίον ὑποληφθῆναι (323)" 


εὑρεθὲν ἣ διαφυγὸν, οὐδὲ 


τῶν ἐλαχίστων V. ὡς μὴν. 


χαὶ ταῦτα ὑπὲρ τίνος : ἵν᾽, ἄνθρωπος ζήσῃ πλείους 
(29) ἡμέρας, χαὶ οὗτος οὐδὲ τῶν ἐπιει- 
ἀλλὰ χαὶ τῶν μοχθηροτάτων, ᾧ τὸ πάλαι (24). 
σως ἄμεινον ἣν, ὄντι χαχῷ, ἵνα τοῦ μεγί- 
στου τῶν ἀῤῥωστημάτων, τῆς χαχίας (25), ἀπαλλαγῇ" 


D 


εἰ 6X xai τῶν xaXov θείημεν, ἐπὶ πόσον (26) βιωσο- 
μένῳ; τὸν ἅπαντα χρόνον ; ἣ τί τῆς ἐνταῦθα χερδα- 
νοῦντι ζωῆς, ἧς τὸ λυθῆναι ζητεῖν (27), τῶν χαλῶν 


hitur : Περὶ φυσῶν, De flatibus, quisquis ille sit, 
sive Mippocr rates , cui tribuitur, sive alius; nam 
mediei certant quis hunc librum emiserit. 

(19) Μοχθοῦντες. Weg. |, et Comb. πονοῦν - 


τες. 


(20) Συγεισφέροντες. Regg. a, b, m, Colb. 7 
Jvs. συμφέροντες, 

(91) Τῆς ὑγιείας. In Reg. 
Jes. habent ὑγείας. É 

(32) Ὑποιϊηφθῆγαι. Regg. l, u, r, et Jes. ὑπο 
λειφθῆναι. ldem hu, in. quo is ordo verborum : H 
τοὐναντίον τοῦ χινδύνου ὑπολειφθῆναι. 

(25) Ἐπὶ γῆν. Sic Regg. hu, t, x, Colbert. 
m, etc. Das. vero, Par. et non pauci codd. ὑπὲρ 


r, deest τῆς. Reg. t, ac 


Addidimus τό ex Reg. t. 


) T6 πάμαι. 
lta Regg. ἃ, ], et Colbert. 


λ 
Li 
25) Τῆς xaxiac. 


Elias et Basil. 


451 


ORATIO Il, — APOLOGETICA. 


458 


τὸ πρῶτον καὶ ἀσφαλέστατον (28), χαὶ àvbphg ὄντως A Ihmjus vitie usura lueri facturo, cujus finem exopta- 


ὑγιοῦς xal νοῦν ἔχοντος ; 


ΚΗ΄. Ἡμῖν δὲ, οἷς τὸ χινδυνευόμενόν ἔστι σωτηρία 
ψυχῆς, τῆς μαχαρίας τε xaX ἀθανάτου, χαὶ ἀθάνατα 
χολασθησομένης, ἢ ἐπαινεθησομένης, διὰ χαχίαν ἣ 
Ξτὴν, πόσον χρὴ δοχεῖν εἶναι τὸν ἀγῶνα, f| ὅσης δεῖν 
τῆς ἐπιστήμης ἰατρεῦσαι χαλῶς, ἢ ἰατρευθῆναι (39), 
xai τὴν ζωὴν μεταθέσθαι, xal δοῦναι τὸν χοῦν τῷ 


£g 
o 


πνεύματι ; Οὐ γὰρ τῶν αὐτῶν οὔτε λόγων (50) οὔτε 
ὁρμῶν, οὔτε τὸ θῆλυ τῷ ἄῤῥενε, οὔτε γήρᾳ νεότης, 
οὔτε πενίᾳ πλοῦτος (51), οὔτε 
οὔτε ὁ χάμνων τῷ ὑγιαίνοντι, ἄρχοντές τε χαὶ ἀρχό- 
μενοι, σοφοί τε xaX ἀμαθεῖς, δειλοί τε χαὶ θρασεῖς, 
ὀργίλοι xaX πρᾶοι (53), χατορθοῦντες xal 
τες (55). 


εὐθυμῶν ἀθυμοῦντι, 


πίππτον- 


to* 


κθ΄, Κἂν ἔτι ἀχριδῶς (54) 
τῶν ἐν συζυγίαις πρὸς τοὺς 


ξετάσῃς, ὅσον τὸ μέσον 
ἀγάμους, xàv τούτοις 
πάλιν τῶν τῆς ἐρημίας πρὸς τοὺς χοινωνιχοὺς χαὶ 
μιγάδας (99) τῶν ἐξητασμένων (50) xaX διαθεθηχό- 
των ἐν θεωρίᾳ πρὸς τοὺς ἁπλῶς χατευθύνοντῳς, 
ἀστιχῶν τε αὖ χαὶ τῶν ἐχ τῆς ἀγροιχίας, ἀχεραιοτέ- 
ρων τε χαὶ πανουργοτέρων, τῶν ἐν πράγμασι πρὺ 
ποὺς ἡσυχάζοντας, τῶν μεταβολῇ (51) πληγέντων 
πρὸς τοὺς εὐδρομοῦντας χαὶ ἀμαθεῖς τοῦ χείρονος" 
κούτων γὰρ ἕχαστοι πλεῖον ἀλλήλων É ὃ 
ἐπιθυμίαις xaX ταῖς ὁρμαῖς ἃ χατὰ τὰς 


ὧν σωμάτων 
Hr; en ^ 
ἰδέας διαφέροντες" 


εἰ 65 βούλει, τὰς τῶν στοιχείων 
--» * D t T , * L 
μέξεις xai χράσεις, ἐξ ὧν συνεστήχαμεν, οὐ ῥάστην 
ἔχουσι τὴν οἰχονομίαν. 


re, primarium, ae tutissimum bonum est, virique, 
liaud dubie, sani, et mente przediti. 


XXVIII, Nobis antem, qui de anime. salute. peri- 
clitamur, qu: beata et immortalis est, atque im- 
mortalibus, vel. suppliciis, vel. laudibus, ob vitium 
aut virtutem alficietur; quantum tandem certamen 
propositum esse, quantaque arle opus esse existi- 
mandim est, ut recte euremus, aut jpsi. curcmur, 
et vitam in melius conmutemus, ac terram spiri- 
tui addicamus? Non enim exdem rationes, nec 
iidem animorum impetus sunt maris et femin:, se- 
nectutis et adolescentiz, divitis et pauperis, hilaris 
el meerentis, sani et :;grotantis, principum et avb- 
ditorum, eruditorum et indoctorum, audacium εἰ 
limidorum, mansnetoram Οἱ iracundorum, munere 
suo przeclare fungentium, et. cadentium. 


XXIX. Quod si accuratius rem expendas, quan- 
tum. intervallum inter conjugatos el ewlibes inter- 
jectum reperies? Ex lis rursus, quantum inter 
eremitas et ccnobitas, qui permisti communiter 
degunt, discriminis erit? quantum inter cos, qui in 
contemplatione longe processerunt, et eos qui 
duntaxat rectum. vite iter tenent? quantum rursus 
inter urbanos et rusticos, inter simplices et calli- 
dos, inter eos, qui in rebus publicis gereudis ver- 
santur, et quietis studiosos, inter eos quorum res 
in deterius mutata? sunt, et eos qui prospero cursm 
feruntur, nec duriore unquam fortuna co:flictati 
suni? Horum enim singuli cupiditatibus nonnun- 


C quam et affectibus magis inter se. differunt, quam 


corporum figuris et lineamentis; aut, si mavis, elementorum, et ex quibus constamus, mistionibus et 
iemperamentis : ac proinde nec facile regi gubernarique possunt. 


Δ΄. CAXX ὥσπερ τοῖς σώμασιν οὐ τὴν αὐτὴν φαρ- 
μαχείαν τε xal τροφὴν προσφέροντα!, ἄλλοι δὲ ἄλ- 
χάμνοντες, οὕτω χαὶ τὰς 
τυγὰς διαφόρου λόνο Y &vovT θεραπεύονται. Máo- 
ψυχὰς διαφόρῳ λόγῳ xax ἀγωγῇ θεραπεύονται. Máp 
“υρες δὲ τῆς θεραπείας, ὧν xai τὰ πάθη (59V τοὺς 


(28) ᾿Ασφαϊέστατον. Addunt Das. :ed. et Par. ὡς 
ἐμοὶ δοχεῖν, quw desunt in omnibus tum Regg. tum 
Colb. prster unum, et in Or. 1. 

(29) Ἰατρευθῆγαι. Rectius videtur. interpretari 
Combefisius quam ceteri : « Vut. ipsi curentur, vi- 
tamque in melius commutent, ac terram spiritui ad- 
dicant. » Mie enim non agitur de ipsius medici 
propria curatione, sed oviuià qu, ut supra dixit 
Gregorius, « curari nec sciunt, nec sustinent.» Que 
precedunt, et quie sequuntur, lianc. interpretatio- 
nem confirmant. 

(50) Οὔτε .JAcyov. Bilius, « eedem rationes, » 
quod eo sensu Latine non dicitur. Mallem : « nec 
euim mens eadem et ratio. ». Favet Tullius Offic. 
lib. 1, cap. 98 : « Duplex est enim vis animorum... 
una pars in appetitu. posita est, quie est ὁρμῖ Gros- 
ce... allera in ratione, » eic. 

(51) Πενίᾳ zAovzoc. Dill. « Divitiarum et pau- 
pertatis, » 

(32) Πρᾶοι. Weg. t, πραεῖς. 

(99) Κατορθοῦγτες xal πίπτοντες. Gab. «felicis 
et infelicis. » Sed hic de his qui recte vitam insti- 
Quunt, agitur ; proindeque melius verteretur. «stantis 
et cadentia, ) 


XXX. Quin. potius, quemadmodum non eadem 
medicamenta, nec. eadcm alimenta corporibus qui- 
busvis adhibentur, sed alia £7 aliis, habita vide- 
licet vel sanitatis eorum vel adversa valetndinis ra- 
tione : eodem quoque modo anima: diversa ratione 


(24) Ἔτι ἀκριδῶς. Quatuor Regg. ἔτ᾽ ἀχριδῶς. 
Biliius h:e omnia reddit interregando, quamvis 
nulla sit interrogationis nota in Grieeis. Nee opus 
est quidquam supplere. Sed vertendum : « Quin id 
etiam diligenter expendas, velim, quantum, » ete. 

(55) Tor τῆς ἐρημίας πρὸς τοὺς χοινωγνικοὺς 
καὶ μιγάδας. Communis est omuium interpretum 
lapsus in his vertendis. Nullum exeipimus, nee La- 
üinum, nee Gallicum. Billius : « Inter. solitudinis 
amantes, et eos qui sodalitio vitaeque socielate gau- 
dent, » Nihil hae in interpretatione, et czeteris, quas 
referre nihil est necesse, quod secularibus solitu- 
dinis amantibus non conveniat, Manifestum. tamen 
est Gregorii verbis significari monachos, quorum 
duo genera ageoscil, eremitarum scilicet eL σάλος 
bitarum. 

(56) Ἐξητασμενων. € Qui versati, » vcl, « exer- 
citati sunt et longe processerunt. » 

(97) Τῶν μεταδο.ϊῇ. Reg. hu. τῶν ἐν μεταβολῇ. 

(58) Δὲ ἀλη». Quidam, ut Regg. 1, t, δ᾽ ἄλλη». 
Hic plerique codd. ad marg. Διάφοροι τρόπο! τῶν 
Ψυχιχῶν φαρμάχων. « Remediorum animi varia ge- 
nera. » 

(99) Πάθη. Male πάθει in Par. 


39 


5. GREGORII TIIEOLOGI 


LE 


ac disciplina curantur. Ji porro curationis testes Α μὲν ἄγει λόγος, οἱ δὲ ῥυθμίζονται παραδείγματι" οἱ 


sunt, qui morbis hujusmodi vexantur. Alios sermo 
ducit; alii exemplo componuntur. Alii. calcaribus 
opus habent, alii freno. Nam qui segnes sunt atque 
ad bonum :egre impelluntur, hi verborum stimulis 
excitandi sunt, qui vero spiritu, quam par sit, fer- 
ventiores sunt; atque effrenato quodam. animorum 
impetu. feruntur, velut equulei generosi procul a 
meta currentes, hos. utique orationis freno eoer- 
cere ac cohibere prestiterit. 

XXXI. Aliis laudatio utilitati fuit, aliis reprehen- 
Sio, utraque. videlicet tempestive. adhibita : aut 
contra detrimento , non. tempestive et cum ratione 
adhibita. Alios cohortatio ad oflieium dirigit, alios 
o'jurgatio : atque hiec rursus alios, si palam ar- 
guantur; alios , si remotis arbitris admoneantur. 
Sunt enim qui privatas admonitiones contemnant, 
publica autem reprehensione ad officium revocen- 
lur : sunt rursus, qui liberius reprehensi, pudorem 
omnem abstergant, contraque occulta objurgatione 
meliores reddantur, iisque, quos vicem suam dolere 
perspiciunt, hoe muneris vicissim rependan!, ut eo- 
rum admonitionibus pareant. 

XXXII. Quidam etiam ad. minima usque ac levis- 
sima observandi sunt ; nimirum qui eo quod peccata 
sua obscura et incognita esse putant (quando qui- 
dem id moliuntur), lànquam sapientiores animis 
inflantur ; in quibusdam rursum ad nonnulla conni- 
vere satius. fuerit, ita ut videntes non videamus, et 
audientes non audiamus, quemadmodum dici solet, 
ne alioqui eos nimis crebris objurgationibus tan- 
quam fluctibus. obruentes , ad desperationem inci- 
lemus, ac dissoluto tandem pudore , quod persua- 
sionis pharmaeum est , aid quodvis facinus. auda- 
«iores reddamus. Quin etiam. cum nonnullis | ita 
agendum est, ut non irascentes irascamur, nou 
contemnentes contemnamus, $& non desperantes 
-lesperemus : quatenus videlicet eorum natura id 


(40) Διεγερτέον. Reg. 1, 
€ Serinonis ictu curandi. » 

(41) Οὺς βειϊτίους ἂν ποιήσειεν, «Quos. sermo, 
quasi habenis coerceus ac repriiens, meliores effe- 
cerit. » 

(42) AreAeyyogiérovc. Sic Elias increpationem ab 
objurgatione disinguit : «increpatio, » ut. inquit 
Chrysostomus, «ad peccatoris correctionem adhi- 
betur : exprobratio autem ad ejus, qui deliquit, con- 
fusionem et ignominiam. » 


θεραπευτεον. Comb. 


(44) Συμπαθείας. « Commiserationi obedientiam 
repen«dentes, » 

(45) Aav0üdrew. Male in Par. λανθάνει. 

(46) Tov δ᾽ ἔστιν. Sic melioris note. codices, 
Alii, τῶν δέ ἐστιν. « ΠῚ porro sunt, » ut interpreta- 
ταν Elias, «qui servilem quemdam in moduui pec- 
catum subripiunt metuuntque evulgari. Dissimulan- 
da porro quie gravissinia non sunt, ne increpatio- 
*,s assiduitate, ea exstimulari desinant. » 

(41) "Amérotav, « Contumaciam ». interpretatur 


μὲν δέονται χέντρων, οἱ δὲ χαλινοῦ. Οἱ μὲν γάρ εἰσι 
νωθεῖς, χαὶ δυσκίνητοι πρὸς τὸ χαλὸν, οὺς τῇ πληγῇ 
τοῦ λόγου διεγερτέον (40): οἱ ὃὲ θερμότερο: τοῦ με- 
τρίου τῷ πνεύματι, χαὶ δυσχάθεχτοι ταῖς ὁρμαῖς, 
χαθάπερ πῶλοι γενναῖοι πόῤῥω τῆς νύσσης θέοντες, 
obs βελτίους ἂν ποιήσειεν (A1) ἄγχων xoà ἀναχόπτων ὁ 
λόγος. 


ΛΑ΄. Τοὺς μὲν ἔπαινος ὥνησε, τοὺς ὃὲ Ψόγος, ἀμφό-- 
τερα μετὰ τοῦ χαιροῦ" ἣ τοὐναντίον ξόλαψεν ἕξω 
ποῦ χαιροῦ xai τοῦ λόγου. Τοὺς μὲν παράχλησις 
xaopÜot, τοὺς δὲ ἐπιτίμησις " χαὶ αὕτη, τοὺς μὲν ἐν 
τῷ χοινῷ διελεγχομένους (42), τοὺς δὲ χρύδδην νου - 
θετουμένους (45). Φιλοῦσι γὰρ οἱ μὲν χαταφρονεῖν 
τῶν ἰδίᾳ νουθετημάτων, πλήθους χαταγνώτει σωφρο- 
νιζόμενοι " oi 0i πρὸς τὴν ἐλευθερίαν τῶν ἐλέγχων 
ἀναισχυντεῖν, τῷ τῆς ἐπιτιμήσεως μυστηρίῳ παιδα- 
συμπαθείας (A4) 


γωγούμενοι, χαὶ ἀντιδιδόντες τῆς 
τὴν εὐπείθειαν. 


ΛΒ΄. Τῶν μὲν πάντα τηρεῖν 
μέχο. χαὶ τῶν μιχροτάτων, ὅσους 


ἀναγχαῖον 
τὸ υἴεσθαι λανθά- 
σοφωτέρους 
τῶν δ᾽ ἔστιν (46) ἃ χαὶ παρορᾷν ἄμεινον, 
μὴ ὁρᾷν, χαὶ ἀχούοντας μὴ ἀχούειν, 


νειν (45) (ἐπειδὴ τοῦτο τεχνάζουσιν) ὡς 
ἐφύσησε᾽ 


ωστε 
ἢ 


χατὰ τὴν παροιμίαν, ἵνα μὴ πρὸς ἀπόνοιαν (47) αὐὖ- 


( τοὺς ἐρεθίζωμεν, τῷ φιλοπόνῳ τῶν ἐλέγχων χατα- 


θαπτίξζοντες (48), χαὶ τέλος πρὸς πάντα ποιήσωμεν 
τολμιηροὺς, τὸ τῆς πειθοῦς φάρμαχον τὴν αἰδῶ διαλύ-- 
σαντες. Καὶ μέντοι χαὶ ὀργιστέον τισὶν, οὐχ ὀργιζο- 
μένους: xai ὑπεροπτέον, οὐχ ὑπερορῶντας - xa 
ἀπογνωστέον, οὐχ ἀπογινώσχοντας, ὅσων (49) τοῦτο 
Καὶ ἄλλους ἐπιειχεία (50) θερα- 
συμπροθυμεῖσθαι 


1 


ἢ φύσις 
πευτέον xal ταπεινότητι, xal τῷ 


eU 


Y ox 


δὴ περὶ τὰς χρηστοτέρας ἐλπίδας. Καὶ τοὺς μὲν vt- 


Gahrietius juxta. Augustini οἱ Grevorit σι ση] sen- 
tentiam, àc. contendit. nusquam. apud. Tlieologum 
ἀπονοίᾳ «desperationem ». significari, sed « contu- 
maciam, » aut c arrogantiam,» aut. c dementiam. » 
(48) Καταδαπτίζοντες. Sic editi libri, sed frustra 
quiesieris. in seriptis. Alii habent. χαταπιέζοντες, 
quie verior lectio videtur, « deprimentes, coneul- 
"antes. » Sie duo Coisl., tres leg i, tres Colb. Alii, 
χαταπιέσαντες. lta tres Colb., Or. 4, ete. Vulgatam 
lamen lectionem retinere. visum est, quod ipsi fa- 
vet iste Gregorii Magni locus : « Cum vero, inquit, 
pravus quisque impudenter innotescit, quo liberius 
omne facinus perpetrat, eo etiam licitum pntat, et 
quod licitum suspicatur, in hoe procul dubio mul- 
Uplieius mergitur. » 11 parte Cure seu fiegul. past., 
cap. 5l, admon. 252, ed. Par. 1705. 1 ! 
(49) "Oc'r. Alii codices habent, ὅσον. Hinc Elias: 
«quoniam autem in nonnullis, inquit, exemplari- 
bus, per o h:ec vox. ὅσων scripta reperitur, sie sen- 
sus hie fuerit : ob nonnullos tantum | irascendum 
ac desperandum esse, quantum licet, ac vera rei na- 
tura exigit, » ; mi. ^ 
(90) Ἐπιεικείῳ. «Jus infractum,» inquit Elias, 
id est, quod de severitate. aliquid. remittitur; ut 
enim Tullius, « summum jus, summa injuria.» 


D 


4l 


ORATIO II. — APOLOGETICA., 


413 


x3», τῶν δὲ ἡττᾶσθα! πολλάχις λυσιτελέστερον" χαὶ A requirit. Alii rursus lenitate et. hunálitate: eurandi 


τὸν μὲν εὐπορίαν xal δυναστείαν, τῶν à πενίαν ἣ 


δυσπραγίαν, T) ἐπαινεῖν T] ἀπεύχεσθαι (51). 


sunt, atque alacri animo una cum iilis meliorem 
spem induendo. Alios vincere, ab aliis viuci. ple- 


rumque utilius fuerit : : atque. aliorum opes et. potentiam, aliorum inopiam οἱ ealamitalem, vel laudóre, 


vel deprecari. 

AT". 0) γὰρ ὥσπερ iz τῆς ἀρετῆς ἔχει χαὶ τῆς 
χαχίας, τὴν μὲν χαλλίστην εἶναι χαὶ ὡς φελιμωτάτην 
ἀεὶ χαὶ πᾶσι, τὴν δὲ χειρίστην τε ax βλαδερωτάτην" 
οὕτω xai (52) τῆς φαρμαχείας τῆς ἡμετέρας, ἕν τι 
χαὶ τὸ αὐτὸ ὑγιεινότατον (55), ἣ ἐπισφαλέστατον ἀεὶ 
χται (04) * οἷον τὸ αὐστηρὸν, 
τῶν ἄλλων ὧν ἀπηριθμηπάμην 


τε 


χαὶ τοῖς αὐτοῖς ἀποδὲέ 
ἢ τὸ πρᾶον (55), ἢ 
ἔχαστον. ᾿Αλλὰ τοῖς μὲν τοῦτο χαλὴν χαὶ χρήσιμον, 
συμπί- 
χαιροὶ χαὶ τὰ πράγματα, χαὶ ὁ 
"À πάντα 


τοῖς δὲ τοὐναυτίου (50) πάλιν, ὅπως ἂν, οἶμαι, 
πτωσιν (97) οἵ τε 
τῶν θερχπευομένων ἐπιδέχηται 
μὲν διελέσθα: λόγῳ, χαὶ συνιδεῖν ἐπὶ τὸ ἀχριδέστα- 
Ξξφαλαίῳ (59) τὴν θεραπείαν πε- 
πλεῖστον ἐξίχηταί 


τρόπος. 


τον (58), ὥστε χαὶ 
ριλαδεῖν ἀμήχανον, 


χἂν ἐπὶ τις 
€ χαὶ συνέσεως" ἐπὶ ὃὲ τῆς πείρας αὑτῆς 


τῇ λόγῳ χαὶ ἀνδρὶ (00) 


ἐπιμελείας τ 
χαὶ τῶν πραγμάτων τῷ θεραπευ 


καταφαίνεται. 


AX. Καθόλου δὲ ἡμῖν ἐχεῖνο γνώριμον, ὅτι, χαθάπερ 
χάλου (61) μετ 


τῇδε ἣ τῆδε ἀποχλῖναι οὐχ ἀσφαλὲς, οὐδὲ εἰς pix phy 


ρου xai ὑψηλοῦ Baívouct 


LI Ww 
φέρουσα tj ῥοπὴ, χἂν μιχρὰ φαίνηται, ἀσφάλεια (62) 
ἡ ἰσοῤῥοπία καθίσταται" οὕτω χὰν τούτοις 
ὁποτέρωσε ὅτε δι᾽ C 
ἐἀμάθειαν, x^ πε xa τοῖς 
ἀγομένοις Ἀλλ᾽ 


Basan mopzu ov, μήτε 


νεύσῃ (63) τις, εἴτε διὰ χαχίαν 


νδυνος οὐχ ὁ τυχὼν αὑτῷ 


κοῦ τῆς ἁμαρτίας πτώματος. ὁδῷ 


υτέον ὄντως, xai περίσχεῖ 


ἊΨ 


δεξιὰ μήτε εἰς ἀοιστερὰ, χαθὼς αἱ Παροιμίαι: 
φασὶν, ἐχχλίνοντας. Οὕτω μὲν δὴ τὰ (64) τῶν παθῶν 
ἔχει τῶν ἡμετέρων, χαὶ τοσοῦτον ἐνταῦθα τὸ ἔργον 
τῷ ἀγαθῷ ποιμένι, τῷ γνωστῶς (63) γνωτομένῳ ψυ- 
χὰς ποιμνίου, χαὶ ἀφηγησομένῳ κατὰ λόγον ποιμαν- 
τιχῆς, 
ποιμένος 


τῆς Y: ópÜng xai διχαίας, xai τοῦ ἀληθινοῦ 


ἡμῶν ἀξίας. 


AE'. Αὐτὴν δὲ τὴν τοῦ λόγου διανομὴν, ἵνα τελευ- 


* Proy. 1v, 97. * Prov. xxvii, 95. 


(1) Απεύχεσθαι. Dill. in. 1 ed. « Exsecrari, » 
Gabr. « detesiari, » Oliv. « Culpare. » 

(92) Οὕτω καί. Tres Colb. οὕτως οὐχ ἔχει: xai 
τῆς. 

(25) Ὑγιεοσότατον. Sic. Regii omnes δὲ Colb. i, 
€oisl. 1. Or. 1, Jes, lu ed. ὑγιαινότατου. 

(54) ᾿Αποδέδεικται. Weg. hu, ἀποδείχνυται. 

(55) Ἢ τὸ πρᾶον. Reg. t, χαὶ τό, Comb. « auste- 
Titas» vel « lenitas. » 

(56) Τοὐναντίον. Alii nonnulli τὸ ἐναντίον. 

(57) Συμπίπτωσιν. Sie omues codices. 
συμπίπτουσιν. 

(58) Ἐπὶ τὸ ἀκριδέστατον. Regg. bim, hu, Coisl. 
4. melioris note, siet. Reg. t, ei Coisl. 1, àxp:- 


σέττξοον. 
x, Z, Colb. 7, 


In ed. 


* 


(59) Kal χεραϊαίῳ. Regz. co M. !, 


Pass. hi:beut Ἔν χεταλαῆρ 


XXXIII. Neque enim , quemadmodum in virtuta 
ac vitio res se habet, ut. illa quidem semper. pul- 
cherrima et omnibus utilissima sit, hoe autem tur- 
pissimum et. perniciosissimum sit; eodem modo 
medicinm quoque nostri? ralio ea est, ul unum 
idemque medicamentum iisdem. semper vel salu- 
berrimum sit, vel periculosissimum : verbi gratia, 
acerbitas. aut clementia , aut unum. quodque. alio- 
rum , qui modo a nobis enumerata. sunt, Verum 
aliis hoc medicine genus bonum atque utile fuerit, 
aliis autem. rursum. contrarium. medendi. geuns ; 
prout, opinor, vel res vel occasio tulerit, vel àgro- 
lantium. denique mores admiserint. Qu:e. quidem 
omnia sermone distinguere , atque ita exacte. per- 
spicere, ut tota medendi ratio in. summam colliga- 
tur, impossibile est, quantacunque cura et diligens 
lia ingeniique sagacitate quispiani polleat : in rebus 
lamen ipsis et experimenlis curatrici ralioni οἱ 
medico perspicua fiunt. 

XXXIV. In universum autem illud apud nos con- 
stat, quod quemadmodum in sublimi et pendulo fu- 
ne gradientibus, in hane vel illam partem deflecte- 
re, minime tulum est, nec etiam. parva inclinatio 
parvum periculum affert, verum. eoram salus in 
iquilibrio posita est : ad eumdem quoque modum 
utramvis in partem quispiam, sive ob vibe impro- 
bitatem, sive ob imperitiam propenderit, haud leve 
periculum, tum. ipsi lum iis quibus praest, iniuni- 
net, ne in peccatum prolabantur. Quocirca via pre- 
cul dubio regia ipsis incedendum est, ae circumspi- 
ciendum, ne vel ad. dexteram , vel sinistram, velut 

declinent. **.. Ac talis. mor- 
natura est, tantusque bono pa- 


in. Proverbiis est, 
borum nostrorum 
stori labor incumbit, qui gregis &nimas scite cogni- 
Qurus est, perspectasque habiturus , eisque juxta 
pastoralis artis leges prziturus , duntaxat rectze et 
juste, ac vero pastore nostro digna *5, 

29 XNXV.Jam ipsam verbi distributionem, ut 


(60) Θεραπευτῇ Ayo καὶ ἀνδρί. Dillius in Elia 
verlit, «e medico sermone el viro. » Viro pro 
« exemplo » positum. videiur. 

(61) "Exi xdáAov. Regg. codd. ἃ optimae note et 
x, et Gabr. ἐπὶ xáXo. Wem Coisl. 4. 

(62) Accá.icia, Wil. in. prima ed., 
curitas, » 

(65) Νεύσῃ. ha Regg. bm, 
Jes. Lectio melior, quamvis 

(64) Mér δὴ cd, Colb. i, μὲν οὖν. Reg. a, μὲν δὴ 
xai τά. Emphatica lectio. 

(65) Τνωστῶς. « Non leviter et perfunctorie, ve- 
rum sedulo et diligente r. » Sic exponit Elias; Gabr. 
Nero, « non modo exterius, verum etiam inlerius 
plane cognilas oves habere, ut vocet. eas nomina- 
unm. 


€ salus et se- 


Colb. 5, m, et 


l, z, 
ln ed, νεύ- 


rarior. 


445 


S. GREGORII THEOLOGI 


414 


quod nostrorum omnium primum est, postremo A ταῖον εἴπω τὸ πρῶτον τῶν ἡμετέρων, τοῦ θείου λέγω 


loco dicam, divini, inquam, verbi et excelsi distri- 
butionem, quam omnes hac xtate profitentur , si 
quis est alius, qui przsidenti animo suscipiat, aut 
cujusvis ingenii esse censeat, hinc ego solcrtiz 
nomine admiror, ne dicam δα! πιο. Mihi quidem 
res miniine vulgaris, parvique spiritus esse videtur, 
verbi, perinde ac tritici 5, mensuram tempestive cui- 
que dare , et dogmatum | nostrorum veritatem cum 
judicio dispensare. IIoc est, ea. omnia, quie sacra 
philosophia, de mundis, vel de mundo disseruit, de 
materia, de anima , de mente , ei intelligentibus 
naturis, làm melioribus quam deterioribus, de pro- 
videntia omnia consiringente atque gubernante, 


tum quz modo rationi consentaneo evenire videntur, 


repugnante aecidere videntur. 


XXXVI. Quie de. prima nostra constitutione et p 


postrema refictione , de typis et veritate, ac testa- 
mentis, de Christi adventu tam primo quam seeun- 
do, de incarnatione et cruciatibus et. reversione, de 
resurrectione, de fine, de judicio, ac retributione, 
tam tristiore quam splendidiore : et quod caput est, 
quecunque de principe ac beata Trinitate credenda 
sunt, Qua quidem iu re, iis quibus alios illuminandi 
inunus commissum est, periculum omnium maxi- 
mum objicitur, ne vel in unam personam contractus 
sermo, dum multos deos inducere veremur, nuda 
et inania nobis nomina relinquat, eumdem videlicet 
Patrem. et. Filium et Spiritum sanctum esse sen- 
tientibus : vel in tres alienas et. exteras , aut inor- 
dinatas et principii expertes , atque, ut. sie loquar, 
adversarias divisus , in idem malum per contraria 
prolabatur : non secus ac distorta planta, cum in 
alieram partem nimis inflectitur. 

XXXVII. Nam cum ires sint hoc. tempore cirea 
theologiam | morbi, atheia nempe , Judaismus , ct 
multorum deorum cultus, quorum primi Libycus 
Sabellius. propugnator 3Q fuit; alterius, Alexan- 


$6 Luc. xi, 42. 


(06) Ὑφη,1οῦ καὶ ὃν ror. Wa quinq. Regg., Colb. 
1, Jes., Or, 4. Alii nonnulli οὗ, Comb. ὑψηλοῦ καὶ ὅν 
γε νῦν. In ed. ὑψηλοῦ χαὶ ὃ νῦν. 

(07) Τῶν φαυοτάτων, « Hominum non vulga- 
rium.» 

(68) Περὶ κόσμων. « De mundis, » ete. Immate- 
riali uno «t invisibili, materiali altero et visibili ; 
quorum ille primum, Iste deinde creatus est. Hunc 
esse Sensum Gregorii ex aliis orationibus liquet : 
orat, xvii, al. xix, in Patrem, n. 2: or. xxvii, al. 
xxxii, adversus Icunomianos, n. 10; or. xxvii, al. 
xxxiv, secunda De. theologia, n. 51; or. xxxvi, in 
Christi nativitatem, n. 10, ubi aperit quid per iuvi- 
sibilem mundum intelligat; orat xr, De baptismate, 
n. 49. 

(69) Aevcépac. Quis sequuntur usque ad ὅσα, de- 
sunL in Reg. 1. 

(70) Kal ἀναϊύσεως. Comb. «de profectione, 
morte, transitu, migratione. » Sed Etias, Gabrielius 
aliique de reversione Christi ad Patrem cum carne 
intelligunt, et consequenter, id quod sequitur, περὶ 
ἀναστάσεως, non ad Christum, sed ad universuin 
genus humanum referunt. 

(71) Ὅσα τε. Deest. τε in pluribus codicibus ; at 


C 


xaX ὑψηλοῦ, καὶ ὃν νῦν (00) πάντες φιλοσοφοῦσιν, cl 
μὲν τις ἄλλος θαῤῥεῖ, χαὶ πάσης διανοίας ὑπολαμβά- 
νει, θαυμάζξω τοῦτον ἐγὼ τῆς συνέσεως, ἵνα μὴ λέγω 
τῆς εὐηθείας - ἐμοὶ δ᾽ οὖν πρᾶγμα φαίνεται οὐ τῶν 
φαυλοτάτων (67), οὐδὲ ὀλίγου τοῦ πνεύματος, διδόναι 
χατὰ χαιρὸν ἑχάστῳ τοῦ λόγου τὸ σιτομέτριον, xal 
t τὴν ἀλήθειαν τῶν ἡμετέρων 


περὶ χόσμων (08) ἣ χόσμου πεφιλο- 


οἰχονομεῖν 
δογμάτων" ὅσα 
σόφηται, περὶ ὕλης, περὶ ψυχῆς, περὶ νοῦ, χαὶ τῶν 
νοερῶν φύσεων, βελτιόνων τε χαὶ χειρόνων, περὶ τῆς 
τὰ πάντα συνδεούσης τε χαὶ διεξαγούσης προνοίας, 
ὅτα τε χατὰ λόγον ἀπαντᾷν δοχεῖ, xax ὅσα παρὰ λόγον 
τὸν χάτω χαὶ τὸν ἀνθρώπινον. 


tum qui modo terreni atque. humane rationi 


NQ'. Ἔτι τε ὅσα περὶ τῆς πρώτης ἥμων συστά- 
σεως, χαὶ τῆς τελευταίας ἀναπλάσεως, τύπων τε χαὶ 
ἀληθείας, xaX διαθηχῶν. χαὶ Χριστοῦ παρουσίας 
πρώτης τε χαὶ δευτέρας (09), σαρχώσεώς τε χαὶ πα- 
θημάτων, χαὶ ἀναλύσεως (70), ὅσα τε (11) περὶ ἀναστά- 
σεως, περὶ τέλους, περὶ χρίσεως xal ἀνταποδό- 
σεως (79), σχυθρωποτέρας τε καὶ ἐνδοξοτέρας (13) * 
xaX τὸ χεφάλαιον (74) ὅσα περὶ τῆς ἀρχιχῆς (79) xat 
μαχαρίας Τριάδος ὑ 
χινδύνων μέγιστος 
ὡς μήτε εἰς μίαν 
γον (78) 
ὀνόματα, τὸν 
μα ὑπολαμθάνουσι" μήτε εἰς τρεῖς, ἣ ἐχφύλους χαὶ 


E 
Φιλὰ χαταλιπεῖν ἡμῖν τὰ 


τὸν αὐτὸν Πατέρα χαὶ Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦ- 


ἀλλοτρίας διαιρεθέντα, ἣ ἀτάχτους xal ἀνάρχους, 
χαὶ οἷον εἰπεῖν, ἀντιθέους (79), πρὸς χαχὸν ἴσον ἐχ 
τῶν ἐναντίων μεταπεσεῖν " ὥσπερ φυτοῦ διαστροφῆς 
ἐπὶ θάτερα πολὺ μεταχλινομένης. 

AZ'. Τριῶν γὰρ ὄντων τῶν νῦν περὶ τὴν θεολογίαν 
ἀῤῥωστημάτων, ἀθεῖας, χαὶ Ἰουδαϊσμοῦ, xa πολυ- 
θεῖας, ὧν τῆς μὲν Σαδέλλιος προστάτης ὁ Λίδυς ἐγέ- 
γξτο, τῆς Ob "Ἄρειος ὁ ᾿Αλεξανδρεὺς, τῆς δέ τινες 


. 


non pauci, nec inutiliter, retinent. - à : 

(12) ᾿Αγγαποδόσεως. Yres Regii, totidem Colb., 
Or. 4, Pass. ἀνταποδόσεων. 

(13) Σκυθρωποτέρας τε xal ἐνδοξοτέρας. Κόρα, 
u, optimis note et x, Colb. 5, et h, Pass. σχυθρω- 
ποτέρων xa ἐνδοξοτέρων. Ruf. « de retributione vel 
ristium vel bonorum. » Gab. « poene vel gloriz. » 

(74) Καὶ τὸ κεφάλαιον. Sie Regg. hu, l, t, et Or. 
1, xai deest in pluribus codd. et iu edit, ἢ 

(15) ᾿Αρχικῆς. Addunt editores Paris. xa τῆς 
βασιλιχῆς, qui pon agnoscunt Regii codd. nec 
Colb. 

(16) "Ocxep. leg. z, ὥσπερ. DM. 

(11) Φωείέζειν". Baptismum hic significari censet 
Comb. Aliter Elias, qui vocem hanc a. pseudo-Dio- 
nvsio mutuatam asserit, quamvis isto scriptore an- 
tiquiorem esse Theologuu hodie constet apud eru- 
ditos. ; 

(78) Συναιρεθέντα τὸν Acor, etc. Mic locus ma- 
gnam affert lucem 115. qux in variis orationibus 
iisdem pene verbis tradit Gregorius; or. in Bas. n. 
29; or. 4 De theol. n. 5, In nat. n. 45, etc. 

(19) ᾿Αγντιθέους. Oliv. « pugnantes inter se 
deos. » 


4i5 


ORATIO II. — APOLOGETICA. 448 


τῶν ἄγαν παρ᾽ ἡμῖν ὀρθοδόξων (80). Τίς ὁ ἐμὸς λό- A drinus Arius; tertii, quidam e nostris nimis ortho- 


τος; τῶν τριῶν ὅπον ἐστὶ βλαδερὸν διαφυγόντας, 
ἐν ὅροις μένειν τῆς εὐσεθείας, χαὶ μὴτε πρὸς τὴν 
Σαβελλίου (81) ἀθεῖαν Ex τῆς χαινῆς (82) ταύτης 
ἀναλύσεως ἢ συνθέσεως ὑπαχθῆναι, μὴ μᾶλλον (85) 
ἕν τὰ πάντα ἣ μηδὲν ἔχαστον εἶναι ὀριζομένους (84): 
φεύγει γὰρ εἶνα! ὅπερ ἐστὶν εἰς ἄλληλα μεταχωροῦντα 
χαὶ μεταδαίνοντα " ἣ σύνθετόν τινα χαὶ ἄτοπον ἡμῖν 
Θεὸν, ὥσπερ τὰ μυθώδη τῶν ζώων σχιαγραφοῦντας 
D 5 LET 5 
xai ἀναπλάττοντας " μήτε τὰς φύσεις τέμνοντας xax 
τὴν ᾿Αρείου (85) καλῶς ὀνομασθεῖσαν μανίαν, εἰς 
Ἰουδαϊχὴν πενίαν (89) χαταχλεισθῆνχι, χαὶ φθόνον 
ἐπεισάγειν τῇ θείᾳ φύσει, μόνῳ τῷ ἀγεννήτῳ τὴν 
θεότητα περιγράφοντας, ὥσπερ δεδοιχότας μὴ διαφθεί- 
ροιτο (87) ἡμῖν ὁ Θεὸς, Θεοῦ Πατὴρ ὧν ἀληθινοῦ χαὶ 
ὁμοτίμου τὴν φύσιν" μῆτε τρεῖς ἀρχὰς ἀλλήλαις ἀντ- 
εἐπεξάγοντας (88) ἣ συντάσσοντας πολυαρχίαν εἰσ- 
ἀγειν (89) 'Ελληνιχὴν, ἣν πεφεύγαμεν (90). 
λοπάτορας, 
τίνος γὰρ 
ἂν χαὶ εἴη Πατὴρ, τοῦ Υἱοῦ τὴν φύσιν χεχωρι 


ΛΗ΄. Δέον μήτε οὕτως εἶναί τινας φι 
ὡς xai τὸ εἶναι Πατέρα περιαιρεῖν (91): 
σμένου 
χαὶ ἀπεξενωμένου μετὰ τῆς χτίσεως ; 0) γὰρ τοῦτο 
Yib; τὸ ἀλλότριον ἣ συναλειφομένου πρὸς τὸν Πα- 


πέρα, χαὶ συγχεομένου, ἴσον δὲ c 


πεῖν, 


χαὶ συγχέον- 


"μήτε τοτοῦτον φιλοχρίστους, ὡς μήτε τούτῳ 
υλάττειν τὸ εἶνα! Υἱῷ (92): (τίνος γὰρ ἂν χαὶ εἴη (95), 
(ἢ πρὸς ἀρχὴν ἀναφερόμενος τὸν πατέρ 
[Ιατρὶ τὸ τῆς 


D ῃ 


") μῆτε τῷ 
ἀρχῆς ἀξίωμα, τῆς ὡς πατρὶ χαὶ γεν- 
νῆτορ!" μιχρῶν γὰρ ἂν εἴη χαὶ ἀναξίων &oyn, μᾶ)- 


λον δὲ μιχρῶς τε χαὶ (94) 


μιχρὼς ἀναξίως, μὴ θεότητος ὧν 
ἀρχὴ xaX ἀγαθότητος, τῆς ἐν Υἱῷ χαὶ Πνεύματι θξω- 
ρουμένης " τῷ μὲν ὡς Υἱῷ xai Λόγῳ, τῷ 
προόδῳ χαὶ οὐ διαλύτῳ (95) Πνεύματι" & 
ἀναγχαῖον χαὶ τὸν ἕνα Θεὸν 


ὅτι auci 6unbnvc 
ὑποστάσεις ὁμοόλογξ 


τηρεῖν, χαὶ τ 


“ητος. 
(80) Ὀρθοδόξων.. « Wonice» dictum putat Elias. 
(81) Xa6scA.ov. Sic quidem Colb. 5, 7, aliique 


nounulli. Verumtamen waelior videtur lectio, Zz5zA- 
λεῖον, quam exhibent Regg. codi. 2, et e, et quam 
ipse Billius in ora Bas. ssciipsciat, Porro, ut obser- 
vat. Gab, Gregorius Sabellii haresim. atheiam non 


ideo nuncupat, quod Deum nullum esse omnino pu- 


C 


doxi : quienam mea ratio est ?. nimirum, ut. quid- 
quid in his tribus noxii est, fugientes, intra pietatis 
metas consistamus, ac neque in Sabellii atheiaur 
ex lioc nova resolutione aut compositione devolva- 
mur, ion magis omnia haec unum, quau unuinquod- 
que liorum nihil esse constituentes; id enim ,quod 
sunt, esse desierint, mutuo inter se commeantia. et 
Qranseentia; aut mistum quemdam ct absurdum 
nobis Deum, quemadmodum fabulosa quzdam ani- 
malia, eonfingentes el adumbrantes : nee. rursus 
juxta. Arii pulehre. nominatum furorem , naturas 
Secanles , in Judaicam inopiom redigamur, atque 
in divinam naturam invidiam inducamus, solo in- 
genito deitatem circumseribentes; perinde ac ve- 
reamur, ne Deus nobis corrumpatur, si Dei veri et 
natura cqualis Pater. esse. credatur; nec. denique 
tria principia inter se opponentes, vel construentes, 
gentile multorumimperium quod fugimus, invehamus, 

XXXVII, Cum. contra. oporteat, nec. quosdam 
Patris amore ita affici, ut etiam ab. eo quod Pater 
sit auferant : cujus enim Pater fuerit, si Filius na- 
tura disjungatur, atque una cum rebus creatis se- 
moveatur? non enim Filius est, quod externum 
atque alienum est : aut cum Patre. permisceatur, 
atque confundatur, euaique pariter confundat : nec 
rursus ita Christi amantes esse, ut. nec ei filii no- 
men servent, (cujus enim Filius fuerit, si ad Patrem 
tanquam ad causam non referatur ?) nec Patri prin- 
eipii servetur dignitas, quie ei ut Patri et. genitori 
compeut. Parvorum cuim sane et iudignorum prin- 
cipium fuerit, vel, ut rectius loquar, parve et indi- 
gne, nisi divinitatis et bonitatis illius causa sit, 
quie in Filio et Spiritu sancto consideratur ; in illo, 
inquam, ut Filio et Verbo, in hoc autem ut proce- 
dente, ac. minime solubili Spiritu. Quandoquidem et 
Deum unum reünere necesse est, et tres 31 per- 
sonas confiteri, atque cum sua quamque proprietate, 


Reg. μανίαν, non recte. . 

(81) Διαφθείροιτο, elc. « Ne pereat nobis Deus, 
si sit Pater Dei veri et natura sibi :equalis. » 

(88) "AvcexeCáyorzac. « Sumpta, ni fallor, » in- 
quit. Gabrielius, « metaphora a bello; ἄντεπεξ- 
ἄγειν enim proprie de copiis dici videtur. » 

(89) Eicd; £r. Sic plerique codd. Male Par, eis- 


laret ... sed quod ita divinas hypostases resolveret, D ἀγαγεῖν. 


vel componeret, ut non magis unum omnes, quam 
nihil singulas esse definiret,. « Nam id quod sunt, » 
ut ait. Billius, « esse desinunt, cun in sese mutuo 
conflientes, proprietates amittunt Suas. » 

(82) Καινῆς. Sic Reg. hu, aliique permulti, et 
sie lezendum ex Or. in Athan. colligiterr, ubi Gre- 
«orius ait, Σαδελλίου χαινοτομίας. Habent noanulli, 
χενῆς. 

(85) Μὴ pallor, etc. « Non magis unum omnia, 
quam nihil esse singula delinientes. ». lta. vertit Pe- 
tav, t. Il, e. 6, n. 5, p. 54. 


(845) Ὁριζομένους. Reg. n, ὁριζομένης, non 
male. 
(85) 'Apsícv. « Arius,» inquit. Elias, «a belli 


cupido et furioso daumnone Marte. nomen. duxit, 
Quia», pergit Gabrielius, «die festo "Apzoz, id esl, 
Martis, natus esse fertur. » 

(56) HeriGr. Sic omnes penead unum codices. 


(90) Hee vaper. Yn paucis codicibus, quos inter 
ass. sequitur : μήτε εἰς τρεῖς ἐχφύλους xat ἀλλο- 
ας διαιρεθέντα ἀτάχτους xxi ἀνάρχους va otov 
εἰπεῖν ἀντιθέους. Verum bhuec adjectitia suib. nec in 
melioris not:e codicibus leguntur, 

(91) Ὡς καὶ τὸ εἶναι Πατέρα περιαιρεῖν". « Utah 
co id etiam quod Pater sit, auferant, » Quod ait Dil- 
lius : « Patris nomen. ipsi adimant, » non satis est 
contra Sabellium, qui Patris nomen non detraliebat. 
Oliv. «ut ei esse Patrein, » etc. . 

(92) TO erat Υἱῷ. « Quod sit Filius, esse Filium, 
conservetur. » 

(95) Εἴη. Addit Coisl. 1, υἱός, : 

* (91) Μιχρῶς τε xal. Habent permulti Regg., Colb., 
Or. 4, Jes., Pass., Bill. μικρῶς ἅτε xat. 

(95) Ὡς προόδῳ καὶ οὐ Cvitézo. «Processione, » 
seu « processionis termino.» Gab. cul in eo, qui 
indissolubiliter procedit, Spiritu. » 


22, 


S. GREGORII THEOLOGI 


418 


XXXIX. Sed ad hzc intelligenda, et satis com- A ΛΘ', Ταῦτ' οὖν μαχροτέρου μὲν f| χατὰ τὸν map- 


mode ac pro dignitate deelaranda, longiori oratione 
opus fuerit, quam presens institutum , atque adeo 
vita biec. ferat, Quin ad id potius, et nunc, et sem- 
per, opus fuerit Spiritu, per quem solum Deus, et 
intelligitur, et. exponitur, et. auditur. Puri enim 
duntaxat est, id attingere quod purum est, suique 
semper simile. llc autem idcirco in presentia 
paucis commemoravimus, ut istud. plonum fiat, ei, 
qui de t»niis rebus disputationem habeat, proser- 
tim apud multitudinem, qui ex variis zelatibus ani- 
mique affectionibus conflata est , ac musici cujus- 
dam 
dum, variis pulsibus opus habet. difficile ejusmodi 
orationem invenire, quz omnes conciunare ae scien- 
tie lumine collustrare possit: non modo quod, cum 
in tribus his rebus periculum versetur, hoe 651 in 
mente, et sermone, atque auditu, si non ad omnia, 
ad unum certe aliquod. horum offendere necesse 
est; aut enim mens minime illuminata est, aut 
sermo elanguit , aut denique auris haud. satis pur- 
gata minime excepit : atque ex horum uno perzeque 
atque ex omnibus veritas claudicet necesse est. 


iustrumenti multis. fidibus, constantis in mo- 


ὄντα χαιρὸν, οἶμαι δὲ xai βίον, τοῦ λόγου xci 
γοῆσαι xal παραστῆσαι ἱχανῶς τε xal ὅσον ἄξιον " 
μᾶλλον δὲ xai νῦν xo ἀεὶ τοῦ Πνεύματος, ᾧ μόνιμ 
Θεὸς χαὶ νοεῖται χαὶ ἑρμηνεύεται χαὶ ἀχούεται. Κα- 
θαρῷ γὰρ (96) μόνον ἁπτέον τοῦ χαθαροῦ χαὶ ὡσαύ- 
τως ἔχοντος “ οὗ δ᾽ εἴνεχα (97) νῦν ἐν ὀλίγῳ διεληλύ- 
θαμεν, ἵν᾽ ἐχεῖνο δηλώσωμεν, ὅτι χαλεπὸν ἐν πλήθει 
μάλιστα, περὶ τηλιχούτων διαλεγόμενον, ἐχ παντο- 
δαπῆς συγχ 


"ux 


T 
ἕξεως, otov ὁρ- 
γάνῳ τινὶ πολυχόρδῳ διαφόρων δεομένῳ χαὶ τῶν 


ειμένῳ xal ἡλιχίας χαὶ 


χρηυμάτων (98), εὑρεῖν τινα τὸν πάντας καταρτίσαι 
δυνάμενον λόγον, καὶ λαμπρῦναι (99) τῷ φωτὶ τῆς 
γνώσεως " οὐ μόνον ὅτ: ἐν τρισὶ τούτοις τοῦ κινδύνου 
σαλεύοντος. διανοίᾳ (T) χαὶ λόγῳ χαὶ ἀχοῦῇ, ἀναγχαῖον 
περὶ ἕν γέ τι τούτων, εἰ καὶ μὴ πάντα (3), προσπταῖ- 
σαι" ἣ γὰρ οὐχ ἐνελάμφθη (5) νοῦς, ἣ λόγος ἠσθένη- 
σεν, ἣ οὐχ ἐχώρησεν ἀχοὴ μὴ χεχαθαρμένη - xa 
ὁμοίως (4) ἐξ ἑνὸς τούτων χαὶ πάντων χωλεύειν 
ἀνάγχη τὴν ἀλήθειαν - ἀλλ᾽ ὅτι χαὶ ὃ (Ὁ) τοῖς ἄλλο τι 
διδάσχειν ὑπισχνουμένοις ῥᾷστον ποιεῖ τὸν λόγον χαὶ 
εὐπαράδεγτον, ἣ τῶν ἀχουόντων εὐλάθεια (0), τοῦτο 
ἐνταῦθα ἡ ζημία χαθίσταται χαὶ ὁ χίνδυνος (T). 


Verum etiam. quia id. quod his, qui aliud. quoddam doetrinie genus. profitentur, facilem. et. plausibilem 
sermonem reddit, hoe est auditorum religio, in detrimentum et periculum hic cedit. 


NL. Ut enim de Deo, a2 re omnium maxima , 
alque ipsa salute, et prima omnibus spe, certamen 
habentes, quo fervidiore fide praediti sunt, eo etiam 
acrius oralioni adversantur, ae veritatis proditios 
nem, non aulem pietatem, obedientiam esse inter- 
pretautes, prius omnia projecerint, quam opinioues 
eas quas domo secum afferunt, et dogmatum, qui- 
bus innutriti sunt, consuetudinem : atque hic affe- 
«tus, de quo adhue 8.9. loquor, moderatiorum ho- 
minum est, nec prorsus malorum , qui etiamsi ἃ 


(96) Καθαρῷ γάρ, etc. Comb. sic. vertit : « Puri 
enim est duntaxat eum. attingere qui purus est, eL 
eodem se modo habet, » nempe Θεός, 

(87) Οὗ δ᾽ &ivexa. Edit. οὗ 03 ctvsza. 

(98) IKpovpácor. lta novem Rege , sex Colb., Or. 
1, Pass. et Comib. ὁ. habent, χρουσμάτων. 

(99: Λαμπρῦναι. Reg. hu, Jes., Colb. ὅ, 1, λαμ- 
πρύναι. 

(1) Διανοίᾳ. « Mente,» malim, «intelligentia. » 

(2) Πάντα. Colb. h, πρὸς πάντα. 

(9) Ἐνειάμφθη. Weg. liu, ἐνελλάυφθη. Sic scri- 
psevat Billius in Hlerv. 

(ἢ) "Ὁμοίως. Monet Gabrielius hae voce, « cequa- 
litatem usquequaque. non siguifieari; quemadino- 
dum nec in orat. de amore erga pauperes » : Πάντες 
πτωχοὶ ὁμοίως ἐλεεινοί. Alii euim aliis sunt misera- 
biliores, sed eorum nullus est, qui non aliqua mi- 
sericordia dignus sit. Licet. ergo plus claudicet ve- 
ritas, €i in duobus aut. etiam si. in tribus offendas, 
quam si in uuo : seque tamen ad efficiendum ut clau- 
dicet, saüsque est, si vel uni tantum e tribus im- 
piugas. 

5) Ὅτι καὶ C. Deest & in duob. Colb. 

(6) Ἡ τῶν ἀκουόντων εὐ.Ἰάδεια. Pietas religiosa 
demissos, obsequentes, el citra curtositaten audien- 
τὸς homines reddit, cum de moribus, de judicio, 
cwlerisque. hujusmodi sermo est; verum eadem. 
pietas eos efficit. suspiciosos, curiosos, caulos, re- 
luctantes, si quis de rebus fidei disputet. « lloc au- 
ien ea ratione fit, » inquit Elias, qui hiec observat, 
« quod illie. quidem ex morali disciplina utilitatem 


M'. Ὡς γὰρ περὶ Θεοῦ xal τοῦ μεγίστου τῶν ὄν-- 
των ἔχοντες τὸν ἀγῶνα, xoi τῆς σωτηρίας, αὐτῆς, 
xol τῆς πρώτης πᾶσιν ἐλπίδος (8), ὅσῳ τὴν πίστιν 
εἰσὶ θερμότεροι, τοσούτῳ προσαντέστεροι τῷ λόγῳ, 
xai προδοσίαν τῆς ἀληθείας, οὐχ εὐσέδειαν τὴν εὺ- 
πείθειαν ὑπολαμθάνοντες, πάντα πρόοιντ᾽ (9) ἂν 
πρότερον ἣ τοὺς οἴκοθεν λογισμοὺς, (10), μεθ᾽ ὧν ἔρ- 
χοντα!, χαὶ τῶν δογμάτων οἷς συνανεστράφησαν (11) 
τὴν συνήθειαν" χαὶ τοῦτο ἔτι λέγω (19) τῶν μετριωτέ- 
ρὼν χαὶ οὐ πάντη χαχῶν τὸ πάθος, οἱ χἂν τῆς ἀληθείας 


omui perieulo vacuam. ad se manare conspiciun! ; 
istic vero, de spe ipsaque salute. certantes, suam: 
ipsorum obedientiam, fidei proditionem existimant; 
unde fit. ut citius quidvis prodiderint. eontempse- 
rintque, quam €as. sententias, quas domo secum 
afferunt, ae dogmatum. eorum, in quibus. educati 
sunt, consuetudinem, ». In. his Elie, atque. etiam 
Gregorii verbis, tradite semel sanctis fidei mutandi 
impossbilitas, ut ita dicam, mirabiliter elucet; at- 
que etiam ab erroribus, quibus mens semel imbuta 
est, emergendi quanta sit diffiultas. 

(1) Ὁ xivOvvoc. Deest in Jes. 

(8) Πρώτης πᾶσιν &Azí(Ooc. Coisl. πρώτης πάν- 
των ἐλπίδος. « Prima spes,» inquit Elias, « est spes 
in Deum; secunda, est. salutis exspectatio. ». Sed 
rectius Gabr. qui ad hiec eadem. verba aii : «lta 
appellare consuevit Theologus excelsum illam Tri- 
nibatem, Patrem, Filium. et Spiritum: sanctum. » 
Et est vere hic Gregorii sensus, ut ipse exponit or. 
xxxii, al. xxvi, De moderatione servanda : Τὸ μέγι- 
στον, ἡ Πατρὺς, xaX Υἱοῦ, xaX ἁγίου Πνεύματος ἐπί- 
γνωσις, χαὶ ὁμολογία τῆς πρώτης ἡμῶν ἐλπίδος. «Id 
quod maxiinum est, Patris, et Filii, et Spiritus sau- 
cti cognitio, confessioque prime nostrae fidei, » 

(9) Πρόοιντ᾽. Reg. Δ, πρόξιντο. 

110) Ἔρχονται. Reg. 1, ἔρχωνται. 

(411) Xvrartczpágnaar. Meg. |, Comb. cuvav- 
ἐτράφησαν, quie forsan est germana lectio, 

(12) Καὶ τοῦτο ἔτι Aéyo, €omb. «Addo prxter- 
c4.) 


419 


ORATIO II. — APOLOGETICA. 


4^0 


ἐιαμαρτάνωσιν, ἀλλὰ τῷ γε (15) à εὐλάβειαν τοῦτο A. veritate aberrent, lamen quia ob religionis studium, 


πάσχειν. xax ζῆλον μὲν ἔχειν, ἀλλ᾽ οὐ xaz'! ἐπίγνωσιν, 
τυχὸν ἔσονται τῶν οὐ σφόδρα (14) χαταχρινομένων, 
υὐδὲ πολλὰς δερομένων (15), ὡς οἱ διὰ χαχίαν xxx (16) 


πονηρίαν τοῦ δεσποτιχοῦ θελήματος ἀποπὶ 
χαὶ μετα- 


πτοντες. 


Καὶ (17) τάχα ἂν οὗτοι μεταπεισθεῖέν ποτ 
δληθεῖεν ὑπὸ τῆς αὐτῆς εὐλαδείας, ὑφ᾽ ἧς καὶ ἀντέδα:- 
νον, εἴτις αὐτῶν ἄψαιτο (18) λόγος, ἣ οἴχοθεν ἣ ἔξωθεν 
χρούσας χαιρίως (19), ὥσπερ σίδηρος πυρῖτιν (20, 
λίθον, τὴν ἐγχύμονα χαὶ ἀξίαν (21) φωτὸς διάνοιαν" 
ἐν f, xal τάχιστα ἂν ἐκ μιχροῦ σπινθῆρος ὁ τῆς ἀλη- 
θείας πυρτὸς ἐχλάμψε!:ε (22). 


et quod. z Ium quidem habeant, sed non ποσὰ 
scientiam ", hoe. patiuntur, ex eorum fortasse nu- 
mero erunt, qui non tun graviter eondemnabuntur, 
nec multis. vapulabunt *^, quemadinodum qui. ob 
improbitatem et. pravitatem , à. Domini: voluitate 
exeideruit, Atque hi quoque fortasse. de sententia 
quandoque. deduci , et ab eadem illa veligione , ob 
quam prius repugnabant, immutari queant, si quis 
sermo cos attingat, qui, aut interne, aut. externe, 
uL ferrum silicem, sic gravidam mentem ac luce 
d.gnam opportune feriat: in. qua etiam celerrime 


fortasse ex parva scintilla veritatis flamma explendescat, 
] 


E 


MA'. Τί δ᾽ ἂν εἴποι τις (25) περὶ τῶν διὰ κενοδο-- 


ξίαν ἣ φιλαρχίαν, ἀδιχίαν εἰς τὸ ὕψος (21) λαλούν- n 


των, Ἰαννοὺ (23) τινος fj Ἰαμδροῦ μεγαληγορίας, οὐ 
χατὰ Μωῦϊσέως (26), τῆς δ᾽ ἀληθείας ὀπλιζομένων, 
καὶ τῆς ὑγιαινούσης χατεξανισταμένων διδασχαλίας ; 
ἢ τῆς τρίτης μοίρα: τῶν δι᾽ ἀπαιδευσίαν xa τὴν 

πομένην ταύτη θρασύτητα (27) ὁμόσε (38) παντὶ 
λόγῳ χωρούντων συὠδει πάθε:, καὶ χαταπατούντων 
«οὺς χαλοὺς μαργαρίτας vns ἀληθείας ; 


ΜΒ’. Ἢ ὅσο: μηδεμίαν μὲν οἴχοθεν ὑπόληψιν φέ- 
ρόντες, μηδέ τινα τύπον τῶν περὶ Θεοῦ λόγων ἣ 
χεί 1 


γοιῖς xaX διδασχάλοι:, ὡς ἐξ ἁπάντων ἐχλεξόμενοι τὸ 


ova. ἣ βελτίονα, πᾶσ: ὃὲ ὑποτιθέντες ἑαυτοὺς λό- 


κρεῖττον χαὶ ἀσφαλέπτερον, xai χριταῖς οὐ χαλοῖς 


ς ἀληθείας σφίσιν αὐτοῖς (29) πιστεύσαντες (20): 


περιφερόμενο: χαὶ στρεφόμενοι, χαὶ παντὶ λόγῳ χα- 
ς (95), πολλοὺς ἀμείψαν- 


λυνθέντες xai πατηθέν 


«:ς διδασχάλους καὶ πολλὰ γράμματα, ὦ χοῦν 


ἀνέμοις ῥᾳδίως ἀποθαλόντες, τέλος ἀπιχαμόντες 


xai ἀχοὴν χαὶ διάνοιαν, (54) (ὦ τῆς ἀλογίας!) πρὸς 
πάντα λόγον ὁμοίως δυτχεραίνουσι, χαὶ μοχθηρὸν τύ- 


ἄν ἡμῶν 


πον. ἑαυτοῖς ἐγγράφουσιν, αὐτῆς χατὰ 


καὶ χαταφρονεῖν ὡς ἀστάτου χαὶ οὐδὲν ὑγιὲς ἐχούσης 


^h; πίστεως, μεταθαίΐνον ἀπαιδεύτως ἀπὸ τῶν 


λεγόντων ἐπὶ τὸν λόγον - ὥσπερ ἂν εἴ τις τοὺς ὀφθαλ- 


* Rom. x, 3. ** Luc. xu, A7. ** Psal. Lxxii, 8. 


(15) Τῷ γε. Reg. r, Jes., Coisl. 1, τό γε. 

(14) Οὐ σφόδρα. Weg. liu, οὐ πάνυ τι. 

(19) Δερομένων:. Regg. s, etl, δαιρομένων. Quod 
ad evange iste verbum magis accedit. 

(16) Kaxíar xat. Weg. t, χαχίαν f. 

ü (17) Καί. Addidimus ex octo ltegg., totidem Colb., 
m4. 

(13) "Av^aizo. Reg. z, Colb. 5, à, in, Jes. Billius 
ad oram θεν. 3jgzo. —— 4 

(19) Καιρίως. Weg.-M, χατρίαν. 

(20) Hvpizir, Sex Regg. Coisl. 1, Or. 1, prima 
manu, πυοίτην. — ^ 

(21) Καὶ ἀξίαν, Wc desunt in sex Regg., quinque 
Coti., Or. 1. Jes, : 

(22) Ἐχιιάμψειε. Colb. 6, ἀνάψε:ε. 

(25) Εἴποι τις. Wegg. a, et d, εἴποις. í 

(21) Εἰς τὸ ὕνγος. Gabr. «ad. excelsam Trinita- 
Vera, » Fetas, € ad Del majestatem, » 

(25^ "avrov, ctc. Orig, in. Matti, tract, NNXV, 
T. E07, sic loquitur z € Quod ait Apostolus, » ἢ "Tim. 
cap. ut, 8, «Sicut. Jannes et Manbres. restiterunt 
Moysi, non invenitur in publicis Seripturis, sed in 


4 
va ὑπὸ τῆς πιθανότητος (1) ἄλλοτε ἄλλη: (52) q 


ΧΕΙ, Quid autem de illis dixeris, qui ob inanis 
glorie cupiditatem aut. dominandi studium  iniqui- 
latem in Excelsum loquuntur ?, de Jannis, inquam, 
et Jambris arrogantia 7?, non. adversus Mosem , sed 
adversus veritatem arma induenziua , atque adver- 
sus sauam doctrinam. iusurgentium?. Quid. etiam 
de tertia classe, hoc est, eorum qui ob imperitiam, 
ejusque comitem. temeritatem , adversus omnem 
Sermonem, porcorum in modum, ruunt, ac puleliras. 
veritatis margaritas conculeant ?! ? 

XLII. Quid postremo de iis qui. nullam quidem 
opinionem, nec ullam de divinis sermonibus vel 
deteriorem. vel meliorem formam secum alferentes, 
verum quibuslibet sermonibus et magistris sese 
subjicientes , tanquam. ex omnibus id quod melius 
certiusque sit, electuri , ac sibi ipsis, hoc est, malis 
veritatis judicibus, confidentes; deinde alia atque 
alia seruiouis probabilitate cireumacti, et undiane 
versati, atque omni sermonum genere obruti et 
protriti ^, postquam multos magistros commuta- 
ruunt, ac multas litteras, pulveris iustar, in. ventos 
facile abjee rut, auribus tandem et animo defati- 
gati, (ὁ ingentem rationis penuriam ! ) 33. ser- 
mones omues ex πὸ. fastidiuot, ac pravam for- 
mam sibi ipsisinsculpunt, ipsam videlieet. fidem 
nostram , ut. incertam , nihiljue sani habentem ,. 
irridentes et aspernantes, stulieque ab hiis qui ser- 


7 ] Tim. m, S... 7! Matth. vir, 6. 7? Ephes. 1v,14. 


libro apoerypho, qui inscribitur : Janses et Mam- 
bres. liber; unde ausi sunt quidam — epistolam aid 
"Tin. repellere,» etc. Non. omiitendum — Jannis et 
Momibris portenta, ab Elia pro pristigiis haberi 

(20) Μωῦσέως. Plerique lega. Μωσέως. 

(21) Θεασύτητα. Vuletor allüdece Gregorius. a4 
illad quod est apud Tine, Αμάθεια θράσος, ὁ λογι- 
σμὺς δ᾽ ὕχνον φέρει. « liscitia. ii pudestiam. parit, 
prudentia melum. et. eunctationcur. » Dill. in. 1 
eid. 

(28) ομέσε. «Accipilur apud veteres,» inquit 
Elias, « pro ὁμοῦ, Simul, et rirsuimn pro ἀναιδῶς, hn- 
pudenter atque aperta fronte, » 

(23) Avzorc. l'ass., Colb. im, Merv. ἑαυτοῖς. 

(50) Hie ce. σαντες. Weg. 1, Comb. πιστεύοντες. 

(51) Πιϑαγότητος. Rez., bm, ei Bill, πειθανότην 
τος. 

(92) "λ]ης. Reg. t, et l, ἄλλως, sicque emen- 
danaum conendit Gomb. 

(55) Πατηθέντες. Duo Colb., 
«ες. 


(95) Ὦ τῆς ἀλογίας ! « Proli stoliditatem ! » 


χαταπατηϑὲν- 


451 


monem habent, ad doctrinam transeuntes 
secus videlicet, ae si quis, vel oculorum, vel aurium 
vitio laborans, solem aut voces accuset, 
obscurum ae minus fulgentem , 
imbecilles. 


illum ut 
has ut absonas et 


XLIII. Ac proinde minoris est negotii rudi adhue 
animg veritatem. primum , instar ceri: nondum 
signate, imprimere, quam super litteras , hoc. est 
pravas doctrinas et dogmata, pium sermonem scri- 
bere, ita ut posteriora cum prioribus confundantur 
ei perturbentur, Ut enim praestat planam et. tritam 
viam calcare, quam asperam nullisque pedum vesti- 
giis impressam , arvumque colere aratro jam swpe 
proscissum et emollitum, ἴτὰ commodius quoque 
fuerit. animum | pingere, cui. nondum vitiosa. jam 
improbieque. litterae 
Alioqui pio seriptori duplex 
hic labor suscipieudus erit, ut et. priores formas 
deleat, et probatiores dizuioresque quie maneant, 
ipsis substitual, At tot quidem sunt, tum quantum 
ad reliquas affectiones , tum quanium ad sermonem 
ipsum, pravi, et pravi iliius typi et. characteres : 
tantumque. ei negotium incumbit, cui. hiec anima- 
rum iustilutio el przefectura eoimnissa est, ^o plera 
eliam oratio, ne modum excederet, prietermisit. 


XLIV. Quemadmodum igitur, si quis. variam 
quamdam et multiplicem belluam, ex multis belluis, 
magnis juxta parvisque, ferisque ac milibus , con- 
flatam. cieurare et ducere aggrediatur, huie in 
natura adeo priepostera et prodigiosa gubernanda 
maximus procul dubio labor subeundus sit, mavxi- 
maque dimicatio; quippe eum nec vocibus iisdem, 
nec alimentis, nee manuum blanditiis, ac sibilis , 
nec reliquis denique institutionis modis, bellu: 
Quaes delectentur, sed. alie aliis, pro sua qui:eque 
natura et. consuetudine, vel gaedeant, vel offen- 
dantur: ut qui ejusmodi bellu: curam. susceperit, 
eum varia omnino et multiplici scientia ornatum 
instructumque esse oporteat, 2A οἱ eam, qui cui- 
que apta sit, curationem adhibere, si quidem bel- 
luam cum laude ducere atque conservare cupit. 
Eodem modo cum commune hoc Ecclesi: corpus 
instar composite cujusdam et inaequalis bellus , 
ex pluribus variisque moribus et rationibus cousti- 


aliqua. doctrina. impressa. sit, 
altissime consignal;e. 


(55) Ai&aypázov. « Moralem diseiplinam » intel- 
ligit. Elias; et δογμάτων « filei doctrinam. 5 

"(96) Ὁδὸν μὲν γάρ. « Viam enim planam, tri- 
lamque przstat. ealeare, quam asperam, etc.; ani- 
mam vero, qui nondum pravis imbuta est doctrinis, 
bonis informare est facilius, » 

(531) Fivowco. Sic Billius, sex Regg., duo Colb., 
Ür. 4, Jes. rop Υΐγνοιντο, Reg. 4, γίνοιτο, In 
editis, γένοιτ 

(98) Iloysipoos « Malignum. vocat. ipsum d:emo- 
nem,» inqait Gab. alluditque Gregorius, opinur, ad 
Mati, vit, 45 

(39) Τὴν τῶν. Sic Regg. bm, hin, 
codices. Combef. 
πῶν in ed. 

(40) HoAvs εἰδές. Reg. 

(44) Χειρός. Jes. 


πῶν ταύτην πεπιστευμένων. Deest 


hu, πολυειῖδές τε. 
χειρῶν. 


melioris notze 


S. GREGORII TBEOLOGI 4^3 


non A μοὺς xaxüg διαχείμενος, T] τὰ ὦτα διεφθαρμένος, 
χατηγοροίη τοῦ ido o9 ἣ τῶν φωνῶν, τοῦ piv ὡς 
ἀμαυροῦ xai οὐ στίλόοντος, τῶν δὲ ὡς ἐχμελῶν xol 


ἀτόνων. 


ΜΓ', Καὶ διὰ τοῦτο ῥᾷον &pzt καινοτομεῖν ἀλήθειαν 
ψυχῇ, ὥσπερ χηρὸν οὔπω χεχαραγμένον, ἣ γράφειν 
χατὰ γραμμάτων, πονηρῶν λέγω διδαγμάτων (58) τε 


χαὶ δογμάτων, εὐσεόῇ λόγον, ὡς συγχεῖσθαι χαὺ 
Ὃδὸν μὲν 


ἃρ (56) πατεῖν ἄμεινον τὴν λείαν xat τετριμμένην 


3 es 


ἁταχτεῖν τοῖς προτέροις τὰ δεύτερα. 


πολ-- 


εἰ 


Ἰν ἀτριδῇ χαὶ τραχεῖαν, xai γῆν ἀροῦν ἣν 
χις ἄροτρον ἔτεμεν εν Ψυχὴν δὲ γρά- 
μοχθηρὸς, οὐδὲ εἰς 


χαὶ ἡμέ ἔρωσ 


ρεῖιν, ἣν οὕπω λόγος ἐχάραξε 


Ὡ 
ec 
o 


ς τὰ τῆς xxxlag ἐνεσημάνϑη γράμματα" δύο 
ὰρ ἂν οὕτω υ τὰ ἔργα γίνοιντο (51) τῷ θεοσεύεϊ χαλ- 
ξεῖν τε τοὺς προτέρους τύπους, xai 


-— "ce '$ BUS. 


μετεγγράφειν τοὺς So QUE τε xal τοῦ μένειν 
D m Τοσοῦτοι μὲν δὴ xa χατὰ τὰ λοιπὰ πάθη, 
χαὶ χατὰ τὸν λόγον αὐτὸν, οἱ πονηροὶ xci τοῦ πονη- 
ροῦ (58) τύποι xaX χαραχτῆρες " τοσοῦτον δὲ τὸ ἔργον 
Ψυχῶν (99) 
τὰ gueun ω παρῆχεν ὁ λό- 


τῷ ταύτην πεπιστευμένῳ τὴν τῶν παιδα- 


γωγίαν χαὶ προστασίαν" xax 


v ES 
γος, wx μὴ "ep 


MA'. “Ὥσπεο οὖν εἴ τις θηρίον ἐχ πολλῶν θηρίων 
συγχείμενον πολυειδὲς (40) xal πολύμορφον, μειζό- 
γων τε χαὶ μιχροτ τέρω; ἡμερωτέρων vs xol ἀγρι- 
ωὠτέρων, ὅγε ἐπιχειροίη χαὶ τιθασσεύειν, πάντ 
ἂν ἣν ἔργον αὐτῷ, va οὐ μιχρὸν τὸ ἀγώνισμα, οὔ 
ἀνωμάλου χαὶ ἀλλοχότου προστατεῖν φύσεως, ο 


ως 

e 

φωναῖς ταῖς αὐταῖς, οὔτε τροφαῖς, οὔτε χειρὸς d) 
Ej 


, οὔτε συρίγμασιν (43), οὔτε vol; τῇ 
ἄλλης ἀγωγῆς 


πος, ἄλλων δὲ 


χάαστου τῶν θηρίων χαίρον- 
ἄλλοις ἡδομένων, ἣ ἀχθομένων, ὡς Ti 
X τί ἂν ἔδει (A4) 


φύσις ἐχάστου 


ς ἐπιστάτην ; τί δ᾽ ἄλλο 
q5 ἣ πολυειδὴ τε εἶναι xal eren τὴν ἐπιστήμην ; 


χαὶ γατάλληλον ἑχάστῳ προσάγειν τὴν θεραπείαν, ὡς 


ἂν ἄγοιτο χαλῶς αὐτῷ τὸ ὑπ ρίον χαὶ δ'ασώζοιτο; 
οὕτως ἐχ πολλῶν χαὶ διαφόρων xa ἠθῶν xai λό- 
γων, χαθάπερ ἑ ἑνὸς ζῴου συνθέτου χαὶ ἀνομοίου, τοῦ 
χοινοῦ τούτου τῆς Ἐχχλησίας συγχειμένου σώματος, 


πᾶσα ἀνάγχη χαὶ τὸν προστάτην ἁπλοῦν τε εἶναι (40) 


(42) "Ezagaic. Significat, inquit Gabr., gestum 
illum quo solemus pecudibus aut etiam. hominis 
bus blandiri, dorsum eorum aul capul contrectan- 
ies, : 

(45) Συρίγμασιν. Reg. l, συρίσμασιν. Monac. co- 
φίσμασιν. 

(44) Καί τι ἂν ἔδει, etc. « Et quid oporteat face- 
re hujusmodi bestia prafeetum ? ? Quid aliud profecto 
quam curare ut multiplex sit ac varius scieus 
lia, » etc. 

(45) Τὸν τοιούτου. Weg. r, τοῦ τοιούτου. 

(46) Ἁπλοῦν τε εἶναι. « Simplicem, » inquit 
Elias, « quantum ad dogmata el actionis rectituili- 
nem. » Erevius orat, i» ^Lihaàn. Gregorius se ipse 
exponit : ἄπλους τὸν τρόπον, πολυειδὴς τὴν χυδέρνη- 
σιν. « Moribus simplex, gubernaud: arte multi iplex, » 
Vide Chrys., lib. v1 De sacerd., c. 9, 


455 


ORATIO H. — APOLOGETICA. 4 


τὸν αὐτὸν κατὰ τὴν ἐν πᾶσιν (47) ὀρθότητα " xaX ὅτι A Witum sit, summopere quoque necesse est, antisti- 


μάλιστα παντοδαπὸν xa ποιχίλον χατὰ τὴ» πρὸς 
ἕχαστον οἰχείωσιν, xaX τὸ τῆς ὁμιλίας πρὸς πάντας 
ἐπιτήδειόν τε χαὶ πρόσφορον. 


ΜΕ΄. Οἱ μὲν γὰρ δέονται γάλαχτι πρέφεσθαι, τοῖς 
ἁπλουστέροις καὶ στοιχειωδεστέροις τῶν διδαγμά- 
των, ὅσο! τὴν ἕξιν (48) νήπιοι χαὶ ἀρτιπαγεῖς, ὡς 
ἂν εἴποι τις, τὴν ἀνδρείαν τοῦ 
φέροντες * fjv εἰ προσάγοι «t; παρὰ δύναμιν, τάχα 
ἂν χαταπιεσθέντες (49) χαὶ βαρηθέντες (50), οὐχ 
ἐξαρχούσης τῆς διανοίας, ὥσπερ Exit τῆς ὕλης (91) 
τὸ ἐπεισελθὸν ἑλχῦσα: χαὶ οἰχειώσασθα:, ζημιωθεῖεν 
ἂν καὶ εἰς τὴν ἀρχαίαν δύναμιν" οἱ δὲ τῆς ἐν τοῖς 


λόγου τροφὴ" οὐ 


lem. simul et simplicem esse, quantum ad eam, 
quam ad res omnes adhibere debet, rectitudineai ; 
et rursum quam maxime varium ae multiplicem , 
quantum ad id attinet, ut. uniuscujusque. animum 
sibi adjungat, apteque et apposite omnes alloquatur. 

XLV. Quidam enim laetis alimonia opus habent, 
loc est, simplieioribus et elementariis. doctrinis , 
nimirum qui puerili animi habitudine sunt, recens- 
que, uL sic dieam, compacti, nec virilem sermonis 
cibum ferunt ? : quem si quis ipsis preter vires 
admoverit, ejus pondere oppressi fortasse alque 
obruti , animo ad id quod. transmissum est , attra- 
hendum sibique aecommodandum haud satis virium 
iabente, quemadmodum nec corpore in cibis ma- 


, 5 jg : » : : .. MA ! pe : : 
πελείοις λαλουμένης σοφίας χρήζοντες xai τροφῆς D Leria constantibus , pristinas etiam eorum vires 


τῆς ὑψηλοτέρας xal στεῤῥοτέρας (52), τῷ πρὸς διά- 
χρισιν ἀληθοῦς τε xai ψευδοῦς: ἱχανῶς (93) γεγυ- 
μνάσθα: τὰ αἰσθητήρια, εἰ γάλα ποτίζοιντο χαὶ τρέ- 
φοιντο λαχάνοις, ἀσθενῶν βρώματι, δυσχεραίνοιεν 
ἄν" xaX μάλα εἰχότως, οὐ δυναμούμενο: (54) χατὰ 


ἐς τὴν ἐπαινετὴν αὔξησιν, ἣν 


Χριστὸν, οὐδὲ aUi 
ἐργάζετα! λόγος Bao εἰς ἄνδρα, wal εἰς μέτρον 
ἡλιχίας ἄγων πνευματιχῆς, τὸν χαλῶς τρεφόμενον. 


labefactabit. Alii, quod sensus sd verum a falso iu- 
lernoscenidum ac secernendum exercitatos habeant, 
ac proinde sapientia ea quie. inter. perfectos expo- 
nitur 7^, sublimiorique et firmiori cibo iniigeant "5, 
si quis lac ilis propinet, oleribusque , hoc est, in- 
firmiorum cibo, cos alat 7^, molesto animo id laturi 
sunt: ae merito sane, ulnote nihil Christiani ro- 
boris colligentes, nec laudabile illud augmentum 


capientes, quod sermo divinus affert", eum, qui. pulclire alitur, in virum perliciens, atque. ad spici- 


Qualis zetatis mensuram ducens 75, 
MQ'. Καὶ πρὸς ταῦτα τίς lxavóc; Οὐ γάρ ἔτμεν 


ἐτ 
ὡς οἱ πολλοὶ χαπηλεύειν δυνάμενο: (δὺ) τὸν λόγον ς 


ς ἀληθείας, χαὶ ἀναμιγνύναι τὸν οἶνον ὕδατι" τὸν 
εὐφραίνοντα χαρδίαν ἀνθρώπου λόγον τῷ πολλῷ xal 
εὐώνῳ xai χαμαὶ συρομένῳ xai ἐξιτήλῳ xa εἰχῇ 
ῥέοντι, ὥττε αὐτοί τ' παραχερδαίνειν (06) ἐχ τῆς 


πλησιά- 


ENS 


καπηλείας, ἄλλο τε ἄλλως ὁμιλοῦντες τοῖς 


ζουσι xat πᾶσι πρὸς χάριν ^ ἐγγαστρίμυθοί (57) τι- 
xa χενολόγοι, τὰς ἑαυτῶν ἡδονὰς θερα- 


νες ὃντες 


πεύοντες (88) λόγοις Ex. γῆς φωνουμένοις xaX δυομέ- 


7! [febr. v, 19; 1 Cor. m: 1, 3. 751 Cor. 1, θ. δ Hebr. v, 14. 7* Kom. xiv, 9. 


8. Ephes. iv, 15. 7511 Cor. i1, 16. "ibid. 17. 


i Ἐν πᾶσιν. Deest in leg. τ. 
48) "E£w. Weg. hu, addit, εἰσί, 

(49) Καταπιεσθέντες. Weg. r, n, Colb. 5, 4, Or. 
1, prima manu, χαταπιασθέντες,, Colb. 6, 5, χατα- 
Θιασθέντες. 

(50) Bapn0£rcec. lta novem Regg., octo Colb., Or. 
1, Jes., Par. vero βαρυνθέντες. 


(51) "Ye. Observat Comb. hac voce, « corpus » D 


ἃ Gregorio passim siguilicari. 

(52) Στεῤῥοτέρας. Reg. bm, Dill. in marg. στε- 
ρξωτέρας, « solidiori. » 

(95) Ἱκαγνῶς. « Sulflicienter, abunde. » 

(94) Δυγαμούμεγοι. Reg. hin, δυνάμενοι. 

(955) Καπη.ϊεύει" δυγάμεγοι. « Qui possimus 
aidlulterare verbum veritatis, » Dillius non reddidit Zu- 
γάμενο!ι, nee Gabrielius; quam tamen vocem magni 
esse momenti, et sie vertendam censet novus inter- 
pres Gallicus : « qui potentes sunt avare atque frau- 
dulenter traetare verbum veritatis, illudque corrum- 

: pere, ac. vinum aqua miscere. » Deinde Gregorius 19 
alludit ad hzec Isaice verba, c. 1, 22, 0i χάπηλοί σου 
Βίσγουσι τὸν οἶνον ὕδατ:. « Caupones tui miscent vi- 
num aqua; » et ad liec Apost. dl Cor. ti, 17, xxzn- 
λεύοντες τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ, « adulterantes verbu 
Dei; » 2» voce δυνάμενο: significare videtur pravos 
pastores, qui sua utuntur polestate ad verità- 


8! 153. 1, 92. 


XLVI. Et ad hec quis idoneus **? Non enim ple- 
risque similes sumus , qui veritatis doctrinam adul- 
térant 5^, ac vinum aqua miscent *'; hoc est, doctri* 
nam cor hominis exlilaranten: 5*, cum vili et vul- 
gari, humique serpente, et evanida, frustraque et 
temere. fluente, ut ipsi ex hae cauponandi ratione 
obiter aliquid eluerentur, aliaque alio modo cum 
iis qui ad ipsos accedunt, verba 35 faciunt, omnibus- 
que assentantur, ventriloqui sane quidam et vaui- 
loqui, voluptatibus suis servientes , verbis e terra 


7? Coloss. n,19. 


93. 83 Psal. ciui, 15. 


tem. corrumpendam, et alludere simnl ad hzc ver- 
ba ps. Li, 9, Τί ἐγχαυχᾷ ἐν χαχίᾳ, ὁ δυνατὸς ἀνο- 
μίαν ; « Quid gloriaris in malitia qui potens es in 
iniquitate? » 

(56) Παρακερδαίνειν, De his Apostolus I Tim. vi, 
5, c Qui existimant questum esse pietatem. ». Eo- 
dem sensu ac Greg. S. Hierony nus in M Cor, 1 ait: 
t omnem doctorem, qui auctoritatem Scripturarum, 
per quam potest audientes corrigere, vertit ad gra- 
tiam... vinum sanctarum. Scripturarum violare at- 
que corrumpere sensu suo. 9» — — 

(91) ᾿Εγγαστρίμυθοι. Nox. illa, quam Vulgata 
* pythones » interpretatur, siepe. occurrit in Seri- 
pturis, Hie autem Gregorius alludit ad. h:ee Fs. eap. 
vin, 19. verba : Ζητήσατε τοὺς ἐγγαστριμύθους 
χαὶ τοὺς ἀπὸ τῆς γῆς φωνοῦντας, τοὺς χενολογοῦντας, 
οἵ ix τῆς χοιλίας φωνοῦσι. Quos ventriloquos appel- 
lat Isaias, eosdem Vulgata. « pythones, mazos, divi- 
nos, » ete, Antiquos gentiles e terra. fundi oracula 
credidisse patet, inquit Gab. ex illo Ciceronis loco, 
De div., in lib. 1, ubi ait : « Credo etiam anhelitus 
quos!am fuisse terrarum; quibus inflatzs mentes 
oracula fundezeat, » 

(58) Θεραπεύογτες. Oliv. « venantes, » Bill. priz 
ma edit. « aucupantes. » Uterque videtur legisse € 
οῶντες. 


435 


$. GREGORII TIIEOLOGI 


456 


proiatis et in terram pessumeuntibus; ut. maximam A voto εἰς γῆν “ὡς ἂν μάλιστα εὐδοχιμοῖμεν (59) παρὰ 


apud vulgus gloriam et nominis celebritatem con- 
sequantur, maximis ipsos damnis offieientes, aut 
etiam omnino perdentes, atque innoxium  simpli- 
ciorum animarum cruorem effundentes, de mani- 
bus nostris aliquando requireudum **. 

XL VII. Quin potius illud scimus, melius esse aliis 
qui artis peritia praestent, salutis nostrae habenas 
concedere, quam imperitos aliorum aurigas esse , 
atque aurem potius aequam submittere, quam impe- 
ritam. linguam movere, Hiec. cuin. nobiscum ipsi, 
non pessimis fortasse consiliariis, benevolis quidein 
certe, collocuti, prostabilius esse duximus, cum 
quie dicenda et facienda essent, nesciremus, ea ad- 
discere, quam nescientes docere. Piselare enim 
cum eo agitur, cui vel in. profundaur senectutem 
canus sermo veniat, eamque vim habens, ut recenti 
adhue in pietate anime adjumento esse possit. Nain 
certe alios docere aggredi, priusquam ipsi satis 
edocti simus , ac figulinam , uL dici solet, in dolio 
discere , hoc est iu aliorum animabus pietateni me- 
ditari et exercere, valde stultorum. aut. temerario- 
rum hominum esse mihi videtur : stultorum si ne 
inscitiam quidem suam agnoscunt : temerariorum , 
si cum eam cognitam habeant, hoc tamen negotium 
aggredi non verentur. 

XLVIH, Enimvero [lebreorum sapientes hanc 
olim llebrzeis legem fuisse narrant, in primis rectam 
et !sude dignam , qua non cuivis zetali quivis Seri- 
p'urze liber concedebatur, nam ne hoc quidem uti- 
lius esse , quandoquidem nec tota statim 3 quolibet 
percipi possit, ac, quod in ea reconditius est, ob 
externam speciem imperitioribus plurimum detri- 
menti afferre possit; verum 86 alii libri ab initio 
cunclis patebant, et communes erant, hoc est quo- 


33 Ezech. i1, 20; xxxi, 8. 


59) Εὐδοκιμοῖμεν. Sic octo Regg., Pas., Or. 1, 
quinq. Colb, et Jes., Coisl. t, εὐδόχεμοι pev. Non- 
nulli εὐδοχεμοίημεν. Par. et Bas. εὐδοχιμοῖεν, Sic le- 
git Billius et. vcrtit € celebritatem. consequantur. » 
pro « consequamur ; * et fortasse omnia qua prae 
cedunt prima persona rectius verteventur. 

(00) Αὐτούς. Sie Billius emencaverat in Das, et 
Tillem. quod plurimi codices eonlirmant. Dillius ta- 
meu, at et Gabrielius, vertit ἐ seipsos. » In ed. £xu- 
πούς. 

(61) Ἐχζητηθησέμενον. Wa. Jes. In edit. ἐχζητη- 
πόμενον. " 

(02) Εὔνοις. Sequitur in ed. Bas. διὰ τοῦὺ- 
το, que a Billio deleta. sunt, « quia, inquit, de- 
erant in Card. » Addunus, οἱ in czleris codi- 
cibus. 

(t9) Εἰδότες. Coisl. 1, εἰδότας, ul postea ἀγνο- 
99126. 

(04) IoAtcc. Vias, « canitie dignus. » Das. rp£- 
«y πεπολκωυμένῳ ἀνδρί" τοῦτ᾽ ἔστι, συνετός. « lMo- 
mine cano dignus, » hoc est, sapiens et. « intelli- 
geus. » . 

($5) Αὐτούς. Reg. hu, πρὶν ἂν αὐτούς. Coisl. 1, 
et Colb. in. πρὶν αὐτός. 

(R6) Kepepefav. Sie septem Reg., Or. 4, Jes. Ke- 
a9íav vero habent non. pauci, Basilius et editi fi- 
ri. « Proverbium istud, » juxia Basiliug: et. Eliain, 

« iu eos est, qui majora, priusquam minora, docer- 
tur aui addiscunt, » Nec euin in dolio, verum 


D 
τοῖς πολλοῖς, ὅτι μάλιστα ζημιοῦντες αὐτοὺς (60). ἣ 
ἀπολλύντες, xa αἷμα ἀθῶον ἁπλουστέρων ψυχῶν 


ἐχχέοντες ἐχ τῶν χειρῶν ἡμῶν ἐχζητηθησόμενον (61). 


MZ'. ᾿Αλλ᾽ εἰδότες ἑτέροις βέλτιον εἶναι τὰς ἑαυ- 
τῶν ἡνίας ἐνδιδόναι τεχνιχωτέροις, ἢ ἄλλων ἡνιό- 
χους εἶναι ἀνεπιστήμονας, xal ἀχοὴν ὑποτιθέναι 
μᾶλλον εὐγνώμονα, ἣ γλῶσσαν χινεῖν ἀπαίευτον " 
καῦτα διαλεχθέντες ἡμῖν αὐτοῖς, xaX ἴσως οὐ φαύλοις 
συμβούλοις, εἰ δὲ pf, γε, ἀλλ᾽ οὖν εὕνοις (62), xa 
τὰ δητέα χαὶ τὰ πραχτέα μαθεῖν οὐχ εἰδότες (θ5), 
μᾶλλον ἣ διδάσχειν ἀγνοοῦντες, ἐδοχιμάσαμεν. "Aya. 
πητὸν γὰρ ὅτῳ xXv εἰς βαθὺ γῆρας λύγος ἀφίχοιτο 
πολιὸς (64), xat ὠφελῆσαι νέαν ἐν εὐσεθείᾳ ψυχὴν 
δυνάμενος. Ὡς xÓ Yz παιδεύειν ἄλλους ἐπιχειρεῖν, 
πρὶν αὐτοὺς (69) ἱχανῶς παιδευθῆναι, xat ἐν πίθῳ 
τὴν χεραμείαν (66) μανθάνειν, τὸ δὴ λεγόμενον. ἐν 
ταῖς τῶν ἄλλων ψυχαῖς ἐχμελετᾷν τὴν εὐσέάειαν, 
λίαν εἶναί μοι φαίνεται ἀνοήτων ἣ τολμηρῶν" 
ἀπυνέτων μὲν, εἰ μηδὲ αἰσθάνοιντο (67) τῆς ἑαυτῶν 
ἀμαθείας θρασέων δὲ, εἰ xaX (68) συνιέντες, xaxae 
τολμῶσι (09) τοῦ πράγματος 


MIT. Ἑδραίων μὲν οὖν οἱ σοφώτεροι λέγουσιν, 
ὡς ἄρα ἣν τις πάλαι νόμος (10) Ἑδραίοις, ἐν τοῖς 
μάλιστα εὖ ἔχων xal ἐπαινούμενος, μὴ πᾶσαν ἡλι- 
χίαν πάση Γραφῇ ἐνδίδοσθα: " μηδὲ γὰρ (71) εἶναι 
τοῦτο λυσιτελέστερον, ὅτι μηδὲ πᾶσαν εὐθέως εἶναι 
παντὶ ληπτὴν, χαὶ τὰ μέγιστα ἂν τοὺς πολλοὺς χα- 
χῶσα: τῷ φαινομένῳ, τὴν βαθυτέραν " ἀλλὰ τὰς μὲν 
ἀπ᾽ ἀρχῆς ἀνεῖσθαι: πᾶσι xal εἶναι χοινὰς, ὧν χσλὶ 


τὸ σωματιχὸν (12) οὐχ ἀδόχιμον τὰς δὲ μὴ ἄλλοις 


E 


in minoribus vaseulis, velut ollis aut. cyathis, 
in quibus tanti non est peccare, figulinam figuli do- 
cent, 

(07) Αἰσθάνοιντο. Mii, αἰσθάνωνται. 

(03) Εἰ καί. Καί dee-t in. omnibus pene codici- 
bus. 

(691 Κατατοιϊ μῶσι. Male in ed. χατατολμᾶσι, 

(70) Νόμος. « Cousuetudinem. ν᾽ interpretatur 
Elias, recte quidem. Nam in !atà lege. prohibitum 
non reperias, Eas at em tantum. Scripture: partes, 
quorum profundior erat sensus, ut prima Ezechielis 
capita de cherubim, postrema de instauratioue tem 
pli, Canticum. canticorum, legere usus non erat; 
alias autem partes cuuctis fas erat versari, Quapro« 
pter non salis aeeurate. totum hunc locum. vertisse 
Billius videtur; imprimis, eum hiec usurpat verba, 
€ tota, alia libri, » eic., eum de libris totis non Sit 
sermo, sed de librorum partibus, quarum sensus re- 
couditior erat, quam ut a nonnullis capi posset, at- 
que etiam nonnullis posset nocere. 

(71) Μηδὲ γάρ. Reg. s, et Col. 1, Μὴ yàp. Mox 
Reg. t. εἶνας omitiit; et paulo post Reg. 1, τὰ μέ- 
γιστα ἄν. 

(12) Τὸ σωματικόν. « Quod corporeum est, Un- 
de,» inquit Orig , uoi. 5 in Lev., e €t cor pus inesse 
Scripturae et animam. ac. spiritum. intekexemtrs. » 
Ev idem Orig., Philoc., c. 1, τῆς οἱονεὶ σαρχὺς τῆς 
γραφῆς. « ut simplicior zditicetur. ab ipsa veluil 
carue scriplurae. 3 


« 
451 


ORATIO II. — APOLOGETICA. 23 


ἢ τοῖς ὑπὲρ εἰχοστὸν xai πέμπτον γεγονόσιν ἔτος A rum ne id quidem, quod corporeum est, laude ca- 


πιστεύεσθαι, ὅται δι᾽ εὐτελοῦς τοῦ 
μυστιχὸν κάλλος περιχαλύπτουσιν, ἄθλον φιλοπονίας 
xal λαμπροῦ βίου, μόνοις τοῖς; χεχαθαρμένοις (75) 
τὸν νοῦν ὑπαστράπτον xal φανταζόμενον, ὡς μό- 
νης (14) δυναμένης τῆς ἡλιχίας ταύτης ὑπὲρ τὰ 
σῶμα γενέσθαι, καὶ ἀναδῆναι χαλῶς ἐπὶ τὸ πνεῦμα 
ἀπὸ τοῦ γράμματος. 


ἐνδύματος τὸ 


e 


MO'. Ἡμῖν δὲ (75) οὐδεὶς ὅρος: τοῦ παιδεύειν xat 
Ἐ Sn . NEIN ταν 2e 2 
ποὺ παιδεύεσθαι, ὥτπερ οἱ λίθοι (70) πάλαι ταῖς 
ὑπὲρ τὸν Ἰορδάνην χαὶ ταῦ Ἰορδάνου φυλαῖς " 


kd 
οὐδὲ τισὶ μὲν ἐχεῖνο, τισὶ δὲ ο ἐπ 
οὐδὲ τις χανὼν (17) τῶν ἕξεων" ἀλλ᾽ οὕτω τὸ 


πρᾶγμα ἔῤῥιπται χαὶ συγχέχυται, χαὶ οὕτω χαχῶς 


διακείμεθα, ὥστε οἱ πλείους ἡμῶν, ἵνα μὴ λέγω p 


φάντες, πρὶν ἀποθέσθαι (78) σχεδὸν τὴν πρώτην 
τρίχα χαὶ τὸ τὰ πα!διχὰ ψελλίζεσθαι, πρὶν παρελ- 
θεῖν εἰς: τὰς θείας αὐλὰς, πρὶν τῶν ἱερῶν βίθλων, 
γνῶναι χἂν (79) τὰ ὀνόματα, πρὶν Καινῆς xaX Πα- 
Am; χαραχτῆρα (80) γνωρίσαι χαὶ τοὺς πρὸ 
τας (81)* οὕπω γὰρ λέγω πρὶν 3| τὺν βόρδορον ἀπο- 
πλύνασθαι, xal τὰ τῆς Ψυχῆς αἴσχη ὅσα ἡ χαχία 
*. DE - , , , EA * 
ἡμῖν προσεμάξατο, ἂν δύο ἣ τρία ῥήματα τῶν εὐσε- 


τὰ- 


"€ 


6v ἐξχσχήσωμεν, χαὶ ταῦτα ἐξ ἀχοῆς, οὐχ ἐντεύ- 
ξεως, i] τῷ Δαθὶὃ βραχέα χαθομιλήσωμεν, T) τὸ τρι- 


"» 


Ὀώνιον εὖ περιστειλώμεθα (82), ἣ μέχρι τῆς ζώνης 


φιλοσορήσωμεν, εὐσεδείας τι πλάσμα xaX ὄψιν ἡμῖν 
αὐτοῖς περιχρώσαντες (S5): Ba6ai (84) τῆς προ- 


εὃρίας χαὶ τοῦ φρονήματος! Ἱερὸς χαὶ ἐχ σπαργά- 
γων ὁ Σαμουὴλ (80) εὐθύς 
σχαλοι, xal ὑψηλοὶ τὰ θεῖα, χαὶ γραμματέων τὰ 
ροτονοῦμεν ἡμᾶς αὑτοὺς 


πρῶτα xai νομιχῶν, χαὶ yz 
οὐρανίους, χαὶ χαλεῖσθα: ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων ῥαδθὶ 
ζητοῦμεν, χαὶ οὐδαμοῦ τὸ γράμμα, χαὶ πάντα δεῖ 
νοηθῆναι πνευματιχῶς, χαὶ λῆρος (80) πλατὺς τ 


93 ] Rog. n, 11. 


(15) Τοῖς κεκαθαρμένοις. Omissum in Reg. t. 

(74) Mérnc. Wegit quatuor, totidem Colb., Or. 4, 
Jes., Pass. habent μόλις, € vix ; » et quidem ea vox 
optimum exhibet sensum. 

(73) 'Hgir δέ. Pass. ἡμῶν. Mox οὐδὲ εἷς, Jes. di- 
visim, 

(76) Αἰθοι. « Limitanei lapides. » Nul!a hic diffi- 
cultas. Gregorius his verbis signilicat, singulas tri- 
bus defixis in terram lapidibus distinctas fuisse, 
quod Elias et Basilius ipst etiam testantur. Certe in 
lib. Jos. capp. xv, xvi, xvir, uniuscujusque tribus 
limites accurate deseribuntur. 

(17) Οὐδὲ τις zavor. In prima ed. Billius, melius 
quam secundis curis, « nec ad ullam normam homi- 
num pretia qualitatesque perpendimus. » In. Grego- 
rio subiilius quid latet. Spectat namque y ult. cap. 
v Hebr. 

(18) Πρὶν: ἀποθέσθαι, etc. Elias : « antequam in- 
fantiam et puerilem zetatem excesserinis.» — 

[0 κἄν. Sic plerique scripti δὲ editi libri. Par. 
zal. 

(80) Χαρακτῆρα, Reg. 1, tres Colb. Coisl. 1, ya- 
ραχτῆρας. : 

(81) Προστάτας. Gab. « propugnatores et quasi 
pauonos » Comb. « duces Οἱ auctores. » Basilius 
optime τῆς παλαιᾶς Γραφῆς τοὺς συγγραφεῖς λέγει, 
€ iustrmenti veteris (utriusque, » Elias) « scripto- 
rcs dicit. » 


Parnot, Gn. XXXV. 


95 Matth. xxii, 7. 


ἐσμεν σοφοὶ xa) διδά- C 


ret : alii autem his duntaxat qui vicesimum quin- 
Qum tatis annum excessissent, comrmitteban!ur, 
hoc est qui sub vili indumento mysticam pulchritu- 
dinem obtegunt , laboris et industrie, ac luceulentze 
vite praemium, solis iis, qui mente purgati sint, ful- 
gentem. et conspicuam , quod scilicet sola hiec :etag 
supra corpus assurgere, atque a littera ad spiritum 
recte ascendere queat. 

NLIX. At nobis nullis docendi ae discendi termi - 
nus est constitutus, velut olim lapides tribubus, quiz 
ultra Jordanem et intra Jordanem erant; nec qui- 
busnam illud, quibusnam rursus hoe committendum 
sit; nec norma ulia, ad quem habitus exigamus : 
verum ita projecta et confusa liec res est, tamque 
male afficimur, ut quam plurimi ex nobis, ne om- 
nes dicam, prius fere quam prirnam comam abje- 
cerimus, pueriliquemore balbutire desierimus, prius- 
quam in divina atria introierimus, priusquam sa- 
crorum librorum vel nomina ipsa noverimus, prius- 
quam novi veterisque. Testamenti characterem 
et auctores cognitos habuerimus; nondum enim 
dico priusquam conum, et anim: labes, quas 
peccatum nobis impressit, cluerimus; si duo 
aut tria pia verba edidicerimus, eaque non ex 
lectione, sed auditione sola hausta, aut Davidi pau- 
lum oper: dederimus, aut pallium scite contraxeri- 
mus, aut zona tenus philosophati fuerimus, pietatis 
speciem quamdam et larvam nobis illinentes : 9 
prafecturam! 0 elatum animum! Sacer etiam ab 
incunabulis Samuel 5*5? : statim sapienteset magistri 
sumus, et in diviuis rebus sublimes, et. scribarum 
ac legisperitorum primi, ac celestes nos ipsos desi- 
gnamus, et vocari ab hominibus Rabbi expetimus "3, 
nec usquam littera, sed omnia spirituali moo in- 
telligantur oportet, ac merze nugze somnia sunt, at- 


(82) Heptecerdópue0a. « Est vere contrahere. 
Studiose venusteque  cirenmponere : » τὸ ἐπι- 
μελῶς xaY χοσμίως zspi6z6X72021.. Sic. Basil. inter- 
pretatur. 

(85) Hepuypocarzec. Reg. u, et Col. 1, ἐπιχρώ- 
σαντες. 

(84) Ba£al, etc. « Pape! quam egregii przesi- 
des! » Ambitiosorum objectio est enm indignatione 
relata, οἱ ironice refutata, Εἶτα θαυμαστιχῶς, cl 
βούλει, xaX σχετλιαστιχῷῶς ἀνεφώνησεν - Ὡς θαυμα- 
στοὶ πρόεδροι οἰησόμεθα εἶναι χαὶ τὴν φρόνησιν ὑψηλοί. 
« Deinde cum admiratione, vel indiguatione, si ma- 
vis, exclamavit : Quam admirandi prazsides, quam 
sapientia sublimes esse videbimur! » Quem verbo- 
rum sensum non satis reddit Billii interpretatio. 

(85) Σαμουή.1. Tillem. « Quasi Samueles quidam 
essemus universi. » Billius, prima edit. « Protinus 
Samuelem... in ore habemus. » 

(86) Kal Anpoc, cte. Alii arbitraptur hxc esse 
Lominum iltorum verba, quibus objecta sibi 5amue- 
lis charismata rejiciant. Alii, ut Elias, ea ut Grego- 
rii verba judicium suum interponentis agnoscunt : 
« Sed nugas ei somnia crepamus. » Noster Louvar- 
dus sie sibi videlur assequi : « Et quie. somniamus 
vere nugae sunt, quique divendimmus, somnia; 
cum ipsi tamen, nisi laudibus efferamur, indigne- 
mur. ) 


15 


4:9 


S. GREGORII THEOLOGI 


468 


que, nisi magnis laudibus efferamur 37 indigna- A ὀνείρατα xax ἀγαναχτοίημεν ἂν, cl μὴ σφόδρα ἑπαι" 


tione afficimur. Atque hxc, qui benigniores inter 
nos et simplieiores sunt : quid porro ii qui magis 
spirituales sunt, ac generosiores? Multum nos, si 
ita visum fuerit , condemnantes et vexantes , ac mi- 
seris modis exagitantes, nec loco ullo ac numero 
ponentes, abscedunt, societatem nostram, velut 
haud piorum hominum aspernantes. 

L. Quod si cuipiam eorum dicamus leniter ad 
hune modum, ae disserendo, eum provehentes : Die 
mihi, vir admirande, vocasne aliquid saltare, et ti- 
bia canere? Maxime vero, inquiet. Quid sapien- 
tiam, et sapientem esse, quod nos divinarum huma- 
narumque rerum scientiam definimus? Id quoque 
concedet. Age vero censesne artes illas sapientia 
meliores et sublimiores esse, an hanc potius illis ? 
Mihi quidem non est dubium, quin hane omnibus 
etiam pr:estantiorem esse dieturi sint, atque hacte- 
nus :equi et candidi judices sint. Utrum igitur, sal- 
tationis quidem eL cantus tibiarum doctrina qua- 
dam et disciplina est, ad idque, et diuturno tem- 
pore, et plurimis laboribus ac sudoribus opus est, 
atque interdum etiam mercedem persolvere oportet, 
et perductores adhibere, longasque peregrinationes 
suscipere , cc«teraque omnia facere et pati , quibus 
arlis peritia comparatur : sapientiam autem, quze 
omnibus przeest, ae bona omnia complexu suo tenet, 
adeo ut ipse quoque Deus, quamvis permultis nomi- 
nibus vocetur, hoc tamen nomine impensius quam 
ullis aliis delectetur, rem usque adeo levem et pro- 
tritam esse existimabimus , ut ad hoc, ut quispiam 
sapiens sit, voluntas sola requiratur? Maguie pro- 
fecto stultiti:e. hoc fuerit. Si h:ec ad eos dicamus , 
erroremque paulatim repurgemus, aut alius quis- 
piam doctiorum et prudentiorum, hoe nimirum illud 
fuerit supra petras seminare?*, atque in aures nou 
audientium loqui *5. Ita ne hactenus quidem sapien- 
fes sunt, ut insciliam suam cognitam habeant. Ac 
mihi commodum esse videtur illud Salomonis de 
ipsis 8& usurpare : Est. malum quod. vidi sub scle , 
virum qui sibi sapiens esse videiur?" : et quod pejus 


νοίμεθα. Τοῦτο ἡμῶν οἱ χρηστότεροι xal ἁπλούστε- 
ροι" τί δὲ οἱ πνευματιχοὶ (87). μᾶλλον (88) χαὶ γεν- 
γαιότεροι: Πολλὰ χαταχρίναντες ἣμᾶς, ἂν οὕτω 
δόξῃ, xai βασανίσαντες, xai οὐδαμοῦ θέντες, ἀπῆλ- 

τὴν χοινωνίαν ὡς οὐχ εὐσεθῶν διαπτύ- 
σαντες. 

IN'. "ἂν δέ τινι αὐτῶν λέγωμεν οὑτωσὶ πράως xal 
λογιχῶς προδιθάζοντες (89) - Εἰπέ μο!;, ὦ θαυμάσιε, 
τὸ ὀρχεῖσθαι, τό τε αὐλεῖν; Πάνυ γε εἴς. 
xai σοφὸν εἶναι, 


χαλεῖς τι 
ποιεν ἄν. Τί δαὶ (90) σοφίαν τε 
τοῦθ᾽ ὃ δὴ θείων τε xal ἀνθρωπίνων ἐπιστήμην τι- 
θέμεθα; Καὶ τοῦτο δώσουσι. Πότερον δὲ χρεῖττον 
εἶναι xo ὑψηλότερον, ταῦτα σοφίας, ἢ τούτων μα- 
πάντων εὖ oi9 ὅτι (91) φή- 


χρῷ τὴν σοφίαν; Καὶ 
σουσι" xal μέχρι τούτων εἰσὶν εὐγνώμονες. ἾΑρ᾽ 
οὖν ὀρχήσεως μὲν χαὶ αὐλήσεώς (92) ἐστι διδασχαλία 
δαὶ μάθησις, καὶ χρόνου πρὸς τοῦτο δεῖ, χαὶ ἱδρώ- 
των συχνῶν xai πόνων, καὶ μισθοὺς χαταθαλεῖν (93) 
ἔστιν ὅτε, χαὶ προσαγωγῶν (94) δεηθῆναι, χαὶ ἀπο- 
δημῆσαι μαχρότερα, χαὶ τἄλλα (95) τὰ μὲν ποιῆσα: 
πάντα, τὰ δὲ παθεῖν, οἷς ἐμπειρία συλλέγεται" τὴν 
δὲ σοφίαν, ἣ πᾶσιν ἐπιστατεῖ (90), χαὶ πάντα ἐν 
ἑαυτῇ τὰ χαλὰ συλλαδοῦσα (97) ἔχει, ὡς xoi τὸν 
Θεὸν αὐτὸν τοῦτο μᾶλλον T, τι ἄλλο χαίρειν ἀχούοντα, 
ἐπειδὴ καλεῖται πολλοῖς ὀνόμασιν, οὕτω χοῦφόν τι 
χαὶ πεπατημένον πρᾶγμα ὑποληψόμεθα, ὥστε θε- 
λήσα: δεῖν (08) μόνον χαὶ εἶναι σοφόν ; Πολλῆς (99) 
τοῦτο τῆς ἀμαθείας. "Ay ταῦτα λέγωμεν αὐτοῖς, xax 
χατὰ μιχρὸν τὴν πλάνην ἀναχαθαίρωμεν (1), fj τις 
ἄλλος τῶν εὐμαθεστέρων χαὶ συνετωτέρων, τοῦτο 
ἐχεῖνο χατὰ πετρῶν σπείρειν, χαὶ λαλεῖν εἰς ὦτα 
μὴ ἀχουόντων. Οὕτως οὐδ᾽ αὐτὸ τοῦτό εἰσι σοφοὶ, 
sy ἀπαιδευσίαν. Kat μοι δοχεῖ 


τὴν ἑαυτῶν γινώσ» 
χαλῶς ἔχειν τὸ τοῦ Σολομῶντος περὶ αὐτῶν εἰ- 
πεῖν (2): Ἔστι πονηρία, ἣν εἶδον ὑπὸ τὸν ἥλιον", 
ἄνδρα δόξαντα παρ᾽ ἑαυτῷ σοφὲν εἷναι" χαὶ ὃ 
τούτου πονηρότερον, παιδεύειν ἄλλους πεπίστευ - 
μένον τὸν μηδὲ τῆς οἰχείας ἀμαθείας ἐπαισθανό- 


μενον. 


est, alios erudiendos suscepit, qui ne inscitiam quidem suam persentlit. 


** fuc. vi, 6. 95 Eceli. xxv, 12. 

(87) Πγευματικοί. In. margine Colb. καθ᾽ ὑπό- 
χρίσιν, « per hypocrisim ac ficte. » 

(88) Ma.AAcr. Deest in septem Regg. aliisque 
nonnullis. Legitur tamen jn pluribus optima nota 
codicibus. 

(89) Προδιξάζοντες. Sie Regg. b, 1, m, Colb. m, 
etc,, cujus vocis vis lee. est, « ratiocinando grada- 
tim urgentes. » Alii codices habent. συμόιθάζοντες. 
Ed. Das. προσδσιθάζοντες. 

(90) Τί δαί. Plerique Regg. Jes. et plures Colb. 
τί δέ. 

(94) Εὖ οἵδ᾽. EO deest. in quatuor 
Colb. et Or. 1. 

(92) KalabAQ(csoc. etc. Sic Horat. Arte. poet. v. 
415 el seq. 


lRegg., septem 


Qui Pythia cantat. 
Tibicen, didicit prius, extimuitque magistrum. 
lec satis est dixisse, ego mira poemata pango, 
(95) Kuzata.Agiv. Comb. χαταθόλλειν. 
194) Προσαγωγῶν", Comb. « qui aditum prestent, 


95: Eocle- x55; 


Prov. xxvi, 12. 
conciliatores. » Bill. prima editione, « commenda- 


D tores. » 


(95) Tà.1.1a. In Reg. t, desideratur : in Reg. 1, et 
Colb. m, legitur : Καὶ τὰ μὲν ποιῆσαι, τὰ δὲ ma- 
θεῖν. 

(90) ᾿Επιστατεῖ. « Οὐ in omnibus primatum te- 
net (Eccli. xxiv, 10). » " 

(91) Xv44a6oDca. |a Regg. hu, !, et Colb. 
Ὁ, m. lif 
(98) Δεῖν". Sic Reg. l. In ed. δεῖ, P M 

(99) Πολλῆς. Addit. Mont. ὄντως. Vertit Billius, 
« magna Herele, » quam vocem non satis piam ex- 
punximus. Quid enim Christiano cum jurato Her- 
cule? 

(1) ᾿Αγαχαθαίρωμεν. « Expurgare tentaveri- 
mus. » 

(2) Περὶ αὐτῶν εἰπεῖν. ἴ5 ordo verborum est 
in melioris note codicibus. In ed. εἰπεῖν περὶ αὖ- 
των. 


461 


ORATIO Il. — APOLOGETICA, 


e κ᾿ 
v. 


NA'. Τοῦτο δαχρύων μὲν xa στεναγμῶν, εἴπερ A — LI. Hoc malum lacrymis quidem et luctibus , 5l 


πι ἄλλο, τὸ πάθος ἄξιον" ὃ χαὶ πολλάχις ἐγὼ xaz- 
ἡλέησα, εὖ εἰδὼς, ὅτι τὸ οἴεσθαι τοῦ εἶνα! τὸ πλεῖ- 
στον ἀφαιρεῖται. xal μέγα τοῖς ἀνθρώποις ἢ χενο- 
δοξία (5) mph; ἀρετὴν ἐμπόδιον" ἰάσασθα: δὲ χαὶ 
στῆσαι τὴν νόσον Πέτρου ἂν (4) εἴη τινὸς f, Παύλου, 
τῶν μεγάλων Χριστοῦ μαθητῶν, χαὶ μετὰ τῆς ἐν 
λόγῳ καὶ ἔργῳ κυθερνήσεως εἰληφότων τὸ χά- 

α (5), xat πᾶσι πάντα γινομένων, ἵνα τοὺς 

t; (0) χερδήσωσιν" ἡμῖν δὲ τοῖς ἄλλοις μέγα, 

εἰ χαλῶς χυθδερνοίμεθα χαὶ ἀγοίμεθα πρὸς τῶν 
ἐπανορθοῦν τὰ τοιαῦτα χαὶ διευθύνειν πεπίστευ- 
μένων. 


Παύλου xai τῶν χατ᾽ ἐχεῖ- 
νον ἐμνήσθημεν, ἀφέντες, ci δοχεῖ, τοὺς ἄλλους 
ἅπαντας, ὅσοι χατὰ νομοθεσίαν, i] προφητείαν, ἣ 
στρατηγίαν, fj τινα τοιαύτην ἄλλην οἰχονομίαν τοῦ 
λαοῦ προξθλήθησαν, οἷον τὸν Μωσῆν, τὸν "Aapov 
ἐχεῖνον, τὸν 
χριτὰς, τὸν 
πλῆθος, τὸν 


Ἰησοῦν, τὸν Ἡλίαν, τὸν Ἐλισσαῖον, τοὺς 
Σαμουὴλ, τὸν Δαδὶδ, τῶν προφητῶν "τὸ 
Ἰωάννην, τοὺς δώδεχα μαθητὰς τοὺς ἐπ᾽ 


ἐχείνοις ὕστερον (7), οἱ πολλοῖς ἱδρῶσι xdi πόνοις 
διεξῆλθον τὴν προστασίαν χατὰ τοὺς ἑαυτῶν χρόνους 
ἔχα 


τούτους ὑπερθάντες ἅπαντας, Παῦλον προ- 
α μόνον τοῦ λόγου συνίστορα (8), χἂν τούτῳ 
θεωρήσωμεν, ὅσον ἐστὶ χαὶ ψυχῶν (9) ἐπιμέλεια, χαὶ 
ti βραχείας τῆς πραγματείας, ἣ μιχρᾶς τῆς συν- 
σεως. Ὡς ἂν δὲ ῥᾷστα τοῦτο γνοΐημεν χαὶ χατίδοι- 
usv, τί Παῦλος αὐτὸς περὶ Παύλου φησὶ, ἀχούσωμεν. 

NI'. Ἑῶ λέγειν (40) τοὺς πόνους, τὰς ἀγρυ- 
πνίας, τοὺς φόθους, τὰς ἐν λιμῷ χαὶ δίψε: χαχοπα- 
θείας, τὰς ἐν ψύχει χαὶ (11) ἐν γυμνότητι, τοὺς ἔξωθεν 
ἐπιθουλεύοντας, τοὺς ἔνδοθεν ἀντιπράττοντας. 'Ag- 
(qu: τοὺς διωγμοὺς, τὰ συνέδρια, τὰ δεσμωτήρια, 
τὰ δεσμὰ, τοὺς χατηγόρους, τὰ διχαστήρια, τοὺς 
xa0' ἡμέραν xaX ὥραν θανάτους, τὴν σαργάνην, τοὺς 
λιθασμοὺς, τοὺς ῥαθδισμοὺς, τὴν περίοδον, τοὺς 
χατὰ γῆν χινδύνους, τοὺς χατὰ θάλασσαν, τὸν βυ- 
θὸν, τὰ ναυάγια, χινδύνους ποταμῶν, χινδύνους Àm- 
στῶν, χινδύνους ἐχ γένους, χινδύνους ἐν ψευδαδέλ- 
qotc, τὸν Ex χειρῶν βίον, τὸ ἀδάπανον Εὐαγγέλιον, 
ὡς (19) θέατρον ἣν xai ἀγγέλοις χαὶ ἀνθρώποις, 
μέσος Θεοῦ χαὶ ἀνθρώπων ἱστάμενος: ὑπὲρ μὲν 


τῶν (13) ἀγωνιζόμενος, τῷ δὲ προσάγων xax οἰχειῶν D οἱ adjungens : prater hse, q 
99 ibid. 95-26, 35; I Cor. iv, 12 ; ix, 18. 


97 I Cor. 1x, 92. ** II Cor. x1, 97. 
(9) Κενοδοξία. Colb. m. zzvi δόξα. 
(4) Πέτρου ἄν". Sic novem Kegg., octo Colb., Jes. 

Or. 1, Pass. Deest ἄν in ed. ] 

(5) Ἐληρότων βὴν χάρισμα. De gratia cura- 
tionum exponit Elias. Tillem. de gratia  miracu- 
lorum. ] ] 

(6) Πάντας. In. prima ad Cor ιχ δ 22, legitur 
πάντως. Quod Vulgata reddit « omnes. ] 

(1) Τοὺς ἐπ᾿ &xelvoig ὕστερον". « Mos qui postea 
subsecuti sunt. » -- 3 

(8) Συνέστορα. Deest in melioris not codicibus; 
in septem Regz., totidem Colb., Or. f, Jes, et certe 
sine dispendio sententie possel exsulare. Nonnulli 
tamen retinent. Comb. vertit, « testem et assertorem 
preficiamus. » E : 

(9) Ὅσον ἐστὶ xal ψυχῶν. Sic septem Regg., tot- 


quod aliud, dignum est; quod etiam ipse spe mi- — 


seratus sum, non ignorans opinionem plurimum de 
re ipsa auferre, inanisque gloriae studium homini- 
bus magno ad virt 
autem 


n impedimento esse. Morburi 
sanare ἃ inere , Petri. cujusdam, aut 
Pauli fuerit, magnorum , inquam, illorum Christi 
discipulorum, qui una cum gubernatione, tam in 
sermone quam in opere, jn ana. omni- 
busque omnia facti sunt, ut onines lucrifacerent *7. 
Nobis autem aliis. magnum atque amplum fuerit, si 
ab iis, quibus em ndarum et dirigendarum hu- 
jusmodi rerum i" est, recte guberne- 
mur atque ducamur. 


Lll. Ac quoniam Pauli, ejusque similium mentio- 
BP nem fecimus, relictis , si ita r, omuibus aliis, 


qui ob leges ferendas, vel ob propheti:e munus , vel 
ob rei militaris iimperium, vel ob aliam. quamdara 
ejusmodi administrationem, populi antistites fue- 
runt, velut Moses, A aro sue, Elias, Elis:eus, Judi- 
ces, Samuel, David, | um multitudo, Joannes 
duodecim apostoli, e 16 posteri, qui non sine 
multis laboribus et sudoribus prafecturze munus 
suis quisque temporibus obierunt ; his, inquam , 
omnibus prz:etermissis , Paulum unum sermonis no- 
stri conscium proferamus, atque in eo, quanta et 
qualis res sit animarum cur , et an parum negotii 
parumque solerti:e requirat, consideremus. Quod 
quo facilius intelligi perspicique possit, quid Paulus 


C ipse de Paulo dicat, audiamus. 


Lil. Mito labores, vigilias, timores , vexationes 
in fame et siti , in frigore et nuditate *?, eos qui 
externe insidiabantur, vel terne anc Mi 
persecutiones, concilia, carceres, vincula, accusa- 
tores, tribunalia, mortes in dies atque horas incur- 
santes, sportam, lapidationes, virgarum ictus, cir- 


cuitum, pericula in terra, pericula in mari, profun-- 


dum, naufragia , pericula fluminum , pericula latro- 
num, pericula ex genere, pericula in falsis fratri- 
bus, victum manuum labore quisitum, Evangelium 
sumptus 39 expers? ; quemadmodum etiam specta- 
culum esset et angelis et hominibus !, medius inter 
homines ac Deum constitutus; pro illis videlicet di- 
mieans, huic autem peculiarem populum concilians 

ld rextrinsecs ipsi 


1 1 Gor. iv, 9. 


: Τὰς ἐν φύχει, 


ganti repetitione 

ent. 

(19) Ὡς. Reg. t, ὅς. 

(15) Ὑπὲρ μὲν τῶν. elc. Combefisius ex. Reg. 
Medic. singulariter legit: Ὑπὲρ μὲν τοῦ Yviló- 
μενος, τοὺς δὲ προσάγων, et vertit : « adm de- 
certans, hos vero, populum peculiarem ngens 

' concilians. » Qui. quidem leetio melior est, 

Gne Rez. 1. habet τοὺς δέ. An vero idem sit, quem 
lombetisius Regium Mediczeum appellat, nobis non 
liquet. « Omnes tamen, » inquit noster Louvardus, 
« vidisse possumus affirmare. » 


T 


Ld 


405 


animedversionem commemoret? quis singulorum 
curam ? quis Ecclesiarum omnium sollicitudinem?, 
commiserationem erga omnes, et fraternam chari- 
tatem? Offendebot aliquis; et Paulus infirmitate 
Jaborabat: alius scandalizabatur, et Pautus ureba- 
tur 3, 

LIV. Jam quid de dicendi labore atque industria 
dicam? quid de mulüpliei medendi ratione? quid 
de benignitate? quid rursum de asperitate? quid 
de utriusque mistione et temperamento? ut nec 
per benignitatem homines molles ac languidos red- 
deret , nee per acerbitatem exasperaret, feris ac 
servis leges statuit, praefectis. * et subditis, viris et 
mulieribus 5, parentibus et liberis, matrimonio et 
ceelibatui, deliciis et. continenti: , sapientie el in- 
scite, cireumcisioni et przeputio, Christo et mundo, 
carni et spiritui *. Pro his gratias agit : illos 
perstringit. Hos gaudium suum et coronam nomi- 
nal? : illos dementix: accusat?. Ilis, rectum iter 
tenentibus , comitem se adjungit, atque alacritatis 
socium se przbet : alios male incedentes reprimit. 
Nunc a pierum cciu proseribit *: nune charitatem 
firmat ?? : nunc luget , nunc lIxtitia afficitur : nunc 
lac propinat : nune mysteria attingit: nunc ad alios 
se demittit : nunc eos secum erigit: nunc virgam 
minatur !'; nunc lenitatis spiritum offert !*; nunc 
sublimibus elatum, nune humilibus humilem se 
praebet; nunc apostolorum minimus est '*; nunc 
experimentum pollicetur Christi in se loquentis !*; 
nunc ex hac vita discessum exoptat , ae delibatur 
ΚΘ nune propter suos magis necessarium esse 
censet in carne permanere *5. Non enim, quod suum 


35:11 (δ᾽. x1, 989. ? ibid. 29. 
* Philipp. 1v, 14. * Gal. 11,4. * 1 Cor. v; 5. 
xv, 9. '*]ICor. xui, ὅ. Ὁ Philipp. 1, 25, 24. 


(14) Hepexcóc. Wocem hane acuunt, et majori 
distinctione. claudunt sex Regg. codd. octo, Colb., 
Or. 1, Jes. Sicque τούτων, quod sequitur ad perio- 
dum sequentem pertinet, atque ità vertendum : « ea 
vel cursim recensere pro dignitate quis possit, » etc. 
Sin autem, sublata interpuuctione, legas : Παρεχτὸς 
τούτων, Optime cum Wufino reddideris : « Proter 
ergo h:ee omnia, quis, » eic. 

(45) "A£íoc. Plures codd. melioris note habent : 
πρὸς ἀξίαν. 

(10) Τὴν καθ᾽ ἡμέραν ἐπιστασίαν. «Instantiam 
quotidianam. » Hic aperte alludit Gregorius ad 
hac Apost. verba, IE. Cor. c. xt, 28, ἡ ἐπισύστα- 
cíc μου fj καθ᾽ ἡμέραν, qui Vulgata reddit, « instan- 
s ius quolidiana. » Quamvis "hiec vox Apost. ἐπι- 

στάσις, non proprie significet « instantiam, » sed 
ponus « incursum, » quemadmodum interpretati 
sunt, non modo Graci, sed et ipse August. De doctr. 
Christ. lib, iv, €. 2, ubi ait. « Incursus meus. quoti- 
dianus; » attamen nullatenus dubitamus quin Gre- 
gorius legerit ut vulgatus interpres; adeoque ver- 
tendum cum ipso « instantiam, » seu « attentam 
cousiderationem, sollicitudinem et assiduitatem; » 
quod maxime etiaii convenit Apostoli proposito. 
lpsi siquidem, cum plurima perstrinsisset, quie cor- 
pus exterius vexabant, propositum erat Leansire ad 
e3, qui animum interius cruciabant, quod prz- 


oo 


S, GREGORII THEOLOGI 


B 


* Ephes. v1, 9; Col. ΠῚ 
1? |I Cor, 11, 8. 


Β 


n 


48^ 


χωρὶς τῶν παρεχτός (14). Τούτων 
ih διέλθοι τὴν χαθ᾽ ἡμέραν ἐπιστα- 
ὧν χαθ᾽ ἔχαστον χηδεμονίαν, 


τὴν 


μέριμναν πασῶν τῷ ᾿ἘἘχχλησιῶν, τὸ πρὸς πάντας 
συμπαθὲς xai φιλάδελφον; Προσέχοπτέ τις, xc 


Παῦλος ἠσθένει" χαὶ ἄλλος (17) ἐσχανδαλίζετο, xol 
Παῦλος ἣν ὁ φλεγόμενος (18). 

NA. Τὸ δὲ τῆς διδασχαλίας φιλόπονον ; τὸ OE mot- 
χίλον τῆς θεραπείας ; ἣ ὙΠ ΤῊΣ δέ τὸ ὃὲ αὖ- 
στηρὸν πάλιν; ἣ δὲ ἐξ ( 19) ἀμφοτέρων μίξις χαὶ 
χρᾶσις; ὡς μῆτε τῇ χρηστότητι μαλαχίζειν (20), 
μήτε τραχύνειν τῇ χαλεπότητι. Νομοθετεῖ δούλοις 


xai δεσπόταις, ἄρχουσι xa ἀρχομένοις, ἀνδράσι χαὶ 


D 


£Y- 


γυναιξὶ, γονεῦσι χαὶ τέχνοις, γάμῳ καὶ ἀγαμίᾳ, £y 
χροπείᾳ χαὶ τρυφῇ, σοφίᾳ χαὶ ἀμαθείχ, περιτομῇ χαὶ 
puce ui xa χόσμῳ (21), ca px* xax 
ματι. Ὑπὲρ μὲν τῶν εὐχαριστεῖ; τῶν δὲ χαθάπτε- 
και. Τοὺς μὲν χαρὰν χαὶ στέ εῴᾶνον ὀνομάζει, τοῖς Oi 
ἄνοιαν ἐγχαλεῖ" τοῖς μὲν συνοδεύει χαὶ συμπροθυ- 
μεῖται ὀρθοτομοῦσι, τοὺς δὲ ἀναχόπτει χαχῶς ὁδεύον- 
τας. Νῦν ἀφορίζει, νῦν ἀγάπην xupot νῦν θρηνεῖ" 
νῦν εὐφραίνεται" νῦν γάλα ποτίζει, νῦν μυστηρίων 
ἅπτεται" νῦν συγχατέρχεται, νῦν ἑαυτῷ Guyutpot: 
νῦν ῥάδδον ἀπειλεῖ, 


πυνεύ- 


νῦν προτεῖν 
τος νῦν ἐπαίρεται τοῖς ὑψηλοῖς, νῦν ταπεινοῦται ( 
τοῖς 


t πνεῦμα πραότη- 
99) 
ταπεινοῖς" ἄρτι τῶν ἀποστόλων ἐστὶν ἐλάχιστος, ἄρ- 
τι δοχιμὴν ὑπισχνεῖται τοῦ ἐν αὐτῷ λαλοῦντος Χριστοῦ" 


νξετα 


ἄρτι τὴν ἐχδημίαν ποθεῖ xal σπένδεται' ἄρτι παραμεῖ- 
' αὐτοὺς ἀναγχαιότερον δοχιμάζει (25)* 
b ἑαυτοῦ, ζητεῖ OE τὸ τῶν τέχνων, οὺς 
διὰ τοῦ Εὐαγγελίου ἐγέννησεν. Οὗτος ὅρος 
€ πνευματιχῇς προστασίας, πανταχοῦ τὸ χαθ᾽ 
ν (24) παρορᾷν πρὸς τὸ τῶν ἄλλων συμφέρον. 


dà 


99 


,. --5 


5 Col. 117, 19, 18. 


SI GOYA VS 


δ Rom. 


om. 1, 25 et seq. 
12 


21. ibid. !* [ Cor. 


clare exprimitur verbo, ἐπιστασία, non autem 
illo, ἐπισύστασις, cujus loco, fj ἐπίστασίς μοι se 
in duobus codicibus legisse testatur Gabrielius. 

(11) Kal d.440c. Deest χαί in Regg. a et h. 

(18) &Aeróueroc. ln Meg. r, πυρούμενος, quod 
est Apost. verbum. 

(19) Ἢ δὲ ἐξ. In. pluribus deest ἐξ, In aliis, 
ἡ 9 ἐξ, ἴῃ aliis vero, ?; δ᾽ ἀμφοτέρων legitur. 

(20) MaAaxiCetv. Ituf., Oliv., Elias, ut Billius, ad 
homines referunt. Gabrielius ad Paulum: « Ne esset 
aut lenitate mollior, aut acerbitate durior. » Sen- 
tentiam. utramque Gr:eca. et Latina sic exhiberent ; 
« uL esset sine mollitie lenitas, et sine acerbitate se- 
veritas. » 

(21) Χριστῷ xal κόσμῳ. Hoc est, inquit optime 
Elias, « his qui Christi sunt, et his qui mundi. » 

(22) Ταπειγοῦται. Comb. συνταπεινοῦται. 


(35) Δοκιμάζει. Reg. 1, et Coisl. 14, δογμα- 
τίζει. 
(24) Τὸ χαθ᾽ ἑαυτόν. Meg. Or, r. τὸ ἑαυ- 


τοῦ. Àmo. cujuscunque administrationis publiez is 
esze debet finis, ut Plato pr:ecipit, et post Platonem 
"Tullius 1 Offic. c. xxv, n. 120, « Omuino qui. reip. 
profecturi sunt duo Platonis proeepta teneant: 
unum ut utifitatem civium sie tueantur, ul quiecuin- 
queagaunk ad eam referant obliti commodoruin suo- 
rum, » etc. 


4U» 


ORATIO Il. — APOLOGETICA. 


A66 


est, querit, sed quod filiorum, quos in Christo per Evangelium genuit "*. lic enim. spiritualis ommis,Hu- 
perii finis est , ubique, privata utilitate neglecta, commodis aliorum consulere. 
ΝΕ". Ἐγχαυχᾶται ταῖς ἀσθενείαις xax ταῖς (25) θλί- A 


ψεσιν" ὡς ἄλλῳ (30) τινὶ χόσμῳ, τῇ Ἰησοῦ νεχρώσε!: 
ἐγχαάλλω ἐστι τὰ σαρχιχὰ, χαὶ τοῖς 
πνευματιχοῖς ἀγάλλεται" οὐχ ἰδιώτης τὴν γνῶσιν, 
xai βλέπειν φησὶ δι᾽ ἐσόπτ 
Θαῤῥεῖ τῷ πνεύματι (21), καὶ ὑποπιάζε: 


ες 
mess 


αι ὑψηλός 
ρου xai ἐν αἰνίγματι. 
(28) τὸ σῶ- 


-κ 
τ 


μα καθαιρῶν (29) ὡς ἀντίπαλον" τί διδάσχων ἡμᾶς 
ἐν τούτοις, χαὶ τί παιδεύων ; μὴ φρονεῖν τοῖς χάτω, 
μὴ φυσιοῦσθαι τῇ γνώσει, μὴ τὴν σάρχᾳ ἐπεγείρειν 
τῷ πνεύματι. Πάντων ὑπερμαχεῖ, πάντων ὑπερεύ 


ἴχεται, ζηλοῖ πάντας, ἀνάπτεται ὑπὲρ πάντων, τῶν 


τῶν ὑπὸ νόμον" χήρυξ ἐθνῶν, Ἰουδαίων 
Ἐτόλμησέ τ: xa μεῖζον ὑπὲρ τῶν ἀδελ- 
τῶν χατὰ σάρχα, ἵνα τολμήσω 


αὐτὸς οὕτω λέγων ἀντεισαχθῆναι (50) τούτους ἑαυ - 


ἔξω νόμου, 
πρυστάτης. 
φῶν αὐτοῦ 


κι 


χαὶ 


τοῦ Χριστῷ διὰ τὴν ἀγάπην εὔχεται. Ὦ τῆς μεγαλο- 
νοίας (51) ! ὦ τῆς τοῦ πνεύματος ζέσεως ἰ Μιμεῖται 
Χριστὸν, τὸν γενόμενον ὑπὲρ ἡμῶν χατάραν, τὸν τὰς 
ἀσθενείας ἡμῶν ἀναλαθόντα (53), χαὶ τὰς νόσους βα- 
στάπαντα" ἢ, τό γε αθε 
ὑπὲρ αὑτῶν, χαὶ 
Χριστοῦ, μόνον εἰ 


- Τ 


μετριώτερον εἰπεῖν, π y 


ὡς ἀσεθὴς, δέχεται, πρῶτος ἀπ 
οὗτοι σώζοιντο. 


NG'. Καὶ τί λέγω χαθ᾽ ἕχαστον ; ζῶν γὰρ οὐχ ἑαυ- 
τῷ, Χριστῷ δὲ χαὶ τῷ χηρύγματι, χαὶ χότμον ἑαυτῷ 
σ'αυρώσας, χαὶ σταυρωθεὶς (55) χόσμῳ xa τοῖς 
δρωμένοις, πάντα ἡγεῖται μιχρὰ χαὶ τῆς ἐπιθυμίας 
ἐλάττονα" χἂν ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ καὶ χύχλῳ μέχρι τοῦ 
Ὡλυριχοῦ πληρώσῃ τὸ Εὐαγγέλιον, xv € 
τον οὐρανὸν φθάσῃ δι᾽ ἁρπαγῆς (54), χἂν τοῦ (55) 
παραδείσου γένητα! θεατὴς, x&v τῶν ἀῤῥήτων 
ἡμῖν (50) ῥημάτων ἀχροατῆς. Ταῦτα Παῦλος, χαὶ εἴ 
δεδοίχαμεν 


πὶ τὸν τρί- 


«tg χατ᾽ ἐχεῖνον τῷ πνεύματι. Ἡμεῖς δὲ 


16.1 Cor. iv, 15. 
55 Philipp. i1, 8. 


1* [I Cor. x1, 21. 
13 Dom. xv, 19, 


15 Rom. ix, 5. 


(25) Ka! ταῖς. Deest χαΐ in novem Regg., etc. 

(26) Ὡς ἄλλῳ. Gabr. legit, ὡς xaX, et vertit, 
«tanquam. pulehro quodam ornamento. » Sie etiam 
videtur legisse Ruf. « velut pretioso quodam monili. » 

(31) Θαῤῥεῖ τῷ πνεύματι. Comb. € fidit spiritui, 
securius Spiritu est, » id est, « mentis sensu. » 

(88) Kal ὑποπιάζει. Sic Reg.a, r, bm, t, tres Colb., 
ete, Regii tamen lir n, u, Or. 4, optimi note, $z- 
Alii duo legii, duoque Colb., Coisl. 1, ha- 


ὠπιάζει 
ben!, ὑπ 

(29) Kaüaipor. Billius melius primis curis vertit, 
« velut adversarium profligat. » 

(50) ᾿Αντεισαχθῆγαι. Wufinus hie plura. de suo 
addit : c Audet aliquid ultra. quam fas est... ultra 
mandatum Dei nititur; nam proximossuos non sic- 
ut se, sed plas quamse diligit. Denique, se etiam 
abjecto, illos pro se introduci orat ad Christum... 
et eligit extra. pietatem tieri pro pietate. » Gabr. 
« op'at... suum in locum suffectos Christo exhi- 
beri. » Nihil aliud. his verhis significat Gregorius, 
nisi Paulum optasse pro Cliristo interfici, vel devo- 
veri, ut Jud:os lucrifaceret et. ad Christum intro- 
duceret. Anathema ἃ Christo esse, id est, pro Chri- 
sto; quo sensu particula «ab»a Cicerone ipsosumi- 
tur : € ab. reo dicere, » id est, « pro reo, in rei 
gratiam dicere. » Potuit etiam optare Apostolus, in 


B 


C 


LV. ln inürmitatibus et afflictionibus gloriatur, 
In mortificatione Jesu, tanquam in alio. quodam 
ornamento sibi placet. In carnalibus sublimis est, 
et 0b spiritualia exsultat. lmperitus non est seien- 
tia : et tamen se per speculum duntaxat et in. zeni- 
grate videre ait, Spiritui confidit : et tamen corpus 
castigat, tanquam adversarium cjiciens. Quid antem 
in his rebus nos. docet. atque admonet? nempe, ne 
οἷν terrena. efferamur, ne ob scientiam inflemur, n& 
carnem adversus spiritum excitemus. Pro omnibus 
dimicat, pro omnibus precatur, zelo omnes prose- 
quitur, pro omnibus inflammatur, tam a lege alie- 
nis, quam legi subjectis, gentium. concionator, 
Judaeorum patronus. Quin etiam majus aliquid ** pro 
suis secundum carnem '* fratribus ausus est, ut 
ipse quoque aliquid audeam hoc dicens, eos ad 
Christum loco suo introduci, pro sua charitate 
optat. O ingentem animi przstantiam ! 0 ingentern 
spiritus fervorem! Christum , qui nostra causa 
maledictum factus est ?, qui infirmitates nostras 
suscepit, et morbos portavit ??, imitatur; aut, ut 
moderatius dicam , primus post Christum, eorum 
causa, etiam tanquam impius, aliquid perpeti non 
recusat, modo ipsi salutem consequantur, 

LVI. Quid singula commemoro? ipse enim, non 
sibi, sed Christo et przedicationi vivens , mundug- 
que sibi ipsi crucifigens , ae mundo ?!, et rebus iis 
que in aspectum. cadunt, crucifixus, parva omnia 
et cupiditate sua inferiora existimat ** : quamvis 
A etiam ab Ilierusalem , et per circuitum, usque 
ad Hlyricum, Evangelium impleverit, quamvis ad 
tertium. calum per raptum pervenerit ?**, quamvis 
paradisi spectator fuerit, quamvis arcanorum ver- 
borum auditor *??, IEec Paulus,et si quis eodem spi- 


4 


'9 Gal. m, 15. 349 158. ru, ἅ. 3} Gal νι, 44. 


1** [| Cor. xii, 25. 


Ecclesia Christi contemptissimus haberi, modo Ju- 
deos ad veram justitiam perduceret. Demum, si quid 
dillicultatis hic esset, verbis qux sequuntur penitus 
lollitur :: «€ imitatur. Christum. qui factus est. pro 
nobis maledictum. » Optavit Paulus pro. fratribus 
Suis, id esse, et pati, quod fuit. et passus est Chri- 
stus pro nobis. Optavit. Frustra in erroris sui pa- 


D tirocinium hzc Gregorii verba trahere conantur novi 


Ilesychiaste, quos egregie refellit illustrissimus et 
doctissimus Meldensis episcopus in libro qui Gallice 
est inscriptus : « Divers écrits ou. mémoires sur le 
livre, qui a pour titre : Explication des Maximes des 
Saints, » etc. 

(51) Meva.lovorac. Habent pauci, μεγαλοψυχίας. 

(52) 'AraJa€cyrca. We novem, plures Colb., 
Jes. ,Or. 1, λαθόντα. 

(55) Σταυρωθείς. Reg. 1, Colb. m, Comb. συ- 
σταυρωθείς" « una crucilixus. » 

(94) Ac ἁρπαγῆς. Colb. 5, uuo verbo, διαρπα- 
εἰς, el in margine δι᾽ ἁρπαγῆς. 
(95) Κἂν ccv. Mabet Reg. hw, zat, et. paulo post 
idein. Regg. 2, t, x, Colb. 1, 7, in. Or. 1, Gabr. χαὶ 
πων. 

(96) ᾿Αῤῥήτων ἡμῖν. Wegg. 4 et u, ἀποῤῥή- 
τῶν, « arcanorum verborum, qux nobis loqui non 
licet (11 Cor. xn, 4). » 


om 
po* 


461 


S. GRECORII THEOLOGI 


408 


M 1 ς los Ὧ $ (4 UJ v 
ritu. przditus est, Nos autem veremur, ne, si cum A παρὰ τούτους, μὴ μωροί τινες ὦμεν ἄρχοντες Tá- 


illis comparemur, siulti quidam principes Taneos 
simus *^, aut exactores spieas legentes , aut. popu- 
lum falso beatum dicentes *5; addam etiam beati 
dicti, et pedum vestrorum viam turbantes : aut 
illusores dominantes το aut juvenes antistites 38. ac 
prudentia minime adulti, ne panem quidem οἱ ve- 
stimentum ??, ad hoc ut quibusdam regendis pr:e- 
simus , habentes; aut prophete iniqua docentes ??, 
aut principes inobedientes, et. digni qui cum pa- 
iiis ob famis duritiam ?* male audiamus. Aut sa- 
cerdotes longe ab eo remoti , ut ad cor Hierusalem 
loquamur ?, quie omnia Isaias, per Seraphim et 
carbonem purgatus ?*, pulehre exprobrat, et con- 
testatur. 

LVII. Sed fortasse tantum quidem est hoc opus, 
tamque molestum et laboriosum cordi sensu prz- 
dito, et merenti, ae vere tinea ossium ?* viro prudenti. 
Verum parvum est periculum , aut casus levis et 
contemnendus ? At enimvero magnum mihi terrorem 
injieiunt, hine beatus Oseas, adversus nos sacer- 
dotes el praefectos. judicium esse dicens, quia la- 
queus specule facti sumus , et quasi rete extensum 
super ltabyrium ?*, quod ab iis fixum est, qui hu- 
manas animas venantur, minitansque se facturum , 
ut malos prophetas demetat?*, ac judices eorum 
igne absumai ?', segue paulisper contineat, ne 
reges et principes ungat , quoniam sibi ipsis ac non 
per ipsum regnarunt ?*, 

LVIIL. Hiue autem divinus Micleas, Sion ia san- 
guinibus zdificari non ferens, utrumvis sanguinem 
intellexeris , et Hierusalem in injustitiis , przefectis 
nimirum ejus Z2 in muneribus judicantibus, et 
sacerdotibus ejus mercede respondentibus, et pro- 
phetis in pecunia divinantibus; pro quibus rebus 
guid futurum ? nempe ut Sion quasi ager aretur, 
el llierusalem ut pomorum cusiodia sit, et mons 


C 


32 153. XIX, 445. 56 ΘᾺ 03: 10: 3*8 I52 7011242. 
3* Is3. xp, 9. δ τὰς 1230.7 S DEOV. χνοῦν 
vu, 4, 


(57) Καιϊαμώμενοι. « Exactores ad spicam usque 
spoliantes, » ut in Is. ri, 12. 

(98) Ἢ γεαγνίσκοι προστάται. « Aut pueri prin- 
cipes.» 

(59) Μηδ᾽ éccr, etc. « Nequidem tantum haben- 
les, quantum satis sit, » 

(40) Hazpícr. « Cum paternis, familiis » scilicet 
« aut capitibus. » Vulgata et Hebr. « Diis aut judi- 
cibus. » 

(44) Καθαρθείς. Regg. bm, r, u, tres Colb., Or. 1, 
χαθαρισθείς. 

(42) "Αρ᾽ οὖν τό. Sic omnes codd.; zódeest in 
ed. 

(45) propositionem , 


Τῇ σκοπιᾷ. Melevimus 


ἔν, quam in nullis reperimus codicibus. Non legitur 
etiam in ipso Scripturze textu, nec in edit. Romana, 
Veneta, etc. 

(44) παξύριον. Thabor, ut habent Hebrza, Aqui- 


L— 
[2717 


la, Symmachus, Codex Barberinus in margine: 
O0a609. Joseph. Antq.l. v. c. 4, habet "I 
010). Porro « mons in Galilea, » ul scribit Hier. 
fib. 1, Comm. in Osee c. v, et libro De nom. Hebr. 
{ nemorosus ille, in quo aucupes exercebantur, » 
festibus Grotio et Kimkhi; quibus Scholium ad 


38 1014, 4, 
38 ()5e. v, 1; 


D 


νεὼς, T] πράχτορες χαλαμώμενου (57), ἣ μαχαρίζοντες 
τὸν λαὸν ψευδῶς: προσθήσω δὲ, xal μαχαριζόμενοι, 
χαὶ τὴν τρίδον τῶν ποδῶν ὑμῶν ταράσσοντες" ἣ ἐμ- 
vea viaxot προστάται (58) «xat 
ἀτελεῖς τὴν φρόνησιν, μιηδ᾽ ὅσον (59) ἄρτου χαὶ ἱμα- 
τίου πρὸς τὸ χαθηγεῖσθαΐ τινων εὐποροῦντες" 3 προ- 
φῆται διδάσχοντες ἄνομα, ἢ ἄρχοντες ἀπειθοῦντες, 
xol χαχῶς ἀχούειν μετὰ τῶν πατρίων (40) ἄξιοι 
διὰ λιμοῦ σχληρότητα" 3| ἱερεῖς τοῦ λαλεῖν εἰς τὴν 


παῖχται χυριεύοντες, ἢ 


χαρδίαν Ἱερουσαλὴμ. πλεῖστον ἀπέχοντες, ἃ δὴ πάν- 
το ὁ τῷ Σεραφὶμ xo τῷ ἄνθρακι χαθαρθεὶς (4) 'H- 
σαΐας ὀνειδίζει χαλῶς χαὶ μαρτύρεται. 


NZ'. "Ap' οὖν τὸ (42) μὲν ἔργον τοσοῦτον, καὶ οὗ- 
τως ἐπίπονον τῇ αἰσθητιχῇ χαρδίᾳ χαὶ λυπηρᾷ, xo 
ὄντως σὴς ὀστέων τῷ γε νοῦν ἔχοντι. Μιχρὸς δὲ ὁ 
χίνδυνος, ἢ τὸ πτῶμα εὐχαταφρόνητον ; ᾿Αλλά μοι 
πολὺν ἑἐπανατείνεται φόθον ἔνθεν μὲν ὁ μαχάριος 


Ὠσηὲ, πρὸς ἡμᾶς εἶναι τὸ χρίμα λέγων τοὺς ἱερεῖς 


ὑπὸ τῶν ἀνθρωπίνας 


44), ὃ χαταπεπῆχθαι (45) 
δ τοὺς φαύλους 


ἀγρευόντων Ψυχὰς, ἀποθερίζειν (40) 
ἀπειλῶν προφήτας, xa πυρὶ (A7) χαταναλίσχειν τοὺς 
χριτὰς αὐτῶν, ἐφέξειν (48) τε μιχρὸν τοῦ χρίειν βα- 
σιλέα χαὶ ἄρχοντας" ὅτι ἑαυτοῖς ἐθασίλευσαν, ἀλλ᾽ ob 


τε 


δι᾽ αὐτοῦ. 

ΝΗ’, Ἔνθεν δὲ ὁ θεῖος Μιχαίας οὐ φέρων οἶχοδο- 
μουμένην Σιὼν ἐν αἵμασιν, ὁποτέροις βούλει, xat 
Ἱερουσαλὴμ. ἐν ἀδικίαις, τῶν ἡγουμένων αὐτῆς μετὰ 
δώρων κρινόντων, καὶ τῶν ἱερέων μισθοῦ (49) ἀπο- 
χρινομένων, χαὺ τῶν προφητῶν μετὰ ἀργυρίου μαν- 
τευομένων: ἀνθ᾽ ὧν τί γενήσεσθαι (50); Σιὼν 
(51), χαὺ Ἱερουσαλὴμ 
χαὶ τὸ ὄρος τοῦ οἴχου 
?! 154. viif, 21. 
ὅδ. Ose. 


t 
ὀπωροφυλάχιον ἔσεσθαι, 
39 ibid. 7. 
9. 9* Ose, vr, 5. 


30 154. Ix, 45. 
37 (se, vu. 7. 


oram cod. Or. 41, ascriptum mirifice favet. 
ρος ὑψηλὸν, οὕτω χαλούμενον, μίαν ἔχον πηγὴν, ἐν 
$j τὰ θηρία συνέρχεται πίνειν ὕδωρ. "Ἔστι δὲ ἐν τῇ 
Γαλιλαίᾳ, ἔνθα ἐθήρευον τὰ ὄρνεα xoi τὰ χτήνη. 
« Mons altus ita dictus ; fontem habens, in quo 
aquam bibitarz coeunt ferze. Est autem in Galilea, 
ubi volucres ae pecora venabantur. » (Silvestria ni- 
mirum, ut indicat Bas. per vocem ἀγρίων), quod 
non nisi locis nemorosis convenit. 

(45) Καταπεπῆχθαι. Sic Regii omnes et Colb. 
Savilius vero apud Montae. χαταπέπηχται., 
(46) ᾿Αποθερίζειν τε. Meg. z, pro τέ, habet 
(41) Kal πυρί. Hsc quidem vox non estin pro- 
phetà; verum cum « Clibani. ) verbo utatur hie, 
appellatis etiam urbibus qu:e igue perierunt, potuit 
Gregorius hae voce uti, et illam proposito suo ac- 
commodare, 

(48) Ἐφέξειν. Reg. r, ἐφέλξειν. 

(49) Μισθοῦ. Coisl. 1, μισθῷ. E i 

(50) Τί γενήσεσθαι. « Quid futurum? » Bill. «Quid 
fore? » 

(B1) Αροτριαθήσεσθαι. Reg. r, ἀροτριωθήσεσθαι. 


Colb. 5, ἀροτριασθήσεσθαι. 


[094 


Ü 


459 


ORATIO Il. — APOLOGETICA. 


41Ὸὸ 


ἄλσος δρυμοῦ λοχ:σθήσεσθαι' θρηνῶν τε τὴν ἐρημίαν A domus in. nemus silvie reputetur ?*, Simul. etiam 


τῶν χατορθούντων (52), ὡς μόλις που χαλάμην ὑπο- 
λείπεσθαι ἣ ἐπιφυλλίδα (Ὁ 5)" ὁπότε xa τὸν ἄρχοντα 
αἰτεῖν, καὶ τὸν χριτὴν λόγους πρὸς χάριν λαλεῖν, χαὶ 
σχεδὸν τὰ αὐτὰ τῷ μεγάλῳ Δαθὶὃ φθεγγόμενος" Σῶ- 
σόν με, Κύριε, λέγοντι, ὅτι ἐκιϊέλοιπεν" ὅσιος" ἐξ οὗ 
xaX τὰ ἀγαθὰ ἐπιλείψειν αὐτοὺς, ὡς (94) ὑπὸ σητὸς 
δαπανώμενα. 


" 
N6'. Ἰωὴλ δὲ ἡμῖν χαὶ θρῆνον (55) διαχελεύεται, 
xaX χόπτεσθα: βούλεται τοὺς λειτουργοῦντας τῷ 
θυσιαστηρίῳ, λιμοῦ πιέζοντος" τοσοῦτον ἀπέχει τρυ- 
qv ἐπιτρέπειν ἐν τοῖς τῶν ἄλλων χαχοῖς" χαὶ πρὸς 
τῷ ἁγιάζειν (0) νηστείαν, xaX χηρύσσειν θεραπείαν, 
συναγαγεῖν πρεσθυτέρους, νήπια, ἡλικίας ἐλεεινὰς, 

τι χαὶ αὐτοὺς τὸ ἱερὸν χαταλαθόντας ἐν σποδῷ xal 
σάχχοις (97), χαὶ λίαν ταπεινῶς χατὰ γῆς ἐῤῥιμμέ- 
νους, διότι τεταλαιπωρήχει πεδία τῇ ἀχαρπίᾳ, χαὶ 
ἔξῆρτο ἐξ οἴχου Kupíou σπονδὴ xa θυσία, ἕλχειν τῇ 
ταπεινώσει τὸν ἔλεον. 


E. Τί δαὶ ὁ ᾿Αμβθαχούμ (58); Οὗτος μὲν χαὶ θερ- 
μοτέρων ἅπτεται: λόγων, xaX πρὸς αὐτὸν ἀποδυσπετεῖ 
τὸν Θεὸν, xa οἷον χαταδοᾷ τοῦ χρηστοῦ (59) δεσπό- 
759 διὰ τὴν τῶν χριτῶν ἀδιχίαν" “Ἕως τίγος, Κύριε, 
κεηράξομαι, λέγων, xal οὐ μὴ εἰσακούσεις (00) ; 
οήσομαι πρὸς σὲ ἀδικούμενος, καὶ οὐ σώσεις; 
Ἵνα τί μοι ἔδειξας κόπους καὶ πόνους, éxi£A£- 
πεῖν ἐπὶ (01) ταιαιπωρίαν καὶ ἀσέζειων"; Ἐξ- 
εγαγτίας μου γέγονε (03) χρίσις, καὶ ὁ κριτὴς 
JAapCüret, Διὰ τοῦτο διεσκέδασται γόμος, καὶ οὐ 
ζιεξάγεται εὶς τέλος κρίμα. Εἶτα ἡ ἀπειλὴ, χαὶ 
"ἃ bmi τούτοις" Ἴδετε, οἱ καταφρονηταὶ, καὶ ἐπι- 
ἐλένατε, καὶ θαυμάσατε θαυμάσια (65), καὶ áza- 
γίσθητε. διότι ἔργον ἐγὼ ἐργάζομαι. Καὶ τί χρὴ 
ξένα ἐπιφέρειν τὰ τῆς ἀπειλῆς; ᾿Αλλὰ μιχρὸν 

μπροσθεν (04)" Ὁ γάρ μο: δοχεῖ βέλτιον εἶνα: 
Paral (05) τοῖς εἰρημένοις" πολλοὺς ἀναχαλε- 
σάμενος χαὶ ἀποχλαυσάμενος περί τι ἀδίχων 
χαὶ πονηρῶν, 1 (66) χαὶ τοὺς τῆς 
μοχθηρίας ἡγεμόνας χαὶ διδασχάλους, ἀνατροπὴν μὲν 


τι 


τῶν 
τέλος ἀναχαλεῖτ 


* Mich. nr, 10 seqq. δ Mich. vn, 5. 
** Habac. 1, 2-4. ** ibid. 5, 6. 


(52) Kazopücórzov. « Qui-corrigant, » utin LXX 
Nobilius. Nempe « qui corrigant se, » vel « vitam 
suam. » Non enim propheta "el Weologus, de prze- 
latis tantum, quorum est alios corrigere; sed de 
omnibus omnino loquuntur. 

(55) "ExigvAA(£a. Va Seripturgtextus, et omnes 
mss. Male in Par. ἐχφυλλίδα, 

(54) 'Qc. « Tanquam, quasi. » Bill. « nimirum. » 

(95) Gpüror. Duo Regg. θρηνεῖν. Comb. θρη- 
νῶν. 

(50) Καὶ πρὸς τῷ ἁγιάζειν". Tres Regii, quatuor 
fiolb., duo Coisl. πρὸς τό. At pro ἁγιάζειν, iidem 
Wege. habent, ἄγειν. 

(51) Σάχκοις. Coisl. 1, σάχχῳ. 

(98) ᾿Αμδαχούμ. Weg. 1, ᾿Αθδαχούμ 

(59) Χρηστοῦ. Sic decem Regg., septem Colb., duo 
Coisl. In Par. vero Χριστοῦ. 

(60) Εἰσακούσεις. Quatuor Rezii, tres Colb. 
J"s. habent εἰσαχούσῃ. Alii pene totidem. εἰσαχού- 
3pns- 


*! Psal. 


C 


eorum qui oflicio recte funguntur, paucitatein de- 

plorans, quz tanta sit ut vix. alicubi stipula aut ra- 

cemulus supersit : quippe cum princeps eliam 

postulet et judex ad gratiam loquatur *?, atque 

iisdem propemodum verbis cum magno Davide 

utens : Salvum me fac , Domine , quoniam | defecit 
— sanctus *' 5 hincque fore denuntians, ut boua eos 
deserant, tanquam ἃ tinea consumpta. 

LIX. Joel porro luctum etiam nobis indicit, atque 
altaris ministros, premente fame, in planctu versari 
jubet * ; tantum. abest uL in aliorum calamitatibus 
eos deliciis indulgere permittat ; ac. preter quam 
quod jejunium sanctificat , et. curationem praedi- 
cat *?, ac seniores et parvulos, miserandas, inquam, 
τατος congregat, insuper ipsos quoque sacerdotes 
hortatur, ut templum ingressi, atque in cinere et 
siccis, ae perquam demisse et abjecte in terram 
prostrati **, quoniam agri sterilitate afllicti fuerint, 
30 sublatum. de domo Domini libamen et sacrifi- 
cium, humilitate misericordiam attrahant, 

LX. Quid autem llabacuc? Ilic quidem acriori 
etiam oratione utitur, atque adversus Deum ipsum 
stomachatur, ac benignum Dominum propter Judi- 
cum iniquitatem velut clamoribus insequitur, di- 
cens : Usquequo, Domine, clamabo, et non exaudies $ 
vociferabor injuriam patiens, et. non salvabis ? Quarc 
ostendisti mihi labores et erumnas? videre af[f[lictio- 
uem et impietatem ? In conspectu. meo [actum est 
Judicium, et judex. capit. Propter hoc dissipata est 
lex, et. non. pervenit. usque ad. finem. judicium V. 
Deinde comminatio ; ac deinceps, Videte contem- 
ptores, et respicite , admiramini mirabilia, et disper 
dimini, quia opus ego operor **. Sed quid totam illam 
comminationem subjungere necesse est? Verum 
paulo ulterius ; hoc enim mihi satius esse videtur 
ad ea quz dicta sunt adjungere : cum multos eorum 
qui in re Z3 aliqua improbi et iniqui erant, appel- 
lasset ac deflevisset , ad extremum ipsos quoque 
improbitatis duces οἱ magistros appellat, subver- 
sionem quidem turbidam ac mentis ebrietatem et 


xt, 4. * Joel Ις 


E 


45. ibid. 156. ** Isa. rvirs, 5. 


15. 


D. (061) Ἐπί. Przepositio iar deest in tribus Regg 
sept. Colb., Coisl. 4, et Or. 1. 

(62) Γέγον e. Unus Reg. Lien 

(65) Καὶ θαυμάσατε θαι "μάσια. Sic LXX, decem 
Regg., sex Colb., Coisl. 1, et Pass. In Par. vero ed. 
θαυμάσατε, χαὶ ἴδετε θαυμάσια. 

(04) "A.1&à μικρὸν ἔμπροσθεν. « Verum paulo 
ulterius ; » id est, « paulo post; » et hic est. vere 
sensus hujus vocis, ἔμιπροσίεν, uL patet ex orationis 
serie, Qu: enim adjungit ex propheta Gregorius, 
non przecedunt, sed subsequuntur ea qui prius po- 
suerat, cum desumantur ex c. i. Habac.. priora vero 
in c. 1, reperiantur. Eodem sensu hac Ls utitur 
Apost, Philipp. nr, 14. Non bene igitur Billius, qui 
vertit, « Verum enim vero aliqu: into ante. » 

(65) Προσθεῖναι. Sic. plures Regg. Alii, zpoz- 
θῆναι. 

(66) "AxaxzaAgicai. Comb. « inclamat, 
vocis contentione appellat. » 


ξξ.. 


quadam 


i 

errorem vitium vocans 
ipsis potari dicens, ut respiciant ad tenebras anima 
ipsorum, ct speluncas serpentum ac bestiarum, hoc 
est, improbarum cogitationum domicilia. Atque hi 
quidem tales sunt, et cum talibus doctrinis àd nos 
sermonem habent. 


LXI. Malachiam autem quonam modo dignum fuc- 
rit praeterire, nune. quidem et graviter et acerbe 
sacerdotes accusantem ac probris incesseutem , ut 
Domini nomen despicientes , quibusque in rcbus, 
adjungentem, in eo nempe, quod pollutos panes ad 
altare afferant, cibos non primitias , et qui ne du- 
cum quidem ulli offerrent, aut, si offerrent, infamia 
afficerentur", ea tamen factis votis omnium regi 
olferant, hoc est, clauda, et :egra, et corrupta, pror- 
susque profana et despuenda. Nune autem divini 
cum Levitis paeti eos submonentem (erat autem 
illud vitie et pacis), ac timore timere Dominum, et 
a facie nominis ejus pavere*9, Lez veritatis , inquit, 
erat in ore ejus , et iniquitas non est inventa in labiis 
ejus. In pace rectum iter tenens ambulavit. mecum , 
et multos convertit ab iniquitate , quoniam labia sa- 
cerdotis custodient scientiam , et legem requirent ex 
ore ejus ?. Causa aulem quam prwclara simul et 
formidanda ! quia Angelus Domini omnipotentis est ^, 
Atque maledictiones quidem eas quie deiuceps se- 
quuntur, vitandi mali ominis causa, prz:tereo : ve- 
ritatem autem pertimesco, Quod vero dictu mode- 
ratius simul et utilius est, An dignum est, inquit, ut 
respiciam ultra ad sacrificium vestrum, aut suscipiam 
acceptabile de manibus vestris" ? tanquam scilicet 
maxime stomachans, ac sacrificium ipsorum ob 
Spsorum improbitatem repudians. 


LXIL Nam Zachariz: quidem quoties /j/g me- 
mini, faleem perhorresco, atque item ea qua ipse 
adversus sacerdotes contestatur; atque ea quidem 
qui de insigni illo Jesu, magno sacerdote, subindi- 
cat; quem cum sermone suo sordida cL indigna 
vestre exuisset, splendidam et sacerdotalem postea 
ipsi imponit: et qu: etiam angelum ad Jesum di- 


*" Malaeh. 1, 6-8. ** Malach. 1, ὃ. *? ibid. 6, 7. 


(67) Méünv xal zAdrnr. Reg. u, optimze notze; 
πλάνην xat μέθην. Forte Habae. 1, 16, sed verbis 
mutatis. 

(68) Λέγωγ, Deest in plerisque codicibus. 

(69) Θηρίων. « Haresum auctores, » non male 
interpretantur Elias et Gabrielius. 

(10) Hai£evpázor. [τὰ Colb. 5, et Coisl. 5. 

(T1) Ἔν τίσιν. In Reg. 1, et Colb. m, deest. In 
quibusdam jinterrogative legitur, ut in sacro textu. 

(72; Νῦν δὲ τῆς, ctc. Reg. a, νῦν δὲ πρὸς 
ποὺς Λευΐτας τῆς τοῦ Θεοῦ. lteg. aller, τῆς τοῦ 
Χριστοῦ. 

(15) Στέλλεσθαι. « Contrahere. se, » ΓΟ timore. 

(14) Νόμος... ἣν ἀληθείας. Yn LXX. νόμος ἀλη- 
θείας ἣν. 

(75) Γνῶσιν. Duo Hegg. et Coisl. 1, habent, 
χρίσιν. 

(06) Βλάσφημον. « Quod posset offendere ; quod 


S. GREGORII THEOLOGI 


: his autem. proximos ab ἃ θολερὰν τὴν χαχιαν ἀποχαλῶν χαὶ τοῦ νοῦ μέθην xai 


b 


C 


?? jbid. 7. 


412 


πλάνην (67): ποτίζεσθαι: δὲ A £yev(68)zo0zotc ὑπ᾿ αὐτῶν 
τοὺς πλησίον, ὅπως ἐπιθλέπωσιν ἐπὶ τὸ σχότος αὐτῶν 
ψυχῆς, χαὶ τὰ σπήλαια ἑρπετῶν χαὶ θηρίων (09), 


τῆς S 
λογισμῶν πονηρῶν οἰχητήρια, Οὗτο! μὲν δὴ τοιοῦτοι, 
xai μετὰ τοιούτων ἡμῖν διαλεγόμενοι τῶν παιδευμά- 
τῶν (10. 

ZA' Μαλαχίαν δὲ πῶς παριδεῖν ἄξιον ; νῦν μὲν ἔγχα- 
λοῦντα πιχρῶς τοῖς ἱερεῦσι, xai ὀνειδίζοντα ὡς τὸ 
ὄνομα Κυρίου φαυλίζουσι * xol προστιθέντα ἐν 
τίσιν (71), ἐν τῷ προσάγειν πρὸς τὸ θυσιαστήριον 
ἄρτους ἡλισγημένους, βρώματα οὐκ ἀπάργματα, 
χαὶ ἃ μηδ᾽ ἂν τῶν ἡγουμένων τινὶ προσενέγχοιεν, ἣ 

τιμασθεῖεν ἂν προσενεγχόντες, ταῦτα προσφέρειν τῷ 
βασιλεῖ τῶν ὄλων εὐχὴν εὐξαμένους, χωλὰ, χαὶ 
ἄῤῥωστα, χαὶ διεφθαρμένα, xat βέδηλα.- παντελῶς, 
χαὶ ἀπόπιτυστα" νῦν ὃς τῆς (12) πρὸς τοὺς Λευῖτας 
τοῦ Θεοῦ διαθήκης ὑπομιμνήσχοντα, ( ἡ ὃὲ ἣν τῆς 
ζωῆς xoi τῆς εἰρήνης), καὶ φόθῳ φοθεῖσθαι τὸν Κύ- 
ριον, καὶ ἀπὸ προσώπου τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ στέλλε- 
σθα: (15). Νόμος (14), φησὶν, ἦν ἀϊηθείας ἐν τῷ 
στόματι αὐτοῦ, καὶ ἀδικία οὐχ εὑρέθη ἐν τοῖς 
χείλεσιν αὐτοῦ. Ἔν εἰρήνῃ κατευθύνων ἐπορεύθη 
μετ᾽ ἐμοῦ, καὶ πολλοὺς ἐπέστρεψεν ἐξ ἀδικίας, 
ὅτι yel.An ἱερέως gvAd&scat γγῶσιν (15), καὶ vó- 
μον ἐκζητήσουσιν éx στόματος αὐτοῦ. Καὶ 1 
αἰτία ὡς τιμία τε ἅμα χαὶ φοθερά! διότι ἄγγειϊιος 
Κυρίου παντοκράτορός ἐστι. Καὶ παραιτοῦμαι 
μὲν τῶν ἐπὶ τούτοις ἀρῶν τὸ βλάσφημον (70) φα- 
θοῦμαι δὲ (11) τὴν ἀλήθειαν" ἀλλ᾽ ὃ μέτριόν ^s 
ἅμα (18) εἰπεῖν xo συμφέρον Εἰ ἔτι di£tov, φησὶν, 
ἐπιδιέψαι εἰς θυσίαν ὑμῶν (19), ἣ αδεῖν' δεκτὸν" 
ἐκ τῶν χειρῶν ὑμῶν; ὡς ἂν μάλιστα δυσχεραίνων, 
x9 τὴν ἱερουργίαν αὐτῶν διὰ τὴν χαχίαν ἀποπεμπό- 
μενος. 

EB' Ζαχαρίου μὲν γὰρ ὅτ 
δρέπανον, ὁμοίως χαὶ ἃ 


ἂν μνησθῶ, φρίσσω τὸ 


y 

od οί )0z- 
^v ἱερέων μαρτύρε 
ποῦ πάνυ, ἱερέως 


f ἃ χατὰ 
“σι οὗτος (80) " ἃ μὲν περὶ "Im 
τοῦ μεγάλου, παραδηλοῖ, ὃν περιδύσας (81) τῷ λόγῳ 

αν, τὴν ἱερατικὴν χαὶ 
ἄγγελος αὐτῷ λέγω" 


τὴν ῥυπαρὰν ἐσθῆτα χαὶ ἀναξί 
λαμπρὰν περιτίθησιν * ὅσα τε 
πρὸς τὸν Ἰησοῦν xai ἐπισχήπτων πεποίηται (82) " 


^! jbid. 13, 


D durum et contumeliosum esset pratereo. » 


(11) Φοδοῦμαι δέ. lta Regg. omnes, Pass., Jes. et 
Or. 1. Deest δέ in ed. 2: 

(78) Μέτριόν τε ἅμα. lta Regg. decem, aliique 
 ures. 
(19) Θυσίαν ὑμῶν. Deest ὑμῶν in octo. Regiis, 
Colb. quatuor, et Or. 1. M 

(80) Οὗτος. In plerisque codicibus vocem hanc 
antecedit major distinctio; in aliis sequitur, quod 
commodius est. Clarius in. Reg. 1, αὐτὸς μαρτύ- 
214. 
j (S1) "Or περιδύσας. « Quem cum exuisset, » 
nempe jubendo, ut auferretur, quemadmodum Jia- 
het sacer textus Zach. rit, 4, ᾿Αφέλετς τὰ ἱμάτια 
τὰ ῥυπαρὰ ἀπ᾽ αὐτοῦ. « Auferte vestimenta sordida.» 
;adem est vis vocis περιδύω, ac ἐχδύω, uti etiam 
περιαιρέω aufero, deiraho. Bill. « induisset. » 

(82) Πεποίηται. Reg. l, et Comb. πεποίηχε. 


(An 


ORATIO Il. — APOLOGETICA. 


LEES 


ταῦτα μὲν, εἰς μείζονα (85) καὶ ὑψηλότερα ἴσως ἢ A centem ac mandantem inducit; ea, inquam, ut ad 


χατὰ τοὺς πολλοὺς ἱερέας ἀναφερόμενα, σίωπῇ τιμά- 
σθω" πλὴν ὅτι χαὶ τούτου ix δεξιῶν ὁ διάδολος εἰστή- 
χει τοῦ ἀντιχεῖσθαι αὐτῷ πρᾶγμα ἐμοὶ γοῦν οὐ 
μέτριον, οὐδὲ ὀλίγου φόδον καὶ φυλαχῆς ἄξιον. 


SI*. “Ἃ δὲ τῶν λοιπῶν χατηγορεῖ ποιμένων ἐπιμε- 
λῶς χαὶ χαθάπτετα:, τίς οὕτω τολμηρὸς χαὶ τὴν ψυχὴν 
(84) ἀδαμάντινος, ὥστε μὴ τρέμειν ἀχούων, καὶ αὐτὸς 
ἑαυτοῦ γίνεσθαι μετριώτερος; Φωγὴ, φησὶ, θρη- 
»ούγτων ποιμένων, ὅτι τετααιπώρηκεν ἡ μεγα- 
Aocórm αὑτῶν" φωγὴ opvouérov «εόντων, ὅτι 
τάδε πεπόνθασι. Μονονοὺ χἀχούει (85) τῶν θρήνων 


ὡς ἤδη παρόντων, χαὶ συνθρηνεῖ τοῖς πάσχουσιν. 
Ἔτι δὲ μιχρὸν ἔμπροσθεν (80) πληχτιχώτερον χαὶ 


σφοδρότερον " Ποιμαίγετε, φησὶ, τὰ πρόδατα τῆς 
σφαγῆς, ἃ οἱ χτησάμεγνοι κατέσφαζον (81), καὶ οὐ 
μετεμελοῦντο (88): καὶ οἱ xo.loUrcec αὐτὰ &Aeyov. 
Εὐκογητὸς Κύριος, καὶ πεπιιουτήχαμεν" καὶ οἱ 
ποιμένες αὐτῶν οὐκ ἔπασχον οὐδὲν (89) ἐπ᾽ αὐ- 
τοῖς. Διὰ τοῦτο οὐ φείσομαι οὐκ ἔτι(ϑ90) ἐπὶ τοὺς 
κατοιχοῦγτας τὴν γῆν, έγει Κύριος παγτοχρά- 
tup xal πάλιν ^ 'Ρομφαία, ἐξεγέρθητι ἐπὶ τοὺς 
ποιμένας, καὶ πατάξατε τοὺς ποιμέγας, καὶ ἐκ- 
σπάσατε τὰ πρόξατα" xa, ἐπάξω τὴν χεῖρά μου 
ἐπὶ τοὺς ποιμένας, καὶ ὠργίσθη ὁ θυμός μου ἐπὶ 
τοὺς ποιμένας (91), καὶ ἐπὶ τοὺς ἀμνοὺς ἐπισκέ- 
ψομαι" προστιθεὶς (99) ἤδη τῇ ἀπειλῇ xai τοῦ λαοῦ 
ποὺς προέχοντας. Οὕτω φιλοπόνως προσχαθέζεται τῷ 


λόγῳ χαὶ οὐδὲ ἀπαλλαγῆναι δύναται ῥᾳδίως τῶν 


E 
ει 
ΟῚ 


4m: * ὥστε ἀπευχτὸ 


δέδοικα μὴ xat αὐτὸς 


οὕτως. G 


τῷ Δαν!ὴλ παραδράμωμεν 
πρεσθυτέρους " xai γὰρ παραδράμοιμεν, καὶ τὸ τῷ 
δεσπότῃ περὶ αὐτῶν χαλῶς (95) εἰρημένον καὶ 
προηγορξυμένον (045), ὅτ: ἐξηῖθεν ἀγομία ἐν 
Ba6vAOroc ἐκ πρεσδυτέρων κριτῶν (95), οἱ ἐδό- 
κουν κυδεργᾷν τὸν 1αόν" πῶς οἴσομεν (96). ἸΞζε- 
χιὴλ, τὸν τῶν μεγάλων ἐπόπτην χαὶ ἐξηγητὴν μυστη- 


EA * Ἵνα δὲ τοὺς ἐν 


^ jbid. 4 


P Zach.n 1 564. 9 Zach. xi, 3. 


(85) Εἰς μείζονα. Sic decem Regz., septem Colb. 
et Or. 1. Paris. vero, et Gabr. ὡς μείζονα. Colb. 5, 
utrumque, ὡς εἰς μείζονα, Hc autem Gregorii ver- 
ba non sie accipienda, ac si contemptu « multorum 
sacerdotum, » dicta sint. Elias ideirco locutum sic 
fuisse theologum censet, quia « soli » Christo, non 
autem iis « qui plures faeti sunt sacerdotes » (Hebr. 
vir, 25), id convenire existimavit. Unde vox. « mul- 
105.» quasi « soli » opposita accipi debet. Favet 
hufinus, vertendo : « ad homines pertinere, » etc. 
et mox : « humani sacerdotii, » etc., qui genuinus 
est sensus, 

(84) Τοιϊμηρὸς xal τὴν ψυχήν. Deest xa£ in Reg. 
l, t, Colb. m. Sed ejus loco, post. Ψυχὴν, ἢ poni- 
tur. Comb. legit, τολμηρὸς τὴν Ψυχὴν xai ἀδαμάν- 
τινος, el vertit: « tam audax  anino et adainan- 
linus. » 

(85) Μονονγοὺ κἀκχούει. Sie plerique codices. 
Nonnulli, οὐχ ἀχούει. Reg. hu, μονονουχὶ xai à- 
χούει. 

(80) "Ezt καὶ μικρὸν ἔμπροσθεν. Solus Billius 
reddit; « paulo. ante. » Gabrielius : « atque etiam 


Dp 


majora fortasse et sublimiora quam multorum sacers 
dotum captus ferat, tendentia, silentio commenden- 
tur; nisi quod a dextris etiam ipsius diabolus sta- 
bat, ut ei obsisteret?* ; res, meo quidem judicio, 
non parva, nec parvo metu et cau'ione digna. 
LXIII. Qui autem, reliquos pastores studiose ac- 
cusando et insectando ail, ecquis tam audax es!, 
tamque adamantino animo, qui ea audiens non con- 
lremiscat, et seipso moderatior. reddatur ? Vor, in- 
quit, lugentium. Pastorum, quia afflicta est magaifi- 
centia eurum. Voz rugentium leonum, quia hec passi 
sunt ?, Ipsos quoque propemodum luctus, velut jain 
praisentes, audit, atque una cum iis qui cruciantur, 
luget. Ac paulo post acrius adhuc et vehementius : 
ascite, inquit, oves occisionis, quas qui possidebant, 
jugulabant , nec paenitentia ducebantur : et. qui ven- 
debant eas, dicebant , Benedictus Dominus , quia di- 
vites [acti sumus : et pastores earum nihil doloris ob 
eas capiebant, Propterea non parcam ultra super ha- 
bitantes terram, dicit Dominus omnipotens?*; ac rur- 
sus, l'ramea, suscitare super pastores ὅδ᾽ et, Percu- 
lite pastores, oves exirahite, et inducam manum meam 
super pastores ; et rursus, Iratus est furor meus su- 
per pastores , et super agnos visitabo "* ; jam scilicet 
ipsos quoque populi praesides in comminatione ad- 
jungeus. Tanto studio in hae oratione insidet, nec 
a minis facile abduci potest, Itaque vereor, ne ipse 
quoque in odium incurram, omnia ordine comme- 
morans. Verum Zacharias quidem ad hunc modum. 
πάντων ἑξῆς μεμνημένος. ᾿Αλλ ὁ μὲν Ζαχαρίας 


ΔῈ LXIV. Ut autem illos apud Danielem senes 
proetereamus ; etenim prietereamus, et quod pulchre 
de iis a Domino dictum ac przedictum est, nempe 
quod egressa est iniquitas ex Dabylone a senioribus 
Judicibus , qui populum regere videbantur? ; quo 
landem modo Ezechielem feremus, illum, inquam, 
magnorum mysteriorum et. visionum conspectorem 


** Zach. xir, 7. "*Zach. x,9: "'Dan. xm, 5. 
paulo post, » Comb. « adhucque paulo ulterius.» 

(87) Kacéczatov. Weg. 1, χατέσφαξαν. 

(88) Μετεμειϊοῦντο. Octo Regii, tres Colb., Or. 4, 
Jes. habent, μετεμέλοντο. 

(89) Οὐκ ἔπασχον οὐδέν, Reg. 1, t, u, Colb. m, 
οὐδὲν ἔπασχον ἐπ᾽ αὐτοῖς. 

(90) Οὐχ ἔτι. In Reg. r, οὐχέτι. 

(91) ᾿Ωργίσθη ὁ θυμός μου ἐπὶ τοὺς ποιμέ- 
xac. le desunt in omnibus pene codicibus, in 
octo regiis, sex Colb., Or. 4, et Jes. Habent tamen 
nonnulii, Pro ὠργίσθη, legitur in. sacro textu, παρ- 
ὠξύνθη. 

(92) Προστιθείς. Colb. ὅ, in marg. προστίθησι’. 
Billius in uot. προστίθησι δὲ ἤδη. Elias, et eg. l, 
ita etiam. habent, omisso tamen £27. 

(95) Περὶ αὐτῶν κωϊῶς. Meg. 1, χαλῶς «iet 
αὑτῶν. 

(94) Καὶ προηγορευμένον. Abest a pluribus Regg. 
Colb., etc. 

(95) Κριτῶν.. In permultis codicibus deest. 

(96) Οἴσομεν. Duo Regg. et Jes. οἴσωμεν. 


415 S. GREGORII TUEOLOGI A'i6 


et interpretem ? Quomodo qui: pastoribus przei- A ρίων καὶ θεαμάτων (97) ; Πῶς υὲν ἃ τοῖς υχοποῖς (98 
pit, hoc est ne vitium gladiumque ipsi supervenien- διαχελεύεται, μὴ κατασιωπᾷν τὴν χαχίαν, xoi τὴ 
tem. silentio dissimulent? quod nimirum hoc nec ἐπερχομένην (99) ταὐτῃ ῥομφαίαν; ὡς οὔτε αὐτοῖ, 
ipsis, nee iis qui peccant, utile futurum siL; conlra τοῦτο λυσιτελοῦν, οὔτε τοῖς ἁμαρτάνουσι: τοῦ δὲ 
autem , prievidere ac pronuntiare, utrisque ulilila- προϊδέσθαι xai προχηρῦξαι (1) ἀμφοτέρους ὀνήσον- 
tem allaturum sit 55; si illi quidem dixerint, hi au- τος, εἰ οἱ μὲν εἴποιεν, οἱ 05 ἀχούσαιεν, 1] πάντως γε 
tem audierinL: sin minus, at iis cerle qui denun- — τοὺς μηνύσαντας. 

tiarint, 


LXV. Quo item modo alium eum impetum, quem EE'. Πῶς δὲ τὴν ἄλλην χαταδρομὴν, ἣν ποιεῖται 
in pastores facit, nunc in his verbis, Ve super v κατὰ τῶν ποιμαινόντων, νῦν μὲν ἐν τούτοις τοῖς 
eril, et nuntius super muntium , et visio a propheta ῥήμασιν: Οὐαὶ ἐπὶ οὐαὶ ἔσται, καὶ ἀγγειλία ἐπὶ 
requiretur, et lex a. sacerdote peribit, et consilium α àyyeA(ar, καὶ ἐκζητηθήσεται ὅρασις ἐκ προφήτου, 
senioribus"? ; nunc rursum in his, Fili hominis, dic καὶ γόμος ἀποιϊεῖται ἐξ ἱερέως, xal βουὴ ἐκ 
ipsi, Tu es terra non compluta, nec pluvia venit super — &pecévcépov * νῦν δὲ Ey ἐχείνοις πάλιν * Υἱὲ ἀνθρώ- 
te in die ire : cujus pre[ecti in medio ejus velut leo- που, εἶπον αὐτῇ" Σὺ εἶ γῆ οὐ (2) βρεχομένη, 
nes rugientes, rapientes rapinas , devorantes animas D οὐδὲ ὑετὸς éyéreco ἐπὶ cà ἐν ἡμέρᾳ Cpyic; ἧς οἱ 
in potentia δῆς Et nonnullis interjectis : Sacerdotes ἀφηγούμενοι ev μέσῳ αὐτῆς, ὡς A£orcsc ὠρυόμε- 
ejus contemnebant leqom meam, et polluebant Sancta — voi, ἁρπάζοντες ἁρπάγματα, ψυχὰς κατεσθίοντες 
mea : inter pro[ana et sancta , inquit , nihil discri- ἐν δυναστείᾳ: xaX μετ᾽ ὀλίγα Οἱ ἱερεῖς αὐτῆς (3) 
minis statuebant , sed omnia unum eis erant, et α ἡἠθέτουν γόμογ μου, xal £€s€iAovr cà ἅγιά μου * 
Sabbatis meis oculos suos operiebant, οἱ in medio βεδήνοις τε xal ἁγίοις, qno, οὐ διέστελλον, 
eorum coinquinabar δ᾽. Consumpturumque se, et ἀιλι1ὰ πάντα ἣν" αὐτοῖς £v, καὶ ἀπὸ τῶν σαδδάτων' 
parielem, el eos qui eum liniunt, minatur**, hoc μου παρεκχά υπτον τοὺς ὀςθαϊμοὺς αὐτῶν, καὶ 
est, eos qui peccant, et eos qui peccantium delicta ἐξεδημούμην" ἂν μέσῳ αὐτῶν * συντελεῖν τε τὸν 
obtegunt : quod malorum principum et sacerdotum τοῖχον, xaX τοὺς ἀλείφοντας αὐτὸν ἀπειλῶν τὸ δέ 
est, ac domum Israelis in transversum agentium, ἔστι, τοὺς, ἁμαρτάνοντας (4) καὶ τοὺς συγχαλύπτον- 
secundum corda sua, abalienata in cupiditatibus τας" ὅπερ εἶναι χαχῶν ἀρχόντων xa ἱερέων; xat 
suis. πλαγιαζόντων (5) τὸν oixoy τοῦ Ἰσραὴλ xazà τὰς 

χαρδίας αὐτῶν τὰς ἀπηλλοτριωμένας ἐν τοῖς ἐπιθυ- 
C μήμασιν (6) αὐτῶν. 

LXVI. Mitto quz de iis disserit, qui seipsos pa- EGQ'. Καὶ σιωπῶ λέγειν ὅσα περὶ τῶν βοσχόντων 
scunt, et lac comedunt, et lanis teguntur, et quod ἑχυτοὺς διαλέγεται, τὸ γάλα χατεσθιόντων, xo τὰ 
crassum est, jugulant, gregem autem non pascunt, ἔρια περιθαλλομένων, χαὶ τὸ παχὺ σφαζόντων (7), 
nec, quod infirmum est, corroborant, nec, quod — àjj4 μὴ ποιμαινόντων τὰ πρόθατα, τὸ ἡἠσθενηχὸς 
confractum , alligant, nec, quod errat, reducunt, οὐχ ἐνισχυόντων, xa τὸ συντετριμμένον οὐ χαταδε- 
nec, quod periit, requirunt, nee, quod firmum est, σμούντων, καὶ xb πλανώμενον οὐχ ἐπιστρεφόντων, xod 
conservant ?, sed labore conficiunt, ac de industria τὺ ἀπολωλὸς οὐχ ἐχζητούντων, xal τὸ ἰσχυρὸν οὐ 
enecant : sic, ut oves ob pastorum ZG inopiam, per φυλαττόντων, ἀλλὰ μόχθῳ χατεργαζομένων, xai 
omnem campum et montem disperse sint, atque oni- 
nibus avibus et bestiis praed:e fuerint, quod non e8- — Gyco γχατὰ παντὸς πεδίου xal ὄρους, παρὰ τὸ μὴ 
sel, qui requireret ἂς reduceret **, Quid postea? Vivo — εἶναι ποιμένας, χαὶ γενέσθαι χατάθρωμα πᾶσι πε- 
ego, dicit Dominus , pro co quod hec ita se habent, πεινοὶς xai θηρίοις (8), οὐκ ὄντος τοῦ ἐχζητοῦντος 
alque oves mec in predam [uerunt, ecce ego Super — yay ἐπιστρέφοντος. Εἶτα τί ; Ζῶ ἐγὼ, φησὶ (0), .1έ- 
Ραδίοτεξ, et requiram ουδδ ti&a5 de manibus eorum", — ^e, Κύριος, ἀντὶ τοῦ ταῦτα οὕτως ἔχειν, xal γε- 
aique eas quidem colligam mihique asseram ; illi D γάσθαι τὰ πρόδατά μου εἰς προνομὴν, ἰδοὺ ἐγὼ 


χατὰ σπουδὴν ἀπολλύντων - ὡς διεσπάρθαι τὰ πρό- 


"Ezech. xxxi, 2-6. 5? Ezech. vu, 96. 9" Ezech. xxu, 24,95. *' ibid. 96. 65 Ezech. ΧΗ, 15. 
*? Ezech. xxxiv, 9-4. ** ibid. 8. ** ibid. 10, 11. 


(91) Θεαμάτων".. « Visionum, » malim, pro more τῶν. 


Seriptur:e, quam « spectaculorum, » ut Dillius. (4) Τοὺς ἁμαρτάνοντας. Sic mss. omnes. Deest 
(98) Mv ἃ τοῖς σκοποῖς. Ad oram Reg. ἃ, sceri- τούς in Paris. edit. 
ptum : Ἐνταῦθα τοὺς ἀρχιερεῖς λέγει. Imo, inquit, (5) HAayiatórzov. « n obliquum flectunt. » 
Gomb. « Speculatores, qua voce nihil. communius (6) ᾿Επιθυμήμασιν". Vulgata, «in cogitationibus.» 
in Ezechiele. » (7) Egatórzor. Comb. κατασφαζόντων. 
(99) Ἐπερχομένην. Regg. l et t, ἐρχομένην ἐπὶ (8) Πᾶσι xecewoic καὶ θηρίοις. Verba sunt. ex 
ταύτῃ- Is. xvin, 6, aut Jer. xxxiv, 20, aut Ezech. XNxvItl, 
(4; IIpoxnpv&at, Duo Regg. et Comb. addunt fi. 4 et xxxix, 17. Duo Regg. post πετεινοῖς, addunt τοῦ 
(2) Γῆ οὐ. Omnes pene codices οἱ LXX habent, οὐρανοῦ. 
T7 7j o5. (9) Φησί. Deest in duobus Regg. 


(8) Αὐτῆς. 1n Reg. y, ad oram scribitur, αὖ 


A7 


ORATIO 11. — APOLOGETICA. 418 


ἐπὶ τοὺς ποιμένας, καὶ ἐχζητήσω τὰ πρόδατά μου αὶ autem , liec. οὐ illa patientur, quie. videlicel. malos 


ἐκ τῶν" χειρῶν αὐτῶν, καὶ τὰ μὲν συνάξω xa 
περιποιήσομαι (10)* οἱ δὲ τὰ xal τὰ πείσονται, ἃ 
ποὺς χαχοὺς ποιμένας εἰχός. 

EZ. ᾿Αλλ᾽ ἵνα μὴ, τὰ πάντων xal πάντας ἀπαρι- 
θμούμενος τοὺς προφήτας, μαχρὸν ἀποτείνω λόγον (11), 
ἑνὸς ἐπιμνησθεὶς ἔτι τοῦ πρὸ τῆς πλάσεως ἐγνωσμέ- 
νου, χαὶ £x μήτρας ἡγιασμένου (Ἱερεμίας ἣν οὗτος), 
τοὺς λοιποὺς ὑπερθήσομαι. Ζητεῖ μὲν οὗτος ὑπὲρ 
χεφαλῆς ὕδωρ, xai τοῖς ὀφθαλμοῖς πηγὴν δαχρύων, 
ἵνα χλαύσῃ πρὸς ἀξίαν τὸν Ἱσραήλ΄ ὀδύρεται! δὲ οὐχ 
ἧττον χαὶ τῶν προεστώτων τὴν μοχθηρίαν. 

SH'. Λέγει μὲν αὐτῷ διελεγχόμενος (13) πρὸς τοὺς 
ἱερεῖς ὁ Θεός - Οἱ ἱερεῖς οὐκ εἶπαν, ποῦ ἐστι Κύ- 
ρίος ; καὶ οἱ ἀντεχόμενοι τοῦ νόμου μου οὐκ ἠπί- 
σταντό με, καὶ οἱ ποιμένες ἠσέξουν εἰς ἐμέ. Δέ- 
γει δὲ αὐτὸς πάλιν - Ποιμένες ἠφρονεύσαντο, χαὶ 
τὸν Κύριον οὐχ ἐξεζήτησαν (15), xa διὰ τοῦτο οὐχ 
ἐνόησε (14) πᾶσα ἡ νομὴ, χαὶ διεσχορπίσθησαν. Ποι- 
μένες τε, φησὶ, xo.lLlol διέφθειραν" τὸν ἀμπειῶνά 
μου " ἐμόλυναν τὴν μερίδα μου τὴν οὖσαν ἐπιθυ- 
μητὴν, δεδόσθαι εἰς τὴν ἔρημον (33) ἄδατον". Εἴτα 
πρὸς αὐτοὺς (10) πάλιν ἀποτείνετα: τοὺς ποιμένας" 
ὯΩ, οἱ ποιμένες οἱ ἀπο.ϊιύντες καὶ διασκορπίζον- 
τες τὰ πρόξατα τῆς rope μου" διὰ τοῦτο τάδε 
«ἀέγει Κύριος ἐπὶ τοὺς ποιμαίνοντας τὸν Aacy 
μου" Ὑμεῖς διεσκορπίσατε τὰ πρόξατά μου, καὶ 
ἐξεώσατε αὐτὰ, καὶ οὐκ ἐπεσκέψασθε αὐτά: ἰδοὺ 
ἐγὼ ἐχδικῷῶ ἐφ᾽ ὑμᾶς, κατὰ τὰ πονηρὰ ἐπιτηδεύ- 
ματα ὑμῶν. ᾿Αλαλάζξειν τε βούλεται τοὺς ποιμέ- 
νας (VT), xaX κόπτεσθα: τοὺς χριοὺς τῶν προθάτων, 
διότι ἐπληρώθησαν αἱ ἡμέραι αὐτῶν εἰς σφαγήν. 

ΞΟ, Καὶ τί μο: τὰ παλαιὰ (18) λέγειν; Τίς δὲ, τοῖς 
Παύλου χανόσι xa) ὅροις ἑαυτὸν παρεχτείνων, οὺς περὶ 
ἐπισχόπων xai πρετθυτέρων ἔταξε, νηφαλίους (19), 
σώφρονας εἶναι, μὴ παροίνους, μὴ πλήχτας, διδαχτι- 


χοὺς, ἀλήπτους ἐν πᾶσι χαὶ ἀνεπάφους (20) τοῖς πο- 


^ (ἢ 


L 
νηροῖς, οὐ πολὺ «b διαφεῦγον εὑρήσει τὴν τῶν xa- 
νόνων εὐθύτητα ; Τί δαὶ (21) ἃ τοῖς μαθηταῖς Ἰη- 


σοὺς ἐπὶ τὸ χήρυγμα πέμπων νομοθετεῖ; ὧν τὸ χεφά- 


λαιον, ἵνα μὴ τὰ χαθ᾽ ἔχαστον λέγω, τοιούτους εἶνα: 
τὴν ἀρετὴν, xai οὕτως εὐσταλεῖς (22) χαὶ με 


xai ἔτι (23) συντόμως εἰπεῖν, οὐρανίους, ὥστε οὐχ 


χ 


- 


ἧττον διὰ τὸν τρόπον αὐτῶν, ἣ διὰ τὸν λόγον τρέ 
τὸ Εὐαγγέλιον. 


A 


pastores pati consentaneum est, 


LX VII. Sed ne omnium voces, atque omnes pro- 
phetas enumevans, sermonem in longum protrahiam, 
postquam unius adliuc Jeremi;e, antequam formare- 
tur, cogniti, etab ipsa vulva sanctificati **, mentio- 
nem fecero, reliquos omnes prieteribo, Quierit qui- 
dem hic capiti aquam , et oculis fontem lacryma- 
rum, ut Israelem pro dignitate lugeat * : non minus 
autem antistitum etiam improbitatem deplorat. 

LXVIll, Ac Deus quidem sacerdotes coarguens, 
his ad eum verbis utitur : Sacerdotes non dixerunt , 
Ubi est Dominus ? et qui legem meam complecteban- 


B (ur, nesciebant me : et pastores impie agebant adver- 


sum me**. Ipse autem rursum ait : Pastores stulte 
egerunt, et Dominum non quaesierunt : ac. proplerea 
grex universus non intellexit, et dispersi sunt “ἧς At- 
que alio loeo : Multi pastores demoliti sunt vineam 
meam; coniaminaverunt. partem. meam — desiderabi- 
lem; adeo ut in inviam solitudinem redacta. sit ??. 
Mox in malos pastores rursum invehitur : Ve pa- 
storibus, qui disperdunt et dispergunt gregem pascua 
mem. Ideo hoc dicit Dominus ad eos qui pascunt 
populum meum : Vos. dispersistis gregem meum , et 
ejecistis eos, el non visitastis. cce ego ulciscar super 
vos, secundum studiorum  ves'rorum?', 
Quin etiam pastores ululare, atque arietes ovium 
plangere jubet, quoniam impleti sunt dies eorum, 
ut interficiantur ἢ 


malitiant 


LXIX. Verum quia antiqua colligo ? Quotusquis- 
que est, qui si ad canones eos et regulas seipsum 
exigat, quas Paulus de episcopis et presbyteris con- 
stituit, nempe A47 ut sobrii el pudici sint, non vi- 
nolenti, non percussores, ad docendum idonei, irre- 
prehensibiles in omnibus rebus ??, atque hujusmodi, 
ut ab improbis attingi nequeant, non sese a cano- 
num rectitudine permultum abesse comperiet ? Quid 
ea referam, quie Jesus discipulis suis, ad pr:edicatio- 
nem eos mittens, przescribiL'*? quorum ne singula 
explicem, hic summa est, ut virtute tales sint, at- 
que ita expediti ac modesti, et, ut uno verbo dicam, 
€alestes, ut non minus ob eorum vitam et mores, 


quam ob sermonem alque doctrinam Evangelium currat? 


*$ Jerem. 1, ὃ. "ἴ Jerem. ix, 1. 


1, 9. “5 Jerein. xxv, 94. 


pturz est verbum ; vel forte ex Isaia, « redimam ; » 
vel, « servabo, tutabor.. » 

(11) Λόγον». Reg. r, τὸν λόγον. 

(12) Δι εγχόμενος. Budzus : « disceptans. cum 
sacerdotibus. » 

(15) ᾿Εξεζήτησαν. Comb. « exquisierunt. » 

(14) Οὐχ ἐνόησε. Comb. legit οὐχ ἐνόησαν, χαὶ 
πᾶσανομή, ete. « Non intellexerunt, et oninis grex 
dissipatus est. » Sie. Vulgata et Nobil. 

(19) Εἰς τὴν ἔρημον. Deest τὴν in. omnibus pene 
codicibus. 

(16) Πρὸς αὐτούς. « In ipsos pastores. » Graecum 
non habet χαχούς, « malos, » ut reddit Bill. 


55 Jerem. ri, 8. 
7* Tim. 11,2, 55. Tit. 1, 7, 9. 


(10) Περιποιήσομαι. « Acquiram, » quod. Sceri- D 


5? Ferem., x, 21. 


τὸ Jerem. xi, 10. 7! Jerem. xxirit, 
7* Matth. x, 9; Luc. ix, 3. 


(17) Τοὺς ποιμένας. Reg. t, x3 τοὺς ποιμέ- 
νας. 

(18) Τὰ παιϊιαιὰ. « Quia anuiqua commemoro? » 
Nonnulli habent : Τί πολλά; « Quid multa? » 

(49; Νηφαίους. Reg. 1, νηφαλέους. 

(20) ᾿Αγεπάφους. Non male Comb. « extra om- 
nem improborum calumniam, » 

(21) Τί δαί. Alii, τὶ δέ. 

(33) Εὐστα.ϊεῖς. Comb. « frugi homines ac mo- 
desti. Nec bene Billius, » inquit, expediti ; « imelius 
Bud:us, quem sequor. » 

(25) Καὶ ἔτε. [τὰ decem Regg. sex Colb., Jes., Or. 
1, et Pass. Par. ed. χαὶ εἰ δεξ, 


* 


119 

LXX. Mihi vero timorem incutiunt etiam Phari- 
sei probris onerati, et scrib: redarguti : quibus cum 
nos virtute longe superiores esse debeamus, quem- 
admodum nobis pr:ceptum est, si modo colorum 
regnum consequi cupimus, turpe profecto fuerit , si 
ipsis etiam pejores inveniamur; adeo ut ipsi quo- 
que, serpentes appellemur, et genimina viperarum, 
et duces cci, culicem eolantes, et camelum deglu- 
lentes, et sepulera externe quidem pulchra, in- 
terne autem sordida, et paropsides in speciem mun- 
die 75, aliaque omnia, quz illi et sunt et nominan- 
tur. 

LXXI. In his ego cogitationibus dies noctesque 
versor : [Lec medullas etiam meas eliquant, et car- 
nes conliciunt, nec me audacem esse sinunt, ac sub- 
lata facie. incedere. Π 6 animum meuni dejiciunt, 
et mentem contrahunt, et lingu: vineulum injiciunt, 
faciuntque, ut non de priefectura, nec de corrigen- 
dis et gubernandis aliis cogitem , id quod exube- 
rantis cujusdam facultatis est; sed quomodo ipse 
veuientem iram effugere , atque a vitii rubigine 
nonnihil meipsum abradere queam. Purgari prius 
oportet, deinde purgare; sapientia instrui, atque 
ita demum alios sapientia instruere; lux fieri , et 
a'ios illuminare; ad Deum appropinquare, et ita 
alios adducere; sanctificari, el postea sanctificare ; 
cum manibus ducere, cum prudentia consilium 
dare. 

LXXII. Quando igitur hzc erunt, inquient homi- 
nes ad omnia celeres, nec satis cauti , facile zedifi- 
cantes, et diruentes? Quando lucerna supra cande- 
labrum 7*? Übi talentum 77? sic enim gratiam vo- 
cant, Hec ii, qui amicitia quam religione fervidiores 
$unt, Quando hxc erunt, et quie mea est. ratio , 
quiritis, viri fortissimi? Ne extrema quidem seno- 
ctus huie rei przstituta, longum tempus censeri 
debet. Senectus enim cum prudentia conjuncta im- 
perite juventuli prostat, et considerata tarditas 
inconsu!t:e temeritati, et breve regnum , diuturni 
tyrannidi; quemadmodum et exigua portio maximi 
pretii, multis vilibus et periculosis opibus, et parum 
auri multis plumbi libris , et parva lux densissimis 
tenebris. 

LXXIII. Alioqui verendum est, ne lubrica hxc 
celeritas, preecepsque studium, seiminibus illis non 


** Matti. xxii, 95-25. 7* Matth, v, 15. 11 Matth. 


(24) Φαιγοίμεθα. Sic Regii undecim , quatuor 
Colb., Jes. Or. 1, Pass. et Comb. Ed. φαινό- 
μεθα. 

(25) Εἰκότως ἄν. 11ἃ Reg. et Colb. In ed. ἂν 
εἰχότως. 

(26) Καὶ γύκτωρ. Ita octo Regg. sex Colb., Or. 4, 
etc, Deezt xat in ed. 

(21) Ταῦτά μοι. Alii, μου. 

(28) Eivat καὶ ἄνω βλέποντα. Sic legitur in octo 
Feg., septem Colb., Jes., Or. 1, etc. omisso, οὐδὲ πο- 
ρξύεσθαι. Habent tamen Reg. 1, t, et Colb. m, xat 
πορεύεσθα, ἄνω. 

(29) ᾿Επιτίθησι. Reg. y, ἐντίθησι. 

(50) Kazopücor. Comb. « ad virtutem componere 
*1 dirigere. » 


S. GREGORII TIIEOLOGI 


480 


A Ο΄. Ἐμὲ δὲ qo609ct xoY ὀνειδιζόμενοι Φαρισαῖοι 


xal γραμματεῖς ἐλεγχόμενοι" ὧν αἰσχρὸν, εἰ πολὺ 
περιεῖναι δέον τὴν ἀρετὴν, ὡς διατετάγμεθα, εἴ τι 
δεοίμεθα τῆς τῶν οὐρανῶν βασιλείας, xal τὴν xa- 
χίαν φαινοίμεθα (24) χείρους " ὥστε χαὶ ὄφεις elxó- 
τως ἂν (25) ἀχοῦσαι, χαὶ γεννήματα ἐχιδνῶν, xal 
ὁδηγοὶ τυφλοὶ, τὸν χώνωπα διυλίζοντες, χαὶ τὴν 
χάμηλον χαταπίνοντες, χαὶ τάφοι ῥυπαροὶ τὰ ἔνδον, 
pev εὐπρεπείας τῆς ἔξωθεν χαὶ παροψίδες χαθαραὶ 
τὸ φαινόμενον, xai τἄλλα ὅσα ἐχεῖνοι χαὶ εἰσὶ xol 
ἀχούουσι. 


OA'. Τούτοις ἐγὼ σύνειμι χαὶ νύχτωρ (26) χαὶ 
μεθ᾽ ἡμέραν xoig λογισμοῖς - ταῦτά pot (27) τὸν 
μυελὸν ἐχτήχει, χαὶ δαπανᾷ τὰς σάρχας, χαὶ οὐχ 
ἐᾷ θρασὺν εἶναι χαὶ ἄνω βλέποντα (28): ταῦτά μοι 
παπεινοῖ τὴν ψυχὴν, xai τὸν νοῦν συστέλλει, xal τῇ 
γλώσσῃ δεσμὸν ἐπιτίθησι 29), xaX οὐ περὶ προστα- 
σίας εἶναι ποιεῖ τὸν λόγον, οὐδὲ τοῦ χατορθοῦν (50) 
ἄλλους χαὶ διευθύνειν, ὃ πολλῆς ἐστι τῆς περιου- 
σίας" ἀλλ᾽ ὅπως ἂν αὐτὸς τὴν ἐρχομένην ὀργὴν (51) 
διαφύγοιμι, χαὶ μιχρόν τι τοῦ ἰοῦ τῆς χαχίας ἐμαυ- 
τὸν ἀποξέσαιμι. Καθαρθῆναι (52) δεῖ πρῶτον, εἶτα 
χαθᾶραι" σοφισθῆναι, χαὶ οὕτω cogícat* γενέσθαι 
φῶς, xo φωτίσαι" ἐγγίσαι Θεῷ, χαὶ προσαγαγεῖν 
ἄλλους " ἁγιασθῆναι, χαὶ ἁγιάσαι" χειραγωγῆσαι (59) 
μετὰ χειρῶν, συμθουλεῦσαι μετὰ συνέσεως. 


OB'. Πότε ouv εσται ταῦτα, φασὶν οἱ ταχεῖς τὰ 
πάντα, xal οὐκ ἀσφαλεῖς, οἱ ῥᾳδίως οἰχοδομοῦντες͵ 
χαὶ καταλύοντες; Καὶ πηνίχα ὁ λύχνος ἐπὶ τὴν λυ- 
χνίαν; Καὶ ποῦ τὸ τάλαντον; οὕτω τὸ χάρισμα 
λέγοντες. Ταῦτα οἱ θερμότεροι τὴν φιλίαν ἣ τὴν εὖ- 
λάθειαν. Πότε ταῦτα, χαὶ τίς ὁ ἐμὸς λόγος, ὦ γεν- 
ναιότατοι; Οὐ μαχρὰ προθεσμία, οὐδὲ γῆρας τὸ 
ἔσχατον. Κρείσσων γὰρ πολιὰ μετὰ φρονήσεως 
ἀπαιδεύτου νεότητος, xaX λελογισμένη βραδύτης 
τάχους &meptoxémvou* χαὶ ὀλιγοχρόνιος βασιλεία 
μαχρᾶς τυραννίδος " ὡς xaX ὀλίγη μερὶς τιμία πολλῆς 
χτήσεως (54) ἀτίμου χαὶ σφαλερᾶς (59), χαὶ χρυσὸς 
ὀλίγος μολύθδου πολυταλάντου, χαὶ πολλοῦ σχότους 
ὀλίγον φῶς. 


OI". Τὸ ὃὲ ταχὺ τοῦτο χαὶ σφαλερὸν, xat λίαν χατ- 


D εσπουδασμένον (56), μὴ τῶν σπερμάτων ἐχείνοις (57); 


xxv, 15. 


(91) ᾽᾿Οργήν. Reg. l, ῥομφαίαν. Es 

(92) Καθαρθῆναι. Weg. 1, addit γάρ. Additio ne- 
cessaria, si post καθαρθῆναι legas δεῖ, cum  illio, 
Par., Gab. et mss. Aegis. bm, 1,1, x, Colb. 7, m. 
Alioquin hiulca foret oratio. Sin autem legeris za- 
θαρθῆναν δέ cum Das. mss., Reg. a, hu, n, r, u, z, 
Colb. 5, 4, h, i, ct Pass., constabit sensus. 

(55) Χειραγωγῆσαι. Gab. « manibus deducere, 
prudentia consulere. » ; 

(54) Κτήσεως. 1n ed. χτίσεως, prave. 

(55) XzaAepüc. « l'allacibus. » 
(58) Κατεσπουδασμέγνον. Comb. χατεσπευσμε- 
νον. 

(57) Μὴ τῶν σπερμάτων ἐχείγοις. 510 novemRegg., 
sex Colb., Or. 1, Jes. et Pass. In ed. Par. μὴ τοῖς 


481 


ORATIO II. — APOLOGETICA. 483 


E 


ἑοιχὸς f, ἃ χατὰ τῶν πετρῶν πεσόντα, wal διὰ τὸ & absimile sit, quz in petras ceciderunt ; et quia terra 


μὴ ἔχειν βάθος γῆς, εὐθὺς ἀναχύψαντα, οὐδὲ τὴν 
πρώτην ἤνεγχε τοῦ ἡλίου θερμότητα" 7| τῷ χατὰ 
τῆς ψάμμου τεθέντι θεμελίῳ, μηδὲ ὀλίγον ἀντι- 
τὴν βροχὴν καὶ τὰ πνεύματα. Οὐαί 


σχόντι πρὸς τὴ 
σοι, πόλις, ἧς ὁ βασιλεύς cov γεώτερός ἐστι, 


φησὶ Σολομῶν (38): xai, Μὴ ἴσθι ταχὺς ἐν’ .1ό- 
γοῖις, ποῦ αὐτοῦ Σολομῶντος φωνὴ, πρᾶγμά τι 
ἔλαττον (39), λέγοντος, τὸ περὶ λόγον τάχος τῆς 
περὶ πρᾶξιν θερμότητος. Καὶ τίς ἔστι παρὰ ταῦτα (AU) 
ὁ τὸ τάχος ἀπαιτῶν πρὸ τῆς ἀσραλείας xal τοῦ 
σνμφέ 
οὺς πηλίνους, τὸν τῆς ἀληθείας προστάτην, τὸν 
μετὰ ἀγγέλων στησόμενον, χαὶ μετὰ ἀρχαγγέλων 
δοξάσοντα, xal ἐπὶ τὸ ἄνω θυσιαστήριον ἀναπέμ- 


ροντος ; Τίς ὁ πλάττων, χαθάπερ αὐθήμερον 


a 


ψοντα τὰς θυσίας, καὶ Χριστῷ συνιερεύσοντα (4M), 
τὸν ἀναπλάσοντα τὸ πλάσμα, χαὶ παραστήσοντ 
τὴν εἰχόνα, χαὶ τῷ ἄνω χόσμῳ δημιουργήσοντα (3), 
xai τὸ μεῖζον εἰπεῖν, Θεὸν ἐσόμενον, χαὶ θεοποιή- 
σοντα; 

OA'. Οἵδα τίνος ἐσμὲν λειτουργοὶ, χαὶ ποῦ χείμε- 
νοι, χαὶ ποῦ πέμποντες " οἷδα τοῦ Θεοῦ τὸ ὕψος, xal 
τὴν ἀνθρωπίνην ἀσθένειαν, χαὶ τὴν δύναμιν πάλιν" 
Οὐρανὸς ii nA0c, γῆ δὲ βαθεῖα. Καὶ τίς ἀναθήσεται 
πῶν ἐῤῥιμμένων τῇ ἁμαρτία; Τίς περιχείμενος ἔτι 
τὸν χάτω ζόφον χαὶ τῆς σαρχὸς τὴν παχύτητα ὅλῳ 


vot χαθαρῶς ἐποπτεύσει νοῦν ὅλον, xal μιγήσεται 
«oig ἑστῶσι xal ἀοράτοις ἐν τοῖς ἀστάτοις xal ὁρω- 
μένοις; Μόλις γὰρ ἄν τις ἐνταῦθα τῶν σφόδρα χεχα- 
θαρμένων χαὶ εἴδωλον (43) τοῦ χαλοῦ θεωρήσειεν, 
ὥσπερ οἱ τὸν ἥλιον ἐν τοῖς ὕδασι. Τίς ὁ μετρήσας τῇ 
χειρὶ τὸ ὕδωρ, xal τὸν οὐρανὸν σπιθαμῇ 1 καὶ 
πᾶσαν τὴν γῆν δρακί; Τίς ἔστησε τὰ ὄρη σταθμῷ, 
καὶ τὰς váxüc ζυγῷ; Τίς τόπος τῆς καταπαύσεως 
αὐτοῦ, καὶ τίνι τῶν πάντων ὁμοιωθήσεται; 


OE. Τίς ὁ ποιήσας τὰ πάντα Ev λόγῳ, χαὶ τῇ 
σοφίᾳ χατασχευάσας ἄνθρωπον, χαὶ εἰς ἕν ἀγαγὼν 
τὰ διεστῶτα, χαὶ μίξας τὸν χοῦν τῷ πνεύματι, χαὶ 
συνθεὶς ζῶον ὁρατὸν χαὶ ἀόρατον, πρόσχαιρον χαὶ 
ἀθάνατον, ἐπίγειον χαὶ οὐράνιον, ἁπτόμενον Θεοῦ 
xaX οὐ περιδρασσόμενον, ἐγγίζον χαὶ μαχρυνόμενον:; 
Εἴπα, σοφισθήσομαι, φησὶν ὁ Σολομῶν, καὶ αὐτὴ 
ἐμακρύνθη ἀπ᾿ ἐμοῦ μαχρὸν ὑπὲρ ὃ qv, τὴν σο- 
φίαν λέγων (44). Καὶ ὄντως ὁ προστιθεὶς γνῶσιν 
προστίθησιν ἄλγημα: οὐ μᾶλλον εὐφραίνοντος τοῦ 

τ Matth. xir, 5; Luc. vti, 6. 


δὲ Prov, xxv, 54. **1sa. xL 12. 
33 Eccle. 1, 18. 


Ww [sa. rx v1, 1. 


σπέρμασιν. Coterum iste. Gregorii locus, qui diffi- 
cultate non caret, sic reddi potest: « verum liec 
celeritas parum etiam tula, ac periculum est, ne 
quod fit pr:ecipiti studio, vel iis. illorum. seminum 
simile sit, » elc, Posset etiam quis, xzi χατεσπου- 
δασμένον, sic interpretari : « licet maxima cura 
adliibeatur. » 

(38) Σοιλομῶν. Deest in quinque Regg., septem 
Colb., Or. f. 

(59) "EAazcor.« Minus aliquid. » His verbis si- 
gniiicat Gregorius, celezitate loquendi, mines quam 


7 Luc, νι, 48; Matth. vir, 26. 
86 Isa. xL, 18, 25. 


altitudinem non habebant, statim exorta, ne primun 
quidem solis calorem ferre potuerunt?* ; aut. etiam 
fundamento in arena jacto , quod. pluvim ae ventis 
ne tantillum quidem restitit τῆς Va, tibi civitas, ait 
Salomon , cujus rex junior est*? : idemque, Ne sis 
celer in. verbis δα : minorem scilicet rem esse asse- 
rens celeritatem. in verbis, quam ferventem in 
aclione festinationem. Et quis est, qui contra hic 
omnia celeritatem potius quam securitalem et uti- 
litatem exposcat? Quis est qui veritatis propugna- 
torem, unius diecule spatio, velut e luto statuam 
fingit : illum, inquam, qui cum angelis stabit, cum 
archangelis glorificabit , ad supernum altare sacri- 
licia transmittet, eum Christo sacerdotio fungetur, 


D figmentum instaurabit, imaginem exhibebit, superno 


mundo opificem aget, et, ut, quod majus est, dicam, 
deus erit, aliosque deos efliciet?; 


LXXIV. Scio, cujus ministri sumus, et ubi jacen- 
tes, et quo mittentes. Scio, quie Dei sublimitas, qux 
humana infirmitas, ac rursum potentia sit, Celum 
excelsum, terra autem profunda **, Et quisnam eorum 
ascendet, qui peccato prostrati sunt? Quis inlernam 
caliginem et carnis erassitiem adhuc gerens, totà 
mente totam illam mentem pure speclabit, rebus- 
que stabilibus et ab oculorum aspectu remolis inler 
instabiles oculisque subjectas miscebitur? Vix enim 
quisquam hic eorum qui majorem in modum A9 
purgati sunt, etiam ipsum summi illius boni simula- 
crum cernere queat, non secus atque ij qui solem 
in aquis intuentur. Quis mensus est aquam manu, et 
celum palmo , et. universam. terram pugillo? Quis 
statuit. montes in. pondere, et silvas in statera 5? ? 
Quis lecus requietis ejus?*, el cui 61 omnibus rebus 
assimilabitur 55? 

LXXV. Quis est qui omnia in verbo effecit **, et 
sapientia hominem condidit, ae res inter se dissitas 
copulavit, terramque spiritui miscuit , animalque 
visibile et invisibile composuit, caducum et immor- 
tale, terrestre et ceeleste, Deum attingens nec com- 
prehendens, appropinquans et procul recedens? 
Dixi : Sapiens efficiar , ait Salomon : at. ipsa multo 


p quam ante longius a me recessit", nempe sapien- 


tiam dicens. Ac sane qui addit scientiam, addit do- 
lorem **, Quippe cum non plus latitize afferat id quod 


*! Prov. xxix , 90. 
87 Eccle. viij 24. 


*? Eccle. x, 16. 
86 Psal. xxxii, 6. 


agend:, peccari. 

(40) Παρὰ ταῦτα. Gab. « his neglectis. » 

(M) Συνιερεύσοντα. Quinque Kegg., et Coisl. 1, 
συνιερατεύσοντα. 

(12) Δημιουργήσοντα. « Qui superiori mundo 
operam suam przestabit. » 

(43) Kal εἴδω.ϊον. Sicocto Regg., Colb. quir - 
que, Jes., Or. 4, « Vel ipsum simulacrum, » Ed. x&? 
εἴδωλον. 

(44) Τὴν cogíarx A£yor. lec omisit in version2 
Billius. 


4$5 


S. GREGORII THEOLOCI 


A84 


inventum est, quam molestiz, id. quod effugit: quo A εὑρεθέντος (42) Tj ἀνιῶντος τοῦ διαφεύγοντος " ὅπερ, 


modo, iis, ut opinor, usu venire solet, qui, cum 
adhue siti laborent, ab aquis abstrahuntur; aut qui 
id quod se habere existimant, manibus tenere ne- 
queunt; aut quos fulgetri splendore perstrietos lux 
statim deseruit. 

LXXVI. Hoc me inferiori loco tenebat, humilem- 
que reddebat , in eamque mentem impellebat ,. ut 
melius esse censerem laudis vocem audire ?, quom 
earum rerum, qui vires meas superarent, explana- 
torem me profiteri : nempe majestas , et altitudo , 
et dignitas , et pur: natur, vix Dei splendorem 
capientes, quem abyssus operit ??^, cujus tenebre 
latibulum sunt?', utpote luninis purissinii ae ple- 
risque inaccessi ; qui etin universo , et extra uni- 
versum est ; qui et pulchritudo omnis est, et supra 
omnem pulchritudinem ; qui mentem illuminat, et 
mentis celeritatem :ac. sublimitatem effugit; quan- 
tumque percipitur, tantumdem semper se subducit , 
amantesque sui, ex eo quod fugit, ac velut jam 
comprehensus se proripit, ad superna illicit. 

LXXVII. Ac tantum quidem et tale est id quod 
expetimus, et quod consequi studemus ; talemque 
esse oportet animarum nymphàgogum ae pronu- 
bum. Mihi vero periculum est, ne etiam manibus et 
pedibus vinctis a thalamo extrudar, ut qui nuptiali 
veste haudquaquam indutus sim ??, verum impuden- 
ter meipsum iis qui illie recumbunt , immiscuerim. 
Quanquam ab ipsa juventute accitus sum ; libet 
enim aliquid multis incognitum efferre, atque ad 
Deum Ὁ a vulva ipsa projectus *?, et ex materna 
pelieitatione donatus, ac postea periculis eonfirma- 
lus; simulque desiderium crevit, et ratio concurrit, 
omniaque ei, qui me in sortem accepit, et servavit, 
dono dedi, opes, splendorem, valetudinem , sermo- 
nes ipsos, ex quibus hunc duntaxat fructum cepi , 
quod eas contempsi, ac quedam habui quibus ΟἸ εἰ - 
stum anteponerem. Ac dulcia mihi facta sunt eloquia 
Dei , ut favus mellis ** : et prudentiam advocavi , ac 
sapienli dedi vocem meam ?*, Aliaque etiam hac 
adjungi, nempe ir: moderari, linguam frenare, ocu- 
lum coercere , ventrem regere, gloriamque humi 
manentem calcare. Insipienter hoc quidem, sed ta- 
men dicam; his rebus plerisque fortasse haud dete- 


rior factus sum. D 


LXXVIl. At vero hoc philosophari, majus est 


ΘΟ ΡΘΕ; cit, 6. . 9355 Psal XVII 9 
94. *95 PrOoY..Il5 90 


39 Psal. Xxv2e1- 
105; xvii, 115 Prov. xvi, 


(45) Εὑρεθέντος. Sic Reg. 1, t, et Colb. m. Ce- 
teri αἱρεθέντος. 

(46) Ταπεινὸν ἐποίει. Wa Reg. 1, t, x, Colb. m. In 
aliis desunt. 

(41) Ὃς καλόν ἐστιν ἅπαν. 
num. » Ut Exod. xxxiu, 19. 

a Κλέπτεσθαι. lta codicum pars 
Reg. 1, χρύπτεσθαι. Bas. ed. βλέπεσθαι. 

(49) Aécc. Additur apud Montac 

(50) ᾿Εμαυτόν. Reg hu, n, et Jes. αὐτόν. 

(951) Δοτός. Apud Montac. additur τῷ Θεῷ. 

(92) 'O πόθος. « Desiderium, amor. » Non apte 


€ Qui est omne bo- 


maxima. 


B φωτίζει, 


οἶμαι, φιλεῖ συμθαίνειν volg ἔτι διψῶσιν ἀποσπω- 
μένοις ὕδατος -" ἣ χρατεῖν τι οὐ δυναμένοις, ἔχειν 
νομίζουσιν" ἣ οὺς ἀπῆλθεν εὐθὺς ἀστραπὴ περι: 
λάμψασα. 


OG". Τοῦτό με «στη χάτω, χα! ταπεινὺν ἐποίει (10), 
xal εἶναι βέλτιον ἔπειθεν ἀχούειν φωνὴν αἰνέσεως, 
3| ἐξηγητὴν εἶναι τῶν ὑπὲρ δύναμιν - dj μεγαλειότης, 
χαὶ τὸ ὕψος, χαὶ τὸ ἀξίωμα, χαὶ αἱ χαθαραὶ φύσεις 


μόλις χωροῦσαι Θεοῦ λαμπρότητα, ὃν ἄδυσσος χα- 
λύπτει, οὗ σχότος ἀποχρυφὴ, φωτὸς ὄντος τοῦ χα- 


θαρωτάτου χαὶ ἁπρησίτου τοῖς πλείοσιν" ὃς ἐν τῷ 


ἘΞ ΟΣ ΝΞ oda Ὁ ποτ ἐστε ΡΩΝ, ὃς λόν 
παντὶ τῷδε, xal τοῦ παντός ἔστιν ἕξω" ὃς χαλόν 


ἐστιν ἅπαν (M), xal ἄνω. παντὸς χαλοῦ᾽ ὃς νοῦν 
διαφεύγει. νοῦ τάχος χαὶ ὕψος, ὑπο- 


σοῦτον, ὅσον χαταλαμθάνεται, 


es 
χωρῶν ἀεὶ τὸ χαὶ ὑπ- 
άγων πρὸς τὰ ἄνω τὸν ἐραστὴν τῷ φεύγειν, καὶ τῷ 
οἷον χρατούμενος χλέπτεσθαι (48). 

OZ'. Τοσοῦτον μὲν δὴ xa τοιοῦτον ἡμῖν τὸ ποθού- 
μένον. xai σπουδαζόμενον " τοιοῦτον δὲ εἶναι: χρὴ τὸν 
νυμφαγωγὸν τῶν ψυχῶν χαὶ προμνῆστορα. "Ἑμοιγε 
μὴν δέος (49), μὴ xa τοῦ νυμφῶνος ἔξω ῥιφῶ δε- 
θεὶς χεῖρας χαὶ πόδας, ὡς οὐχ ἐνδεδυμένος ἔνδυμα 
γάμου, ἀλλὰ τολμηρῶς παρενείρας ἐμαυτὸν (50) 
τοῖς ὰ προσεχλήθην μὲν 
ἐχ νεότητος, ἵν᾽ pu τι τῶν τοῖς πολλοῖς ἀγνοου- 
μένων, xol ἐπ᾽ αὐτὸν ἐπεῤῥίφην ix μήτρας, xoi 
ἐδόθην δατὸς (51!) £x μὴτρ 


ἐχεῖσε ἀναχειμένοις " χαίτο! 


υκῇς ὑποσχέσεως, χαὶ μετὰ 


τοῦτο τοῖς χινδύνοις ἐδεθαιώθην-: χαὶ ὁ πόθος (52) 


συνηυξήθη, χαὶ ὁ λογισμὸς συνέδραμε, xaX πάντα 
ἔδωχα φέρων τῷ λαχόντι χαὶ σώσαντι, χτῆσιν, πε- 
(93), τοῦς λόγους αὐτοὺς, ὧν 
τοῦτο ἀπήλαυσα (54) μόνον, τὸ παριδεῖν χαὶ ἐσχη- 
χέναν ὧν Χριστὸν προετίμησα. Καὶ ἡδύγθη μοι τὰ 


ριφάνειαν, εὐεξίαν 


καὶ τὴν σύν- 
ἔδωχα covür 


τοῦ Θεοῦ «Ἰόγια, ὡς κηρίω μέλιτος " 
εσιν ἐπεκαϊεσάμην., καὶ τῇ cogíq 

: FRANCO on CI τε pt E 
μου. Ko. τἄλλα δὴ ταῦτα (59), οἷον θυμὸν μετρῆσαι, 
χαὺ γλῶσσαν χαλινῶσαι, xal. ὀφθαλμὸν σωφρονίσαι, 


χαὶ γαστέρα παιδαγωγῆσαι, χαὶ δόξαν πατῆσαι τὴν 
χάτω μένουσαν. Παραφρονῶν λέγω (56), ἀλλ᾽ οὖν 


εἰρήσεται" ταῦτα μὲν οὐ τῶν πολλῶν ἴσως ἐγενόμην 
φαυλότερος. 


OH'. Τοῦτο ὃὲ (07) φιλοσοφήσαι χρεῖττον ἢ χαθ᾽ 


98 Psa], xxi, 11. 3" Psal. ΟΧΥΠῚ, 


9? Matth, χχαι, 15. 


Dillius, « cupiditas. » 

(55) ᾿Εὐεξίαν. Weg. g, ἀξίαν. 

(54) ᾿Απήμχαυσα. Ma Reg. bm, Colb. m, 4, 5, 
Gab. Billius. Alii vero ἀπέλαυσα. 


(93) Kal τἄλλα δὴ ταῦτα. « Alque hze etiam 


alia, nempe hune fructum cepi, ut irc modera- 
rer, » etc. 

(56) Hapegpovov Aéyo.«Ut minus sapiens dico.» 
Π Cor. x1, 25. 


(97 )ToUzo δέ, ete. « At vero majus, quam pra 
viribus nosuis, est alterum istud. philosopliiwe 
genus. » 


485 ORATIO Il. 


ἡμᾶς, δέξασθαι ψυχῶν 
χαὶ μήπω μηδὲ ποιμαίνεσθαι χαλῶς μαθόντας ἡμᾶς, 
μηδὲ χαθαρθέντας τὴν ψυχὴν ὅσον ἄξιον, ἔπειτα 
ποίμνης ἐπιστατεῖν πιστευθῆναι" χαὶ ταῦτα ἐν xat. 
τηὺς ἄλλους 


ἡγεμονίαν χαὶ 


ροῖς τοιούτοις, ἐν οἷς ἀγαπητὸν ὁρῶντα 
ἄνω χαὶ χάτω στρεφομένους (98) τε xai ταρασσομέ- 
νους, φυγόντα φυγῇ £x τοῦ μέσου (59), ὑπὸ σχέπην 
ἀναχωρήσαντα, λαθεῖν (00) τοῦ πονηροῦ τὴν ζάλην 

πολεμεῖ μὲν ἀλλήλοις 

1$, εἰ xal τι ἣν λείψα- 
ἱερεὺς, ἐχχυθείσης ἐπ᾿ 


xai τὴν σχοτόμαιναν" ἡνίχα 
τὰ μέλη, οἴχεται 05 τῆς ἀγάπη 
νον, ὄνομα δὲ χενὸν ἄλλως ὁ 

ἄρχοντας ἐξουδενώσεως, ὥσπερ εἴρηται. 


0Θ΄. Καὶ εἴθε χενόν (61)* νυνὶ δὲ τ 
εἰς χεφαλὰς ἀθέων ἡ βλασφημία. Φόθο 
ἐξώρισται τῶν a ἀντεισῆχται δὲ (alti - 
τοῦ βουλομένου (65) δὲ ἡ γνῶσις, xai τὰ βάθη 
Πνεύματος" πάντες δὲ ἐσμεν (04) εὐσεθεῖς ἐξ ἑνὸς 

ἄλλων (05) ἀπέδειαν. 


ποῦ 


μόνου τοῦ χαταγινώσχειν 
Χρώμεθα δὲ διχασταῖς τοῖς ἀθέοις (06), χαὶ ῥιπτοῦ- 
μὲν τὰ ἄγια τοῖς χυσὶ, xai βάλλομεν τοὺς μαργα- 
Drs ἕμπροσθεν τῶν χοίρων, βεθήλοις ἀχοαὶς xa 
ψυχαῖς τὰ Octa δημοσιεύοντες" xal τὰς τῶν ἐχθρῶν 


εὐχὰς ἐπιμελῶς ἐχπληροῦμεν οἱ δείλαιοι, χαὶ πορ-- 


νεύοντες ἐν τοῖς ἐπιτηδεύμασιν ἡμῶν οὐχ αἰσχυνό- 
μεθα. Μωαδῖται δὲ xai ᾿Αμμανῖται, οἷς οὐδ᾽ ἐξῆν 
παριέναι (07) εἰς Ἐχχλησίαν Κυρίου (68), τοῖς 


ἀχιωτάτοις ἡμῶν ἐμθατεύουσιν. Ἡνοίξαμεν δὲ πᾶσιν 
οὐ πύλας διχαιοσύνης, ἀλλὰ θύρας Aot6 Vals 6 τε xal 
τῆς xaT' ἀλλήλων θρασύτητος - xal οὗτος ἄριστος 
ἡμῖν, οὐχ ὃς ἂν (69) μηδὲ ῥῆμα πρόηται ἀργὸν 
φόθῳ Θεοῦ, ἀλλ᾽ ὃς ἂν τύχῃ πλεῖστα τὸν πλησίον 
εἱπὼν χαχῶς, ἣ διαῤῥήδην, ἢ ἐν αἰνίγμασ 
ὑπὸ τὴν γλῶσσαν αὐτοῦ στρέφων χόπον χαὶ 
3| ἰὸν ἀτπίδων, εἰπεῖν olxsije 

II'. Τηροῦμεν δὲ τὰς ἀλλή 


U* xal 
πόνον, 
ξρον. 

λων ἁμαρτίας, οὐχ tva 
θρηνήσωμεν, ἀλλ᾽ ἵνα νεῖ ιδίσωμεν " οὐδ᾽ ἵνα θεραπεύ- 
σωμεν, ἀλλ᾽ ἵνα προσπλήξωμεν (70), καὶ ἀπολογίαν 
ἔχωμεν (711) τῶν Aer χαχῶν τὰ τῶν πλησίον 
τραύματα. Καχοὺς δὲ χαὶ ἀγαθοὺς οὐχ ὁ τρόπος, ἀλλ᾽ 
ἡ διάστασις χαὶ ἡ φιλία (12) χαραχτηρίζει" xax ἃ σή- 


96 Psal. cvi, 40. 


37]: Cor; n, 10. 
? Psal. cxvi, 19. 


* Psal. x, 7 seqq. 


(58) Σερεφομέγους. Ita Reg. undecim, octo Colb., 
Or. 1, Jes. Coisl. 1, etc. Edit. vero Bas. et Par. gz- 
ρομένους. 

(99) 'Ex τοῦ μέσου. Reg. a, £x μέσου. 

(00) Λαθεῖν. In ora Reg. bm, appingitur cu- 
Yet. In. Cclb. 7, intra lineas veteri manu, ἢ zu- 
γεῖν. 

(01) Καὶ εἴθε κενόν". Grezorius sic loquitur, juxta 
Eliam, eo quoi principes ac pontilices, quos inse- 
Clatur, non modo omni virtute destituti, sed vitiis 
Omnibus referti essent. 

. (62) Τρέποιτο, ew. Comb. « Vertat Deus omen 
in capita impiorum. , 

(05) BevAouérov. « Volentis cujuslibet est scien- 
Via. » lta supra. num. 50, « nobis salis est voluisse, 
ad sapientiam. » 

(64) Πάντες δέ £c pev. Mii scribunt δὲ ἐσμέν. Alii 
Dy ἐσμέν. 


— APOLOGETICA, 
προστασίαν, A quam ut ipsi przstare possimus , nimirum anima - 


9*3 [ Cor. vi, 1, 7. 
5 Psal. xui, 5, et Lxxxix, 4. 


A86 


rum imperium ae prifecturam accipere , eumque 
ne recte quidem pasci adliuc sciamus, nec animo, 
quantum par est, purgati simus , gregi gubernando 
profici :idque hujusmodi temporibus, in quibus 
priclare cum 60 agitur, qui alios sursum deorsum- 
que jactari ac perturbari conspiciens, effuso cursu 
de medio fugiat, ac sub locum aliquem à periculo 
tutum secedens, pravi illius tempestatem et calig'- 
nem vitet. Hoc, inquam, tempore, quo membra in- 
Ver se pugnant, et si quid claritatis supererat, abs- 
cedit, atque inane. jam nomen est sacerdos, effusa 
videlicet, ut Scriptura verbis utar, in ipsos quoque 
principes contemptione ** 


LXXIX. Atque utinam inane esset; nune vero 


B vertatur in impiorum capita blasphemia. Cieteruia 


metus omnis ex animis pulsus est, in ejusque locum 
subrogata impudentia : estque cujusvis scientia , et 
profunda Spiritus ?* : atque omnes ex hoc uno pii 
sumus , quod alios impietatis damnamus. Judicibus 
porro iis utimur ^, qui Deo bellum indixerunt, cani- 
busque sancta projicimus, atque ad porcorum pedes 
margaritas mittimus ??, profanis auribus et animis 
divinam doctrinam evulgantes: atque hostium, vota 
miseri sedulo explemus, et in adinventionibus no- 
stris sine ullo pudore 5 1 fornicamur'. Moabitze vero 
et Ammonitze, quibus ne Domini quidem Ecclesiam 
ingredi licebat *, in ea qu:» apud nos sanctissima 
sunt, irrumpunt, Ac nos omnibus, non justitizx por- 
las?, sed maledicentize, mutuzeque in nos ipsos au- 
ὁδοῖς januas aperuimus. Atque hic apud nos opti- 
mus habetur, non qui, Dei metu pradilus, ne ver- 
bum quidem otiosum plurimis maledictis, vel 
aperte, vel occulte fixerit; ac sub lingua laborem 
et dolorem *, aut, ut aptius loquar, venenum aspi- 
dum 5 versaverit. 

LXXX. Huc accedit, quod alii aliorum peccata 
observamus, non ut lugeamus, sed ut exprobremus ; 
neque ut medicinam alferamus, sed ut novum vul- 
nus infigamus , atque a proximorum vulneribus 
excusationem viliis nostris petamus. Jam vero ma- 
los et bonos, non vita, sed dissensio, vel amicitia, 


99 Matth. vit, 6. ! Psal. cv, 59. ? Deut. xxii, 5. 


(65) "A.Ltor. Pass. ad. marg. ἀλλήλων. Sic Das. 
ed. et Gabrielius : « alter alterius damnamus. » 

(66) ᾿Αϑέοις. «Impiis, quibus uec Deus sit. » 
Comb. « infidelibus, impiis, Graecis, ut bene Elias, 
« provinciarum rectoribus. » 

(67) Hapi£rat, la septem Regz., Colb. omnes.,Jes., 
Herv. Alit vero quatuor Regg. Coirb. Coisl. 1, παρ- 
εἰνᾶ:. 

(68) Κυρίου. Pass. ad marg. Θεοῦ. 

(69) "Oc &r. Deest in ed. ἄν. 

(10) Προσπιήξωμεν. Gabrielius vertit, « exulce- 
Temtus. » 

(11) Ἔχωμεν.. Sic omnes pene codices. Pauci, 


ἔχομεν. 
(172) duAía. Septem Regg., octo Colb., Coisl 
habent ὁμοδοξία, « consensio opinionum. » Jpse 


Billtus expunxit φιλία in ed. Das., et scripsit ópxo- 


δοξία. 


48 


S. GREGORII THEOLOGI 


488 


tanquam notis quibusdam insigniunt : et que hodie A pepov ἐπαινοῦμεν, αὔριον ἐχαχίσαμεν * xal ἃ map' 


laudamus, eadem crastino die vituperamus: et quie 
apud alios infamia notantur, eadem apud nos admi- 
rationi sunt : omniaque flagitia impietatem ample- 
clentibus facile condonantur. Usque adeo in vitio 
magnanimi sumus ! 

LXXXI. Facta denique omnia sunt, utab initio, 
cum nondum mundus erat, nec pulehra ea constitu- 
tio ei formatio, quam nunc cernimus: sed omnia 
confusa et incondita, formatrieem manum ct poten- 
tiam requirebant. Aut, si mavis, non seeus atque 
in nocturna pugna, obscurisque lun: radiis hostium 
οἱ amicorum vultus non. internoscentes ; vel sicut 
in navali conflictu et. tempestate, ac ventorum inm- 
pressionibus, et stridentis unda fervore, ac fluctuum 
incursionibus, et navium collisionibus, et contorum 
impulsibus, et. celeustarum vocibus, et cadentium 
gemitibus undique personantes, atque consilii ino- 
pia oppressi, nec virtutis declarand:e tempus ha- 
bentes (heu gravem calamitatem !), inter nos incidi- 
mus, atque a nobis ipsis mutuo confieimur. 

LXXXII. Nec vero populus quidem ita se habet , 
verum aliter sacerdos. Quin potius illud nune mihi 
prorsus expleri videtur, quod in. maledictione olim 
dicebatur : 59. Factus. est sacerdos sicut. populus *. 
Nec rursum vulgus quidem ita se gerit, populi au- 
tem optimates, ac prosides contrario modo : quin 
potius hi aperte quoque bellum sacerdotibus infe- 
runt, subsidium ad persuadendum habentes pieta- 
tem. Quanquam ii quidem qui de fide ac supremis 
et primariis quzstionibus pugnant, ita sane affician- 
lur : nec ego reprehendo , imo, si vere Joquendum 
est, insuper etiam laudo, iisque. gratulor. Atque 
utinam ex eorum numero sim, qui pro veritate de- 
certant, atque in offensionem et odium incurrunt, 
imo etiam in hoc numero esse gloriabor. Melius 
euim est laudabile bellum, pacea Deo disjungente : 
ob eamque causam lenem et mansuetum hominem 
rere queat. 


5 [sa. xxiv, 2 ; Ose. iv, 9. 


Ἡμῖν. Septem Regg. ἡμῶν. 
Τῷ ács&w. Sic omnes ferme codices. Reg. 
ι, τῷ ἀσεύθεῖ. 

(15) Τὴν χακίαν. Sic Reg. plerique et Colb. 
Coisl. 4 et Pass. Ed. Par. δὴ xzzíav. 

(16) Déyovs δὲ πάντα. Non pauci, τὰ πάν- 
za. |n duobus Colb. et Or. 4, exstat scholium in 
quo queritur ; « Quomodo ante conditum mundum, 
cum nihil esset, potuerit esse confusio rerum, de 
qua hie Theologus; » et his verbis respondetur : Τά- 
χα χόσμον ἐνταῦθα λέγε: τὴν τελείωσιν τῶν xav ci- 
δος γεγονότων. « Mic lortasse dicit perfectionem eam 
quam juxta speciem suam create res conseculie 
sunt. » 

(11) Φέγγεσιγ. Sic omnes codices. Par. σφέγ- 
ζεσιν. 

(18) Καὶ πγευμάτωγ. Deest xat in plerisque. Ha- 
bent tamen nonnulli. 

(19) “Ὑπερηχούμεγοι. Beg. r, ὑπηχούμενοι. 

(80) Hepraíazouev. « Wruimus alterin alterum. » 

(81) "Ev κατάρᾳ. Verba prophetarum inverso or- 
dine refert Gregorius ; minusque verba, quam natum 
orofert uroverbiuri. 


( 


ἄλλοις στηλιτεύεται, παρ᾽ ἡμῖν (73) θαυμάζεται" 
xai πάντα συγχωρεῖται προθύμως τῷ ἀσεθεῖν (14). 
Οὕτω τὴν χαχίαν (15) ἐσμὲν μεγαλόψυχοι ! 


ΠΑ΄. Γέγονε δὲ πάντα (16) ὡς τὸ ἀπαρχῆς, ὅτε οὔ- 


πω χόσμος ἣν, οὐδὲ ἡ νῦν εὐταξία xoi μόρφωσις " 
ἀλλὰ συγχεχυμένον τὸ πᾶν xaX ἀνώμαλον ἐδεῖτο τῆς 
εἰδοποιοῦ χειρὸς 


νυχτομαχίᾳ xa 


χαὶ δυνάμεως. Εἰ βούλει δὲ, ὡς ἐν 
σελήνης ἀμυδροῖς φέγγεσιν (17), 
ἐχθρῶν ἣ φίλων ὄψεις οὐ διαγινώσχοντες" ἣ ὡς ἐν 
ναυμαχίᾳ xax ζάλῃ, χαὶ πνευμάτων (18) ἐμθολαῖς, 
xaX ῥοθίῳ ζέοντι, χαὶ χυμάτων ἐπιδρομαῖς, χαὶ νηῶν 
ἀραγμοῖς, χαὶ χοντῶν ὠθισμοῖς, xal χελευστῶν φω- 
vais, χαὶ πιπτόντων οἰμωγαῖς ὑπερηχούμενοί (79) «e 
xa ἀπορούμενοι, χαὶ τῆς ἀνδρείας χαιρὸν οὐχ ἔχον- 
τες, φεῦ τοῦ πάθους! ἀλλήλοις περιπίπτομεν (80), 
zo ὑπ᾽ ἀλλήλων ἀναλισχόμεθα. 


IIB'. Koi οὐχ ὁ λαὸς μὲν οὕτως, ὁ δὲ ἱερεὺς ἑτέρως 
ἀλλά μοι νῦν ἐχεῖνο πληροῦσθαι δοχεῖ καθαρῶς, τὸ, 
Γέγονεν ὁ ἱερεὺς καθὼς ὁ Aa?c, ἐν χατάρχ (81) 
πάλαι λεγόμενον. Καὶ οὐχ οἱ πολλοὶ μὲν οὕτως, οἱ δὲ 
ἁδροὶ τοῦ λαοῦ (82) χαὶ προέχοντες ἐναντίως " ἀλλ 
οὗτοί γε χαὶ φανερῶς πολεμοῦσι τοῖς ἱερεῦσιν, ἐφόδιο" 
ἔχοντες εἰς πειθὼ τὴν εὐσέθδειαν (85) " 


] 


περὶ πίστεως 


χαὶ ὅσοι μὲ" 
τοῦτο πασχόντων (84), χαὶ τῶν ἀνωτά- 
τῷ (85) ζητημάτων χαὶ πρώτων οὐδ᾽ ἐγὼ (86) μέμ 
φομαι, ἀλλ᾽ εἰ δεῖ τἀληθὲς εἰπεῖν, χαὶ προσεπαινῶ. 
xai συνήδομαι. Καὶ τούτων εἷς εἴην τῶν ὑπὲρ ἀλη- 
θείας ἀγωνιζομένων (87) χαὶ τῶν ἀπεχθανομένων (88) 
μᾶλλον ὃς xal εἶναι χαυχήσομαι. Κρείττων γὰρ 
ἐπαινετὸς πόλεμος εἰρήνης χωριζούσης Θεοῦ * χαὶ διὸ 
τοῦτο τὸν πραῦν μαχητὴν ὁπλίζει τὸ Πνεῦμα, ὡς χα- 
λῶς πολεμεῖν δυνάμενον. 


Spiritus ad pugnam armat, ut qui bellum recte ge- 


D 


(82) Λαοῦ. Addunt nonnulli codices, et eliti libri, 
χαθὼς εἴρηται, qu: cum desunt in novem Regiis, 
Colb. septem, Jes. Or., 4, resecanda esse judicavi- 
nius. 

(85) Εἰς πειθὼ τὴν εὐσέδειαν. Multa. hie. addit 
Rufinus in monachos, de quibus nihil, aperte saltem, 
Gregorius. Imo cum monachi, fidei causa, a. Patre 
dissiderent, hos non potuit vituperare Theologus, 
ubi laicos pro fide pugnantes laudat, et. unus ex 
ipsis esse cupit. 

(84) Havczórzov. |n ora Reg. r, scriptam, πά- 
σχοιεν. Sed vulgatam. lectionem confirmat codicum 
consensus; et in marg. Reg. u, Glossa sequens : 'Av- 
τὶ πασχέτωσαν 'Avztxüc, Wl est, « attice, » πασχέ- 
τωσαν. Till. « forte » πάσχουσι. 

(85) ᾿Αγωτάτω. Sic ommes codices. Par. &vo- 
τάτων. 

(80) Οὐδ᾽ ἐγώ. Sic meliores note exemplaria, 

(87) ᾿Αγωνιζομέγων. « Periclitantur. » Vocem 
hanc passive hic accipiendam, quod Demostheni 
familiare est, contendit Combefisius. 

(38) Kal τῶν ἀπεχθαγομέγων'.. Non habet Reg. t 
Deest τῶν ined. 


489 


ORATIO IH, — APOLOGETICA, 


, 190 


í 
Ilf* Νῦν δέ εἰσί τινες ob χαὶ περὶ μιχρῶν πολε- A — LXXXIII.. Nunc autem nonnulli sunt, qui de par- 


μοῦντες, xa εἰς οὐδὲν ὄφελος, χαὶ χοινωνοὺς, ὅσους 
ἂν δύνωνται, τοῦ χαχοῦ προσλαμθάνοντες, λίαν ἀμα- 
θῶς χαὶ θρασέως. Εἶτα (89) ἐπὶ πᾶσιν ἡ 
τοῦτο τὸ σεμνὸν ὄνομα (90) ταῖς ἰδίαις αὐτῶν φι- 


πίστις, 


καὶ 
λονειχίαις παρασυρόμενον. Ἔχ δὲ τούτων, ὡς τὸ εἰ- 
χὸς, μισούμεθα μὲν ἐν τοῖς ἔθνεσι, χαὶ ὃ τούτου χα- 
λεπώτερον, οὐδὲ εἰπεῖν ἔχομεν, ὡς οὐ διχαίως " δια- 
θ:θλήμεθα δὲ χαὶ τῶν ἡμετέρων τοῖς ἐπιειχεστέροις " 
οὐδὲν γὰρ θαυμαστὸν εἰ τοῖς πλείοσιν, οἱ μόλις ἄν τι 
χαὶ τῶν χαλῶν ἀποδέχοιντο (91). 


ΠΔ’ Τεχταίνουσι δὲ ἐπὶ τῶν νώτων (92) ἡμῶν οἱ 
ἁμαρτωλοί" χαὶ ἃ xaz' ἀλλήλων ἐπινοοῦμεν, χατὰ 
πάντων ἔχουσι" xa γεγόναμεν θέατρον καινὸν (95), 
οὐχ ἀγγέλοις χαὶ ἀνθρώποις, οἷον ὁ γενναιότατος τῶν 
ἀθλητῶν (94) Παῦλος, πρὸς τὰς ἀρχὰς χαὶ 
σίας ἀγωνιζόμενος, ἀλλὰ πᾶσι μιχροῦ τοῖς 


τὰς ἑἐξου- 
πονηροῖς, 
xai ἐπὶ παντὸς χαιροῦ χαὶ τόπου, ἐν &yopaic, ἐν πό- 
τοῖς (95), ἐν εὐφροσύναις, ἐν πένθεσιν. Ἤδη δὲ προ- 
ἤλθομεν xa μέχρι τῆς σχηνῆς, ὃ μιχροῦ χαὶ δαχρύω 
λέγων (90), xaY μετὰ τῶν ἀσελγεστάτων γελώμεθα " 
χαὶ οὐδὲν οὕτω τερπνὸν τῶν ἀχουσμάτων χαὶ θεαμά- 
πων, ὡς Χριστιανὸς χωμῳδούμενος. 

ΠΕ’ Ταῦτα (97) "ἡμῖν ὁ πρὸς ἀλλήλους πόλεμος " 
ταῦτα (98) οἱ λίαν ὑπὲρ τοῦ ἀγαθοῦ καὶ πράου μα- 
χόμενυι" ταῦτα οἱ πλέον (99) ἀγαπῶντες τὸν Θεὸν Tj 
ὅσον συμφέρει" χαὶ παλαίειν μὲν οὐχ ἔξεστιν ἔξω τῶν 
νενομισμένων, οὐδ᾽ ἄλλο «t ἀγωνίζεσθα:" ἣ χαταθοή- 
σεται (1) xai ἀτιμασθήσεται; xaX ἀπολεξ τὴν νίχην ὁ 
ἐχπαλαίων (9), f, ἄλλο τι μὴ χαλῶς ἀγωνιζόμενος, μηδὲ 
χατὰ (5) τοὺς χειμένους ὄρους τῆς ἀγωνίας, χἂν (4) 
ὅτι γενναῖος T| xai τεχνιχώτατος " ὑπὲρ Χριστοῦ (5) 
ὃὲ ἀγωνιεῖταί τις οὐ χατὰ Χριστὸν, ἔπειτα χα- 


οὐχ 


ΠΟ’ Καὶ οἱ μὲν δαίμονες φρίττουσιν εἰς ἔτι xot 
νῦν Χριστοῦ χαλουμένου, χαὶ οὐδὲ 
ἡμῶν ἐξίτηλος γέγονεν ἣ τοῦ ὀνόματος τούτου δύνα- 


δΊ Gor. iv, 9. 


ὑπὸ τῆς χαχίας 


Psal. cxxvin, Ὁ. 


(89) Εἴτα. Bill. in. prima ed. « hisque omnibus p 
postmodum. » Et in Elia, « et post hec omela. »- 
(90) "Ὅγομα. Nomen, « lidei , » vel, ut vult Elias, 
« Christiani, » dum se quisque Catholieum jactat, 
vel etiam « Christi, » ut diserte n. 86. Vel potius 
« sacerdotis, » juxta num. 78, idque forsan sequen- 
tia postulant, cum iis moderatiores laicos opponat, 
« lsiud. ergo. nomen distorquetur ac pripostere 
trahitur, » ait Comb., « dum illud quisque sibi vin- 
dicat, nominis probro, χαθυθριζόμενος, ut ipse post- 
inodum Gregorius explicat. » 
(91) ᾿Αποδέχοιγτο. Colb. m, ἀποδέχωνται. 
(92) ᾿Επὶ τῶν νώτων. Coisl. 1, τὸν νῶτον. 
(95) Καινόν. Regg. plures, xo:vóv « commune, 9 
quod przfert Comb. 4 
(94) To» ἀθιτητῶν. Deest in Reg. 1. 
i93) "Er πότοις. Habent nounulli τόποις. Sed 
prave. δὲ 
(96) Δαχρύω. ΑἸ} δαχρύων. Sic Apostolusad Philipp. 
ni, 18, χλαίων λέγω, € flens dico. » 


Parnor, Gn, XXNV. 


* Eplies. vi, 12. 


vis etiani rebus , nec quidquam utilitatis alferenti- 
hus, lligladientur, sociosque mali, quoseunque pos- 
sint, admodum imperite ac temere asciscant, Post- 
eaque his omnibus fides przetexitur, atque sanctuim 
οὐ venerandum hoc nomen privatis eorum conten- 
lionibus distrahitur. Ae proinde, ul consentaneum 
est, odio quidem apud gentes flagramus, quodque 
gravius est, causam nullam afferre possumus, quin 
jure ac merito. Apud nostros autem, etiam probio- 
res et. faciliores, infamia laboramus. Non enim 
mirum, si apud multitudinem, que vix aliquid boni 
probarit. 

LXXXIV. Supra dorsa nostra. fabricant peccato- 
res ", et quie. alii in alios excogitamus, ea adversus 
omnes habent: ac speetaeulum novum facti sumus, 
non angalis et hominibus *, ut ille athletarum fortis- 
simus Paulus, adversus principatus et potestates ὃ 
certans ; sed. omnibus propemodum improbis, et 
omni tempore ac loco, in foris, in conviviis, in vo- 
luptatibus, in luctibus. Jam intem etiam ad scenam 
usque prodiimus, quod pene laerymans dico, et cum 
impudicissimis ridemur : nec ullum tam jucundum 
àcroama, et spectaculum est, quam eum Christia- 
nus comicis cavillis incessitur. 

53 LXXXV. Ive nobis intestinum bellum attu- 
lit : hzc ii qui pro bono illo et mansueto immodice 
pugnant: hiec ii qui Deum plus amant, quam utile 
sit. Et quidem prater. ea. quie legibus statutà sunt , 
luetari, vel aliud quoddam certaminis genus obire 
non licet ; aut alioqui omnium clamoribus exagita- 
bitur, ignominiaque afficietur, ae victori: jacturam 
faciet, qui perperam luctatus fuerit, aut aliud quod- 
dam certaminis genus non recte obierit , nec juxta 
constitutas certaminis regulas, quantumvis alioqui 
fortis sit, artisque peritissimus : pro Christo autem, 
non ut Christo gratum est, quispiam pugnabit, ae 
deinde gratum paci faciet, pro ea, non ut licel, bel- 
lum gerens? 

LXXNVI. Ac d:emones quidem etiamnum vocato 
Christo contremiscunt ?', nec obnostram improbita- 
iem Injus nominis vis imminula et exstincta est : 


** Jac. 11, 19. 


(97) Ταῦτα ἡμῖν. Comb. Ταῦϑ'᾽ ἡμῖν. 

(98) Ταῦτα οἱ. Alii ταῦθ᾽ οἱ. 

(99) IT.iécr. Weg. bm, πλεῖον. 

(1) Ἢ καταδοήσεται. Wegg. g, l, et Colb. πὶ, ἢ γὰρ 
χαταθληθήσεται. Sic etiam videtur legisse Gap, qui 
vertit, « explodetur. ». Item Coisl. 1, et Pass. iu 
marg. 

(2) 'Exxa.alor. Comb. « qui aliter luctatur ac 
gymuasticae leges permi.tunt. » Ita Heins., Elias, (t 
Gab. 

(5) Μηδὲ κατά. Male Par. ed. contra omnium co- 
dicum lidem, μετά. 

(4) Kür ὅτι yevratoc. Regg. quinque, Colb. qua- 
tuor, ὃ γενναῖος. 

(9) Ὑπὲρ Χριστοῦ. Regg. 

zou. 

(6) Xapietzat τῇ εἰρήνῃ. « Gratum faciet. paci. 
Iloc est, » inquit Elias, « ipsi Christo, qui est. pax 
nostra. » 


n, ei Jes. ὑτὲρ 


16 


491 


S. GREGORII THEOLOGI 


493 


nos vero rem nomenque adeo venerandum contu- À ps ἡμεῖς δὲ οὐχ αἰσχυνόμεθα zb σεμνὸν οὕτω xal 


snelia afficere non vereinur : idque, cum aperte pro- 
pemodum ac singulis diebus clamantem eum audia- 
mus : Nomen meum propter vos inter gentes blasphe- 
matur *9, 

LXXXVII. Nec vero externum bellum metuo, nec 
feram illam, qux» nunc adversus Ecclesias impetum 
fecit, ae diaboli complementum, licet ignem mine- 
tur, licet gladios, licet feras, licet. przecipitia et vo- 
ragines, licet omnes, qui unquam furore przcipites 
acti sunt, sevilia el crudelitate superet , licet jam 
invenlis suppliciis acerbiora alia comminiscatur. 
Unum adversus h:c omnia remedium habeo, unum 
ad victoriam iter : In Christo gloriabor ", nimirum 
ul pro Chrisio mortem oppetam. 

LXXXVIII. Quod autem ad meum bellum attinet, 
quo me vertam, nescio, quod subsidium excogitem, 
quam sapientem orationem, quam gratiam, qua ar- 
matura adversus pravi illius astus instruar ᾿ς Quis 
Moses hunc devincet, manus in monte extendens , 
ut crux efformata, et ante indicata, palinam obti- 
neat??? Quis Josue post eum, cum divini exercitus 
imperatore simul in aciem prodiens !*? Quis David, 
vel psallens !5, vel funda pugnans '^, porentiaque ad 
bellum a. Deo accinctus. digitisque ad 5j prxelium 
exercitatus ** * Quis Samuel, pro populo orans et 
sacrificans, eumque, qui victoriam adipisci poterat, 
in regem ungens 15 2 Quis Jereinias hiec pro digui- 
tate deplorabit, lamentationes pro [srael litteris 
mandans '*? ; 

LXXXIX. Quis clamabit: Parce, Domine, populo 
tuo, et ne des hareditatem tuam. in opprobrium, ut 
dominentur eis nationes ?*? Quis Noe pro nobis ora- 
bit, et Job, et Daniel, illi, inquam , qui simul orant 
ac numerantur ?' ; ut. bellum. nobis paulum con- 
«quiescat, ut ad nosipsos redeamus, ut alii alios tan- 
dem agnoscamus , ut pro uno Israele , non amplius 
Judas et Israel simus, non amplius Roboam et Hie- 
roboam, non amplius Hierusalem et. Samaria, qui 
vicissim propter peccata hostibus traduntur, ac vi- 
cissim deplorantur? 

10 [sa, jn, 5 ; Rom. n, 24. '' Philipp. m, 3. 


15 | Reg. xvr, 46. !*1 Reg. xvn, 49. 
*! Ezech. xiv, 14, 90. 


(1) Kal xa0' éxáccnv ἡμέραν. Wee desunt in D 


Reg. 1. In Colb. 5 deest tantum xat. 

(8) Βιλασφημεῖται. in Regg. |, t, precedunt. δι 
ὑμᾶς. 

(9) Θῆρα. Codices pene omnes ad marg. habent 
« Julianum. » 

(10) Τοῦ zornpcv. Coisl. 1, τοῦ διαθόλο 

(M) ᾽οπιιίσωμαι. Sic Reg. r, et Jes. Ed. 
σομαι. 

(12) Τίς γικήσει covzor Μωῦσῆς. Bas. ed. Τίς 
νικήσει: τοῦτον; Μωῦσῆς, etc. « Quis vincet hunc ? 
Moyses, » etc. teg. a. hu, Tíc νιχῆσει τοῦτον Νω- 
σῆς. Cateri melius ad finem usque periodi interro- 
gationis notam differunt. Nou displicet tamen Comb. 
εἰ legatur : Τίς νικήσει τοῦτον; € Quis eum vin- 
cet? Moyses, » etc., Ruf. non male, « quisbella ista 
cohibeal, » referens τοῦτον ad πόλεμον, non ad πο- 
νηρύν. 


M5) Σρεγδέγαις. Weg. z, prima manu 


, 


9. 
ὁπλί- 


σφενδόνῃ. 


1! Psal. cxi, 1. 


πρᾶγμα xaX ὄνομα χαθυδρίξοντες " xaX μονονοὺ φανε- 
ρῶς αὐτοῦ βοῶντος ἀχούοντες xai χαθ᾽ ἑχάστην (7) 
ἡμέραν Τὸ γὰρ ὄγομά μου βιλασφημεῖται (8) δι᾽ 
ὑμᾶς ἐν τοῖς ἔθνεσι. 

IIZ' Καὶ τὸν μὲν ἔξωθεν οὐ δέδοιχα πόλεμον, οὐδὲ 
τὸν νῦν ἐπαναστάντα θῆρα (9) ταῖς .ἐχχλησίαις, xaX 
τοῦ πονηροῦ τὸ πλήρωμα, χἂν πῦρ ἀπειλῇ, χἂν ξί- 
φῇ, χἂν θῆρας, xàv χρημνοὺς, χἂν βάραθρα, xà» 
πάντων γένηται: τῶν πώποτε μανέντων ἀπανθρωπέ- 
τατος, χἂν ταῖς οὔσαις τιμωρίαις προσεξεύρῃ χαλε- 
πωτέρας. Ἕν ἔχω πρὸς πάντα φάρμαχον, μίαν ὁδὸν 
εἰς νίχην: Ἔν Χριστῷ καυχήσομαι, τὸν ὑπὲρ Χρι- 
στοῦ θάνατον. 


D ΠΗ͂’ Πρὸς δὲ τὸν ἐμὸν πόλεμον οὐχ ἔχω τίς γένω- 


D 


μαι, τίνα συμμαχίαν ἐξεύρω, τίνα λόγον σοφίας, τί 


χάρισμα, ποίᾳ πανοπλίᾳ πρὸς τὰς τοῦ πονηροῦ (10) 
μεθοδείας ὁπλίσομαι (11). 
Μωῦσῆς ἐχτείνας τὰς χεῖρας ἐπὶ τοῦ ὄρους, ἵν᾽ ὁ σταυ- 
ρὸς ἰσχύσῃ τυπούμενος xa προμηνυόμενος ; Τίς "In- 
σοὺς μετὰ τοῦτον͵. τῷ ἀρχιστρατήγῳ τῶν θείων πα- 
ρατάξεων συμπαραταττόμενος ; Τίς Δαθὶδ, ἣ Ψάλλων, 
ἣ πολεμῶν ἐν σφενδόναις (15), καὶ ὑπὸ τοῦ Θεοῦ περι- 
ἐζωσμένος δύναμιν εἰς πόλεμον, χαὶ τοὺς (14) δαχτύ- 
λους εἰς παράταξιν γυμναζόμενος ; Τίς Σαμουὴλ, καὶ 
προσευχόμενος (15) τοῦ λαοῦ xai προθυόμενος (16), 
χαὶ χρίων εἰς βασιλέα τὸν νιχᾷν δυνάμενον ; Τίς θρη- 
νήσει ταῦτα πρὸς ἀξίαν Ἱερεμίας, θρήνους γράφων 
ὑπὲρ τοῦ Ἰσραήλ; 

IIG' Τίς βοήσεται (YT), Φεῖσαι, Κύριε," τοῦ AaoU 
σου, καὶ μὴ δῷς τὴν κιηρογομίαν cov εἰς ὄνει- 
δος, cov κατάρξαι αὐτῶν (18) ἔθνη; Τίς περὶ ἡμῶν 
προσεύξεται Νῶε, xoi '[06, xoi Δανιὴλ, ol συνευ- 
χόμενοι xax συναριθμούμενοι, ἵνα χοπάσῃ μιχρὸν ἡμῖν 
ὁ πόλεμος, ἵνα γενώμεθα ἡμῶν αὐτῶν, ἵν᾽ ἀλλή- 
λους (19) ποτὲ γνωρίσωμεν, ἵνα μηχέτι ὦμεν ἀνθ᾽ 
ἑνὸς τοῦ Ἰσραὴλ (20) Ἰούδας xai Ἰσραὴλ, μηχέτι 
'Po6oàp. χαὶ Ἱεροθοὰμ, μηχέτι Ἱερουσαλὴμ. xai Xa- 
μάρεια, αἱ ἐν μέρει (21) διὰ τὰς ἁμαρτίας παραδιδό- 
pevat, χαὶ ἐν μέρει θρηνούμεναι; 

1* Ἐρ δες, νιν 445-13 Exod: ὙΥΠ, {15 
18} Reg. vi, ἃ. “5 Thren. i-v. 


'5 Jos. v, 14. 
?9 Joel i1, 17. 


(14) Καὶ 
τούς. 

(15) Προσευχόμεγος. Regg. bm, x, Jes., Colb. ἢ, 
m, ed. Bas. ete. προευχόμενως. 

(16) Προθυόμεγος. Comb. legit, . προθυμούμε- 
νος, el vertit, « eique (populo) studens. » 

(11) Βοήσεται. Conjicit. Gab. addendum "Io£. 
€ Quis Joel clamabit? » 

(18) Αὐτῶν. Ncunulli, αὐτῆς. 

(19) Ἵν" ἀλλήλους. Reg. 2a, t, x, Pass. ad marg. 
Ed. Bas. zai ἀλλήλους. 

(20) Ἰσραή.1. Addit editio Par, xat, quod expen- 
ximus novem Regg. aliorumque iss, auctoritate. 
Porro quis sit. horum verborum sensus, ex aliis 
Gregorii locis discimus. Orat. vr, num. 7, orat. XxxiI, 
num. 4. 

(21) "Er μέρει, Comb. « per vices. » Gab. « sepa- 
ratum. » Nonne rectius, « partim. » Vult enim, ni 
fallor, Gregorius non omnes, sed aliquos, et eorum 


τούς. Sic codices. Male in Par. ἣ 


405 


L' Ἐγὼ μὲν γὰρ ἀσθενέστερος εἶναι τοῦ πολέμου À 


τούτου ὁμολογῶ, χαὶ διὰ τοῦτο ἔδωχα τὰ νῶτα (22), 
χαλύψας (35) τὸ πρόσωπον ἐν τροπῇ, xai χαταμόνας 
χαθεσθῆναι, ὅτι πιχρίας ἐνεπλήσθην, ἐζήτησα χαὶ 
σιωπῇσα!:, συνιὼν (24), ὅτι ὁ xziph; πονηρός ἐστιν " 
ὅτ: ἀπελάχτισαν οἱ ἠγαπημένοι, ὅτι γεγόναμεν υἱοὶ 
ἀφεστηχότες, ἡ ἄμπελος ἡ εὐχληματοῦσα, ἣ ἄμπελος 
ἢ ἀληθινὴ, πᾶσα χαρποφόρος, ὡραία πᾶσα, χαλῶς 
ταῖς σταγόσι ταῖς ἄνωθεν ἀνατέλλουσα (35) ὅτ: 
ἐστράφη (20) εἰς ἀτιμίαν ἐμοὶ τὸ διάδημα τοῦ χἀλ- 
λους (27), τὸ ἀποσφράγισμα τῆς ἑμῆς δόξης, ὁ τῆς 
χαυχήσεως στέφανος᾽ εἰ δέ τις πρὸς ταῦτα τολμηρὸς 
χαὶ γενναῖος, μαχάριος οὗτος ἐμοὶ τοῦ θάρσους xal 
«ἧς γενναιότητος. 

LA' Καὶ οὔπω λέγω τὸν ἔνδον (28) χαὶ ἐν ἡμῖν αὐ- 
τοῖς, τὸν ἐν τοῖς πάθεσι πόλεμον, ὃν πολεμούμεθα νυ- 
χτὸς χαὶ ἡμέρας ὑπὸ τοῦ τῆς ταπεινώσεως σώματος, 
τὰ μὲν χρύδδην, τὰ δὲ ςτανερῶς " χαὶ τῆς 


ἄνω χαὶ 
κάτω χυμαινούσης ἡμᾶς χαὶ στροθούσης, διά τε αἱ- 
σθήσεως (39) καὶ τῶν ἄλλων τερπνῶν τοῦ βίου τούτου 
περιφορᾶς (30), τοῦ τε πηλοῦ τῆς ἰλύος, (p ἐμπεπή- 
γμεθα, xai τοῦ νόμου τῆς ἁμαρτίας ἀντιστρατευομέ- 
νου τῷ νόμῳ τοῦ πνεύματος, χαὶ διαφθείρειν ἐπιχει- 
ροῦντος (51) τὴν βασιλιχὴν ἐν ἡμῖν εἰχόνα, χαὶ ὅσον 
τῆς θείας (52) ἀποῤῥοίας ἢ μῖν συγχαταδέθληται " ὡς 
μόλις ἄν τις ἑαυτὸν T μαχρᾷ φιλοσοφίᾳ 
σας, χαὶ ἀποῤῥηγνὺς χατὰ μιχρὸν τὸ τῆς ψυχῆς (55) 
εὐγενὲς χαὶ φωτοειδὲς τοῦ ταπεινοῦ χαὶ τῷ σχό- 
πε: (51) συνεζευγμένου, 7| Θεοῦ τυχὼν ἵλεω, 


παιδαγωγή- 


ἣ καὶ 


ἄμφω ταῦτα, χαὶ μελέτην ὅτι μάλιστα ποιούμενος 
ἄνω βλέπειν τῆς χατασπώσης ὕλης (95) ἐπικρατή- 


χαθᾶραι ἱχανῶς τὴν διάνοιαν, ὑπέρ τε τοὺς ἄλλους 
μαχρῷ γενέσθαι τῇ πρὸς Θεὸν ἐγγύτητι, ἢ ψυχῶν 
προστασίαν δέξασθαι (50), Tj μεσιτείαν Θεοῦ xa ἀν- 
θρώπων (τοῦτο γὰρ tatc ὁ ἱερεὺς), οὐχ ἀσφαλὲς εἶναι 
γινῴώσχω. 

ἽΒ' Καὶ ὅθεν εἰς τοῦτο ὑπήχϑην τὸ δέος ; ἵνα μή 
με τοῦ (31) δέοντος 

32 "Thren. 111, 28. 
4t δ δηι- n, 9f. 
2 T Gntc.. 1x;.9: 
vti, 95. 


δειλότερον ὑπολαμδάνητε, ἀλλὰ 


? Thren. 1, 90. ** Michi. i1, 
? Jerem. xi, 46. 0^ p 
32} Thess. n, 19. 


5. 


partem tradendam deplorandamque, aut. sane tra- 
ditam τ quippe qui num. 85 dixit: « nonnullos tan- 
Uum ita affectos esse. » 

(32) Τὰ voca. Abest τά ἃ pluribus. 

(25) Ka.lóyac. « Operiens confusione faciem 
meam, » Psal. rxvur, 8, 
, GÀ) Συνιεών. Deest in Reg. a. In aliis plerisque 
cireumllectitur. 

(25) "Avaréldovca. « Pullulans, germinans. » 
Oliv. « efllorescens. » 

(26) Ἐστράφη. Ma mss. omnes. lu ed. εἶσε- 
φεράφη: Aj : 

21) Tov xá.llovc. la plerique codices, exceptis 
Suotus Hegiis et uno Colb. Par. ed. τοῦ ἐμοῦ χάλ- 
ους. 
d (28) "Er&ov. Regii u, x; or. 4, Pass. ἔνδο- 
εν. 
(29) Αἰσθήσεως. Regg. l|, t, et. Comb. αἰσθή- 
σεων. 

(50) Τούτου περιφορῆς. In. Coil. 4, et in uno 
legi legitur, zzi τῆς χάτω περιφορᾶς. 


ORATIO II; — APOLOGETICA. 


sal. xiv, 10; Gen. xxvii, 59, 
? Philipp. m, 2l. 


49i 


XC. Etenim ego huic bello itnparem me esse 
fateor, ae proplerea terga dedi, obtectoque pra: 
pudore vultu me in fugam converti, et. solitarius 
sedere "ἢ, quia amaritudine impletus sum **, ac si- 
lere quiesivi , tempus malum esse cognoscens ** : 
quoniam calcitrarunt dilecti *, quoniam filii deser- 
tores facti sumus *^, nos, inquam, vinea ila. pul- 
ehris palmitibus przdita ", vinea vera **, tota 
fructifera, tota. speciosa *^, et. supernis imbribus 
pulchre exoriens ?? τ quoniam in ignominiam mihi 
conversum est diadema decoris ?*, signaculum glo- 
riae mee ?*, gloriationis corona ?. Quod si quis ad 
hec audax et fortis est, hunc ego prielidentie ac 
fortitudinis nomine beatum esse censeo. 

XCI. Nondum de interno bello, atque in nobis- 
ipsis et in affectibus sito, verba facio, quo nocte ac 
die, pariim occulte. partim. aperte ab. humilitatis 
corpore ?* divexamur; et ab ea qua nos per sensus, 
alque alia. liujus vite oblectamenta, sursum deor- 
sumque versat, jactatione, atque a luto fzecis ?^, 
cui infixi sumus ?*, et à peccati lege spiritus legi 
repugnante 7, regiamque in nobis imaginem , et 
quidquid divin: deflusionis nobis iaüspersum est, 
corrumpere conante. 555 Vix porro quisquam, nec 
nisi diuturna philosophia seipsum domuerit, atque 
anima nobilitatem et claritatem ab eo quod liumile 
est et. cum tenebris conjuuctum , paulatim abru- 
perit, vel Deui propitium nactus sil, aut etiam 
ambo haze habuerit , atque ad oculos sursum erigen- 
dos quam maxime sese exercuerit, deprimentem 
materiam superare queat. Prius autem quam eam 
pro virili sua quispiam superarit, mentemque , 
quantum $at sit, repurgarit, longeque supra alios 
ad Deum: appropinquarit, animarum curam et im- 
perium suscipere, ac mediatorem inter Deum et 
homines agere (hoc enim fortasse sacerdos esi) 
minime tutum esse censeo. 

XCIT. Unde autem in hunc metum induetus sum 7 
ne me timiliorem quam par sil, existimetis , sed 
in, 14.  Ose. x, 


ἵν, 15 4S3p.« 11; 
nLxvnt, 5... 97 Rom. 


?5 Jerem, 
?! (se, 
36 psal, 


*5 Deut. xxxit, 45, 


15 psal XfxlI. 9. 


(51) "Exize(povrzoc. Reg. y, in ora, ἐπιθυ- 
μοῦντος. 

(92) Τῆς θείας. Sic omnes pene codices. Ita etiam 
ed. Bas. et Comb. Deest τῆς in Par. ed. 

(55) Τὸ τῆς ψυχῆς. lta Regii et. Colb. codices, 
paucissimis exceptis, or. 1, Jes. Sic Tillem. legeu- 
dum conjicit, et Comb. reddit, « animi nobilem 
pr ac lucidam paulatim, » etc. Abest τό a Par. 
ed. 

(94) Τῷ σκότει. li quibusdam deest τῷ. In aliis, 
ποῦ, legitur. 

(95) "YAnc. Terrenum et crassum corpus est. 
Juvat hie o'servare, ab initio hujus numeri, ad hac 
usque, omnia Augustinum, ex Rufini interpreta- 
lione, intexere lib. contra Julian. cap. 2, n. 7. p. 
530 et 531. lerumquelib. 1 Op. imp., n. 69, p. 911 ; 
ac tertio, 1. vi, n. 14, p. 1510, ubi Gregorium bis 
ἃ se laudatum commemorat Augustinus. 

(56) Δέξασθαι. Quatuor Regg., Colb. m, Coisl. !, 
Comb. &va5i££2502:. 

(97) Μή με zcv. Reg. un., μήτε τοῦ. 


495 S. GREGORII 


THEOLOGC: 496 


consilium potius meum et prugemdjam magnopere A xoi σφόδρα ἐπαινῆτε (58) τῆς προμηθείας (79). 


probetis. Audio quidem ex ipso Mose, quo tempore 
Deus ipsi oracula edebat, quod cum plures ad mon- 
tem. acciti fuissent, inter quos Aaron etiam erat, 
duobus filiis, iisque sacerdotibus , comitatus, et se- 
ptuaginta seniores senatus ?*, c:eleri quidem omnes 
elonginquo adorare jussi sunt, Moses autem solus 
appropinquavit, plebs vero simul non ascendit : 
inquam videlicet non omnium esset ad Deum ap- 
propinquare, sed eorum duntaxat, qui Dei gloriam, 
Mosis instar, capere possent. Atque etiam ante l:ec, 
eum primum lex ferretur, alios quidem buccin:e, et 
faleura, et tonitrua, et caligo ac. mons totus fumo 
cireumfusus, et. horrend:e minz 5*, etiam si. bestia 
monlem tetigerit, lapidibus opprimetur *?, atque alii 
liujusmodi terrores inferiori loco sistebant, abunde- 
que amplum ipsis erat vel solam Dei vocem audire, 
idque cum apprime seipsos purificassent : Moses 
aulem δὲ ascendit, eL nubem ingreditur *!, et leges 
ae tabulas accipit; vulgo quidem, litterz ; lis autem, 
qui supra vulgus assurgunt, spiritus τὰς 

XCIII. Audio item de Nadab et Abiud, quod cum 
solum alieno igne thura adolevissent, alieno quoque 
igne assumpli. fuerint ?, per id nimirum, quo im- 
pium. facinus BG perpetrarant, puniti , atque idem 
exitii quod. et impietatis, tempus ac locum nacti. 
Ac ne pater quidem. Aaron, qui secundum Mosem 
primas apud Deum obtinebat, saluti ipsis esse po- 
tait. Quin illud compertum habeo, et Heli sacerdo- 
tem, et aliquando postea Qzanm ; illum quidem scele- 
ris filiorum, quod adversus sacrificia committebant, 
ollas ante tempus delibantes, poenas pependisse, id- 
que cum eorum impietatem non modo non probaret, 
sed etiam perswpe ipsos objurgasset ^: hunc autem, 
quod arcam a bove distractam tantummodo conti- 
gissel, eam quidem servasse, ipsum autem periisse, 
Deo nimirum hae ratione arez sui venerationi 
consulente **. 

XCIV. Hlud insuper seio, ne corporum quidem 
labes in sacerdotibus, aut sacrificiis, a censura im- 
munes exstilisse, verum legibus ita sancitum fuisse, 
ut perfecti perfecta offerrent "δ, ad significandam, 
ul opinor, anim: integritatem. Nec sacerdotalem 
stolam, aut vas aliquod sacrum cuivis attingere li- 
cuisse. Nec sacrificia ipsa a quibus, et quo tem- 

38 Exod. xxiv, 4-9. 939 Exod. xix, 16; Hebr. xir, 


xxiv, 45-18. ** Il Cor. ni, 6-8. 
16 Levit, xxi, 17 ; xxi, 18 et. seq. ; Deut. 


(98) ᾿Επαινῆτε. Jes., Colb. m, ἐπαινεῖτε. 

(59) Προμηθείας. Or. 1, et duo Reg. προθυμίας. 
In €oisl. 4, aliisque nonnullis, sequitur, φράσω xa 
πρὺς ὑμᾶς, « indicare vobis debeo. » Agnoscit Ruli- 
nus, recipit Comb., respuit Gabrielius. 

(40) Μωσέως. Mss. Μωῦσῆς, et Μωῦσέως. 

(M) Πρεσδυτέρων τῆς γερουσίας. LXX, « Senes 
de senioribus ; » Oliv. « e Senatu. » 

(42) οὐ πάντων ὄντος. Reg. a, οὐ πάντων οἵων 
ὄντων Θεοῦ. lteg. l, πάντας οἷόν τε Θεοῦ. Meg. t, 
pariter prima manu, οὐ in margine οἷόν τε. Se- 
cunda vero manu οἵων τε. Reg. 2, ὄντως Θεοῦ, 

(45) Μένης. Tres Colb. μόνοις. 

(44) Ξένῳ. Weg. 32, ξένως. 

(45) Kal IH.Ací. τὰ pluribus deest xat. Reg. bm, 


xviu, 13. 


83 Ley. x, f, 2. 


p 


᾿Αχούω μὲν αὐτοῦ Μωσέως (40), ἡνίκα ἐχρημάτιζεν 
αὐτῷ ὁ Θεὸς, ὅτι, πλειόνων εἰς τὸ ὄρος προσχεχλη- 
μένων, ὧν εἷς ἣν χαὶ ᾿Ααρὼν σὺν τοῖς παισὶ τοῖς δύο 
τοῖς ἱερεῦσι, καὶ ἑδδομήχοντα πρεσθυτέρων τῆς γε- 
ρουσίας (ἀ1), οἱ μὲν λοιποὶ προσχυνῆσαι πόῤῥωθεν 
ἐχελεύσθησαν, ἐγγίσαι ὃὲ Μωσῆς μόνος, οὐ συνανα- 
θῆναι: δὲ ὁ λαὸς ὡς οὐ πάντων ὄντος (42) Θεοῦ γενέ- 
σθαι πλησίον, πλὴν' εἴ τις χατὰ Μωσέα Θεοῦ χωρῆ- 
σαι δόξαν δυνάμενος " xal ἔτι πρὸ τούτων ἐν ἀρχῇ 
τῆς νομοθεσίας, τοὺς“ μὲν ἄλλους σάλπιγγες, xal 
ἀστραπαὶ, χαὶ βρονταὶ, χαὶ γνόφος, χαὶ ὅλον χαπνι- 
ζόμενον τὸ ὄρος, xa ἀπειλαὶ φριχώδεις, κὰν θηρίον" 
θίγῃ τοῦ ὄρους, «“ιθοδο.ϊηθήσεται, χαὶ ἄλλα. τοιαῦτα 
δείματα ἴστη κάτω, xaX μέγα ἣν αὐτοῖς, μόνης (45) 
ἀχοῦσαι τῆς τοῦ Θεοῦ φωνῆς, εὖ μάλα ἁγνισαμένοις " 
Μωσῆς δὲ χαὶ ἄνεισι, xal τῆς νεφέλης εἴσω χωρεῖ, 
χαὶ νομοθετεῖται, xal δέχεται πλάχας " τοῖς μὲν πολ- 
λοῖς τὰς τοῦ γράμματος, τοῖς 0E ὑπὲρ τοὺς πολλοὺς 
τὰς τοῦ πνεύματος. 


LT. ᾿Αχούω δὲ Ναδχό χαὶ ᾿Αδιοὺδ, ὅτι, ξένῳ πυρὶ 

1 
θυμιάσαντες μόνον, ξένῳ (A4) xaX ἀνηλώθησαν xo- 
λασθέντες δι’ ὧν ἠσέθησαν, χαὶ τὸν αὐτὸν εὑρόντες 
τῆς ἀπωλείας, ὃν xal τῆς ἀσεθείας χαιρὸν xal τόπον" 
αν, Ἐν ; ] 
xa οὐδὲ ᾿Ααρὼν ἤρχεσε πρὸς σωτηρίαν αὐτοῖς ὁ πα- 
τὴρ, ὁ Μωσέως παρὰ Θεῷ δεύτερος. Γινώσχω δὲ χαὶ 
Ηλεὶ (45) τὸν ἱερέα, xaX μιχρὸν ὕστερον Ὀζᾶν, τὸν 
μὲν ὑπὲρ τῆς τῶν παίδων παρανομίας ἀπαιτηθέντα 
δίχην, ἣν ἐτόλμων χατὰ τῶν θυσιῶν πρὸ χαιροῦ τῶν 
λεῤήτων ἀπαρχόμενοι (46), καὶ ταῦτα οὐχ ἀποξεχό- 
μενον αὐτῶν τὴν ἀσέδειαν, ἀλλὰ πολλὰ (KT) πολλάκις 
ἐπιτιμήσαντα " τὸν δὲ, ὅτι, ψαύσας τῆς χιδωτοῦ 
μόνον περισπασθείσης (48) ὑπὸ τοῦ μόσχου, τὴν μὲν 
περιεσώσατο, αὐτὸς OE ἀπώλετο, φυλάσσοντος τοῦ 
Θεοῦ τῇ χιθωτῷ τὸ σεθάσμιον. 


LA' Οἷδα δ᾽ ἔγωγε μηδὲ τοὺς ἐν τοῖς σώμασι μώμους 
τῶν ἱερέων, ἣ τῶν θυμάτων ἀνεξετάστους μένοντας, 
ἀλλὰ τελείους τέλεια προσάγειν (49) νενομισμένον (50), 
σύμθολον, οἶμαι, τοῦτο τῆς χατὰ ψυχὴν ἀρτιότητος * 
μηδὲ στολῆς τῆς ἱερατιχῇῆς, ἣ σχεύους τινὸς τῶν 
ἁγίων Ψαύειν παντὶ θεμιτὸν ὄν μηδὲ τὰς θυσίας 
αὐτὰς, ὑφ᾽ ὧν, xal ὅτε, xaY οὗ μὴ (51) καθῆκον Tv, 
18. 0 Exod. xix, 12, 15; Hebr. xir, 20. *! Exod. 

86} Κρ, n, 19, 14, 25. '*]L Reg. vi, 6-8. 


r, δὲ "It. Gabr. Ἣλε 

(46) ᾿Απαρχόμενγοι. Reg. r, ἁπτόμενοι. « Carnium 
primitias praeripientes, » 

(41) HoAAd. Deest in Regg. r. t, Jes. el ed. 
Das. Reg. vero 1, et Comb. πολλὰ χαὶ πολλά- 
xtc. 

(48) Περισπασθείσης. Keg. 1, et Comb. περιτρα- 


εἰ σῸ Ζ 


τε σῆς. 


(49) Προσάγειν.. Sic Regii undecim, ceterique pene 
omnes codd. Ita etiam Pass. ete. In ed. Par. προσ- 
αγαγεῖν. 

(50) Neroptcqérov. « Sancitum. » Dillius, «con 
paratum. » 

(54) Ναὶ οὗ μή. Sic mss. omnes, ip aque bilii 
versio postulat. Par. ed. χαὶ οὐ pf. 


497 


ORATIO ΤΙ. — APOLOGETICA. 


498 


ἀναλίσχεσθαι: " μηδὲ τὸ ἔλαιον ἀπομιμεῖσθαι τῆς χρί- A pore ac loco minime conveniebat, consumere *" : nec 


σεως, μηδὲ τὸ θυμίαμα τῆς συνθέσεως " μηδὲ (52) εἰς 
τὸ ἱερὸν εἰσιέναι, ὅστις ἣ ψυχὴν ἣ σῶμα οὐ χαθαρὸς, 
μέχρι καὶ τῶν μιχροτάτων * τοσούτον δεῖ (55) εἰς τὰ 
ἅγια τῶν ἁγίων προσφοιτᾷν θαῤῥοῦντα, ὧν ἑνὶ χαὶ 
ἅπαξ τοῦ ἐνιαυτοῦ μόνον ἐπιθατὸν ἦν " τοσούτου δεῖ 
τὸ χαταπέτασμα, ἣ τὸ ἱλαστήριον, ἣ τὴν χιθωτὸν, T] 
τὰ χερουδὶμ, ἣ προσδλέπειν (54) εἶναι παντὸς, j| 
προσάπτεσθαι. 


LE' Ταῦτα οὖν εἰδὼς ἐγὼ, χα! ozt μηδεις ἄξιος 
τοῦ μεγάλου χαὶ Θεοῦ (55, καὶ θύματος, χαὶ ἀρχιε- 
fug, ὅστις μὴ πρότερον ἑαυτὸν παρέστησε τῷ Θεῷ 
; D [d LI * * 

θυσίαν ζῶσαν, ἁγίαν (56), μηδὲ τὴν λογιχὴν λατρείαν 
εὐάρεστον ἐπεδείξατο, μηδὲ ἔθυσε τῷ Θεῷ θυσίαν 
αἰνέσεως χαὶ πνεῦμα συντετριμμένον, ἣν μόνον ὁ 
πάντα δοὺς ἀπαιτεῖ παρ᾽ ἡμῶν θυσίαν, πῶς ἔμελλον 
θαῤῥῆσαι προσφέρειν αὐτῷ τὴν ἔξωθεν, τὴν τῶν 
μεγάλων μυστηρίων ἀντίτυπον (97) Tj πῶς ἱερέως 
σχῆμα (58) καὶ ὄνομα ὑποδύεσθαι, πρὶν ὁσίοις ἔργοις 
τελειῶσαι τὰς χεῖρας ; πρὶν τὸν ὀφθαλμὸν ἐθίσαι βλέ- 
πειν ὑγιῶς (59) τὴν χτίσιν, χαὶ εἰς θαῦμα μόνον τοῦ 
χτίσαντος, ἀλλὰ μὴ ζημίαν τοῦ πλάσαντος (00) ; πρὶν 
τῇ παιδείᾳ Κυρίου ἱχανῶς ἀνοιγῆναι τὰ ὦτα, xal 
προστεθῆνα! μοι (61) ὠτίον μὴ βαρέως ἀχούειν δυ- 
νάμενον, ἀλλὰ ἐνώτιον χρυσοῦν (02) σαρδίῳ πολυτε- 
Ael δεθῆνα:, λόγον σοφοῦ (05) εἰς οὗς εὐήχοον ; πρὶν 
τὸ στόμα, τὰ χείλη, τὴν γλῶσσαν, τὸ μὲν ἀνο:γῆναι 
xaX ἑλχῦσαι πνεῦμα, ἣ πλατυνθῆνα: χαὶ πληρωθῆνα: 
τῷ πνεύματι λαλουμένων μυστηρίων τε χαὶ δογμά- 
των" τὰ δὲ αἰσθήσει (04) θεία, χατὰ τὴν σοφίαν 
εἰπεῖν, δεθῆναι, προσθείην δ᾽ ἂν ὅτι χαὶ ἐν χαιρῷ 
λυθῆνα:- τὴν δὲ πλησθῆναι: ἀγαλλιάσεως, xai θείας 
μελῳδίας γενέσθαι πλῆχτρον, ἐξεῚ 


τρομένην τῇ δόξῃ, 
συνεξεγειρομένην ὄρθριον, χαὶ μέχρ: τοῦ χολληθῆναι 
τῷ λάρυγγι χάμνουσαν ; πρὶν ἐπὶ πέτραν στῆναι τοὺς 
πόδας μου, χαταρτισθέντας ὡς ἐλάφων, χαὶ χατευ- 
θυνθῆναξ μοι τὰ χατὰ Θεὸν διαδήματα (05), μὴ παρ᾽ 
ὀλίγον μηδ᾽ ὅλως ἐχχεόμενα ; πρὶν ἅπαν μέλος C 


γενέσθαι δικαιοσύνης, χαὶ ἀποθέσθαι πᾶσαν νεχρό- 

f 
τητα, χαταποθεῖσαν ὑπὸ τῆς ζωῆς, xai ὑποχωρήσα- 
σαν τῷ πνεύματι; 


unctionis oleum imitari, nee compositionis thyiia- 
ma *:nec denique templum ingredi cuiquam libe- 
rum fuisse, nisiet animo et corpore, vel ad minima 
usque purus esset : lantum aberat, ut ad Sancta 
sanctorum audacter accederet, quie uni duntaxat, 
ae semel quotannis adire licebat ** ; tantum aberat, 
ut cuivis jus esset, velum, aut. propitiatorium, aut 
aream, aut cherubim, vel prospicere, vel attin- 
gere. 

XCV. Howe igitur eum ego nossem , illudque in- 
super, neminem magno, et. Deo, et sacrificio, et 
pontifice, dignum esse, nisi qui prius seipsum Deo 
hostiam viventem, sanctam exhibuerit, rationabile 
obsequium ?? gratum atque. acceptum. ostenderit, 
Deoque saerificium laudis "*, ae spiritum contritum 
obtulerit, quod solum sacrificium, is qui omnia de- 
dit, a nobis exposcit; quo tandem modo externum 
illud sacrificium, illud magnorum mysteriorum anti- 
typum ipsi offerre auderem, aut quo modo sacerdotis 
habitum et nomen subire, priusquam sanctis operibus 
manus purificassem ? priusquam rebus creatis, sane, 
atque ad. Creatoris solum admirationem, non auiem 
ad figmenti damnum aspiciendis, oculos 57 assue- 
fecissem ? priusquam. per Domini disciplinam aures 
me: satis aperte luissent ^*, ac mihi adjuncia esset 
auricula, qu:e. non. graviter audire posset ^, atque 
aurea inauris pretioso Sardio alligata "*, hoc est 58- 
pientis sermo, auri recte audienti ? priusquam 0s, 
labia, et. lingua, illud quidem apertum fuisset, ac 
Spiritum attraxissem ?, aut. dilatatum et impletum 
Spiritu ?* exponendis mysteriis et dogmatibus δ : 
liec autem divino sensu, ut. Sapienti:e verbis utar, 
ligata fuissent ??, addam etiam tempestive soluta : 
ac denique lingna exsultatione impleta fuisset ^, di- 
vinoque melodiz plectrum effecta, a gloria excitata, 
diluculo exsurgens ?, atque. eousque laborans, ul 
faucibus ipsis adhzreret *'? priusquam statuti es- 
sent ad petram pedes mei **, perfecti tanquam cer- 
vorum *?? , meique secundum Deum gressus directi 
essent, ita uL nec pene, nec ullo omnino modo ef- 
funderentur? prius denique quam omnia membra 


M JA as ᾿ s YT E "4 . 

i p pu 51. Exod. Xxx, 9,95. 49 ibill. 40, Lev. xvi, 04; Hebr. ix, 1. *? Rom. xi, 1, 5! Psal, 
xu Pais : SaL, D. Ia. vi, 10. * Prov, xxv, 19. 5 Psal. cxvin, 15]. δὲ Pssl. Lxxx, 11. 571 Cor. 
xiv, 2, rov. xv, 7. Psal. cxxv, 9. ** Psal, tvi, 9. *! Psal. cxxxvi, ὃ. 9? Psal. Lxxir, 9;. xxxix, 


$9. 339 Psal. xvii, 54. 


(52) Μηδὲ εἰς. Plures sie scribunt, μηδ᾽ cic. 

,, (95) Aer. Nonnulli δεῖν, « Ad. Sancta. sanctorum 
frequenter auderet accedere. » 

(54) IIpoc€Aézew. Sic plerique codices. Par. ed. 
προθλέπειν. 
| (95) Μεγάλου xal Θεοῦ. Deest xat in Regg. a et 
)u. 

(52) Ἁγίαν. Reg. hu, χαὶ ἁγίαν. 

57) Μεγάλων μυστηρίων ἀντίτυπον. Nempe, 
« Christi in eruce immolationis. » 

(58) Ἱερέως σχῆμα. « Personam, dignitatem, 
nomen. Non itaque, » hic ait. Tillem., « jam antea 
sacerdos Gregorius.» 

(99) ᾿Υγιῶς, « Salubriter. » Alludit. forte ad hzc 
verba Prov. iv, 25, « Oculi tui recta. videant, » 

60) Πιιάσαντος. cFictoris.» Regii quinque, Coisl. 


D o atii liabent, πλάσματος. Sic etiam legendum pro- 


nuntiat Gabrielius. Billius quoque seripsit, πλάσμα- 
πος in margine ed, Basil. et vertit « ligmenti,» quaui- 
vis in Elia reddat : « Creatorem damno alliciunt, » 
Basilius vero legit πλάσαντος. 

(61) Mor. Deest in octo Regiis, sex Colb., Jes., or. 
1. Billius ipse delevit in Basil. ed. 

(62) Χρυσοῦν. Deest in sex Regiis, tribus Colb., 
or. 4, Jes. Habetur tamen Prov. xxv. 12. 

(05) Λόγον" σοφοῦ". Alii legunt, λόγον σοφόν, ut 
in Prov. xxv, 12, juxta. LNX, « Sermo sapiens in 
aurem bene audientem. » Sic Comb. 

(64) Αὐἰσθήσει. Sancyg. « rerum divinarum sen- 
sationi alligata. » 

(65) διαδήματα. Sequitur in editis, zai, quod 
auctoritate omnium pene mss, delevinius. 


499 


S. CREGORII THEOLOGI 500 


justitia arma ** effecta fuissent, omnemque mortalitatem. abjecissent, a vita scilicet absorptam *^, ac 


spiritui cedentem ? 


XCVI. Ecquis porro, cum nondum castis et igne A — kG' Τίς μήπω τοῖς ἁγνοῖς xai πεπυρωμένοις τοῦ 


examinatis Dei eloquiis ** corde incensus sit, dum 
Seripturz ipsi aperiuntur 5 , nec ea super latitu- 
dinem cordis tripliciter descripserit, ut Christi 
mentem habeat 5*5, nec in thesaurosmultitudini abs- 
conditos, et invisibiles ἐς tenebrosos ingressus 5115, 
ut opes in ipsis conditas spectet, aliosque dilare 
queat, spiritua!ia spiritualibus comparans "^. 


Θεοῦ λογίοις (66) χαεὶς τὴν καρδίαν ἐν τῷ διανοιγῇ- 
yat αὐτῷ τὰς Γραφάς" μηδὲ ἀπογραψάμενος αὐτὰ 
τρισσῶς (07) ἐπὶ πλάτος τῆς χαρδίας, ὥστε νοῦν 
ἔχειν Χριστοῦ" μηδὲ τῶν τοῖς πολλοῖς ἀποχρύφων 
xal ἀοράτων χαὶ σχοτεινῶν θησαυρῶν εἴσω γενόμε- 
νος, ὥστε τὸν ἐν αὐτοῖς χατοπτεῦσαι πλοῦτον, χαὶ 


ἄλλους πλουτίζειν δύνασθαι, πνευματιχὰ συγκρίνων 


πνευματιχοὶς ; Ἔ 
B Dy , 


XCVII. Ecquis, cum Domini voluptatem  non- 
dum, ut videre dignum est , viderit , templumque * 
ipsius visitaverit **, vel potius vivum Dei vivi tem- 
plum faetus sit. 15, Christique in spiritu habitacu- 
lum 7?. Ecquis, cum figurarum et veritatis cognatio- 
nem et diserimen nondum aguoverit , atque ah illis 
quidem secesserit, huie autem sese adjunxerit, ut 
litter: vetustatem fugiens spiritus novitati serviat?*, 
pureque ad gratiam a lege transeat, spiritualiter 
impleta in corporis evacuitione, 


D 


XCVIII. Ecquis, cum nondum, et opere 5g et 
contemplatione, per omnes Christi appellationes et 
virtutes. perrexerit, tam sublimiores illas ac pri- 
mas, quam humiliores propter nos et ultimas : ni- 
mirum Dei, Filii , hnaginis, Verbi, Sapienti:ze, Ve- 
ritatis, Lucis, Vite, Virtutis, Vaporis, Deffuxionis, 
Splendoris , Factoris , Regis, Capitis , Legis, Vit:e, 
Ostii, Fundamenti, Petrze, Margarite, Pacis , Justi- 
tie, Sanctificationis, Redemptionis, Hominis, Servi, 
Pastoris, Agni, Pontificis, Hosti:, Primogeniti ante 
res conditas, Primogeniti ex mortuis, Resurrectio- 
nig: ecquis , inquam, h:ee nomina ert res ineas- 
sum audiens, necdum ullam cum Verbo nactus 
communicalionem , nee ipsius quatenus unum- 
quodque horum , et est, et appellatur, particeps 
factus. 


XCIX. Ecquis, cum nondum vacaverit, ac. Dei 
sapientiam in mysterio absconditam , loqui didice- 
rit 7^, sed parvulus adhuc sit, adhuc lacte alatur?5, 
adhue ex iis sit qui inter Israelitas non numeran- 


e Rom. vi, 15. " *5][ Cor. v, 4. ** Psal. xr, 7. 
92, | Cor. 1, 15. "! Psal. xxvi, 4, 7? II Cor. 
ΤΡ 76 | Cor. nr, 92. 


(66) Λογίοις. Nonnulli, λόγοις. 

(07) Τρισσῶς. Advertere juvat ἃ Gregorio dictum 
πριπσῶς, quia bis in tabulis lex scripta est, semel 
aulem in corde per Spiritum. 


. (68) Τὸν  vacr. Duo codices addunt, τὸν 
ἅγιον. 
(69) Χριστοῦ. Quatuor Regii, or. 1, Colb. m, 


Θεοῦ. Jes. Χριστοῦ Θεοῦ. 
, (0) Συγγέγνειαν. « Cognationem. » Ed. 
Uonem. » 
(1) Σώματος. Regii quinque, duo Colb., ed. Das. 
γρᾶάμμαπτο S 
(12) “οὃ σας. Gab. « peragraverit. » Porro ho- 
Tum Christi nominum pene omnium rationem et 
commentarium, ipso Theologo interprete, habes, 


- 


* cogni« 


vi, 10. 


LZ' Τίς μήπω θεωρήσας, ὡς θεωρεῖν ἄξιον, τὴν 
τερπνότητα Κυρίου, xai ἐπισχεψάμενος τὸν ναὸν (68) 
αὐτοῦ, μᾶλλον δὲ ναὸς γενόμενος Θεοῦ ζῶντος χαὶ 
ζῶν χατοιχητήριον Χριστοῦ (09) ἐν πνεύματι ; τίς 
μήπω τύπων xal ἀληθείας ἐπιγνοὺς συγγένειαν (70) 
χαὶ διάχρισιν, χαὶ τῶν μὲν ἀναχωρήσας, τῇ δὲ προσ- 
θέμενος, ἵνα, τὴν τοῦ γράμματος φυγὼν παλαιότητα, 
τῇ καινότητι δουλεύσῃ τοῦ πνεύματος, xai με- 
ταθῇ χαθαρῶς ἐπὶ τὴν χάριν ἀπὸ τοῦ νόμου πληρου- 
μένου πνευματιχῶς ἐν τῇ χαταργήσει τοῦ σώμα- 
τος (71); 

ΚΗ’ Τίς μήπω διὰ πασῶν ὁδεύσας (72) τῶν τοῦ 
Χριστοῦ προσηγοριῶν χαὶ δυνάμεων, χαὶ ἔργῳ χαὶ 
θεωρίᾳ, τῶν τε ὑψηλοτέρων xaX πρώτων, χαὶ τῶν δι᾽ 
ἡμᾶς ταπεινοτέρων. χαὶ τελευταίων, τοῦ Θεοῦ, τοῦ 
Υἱοῦ, τῆς Εἰκόνος, τοῦ Λόγου, τῆς Σοφίας, τῆς ᾿Αλη- 
θείας, τοῦ Φωτὸς (73), τῆς Ζωῆς, τῆς Δυνάμεως, τῆς 
᾿Ατμίδος, τῆς ᾿Αποῤῥοίας, τοῦ ᾿Απαυγάσματος, τοῦ 
Ποιητοῦ, τοῦ Βασιλέως, τῆς Κεφαλῆς, τοῦ Νόμου, 
τῆς Ὁδοῦ, τῆς Θύρας, τοῦ Θεμελίου, τῆς Πέτρας, 
ποῦ Μαργαρίτου, τῆς Εἰρήνης, τῆς Διχαιοσύνης, τοῦ 
᾿Αγιασμοῦ (74), τῆς ᾿Απολυτρώσεως, «00 ᾿Ανθρώ- 
που, τοῦ Δούλου, τοῦ Ποιμένος, τοῦ ᾿Αμνοῦ, τοῦ 
᾿Αρχιερέως, τοῦ Θύματος, τοῦ Πρωτοτόχου πρὸ χτί- 
σεως (175), Πρωτοτόχου ἐχ τῶν νεχρῶν, τῆς 'Ava- 

τάσεως " τίς τούτων τῶν ὀνομάτων τε χαὶ πραγμά- 
των ἐπαχούων (710) εἰχῆ, χαὶ μήπω χοινωνήσας (17) 
τῷ Λόγῳ, μηδὲ μεταλαθὼν αὐτοῦ, xaÜ' ὃ τούτων 
ἕχαστόν ἐστί τε xol χέχληται ; 

LO' Τίς, μήπω σχολάσας, μηδὲ μαθὼν λαλεῖν (78) 
Θεοῦ σοφίαν ἐν μυστηρίῳ τὴν ἀποχεχρυμμένην, ἔτι 
νήπιος ὧν, ἔτι τρεφόμενος γάλαχτι, ἔτι τῶν οὐχ ἀριθ- 
μουμένων ἐν τῷ (19) Ἰσραὴλ, οὐδὲ χαταλεγομένων εἰς 


91 Duc. XxIV5,92. 


75 Bphes. 1,22. 


*? Job xxxvi, 
75 | Cor. 


55 | Cor. n, 46. 
τι fom. vir, 6. 


D orat. xxx, quie est secunda de Filio, num. 21 et 22, 


(75) Τοῦ φωτός. Sequitur in Reg. r, τῆς Δό- 
ne. 

(14) ᾿Αγιασμοῦ. Colb. i, ᾿Αγιάσματος. 

(75) Πρὸ κτίσεως. Reg. a, £x χτίσεως. 

(76) "Ezxaxcior. Reg. hu, et Colb. 5, ambo opti- 
mae nola, ἔτι ἀχούων εἰχῇ, « adhuc incassum au- 
diens. » 

(071) Μήπω κοινωγήσας, etc. « Necdum ullam 
cum Verbo nactus communicationem. »  Dillius, 
« necdum commercio ulló cum Verbo habito. » 

(18) Λαμιϊεῖν. Sie omnes codices. Male, Aa- 
ῥεῖν in ed. Paris. et. Bas., in qua tamen Billius 
emendaverat. 

(79) "Ev τῷ. Deest àv in Reg. hu. 


501 ORATIO Il. 


— APOLOGETICA. 502 


Θεοῦ παράταξιν, μήπω τὸν Χριστου σταυρὸν ὡς ἀνὴρ A tur " ; nec iu Dei castris reeensentur, nondum de- 


αἴρειν δυνάμενος, μήπω μηδὲ (80) ἄλλοτι μέλος ὧν ἴσως 
τῶν τιμιωτέρων, ἔπειτα εἰς χεφαλὴν χαταστῆνα!: 
Χριστοῦ πληρώματος δέξεται χαίρων xax προθυμού- 
μένος ; Οὐχ ἔμοιγε χριτῇ καὶ συμθδούλῳ (81) ἀλλ᾽ 
οὗτο; ὁ φόδων μέγιστος, οὗτος ὁ χινδύνων ἔσχατος 
παντὶ τῷ συνιέντι xat τοῦ χατορθουμένονυ. τὸ μέγεθος, 
xa τῆς διαμαρτίας τὸν ὄλεθρον. 


Ρ’ "AXXog μὲν οὖν πλείτω χατ᾽ ἐμπορίαν, ἔλεγον, 
χαὶ (82) τὰ μαχρὰ διαπεραιούσθω πελάγη, χαὶ συμ- 
φερέσθω τοῖς ἀνέμοις ἀεὶ χαὶ τοῖς χύμασι μεγάλα 
xa χερδήσων, ἂν οὕτω τύχῃ, χαὶ χκινδυνεύσων, ὅστις 
πλευστιχώτατος J| ἐμποριχώτατος ( 
αἱρετώτερον ἐπὶ γῆς ἀνέχοντι (84), 
τέμνοντι xal γλυχεῖαν, πόῤῥωθεν ἀσπαζομένῳ χέρδη 
xai θάλασσαν, ζῇν οὕτως ὅπως ἂν δύνωμαι σὺν ὀλίγῃ 
xai μιχρᾷ τῇ μάζῃ, xat βίον ἔλχειν ἀσφαλῆ χαὶ 
ἀχύμαντον (83), ἣ μαχρὸν ἀναῤῥιπτεῖν (80) xa μέ- 
(av ἐπὶ μεγάλοις 


85): ἐμοὶ δ᾽ οὖν 
βραχεῖαν αὔλαχα 


χέρδεσι χίνδυνον. 


PA'. Ὑψηλῷ μὲν γὰρ ζημία τὸ μὴ ἐγχειρεῖν μεί- 
ζοσι. μηδὲ (87) εἰς πλείους διατείνειν τὴν ἀρετὴν, 
ἀλλ᾽ ἐπὶ μικρῶν ἵστασθαι, οἷον μεγάλῳ φωτὶ μιχρὸν 
οἶχον αὐγάζοντα,ἣ πανοπλίᾳ νεανιχῇ σῶμα παιδιχὸν πε- 


(ἰσχέποντα- μιχρῷ δὲ (88) ἀσφάλεια μιχρὰ φορτίζεσθαι, 
ἀλλὰ μὴ, τοῖς ὑπὲρ δύναμιν ἑαυτὸν ὑποτιθέντα (89), 
γέλωτά τε ὀφλισχάνειν ὁμοῦ, χαὶ προστιθέναι τὸν 


κίνδυνον * ὥσπερ γε χαὶ πύργον οἰχοδομεῖν οὐχ ἄλλῳ 


τοὶ προσῆχεν (90) ἣ ὃς ἔχε: τὰ πρὸς ἀπαρτισμὸν, ὡς 
ἠχούσαμεν. 
: 
AB'. Ἔχετε τὴν ἀπολογίαν τὴν ὑπὲρ τῆς φυγῆς, 


xai ἴσως οὐ μετρίαν. "A μὲν οὖν με ἀφ᾽ μῶν ἀπή- 
T Ὁ ἃ * - 

γᾶγεν, ὦ φίλο! χαὶ ἀδελφοὶ, λυπηρῶς μὲν ἐμοὶ καὶ 
ὑμῖν ἴσως, PED δ᾽ οὗν, ὡς γοῦν ἐμαυτῷ τότε 
με (91) μάλιστ 
πὸ ἀντιπο τὰ ὕντων αἰσθά- 
νεσθα: - οὐδὲν γὰρ οὕτως iod. πρὸς ἀγάπην, ὡς 
ἀντιδιδομένη διάθεσις. 


ἐδόχουν, ταῦτά ἐστιν "ἐπανήγαγε δέ 
μὲν ὁ πρὸς ὑμᾶς πόθος, χαὶ 


PT". Δεύτερον Ob ἣ ἐμὴ φροντὶς, τὸ ἐμὸν ἔργον, ἡ 
τῶν ἱερῶν γονέων πολιὰ xax ἀσθένεια, ἐπ᾿ ἐμοὶ πλέον 


7| τῷ χρόνῳ χαμνόντων, ᾿Αδραὰμ τοῦδε τοῦ πατριάρ- 


xo», τῆς τιμίας ἐμοὶ χεφαλῆς χαὶ μετ᾽ ἀγγέλων (92) 


ΤΊ Num. 1, ὅ. 7 Luc. xiv, 98. 

(80) Μηδέ. ΑἸΠ μηδ. 

(8t) X Συμδού.ϊῳ. Regg. r. Addit χρώμενος, sed re- 
centiori manu. 

(3 Kal. Deest in Regg. t, z, et Colb. 5, m. 

$85) Πιιευστιχώτατος καὶ ἐμποριχώτατος. Mal- 
lem sic reddere : « Navigandi et. laciend:e. merca- 
turze desiderio flagrans, » Non enim de peritis, ut 
videtur, sed de teierariis loquitur Theologus. 

(84) 'Avézorct. Colb. h, àv ἔχοντι, divisim. 

(85) ᾿Αχύμαγντον. Colb. h, καὶ ἀκίνδυνον, Forsan 
glossema. 

(86) ᾿Αγαῤῥιπτεῖν, Colb. m, in. margine, &vz- 


D (ΟΠ. Deinde mea hzec cura , meus hic labor, 


nique Christi crucem tanquam vir ferre queat , ac 
ne aliud. quoddam fortasse przstantius membrum 

, leto tamen. alaérique animo se Christiano €«e- 
tui caput constitui patietur ? Non. profecto, si qui- 
dem consilio meo ac judicio standum putabit, Est 
quippe liic metus omnium maximus, hoe periculum 
omnium gravissimum , huie quidem certe , qui et 
eperz proclare navate magnitudinem , et rei infa- 
liciter geste perniciem intelligit. 

C. Alius igitur, mecum ipse dicebam, mercaturze 
causa naviget, el longa maria trajieiat, et eum ven- 
tis ac fluctibus perpetuo eonfligat, magna. vel lucra 
faeturus, si ita casus tulerit, vel pericula. subiturus, 
quisquis. nimirum vel. navigandi peritia, vel nego- 
tiandi arte excellit : milii vero polius atque optabi- 
lius est , in terra degenti , atque exiguum arvum et 
dulee sulcanti , 2€ lucra et mare procul salutanti , 
vivere ul potero eum pauca et exigua maza, vitam- 
que tutam et tranquillam ducere, quam ob ingen- 
tes quiestus grave ae diuturnum periculum susci- 
pere. 

CI. Etenim sublimi quidem viro detrimentum est, 
159 res magnas non aggredi, nec virlutem ad mul- 
10s propagare , sed in parvis consistere , non secus 
ae si magno lumine parvam. domum illustret , aut 
virilibus armis puerile corpus obtegal. Parvo autem 
salus in eo consistit, ut parvum onus subeat , nec 
iis rebus qua vires ipsius excedunt, seipsum subji- 
ciens, simul et risum moveat, et periculum adjuu- 
gat. Quemadmodum scilicet nec alii cuiquam turrim 
:dilieare convenit ^, quam ei qui ea habeat quie 
ad perficiendum requiruntur, ut ex Seriptura audi- 
vimus. 

CHI. Habetis nostram de fuga purgationem, ac 
fortasse plus :xequo prolixam. Hzc sunt, 0 aimici et 
fratres , quie me , mihi quidem moleste , ac vobis 
eliam forlasse , sed tamen necessario , ut sallem 
mihi tum temporis videbatur, a vobis abduxerunt. 
At vero me ad reditum impulerunt, maxime qui- 
dem vestri desiderium , et quia vos mutuo mei de- 
siderio teneri sentiebam : neque enim quidquam 
ad amorem ita firmum ae robustum est, ut mutuus 
affectus. 
lioc 
est, sanctorum parentum canities eL infirmitas , 
mea causa magis quam senectute , laborantium , 
hujus, inquam, patriarche Abrahe, venerandi inihi 


Aaufávzty. Sed prima vox retinenda et vertenda, 
« me in periculum conjicere. » 

(81) Μηδέ. Comb. μηδ᾽. 

(88) Μικρῷ δέ. Comb. μικρῷ δ᾽ 

(89) ᾿Υποτιθέγτα. Comb. legit, ὑποτιθέντα χρεώ- 
στὴν, et vertit, « sese obnoxium faciat ac d ek ? 

(90) Ilpocnzev. Meg. bm, et Comb. προσ- 
ἔχειν. Non male. 

(91) ᾿Επανήγαγε δέ με. « Me autem. reduxerunt.» 
Sic plures Reg. codd. Ju ed. uc deest, 

(92) Msc áyyé Aor. Wf. « Angeliinstar aspectus.» 


505 


S. GREGORIJ TIIEOLOGI 


504 


capitis, atque eum angelis numerandi, et Sarrz, nos A ἀριθμουμένης, καὶ Σάῤῥας, τῇ΄ς xa (95) zveugazt- 


in fidei doctrina spiritualiter parturientis : quorum 
senectuti baculus esse, atque infirmitatem ope ful- 
cire , cum inter prima vovissem, idque etiam. pro 
virili mea prestitissem , adeo ut philosophiam quo- 
que ipsam, qua nec possessio ulla, nec nomen ullum 
mihi eharius est , contempserim, vel, ut. verius lo- 
quar, id imprimis philosophatus, ne philosophari 
viderer, non tuli, ob unum vite propositum laboris 
mei fructum mihi intercidere , ac benedictionem 
exstingui, quam etiam sanctus quidam olim subri- 
puisse dicitur, patre per cibum ac pilorum figmen- 
tum circumvento, ae re bona , non bene , per insi- 
dias captata ??. Ac duas quidem has causas habui, 
cur manus tandem darem , lenemque et placidum 
me pr:berem. Nec fortasse absurdum | fuit, ratio- 
nem ipsam duabus his causis cedere, quandoquidem 
cedendi quoque tempus est, ut et alius cujusvis rei : 
pristatque (60 honeste vinci , quam perieulose et 
nefarie vincere. 

CIV. Accessit et alia eausa , eaque maximi mo- 
menti, quam cum adhue exposuero, reliquas omnes 
silentio pr:teribo. Memor fui dierum antiquorum δ, 
atque ad veterem quamdam historiam ascendi, illinc- 
que mihi ipsi consilium ad res presentes traxi. 
Neque enim nobis in mentem veniat , existimare, 
ea temere litterarum monumentis commendata 
fuisse, atque inanem quamdam rerum et verborum 
turbam esse, ad oblectandos audientium. animos 
compositam, ae velut quamdam aurium illecebram, 
ultra voluptatem haud sese porrigentem. H:ec sane 
ludant fabulie, et gentiles; qui de veritate parum 


ΟἿΣ 


χῶς ὠδινούσης ἡμᾶς ἐν τῇ διδασχαλίᾳ τῆς πίστεως, 
ὧν γενέσθα: βαχτηρία τῷ γήρᾳ, χαὶ ὑπερείδειν τὴν 
ἀσθένειαν, τῶν πρώτων εὐχὴν εὐξάμενος, χαὶ μέντοι 
χαὶ πληρώσας ταύτην (94), ὁπόση δύναμις " ὡς xat 
φιλοσοφίας ὑπεριδεῖν αὐτῆς, τοῦ πάντων ἐμοὶ τιμιω- 
τάτου χτήματος xoi ἀγόματος, ἣ τό γε ἀληθέστερον 
εἰπεῖν, τὸ μὴ φιλοσοφεῖν (95) δόξαι πρῶτον φιλοσο- 
φήσας, οὐχ ἤνεγχα διαπεσεῖν por τὸν μόχθον ἐχ μιᾶς 
ὑποθέσεως, οὐδὲ χαταλυθῆνα: τὴν εὐλογίαν, ἣν χοὶ 
χλέψαι τις 1n τῶν πάλαι (96) ὁσίων λέγεται, βρώ- 
μᾶτι τὸν πατέρα χαὶ τριχῶν πλάσματι σοφισάμενος, 
χαὶ τὸ χαλὺν οὐ χαλῶς (97) δι᾽ ἐπιθουλῆς θηρασάμε- 
νος. Δύο μὲν δὴ ταῦτα τῆς ἐμῆς ἥττης xal ἡμερότη- 
τος αἴτια. Καὶ ἴσως οὐχ ἄτοπον, ἀμφοτέροις ἐχεί- 
οις (95) εἶξαι καὶ ὑποχωρῆσαι τοὺς λογισμοὺς, ἐπεὶ 
ἊΣ οὔ νιχᾶσθαι χαιρὸς (99), ὥσπερ οἶμαι χαὶ παν- 
τὺς πράγματος (1) * χαὶ χρεῖττον ἡττᾶσθαι χαλῶς 1 
νιχᾷν ἐπισφαλῶς χαὶ ἀθέσμως. 


ΡΔ' Τρίτον δὲ ὃ χαὶ μέγιστον, χαὶ δὴ τοῦτο εἰπὼν 
Ἐμγήσθην ἡμερῶν 
τινα τῶν παλαιῶν ἱστοριῶν ἀνα- 
ἐχεῖθεν εἴλχυσα συμόουλὴν (2) ἐμαυτῷ 
παρόντα" μὴ γὰρ εἰχῆ ταῦτα συγγεγρά- 
νομίζωμεν, μιηδὲ ὄχλον ἄλλως εἶναι ῥημά- 
χαὶ πραγμάτων, ψυχαγωγίας ἕνεχα τῶν 
ἀχουόντων συγχείμενα, χαὶ οἷον ἀχοῆς τι δέλεαρ 
μέχρι τῆς ἡδονῆς ἱστάμενον. Ταῦτα μὲν παιζόντων (4) 
μῦθοι καὶ Ἕλληνες, οἱ, τῆς ἀληθείας ὀλίγα φροντί- 


τὰ λοιπὰ σιωπήσομαι. 


ἀρχαίων, xax πρός 


τὼν τε 


ζοντες, τῷ χομψῷ τῶν πλασμάτων χαὶ τῷ λίχνῳ τῶν 
λέξεων χαὶ ἀχοὴν καὶ ψυχὴν γοητεύουσιν. 


solliciti, figmentorum venustate, ae verborum lenocinio quasi prestigias quasdam auribus atque ani- 


mis offundunt. » 

CV. At nos , qui spiritus diligentiam vel usque 
ad levem apicem et lineam trahimus, nunquam, nee 
enim fas est, ne minimas quidem actiones ab iis a 
quibus memori prodit: sunt, temere perscriptas 
et elaboratas, memoriaque ad hzec usque. tempo- 
ΓᾺ conservalas esse concedemus : verum ul nos 
subimonitiones et. documenta in promptu habea- 


;en. xxvil, 21 seqq. 89 Psal. cxrit, 5. 

(95) Τῆς xat. Sic Regg. quinque et totidem Colb. 
aliique. Bis ex matre, carne scilicet et spiritu, ge- 
nitum se significat Gregorius, Deest zat in Par. 

(94) Ταύτην. Reg. t, αὐτήν. 

(95) Τὸ un gulocogeir, etc. « Ostendit hie Gre- 
gorius, » inquit Gabr., « se quidem nunquam litte- 
rarum sludiis operam dare destitisse, sed ita id 
evisse, uL aliud agere videretur.» Colb. 7, in margine 
sie exponiL : Τοῦτο πρῶτον ἐφιλοσόφησα, τὸ μὴ 
δοχεῖν εἶναι φιλόσοφος. 

(96) Τῶν πά.ϊαι. Weg. 1, 

(97) Οὐ χαιῶς. ἴῃ Reg. u, et Colb. 5, et m, istud 
scholium legitur : Κατὰ τὸ φαινόμενον δηλονότι τοῦ 
γράμματος, οὗ pie iei X τὸ νοούμε γον xa χρυπτόμενον 
τοῦ πνεύματος. Quo signilicatur de Jacobi facto 
statuendum [ἃ esse, « specie nimirum ac secundum 
litteram, non autem secundum spiritum, illudque 
quod intelligitur ae. latet. » Ut ut sit, « patet, » 
inquit. Combef., « Gregorio minime probatam esse 
patri factam. ἃ Jacobo fraudem, quam isti scholia- 
δία, Augustini vestigiis inhzerentes, excusare volunt.» 


τῶν παλα!ῶν. 


p qui in modum glosse ascribit : 


PE Ἡμεῖς ὃξ, oi xo* μέχρι mn τῆς τυχούσης χε- 
εὐύματος τὴν ἀχρί- 
P οὐ γὰρ (8) ὅσιον, 


σπουδασθῆναι τοῖς 


ραίας xat γραμμῆς (0) τοῦ πν 


όειαν (1) ἕλχοντες, οὔποτ 


"δι 
νὸς 


᾿αχίστας πρά 
ἀναγράψασι, χαὶ ᾿ exp «i 
2p εἴς (9) ἔχωμεν ὑπομνήματα xo 


ἀλλ᾽ ἵν᾽ ἢ 
παιδεύματα τῆς ir ὁμοίων, εἴ ποτε συμπέσοι xat- 


παρόντος μνήμη διασω- 
θῆναι" 


(98) ᾿Εχείγοις. Sic Reg. 1, Coisl. 2, et Colb. m, 
ὑποχωρῆσα! xat 
χύψαι. 

(99) Νικάσθαι καιρός. 
λῶς. 

(1) Παντὸς 
γματι. 

(2) Zvp6ov An. Reg. y, συμπλοχῆν. 

(9) Συγγεγράφθαι. Weg. a, et Colb. 4, συγγρᾶ- 
φεσθαι. EIC 

(4) HaiCórcov. Attice, pro παιζέτωσαν. Sic Bil- 


Reg. 1, νικᾶσθαι xa- 


πράγμαξος. Coisl. 4, παντὶ πρά- 


lius, ac certe Basilius; παιζόντων ἀντὶ τοῦ παιζέ- 
τωσαν. / 

(B) οἱ xal μέχρι. Reg. 1, Colb. m, οἱ μέχρι xa 
τῆς. 


(6) Γραμμῆς. Malim reddere « litterulam, » vel 
cum Gabrielio, « minimam litteram. » 


7) ᾿Αχρίδειαν. Bill. « sinceritatem. » ' 
(8) De dp) Reg. |, Colb. m, Comb. Οὐδὲ 
γάρ. 


(9) ᾿Α.1.. T? ἡμεῖς, Sic Regg. septem, ete. 


505 


ORATIO II. — APOLOGETICA. 


^ 


m 


506 


ὃς, διασχέψεως * ὥστε τὰ μὲν φεύγειν, τὰ δὲ αἵρεῖ- A mus, «uibus de iisdem rebus, si ita tempus 
μὲν φενὴ ρ l 


σθαι, οἷον χανόσι τισὶ xai τύποις, τοῖς προλαθοῦσιν 
ἑπόμενοι παραδείγμασι. 


Κα' Τίς οὖν ἡ ἱστορία xai πόθεν ἡ συμθουλή ; 
ουδὲ γὰρ χεῖρον ἴσως ἀτφαλείας (10) ἕνεχεν τῶν 
πολλῶν διελθεῖν. “Ἔφευγε χαὶ Ἰωνᾶς ἀπὸ προσώπου 
τοῦ Θεοῦ, μᾶλλον δὲ φεύγειν ᾧετο" ἀλλὰ χατε- 
λήφθη (11) πελάγει, xal χειμῶνι, xai χλήρῳ, xal 
γαστρὶ κήτους, xal τριημέρῳ ταφῇ, τύπον ἐχούσῃ 
μυστηρίου μείξονος. ᾿Αλλ᾽ ἐχεῖνος μὲν, ἵνα μὴ τὴν 

ἵ 

Νινευΐταις, xai μετὰ τοῦτο ψεύστης ἀλῷ, σωθείσης 
τῇ μετανοίᾳ τῆς πόλεως .“ οὐ γὰρ τῇ σωτηρία (15) 
τῶν πονηρῶν ἐδυσχέραινεν, ἀλλὰ τὴν διαχονίαν τοῦ 
ψεύδους ἠσχύνετο, xal οἷον ἐζηλοτύπει τῆς προφη- 
τείας τὸ ἀξιόπιστον, ὅπερ ἐν αὐτῷ χαταλυθῃναι (44) 
χίνδυνος ἣν, οὐ δυναμένων τῶν πολλῶν συν!:δεῖν τῆς 
τοῦ Θεοῦ περὶ ταῦτα οἰχονομίας τὸ βάθος. 

quie quidem, ne in ipso exstingueretur, periculum 
hujusmodi rebus consilii altitudinem perspicere non 

PZ' Ὡς δὲ ἐγώ (45) τίνος ἤχουσα σοφοῦ περὶ 
ταῦτα ἀνδρὸς, οὐχ ἀτόπως βοηθοῦντος τῷ φαινομένῳ 
τῆς ἱστορίας ἀτόπῳ, χαὶ ἱχανοῦ χαταλαθεῖν ἀνδρὸς 
προφήτου βαθύτητα, οὐδὲ ταῦτα ἦν ἃ τὸν μαχάριον 
Ἰωνᾶν ἐποίει φυγάδα, χαὶ εἰς Ἰόππην ἤγαγε, χαὶ 
ἐξ Ἰόππης ἀνήγαγεν ἐπὶ Θαρσεὶς, πελάγει πιστεύ- 
σαντα τὴν ἑαυτοῦ χλοπήν (16)* οὔτε γὰρ ἀγνοεῖν τοῦ 
Θεοῦ τὴν ἐπίνοιαν, προφήτην γε ὄντα, εἰχὸς αὐτὸν 
ἦν ὅτι διὰ τῆς ἀπειλῆς, τὸ μὴ παθεῖν τὰ τῆς ἄπει 


Νινενῖταις ἐπραγματ τὴν μεγάλην 
αὐτοῦ σοφίαν (17), χαὶ χατὰ τὰ à 
χρίματα, χαὶ τῶν ὁδῶν αὐτοῦ τὸ ἀνεξιχνίαστόν τε χαὶ 
ἀχατάληπτον - οὔτ᾽, εἴπερ ἠπίστατο, μὴ ἀχολου- 
θῆσα: Θεῷ, δι" οὗ περ ἐθούλετο τρόπου τὴν σωτηρίαν 
ἐχείνοις μηχανωμένῳ (18). Τὸ δὲ 

ἀποχρύψειν (19) ἑαυτὸν τῷ πελάγε 
χαὶ τὸν μέγαν ὀφθαλμὸν τοῦ Θεοὶ 
φυγῇ, μὴ xal παντελῶς ἄτοπον T xa 


ρξεύνητα αὐτοῦ 


e ὦ- 
“- 2$ 


ει 
€ 75 
— 8 


&rai 
xoi οὐχ ὅπως περὶ προφήτου πιστεύεσθαι (20) δί- 


xao», ἀλλ᾽ οὐδὲ περὶ ἄλλου τινὸς τῶν νοῦν ἐχόντων, 


δ᾽ Jon. iS οἱ seqq... 55 Rom. xi, 55. 


(10) 'Acza.e/ac. Exponit Elias : « Ne plerique 
errent, fuge mee, vel reditus causam ignorantes. » 

(11) Kace.tijz0n. In hane vocem major est codicum 
et interpretum consensus, quam ut relineamus χα- 
πελείφθη, quod habent editi, 


(12) 'Apyye4q. Tres HBRegii, duo Colb. àvay- 
vs23. 

(19) Τῇ σωτηρίᾳ. Reg. n, in ora, τὴν σω- 
τηρίαν. 


(44) Καταιυθῆναι. « Qu: ne labefactaretur, peri- 
culum erat, » 

(15) Ὡς δὲ ἐγώ, etc, In. quodam. Grzco scho- 
liasta. legitur : Ὠριγένην σαφῶς alvizzeza:, οὗ xai 
ἐξήγησιν ἐπιφέρει, εὑρισχομένην σαφῶς ἐν τοῖς xazà 
τὸν Ἰωνᾶν ἐξηγημένοις. « Palam Origenem signili- 
Cat, cujus eliam expositionem adjungit, quz. aperte 
in illius in Jonam commentario occurrit. » Hec ea- 


dem habentalii plures scholiasto in codd. Regiis, 


tulerit, consultemus ; atque alia. fugiamus , alia 
amplectamur , priora videlicet exempla , non 
secus ac canones quosdam et regulas , sequei- 
les 

CVI. Qui igitur hzee historia est, et unde hoc 
consilium ?. neque enim incommodum fortasse fue- 
rit, hoc, ut complurium securitati. consulatur, ora- 
tione. complecti, Fugiebat quoque Jonas a facie 
Domini , vel potius fugere putabat ; verum a mari, 
et teinpestatre, ae sorte, cetique ventre, atque tri- 
duana sepultura , majoris mysterii figuram gerente, 
comprehensus est **, Hec porro ineunda fugze causa 
ipsi erat, quod vereretur, ne cum Liristeim et prie- 
posterum. Ninivitis nuntium tulisset, periculo post- - 
ea per paenitentiam liberata civitate, mendax in- 
veniretur. Non enim improborum hominum salutem 
egre ferebat, sed mendacii ministerium obire prae 
pudore non sustinebat , ac prophetie fidem et. au- 
ctoritatem. velut zelotypia. quadam | prosequebatur, 


erat, nimirum  imperita. multitudine qui divini in 
valet. 


61 CVII. Ut autem ἃ viro quodam in his rebus 
erudito accepi, absurditati ei, quam listoria prz se 
ferebat, non absurde succurrente , atque ad intimos 
prophete sensus percipiendos idoneo, ne lee qui- 
dem causa beatum Jonam in fugam conjiciebat , 
atque in Joppem , et ex Joppe rursum in Tharseis 
ducebat, sui ipsius furtum mari committentem., Ne- 
que enim verisimile est, eum, eum propheta essct, 
Dei consilium ignorasse; pro ingenti nimirum sua 
sapientia , et inserutabilibus judieiis viisque imper- 
vestigabilibus atque incomprehensibilibus 5*, id per 
minas agentis, ut ne. ea, qui: minze ferebant, Ni- 
nivit:e paterentur : nec, si quidem loc perspectum 
habebat, Deo obsequi recusasse, quo volebat molo, 
salutem illis procuranti. Illud porro existimare, Jo- 
nam in spem inductum fuisse, fore, ut mari sese 
absconderet, magnumque Dei oculum falleret, an 
non ineptum prorsus et absurdum fuerit, atque 
indignum, quod non dicam de propheta, credatur, 
sed ne de alio quidem ullo tente praedito , ac divi- 


Colb., etc. Basilius vero et Elias hunc virum sa- 
pientem esse. Methodium Tyri episcopum diserte 
sflirmant. Ex quibus manifestum est, quo tempore 
seribebat Elias, exstitisse Methodii commentarium 
in Jonam, siquidem hane interpretationem se in 
Methodii commentario legisse testatur. Combefisius 
nee Origenem, nec Methodium ἃ Gregorio intelligi 
putat, sed alium ipsius temporis virum doctum, ἃ 
quo id audierat, sive is vir doctus in Origeue lege- 
ral, sive ipse invenerat. 

(46) Κιοπήν. Reg. y σωτηρίαν, et ad oram xXo- 
πήν. 

(17) Κατὰ τὴν μεγάλην αὑτοῦ σοφίαν. Mec 
desunt in Regg. novem et sex Colb. 

(18) Μηχανωμένῳ. Coisl. 1, μηχανωμένου. 

(49) Ἀποχρύνψειν. Regg. 1, ἀποχρύπτειν. ᾿ 

(30) Πιστεύεσθαι. Weg. |. et. Comb.. πιστευθῇ - 
yat, 


$567 


S. GREGORII THEOLOGI 


E08 


nam superomnia potentiam mediocriler agnoscen- A xat μετρίως αἰσθανομένων Θεοῦ (21) xo τῆς ὑπερ 


te. 

CVIH. Norat profecto Jonas, et quidem magis 
quam quivis alius, aiebat vir ille, qui hoc dicebat, 
mihique fidem faciebat, quo prxdicatio hse Nini- 
vitis tenderet ; quodque consilium fuge iniens, lo: 
cum quidem mutaret, Deum autem. haudquaquam 
effugeret , nam nec mortalium ullus alius id potest, 
sive in terrz finibus, aut maris profundo se occul- 
tel; sive pennis, si qua arte id consequi possit, 
sublevetur, atque in caelum evolet, sive ad imas in- 
ferni partes se conferat, sive erassa nube se conte- 
gal, sive denique quidvis aliud ad fugam iu tuto 
collocandam animo agitet 5?. Solus quippe ex omni- 
bus rebus Deus est, qui nec fuga vitari, nec superari 
potest, eum aliquem arripere, ac sub manum el 
potestatem. redigere voluerit. Celeres antevertil, 
prudentes decipit, fortes subvertit, sublimes con- 
trahit, audaciam mitigat, potentiam premit, 

62 CIX. Non ergo potentem Dei manum , quam 
aliis comminabatur, Jonas ignorabat, nec hoc in 
animum inducebat, fore, ut divinum nunien prorsus 
effugeret; absit a nobis haec persuasio : verum quia 
Israelis prolapsionem perspiciebat, gratiamque pro - 
pheticam ad gentes migrare sentiebat, ideirco prze- 
dicationem defugit, atque imperata facere cuncta - 
tur; ae gaudii specula relieta, nam Joppe apud 
Hebrzos hoc signifieat, id est veteri fastigio et 
dignitate, in morroris pelagus se projicit. Àc pro- 
pterea tempestate jactatur, et dormit, et naufra- 
gium patitur, e somno excitatur, et sorte capitur, 
et fugam fatetur, et in mare demergitur, atque a 
ceto absorbetur quidem, sed non absumitur ; verum 
Dei opem illic implorat, simulque cum Christo, res 
mira! die tertio educitur. Verum hoe de Jona 
oratio lioc loco exspectet, accuratius brevi, si Deus 
donet, a nobis expolienda et pertractanda. 

4X. Nunc autem, ut ad institutum sermonem 
redeam, subibat animum h:ee cogitatio; quod illi 
quidem nonnihil fortasse veni tribuendum erat, 
ob eam, quam zttuli, causam, prophetiara. detre- 
clanti : mihi vero quienam tandem oratio, aut quis 
defensionis locus reliquus foret, si diutius ad fre- 
num contumax essem, atque hoc ministerii jugum, 
leve an grave dicere oporteat, nescio, mihi quidem 
certe impositum recusarem ? 

5? Psal. cxxxviu , 8 et seq. 

(21) Μετρίως alcüavrouériov Θεοῦ. « Qui sapiat, 
ac vel modice Deum ejusque super omnia poten- 
riam sentiat. » Comb. € tantillum Dei sensum ha- 
bente. » : 

(22) Τὸν JAóyov εἰπών. Mc verba argumento 
suut, audivisse Gregorium in colloquio qu: narrat, 
ac proinde virum. doctum non esse Origenem, nec 
Methodium. - 

(25) Kal ἐγὼ πείθομαι. € Et persuasum habeo.» 
Hec verba videntur esse ipsius viri docti, non vero 
Gregorii, ut Dasilius interpretatur. 

(24) Ἔφερε. Coisl. 1, φέρεται. 

(25) Κατωτάτω. Regg. n. eU 1, χατωτάτοις. lta 
in marg. Colb. in. 

(26) HepiéaAcperoc. Tres Regg. Colb. quinque, 
mtEpt6 xA) 6'1e voz. 


πάντα δυνάμεως. 

PH' 'AAX ἤδει μὲν τοῦτο παντὸς μᾶλλον ὁ Ἰωνᾶς, 
φησὶν ὁ τὸν λόγον εἰπὼν (22), καὶ ἐγὼ πείθομαι (95), 
εἰς ὅ τι ἔφερε (94) τοῖς Νινευΐταις τὸ χήρυγμα, xat 
ὅτι, τὸν δρασμὸν βουλεύων, τόπον μὲν ἥμειθε, Θεὸν 
6t οὐχ ἔφευγεν " οὐδὲ γὰρ ἄλλος τις ἀνθρώπων, οὐ 
γῆς ἑαυτὸν χαταχρύψας χόλποις, οὐ θαλάσσης βάθε- 
σιν, οὐ πτεροῖς χουφισθεὶς, εἴ τις ἐπίνοια, xal ἀνα- 
δραμὼν εἰς ἀέρα, οὐχ ἅδου τοῖς χατωτάτω (25) προσ- 
ομιλήσας, οὐ νέφους παχύτητα περιθαλόμενος (96), 
οὐχ ἄλλο τῶν ἁπάντων οὐδὲν εἰς ἀσφάλειαν τοῦ Opa- 
σμοῦ βουλευσάμενος " ἀλλὰ τοῦτο μόνον τῶν πάνιων 
ἀφευχτότατόν τε (27) xal ἀμαχώτατον Θεὸς, χατα- 
σχεῖν xaX ὑπὸ χεῖρα λαθεῖν θελήσας, φθάνε: (28) τοὺς 


παχεῖς, σφάλλει τοὺς συνετοὺς, περιτρέπει τοὺς 
ἰσχυροὺς, συστέλλει τοὺς ὑψηλοὺς, ἥμεροῖ θράσος, 
πιέζει δύναμιν. 


ῬΘ’ Οὐ τοίνυν ἡγνόει τοῦ Θεοῦ τὴν χραταιὰν χεῖρα 
ὁ τοῖς ἄλλοις (29) ταύτην ἀπειλῶν Ἰωνᾶς, οὐδὲ ὡς 
φευξόμενος εἰς ἅπαν διενοεῖτο τὸ θεῖον, μὴ τοῦτο 
πιστεύσωμεν (50) " ἀλλ᾽ ἐπειδὴ τὴν ἔχπτωτιν ἑώρα 
ποῦ Ἰσραὴλ, xol μεταθαίνουσαν εἰς τὰ ἔθνη τὴν 
προφητιχὴν χάριν ἠσθάνετο, διὰ τοῦτο ὑποχωρεῖ τῷ 
χηρύγματι, xa ἀναθάλλεται τὸ ἐπίταγμα - xol τὴν 
τὸ γὰρ 
ἡ Ἰόππη δύναται, τὸ παλαιὸν ὕψος λέγω (51) xai τὸ 
ἀξίωμα, εἰς τὸ τῆς λύπης ἑαυτὸν ἔῤῥιψε πέλαγος " 


UE Ἐν ΠΡΟΣ ἢ ; 
χατασχοπὴν τῆς χαρᾶς ἀφεὶς, τοῦ Ἑθραίοις 


χαὶ διὰ τοῦτο χειμάζεται, χαὶ χαθεύδει, xal ναυαγεῖ, 
» 


NU ἢ ὶ - τρτρλ ας 
χοαὶ ἐξυπνίζεται, xal χληροῦται, xal ὁμολογεῖ τὴν 


φυγὴν, xal καταποντίζεται, xai ὑπὸ τοῦ κήτους χα- 


ταπίνεται μὲν, οὐκ ἀναλίσχεται δέ" ἀλλ᾽ ἐχεῖ τὸν 


Θεὸν ἐπιχαλεῖται, χαὶ, τὸ θαῦμα, Χριστῷ τριήμερος 
συνεχδίδοται. "AXX ὁ μὲν περὶ τούτου λόγος dva[st- 
νάτω, μιχρὸν ὕστερον (52), ἂν διδῷ Θεὸς, φιλοπο- 
νώτερον ἐξεργασθησόμενος. 

PI' Νῦν δὲ (55) ὅ pot λέγειν ὁ λόγος ὡρμήθη, 
σχοπεῖν ἔπεισί μυι χαὶ ὑπολαμθάνειν, ὅτι ἐχείνῳ 
μὲν τάχα τι καὶ συγγνώμης ἦν, δι᾿ ἣν εἶπον αἰτίαν 
ὀκνοῦντι τὴν προφητείαν " ἐμοὶ δὲ τίς ἄρα λόγος, ἣ 


à 


ἰς ἀπολογίας Y 


επετο (54) τόπος ἐπὶ πλέον ἀφή- 
νιάζοντι, xal τὸν οὐχ οἵδ᾽ (95) εἴτ᾽ ἐλαφρὸν εἴτε βά- 
ρὺν εἰπεῖν χρὴ, ἀλλὰ τόν γε τεθέντα ζυγὸν τῆς λει- 
τουργίας ἀναινομένῳ (36) ; 


(21) 'Ageuxzécacór τε. Decem Regg., sex Colb., 
or. 1, fes. Comh. Billius, ἄφευχτόν τε, habent. 

(28) Φθανει. Duo Regg. ὃς φθάνει. 

(39) "A4Aorc. Weg. t. πολλοῖς. m. 

(30) Πιστεύσωμεν. Weg. z, νομίσω. Regii itidem 
x. y. Itemque Heg. u, in marg. cum solito yg. vo- 
piso pev. ! 

(51) Λέγω, Abest a Reg. 1. et Colb. m.—— 

(52) Μικρὸν ὕστερον. Id Gregorium praestitisse, 
ait Elias, « in. Ezechielis prophet: historia, » sed 
nobis non exstat. 

(93) Νῦν δέ. Weg. a, νυνὶ δέ. ] 

(94) "YxeAe(zezo. Tres Kegg. et unus Colb. 2zo- 

ί 


τ 
(58) Ovx οἶδ᾽. Plures Regg. οὐχ οἷδα εἴτε. 
(96) 'Avatvogéro. Weg. a ἀπανγαινομένῳ. 


$0) 


PIA' ΕἸ γὰρ, ὃ μόνον ἐν τούτοις ἰσχυρόν ἐστιν A 


εἰπεῖν τοῦτο δοίη τις, ὅτ: πολλῷ χατωτέρω χείμεθα τοῦ 
ἱερατεύειν (57) Θεῷ, καὶ ὅτι τῆς Ἐχχλησίας ἄξιον 
εἶναι χρὴ πρῶτον, εἶτα τοῦ βήματος, χαὶ τούτου 
πρῶτον, εἶτα (58) τῆς προεδρίας * τάχα ἕτερος ἡμᾶς 
οὐχ ἀφήσει τοῦ τῆς ἀπειθείας ἐγχλήματος. Δεινὴ δὲ 
ἀπειθείας ἀπειλὴ (59), χαὶ δεινὰ ταύτης τὰ ἐπιτίμια, 
ὥσπερ γε xai τῆς ἑτέρας μερίδος, μηδὲν ὀκνεῖν, 
μηδὲ ἀναδύεσθαι, μηδὲ, ὥσπερ ὁ Σαοὺλ ἐχεῖνος, τοῖς 
σχεύεσιν ὑποχρύπτεσθαι τοῖς πατριχοῖς (10), xàv 
πρὸς ὀλίγον χαλούμενον (AM) ἐπὶ προστασίαν, ἀλλ᾽ 
ὡς ἐπί τι πρᾶγμα χοῦφον χαὶ ῥᾷστον χωρεῖν ἑτοί- 
po, οὗ μηδὲ μεταθέσθαι ἀσφαλὲς (42), μηδὲ βουλῇ 
δευτέρᾳ θεραπεῦσαι τὴν προλαδοῦσαν. 


PID' Διὰ τοῦτο ἔχαμνον ἐγὼ τοῖς λογισμοῖς τὸ δέον 
ἀγερευνώμενος, xal μέσος δύο φόδων ἱστάμενος, τοῦ 
τε χατασπῶντος χαὶ τοῦ ἀνάγοντος. Καὶ ἐπὶ πλεῖστον 
τούτοις ἐναπορήσας, xai ἀμφοτέρωθεν ἐμαυτὸν τα- 
λαυτεύτας, T| ὥσπερ ῥεῦμα ἀστάτοις πνεύμασι (45), 
s μεταχλιθεὶς, 


πέλος ἐγενόμην τοῦ σφο- 


δροτέρου, xal με νιχήσας, ἔχει παρασύρας ὁ φόθος 


“Ὡς ἀπειθείας. Καὶ σχοπε 


ὡς ὀοθῶς χαὶ διχαίως 
διαιτῶ (44) τοῖς φόδοις, ἦτε τῆς οὐ διδομένης (45) 
ἐφίεσθαι προστασίας, μήτε ἀπωθεῖσθα: τὴν διδομέ- 
νην. Τὸ μὲν γὰρ elvat θρασέων, τὸ ὃξ ἀπειθῶν, χαὶ 
ἀπαιδεύτων ἀμφότερα. Kat 


σος εἰμί τις τῶν τε ἄγαν 


πολμηρῶν καὶ τῶν λίαν δειλῶν τῶν μὲν πάσαις ἐπι- 


πηδώντων δειλότερος, φευγόντων πάσας 


θαρσαλεώτερος. Οὕτως ἐγὼ περὶ τούτων γινώσχω. 


ORATIO 11. — APOLOGETICA. 


510 
ΟΧΙ. Si enim , quod unum in his rebus firmum 
et validum proferri potest , lioe quispiam concesse- 
rit, nos multo inferius sitos esse, quam ut sacerdotio 
apud Deum fungamur; ac prius oportere ut quispiam 
Ecclesia dignus sit, ac. deinde sacrario; priusque 
hoc, ae postea sedis principatu : alter fortasse nos 
inobedientie | crimine minime liberabit, Graves 
porro minz gravesque poen: adversus inobedien- 
tiam. intenduntur; quemadmodum scilicet in alte- 
ram quoque partem, hoc est eorum qui nihil re- 
fugiunt, ac recusant, nec ut Saul ille, sub paternis 
vasis paulum. saltem se oceultant **, cum ad prze- 
feduram vocantur; verum 63 tnquam ad levem 
quamdam rem et perfacilem , prompto animo se 
conferunt, quam ne deponere quidem tutum est , 
D nec posteriore consilio priori medicinam alferre. 
CXII... Ac proinde ipse variis cogitationibus laho- 
rabam, quid facto opus. esset exquirens, mediusqua 
inter. duos timores hwrens, quorum alter me de- 
primebat, alter erigebat, Cumque diu in his dubio 
et ancipiti animo fuissem, arque in utramque par- 
tem meipsum librassem, 2ut fluminis in modum 
dubiis ventis liue atque. illuc inclinatug fuissem , 
tandem. vehementiori cessi, meque victum et abs- 
tractum. tenet inobedientia: metus, Ac videte, quam 
recte quamque juste inter utrumque timorem nego- 
tium transigam , nimirum ut nee minime oblatam 
praefecturam appetam, nec oblatam repudiem. Had 
enim temerariorum hominum est, hoc inobedien- 
tium, utrumque autem imperitorum. Atque ipse 


C inter nimis audaces , et nimis timidos quodammodo 


interjectus sum ; nempe et his qui ad. przefecturas omnes prosiliunt, timidior, et iis rursus qui omnes 
fügim!, audacior. I:ec de his rebus mea es! sententia 


PIT' Καὶ, ἔτι διελέσθα: σαφέστερον τῷ μὲν φόθῳ 
τῆς προστασίας, τάχα ἂν βοηθήσειε χαὶ ὁ νόμος τῆς 
εὐπειθείας, τοῦ Θεοῦ τὴν πίστιν (46) ἀμειθομένου 
διὰ 

δι [| Reg. x, 22. 


(57) Τοῦ iepaceveu. « Quam ut 
fungamur. » 

(98) Εἴτα, etc. Sic plures Regii. Alii non pau- 
Ciores : Εἶτα τοῦ βήματος τούτου εἶτα τῆς προ- 
εὗρίας" « Prius ecclesia, Qum sacrario, ac postea 
selis principatu. » Qui quidem simul presbyterum 
et episcopum spectant, Ecclesia et sacrarium etiam 
ministrorum sunt. Hancque unam προεδρίαν χαὶ 
προστασίαν Gregorius tola hae oratione intendit. 
Adeoque ab ipsius mente aberrant, qui cam «de 
episcopatu. interpretantur. In sacerdote requirit 
primo, ut « Ecclesia» dignus sit, id est ut iis om- 
nibus pastori necessariis dotibus ae virtutibus sit 
priditus : deinde dignus « Sacrario,» seu, ut Elias 
exponit, « instar angeli in corpore mortali :» de- 
nique « sedis principatu, » id est ut eos quibus prz- 
est, summa et singulari virtute superet. « Ut enim,» 
inquit Elias, « armentarius, aut pastor, nec ovis, 
nec bos est, sed sublimioris ac pristantioris na- 
turz ; eodem modo, qui hominibus praeest, quan- 
tum ad virtutem et conjunctionem cum Deo, supra 
hominem esse debet. » 

(59) 'Axectij. Regg. a, 1, m, hu, ἢ ἀπειλή. Autea 
Colb. m, δι᾽ ἀπειθείας. 

(40) Hazpixoic. Male ed. Bas. πνευματιχοῖς. 

(4M) Πρὸς C yov xadAobpnerorv. Weg. |, ἐπιχα- 
λούμενον, lieg. 1, προσχαλούμενον. Dillius xc ver- 


τῆς ἑαυτοῦ χρηστότητος, xai εἰς προστάτην τέ- 


Deo sacerdotio 


CXIIT. Atque, ut dilucidius adhine hzee distinguam, 
limori quidem suscipiendze przefecturze lex quoque 
Obedientix: fortasse opem ferre queat, Deo vide- 
licet pro sua benignitate fidem remunerante , eum- 


tendo, non animadvertit Greca. verba, πρὸς óit- 
yov, ad breve. Saulis imperium. pertinere. Itaque 
sic reddenda, « etiamsi ad modici temporis prze- 
feeturam. postulentur. ». Non. enim ad. tempus quod 
latuit. Saul, sed quod reguavit, alludit. Grego- 
rius. 

(42) Οὗ μηδὲ μεταθέσθαι dczaAéc. Wc desunt 
in Colb. 5. At vero non sic intelligenda, ac. si tu- 
tum non sit proelaturze onus deponere; non ea est 
mens Gregorii, Sed "Theologus id vult, eos, ne de- 
posita. quidem prilatura, in tuto esse. « Una enim,» 
ait Elias, « medicina est iis, qui ad hujusmodi di- 
gnitatem. indigne prosiliunt, ab ea abscedere, ac 
per diuturnam. paenitentiam Deurn placare. » De iis 
etiam loquitur. Gregorius, « qui nihil relugiunt ac 
recusant. cum ad. praefecturam vocantur, sed prou- 
pto animo se conlerunt, » 

(45) Πνεύμασι. Colb. h, χύμασι. 

(44) Διαιτῶ. « Arbiirum. agam, causam deci- 
dama» 

(45) Διδομένης. Reg. hu, δεδομένης. « Qui mi- 
nime oblatam mon appetierim, et nunc delatam 
non repudiem praefecturam. » Billius, « appetaim, » 
quasi de episcopatu sermo sit. 

(46) Τὴν πίστιν. Deest in Reg. 1, « Deo remu- 
nerante, » nempe c obedientiam. » 


511 


S. GREGORII THEOLOGI 


512 


que in perfectum ae numeris omnibus absolutum A λεῖον χαταρτίζοντος, τὸν αὐτῷ θαῤῥήσαντα, xaX τιάσας 


Antistitem eomponente, qui fiduciam in ipso ae spes 
suas omnes positas habuerit : at inobedientiie pe- 
riculo haud scio quisnam opitulari aut. qu:ensm 
ratio ad fiduciam hortari possit. Verendum enim 
est, ne de iis qui fidei nostrze commissi sunt, hoc 
audiamus : Animas eorum de manibus vestris requi- 
ram 59, Et : Quemadmodum repulistis me, ne populi 
mei duces et principes essetis, ita et ego repellam vos, 
ne sim vobis in regem *5. Ac rursus : Quemadmodum 
non awudivistis vocem meam , sed dedistis tergum du- 
rum, οἱ inobedientes [uistis : sic erit, cum invocaveri- 
lis me, ego aulem. non respiciam ad orationem ve- 
strum nec exaudiam. Absit ut hx»? voces nobis a 
justo Judice veniant, cui quamvis misericordiam 
contemus, tamen judicium quoque procul dubio 
simul canimus? ! 

CXIV. At enim rursus ad historiam feror, GA 
ac veterum probatissimos quosque considerans, eos 
omues, quos divina gratia, vel ad gubernandanm 
plebem , vel ad propheti:: munus unquam elegit , 
partim. alacri animo vocationi paruisse, partim 
oblate gratie moram injecisse reperio : nec, vel 
eorum, qui pedem subduxerunt, culpandam timi- 
ditatem , vel eorum, qui ad impositum sibi munus 
obeundum impigre se aceinxerunt, reprehenden- 
dam alacritatem, llli quippe ministerii magnitudi- 
nem extimuerunt, hi contra vocantis ope confisi 
paruerunt, Aaron promptus erat , Moses autem re- 
pugnabat. Isaias impigre obedivit; at Jeremias 


θέμενον Em? αὐτὸν τὰς ἐλπίδας " τῷ δὲ χινδύνῳ τῆς 
ἀπειθείας, οὐχ οἶδα τίς ἔσται ὁ βοηθῶν, ἣ τίς ὁ 
θαῤῥεῖν διαχελευόμενος λόγος (AT). Φόθος γὰρ μὴ 
ποῦτό γε ἀχούσωμεν (48) περὶ ὧν ἐπιστεύθημεν, ὅτι 
τὰς ψυχὰς (49) αὐτῶν ἐκ cv χειρῶν ὑμῶν ἐκχζη- 
τήσω" χαὶ Καθὼς ἀπώσασθέ μὲ τοῦ εἶναι εἰς 
ἡγουμένους τοῦ «Ἰαοῦ μου καὶ ἄρχοντας, οὕτω 
κἀγὼ ἀπώσομαι ὑμᾶς τοῦ εἷναι ὑμῖν εἰς βασιλέα" 
χαὶ, Καθὼς οὐκ εἰσηκούσατε τῆς φωνῆς μου, 
àAA' ἐδώκατε γῶτον σκληρὸν, καὶ ἠπειθήσατε * 
οὕτως ἔσται, ὅταν ἐπικωϊέσησθέ ue * ἐγὼ δὲ οὐκ 
ἐπιδιέψω ἐπὶ τὴν προσευχὴν ὑμῶν, οὐδ᾽ εἰσα- 
κούσομαι. Ταύτας μὴ γένοιτο ἐλθεῖν ἡμῖν παρὰ τοῦ 
διχαίου χριτοῦ τὰς φωνὰς, ᾧ (50) χὰν τὸν ἕλεον 
ἄδωμεν, ἀλλὰ χαὶ τὴν χρίσιν γε πάντως συνάδο- 
μεν. 

PIA' ᾿Αλλὰ γὰρ πάλιν ἐπὶ τὴν ἱστορίαν φέρομαι, 
χαὶ τῶν παλαιῶν τοὺς εὐδοχιμωτάτους ἀνασχοπῶν, 
εὑρίσχω ὅσους πώποτε εἰς ἐπιστασίαν ἣ προφητείαν 
3| χάρις προὐθάλετο (51), τοὺς μὲν εἴξαντας προθύ- 
pos τῇ κλήσει (52), τοὺς δὲ ἀναθαλομένους (53) τὸ 
χάρισμα" xai οὐδετέρων (54) μεμπτὴν, οὔτε τῶν 
ὑποχωρησάντων τὴν δειλίαν, οὔτε τῶν ὁρμησάντων τὴν 
προθυμίαν. Οἱ μὲν γὰρ (55) τῆς διαχονίας τὸ μέγεθος 
ηὐλαδήθησαν" οἱ δὲ τῷ χαλοῦντι πιστέύσαντες ἠχολού- 
θησαν. Πρόθυμος ἣν ᾿Ααρών’ ἀλλὰ Μωσῆς ἀπεμάχετο" 
ὑπήκουσεν Ἡσαΐας ἑτοίμως " ἀλλ᾽ ἐδεδοίχει τὸ νέον. 
ἹΞρεμίας, xaX οὐ πρότερον τὴν προφητείαν ἐθάῤῥη- 
σεν, ἣ παρὰ Θεοῦ λαθεῖν χαὶ ὑπόσχεσιν χαὶ δύναμιν 


juvenilem ztatem. metuebat , nee. prophetize munus C τῆς ἡλικίας χρείττονα. 
prius subire ausus est, quam et pollicitationem, et vim ae facultatem zetate. proestantiore»t a Deo acce- 


pisset. 

CXV. fis rationibus meipsum incanto , ae mihi 
animus ferri instar paulatim cedit et emollitur : ac 
tempus rationum socium assumo, et consilium Dei 
justificationes 55, quibus universam meam vitam 
commisi, Propterea non renuo neque contradico **, 
ut ait Dominus meus, cum non ad przfecturam 
vocaretur, sed tanquam ovis ad occisionem ducere- 
tur ?^; verum et procido et sub potenti Dei manu 
humilior **', ae pristine socordi: et inobedienti: , 
si quid hac in re criminis admisi, veniam peto. 
Tacui, sed non semper tacebo. Subdusi me ali- 
quantisper, ut ipsum inspicerem, ac marori. sola- 
tium afferrem , sed nunc in Ecclesia plebis ipsum 


55 Ezech. n1, 18. 95 Ose. iv, 6. 
s! [ Petr. v, 6. 


(A1) Ὁ θαῤῥεῖν διακειευόμεγος Aóyoc. Gab. D 


« Quienam ratio succurrere, quidve fidueian el ala- 
critatem afferre possit. ) 

(A8) Τοῦτό γε ἀκούσωμεν. Deest γε in pluribus 
codd. qui etiam habeut ἀχούωμεν pro ἀχούσω- 
pev. L 

(49) Τὰς τυχάς. « Animas.» In Ezech. e. ui, 48, 
juxta LXX legitur : τὸ αἷμα, «sanguinem.» Sed 
lic semel observandum, sepissime non. tam verba 
Scripturarum, quam sensum ἃ Gregorio proferri, 
ut hic apparet. : 

(50) *Q. Cotb. m, Comb. et Coisl. 1, οὗ. 

(51) Προὐξάλετο. Weg. r, προὐθάλλετο. « Pre- 
fecit. o 


S Pda ΒΤ ΒΥ 


PIE' Τούτοις ἐμαυτὸν ἔγνω χατεπάδω τοῖς λογι- 
σμοῖς, xai μοι χατὰ μιχρὸν εἴχει τε xal μαλάσσεται, 
ὥσπερ σίδηρος, ἣ ψυχή " xaX συνεργὸν λαμθάνω τῶν 
λογισμῶν τὸν χρόνον, χαὶ συμθουλίαν τὰ τοῦ Θεοῦ (50) 
διχαιώματα, οἷς πᾶσαν τὴν ἐμαυτοῦ “ζωὴν κατεπί- 
στευσα. Auk τοῦτο οὐχ ἀπειθῶ, οὐδὲ ἀντιλέγω, φησὶν 
ὁ ἐμὸς Δεσπότης (DT), οὐχ ἐπὶ προστασίαν χαλούμε- 
νος, ἀλλ᾽ ὡς πρόθατον ἐπὶ σφαγὴν ἀγόμενος" ἀλλὰ 
xoi προσπίπτω xa ταπεινοῦμαι ὑπὸ τὴν χραταιὰν 
τοῦ Θεοῦ (58) χεῖρα, χαὶ συγγνώμην αἰτοῦμαι τῆς 
πρὶν ἀργίας χαὶ ἀπειθείας, εἴ τί μοι τοῦτο ἔγχλημα. 
Ἐσιώπησα μὲν, ἀλλ᾽ οὐχ ἀεὶ σιωπήσομαι. Ὑπεχώ- 
19a. μέν τι μιχρὸν, ὅσον ἐμαυτὸν ἐπισχέψασθαι, xal 


88 Psal, cxvu, 94. 5958. 1,, ὃ. "ἢ Jsa. Lu, T. 


(52) Κιλήσει. Male ed. Par. χλίσε!. 

(53) ᾿Αγαδαλομέγους. Tres Regg. ἀναθαλλομέ- 
νους. 

(δὴ οὐδετέρων. Duo Regg. οὐδ᾽ ἑτέρων. ἣν 

(53) Οἱ μὲν γάρ, ete. « Nam illi quidem  mini- 
sterio. magnitudinem pie sunt reverili, 511 autem 
vocanti confidentes obsecuti sunt. » 5 

(56) Τὰ τοῦ Θεοῦ. In. Coisl. 1, τὰ τοιαῦτα. — 

(D7) Φησὶν ὁ ἐμὸς Δεσπότης. « Ait Dominus 
meus, non ad praefecturam vocatus, sed sicut. ovis 
ad occisionem ductus. » Non ea protulit, sed per- 
fecit, quando ad mortem ductus est Christus. 

(58) Τοῦ Θεοῦ, In paucis desideratur. 


515 ORATIO Il. 


τῇ λύπῃ δοῦναι παράχλησιν " ἀλλὰ νῦν ὑψοῦν αὐτὸν A 
ἐν Ἐχχλησίᾳ λαοῦ, χαὶ ἐν χαθέδρᾳ πρεσθυτέρων (59) 
αἰνεῖν ἐδεξάμην. Εἰ ἐχεῖνα χατηγορίας, ταῦτα συγ- 
γνώμης ἄξια. 

PIQ' Τί δεῖ μαχροτέρων ἡμῖν τῶν λόγων; 
ἡμᾶς, ὦ ποιμένες καὶ συμποιμένες᾽" ἔχετε, ὦ ποίμνιον 
ἱερὸν xa Χριστοῦ τοῦ ἀρξιποιμένος ἄξιον * ἔχεις, ὦ 
πάτερ, εἰς πάντα νενιχημένον, καὶ χατὰ τοὺς τοῦ 
Χριστοῦ (00) νόμους πλέον ἢ τοὺς ἔξωθεν (61) ὑπε- 


Ἔχετε 


ξούσιον. Ἔχεις τὴν εὐπείθειαν, ἀπόδος τὴν εὐλογίαν. 


Χειραγώγησον χαὶ σὺ ταῖς εὐχαῖς, ὁδήγησον τῷ λόγῳ, 
τῷ πνεύματι στήρισον (02). Εὐλογία πατρὸς στηρίζει 
οἴχους τέχνων" χαὶ στηριχθείημεν ἐγώ τε χαὶ ὁ πνευ- 
ματιχὸς οἶχος οὗτος (05), ὃν ἡρετισάμην, ὃν μοι xol 
γενέσθαι χατάπαυσιν εἰς αἰῶνα αἰῶνος εὔχομαι (64), 
ἀπὸ τῆς ἐντεῦθεν Ἐχχλησίας ἐπὶ τὴν ἐχεῖθεν (65) 
παραπεμφθέντι, χαὶ πανήγυριν πρωτοτόχων ἀπογε- 
γραμμένων ἐν οὐρανοῖς. 

PIZ' 'H μὲν δὴ (66) πρεσθεία τοσαύτη, χαὶ οὕτως 
εὔλογος (67): ὁ δὲ Θεὸς τῆς εἰρήνη 
ἀμφότερα ἕν, χαὶ ἀποδοὺς ἡμᾶς ἀλλήλοις, ὁ χαθίζων 
βασιλεῖς (08) ἐπὶ θρόνων, χαὶ ἀπὸ γῆς ἐγείρων πτω- 
χὺν, καὶ ἀπὸ χοπρίας ἀνυψῶν πένητα ὁ ἐχλεξάμενος 
Δαθὶδ τὸν δοῦλον αὐτοῦ,χαὶ ἀναλαθὼν Ex τῶν ποιμνίων 
τῶν προθάτων, ἐλάχιστον ὄντα ἐν τοῖς υἱοῖς Ἰεσσαὶ 
xai νεώτατον" ὁ διδοὺς ῥῆμα τοῖς εὐαγγελιξομένοις 
δυνάμει πολλῇ πρὸς τὴν τοῦ Εὐαγγελίου τελείωσιν, 
αὑτὸς κρατήσειε τῆς χειρὸς (09) ἡμῶν τῆς δεξιᾶς, 
χαὶ ἐν τῇ e αὑτοῦ ὁδηγήσεις, xal μετὰ δόξης 
προσλάθοιτο, ποιμαίνων (70), χαὶ 
ποίμνιον 


2, ὁ ποιήσας τ 


ποιμαίνοντας [δ᾽ 
ὁδηγῶν yo ὕντας * ὡς ἂν ποιμαίνοιμεν τὸ 
αὐτοῦ μετ᾽ ἐπιστήμης, ἀλλὰ μὴ ἐν σχεύεσι ποιμένος 
ἀπείρου, τὸ μὲν ἐν εὐλογίᾳ (71), τὸ δὲ ἐν χατάρᾳ 

"ea ὑτὸς oin (12) δύ Y 
τοῖς πάλα: χείμενον " αὐτὸς δοίη (72) δύναμιν xaX 
χραταίωσιν τῷ λαῷ αὐτοῦ" xai παραστήσειεν αὐὖ- 
τὸς (75) ἑαυτῷ λαμπρὰν τὴν ποίμνην xa ἄσπιλον, 
χατοιχίᾳ τῶν 


xai τῆς ἄνω μάνδρας ἀξίαν, ἐν τῇ 
εὐφραινομένων, ἐν τῇ τῶν ἁγίων λαμπρότητι" ὡς 
ἂν ἐν τῷ ναῷ αὐτοῦ πάντες λέγωμεν δόξαν, ποίμνη 


BE R E - A ROS EC BUSCO Ea 
τε ὁμοῦ xai ποιμένες, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῶ Κυρίῳ ἡμῶν (714): ᾧ πᾶσα δόξα εἰς 


᾿Αμήν. 


95 [| Petr. v, ὁ. ** Eccli. πὶ, 11. 


22, xv, 99. *? Ephes. 11, 14. 
xvi, 14. — "Psal. Lxvii, 19. 5 Psal, Lxxii, 24. 
? Psal. rxxvi, 7. i* Psal;cux, 9. ''! Psal. 


(59) Ἐν χαθέδρᾳ πρεσδυτέρων.. « In. cathedra D 
seniorum, quorum est, » inquit Combef., « σύν- 
θρονος cum episcopo suo. » 

(60) Τοῦ Χριστοῦ. Deest 
cibus. 

(61) Τοὺς ἔξωθεν, « Externas leges. » Observat 
hie Gabr. Gregorium sic vocare leges civiles, « quie 
et ipsie, ex Romanorum instituto, decernunt lilios 
ex Justis nupliis susceplos in palris esse pote- 
Slate, » 

(62) Στήρισον. Sie Regg. bm, hu, melioris notze 
codices, et Sex Colb. Nonnulli tamen cum Par. ha- 
bent στήριξον. 

(03; Οὗκος οὗτος. Nazianzenum  presbyterium 
ntelligit Gregorius. 

(64) Εὔχομαι. Reg. hu, ἀπε 


v" Psal?cyt; 99. 
92, 95. 38 [tom. 


τοῦ in plerisque codi- 


ὕχομα:. 


— APOLOGETICA. 


! | Reg. ri, 8; Psal. cxi, 7. 
* Zach. x1, 15. 
xxvn, 9 


514 
exaltare, et in cathedra seniorum laudare "*, ani- 
mum. induxi. Si illa reprehensionem, hzc certe 
veniam promerentur. . 


CXVI. Quid longiori oratione nobis Opus est? 
labetis nos, o pastores et. collegz : habes nos, ὁ 
grex sancte, ae Christo principe pastorum "ἢ digne : 
habes, o Pater, ad omnia victum, magisque secun- 
dum Christi leges quam externas, tui potestati 
suhjectum., — Obedientiam — labes; benedictionem 
redde, Due tu. quoque precibus tuis, przei sermone, 
fulci spiritn. Benedictio enim Patris firmat doixos 
liliorum **, Atque utinam firmemur, tam ego quam 
spiritualis hiec. domus ??, quam elegi, quamque 
mihi requiem B5 in seculum seculi ?? fieri opto, 
ab hae Ecclesia ad celestem. transmisso, atque al 
celebrem illam primitivorum frequenti qui in 
celis deseripti sunt *? 

CXVII. Talis quidéim m deprecatio nostra est, tam- 
que zqua et honesta; Deus. autem pacis ?*, qui fe- 
cit utraque unum ?*, nosque nobis invicem reddidit, 
qui reges in thronis collocat, et pauperes a terra 
excitat, atque inopes e stercore erigit! ; qui elegit Da- 
vid servum suum, et de gregibus ovium sustulit ἢ, 
cum inter filios Jesse minimus natu esset? ; qui id 
Evangelii perfectionem dat. verbnm evangelizantibus 
virtute. multa *, ipse dexteram nostram manum te- 
neat, et voluntate sua deducat, et cum gloria sus- 
cipiat 5, pastores pascens , et ductores ducens; ut 
ipsius gregem scile piseamus, non autem in vasis 
imperiti pastoris *, quorum alterum in benedictione, 
alterum in maledictione apud veteres positum erat : 
ipse det virtutem et fortitudinem plebi sus, et 
exhibeat sibi splendidum gregem, et immacula- 
Qum*, ac. celesti caula dignum, in Letantium ha- 
bitatione ?, in sanctorum splendore ?? ; ut in templo 
ejus omnes dicamus gloriam ἢ, grex simul ac pa- 
Stores, in Cliristo Jesu. Domino nostro, cui. omnis 
gloria in seeula. s:eculorum. Ainen 
τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. 


96 Psal. cxxxr, 11. 9 Hebr. xit, 
3 Psal. rxxvin, 70. 81 Beg. 
? Psal. txvir, ὅθ. 5 Ephes. v, 27. 


TT Petrz5 5. 


(65) 
(06) 


"Extiüer. Sic plerique codd. El. ἐχεῖσε. 
Ἡ μὲν δή. Reg. 1, Ἡ μὲν οὖν. 

(67) Eboyoc. « Rationi consentanea. » 

(08) Βασιμεῖς. 'Tres. Regg. δυνάστας. Ruf. ver- 
liL; « potentes. » 

(69) Τῆς χειρός, ete. R 
ξιᾶς ἡμῶν χειρός. 

(70) Ποιμαίνογτας. 
non male. 

(71) Ev.loyía. Regg. 1, t, Colb. m, et Comb. ad- 
dunt, τοῖς záAa:. 


(72) oh Reg. 


ὃ 


5.1 et Colb. m, τῆς δε- 


Reg. r, τοὺς ποιμαίνοντας, 


y, in marg. habet, δώσει. 


75) Αὐτός. Reg. 1, αὐτούς. s 
74) Κυρίῳ ἡμῶν. Reg. t addit : Μεθ: o5 πρέπει 
τῷ Πατρὶ τιμὴ xoi χράτος ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύματι 


εἰς τοὺς αἰῶνας, elc. , 


$15 S. GREGORII THEOLOGI . 516 


$66 MONITUM IN ORATIONEM III. 


I]. De hac oratione Leuvenklaius in epistola nuncupatoria, seu procmio, ut vocat, in 
Gregorii opera, hee habet : « Ratione temporis, si quidem Eli: Cretensi et Nicetee Serro- 
nio credimus, esse prima debebat oratio, non ea, qua fugam in Pontum prolixe purgat; 
sed altera cujus inscriptio notat habitam fuisse ad illos, qui ipsum inilio acciveranl, nec 
postquam (10) senioris muuus ei commissum fuisset, venerant. » B 

1. Licel ea sit Leuvenklaii mens, nihil tamen necesse est. ordinem, quem in monitis 
1* et 2? statuimus, ipimulare. Longe enim aliam esse Niceld? mentem, in monito priori vi- 
dimus. Quod Eliam spectat, fatemur, favet Leuvenklaio.In eamdem etiam sententiam ipse 
concedit Billiusultimisargumenti verbisin Apologeticum magnum.Sed quem iste cital testem, 
nullus est; nee enim hujusmodi quidquam apud Gregorium presbyterum reperias. Eliam 
forsan dicere cum Leuvenklaio voluit Billius. Verum, quid ex Elia contra Gregorium con- 
fici possit ? Nimirum Gregorius, ut in monito nostro primo legere est, oralionem, quam 
primam posuimus, « faustum principium » appellat, ἀρχὴν δεξιάν, exhibetque tandem Na- 
zianzenc plebi « sermones, quorum desiderio tantopere flagrabant. » Quin et in hae ipsa 
oratione lerlia, priorem a se Jam antea dictam aperte significat. (76) « Ecquid eausa est, 
inquit, cur, quod accipere cupiebatis, id jam acceptum negligitis ? » Sermones nimirum, 
de quibus, in oratione prima lisdem omnino verbis. Moxque : (77) « Nec ut novum nego- 
tium aggredientibus manum porrexistis. (78) Hoe est, » inquit Basilius paraphrasi expli- 
cando, « sive dignitalis ac magislerii, sive miuislerii nostri inilia cum poneremus. » 

IH. Clarius adhuc cirea medium, jam pronuntliatam a se orationem his verbis declarat 
Gregorius : (19) « Nihilque propius factum est, quam ut sermonem, quem loco muneris 
nuptialis offerre constilueram. apud. me eonünerem., » Qui sic loquitur, testatur se non 
continuisse, sed orationem habuisse, quam parum abfuit quin contineret. His adde quae 
carmine De Vita sua, vers, 355 ad 360, cecinit Gregorius, ordinatione, seu « tyrannide, » 
ut vocal, adeo percitum et perturbatum animo se fuisse, vt « velut asili spiculo incitatus, 
mox sine mora parentes, propinquos, sodales, patriam deseruerit ; » de sermone habendo; 
de « festivilate, » de « nuptiis celebrandis, » quemadmodum hic ille loquitur nihil procul 
dubio cogitans. 

1V. Quid. quod in ipso Paschale el diclam esse orationem, et eos, qui hic objurgantur, 
non occurrisse, manu exarati codices passim,ut modo videbimus, affirmant; expressiusque 
scholium velus ad oram Regii codicis 2308 confirmat? 67 (80) «Orationem hane dixit, post- 
quam presbyter factus est. Adhuc enim monachum indutus, Nazianzi primum, cujus epi- 
scopus tum pater erat, manuum impositione (presbyter) consecratur. llle vero in Arianzi 
pego, unde et ortus eral, solitlarie degebat. Rogatus aulem a Nazianzenis clerieis, ut Pa- 
schatis die festum una secum ageret , adfuiL ille quidem, illi vero defuerunt. » Unde praeter 
celera discimus, necdum ullo presbyteri oflicio functum Gregorium, nedum ante Paschatis 
diem, quo primam orationem habuit, publicg docuerit : deinde sermonem hune ipsum, ex 
paschalibus diebus uno aliquo die, £v τῷ Πάσχα, paulo post alterum, eodem anno, habitum 
esse. Qui quidem, si prior foret, dietus necessario fuisset, vel in Natali Domiui, quo die 
Nicetas ordinatum Gregorium censet, et quidem merito ; vel cerle ante Luminum festum, 
quo juxta eumdem Nicelam, recessit Gregorius, Paschalis die rediturus. Neque tum abesse 
potuissent, qui eum ad sacerdolii gradum « tyrannice » promoverant. 

V. Duo scholiaste, unus in codice Colb. 2695, et aller cujus fragmentum exhibet Lam- 
becius ad codicem 97, affirmant Gregorium iu Natali Domini diaconum duntaxat ordinatum, 
in Luminum festo fugisse; ac non nisi Paschatis die, quo certo certius habila esl oratio 
prima « in Pascha οἱ tarditatem » sacerdotem consecratum. Qua si vera sint, oralionem 
De Paschate et tarditate, non modo nulla alia antecessit, sed nec potuit anlecedere. 

VI. Singularis est doctissimi viri de hac oratione tertia conjectura.« Putem,» inquit Com- 
befisius, « hane primam a Gregorio habitam orationem, ubi primum rediisset, quam secuta 
511 oratio quadragesima prima (id est oratio nunc prima), utraque in Pascha, paulo latius 
a.cepla ea voce, non pro uno Dominice resurrectionis die. » Verum hcec conjectura nec 
cum iis que jam dicla sunt, nec cum oratione in « Pascha et tarditatem, » quam ipso die 


(13) Senioris. ld est, « presbyteri. » Vox « Se- (80) Μετὰ τὸ γενέσθαι πρεσθύτερος λέγει τὸν λό- 
nioris » usitala apud recentiores hzreticos. γον. "Ez γὰρ τὸ μοναδιχὸν σχημα περιδεθλημένος, 
(16) Πῶς ὃ λαθεῖν ἐποθεῖτε, περιφρονεῖτε Àa- χειροτονεῖται ὑπὸ τοῦ ἰδίου πατέρος πρεσθύτερος 
ὑόντες: πρῶτον ἐν Ναζιανζῷ, ἧς χαὶ ἐπίσχοπος ὁ πατὴρ 
Μὴ Οὐδ᾽ ὡς ἀρχομένους ἐχειραγωγήῆσατε. ἐτύγχανεν. Ὃ δὲ τὴν ἡσυχίαν φιλοσοφῶν (uet ἐν 
78) Τοῦτ᾽ ἔστιν, ἀρχὴν ἔχοντος τῆς προστασίας,Ἠ χώμῃ λεγομένῃ ᾿Αριανζῷ, ἀφ᾽ ἧς χαὶ ὥρμητο. Τῇ δὲ 
f; λειτουργίας. ἡμέρᾳ τοῦ Πάσχα παρεχάλεσαν αὐτὸν οἱ χληριχοὶ 
(79) Kai μιχρὸν μὲν ἀνέσχον τὸν λόγον ὃν δωρο- Νααζιανζοῦ συνεορτάσαι αὐτοῖς. Καὶ ὁ μὲν παρεγένετο, 


φορῆῇσαι διενοούμην τῷ γάμῳ. οἱ δὲ ἀπελείφθησαν. 


5I ORATIO IIl. — AD EO9S QUI IPSUM ACCIVERANT NEC OCCURHRERANT. 51 


Pasche dictam legenti patet, conciliari poles!. Singula quippe orationis verba presentem 
ipsum Resurrectionis diem, hesternam Doiinicre passionis celebritatemque sapiunt, Prieterca 
vir doctus his movetur verbis Gregorii, « veleri et novo pastori , » ac se nescire profitetur, 
an hiec in presbyterum simplicem quadrent, an in episcopum, qui jam communibus curis 
eum patre Ecclesiam Nazianzenam regeret. Levior hiec. diflieultas, quam ut virum perinde 
doctum morari debuerit. Quippe qui eum ecclesiastice antiquitatis essel peritissimus, ap- 
rime norat nomen « pastoris, » imo « presulis, praelati , priesidis, antislilis » nomina, non 
ila, iis maxime temporibus, episcopo fuisse propria , ut secundi ordinis sscerdolibus non 
convenirent, Ipse Combetisius, in suis ad Apologeticum magnum. nolis, Billium reprehen- 
dit frequenter, quod ea episcopis singuiariter. (ribuat, quie ἃ Gregorio lam sacerdolibus 
quam episcopis aseribuntur, Nec vero tantum in hac oratione tertia. lis ulilur verbis Gre- 
gorius, quee Combelisio serupulum  injiciunt, sed et in. oratione prima, n. 6 et 7, et in 
orat. 11,0. 146. et. 117, eadem à Gregorio de se Ipso dicla reperias. Has autem oralioncs 
ante ejus episcopatum scriplas nenio est qui 68 non fateatur. In liis non de se duntaxat hac 
ait, qui. parentis episcopi quasi vicarius et adjutor, verum eliam de ceteris sacerdotibus, 
quos « ique pastores el compastores » vocat. Denique in liae oratione terlia de Nazianze- 
nis ubique et ad Nazianzenos est sermo, quibus nunquam Gregorius noster episcopus fuit 
ordinatus. Juliani eliam Aposlalie persecutionem circa finem non obscure designat, qui 
tamen imperator penas impie deserlionis anle luerat, quam Gregorius ad episcopatum 
provelieretur. . » . . . 

VIL. Si quis inde sequi contendat, non nisi post orationem istam Apologeticum magnum 
politius elaboratum esse, non. multum repugnabimus; modo 15 concedat, eum couimode 
salis posl priorem in Pascha, velut orationis ejusdem, ul ail Elias, parlem alteram, col- 
locatum. Quin et si lemporis, quo Apologetico extrema manus admota. est, lhinbenda sit 
ràlio, post orationes plerasque, al que.etiam fortassis omnes, statuendus videri possit. Qui- 
vis namque faeile sibi persuadeat, ex iis orationibus eam unam esse, quam majori cura et 
limatius expolivit Gregorius. Denique orationis arsumentum, lempus et occasio. ex titulo 
et scholio superiori salis agnoscuntur. Expostulatoria primum est oralio, deinde laudato- 
ria, demum hortatorta. Mira Gregorius arte, ingeniose οἱ peramanter conqueritur, laudat, 
horlatur; veleri, seu longevo parenti, ac sibi novo pastori, Nazianzenorum benevoleu- 
liam, suam ipsis exhibendo, conciliat, animisque simul ad virtutem sti«ulos addit. 


v» 


AOTOX I*. 


Πρὸς (807) τοὺς xaécarzac, xal μὴ ἀπαντή- 
carcac. 


ORATIO III 


Ad eos qui ipsum acciverant, nec occurrerant. 


A 


I. Quidnam hoe rei est, o amici et fratres, quel 
lam lente et segniter ad sermonem nostrum acce- 
ditis : cum przsertim 2d vim afferendam, nosque 
ab arce nostra extrahendos, hoc est ἃ solitudina 
(quam ex omnibus rebus maxime complexus eram, 
2c velut sociam et. administram, divinique ascen- 
sionis matrem, ac Deurn ex homine ellicienteni, mi- 


τὸ τυραννῆσαι, xai τῆς 
ἡμετέρας ἀχροπόλεως ἀποόσπᾶσαι τῆς (S1) ἐρημίας, 


ἣν ἐγὼ πάντων μάλιστα ἡσπασάμην, χαὶ ὡς συνεργὸν 


«ες, χαὶ βελτίους ἐφάνητε ποθεῖν ἀπόντας, ἣ ἀπολαύ - 
£ty παρόντων, ὥσπερ χρατῆσαι μᾶλλον (82) τῆς fus- 
τέρας φιλοσοφίας ἣ ὄνασθαι ταύτης θελήσαντες ; Ἢ 
χαλόν uot xai τοῦτο εἰπεῖν  ἐγεγήθημεν ὑμῖν εἰς 
πιησμογὴν, πρὶν γευσθῆναι, χαὶ πεῖραν δοῦναι" τὸ 
παραδοξότατον. 


rifice suspexeram, totiusque. vile ducem et mode- 
ratricem milii statueram ), ità. prompti. celeresque 
fueritis ? Eequid cause est, cur, quod accipere cu- 
piebatis, id. jam acceptum  negligitis, meliuresque 
visi estis absentis desiderio teneri, quam praesente 


B5 (rui, tanquam id vobis propositum | fuisset, ut philo- 


sophi: nostra compotes essetis, quam ul ullum ex ea fructum caperetis? Ac mili sane hoc quoque di- 


^ Al. secunda. quie antem 5 erat, nunc 4. — Ila- 
bita anno 562, circa festum Paschie. 

(805) Πρὸς τοὺς xaécarzeac, etc. Sic Colb, f. 
li Weg. a, ad orationis calcem seribitur : Πρὸς τοὺς 
χαλέσαντας ἐν τῇ ἀρχῇ τοῦ πρεσθυτέρου, χαὶ μὴ 
ἀπαντήσαντας ἐν τῷ llásya. Billius vero hnic ora- 
tioni hune. pr:elixit titulum : Πρὸς τοὺς χαλέσαντας 
by τῇ ἀρχῇ, xai μὴ ἀπαντήσαντας μετὰ τὸ γενέσθαι 
ποεσθύτερον" « Titulum, » inquit Combefisius, « ex 
Elia Billius supplevit, ni magis corrupit. Quid enim 
sibi vult, μετὰ τὸ γενέσθαι πρεσθύτερον, ac si de 
Gregorii ordinatione sermo esset, non de revoca- 
lione e solitadine, quo se receperat, mox ut fuerat 
ordinatus. » Censet ergo vir doctissi:nus, delenda ἢ 


esse prapositionem μετὰ, vel seribendum παραγς 
νέσθα!, « qui non occusarant eum advenisset. ν Ha 
Silius legit : μὴ ἀπαντήσαντας iv ἀρχῇ μετὰ τὸ 
πρεσθύτερον. Plures lega. et Colb. necnon or. ἢ, 
et Pass. addunt; ἐν τῷ Πάτγα. Ceterum lectione: 
Colb. 1, ut simpliciorem, pr:etulimus. 

(81) ᾿Αποσπᾷσαι. « Abstralendos. » 

(81) Πωντὸς τοῦ βίου προεστησάμην. « Omni 
vire generi anteposueram. » Agitur enini de mona- 
slico instituto. 

(82) κρατῆσαι pà.Llor. « ut meam potius philo- 
Soplitam expugnareus, quain, » etc. ΠῚ rectius, quan- 
doquide:mn « eos victores suos » appel at. 


u 


519 


S. GREGORII THEOLOGI 


520 


cere licet : Facti. sumus vobis in saturitatem , antequam gustum ullum. nosti specimenque pribuis- 


semus; quod valde mirandum est. 


69 1I. Nec vero nos ut hospites collegistis ?, aut A Β΄. Καὶ οὐδ 


nobiscum, ut aliquid, quod majorem commiseratio - 
nem prz se ferat, dicam, collecti estis, si nulla alia 
re, ac certe praecepto divino commoti : nee ut no- 
vum negotium aggredientibus manum porrexislis , 
nec ut timidis animum addidistis, nee ut vim per- 
pessis solatium attulistis : sed infestivam , vereor 
dicere, sed dicendum est tamen, nobis festivitatem 
reddidistis , prxludiisque minime faustis nos exce- 
pistis, ac celebritatem meestitia diluistis, utpote vo- 
bis, quod ad cumulandum gaudium maximi momenti 
erat, vietoribus meis, non enim vere dixerim ama- 
toribus carentem. Adeo facile in contemptum ve- 
nit, quidquid facile superatur : atque ut coli eL 


ξένους ἡμᾶς συνηγάγητε, 3| συ- 

μῶν, ἵν᾽ εἴπω τι συμπαθέστερον, ταύ- 
τὴν, εἰ μή τι ἄλλο, τὴν ἐντολὴν αἰδεσθέντες (82*)* 
οὐδὲ ὡς ἀρχομένους ἐχειραγωγήσατε, οὐδὲ ὡς δειλοὺς 
ἐθαρσύνατε, οὐδὲ ὡς βιασθέντας παρεχαλέσατε" ἀλλ᾽ 
ἀνέορτον ἡμῖν, ὀχνῶ μὲν εἰπεῖν, εἰρήσθω δὲ ὅμως, 
πεποιήχατε τὴν ἑορτὴν, χαὶ προοιμίοις οὐχ ἀγαθοῖς 
ἡμᾶς ἐδεξιώσασθε (85): xal τῇ πανηγύρει χατή- 
φειᾶν χατεμίξατε, τὸ μέγιστον εἰς ἡδονὴν οὐκ ἐχούσῃ 
τοὺς ἐμοὺς νιχητὰς ὑμᾶς, οὐ γὰρ ἐραστὰς εἰπεῖν ἀλη- 
θές. Οὕτως εὐχαταφρόνητον ἅπαν τὸ ῥᾳδίως νιχώμε- 
νον " xai θεραπεύεται μὲν τὸ ὑψηλὸν, ἀτιμάζεται δὲ 
τὸ Θεῷ ταπεινούμενον. 


νήχθητε μεθ᾽ 


ES 
IL 


observari solet, qui altos spiritus gerit; ita contra 


facile contemnitur, qui Deo se humilen: ac submissum praebet. 


Π|. Quid vultis? Judicione ut vobiscum conten- B 


dam, an ut vester ipse sim judex ? sententiam ut 
feram, an ut accipiam ? Nam utrumque futurum 
spero, ut sive de me judicium feratur, victor disce- 
dam : sive de causa pronuntiem , juste ac merito 
ves condemnem. Crimen autem vestrum illud est, 
quod nequaquam in amore nobis respondelis ; nec 
pro eo quod vobis morem gessimus , nobis vicissim 
honorem rependitis; nec eam nunc animorum ala- 
eritatem. affertis, qu: mihi ad bene de vobis in 
posterum sperandum pignoris loco sit : idque cuim 
eliam si ipsa accesseriL, vix tamen satis locuples 


T. Té βούλεσθε ; ἹΚριθῶ (83") πρὸς ὑμᾶς, ἣ χριτὴς, 
γένωμαι ; ἐνέγχω ψῆφον, ἣ δέξωμαι; Καὶ γὰρ νιχῆ- 
σειν ἐλπίζω, χρινόμενος, xa χαταψηφιεῖσθαι δικαίως 
ἀποφαινόμενος. Τὸ 0E ἔγχλημα, ὅτι μὴ τοῖς ἴσοις μέ- 
(84) ἀμείόεσθε τῆς ἀγάπης ἡμᾶς, μηδὲ τῆς εὐ- 
πειθείας τὴν τιμὴν ἀντιδίδοτε, μηδὲ τὸ μέλλον (84*) 
ἐγγυᾶσθε τῇ νῦν προθυμίᾳ, μόγις xal μετὰ ταύτης 
πιστευθῆναι δυνάμενον " “ἐπειδὴ θερμότερος ἅπας ἀρ- 
χόμενος. ἤΛλλος δὲ ἄλλο τι προτιμότερον τίθεσθε 
χαὶ τοῦ παλαιοῦ xai τοῦ νέου ποιμένος (85), μήτε 
τὴν πολιὰν αἰδούμενοι, p. 


τε τὴν νεότυτα προσχα- 


λούμενοι. 


sponsor esse queat officii in futurum pr:standi : quoniam acrior ac ferventior quivis esse solet, cum 
aliquid auspicatur. Quin potius. alii alia habetis, quze et veteri et novo pastori praferatis, nec canitiem 
honore prosequentes, nec jnveuilem zxtatem excitantes. 

]V. Enimvero in Evangeliis lauta. et magnifica C Δ΄. Δεῖπνόν ἔστιν ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις λαμπρὸν, 


ccena esL !*, et honus ac festivus convivator, et amici, 
et convivium , ut in filii nuptiis !5, jucundissimum, 
Convocantur illi, nec tamen veniunt : quam rem 
ipse acerbe ferens, ut iis quie intermedia sunt, mali 
ominis vitandi causa , prietermissis, minus aspere 
loquar, aliis hominibus convivium suum implendum 
curat'?. Hoc quidem utinam Deus a vobis avertat : 
sed tamen, quomodo id leniter proloquar ? subli- 
mius aut insolentius mecum egistis, quam illi qui, 
7Q cum invitati essent, cenam insultando repudia- 
runt, atque invitantem contumelia alfeceruit : vos. 
namque, cum nec extranei, néc ex eorum , qui ad 
nuptias invitantur, numero sitis, qui me potius ipsi 
1? Matth. xxv, 59. 


12153,0155 12: 1 Luc. xiv, 16. 


(82*) Αἰδεσθέντες. « Divinum przceptum  reve- D 


riu. » 

(83) Ἐδεξιώσασθε. Gabr, ἐδεξιώσατε. 

(85) Κριθῶ. « Judicer. » 

(8S4) Μὴ τοῖς ἴσοις μέτροις. « Quod non. parem 
nobis amorem rependitis. Non pari mensura. » 

(84) Μηδὲ τὸ u£AAor, etc. « Atque de futuro ne 
ea nunc quidem alacritate spondetis, quie futuri fi- 
dem vel ipsa prassens prestare vix posset, » 

(85) Kal τοῦ γέου zxoivoc. Hic haeret. Combe- 
fisius, et ignorare se fatetur, an hxe simplici pre- 
Fbytero conveniat, an potius episcopo, qui jam com - 
munibus curis cum patre Eeclesi«um  Nazianzenam 


xai δεξιὸς ἑστιάτωρ, xal φίλοι, xai τὸ συμπόσιον 
ἥδιστον " υἱοῦ γὰρ γάμος. Καὶ ὁ μὲν συγχαλεῖ (δ), 
οἱ δὲ οὐ συνέρχονται" ὁ δὲ ἀγαναχτεῖ" xai παρίημι 
τὰ ἐν μέσῳ διὰ τὸ δύσφημον * ἀλλ᾽ ὃ μέτριον εἰπεῖν 
(86), δι᾽ ἄλλων πληροῖ τὸ συμπόσιον. Τοῦτο μὲν οὖν 
ἀπευχόμεθα " ὑμεῖς δὲ τοσοῦτον ἐχείνων γεγόνατέ 
μοι (πῶς εἴπω πράως :) ὑψηλότεροι (87) ἢ θρασύτε- 
ροι, ὅσον οἱ μὲν χεχλημένοι τοῦ δείπνου χατεξανί-- 
στανται, χαὶ χατὰ τοῦ χεχληχότος ὑθρίζουσιν * ὑμεῖς 
δὲ, οὐ τῶν ἔξωθεν ὄντες, οὐδὲ τῶν χεχλημένων ἐπὶ 
τοὺς γάμους, ἀλλ᾽ αὐτοὶ συγχαλέσαντες ἡμᾶς, xa 


!5 Matth. xxi, 2: !5 ibid. 10. 


regeret, postquam Sazimorum episcopus ordinatus 
fuerat. « Forsitan Gregorius, » inquil. vir doctus, 
« relictis Sazimis, in solitudinem se contulit, e qua 
ἃ patre et amicis revocatus, sic in frequenti conventu 
apud suos cepit verba facere. » 

(85') Καὶ ὁ uir cvyzaAgt. « Ac ille quidem in- 
vitat, ipsi autem non veniunt, ille autem indigna- 
lur, » etc. 

(86) ᾿Α.1.1᾽ ὃ μέτριον εἰπεῖν. Comb. τὸ μέτριον, 
« quod dictu mitius est. » 

.(87) 'YvnAécepor, etc. « Majori factu. et auda- 
cia. » 


(88) Τὴ ἱερᾷ. « Sacre huic mensz. » 


H 


321 


ORATIO Ill, — AD EOS QUI IPSUM ACCIVERANT NEC OCCURRERANT, 


522 


«αταλιπόντες ἡμᾶς τοῦτο γὰρ ὑμῶν τὸ γευναιότα- A convocaveritis, ac sacrosancte mense astrinxeritis 


τον (89) * ὁ μὲν ἐπὶ τὸν ἴδιον ἀγρὸν, ὁ 6b ἐπὶ τὸ ζεῦ- 
fog τῶν βοῶν τὸ νεώνητον (90), ὁ δὲ ἐπὶ τὴν γυναῖχα 
τὴν νεόνυμφον, ὁ δὲ ἄλλος im ἄλλο τι τῶν μιχρῶν 
διεσπάρητε χαὶ ἀπεπηδήσατε, μιχρὰ τοῦ νυμφῶνος 
(91) καὶ τοῦ νυμφίου φροντίσαντες. 


ponderis negotium prosiliistis, ac dispersi estis, parva 


sius eliam sponsi. 

Ε΄. Διὰ τοῦτο ἀθυμίας ἐνεπλήσθην (92) xai àmo- 
ρίας " οὐ γὰρ ὃ πέπονθα, σιωπήσομαι " xal μιχροῦ 
μὲν ἀνέσχον τὸν λόγον, ὃν δωροφορῆσα!: διενοούμην τῷ 
γάμῳ, τὸ χάλλιστον ὧν εἶχον xai τιμιώτατον " μι- 
χροῦ δὲ ὑμῖν ἐπαφῆχα τοῖς ποθουμένοις (93) t- 
δή γε ἄπαξ ἐξεδιάσθην (04)* ἄτε δὴ λαμπρᾶς οὕτω 


2 $55 


Wialamique nuptialis splendorem ostenderitis nohis 
subito relictis (hoc enim facinus vestrum est pracla- 
rissimum) : alius ad agrum suum, alius ad par boum 
recens emptum, alius ad uxorem nuperrime in mas 
wimonium acceptam " , aliusad aliud quodpiam levis 
ratione habita, cum thalami connubialis, tum ip- 


V. Propterea maerore atque animi anxietate im- 
pletus sum ; nec enim quid mihi acciderit, silentio 
tegam ; niliilque propius factum est, quam ut sermo- 
nem, quem loco muneris nuptialis offerre consti- 
tueram, quoque nec pulchrius nee pristantius quid- 
quam habeo, spud me continerem : nihil rursum 


λαθόμενος ὑποθέσεως, xai τοῦ φίλτρου τὴν γλῶσ- B propius, quam ut ejusdem aculeum in vos amicos 


cav θήγοντος, ὃ δὴ θερμότατον εἰς χατηγορίαν xal 
εὐπορώτατον, ὅταν γένητα' ζῆλος, λύπην ἐχ τῆς 
ὑπεροψίας προσλαθὼν (99) ἀπροσδόχητον. Εἴτις ὑμῶν 

ρῳ πληγεὶς ὑπερώφθη, γνωρίζεις τὸ πάθος, xat 
συγγνώσεται: τοῦτο παθοῦσι, xal ταύτης ἐγγὺς γενο- 
μένοις (96) τῆς ἀπονοίας. 


meos, quando milii semel vis allata est, stringererm : 
tam luculentum scilicel orationis argumentum na- 
ctus, ae simul amore linguam acuente, qui quidem 
ad aecusandum acerrimus copiosissimusque est, 
cum ob merorem ex inopinato contemptu susce- 
ptum in zelotypiam exarserit, Si quis vestrum amoris 


(stro percitus se neglectum sensit, is nimirum. vim hujus affectus intelligit, ac proinde nobis hoc pas- 
sis, atque in hane amentiam fere prolapsis ignoscet. 


Q'. AXX ἐμοὶ uiv οὐτε νῦν θεμιτόν ἐστιν ὑμῶν 
«t χαθάψασθα:, μήτ᾽ ἄλλοτε γένοιτο. Kat 
ὑπὲρ τὸ μέτριον (97) χαθηψάμην, τῆς 
μνης (98), τῶν ἐπαινετῶν Χριστοῦ θρεμμάτων, τῆς 
zlag χληρονομίας, δι᾽ ἣν (99) πλούσιος σὺ (1), κἂν 
ἧς πένης. Κἀχεῖνά σοι πρέπειν ἡγοῦμαι τὰ ῥήματα" 


Σχοινία éxéxscé (2) σοι ἐν' τοῖς κρατίστοις " καὶ 


ταῦτα ἴσως 
; 


ἱερᾶς ποί- 


γὰρ ἡ κιηρονομία cov κρατίστη σοί ἐστι" χαὶ οὐ 
παρήσω ταῖς ἀριθμουμέναις τῶν πόλεων, οὐδὲ τῶν 
ποιμνίων τοῖς πλατυτάτοις ἔχειν τι πλέον ἡμῶν τῶν 
ὀλίγων τῆς ἐλαχίστης φυλῆς ἐν υἱοῖς Ἰσραὴλ, τῶν 
ὀλιγοστῶν ἐν χιλιάσιν Ἰούδα, τῆς μιχρᾶς Βηθλεὲμ 
ἐν πόλεσιν, ἐν D xaY ἀπ᾽ 


f| Χριστὸς γεννᾶται, νῦν τε 
ἀρχῆς χαλῶς οἷ γινωσχόμενος xai σεθόμενος * παρ᾽ 
οἷς Πατὴρ ὑψοῦται, xai Υἱὸς ἱσάζεται, χαὶ Πνεῦμα 
ἅγιον συνδοξάζεται - συμψύχοις, τὸ ἕν φρονοῦσι, μη- 
δὲν τῆς Τριάδος ζημιουμένοις, f| ὑπερτιθεῖσιν, ἣ 
ἀποτέμνουσιν" ὡς οἱ χαχοὶ διαιτηταὶ xal μετρηταὶ 
(5) τῆς θεότητος, 07 ὧν ἕν τι πλέον, f| χαλῶς ἔχει, 
σεμνύνουσι, τὸ πᾶν ἐλαττοῦντες xai χαθυθρίζον- 
τες. 

" Luc. xiv, 18 sqq. 


n, 9. 


15 psal. xy,.0. 


C 


'* ] Reg. ix, 


(89) Γενγαιότατον. « Summe. ingenuitatis faci- D 


nus. » Dictum  ironice, velut fraude potius quain 
simplici animo invitaverint. 

(90) Τὸ νεώνητον. Sic melioris not: codices, 
quinque Regii, Colb. quatuor, etc. Pauciores cum 
Par. τῶν νεωνήτων. « Non ergo, » inquit Sancyg. 
« lam quod se deseruerint, quam quod ad res fluxas 
abierint cupiditatibus suis abstraeti, arguit, » 

Z (94) Tov γυμφῶγος. Deest in septem Regg. et 
ass. 

(92) Ἐγεπιιήσθην. Reg. 1, Col. 1, m, et Comb. 
ἐπλήσθην. 

(95) Τοῖς ποθουμέγοις. « Quibus prx: amore cu- 
piebam adesse, » Non sotis expressit Billius per 
« amicos. » 

(94) ᾿Εξεδιάσθην. Colh. 5, ἐσιάσθην, 


Parnor. Gn. NNSV. 


VI. Verum nec me hoc tempore quidquam aspe- 
rius in vos dicere fas est, nec alias unquaim acci- 
dat velim. Atque etiam plus zequo fortasse vos hac 
oratione perstrinximus , vos, inquam , sacrum gre- 
gem, przeclaras Christi oves, divinam liereditaten, 
propter. quam copiosus es et locuples, o Pater, 
tametsi alioqui opibus careas. Ac verba illa Seri- 
pturzs tibi convenire arbitror : Funes ceciderunt 
tibi in praclaris : etenim hereditas tua preclara est 
libi . Nec vero concedam, ut amplissime civitales, 
gregesque latissimi , nobis ulla in re praferantur, 
qui exiguo numero sumus, qui minima tribus inter 
filios Israel , qui paucissimi in millibus Juda **, qui 
Beihlehem parvae civitatis, in qua Christus nasci- 
tur ??, recteque, et nune, et a principio cognoscitur 
et colitur : 71 apud quos Pater extollitur, et Filius 
qualis. praedicatur, et Spiritus sanctus conzlorifi- 
catur: qui uno eodemque animo sumus, unum 
idemque sentimus *', nec ullam, vel priponendo, vel 
abscinlendo , Trinitatis jacturam facimus : quem- 
admodum malis divinitatis arbitris ac dimensoribus 


21. *? Mich. v, 2; Maul. 1,1 seqq. ?! Philipp. 


(95) IIpoc.Aa6ov. Pass. λαβών. 

(96) ᾿Εγγὺς vevcouérotc. « Propius delatis. » 

(97) Mézprov. Quatuor Colb. μέτρον * 

(98) Ποίμνης. Subdunt Gab. et Comb. quoi etiain 
pluribus mss. confirmatur : ὅσον ἐπὶ τῷ πόθῳ τοῦ 
χοινοῦ πατρός. € Gregem (ad communis patris amo- 
rem quod attinet) laudatas Christi oves. , 

(99) Av T». Reg. 1, Colb. m, δι᾽ ἧς. 

(1) Πιιούσιος σύ, etc. Reg. u, in. marg. τοῦτο 
πρὸς τὸν πατέρα φησί, elc. « His patrem alloqui- 
lur. » 

(2) ᾿Επέπεσε. Regg. quinque, Colb. duo, Or. 1, 
Pass. ἐπέπεσον. Reg. 1, ἐπέπεσόν σοι ἐν τοῖς χρατί- 
στοιῖς σου. Tillem. μοι. : 

(9) Μετρηταί. Reg. v. μερισταὶ. 


11 


S. GREGORII THEOLOGI 


524 


usu venit, qui dum unum quoddam, plusquam par sit, attollunt, universum. imminuunt, injuriaque 


alficiunt. 


VII. Vos vero si quid mihi gratificari est animus, A 


vos inquam agricultura mea ?*, vinea mea ?*, viscera 
mea**, aut communis potius Parentis hujus nostri, 
à quo per Evangelium in Christo geniti sumus*^, nos 
quidem etiam ipsos colite aique observate ; àequum 
est enim, eum vos omnibus rebus prztulerimus : 
vos testes estis, et qui hoe sive imperium sive mi- 
nisterium fidei nostre. commiserunt. Et, si ei qui 
plus amavit, plus debetur ?*, quanam mensura cha- 
ritatem eam metiar, qua vos mihi charitas mea tan- 
quam :re alieno. devinxit? Imo vobismetipsis ma- 
gis, coimmiss»que imagini, et ei qui commisit, et 
Christi passionibus, et spei vite future honorem 
habeatis. Id porro assequemini, si eam quidem 
fidem teneatis , quàm accepistis, et in qua educati 
estis , δὲ cum qua non modo ipsi servari , sed aliis 
etiam salutem afferre credimini ; qu: quidem vestra 
laus hujusmodi est, ut non multi eam sibi vindicare 
possint. At vero pietatem non in multum et s»pe 
de Deo loquendo, sed ut plurimum tacendo , posi- 
tam esse judicetis ; lingua enim, nisi ratione guber- 
netur, in lapsum facile homines impellit , semper- 


que minus periculosum esse audire, quam loqui 


existimelis , ac proinde lubentius de Deo quidpiam , 


discatis, quam doceatis : vosque ita comparetis, ut 
exactiore harum rerum examinatione dispensatori- 
bus Verbi relicta, sermone minimum, operibus ma- 
jori ex parte Deum colatis , magisque legis obser- 
vatione, quam legislatoris laude et pr:edicatione 
ἀκ μην erga eum amorem declaretis , nimirum 
vitia fugientes, virtutem consectantes, spiritu vi- 
ventes ??, spiritus vestigiis ingredientes, eoque co- 


gnitionem attrahentes?*, fundamento fidei superstruentes, non lignum, 


p περὶ Θεοῦ λαλεῖν, ἀλλ᾽ 


Z'. "Ὑμεῖς δὲ, εἴ τι χαρίξεσθέ (4) μοι, τὸ ἐμὸν γε: 
ὦργιον, [ἢ ἄμπελος ἡ ἐμὴ, τὰ ἐμὰ σπλάγχνα, μᾶλλον 
δὲ τοῦ χοινοῦ Πατρὸς ἡμῶν, οὺς (5) οὗτος ἐν Χριστῷ à 
τοῦ Εὐαγγελίου ἐγέννησεν, αἰδεῖσθε (6) μὲν χαὶ ἡμᾶς" 
δίκαιον γὰρ, οἱ πάντων ὑμᾶς προετιμήσαμεν * ὑμεῖς 
μάρτυρες, χαὶ οἱ ταύτην ἡμῖν ἐγχειρίσαντες τὴν εἴτε 
ἡγεμονίαν, εἴτε διαχονίαν- χαὶ εἰ τῷ πλεῖον (7) ἀγαπή 
cavet πλέον ὀφείλεται (8). πῶς μετρήσω τὴν ἀγάπην, ἧς 
ὑποχρέους (9) ὑμᾶς διὰ τῆς ἐμῆς ἔλαθον ; αἰδεῖσθε (10) 
δὲ πλέον ὑμᾶς αὐτοὺς, καὶ τὴν πιστευθεῖσαν εἰχόνα, 
χαὶ τὸν πιστεύσαντα, χαὶ τὰ Χριστοῦ πάθη, xal ἃς 
πίστιν (11) μὲν ἔχοντες ἣν παρειλήφα- 
Ξε, χαὶ f UM en μεθ᾽ ἧς καὶ σώζεσθε, xal σώζειν 
ἄλλους πιστεύεσθε" οὐ γὰρ πολλῶν, εὖ ἴστε, τὸ ὑμέ- 
τερον χαύχημα. Τὸ 6i εὐσεόὲς μὴ ἐν τῷ πολλάχις 
ἐν τῷ τὰ πλείω σιγᾷν elvat 
τιθέμενοι " γλῶσσα γὰρ ὄλισθος ἀνθρώποις μὴ λόγῳ 
χυδερνωμένη" xa ἀχινδυνοτέραν ἀχοὴν ἀεὶ λόγου 
νομίζοντες, ὥστε (12) τι μανθάνειν ἥδιον, ἣ διδάσχειν 
περὶ Θεοῦ " τὴν μὲν ἀχριθεστέραν τούτων ἐξέτασιν 
τοῖς οἰχονόμοις τοῦ λόγου παραχωροῦντες " αὐτοὶ δὲ 
εθοῦντες ὀλίγα (15), ἔργῳ ὃξ πλείονα, καὶ 

v νόμων μᾶλλον ἣ τῷ θαυμάζειν τὸν 
νομοθέτην (14) τὸ περὶ αὐτὸν (15) φίλτρον ἐπιδειχνύ- 
μένοι, φεύγοντες χαχίαν, διώχοντες ἀρετὴν, πνεύ- 
ματι ζῶντες (10), πνεύματι (17) στοιχοῦντες (18), 
τούτῳ τὴν γνῶσιν ἕλχοντες, ἐποιχοδομοῦντες τῷ θε- 
μελίῳ τῆς πίστεως, μὴ ξύλον (19), μηδὲ χόρτον, 
μηδὲ χαλάμην, ὕλην ἀσθενῆ χαὶ ῥᾳδίως δαπανωμέ- 
νην, ἡνίχα ἂν πυρὶ χρίνηται τὰ ἡμέτερα, ἣ χαθαί- 
pna (30) * ἀλλὰ χρυσὸν, ἄργυρον, λίθους τιμίους, 
τὰ μένοντα χαὶ ἱστάμενα. 
non 


λόγῳ μὲν eoa 


τῇ τηρήσει τῷ 


a 


fenum, non stipulam **, 


levem materiam facileque consumendam, cum aetiones nostrae. igne judicabuntur, aut purgabuntur; sed 


aurum , 

72 VHI. He velim faciatis, atque hujusmodi 
nos honoris genere complectamini, sive sermonibus 
nostris adsitis, sive abesse malitis, sive orationum 
nostrarum cupiditate ducamini, sive quid aliud hu- 
jus rei studio antiquius habeatis : ae filii Dei puri, 


et sine reprehensione , in medio pravae ac perversae 
33.]922xv;14. 9 (30 Philem;19: 


23 
d RM 39. [Gor rr, 11,42; 


38 Psal. cxviir, 194. 


(4) Χαρίζεσθε. Tres Regg. χαρίζοισθε, Colb. m, 
ya pite εσθαι. 

(5) Obc... ἐγέννησεν. « ΔΑ quo... geniti sumus, » 
Sic profecto vertendum, non vero, ut Billius, « ge- 
niti estis; » alioquin « communis parens » non esset. 

(6) Aiósic0s. « Reveremini. » 

(7) HAsiov. Nonnulli πλέον. Ed. Bas. 

(8) Quer λεται. Duo Regii, ὁφε 

(9) ' Υποχρέου c.t Qua vos obstrietos mea chari- 
lale accepi. » 

(10) Αἰδεῖσθε. « Monorem habeatis. » Biilius , 
€ babebitis. » 

(11) Πίστιν. « Fidem.» Billius addit: « minime 
dubiam, ν qua cum a Graco absint, delevimus. 

(12) Ὥστε τι. Sic quatuor BRegii, et totidem 
Colb. Comb. Ὡς ἔστ' μανθάνειν. leg. y, ὥστε τό. 

(15) 'OA/ya, Reg. 9, ὀλίγῳ. Sie vertit. Comb. 


στον. 


argentum, lapides pretiosos, res firmas et stabiles. 


H'. Ταῦτα πράσσοιτε, xal τούτοις ἡμᾶς (21) δοξά- 
ζοιτε εἴτε παρόντες εἴτε ἀπόντες, εἴτε μεταποιούμε- 
νοι τῶν ἡμετέρων λόγων, εἴτε ἄλλο (22) τι προτιμό- 
τερον ἄγοντες - xo γίνοισθε (25) τέχνα Θεοῦ χαθαρὰ 
χαὶ ἀμώμητα, ἐν μέσῳ γενεᾶς σχολιᾶς χαὶ διεστραμ.- 
μένης * χαὶ μὴ περιπλέχοιτο ὑμῖν τὰ τῶν χύχλῳ πε- 


35 1. Cor.1v,45. 55 Luc. vi 49. |. ἸΠΠπο Ὁ x15 44: 


p « Paucis sermone pietatem jaetantes, majori ex parte 


opere przeferentes. » 

(14) Νομοθέτην. Reg. 1, νόμον. 

ES Αὐτόν. leg. y, αὐτῶν. 

(16) Zorzec. Billius in mar, 
ritu ferventes. » 

(17) Στοιχοῦγτες. « Incedentes,» seu « ambulan- 
tes. » Galat. v, 25. 

(18) Τούτῳ. Reg. ἃ, τούτων. 

(19) Ξύλον. Septem Regg., quataor Colb., Jes. 
ξύλα. Mox μὴ χόρτον pro μηδὲ χόρτον. 

(20) Καθαίρηται. Abest ἃ Reg. I. " 

(21) Ἥμας δοξάζοιτε. Duo Colb. ὑμᾶς δοξά- 
σοιτε. 

(23) "Α.1.10 τι. Sie quatuor Regii, etc. 

(23) Τίνοισθε. Meg. a, Colb. m, γένοισθε, Bil- 

lius ex Elia γινώσχησύς. 


g. forte Géovzec, « spi- 


ORATIO IV. — CONTRA JULIANUM I — MONITUM. 526 


ὄντων ἀσεθῶν σχοινία, μηδὲ σειραῖς τῶν oi- A generationis efficiamini?* ; neque unquam impiorum 
) (24) ἁμαρτιῶν περισφίγγοισῆε, μηδὲ ταῖς βιω- — dn circuitu. ambulantium?*. funibus implicit, aut 
e ᾿ 


c. 
ne 
οι 


μερίμναις συμπνίγοιτο ὑμῖν ὁ λόγος (25), xav peccatorum vestrorum catenis constricti ?* tenea- 
pot qivows0s - ἀλλ᾽ ὁδῷ mopriots0s (20) βασιλι-, — mini , nec denique committatis , ut hujus vite curis 
m ἐχχλίνοντες (27) εἰς δεξιὰ, μηδὲ εἰς ἀριστερὰ, — divinus sermo suffocetur, vosque fructu. careatis ?? 
χαὶ διὰ τῆς στενῆς ὡς πλατείας ὑπὸ τοῦ Πνεύματος — quin potius, via regia incedatis, nec ad dextram nec 
ὁδηγούμενοι * xa τὸ ἡ μέτερον εὖ ἕξει νῦν τε xal εἰς ad sinistram defleetentes?*, ac per angustuni tra- 
τὴν ἐχεῖθεν ἐξέτασιν, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ — mitem quasi per latam viam, duce Spirits gradia- 
ἡμῶν: ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν. mini. Hoc si feceritis, proclaro statu res vestrae 
erunt, cum in. hae vita, tum jin alterius scecüli censura , in Cliristo Jesu Domiio nos'và : cui gloria in 
sxcula. Amen. 


»pbilipp. i, 19. *!Psal. xi, 9. ?* Prov. v, 92. ?* Matti. xin, 22. ? Num. xxi, 33, ?* Matth. vir, 15. 


(24) Οἰκείων. Weg. 1, ἰδίων. (97) Μὴ ἐκκιιίγοντες. 1n Reg. u, in marg. yo. 
mi "Yuir ὁ Aéyoc. Weg. 1, ὑμῶν ὁ λογισμός" ῥὴ ἐχχλίνοντες δεξιχ, μηδὲ ἀριστερά. Colb. m sic 
Colb. m, ὑμῖν ὁ λογισμός. liabet in textu. Reg. 1, 7, ἀριστερά. 


(26) Πορεύοισθε. Meg. u, πορεύεσθε. 
CODLUESSUESTNULNMIDITETSET TIVI ο΄ ὦ 


MONITUM IN ORATIONES IV ET V. 


23 1. « Nonobscurus est,» ut cum Basilio loquar(28), « oratoris scopus : quippe qui Apo- 
βίαι impietatem publice, quasi in columna sculptam , infamia nolat. Nec designatis tan- 
tummodo ab eo sceleribus hune petit, sed ipsis etiam feriL, quibus ille veluti quibusdam 
alis ad. eeium usque elTerri sibi videbatur, fabulis, historiis dolosisque sophismatibus , 
prasligiis , saeriliciis , fraudibusque deemonum et oraculis, quie, per summam adversum 
nos et Christum injuriam , eructabat. Abundans autem et varia illa tola materia cum sit, 
varium quoque ac multiplex dicendi genus et arlificium Pater adhibel. Panegyrico modo, 
modo judiciali, tum deliberativo dicendi genere procedens, ia omnem , quam ars patitur 
formain sese vertit, ut varietur oratio, » 

II. Geminas « contra Julianum » inveclivas primis puerili: sue temporibus a Gregorio 
seriplas Camerarius existimavit; quod quidem, ut oplime observat Rillius, respuit oratio- 
nis gravitas pondusque senteatiarum, atque etiam certissime narrala ibidem Apostate fu- 
nesla niors el exsequia (29). Ac certe jam Athenis Gregorius anno circiler sui etatis 
tricesimo, de Juliano, quem ibi versautem norat, tam male quam vere ominatus, excesse- 
rat. Mox illa, ut loquitur (30), grassante « bellua, » eximium « De Sacerdolio » librum: 
elaborabat; nec ergo potuit has utrasque orationes conscribere , nisi postquam ejurata 
religionis impietalisque poenas Apostata luit. Mortuus est scilicel ea nocte, quz? anno 363, 
diem Junii vicesimam sextain cum vicesima seplima committebat. Nec ita mullo post, adeo- 
que ut videlur, labente anno 363, quod ostendit satis Steleuticie prioris exordium ae 
posterioris clausula, Gregorius in Ponti solitudinem tertio secedens , (31) non jam 
« Augize stabulum » una cum Basilio, non « plaustrum » curavit aut « platanum (32) ; » non 
«lapides quoslibel, » sed « herculeis sublimiorem insignioremque eolumnam » dupliei 
scopo excidit et ornavit, quam non uni fixam, sed omni mobilem loco ac tempore, el Apo- 
state sceleribus, et posterorum admonilioni statuere cogitabat. Id namque Gregorius. de 
Orationibus suis conseculus esl, ul explosis laudibus, quas in Julianum Eunapius, 
Libanius, Callistus, ceterique adulalores perverse eongesserant, ceternam nomini ejus 
nolam inureret. In hujus laboris ac glorice societatem aliquam vocare Basilium , eo cum 
Baronio (33) veremur minus, quod, animo atque etiam loco tum conjuncti, ambo in iis Ora- 
tionibus loqui videantur : « haec tibi, » inquit (35), « Basilius et Gregorius conatus tui ad- 
versarii, etc. » Utroque certe sunt digna « Orationes, quarum excellentiam , » inquit Baro- 
nius (35), « haud satis digne 74 laudare queant clarissimi oratores; easque prudens quisque 
dixerit duo fulmina magno cum fragore lonitrui, veritatis luce corusca, in horrendum 
monstrum valido impelu eclitus missa. » 

IH. Facessant igitur, et si quis pudor, latebris sese occultent temerarii scriplores, ne 


(28) Οὐχ ἄδηλος ὁ σχοπός. Τὴν τοῦ παραδάτου p τιχῶς πρόεισι, χατὰ πᾶν εἶδος τῆς τέχνης στρεφόμε- 
στηλιτεύων χαχίαν, χαὶ πολλοῖς αὐτὸν βάλλων τοῖς νός τε χα λλόμενος. 
ἐγχειρήμασιν" οὐ μόνον Oz, ἀλλὰ χαὶ τοῖς αὐτοῦ (29) Vito Greg. et carm. 1, v. 241. 
pot; χατατοξεύων, ol; ὁ ἐχεῖνος ἐπήρθη, χαὶ μύθοις, (50) Or. v, n. 21; orat. n, n. 81. 
καὶ lazo ic xa σοφίσμασι δολεροῖς, γοητ ίαις τε (51) Ep. v. 
latc, xaX δαιμόνων ἁπάταις τε za ) (53) Ep. vi. 
KERN: ) fien RE: -- z65 I 
καθ᾽ ἡμῶν τε xal Χριστοῦ ἐξυθρίσο (55) Bar. ad annum 565, t. IV, p. 140. 
Πλείστης [5 ὅσης τῆς λης ὑποχειμένης, 7: (54) Or. v, n. 4θ. 
εᾧ πατρὶ xai ὁ τῆς τέχνης σχηματισμός. Πὴ μὲ (93) Ann. 565, p. 144. 
πανηγυριχῶς, πὴ 62 διχανιχῶς, πὴ δὲ χαὶ συμθουλευ- 


7:017 


521 S. GREGORII THEOLOGI 528 


quid acerbius dicam, qui Eunapii, Zozimi, Libanii vestigiis inherentes, miserum Aposta- 
!am non modo maxímis laudibus ellerunt , verum etiam eam laudationem cum sanctorum 
Patrum vituperatione ac Christiani nominis injuria , conjungunt. Quis tulerit Petrum Qu- - 
neum (36) asserentem « viros pietate insignes, studio partium obcccatos et perquam acer- 
bos fuisse ; » indeque accidisse, « ut cum de iis, qui olim vixere, principibus judicium fer- 
tur, multum nos decipiat veterum quorumdam, quos in Ecclesia Dei claros atque illustres 
fuisse scimus, auctoritas. » Me pudet cetera prosequi qua in sanctos Palres per calumniam 
evomit, ac qua gloriose pridieat de Juliano, quem Constantino longe prestantiorem non 
veretur asserere, el eo usque progreditur impielalis , imo amentia, ut dicat, « subiisse 
animum suum Juliani venerationem; » viri nimirum cujus exsecranda omnibus retro si- 
culis fuit, eritque semper memoria. Clericus (37) eodem ac Cuncus delirio vexatus, Theo- 
logo « acerbitatem animi et impotentiam » affiogit. Vox Libanio et Zozimo digna, atque 
iis, qui a catholica religione defecerunt. lis sanctissimos Ecclesi: Patres aspernari, et 
Aposlatam laudare concessum est. At unde, quaso, illis de Juliani virtutibus constat ? Non 
aliunde profecto , si vera fateri velint, quam ex ipsius de se Juliani testimonio (38) , vel 
Libanii, Zozimi, Ammiani Marcellini, ethnicorum nempe scriptorum , qui pro suo in re- 
ligionis Christianze desertorem amore atque in Christianos odio ac livore, plurima de eo 
sunt menliti. Quo jure? qua cequitate, ethnicis scriptoribus sanclissimi ac doctissimi 
Ecclesice Patres posthabentur? An vero graviores ae luculentiores sunt veritatis testes Li- 
banius el Zozimus, genliles, quam Gregorius noster et Cyrillus Alexandrinus? He serio 
perpendant illi e nostris, qui inconsiderate de Juliano plura nimium gloriose, nec sat ve- 
recunde de SS. Patribus, maxime Gregorio, scripserunt. Legant Apostata laudatores, quid 
scripserit Augustinus (39) adversus Donatistas, qui , ób!ato huic imperatori suppliei li- 
bello, ejus justitiam laadaverant, ne quidem passus S. Doctor vel unius justiti:?. laudem 
Juliano tribui, nec id Christianos decere ratus, acriter objurgat atque exagitat Donati- 
stas, Hec a nobis nostra in sanctos Patres observantia, et debitum religioni studium elicuit. 

IV. Posthabito igitur adulatorio ethnicorum de Apostala leslimonio , vera esse qua de 
ipso scripsere sancti Patres, atque. inprimis Theologus, aznoscamus. Hae firma, hzec in- 
concussa manent; et jam cum clarissimo « Annalium ecclesiasticorum » parente (40) mi- 
rari subit, quam graphice sub adumbrata hominis apostata? forma, ipsius Juliani singula 
quique lineamenta Scriptor sacer expresserit hisce verbis : « Homo apostata, vir inutilis , 
graditur ore perverso , annuit oculis, terit pede, digito loquitur, pravo corde machinatur 
malum, et omni tempore jurgia seminat. Huic extemplo veniet perditio sua, et subito 
conteretur, nec habebit ultra medicinam ?*, » 

V. 1n prima Sticleutica, « hominis, » ut ipse ait Gregorius, seu Juliani « improbitas ac per- 
versitas abunde ostenditur, tam per ea qua adversus Catholicos 75 perpetravit, quam per 
ca qu& facere parabat. » In altera autem Invecliva, seu oratione quinta (11), qua est pars 
allera et appendix hujus operis, alium sibi orator scopum proponit, eumque , « lum apud 
Deum sanctiorem, tum auditoribus jucundiorem, alque adeo posteris utiliorem; nimirum 
ut ad ea qua superius dicta sunt, justas Dei lauces adjungat, easque poenas quibus impro- 
bitas compensatur el exercetur » describat. Is est scopus alterius invectivee, iu qua Juliani 
morlem prosequitur. Duo igitur nobis expendenda supersunt. Primum quidem, de Ora- 
tionibus, an seriptli tantuin , an dicte quoque fuerint : allerum ae Constantii laudibus, 
qua non paucorum animos ollenderunt olim, hodieque etiam olTendunt. 

VI. Has Orationes factas scriptlasque, uL coram populo deelamarentur , exordium 
prioris, aliaque passim verba videntur demonstrare; at re ipsa pronuntliatas non fuisse , 
ex ipso Gregorio credere cogimur : quippe qui , divisis «a Patre » discissisque monachis , 
sermonem se abjecisse, neminique concessise, ilerum atque iterum prolitetur (42). Illa au- 
lem divisio perseverabat, οἱ de Nazianzena Ecclesie schismale dolor, qui (13) « veluti 
nubes aliqua cor Gregorii subiens sermonis radios oblegebat, » cum Invectivas scribe- 
rel. Quod quidem manifestum est his verbis Gregorii, quibus noa alios quam monachos 
fidei zelo ferventiores, et a Gregorio patre idcirco dissidentes notat (45). « Atque utinam 
ille quoque ccetus ad chorum nostruin se adjungat, qui cum prius cantioneu haudquaquam 
adullerinam et ignobilem (atque ideo non Arianam) Deo accineret, ac dextro quondam or- 
dine (quo statuebantur honoris causa monachi) dignus haberetur, atque etiam, ut confido, 
brevi habebitur, haud scio qua re commotus, repente cantum in diversum mutat, alioque 
gradu atque ordine se collocat; ac ne ob commuuem quidem letitiam adduci polest , ut 
nobiseum conjungatur, » etc. Hcc nullatenus Arianis, sed monachis optime conveniunt , 
uti permulta alia. Istorum « se retineri fide, » ne zelum in eos exerceat, eosdem, « ut 
membra sua fovere se adhucatque complecti, » ait Theologus (45). Itane de Arianis locutus 
fuisset? De monachis igilur ἃ palre Gregorio dissidentibus hec sunt intelligenda; dissi- 


35 Prov, vi, 12-15. 


* 
(56) Petr. Cunzus, Prief. in Juliani Casares. (40) Bar. ad an. 565, t. IV, p. 144. 
(97) Clericus Bibl. uuiv. t. XVIII, ann. 1690, art. (44) Or. v, n. 1. 
4, p. 84. (42) Or. vi, n. 5. 
(98) Praef. edit. Oper. Juliani ann. 1650. (43) Ib. n. 2. 
(59) Aug. contr. Epist. Parmen. lib. 1, c. 12, n. (44) Or. iv, n. 10. 


19, p. 25, t. IX. (45) Ib. 


529 ORATIO IV. — CONTRA JULIANUM 1, — MONITUM. $70 


n autem istud lantam Theologo molestiam attulit, ul, quandiu perseveraverit, sermoncra 
em abjecerit, ac nemini concesserit. Inde sequitur geminas « contra Julianum » In- 
s quas scripsit Gregorius quo tempore monachi Nazianzeni ab episcopo suo dissi- 
'seriplas tantummodo, non autem coram frequenti populo habitas.' 

im vero quod ad Constantii laudes attinot ,, Gregorii de eo prieconiis plures olim , 
it jam dietum , offensi sunt, atque etiam hodie olfenduntur; eoque progressi sunt eomi- 
plures, teste Baronio (^6), « ut Gregorium inverecunde atque admodum emere in erimen 
vocarent prodit veritatis. » Iniquiorem certe Catholicis, el Ariani beereseos dofensori- 
bus faciliorem se priebuit Constantius, quam ut exeusari, nedum absolvi possit; excusari 
tamen et defendi polest Gregorius, qui eum laudavit. Primo quidem observandum est, nor 
tanto apud. veteres odio flagrasse Constantium , quanto apud nos flagrat. Hodie namque 
Constantii nomen vix ac ne vix quidem aliud sonat, preter Christi ae. veritatis hostem , 
Ecclesi: persecutorem, 76 ac pene Antichristum. Iudulzentiores fuere veleres , jui non- 
nullas hujus imperatoris egregias dotes, ac praeclara quiedam facinora conspicientes , mi- 
Liorem de eo sententiam tulerunt, alque etiam laudibus ornarunt, Cujus rei ul unum e 
multis, gravissimuni lestem proferain. Ambrosius de eo sic honorifice loquitur scribens 
Valentiniano (VT). « Constantius Auguste memorie nondum sacris initiatus mysteriis, con- 
taminari se putavit, si aram illam viderel; jussit auferri; non jussit reponi. » Id quidem 
Rome accidit, cum Constantius ascendens Capitolium, aram Victori? inde tolli precepit. 

VIH. Picconia Gregorii de Constantio in iis occurrunt Orationibus, quas contra Julia- 
num, ejus successorem scripsit. Quis porro adeo severum ae rigidum oroloris censorei 
se exhibebit, ut nihil ei concedendum putet, si comparans cum Juliano Constantium, illui 
deprimat, hunc extollat? Hac igitur ralione, licuit Gregorio comparatione Juliani laudare 
Constautium, et in laudando excusationem mereri potest, si nimius fuerit. Comparatione 
pessimi interdum laudari malum usu venit. 

IX. Commendari etiam potuit Constantius, citra adulationem et mendacium, ex pietate, - 
seu ex cultu erga religionem exhibito. Luculentissima certe testimonia sunt illius in Cüri- 
stianam religionem cultus, promulzalie a Constantio ea de causa leges, et sancita adversus 
jaololatras , superstiliosos, incantatores, magosque edicta; quibus patri suo Constantino , 
aliisque compluribus orthodoxe fidel principibus miuime impar videti possit. Si in crimen 
vocatur Gregorius, eo quod laudarit Constantium, vocandus eUam erit S. Hilarius Picta- 
viensis ; ille ipse presul , quo non alter ferventior catholice fidei defensor contra Arianos. 
Laudat namque Hilarius (48) Constantium, «a singulari et admirabili sapientia, a beata et re- 
ligiosa voluntate.» — «Vere te, Domine Constanti iaperator, »inquit, « admiror fidem tantur 
secundum ea quae scripla sunt desiderartem ; et merito plane ad illa ipsa Unigeniti Dei 
eloquia festinans, ut imperatori sollicitudinis capax pectus eliam divinorum eloquiorum 
conscientia plenum sit. » Si laudasse Constantium erimen est, magnus Albanasius in cri- 
men vocabitur, invictus ille orthodoxz fidei propugnator, in quo annis pluribus catholica 
fides inclinata recumbere visa est : quippe qui « humanum et pium imperatorem » appel- 
lat Constantium. « Illi; » inquit, de Arianis episcopis loquens (19), « preler mentem Coustan- 
tii imperatoris humani et pii pro libidine qui volunt promulgant, » etc. Cujusmo:i plu- 
rima alia in Apologiis Athanasii reperias (50); quanquam ab eo, ut ab Hilario, patronus im- 
pietatis, haereseos imperator et. Antichristus non semel audierit. Hinc collizere est, quam 
vere Gregorius hcc de infelici principe scripserit (51). « Qui quidem (Constantius), si quid 
molestiae nobis exhibuit, non noslri contemptu id fecit, nec ut nos contumelia alliceret , 
nec ul aliis quibusdam potius quam nobis indulgeret; sed ut omues in unum coiremus 
animcrumque consensione conjungeremur, nec perschisinatainternos dirempti atque dissecti 
essemus. » Et in Steleutica secunda (52) : « Nam etsi a recta fide pon nihil declinare visus 
est, hoc tamen crimen importunitali procerum fideique parvitati tribuendum est, » ete; 

77 X. Deceptus nimirum, tametsi, teste Hilario (53) , cupidissimus audieude veritalis, 
bonus princeps Catholicos nesciens urgebat, atque in eos sivire compellebatur. Quia ii 
non erant, qui, prodita veritate atque conscientia, falsam pacem emerent. Eoque credibi- 
lius istud evadit, quod Theodoretus scribit (55) : « Etsi Constantius deceptus ab iis, qui- 
bus se regendum permiserat, consubstantialis vocabulum non admisit, sensum tamen ejus 
sincere confessus est. » Que profecto, si vera sunt, minuenda est Constantii culpa, quan - 
quam absolvi penitus nou possil. 

XI. Hunc tamen videtur absolvere Gregorius, atque etiam in ccelis collacare. Sed error 
ignoscendus, cum ignorans facti Constantium putaverit poenitentem; quippe quem au- 
dierat morientem doluisse, quod novis studuisset dogmatibus, Pro certo habebat Grego- 
rius, cum invectivas scriberet (55), « Constantium pio tine vitam clausisse. Quod si vere, 
prout ipse pulavit, inquit Baronius (56), accidisse contigerit ; haud abhorret a fide, quod 
relatione multorum fuerat dilfamatum de audito ceelitus eantu, cum gaudium fiat in ccelo 

gr" uno peceatore paenitentiam. agente. » 


(46) Bar. aa ann. 561, t. ΠῚ, p. 858, (51) Or. 1v, n. 57. 

(4i) Epist. xvitt, n. 52. (52) Or. v, n. 17. 

(48) Lib. 1, ad. Const. n. 2, pag. 1219; lib. 11, (95) Lib. i1 ad Const. n. 1 et 3, 
n. 8. (54) Hist. V. 11, c. 1, p. 126. 

(49) Hist. Avian. n. 45. (55) Or. v, n. 18. 

(50) Ibid. n. Τά et τὸ. "uu (56) Dar., ad anu. 561, 


531 S. GREGORII THEOLOGI 552 


XII. Mirum nemini profecto videri debet, si Gregorius, quo tempore Invectivas seripsit, 
minus noverit quecunque Constantius in gratiam Arianorum, contra catholicam fidem 
ejusque défensores gesserat. In tenerrima adhuc etate erat, cum Constantius imperium 
est adeptus, atque toto ejus imperii lempore, laicus οἱ a mundi hujusce rebus propemo- 
dum alienus, studiisque litterarum deditus, aut etiam in eremo, et in domo paterna, non 
secus atque in solitudine, abditus vixit. Quin forte ignoravit ab Euzoio Constantium in 
extremis baplisma suscepisse, el demum credidit imperatorem jam jam moriturum peni- 
tuisse quod novis dogmatibus studuisset. Id vero credidisse Gregorium necesse est, qui 
pro certo habuit, ut seribit Baronius, « pio fine vitam clausisse Constantium. » Verum 
posteaquam is illi notior fuit imperator, aliter de eo sensit et scripsit. Quod quidem con- 
stat ex Oratione xxv, ubi de Constantio haec habet. (57) « Rursus malum imperium, et 
rursus malum reviviscit... gravesque lupi , alii aliunde nos intercipientes, Ecclesiam dis- 
eerpunt. Armantur sacerdotes adversus sacerdoles, plebs adversus plebem furibundo 
impetu fertur. Imperator ipse impietali auctoritatem praebet, atque adversus orthodoxam 
doctrinam leges instituit; iique preterea, qui nec in virorum, nec in mulierum numero 
censendi sunt, quorum magna apud eum erat polentia. Quis vero temporis illius mala pro 
dignitaleldeplorare queat ? Exsilia, bonorum proseriptiones , » et cetera quibus gravissiman 
illorum tenporum tempestatein, miserandumque Ecclesi: statum , imperante Constantio, 
perfecte exprimit, Hic « malum » vocat « imperium, » quod olim rerum ignarus « justum » 
appellaverat. Exsilia, proscriptiones bonorum, ipsumque « imperatorem, qui impietati 
auctoritatem » prabuerit, sie inseclatur, ut. laudes, quibus ante Constantium cumulaverat 
Gregorius, postmodum recantasse merito videri possit. 

(57) Or. xxv, n. 9. 


ORATIO 1V*. A ΛΟΓῸΣ Δ΄. 


78 Adversus Julianum imperatorem prior Invectiva. Κατὰ Ἰουλιανοῦ (58) Βασιλέως (59) Στηιτευτι-. 
κὸς (00) πρῶτος. 

τι Audite haec, omnes gentes, auribus percipite A' Ἀχούσατε ταῦτα, πάντα τὰ ἔθνη, ἐνωτί 
omnes qu: Fabitatis orbem ?. Qines enim, quasi ex σάασθε πάντες οἱ κατοικοῦντες τὴν clxovpérnr* 
edita qua/am et mediterranea specula, magno ae — xaX γὰρ ἅπαντας, ὥσπερ ἐξ ἀπόπτου τινὸς xa 
sublimi przconio appello. Audite, populi, tribus, μεσαιτάτης περιωπῆς (61), μεγάλῳ xoi ὑψηλῷ 
linguze ?5, homines omnes, cujusvis generis et :»eta- — τῷ (62) χηρύγματι" ἀχούσατε, λαοὶ, φυλαὶ, γλῶσ- 
lis, tam qui nunc estis, quam. qui postea eritis; σαι, πᾶν γένος ἀνθρώπων (03), xoY ἡλιχία πᾶσα, 
atque quo latius przconium pateat, omnis colo- ὅσο! τε νῦν ἔστε, xai ὅσοι γενήσεσθε " xa ἵν᾽ ἣ uot 
rum virtus, omnes angeli, quorum opera tyrannus μεῖζον τὸ χήρυγμα, πᾶσα δύναμις τῶν οὐρανῶν, 
exstinetus ac deletus est, non Seon ille rex Amor- πάντες ἄγγελοι, οἷς ἔργον ἢ τοῦ τυράννου χατάλυσις, 
rhiorum, neque Og, rex Basan 33, exigui prineipes, οὐ τὸν Σηὼν (64) καθελοῦσι τὸν βασιλέα: τῶν ᾿Αμοῤ- 
atque Israelem, hoc est, parvam orbis partem, ve- ῥαίων, οὐδὲ τὸν Ὧγ βασιλέα τῆς Βασὰν, μιχροὺς δυ- 
xantes; verum draco ille*^, apostata ille, magna B νάστας, χαὶ μιχρὸν (02) μέρος τῆς οἰχουμένης χα- 
illa mens, Assyrius ille, ille communis omnium χοῦντας τὸν Ἰσραήλ: ἀλλὰ τὸν δράχοντα, τὸν ἀποστά- 
inimieus atque hostis *, qui et multum furorem, τὴν, τὸν νοῦν τὸν μέγαν, τὸν ᾿Ασσύριον (00), τὸν 
multasque minas in terra profudit, et multam ini- — χοινὸν ἁπάντων ἐχθρὸν xo πολέμιον, τὸν πολλὰ μὲν 


quitatem ja. excelsum locutus ac molitus est *?. ἐπὶ γῆς μανέντα xal ἀπειλήσαντα, πολλὴν δὲ ἀδιχίαν 
εἰς τὸ ὕψος λαλήσαντά τε χαὶ μελετήσαντα. 

M. Audi colum, οἱ auribus percipe, terra "5. Jam B'. "Axove, οὐρανὲ, xal ἐνωτίζου, γῆ". xatpbc 

enim mihi tempus est, ut iisdem verbis utar, qui- γάρ μοι τὰ αὐτὰ τῷ μεγαλοφωνοτάτῳ τῶν προφητῶν 


' Psal. xvin, 1. 95 Dan. v, 19. ??-Num. xxi, 96, ὅδ. *? Ezech. xxix, 9, '! Isa. xxxvir, 96. seq. 
'S'Psal.LxxI,9,. **[sa; 1,9. 


a Al. tertia, qu: autein 4 erat, nune 5. — Seripta €. (61) Περιωπῆς. Reg. ], περιοπῆς. 


circa. finem anni 565 vel initium ann. 564. (62) Τῷ. Deest in duob. Regg. et Or. 1. 

(B8) Κατὰ Ἰουλιανοῦ. Megg. b. hu, Oxon. (65) Πᾶν γένος, etc. « Omne genus homigum et 
Pass., etc., χατὰ Ἑλλήνων xoX xac Ἰουλιανοῦ. kb o stas omnis.» 
quidem reste; nam Greg. non tantum Julianum, (64) Οὐ τὸν Xqor, ete. « Qui non Sehon sustu- 
sed eliam gentilium superstitiones exagitat. Colb. — lerunt, » ete. 
0, χατὰ Ἰουλιανοῦ wa χατὰ Ἑλλήνων. Soverates (65) Kel μικρὸν... Ἰσραή.1. « Exiguam... Israe- 
Hist. 11, c. 25, vocat λόγον πρὸς “Ἕλληνας, id 651, — lem devexantes, sustulerint, sed, » etc. 2 
« contra Gentiles. » (60) Τὸν Ἀσσύριον. Weg. bm, tres Colb. τῶν 


(59) Βασιλέως. Deest in pluribus Regg. et Colb. ᾿Ασσυρίων. Alludit ad hxc Isaiw verba c. x, 12, 
(60) XcwArcevzixéc. Vox in nonnullis premissa, — juxta LXX, Ἐπισχέψομαι, vel, ut in. aliis libris le- 
in aliis postposita. Λόγος subauditur; sed a pleris- gitur : Ἐπάξει ἐπὶ τὸν νοῦν τὸν μέγαν, ἐπὶ σὸν 
que exprimitur. Reddi potest : « Sermo in columna ἄρχοντα τῶν ᾿Ασσυρίων. « Visitabo, vel, inducel 
inscriptus. ». fd. est, « Oratio infamatrix, seu in- super sensum magnum, super principem Assyrio- 
vectiva, in qua, velut in. cippo, flagitia alicujus in- — rum. » 
teripta omnium oculis exponuntur, ? 


) 


555 ORATIO IV. 
llzafa συμφθέγξασθα!. Πλὴν ὅσον ὁ (07) μὲν ἐπὶ τῷ 

à ἀθετήσαντι ταῦτα χαλεῖ χαὶ μαρτύρεται" 
h mi τυράννῳ, xal ἀθετέσαντι xai πεσόντι 
πτῶμα τῆς ἀσεθείας ἄξιον. 


Τ' "Axous, χαὶ ἡ τοῦ μεγάλου Κωνσταντίου ψυχὴ, 
εἴ τι πρὸ αὐτοῦ βασι- 


ς αἴσθησις (68), ὅσαι τε (09) 
λέων MEN τοῦ δὲ (70) xai πάντων μάλιστα, 
ὅσῳ τῇ Χριστοῦ χληρονομίᾳ συναυξηθεὶς, χαὶ αὐξή- 
σας ταύτην εἰς δύναμιν, χαὶ χρόνῳ βεθαιωσάμενος, 
ὥστε xal πάντων διὰ τοῦτο γενέσθαι τῶν πώποτε 
βασιλέων ὀνομαστότατος, (ὦ τῆς ἐπηρείας (71)!) 
ἀγνόημα ᾿γνόησε σφόδρα τῆς οἰχείας εὐσεθείας ἀν- 
ἄξιον" ἔλαθεν ἐπιτρέφων Χριστιανοῖς τὸν Χριστοῦ 
πολέμιον, xal τοῦτο μόνον τῶν ἁπάντων o) χαλῶς 


ἐφιλανθρωπεύσατο, χαὶ σῶσα: xxi βασιλεῦσα: (72) u 


τὸν xaxüg xai σωθέντα xat βασιλεύσαντα " va διὰ 
τοῦτο μάλιστα ἂν ἡσθείη, ὥσπερ τῇ χαταλύσε: τῇ 
ἀσξόείας, xal ; Χριστιανῶν πράγμασιν il τὸ 
ἀρχαῖον νελθοῦσιν, οὕτω δὴ xai τῷ λόγῳ. Aó- 
yov γὰρ ἀναθήσω τῷ Θεῷ χαριστήριον, πάσης ἀλό- 
yov θυσίας ἱερώτερόν τε χαὶ χαθαρώτερον, οὐ χατὰ 


i- 
ξπ 


τοὺς ἐναγεῖς ἐχείνου λόγους χαὶ λήρους, χαὶ τὰς 
ἐναγεστέρας θυσίας, ὧν ἡ περιουσία (75) καὶ τὸ δυ- 
νατὸν ἀσεθείας ἣν δύναμις, καὶ ἄσοφος, ἵν᾽ οὕτως 
ἀνηομάσω, σοφία. ἐπεὶ χαὶ (T4) πᾶσα fj τοῦ αἱῶνης 
τούτου δύναμίς τε χαὶ παίδευσις ἐν σχότε: διαπορευο- 


ξένη, xai τοῦ τῆς ἀληθείας φωτὸς πόῤῥω πίπτουσα" 


ἐχείνη μὲν δὴ τοιαύτη χαὶ παρὰ τοιούτοις, χαὶ τοιαύ- 


, φᾶς ἔχουσα τὰς ἐπιχαρπίας, ὡσεὶ χόρτος ταχὺ ἀπο- 
ἐηραιμομένη, χαὶ ὡσεὶ λάχανα χλόης ὺ ἁ Í 
πτουσα, χαὶ συναπιοῦσα τοῖς πατράσιν ἀπολλυμένοις 
μετ᾽ ἤχου, καὶ περιφανεστέροις 

&3i6 


96x V. ^ 


E 
a 
M 


: 
τὴν 7 


E 
c 
a 
z 
- 


— CONTRA JULIANUM I. 


ἅποπι- Ὁ 


n! 


A bus Isaias vocis sublimitate prophetas omnes ante- 


e . Moc unum interest, quod ille ob Israelem, 
qui Dei legem rejecerat, ea vocat atque contestatur : 
ego autem ob tyrannum, qui et. eam rejecit, et mi- 
sere, ut ipsius impietas merebatur , occidit. 

ΠῚ. Audi h;ec. etiam. Constantii. magni anima, sí 
quis mortuis sensus est, omnesque eorum, qui im- 
perium ante ipsum tenuerunt, pize Christique aman- 
tes animi : verum ille prz ceteris, qui eum simul 
cum Cliristi hereditate. erevisset, eamque pro viri- 
bus auxisset, temporisque diuturnitate conlirmas- 
set, adeo ut eo nomine omnes, qui unquain impe- 
rio potiti fuerant, splendore gloriaque superasset 
(o injuriam ae nefas ! ), ignoratione lapsus est, 
ipsius pietate admodum indigna : Christianis Chri- 
sti 79 hostem. insciens aluit, in eoque uno haud 
recte. humanitate. ac benignitate usus est, quod 
eum ΟἹ servavit et. ad imperium evexit, qui male 
80 funeste et servatus. est. et. imperium. admini- 
stravit. Atque hac potissimum de causa eum creci- 
derim, ut ex impietatis oppressione rerumque Chri- 
stianarum ad pristinum splendorem reditu, sic 
etiam ex hae oratione maximam voluptatem ca- 
pturum, Sermonem enim Deo in grati animi signi- 
ficationem dicabo, omni rationis experte victima 
puriorem et sanctiorem, non juxta nefarias illius 
ac nugss, magisque nefaria sacrificia , 
quorum prostantia et. potentia impietatis potentia 
erat, et insipiens, ut. sic loquar, sapientia ; s 
dem omnis hujus seculi potentia et eruditio 
tenebris. ambulat **, atque a veritatis luce. procul 
excidit. ΑἸ illa quidem talis est et apud tales, 
laliaque opere pretia. habet, quasi fenum velociter 
arescens, et quemadmodum olera herbarum cito 


erationes 


decidens 99, ae simul eum parentibus suis abscedens, cum sonitu. pereuntibus*?, atque ob ruinam clario- 


ribus quam ob impietatem. 

A Ἐμοὶ 2$ θύοντι θυσίαν αἰνέσεως σήμερον, xaX 
“ἣν E τῶν λόγων τιμὴν (75) ἀνάπτοντι, τίς 
ϑέατρον περιστῆσε: (10) τῇ χάριτι παρισούμενον ; ἣ 
τίς συνηχήσε: ΠΣ ποσοῦτον, ὁπόσον xaX 
μαι; Τίς ἀχοὴ τῷ λόγῳ συμπροθυμηθήσεται (71); 
Rai γὰρ οὐ τῷ Λόγῳ μόνον ἡ διὰ λόγου (78) χάρις 
εἰκειοτάτη μετὰ τῶν ἄλλων ὧν ὀνομάζεται, χαὶ ταύτῃ 
τῇ δυνάμει: 


βούλο-- 


χαίροντ: τῇ προσηγορίᾳ διαφερόντως xal 


«ἧς χλήσεως " ἀλλὰ χἀχείνῳ πρέπουσα δίχη, λόγῳ 


* Psal]. xxxi, 5. 5 Psal. xxxvi, 2. 


$t psal ix, ^4. 


IV. Mihi autem hodierno die sacrificium laudis 
sacrificanti "V, atque. incruentum. sermonum hono- 
rem Deo consecrauti, quis ejusmodi theatrum ex- 
hibebit, quod accepti benefieii magnitudinem ad- 
squet? aut quie lingua, pro eo ac cupio, simul in- 
sonabit ? Qui&. auris parem sermoni alacritatem 
allatura est ? Neque euim duntaxat Verbo, ea grati 
animisignilficatio, quieper verba rependitur, aptissima 
et congruentissima est, utpote proter alia vocabula, 


v ΡΒ Xr. 29: 


(07) Ὅσον ó. Ma quatuor Regg., tres Colb. etedit. D lor!» 


AU Man. Deest ὁ in Par. 

(68) E? τις αἴσθησις. « SI quid defuncti sen- 
tiant.». Sic Isocrates iisdem verbis, sed paulo. fu- 
sius : Εἴ «tg ἔστιν αἴσθησις τοῖς τετελευτηχόσ! περὶ 
πῶν ἐνθάδε γιγνομένων. «Si quid eorum quiz hie 
fiunt. defuncti. sentiant.» Or. funebri in. laudem 
Evagorz. 

—— (69) Ὅσαι τε. Combef. ὅσο: τε. 

(70) Τοῦ δέ, etc. Combef. τοῦ δέ γε. «Illius enim 
vero maxime omuium, quanto una eum Christi 
hereditate adauetus, eaque pro viribus adaucta, ac 
lemporis diutarnitate confirmata. » 

(11) Ὦ τῆς éxnps(ac! Bil gravem impres- 
sienem! » Comb. «onoxanm? UE Bas, « proh do- 

E 


(172) Bacteocat. Schol. Βασιλεῦσαι "κοιῆσαι, 
Recte quidem ad Gregorii mentem et ad Seripur: ἃ 
sensum. I Beg. VI, 23, 

(15) "Qr ἡ περιουσία. « Quorum copia et. vis, 
impietatis vis erat. » 

(14) Ἐπεὶ καί. « Siquidem.» Bill. « velut etiam.» 

ÜI5) Λόγων» τιμήν. « Sermonum holocaustum. 

(16) Περιστήσει. Schol. χύχλῳ στήσει, « audito- 
rum coronam exhibebit. » Reg. bm, Colb. 3, παρα- 

τῆσει. 

(T1) Συμπροθυμηθήσεται. Regg. a, b, Or. 5, 
auus oo our secat. 

(78) ' διὰ Aóycv, Reg. bm. ἣ λόγου, Bill. ex 

Card, ἢ τοῦ, λύγηυ. 


555 


S. GREGORII THEOLOGI 


536 


qu'bus appellatur , hoc quoque nomine, ac nominis A χολάζεσθαι ὑπὲρ τῆς εἰς λόγους παρανομίας" ὧν 


vi et facultate singulariter gaudenti : verum etiam 
penes hoe illi pulehre. convenit, ut pro eo scelere, 


quod in sermones admisit, sermone crucietar, Nam 


χοινῶν ὄντων λογιχοῖς ἅπασιν, ὡς ἰδίων αὐτοῦ, 
Χριστιανοῖς ἐφθόνησεν, ἀλογώτατα περὶ λόγων δια- 
yorÜelc, ὁ πάντων, ὡς ᾧετο, λογιώτατος. 


cum illi omnium ratione przditorum communes sint, eos tamen jpse tanquam sibi peculiares Chri- 


stianis invidebat, stolidissime sane 
facundissimus. 

V. Primum quia subdole ac. improbe nomen ad 
opinionem traduxit, quasi sermo Gr:ecus, non lin- 
gua, sed religionis sit : atque ob eam causam, vel- 
ut alieni boni fures, a sermonibus nos abegit : per- 
inde ac si nos quoque artibus illis, quz: apud $0 
Gricos invente sunt, uti prohibuisset, idque sua 
interesse, propter vocis homonymiam, judicasse!. 
"Tum, quia nobis obscurum esse putavit, id se mi- 
nime eo consilio facere, ut insigne quoddam et pri- 
marium bonum nobis eriperet, quippe qui hos ser- 
mones majorem etiam in inodum aspernemur : ve. 
rum quia impietatis confutationes extimescebat, vel- 
ut in dictionis elegantia verborumque lenocinio ro- 
bur habentes, ac non potius in veritalis cognitione 
atque argumentis,a quibus minus compesci ac re- 
primi possumus, quam inhiberi, ne Deum con(itea- 
mur, ewm linguàm habeamus ; quandoquidem una 
cum aliis rebus sermonem etiam immolamus, quem- 
adinodum et corpora, quoties res ita nata fuerit, 
ut his quoque pro veritatis defensione dimicare ne- 
cesse sit. Quare, qui hoc edixit, Attice quidem et 


b 


de sermonibus cogitans, homo, judicio suo, mortalium omnium 


Ε΄. Πρῶτον μὲν, ὅτι χαχούργως τὴν προσηγορίαν 
μετέθηχεν ἐπὶ τὸ δοχοῦν (79), ὥσπερ τῆς θρησχείας 
ἔντα τὸν Ἕλληνα λόγον, ἀλλ᾽ οὐ τῆς γλώσσης" χαὶ 
διὰ τοῦτο, ὡς ἀλλοτρίου χολοῦ φῶρας, τῶν λόγων 
ἡμᾶς ἀπήλασεν (80) ὥσπερ ἂν εἰ χαὶ τεχνῶν εἶρξεν 
ἡμᾶς, ὅσαι παρ᾽ Ἕλλησιν εὕρηνται, χαὶ τοῦτο (81) 
διαφέρειν αὐτῷ διὰ τὴν ὁμωνυμίαν ἐνόμισεν " ἔπειτα, 
ὅτι λανθάνειν ἡμᾶς ὑπέλαθεν, οὐχ ἀγαθοῦ τινος τῶν 
πρώτων (82) ἀποστερήσειν μέλλων, οἵγε xal σφόδρα 
τῆς ἀσεθείας (85) φούούμενος, ὥσπερ ἐν τῇ 
js λέξεως τὴν ἰσχὺν ἔχοντας, ἀλλ᾽ οὐχ ἐν 
τῇ γνώσει τῆς ἀληθείας xai τοῖς ἐνθυμήμασιν, ὧν 
ἐπισχεῖν ἡμᾶς ἀδυνατώτερον (84) ἣ τὸν Θεὸν ὁμολο- 


zc 
γε 


ν (85) γλῶσσαν ἔχοντας * ἐπεὶ χαὶ τοῦτο μετὰ τῶν 


i 
λων ἱερουργοῦμεν τὸν λόγον, ὥσπερ τὰ σώματα, 
ίχα ἂν xaY τούτοις ἀγωνίζεσθαι δέῃ περὶ τῆς ἀλη- 


ὅλ 
ἣν 

θείας " ὥστε ὁ τοῦτο προστάξας ᾿Αττιχίζειν μὲν ἐχώ- 
λυσε, τὸ δὲ ἀληθεύειν οὐχ ἔπαυσε " xal τὸ μὲν ἑαυ- 
x09 σαθρὸν ἤλεγξε, voug ἐλέγχους δὲ οὐ διέφυγεν " 
ὅτι μὴ xaX μᾶλλον τούτοις ἑαυτὸν ὑποθεὶς ἢγνόησεν. 


eleganter loqui prohibuit : at, ne vera loqueremur, haudquaquam impedivit ; simultue et imbecillitatem 


8uamr prodidit, nec confutationes effugit : imo vero 

VI. Neque enim hominis erat, vel. religionis sux 
cause, vel ipsis etiam sermonibus confidentis, ser- 
manes nostros comprimere : perinde ac si quis 
2thletarum. omnium fortissimus sibi videatur, ac 
publico przconio omnibus praferri postulet, qui 
edixerit , ne fortium ac strenuorum virorum ullus 
certamen ineat, atque in arenam descendat, vel qui 
membrum aliquod amputarit, id quod timiditatis 
potius, quam fortitudinis argumentum est. Coron:e 


(79) μετέθηκεν ἐπὶ τὸ δοκοῦν. « Ad opinionem 
traduxit. » Id est, de cognato vocabulo, Ἕλλην, 
«Gricus,» non lingus, sed religionis vocabulum 
duxit, ut « Grxcam » religionem sie subdole a 
« Christiana » religione secerneret. 

(80) Τῶν «1όγων ἡμᾶς ἀπήνϊασεν. Lege lata 
Julianus Christianis interdixit sive docendis, sive 
discendis humanioribus litteris. Baronius, spreta 
veterum omnium auctoritate, existimavit, aliis tan- 
tum docendis interdictum fuisse Christianis, non 
vero discendis. Dixi, « spreta veterum omnium au- 
ctoritate; » nam Baronius ipse contra se citat Ra. 
finum , Socratem, Sozomenum, Augustinum. « Et 
quis, » inquit Montacutius, « talibus et tantis viris 
non credat? Quis non credat Gregorio Nazian- 
zeno?» (quem etiam contra se potuerat Baronius 
citare) qui litteras, λόγους, disciplinas, scholas pro- 
hibitos Christianis omnibus profitetur ; adeoque 
tam discere quam docere litteras Christianos pro- 
hibuit Julianus. Et cerle si litteras discere ipsis 
permisisset, et docere tantum prohibuisset, inme- 
rito Gregorius tam acerbis Julianum verbis exagi- 
iaret, et tanquam litterarum hosteni exsecraretur. 
Iniquus in Julianum vel ipse fuisset ejus admirator 
Ammianus Marcellinus, qui bis lib. xxir, p. 222; 


. τ 


lib, xxv, p. 294, c incleinens et. perenni. sileatio 


imprudens sese his magis subjecit atque implicuit 
C Q'.05 γὰρ θαῤῥοῦντος ἣν οὔτε τοῖς ὑπὲρ «f; 


θρησχείας διχαίοις, οὔτε τοῖς λόγοις αὐτοῖς τὸ τοὺς 
ἡμετέρους ἐπίσχειν λόγους - ὥσπερ àv εἴ τις κρά- 
τιστον ἑαυτὸν νομίζοι τῶν ἀθλητῶν, xat ἀξιοίη χατὰ 
πάντων χηρύττεσθαι, μηδένα τῶν γενναίων ἀγωνί- 
ζεσθαι, μηδὲ χαταθαίνειν εἰς τὸ στάδιον ἐπιτάξας, 
fj τι τῶν μελῶν περιχόψας (80), ὅπερ ἀνανδρίας 
μᾶλλον 3| ῥώμης τεχμήριον. Κατὰ γὰρ τῶν (87) 
ἀγωνιζομένων, οὐ τῶν ἄνω χαθεζομένων (88) οἱ 


obruendum » appellat Juliani « decretum, » de quo 
tamen Apostatz gratulari debuerat, si Christianis 
tantum docendi munus interdixisset. 

(81) Kal τοῦτο, etc. Regg. a, b, Colb. 6, τούτῳ 
διαφέρειν. Billius : « Easque propter ejusdem no- 
minis appellationem suas esse duxisset. » Veruin 
uL stet ipsius versio, legendum pro τοῦτο, ταύτας, 
el αὑτῷ prc αὐτῷ, vel subaud. cum  Comb. post 
τοῦτο, λόγων χαλόν. Vide n. 101. 

(82) Τῶν πρώτων. In pluribus Regg. et Colb. 
desunt, 

(85) ᾿Ασεδείας. Edit. Ald. et Herv. εὐσεύδείας. 
Non sperneada lectio, quam tamen in nullo codice 
reperimus. 

(84) ᾿Αδυνατώτερον. Sancyg. οὐ δυνατώτερον. 

(85) Τὸν Θεὸν óuoAoyeir. Schol. μὴ ὁμολογεῖν. 

(80) Ἤ τι τῶν μειϊῶν περικόγψ'ας. la. Coisl. 4, 
Pass., Elias et Savil. IEec omiserat Billius. 

(87) Κατὰ γὰρ cov, etc. « De iis enim qui pu- 
gnant, coronz reportantur, non autem de illis qui 
in superiori gradu sedent.» Deridet Gregorius Ju- 
lianum, qui, sublato Christianis litterarum studio, 
inepte eos se victurum sperabat. ; 

(88) Καθεζομένων. Mic ᾿Αγωνοθέτας, id est, 
« Certaminum judices ac przsides» intelligit. Gre: 
gorius 

^ 


i31 €" ORATIO IV. 
στέφανοι" xal τῶν 
τῶν περιηρημένων τὸ πολὺ τῆς δυνάμεως. Εἰ δὲ 
ὅλως συμμίξαι xal εἰς χεῖρας ἐλθεῖν ἐφοδήθης, αὐτῷ 
τόύτῳ τὴν ἧτταν ἔδειξας, xa νιχᾷν ὑπῆρξέ μοι (89) 
μηδὲ "πω νισβει “ἢ ν (90) ἡγωνίσω μὴ ἀγωνίσασθα:. 


Ταῦτα μὲν ὁ σοφὸς ἡμῖν βασιλεύς τε χαὶ νομοθέτης, 
ὥσπερ (91) ἵνα μηδὲν αὐτοῦ τῆς τυραννίδος ἄμοιρον 


T, καὶ προχηρύξῃ τὴν ἀλογίαν ἐν ἀρχῇ (93) τῆς 
ἑαυτοῦ βασιλείας, τυραννήσας πρὸ τῶν ἄλλων τοὺς 
λόγους " ἡμῖν δὲ χαλὴν χαὶ ὑπὲρ τῶν λόγων αὐτῶν 
ὁμολογεῖν τῷ Θεῷ χάριν, τὴν ἐλευθερίαν ἀπολαθόν- 
των xai μάλιστα μὲν xal τοῖς ἄλλοις τιμᾷν αὐτὸν 
ἀναθήμασι φειδομένους (95) μηδενὸς, μὴτε χρημά- 
των μὴτε χτημάτων, ἃ, τοῦ χαιροῦ ἡξνόμενα xal 


τῆς τυραννίδος, ἡ φιλανθρωπία τοῦ Θέοῦ διεσώσατο. 


— CONTRA JULIANUM I. 558 


πάσῃ τῇ. ῥώμη χρωμένων, οὐ A quippe adversus pugnantes, non autem supra se- 


dentes , comparantur : et. adversus eos, qui robur 
omne sunm ad certamen adhibent, non. qui magua 
virium parte truncati. sunt, Quod si omnino signa 
conferre, manusque conserere. veritus es, hoc. ipso 
te victum. esse declarasti, mihique etiam sine ulla 
dimicatione palmam adipisci lieuit, dum tantopere 
abs te dimicatum est, ne 
Atque hiec. quidem sapiens noster imperator et le- 
gislator ; qui, ne tyraenidis suc quidquam expers 
esset, verum brutze stoliditatis edictum proponere! , 
Θ1 in imperii sui auspiciis, ante omnia alis, ser- 
mones tyrannide oppressit. Nobis autem honestum 
et prieclarum fuerit pro. ipsis quoque sermonibus, 
quibus libertas restituta. est, Deo gratias agere, 


dimicationem | subires. 


τιμᾷν δὲ mph τῶν ἄλλων τοῖς λόγοις, τῇ διχαίᾳ xap- b eumque tuin. votivis muneribus honorare, nec pe- 
ποφορίᾳ xa χοινῇ πάντων, ὅσοι τῆς χάριτος μετει- — cuniis parcendo, nec opibus οἱ fortunis, quas Sub 
λήφασιν, "AXX ὁ μὲν (94) ὑπὲρ τῶν λόγων λόγος το-. temporis et tyrannidis potestate constitutas , Dei 
σοῦτος" ἵνα μὴ, μαχρότερον ἀποτείνοντες, ἔξω τοῦ misericordia conservavit; tum presertim sermoni- 
χαιροῦ (95) πίπτωμεν, xai ἄλλο τι μᾶλλον σπου- — bus, hoc est justa. oblatione, omnibusque, qui gra- 
δάζειν δοχῶμεν ἢ οὗ χάριν συνεληλύθαμεν (96). ti participes fuerint, communi. Atque hie saue 
pro sermonibus institutus sermo finem habeat , ne eum. longius producentes, mediocritatis lines exce- 


damus, atque aliud. quiddam potius agere 


Z'."Hàx δέ μοι πηδᾷ val ἵεται πρὸς πανηγυρισμὸν 


ὁ λόγος, χαὶ τοῖς ὁρωμένοις συμφαιδρύνεται, χαὶ 
χαλεῖ πάντας εἰς χορείαν πνευματιχὴν, ὅσοι τε 


νηστείαις χαὶ χλαυθμῷ, χαὶ δεήσε: (017) προσέχειντο, C 


νυχτὸς xai ἡμέρας αἰτούμενοι (08) λύτρωσιν τῶν 
τεχόντων ἀνιαρῶν, χαὶ δεξιὸν ἐν τοῖς χαχοῖς φάρ- 
μᾶχον, τὴν οὐ χαταισχύνουσαν ἐλπίδα ποιούμενοι" 
ὅποι τε, μεγάλους ἀνατλάντες ἀγῶνας χαὶ ἄθλους, 
xay πολλαῖς πληγέντες xai χαλεπαῖς τοῦ χαιροῦ προσ- 
Ὀολαῖς, θέατρον ἐγενήθησαν τῷ χόσμῳ, χαὶ ἀγγέ- 
λοις, χαὶ ἀνθρώποις, χατὰ τὴν τοῦ ᾿Αποστόλου 
φωνήν" xal τὰ μὲν σώματα χάμνοντες, τὰς δὲ ψυχὰς 
ἀήττητοι διαμείναντες, καὶ πάντα ἰσχύοντες 
δυναμοῦντ: (99) αὐτοὺς Χριστῷ " ὅσο: τε (1), χοσμιχὴν 
ἀποθέμενοι χαχίας ὕλην χαὶ δυναστείαν, ἣ τ 
γὴν τῶν ὑπαρχόντων μετὰ χαρᾶς προσδεξάμενοι, fj 
«ἧς ἑαυτῶν, ὃ δὴ λέγεται, φυγαδευθέντες ἀδίχως, 1 
ἀνδρῶν, 3| γυναιχῶν, ἣ γονέων, ἣ τέχνων, ἣ ὅσοι: 


ἐν τῷ 
t 


ἄλλοις ὀνόμασι τῆς μιχρᾶς οἰχειότητος x sic paba, D 
τούτων πρὸς ὀλίγον διαζευχθέντες, xaX τῷ Χριστοῦ 


" Romn.v, 5. "51 Cor. iv, 9. 


? Philipp. iv, 17. 


(89) Ὑπηρξέ μοι. Ita. Comb. Dees! uox. in edit. 

90). "Ov. Sic. Reg. l, et Suv. Bill. vero δι᾽ ὄν. 
Gabr. ᾧ, Comb. sic reddit : «In. quem sic. tibi di- 
micatum est, ut a dimicatione removeres. » 

Ὁ 91) "Qcaep. Preterinissum ἃ Dillio. Sic reddit 
optime Comb. « Velut hoc consiiio, ne, » etc. 

(92) Ἐν ἀρχῇ. Non igitur. cuin Antiochi ver- 
saretur, Persis bellum illaturus, 

(95) Φειδομέγους. Savil. φειδοι ις 

(94) "A.LU ὁ μέν". Bas. edit. adds γάρ, quod Bill. 
et Savil. albjiciunt, 

(95) Ἔξω τοῦ χαιροῦ. « Ab eo quod temporis 
ratio postulat, exeidamus : » aliud. nimirum agen- 
yes, quam quod temporis, przssentisque est insti- 


videamur, quam id cujus causa convenimus, 


VII. Enimvero mihi jam exsilit atque ad pane- 
gyrisimum | gestil oratio, simulque cum his, qua 
cernimus, hilarescit, atque ad spiritualem clioream 
Omnes vocat, tum qui jejuniis, et laerymis, et 
orationi addicti erant, prementium molestiarum 
depulsionem finemque noctu. diuque postulantes, 
ac commodum in malis pharmacum elficientes 
nimirum spem non confundentem **, tum qui ma- 
gnis certaminibus et :rumnis exantlatis, multisque 
el gravibus temporis insultibus percussi atque 
vexati, mundo et angelis, et hominibus, ut Apostoli 
verbis utar, spectaculum exstiterunt ** : ac. corpo- 
ribus licet fracti et debilitati, animis tamen invicti 
permanserunt, omniaque in Christo ipsos confor- 
lante potuerunt ὅδ : tum qui mundana. vitii materia 
el auctoritate ac potentia deposita, vel bonorum 
rapina cum gaudio suscepta 5*, vel (patria) sua, ut 
quidem dicitur, per injuriam pulsi, vel a viris, aut 
uxoribus, aut parentibus, aut liberis, aut quibus- 
cunque tandem aliis parv:e necessitudinis nominibus 


δι [lebr. x, 51 et seqq. 


futi. 

(96) EvreAn.lé0agzv, etc. Sancyg. ad hiec verba 
in marg. scripsit : « Ergo habita est in. publico 
captu. » Scripta quidem a Gregorio, ut haberetur ; 
dieta tamen non. videtur. 

(97) Δεήσει. Nonnulli, δεήσεσι. 

(98) Αἰτούμεγοι. Comb. xaX ἀπεχδεχόμενοι, 
que exspectantes. » 

(99) Ἐνδυναμοῦντι. Sic quatuor Regg., duo 


«οι- 


Colh., Comb., edit. Ald. et. Herv. In Par. Guvz- 
οὐυντις 

(!) “Ὅσοι τε. nes l|, addit fj, τινα, leg. bm. 
ouissis vocibus, 27 , liabet, f; τινα, 


559 


S. GREGORII TIIEOLOGI 


540 


relinemur , ad breve tempus disjuncti, Christi A χαρποφορή σαντες αἵματι (2) τὰ ὑπὲρ Χριστοῦ πάθη, 


sanguini passiones pro Christo obtulerunt, ob idque 
nunc eomiode illud dicere et cantare queant: 
Imposuisti homines super capita nostra : transivimus 
per ignem et aquam τ et eduxisti mos in re[rige- 
rium 93, 

Vill. Quin alteram quoque partem ad festum 
diem agilandum voco, eos nimirum qui cum uni- 
versarum quidem rerum Deum confiteantur, atque 
hactenus animo sani sint, cieterum ad providentiz 
rationes minime G2) penetrant ; qu:e plerumque ex 
contrariis meliora procurat, ae per benignitatem 
ad resipiscentiam invitat ὅδ. verum ob anima pau- 
pertatem et levitatem , dum superbit impius in 
cogitationibus, incenduntur ὅδ atque inflammantur, 
ac peccatorum pacem, ut eum Davide loquar, non 
[erunt ^, nec Dei consilium exspectare sustinent ὅδ, 
uec ad extremum usque animi zequitatem przestant ; 
verum cum presentibus rebus et in. aspectum ca- 
dentibus perpetuo serviant, hujusmodi miraculis in 
veritate confirmantur. 

IX. Jam eas quoque animas voco, qua hujusmodi 
scenam, et magnum hoc theatrum ad stuporem 
usque mirantur , et quidem his Isai:e verbis: Mu- 
lieres ἃ spectaculo venientes, hue. adeste, animique 
oculo ab externa. oberratione. reducto atque col- 
lecto, vacate el cognoscite, quoniam ipse est Deus, 
qui exaltatur in gentibus, et exaltatur in terra ὅτ, 
semper ille quidem in omnibus miraculis et prodi- 
giis, quze. fecit, at in prasentibus clarius et ex- 
pzessius, 

X. Atque utinam ille quoque ccetus ad. chorum 
nostrum se adjungeret, qui, cum prius cantionem 
haudquaquam adulierinam. atque. ignobilem nobis- 
cum Deo accineret, ac dextro quondam ordine di- 
gnus haberetur, atque etiam, ut confido, brevi 
habebitur, aut scio qua re commotus, repente can- 
tum in diversum mutat, alioque gradu atque ordine 
tese collocat : ae ne ob communem quidem laetitiam, 
quod etiam. magis miror, adduci potest ut. nobis- 
cum conjungatur: quin potius privatim choream 
quamdam parum modulatam a€ numerosam et 
coucinnam instituit: hoc. enim mili boma eorum 
venia fortasse dicere licebit : quamnam autem, et 
qualem ? zelus quidem, ut dicam, me incitat, fides 
zulem rclinet: ac. sermonis molestiam ob spem, 
qua moveor, comprimam. Adhuc inembra mea foveo 


D πλέον τῇ πρὶν ἀγάπῃ τῆς παρούσης 


νῦν ἂν ἐκεῖνο λέγοιεν xo ἄδοιεν (5) ἐν χαιρῷ, τὸ, 
"Exs6l6acac ἀνθρώπους ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἡμῶν" 
διήλθομεν διὰ πυρὸς καὶ ὕδατος" καὶ ἐξήγαγες 
ἡμᾶς εἰς ἀναψυχήν. 


H'. Καλῶ xal τὴν ἑτέραν μοῖραν εἰς τὴν πανήγυ- 
(iv, ὅσοι, τὸν μὲν τῶν ὅλων ὁμολογοῦντες Θεὸν, xal 
μέχρι τούτου τοὺς λογισμοὺς (4) ὑγιαίνοντες τοῖς δὲ 
ἐναντίων πολλάχις τὰ βελτίω διοιχουμένης, χαὶ τῇ 
χρηστότητι προχαλουμένης (0) τὴν ἐπανόρθωσιν, 
ἀλλὰ διὰ πτωχείαν ψυχῆς xo κουφότητα, ἐν τῷ ὑπερ- 
ἠφανεύεσθαι πὸν ἀσεδῇ τοὺς λογισμοὺς, ἐμπυριζό- 
μενοί τε xal ἀναπτόμενοι, χαὶ εἰρήνην ἁμαρτωλῶν: 
οὐ φέροντες, ὃ δὴ φησὶν ὁ ψαλμὸς, οὐδ᾽ ὑπομένοντες 
τοῦ Θεοῦ τὴν βουλὴν, χαὶ πρὸς τὸ πέρας μαχροθυ- 
μοῦντες " δοῦλοι δὲ ὄντες ἀεὶ τῶν παρόντων xal τῶν 
ὁρωμένων, τοῖς τοιούτοις θαύμασι βεδαιοῦνται πρὸς 
τὴν ἀλήθειαν. 

Θ΄. Καλῶ καὶ τὰς ἐπτοημένας ψυχὰς περὶ τὴν τοῦ 
χόσμου τοῦδε σχηνὴν xo τὸ μέγα θέατρον * χαὶ χαλῶ 
[s τοῖς Ἡσαΐου ῥήμασι Τυναῖχες (7) ἐρχόμεναι 
ἀπὸ θέας, δεῦτε, xaX τὸ τῆς ψυχῆς ὄμμα Ex τῆς ἔξω 
περιπλανήσεως ἐπιστρέψασαι, σχολάσατε xaX γνῶτε, 

αὐτός ἔστιν ὁ Θεὸς, ὑψούμενος ἐν τοῖς ἔθνεσιν, 


ὅτι 


AIEUN GT I ME B ἢ 
ὑψούμενος ἐν τῇ γῇ; ἀεί ποτε ἐν πᾶσιν οἷς ἐποίησε. 
θαυμασίοις (S) καὶ τέρασι, καὶ τοῖς νῦν ἐναργέστερον. 


V. Eiüs pot (9) τοῦ χοροῦ μέρος ἣν χἀχεῖνο τὸ 
σύστημα, ὃ, σὺν ἡμῖν τέως τῷ Θεῷ προσᾷδον οὐ 
χίόδηλον ὠδὴν, οὐδὲ ἀδόχιμον, ἀλλὰ χαὶ τῆς δεξιᾶς. 
ποτε στάσεως ἀξιούμενον, πιστεύω δὲ, ὅτι χαὶ μετ᾽ 
ὀλίγον ἀξιωθησόμενον, οὐχ οἶδ᾽ ὅ τι παθὸν, ἐξαίφνης 
μεθαρμόζεταί τε xai μετατάττεται" χαὶ οὐδὲ ὑπὸ 
τῆς χοινῆς (10) εὐφροσύνης, ὃ χαὶ θαυμάζω μᾶλλον. 
εἰς ταυτὸν ἔρχεται" ἀλλ᾽ ἰδίαν ἵστησιν οὐχ εὕρυθμόν 
ν, οὐδὲ ἐναρμόνιον * τοσοῦτον γὰρ 


τινα ταύτην χορεί 
ἴσως εἰπεῖν xai αὐτοὶ δώσουσιν - ἀλλ᾽ ὁποίαν za 
viva; εἰ χαὶ χινεῖται λέγειν ὃ ζῆλος, ἀλλ᾽ ἢ πίστις 
χρατεῖ" xai καθέξω τοῦ λόγου τὸ ἀηδὲς αἰδοῖ τῆς 
ἐλπίδος. "Ἔτι μου περιέπω τὰ μέλη" ἔτι δίδωμι 
ὑπεροψίας" xat 
, 


", 


4 
διὰ τοῦτο γίνομαι μαχροθυμότερος, ἵν᾽ ὀνειδίσω θερ- 


μότερον. 


alque compleetor: adhuc majorem ΘΓ δι μα charitatis, quam presentis. contemptus rationem habeo ; 
atque idcirco leniorem me priebeo, ut acrius postea et ferventius objurgem. 


**5 Psal. xv, 49. * 5i Romzm,; ἅν, ΠΡ Pea]; 1x. 92. 


(2) Αἥματι. Combef., et in ora Reg. 1, ὀνόματι. 

(9) Αδοιεν. Regg. a, h, et Or. 1, habent, &2otcv 
xaX λέγοιεν. Edit. λέγοιεν xa ἄδοιεν. 
. (ἢ) Τοὺς Aoyic uoc. Colb. 6 et Combelisius τοῖς 
λογισμοῖς. 

(5) Ἐμέξατεύοντες. Weg. bm, Colb. 5 et Comb. 
ἐμθατεύσαντες. 

(6) Προκαϊουμέγης. Videtur interpres legisse, 
προησλαλουμένης, ut liabet Reg. codex. 

(1) Pvraizec. « Mulieres opulente, surgiie, ΟἹ 


"Psal, pxxm, 9. 9 Psal. cv, 15. ὅ7 Psal. xzv, 11. 
audite vocem meam; fiiiw confidentes, percipita 
auribus eloquium meum. » Sic in Isa. xxxir, 9 

(8) Θαυμασίοις. Sie wes Regg., Pass., edit. Das. et 
Comb. Ed. Par. θαύμασι. í ! 

(9) Εἴθε μοι, ete. Monachi mazianzeni tum ἃ 
Patre Gregorio divisi; non vero Ariani, qui nulli 
erant Nazianzeni, uti gloriatur "Theologus. hic sunt 
intelligendi. 

(10) Κοινῆς. .ta Wegg. b, !, Colb. Ὁ, 6, Pass. 
Deest in edit. Par. ἣν 


E 


ORATIO IV, — CONTRA JULIANUM I. 542 


1A. Μίαν μοῖραν, ἐν ψυχῶν γένος ἀποχηρύττω τῆς A ΧΙ. Unam classem, unum animarum genus ab 


πανηγύρεως, στένων μὲν xax ἀλγῶν, xaX οὐδὲ ἐπαῖον- 
τας ([1) ἴσως πενθῶν, οὐδ᾽ αἰσθανομένους τῆς ἑαυ- 


πῶν ἀπωλείας ἀποδυρόμενος " τοῦτο γὰρ τῆς πληγῆς. 


αὐτῶν τὸ ἐλεεινότατον᾽ ἀποχηρύττω δ᾽ ὅμως, οἵ, 
σπαρέντες οὐχ ἐπὶ τὴν στερεὰν πέτραν xax ἄσειστον, 
ἀλλ᾽ ἐπὶ τὴν ξηράν τε χαὶ ἄγονον " εἰσὶ δὲ οἱ τῷ λόγῳ 
προσελθόντες ἐπιπολαίως χαὶ ὀλιγόπιστοι, χαὶ διὰ τὸ 
μὴ ἔχειν βάθος γῆς, εὐθέως ἐξανατείλαντ χαὶ 
προχύψαντες (12), ἵνα τοῖς πλησίον ἀρέσωσιν (13), 


ἔπειτα ὑπὸ βραχείας ποῦ πονηροῦ προσθολῆς χαὶ 
ὀλίγου πειρασμῶν χαύσωνος (14), ἐξηράνθησαν χαὶ 
ἀπέθανον. Καὶ τούτων Ézt χείρους, χαὶ μᾶλλον ἀπο- 
γηρυχτέοι τῆς πανηγύρεως, ὅσοι μηδὲ πρὸς ὀλίγον 
ἀντέθησαν τῷ χαιρῷ, xo τοῖς τὴν χαχὴν αἰχμαλω- 
σίαν ἡμᾶς αἰχμαλωτίζουσιν ἀπὸ τοῦ ἀναθάντος εἰς 
ὕψης, xa χαλῶς ἡμᾶς αἰχμαλωτίσαντος “ ἀλλ᾽ ἐχ 
περιουσίας ἐφάνησαν πονηροί τε xaX εὔωνο: (15), οὐδὲ 
πρὸς ὀλίγον ἀντισχόντες, οὐδὲ γενομένης τινὸς αὐτοῖς 


θλίψεως, ἢ πειρασμοῦ, διὰ τὸν Λόγον (16) σχανδαλι- 


σϑέντες, ἀλλὰ προσχαίρου χέρδους, ἣ θεραπείας, ἣ 

δυναστείας μιχρᾶς, οἱ δείλαιοι τὴν ἑαυτῶν σωτηρίαν 
πομπολήσπαντες. 

eum brevi quodam et eaduco quaestu, aut obsequio, 

Aarint. 

16’. Ἐπεὶ 6i ἀνεχαθήραμεν τῷ λόγῳ τοῦ χοροῦ τὸ 
πλήρωμα, φέρε, ὅση δύναμις, ἀγνισάμενοι χαὶ σώ- 
μᾶτα, καὶ ψυχὰς, καὶ αἱἷαν ἀναλαθόντες φωνὴν, ἐνὶ 
συναρμοσθέντες 


ἐκείνην δὴν, ἣν ποτε ἧσεν ὁ Ἰσραὴλ 


Πνεύματι, τὴν ἐπινίχιον ἄδωμεν 


γυπτίοις, τῇ Ἐρυθρᾷ χαλυφθεῖσι θαλάσσῃ(! 


χούσης Μαρίας, xat ἀναχρουομένης τὸ τύμπανον - 
"Ασωμεν τῷ Κυρίῳ" ἐνδόξως γὰρ δεδόξασται" 
ἵππον καὶ ἀναξάτην & : 
«00:0 γὰρ μεθαρμόζω c 


T 


ἣν αὐτῷ, χαὶ ὅπως x 


οὐχ εἰς θάλασσαν, 
ς, ἀλλ᾽ ὅποι (18) 20.0» 
ἐδιχαίωσεν- Ὃ ποιῶν 
πάντα xai μετασχενάζων, εἶπέ που τῆς ἑαυτοῦ προ- 
φητείας ᾿Αμὼς φιλοσοφῶν ἐνθεώτατα " ὁ ἐχτρέπων 
εἰς τὸ πρωΐ σχιὰν θανάτου (19), xoi ἡμέραν εἰ 
νύχτα συσχοτάζων͵ χαὶ οἱονεὶ διὰ χύχλου τινὸς εὐ- 
θύνων (30) xaX διεξάγων τὸν ἅπαντα χόσμον, xaX τὰ 
ἡμέτερα, σαλευόμενά 
«αἷς 


ὁμοῦ χαὶ μὴ σαλευόμενα, 
εταθοηλαῖς χινούμενα xai περιτρεπόμενα, χαὶ 
ἄλλοτε ἄλλως ἔχοντα ^ τῇ τάξει δὲ τῆς προνοίας πά- 


γιὰ xo ἀκίνητα, χἂν διὰ τῶν ἐναντίων ὁδεύῃ, τῷ 
Λόγῳ μὲν δήλων, ἡμῖν δὲ ἀγνοουμένων’ ὁ χαθαέρων (21) 


δυνάστας ἀπὸ θρόνων, χαὶ ἀνυπονόητον χοσμῶν δια - 


δ8 Matth, νὰ, 34. 55 Psal. tvi, 19. Ephes. iv, 


(11) Καὶ οὐδὲ ἐπαΐοντεις, ec. Dillius : «ac. ne 
audientes quidem fortasse lugens. » 

(12) Προκύψαγτες sErumpentes,» velut ἔμθρυον 
vulva. προχύπτειν, ait Plutarchus. 

(45) Apéccocur. Sic Meg. quinque, Pass., etc. 
Edit. ἀρέσχωσι. 

(14) Πειρασμῶν καύσωγος. Sic Reg. bm οἱ 
€olb. 5. Edit. πειρασμοῦ xat χαύσωνος. 

(45) Εὔωγνοι. « Venaies. » Dillius, « viles.» 

16) Διὰ τὸν Λόγον, «Ob fidei doctrinam. » 

) Καϊυφθεῖσι 0a.1ácc n. Sic Coisl. 1, et duo 


uiae leta. celebritate abdico atque propello, gement 
quidem et dolens, nec gemitum. forte. (meum) au- 
dientes, nee exitium suum sentientes dellens, Hoc 
enim totius eorum. plage maxime. miserabile est ; 
sed tamen abdico, eos nempe, qui non snpra firream 
el stabilem petram, sed supra siccam οἱ sterilem 
seminati ^. Hi autem sunt 3 qui. leviter ac. de- 
funetorie ad pietatis. doctrinam accesserunt, atque 
exigua fide praediti sunt, quia altas in lerra radices 
non egerant, confestim. exorti. sunt, à€ prospi- 
cientes, ut aliis placerent, postea ad brevem et exi- 
guum diaboli assullum, parvumque tentationum 
istum exaruerunt et. emortui sunt, Atque lis etiam 
adhuc pejores, magisque ab hoc [fausto et leto 
conventu proseribendi sunt, qui tempori, atque iis 
quinos ab eo qui in. altum. ascenderat, pulchreque 
captivos nos duxerat, in malam et funestam capti- 
vitatem abducebant ??, ne tantillum. quidem obsti- 
terunt, verum ultro ac sponte in;probos ae venales 
se praebuerunt, ut qui ne. paulisper quidem repu- 
guarint, aut oborta ipsis ob. Verbum aliqua cala- 
mitate aut. tentatione scandalum passi sint, verum 


aul exigua potentia saluiem suam miseri commu- 


XII. Postquam autem chorum universum sermon 
repurgavimus, age, corporibus alque animis, quoad 
ejus fieri poterit, purificalis, voceque una assum- 
pia, atque uno eodemque Spiritu concordes redditi, 
triumphale. illud carmen canamus, quod olim Is- 
raelie propter. ZEgyptios mari Rubro coopertos 
atque obrutos , auspicante Maria, iympanumque 
pulsante, eecinerunt : Cantemus. Domino ; gloriose 
enim magnificatus est: equum et ascensoren proje- 
cit, non in mare ὅδ, hoe euim ex. carmine illo im- 
muto, verum ubi ipsi gratum fuit, et quemadmodun 
ipse justum censuit; qui, ul quodam propheti:e suie 
loco Amos divinissime pbilosophans , ait : Omnia 
facit atque immutat: qui mortis umbram in dilu. 
culum vertit, et diem in nocturnas tenebras mu- 
tat S^, ae velut per circulum. quemdam mundum 
lunc universum gubernat ac moderatur, resque 
omnes nostras, fluctuantes simul minimeque flu- 


D cluantes, ut qui per mutationes quidem moveantur, 


ae sursum deorsumque agitentur, aliasque aliter se 
habeant; at quantum ad. divine providentie ordi- 
nem et. constitutionem fixze et stabiles sint, etiamsi 


8. ὅθ Exod. xv, 1. δέ Amos v, 8. 


Colb. Deest θαλάσσῃ in pluribus mss. et in Pár. edit. 
que habet, χαταχαλυφθεῖσιν. Das. edil. καταλη- 


(19) Θανάτου. Hxc vox ἃ του textu. vulgate 
abest; in omnibus tamen Gregorii mss. et in bi- 
bliorum codicibus non paucis legitur. 

(20) Εὐθύνων. Reg. l, Colb. 6, διευθύνων. Oxon. 
εμθύνων. ἢ 

(21) Καθαΐίρων. Colb. 5, χαθελών, 


545 


per contraria gradiantur, Verbo quidem claraet per- A δήματι" 


spiua, nobis autem incognita et obscura :. qui 
potentes de sedibus deponit **, et insuspicabilem 
diademate ornat ** ; nam id quoque a divina Sceri- 
ptura accipio : qui infirmis et invalidis genibus for- 
ntudinem imponit * , ac peccatoris et maligni bra- 
chia. confringit 5 : &45 etenim. hiec quoque ex alio 
sumo cantico, prouL quodque memori: occurrit : 
multis videlicetlocis cantionem mihi conficientibus, 
atque ad. contexendam gratiarum. actionem aliquid 


S. GREGORII THEOLOCI 


δ1} 
παρὰ γὰρ τἴ΄ς θείας xoi τοῦτο λαμθάνω 
Γραφῆς" ὁ γόνασιν ἀδυνατοῦσι θάρσος περιτιθεὶς (29), 
xai συντρίθων ἁμαρτωλοῦ xat πονηροῦ βραχίονας 
xal ταῦτα παρ᾽ ἄλλης δῆς (25), ὅπως ἂν ἕχαστον 
ἐπίῃ τῇ μνήμη, πολλῶν συμπληρούντων μοι τὴν 
(Of, χαὶ συνερανιζόντων (24) τὸν χαριστήριον (25) 
ὁ διδοὺς ὁρᾶσθαι τοῦ ἁσεθοῦς χαὶ τὴν ὑπὲρ τὰς χέ- 
$ op i 

ὄρους ἔπαρσιν, xal τὴν εἰς τὸ μηχέτι εἶναι χαθαίρε- 
σιν" ὅταν αὐτοῦ παρελθεῖν δυνηθῶμεν τάχε: χαὶ ἀσ- 
φαλείᾳ ποδὸς τὴν ἀσέθειαν. 


erogantibus, Qui dat ut impius nunc supra cedros elatus conspiciatur *^, nune dejectus, atque in ni- 
hilum redactus : si quidem ipsius impietatem cauto ac celeri pede prieterire possimus. 


XIII. Ecquis eorum, qui res divinas narrant, lec 
pro dignitate decantabit, atque narrabit? Quis ἰο- 


quetur potentias Domini, auditas [acie omnes laudes B 


ejus “1 Qua. voce, aut qua. dicendi. facultate hoc 
miraculum adcquabit? Quis arma, et gladium, et 
bellum coniregit *5? Quis capita draconum in aqua 
contrivit. *? ? Quis eum populis illis, quibus 
traditus est, in escam dedit ? Quis procellam iy au- 
ram statuit 7?? Quis dixit mari, Tace, obmutesce ?! ? 
et, In te. confringentur. fluctus tui ? : atque. adeo 
coníregit, cum haud diu intumuissent. atque infer- 
buissent? Quis hoc nobis dedit, ut calcemus supra 
serpentes. et scorpiones 7*, non jam caleaneum 
oculte observantes "*, quemadmodum fert. condem- 
natio, verum perspicue insurgentes, caputque, 
cujus proeulcatione damnati suut, attollentes? Quis 


judicium et justitiam inopinato fecit 15 ? Quis virgam C 


peccatorum non prorsus emisit, audendumne est 
dicere, in 5ortem justorum 75? an, quod eo mode- 
ratius est, i. sorlem eum cognoscentium ἢ 

XIV. Non enim ut justi traditi atque afflicti su - 
mus : hoc enim paucis et rara contigit; ut, velut 
fortes athlete, tentatorem. ignominia perfundant : 
verum ut peccantes condemnati, ac postea miseri- 
cordiam consecuti sumus, provide nimirum et pa- 
terne haetenus percussi, ut. prudentiores elficere- 
mur, atque hactenus castigati , uL ad eum nosipsos 
convertamus. Árgvit enim, sed non in furore : et 
corripuit, sed non in ira ' : per utrumque videlicet 
benignitatem sua: ostendens, hoc est, et per sub- 
monitionem, et per indulgentiam, Quis ille est, qui 


II". Τίς ταῦτα πρὸς ἀξίαν ἄσεται, xa διηγήσεται 
τῶν τὰ θεῖα διηγουμένων; Τίς .1α.ήσει τὰς δυ- 
γαστείας τοῦ Κυρίου, ἀκουστὰς ποιήσει πάσας 
τὰς αἱνέσεις αὐτοῦ; τίνα φωνὴν, ἣ τίνα λόγου δύ-- 
ναμιν ἐξισώσει τῷ θαύματι; Τίς συνέτριψεν ὅπλον (26), 
χαὶ ῥομφαίαν, xal πόλεμον ; Τίς συνέθλασε τὰς xs- 
φαλὰς τῶν δραχόντων ἐπὶ τοῦ ὕδατος ; Τίς ἔδωχεν 
αὐτὸν βρῶμα λαοῖς, οἷς καὶ παρέδωχε ; Τίς ἔστησεν 
εἰς αὔραν χαταιγίδα ; Τίς εἶπε τῇ θαλάσσῃ, Σιώπα, 
πεφρίμωσο; xaX, Ἔν σοὶ συντριθήσεταί σου τὰ χύ- 
pasa χαὶ μέντοι xal συντρίψας, οὐχ ἐπὶ πολὺ με- 
τεωρισθέντα χαὶ ἀναζέσαντα ; Τίς ἐπάνω ὄφεων xax 
σχορπίων πατεῖν ἐδωρήσατο, οὐχ ἔτι λάθρα τὴν πτέρ: 
ναν τηρούντων, ὡς ἡ χατάχρισις, ἀλλὰ φανερῶς (27) 
ἐπανισταμένων χαὶ διαιρόντων τὴν χεφαλὴν, ἣν πα- 
τεῖσθαι χατεδιχάσθησαν ; Τίς ὁ ποιήσας χρῖμα xo 
δικαιοσύνην ἀδόχητον; Τίς ὁ μὴ παντελῶς ἐπαφεὶς 
τὴν ῥάδδυν τῶν ἁμαρτωλῶν, ἄρα θαῤῥῆσαι χρὴ τῷ 
χλήρῳ τῶν διχαίων εἰπεῖν ; ἣ, Ó τούτου μετριώτε- 
ρον, τῷ χλήρῳ αὐτὸν (28) γινωσχόντων ; 

IA. Οὐ γὰρ ὡς δίχαιοι παρεδόθημεν, τοῦτο γὰρ 
ὀλίγοι xat ὀλιγάχις (29) ἵν᾽, ὡς ἀθληταὶ γενναῖοι, 
τὸν πειραστὴν χαταισχύνωσιν (30): ἀλλ᾽ ὡς ἀμαρ- 
τάνοντες χατεχρίθημεν, εἶτα ἠλεήθημεν χηδεμονι - 
χῶς (31) τε χαὶ πατριχῶς, ὅσον σωφρονισθῆναι., 
πληγέντες, χαὶ ὅσον πρὸς αὐτὸν ἐπιστρέψαι νουθετη- 
θέντες. "Ἤλεγξε μὲν γὰρ. οὐ τῷ θυμῷ δέ: χαὶ πε- 
παίδευχε μὲν, οὐ τῇ ὀργῇ δέ" δι᾽ ἀμφοτέρων δειχνὺς 
τὸ φιλάνθρωπον χαὶ τῆς ὑπομνήσεως, χαὶ τῆς ἀν 
ἐσεως. Τίς ὁ ποιήσας ἐχδίχησιν ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ἐλε- 
γμοὺς ἐν τοῖς λαοῖς, Κύριος χραταιὸς χαὶ δυνατὸς, 


vindietam fecit in nationibus, increpationes in po- D Κύριος δυνατὸς ἐν πολέμῳ. 
pulis 5? Dominus fortis et potens, Dominus poteus in bello 7?. 


85: Lue. 1,59; 5? Eechli. x1, 9. ** Job 1v, 4. 
LXXv, 4. *? Psal. Lxxut, 15, 14. "? Psal. cvi, 29. 
7* Gen. n. 45. 75 Psal. cxvnr, 194. 
7? Psi]; xXx. 8: R 


(22) Περιτιθείς. « Cireumponit, przestat. » 

(25) 'Q6nc. Sic Regg. bm, l, tres Colb. Deest in 
edit. Billius , « scripturze loco. » Combefisius qui 
varias lectiones colligit, hane sibi vocem, enc, 
non placere testatur, nec. congruere putat cum his 
que ex Isaia, ut ipsi videtur, przecedunt; 564. falli- 
tur. Nihil hie descriptum ex Isaia, sed ex Job iv, 
4, velex psal. xxxvi, 17, atque hiec ex alio. cantico 
petita seribiL Gregorius, respiciens ad verba can- 
tici Moysis et. Marie, Sicque ex diversis canticis 
€t Seripturze locis, prout occurrebant, suuin se ait 
conlicere χαριστήριον. 


55 Psal. 1x, 56. 
τι Marc. 1v, 39. 
TeUPSal SCXX1V ὧς 


*5Psal;x&xvi, 99-10 * Psalziova 95 »*5Psalz 
"5 Job xxxvin,11. 5. Luc. x, 19. 


7 Ὅς). vy 9; xxxvi, 2. 79 Psal. cxrix, 7. 


4) Xvvrepaviórzov: « Simul conferentibus. » 

5) Χαριστήριον. Subaud. λόγον. 

6) Ὅπιϊον. « Scutum.» Billius, « arma. » 
21) Φανερῶς. « Palam, aperte. »— 
28) Αὐτόν. Viliose «iv αὐτόν, in 

Par. elit. A 
(239) 'O.liydxic. Par. in notis ex Oxon. et aliis 

duobus addunt, πάσχουσι. 
(50) Καταισχύνωσιν. Weg. 

melius, j 
(51) Κηδεμονικῶς. «Provide , benigne, -salubsi- 

ter, ? 


Herv. ct 


h, χαταισχύνωμεν, 


515 ORATIO IV. 


— CONTRA JULIANUM I. 


δά 


E'. Μίαν εὑρίσχω φωνὴν, ἕν μέλος, τῶν παρόν- A XV. Unam vocem, unum carmen, prüsentibus 


των πως ἄξιον, fjv Ἡσαΐας mob ἡμῶν ἀνεφθέγξατο, 
σφόδρα τῷ νῦν χαιρῷ πρέπουσαν, xal τῷ μεγέθε: 
τῆς εὐ:ργεσίας ἀμιλλωμένην: Εὐφραινέσθω (52) 
ὁ οὐρανὸς ἄνωθεν, χαὶ al νεφέλα! ῥανάτωσαν διχαιο- 
σύνην " ῥηξάτω (55) τὰ ὄρη εὐφροσύνην, xat οἱ βουνοὶ 
ἀγαλλίασιν * ἐπεὶ χαὶ χτίσις πᾶσα, χαὶ δυνάμεις οὐ - 
ράνιοι, xal τῶν τοιούτων, ὥς γε δὴ ὁ ἐμὸς λόγος, 
συνε παισθάνονται" οὐ γὰρ συστενάζει μόνον xal συν- 
ὠδίνει δουλεύουσα τῇ φθορᾷ, τοῖς χάτω λέγω γινο- 
μένοις τε χαὶ ἀπογινομένοις, ἀποχαραδοχοῦσα τὸ 
ἵνα χαὶ αὐτὴ 
τότε τύχῃ τῆς ἐλπιζομένης ἐλευθερίας, ὡς νῦν ἄχουσα 
τούτοις προσδεδεμένη διὰ τὴν τοῦ δημιουργήσαντος 
δύναμιν ἀλλὰ xai συνδοξάζε: xa συναγάλλεται τοῖς 


τέλος τούτων χαὶ τὴν ἀποχάλυψιν, 


τοῦ Θεοῦ « 

IG. Τοιγαροῦν, οὐ γὰρ ἀφέξομαι θείων φωνῶν θείαν 
ἐξηγούμενος δύναμιν, ἀγαλλιάσθω ἔρημος, χαὶ ἀν- 
θείτω ὡς χρίνον, ἡ χήρα χθὲς xai πρώην, ὥς γε 
ἐδόχει, χαὶ ἄνανδρος Ἐχχλησία, xai πᾶς ὁ τῷ φθο- 
πεῖ χειμῶνι τῆς ἀσεύθείας 
σε Κύριος τὸν λαὸν αὐτοῦ, χαὶ 
ὅτ. 


ξεχνοιῖς εὑφρ ραινομένοις. 


νερῷ χαὶ ἀτε τέως συν- 
εσταλμένος * ὅτι ἡλέῃσ 
τὴν χληρονομίαν αὐτοῦ οὐκ ἐγχαταλέλοιπεν᾽ 
ἐποίησε θαυμαστὰ πράγματα, βουλὴν ἀρχαίαν ἀλη- 
θινήν: ἡ δὲ. ἣν, εὐδοχεῖν ἐπὶ τοὺς φοδουμένους αὖ- 
xbv, χαὶ τοὺς ἐλπίζοντας ἐπὶ τὸ ἔλεος αὐτοῦ" ὅτι συν- 
μοχλοὺς 
ὅτι διὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν ἐταπεινώθημεν, 
παγίδος συντριθεί- 


ἐτρυγε πύλας χαλχᾶς, χαὶ σιδηροῦς Guv- 
ἐθλασε" " 
ἀλλ᾽ ἀνεχλήθημεν (54), χαὶ, τῆς 
σης. ἐῤῥύσθημεν ἐν χάριτι τοῦ χαλέσαντος ἡμᾶς, xat 


ποὺς ταπεινοὺς τῇ χαρδίᾳ παραχαλοῦντος Θεοῦ. 


υ»δὴν θείοις χαὶ ῥήμασι 
xat διανοήμασι; xat οὐχ οἶδ᾽ ὅπως ἀλλοτρίοις ἐπαί- 
ρομαί vs xai χαλλωπίζομαι, χαὶ ὥσπερ ἔνθους ὑφ᾽ 
ἡδονῆς γίνομαι" ἀτιμάζω Ob ἅπαν ταπεινὸν χαὶ àv- 
Ὀρώπινον, ἄλλα ἄλλοις συμδιθάζων χαὶ συναρμόζων, 
xài εἰς £y ἄγων τὰ τοῦ αὐτοῦ Πνεύματος; 


1Ε’, Πρότερον μὲν οὖν ἐδείχνυ τοῦ Θεοῦ τὰ θαυμά- 
etx ᾿Ενὼχ μετατιθέμενος, Ἡλίας ἀναλαμθανόμενος, 
Νῶς διασωζόμενος, :ασώζων τὰ σπέρματα τῶν 
γξνῶν (55), ἐν ux ὕλῳ τὸν χόσμον, φυγόντων 
οἰχουμένης ἐπίχλυσιν, ἵν᾽ ἡ γῆ χοσμηθῇ πάλιν εὐσε- 
θεστέροις οἰχήτορσιν" ᾿Αδραὰμ χαλούμενος, xaX παιδὶ 
παρ᾽ ἡλιχίαν τιμώμενος, εἰς πίστιν ἑτέρου τοῦ ἐπηγ- 
γελμένου σπέρματος, xaX τὸν μονογενῇ προσφέρων 
θυσίαν πρόθυμον, χαὶ ἱερεῖον ξένον (50) ἀντὶ (57) τοῦ 
παιδὸς χομιζόμενος" παράδοξος (58) ἀσεθῶν ἀπώλεια, 


80 [sa, XLV, 8: xLIX, 15; Psal. rxiv, 15. 


xcit 44. 55 ]san. x3v, 4. ** Psal. cxr.vi, 4L. 
?? Galat. 1. 15; Il Cor. vri, 6... ?* Gen. v, 94. 
eiseq. "Ὁ Gen, xvin, 10 ?* Galat. iri, 16. 


(53) Εὐφραινέσθω. In Isaia legitur, 
ηἥτω. 

(33) "Pn£dzo. Billius : « effündant, » 

(93) "Aréx.Uj8nper. « Kevocati sumus.» 
omissum. 

(55) Pero». Alii : ἐθνῶν. 

(36) Ἱερεῖον ξένον, ete. « Alienam victimam, » 


Εὐφραν- 


A Dillio 


5! Rom, 
9?! Psal. cvi, 16. 
5 ΤΥ Reg. ui, 11. 


beneticiis quodammodo dignum reperio, illud sci- 
licet, quod Isaias 2nte nos. pronuntiavit, huie tem- 
pori mirifice congruens, et cum beneficii magnitu- 
dine &5 contendens, Litetur. caelum desuper, et 
nubes stillent justitiam. Erumpant montes Letitiam, 
et colles exsultationem δ; quandoquidem etiam res 
omnes condit, et caelestes. virtutes , mea quidem 
sententia, hujusmodi rerum sensu afficiuntur : ne- 
que enim creatura simul tantum ingemiscil, et par- 
urit, corruptioni serviens δ᾽, hioc est, its qui in terra 
nascuntur, et intereunt, finem eorum et. revelatio 
nem exspectans, ut ipsa quoque tune sperata liber- 
late potiatur, velut nune his invita. propter. Crea- 
loris potentiam alligata : sed simul etiam cum Dei 
fiiis letantibus gloriam ipsius przelicat, et exsultat. 

XVI. Quocirca, neque enim a divinis vocibus abs- 
linebo, divinam potentiam commemorans, exsul- 
let deserta, et. floreat sicut lilium **, hoc est, Ec- 
clesia, heri et. nudius tertius, ut quidem. videba- 
Qr, vidua, et viro. carens, atque omnes, quos in- 
vida et inamaena impietatis hiems antea. contraxe- 
rat : quoniam Deus plebem suam miseratus est *?, 
et haereditatem. suam. non. dereliquit 55 ; quoniam 
res mirabiles fecit, consilium antiquum verum 5; 
hoc est, ut beneplacitum esset ipsi super timentes 
eum, etin iis qui sperant. in misericordiis ejus 95 : 
quoniam contrivit portas zereas, et vectes ferreos 
confregit 5 : quoniam propter iniquitates nostras 
humiliati sumus 5, sed revocati sumus, ac. laqueo 
contrito *?, per gratiam Dei qui nos vocavit, et hu- 
miles corde consolatur, liberati sumus ?? 

XVII. Videtisne quo pacto divinis verbis ac sen- 
lentiis canticum lex atque haud scio. quonain 
modo alienis me efferam et ostentem, ac pra vo- 
luptate velut numine corripiar; quidquid vero hu- 
mile atque humanum est, contemnam, alia cum 
aliis compinzens atque concinnans, eaque, que ejus- 
dem sunt Spiritus, in unum colligens ? 

XVII. Ac prius quidem Dei miracula testaban- 
tur: Enoch, dum transferretur *! ; Elias, dum in 
sublime assumeretur ?* ; Noe, dum conservaretur, 


am? 


ac generum semina conservaret, in. exiguo ligno 
mundum, orbis universi diluvium fugientium, ut 
lerra rursus sanctioribus incolis ornaretur? : Abra- 
ham, dum vocaretur **, ac. filio przeter τρίτοι. do- 
naretur *?, ad confirmationem nempe alterius se- 
minis promissi ὅδ. atque unigenitum offerret, sacri- 
ficium. promptum et. alacre, alienamque. victiinam 
1* psal; cn. 19... ** Psal. 


ὅν}... ὄνυχας 7. 
" Gen. xi, 1 


99, *1]sa. xxxv, 1. 
f'psahiv4o, tU" 
?? Gen. vit, 1 sqq. 


vint, 


in comparatione filii, « inexspectatam ; » nulla enim 
erat usitatior victima quam aries. Non ergo beue 
Bill. cinusitatam. » 
(97) "Arzt. Ald., Herv., Par. χαὶ Sed abest 
xai ab omnibus codd. 
* ou Παράδοξος. « Stupendus, novus ac mira- 
ilis. 


ἀντ 


bri &. GREGORII THEOLOCT 548 
filii (600. accipiens ?": mirabilis impiorum inter- πυρὶ xaY θείῳ (59) χαταχλυσθέντων (40), εὐσεθῶν 


ius, SG igne el sulphure obrutorum, mirabi- 
lius etiam. piorum furtum, et salis columna, con- 
versionem ad vitium traducens, de eaque velut 
triumphum agens : Joseph item, dum venderetur, 
et amaretur, et pudicitiam coleret, sapientiaque a 
Deo donaretur, et liberaretur, et potentiam obtine- 
ret ??, majorisque dispensationis causa, dispensa- 
toris munere fungeretur *? : Moses, dum Dei con- 
spectu dignus haberetur ἦγ lezesque acciperet, et 
ferret *, et Pharaonis Deus efficeretur, et Israelitis 
ad promissionis terram dux esset : numerosa 7Egy- 
piorum flagra, atque eorum, qui laboribus prenie- 
bantur, inter medios ZEzyptos conservatio ?. Mare 


χλοπὴ (41) παραδοξοτέρα, στήλη ἁλὸς τὴν πρὸς τὸ 


xaxby ἐπιστροφὴν θριαμθεύουσα " Ἰωσήφ τε πι- 
πρασχόμενος, χαὶ ἐρώμενος, xot σωφρονῶν. xo παρὰ 
Θεοῦ σοφιζόμενος, χαὶ ἐλευθερούμενος, xoi δυνα- 
στεύων, χαὶ σιτοδοτῶν (42) ἐπ᾽ olxovopia μείζονι" 
Μωῦσῇς θεοφανείας ἀξιούμενος, χαὶ νομοθετούμενος 
χαὶ νομοθετῶν, χαὶ Θεὸς Φαραὼ γινόμενος, χαὶ πρὸς 
τὴν γῆν τῆς ἐπαγγελίας τῷ Ἰσραὴλ ἐξηγούμενος “ 
Αἰγυπτίων τε ἀριθμούμεναι μάστιγες (45), χαὶ σω- 
ρία τῶν πονουμένων ἐν μέσοις τοῖς Αἰγυπτίοις " 
λασσά τε ὑποχωροῦσα ῥάῤδῳ (44), 
ae xai ποὺς EN ὡς eno 


xo συνιοῦσα 
d CQ d ποὺς 


item, tum ad virg ietum cedens, tum ad serinonem rursum Cafes; die illos terre in modum trans- 
mittens, hos autem, at ipsius natura ferebat, inundans atque obruens. *. 


XIX. Aliaque omnia qui? hiec. secuta sunt ; 
mirum nubis columna interdiu obumbrans, ignis 
columna noctu splendorem afferens, atque. amb:e 
iter pramonstrantes * : panis in deserto pluviz in- 
star fusus, obsonium e coelo missum ; ille necessi- 
tati correspondens, hoc etiam supra necessitatem 
jmpertitum ? : aqua e petra, partim emanans, par- 
tim edulcata Τ : Amalec per orationem atque arca- 
nam el mysticam manuum figuram victus et pro- 
flizatus ?. Sol stans, et luna. retenta ?, et. Jordanis 
cursus intercisus !; muri sacerdotum circuitu, 
ac tubarum clangore, numerique viribus concussi 
atque subversi !!. Terra et. vellus, vicissim com- 
pluta, et sicca remanentia !* : in crinibus situm ro- 
bur, integro exercitui. par !? : pauci delecti wilites 
Jambentes, qui victores fore creduntur, ac justa 
spem de se conceptam vincunt, exiguus, inquam, 
munerus multa hominum millia !1*. Quid autem me 
emnia sigillatim enumerare necesse est, quie per 
Christum ipsum, salutifer:e przsentiie sue atque 
incarnationis tempore ; qu: etiam post illum ac per 
illum 
moriz circumferunt ? 

XX. At, que nunc acciderunt, venite, audite, et 
narrabo, omnes qui limetis Deum ^. ut divini po- 


?" Gen, xxir, 10-15... 35, Gen, xix, 24, 26... ?* Gen. xxxvi, 98; xxxix, 8; xL b: sqq. 
* Exod. xiv, 
X, 12. 
16, 


2. χοῦ: xx,2 seqq. ? Exod. vii, 4 et seqq. 
* Exod. xvii, 6; xv, 25... 9 Exod. xvii, 11, ? Josue 
91. 1* Jud.-xvi; 1.1. 1* Jud? vit :5. 7 1"PsalJ'rxv, 


(99) Πυρὶ zal θείῳ. «lgne et sulphure.» Dillius: D 


« sulphureo jgne.» Verum cum Gregorius Seri- 
piure verba religiose servaverit, hiec. itidem ser- 
vare debuisset-interpres. 

(40) Κατακλυσθέντων. « Quasi diluvio obruto- 
yum. » 

(M) KAozi]. Clarius in Elia Billius, « subductio,» 
Lothi nempe ac ejus famili, qui per angelos quasi 
Iurlim educti sunt. 

(429) Kal σιτοδοτῶγν. 
distribueret, » 

(45) Ἀριθμούμεγαι μάστιγες. « Celebria ZEgy- 
priorum flagelia. » Sic orat. nr, n. 6, suam parvam 
beuilehem | opponit ταῖς ἀρι θμουμένα:ς τῶν πό- 
λεων, € claris urbibus.» 

(44) Ὑποχωροῦσα ῥάδδῳ. « Virgi cedens.: Non 
legitur a Moyse virga mare percussum. 


« Frumenta. annonamque 


ni- B 


a sacrosanctis ipsius Apostolis verbique ministris 


1θι, TÀ3Xa. 5c, ὅσα (46) τούτοις ἐπηχολούθησε, στύ- 
λος νεφέλης ἐπισχιάζων ἡμέρας, στύλος πυρὸς φωτί- 
ζων νυχτὸς, χαὶ ὁδηγοῦντες ἀμφότεροι" ἄρτος ὑόμε- 
νος ἐν ἐρήμῳ, ὄψον ἐξ οὐρανοῦ πεμπόμενον * ὁ μὲν 
τῇ χρείᾳ σύμμετρος, τὸ δὲ χαὶ ὑπὲρ τὴν χρείαν" 
ὕδωρ ἐχ πέτρας, τὸ μὲν ἐχδιδόμενον, τὸ δὲ γλυχαινό- 
μενον * ᾿Αμαλὴχ εὐχῇ καταπολεμούμενος, xat χειρῶν 
ἀποῤῥήτῳ xaX μυστιχῷ σχήματι (A1) * ἥλιός τε (48) 
ἰστάμενος, xai σελήνη χατεχομένη, xai Ἰορδάνης 
ἀναχοπτόμενος" τείχη χατασειόμενα ἱερέων περιόδῳ, 
καὶ σαλπίγγων ἤχῳ, xat ἀριῦ μῷ δύναμιν ἔχοντι (ἀ9)" 


Y") καὶ πόχος, ἐναλλὰξ ὑόμενά τε χαὶ ἄδθροχα διαμέ- 


E 


νοντα - δύναμις ἕν θριξὶ, σ 
rd ὀλίγοι λάπτοντες, 


τρατιᾶς ὅλης ἀντίῤῥοπος " 
χαὶ νιχᾷν πιστενόμενοι, 


αχὺς ἀριθμὸς (80) 


ταριθμεῖν ἕχαστα, 


ὥντες, χατὰ τὰς ἐλπίδας nu 


τὰ DW ovas χιλιάδας. Τί με εἰ 
[ τοῦ (54) xax 


7 
δι᾿ αὐτοῦ Χρισ τ σωτήριον αὐτοῦ 
RO 


peso xaX σάρχωσιν, ὅσα μετ᾽ Exsivóy τε xo 
, 


ῃ 


7 
δι᾽ ἐχείνου τοῖς ἱεροῖς ἀποστόλοις αὐτοῦ,- xaY ὑπηρέ- 


ταις τοῦ λόγου τεθαυματούργηται ; Πόσαν ταῦτα xat 
βίθλοι xoY μνῆμαι φέρουσι; 


mürifice gesta sunt? Quot ea libri et me- 


K' Τὰ δὲ δὴ νῦν (52), δεῦτε, ἀκούσατε, xal δι- 


ἡγήσομαι (55), πάγτες οἱ φοζούμεγοι τὸν Osór, 
! χοῦ ini, 
8 Gen. xvi, 14. 
! Josue vr, 6. 1? Jud. vi, 


917 Ὁ], " Exod. xut 21. 
0 Josue ni, 45. 


(45) Τοὺς δέ. Reg. b et Montac. τοῖς δέ. 

(46) Τἄλλα τε ὅσα. Plerique codd. et Reg. 1, 
τἄλλα. δ᾽ ὅσα. 

(41) Μυστικῷ σχήματι. Par. et Montac. in. no- 
lis de erueis signo interpretantur. 

(48) "HAiéc ce. Sic scripti libri. Deest «c in 
Par. 

(49) Δριθμῷ δύναμιν ἔχοντι. Combef. « Septe- 
nario nimirum ac mystiez significationis, ex qua 
illi vis inerat. » 

(50) Ὁ βραχὺς ἀριθμός. Colb. k, οὐ πολὺς ἄρι- 
θμός. 

(D4) Av αὐτοῦ Χριστοῦ, Montac. διὰ τοῦ Χρι- 
στοῦ. 


L 


2) Τὰ δὲ δή. Regg. a, d, Ταῦτα δὲ 6. 
(95) Διηγήσομαι. Addunt. edili omnes, ὑμῖν. 
Deest tamen. in oinnibus pene codicibus. 


. 
549 


τῆς τοῦ Θεοῦ δυναστείας τὰ θαύματα. Ἐπεὶ δὲ οὐχ 
οἷόν τε ταῦτα δηλῶσα!, μὴ τὸ τοῦ χινδύνου παρα- 
στήσαντας μέγεθος " τοῦτο Oi οὐχ οἷόν τε, μὴ τὸ τοῦ 
τρόπου χαχόηθες διελέγξαντας, χαὶ ἐξ οἴων ἀρχῶν 
xa τῆς χαχίας σπερμάτων ἐπὶ τὴν χαχοδαιμονίαν 
τοσαύτην ἐξέπεσε, χατὰ μιχρὸν (δ )τὴν ἀσέδειαν συν - 
αὐξήσας, ὥσπερ τὸν ἰὸν τῶν ἑρπετῶν xai τῶν θη- 
ρίων ὅσα πιχρότατα, πάντα μὲν οὖν (55) ἐχτραγῳδεῖν 
τὰ ἐχείνου βίθλοις xaX ἱστορίαις παρήσομεν" οὐ γὰρ 
ἡμῖν γε σχολὴ μαχρότερα τῆς παρούσης ὑποθέσεως 
ῥχγῳδεῖν" αὐτοὶ δὲ ὀλίγα Ex πολλῶν διελθόντες, στη- 
λογραφίαν ὥσπερ τινὰ τοῖς μεθ᾽ ἡμᾶς χαταλείψομεν 
ἐπὶ τὰ χυριώτατα χαὶ περιφανέστατα (ὃ) τῶν χατ᾽ 
ἐχεῖνον τῷ λόγῳ χωρήσαντες. 


KA'. Ἐχεῖνος ἕν μὲν xal 

εγάλου Κωνσταντίου σωθεὶς, &pz: παρὰ τοῦ πατρὸς 
, D D 

διαδεξαμένου τὸ χράτος (ἡνίχα τὸ στρατιωτιχὸν ἐξ- 

ὠπλίσθη χατὰ τῶν ἐν τέλει, χαινοτομοῦν φόθῳ χαινο- 


πρῶτον (91), ὑπὸ τοῦ 


τομίας, χαὶ διὰ νέων προστατῶν χαθίστατο τὰ βα- 
Gc): xa σωθείς γε (ὃ8) σὺν τῷ ἀδελφῷ σωτηρίαν 
ἄπιστον χαὶ παράδοξον, οὔτε τῷ Θεῷ χάριν ἔσχε τῆς 
σωτηρίας, οὔτε τῷ βασιλ 


δι᾽ οὗ σέσωστο- ἀλλ᾽ ἀμ- 
φοτέροις ὥφθη χαχὸς, τῷ μὲν ἀποστασίαν ὠδίνων, 
τῷ δὲ ἐπανάστασιν. 


KB. Ὃ δέ μοι: πρὸ τούτων (59) εἰπεῖν ἀναγχαῖον, 
διαίτης μὲν xa θεραπείας ἕν τιν: τῶν βασιλιχῶν (60) 
χωρίων ἠξιοῦντο βασιλιχῆς παρὰ τοῦ φιλανθρωποτά- 
που βασιλέως, ὡς τοῦ γένους λείψανα τῇ βασιλεία 
πηρούμενοι- ὁμοῦ μὲν ἀπολογίαν ἐπινοοῦντος τῶν 
νεωτερισθέντων ἐν ἀρχῇ τῆς βασιλείας, ὡς οὐ xaz' 
ἐχείνου γνώμην τετολμημένων - ὁμοῦ δὲ xal τὸ με- 
γαλόψυχον ἐπιδείξασθαι ζητοῦντος τῇ χοινωνίᾳ τῆς 
βασιλείας" χαὶ τρίτον, τὴν ἀρχὴν χαταστήσασθαι 
ταῖς προσθήχαις βεθαιοτέραν, ὅπερ ἣν (01) διανοου- 


KD". Ἐπεὶ δὲ ἦγον ἀπὸ πάντων (63) σχολὴν, τῆς 
46 Psal. rxxvir, 6. * 


(95) Κατὰ μικρόν. Reg. bm, xa. χατὰ μιχρόν. 

(55) Πάντα μὲν οὖν. Ma. Colb. k. Deest οὖν, in 
Tar. 

(50) Heprgarécraza. « Notissima, famosissima, 
atrocissima. » Billius, « nobilissima. » Minus recte, 
cum hic agatur de flagitiis viri, qui- nihil dignum 
laude gessit. 

(57) 'Exsiroc £r μὲν" xal πρῶτον. Sic magno 
€onsensu codices : « lcdibuo quidem unum pri- 
mumque est, a maguo Constantio. servatus.» Sa- 
vil. legit &xztvo. 

(958) Kal σωθεΐς γε. Quo tempore, anno vide- 
licet 538, exdes principum Constantinian:z familiae 
contigit, Julianum tum septennis servatus est, vel 
annuente, vel dissimulante Constantio. Nec enim 
jubeute eo servatum. Julianum, dicere sinunt scrie 
ptores, qui cedem principum in Constantium τὸς 
Jiciunt; non modo Zozimus, et Julianus. ipse Ad 
Athenienses, p. 497, verum etiam Athanasius Ad 
monachos, Hieronymus in Chronico, etc. Servatus 


ORATIO IV, — CONTRA JULIANUM I. 


ὅπως ἂν γνῷ γενεὰ ἑτέρα, xo διαδοχαὶ γενεῶν, A lentie miracula cognoscat generatio allera 


530 
1e, et 
generationum. successiones. Quoniam. antem ea, 
nisi periculi: magnitudine velut ob. oculos. posita, 
declarari 87 nequeunt; hoe vero fieri non potest, 
nisi morum istius pravitatem ostenderimus, quibus 
que ex principiis, vitiique seminibus, in perditam 
liane et profligatam amentiam prolapsus faerit, ime» 
pietatem suam, non secus ac svvissimi quique ser- 
pentes el fere. venenum, paulatim augeus, omnia 
quidem illius scelera tragicis verbis exaggeranda ad 
libros historiasque remittemus ; neque. enim nobis 
vacat longius quam przesentis instituti ratio. ferat, 
sermonem producere; ipsi autem pauca e multis com- 
memorantes, quasi. in. columna insculptam ipsius 
ignominiam posteris relinqueaus, ad pr:cipua | il- 


B jius notissimaque flagitia sermonem conferentes, 


XXI. Unum igitur et princeps. illius facinus hoc 
est, quod a magno Constantio, qui patri nuper in 
imperio successerat, salutem consecutus (lum sci- 
licet, cum exercitus, rerum novarum metu res no- 
vas moliens, adversus proceres arma cepit, ac per 
novos praefectos anlicz:e res conslituebantur); ΟἹ 
quidem salutem inopinatam et incredibilem cum fra 
tre consecutus, nec Deo ob salutem, nec imperatori, 
per quem salutem acceperat, gratiam. habuit ; ve 
rum utrique nequam et. improbum se. przebuit, illi 
nimirum: defectionem , huie rebellionem | partu 
riens. 

XXII. Quod autem necessario mihi prius expo. 
nendum est, splendidissimo quidem vietu. cultuque 
in imperatoria quadam. domo ab humanissimo im 
peratore digni habebantur, ac velut generis reliquis 
ad imperium servabantur. ld autem ea mente facie- 
bat, primum ut se de iis rebus quie in imperii sui 
auspiciis designate. fuerant, purgaret, tanquam. de 
ipsius consilio ac. voluntate haudquaquam  perpe- 
iratis ; deinde ut eos ad imperii societatem asci- 
scendo magnitudinis animi argumentuin prieberet ; 
postremo, ut principatum his incrementis firmio- 
rem redderet : quod quidem hominis erat benigne 
magis quam sapienter cogitantis, 

XXII. Cum. auteni omni negotio vacarent, tum 


D porro Julianus in primis cura Marci Arethusi, de 


quo Gregorius postea. n. 91; cui consentiunt acta 
Basilii presbyteri Ancyrani, quie Bollandus refert 
in diem Marti 22, ubi S. martyr his verbis Aposta- 
lam increpat : « Non es reveritus altare, quo sal- 
vatus fuisti. » Deinde Frumentino comiti Scuta- 
riorum, de Juliano : « Non est recordatus, quomodo 
(Deus) eruerit eu: à morte per sanctos suos sa- 
cerdotes, abscondens eum sub sancto et admirabili 
ecclesi: altari. » 

(99) Πρὸ τούτων. Reg. bm, περὶ τούτων. 

(00) "Ex τινι... βασιλικῆς. Deest. βασιλιγῇς 
in Reg. bin. Vocemhanc legit Socrat., Hist., lib. v, . 
c. 2, additque « domum illam fuisse palatium in 
macello ad Argzeum montem liaud. procul ab urbe 
Cesarea. » 

(61) “Ὅπερ 7j. Sic codd. Mallet Montac. ἅπερ ἧν. 

(02, γον" ἀπὸ πάντων, etc. « Cum vitam pri- 
vatam procul ab omni publico munere agerent,'tuin 
quod imperium abesset,» etc, 


551 


gitatione duntaxat. et meditatione esset, tum quod 
gias el spes nondum eos secundis dignitatibus ad- 
moveret, 8S utebantur illi quidem aliarum quoque 
artium. proceptoribus, nempe patruo imperatore 
oirni orbicularis discipline genere ipsos erudiente. 
Verum nostri philosophi:e impensius operam da- 
bant, non huic solum, qui in verbis et. doctrina 
versatur, sed. illi etiam qui: pietatem in moribus 
positam habet, Atque et cun optimis quibusque vi- 
ris consuetudinem habebant, et elegantissimis actio- 
nibus, ac luculentum virtutis specimen prz se fe- 
rentibus, incumbebant. Quinetiam in clerum se- 
ipsos ascripserunt, adeo ut divinos quoque libros 
plebi lectitarent, non. minus id sibi amplum et ho- 


S. GREGORII THEOLOGI 553 
quod imperium eos adhuc moraretur, atque in co- A μὲν βασιλείας μελλούσης ἔτι 


χαὶ μελετωμένης, τῆς 
δὲ ἡλικίας ἄμα xal τῆς ἐλπίδος ταῖς δευτέραις τῶν 
ἀρχῶν (05) οὐ προσαγούσης, ἐχρῶντο μὲν χαὶ τῶν 
ἄλλων παιδευταῖς (04) μαθημάτων, πᾶσαν τὴν ἐγχύ- 
χλιον παίδευσιν (05) ἐχπαιδεύοντος αὐτοὺς τοῦ 
θείου (66) xa βατιλέως - ἐχρῶντο δὲ xo τῇ χαθ᾽ 
ἡμᾶς φιλοσοφίᾳ πλέον, οὐ τῇ περὶ λόγους μόνον, 
ἀλλ᾽ ὅση καὶ διὰ τῶν ἠθῶν ἔχει τὸ εὐσεθές " ἀνδρῶν 
τε τοῖς σπουδαιοτάτοις (07) προσομιλοῦντες, χαὶ πρά- 
ξεων ταῖς χαριεστάταις (08), χαὶ πολλὴν ἐχούσαις 
τῆς ἀρετῆς τὴν ἐπίδειξιν" τῷ μέν γε χλήρῳ φέροντες 
ἑαυτοὺς ἐγχατέλεξαν, ὥστε xat τὰς θείας ὑπαναγινώ- 
σχειν τῷ λαῷ Bi6Aouc, οὐδενὸς ἔλαττον εἰς δόξαν αὐ- 
τοῖς τοῦτο εἶναι νομίζοντες, ἀλλὰ χαὶ πάντων μεῖζον 
χαλλώπισμα τὴν εὐσέθειαν. 


norificum esse. existimantes, quam aliud quidvis, imo omnium ornaraentorum maximum przestantis- 


simumque pielateni esse ceusentes. 


XXIV. Jam. sumptuosissimis quoque martyrum 5 KA'. Mapzupoy τε μνήμασι (69) πολυτελεστάτοις, 


monumentis δὲ volivorum donorum miunificentis, 
omnibusque aliis rebus, quibus divinus timor insi- 
gnitur, sapientize studium Christique amorem decla- 
rabant : alter quidem vere et serio pietatem proli- 
tens; quamvis enim nalura ferocior ac fervidior 
esset, vere tamen ac sincere pietatem colebat; alter 
autem lempus redimens, ac sub mansuetudinis spe- 
cie atque obtentu morum pravitatem occultans. 
Quod quidem ex eo conjicere licebit, neque enim 
miraculum, quod tum accidit, silentio. prieterire 
queam, utpote memoria inprimis 
possit. 


XXV. Martyribus, ut diximus, ambo laborabant, (7 


munificentiaque el liberalitate preclare inter se 
contendebant, tum multarum manuum opera, tun 
multis impensis edem sacram exstruentes, Verum 
quoniam non pari voluntate animique instituto. in 
hoe opus incumbebant, idcirco nec in eumdem quo- 
cue finem labor utrique progrediebatur. Etenim al- 
terius, lioc est, fratris natu. majoris, opus perficie- 
batur, atque. ex ratione procedebat, Deo videlicet 
munus illud libenter admittente, velut Abelis sa- 
€rificium, recte et oblatum et divisum *" : atque 
h:ec oblatio veluti quiedam primogeniti consecratio 


"U Gen. 1v, 4. 


(63) Δευτέραις τῶν ἀρχῶν. Cesaris dignitatem, 
vel militaria imperia. siguificat, quibus ob teneram 
glalem impares erant. 

164) Παιδευταῖς. Nicocle in Grammatica, Ece- 
bolio in fitetorica, juxt a Socrat., lib. 111, c. 1. 

(65) ᾿Εγκύχλιον παίδευσιν. Disciplinarum or- 
bem, « Encyclopiediam » appellant. 

(66) Tov θείου. « Patruo,» non « avunculo » cum 
Bill, *3iquidem non materna, sed paterna erat co- 
gnatio. Utriusque enim parentes germani fratres 
erant; nempe Constantinus paler Constantii, οἱ 
lulius Constantius pater Juliani; sicque fratres 
patrueles erant Julianus et Constantius, 

(07) Σπουδαιοτάτοις. « Cum optimis » atque 
cliam « doclissimis. » Utrumque Graca  signifi- 
cant. 

(08) Χαριεστάτοις. Tres Co!b. χρηστοτάτοις, id- 
que euam seribitur in ora Keg. bin. 

(609) Μαρτύρων τε μγήμασι. |a ora. Reg. y, 


dignum, atque 


xai ἀναθημάτων φιλοτιμίαις, xai πᾶσιν οἷς ὁ θεῖος 
φόθος χαραχτηρίξεται, τὸ φιλόσοφον χαὶ φιλόχριστον 
χατεγλήννον " ὁ μὲν, χαὶ xav' ἀλήθειαν εὐσεθῶν - χαὶ 
γὰρ ἣν, el χαὶ τὴν φύσιν θερμότερος, ἀλλ᾽ οὖν γνή- 
σιος εἰς εὐσέόειαν * ὁ δὲ, τὸν χαιρὸν ἐξωνούμενος, xat 
χρύπτων ἐν ἐπιειχείας πλάσματι (70) τὸ χαχόηθες. 
χαὶ γὰρ οὐχ ἂν δυναίμην παραδρα- 
μεῖν τὸ συμθὰν θαῦμα, σφόδρα τε ὃν (71) μνήμης 
ἄξιον, χαὶ πολλοὺς τῶν ἀσεθῶν δυνάμε- 
νον. 


Τεχμήριον δέ" 
παιδεῦσαι 
ejusmodi, ut impiorum multis documento esse 


ΚΕ΄. "Exajyov μὲν τοῖς μάρτυσιν, ὅπερ εἶπον, 
ἀμφότεροι, χαὶ ἀντεφιλοτιμοῦντο λαμπρῶς ἀλλήλοις, 
χαὶ χειρὶ πολλῇ (72) καὶ δαπάνῃ τὸν οἶχον ἐγείρον- 
ΞΟ ἐπεὶ δὲ οὐχ Ex τῆς αὐτῆς προαιρέσεως, οὐδὲ 

€ ὅμοιον πέρας προέθαινεν ἀμφοτέροις ὁ πόνος " 
Ὁ μὲν γὰρ τὸ ἔργον ἠνύετο, xaX χατὰ λόγον ἐχώ- 
ρξι, τοῦ πρεσθυτέρου λέγω τῶν ἀδελφῶν, olo τοῦ 
Θεοῦ τὴν ἐπ 


τίδοσιν ἑτοίμως προσιεμένου, xavà τὴν 


"Αθελ 9uctav, ὀρθῶς xal προσενεχθεῖσαν xat διαιρε- 
θεῖσαν" χαὶ ἣν ὥσπερ πρωτοτόχου (15) τις χαθιέρω- 
σις ἡ ἐπίδοσις " τοῦ δὲ, φεῦ τῆς ἐντεῦθεν ἤδη τῶν 
ἀσεθῶν ἀτιμίας (14) τὰ ἐχεῖθεν μαρτυρομένης (75), 


μνήμαις. Theod. Hist., lib. n1, e.2, σηχὸν ἐδομήσατο, 
« Basilicam exstruxit. » Sozom., lib. v, c. 2, τάφον 
Mápa τοῦ μάρτυρος, « sepulerum Mans,» vel, 
« Mamantis rnartyris, » etc. 

(10) πλάσματι. Juliani hypocrisim non tantum 
Gregorius, Socrates, Sozomenus, verum etiam ipsi 
Juliani laudatores testantur, ut Ammianus lib. xxii, 
p. 203, el Libanius Or. 12. 

(11) Σρόδρα τε ὄν. 51. Regg. hu, 1, Colb. 3. 
Deest in nonnullis ὄν, in aliis «s, in paucis utrum- 
que. 

à; (12) Χειρὶ ποιῇ. Comb. 
sumptu. » 

(75) Πρωτοτόχου. Reg. l, Colh. 5, Coisl, 1, πρω- 
ποτόχων. 

(74) ᾿Ασιμίας. Colb. 5, τιμωρί dT 

(15) Μαρτυρομένης. Sic Regg. Il, bm, etc. Editi 
vero omnes, et codices pauci, REM OU 


« Operarum copia et 


555 


ORATIO IV. — CO5. 4A JULIANUM I. 


254 


xai μικροῖς μηνύμασι τὰ μεγάλα προχηρυττούσης, A erat. Alterius autem munus, proli impiorum in hac 


ὥσπερ τὴν Κάϊν θυσίαν ὁ τῶν μαρτύρων Θεὸς ἀπ- 
ἐπέμπετο. τ 


Κα’. Καὶ ὁ μὲν ἐπόνει, ἡ δὲ γῇ (76) τὸ πονηθὲν 
ἀπεσείετο. Ka ὁ μὲν ἐφιλονεῖχε: μᾶλλον, ἡ δὲ ἀπ- 


ηξίου δέχεσθαι θεμελίους τοῦ σαθροῦ (11) πρὸς εὑσέ- 
δειαν, οἷα βοῶσα τὸν ἐσόμενον ἐξ ἐχείνου σεισμὸν (78), 
χαὶ τιμῶσα τοὺς μάρτυρας τῇ περὶ τὸν ἀσεθέστατου 
ἀτιμίᾳ. Τοῦτο τὸ ἔργον προφητεία τις ἣν τῆ: ὕστε- 
ρον (79) τοῦ ἀνδρὸς αὐθαδείας χαὶ ἀπονοίας, χαὶ τῇς 
εἰς μάρτυρας ἀτιμίας, χαὶ περὶ τοὺς ἁγίους οἴχους 
παρανομίας " ποὺς μὲν ἄλλους λαυθάνουσα, τὸν δὲ 
διώχτην πόῤῥωθεν προδιώχουσα, χαὶ τὰ τῆς ἀσεθείας 
ἐπίχειρα προση μαΐνουσα (S0). 
KZ. "Q Ψυχῆς σοφῆς εἰς τὸ χαχοποιῦσαι, τὴν δὲ 
Y"A'l ] i à 
ἰδίαν οὐ φευγούσης βάσανον ! Ὧ Θεοῦ τὸ μέλλον χη- 
e is " 
ρύττοντος, ἵνα ἣ ἀναχόψη (81) τὴν ἀσέθειαν, ἣ δείξη 
τὴν πρόγνωσιν! "DO παραδόξου μὲν, ἀληθοῦς δὲ (82) 
πλέον ἣ παραδόξου θαύματος ! 
ἰλαδελφίας (85)! Οὐχ ἐδέξαντο τι'λὴῆν τοῦ πολλοὺς 
Y: Ξ il * 


Ὦ τῆς τῶν μαρτύρων 


μάρτυρα: ἀτιμάτοντος " o) 


t προσήχαντο (84) δῶρον 
ποῦ πολλοὺς ἀθλητὰς ἀποδείξοντος, μᾶλλον Oi φθονή- 
σοὺτο: (88) χαὶ αὐτῆς (80) τῆς ἀθλήσεως" 3, τό γε 
ἀληθέστερον εἰπεῖν, οὐχ ἤνεγχαν μόνοι μαρτύρων 
ὑθρίζεσθαι, τῶν ἄλλων (87) ὁσίας χερσὶ τεθησομέ- 
νων τε χαὶ θερχπευθησομένων, οὐδὲ δοῦναι τῷ σο- 
φιστῇ τῆς χαχίας ταῖς ὕθδρεσιν ἐγχαυχήσασθα! " ἵνα 
μὴ παρὰ τῆς αὐτῆς χειρὸς τὰ μὲν ἀνιστῆται μαρτύ- 
pov μνήματα, τὰ 0i χαταλύηται" χαὶ οἱ μὲν τιμῶν- 
και μάρτυρες, οἱ δὲ 


ες, οἱ δὲ ἀτιμάξζωντα! (88), μιχρὸν φθα 


νούσης τῆς ἐν σχήματ: τιμῆς τὴν ἀληθινὴν ἀτιμίαν" 


υηὸξ πρὸς τῷ μεγέθει τῆς ὕὑόρξεως xai σοφὸς εἶνα!: 
νομίσῃ παρ᾽ ἑαυτῷ, λανθάνων, ὥσπερ ἀνθρώπους, 
“- ἜΡΟΝ ΣΟ γι E MONA 

οὕτω xat Θεὸν τὸν πάντων ὀξύτατον xav σοφώτατον, 
χαὶ δρασσόμΞενον τοὺς σοφοὺς ἐν τῇ πανουργία αὖ- 
πῶν, διὰ τοῦ φαινομένου προθλήματος" ἀλλὰ γινώσχῃ 
νοούμενο;, χαὶ μὴ ὑπεραίρηται χαταλαμδανόμε:- 
νος. 


quoque vita ignominiam, futuris rebus testimonium 
$89 prebentem, ac per parva. indicia res magnas 
prienuntiantem, non secus ac Coini sacrificium, 
Deus martyrum repudiabat. 

XXVI. Itaque ille quidem laborabat, sed terra, 
quod elaboratum faerat, exeutiebat. Hle. vehemen- 
Uus adhue obnitebatur; hiec hominis in. pietate 
corrupti fundamenta capere detrectabat, tanquam 
motum eum, quem ipsius scelus allaturuin. erat, 
proclamans, ac per impiissimi hominis dedecus 
martyres. honore afliciens.. Hoc opus. insequentis 
ipsius arrogantie οὐ contumacie, ignomipieque in 
martyres, scelerisque in ides sanctas vaticinium 
quoddam erat : alis quidem incognitum, ceterum 
persecutorem eminus persequens, atque impietatis 
paenas ante significans. 

XXVII. O sapientem animam ad malefaciendum, 
suum autem cruciatum minime fugientem ! O singu- 
larem Dei providentiam. futura proclamantem, ut 
vel impietatem compesceret, vcl przescientiam suam 
demonstraret! O miraculum, novum illud. quidem 
et mirandum, sed tamen verius quam mirabilius! 
O insignem martyrum inter se charitatem! [Iono- 
rem illius, qui multos martyres ignominia et dede- 
core affecturus erat, recusarunt : donum illius, qui 
multos athletas effecturus. erat, wel potius ipsos 
quoque palestra. et. decertatione per invidiam pro- 
hibiturus erat, non admiserunt : imo, ut. verius 
loquar, non tulerunt sibi solis ex omni martyrum 
numero contumeliam inferri, eum ali:e mies sacro 
piis manibus construend: atque colendi essent , 
nec pravitatis artifici ansam pribere de contumeliis 
sibi inustis gloriandi : ne ab eadem manu martyrum 
monumenta partim erigerentur, partim everteren- 
Qr; ac martyrum alii quidem honore, alii autem 
contemptu et. dedecore aflicerentur, ficto nimirum 
80. simulato honore veram ignominiam paulum 
antevertente ; neve preter contumeli: magnitudi- 
nem sibi quoque ipsi sapiens videretur, ut homines, 


ita Deum, qui omnium acutissimus et sapienUssimus est, ac sapientes in asLutia sua comprelien- 
dit "ἢ, per externam speciem fallens : verum consilia sua patere iptellizeret, minimeque animo efferretur 


fraudem suam teneri sentiens. 


'* Job v, 15. 


(76) Ἢ δὲ γῆ. Sic melioris note codices. Par. ἡ D 


δέ. 

(77) Σαθροῦ. Billius, « zegra pietate priditi. » 
Conib. € exulcerati in. pietatem. » Mallem, « pietate 
carentis. » 

(18). Σεισμόν. Non video, ait Comb., quid velit 
Billius qui verlit, « terra? motum.» Ecclesi; po- 
tius, quiim terrz:e motus fuit ingens illa tempestas, 
quam Julianus excitavit, Melius. ergo. sic. red- 
dideris : « Quasi futurum illo auctore motum cla 
mans. » 
| (79) Τῆς ὕστερον. Colb. 6. τῆς εἰς ὕστερον. 

(80) IIgocnpairovca. « ldieio prodens, » 

481) "Ira i] àraxcv:n. Sic melioris note colices. 
Regg. 2, b, quatnor Golb., Pass., ἵν᾽ ἢ. leg. bin, zv? 
ἀποχόνῃ, pro ἀναχόψη. Par. ed. t! ἀνακόψῃ. 

(82) 1.040 cUc δέ, clc. € Verius, quam ut sua nó 


ParngoL. Gn, XXXV. 


vitate existimationem t'aemque hominum excedat. » 
Comhb. 

(85) dita£eAzlac. « O fraterram martyrum cha- 
ritatem !» 

(84) IIpoc ixavco. Reg. u , «gosrxav τὸ δῶρον. 

(85) ddcrcorcoc. ha Regg. b, bm, hu, l, duo 
Colb. Nonnulli vero. cum ed. φθονήσαντης. 

(86) Καὶ αὐτῆς. Mii legunt αὐτοῖς. lem sensus, 
utro modo legas. Billius legit αὐτοῖς. Si legas a5- 
τῆς, vertendum : clpsius quoque palestrie gloriam: 
invideret. » 

(81) Τῶν alor, ete, « Cum. alii (martyre) pris 
manibus deponendi et colendi essent, exstruetis 
scilicet. illorum monumentis, illatisque in ea sacris 
pignoribus. » Ità Comb. Recte. quidem, ex. tota rc- 
Tum serie, constat, 

(S8) Ἀτσωιάζωγνται. Mii, ἀτιμάζγχαι. 


18 


555 S. GREGORH THEOLOCI 


356 


XXVIH. Etsi enim ille martyrum Deus ΘΟ im- ἃ KH'. Ei γὰρ zoX τὴν ἀσέθειαν οὐχ ἐπέσχεν ὁ τῶν 


pietatem non repressit, nec scelus, quod medita- 
batur atque animo premebat, velut. malum quod- 
dam profluvium statim exsiccavit, aut inhibuit, 
ob eas causas quas ipse pro ineffibili sua potentia 
enbernandique ratione cognitas et exploratas habet, 
per quam Amorrlizerum quoque iniquitatem cumu- 
lari atque expleri certo consilio permittebat. ?? ; 
lamen ub plerisque. consuleretur, pravitatem | illara 
odio el detestationi esse conveniebat, honoremque 
hune rejici, ac Dei erga omnia qu: ipsi offeruntur, 
awuitatem et puritatem demonstrari, 

XXIX. Nam qui Israeli impie se gerenti dixit, 
Si obtuleris siliginem, vanum est; suffimenium. ab- 
quippe etiam eorum Neome- 


ominatio mihi est ?? : 
nias et. Sabbata et diem magnum repudiat : neque 
enim se, cum plenus sit, ulla re humana. et parva 
opus habere, ul indigue etiam ollatis muneribus 
delectetur : et iniqui hominis sacrificium, quamvis 
eiiam vitulum mactet, quasi canem exseeratur ?!, 
et ilius quasi blaspheniiam , ae meretricis merce- 
dem a templo exterminat atque excutit, unumque 
iud sacrificium in pretio habet, quod pur: manus, 
el mens excelsa. et ab omni. vitiorum lahe expiata, 
purissimo numini offerunt ; quid mirum, si idem ne 
honorem quidem eum, quem iste scelerate ae scele- 
rata mente offerebat, suscepit; ille, inquam, qui 
non liumano more conspicit, nee speciem externam 
Spectat, verum. oecultum hominem ??, atque 
nam vitii vel virtutis officinam intuetur? Atque hoc 
Quod si quis mihi minus fidei 
qui spectaculo inter- 


inter- 


quidem tale est. 
habeudum putat, eos ipsos, 
fuere, lestes produeam : nam multos habeo, qui et 
ad nos hoc miraculum Lransmiserunt, et ad posteros 
lransinittent, 

XXX. Posteaquam autem ad virilem ztatem jain 
progressi, philosophixe placita degustarunt ( q«od 
ulinam nunquam fecissent! ) dicendique facultatem, 
quie ut probis et honestis virtutis instrumentum ac 
subsidium est, ita improbis et flagitiosis vili sti- 
mulus eflicitur, insuper assumpserunt, minime jam 
omni ex parte morbum animo clausum tenere, nec 
impietatis Iraudem prorsus seeum ipse solus medi- 
tari poterat. Quin potius, quemadmodum ignem in 
materia latentem, etiamsi nonduni in. luculentara 
flammam attollatur, emicantes tamen scintilla quie- 
dam, aut fumus e profundo subindicant; aut, si 
mavis, quemadmodum fontes illi, qui per specus 
91 quosdam cum flatu volvuntur, ac deinde arctis- 
Siue compressi, nec libéruim exitum habentes, mul- 
iis Lerrze loeis in sublime mittunt, taci- 


?? Gen, xv, 16. 


(89) 'Peopa. Montac. legit ῥεύματι. 

(90) Tx» ce. Bii. in Orat, Das. τήν γε. 

(91) Τῶν. ποιῶν. « Ut. vulgo 'cousuleretur ac 
mulutudini. » 

(92) Hpoc: 


'aporeim 


] 


30,1827.1,:12: Deut. 


φέρητε. Reg. a, b, προσφέρῃς. Montac. 
. du Isa. AU 
χυγός. Vez. |, et Comb. ὡς χύνα. 
ὡς "ἂν θρώπος. πο bin, Conib. aliique non- 


xxii, 18. 


μαρτύρων Θεὸς, οὐδὲ τὴν μελετωμένην xa χρυπτο- 
μένην xaxíav ὥσπερ ῥεῦμα (89) πονηρὸν εὐθὺς ἀν 
εξήρανεν, | ἀνέχοψεν, οἷς αὐτὸς ἠπίστατο λόγοις, 
χατὰ τὴν ἄῤῥητον αὑτοῦ σοφίαν τε xai χυθέρνησιν, 
χαθ᾽ ἣν χαὶ τὰς ᾿Αμοῤῥαίων ἀνομίας ἀναπληρωθῆναι 


ᾧχονόμει " ἀλλ᾽ ἔδε! τὴν τε (00) χαχοήθειαν μισηθῆῇ- 
ναι, χαὶ τὴν τιμὴν ἀπωσθῆναι τῶν πολλῶν (91) ἕνε- 


χεν, xa τοῦ Θεοῦ τὴν περὶ πάντα τὰ 


προσφερόμενα ἰσότητά τε χαὶ καθαρότητα. 


δειχθῆνα 


DL UN 


KO'. Ὃ γὰρ εἰπὼν ἀσεδοῦντι τῷ "Icpati* ᾿Εὰν 
προσφέρητε (92) σεμίδαλιν, μάταιον" θυμίαμα 
βδέλυγμά μοί ἐστι" τάς τε Νουμηνίας αὐτῶν χαὶ 
τὰ Σάθδατα, χαὶ ἡμέραν μεγάλην οὐ προσιέμενος " 
πλήρης ὧν, μηδενὸς τῶν ἀνθρω- 


μηδὲ γὰρ δεῖσθαι, 


πίνων τε χαὶ μιχρῶν, ἵνα χαίρῃ χαὶ τοῖς ἀναξίως 
προσφερομένοις" τήν τε τοῦ ἀνόμου θυσίαν, x&v |j 
μόσχος, ὡς (95) βδελυττόμενος, χαὶ ὡς 


βλασφημίαν τὸν λίθανον, χαὶ ἄλλαγμα πόρνης ἐξ- 


PATE 


ἡρίζων τοῦ ἱεροῦ xax ἁποσειόμενος, μόνην δὲ θυσίαν 
τιμῶν, ἣν χαθαραὶ τῷ χαθαριυτάτῳ προσφέρουσι 
χεῖρες, xal νοῦς ὑψηλός τε χαὶ γνισμένος " ví θαυ- 
μαστὸν, εἰ μηδὲ 
νηρῶς τε xal μετὰ πονηρᾶς τῆς διανοίας προταγο- 
μένην, ὁ μὴ καθορῶν ὡς ἄνθρωπος (94), μηδὲ εἰς τὸ 


τὴν ἐχείνου τιμὴν προσεδέξατο πο- 


φαινόμενον βλέπων, ἀλλ᾽ εἰς τὸν χρυπτὸν ἄνθρωπον, 
χαὶ εἰς τὸ ἔνδον τῆς χαχίας ἣ τῆς ἀρετῆς ἐργαστή- 
Τοῦτο μὲν δὴ τοιοῦτο * χαὶ εἴ τις ἀπιστεῖ, τοὺς 
μαρτυρόμεθα" πολλοὶ δέ εἰσιν, 


ριον; 
τεθεαμένους αὐτοὺς ἐπι 


0; χαὶ ἡμῖν xo τοῖ τς va τὸ θαῦμα τοῦτο παρ- 


e 


ἐπεμψάν τε xol παραπέμψουσιν 


A'. Ἐπεὶ δὲ εἰς ἄνδρας προϊόντες ἤδη τῶν ἐν qi- 
o (ὡς μήποτε ὥφελον ") χα 
σελάμθδανον δύναμιν, ἣ τοῖς μὲν 
ιειχέσιν uu ὅπλον. τοῖς ὃ μοχθηροτέροις χέν- 
οὐχέτι χατέχειν ὅλην τὴν νόσον 


«pov χαχίας γίνεται, 
οἷός τε ἣν, οὐδὲ παντελῶς τὸν τῆς ἀσεύεία- δόλον EV 
ἑαυτῷ μόνῳ φιλοσοφεῖν - ἀλλ᾽ ὥσπερ πῦρ ἐμφωλεῦον 
ὕλῃ, χἂν μήπω πρὸς "is λαμπρὰν ἀρθῇ, σπινθη- 


χαπνὸ: Ex βάθους ὑπο- 


- 


pis τινες ἐξάπτοντες (9: 
σημαίνουσιν * εἰ βούλει 68, ὩΣ πηγῶν αἱ σήραγγάς 
τινας ΠΣ ΤΕ μετὰ πνεύματος, εἶτ᾽ εὐρυχω- 
ρίαν οὐχ ἔχουσαι, οὐδὲ διέξοδον ἐλευθέραν, πολλαχοῦ 
«ἧς γῆς ἀναφυσῶσι xal ὑπηχοῦσι κάτωθεν, ὑπὸ μὲν 
τῆς (96) τοῦ πνεύματος ἀνωθούμεναι, ὑπὸ δὲ τῆς 
ἄνωθεν βίας χατεχόμεναί τε χαὶ ἀναχοπτόμεναι" 


οὕτω καὶ αὐτὸς τὸ μὲν πολὺ τῆς ἀσεθείας χατ 
?? [ Petr. n1, 4. 


nulli addunt χατίδοι. « Qui non ita videt, ut homo 
perviderit, , A md 

(95) Ἑξάπτοντες. Va quiuque Regii aliique plu- 
res. Iteg. bm et Colb. k habent ἐξάπτονται. 

(96) Τῆς. Non inelegans hie articulus qui ad 
βίας referri. potest; hunc tamen in nullo codice re- 
perimus. 


557 ORATIO IV. — CONTRA JULIANUM I t953 


ἐχρυττεν ὑπὸ τοῦ καιροῦ (O7) xaX zr τοῦ χρατοῦντος A tumque ab ima parte strepitum edunt; a flatu 


παιδαγωγίας - οὕπω γὰρ τὸ φανερῶς ἀσεῦεῖν ἣν quidem sursum impulsl , ceterum a superna νι 
ἀσφαλές" ἔστι δὲ ὅποι (95) χαὶ παρ τῆς retenti. οὐ coerciti : eodem quoque. modo Ipse , 


" q ἃ » AES UA Oi. ᾿ M "Isi "is "cessit: WV T 1 
γνώμης ἀπόῤῥητον τοῖς ὀξυτέροις τὴν ἀσέδειαν ἣ tametsi ob. temporis necessitatem ,' ejusque, qui 


jh. λόγοις — rerum potiebatur, auctoritatem atque. disciplinam, 


τὴν σύνετιν " ἔν τε τοῖς (99) πρὸς τὸν ἀδε) 
πλέον J| χαλῶς εἶχεν, ὑπὲρ Ἑλλήνων διατεινόμενος — majorem impietatis. partem occultaret ; nondum 


4 ο᾽ 
τ᾿ 


(προφάσε: δῆθεν ὡς τὸν ἥττω γυμνάζων λόγον, τὸ δὲ enim impietatem aperte profiteri tutum erat ; inter- 
ἣν ὄντως γυμνασία χατὰ τῆς ἀληθεία:), xai mist — dum tamen iis qui impietate quam prudentia: acu- 
χαίρων οἷς ἀσεθὴς τρόπος χαραχτηρίζεται, liores erant, mentis areanum apericbat; tum. in 
disputationibus quas eum fratre. habebat, plus quam quum erat, pro ethnicis contendens. (hoc 
quidem przetextu. quasi inferiorem. doctrinam. exercitationis eausa tueretur, ceterum. revera adversus 
verilatem seipsum exerceus); tum omuibus lis rebus gaudens, quibus morum impietas quasi cer. 
tissimis quibusdam notis exprimitur. 

ΛΔ΄. Ἐπεὶ δὲ τὸν μὲν ἀδελφὸν ἢ φιλανθρωπία τοῦ D XNNI.. At postquam imperatoris benignitas fra- 
αὐτοχράτορος ἀποδείκνυσι (1) βασιλέα, xai μέρος irem  Ciesarem ereavit, partemque orbis terrarum 
οὐχ ὀλίγον ἐγχειρίζεται (2) τῆς οἰχουμένης, τῷ δὲ liaud. exiguam ei commisit; huie autem pro animi 
ὑπῆρχε xx πολλὴν ἐξουσίαν xal ἄδειαν, χαὶ λόγων — libidine ac sine ullo metu peruiciosissimis et studiis 
xai διδασχάλων τοῖς ὁλεθριωτάτοις (5) προσομιλεῖν Οἱ prieceptoribus operam. dare licebat (ipsi porro 
( "Asía && ἣν αὐτῷ τὸ τῆς ἀσεθείας διδασχαλεῖον, — Asia impietatis sehola erat, tam que circa sideruin 
ὅση τε περὶ ἀστρονομίαν xaX τὰς γενέσεις, xat qav- scientiam. et. genituras , inanenique.— prescientie 
τατίαν προγνώσεως τερατεύεται, xai τὴν ἑπομένην — speciem vanissime occupatur, quam quie circa prae- 
τούτοις γοητιχήν) - ἕν ἔτι τὸ λεῖπον ἦν (4), προστε- — Sligiarum artem, earum asseclam, versatur ); unuxa 
θῆνα: τῇ ἀσεδείχ xai δύναμιν. Οὐ πολὺ τὸ ἐν giae, — hoc jam scilicet restabat , ut ad iinpietatem vis ac 
xai ταύτην δίδωσιν αὐτῷ xaü' ἡμῶν ἢ πληθυνθεῖσα ^ potestas accederet, Non multi perro temporis in- 
τῶν πολλῶν (8) ἀνομία, xa ἡ ἐπ᾽ ἄχρον (6), ὡς —lercessit, cum lianc quoque illi adversus nos couce- 
ἂν εἴπο: τις, Χριστιανῶν εὐεξία, τὴν ἐναντίαν ζη- dit exundans multorum iniquitas , Cliristianorum- 
τοῦσα μεταθολὴν (1), xa ἡ ἐξουσία xaX ἡ τιμὴ (8), — que, ut sic loquar, ad summum bonilalis provecta 
xai ὁ κύρος δι᾽ ὃν (9) ὑδρίσαμεν. valetudo, contrariamque mutationem. (ΠΟΘ ἢ 5.ν li- 

C centiaque et honor, et saturitas , ob. quam in inso- 
len'iam ac petutantiam prolapsi sumus. 

AB'. Τῷ ὄντι γὰρ χινδυνεύει χαλεπώτερον (10) εἶναι: XXXIL. Vere enim difficilius esse ναοῦ 92 
τὸ χατασχεῖν τὰ ἀγαθὰ τοῦ μὴ παρόντα χτήσασθαι" — presentia bona tueri ac retinere , quam absentia 
xai ῥᾷον ἀπελθοῦσαν εὐημερίαν ἀναχαλέτασθαι δι᾽ adipisci : faciliusque est sublatam ex oculis feliei- 


(907) Ὑπὸ τοῦ καιροῦ. Billius : « ob temporis in- (6) "Axpor. Sic tres legii codd. Non pauci cum 
commoditatem. » Combef, pressius ae melius, « per — editis, ἄχρων. 
lemporis rationem et imperatoris disciplinam, » (7) Τὴ» érarcíar ζητουσα μεταζο.Ἰὴν. Basil. in 
(98) “Ὅποι. Sic Weg. bm, Alii autem non pauei— haec verba : « Bonas ad summum corporis habitudi- 
ccdices, et Herv. ὅπη. nes, periculosas medici pronuntiant, Motis enim, 
(99) Τοῖς. lta scripti et editi libri, preter Par. sive in bonum, sive iu malum omnibus , motuque et 


4) ᾿Αποδείκνυσι. Pass. ἀναδείχνυσι. Quod hie — corpora et negotia moveri mularique necesse est, 
henignitati imperatoris tribuit Gregorius, id malitite — hincque petulantie parentem saturiiatem vocant... 
aseribit Zosiwus : εἴτε (ὅπερ ἀληθὲς ἣν) moógast) — ad summum itaque bone, ut ila dicam, valetudinis 
τῆς αὐτοῦ ἀναιρέσεως" « sive, quod qui/em verum — provecta res Christiana; nec enim ad meliora profi- 
trat, in eo mortis eausam invenire voluerit. » cere poterat, in pejora atque contraria ruit ac inuta- 

(2) ᾿Εγχειρίζεται. Plerique codices habent Eyyex- — ta est : » Τὰς εἰς ἄχρον εὐεξίας σφαλερὰς ἰατρῶν παῖ- 
get. Non tartum Oriens, sed etiam Thracia, adeo- δὲς λέγουσι, elc. 
que Constantinopolis ipsa, eQmimissa est Gallo. Quod 0). (8) Καὶ ἡ τιμή. Mec desunt. in tribus Reg., nec 


isecnre aono. 3551 contigit. agnoseit Combef. 

(5) Ai&ac xd Aor. τοῖς ἐλεθριωτάτοις. « Peruicio- (9) AP Cr. Sic plerique. codd. Nonnulli tamen 
si hi mazisti » fuere (ut. Libanium Omittam, — cum Par. habent, δι᾽ ὧν. 
quem mirifice coluit, licet eum non audierit), Maxi- (10) Xa.1exoóczepor.ln or. 4€ De baptismate, num. 


mus Epliesinus, qui Valentiniani jussu, ob magicas — 51, sic habet Gregorius : Trz αὐτῆς ἔστι δυσχερείας 
artes, interfectus est, ut ex Socrate, lib. ir, c. 1; — xai χτήσασθα! τι τῶν ἀγαῃῶν οὐχ ὑπάρχον, χαὶ χτη- 
Sozom. lib. v, e. 2; Liban. orst. 12, discimus; θὲν διασώσασθα:, « Ejusdem est. ditlicultatis, el. bo- 
/desius ejusque discipulus Eusebius, ipse quoque — num aliquod, quo prius carebas, adipisci, et, cum 
Jamblichus, qui sub Valente obiit, ad quem plures — adeptus fueris, conservare. » Sententia Demosthenis 
Apostata scripsit epistolas ; lenique Priseus et Chrv-.— hiec est, juxta Eliam et Heinsium, qui laudant Ofgn- 
santhius, « His imperii cupiditate, » ait. Theodore-— t4racam secundam, ubi tamen contraria sententia 
tuis, Hist. lib. ur, c. 5, « Julianus addictus, pieta. legitur circa finem : Πολὺ γὰρ ῥᾷον ἔχοντας φυλάτ- 
tatem exuit, » Et Augustinus lib. v De civit. Dei, €. zt) Y, χτήσασθα. πάντα πέφυχε. « Multo euim faci- 
21, « Ejus egregiam indolem. decepit amore domi-.— lius, que lisbeas, defendi solent omnia, quam para- 


nandi sacrilega et detestanda curiositas. » ri. » Ad Gregorii sententiam propius accedit Q. Cur- 
(4) Aeiaor qr. Weg. h, λειπόμενον. tius lib. iv, e. 11 : « Facilius est quedam. vincero 


(9) H.Anüvvüsica τῶν ποιῶν. Comb. « accu- quam tueri .. Expeditius manus nostr rapiurt, 
mulata vulgi homiiun iniquitas. » quaa σοι! θη. » 


couservare. Atque contritionem quidem procedit 
contumelia ?*, ut,preclare habetur in Proverbiis , 
gloriam autem humilitas ?* : aut, ut dilucidius lo- 
quar, quemadmodum calamitas insolentiam , ita 
splendor et gloria humilitatem comitatur. Dominus 
enim superbis resistit , humilibus autem. dat. gra- 
üam ??, atque contrariis contraria vicissim inducit, 
qui omnia juste admetitur, Quod ipse quoque Da- 
vid perspectum et exploratum habens, hoc in bono- 
rum numcro collocat, quod animo contractus et 
depressus fuerit : gratiamque habet ei, a quo de- 
pressus est, tanquam hiuc divinarum justificationum 
cognitio ipsi aecesserit. Priusquam, inquit, humilia- 
rer, ego. deliqui : propterea eloquium. tuum custo- 
divi ** : dejectionem | scilicet. inter delictum οἱ re- 
sipiscentiam interponens , utpote ab illo quidem ge- 
nitàm, hanc autem parientem, Peccatum enim de- 
jectionis parens est; dejectio autem, resipiscenti:e. 
Nos quippe, cum probi et moderati essemus , in al- 
tum sublati, eoque paulatim provecti ut in hanc re- 
rum speciem hominumque multitudinem Dei ope 
ac favore pervenerimus, posteaquam incrassati su- 
inus, recalcitravimus : et posteaquam  dilatati. fui- 
mus ?', in arctum redacti sumus : 
que collegeramus , eam in secundis rebus 
rabit. 


5, GREGOR;I THEOLOGI 


talem studio el cura recuperare , quam prasentem A ἐπιμελείας, 


LE 


quamque in persecutionibus et adversis 
dissipavimus , quemadmoduin 


δος 

3| τὴν ὑπάρχουσαν διασώσασθαι" xa. 
πρὸ μὲν συντριδῆς ἡγεῖται ὕθρις (11), αἱ Παροιμία' 
δόξης ταπείνωσις " ἣ, ἵνα σα- 

φέστερον εἴπω, ὕδρει μὲν ἕπεται συντριδὴ, ταπεινώ- 
σει δὲ εὐδοξία - Κύριος γὰρ ὑπερηφάνοις ἀντιτάσ- 
σεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν, xaX ἀντεισλγε' 
τὰ ἐναντία τοῖς ἐναντίοις ὁ πάντα διχαίως ἐπιμε- 
τρῶν (12). Ταῦτα εἰδὼς χαὶ ὁ θεῖος Δαδὶδ, ἕν τι τῶν 


χαλῶς φασι, πρὸ δὲ 


ἀγαθῶν χαὶ τὸ συνεστάλθαι τίθεται" χαὶ χάριν ὁμο- 
λογεῖ τῷ συστείλαντι, ὡς τοῦ τὰ διχαιώματα μαθεῖν 
ἐντεῦθεν προσγινομένου - χαὶ, Πρὸ τοῦ με ταπειγω- 
θῆναι, φησὶν. ἐγὼ éxAnuuéíAnca: διὰ τοῦτο τὸ 


ἡὐγιόν σου ἐφύλαξα" μέσην πλημμελείας τε (159 
χαὶ διορθώσεως τιθεὶς τὴν ταπείνωσιν, ὡς ἐχ μὲν 


ταύτης γεννωμένην (14), τὴν δὲ γεννήσασαν" ἁμαρ- 
τία μὲν γὰρ ταπεινώσεως μήτηρ, ἐπιστροφῆς δὲ τα- 
πείνωσις. Ἡμεῖς γοῦν, ὑψωθέντες, ὅτε ἣμεν ἐπιει-- 
χεῖς "vs 
ὡς εἰς τόδε τὸ σχῆμα (15) xal πλῆθος σὺν χειραγω- 
yia. Θεοῦ προελθεῖν, ἡνίχα ἐλιπάνθημεν, ἐσχιρτήσα- 
μεν" xat ἡνίχα ἐπλατύνθημεν, ἐστενοχωρήθημεν" xat 
ἣν ἐν τοῖς διωγμοῖς καὶ ταῖς θλίψεσι συνελεξάμεθα 


χαὶ μέτριοι, χαὶ χατὰ μιχρὸν αὐξηθέντες, 


Tr 


δόξαν xaX δύναμιν, ταύτην εὖ πράττοντες χατελύσα- 
μὲν" δηλώσει ὃὲ τὰ ἑξῆς τοῦ λόγου. 

gloriam potentia η}- 
deinceps oratio decdla- 


XXXIII. Ac Cesari quidem , et imperium, et vita ας AT". "Opoy μὲν ἡ βασιλεία τῷ Καίσαρι xaX ὁ βίος 


finem accipit ; quz enim interea acciderunt, silen- 
lio premam , tam ejus grátia qui fecit, quam cjus 
qui passus est : quorum utriusque pietatem vene- 
rans, temeritatem haudquaquam laudo. Quoniam 
enim oportebat, ut eum homines essent , peccati 
aliquid adinitterent, hocillud est quod fortasse quis- 
piam in utroque reprehenderit : nisi tamen hic 
euoque, dum alterum accusamus , alterum crimine 
liberemus. Julianus autem statim fratri in imperio, 
sed non in pietate ; paulo autezn post. ei quoque, a 
quo imperator creatus fuerat, succedit; partim vo- 
lenti, partim a communi fine coacto, atque ilà. su- 
perato, uL ea clades obi universo funesta et exitiosa 
fuerit ; 

93 XXXIV. Quid tibi accidit , o imperatorum 
divinissime, Chrisiique amantissime? (éo enim pro- 
vehor, ut tecum velut cum praisente atque audiente 
expostulem, ets! multo przestantiorem te esse scio, 


3? Prov, xvi, 18. 


41) "Yópic. Vulgata minus xequivoce vertil, « su- 
perbia. » 

(12) Ἐπιμετρῶν". Reg. ], ἀντιμετρῶν. 

(15) HAngiuieAelac τε. Deest τε in plerisque codd, 
Hunc locum sie. reddit. Comb. : « Inter delictum et 
emendationem — mediam — in:erponens  resipiscen- 
liam. » 

(14) Pevropguérnv. Comb. « qu. ex illo orta sit, 
tjusque parens. » 

(15) Ὡς εἰς τόδε τὸ σχῆμα. « Ut in hanc digni- 
em.» 

(16). Τὰ yàp 2v μέσῳ σιωπήσομαι. «Gregorius, » 
“ com Dasilio loquar, « ail se silentio prieterire 
jue interim contigerunt, reveritus amborum, utpo- 
te Cliristianorum, pietatem. Alludit ad facinus, quo 


?^ Prov. xv, 99. 


35 Ἰλολῖν, 0. 


λαμόάνε!" τὰ γὰρ ἐν μέσῳ σιωπήσομαι (10) φειδοῖ 
xai τοῦ πεποιηχότος χαὶ τοῦ πεπονθότος " ὧν ἀμφο- 


πέρων αἰδούμενος τὴν εὐσέδειαν, οὐχ ἐπαινῶ τὴν 
θρασύτητα. Ἐπειδὴ γὰρ ἔδει τι χαὶ ἁμαρτεῖν, 5v- 
τας ἀνθρώπους, τοῦτό 


ἐστιν ὃ τάχα ἄν τις ἀμφοτέ- 
ὶ χἀνταῦθα δι᾽ ὧν τοῦ 
ἕτερον αἰτίας ἀφῆσο- 


pu» οὐχ ἐπαινέσειεν" εἰ μὴ 
ἑτέρου χατηγορήσομεν, τὸν 

μεν (17). Ὃ ὃὲ εὐθὺς μὲν χληρονόμος τῆς τοῦ ἀδελ- 
φοῦ βασιλείας, ἀλλ᾽ οὐχ εὐσεθείας" μιχρὸν δὲ ὕστερον 
χαὶ τοῦ βασιλεύσαντος αὐτὸν γίνεται, τὸ μὲν Exóv- 
τος (18), τὸ δὲ βιασθέντος τῷ χοινῷ πέλει, χαὶ 
τηθέντο: ἧτταν παντὶ τῷ χόσμῳ χαχὴν xol ὁλέ- 
θριον, 


τ΄ 


D λϑ' Τί τοῦτο, ὦ θειότατε βασιλέων (19) χαὶ φιλο- 


χριστότατε (προάγομαι (20) γὰρ ὡς παρόντι χαὶ 
ἀχούοντι μέμψασθαι, χαὶ εἰ πολὺ κρείττονα γινώσχω 
τῆς ἡμετέρας μέμψεως, μετὰ Θεοῦ (21) τεταγμένον͵ 

36 psal. cxvirn, 67. 


Gallus res novas est molitus, ct ad mortem quam 
huie intulit Constantius. Si enim alterum accusasset 
Gregorius, alierum culpa liberari necesse erat. Qua- 
propter, misso utriusque facinore, qu: in medio di - 
cenda erant, silentio se premere profitetur. » 

(17) ᾿Αφήσομεγ. Vix unum reperias codicem, qui 
aliter habeat, Ed. ἀφήσωμεν. 

(18). Τὸ μὲν ἑκόντος, ete. € Constantio volente, 
fratri suo successit Julianus; ipsi vero Constantio 
1 0116 coacto et superato, » 

(19) Βασιλέων. Weg. p. Βασιλεῦ. 

(20) Προάγομαι. Weg. i, προσάγομαι. M 

(21) Μετὰ Θεοῦ. Sic omues codices. Ed. μετὰ τοῦ 
Θεοῦ. 


31 Deut. Axxir, 15. 


561 


ORATIO IV. — CONTRA JULIANUM 1. 


503 


xai τῆς ἐχεῖ δόξης χληρονομήσαντα, χαὶ τοσοῦτον A quam wt a me reprehendi deLezr, utpote qui Deo 


μεταχωρήσαντα, ὅσον μεταθέσθα: τὴν βασιλείαν)" 
τίνα ταύτην ἐδουλεύσω βουλὴν, πάντων συνέσει χαὶ 
κγχινοίᾳ χατὰ πολὺ διαφέρων, οὐ τῶν ἐπὶ σοῦ (33 
βασιλέων μόνον, ἀλλὰ xal τῶν ἔμπροσθεν ; ὁ τὸ βαρ- 
Ὀαριχὸν ἀναχαθαίρων χύχλῳ, καὶ τοὺς οἴχοι τυράν- 
νγυς χειρούμενος, τοὺς μὲν τοῖς λόγοις, τοὺς δὲ τοῖς 
ὅπλοις, χαὶ τούτων ἐχάτερον ὡς μηδὲν ὑπὸ τοῦ ἐτέ- 
ρου διοχλούμενος " οὗ μεγάλα ied τρόπαια τὰ μεθ᾽ 
ὅπλων xaX μάχης, μείξω ὃὲ χαὶ περιφανέστερα τ 
ἀναίμαχτα" πρὸς ὃν χαὶ αἱ c Mn πρεσθεῖαι 
xat ἰχεσία! " ᾧ τὰ μὲν (35) ὑπήκουε, τὰ δὲ Pace 
πᾶν δὲ ἣν τὸ ἐλπισθὲν ἔπον τῷ χειρωθέντι" ὁ χειρὶ 
Θεοῦ πρὸς πᾶσαν xa βουλὴν χαὶ πρᾶξιν piss 
νος οὗ μᾶλλον μὲν τῆς χειρὺς ἡ σύνεσις, μᾶλλον δὲ 
τῆς συνέσξως dj χεὶρ ἐὐᾶὺ βάξετοϊ 
ἀμφοτέροις εὐδοχιμήπεως ἡ εὐσέδεια. 


quorum expugnatio in spe posita erat, acsi. jam 


manu ad omnia consilia resque omnes gerendas. utebaris ; 
quam manuum vires; ΟἹ rursus 


mirationem movebat, 


πλέον δὲ τῆς ἐν Β 


domiti atque 


adjnnctus sis , caelestisque glorie h:ereditatem ac- 
ceperis, atque in tantum à nobis migraris, ut impe- 
rium cum meliore commultares.) Quodnam hoe con- 
silium suscepisti, qui omnes , non tue solum , sed 
eliam superioris memorie imperatores auimi 50- 
lertia et acumine longe antecellebas ? qui barbaras 
nationes per gyrum repurgabas, lyrannosque inte- 
snos ditioni Luz, partim sermonibus , partim ar- 
mis subjiciebas, et quidem utrumque ita dex!re et 
egregie, quasi ab altero. nihil molesti: tibi exhibe- 
retur: eujus eum magna et eximia trophara. armis 
el prilio quaesita , tum. majora et. illustriora sine 
ulla eruoris profusione parta ; ad quem legationes 
et supplicationes undecunque coniluebant : cui. na- 
tiones partium jam. subdite, partim jamjam  subji- 
ciendie erant; ut in. eadem causa essent. omnes ii 
potestatem redacti essent : qui. Dei 
cujus denique οὐ prudentia majorem sui ad- 
adimniratiogt erant, quam pruden- 


vires majori 


ta: alque wlroque priclarior illustriorque. crat pietatis gloria. 


AE'. Πῶς οὗ" ἐνταῦθα μόνον ἀμαϑὴς ἐφάνης (25) 


καὶ ἀπερίσχεπτος; Τί τὸ τάχος τῆς ἀπαυθρώπου 
φιλανθρωπίας ; Τίς συνειστλὺς δαιμόνων (26) τῷ 


σχέμματι; Πῶς τὸν μέγαν χλῆρον xa τὸ πατρῷον 
χαλλώπισμα, τοὺς ἐπωνύμους λέγῳ Χριστοῦ, τὸ παν- 
ταχοῦ τῆς οἰχουμένης ἐχλάιψαν ἔθνος, τὸ βασίλειον 
ἱεράτευμα, τὸ 
αὐξηθὲν, οὕτως ἐν ὀλίγῳ xaX ἀχμῇ βραχείᾳ χα! οοῦ 


πολλῷ πόνῳ χαὶ πολλοῖς ἱδρῶσι συν- 


τῷ χοινῷ παλαμναίῳ φέρων παρέξωχας; 

AQ'. Ἴσως τι χαὶ ἀσεόςε 
xaX ἀγνωμονεῖν ξ ig 
παχὺ τοῖς τῆς x2 iiw 
ἀχηθείας. Καΐτοι γε ἔχα 
αὐτῶν ὧν ἐγχέχληχα, εἴ 


iim nYopiz a νοῦν 


! 
προσέχετε * χἀνταῦθα μόνον (2 


- 


75 ἢ χατηγορία τὴν 
' χρηστότητα Y&p εἰπὼν, 


ἄφεσιν τὴν ἀπολογίαν 
ἐδήλωσα. Τίς γὰρ οὐκ οἷδε χαὶ τῶν μετρίως ἐχεῖνον 
ἐπισταμένων, ὅτι ἕνεχα μὲν εὐσεθείας χαὶ τοῦ περὶ 


ἡμᾶς Vien xaX 


τοῦ βούλεσθα: πᾶν ἡμῖν ἀγαθὸν, 
ξ) nl (38) παρεῖδεν ἅν, ἣ γένους ὅλου τιμὴν, 
τῆς βασιλείας, ἀλλὰ χαὶ αὐτῆς τῆς 
; 9. xai πάντων τῶν ὄντων, χαὶ τ je 


ψυχῆς αὐτῆς, ἧς οὐδὲν οὐδενὶ τιμιώτερον, τὴν ἡμετέ- 
pi» ἀσφάλειάν τε χαὶ 
ἠλλάξατο ; 


σωτηρίαν οὐχ ἂν χαλεπῶς 


XXXV. Quonam igitur modo hic solum imperitus 
minimeque cireumspeetus exstilisti ? Qua hic in- 
humano humanitatis celeritas ? Quis &iemonurm ad 
hane deliberationem simul irrepsit ? Quomodo ma- 
gnam illam hzreditatem, ac patrium decus et orna- 
mentum, eos dico , qui a Christo cognomentum ha- 
bent, gentem. illam toto passim orbe lucentem, re- 
g»le sacerdotium ?5, multo labore multisque. sudo- 
ribus auctum , tam. brevi atque exiguo temporis 
pune o communi huie pesti et furi: tradidisti ? 

XXX VI. Sed fortasse vobis, fratres, impie facere 
videor, atque in lioc sermone iniqui et ingrati animi 
specimen exhibere, quod non statim. aceusationis 
verbis veritatis verba. subnectam. Quanquain per 
ex quoque qui objeci, satis ipsius causam cgi, 
cumque purgavi, si modo aceusationi nostri al- 
tentum animum pr:ebuistis ; atque hie duntaxat ac- 
cusationi absolutio conjuncta. est. Nam. cum beni- 
gnitatem dixi, id aperte 94 dixi quod eum crimine 
omni ac culpa liberet, Cui enim , vel ex iis quibus 
non perinde cognitus erat, dubium est, quin ipse 
vb pietatem amoremque erga nos , ac. propensissi- 
mmn bene de nobis merendi voluntatem, non modo 
illum, aut totius generis honorem, imperiique incre- 


mentum neglexisset , verum imperio quoque ipsi 


D omnibusque fortunis, atque ipsi denique vili, 


qua nemini quidquam est cbarius, incolumitatem nostram ae salutem haud illipenti animo praetu- 


lisset ? 
?5 [ Petr. n), 9. 


(22) Tx ἐπὶ cov. 
lium. » 

(25) Ὧ τὰ μέν, etc. Ita plerique codd. Paucissimi 
cuim ed, ὦν, Bill.: « Cui nationes omnes partim jam 
dicio audientes erant, partim jamjam — futuram 
erant, » 

(24) Τὰ δὲ ἔμε,1.1ε, elc. €omb. sic locum hunc 
vertit : « Mox futurum erat, ut ii edem causa. es- 
sent, Lum quorum expugnalio in spe posita erat, tum 

; qui jam in potestatem redacti erant, » 


€« Tuc ids, libi aqua- 


(25) "Ezarnc. Deest in plerisque non infima no- 
Ue codicibus. 

(26) Δαιμόνων». Colb. 2, δαίμων. 

31) Κἀνταῦθα μόνον, etc. « Atque hie accusa- 
tioni, etiamsi sela esset, absolutio conjuncta est. 
Nam cum lenitatem dixi, » ete. 

(28) "Exeivov. « Mum, » scilicet « Julianum. » 

(39) "A..1à x«l αὑτῆς τῆς βασιμείας. Wc de- 
sunt in duobus Regiis optimae note, 1 aliis deest 
latum τῆς ante βασιλείας. 


5e» S. GREGORII THEOLOGI 
XXXVII. Neque enim quisquam aliquando. ullius A 


rei tam acri amore atque cupiditate correptus est. 
quam ille Christianos erescere , atque in summam 
glorie potentizeque amplitudinem pervenire cupie- 
hat. Ac neque. domit:e et subact»» gentes, nec res- 
publica praciaris legibus constituta et gubernata, 
nee pecuniarum copia, nee glori: magnitudo, nec 
quod rex regum et esset , et appellaretur, nec om- 
nia alia, quibus hominum felicitas declaratur; nec 
denique quidquam ex omnibus rebus tantum ipsi 
voluptatis afferebat, quantum, ut et nos per ipsum, 
el per nos ipse, tum apud Deum, tum apud homines 
Joreremus, ac firma semper et stabilis nobis. po- 
tentia permaneret, lllud enim probe perspiciebat , 
aitius videlicet. magisque regie quam plerique so- 
leant, de his cogitans, cum Christianorum rebus 
Romanorum quoque res incrementum simul ce- 
pisse , atque eum adventu Christi imperium simul 
ingressum fuisse, cum nondum prius hoc evicisset, 
ut in unius principatum plane deveniret. Ob idque, 
ei merito quidem, res nostras magis amplecti mihi 
videbatur. Qui quidem , etsi quid nobis molesti: 
exhibuit, non nostri contemptu iid fecit, nec ut nos 


contumelia aflieeret, nec. ut aliis quibusdam potius quam | nobis indulgeret ; 


iremus, animorumque consensione jungeremur, 
essemus 

XXXVII. Sed, ut dicebam, parum cauta est sim- 
plicitas , ae benignitati adjuncta est imbecillitas ; 
minimequeis improbitatem suspicatur, cujus ani- 
mus ab improbitaie liber ac purus est. Propterea, 
quod futurum erat, ignoratum est , nec fucus et 
simulatio deprehensa, sensimque obrepsit impietas, 
ac du: benignitates inter se occurrerunt , altera 
erga pium genus, aliera erga omnium. hominum 
impiissimum, maximumque divini $55 numinis con- 
'emptorem. Quid ille, qui cum nihil haberet, quod 
de Christianis quereretur, nihil quod doctrinam 
nostram improbaret, nihil rursus quod ex genti— 
lium dogmatibus eximium et excellens existimaret, 
ul sermone vix convelli posset , 
nec denique ullius majorum suorum exemplum hac 
in re sequeretur, 
reddidit, 


atque ejusmodi, 


nobilissimum sese ex impietate 


novoque modo eum eo, a quo Cesar de- 


signatus fuerat, certavit? Nam cum eum virtute 


rebusque proeclaris superare non posset, contrario 


(50) Εἰς zJA&iccov. Sic plerique codices. Ed. £7 
πλεῖστον. 

(51) Οὐ πιιῆθος χρημάτων, οὐ δόξης περιου- 
σία. Wc exeidere Par. editoribus. 

(32) Kal ἀνθρώποις. Comb. xa 
ποις. 

(55) Te. Deest in codicibus non paucis. 

(54) TeAg(cic. Codices communiter τελέως. 

(55) Νενιχηκός. Comb. χεχινηχός. 

(56) Χαριζόμεγος. illius, primis curis, « grati- 
ficari, » rectius quam in edit. Paris. que habet, 
« commendare, » 1 ' 

(51) Μετὰ τοῦ CORO Mie optime convenit 
quod ait Tullius, n Tusc. n. 91, 47 : «In animis om- 
nium est fere natura nip quidd; im, demissum, hu- 
mile, enervatum quodammodo et. languidum, seni- 


παρὰ ἀνθρύώ- 


nec per schismata inler 


| D le. 


564 

AZ'. Οὐδενὶ γὰρ οὐδενὸς οὕτω πώποτε πράγματος 
ἔρως θερμὸς ἐνέσχηψεν, ὡς ἐχείνῳ Χριστιανοὺς αὖ- 
ξηθῆναι, καὶ εἰς πλεῖστον (50) xo δόξης προελθεῖν 
χαὶ δυνάμεως xal οὔτε ἔθνη χειρούμενα, οὔτε τ 
χοινὸν εὐνομούμενον, οὐ πλῆθος χρημάτων, οὐ δόξης 
περιουσία (91), οὐ τὸ βασιλέα βασιλέων xaX slvat zal 
ὀνομάζεσθαι. οὐχ ὅσοις ἄλλοις ἀνθρώπων εὐδαιμονία 
γνωρίζεται" οὐδὲν οὕτω τῶν πάντων ἐχεῖνον ηὔφραινεν, 
ὡς τὸ δι᾽ ἑαυτοῦ μὲν ἡμᾶς, διὰ δὲ ἡμῶν ἐχεῖνον, χαὶ 
παρὰ Θεῷ χαὶ ἀνθρώποις (52) εὐδοχιμεῖν, xol ἀχα- 
τάλυτον ἡμῖν εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον παραμεῖναι τὴν 
δυναστείαν: xal γὰρ πρὸς τοῖς ἄλλοις ἐχεῖνο ἤδει 
σαφῶς, ὑψηλότερόν τε (29) χαὶ βασιλιχώτερον ἣ χατὰ 
ποὺς πολλοὺς περ τούτων διανοούμενος, ὅτι τοῖς 
Χριστιανῶν ἘΠ γμασι τὰ Ῥωμαίων συνηύξησε, xal 
συνεισῆλθε πιδημίᾳ Χριστοῦ τὸ χράτος, οὕπω 
πρότερον τε πὲ (94) εἰς μοναρχίαν Syene (93) 
xo) διὰ τοῦτο πλέον ἐδόχει μοι περιέπειν εὖ ποιῶν τὰ 


e 


ἡμέτερα " ὅς γε, xoi εἴ τι παρε τη GEM ἡμᾶς, οὐ 
περιφρονῶν, οὐδὲ ὑθρίζων, οὐδὲ ἄλλοις cts V πρὸ ἡμῶν 


χαριζόμενος (56), ἀλλ᾽ ὥστε πάντας ἕν εἶναι, xol 
συμφρονεῖν παρελύπησε, χαὶ μὴ διαχεχόφθαι, μηδὲ 
διεστάναι τοῖς σχίσμασιν. 

sed ut omnes in unum co- 
nos dirempti atque. dissecti 
ΛΗ΄. ᾿Αλλ 
xai μετὰ τοῦ σαθροῦ 


ὅπερ εἶπον, ἀφύλαχτον ἣ ἁπλότης, 
(51) τὸ φιλάνθρωπον, χαὶ 
ἥχιστα χαχίαν ὑφορᾶται πὃ χαχίας ἐλεύθερον“ δυχ 


τοῦτο. ἡγνοηθὴ τὸ μέλλον, χαὶ cb πλάσμα οὐχ ἔφω- 
ράθη, χαὶ παρεισῆλθε κατὰ μιχρὸν ἐν ἀσέθεια, καὶ 


δύο χρηστότητες συνεισῆλθον ἀλλήλαις, T, τε περὶ τὸ 


εὐσεθδὲς γένος xal τὸν ἁἀσεθέστατον πάντων xal 
ἀθεώτατον. Ὃς, τί (58) μεμφόμενος. Χριστιανοῖς, 


τί δὲ οὐχ ἐπαινεῖν ἔχων τῶν ἡμετέρων, τί δὲ τῶν 
παρ᾽ Ἕλλησι δογμάτων ὑπερφυὲς νομίσας, xa 
δυσχίνητον λόγῳ, ποίῳ δὲ καὶ ἀχολουθῶν ὑποδείγμα- 
τι, γνωριμώτατον (59). Edozov ἐξ ἀσεθείας χατέστη- 
σε, χαὶ χαινότερον τρόπον ἡμιλλέθη τῷ ἀναδείξαντι; 
Ἐπειδή γε ὑπερθάλλειν οὐχ (40) ἣν ἀρετῇ χαὶ τοῖς 
εἴττοσι, διὰ τοῦ ἐναντίου φανῆναι φιλονειχήσας (41) 
τῆς εἰς δυσσέθειαν ἀμετρίας: χαὶ τῆς περὶ τὸ χεῖρον 
φιλοτιμίας. Ἢ μὲν οὖν ὑπὲρ Χριστιανῶν τοῦ ἀν- 
δρὸς, καὶ πρὸς Χριστιανοὺς ἀπολογία τοιαύτη, xat 


οὕτω διχαία τοῖς γε νοῦν ἔχουσιν. 


» etc. 
(58) Ὃς, τί. Vic, et in sequenti membro, τί δὲ 
οὐχ, habent nonnulli codices, ut alibi non raro, «f 
δαί Greca. hie per interrogationem videntur. red- 
denda : « Qui, quid in Christianis eausatus? Quid 
in nostris non. laudandum inveniens ? Quid in Grie- 
forum dogmalibus eximium et non Tacili negotio 
sermone. «onvellendum | arbitratus Ὁ Quod! porro 
exemplum secutus, famosissimunm sese ex impietate 
constituit? » 
159) Froptpiocacor. Superscriptum, ὀνομαστότα - 
τον, « celeberrimum. » i 
(40) "YxepédAAew ci». ἢ". In mss. non paucis 
et in Basil. legitur, οὐχ ἣν ὑπερθαλεῖν. 
(AT) ῬΦιϊτονγεικήσας. Reg. [. ἐφιλονείκησε. 


bo» URATIO IY. 


-— CONTRA JULIAANUM I. 


modo, hoc est, per. immodicam quamdam et elfrenatam | impietatem , pervicaxque vitii studium, no- 
minis splendorem sibi conciliare obaixus est, Ae. de Christianis, et ad. Christianos , talis est Constantii 


purgatio, tamque equa et. justa, 


his quidem certe qui mente pr:editi sunt. 


ΑΘ’, Ἐπεὶ δέ (42) εἰσί τινες, οἱ, χἂν ταύτης ἡμᾶςξα — XN XIX. Quoniam autem. nonnulli sunt, qui, 


ἀπολύσωσι τῆς αἰτίας, ἑτέρας οὐχ ἀφιέντες, ἀλλὰ 
χατηγοροῦντες εὐήθειαν, ὅτι τῷ δυσμενεστάτῳ χαὶ 
πολεμιωτάτῳ τὴν ἀρχὴν ἐνεχείρισε, χαὶ τὸν αὐτὸν 
ἐχθρὸν πρότερον, εἶτα ἰσχυρὸν χατεσχεύασε, τὴν μὲν 
ἔχθραν διὰ τῆς τοῦ ἀδελφοῦ σφαγῆς προχαταθαλόμε- 

vC,, τὴν δὲ δύναμιν διὰ τῆς βασιλείας προσθείς " 
ἀναγχαῖον xal περὶ τούτου βραχέα διεξελθεῖν (45) 
χαὶ δεῖξαι μὴ παντάπασιν ἄλογον τὸ φιλάνθρωπον, 
μηδὲ ἔξω τῆς βασιλιχῆς μεγαλονοίας xai προμὴ- 
θείας" καὶ γὰρ ἂν αἰσχυνοίμην, εἰ, τοιαύτης παρ᾽ αὐτοῦ 
τυχόντες τιμῆς, xai τοσοῦτον αὐτὸν εὑσεθείᾳ διαφέ- 
pity πεπιστευχότες, μὴ τὰ (44) δίχαιχ συνηγορήσαι- 
μὲν * ὃ χαὶ τοῖς μηδὲν εὐεργετηχόσιν (45) ὀφείλεται 
παρ᾽ ἡμῶν, τῶν Λόγου xal ᾿Αληθείας θεραπευτῶν * 
χαὶ ταῦτα μετὰ τὴν ἐντεῦθεν ἀπαλλαγὴν, ἡνίχα χαὶ 
πονηρᾶς 


εὐξιν δοκεῖν ἐχπεφεύγαμεν, xaX 
ἐλεύθερος ὑπονοίας ὁ λόγος. 
Veritatis cultum profitemur, 
verendui non est, ne 


oratio. 


priestari debet ; 


ἂν ἤλπισε wel μὴ τι ἄλλο, ταῖς 
"ig ὃξ οὐχ Ex 


» 
ΠῚ 
E] 
3- 
Ὁ 
z 
Ώ 
c. 
a 
EA 
ze 
τ 
I 
€ 
* 
e. 
«d 
(e 
τῷ 
o 
x 


ian πὸ εἰχὸς, 
δικαιότερον ; ὡς MPRNEN διχαία xal βασιλιχῇ χρίσει, 


τοῦ μὲν ἐπιτιμηθέντος, τοῦ δὲ προθληθέντος " ὁ γὰρ 
τὸν δεύτερον τιμήσας, οἷς οὐχ ἄν τις ἤλπισεν, οὐδὲ 


ο 
αὐτὸς ὁ τυχὼν τῆς τιμῆς, ὄτλον, ὡς οὐδὲ τὸν πρό 


ρὸν ἄνευ διχαίας Some ἐν ἐχολάσατο- 
ἐχείνου προπετείας ἦν, 


φιλανθρωπίας. 


χαὶ τὸ μὲν τῆς 


allectus est, temeritati assignandum esse; alterum 
nitati. 
ΜΛ’. Καὶ ἅμα τὸ θαῤ . εἰ δεῖ τὸ μεῖζον 


εἰπεῖν, οὐ τοσοῦτον £x τῆς ἐχείν [on Pcus 6394 &X, 


τῆς ἰδίας δυνάμεως fj μοι 


n ᾿Αλέξανδρος 


θαῤῥήσας ὁ πάνυ δοῦναι. μὴ ue τὸ ζῇν ἡττημένῳ 
Πώρῳ, χαὶ ταῦτα νεανιχῶς οὕτως ἡγωνισμένῳ περὶ 
τῆς βασιλείας, ἀλλὰ χαὶ τὴν βασιλείαν αὖθις Ἰνδῶν" 

ὡς τὸ uc γαλόψυχον (417) οὐχ ἄλλως. ἣ οὕτως ἐπιδει- 
ξόμενος, ᾧ χρατηθῆνα: (48) χεῖρον ἐνόμιζεν ᾿Αλέ- 
ξανδρος ὧν ἣ τοῖς ὅπλοις " τοῦ δὲ, εἰ χαχὸν λάθοι, 
χειρώσασθαι πάλιν ἐπ᾿ αὐτῷ τυγχάνοντος. Καὶ ἣν 
αὐτῷ ἡ περιουσία τοῦ Da: 


ξεῖν τὸ φιλάνθρωπον. 


ΜΒ’, Καίτο: τί το ἀγωνίζομα:, 


χρατεῖν χαὶ ἡττημένον ; Ei γὰρ ὁ πιστεύσας χαχὸς 


" (42) Ἐπεὶ δέ. Wa plerique. codd. Ed, &zz:- 
as 3) Διεξε. lerr. Tres Golb. 2:220 
(44) Μὴ τα. Combef, legit e τὰ. 

(459) Εὐεργετηκόδσιν. Heg. , Or. 1, Combef. etc. 


εὐηργετηχόσιν. 
(46) Ἣν ἐπιστεύθη. Reg. bm, Golb. b, ἧς ἐπ'ι- 
στεύθη 


idque presertim post illius e vita discessum, 


in assenlationis opinionem iucidamus, ac jam 


ὃ ὃὲ τῆς τοῦ τετιμηχότος C 


quamvis nos hoc crimine liberent, altera (tamen 
culpa minime solvunt, verum stultitia propterea 
insimulant, quod ipse inimicissimo homini hostique 
acerrimo imperium commiserit, atque eumdem pri- 
mo hostem effecerit, deinde robur ipsi compararit, 
nimirum. per fratris. cedem inimiciti:e fundamen- 
tum jaciens, post aulem per imperium eidem vires 
addens; de hac quoque re pauca necessario mibi 
dicenda. sunt, illudque ostendendum, nequaquam 
omnino inconsultam atque a ratione alienam hanc 
clementiam exstitisse, nec ab imperatoria animi 
prestantia providentia(ue. remotam, Etenim pu- 
dore suffunderer, si, cum tantum ab eo honorem 
acceperimus, eumque tanta pietatis laude excelluisse 


D persuasum liabeamus, justum illi patrocinium ne- 


quaquam afferremus; quod iis quoque, qui nilil 
beneficii in nos contulerunt, a. nobis, qui Verbi et 
eum jam 
mala vacat 


omui suspicione 


XL. Quis enim non spem habuisset, fore ut, si 
nibil aliud, honoribus certe ipsum mitiorem ellice- 
ret? Quis non ex fide, quie illi etiam preter zequum 
habita est, justiorem? tanquam justo et. imperato 
rio judicio alter peenam luisset, alter electus. fuis- 
set. Nam qui natu. minorem iis honoribus affecerat, 
quos nenio sperasset, ne. ipse quidem qui honorem 
acceperat ; eum, ne in 
priorem quidem, nisi justa ira. commotum, animad- 
verlisse : allerumque ΘΟ ejus, qui supplicio 
2utem, illius, à quo honore affectus fuerat, huma- 


perspicuum utique. est, 


XLI. Ad hzc, ut, quod majoris momenti est, 
dicam, non tam istius fide quam suis opibus et 
potentia nitebatur : quibus etiam, ut opinor, fretus 
magnus ille Alexander, victo Poro non modo vitam 
dedit, idque cum de imperio adeo strenue dimicas- 
set, sed Indorum etiam regnuin ipsi restituit : per- 
inde atque non alia ratione magnanimitalis spect- 
men qua Alexander 


turpius existimabat, quam armis superari: 


editurus, viuci,, cum esset, 
pie- 
sertim eum in sua potestate esset, eum, si malum 
Leneficiique immemorem comperiret, rursum sub 
ditionis suze jugum mittere. lta. benignitas hac ab 
ingenti quadam animi przefidentia. manabat. 

XLII. Sed quid in hac re tantopere laboro atque 


contendo, cum mihi causam facile obtinere liceat, 


(41) Μεγαχέφυχον. Edit. et mss. nonnulli ad- 


dunt. μέν. Sed de est iu melioris notze ep 
us) "Q xpacnünvar, Ad hiec. verba Meg. u, ap- 
piugit : ὃ αὑτῷ μεγαλυνύγῳ" χραᾶτ σα! Yàp τούτῳ, 


το. € Ipsa magnaninmit: Me, 


ἀλλ᾽ oj gaz fT vat ἐβού 
» Rem nar- 


qua vincere magis quam vinci volebat. 
rat Plutarch. in. Vita Alex. 


567 


dit, quid tandem prz eo ille, cui. fides habita est? 
Et, si. mores illius non. providisse, in erimine po- 
nendum est, vitium ipsum ubi tandem collocabi- 
mus? Sed profecto res quiedam considerationis 
expers est. improbitas ; nec ulla. ratio iniri potest, 
qua homines nequam et improbos quisquam me- 
Lores efliciat. Quippe cum iste, quibus ex rebus 
majorem benevolentiam. concipere, ac si quos im- 


probitatis igniculos habebat, eos exstinguere debebat, 


clarit, ut hene de se meritum ulcisceretur. 
XLIH. Hic ipsum Platones, et Chrysippi, et 
clarus Peripatus, ei veneranda Stoa, et scita illa 


venusta sonoro gutture fundentes — edocuerunt. 


Hec geometris zqualitas et de justitia sermones, 
illudque, eligendum potius esse injuriam accipere, 
quam inferre. Hee. egregii magistri, et imperii 
defensores et legislatores, quos ex triviis et bara- 
tiris sibi collegerat; quorum non. vitam ac mores 
laudaverat, sed facundiam suspexerat : ae ne hanc 
quidem fortasse, sed impietatem solam, ut sat ido- 


nean $7 consiliariam, rerumque. gerendarum vel 
omittendarum magistra, 


XLIV. Quilni autem hos admirari par es!, qui 
Civitates eiiaun quie reipsa consistere. non pos- 
sunt, sermoue fingunt, quique splendidas tyranui- 
des modo non adorant, et cum. superba gravitate 
supra deos obolum efferuit ; quorum alii, ne Deum 
quidem 4mnino esse, ahi rerum. humanarum cura 
non t2ngi, sed temere et fortuito omnia ferri cen- 
sent; alii autem sideribus duci, necessariisque et 
fatalibus. figuris, baud. scio unde et a quo ductis ; 
alii vero omnia voluptatem. appetere, idque. vil: 
humano finem arbitrantur? Virtus porro ipsis spe- 
ciosum duntaxat nomeu est, nec ultra hanc vitam 
porrigitur, uec ulla postea rerum in liae vita gesta- 


(89) ᾿Ασυ.1.1ὐγιστον, elc. « Gregorius, » juxta 
Eliam, € dixit improbitatem esse ἀσυλλόγιστον, vel 
quia non facile animadverti ae depreheadi potest... 
vel quia ratiocinando mon assequitur. id. quod 
justum. est. » Ex Phocylidis scriptis desumpta. hzec 
sententia: dicit enim : 

᾿Ασυ.1.10γιστόν ἐστιν ἡ πονηρία, 

€ inconsiderata est improbitas, » id est, « nec 
jus, nee equum perspicit vir improbus, » Mac. sen- 
sentia utitur. "fheologus ad significandum | quod 
prius insinuat Elias; id nimirun: impielatis esse, ut 
ratiocinationes fallat omnes, nihilque ab ea exspe- 
ctanduin, quod in. aliis necessario consequitur. Un- 
de niliil mirum exspectatione sua frustratum fuisse 
Constantium, 

(90) A/zatoc. Weg. l, δίχαιον. 

(91) "Ex τούτων. Savilius, ὁ δ᾽ ἐχ τούτων, quie 
priora verba censet retinenda, quamvis desint in 
melioris note codicibus, 

(52) ᾿Αμύνηται. Wegg. 2, b, etc. ἀμύναιτο. 

(352) Λαμπρὸς Περίπατος. Sie quinque ltegg. alii- 
que plures. lu edit. σεμνός. 

(54) Σεμνὴ Xcod. Ma plerique codd. Deest. oz- 
μνή in ed. 

(53) Χρῆγα, ἀδικεῖσθαι, οἷς. « Eligendum... 
injuriam. pati. » Billius : « Optandum... injuriam 
ferre. » Paulo aliter. Plato in fine Gorgim : Εὐλαθη - 
“ἐον τὸ ἀδιχεῖν μᾶλλον T| ἀδιχεῖσθαι" « Ma- 


S. GREGORII THEOLOGI 
etiam superato ? Etenim si is malus est, qui credi- A 


[tU 


C 


D 


568 
τῇ ποτ᾿ ἂν εἴη παρ᾽ ἐχεῖνον ὁ πιστευθείς ; Καὶ εἰ τὸ 
μὴ προϊδέσθαι τὸν τρόπον ὑπαίτιον, αὐτήν γε τὴν 
χαχίαν ποῦ θήσομεν; ᾿Αλλ᾽ ὄντως ἀσυλλόγιστόν (4) 
zt πρᾶγμα ἡ πονηοία" καὶ οὐχ ἔστιν ᾧ τοὺς μοχθη- 
ροὺς ἄν τις βελτίους ποιήσειεν * ὁπότε χἀχεῖνος ἐξ ὧν 


εὐνούστερος φανῆναι δίχαιος (50) ἣν, xaX εἴ 
pos qavr 1 


TO 
τυ 


χαχίας 
εἶχεν ἐμπύρευμα τοῦτ᾽ ἀνελεῖν, ἐχ τούτων (Dl) εἰς 
μεῖζον ἀνήφθη μῖσος, καὶ ὅπως ἂν ἀμύνηται (59) τὸν 
εὐεργέτην ἐσχόπει. 


ex his ad majus odium incensus sit, idque. spe- 


ΜΓ΄. Ταῦτα Πλάτωνες αὐτὸν, xo Χρύσιπποι, xal 
ὁ λαμπρὸς Περίπατος (33) xax ἡ σεμνὴ Στοὰ (54), xat 
οἱ τὰ χομψὰ λαρυγγίζοι ἐξεπαίδευσον * ταῦτα d] 
τῆς γεωμετρίας ἰσότης, χαὶ οἱ περὶ διχαιοσύνης λό- 


"9 
f 
τοι, χαὶ τὸ χρῆναι ἀδιχεῖσθαι (55) μᾶλλον αἱρεῖσθαι 
j| ἀδιχεῖν- ταῦτα οἱ γενναῖοι διδάσχαλοι, χαὶ τῆς βα- 
σιλείας συναγωνισταί τε χαὶ νομοθέται, oüg ἐκ 
πῶν (56) τριόδων χαὶ τῶν βαράθρων ἑαυτῷ συνελέ- 
Gao" ὧν οὐ τὸν τρόπον ἐπήνεσεν, ἀλλὰ τὴν εὐγλωτ- 
τίαν ἐθαύμασε" χαὶ οὐδὲ 


ταύτην ἴσως, ἀλλὰ ἀσέδειαν 
μόνην, ὡς σύμθουλον ἱκανὴν xa τῶν 


πραχτέων χαὶ 
μὴδιδάσχαλον (51). 

ΜΔ΄. Πῶς δὲ οὐ θαυμάζειν ἄξιον τουτους, οἵ xat 

7) τὰς ἔργῳ συστῆναι μὴ δυ- 

(58) μονονοὺ 


πόλει 
ναῤένας, xaX τὰς 
προσχυνοῦσι, χαὶ τὸν 
μετὰ τῆς ὀφρύος (59): χαὶ οἱ μὲν οὐδὲ εἶνα: Θεὸ" τὸ 
παράπαν, οἱ δὲ (00) οὐ προνοεῖν τῶν τῇδε δου ματί- 
ζουσιν, ἀλλ᾽ εἰχῆ καὶ ὡς ἔτυχε τὸ πᾶν φέρεσθαι, οἱ 
ὃς ἀστράσιν ἄγεσθαι: χαὶ σχηματισμοῖς ἀνάγχης (61), 
οὐχ οἵδ᾽ ὑπὸ τίνος ἀγομένοις χαὶ ὅθεν " οἱ δὲ εἰς ἡδο- 
νὴν τὸ πᾶν φέρειν (09), καὶ τοῦτο εἶναι 7 
ἀνθρωπίνης ὑπολαμθάνουσιν; 'H ἀρετὴ 


ἄλλως ὄνομα εὐπρεπὲς, xai οὐδὲν τοῦ παρόντος 
βίου μαχρότερον, οὐδέ τις ἐξέτασις τῶν ἐνταῦθα βε- 


gis cavendum est injuriam facere quam pati. » Ra- 
lionem superius attulerat τ: Δυοῖν οὖν ὄντων, τοῦ dOt- 
χεῖν χαὶ ἀδιχεῖσθα:, ἴζον piv χαχόν φαμεν τὸ 
ἀδιχεῖν, ἔλαττον δὲ ἀδιχεῖσθα!. «Cum du igitur sint 
liie res, injuriam faeere et pati, majus quidem ma- 
lum esse dicimus facere quam pati injuriam. ».— 

(56) Οὺς ἐκ cv, eic. Porphyrium et. Libanium 
intellsit. Elias; quibus recte addideris impietatis 
magistros, 

(31) Kal μὴ 90d xaAcv. Non is est horum ver- 
borum sensus, quem reddit Dillius, ul videtur Fille- 
montio, sed. iste, e impietatem operis lantum. s0- 
ciam ;» non vero magistram faisse Juliano, quippe qui 
perse satis sciret. In Regg. tamen codd. optimienotv, 
bin, hu, ete, eum hae distinctione, quie Billio lavet, 
legitur, χαὶ μὴ διδάσχχλον. ἥ 

(58) Καὶ τὰς σεμνὰς τυραννίδας. Wie Platonem 
carpit, qui pecunie copiditste duetus ad. Dionysium 
navigasse fertur, atque ad ejus pedes se provolvisse, 
ipsique assentari. consuevisse, ut hine lncri aliquid 
referret, atque obolui pluris qnam gentilium deos 
fecisse, Deinde Epicureos cavillis petit, qui Provi- 
dentiam negabant, ete. m 

(59) Μετὰ τῆς ὀφρύος. Billius, « eum supercilio.» 

(60) Οἱ δέ. Weg. αν et Billius, οἱ οὐδέ. ] 

(61) ᾿Αγάγχης. Colb. k, ἀναγχαίοις. Eadem in 
Theo.(ore o de providentia reperias. 

(02). dépscvr. Montac. mavult ῥέπειν, 


502 


ORATIO IV, — CONTRA JCLIANUM I. 


510 


Οιωμένων ὕστερον τὴν ἀδιχίαν συστέλλουσα. Ἢ γὰρ A rui censura injustitiam reprimens. Aut enim quls- 


οὐ συνεῖδέ τις ταῦτα τῶν παρ᾽ Exzlvotg σοφῶν, ἀλλὰ 
βαθεῖ βορδόρῳ, τὸ δὴ λεγόμενον, χαὶ ἀφεγγεῖ ζόφῳ 
πλάνης xa ἀγνοίας (05) συνεχαλύφθη, μηδ᾽ ὅσον 
προσθλέψαι ταῖς τῆς ἀληθείας αὐγαῖς χαθαρθεὶς τὴν 
διάνοιαν, ἀλλὰ περὶ τὰ κάτω (04) χαὶ τὴν αἴσθησιν 
ἰλυσπώμενος, χαὶ μηδὲν ὑπὲρ τοὺς δαίμονας φαν- 
5320 vat δυνηθεὶς, καὶ διαρθηναι (03) τοῦ πετ 
πο; ἀξίως " ἣ εἴ τὶς διέδλεψε χαὶ μιχρὸν, ὡς ὁδηγῷ 
λόγῳ, χαὶ μὴ Θεῷ χρώμενος, ὑπὸ τοῦ πιθανωτέρηυ 
παρεσύρη, καὶ τοῦ μᾶλλον τοὺς πολλοὺς ἕλχοντος δι᾽ 
ἐγγύτητα. 


γΥ χός- 


ME'. Τί οὖν θαυμαστὸν τὸν ἐχ τοιούτων μὲν ὁρμώ- 
μένον δογμάτων, $m) τοιούτων Oi χυθερνητῶν εὑ- 
θυνόμενον, οὕτω χαὶ ἯΙ 
*)y πιστευθέντα Ed : 
θέντα ; Ei yàp δεῖ τι x 
γήσασθαι, οὔ pot δοχε 
ἀδελφοῦ, ὃν γε χαὶ mo) 
νωῦχεν, ὅσον τὰ Χριστιανῶν οὐ φέρων αὐξανόμενα, 


πιστευχότι φανῆναι καχὸν 
αἱ τῷ τιμήσαντι τὸν τιμη- 
tX τῆς χατηγορίας ἀπολο- 


τοσοῦτον ὑπεραλγῶν τοῦ 


πολέμιον ἐκ τῆς θρησχείας ἐγί- 


χαὶ λυσσῶν χατὰ τῆς εὐσεθείας, τοῖς χαθεστηχόσιν 
ἐπιτολμᾷν, χαὶ ζητεῖν ἐλευθερίων τῇ ἀπονοίχ" χρῆναι 


γὰρ φιλοσοφίαν xaX βασιλείαν͵ ὡς ὁ ἐχείνων λόγος, 
εἰς ταυτὸ (67) συνελθεῖν - οὐχ ἵνα παύσωνται χαχῶν 


αἱ πόλεις, ἀλλ᾽ ἵνα πλυσθῶτι- 


MG'. Καὶ τὸ μὲν πρῶτον αὐτῷ id αὐθαδείας χαὶ 

ἀ πονοίας ἑαυτὸν ἀναδῆσαι (08), χαὶ τῇ μεγάλῃ προσ- 
niopíz τιμῆσαι: (ἣν οὐχ ἅρπαγμα τύχης, ἀλλ᾽ 
τῆς ἄθλον f| χρόνος ἣ ψῆφος βασιλέως χαρίζεται, T 
«ἧς συγχλήτου βουλῆς, ὡς τὸ παλαιὸν, χρίσις), xai 
εἴται τοῦ μέτρου τῆς τιμῆς αὶ 
σιλείχς δεύτερον δὲ (χαὶ γὰρ 


&pz- 


οὐ ποι κύριο ΟΥ τὸν τῆς $a- 
ἀναγχαίαν ἑαυτῷ 
τὴν (09) ἀπόνοιαν £x τῶν ἤδη τε 
ποιηχὼς), τί διανοεῖται ; 
3 χαὶ θρασύτητος; Ὧ τ 
fel EV 


αὐτὸν ἐχσαστρατεύει, xav τῆς δύσεως ἀπαν- 


(05) Καὶ ἀγνοίας. Deest 
Or. 1. 

(61) Περὶ τὰ κάτω, ete. Billius, « circa terrena 
aloe in sensum cadentia provolutus. » 

(€5) Διαρθήναι. Meins. διαθρῇσαι. 

(66) Τὸν πιστευθέντα. Mac desunt in septem 
Rezg., tribus Colb. et Or. 1. 

(61) Eic ταυτό, ete. Nonnulli codices ταυτόν. Or. 
4, ταὐτό. Mic idvertendum diserimen, quod. inter 
Soeratem et Julianum reperitur. Volebat. Socrates 
reges philosophari, vel philosophos regnare, « ut 
lene esset civitatibus; » e coutra Juliauus, « ut ma- 
lis replerentur, » 

(68) Ἑαυτὸν draémcat. Acrius verbis hic in 
Montacutium invebuntur Parisienses, eo quod seri- 
pserit ab Aoimiano: negari id. quod affirmat Grego- 
rius, € diadema sibi Julianum arrogasse. » Major 
certe. files. habenda scriptori pio pariter. et docto, 
quam ethinico, qui Apostatie impense favet, Verum 
ἀπ {πὸ conciliare facile est; nec enim multum 
dissentiunt, Ammianus ipse scribit lib. Nx, Julianum 
coactum fvisse, ut Augusti nomen et diadema acei- 


in tribus Regg. et 


piam eorum qui apud illos in sapientum. numero 
habentur, hoc non intellexit, sed im alto caeno, ut 
diei solet, atque oliscura erroris et ignoranti cali- 
gine obrutus. hzesit, ue eatenus. quidem purgatus, 
uL veritatis radios intueri posset, verum in terre- 
strium et. sensibilium ceeno provolutus, nec. supra 
valens, subli- 
ferri z aul si 


diemones quidquam animo concipere 
miusque, ut Creatore. dignum. est, 
quis vel leviter. prospesit, quia non Deum, sed liu- 
rationem ducem sequeretur, ab eo quod 
pertractus. est, quodque pronis 


manam 
nrobabilius erat, 


seuam — multitudinem ob. propinquitatem. magis 
alliciebat, 
XLV. Quid mirum igitur, si is, qui nb hujismo- 


di placitis prodibat, atque ab hujusmodi guberna- 
toribus regebatur, erga eum qui fidem ipsi habue- 
rat, honoreque ipsum affecerat, malum ac scelera- 
tum se pribuit? Nam si. per aecusationem quoque 
ipsius causa nonnihil defendenda est, non tàm quod 
frawis interitum. doleret, quippe quem hostem quo- 
que propter religionem duceret, quam quod Clri- 
stianorum res augeri permoleste. ferret, atque. ad- 
versus pielatem fureret, rerum statum convellere 
aggressus esse, ae contumaci;e suce libertatem qua 
sivisse videtur. Oportere enim philosophiam et 
imperium, juxta illorum sententiam, in unum coire ; 
non ut civitates miser: esse desinant, sed ut malis 
potius impleantur. 


9$ NLVI. ^c primum quidem illius arrogantia 
atque audaci: facinus fuit, quod sibi ipse diadema 
magnoque nomine seipsum ornavit 
(quod non fortunze praedam, sed. virtutis praemium, 
vel tempus, vcl imperatoris calculus largitur, vel, 


imposuit, 


ut moris prisci fuit, senatus judicium ), nec honoris 
modum ad imperatoris arbitrium revocavit, Deinde 
(siquidem ob ea, qux jam ausus fuerat, in omnem 
audaciam providendi necessitatem se sibi impo- 
suisse norat), quid cogitat? et quo, tum impietatis, 
ium temeritatis progreditur? U furiosam mentem 


peret, Igitur. sibi arrogavit licet coactus; deinde si 
coactus "accepit, cogi se curavil, « corriptis largitio- 
ne, » ut ait Zonaras, € eb hiinanitate. tribunis et 
centurionibus ;» qui, ut auctor est Zosimus, gentilis 
seriptor, lib. nr, sparsis libellis animos militum com- 
moverant, Haque Julianus specie tenus coactus fuit, 
et enm. dialema. sibi arrogasse recte vereque. scri- 
psit Gregorius. bl etiam. confirmant € objurgaloriae 
et mordaces littere ». Juliani ad Constantium secre 
to date, noi apologeticze facti, eb responsa Constan 
Vii quae coram armata multitudine, quam de imdust ia 
convoecarat, legi curavit Julianus. Denique, si invilus 
diadema accepit, quare jubenti Conscautio, ut iliud 
deponeret, parere deirectavit? Haee omuia ipse. Ans, 
mianus meniori;e mandavit lib, XN et xxl, ΟἹ disertis 
verbis scripsit, « sibi ipsi Julianum imposuisse. dia- 
dema. ». Ergone Gregorio scribere uou licuit, nulla 
habita ratione seu veri, seu fic'e coactionis, « Ju- 
'ianim diadema sibi arrogasse? » 
(69) Tür, ete, In ora. edit; Montacutii scribitur, 
τὴν τοιαύτην ὑπόνοιαν ἔδει πεποιγχώς.  Abesi 
f 3 Reg. hu, ac 11 legit 'Comb. 


$ 


5, GREGORII TIiEOLOCI 


b72 


Adversus eum expeditionem suscipit, atque ab Oc- A ίσταται - προφάσει" (70) μὲν, ὡς (71) ἀπολογησόμε- 


eidente pedem movet : in speciem quidem, quasi 
se de arrepto diademate purgare vellet, adhuc 
enim audaciam; suam — occullare videbatur, revera 
autem, ut totum imperium ad se traduceret, ac per 
improbitatem et. ingratitudinem. suam in hominum 


admirationem veniret, ln eoque spe sua minime 
falsus est. 
XLVIL.. Nec tamen hoc mirentur, qui Dei ratio- 


num, quibus omnia reguntur, altitudinem omni 
conjectura. sublimiorem non assequuntur, nec opi- 
fiei gubernatione cedere sustinent, nobis quidem 
certe sapientiori, suaque, et quo, et. qua vult, ra- 
tione ducenti, non dubium autem. quin ad id quod 
melius est, atque ad morborum sanationem, quan- 
tumvis ii quibus medicina fit, inlignentur. A quibus 
rationibus non ille quidem ad malum excitatus 
est: Deus enim. nul'o modo mali eausa est, quippe 
natura bonus, vitiumque ejus est qui. elegit ; haud 
tamen ab. impetu suo repressus est. Verumi cum in- 


genti celeritate, tum regionem suam, tum non- 
nullam barbaricz:e or: partem peragrasset , trans- 


iamque, fallendo potius quam vincendo, rapuisset, 
imminere jncipit : ut. quidem narrant qui 


partes ejus tuentur, futuri prxnotione ad hanc. ex- 


aule 


peditionem ineundam elatus, d:iemonumque impulsu 
atque hortatu, prosperum eventum pollicentium, 
rebusque mulationem decernentium : ut autem 
aiunt, qui. vera. loquuntur, $9 ad tempus. areano 
atque occulto facinori prisstitutuin. adveniens, at- 
que ad mortem, cujus ipse architectus erat, prope- 
rans, conatum inlerim suum per domesticorum 
quemdam celans. lia facinus. illud, non. priescien- 
tia, sed scientia erat, scelerisque opus, non d:emo- 
num beneficium : qui quidem, quam in his rebus 
SCili ac solertes sint, Persia luculenter ostendit. 
Ac finem tandem faciant, qui illius celeritatem 
ratum esse, his adjungamus. 

XLVIII. 


sionem 


Quod nisi tyranni adventam. et impres- 
mors imperatoris antevertisset, plusque 
obscurum bellum, quam aperta. nianus potuisset, 
intellexisset fortasse consceleratus ille ae nefarius 


(10) TI οφάσει. Plures codd. πρόφασιν. 

(71) Ὡς Colb. 5, ὡς ἄν. 

(13) Kel μή. Wa Keg. hu, Colb. 5, Or. 1, Pass. 
Deest μή in ed. 


(15) Τὰ τῆς. Plures codi, τὸ τῇς. Calvinum his fe- 
riri vel ipse Montacutius notat. 


(14) Ὄχθης ἔστιν. Reg. u, et Pass. ὄχθης ὅση 
ἐστίν. 


(15) Τῷ Aatgiv. Wege. nonnulli et Colb. Or. 1, τὸ 
λαθεῖν μὲν ἢ τὸ χρατῆσαι. Piss. τὸ χρατεῖν. Sic iter 
Juliani. describunt Mammertinus, Libanius orat. 2 
Zosimus et Animianus lib. xar, p. 188. 

(16) '"Exccpgazelav. Regg. a, b, bim, ἐχστρατίαν. 

(11) Παρών, à AA. Wa Reg.bm. Colb. quaiuor. et 
Or. 1. Alii tres Megii ἀλλά. lu pluribus deest sicut 
in ed. 

(78) Κλέψας τινὶ τῶν ἔνδον viv ἐπιχείρη- 
σιν. « Domesticorum unius opera rem ΓΤ} ag- 
gressus, » nempe per illum lento Constantium. ve- 


vog ὑπὲρ τοῦ διαδήματος " 
ἑαυτοῦ 


ἔτι γὰρ ἐδόχει χρύπτειν 
τὸ δὲ ἀληθὲς, ὡς μεταστῆ- 
σων εἰς ἑαυτὸν ἅπαν τὸ χράτος, χαὶ διὰ τῆς ἀγνωμο- 
σύνης θαυμασθησόμενος " καὶ οὐχ ἐψεύσθη γε τῆς 
ἐλπίδος. 


τὴν ἀπόνοιαν * 


MZ'. Μὴ θαυμαζέτωσαν οἱ τῶν τοῦ Θεο δὰ λόγων, ὑφ᾽ 
ὧν τὸ πᾶν φέρεται, τὸ ἀτέχμαρτον μὴ E 


πιστάμενοι 
βάθος, xaX μὴ (12) παραχωροῦντες τῷ τεχνίτῃ τῆς 
χυθερνήσεως, ἡμῶν γε πάντως συνετωτέρῳ, xol 


, 


ἄγοντι τὸ οἰχεῖον ὅπη xat ὅπως βούλεται " πάντως ὃς 
πρὸς τὸ χρεῖττον καὶ τὴν ἰατρείαν, χἂν οἱ θεραπευό- 
μενοι δυσχεραίνωσιν" ὑφ᾽ ὧν λόγων x&xcivog οὐχ 
ἐπήρθη μὲν εἰς τὴν χαχίαν- ἀναίτιον γὰρ παντά- 


' mact χαχῶν τὸ Θεῖον, ἀγαθὸν τῇ φύσει τυγχάνον, 


^ 
xai τοῦ προελομένου τὰ τῆς (15) χαχίας - οὐ μὴν 


πολλῷ τήν τὸ 

ἔστιν (74) ἣν 
9) μᾶλλον 1| τῷ χρατῆ- 
σαι τὴν πάροδον ἁρπάσας, πλησίον τῶν βασιλείων 


ἐπεσχέθη γε τῆς ὁρμῆς ἀλλὰ τάχει 


f 
οἰχείαν, xai τῆς βαρθὰριχῆς. ὄχθης 
, | P $ οχύης 


διαδραμὼν, xa τῷ λαθεῖν (7 
χοατὰ 
τὴν ἐχστρατείαν (10) ἀρθεὶς, καὶ 
δαιμόνων χίνησιν τὸ μέλλον ὑπισχνουμένων, χαὶ με- 


γίνεται" ὡς μὲν οἱ τὰ ἐχείνου φρονοῦντες, 


πρόγνωσιν ἐπὶ 
ταθολὴν πρυτανευόντων τοῖς πράγμασιν: ὡς δὲ ὁ 
τῶν ἀληθευόντων λόγος, χατὰ προθεσμίαν παρὼν, 
(11) xai βαθυτέραν, voi 
σπεύδων ἐπὶ θάνατον. οὗ δημιουργὸς a 
ψας τινὶ τῶν ἔνδον τὴν ἐπ 
ναι μὴ (15 πονηρίας: 
ἔργον, ἀλλὰ μὴ δαιμόνων εὐεργέτημα τὸ γινόμε- 
νον " οἵ γε πῶς Cd a τὰ τοιαῦτα, Περσὶς σαφῶς 
(80). Καὶ 


ποῖς 623i post ἐπ φημίζοντε 


ἀλλ᾽ ἀποῤῥητοτέραν τε 
a 

αὐτὸς ἣν, χλέ- 

τιχείρησιν (78): ὥστε εἷ- 


9) πρόγνωσιν, ἀλλὰ γνῶσιν, xa 


ἔδειξε αὐυσάσθωσαν οἱ τὸ ἐχείνου τάχος 
* εἰ μὴ γε (81) xat αὐτὸ 


τὸ χαχὸν εἶναι τούτοις προσθήσομεν. 


diemonibus ascribunt : nisi hoc quoque iosum, scele- 


ΜΠ’. Ei μὲν οὖν μὴ προὔλαθε (82) τὴν ἔφοδον τοῦ τυ- 
ράννου τὸ τέλος τοῦ βασιλέως, μηδὲ ὁ ἀφανὴς πόλεμος 


τῆς φανερᾶς χειρὸς π 


ον ἴσχυσε, 
χαθ᾽ ἑαυτοῦ ταχύνας Í 


ὁ ἀλιτήριος" xai πρὶν ὑπὸ 


neno exstincturus, ut ad przstitutum diem ipse ad- 
veniens, in demortui locum, imperium adiret, ba 
locum hune intellivit Comb. De veneno tamen nibil 
Gregorius, nihil Elias, nihil seholiasta. Iste. prodi- 
toris tautum meminit Juliano indicantis, quo tem- 
pore rem aggredi opportunum esset. Elias vero stru- 
clas Constantii vie insidias commemorat; quanam 
autem ille fuerint, silet, Non aliud. forsan vult 
Gregorius , quam 


Juliano. cerinin fuisse, Constantio 
necem consciscere, dolo , proditione, veneno, aliisve 
modis occ ultioribus, et jam ad facinus diem con- 
dictum, 

ὙΠ}. Vei εἶναι μή. Sie Wegs. melioris uote 
codd. a, b, u, hm. In ed. μὴ ε εἰναι. 

(80) "ERE "e. Colb. k, ἐδίδαξε. 

(81) EL μή γε, etc. « Nain si hoc. d:emonibus 
concedamus, eiiam hoc ipsum quod Julianus ne- 
quam et improbus sit, aseribemus. » 

(82) HpciAa£e, Mss. nonnulli, προέλαδε, 


315 ORATIO IV, 


— CONTRA JULIANUM I. 


ὕ14 


Περσῶν τὴν ἐμπληξίαν (85) σωφρονισθῆνα!" τῆς ἀπ το Ase in capitis sui perniciem hac celeritate. usum 


νοίας, ἔδωχεν ἂν δίχην ἐν ὅροις Ῥωμαίων, ὧν χα- 
χῶς χατετόλμησε"' τεχμήριον δέ". xai γὰρ ἔτι 
προϊὼν χαὶ ἀγνοούμενος, ὡς ἐνόμιζεν, ὑπὸ τοῦ γεν- 
ναιοτάτου βασιλέως (84) στρατιᾷ περιλαμθάνεται 
προῦποτεμνούσῃ xaX τὴν φυγὴν, 
ix τῶν ὕστερον" xal γὰρ ἤδη τὸ χράτος ἔχοντι, τὸ 
κρατῆσαι ταύτης οὐ μιχρὸν ἔργον ἐγένετο 
μὲν θυμῷ ζέων χατὰ τῆς ἀπονοίας ὁμοῦ xal τῆς 
ἀσεθείας, xa τὸν σοφώτατον ἔχων ἐν ἄρκυσιν, ὦ 
τῆς ἡμετέρας χαχίας (85)! ἐν ἀχμῇ τῆς ὁδοῦ χα- 
ταλύςξ: τὸν ϑίον, πολλὰ (80) καὶ Θεῷ xai ἀνθρώποις 
ὑπὲρ τῆς ἑαυτοῦ φιλανθρωπίας ἀπολογησάμενος. 
χαὶ διὰ τῆς ὁρμῆς (87) δείξας Χριστιανοῖς τὴν ὑπὲρ 
τῆς εὐσεθείας χίνησιν. 


ὡς δῆλον γέγονεν 


νῦν δὲ ὁ 


mum hominem laqueis irretitum tenens, [proh malum et peccatum. nostrum ! 
extremum claudit, cum de benignitate 


diem vile 
exceusasset, ae per. capta 
siudio ineitaretur, 

Me." 


' ἈΚ y σὰ ἐξῦ- - ^ ^ 1) 
συμμιγὲς διὰ τὰ ἑξῆς τοῦ λόγον - xal οἷον ποταμοῦ 


tec 
SS. 


xai πελάγους μάχη, xa 
καὶ 


χαὶ στάσις, ἀλλήλοις 
ἀντιστατούντων, αὐυγιόνε ων" Ex μὲν γὰρ τῶν τε- 
f 

πάσχω τὰ (89) τῆς ἧδον 
λαθόντων τὸ δάχρυον " tp X 
ρείας, ἣ παρὰ τοῦ 

(90) παρὰ Θεοῦ συγχω- 
ρηθείσης δι᾽ ἃς olüsv αἰτίας, χαὶ as διὰ τὴν ἔπαρ- 
σιν ἡμῶν δεομένην χαθάρσεως (91) " ἀλλὰ χαὶ ὑπ 


λευταίων τ 


£x δὲ τῶν προ- 


οὐχ τστιανῶν 


D 


μόνον 
χαὶ τῆς συμπεσούσης αὐτοῖς Ü 


πονηροῦ προσπεσούσης, χαὶ 


* 


Ac ; - NOMEN 
αὐτῆς τῆς ἐχείνου ψυχῆς, xoi τῶν ὑπ᾽ αὐτοῦ συναρ- 


πασθέντων 2c τὴν αὐτὴν ἀπώλειαν. 


Η 


γὰς xaX 
πὰς ἐντεῦθεν βασάνους ὀδύροντα! - οἷς τὸ ζῇν τοῦτο 
α! (92) μόνον, καὶ οὐχ ἐξιχνοῦνται τῇ διανοίᾳ 
πρὸς τὰ ἐχεῖθεν, οὐδὲ εἶναί τινὰ νομίζουσι τῶν τῇδε 
βεδιωμένων λογισμὸν (95) xaY ἀντίδοσιν 
βίον ἀλόγων, τὸ πρὸς ἣ 


βιοτεύοντες, ἑνὶ τούτῳ, 


N'. Οἱ μὲν γαρ τὰς τελευταίας αὐτῶν my 


* ἀλλὰ ζῶσ!: 
παρὸν c 
τῇ ἐντεῦθεν ῥχστώνῃ με- 


ἡμέραν xai τὸ 
πὸ εὐδαιμονεῖν, χαὶ 
δαιμονεῖν τοῖς ἀντι πίπτουσιν" 
αὐτοὺς ἔπεισι: τῷ 
χειμένης «oi 


Eva 


τῷ τίῳ τὸ χαχο- 


ἐμοὶ 0i πλέον θρηνεῖν 


ν ἐχεῖθεν βατάνων, xa ἀπο- 


τοῖς πονηροῖς 


"ns 


χολάσξως. Καὶ οὕπω λέγω 


πὸ μέγιστον, αὐτὸ τὸ ἐξωσθῆναι: Θεοῦ, πηλίχον αὖ- 


«οἷς; εἰς χόλασιν". 


(85) Τὴ» ἐμπαηξίαν. Sie octo. Reg., quatuor 
Colb. Or. 1, etc. Ed. τῆς ἐμπληξίας. 

(84) Βασιϊέως. Sex Regg. aliique nonnulli, 

λέων. quod majorem emphiasim h: bet. 
(85) Ὦ τῆς ἡμετέρας κακίας" « Proh malum 
nostium ! ». id est : « Nostro vitio effectum est, ut 
Uonstantius ante moreretur, quam Julianum vince- 
ret »e repelleret, » 

(86) Ho.A.4d, ew. Vult hie Gregorius Constantium 
morientem s n Julianum benignitatis peenitiisse. 
Aummianus vero scribit eum statuisse « voce supre- 
wa et integro sensu, ut. suus esset successor Julia- 
nus. » Uterque forsan est. verax, Promo!i. Juliani 
paenitere potuit Constantium, eumque reipsa. paeni- 
luisse argumento est suscepta. contra eum expedi- 


βατι- 


sua οἱ conatus Lestatum Christianis reliquisset, 


fuisse ; ac priusquam Persi de ipsius vesania supe 
plicium suimnpsissent , amentie poenas in. Komano- 
rum finibus, in quos impetum facere non dubitarat, 
persolvisset; vel. hine conjectura — colligi 
potest, Nam cum adhuc progrederetur, atque ob- 
securam et incognitam expeditionem suam esse exi- 
stimaret, pristantissimus imperator ila eum toto 
exercit. cireumfudit, atque undequaque cinxit, ut 
fugam quoque omnem ipsi priecideret, quemadino- 


quod 


dum ex his quie postea secuta sunt, liquido demon- 
stratum est. Nam cuni jam etiam imperio potiretur, 
ad hune tamen. exercitum superandum non. parum 
negotii habuit. At nunc ille adversus 2udaciam 
simul et impietatem furore ardens, ac sapientissi- 
in medio itinere 

multis verbis se 
tuendie 


hominibus, 
quanto pietatis 


sua, lum Deo tuin 


fü δέ τι (88) δάχρυον ἐπέρχεταί yo: χαρᾷ ῃῃ6Ἑ XLIX. Atque hic mihi ob ea quz deinceps sequun- 


tur, lacrymize gaudio permiste subeunt; ac velut 
fluminis et maris pugna, commistioque etl dissi- 
dium, inter se contendenlium , ac coenutiuan. 
Quemadmodum 1QQ enim ex postremis voluptas , 
ila ex iis quae prieeesserunt, mihi laerymie. oriun- 
tur; non ob Christianos tantum, eamque, quae ipsis 
accidit, vexationem, aut a diabolo invecta est, et a 
Deo propter judicia, quie ipse novit, permissa, ac 
fortasse propter elationem nostram, purgatione 
indigentem ; verum etiam ob ipsam illius animam, 
eorumque qui ad eamdem perniciem »b eo simu? 
abrepti sunt. 

L. Quidam enim extremas duntaxat eorum plagas, 
hoe seeulo persolutas. deplorant; 
rationem habent, 


nec 


panasque in 
nimirum ii qui hujus tantum vilze 
nec ad futura supplicia. mente. penetrant , 
ullam rerum in hac vita gestarum reddendam ratio- 
nem atque mercedem fore arbitrantur; sed bruto- 
animantium ritu in diem atque in priesens 
ac sola hujus vite tranquillitate 


rum 
semper vivunt, 
beatitudinem metiuntur, contraque adversis rerum 
casibus infelicitatem definiunt. Mihi vero gravius 
eos lugere subit ob sequentis vile cruciatus, eaqua 
qua improbos et sceleratos manent, supplicia. 
Nondum enim quod maximum est dico, nempe hoc 
ipsum, a Deo ejici, quam dura et acerba illis pena Sit- 


D tio. Π δὴν potuit nihiloninus imperium Joliano. as- 


serere, quod jam auferre nón valebat, idque ot trn 
public ἃν tranquiliitati, tum imperatriei. Faustini et 
fruetui, quo gravida erat, consuleret, 

(87) Διὰ τῆς ἐρμῆς, etc. € Ex ipsa aggressione, 
suscepta. pielalis eausa expeditioae, » etc. 

(88) Ὧδε δέ. Deest δέ i multis codd. 

(89) Te.levcaleur πάσχω cd. Sc plures. mss. 
Regz. ; sie Coisl. et Pass. ; sic etiain legunt Sii, et 
Combef. Deest πάσχω in ed. 

(90) Καί. Sic Regg. septem. pro $, quod prave 
habent editi. 

(91) Καθάρσεως. Plerique eodd. za02:9* 

(32) Νομίζεται. Mont, scribit, Xo 

(95) Αογισμέόν. Dlilius, « censuram. » 


ἐσξως. 


15 


S. GREGORII TIIEOLOGI 


Ll. Qui potero miserum illum non laerymis pro- A 


sequi? qui potero non et eos amplius lugere, qui 
sua sponte aceurrerunt, quam quos ille perseentus 
est? et rursus eum amplius deflere, qui alios secum 
in exitium traxit, quam eos qui sua sponte ad. ma- 
lum cucurrerunt? Quin potius, Christianis quidem 
haudquaquam. triste et calamitosum est, quod pro 
Christi nomine passi sint, imo omnium beatissimum, 
non propler futura tantum pramis, sed propter 
hujus etiam vitz gloriam et libertatem ,. quam | ipsi 
per pericula sibi pepererunt. Hlis contra reposito- 
rum ac impendentium supplieiorum quasi pr:elu- 
dium quoddam sunt ea qu:e jam perpessi sunt : 
saliusque ipsis fuisset diuturnioribus in hac vita 
doloribus exeruciari, quam ad alterius vitze tribu- 
nalia reservari. Atque hxc mihi propter cam legem 
alque ab iis qui stant commiserationem exposcit. 

Lll. Quodnam hoc tam pertinax mali studium? 
Quis tantus impietatis amor? quis tain effusus ad 
exitium cursus? Unde tam infestus Chr'sti hostis, 
qui Christi discipulus fuerat, qui tot tantisque veri- 
latis sermonibus assueverat, multaque ad salutem 
spectantia, partim. dixerat, partim — audiverat ? 
101 Vix enim imperii hzreditatem adire coeperat, 
cum impietatem palam libereque prolitetur, perinde 
atque hoe quoque nomine erubescens, quod Clri- 
stianus aliquando fuisset, aut ea de causa. Christia- 
nis succensens, quibus nominis socielate junctus 
fuerat. Atque hine quidem facinora sua auspichtur, 
quemadmodum narrant, qui ipsius arcanis glo- 
rantur. (proh, in quos sermones incurrere cogor!) 
impuro et nefario sanguine lavacrum | abstergit, 
initiationi nostre. exseerabilem initiationem oppo- 
nens, sus videlicet in coeno provoluta , sicut est 
'àin proverbio : manusque suas profanat, ut nimirum 
eas ab ineruento sacrificio, per quod nos Christo 
ipsiusque passionibus et divinitati communicamus, 
elueret ac repurgaret. Per incisiones autem et 
imperii consiliariis utens. 

Lil. Ac quoniam incisionum, superstitionisque, 
aut, ut aptius loquar, diabolic:e vesaniz qua ad res 
hujusmodi ferebatur, mentionem feci, nondum satis 
constitutum habeo, litterisne hoc miraculum, quod 


*? Prov, xxiv. 17. 


(94) Ἐκεῖ δικαιωτηρίοις. Mibi διχαστηρίοις. In 
lies. et Montac. Yo. ἐχεῖθεν διχαστηρίοις. 

(95) Νόμον, τὸν τῷ. ln plerisque codicibus, vó- 
μον n 

(96) Αὐτόν. Billius, £xozóv. 

(97) Τοσαύτη. Sic tres Kegg., duo Colb., Or. 1, 
Pass. ete. In ed. τοιαύτη. 

(98) MOI IE « Sanctitatem: exuit, abster- 
git. o Infandus hie Apostata. Christianismi profes- 
-jonem sic est exsecrabus, ut quidquid in ea sanctis 
τοῦς contraxerat, tum. per baplisuun quem susce- 
perat, inm per Eucharistiam quam acceperat, eiuere 
eve radere amodis omnibus conatus sit. 

(99) Δι᾽ ἧς, etc. Insignis iile locus ad sacramenti 
simul et sacrificii: eucharistici: veritate. astruen- 
dam. Non tantum enim. ait nos per Eucharistiam 
* communicare Christi passionibus, » seu Christo in 
«rüee passo, eruüentoque ejus sacrificio; verum id 


di 


518 

ΝΑ’. Πῶς μὴ δαχρύσω τὸν ἄθλιον ; πως μὴ πλέον 
μὲν τῶν δεδιωγμένων τοὺς προσδραμόντας ; πλέον 
δὲ τῶν αὑτομολησάντων εἰς τὴν χαχίαν θρηνήσω τὸν 
συναρπάσαντα; Μᾶλλον δὲ τοῖς μὲν οὐδὲν δεινὸν τὸ 
ὑπὲρ Χριστοῦ παθεῖν, ἀλλὰ xol πάντων μαχαριττό- 
τατον, οὐ διχ τὰ ἐχεῖθεν μόνον, ἀλλὰ χαὶ διὰ τὴν 
ἐντεῦθεν εὐδοξίαν wol παῤῥησίαν, ἣν διὰ τῶν χιν- 
δύνων ἑαυτοῖς ἐχαρίσαντο᾽" προοίμιον τῶν 
ἀποχειμένων χαὶ ἀπειλουμένων, ἄπερ ἤδη πεπόν- 
θασ!:" χαὶ βέλτιον ἣν αὐτοῖς, εἰ ἐντεῦθεν μαχρότερον 
ἐχολάσθησαν i| τοῖς ἐχεῖ διχαιωτηρίοις (94) ἐτα- 
μιεύθησαν. Ταῦτα μὲν οὖν διὰ τὸν νόμον, τὸν τῷ (95) 
πτώματι τοῦ ἐχθροῦ μὴ ἐπ 
τὸ συμπαθὲς 


voi; δὲ 


χαίρειν κελεύοντα, xa 
ἀπα!ιτοῦντα id τῶν ἑστηχότων " 
ἐμοὶ δὲ πάλιν πρὸς αὐτὸν (96) ἐπαναχτέον τὸν λόγον. 
cla sunt, quis de inimici casu ketari. nos. vetat *?, 


Nune ad ipsum rursus oratio referenda est, 


B 


€ 


sa 


D 


NB'. Τίς ἡ τοσαύτη (97) τοῦ χαχοῦ φιλονειχία ; 

Τίς ὁ τῆς ἀσεθείας ἔρως ; τίς ὁ δρόμος τῆς ἀπω- 
λείας ; Πόθεν οὕτω μισόχριστος ὁ Χριστοῦ μαθητὴς, 
ὁ τοσούτοις προσομιλήσας, xa 
τὰ μὲν εἰπὼν,, τὰ 0i ἀχούσας τῶν φερόντων εἰς σω- 
τηρίαν ; Οὐ γὰρ ἔφθη χληρονομήσας τὴν βασιλείαν, 
χαὶ παῤῥησιάζεται τὴν ἀσέθειαν, ὥσπερ χαὶ τὸ γε- 
γέσθαι ποτ 


λόγοις τῆς ἀληθείας 


τὲ Χριστιανὸς αἰσχυνόμενος, ἣ μνησιχαχῶν 
ὑπὲρ τούτου Χριστιανοῖς, οἷς τοῦ ὀνόματος ἐχοινώ- 
vms:. Καὶ τὸ μὲν πρῶτον αὐτῷ τῶν τολμημάτων, 
ὡς οἱ τοῖς ἀποῤῥήτοις ἐχείνου χαλλωπιζόμενοι (ele 
ἐμ 
ὁσίῳ τὸ λουτρὸν ἀποῤῥύπτεται, τῇ χαθ᾽ ἡμᾶς 
λειώσει 


mns 


οἵους ιν ἀναγχάζομαι λόγους !),αἵματι μὲν οὐχ 
τε- 
τὴν τελείωσιν τοῦ μύσους ἀντιτιθεὶς, ὗς ἐν 
βορθήρῳ χυλισθεὶς, χατὰ 
χεῖρας ἀφαγνίζξεται (08) τῆς: ἀναιμόάχτου θυσίας: 
ἀποχαθαίρων δι᾽ ἧς ἡμεῖς Χριστῷ χοινωνοῦμεν (99) ,. 
χαὶ τῶν παθημά τῆς θεότητος " ἐντόμοις (1) ὃς 
xa θυσίαις χαθιστᾷ (3) τὰ βασίλεια, χαχοῖς συμθού- 
λοις χαχῆς ἀρχῆς χρώμενος. 
crilicia imperialem. aulam. constituit, malis malj 


τὴν παροιμίαν *- χαὶ τὰς 


των xo 


καὶ 
kde nes ἣ 


NI". ᾿Αλλ᾽ ἐπ 
τῆς περὶ τὰ τοια 


ἐντόμων (5) ἐμνήσθην, 
τοῦ ἀνδρὸς 


δή γε 
τα τ 


χαχοδχιμονίας εἰπεῖν οἰχειότερον, οὐχ οἶδα πότερον: 
γραφῇ (4) παραδῶ τὸ θρυλλούμενον οὐ πηι ἣ ἀπι-- 


eiiam quod in liturgia peragitur, esse «sacrifi- 
cium, » illudque « incruentum, ». per quod. cruento 
ejus sacrificio communicatur. Igitur. tam in altari 
sacrifici ium est, quam in cruce, et in. utroque Chri- 
stus. Quod autem de Juliano ait, cum manus suas 
ab ineruento saerificio repurgasse 2». non. aliud 
quidquam intelligit, quam quod. Cyrillus, atque alii 
passim. veteres, "de recipiendo nuda manu sacro 
Christi corpore, tradunt. P ok 

(U ᾿Εντόμοις. € Casis victimis et sacrificiis, » 

(2) αθιστῷᾷ. Colb. k, VFass. καθίσταται. Mecte 
Sozomenus, lib. v, e. 2, videiur. interpretari, ubi 
ait Julianum tum. publice et. palam. aruspicina ΟἹ 
victimis usum fuisse, 

(5) ᾿Ξντόμων. Comb.. « eesarum memini. hostia" 
pun, extorunmque inspectionis, ac viri. superstilio- 
nis ; vel, ut aptius lequ; Ww. miseri: e et infortuni. » 

(4) οὐν οἶδα πότερον γρας ἢ, elc. Ex his inferri 


E71 ORATIO IV. 


— CONTRA JULIANUM I. 


S5 


στήσω τοῖς λέγουσι, Καὶ γὰρ αὐτὸς (5) ταλαντεύομαι A omnium sermone celebratur, mandare, an narran- 


τὴν γνώμην, xai οὐχ ἔχω ὁποτέρωσς (U) νεύσω, με- 
μιγμένων τῶν διχαίως ἂν πιστευθέντων τοῖς οὐχ 
ἀξίοις πίστεως" τὸ μὲν γὰρ ἐπισημῆναί τι τῇ τοσαύτῃ 
«οὔ χαχοῦ xatwotouia xai δυσσεύείᾳ τῶν οὐχ ἀπί- 
στων (7), ἀλλὰ χαὶ πολλάχις ἤδη συμδεθηχότων περὶ 
τὰς μεγίστας μεταῤθολάς * τὸ δὲ χαὶ (8) τὸν τρόπον 
τοῦτον σφόδρα ἐμοὶ γοῦν θαύματος ἄξιον, χαὶ πᾶσι 
ποῖ; χαθαρῶς δηλοῦσθαι τὰ χαθαρὰ βουλομένοις τε 
χαὶ νομίζουσι. 
quidem admiratione cum primis dignum videtur, 
ὅς declarandas existimant, 
NA. Τὸ δ᾽ οὖν λεγόμενον, ὅτ: θυομένῳ τὰ 57 


τλάγχνα 
τὸν σταυρὺν ἀναδείχνυσι στεφανούμενον, ὃ τοῖς μὲν 


ἄλλοις φρίχην παρέσχε, xai ἀγωνίαν, χαὶ τοῦ ἡμετέ- 
£09 χράτους συναίσθησιν (0) * τῷ ὃὲ διδασχάλῳ τῆς 
/ ! 
ἀσεθεία: xat θάρτος δῆθεν, ὡς περιγεγραμμένων 
ἡμῶν xai συνειργμένων (10)" οὕτω γὰρ τὸν σταυρὸν 
χαὶ τὸν χύχλον παρ:εσχεδίασε. Τοῦτο μὲν δὴ τὸ ἐμὸν 
(αῦμα" χαὶ εἰ μὲν ψευδὲς, αὖραι φέροιεν" δὲ 
πάλιν Βαλαὰμ προφητεύει, xai Σαμουὴλ 


εἰ 
ἀληθὲς, 
ἕλχεται, Tj δοχεξ (11), δι᾽ ἐγγαστριμύθον, χαὶ δαΐμο- 
vs; ὁμολογοῦσι τὸν Ἰησοῦν ἄχοντες, χαὶ διὰ τῶν 
ἐναντίων, ἵνα xaX (13) πιστευθῇ μᾶλλον, ἣ ἀλήθεια 
διίχνυται " τυχὸν (15) gone θῆναι τῆς ἀτε- 
θείας διὰ τούτων ἐπρυτανεύετο" πολλὰς γὰρ xoi πα- 


ραδόξους ὁδοὺς σωτηρίας oto: ΕἾΝ Θεῖον χαινοτομεῖν, 


νεῦον πρὸς τὸ φιλάνθρωπον" ὃ δὲ λέγεται ὑπὸ 
πλειόνων, χαὶ πιστεύειν οὐχ ἀπὸ τρόπου (14). 


libus fidem abrogare debeam. Etenim ipse dubii 
atque ancipitis sum animi, nec ulrom in partem 
propendeam, habeo, vtpote mistis iis quie. fidein 
mereri queant, eum iis que file carere videntur, 
Nam quod tam novo. atque inusitato sceleri et ima 
pietati signum. aliquod. et. portentum | accesserit, 
loe non modo a vero non abhorret, sed persepa 
jam in. mayimis mutationibus accidit, Quod. autem 
ad hunc modum id contigerit, id vero est quod milii 


atque omnibus, qui res puras. pure. declarari volunt, 


LIV. Ferunt igitur, cum ipse sacrificaret, victi* 
marum exta coronatam crucem ostendisge, Que res 
D alios quidem horrore atque anxietate perfudit, effe 
cilque ut potentiam nostram agnoscerent : 
tatis magistro animum videlicet. addidit, tauquam 
circumseripi atque undique coaclusi/ essemus. 
102 5ic enim crucem et. circulum €x. tempore 
interpretatus. est, Atque loc saue est, quod mira- 
culi instar habeo. Quod si falsum cs!, in auras 
abeat: si autem verum, rursus Dalaam vaticina- 
tur ?^, et Samuel per. ventriloquam.— trahitur, aut 
trahi videtur ὅλ, et doen;ones Jesum iuviti. confiten- 
lur ?*, ac per contrazia, quo plus fidei atque aucto- 
ritatis liabeat, veritas demonstratur. Ac. fortasse 
lis rebus id agebat providentia, ut illius. impieta- 
tem compesceret, Multas enim et mirabiles salulis 
vias Deus inusitato modo aperire novit, ad lhuma- 


at inpie- 


nilatem et misericordiam propendens. Quod autem a pluribus commemoratur, nec a fide alienum est, 


oralione persequar. 
NE'. Κατήει μὲν εἴς τε τῶν ἀδύτων τῶν τοῖς 

Aog ἀθάτων χαὶ φοθερῶν (ὡς ὥφελόν γε (15) χαὶ 
«ὴν εἰς δου φέρουσαν, πρὶν εἰς τοιαῦτα χαχὰ 
προελθεῖν), συμπαρόντος αὐτῷ χαὶ τοῦ 
των ἀξίου, τοῦ σοφοῦ τὰ τοιαῦτα, εἴτουν (10) σο- 
φίστοῦ γὰρ δὴ καὶ τοῦτο ε ἴδος μαντείας αὐτοῖς, 
ζόφῳ τοῦ χαὶ ὑποχθονίοις δαίμοσι περὶ τῶν μελλόν- 
των συγγίνεσθα: " εἴτε ὡς σχότῳ χαίρουσι μᾶλλον, 
ἐπεὶ xai εἰσὶ σχότος, xai σχότους δημιουργοὶ τῆς 
ς τῶν εὐσεθῶν 


πολλῶν ἀδύ- 


"ἔστι 


6 


χαχίας " εἴτε ὡς φεύγουσι τὰς ἐπιμιξί 


ὑπὲρ γῆς (17), χαὶ διὰ ταύτας Σὰν a MM ὡς ài 

Ἰόντα (18) τὸν γεννάδαν προσθάλλει τὰ Oilya- 
τα (19), χαὶ ἀεὶ πλείω xax φοθερώτερα, ὕχους τινάς 
φασιν ἀήθεις (20), Y πυρ- 
αυγῇ φάσματα, χαὶ hoo xal 


? Num. d. 9! Marc. 


potest, hanc orationem coram populo habitam non 
fuisse, lie etiam. cernere est, quam caute Grezo- 
rius se gereret, rehusque miris fidem adlhiberet. 

(3) Kal γὰρ αὐτές. Sic melioris notie codices Re- 
gii hin, |, u, ete. Par. ed., Καὶ γὰρ αὐτὸς xai. 

(6) "Oxccépoct. Regg. bw, Ἢ ΠΕ [Ὲ] 

(7) ᾿Απίστων. leg. ᾿ς et Pass; addunt, ἐστίν. 

(8) 1ὺ δὲ καί. Deest xai in pluribus. 

(9) Tov ἡμετέρου χράτους cvra! 'cünctr. Com- 
bel. € ΠΟΙ seusum potentie ae vietorie injecit, » 
Hoc est, ominari fecit, fore ut. res. Christianorum 
crescerent Griecisque "ritibus superiores evaderent. 
Quod quidem narrat Sozom., lib. v, c. 2. 

10) Zvveipypérov. Colb. 5, συνῃρημένων. 

11) Ἢ δοχδι. « Vere aut apparenter evocator. » 


χαὶ ὀδμὰς τῶν ἀηδῶν, x 
οὐχ οἶδ᾽ οὕστινας 


XXI, 51 Reg. xxvin, 12. 


70e 


zo- G LV. Descendebat in quoddam adytum vulgo 


inaccessum. et horrendum. (quemadmodum utinam 
in infernum quoque, priusquam in lujusmodi scelera 
prorumperet!) comitem eum habens, qui multis 
adytis dignus erat, lioc est , hominem in hujusmodi 
rebus sapientem aut. sophuüm, vcl. potius sophistam 
et impostorem, Nam hoc quoque apud ipsos divina- 
lionis genus est, uL in caliginoso quodam specu 
cum subterraneis damonibus ob res futuras congre- 
diantur : sive. quia tenebris magis oblectantur, ut 
qui ipsi tenebr:e quoque sint, ac tenebrarum vitii 
artifices ; sive quia piorum hominum , qui in. terra 
sunt, societatem et congressum fugiunt, ex eisque 
infirmiores redduntur. Ut autem egregium virum 
progredientem terrores aderiri coperunt,ac subindo 


41. 


(12) Ἵνα καί. Deest xa! in nonnullis. 

(15) Τυχόν. Reg. f, Colb. τ, Pass., Comb., xat 
“υχόν. 

(14) Τρόπου. Pass. et teg. 1, adilunt δέξασθε δι- 
τηγούμενον. « Accipite ren ut audivi. » 

(15) Ὡς ózeAór γε. « Mque utinam duccntem 
in oreum via € apessivisse t prius, » CiC. 

(16) Εἴτουν.. Piures codd. εἰτ οὖν. 

(11 Ὑπὲρ γῆς. Sav. ἐπὶ vns. 

(18) Προϊόντα. Weg. hu, προσιόντας « virum for- 
lem ac sienuui in duiuío, » ut ait. Llias, vel iro- 
nice. 

(19) Δείματα. Reg. ἃ, δείγι 

(20) ᾿Αήθεις. Deest in Colb. 


54; Luc. iv, 


τα. 


519 


S. GREGORII. THEGLOCI 


5:0 


plures et formidabiliores evaserunt. (sonos quos- A àfoougcl, τῷ ἀδοχητῳ πληγεὶς, xai γὰρ ἣν ὀψιμαθὴς 


dam insuetos audiri aiunt, tetrosque esse odores, 
alque ignea spectra, et nescio quas nugas et deli- 
ramenta), rei novitate perculsus, harum enim 
rerum studium sero amplexus fuerat, ad crucem 


vetusque remedium confugit, hoeque se adversus 


opitulatorem. asci 
LVL. Valuit signaeulum, cedunt da mones, pel- 


5011. Ac quis sequuntur, maeis 


malum ; 


luntur timores. Quid deinde? Respirat 
rursus audaciam concipit, rursus aggreditur, rursus 
jidem terrores urgent : rursus signaculum adlhibe- 
tur, ac diemones conquiescunt, lleret consilii inops 
discipulus : ac sacrorum antistes , ipsius lateri Πρ 
rens, veritatrem sinistre. interpretatur : « Abomina- 
tioni ilis fuimus, inquit, non terrori : vincit quod 
pejus est.» II; euim loquitur,et locutus persuadet, 
persuasumque 199 discipulum ad. exitii. voragi- 
nem dueit, Nec mirum videri hoe debet. Improbus 
enim promptius ac libentius malum sequitur, quam 
a bono cohibe]ur. Qui porro dixerit aut fecerit, 
aut quibus imposturis elusus sit, priusquam sur- 
sum remitteretur, norint ii, qui mysteriis hisce 
partim alios. initiaut, partim ipsi initiantur. Cete- 
rum aseendit, tun) animo arreptilius, tum rebus 
ipsis, ae furioso oculorum obtutu satis significans, 
quos coluisset : nisi tamen ab eo quidem die, quo 
tam nefaria in animum induxit, diemonibus opple- 
tus 651. Verum id apertius tune patuit; uL ne sci- 
licet incassum descendisse, ac diemonum particeps 


lerrores 


τὰ τοιαῦτα, ἐπὶ τὸν σταυρὸν χαταφεύγει,. xal τὸ πα- 
λαιὸν φάρμαχον, xat τούτῳ (21) σημειοῦται χατὰ 
τῶν φύδων, xat βοηθὸν ποιεῖται τὸν διωχόμενον - xat 
τὰ ἑξῆς φριχωδέστερα. ^ 

consigna, 


eumque, quem persequebatur, 


Lremenda. 


factus. fuisse videretur , quem illi enthusiasmum 
commutantes, Hc prima ipsius facinora exstiterunt 
LVIl. Cum autem jam , quod. partüriebat, conti- ἃ 


nere non posset, persecutioque erumperet, quiddam 
animadvertere coepit, sapienti in. vitio atque in im- 
pietate excellenti viro dignum ; aut eerte. ab iis «ui 
ipsum ad eam acucbant, ac velut. inungebant, edo- 
ctus est. Sic enim secum reputavit, si bellum aperte 
susciperet, seque impietatis ducem —profitere'ur, 
praverquam quod id nimis temerarium atque impe- 
ritum. futurum esset, huie insuper scopo, ad quem 
collimabat , omnino contrarium fore. Nos enim, si 
vis inferretur, acriori contentione in victoriam in- 
cubituros , ac tyrannidi obnixum pietatis tuendie 
studium objecturos cogitavit. Solent enim fortes 


gg. bm, b, Or. t, τοῦτο. 


“Ορμή.- Coisl. 2, ὀρμεῖ, quod magis arridet 
) Opi Pt i 8 


(21) Τούτῳ. Re 
( 
Parisiensibus, 

(25) Ἐδδειύχθημεν. Sie Magus Juliani magister 
discipulum. delusit,. Quantam. autem ad. fugandos 
eemones vim habeat signum: crues, duplex porten- 
tum, quod hie narrat Gregorius, probat. satis, ut 
dicere liceat. cum Augustino, «Magna res est si- 
gnum, et erux Christi. ». Vim illam eracis signi uno 
ore prasdicant Geeci Latinique. Patres. Nec id un- 
quam negatum nisi ab etlinicis et la'reticis, 

(24) πρόχειρος, ew. Id est: « Facilius namque 
vir improbus sceleratum hominem, a quo ad malum 
impeliitur, quam virum. bonum, qui eum ἃ mala 
retrahit, sequitur. » 

(95) Δαιμόγων μετειχηφώς. Comb. « a«monum 
conwercio donatus, quod ili divinum alllatum, 


D 


N;'. Ἴσχυσεν ἣ σφραγὶς, ἡττῶνται ol δαίμονες, 
λύονται οἱ φόδοι. Εἶτα τί; ᾿Αναπνεῖ τὸ χακὸν, θρα- 
σύνεται πάλιν, αὖθις ὁρμὴ (22), χαὶ οἱ αὐτοὶ φόδοι, 
xoi ἡ σφραγὶς πάλιν, καὶ ἠρεμοῦντες οἱ δαίμονες " 
xai ὁ μύστης ἐν &xopia* xaX ὁ μυσταγωγὺς ἐγγύθεν 
παρεξηγούμενος τὴν ἀλήθειαν " 


35 


᾿Ἐδδειιύχθημεν, 
λέγων, οὐχ ἐφοδήσειμεν (23): vuxQ τὸ χεῖρον " 


ὕτα, χαὶ εἰπὼν πείθει, 


xaX πεΐῖδας ἄγει 


τὸν μαθητὴν 


τὸ τῆς ἀπωλείας 
πρό, 
χαχῷ μᾶλλον àxoXouücty 1| ὑπὸ τοῦ χρείττονος ἀνα- 


βάραθρον. Καὶ 


θαυμαστὸν οὐδὲν * ztpoc (24) γὰρ f, πονηρία τῷ 


γόπτεσθαι. "A μὲν οὖν εἰπὼν, ἣ motfioac, ἣ ἐξαπα- 
πηθεὶς ἀναπέμπεται, εἰδεῖεν ἂν οἱ τὰ τοιαῦτα τελοῦν- 
πές τε χαὶ τελούμενον: " ἄνεισι δ᾽ οὖν xoi τῇ Ψυχῇ 
αἰμονῶν xal τοῖς πράγμασι, xo τῷ μανιώδει τῶν 


^? — Ryyclyv- ToC aul z2i- 64106 Z 
xai ἀπ᾿ ἐχείνης τῆς ἡμέρας ἐπλήσθη δαιμόνων, ἀφ᾽ 
ἧς οὕτω πονηρὰ προὔθετο᾽ ἀλλὰ τότε xal περιφα- 

P: 


T 


Lt 


δαιμόνων μετειληφὼς (95), ὃν ἐνθουσιασμὸν ἐχεῖνοι 


γέστερον - tvx μὴ μάτην ἢ χατεληλυθὼς, xat τῶν 


-εσ 


χαλοῦσι, μεταποιοῦντες 


σεμνῶς τὰ ὀνόματα. Τὰ μὲν 
δὴ πρῶτα τοιαῦτα. 
appellant, honeste nempe ac speciose vocabulo 


NZ'. Ἐ 


ῥήγνυτο, 


δὶς ἐχράτει, χαὶ ὁ διωγμὸς ἐξεῤ- 


02V 


ἣν 
ἀσέθειαν, εἴτ᾽ οὖν ἐδιδάχθτ 


ἀνδρὸς σοφοῦ τ 
χαχίαν χαὶ π 


p. 


παρὰ τῶν εἰς ταύτην αὐτὸν ἀλειφόντων. 'Ὡς τὸ μὲν 
φανερῶς ἀνελέεθαι τὸν πόλεμον, xal προχαθεσθῇ- 
ναι (27) τῆς ἀσεδείας αὐτόχειρα, πρὸς τῷ (28) λίαν 
εἶναι 0 ὶ l ἀπαχίδευτ ἕτ' xal £ τιώτατ 2 
εἶναι θρασὺ xai ἀπαίδευτον, Evt xai ἐναντιώτατον τῷ 
γὰρ ἂν ἡμᾶς γε 
θαι βιαζομένους, χαὶ ἀντιθήσειν τῇ τυραννίδι τὴν 


σχοπῷ παντελῶς " φιλονειχοτέρους 


ὑπὲρ εὐσεύξίας φιλοτιμίαν. Φιλεῖ γὰρ τὰ γενναῖο 
φρονήματα πρὸς τὸ Bia χρατοῦν αὐθαδιάξεσθαι (29) 
xaX χαθάπερ φλὸξ ὑπὸ ἀνέμου ῥιπιζομένη, τοσούτῳ 
μᾶλλον ἀνά 


εσθαι, ὅσῳ περ ἂν σφοδρότερον χατα 


seu enthusiasmum vocant, » 

(26) Εἶδέ τι. Reg. bin, εἶδέν τι, leg. x, ἴδε τί 
«Porro hujus loci sensus est» inquit. Basilius 
«sive hoc a,se ipse invenerit, nec ab aliis acceperit 
qui ipsum quodammodo ad iipietatem biungebani, y 
Εἴτ᾽ οὖν ἐδιδάχθη, τουτέστιν ἀφ᾽ ἑαυτοῦ συνεῖδεν, 
ἀλλ᾽ οὐ παρὰ τῶν εἰς ἀσέδειαν ἀλειφόντων ἐδιδά- 
χθη. 

(27) Προκαθεσθῆγναι. ... αὐτόχειρα. Weg. u 
Colb. k, Or. 1. illi. iu textu, iste in ora, προχαθῇ 
σθαι ... αὐτόχειρ, « prieesse et quasi. priesidere sut: 
ipse manibus puguans. o Regg, a, b, l, y, προχαθῇ: 


5 


gg: 
σθαι αὐτόχειρα. leg. bin, αὐτόχειρον. 

38) Πρὸς τῷ. Sic sex Begg. Or., 4, etc. Alii cuu 
Par., πρὸς τό; 

(29) Αὐθαδιάζεσθαι. Kegg. l, u. Verv., Ald., Oxon 
αὐθαδίξεσθαι. 


[uu 


co* 


581 ORATIO ΤΥ. 


— CONTRA JULIANUM I. 


588 


minat, Καὶ τοῦτο οὐχ ἐχ τῶν λογισμῶν εὕρισχε (50) A et generosi animi , ei, qui vim afferre parat , con- 


μόνον, ἀλλὰ χαὶ τοῖς προλαδοῦσι διωγμοῖς εἶχε vi- 
νώσχειν, οἱ τιμιώτερον τὸν Χριστιανισμὸν πεποιήχατι 
θᾶττον ἣ ἀσθενέστερον, ῥώσαντες τὰς 
χαὶ ὥσπερ σίδηρον θερμὸν ὕδατι, τὸ 


Ψυχὰς εἰς 
εὐσέδειαν, ἴς 
χινδύνοις στομώσαντες. Εἰ δὲ μετὰ τῆς τέχνης στρα- 
τεύσειε, χαὶ τῷ πείθειν τὸ (51) βιάζεσθα: χρώσειεν, 

J| χαθάπερ χαλχῷ περιθάλλοι (53) δέλεαρ τῇ τυρὰν- 
νίδι τὸ προτηνὲς, σοφόν τε ἂν (53) ἅμα xai 


δυνατὸν γενέσθαι αὐτῷ τὸ ἀγώνισμα. 


οὕτως 


rumque blanditiis illineret , aut tyrannidi clementiam 


lumaciter obsistere ; non. secus ae flamma , quie a 
vento. excitatur, quo amplius peifl itur, 
mentins. accenditur. 


eo velie- 
Idque non. cogitatione solum 
reperiebat, sed ex pristinis quoque persecutionibus 
cognoscere poterat, quie Christianam. religionem 
potius. illostrarant, quam debilitarant, auimas ni- 
mirum ad pietatem roborantes, ae periculis, ut aqua 
candens feerum , obdurantes. At si callide et artiífi- 
ciose bellum. gereret , ae. vim persuasione verbo- 
liamo ita de- 


lanquam escam circumponeret , 


mum non solum prudentem , sed. validam quoque sibi concertationem fore, 


NH'. Καὶ γὰρ πρὸς 


τύρων τιμῆς ἐφθόνει τοῖς 


τοῖς ἄλλοις χαὶ τῆς τῶν μαρ- 
ἀθληταῖς " χαὶ διὰ τοῦτο 


μηχανᾶται αὐτὸς uiv xai βιάζεσθαι, xax μὴ δοχεῖν, 


LVIH. Etenim, ut alia, ita eum quoque, quo mar- 
lyres. allici solent , honorem atliletis 10/g invide- 
bat. Ae. proinde id irolitur, ut ipse quidem. et. vin 


ἡμᾶς δὲ χαὶ πάσχειν, καὶ μὴ τιμὴν ἔχειν (4) ὡς n allerat , et. interim alTerre uon videatur; nos con- 


ὑπὲρ Χριστοῦ πάσχοντας. Ὦ τῆς εὐηθείας ! Πρῶτον 


μὲν εἰ λανθάνειν ἐνόμισεν ὑπὲρ τίνος οἱ χίνδυνοι, 
xaX συγχαλύψειν τὴν ἀλήθειαν τοῖς σοφίσμασιν, ἀλλ 
A 


οὐχ ὅσῳ χατὰ 
Li t * ! 
αὐτὰς ποιήσειν xai λαμπροτέρας. 


τῶν τιμῶν ἐπενόει, τοσούτῳ μείζους 


Ua et supplicia. perferamus , et eo interim honore, 
qui pro Christi nomine patientibus haberi solet , 
careamus. Ὁ singularem hominis stultitiam ΤΠ Pri- 
inum $i eujus causa pericula. a nobis adirentur la- 
tere existimabat , ficturumque se putabat, ut arti- 


bus suis callidissimisque consiliis veritatem obtegeret, ae non potius, quo plura adversus lLonores illos 
comminisceretur, lioc eos majores clarioresque redderet, 


INO'. Δεύτερον ὃξ, εἰ δόξης ἐπιθυμία χινδυνεύειν 
ἡμᾶς, ἀλλὰ μὴ τῆς ne ἰας, ὑπέλαδε - ταῦτα μὲν 
παιζέτωσαν (55) x ἐχείνοις Ἐμπεδοχλεῖς (50), 
xa ᾿Αρισταῖοι, xal Bum τι se xai Τροφώ- 
νιοι, καὶ τοιούτων δυστυχῶν ἀριθμός " ὧν ὁ μὲν τοῖς 


Tc 


Σιχελιχοῖς χρατῆρσιν ἑαυτὸν θεώσας, ὡς (piro, xal 
εἰς τὴν χρΞξέττονα λῆξιν ἀφ᾽ ἡμῶν (91) ἀναπέμψας, 
τῷ φιλτάτῳ σανδάλῳ χατεμηνύθη παρὰ τοῦ πυρὸς 
ἐχθρασθέντι " xal οὐ θεὸς ἐδείχθη (58) μετ᾽ ἄνθρω- 
«ov (59), ἀλλ᾽ ἄνθρωπος χενόδοξος, καὶ ἀφιλόσοτος 
μετὰ θάνατον, xai οὐδὲ τὰ χοινὰ συνετός " οἱ δὲ ἀδύ- 
τοις τισὶν ἑαυτοὺς ἐγχρύψαντες ὑπὸ τῆς αὐτῆς νόσου 
χαὶ φιλαυτίας (40), εἶτ᾽ ἐλεγχθέντες, οὐ μᾶλλον ἐκ 
τῆς χλοπῆς ἐτιμήθησαν T, £x τοῦ μὴ λαθεῖν χαθυθρί- 
σθησαν 


^ - 


Ξ΄. Χριστιανοῖς δὲ ἥδιον (Al)0mip εὐσεδείας τὸ 
πάσχειν, χἂν πάντας λανθάνωσιν, ἣ ἄλλοις τὸ εὐδο-- 
ξεῖν μετὰ τῆς ἀσεθείας" τοῦ μὲν γὰρ ἀνθρώποις ἀρέ- 
σχεῖν βραχὺς ἡμῖν ὁ λόγος " τῆς ὃὲ παρὰ Θεοῦ τιμῆς 
ἡ πᾶσα ἔφεσις " μᾶλλον δὲ xal ὑπὲρ ταύτην (42), o 
γε ἀληθῶς φιλόσοφοι χαὶ φιλόθεοι, τὴν πρὸς τὸ χα- 


(50) Εὔρισκε. Plures codd. ηὔρισχε. 

191) Τό. Reg. bin, τῷ. 

(52) Hepi6d.Lloi. Wegg. bin. etl, περιθάλοι. 

(95) "Ax. Deest in Rer. bin. 

(95) Καὶ μὴ τιμὴν ἔχειν". Comhef. sic reddit : 
€ nec, velut. qui pro. Cliristo. pateremur, lionoreni 
üaberemus. » 

(55) Παιζέτωσαν. 
ciant. » 

(56) "Euzxs8ox.eic, etc. Empedocles inanis glo- 
riw studio, ut sibi divinitatis opinionem, quasi im 
celum raptus, colligeret, in. ardentem Etiam. se 
praecipitem dedit, Sic enim Horat. Arte poct.: 


Bill. «velut animi causa fa- 


..Deus immortalis haberi 


τ mur: imo. sublimius etiam 


LIX. Deinde , si glori: cupiditate , ac non. veri- 
latis studio et amore nos. pericula. adire existima- 
bat: hiee sane apud illos ludant limpedocles , et 
Aristei, et Empedotimi quidam, ac Trojhonii, alque 
, hujusmodi miserorum hominum chorus. Ex quibus 
ille, cum per Sicula. forauina divinitatem , ut. sibi 
opinione fingehat, comparasset, seque ad. meliorem 


C sedem transmisisset , charissimo caleeo iguis :rstu 


ejecto, proditus est. : atque ita non deus post lio - 
minem ostensus est, verum homo | inavís glori;e 
studiosus, philosophiasque post mortein expers , ac 
ne communi quidem sensu pr:editus. Hi autein, cuim 
eodem morbo glorieque amore affecti, in peuitissi- 
mos quosdam terre recessus sese. abiidissent, de- 
preheusa postea fraude, uon plus honoris ex hujus- 
modi furtivo secessu adepti sunt , quam contumelia: 
ob compertam fraudem. 

LX. At Christianis jucundius est pietatis causa 
pati , etianisi nemo id rescitirus sit, quam aliis " 
cum impietate florere, atque iu gloria versari. Ho- 
minibus quippe placere, parum adniodum curamus : 
id unum. expetentes , ut honorem a Deo consequa 
assurgimus (de iis 


Dum cupit. Empedocles, ardentem [rigidus /Etnam 
Insili, etc. 


Trophonius, Empedotimus etArist»us Thebani va- 
les, in subtlerraneos quosdam specus se sbidi ierunt, 
ut in calum rapi existimarentur, ae dii bh: iberen- 
lur; verum illie fame exstincti sunt. 

(91) "Ag! ἡμῶν. «Ὁ nobis, » sive, 
bus. » 

(98) ᾿Εδείχθη. Reg. l. et Mont. in ora Y. (0507, 
€ apparu. » 

(39) Mec ἄνθρωπον. «Cum hominem exuisset. » 

(47 dilavziac. « που sui amore, » 

(41) "Hor. Nounnlli codd. 52:6, * proprium » 

(43) Ὑπὲρ ταύτην. Ald. et Herv., ὑπὲρ ταύ- 
«ῆς. 


«ἃ mortali- 


555 


loquor, qui vere philosophi , veroque Dei 
prasdliti sunt) : quippe qui bono conjungi propter 
ipsum bonum exoplamus, non autem propter hono- 
res in aliero ivo. reconditos, Secundus euim hic 
lonestorum ct. laudabilium virorum gradus est, 
pretio ae. mercede. aliquid facere; quemadmodum 
in tertia classe collocandi sunt, qui paenzs metu a 
scelere et maleficio deterrentur. 


S. GREGOR:I TH:OLOGI 


amore A 25v (45) οἰκείωσιν ἀγαπῶντες 


55? 
δι᾽ αὐτὸ τὸ χαλὸν, οὐ 
τιμάς δευτέρα γὰρ αὕτη 
τῶν ἐπαινετῶν, τὸ μισθοῦ τι πράττειν (44) χαὶ 
ντίδοσιν᾽ ὥσπερ τρίτη τῷ φόδῳ iode φεύγειν 
Τὰ μὲν οὖν ἡμέτερα 
ἔχοντα - xa ῥάδιον τοῦτο Ex T. 
ξαι τοῖς βουλομένοις. 


τὰρ ἀπρχειμενας ἐντεῦθεν ^ 


ι 
Eod μοχϑηοίαν. τοιαῦτα χαὶ 
Ü 


LI 
ὕτως ειόνων ἐπιδεῖ- 


Ac nostr quidem res ad hunc modum se habent; idque prompta et 


proclive est pluribus argumentis demonstrare, si cui ita collibuerit. 


LNI. Hic vero perinde ac si Christianos 305 
insjgui quodam honore spoliaturus. esset. (plerique 
enim liomines alios affectibus suis metiuntur), ante 
alia gloriam nostram nominisque celebritatem inse- 
ctatur. Nee vero strenuo ac generoso animo, ut aliis 
perseentoribus moris erat,impietatem edicto profite- 
tur; nec,sinonimperatorie, tyrannice saltem omnino 
de nobis consilium init : ut insigne atque honorifi- 
cum ipsius scelus sit, orbis populo vim intulisse , 
doctrinainque omnibus doctrinis snperiorem tyran- 
nide oppressisse ; verum turp;ter adinodum ct igna- 
ve pietatem. vexat , animique fraudes. et. versutias 
persecutioni, quau adversus nos excitabat, induxit. 
Quocirca eum potentia in persuasionem et coactio— 
nem divisa sil, ita-se coinparavit, ut quod inhuma- 
nius erat, hoc est, vim el tyrannidem , populari 
turbze civitatibusque permitteret, ut quarum vesana 
audacia propter temerarios animorum niotus prae- 
cipitesque ad. omnia impetus effrenatior essc. vide- 
retur : idque haud. puhlico edieto , verum ex. co 
quod impetum audaciamque miuime  reprimebat , 
promulgans. 3 


LXIl. Quod autem lenius atque humanius erat, 
niagisque imperatorem decebat, id sibi videlicel as- 
sinit, nempe suadendi atque illieiendi partes. Nec 
tamen id quidem usquequaque retinuit. Non enim 
natura ferebat. ut vel pardus distinetas macularum 


(45) Τὸ καλόν. « Bono,» non ut vertit Dillius, 
« siio bono. 

(44) Πράττειν. Sic codices communius. Ed., 

πράσσειν a 

(45) Ὁμοίως. Yn Montac., v9. ὅμοιος. 

(46) 'Azxoypágecat. « Edic to protitetur. » Addili- 
mus « edicto, » quod quidem Grica videntur postu- 
lare. 

(41) "I E teg. bm, ἵνα f. 

(^8) Βιάξεσθαι. Quinque lteg 
σασθαι. 

(49) Τυρανγῆσαι. Sic omnes, quos vidimus, co- 
dices. Ed , τυραννεῦσαι. 
(50) Δουλοπρεπῶς. 

Iznavo auno. » 

(51) I4oxác. Sic Wez.l, et Coisl. 2. Qux lectio 
videtur ceris pr: wferen: D itum ob EEMEOnE δι- 

πλόας, Wm ob similia Gregorii. loca in a! ns oratio- 
Ere maxime orat, xxv, n. J, ἐπειῆὴ £z τῶν λογι- 
σμῶν στροφὰς χαὶ πλοχὰς ἱχανῶς διξσείσαμεν, uhi 
πλοχάς Bibhas recie. € nexus » iub rpretatur,— Nam 
Laune niliil ex ;qu0 respondet. Locum, de quo agi- 
tur, recius in. Elia. quam in oratione red hi Dillius. 
Grieca sie reddi possint : «Fraude. et imalitia rem 

agi contra pie Óatem; etque in ratiocinationibis 
intricaLe ac implicit;e esse possunt, aut dupliei sensu 
argui, eas perseculioni quam adversum nos exci- 


., wes Colb., ϑιά- 


« Servili admodum atque 


C 


D 


ΞΔ’, 
Χριστιανοὺς 


Ὃ δὲ, ὡς $ ue γάλης τιμῆς ἀποστερῆὴσ 
Pie: ίνουσ! γὰρ oi πολ). P τὰ τῶν fime 
πάθεσι), τοῦτο διώχει π 
εὐδοχίμησιν. Καὶ οὐδὲ gota τοῖς 


διώχταις ὁμοίως (45), ἀπογράφεται (40) τὴν 


xoig ἰδίοις 7 τῶν ἄλλων τὴν 
ἄλλοις 


ἀσέ- 


D 6zt2v * οὐδ᾽, εἰ μὴ βασιλιχῶς. τυραννιχῶς (8 παντά- 


πᾶσι διανοεῖται περὶ ἡμῶν, ἵν᾽ ῇ (1) μεγαλοπρεπὲς 
τὸ ἀσέθημα βιάζεσθαι: (48) λαὸν οἱχουμένης, 
χαὶ τυραννῆται (49) δόγμα πάντων δογμάτων ὑπερ- 


ἀνεστηχός " δουλοπρεπὼς (50) δὲ 


αὐτῷ 
λίαν χαὶ ἀγεννῶς 
xaxoUpysi τὴν εὐσέδειαν. χαὶ τὰς περὶ τοὺς λογισμοὺς 
(51) xai διπλόας τῷ χαθ᾽ ἡμῶν διωγμῷ 
φέρων ἐπεισήγαγε. Τοιγαροῦν εἰς δύο ταῦτα διηρη- 
2), πὸ 
ὃ μὲν ἣν ἀπανθρωπ ΡΟ; δήμοις ἔφτχε (59) xoi 


πλοχὰς 


μένου τοῦ χρατεῖν (52 πείθειν χαὶ τὸ βιάζεσθαι, 
πόλεσι τὸ τῆς τυραννίδι c. ὧν xa μᾶλλον ἄληπτος (84) 
τὴν ἀπερίσχεπτον 
Eas 


T 


ἡ ἀπόνοια διὰ τὴν ἁλογίαν, χαὶ 
Y πάντα φοράν" xo προστάγματ! (55) 
τῷ ὃὲ μὴ ἀναχόπτειν τὰς ὁρμὰς ἄγραφον 
προθεὶς νόμον τὸ βούλεσθαι: (50). 
velut proposita quadam lege non scripta, id se velle 


τοῦτο οὐ 
δημοπίῳς 


EB'. Ὃ δὲ ἡμερώτερον χαὶ βασιλικώτερον, εἰς ἑαυ- 
τὸν δηθεν φέρει, τὸ τῇς πειθοῦς ^ οὐ ui εἰς τὸ παν 
πελὲς τοῦτό γε διεσώσατο οὐδὲ γὰρ εἶχε (81) φύσιν 
ἣ πάρδαλιν ἀποθέσθαι τὸ χατάστεχτον, Tj Αἰθίοπα τὸ 


μέλαν, ἣ πῦρ τὸ χαίειν, ἣ τὸν πονηρὸν (98) τὴν 


tabat, superinduxit. » Par. eL, χλοπάς. 

(52) Tov »pacetv. « Cum victoria, qua quis alium 
superat, in duobus sila sit, suasione et vi, » 

(53) Ἑφῆχκε. Weg. b, et Pass., ἀφῆχε. 

(54) "AA4mazoc. Sic plerique codices. « Inexpugua- 
bilis, effreuata, ». vel « inculpabilis, ». seu. « mins 
culpabilis, » ut. apud Thucydide m, ἀληπτότεροι, 
«iiinus culpabiles : » ἀλήπτως apu Suidam àxazz- 
γνώστως. Sic Combhefisius, cui Billius hic non pla- 
cet, locum hunc reddit. : « quarum vesana audacia 
minus nocens; » seu magis a culpa immunis, « quod 
ratione careat et caeco impetu abripiatur.» lac 
arte Julianus à se persecutionis invidiam removere 
satagebat : nulo adversus Christianos proposito 


edicto, sed sivientis in. eos populi furorem. non 
cohibendo, atque adeo quasi lege non scripta pro 


bando, 

(Ὁ) Προστάγματι. Addunt tres Rega.,Pass.,Sav., 
Co.ub. χατορθοῖ, «id prostat; » qu:e vox necessa- 
Tia nobrs non su Legont tamen qui velint. 

(56) Προϑεὶς νόμον có foóAscÓat.  « Veluti le- 
gen, agen pro libiuine ἃς voluntaie licentiam de- 
huntrsns. 

(51) "Εἶχε. Duo codices ἔχει. «Forte, ait Ilein- 
Sius, £d φύσις.» 


(98) Τὸν πονηρόν. Weg. bm, τῶν πονηβῶν- 


sot 
003 


ORATIO IV. — CONTRA JULIANUM I. a 


μισανθρωπίαν ἀπαρχῆς ἀνθρωποχτόνον τυγχάνοντα, A notas, vel ZEthiops atem colorem ?*, vel ignis ar- 


ἣ ἐχεῖνον τὴν πονηρίαν, ἀφ᾽ ἧς xa0* ἡμῶν ὥρμησεν" 
ἀλλ᾽ ὥσπερ τὸν χαμα!ιλέοντα λόγος παντοῖον γίνεσθαι 
ῥχδίως, καὶ πάσας μὲν ἀναλαμβάνειν (59) χρύας, 
πλὴν μιᾶς τῆς λευχότητος, τὸν γὰρ Πρωτέα παρίημι 
τὸν τοῦ μύθου τὸν Αἰγύπτιον σοφιστὴν, οὕτω xXzct- 
νος πάντα ἣν χαὶ ἐγίνετο Χριστιανοῖς, πλὴν ἡμερό- 
τῆτος, xal ἣν λίαν ἀπάνθρωπον αὐτῷ τὸ φιλάνθρω- 


πον, χαὶ τὸ πιθανὸν βίαιον, χαὶ ἀπολογία τῆς ἀγριότη- 
πος d χρηστότης ἵν᾽ εἰχότως δοχῇ βιάζεσθαι, τοῦ 


πείθειν ἀποτυγχάνων. 


tem acerbitati erudelitatique suie exeusationem quierebal ; ut 
Ur, eum blaediendo et. alliciendo. nihil. profecisset. 


ZI". Καὶ τοῦτο δῆλον ἐξ ὧν βραχὺ μὲν παρ᾽ αὐτῷ 
τὸ τῆς 
ἑπόμενον ἦν" ἵν᾽, ὥσπερ ἐν ταῖς θήραις, ἣ ταῖς 
τοῖς διώγμασι, χαὶ εἷς γε τρόπος 


πάγαις ἁλῶμεν, ἣ 


πάντως ἡμᾶς χειρώσηται. Οὕτω δὲ διανοηθείς τε xal 


διελόμενος, δεὶ τερον ἐχεῖνο στρατηγεῖ, χαὶ μόνον 


ἀσφαλῶς, εἰ χαὶ ἀσεθῶς λίαν, Ex τῶν ἐγγυτάτω (61) 

ὶ τῆς περὶ αὐτὸν ysiphe, ὃ πᾶσι διώχταις σύνηθες, 
τῆς χαχίας ἄρχεται" xa γὰρ οὐδὲ οἷόν τε (62) τοῖς 
(05), μὴ τούτων οἰχειωθέντων, 
ὥσπερ οὐδὲ στρατὸν ἐπάγειν (04) ἐχθροῖς, πρὸς τὸν 
στρατηγὸν στασιάζοντα. 


nisi his sibi conciliatis alque. adjunctis ; 


quemadmodum 


dorem , vel diabolus qui homicida est ab initio ?*, 
hoininis odium, vel iste improbitatem, qua adver- 
sum nos impellebatur, abjiceret.. Verum quemad- 
modum. chamileonem aiunt in. quidvis facile mu- 
tari, atqueomnes subinde colores, candore uno exce- 
pto, suscipere, fabulosum enim illum Proteum 
Agyprium sophistam przetereo, sic etiam ille Chri- 
stianis, prater. clementiam , in quidvis se vertebat 
ac perquam crudelis erat ipsius lenitas, et violeun'a 
persuasio , atque. per. hujusmodi 106 benigniia- 
non sine causa vim allerre  videre- 


LXI. lique ex. eo. perspicuum. est, quod. no 


ἰβοῦς, πλεῖον (00) δὲ τὸ τῆς βίας εὐθὺς p multum suasioue utebatur, sed plus violenti? con- 


festim sequebatur : ut, quemadmodum in venatione, 
aut laqueis. aut persecutionibus caperemnr, aique 
allerutro omnino modo in ipsius potestatem veni- 
remus. Quod eum in animum induxissel, negotium- 
que ita partitus esset , alterum ipsius stratagema 
lioc fuit, solumque ex. omnibus cautum et eircume- 
spectum, tametsi alioqui valde impium , ut a. do- 
inestieis et satellitum manu, quod omnibus perse- 
cutoribus familiare est, sceleris exordium duceret. 
Neque enim fieri posse, ul externos aggrederetur, 
nec exercitum adversus hostes duec- 


re, edm iniperaiore contendentem οἱ dissidentem. 


ZA'. Kat διὰ τοῦτο μεταποιεῖ μὲν τὰ βασίλεια, τοὺς 
piv θανάτῳ προῦ πεξαγαγὼν πρότερον, τοὺς δὲ παρ- 
ὠσάμενος " οὐχ ὡς εὔνους τῷ μεγάλῳ Bacci (65) 
μόνον, ἀλλὰ xaX ὡς εὐνουστέρους (66) τῷ μείζονι, xat 
ἀλυσιτελεῖς αὐτῷ χατ᾽ ἀμφότερα" ὑποποιεῖτα: (61) δὲ 
τὸ στρατιυτιχὸν, τὸ μὲν δι᾽ ἑαυτοῦ, τὸ δὲ διὰ τῶν ἐν 


πέλει (08), ὃ χαὶ μᾶλλον εὔπιστον ὑπελάμθανε, τὸ 
μὲν τῶν τιμῶν ἡττώμενον, τὸ ὃὲ ἁπλότητι παρατυ- 
ρόμενον, χαὶ νόμον ἕνα γινῶσχον μόνον, τὴν τοῦ 3α- 


σιλέως βούλησιν. 


LXIV. Atque ob hanc causam aulam totam com- 


( mulat,aliis morte prius subductis ac de medio sub- 


latis, aliis subinotis el expulsis; non tam quia 
benevolo erga magnum imperatorem aniio fuerant, 
quam quod majori erga majorem imperatorem 
benevolentia afficerentur, ac proinde utroque no- 
mine ipsi incommodi essent. Milites etiam, et. per 
se ipse, et per eos qui magistratus gerebant, allicit, 
quos etiam ad persuadendum faciliores esse arbi- 
wrabatur, quod partim honoribus dediti essent, 


partim per animi simplicitatem abriperentur, nullamque. aliam legem quam principis voluntatesi 


agaoscerent, 
EE. Μᾶλλον δὲ τοῦ στρατιωτιχοῦ μέρος (609) οὐχ 
ἐλάχιστον, καὶ ὅσον εὗρε σαθρὸν χαὶ νοσῶδες, τοῦ 
χαιροῦ δοῦλον χαὶ τότε χαὶ πρότερον᾽ οὗ τὸ μὲν δεδού- 
λωτο, τὸ ὃὲ ἤλπιζεν. Οὐ γὰρ δὴ τὸ πᾶν ὑφεῖλεν, οὐδὲ 
οσοῦτον ἔδωχεν αὐτῷ zaÜ' ἡμῶν à δι᾽ 


e dà 


uoxvns (70): ἀλλ᾽ ἔμειναν ὑπὲρ τοὺς ἑπταχισχ 
οἱ μὴ κάμψαντες γόνυ τῇ Βαὰλ, μηδὲ 
" 
5 


χρυσῇ προσχυνήσαντες, μηὸξ ὑπὸ τῶν ὄφεων τρωθέν- 


? Jer. xui, 39. ?* Joan. vi , 44. 

(59) "Ava Aag6árg. Septem. Rege. Or. 4, tres 
Colb. πάσας μεταθάλλειν χρόας. Alii duo Colb., με- 
ταλαμθάνειν. 

(60) II18:6r. Sic pene omnes codices. Pass. πλέον, 
Par. πλείω. 

(01) Ἐγγυτάτω. Pass, ἐγγυτάτων. 

, (02) Οἷόν cc. Wegg. bur. 1, addunt. ἦν. Pass. οὐχ 
οἷον τε T. 

(05) Ἐγχειρῆσαι. Weg. bn, & 

(04) Ἐπάγειν. Pass., ἐπαγαγεῖν. 

(65) Mey. Βασιιῖεῖ. « Constantium » hic intelli- 
git Theologus, et paulo post, τῷ μείζον:, «Chri- 
slim. » 

(δ᾽ Εὐνουστέρους. "Tres Colb., εὐνουστοτέ- 


PurnoL. Gg. XXXV..." 


LXV. Imo, si rectius loquendum. est, mil tum 
partem. non minimam ad se pertraxit, et quotquot 
ex iis gros et. imbecilles invenit, temporisque, et 
Lim, et jam antea servos; quos vel jam in potesta- 
lem redegerat, vel redaeturum se sperabat. Non 
enim omnes pertraxit, nec tantum illi adversuin 
nos dedit, qui per eum persecutionem excitabat : ' 
verum plus quam seotem hominum | millia. reliqui 


ρους. Ammianus ipse, lib. xxii, p. 206 et 907, longo 
ordine receuset quos Julianus submovit ; ubi narrat 


- Julianum, quamvis a pueritia in numinum cultum 


esset inclinatior, animi tamen. arcana, nonnisi abo- 
litis qu:e verebatur, patefecisse. 

(67) Ὑποποιεῖται. « S bi subjicit, » vel, ut Elias, 
€suos eflieit, » 

(68) Tor ἐν τέλει. « Prifectus, duces exerci- 
tus. » 

(59) Μέρος. Megg. bm, |, Colb. 5, μέρους. Ne- 
galio οὐχ, quie sequitur, deest. in. nonnullis codiei- 
bus. 

(70) Διώχτης. « Diabolum » intelligit. 


1. 


531 


fuerunt, qui non flexerunt genu. coram Baal ?*, nec A τες, £x 


n»ukeam imaginem adorarunt ?*, nec ἃ serpentibus 
vulnerati sunt ?* ; quod serpentem illum suspensum 
Christique passionibus oppressum atque confectum 
intuerentur; multi scilicet proceres, altissimisque 
dignitatibus prediti, quos minus etiam mirum fuis- 
set, tum 107 periculorum metu, tum honorum 
spe, cedere ac manus dare; multi etiam plebeii 
ordinis, ac numero solo cogniti, quos cum adortus 
esset, non aliter repulsus est , quam levis qu:edam 
machina a firmissimo muro. Cioterum eo aniio 
geretur, quam , utpóte furore percitus , ob eos qui 
spe conceptum erat, quasi jam manibus teneretur, 

LXVI. Quin jam etiam adversus magnum illud 
vexillum audacia effertur, quod cum cruce ma- 
gnifiee procedit, in altumque elatum, exercitum 
ducit, laborum selvendorum vim habens, hineque 
apud Latinos nomea trahens, principatumque , üt 
ila dicam, in reliqua omnia vexilla tenens; tam 
qui imperatorum imaginibus, atque expassis tex- 
turis, in variis tincturis ac litterarum picturis, de- 
corantur, velutque exsultant, quam qux? horrendis 
draconum hiatibus super summas lanceas elatis 
inflata, et. per tractus contextis squamis distinctos 
agitata, jucundissimum simul et horrendum specta- 
culum oculis prebent. Posteaquam. autem res do- 
mesticas ex animi sententia confecit, ac periculum 


ilud, quod in manibus erat, ut existimabat, depulit, 


ditur. 


LXVII. Homo stultissime, et impiissime, et in C 


magnis rebus imperitissime ! Tune adversus tan- 
tam sortem, ac per totum orbem fusam Ecclesiam, 
quas per sermonis vilitatem, przdicationisque, ut 
ipsi fortasse dixeritis, stultitiam ?5, omnes terre 
lines complexa est, quie. sapientes vicit, eL duemo - 
nes oppressit, et tempus superavit; eadem vetus 
simul, et nova, ut vos deorum quemdam  porten- 
tose confingitis; illa paucis, hzec promisceu:e mulii- 
tudini; illa adumbratione, hiec perfectione myste- 
rii ad sua tempora reservati? Tune (quis autem, et 
quantus, et*unde?) adversus magnam Christi. hie- 
reditatem? magnam, inquam, illam, nee, etiam si 
quidam majori quam tu furore atque insania prze- 


?5 HE Reg.xix, 18; Rom. xi, 4... ? Dan. iit, 18. 


(14) "Ogw. «Serpentem. suspensum. » De « dia- D 


Lolo » interpretatur Elias. 

(72) Πο.1.1οἱ μὲν τῶν ἐν δυναστείαις. Mos inter 
generosos conlessores, Jovianus οἱ Valentinianus 
numerantur. 

(15) Οὐκ "vla. ua AAor, ete. « Non plus maeroris 
ac molesti:: ob eos, qui ejus manus effugerant, ca- 
piebat, quam fidueia perfundebatur. ob eos quos 
jun ecperat; ex quibus hoc assequebatur, ut ne 
de ilis quidem desperaret; verum voluntas ipsi 
quod spe conceperat, jam acceptum  reprzesenta- 
ret. ? 

(74) Καμάτωγν. « Laborum.» Sic Bill. in prima 
edit, melius quam, €aerumrnaruin. » 

τὸ) Πεπετασμέγοις. Plures regii codices, Or. 1, 
Pass. πεπταμένοις. 

(16) Ἐμπγεόμεγα. Sie legunt Elias, Mont. et 
Gab. Codices tamen pene omnes habent ἐμπετό- 


S: GREGORII THEOLOGI 


D τος, ὃ μετὰ τοῦ 


588 
ποῦ βλέπειν εἰς τὸν ὄφιν (11) τὸν χρεμασθέν- 
πὰ, xal χαταλυθέντα το 


οιστοῦ πάθεσι" πολλοὶ μὲν 
τῶν ἐν δυναστείαις (12) χαὶ ὕψεσιν, οὺς xoi μᾶλλον 


εἰχὸς ἦν ἡττηθῆναι xal διὰ φόδον, χαὶ 6v 
πολλοὶ δὲ τῶν χάτω χαὶ ἀριθμῷ μόνῳ γνωριζομένων, 
οἷς προσθαλὼν ἀπεχρούσθη, χαθάπερ ὑπὸ γενναίου 
τείχους μηχάνημά τι τῶν οὐ χα:ρίων. Πλὴν οὐχ ἡνία 
μᾶλλον (15) τὸ διαφεῦγον 1| ἐθάρσυνεν, ὡς ἂν λυσ- 
σῶντα, τὸ ἁλισχόμενον - xat τὸ βούλεσθαι παρίστη τὸ 
ἐλπισθὲν ὡς χρατούμενον. 


erat, uL non magis ob .eos qui ipsi effugiebart, an- 
capiebantur, prxfideret ;: voluntasque ipsa, id quod 
repraesentabat. 


Ξα΄. Τολμᾷ δὲ ἤδη xoi χατὰ τοῦ μεγάλου συνθύ μα- 
σταυροῦ πομπεύει, χαὶ 
στρατὸν εἰς ὕψος αἱρόμενον, χαμάτων (74) λυτήριον ὄν 
τε χαὶ χατὰ Ῥωμαίους ὀνομαζόμενον xat βασιλεῦον, 
ὡς ἂν εἴποι τις, τῶν λοιπῶν συνθημάτων ὅσα τε 
βασιλέων προσώποις ἀγάλλεται, χαὶ πεπετασμέ- 
νοις (19) ὑφάσμασιν ἐν διαφόροις βαφαῖς xax 
μασιν, ὅσα τε δραχόντων φοθεροῖς χάσμασιν ἐμπνεό-͵ 
μενα (10) ἐπ᾽ ἄχρων δοράτων αἰωρουμένοις, xat διὰ 
τῶν ὁλχῶν ῥιπιζόμενα φολίσιν ὑφανταῖς καταστίχτων, 
ἥδιστόν τε ὁμοῦ xal φῥιχτὸν θέαμα προσπίπτε: ταῖς 
ὄψεσιν.“ Ὡς δὲ εἶχεν αὐτῷ χατὰ νοῦν τὰ πλησίον, καὶ 
τοῦ ἐν χερσὶν, ὡς ᾧετο, χινδύνου χρεΐίττων ἐγένετο, 
οὕτως ἤδη πειρᾶται (71) χαὶ τῶν ἑξῆς. « 

ita demum ea qui deinceps sequentur, aggre. 


EZ'. Εὐηθέστατε, xaY ἀσεθέστατε, xoi ἀπαι 


^ Cc» 
e 
c 

Eres 
ι 


τατε τὰ μεγάλα! σὺ χατὰ τοσούτου χλήρου χαὶ τῆς 


οἰχουμενιχῆς χαρποφορίας (78), τῆς πάντα διαλα-- 
θούσης τὰ πέρατα, διὰ τῇς εὐτελείας τοῦ λόγου xal 


τῆς μωρίας, ὡς ἂν αὐτοὶ φαΐητε, τοῦ χηρύγματος, ὃ 
ἐὺ i elec 9 

σοφοὺς ἐνίχησε, χαὶ δαίμονας ἔπαυσε (19), xoX χρόνον 
ὑπερηχόντισε, τὸ αὐτὸ παλαιόν τε ὁμοῦ τυγχάνον 
χαὶ νέον, ὡς ὑμεῖς τῶν θεῶν τινα (80) τερατεύεσθε - 
τὸ μὲν τοῖς ὀλίγοις, τὸ Oi τοῖς πολλοῖς " χαὶ τὸ μὲν 
τῇ σχιαγραφίᾳ, τὸ ὃὲ τῇ τελειώσει τοῦ μυστηρίου 
χαιροῖς ἰδίοις ταμιευθέντος ; Σὺ χατὰ τῆς μεγάλης 


σὰ πόσος, χαὶ 


hi 


τοῦ Χριστοῦ (81) χληρονομίας ; (ὁ τίς,» 


S, X $ 
móüsv;) τῆς μεγάλης xai οὐ παυσομένης, οὐδ᾽ ἂν 
πλέον ὃ σὺ μανῶσί τινες, ἀλλ᾽ ἐπὶ πλεῖον (83) ἀεὶ 


ΔΝ ἢ ΧΟ 26 f Cors reae 
ὑενα. « Volitantia. » 

(11) Πειρᾶται. « Aggreditur, » nempe religionem 
Christianam evertere, 

(18) Καρποφορίας. Billius, post Eliam, « de Chri- 
511 oblatione ». interpretatur hane vocem, que nihil 
aliud sonat quam « orbis totius messem » frugumque 
ubertatem, ut bene Comb. : « Vitis illa est, quie or- 
bem implevit, cujus umbra operuit montes. » Christi 
profecto hareditas est. Ecclesia, quie per przedica- 
iouis stultitiam omnia pervasit, quie quidem praedi- 
calio c sepientes vicit, » ete. 

(19) Aaíuorac ἔπαυσε. «Dimonibus silentium 
indixit. » 

(80) Τῶν θεῶν τινα. Mss. non pauci in. marg. 
Διόνυσον, « Dacehlium. » 

(81) Τοῦ Χριστοῦ. Weg. bm., τοῦ Θεοῦ 

(82) ᾿Επὶ πιλεῖον ... ὁρωμένοις. Dill... « longius 


n9 
βαδιουμένης τε 
προῤῥήσεσι καὶ τοῖς ὁρωμένοις "ἣν ὡς Θεὸς ἐποίησς, 
χαὶ ὡς ἄνθρωπος ἐχληρονόμησεν " ἣν νόμος ἐτύπωσςε, 
xaX χάρις ἐπλήρωσε, xaX Χριστὸς ἐνεχαίνισεν (85) " 
ἣν προφῆται συνέπηξαν, xai ἀπόστολοι συνέδησαν, 
χαὶ εὐαγγελισταὶ χατηρτίσαντο (84); 
h 


ORATIO IV. — CONTRA JULIANUM I. 


xaX àpnsouivmc* πιστεύω γὰρ ταῖς A cipites ferantur, finem habituram, verum magis 


500 


semper ae magis progressuram, altiusque. assurre- 
eturam: fidem. enim. habeo et. iis quie. prasdieta 
sunt, et iis quie. cernimus ; quam ut Deus creavit, 
et ut homo haereditate conseeutus est; quum 108 
lex adumbravit, et gratia explevit, et. Cliristus de- 


dicavit; quam prophete coagmentarunt, et apostoli quasi vinculis constrinxerunt, et evangeliste. nu- 


meris omnibus absolverunt? 

ΞΗ!. Σὺ κατὰ τῆς Χριστοῦ θυσίας τοῖς σοῖς μιάσμα- 
σι; Σὺ κατὰ τοῦ τὸν χόσμον χαθήραντος (85) αἵματος 
τοῖς σοῖς αἵμασι; Σὺ πόλεμον (80) χατὰ τῆς εἰρήνης ; 
Σὺ χεῖρα χατὰ τῆς ὑπὲρ σοῦ ἡλωθείσης τε χαὶ διὰ 
cé; Σὺ χατὰ τῆς χολῆς τὴν σὴν γεῦσιν; κατὰ τοῦ 
σταυροῦ τρόπαιον ; χατὰ τοῦ θανάτου χατάλυσιν (87); 
xazX τῆς ἀναστάσεως ἐπανάστασιν ; χατὰ τοῦ μάρ- 
τυρος οὐδὲ μάρτυρας (88); μετὰ ᾿Ηρώδην διώχτης (89), 
χαὶ μετὰ Ἰούδαν προδότης; πλὴν ὅσον οὐχ ἀγχόνη 
πὴν μετάνοιαν ἔδειξας ὥσπερ ἐχεῖνος" xal Χριστο- 
χτόνος μετὰ Πιλᾶτον, xai μετὰ Ἰουδαίους μισό- 
Oso; ; 


ΞΘ΄. Οὐχ ἠδέσθης τὰ ὑπὲρ Χριστοῦ (90) σφάγια ; 
Οὐδὲ ἐφοῤήθης τοὺς μεγάλους ἀγωνιστὰς, τὸν Ἰωάν- 
νην ἐχεῖνον, τὸν Πέτρον, τὸν Παῦλον, τὸν Ἰάχωθον, 
τὸν Στέφανον, τὸν Λουχᾶν, τὸν ᾿Ανδρέαν, τὴν Θέχλαν, 


τοὺ: ἐπ᾽ ἐχείνοις τε χαὶ πρὸ ἐχείνων τῆς ἀληθείας: 


), 


, p] 
7 


προχινουνευσᾶντας. 0 


καὶ τυράννοις 


πυρὶ, χαὶ σιδήρῳ, χαὶ θηρσὶ, 
προθύμως ἀντηγωνίσαντο, χαὶ παρ- 
οὔσ!ι χαχοῖς xaX 
σώμασιν ἣ ἀσώματοι ; τίνος ἕνεχεν ; ἵνα μὴ (91) προ- 


- ^ ; LIEN ^h-i£- T ' 
δῶσι μηδὲ μέχρι ῥήματος τὴν εὐσέθειαν. Ὧν αἱ 


ἀπειλουμένοις, ὥσπερ ἐν ἀλλοτρίοις 


μεγάλαι τιμαὶ χαὶ πανηγύρεις " παρ᾽ ὧν δαίμονες 
ξλαύνονται, χαὶ νόσοι θεραπεύοντα! " ν 
- 


smt, xal ὧν αἱ προῤῥήσεις " ὧν 


buyate. ἣ 
quyote, ἢ 


καὶ μιχρὰ σύμθολα πάθους ἴσα δρῶσι! (95) τοῖς σώ- 
μασι. li 
U'. Ταῦτα οὗ σέθδεις, ἀλλ᾽ ἀτιμάζεις * ὁ τὴν "Hpa- 


χλέους θαυμάζων πυρὰν (94) τὴν ἐξ ἀτυχήματος, x7 


progressuram, altiusqune assurrecturam, mihi enim 
eb prophetarum oracula, et ea quie cernimus, fidem 
faciunt. » 

(83) Χριστὸς ἐνεκαίνισεν. Wc interpreti, vel 
typographo exeiderant. Desunt in. Reg. hu, in Ald. 
et Bas. sed mss. fere omnes agaoscunt, 

(δ) Κατηρτίσαντο. Mont. Ald. et. Bas,, χατηρ- 
παύσαντο. Quamvis hie theologus nonnihil immutet 
seripturie verba, prie oculis tamen liabet. que Apo- 
stolus de Ecclesia scribit. Eph. iv, 165 Col. m, 19; 
I Cor. xu, 12 et seq. 

(85) Καθήραντος. Reg. |, Colb. k, χαθάραν- 
τος. 

(86) Πόλεμον. Reg. q, Pass. Sav. addunt, ἤγει- 
pac. 

(81) Kacá.locir. Locus. iste intelleetu. diflicilis ; 
putamus tamen Gregorinn hie agere de Chris 
morte, eujus pretium et. merita. dissolvere ac ever- 
lere excogitabat Julianus. Comib. «€ adversus mortem 
mortis interitum, » 

(88) Οὐδὲ μάρτυρας. « Mabuit. Julianus, etsi im- 
pium ac nefarium, ». ait. Billius, « quod Christo op- 
pouerct, ut sanguinem adversus sanguinem, sacri- 
licia adversus sacrificium ; al quos martyres oppo 


n 


LXVIII. Tune adversus. Christi sacrificium eum 
Quis piueulis? Tune adversus eum cruorem, quo 
niundus purgatus est, eum tuis eruoribus? Tune 
bellum. adversus pacem? Tune manum. adversus 
eam quo, et pro te, et propter te, clavis transfixa 
est? Tune adversus. fel, gustum. tunm? adversus 
crucem, trophiuim? adversus mortem, dissolutio 
nem? adversus resurrectionem, insurrectionem ΟἹ 
rebellionem? adversus martyrem, ne martyres qui- 
dem? post Herodem persecutor, et. post. Judam 
proditor? nisi quod nou laqueo ut. ille, paenitentis 
animi significationem dedisti ; post Pilatum Chiisti- 
cida, post Jud:eos Dei hostis? 

LXIX. Non victimas pro Christo c:sas veritus 
es? nec magnos pugiles extimuisti, Josnnem illum, 
Petrum, Paulum, J«cobum, Stephanum, Lucam, 
Andream, Theclam, eos qui, et post illos, et ante 
illos, pro veritate perieulis se objecerunt? qui cunt 
igni, et ferro, et belluis, et tyrannis, et priesenti- 
bus malis et denuntiatis, alacri animo, velut. in 
alienis corporibus, imo quasi corporum expertes, 
dimicarunt? Cur. ita? ne pietatem. vel verboternus 
proderent, Quibus prieclari honores et festa cousti- 
tuta sunt : a quibus d:emones propelluntur, δὲ nior- 
bi curantur ; quorum apparitiones et przdictiones; 
quorum vel sola corpora idem possunt quod ani- 
nmi sancte, sive tangantur, sive honorentur : quo- 
rum vel sole sanguinis guttze, atque exigua passio- 
nis signa idem possunt quod corpora. 


LXX. τς non colis, sed contemnis; qui Iercu- 
lis rogum, ex calamitate. injuriisque mulieribus il- 


neret, nullos omnino hah. » 

(89) Μετὰ Ἡρώδην διώχτης. Elias patat per ho 
rodem, non tetrarchaimn, sed ipsius patrem, oueii- 
rum carnificem, esse intelligendum. 

(90) Ὑπὲρ Χριστοῦ. Deest ὑπέρ ἴῃ quinque ne. 
duoh. Colb. et Or. 1, Reg. u; in ora, Ἢ οὐχ ἡδέ- 
σθης. 

(91) Μή. Deest in quinque hegz. 
bus. 

(92) δύνανται. Non pauci codd. 
«αι. 

(95) Δρῶσε. «Idem prostant. » Deest in. pluribus 
codi. 

(94) "HeaxAéove ... πυράν Mereules ex. Jove 
et Alemena. natus, matrimonioque cum. Dejanira 
conjunctus, in maximas calamitates ob eam incldit. 
Cum enim Nessus centaurus vim ei. inferre pararet, 
sagitta hydro sanguine infecta ab Hercule confossus 
est. Nessus autem se morientem sentiens, Dejanirze 
vestem proprio sauguine perfusam dono dedit, quam 
ipsa postea ad. Hlereulem misit. Eam eum induisset 
Hercules, veneno excandescens, et in furorem ver- 
sus, congesta ingenti lignorum strue, ac. magno 
rogo excitato, in eum insiliil, eL seipsum combussit, 


alilsque pluri - 


οἱ Sav. δύνα- 


5291 


S. GREGORII TIIEOLOGI 


592 


laüis excitatum admiraris; et. Pclopis laniationem, A τῶν περ! γυναῖχας ἀδιχη μάτων * xal τὴν Πέλοπος (95) 


illam, inquam, vel hospitalem, vel ἃ deorum 109 
amore profectam, ex qua Pelopid:e ab humeris et 
ebore nobilitati sunt : qui etiam Phrygum, qui ti- 
biw suavitate mulcentur, et post tibi:e cantum. con- 
tunelia. afficiuntur, exsectiones; et in Mithrze sa- 
eris adhibitos cruciatus, justasque aut etiam my- 
sticas ustiones ; et. hospitum apud Tauros cedem, 
illudque apud Trojam puelle regie sacrificium , et 
Menocei pro. Thebanis fusum sanguinem, postea- 


que filiarum Scedasi in. Leuetris : qui Spartanos 


sdolescentes virgis sese lacerantes lauias, et aram 
cruore respersam, deam castam et. virginem oble- 
ctantem : qui Socratis cicutam extollis, et Epicteti 
erus, et Anaxarchi utrem ; quorum patientia coacta 
potius ae necessaria, quam libera et voluntaria 
erat : qui Cleombroti Àmbraciotze saltum, ad quem 
ex libelli De anima lectione-impulsus est : qui Py- 
tlagoricam illam pro fabis contentionem, et Thea- 
nus, aut neseio cujus alius ex iis qui Pythagoricis 
mysteriis initiati erant ejusque dogmata seque- 
bantur, mortis contemptionem. 


Ilune Julianus rogum, tanquam animi magnitudine 
faetum admirabatur. Gregorius vero demonstrat id 
Herculi ex infortunio et calamitate contigisse. 

(95) Πέλοπος. Reg. bm, Πέλωπος. Tantalus Pe- 
lopem filium coctum diis hospitibus in mensa 
apposuit. Eli vero ab esu abstinuerunt, et Pelo- 
pem ad vitam revoearunt junctis. partibus, prieter 
humerum a Cerere voratum, cujus loco additus est 
eburneus. 

(96) Τὰς Φρυγῶν: £xcopiác. « Phrygum exsectio- 
res, » In Phrygia Bez templum erat, in quo, cum 
dies festi agebantur, nefanda in pueros crudelitas 
adhibebatur, ac tibiis canebant, ut eorum dolores 
lenirent. 

91) Μετὰ τὸν «bACr. Permulti. codices, Ald. et 
Das. ed. μετὰ τῶν αὐλῶν. 

(08) "Ev Μίθρου βασάνους καὶ καύσεις ἐνδί- 
χους. Reg. | et Pass. τὰς ἐνδίχους, ἣ xaY μυστι- 
χάς. llanc lectionem sequitur Bill. Melius vero Com- 
bef. videtur reddere Graeca ut. nune sunt :: « justas- 
que ustiones, mysticas illas et ex sacrorum ritu, » 
etc. Porro, Μίθρου, « solem, » teste Elia, plurimi 
interpretantur, Qui Mithrze sacris initiandi eraut, 
per duodecim cruciatus ducebantur, nimirum per 
ignem, per frigus, per famem, per sitim, per flagra, 
per itineris molestiam, aliaque id genus. 

(99) Ἔν Ταύροις. |n Taurica Chersoneso, ad 
l'outum Euxinum, erat insigne templuia Diau:e con- 
secratum, in quo ipsi homines immolabantur, prie- 
seriim si qui naufragio ad istas oras ejecti fuis- 
sent. » , 

(1) "Ezi Τροίας ... τῆς βασιλικῆς κόρης. Sunt 
vonnuli qui, per « regiam puellam,» intelligant 
Iphigeniam Agamemnonis filiam, quam pater, ul 
Dianam Grecis iratam placaret, in Aulide immola- 
vit. Verum notandum est, quod si ea essel Gregorii 
mens, non ἐπὶ Τροίας, « spud Trojam,» sed ἐπὶ 
Τροίαν, «adversus Trojam, » scripsisset. Unde ple- 
rique reperiuntur interpretes, qui hie intelligant 
Polyxenam Priami filiam, quom Pyrrhus Achillis 
manibus immolando consecravit. lta censet Elias, 
qui lianc historiam veriorem esse judicat, et. inagis 
Gregori sermonibus congruentem. 

(2) Μενοικέως. Menoeceus Greontis "Thebanorum 
regis filius erat. « Cuin autem, » inquit Elias, « ipsius 
patria bello premeretur, atque oraeulum datum es- 
set, forc ut bellum exstinguerelur, et hostes in [u- 


D 


χρεουργίαν, τὴν φιλόξενον, ἣ φιλόθεον, ἐξ ἧς ἐπίση- 
μοι Πελοπίδαι παρὰ τῶν ὥμων χαὶ τοῦ ἐλέφαντος " 
χαὶ τὰς Φρυγῶν ἐχτομὰς (96), τῶν ὑπ᾽ αὐλοῦ χηλου- 
μένων, καὶ μετὰ τὸν αὐλὸν (97) ὑδριζομένων - καὶ 
τὰς 


τὰς 


ἐν Μίθρου βασάνους χαὶ χαύσεις ἐνδίχους (98) 
μυστιχάς : χαὶ τὴν ἐν Ταύροις (99) ξενοχτονίαν, 


χαὶ τὴν ἐπὶ Τροίας θυσίαν τῆς βασιλιχῆς χόρης (1) * 
χαὶ τὸ Μενοιχέως (2) ὑπὲρ Θηδῶν αἶμα, xaX τῶν 


Σχεδάσου θυγατέρων (9) ἐν Λεύχτροις ὕστερον ὁ 
ποὺς Λαχωνιχοὺς ἐπαινῶν ἑφήῤους ξαινομένους (4) 
ταῖς μάστιξι, xai τὸ ἐπιθώμιον αἷμα τέρπον θεὰν 
ἀγνὴν χαὶ παρθένον - ὁ τὸ Σωχράτους ἐπαίρων (5) 
χώνειον, χαὶ τὸ Ἐπιχτήτου σχέλος (6), χαὶ τὸν 
᾿Αναξάρχου θύλαχον (1), ὧν ἀναγχαία μᾶλλον T, ἑχούσιος 
ἡ φιλοσοφία " xoi τὸ Κλεομθρότου πήδημα τοῦ "Ap- 
θραχιώτου (8), τῷ Περὶ ψυχῆς λόγῳ φιλοσοφηθέν * 
xa τὴν ὑπὲρ τῶν χυάμων Πυθαγορ:χὴν (9) ἔνστασιν, 
xol θανάτου περιφρόνησιν Θεανοῦς (10), ἣ οὐκ 


E ds - 
016" οὗτινος τῶν 


ὰ ἐχείνου .zauéyoy T, φιλοσο- 


φησάντων. 


gam verterentur, si quis e regia familia necaretur, 
re cognita ille, inscio patre, se in mortem dedil. » 

(5) TOv Σχεδάσου θυγατέρων. « Scedasi filia- 
rum, » qua a quibusdam | Laced:emoniis vi fuerunt 
corrupte, atque. etiam ferro occise. Hane historiain 
narrat Plutarchus. 

(4) Τοὺς Aaxovixobc ... ξαινομέγους, etc. 
« Spartaneos ... quorum corpora flagris dilanian- 
Qur;» non quidem ipsi seipsos, aut alii alios, ut 
reddit Billius, czedereut, sed ab eis qui buic Eple- 
borum carnificinze preerant dilaniarentur..— ]ta fere 
Combe(, Apud Laced:monios in honorem Dian: 
quoddam celebrabatur festum, in quo adolescentes, 
fortitudinis nimirum specimen przferentes, flagris 
proscindebantur, et aram sanguine respergebant. 

(5) Σωχράτους ἐπαίρων. lia Regg. u, x, y, Colb. 
5, et Or. 1. Quie. lectio. orationis scopo convenien- 
lior quam ἐπαινῶν, quod tamen cum editis, codices 
non pauci exhibent. Socrates morte damnatus, quod 
nova quidam) dimonia induceret ac praedicaret, 
epota cicuta interiit. 

(0) ᾿Επικτήτου cxéAoc. «Epicteti. crus. » Cum 
atyranno quodam vinctus fuisset. Épictletus, diu— 
Qurno post lempore | inlerrogatus, uirum solvi vel- 
let? « quid? » inquit, « an vinetus sum? » 

(7) 'Ava£dpyov OvAaxov. « Anaxarchi utrem. » 
Auaxarchus philosophus ab Archelao tyranno comn- 
prehensus, cum in mortario injectus tunderetur ut 
hordeum : « Tundite, » inquit, « Anaxarehi utrem ; 
neque enim Anaxarchum tunditis. » 

(δ) Κιεομέρότου πήδημα τοῦ ᾿Αμδρακιώτου. 
Cleombrotus, lecto Platonis libro De animorum im- 
mortalitate, Vanio ejis. amore exarsjt, ut stalim 
przcipitio vitam finierit, Aug., De civ. Dei, Y. 1, 
c. 22 

(9) Τὴν ... Πυθαγορικήγ, ete. «Pythagoricam 
illam pro fabis contenüonein, ». Pythagoras a. fabis 
abstinere sectatores suos jubebat, cujus rei alii alias 
afferunt. rationes. Sunt. qui existiment Pythagorain 
nibil aliud voluisse, quam ut suos. dehorltaretur, ne 
judicim munere. fungerentur. Veteres namque in 
judiciis ferendis fabis utebantur, 

(10) Θεανοῦς. Tlieano a tyranno comprehensa, ne 
cruciatibus patrie arcatia enuntiaece cogeretur, con 
temptu mortis commorsam: linguam, ac dentibus 
excisam in tycannum expult, 


595 


ριλοποφώτατε xax γενναιότατε, xax τοὺς Ἐπαμινώνδας 
ixz(voug xax Σχιπίωνας τῇ καρτερία βλέπων" ὁ συμθα- 
δίζων τῷ στρατῷ, καὶ οἴτα αἱρούμενος σχέδια, χαὶ τὴν 
χὐτουργὸν ἐπαινῶν στρατηγίαν. Ἔστι τοι γενναίου χαὶ 
φιλοσόφου Ψυχῆς μηδὲ πολεμίων ἀρετὴν ἀτιμάζειν, χαὶ 
πλεῖον νέμειν ἐχθρῶν γενναιότητι ἣ χαχίαᾳ τῶν olxcto- 
τάτων xai μαλαχίᾳ. 'θρᾷς τοὺς ἀβίους τούτους χαὶ ἀν- 
ἐστίους, χαὶ ἀσάρχους μιχροῦ χαὶ ἀναίμονας, χαὶ Θεῷ 
χατὰ τοῦτο πλησιάξοντας ; τοὺς ἀνιπτόποδας xai χα- 
μαιεύνας, ὅ φησιν (11) ὁ σὸς “Ὅμηρος, ἵνα τινὰ δα: μό- 
νων τιμήσῃ τῷ πλάσματι (12), τοὺς χάτω (15) 
χαὶ ὑπὲρ τὰ χάτω; τοὺς ἐν ἀνθρώποις, χαὶ ὑπὲρ τὰ 
ἀνθρώπινα; τοὺς δεδεμένους, χαὶ ἐλευθέρους ; τοὺς 
χεχρατημένους, χαὶ ἀχρατήτους ; ὧν οὐδὲν ἐν χόσμῳ, 
καὶ πάντα τὰ ὑπὲρ χόσμον ; ὧν διπλοῦν τὸ ζῇν, τὸ 
μὲν ὑπερορώμενον, τὸ δὲ σπουδαζόμενον ; τοὺς διὰ 
τὴν νέχρωσιν ἀθανάτους, τοὺς διὰ λύσιν (14) Θεῷ 
συνημμένους ; τοὺς ἔξω πόθου (15), χαὶ μετὰ τοῦ 
θείου χαὶ ἀπαθοῦς ἔρωτος ; ὧν ἡ πηγὴ τοῦ φωτὸς, 
χαὶ ὧν ἤδη τὰ ἀπαυγάσματα ; ὧν αἱ ἀγγελικαὶ ψαλ- 
μῳδίαι, xa ἢ πάννυχος στάσις, χαὶ ἡ τοῦ νοῦ πρὸς 
Θεὸν ἐχδημία προαρπαζομένου ; ὧν ἡ χάθαρσις, χαὶ 
ὧν τὸ χαθαίρεσθα!: (10), μηδὲν μέτρον εἰδότων ἀνα- 
βάσεως xa θεώσεως ; ὧν αἱ πέτρα!:, χαὶ ὧν οἱ οὐρα- 
νοΐ ὧν τὸ ἐῤῥίφθαι, xaX ὧν οἱ θρόνοι; ὧν ἡ γυμνό- 
τῆς, καὶ ὧν ἀφθαρσίας ἔνδυμα ; ὧν ἡ ἐρημία, χαὶ ὧν 
ἡ ἐκεῖθεν πανήγυρις ; ὧν τὸ τυραννεῖσθαι τὰς ἡδονὰς, 
xax ὧν ἡ ἀπόλαυσις (17) ἡ ἄλυτος (18) xa* ἀνέχφρα- 
cog ; ὧν τὸ δάχρυον ἁμαρτίας χαταχλυσμὸς. χόσμου 
χαθάρσιον; ὧν ἔχτασις χειρῶν φλόγα σθέννυσι, 
ἀμθλύνει ξίφη, χλένει φάλαγγας, 
ἐπιστομίσει (19) χαὶ τὴν σὴν ἀσέδειαν, εὖ ἴσθι, χἂν 
πρὸς ὀλίγον ἀρθῇς, xax παίξῃς τὸ τῆς ἀσεθείας δρᾶμα 


» 


θῆρας χοιμίζει, 


μετὰ τῶν σῶν δαιμόνων ; 


ORATIO IV. — CONTRA JULIANUM I. 


QA. Σὺ δὲ, εἰ μὴ ἐκεῖνα. τά γε παρόντα ϑαύμασον, A 


594 


LXXI. Quod si tu. superiora illa nostra non. mi 
raris, at certe praesentia mirare, o omnium sapien- 
tissime et fortissime, qui Epaminondas illos et Sci- 
piones tolerantize ratione intuearis: qui simul cum 
exereitu iter carpis, et. vietum tenuem ae obvium 
amplecteris, et eam gerendi belli rationem laudibus 
effers, in. qua. dux omnia. per se administrat, Est 
quippe generosi et. sapientis 1310 / animi, ne. ho- 
stium quidem virtuteni contemnere, verum hostium 
fortitudini plus tribuere quam suorum, etiam fa- 
miliarissimorum, ignavis atque. languori. Videsne 
hos vitz facultatibus carentes, et laris expertes, ac 
carne ferme et. sanguine destitulos, eoque ipso ad 
Deum propius accedentes? hos, inquam, pedibus 
illotos, et humi cubantes, quod ait tuus. Homerus, 
ut hoe. figmento daemonum. quemdam. ornet; hos 
in terra positos et terrenis celsiores ? hos inter ho- 
mines et supra humana? astrictos simul ac liberos? 
qui teneantur, et retineri. nescios? quorum | nihil 
in mundo, et omnia sunt, quz supra mundum sunt? 
quorum. duplex vita est, allera. contempta, altera 
studiose culta et expetita? hos, inquam, per morti- 
ficationem immortales, per dissolutionem Deo con- 
junetos? hos a. cupiditate alienos, amore vero qui 
divinus est, et animi perturbatione vaeuus, accern- 
505 7 quorum fons lucis, et quorum jam illius radii? 
quorum angelici psalini cantus, et. pernox statio, et 
mentis jam rapt:e in. celum, ad Deui. excessio ? 
quorum purgatio, et quorum studium ut. purgen- 
tur, quippe qui nullum ascensus et deificationis 
agnoscunt modum ? quorum rupes, et quorum cae- 
li ? quorum abjici et cousternari, et quorum tlironi ? 
quorum nuditas, eL quorum incorruptibilitatis indu- 
mentum ?. quorum solitudo, et quorum seculi alte- 
rius. celebritas ? quorum compresse atque. eon- 


sirictie voluptates, οἱ quorum perpetua omnemque sermonis facultatem. excedens animorum oblectatio ? 
quorum laerymi peccati diluvium, et. mundi piamentum? quorum extent  inanus flammas. exstin- 


guunt, feras consopiunt, gladiorum aciem retundunt, instructas acies in 


fugam — vertunt. ??, tuamque 


etiam impietatem, mibi erede, compressur:e sunt, etiamsi ad. aliquod. tempus extollaris, impietatisque 


fabulam cum tuis d:emonibus ludas? 
OB'. Πῶς οὐδὲ ταῦτά so: φοθερὰ, ὦ λίαν τολμηρὲ 
σὺ xaX θανατῶν (20), εἴπερ ἄλλος τις; Πῶς οὐχ αἰδέ-- 


σιμα; Ταῦτα μὲν für χαὶ πολλῷ τιμιώτερα τῆς Σό- 


λωνος (21) ἀπληστίας τοῦ σοφοῦ τε xai νομοθέτου, 


? febr. xi, 55 seqq. 


(y φησιν, etc. Pass., ὥς φησιν ὁ σὸς "Oyun- 


gos. lliad., lib. xvi, vers. 236. 
Σοὶ γαίουσ᾽ ὑποφῆται àvixcóaoÓ8Q, χαμαιεῦ- 
αι. 
Tui habitant vates, illotis pedibus, humi xir 
ies. 


(12) Τῷ πιιάσματι. Nonnulli codices, τοῖς πλά- 
σμᾶσι. 

(15) Τοὺς κάτω, etc. Billius, « hos humiles et su- 
pra infera, » 

(14) Διὰ ἀύσιν. « Per dissolutionem, » nempe 
€ corporis. » 

(15) Τοὺς ἔξω πόθους etc. Billius, « hos ab amo- 
re alienos, et. divino atque omni. vitiosa affectione 
vacuo amore flagrantes. » 

(16) Ka: ὧν τὸ καθαίρεσθαι. Billius : «etquo- 
rum purgari ;». malim, «qui purgati. sunt et pur- 


LXXII. Quonam modo ne hie quidem. pertime- 
scis, homo audacissime, atque, ut si quis alius, ad 
mortem. preceps ? Quonam modo. non. veneraris ? 
lec jam. sane et sapientis illius ac legislatoris So- 


gantur. » ᾿ 

(V) Ἢ ἀπόλαυσις. Deest ἡ in plerisque codici- 
bus. 

(18) Ἡ ἄλυτος. Sic plures codd. In pluribus tamen 
Rees, Colb., Pass. ete. legitur, ἡ ἀναλλοίωτος, « nulli 
obnoxia mutation, » 

(19) "Extccopicer, etc; € Tuque ipsius impielta- 
lis os obtürabunt. » Ex. his liquet. nondum morte 
sublatum. Apostatam, cum hiec scripsit Gregorius, 

(20) Garazór. Meinsius, «forte, ἀναισχυντῶν, 
€ impudentissime. » 

(21) Τῆς Ec.lovcc, etc... Solonis inexplebili cu- 
piditate. » Non. legimus. Solonem ἃ quoquam ava- 
riti insimulatum fuisse, imo polius narratur ipsum 
Croesi opes sprevisse, hancque ob causam a Crozso 
turpiter expulsum fuisse. 


595 


S. GREGORII THEOLOGI 


596 


. 


lonis inexplebili cupiditate, quam Crassus auro. Ly- A ἣν Kpotcoc ἤλεγξε τῷ Λυδίῳ χρυσῷ " xal τῆς Σωχρά- 


«0 coarguil, multo pr:stantiora sunt, et Socratico 
puleliri amore; vereor enim puerorum 111 amo- 
rem dicere, etiamsi honestiore vocabulo callide ob- 
legatur; et Sicula Platonis liguritione, ob quam 
etiam ipse venditur, ae ne ab ullo quidem discipu- 
lorum, imo nec ab aliquo Gricorum redimitur ; et 
Xenocratis voracitate; et Diogenis illius dolium 
incolentis dicacitate, per quam tragieis tyrannis 
hospites, hoc est placentis viles panes, loco cedere 
jubet; et Epicuri philosophia, qu:e nullum voluptate 
superius bonum constituit. Magnus apud vos est 
Crates : vere enim philosophicum est, pecudibus 
depascenda przdia sua reliquisse, nostrisque phi- 
losophis consimile. At publico pr:econio libertatem 
ostentat, perinde ac quispiam, non sapienti: magis 
quam glori: studiosus. Magnus ille, qui, cum na- 
vis tempestate jactaretur, atque omnia in mare 
projicerentur, gratias. Fortun:ze agebat, tanquam ad 
philosophiei pallii angustias eum redigenti. Magnus 
Antisthenes, quod a petulanti quodam | atque au- 
daei homine toto ore. contusus, in fronte duntaxat, 
quasi in statua artifex, pereussoris nomen inscri- 
psit; fortasse ut acerbius accusaret. Laudas etiain 
quemdam eorum qui non longe ante nos fuerunt, 
quod toto die stans soli preces adhibuerit : for- 
tasse id tempus captarat, quo propinquior terris 
esse solet. ut orationem contraheret, eamque simul 


(22) Τῆς Σωχράτους, etc. « Socratico pu ean 
amore, » Socratem hoc nomine pers:epe insectatur 
Lucianus. 

(25, Τῆς Πιιάτωνος, ete. « Platonis liguritioue. » 
Lucianus in Dial. De parasito seribit nullam aliam 
Platoni causam fuisse in Siciliam navigandi, quain 
ut Dionysio parasitaretur, eumque ob hujus artis 
imperitiam in maximas calamitates ineidisse. 

. (24) Τῆς Eevoxpácovc, etc. « Xenocratis vora- 
citate. » Xenocrati objecta non legitur voracitas ; 
imo frugalitatis laude donatur a scriptoribus, 

(25) Τῆς Διογένους... ἐκ τῆς τραγῳδίας. Wec 
ulia verba desunt in Reg. u, et Or. 1. Combefisius 
sie verlit : « Dicacitate qua salse usurpata ex tra- 
gedia voce tyrannis hospites cedere, » etc. Cum 
Diogenes aliquando apud quemdam conaret, eique 
simul et placent: et hordeacei panes apponerentur, 
submotis panibus, in placentas manus injecit, non 
infestive illud tragicum proferens: 


Ὦ ξένε, τυράννοις ἐχποδὼν μεθίστασο. 
O hospes, tyrannis cede locum. 


id est, « melioribus et. przsstantioribus cede. » Sic 
Diogenes per tyrannos « placentas, » per hospites 
significans « viles panes, » quos melioribus cedere 
jubebat. 

26) Τοῖς σησωμοῦσι. « Placentis ex. sesamo, 
melle et oleo. » 

(21) Τῆς Ἐπικούρου, ete. « Epicuri philoso- 
phia, » Deum et Providentiam ejiciens. Epicurus, 
omnis boni finem voluptatem slatuebat. 

(28) Ὁριζομένης. Weg. 1, ὁρισαμένου. Pass. ὁρί- 
σαντος. 

(29) Κράτης. Crates Thebanus, pecunias populo 
projecit, ac priedia (5266022, id est « ovium. pabu- 
la, » fieri permisit. Deinde conscenso sublimi loco, 
publico prieconio h:ec verba pronuntiavit : « Crates 
"Thebanut Cratem libertate donat. » 

(50) Φιλέδοξος. « Glorie studiosus. » Ex his pa- 


D 


πους (22) φιλοχαλίας " αἰδοῦμαι γὰρ εἰπεῖν mat- 
δεραστίᾶς, χὰν σεμνοποιῆται ταῖς ἐπινοίαις * xal τῆς 
Πλάτωνος (95) λιχνείας τῆς Σιχελιχῇς, δι᾽ ἣν xot 
πιπράσχεται, χαὶ οὐδ᾽ ὑπό τινος ἐξωνεῖται τῶν αὐτοῦ 
μαθητῶν, ἣ ὄλως Ἕλληνος " χαὶ τῆς Ξενοχράτους (24} 
ὀψοφαγίας " χαὶ τῆς Διογένους (25) στωμυλίας, τοῦ- 
τὸν πίθον οἰχοῦντος, ὑφ᾽ ἧς ξένους ὑπεξίστη 


τοῖς τυράννοις ἐχ τῆς τραγῳδίας, τοὺς ε 
ἄρτους τοῖς σησαμοῦσι (26) * χαὶ τῆς Ἐπιχούρου (27) 


φιλοσοφίας, οὐδὲν ὑπὲρ τὴν ἡδονὴν ἀγαθὸν ὁριζομέ 
νης (28). Μέγας ὑμῖν ὁ Κράτης (29) " xaX γὰρ ὄντως 
φιλόσοφον τὸ μηλόθοτον ἀφεθῆναι τὴν οὐσίαν, xal 
τοῖς παρ᾽ ἡμῖν φιλοσόφοις ὅμοιον. ᾿Αλλὰ πομπεύει 
τὴν ἐλευθερίαν τῷ χηρύγματι, ὡς ἄν 
μᾶλλον 1| φιλόδοξος (50). Μέγας ὁ, τῆς (91) νηὺς 
χειμαζομένης, χαὶ πάντων ἐχριπτουμένων, χάριν 
ὁμολογῶν τῇ τύχῃ συστελλούσῃ εἰς 
Μέγας ὁ ᾿Αντισθένης (52), ὅτι, τὸ πρόσωπον συντρι- 
θεὶς ὑπό τινος τῶν ὑθριστῶν χαὶθρασέων, ἐπιγράφει. 


Tic 


τις οὐ φιλόσοφος 


τὸ τριθώνιον. 


τῷ μετώπῳ (93) μόνον, ὥσπερ ἀνδριάντι δημίιουρ- 


γῶν (54), τὸν παίσαντα, ἴσως ἵνα χατηγορήσῃ θερμό- 


i 
ἴσως αὐτὸν τηρήσας xal πρασγειότερον, ἵνα καὶ συν- 
ἕλῃ τὴν εὐχὴν, δυομένῳ. (50) συγχαταλύσας " χαὶ 
τὴν ἐν Ποτιδαίᾳ (57) στάσιν, τὴν ἐν χειμερίῳ τῇ ὥρᾳ, 


πάννυχον τῇ θεωρίᾳ προσφιλοπονήσαντος (58), ὥστε 


tet, quam vere Tertullianus philosophos. « glorie 
animalia » appellarit. Ipse Lueianus frequenter .phi- 
losophorum vitia irridet. 

(31) Μέγας ὁ τῆς, etc. Ad Zenonem hie alludit 
Gregorius. llle enim philosophus, cum navis tem- 
pestate jaetaretur, atque merces in mare projieeren- 
Lur, Fortun: gratias agebat, ut qu;e eum ad pallium 
compulisset. 

(52) Ὁ Ἀντισθένης. Antisthenes ἃ. petulanti 
quodam homine toto ore contusus, ut injuriam ul- 
ciscerelur, percussoris nomen in [fronte inscri- 
psit. 

(55) μετώπῳ. Pass. προσωπῷ. 

(54) Anguovpyor. Wa'ed. Alii, δημιουργόν. Opti- 
ma lectio, quie sic reddi potest, « Iront inscripsit 
pereussorem, ut statui: artiliceu 5 » id est « pereus- 
soris et opificis nomen. » Elias sic exponit, « accepta 
charta, in eaque inscripto pereussoris nomine, eam 
fronti agglutinavit, hac videlicet ratione ipsum per- 
spicuum reddens, non secus ac si quis in statua 
sculptoris nomen inscriberet. » 

(53) Πού. Sie omnes codd. Par. ed. addit τό, 

(56) Δυομένῳ cvyxazadócac. « Utpote quam 
una cum sole occumbente finiret. » Is est. Eli:e sen- 
sus, qui sic de isto philosopho "historiam refert, 
« Cum Roma, inquit, quondam a barbaris bello ve- 
xaretur, Romanus quidam philosophus sub solis or- 
tum. stans, per totum diem in oratione versatus est; 
ac delapso de coelo igne una cum barbaris ipse quo- 
que erematus est. » t Ε y 

(97) "Ev Ποτιδαίᾳ. « Potidoeze. » Id exeiderat in- 
terpreti. Combef. Ποσιδαίᾳ. In. Elia legitur, « Poti- 
dia urbs est ad "Thraciam sita. Philosophus quidam 
Potidieates, cum precandi causa stetisset, ac dein- 
de in contemplatione extra. se raptus fuisset, tota 
nocte ita. in oratione perstitit, ut vim frigoris nullo 
modo persentiret. » 


(98) Προσφιμοπογήσαγτος. « Addito ad stu- 


5237 
μηδὲ ἐπαισθάνεσθαι (39) τοῦ χρύους διὰ τὴν ἔχστα- 
σιν" ἣ χαὶ τὴν Ὁμήρου φιλομάθειαν περὶ τὸ "Ap- 
χαδιχὸν ({0) ζήτημα, χαὶ τὴν ᾿ΑΛριστοτέλους (41) 
φιλοσοφίαν χαὶ προσεδρίαν ἐπὶ ταῖς τοῦ Εὐρίπου 
μεταθολαῖς, ὑφ᾽ ὧν (42) τεθνήχασι “ xal τὸ Κλεάν- 
θους (45) φρέαρ, χαὶ τὸν ᾿Αναξαγόρου .44) ἱμάντα, 
xax τὴν ᾿Ηραχλείτον (45) χατήφειαν. 

noram ad reciprocos. Buripi xstus, quibus uterque 
gore clnguium, et Heraeliti maestitiam. 

Or". Πόσοι ταῦτα, χαὶ μέχρι τίνος; Τὰς δὲ παρ᾽ 
ἡμῖν οὐ θαυμάζεις χιλιάδας χαὶ μυριάδας " χαὶ ταῦτα 
xal τούτων Ézt θαυμασιώτερα φιλοσοφούντων Ev 
αν, ὡς εἰπεῖν, 


παντὶ τῷ βίῳ (46) καὶ κατὰ (47) πᾶσ 
(48) xaX vwvat- 


τὴν οἰχουμένην, ἀνδρῶν τε ὁμοίως 


ele 
εἰς 


χῶν, ἀνδρείαν (49) ἁμιλλωμένων, χἀνταῦθα μό- 
νον ἐπιλανθανομένων τῆς φύσεως, οὗ δεῖ Θεὸν 
οἰχειοῦσθαι δι᾽ ἀγνείας χαὶ χαρτερίας * οὐ τῶν ἀγεν- 
νῶν (30) μόνον, xaX τῷ πονεῖν συνειθισμένων διὰ τὴν 


ἀρχῆς εὐτέλειαν, ἀλλὰ χαὶ τῶν λίαν ὑψηλῶν 


ποτε χαὶ λαμπρῶν, χαὶ περιουσίᾳ, χαὶ γένει, χαὶ 
δυναστείᾳ, καινοτομούντων τὸ δυσπαθεῖν (51) διὰ τὴν 
Χριστοῦ μέμησιν" ὦν, χἂν ὁ λόγος μὴ Tj (52) (διὰ 
τὸ μηδ᾽ ἐν λόγῳ τίθεσθαι τὴν εὐσέθειαν, χαὶ τῆς ἀπὸ 
τοῦ 
χαὶ 
εὔλογον πλεῖον, χαὶ * ἐν τοῖς πράγμασι παίδευσις, 


στόματος σοφίας βραχὺν εἶναι τὸν χαρπὸν, ὡς 


ON. ᾿Αλλ᾽ ὅμως, ἅπαντα παριδὼν ταῦτα, χαὶ πρὸς 
ὃν τοῦτο μόνον ἰδὼν, ὅπως ἂν χαρίσαιτο τοῖς 


ενεγχοῦσι πολλάχις αὐτὸν ἀξίως (59) δαΐμοσι, 


χατ- 
πρὶν 
ἄλλο τι χαταστήσασθα: τῶν χοινῶν, ἐπὶ Χριστιανοὺς 
φέρεται. Καὶ δύο μὲν ταῦτα ἣν αὐτῷ τὰ σπουδαζό- 


dium labore. » Montac. praefert, προσφιλοπονήσαν - 
za, sed male tuetur. Hane vocem nou reddidit Bil- 
lus. 

(59) Ἐπαισθάγεσθαι. Ya Sav. Combef. Ald. 
Das. et Codices. lu Par. ed. £x2:50£502:. 

(40) Τὴν Ὁμήρου... περὶ τὸ '"ApxaOuór, etc. 
Arcades piscatores eum aliquando obvios habuisset 
Homerus, his verbis interrogavit : 

"Avópsg ἀπ᾽ ᾿ 


T 


Αρχαδίας ἁλιήτορες, T ῥ᾽ ἔχομέν τι; 
Viri Arcades piscatores nunquid piscati sumus ? 
Qui respondentes hune. versum illi regesseruot : 

λομεν λιπόμεσθ᾽. οὖς δ᾽ oli EU E άπε 

O36 ἕλομεν λιπόμεσθ᾽, οὺς δ᾽ οὐχ ἕλομεν, ἕξ" 
σθα. 


Quoscunque cepimus, reliquimus, quos vero non ce- 
[pimus nobiscum portamus. 


nimirum, cum nihil piseium capere possent, in. lit- 
tore desidentes, pedieulis qua»rendis operam dede- 
rant, Horum quotquot ceperant, abjecerant ; quos 
autem. non invenerant, domiwm retulerant. Quod 
enigma solvere eum non potuisset. Homerus, pra: 
merore obiit, ut scribit: Plutarelius ; sunt tamen qui 
"d negant, 

(4) Τὴν "Aprecozélove, ete. t Aristoteles cum 
Earipi Chaleidiei naturam. investigare non possel, 
maximo ex dedecore et ignominia dolore perculsus, 
vitam reliquit. » Οὐδὲ τοῦ Εὐρίπου φύτιν τοῦ ὄντος 
ἐν Χαλχίδι γνῶναι δυνηθεὶς, τὴν πολλὴν ἀδοξίαν χαὶ 
αἰσχύνην λυπηθεὶς, μετέστη τοῦ βίου. Sic Justinus 
Mariyr cohort. ad Graecos, p. 55 

(42) '"Yz ὧν". Reg. 1 addit, xz. 


ORATIO IV. — CONTRA JULIANUM I. 


^ 


598 


cum ipsius occasu finiret, Quin. illum etiam laudi- 
bus afficis, qui Potidie hiberno tempore, addito ad 
studium. labore, pernox in speculatione quadam 
stelit, ità. ut ne vim quidem frigoris propter men- 
tis abstractionem sentiret. Laudas insuper in Ho- 
mero discendi amorem circa Arcadicam quzstio- 
nem, et in. Aristotele 119 philosophiam et diutinam 


occubuit. Effers. etiam | Cleanthis puteum, et Anaxa- 


b 


LXXIII Quot vero homines his virtutibus. excel- 
luerunt, et quandiu? Infinitam autem. illam apud 
n0s hominum multitudinem non miraris ac suspi- 
cis, qui el hzc. et his subliniora philosophantur, 
in omni. vilie genere et instituto, atque in omnibus, 
ut sie loquar, terrarum oris, viri juxta ac mulie- 
res, virtutis :emulatione certantes , atque hie solum 
sexus obliviscentes, ubi Deus per castitatem et to- 
lerantiam.coneiliandus est; nec obseuri solum et 
ignobiles, et propter pristinie. conditionis tenuita- 
tein laboribus assueti, sed etiam. valde quondam 
sublimes et splendidi, tim. opibus, tum nobilitate, 
tum potentia, Christi imitandi studio sese preter 
morem afllictantes : qui, etsi sermonis elegantia 
careant ( quod ne in sermone quidem pietatem 
constituant, parvusque, ut cuidam etiam poetarum 
vestrorum placuit, s»pienti:ze ab ore manantis fru- 
clus sit), prasstantiores tamen sunt prudentia atque 
doctrina iu actione. 

LXXIV. Sed tamen his omnibus contemptis ac 
pro nihilo habitis, unumque jd spectans, ut a d:e- 
monibus, a quibus sape, ut :equuin. erat, prostra- 
Qus. fuerat, gratiam iniret, priusquam negotiorcee 
publicorum aliud quidquam constituisset, in Chri- 


(45) Τὸ Κιεάνθους, ete. « Cleanthis puteum. » 
Tanto philosoplize ainore flagrasse dicitur « Clean- 
thes, » ut noctu aquam in hortis hauriret, indeque 
non nihil peeuniz colligeret, qua diuturna tempora 
litterarum studiis daret. 

(44) τὸν ᾿Αγαξαγόρου, etc. « Anaxagore cingu- 
lum. » Anaxagoras librum de difficitibus quzstioni- 
bus edidit, quem « lorum » nuncupavit, putans fore 
ut ii qui hunc librum legerent, diflicultatibus illiga- 
rentur. 

(10) Kal τὴν Ἡρακλείτου. Meraclitus philoso- 
phus Ephesinus, qui, quoties domo egredieba- 
tur, flere solitus erat, humanam miseriam prospi- 
ciens. 

(46) "Er παντὶ τῷ βίῳ. « Per omnem vitam, » 
quod opponitur, μέχρι τίνος; « quandiu? » De mo- 
uachis hie prieeipue est sermo, 

(11) Kal κατά. Pass. aliique plures, χαὶ τῶν 
χατά. 

(48) “Ὁμοίως. Reg. bm, et Montac. ὁμοῦ. 

(49) Εἰς ἀγδρείαν.. Meinsius, « forle, » τοῖς &v- 
ὅρασιν. Will. interpretatur € cum viris. » Combel. 
t virilis animi laude, » 

(50) Ob τῶν ἀγεννῶν. la Reg. bin, et Sav. Edd. 
οὐχ ἀγεννῶν. "Tres legg., οὐχ &yevov. 

-(91) Τὸ €vexaüeir. Sic omnes codices. Deest 
τὸ in editis Combef. « novo sibi vite genere duram 
corporis tractationem atque labores indicendo. » 

(52) Κἂν: ὁ οἱόγος μὴ ἢ. Pass. xàv ὁ λόγος ἀπῇ. 
Alii, χἂν οὐ λόγος T. « Quibus ets dicendi facultas 
desit et eruditio. » 

(55) "A£/ec. Deest in quatuor Regs. Or. 1, ctc. 


529 

süianos impetu fertur, 
sollicitum. habebant, Galilei nempe, sic enim ipse 
contumeliz causa nos appellabat, et Perse, magna 
tolerantia in gerendo bello perstantes : verum usque 
adeo majori eura animique studio et contentione 
ju perniciem nostram incumbendum esse ducebat, 
at Persicum bellum instar nugarum et ludi 113 
cujusdam haberet. Quod licet. non aperte declara- 
ret, non tamen obscure ferebat. Tanta eniin in eo 
furoris magnitudo erat, ut apud quosvis id confi- 
teri nunquam. desineret. Ac ne hoc quidem perspi- 
ciebat vir omnium sagacissimus, optimusque rei- 
publiez antistes, quod prioribus quidem perseeu- 
tionibus ideirco parva. perturbatio et convulsio se- 
quebatur, quia nondum dogma nostrum ad. multos 
propagatum erat, sed in paucis adhuc hominibus 
veritas h:rebat, splendoremque desiderabat : nunc 
autem saluta.i doctrina longe lateque fusa, et apud 
nos prisertim dominante, religionem Christianam 
1mmutare, atque in diversum movere conari, nihil 
aliud erat quam Romanorum imperium convellere, 
0 de rerum summa periclitari, eaque, quibus ne 
hostes quidem gravius quidquam nobis imprecari 
possint, a nobismetipsis perpeti, atque ab hac nova 


et admiranda philosophia et principatu, propter quem nos scilicet beati 
reipublice rationem rediimus, illam, 


jlam latem — gerendieque 


expertem. 

LXXV. Aun vero tolerabilis cursus gubernationis, 
et tributorum relaxatio, et magistratuum delectus, 
et fhrtorum castigatio, aliaque omnia, qux brevis 
et momentanez felicitatis àc pompa sunt, magnain 
quamdam reipubliez utilitatem allatura erant, atque 
liarum rerum laudibus aures nostras personare opor- 
tebat : populorum autem atque urbium dissidia, et 
concertationes, et familiarum divisio, et domoruin 
dissensio, et matrimoniorum diremptio, qu: omnia 
hoc malum secutura esse verisiniile erat, atque etiam 
secuta sunt, vel illi insignem quamdam gloriam, vel 
reipublicze seeuritatem afferebant? Quis tam vel ad 
impietatem proclivis, vel communi sensu captus est, 
ut hoc assentiatur? Quemadmodum enim in corpo: 


ribus, eum unum aut alterum membrum :egruin est, 
(54) Ὡς αὐτός. Weg. hu, Colb. 5, et Pass., οὺς 
αὐτός. 
(55) Οὕτω. Hensius, « forte, 
(56) Μεῖζον. Reg. bm, μείζω, 
(57) Περισπουδαστότερογ. Pass. περ 
στερον. , 
(58) Οὐκ ἐχφαίγει, etc. Sic Schol. « ex hoc nec 
dab nec dissimulat. » Montac. οὐ χρύπτει, &x- 
αἴνει 65. « Non celat, imo decla Al,» 
᾿ (59) Ἐπὶ ποι Aoc. Colb. 5, ἐπὶ πολύ. 
(60) Xeü£rcoc καί, eve. In ora Montac. 
θέντος περὶ ἡμᾶς καί. 
(61) Τῷ κοινῷ. lta editi et mss. 
xoti. 
(62) Εὔξαιντο. Pass. ηὔξαντο. 
ι05) "Yz' ἧς, etc. « Cujas nos auspiciis beati. » 
Savil. ὑφ᾽ ὧν. 
(6) Ἐπαγε.1ηύθαμεν. 
εν. 
: (05) Ἢ δρόμος. Sic fere omnes codices. Combef. 
« an publici cursus tolerabilis aquitate gubernatio, » 


τούτων. » 


ἰιστουδά- 


γρ. Χε- 


Par. οι]. τὸ 


Reg. bm. cv 


τληλύθα- 


$. GREGORII THEOLOGI 


Ac duo quidem ista eum A μενα, Γαλιλαῖοί τ 


D 


602 


82, ὡς αὐτὸς (54) ἐφυδρίζων ἐχάλει, 


καὶ Πέρσαι τῷ πολέμῳ Χαρτερῶς παραμένοντες - 


οὕτω (33) ὃὲ τὸ ἣ Ape ἕτερον μεῖζον (56) xai περισπου- 
δαστότερον (31), ὥστε λῆρον xal παιδιὰν αὐτῷ τὸ 
χατὰ Πέρσας vouttz κὰν Καὶ 


ὃ 


τοῦτο οὐχ ἐχφαίνει (58) 
* ἀλλὰ τοσοῦτον ἣν αὐτῷ τὸ περ!ὸν 


ἣν 


μὲν, οὐ χρύπτει 


τῆς μανίας, 


ἐπαύετο. 


ὥστε ἀΞξὶ xa πρὸς πάντας ὁμολογῶν οὐκ 


Kat οὐδὲ τοῦτο συνεῖδεν ὁ πάντων συν- 


τῶτασ. “αὶ à τος » ; ὃ 
ετωτατος χα' ἄριστος τοῦ χοινοῦ προστάτης, Ott 


τοῖς μὲν προτέροις διωγμοῖς ὀλίγον ἣν τὸ συγχεόμε- 
νον xal παραχινούμενον, οὕπω τοῦ χαθ᾽ ἡμᾶς δόγμα- 
ος ἐπὶ πολλοὺς (59) φθάσαντος. ἀλλ᾽ ἔτ᾽ ἐν ὀλίγοις 
ἀληθείας, xoi δεομένης 

es σωτηρίου λόγου χεθέντος 


ἐχλάμψεως " 

(00), χαὶ 
ὃ πειρᾶσθαι τὰ 
τατιθέναι xal παραχινεῖν, 


τε οἱ 

f 
Xp ἕτε- 
po» ἦν ἣ τὴν Ῥωμαίων παρασαλεύειν ἀρχὴν, xa 
τῷ χοινῷ (61) 
ἐχθροὶ 


ἡμᾶς μάλιστα δυναστεύσαντος, τὸ 
ο'στιανῶν μετ οὐδὲν 
xai ὧν οὐδ᾽ ἂν οἱ 
xa0' ἡμῶν εὕὔξαιντο (62), ταῦτα 


παντὶ χινδυνεύειν, 


τι 


χεῖρόν 
: 


πάσχειν ὑφ᾽ ἡμῶν αὐτῶν, xol τῆς νέας ταύτης xat 
θαυμαστῆς φιλοσοφίας χαὶ βασιλείας, ὑφ᾽ ἧς (05) ἡμεῖς 
εὐδαίμονες, m πρὸς τὴν χρυσὴν ἐχείνην γενεάν τε 
χαὶ πολιτείαν ἐπανεληλύθαμεν (64), τὴν ἀστασίαστόν 
τε χαὶ ἄμαχον 

Sumus, alque ad auream 


inquam, sediüionis el pugna omnino 


ΟΕ". Ἢ δρόμος (Ὁ) μὲν ἀνεχτῶς διοιχούμενος, xax 
φόρων ἄνεσις, χαὶ ἀρχόντων ἐχλογὴ (00), χαὶ χλο- 

πῶν (01) ἐπιτίμησις, xai τἄλλα ὅσα τῆς προσχαΐίρου 
χαὶ ἀχαριαίας μαχαρ ien τος xaY φαντασίας, μεγάλην 
ἔμελλε τῷ χοινῷ παρέξειν τὴν ὠφέλειαν, καὶ περι- 
θρυλλεῖσθαι ἡμῶν ἔδει τὰ ὦτα τούτων 
νων (68) * δῆμοι 6€ στασιάζοντες 


δ -Φ 


ἐπα:νουμέ- 


χαὶ πόλεις, χαὶ γένη 
ῥηγνύμενα, χαὶ οἰκίαι διιστάμεναι, χαὶ συξυγίαι σχι- 
ζόμεναι, ἃ τῷ χαχῷ πάντα ἣν εἰχὸς ἀχολουθεῖν 
ἐχείνῳ, xol μέντοι xaX ἡχολούθησε σφόδρα, T πρὸς 
εὐδοξίαν ἐχείνῳ χάλλιστα εἶχεν, Tj τῷ χοινῷ πρὸς 
ἀπφάλειαν (69) ; Καίτοι τίς οὕτως ἢ πρὸς ἀσέῤειαν 


εὔχολος, ἣ τῶν χοινῶν ἔξω λογισμῶν, ὅστις 


ἂν ταῦτα 
συμφήσειεν ; “Ὥσπερ γὰρ ἐν τοῖς σώμασιν, ἑνὸς μὲν 


3| δυοῖν (70) μελῶν ἀσθενέστερον διαχειμένων, οὐ 


Pass. Ἧ δῆμος. Alii, ἢ δήμιος, « populi, » aut « ple- 
bis gubernatio. » 

(06) "Apyéreor ἐχιογή. Pass. ἐχλογαί. Crude- 
list mi et impiissimi erant. hi magistratus, ul. ex 
seriptoribus discimus, 

(61) KAozov, etc. Montac. ex Gabr. yg. χλε- 
πτῶν. Clerum rerum publicarum adminisuros in- 
telligit Montacutius, qui Julianum laudat. Verum 
monere debuerat, illam judiciorum curiam Juliani- 
que justitiam, ipsius etiam adoratoribus lacrymis 
dignam. aliquando. visam fuisse, quam « ipsa tleret 
justitia. » Neque enim in. magistratibus deligendis, 
sed « ne in amicis quidem, » teste. Eutropio, tam 
solers ac diligens erat Julianus, qui, ut ipse fatetur 
Ammianus, lib. xxit, «suo, non legum arbitrio age- 


yel. » 

(68) "E aarovpéra . tnisl. 2, aliique nonnulli 
addunt, xa τῷ χοινῷ τιμωμένων. 

(69) ᾿Ασφράλειαν. « Securitatem. ν  Dillius : 


€ tranquillitatem. Ὁ 
(10) Δυοῖν. Alii cum editis legunt δυεῖν, 


601 ORATIO iV. 


χαλεπῶς ἀναφέρει τὰ λοιπὰ, xaY συντηρεῖται τὸ τῇς 
ὑγιξίας (71) ἀγαθὸν τῷ πλείονι!» ᾧ τάχα ἂν χἀχεῖνα 
πρὸς τὸ βέλτιον ἐπανέλθο: " τοῦ δὲ πλείονος στασιά- 
ζοντος χαὶ πιχρῶς ἔχοντος, οὐδὲ 
πᾶν ἔχειν χαχῶς, χαὶ χίνδυνος ἤδη τὸ τοιοῦτο (72) 
ἀρχομένοις τὰς μὲν xa ἔχα- 
στον ἀῤῥωστίας τῷ χοινῷ χρύπτεσθαι 
χρεῖστον ἔχοντι " τῶν πλειόνων δὲ σαθρῶς (15) ἐχόν- 
των, τῷ παντὶ χίνδυνος. “Ὃ μοι δοχεῖ ἄλλον μὲν ἂν 
ἰδεῖν, χαὶ τῶν σφόδρα μισούντων ἡμᾶς ἐν 
χαιρῷ, καὶ τῇ τοσαύτῃ τῶν Χριστιανῶν ἐπιδόσεις. Τοῦ 
δὲ ἡ πονηρία τοῖς λογισμοῖς ἐπεσχότισε (74}" χαὶ 
διὰ τοῦτο μιχροῖς τε ὁμοίως χαὶ μείζοσι πλέχει τὸν 
διωγμόν. 

ram istius improbitas rationi et. consilio tenebras 


μία μηχανὴ μὴ τὸ 


σατἧς " οὕτω xàv τοῖς 
συμβαίνει 


τῷ νῦν 


ipseentionem molitur. 

Q'. Ἐχεῖνο μὲν οὖν xai σφόδρα μειραχιῶδες xai 
χοῦφον, xaX οὐχ ὅπως βασιλέως ἀνδρὸς, ἀλλ᾽ οὐδὲ ἄλ- 
τῶν xal μετρίως στιδαρῶν τὴν διάνοιαν, 
ii 


λου τινὸς 
6- θέσε TT νχλύσ- ς ἕψεσθ (m - 
ὅτι, τῇ μεταθέσει τῆς χλήσξεως ἔψεσθαι νομίσας 
μετέραν διάθεσιν, ἣ αἰσχυνεῖν γε ἡμᾶς ὥσπει 
τῶν αἰσχίστων (15) ἐγχαλουμένους, εὐθὺς χαινοτομεῖ 
περὶ τὴν προσηγορίαν, Γαλιλαίους ἀντὶ Χριστιανῶν 
ὀνομάσας τε xal χαλεῖσθαι (70) νομοθετήσας (71)* 
ἔργῳ δηλῶν, ὅτι (78) μέγιστον εἰς δόξαν χαὶ τιμιώτα- 
πον ἡ τοῦ Χριστοῦ (19) χλῇσις, ἐξ ὧν ἀποστερῆσαι 
παὐτῆς ἡμᾶς ἐπενόησεν " ἣ φοθούμενός γε τὴν δύνα- 
τερ οἱ δαίμονες, χαὶ διὰ 
cov ὄνομα τῶν οὐχ εἰωθό- 


μιν «Ὡς προσηγορίας, 


ἐφ 


των οὐδὲ γνωρίμων. 


ὥσπ 
ἕτε 


τοῦτο μεταθαίνων 


0Ζ΄. Ἡμεῖς δὲ οὐ παραχινήσομεν αὐτοῖς 
μεταθεΐημεν 


ματα" οὐδὲ γάρ ἐσ 
γελοιότερον, τοὺς φαλλοὺς (80), χαὶ τοὺς uris 
xai τοὺς μελαμπύγους, xai τοὺς ἀπύγους (8l), 

τὸν τραγόπουν, xai τὸν σεμνὸν Πᾶνα (82), τὸν pu 


τιν εἰς ὃ 


πάντων μνηστήρων ἕνα θεὸν, χαὶ ὄνομα λαθόντα τ: 
ὕδριν, ὥσπερ ἣν ἄξιον. Aci γὰρ T, ἀδιχεῖν (85) πα 

ἐχείνοις εἰς πολλὰς (84) ἕνα xat τὸν χράτιστον, 5 
ἐχ πολλῶν γίνεσθαι (85) xaX τὸν afsytazov* οὐχοῦν 


φθονήσομεν αὐτοῖς οὔτε τῶν πραγμάτων οὔτε τῶν 


(171) Ὑγιείας. Pass. συζυγίας, « concordi:z. » Non 
spernenda Lectio que optimum sensum efficit. 

(12) κίνδυνος ἤδη τὸ τοιοῦτο. Pass. χίνδυνος 
ἤδη ἔχει τὸ τοιοῦτον. Coisl. 2, χίνδυνος ἤδη ἔχε: τὸ 
τοιοῦτο. Bill. τῷ τοιούτῳ. 

(75, Σαθρῶς. Plerique codices, σαθρόν. 

(14) Ἐπεσκότισε. Sic pars codicum maxima, Ed. 
ἐπεσχότησε. 

(15) Αἰσχίστων. Pass. Coisl. 2, aliique non pai- 
€i χειρίστων. Comb. vertit: « ae si turpissimormn 
inde criminum rei teneremur. » De his Juliani 
ineptiis legendus Theodoretus, Hist., lib. i1. c. 21. 


(16) Ka.l1gicóea,. Deest in edit. Ald. et. Herv. 

(T1) Νομοθετήσας. Adduit Pass. lteg. l, et Coil. 
1, ὡς αἰσχρόν «t xaX ἀπρεπέστερον, « lanquam  ali- 
quid turpe ac indecorum. » 

G8) Δη.Ἰῶν, ὅτι. Alii. δηλώσας. 

(79) Τοῦ Χριστοῦ. Reg. 1 et 4, € 

Χριστιανοῦ. 


Par. eu. δηλον - 


comb. et Pass. 


— CONTRA JULIANUM I. 


6023 
A reliqua membra haud magno negotio emergunt, par- 
tique majori sanitatis bonum conservatur, cujus etiam 
ope interdum zgrie partes in. meliorem statum. re- 
deunt : at eum pleraque membra inter se 114 dis- 
silent, et graviter afllictantur, lieri jam non potest, 
quin totum corpus agrotet, atque in perspicuo peri- 
culo sit : ad hunc modum in iis quoque, qui sub 
imperio sunt, singulorum morbos conimodiori totius 
reipublieze valetudine occultari contingit; pluribus 
autem exulceratis et morbo affectis, tota jam respu- 
blica in periculo versatur. Quod meo quidem judicio 
alius, etiam nobis infensissimus et. infestissimus, 
animadvertisset, przesertim hoc tempore, atque ir. 
tanta Christianorum amplitudine et incremento, V&- 
olTudit : ob eamque causam parvis juxta ae magnis 


LXXVI. Atque. illud sane perquam juvenile ac 
leve, atque ne ullo quidem alio homine, vel medio- 
eri animi gravitate przedito, nedum imperatore di- 
gnum, quod, simul cum nominis mutatione, animo- 


ἢ 


rum quoque nostrorum mulationem secuturam esse 
»rbitratus, aut certe nobis id pudori fore, quasi tur- 
pissimi cujusdam criminis aceusatis, novandum r- 
Lis cognomentum statim censuit, Galileos pro Chri- 
stianis nominans, atque, ut ita vocaremur, publica 
lege decernens. Ex quo perspicue ostendit Christi 
appellationem. perhonorificam esse, maxiimique ad 
gloriam momenti, quoniam eam nobis eripere co- 
gitavit, Nisi fortasse hoc ea ratione fecit, quod hu- 
jusce nominis vim et potestatem, instar d:emonum , 
reformidaret, ac proinde ad alterum nomen minus 


C notum et vulgare transier't. 


LXXVII. Nos vero nomina ipsis haudquaquam in- 
vertemus ; nec enim quidquam magis ridiculum ex- 
cogitari potest, in quod ea commutare queamus; 
phallos et ithyphallos, et melompygos, et apygos, 
et hircopedem , et venerandum Pana , illum ex om- 
nibus procis unum deum , a!que a contumelia no- 
inen, ut par erat, consecutum. Apud illos enim vel 
unum et potentissimum multas injuria afficere opor- 
tet, vel ex multis unum eumque deformissimum pro- 
creari. Quocirca nee res iosis, nec nomina invide- 


(80) Τοὺς ca.Aovc, etc. « Phallos, ithyphallos, 
melampygos, apygos,» ete. Turpia τοῦ nomina quid 
significent, exponere pudor non sinit ; quie quidein 
Gregorius Juliano, uon nisi ul ruborem ipsi eliciat, 
objicit. 

(81) Kal τοὺς ἀπύγους. « Et apygos. » Sic duo 
foe: Pass. οἵοις desunt in pluribus codd. et in ed.- 
lis. 

(82) Hara. Pan, contumeli;e nomen est. Signifi- 
cent € ex omnibus esse generatum. ». Unde, apud 
poetas, ipsi aliquid ex tota rerum n:stura tribue- 


batur, 

(85) Αδικεῖγ. Megg. novem, tres Colb., P»ss., 
Coisl. 1, Or. 1, ete, ἀτυχεῖν, quie vera lectio vide- 
lur, quamvis non satis perspicue appareat hic Gre- 
gorii mens. 

(84) IIc.t.lác. 
Alii πολλά. 

(85) Γίνεσθαι. Weinsius addit ἕνα, Ita Billius in 
versione ; idque ad Gregorii menter. 


Heins. « forte πολλούς, multos. » 


605 


ob res turpissimas magnificegloriari. Quin etiam ipsis, 
si velint, Buthuenam preetermittemus, et 315 Tii- 
vesperum, uL majorem apud eos gratiam ineamus ; 
eum, inquam, et ita progenitum, et adeo magnifice 
progignentem, ae pro decimo tertio certamine, unius 
noetis spatio, quinquaginta Thestii filias compri 
mentem, ut ex iis rebus dei nomen adipiseatur. 
Etenim, hujusmodi nominibus innovandis ani- 
mum adjicere liberet, multa profecto nomina etiam 
adversus eum, ab ejus vita petita, Christianis sup- 
peterent, tum turpiora , tum magis apposiia et con- 
gruentia, Quid enim prohiberet, quominus nos quo- 
que, Romanorum, atque adeo orbis universi, 
quemadmodum ipse di:monum fraude cireumven- 
lus existimabat, imperatorem, eodem ludo uleiscen- 
tes, ldolianum, et Pisieum, et Adon:um, et Tauricre- 
mum vocaremus, ut jam nonnulli quoque nostrum, 
lepidi et festivi homines, appellarunt, quandoqui- 
dem mira est hujus rei facilitas, et alia quilibet 
ipsi objicienda nobis historia porrigit? 

LXXVIH. Hoe vero omnium  absurdissimum , 
quod cum Salvator ipse, omniumque rerum Do- 
minus, et mundi hujus opifex atque gubernator, ille 
magni Patris Filius, et Verbum, et conciliator, et 
pontifex , et throni. consors; qui pro nobis, qui 
ipsius imaginem ignominia alleceramus , atque. in 
lerram projecti eramus, eoque redacti, ut magnum 
hujusce conjunctionis mysterium ignoraremus, non 
solum ad servilem usque formam se dejecerit *^, 
sed etiam crucem conscenderit, peecatumque nieuim 
secum, ut illie interiret, duxerit : cum hie, inquam, 
Jjudiis eum. Samaritanum vocantibus **, et quod 
multo seeleratius est, quasi diemonis intemperiis 
n»gitatum accusantibus *, nec erubescat, nec de 
conviciatoribus suis queratur ; 
angelorum exercitum-*? 
homines ulcisci 


idque, cum ipsi per 
, vel sermone solo, pravos 
promptum esset; verum leuiter 
admodum et placide contumeliosos homines aman- 
det, ac pro eorum , ἃ quibus in crucem agebatur, 
salute lacrymas fundat **; cum hc, inquam , ita 
se habeant, nonne absurdissimum est, existimare, 
nobis Galilieorum vel dolori, vel pudori 
fore, nosve ob eam causam ab obnixo virtutis stu- 


nomen, 


*o- Philipp. 11:7. ;**, Joan... v111,,:48. ^ ibid: 

(86) Βουθοίγειν. « Buthoenam. » Buphagus dictus 
est Hercules, quod aratori Lindio boves duos, qui- 
bus tota ipsius spes terrz colend:e nitebatur, sustu- 
lisset atque in una cana devorasset, 

(87) Τριέσπερον". Merceulis epitheton, quod. tribus 
vesperis in unam conjectis, Jupiter cum. Alemena 
concubuerit, unde, juxta poetas, natus est [ler- 
cules. 

(88) Καὶ ποιϊ1αί, 
codd. 

(89) Ilic aior. Meg. b et bin, Colb. 5 et 6, Πει- 
62:0). Pievus a Jove Piso forsan dictus Julianus. 
Vienim celebre fuit prie ceteris Pisie. templum Jovis 
Ol ympii. 

190) Kal τὸν Kavcícavpovr. Amm.i. xxn, p. 
221, « vietimarium » reponit, ubi Autioclieusiun di- 


Addidimus χαί ex pturibus 


S. GREGORII THEOLOGI 
bimus. Per nos sane sua illis stultitia frui liceat, et A ὀνομάτων * ἀλλ᾽ 


604 
νέτωσαν τῆς ἑαυτῶν εὐηθείας, 
xat τοῖς αἰσχίστοις ἐγχαλλωπιζέσθωσαν" εἰ βούλοιντο 
6, xa τὸν Βουθοίναν (80) παρήσομεν αὐτοῖς, χαὶ τὸν 
Τριέσπερον (87), ἵνα xoà μᾶλλον αὐτοῖς χαρισώμεθα-“ 
τὸν xaY γεννώμενον οὕτω, χαὶ γεννῶντα μεγαλοπρε- 
πῶς, χαὶ ἄθλον 


ἀπολα 


ποιησάμενον τρ'σχαιδέχατον, ἐν μιᾷ 
νυχτὶ, τὰς Θεστίου πεντήχοντα θυγατέρας, 
τούτων ὀνομασθῇ θεύς" 
τοιαῦτα χαινοτομεῖν, 


ἵν ὲ 


ἐπεὶ βουλομένοις γε τὰ 
πολλαὶ (88) xax" ἐχείνου 
χλήσε 


εις £x τῶν ἐχείνου Χριστιανοῖς alcy(ouc τε ἅμα 


χαὶ 


xa οἰχειοτέραι. Τί γὰρ ἂν χωλύσειε xa ἡμᾶς τῷ 
βασιλεῖ χατὰ τὸ ἴσον ἀντιπαίζοντας Ῥωμαίων, ὡς 
δὲ ᾧετο, xaY τῆς οἰχουμένης, ἠπατημένος τοῖς δαί-- 
μοσι, τὸν Εἰδωλιανὸν καλεῖν, xai τὸν Πισαῖον (89), 
xa τὸν ᾿Αδωναῖΐον, xai τὸν ΚΚαυσίταυρον (90), ὅπερ: 
xoi ἤδη τινὲς αὐτὸν τῶν παρ᾽ ἡμῖν κομψῶν ὠνομά- 
χασιν, ἐπειδὴ ῥᾳστώνη πολλὴ τοῦ πράγματος, ὅσα 
τε ἄλλα παραποιεῖν i| ποιεῖν Ex τῆς ἀληθείας ἣ 
ἱστορία δίδωσι; 


vel inflecteremus nomina vel euderemus, qux vere 


OIT. Πάντων δὲ ἁτοπώτατον, τὸν μὲν Σωτῆρα xat 
Δεσπότην ἁπάντων, τὸν τοῦδε 
v: xai χυθερνήτην, τὸν τοῦ μεγάλου Πατρὸς χαὶ 

Y'iby (91), xaX Λόγον, xal προσαγωγέα (02), xo 
ἀρχιερέα, xaX σύνθρονον" τὸν ὑπὲρ ἡμῶν τῶν ἁἀτι- 
μασάντων αὐτοῦ τὴν εἰκόνα, xal πρὸς τὸν χοῦν ἀπ- 


τοῦ παντὺς δημιουργόν 


ενηνεγμένων, χαὶ ἀγνοησάντων τὸ μόγα τῆς συζὺυ - 
γίας (99) μυστήριον, μὴ μόνον εἰς δούλου χατα- 
ὀάντα μορφὴν, ἀλλὰ χαὶ ἐπὶ τὸν σταυρὸν ἀναθάντα, 
χαὶ συναγαγόντα τὴν ἐμὴν ἁμαρτίαν 
τοῦτον μὲν Σαμαρείτην ἀἁχούοντα, 


τεθνηξομένην * 
xai ὃ πολλῷ χεῖ- 
αἰσχύνεσθαι, μήτε 
ἐγχαλεῖν τοῖς ὑδρίζουσιν " ᾧ χαὶ ταῖς ἀγγελικαῖς πα- 


pov, δαιμονᾷν ἐγκαλούμενον, μήτε 


ρατάξεσι, χαὶ λόγῳ μόνῳ (94) ἀμύνεσθαι τοὺς πονη- 
ροὺς ῥάδιον ἣν * 


ἀλλ᾽ ἡμέρως πάνυ xa πράως τοὺς 


ὑθρίζοντας ἀποπέμπεσθαι, xal ὑπὲρ τῶν σταυρούν- 
των αὐτὸν ἀφιένα! δάχρυον, ἡμᾶς δὲ οἴεσθαι ἀλγή- 


σειν οὕτω χαλουμένους, ἣ αἰσχυνεῖσθαι, ἣ τῆς ὑπὲρ 


D 


διὰ τοῦτο ἀποστήσεσθαι, xa 
πλείω ποιήσεαθα: (95) λόγον τῶν ὕόρεων τούτων i| 
τῶν Ψυχῶν xal σωμάτων, ὧν χαταφρονεῖν ἴσμεν 
ip τῆς ἀληθείας (96); ᾿Αλλὰ τοῦτο μὲν, ὅπερ (91) 


ὑπὲρ 
πον, γελοῖον μᾶλλον ἣ λυπηρὸν, χαὶ εἰς τὴν σχη- 


τοῦ χαλοῦ φιλοτιμίας 


*3 Matth. xxv, 33. ** Luc. ΧΧΊΠῚ 34. 

D cteria in. Julianum | recenset, Basilius « Tauricre- 
mun » 3 Gregorio ideo vocari Julianum scribit, 
[| quod assidue taurorum holocausta offerret τὸν ὅτι 
TA άχις ταύρους ὡλοχαύτου. 

(91) Καὶ Υἱόν. Wa mss. Deest xí in editis 

(92) Προσαγωγέα. « Qui aditum. priebet.. Per 
quem habemus accessum (Rom. v, 2). » 

(95) Συζυγίας. « Conjuneiionis mysterium, » sci- 
licet. € corporis eum anima. » 

(94) Mérq. Plerique codices Regz. bm, 1, Or. f, 
Pass. μόνον. 

(95) Ποιήσεσθαι. Ita Reg. 
σασθαι 

(96). "A. ML liec 

(97) Ὅπερ. Sav. & 


Ι, et Or. 1. Edit. ποιή- 


g. t, εὑσεθείας, « piel lis, » 
σ 


605 
νὴν (98) ἀποπεμπόμεθα " πάντως οὔ ποτ᾽ àv 
θαλλοίμεθα (99) τοὺς ῥᾳδίως ἐχεῖ χατὰ τῆς χόῤ- 
ῥης (1) τά γε τοιαῦτα χαὶ 


κας. 


παιζομένους nait 
παιζομένους, παίζον- 


ut dixi, ridiculum potius , quam grave et molestum, atque 


ORATIO IV. — CONTRA. JULIANUM I. 


ὑπερ- Δ 


006 


Jio abscessuros, majoremque harum contumeliariin 
quam animarum et corporum. 116. quie pro ve- 
ritatis defensione contemnere ae pro niliilo putare 
consueviinus , rationem habituros? Ceteram hoc , 


sd seenam et theatra. id. remittimus, Neque 


euim profecto iis unquam. superiores fuerimus, qui facile illic in maxillam res hujusmodi ludunt, si- 


imulque luduntur. 

Q6, "Exctvyoó5 ἤδη xaX λίαν πονηρὺν χαὶ χαχόηθες, 
ὅτι, τὸ μὲν φανερῶς πείθειν οὐχ ἔχων, τὸ δὲ βιάζεσθαι 
τυράννιχῶς αἰτχυνόμενος, τῇ λεοντῇ τὴν χερδα- 
)n» (2) ἐγχρύπτων, ci βούλει: δὲ, τῷ Μίνωος προτ- 


ὠπείῳ τὸν ἀδικώτατον ( πῶς ἂν μι χυρίως (5) ;) 


ἐπιειχῶς (4) ἐθιάζετο. Τὰ μὲν οὖν ἄλλα τοῖς βουλο- 


μένοις ἱστορεῖν 


χαὶ γράφειν παρήσω, τοῦ λόγου 
σπεύδοντος " πολλοῖς δὲ οἶμαι σπουδασθήσεσθα: τοῦ 


πότε D 


- SX "EE 
τραγῳδίαν χρὴ λέγειν, εἴτε 


χαιροῦ τὴν εἴ 


χωμῳδίαν, οἷς μέρος εὐσεθείας δυξε: λόγῳ βάλλειν 


τε 


τὸν ἁλιτήριον: ὡς xai τοῖς 


πρᾶγμα τοσοῦτον, χαὶ ἤχιστα τοῦ λαθεῖν ἄξιον * αὖ- 
τὸς δὲ ἀντὶ πάντων ἕν f| δύο δείγματος ἐρῶ χάριν 


τ 


παραδοθῆναι 


τοῖς σφόδρα τὰ ἐχείνου θαυμάζουσιν, tv' εἰδῶσ! 
«oy (5) ἐπαινεῖν ἀξιοῦντες, οὗ μηδὲ ψόγον 
ρεῖν ἄξιον. 

tantopere. admirantur, exponam, 
vituperalio excogitari polest. 


f " 
ἔστιν EU- 


ut 


II'. Νόμος ἐστὶ βασιλιχὸς, οὐχ οἷδα μὲν εἰ xai πᾶσιν 
i ; 


ἀνθρώποις παρ᾽ ὅσοις (0) τὸ βασιλεύεσθαι, totg 


δὲ xai τῶν λίαν σπουδαζομένων clxóst 


Ῥωμα 
δημοσίαις 
πιμᾶσθα: τοὺς βασιλεύοντας " οὐ γὰρ ἐξαρχοῦτσιν οἱ 
στέφανοι 
ἄνθος, οἵ τε ἀριθμούμενο: λογχοφόροι (1) χαὶ τὸ τῶν 


ἀρχομένων πλῆθος, συγχροτεῖν τούτοις τὴν Daot- 


χαὶ τὰ διαδήματα, χαὶ τὸ τῆς ἀλουργίδης 


λείαν"; ἀλλὰ δεῖ καὶ προσχυνήσεως αὐτοῖς, ὑφ᾽ 
ἧς (8) σεμνότεροι δόξωσιν (9) οὐχ ἣν (10) αὐτοὶ 


προσχυνοῦνται μόνον, ἀλλὰ xal τῆς ἐν πλάσμασί τε 
χαὶ χρώμασιν, ἵν᾽ ἢ τὸ σέθας αὐτοῖς ἀπληστότερόν 
χαὶ τελεώτερον. Ταύταις ταῖς εἰχόσιν ἄλλοι μὲν ἄλ 
πε τῶν βασιλέων προσπσραγράφεσθα!: χαίρουσιν " οἱ 
μὲν τῶν πόλεων (11) τὰς λαμπροτέρας δωροφορού- 
σας, οἱ 6i νίχας ὑπὲρ χεφαλῆς στεφανούσας " οἱ δὲ 
τοὺς ἐν τέλει προσχυνοῦντας, χαὶ τοῖς 
τιμωμένους συνθήμασιν " οἱ ὃὲ θηροφονίας xaX 
χίας" οἱ 


(98) Σχηνήν. Weinsius legit : ἀποπεμπόμεθα záv- 
τως. 05 γά X 


-.τὶ 
"01 


ἄν, ele. 

(99) "Yxsp6a.i1o(ue0a. Wegg. bm, 1, Or. 14, 

ὑπερθαλοίμεθα. 
' (4) Κατὰ τῆς κόῤῥης. Mii μετὰ τῆς κόρης. Sch. 
Κόῤῥην δὲ λέγε: τὴν κεφαλὴν, ἣν εἰώθασ: πατάσσειν 
ο ot παίζοντες" « Caput appellat, quod mimi in 
scenieis ludis solent percutere, » 

(2) Κερδαϊῆν. eins. ἀλωπεχῆν, « vulpem. » 

(5) Κυρίως. Pass. quatuor ltegz. totidemque Colb. 
Or. 1, etc. χαιρίως, « opportune. » 

(4) Ἐπιεικῶς ἐδιάζετο. « Ea leni specie vim 
deliter afferebat. »— * 

(ὃ) Εἰδῶσι τοῦτον. « Ut intelligant se velle 
qaare, quem ne vituperare quidem pro meritis 
quis potest. » Reg. bm, et Pass. εἰδῶσιν οἱ 
τον. 

(60) Παρ ὅσοις. Sic Regg. 1, y, et Or. 1. In Reg. 


B 


cru- 


c3 


se eum virum 


D 


LXNIX.. Jam vero illud. admodum pravum 
malignum, quod. cum nec aperte. nos allicere pos- 
set, nec Lyrannice cogere pri pudore sustineret , 
leonin:ze pelli vulpinam , aut, si mavis, Minois lar- 
vam summ:e injustiti:e. prietexens. (quibus. verbis 
proprie id exprimam ? ) leniter vim afferebat. Atque 
alia quidem imnemorie prodenda litterisque man- 
danda volentibus relinquemus, festinante jam vide- 
licet nostra oratione. Multos autem sumnio studi» 
elaboraturos existimo in condenda iliius temporis , 
sive tragedia illa dicenda est, sive comedia , qui- 
bus pietatis pars esse videbitur, impiuni illum. et 
sacrilegum oratione insectari , ut ad posteros quo- 
que res tanta. minimeque digna quie in. obscure 
jaceat, transmittatur. Ego autem pro omnibus unum 
aut alterum , exempli causa, iis qui vitam illius 
laudare velle intelligant, eujus nulla satis digna 


ac 


LXXX. Est hoe in regio more positum , haud 
quidem scio an apud omnes quoque alios homines, 
qui imperio subsunt , ceterum apud. Romanos stu- 


; diosissime observatum , ut publicis statuis impe- 


ralores ornentur. Nec enim coron: ae diademata , 
el purpure nitor, el numerosi. satellites, et subli- 
torum multitudo, ad constituendum ipsis imperiua 
suflieiunt : verum adorationem quoque accedere 
oportet, per quam augustiores appareant : nou eam 
solum qua adorantur ipsi, sed eam etiam quz in 
imaginibus pieturisque prosstetur, quo cumulatior 
ipsis perfectiorque veneratio. reddatur. His porro 
imaginibus alii imperatores aliud quiddam praeterea 
appingi gaudent ; quidam clarissimas quasque urbes 
dona oflerentes; alii vietorias, caput eorum co- 
rona cingentes : nonnulli magistratus adorantes, et 
dignitatum. nolis exornalos ; alii ferarum c:eies et 
scilas jaculationes; alii barbarorum 1177 donito- 


y, aseriptum in ora, παρ᾽ ὅσον, el in textu. ϑουλεύς- 
σα: pro βασιλεύεσθα:. ) 

(7) Λογχοφέροι. In Regg. a et b, in textu ponitur, 
pro νόμοι xai φόροι, quod haben, editi. Or. 1, et 
Reg. y, uterque ad oram Y. λογχοφόροι. Quie. pro- 
fecto vera nobis videtur lectio. Quid enim sibi vo- 
lunt hie € numeros:e leges? » ut vertit Billius. Ne- 
que enim lanta legum copia initio statim imperii 
principem decet. 

(8) ὙΦ᾽ ἧς. Codd. nonnulli ὑφ᾽ 

(9) Δέξωσιν. Wa Wegg. bm, 1, u, ete. Alii àó- 

ξουσι. 
- (10) Οὐχ ἥν. Via sex Regg. Or. !, et Mont, Billius 
legit οὖχ £v, et sie reddit : « parumque habent ipsi 
adorari, nisi idem. quoque sibi in imaginibus pr:e- 
SsIetur. » 

(11) Té»: πόλεων". Deest τῶν in pluribus mss. 


oic. 


007 


S. GREGORIL THEOLOGI 


608 


rum, atque ad pedes jacentium, aut. e:sorum va- A σὶν ἐῤῥιμμένων ἡ χτεινομένων (19) πολυειδῆ σχή- 


rias multiplicesque figuras. Neque enim rerum 
eirum , 0b quas magnifice de se sentiunt, verita- 
tem solum amant, sed earum quoque simulacra. 
LXXXI. Quid autem iste comminiscitur ? et quam 
firmioribus Christianis fraudem: nectit? Nimirum 
quemadmodum qui cibis toxicum | miscent, ita hic 
usitatis imperatorum honoribus impietatem admi- 
scere insli!uit, ritusque Romanorum cuni idolo- 
rum adoratione conflare. Proinde cum diemones, 
velut alias quasdam eonsuetas picturas , imagini- 
bus adjunxisset, tum demum populis et civitatbus, 
ae presertim. provinciarum przfeetis, imagines 
illas proponebat, ut nullà omnino ratione malum 
vitari posset :. verum aut. cum imperatorum ho- 
nore. diemonuim. bonor conjungeretur, aut. horum 
fuga imperatores contumelia afficerentur, mista 
scilicet adoratione. Hane fraudem , atque hunc ita 
callide excogitatum. impietatis. laqueum , pauci 
quidem ex iis, qui majori pietate et. sagacitate prie- 
diti erant, efuzerunt, qui etiam sasacitatis poenas 
luerunt : hoe quidem priztextu, quasi adversus 
imperatoris honorem  deliquissent : at. revera pro 
vero imperatore ae pro pietate in. periculum addu- 
cti, Permulti autem ex simplicioribus et imperitia- 
ribus capti sunt; quibus etiam fortasse ob iguora- 
lionem venia tribui queat, utpote arte et. fraude 
ad impietatem abreptis. Atque hoc sane tale est, 
ut vel unum ad perpetua infamia notandum impe- 
ratoris. istius. voluntatem. animique inductioneu 
abunde sufliciat, Neque enim res easdem principi- 
bus ae privatis convenire existimo : quandoqui- 
Aem nec ejusdem utrique sunt dignitatis. Privato 
enim homini astate quoque aliquid facere fortasse 
concedemus ; naim qui vim aperte adhibere nequit, 


hic si vafre et callide aliquid faciat, veniam aliquam 


μᾶτα: φιλοῦσι γὰρ οὐ τὰς ἀληθείας τῶν πραγμάτων 
μόνον (15) ἐφ᾽ οἷς μέγα φρονοῦσιν, ἀλλὰ χαὶ τὰ 
τούτων ἰνδάλματα. 

ΠΑ’, ὋὉ δὲ «i μηχανᾶται; καὶ τίνα τῶν Χριστιανῶν 
τοῖς στεῤῥοτέροις ἴστησι δόλον ; “Ὥσπερ οἱ τοῖς βρώ- 
μᾶσι χαταμιγνύντες τὰ δηλητήρια, μίξαι ταῖς ἐξ 
ἔθους τῶν βασιλέων τιμαῖς τὴν ἀσέθειαν, χαὶ εἰς ἕν 
ἀγαγεῖν νόμους Ῥωμαίων χαὶ εἰδώλων προσχύνησιν" 
χαὶ διὰ τοῦτο ταῖς εἰχόσι συμπαραγράφων τοὺς δαί- 
μόνας, ὡς δή τινας ἄλλας τῶν ἐξ ἔθους γραφὰς mpob- 
τίθει. (14) δήμοις χαὶ πόλεσι, χαὶ μάλιστα τοῖς τῶν 
ἐθνῶν ἄρχουσι τὰς εἰχόνας, ὡς χαχοῦ γέ του πάν- 
τως (15) μὴ εἶναι διαμαρτεῖν" ἀλλ᾽ ἣ τῇ τῶν βασιλέων 
πιμῇ τὴν τῶν εἰδώλων συμφέρεσθαι, ἣ τῇ τούτων 
φυγῇ τοὺς βασιλέας ὑδρίζεσθαι, μιχτῆς οὔσης τῆς 
προσχυνήσεως. Τοῦτον τὸν δόλον χαὶ ταύτην τὴν οὔ- 
τῷ σοφιστιχῶς ἐπινοηθεῖσαν πάγην τῆς ἀσεύείας 
ὀλίγοι μὲν διέφυγον τῶν εὐλαθεστέρων xal συνετ 
πέρων, οἱ xa δίχην (16) ἔδοσαν τῆς συνέσεως" πρό- 
σχημα μὲν 
τες (I1), τὸ ὃ 
χαὶ τοῦ εὐσεθοῦς (18) χινδυνεύσαντες. Πολλοὶ 02 ἥλω - 


€ εἰς τιμὴν βασιλέως παρανομήσαν- 
& ἀληθὲς ὑπὲρ τοῦ ἀληθινοῦ βασιλέως 


σαν τῶν εὐηθεστέρων χαὶ ἁπλουστέρων᾽ οἷς χαὶ συγ- 
γνώμη τυχὸν τῆς ἀγνοίας, τέχνῃ συναρπασθεῖσιν εἰς 
τὴν ἀσέθειαν. Τοῦτο μὲν δὴ τοιοῦτον, ὃ χαὶ μόνον 
ἐξήρχει στηλιτεῦσαι βασιλέως προαίρεσιν" οὐ γὰρ τὰ 
αὑτὰ βασιλεῦσί τε χαὶ ἰδιώταις πρέπειν ὑπολαμῦθά- 
νομεν" ὅτι μηδὲ τῆς αὐτῆς ἀξίας ἀμφότερα (19). Ἰ᾿Ιδιώ- 
τῇ μὲν γὰρ xai τεχνικῶς πράττειν τι συγχωρῆσαι- 
μὲν (20): ᾧ γὰρ τὸ φανερῶς βιάζεσθαι μὴ δυνατὸν, 
τούτῳ συγγνωστὸν τὸ τῆς περινοίας" βασιλεῖ δὲ, τοῦ 
δυνάμει κρατεῖσθαι (21) λίαν αἰσχροῦ τυγχάνοντος, 
ἔτ᾽ αἴσχιον, οἶμαι, xal ἀπρεπέστερον τὸ τέχνῃ χλέ- 
πτειν τὰς ἐγχειρήσεις xaX τὰ προχείμενα, 

meretur. hnperatori autem , cum vi οἱ po- 


tentia superari admodum Lurpe sit, tum vero turpius, ut opinor, et indiguius esL, conatus suos et 


propositum arte occultare, 

LXXXII. Alterum jam superioribus adjiciam ; 
quod ut ejusdem animi ac propositi est, ita magni- 
widine longe atrocius, magisque impium, nimirum 
malo ad plures permeante. Imperatoriz largitionis 
dies aderat, sive anniversarius, sive tunc ab 118 
imperatore pro sua improbitate ac versutia ex 
tempore ita. institutus : atque adesse militares or- 
dines oportebat, ut pro suo quisque gradu et di- 
guitale donativum acciperent. Rursus illiberalitatis 
scena : rursus impietatis fabula. Etenim benigni- 
tate quadam crudelitatem condire studet, militum - 


(12) "Efftupérov 1) xcewopérov. ta plures Reg. 
tres Colb. Pass. Coisl. 2. In paucis vero et editis 
deest, ἢ χτεινομένων. 

(15) Μόνον. In quibusdam deest. 

(14) Προὐτίθει. |1u Or. 1 fuit 
θησι 

(15) Κακοῦ γέτου παγτῶως. Sic mss. In ora. Reg. 
h, τοῦ ἀντὶ τινός. Ald. et Herv. πάντας. 

(16) Δίκην. Plerique codices, δίχας. 

(17) Παριγνομήσαντες. Weg. 1, ὑδρίσαντες, e in- 
iuria allicientes. à 


olim, προτί- 


IIB'. Ἕτερον δὲ ὃ διανοίας μέν ἐστιν xoY προαιρέ- 


ἧς, τῷ μέτρῳ ὃὲ πολὺ χεῖρον χαὶ ἀσε- 


σεως τῆς αὖ 

θέστερον, εἰς πλείους (22) τοῦ χαχοῦ φθάνοντος, τοῦ- 
το προσθήσω τοῖς εἰρημένοις. Δωρεᾶς βασιλιχῆς ἦν 
ἡμέρα, εἴτ᾽ οὖν ἐτήσιος, εἴτε τηνιχαῦτα τῷ βασιλεῖ 
σχεδιασθεῖσα διὰ τὴν χαχουργίαν, χαὶ παρεῖναι τὸ 
στρατιωτιχὸν ἔδει τιμηθησομένους, ὡς ἕκαστος ἀξίας 


εἶχεν ἣ τάξεως. Πάλιν fj τῆς ἀνελευθερίας σχηνή" 


πάλιν τὸ δρᾶμα τῆς ἀσεθδείας" φαρμαχθῆναι φιλαν- 
θρωπίᾳ τινὶ τὸ ἀπάνθρωπον, καὶ χρήμασι δελεασθῆ- 
ναι στρατιωτιχὴν ἀλογίαν σὺν ἀπληστίᾳ, μεθ᾽ ὧν τὰ 


(18) Τοῦ εὐσεδοῦς. In Or. 1. ad marg. δόγμα- 
τος. Comb, « pro lide ac pietatis doctrina. » 

(49) 'Augécepa. Sav. ἀμφότεροι. : 

(20) Xoyyopicauigr. Reg. b, 1, aliique nonnulli, 
συγχωρήσομεν. x 

(21) Κρατεῖσθαι. « Superare; » active scilicet. uL 
Elias; « sibi subjicere, opprimere. » E ᾿ 

(22; HAzlovc. Meg. bm, πολλούς, De bistoria, 
qnam hie adumbrat. Gregorius, legendus Theod. 
Hist. lib. n, cap... 15. et 165 et Sozom. lib. v, cap. 
16. 


600 


ORATIO IV. — CONTRA. JULIANUM If. 


610 


πολλὰ βιοτεύουσιν. ὦ nivoo, προὐχάθητο, (25) λαμ- A que veeoridiam et avaritiam, quas magna ex parte 


πρῶς πανηγυρίζων χατὰ τῆς εὐσεδείας, xai μέγα 
φρονῶν τοῖς τεχνάσμασι" Μελάμπους (24), οἶμαι, τὶς, 
ἣ Πρωτεὺς, πάντα χαὶ ὧν χαὶ γινόμενος, xaY ῥᾳδίως 
ἑαυτὸν ὑπαλλάττων τοῖς εἴδεσι" τὰ δὲ περὶ αὐτὸν οἷα, 
xaX ὅσων (25) ὀδυρμῶν τοῖς εὖ φρονοῦσιν ἄξια, οὐ 
τοῖς τότε παροῦσι μόνον, ἀλλὰ xai τοῖς νῦν ἀχοῇ ὃὲ- 


χομένοις ἐχεῖνο τὸ θέαμα; 


vitze eomites habent, pecuniis allicere atque. in- 
escare, Hle igitur splendidus prisidebat , splendide 
üdversus pietatem. festum. diem agens, atque ob 
astuta sua consilia. magnopere animo elatus, Me- 
lampum. quemdam aut Proteum suspicari posses : 
ita dn. omnia vertebatur, facileque seipsum in di- 
versas formas immultabat. Quie autem circa ipsum 


erant, qualia. tandem quantisque luctibus et. querelis apud. eordatos homines digna, non iis solum 


qui tum affuere, sed iis etiam qui nunc spectaculum illud auribus usurpant? 


III". Προὔχειτο χρυσὸς, προὔχειτο λίθανος, ἐγγύ- 
θεν τὸ πῦρ, οἱ χελευσταὶ πλησίον: xal τὸ σχῆμα 
ὡς πιθανὸν, βασιλιχῆς δωρεᾶς τοῦτον εἶναι δοχεῖν (20) 
τὸν νόμον, τῆς γε ἀρχαιοτέρας τε χαὶ τιμιωτέρας. 
Εἶτα τέ; Θυμιᾷν ἔδει χχτὰ τοῦ πυρὸς, χαὶ δέχεσθαι 
παρὰ τοῦ βασιλέως τὸν τῆς ἀπωλείας μισθὸν, οὕτως 
ὀλίγον τοτούτου πράγματος, ψυχῶν ὅλων χαὶ τῆς εἰς 
φ᾿ 
δόσεως! Στρατὸς ὅλος (27) ἑνὸς τεχνάσματος ὥνιος ἣν" 
xa οἱ τὴν οἰχουμένην παραστησάμενοι μιχρῷ πυρὶ 
διὰ χνίσσης (38) ὀλίγ 


Θεὸν ἀσεδείας. Φεῦ τῆς πραγματείας ! φεῦ τῆς ἀντι- 


καὶ χρυσίῳ, χαὶ 


ἧς ἔπιπτον, 
οὐδὲ τὴν ἑαυτῶν σφαγὴν εἰδότες οἱ πλείους" τοῦτο γὰρ 
ἦν τὸ βαρύτατον. Παρήξι τις ὡς χερδανῶν, xa οὐδὲ 
ἑαυτὸν εἶχε μετὰ τὸ χέρδος" προσεχύνει δεξιὰν βασι- 
λέως, χαὶ τὸν αὐτόχειρα προσχυνῶν οὐχ ἠπίστατο. 
Τοῖς ὃὲ χαὶ γινώσχουσιν οὐδὲν ἣν πλέον, ἅπαξ τῷ 
χαχῷ προχατειλημμένοις, χαὶ νόμον ἄλυτον ἡγουμέ- 
νοις τὴν πρώτην ἄνοιαν. Ποῖαι ταῦτα (29) Περσῶν 
μυριάδες, τίνες τοξόται, τίνες σφενδονῆται (50) χατ-- 
ὥρθωσαν, ποῖος σιδηροῦς στρατιώτης (21) χαὶ παν- 
τίνα χατὰ τῶν τειχῶν μηχανήματα, 
εἷς, xal βουλὴ μιαρὰ xaz- 


παχόθεν ἄτρωτος, 
οἷα χεὶρ μία, χαὶ χαιρὸς εἶ, 
Ἱπράξατο; 

ἃ vulneribus tutus, qu: tormerta diruendis muris 
lempus unum, et nefarium consilium perfecit? 

ITÀ'. Μέξω τούτοις τι (52) διήγημα τῶν εἰρημένων 
ἐξ 
τοῦτο ἔπαθον χαὶ ἀνεχώρησεν (59) οἴχα- 
εἶτα τοῦ πότου 


δἰ ςεινότερον. Λέγονταί τοι τῶν ἁλόντων τινὲς 


ἀγνοίας, ἐπειδὴ 
χοινωνεῖν τραπέζης" 


(25) Προὐκάθητο. Duo Reg. Or. 1, προὐχαθέ- 
LIU 

(21) Me.lápzovc, ete, « Melampum. » Melampus 
cl Proteus juxta Eliam, przestigiatores vates fuerunt, 
in quamvis formam facile se immulantes. 

(25) "Occv. Reg. bum, ὅσον. 

(26) Aoxeiv. Deest in duobus Reg. duobus Colb. 
et in Or. 1. Heinsius expungendum ceuset. 

(27) "O.loc. Male in editis ὅλως 

(23) Kricc nc. Plerique. codd 
not, χνίσης. 

(39) Ταῦτα. ieins. τοιαῦτα. 

(50) Σρενυδονήται, Sic acuunt quidam. Alii σφεν- 
δονηταΐ. Alii σφενδονῆται. 

(91) Σιδηροῦς στρατιώτης. « Cataphractus mi- 
les. » Billius : « ferreus exercitus. » 

(92) Μίξω τούτοις τι. Alii μίξω τι τούτοις. 

(99) "Exa0or καὶ ἀγεχώρησαν. Quatuor Reg. 
Or. 1. Ed. Ald. et Herv. etc., παθεῖν zat ἀναχωρή- 
σαντες. 

(94) Προειθόντος. Weg. hu, 1, Or. 1. Ald. llerv, 
πορελθόντος. Alii vero Regii quinque, duo Colb. 
Mout. Pass. Comb, περιελθόντος, quie vox videtur 
spligr, ac sie vertitur a Comb.: « In orbem recur- 


saltem melioris 


C 


LXXXUl, Proponebitur. aurum, proponebatur 
tlius , in propinquo erat ignis, hortatores ad latus. 
Porro quam plausibilis species, ut imperatori lar- 
gitionis hic mos esse videretur, antiquioris utique 
et prestantioris. Quid. deinde? Thus. incendere 
oportebat, atque ita exitii mercedem ab imperatore 
accipere , tantillam taniae rei, hoc est, ipsarum 
animarum impietatisque adversus Deuni. Ὁ nise- 
rum quiestum! 0. miseram mercedein !. Exercitus 
totus unica Lechua. et fraude venalis prostabat ; et 
qui universum orbem terrarum armis subegerant, 
parvo igne atque auro, ae. per exiguum  suflitum 
corruebant, magna ex parle ne suam quidem ne- 
cem, quod omnium gravissimum erat, agnoscentes, 
Aderat quispiam, ut lucrum. facturus , ac post lu- 
crum ne seipsum quidem habebat : dextram impe- 
ratoris adorabat, nec se carnificem suum adorare 
norit. Quod si qui etiam id agnoscerent, silii 
lamen propterea hinc ipsis accedebat : quippe malo 
semel occupatis, ac primam stoliditatem pro ejus- 
inodi lege , quam infringi nefas esset , ducentibus. 
Qu:e Persarum myriades, qui sagittarii, qui fundi- 
bularii, quis cataphractus miles atque undequaque 


admota, ea efficere potuissent, quz» m»nus una, et 


LXXXIV. Ilie narrationem quamdam admiscebo, 
superioribus tristiorem et miserabiliorem. Ferunt, 
quosdam eorum qui per ignorationem capti ac 
circumventi fuerant, 119 posiquam. contracta 
hac calamitate domum se recepissent, una cum 


rente. frigida. hac compolatione, » militari utique 
sobrietate, 

(55) Vvypoaoctlav... vy pogépqo κύμικι. Billius 
non videtur intellexisse, nec. recte has. reddidisse 
voces, dum vertit, c frigide potationem, et aquae 
poculum. » Certe Basilius de « meraco,» sen «vino.» 
quod Billius de « aqua, » interpretatur. Πα sunt 
Basilii verba : Μετὰ τὴν πολλὴν χεχραμένην olvo- 
ποσίαν τῇ συνήθε: ἐχέχρηντο ἀχρατοποσίᾳ ψυχροῦ 
οἴνου" εἶτα εἰς ὀνόματά τινες ἀναδλέψαντες Χριστὸν 
εὐφήμως ἀνεῖπον᾽ ἔπειτά τις τῶν συμποταζόντων-" 
Μετὰ τὴν ἄρνησιν, ἔφη, Χριστὸν ἐπιχαλεῖσθε ; εἷς. 
€ Post longam misti vini et temperat. compotatio- 
nem, meracum de more frigitumque adhibuerunt, 
Deinde ad invocationes conversi, quidam Christuin 
pie ceperunt appellare. Tum combibonui aliquis : 
Quid, inquit, postquam negastis Christum, eumdem 
invocatis?» ete, Quantum distet à. sententia Basilii, 
interpretatio Bill, nemo non intelligit. Revera voce 
ἄχρατον apud antiquos aquam signilicari novimus ; at 
nunquam nisi addito. ὕδωρ, ut. anceps. tollatur sen- 
Sus. Qui nosse cupit quie veterum sib. sententia. de 
calidis frigidisque potionibus, legat Jul. Poll., lil. 
ix ; Plin., lib, xxxi, c. 5; Athen., Dipnosoph., lib. ui, 


611 
vontubernalibus — suis 
deinde, cui». convivium 


. GREG 
in 
ad consuetam frizici 
potationem processisset, non. seeus ac si nihil gra- 
vius ipsis aeeilisset, ad meraci 
sublatis in aluum oeulis, Christum eum erucis siguo 
appellasse. Cumque contubernalium. quidam id 
miratus fuisset, dixissetque : Quidnam hoc est? 
Christum post abjurationem.| invocatis ? illos statim, 
lis verbis exauimatos, 


vini 


vini poeulum, 


dixisse : Quo tandem modo 


abjuravimus? et quinam hic novus sermo est? hunc 
vero respondisse, Quoniam ad iquem hus adolevistis: 
quod idem est, docebat ille, ac Christum abnegasse. 
"Tum vero illos nulla interposita mora e convivio 
exsilientes, velut feriosos et mente captos , ac zelo 
et iracundia :stuantes, per forum currere, clamare 
€t dicere : Christiani, animo sumus : 
audiant omnes mortales, et ante omnes Deus , cui et 
Fidem tibi datam, Christe 
non [regimus : beatam. confessionem 
«bjuravimus. Si quid manus peccavit , mens certe 
raude circumventi, 
non auro sauciati sumus. Impietatem. exuiinus, jam- 
jam cruore purgamur. Posteaque ad imperatorem 
celeriter. profectos , atque aurum forti et. strenuo 
animo projicientes, ad 


Christiani 


vivimus, el moriemur. 
Salvator, non 


minime secuta est, Imperatoris 


lune. modum vociferari : 
Nou dona accepimus, imperator : sed morte damnati 
sumus. Non honoris causa vocali, sed. ignominia 
notati sumus. Da hoc beneficium militibus tuis; 
Christo nos immola, cujus unius imperio subjicimur. 
]gnem igni repende; pro cinere illo in cinerem nos 
redige.. Manus amputa quas scelerate porreximus : 
pedes, quibus male 139 cucurrimus. 
dona, quos 


Alios auro 
accepisse poslea non poniteal.. Nobis 
satis superque est Christus, quem instar omnium 
habemus, Quam cum orationem habuissent , simul- 
que alios hortarentur, ut fraudem intelligerent, 
aique ab hae temulentia se colligerent et evigila- 
rent, Christoque sanguine suo salisfacerent ; tum 
vero imperatorem ira incensum, aperte quidem 


€. 34, 55. Sed maxime lib. xv, c. 5, ubi oeus oc- 
currit, qui ad. illustrandum Gregorium, et Basilii 
scholiast:e confirmandam interpretatiouem. seriptus 
videri possit : Οἱ Ἕλληνες τῷ μὲν παρὰ δεῖπνον 


ἀχράτῳ προσδιδομένῳ τὸν ἀγαθὸν ἐπιφωνοῦσι δαί- 
μονα, τιμῶντες τὸν εὑρόντα δαίμονα" ἣν δὲ οὗτος ὁ 
Διόνυσος" τῷ Oi μετὰ δεῖπνον χεχραμένῳ πρώτῳ 


προσδιδομένῳ ποτηρίῳ Δία Σωτῆρα ἐπιλέγουσι. 
« Grieci cum temetum inter conandum mensa in- 
fertur, elato clamore bonum. deum invocant, illum 
venerantes qui. reperit, Is autem fuit Bacchus. Cum 
vero post eagenamr primum aqua temperatum pocu - 
Ium ministratur, Jovem Servatorem exsultaintes ac- 
clamant. » Et lib. X, €. 6, ait: Τοῖς οὖν 0c οἷς, χα- 
τὰ τὸν Πλάτωνα, ὡς ἐν Φιλήδῳ φησὶν, εὐχόμενοι 
χεραννύωμεν, εἴ Διόνυσος, εἴθ᾽ “Πφαιστ ος, εἴθ᾽ 
ὅστις ταύτην τὴν τιμὴν εἴληχεν συγχράσεως. 
« Deos igitur precati, quod. ait Plato. in. PAilebo, 
vinum misceamus, seu Bacchus, seu Vulcanus, seu 
quivis alius deorum huuc sortitus est honorem, cum 
vinum miscetur; » seu, ut ex altero. Athenei loco 
liquet, atque ex. historia quie hie narratur, « in- 
vente mistionis honorem sorUtus est. » ΠΙῸ obser- 
vare juvat, in conviviis primum nieraco et temeto 
polatun, procedente vero. polatione, ac « post coe- 


τῆς 


AM 


B 


THEOLOGI 613 


mensam aceubuisse : A οὐδενὸς ὄντος αὐτοῖς δεινοῦ, τῇ Ψυχροφόρῳ χύλικι, Χρι- 


στὸν ἐπειπεῖν μετὰ τῆς σφραγῖδος (50) ἄνω βλέψαντας. 
Τῶν 6x συσσίτων τινὸς θαυμάσαντος. xat 71 τοῦτο; 
εἰπόντος, Χριστὸν ἐπικαλεῖσθε μετὰ τὴν ὄργη- 
σιν; Πῶς ἠργήμεθα (51); φάναι τοὺς ἡμιθνῆτας, 
χαὶ τί τὸ χαινγὸν τοῦτο (58) ἄκουσμα; Τοῦ δὲ, 
Ὅτι κατὰ τοῦ πυρὸς ἐθυμιάσατε, φήσαντος, χαὶ 
δάξαντος τὴν ἄρνησιν, εὐθὺς ἀνα- 
) τοῦ συμποσίου, χαθάπερ ἐχμανεῖς 


Week εἶναι 
το 
ζήλῳ χαὶ θυμῷ ζέοντες, διὰ τῆς 
λέγοντες: Χριστιανοὶ, 


χαὶ παραπ- mov ἘΦ: 
ἀγορᾶς θέειν βοῶντες xoi 
Χριστιανοὶ τὰς ψυχὰς ἡμεῖς" ἀκουέτω πᾶς ἄγθρω- 
πος, καὶ πρὸ πάντων Θεὸς, ᾧ καὶ ζῶμεν" καὶ τε- 
θνηξόμεθα. Οὐκ ἐψευσάμεθά ce, Σῶτερ Χριστέ" 
οὐκ ἠργνησάμεθα τὴν μακαρίαν ὁμολογίαν. ΕἾ τι 
xal ἡ χεὶρ ἔπταισεν, àAA ἡ διάνγοιά γε οὐκ Txo- 
ούθησεν. Bacidei κατεσοςίσθημεν, οὐ χρυσοῦ 
τραυματίαι γεγόναμεν. ᾿Απεχδυόμεθα (A0) τὴν" 
ἀσέδειαν, αἵματι καϑαιρόμεθα. Εἶτα τῷ βασιλεῖ 
προσδραμόντες, χαὶ τὸν χρυσὸν προσρίψαντες λίαν 
νεανιχῶς: Οὐ δῶρα δεδέγμεθα, βασιμεῦ, βοῦν, 
ἀλλὰ θάνατον κατακεχρίμεθα" οὐκ εἰς τιμὴν ἐκι1ή- 
θημεν (11), ἀ.1..) ἀτιμίαν κατενψ'ηφίσθημεν. Δὸς 
χάριν τοῖς σοῖς στρατιώταις - Χριστῷ σφαγία- 
cov (13) ἡμᾶς, ᾧ μόνῳ βασιΔλευόμεθα" ἀντίδος 
πῦρ τοῦ πυρός" τέφραν ἀντὶ τῆς τέφρας ἐκείνης 
ποίησον". ᾿Απόχογψρογ χεῖρες, ἃς κακῶς προὺὐτείνα- 
μὲν (45) πόδας, οἷς καχῶς ἐδράμομεν. "AJAdouc 
τῷ χρυσῷ τίμησον; οἷς οὐ μεταμειιήσει ΤἹαδοῦσιν" 
ἡμῖν δὲ ἀρκεῖ Χριστὸς, ὃν ἀντὶ πάντων ἔχομεν (44). 
Ταῦτα λέγειν τε (45) ὁμοῦ, χαὶ τοῖς ἄλλοις διαχε- 
λεύεσθαι γνῶναι τὴν ἀπάτην, ἀνανήψαι τῆς μέθης, 
ἀπολογήσασθαι τῷ Χριστῷ δι᾽ αἵματος" ἐφ᾽ οἷς ἀγα- 
ναχτήσαντα τὸν βασιλέα, τὸ μὲν φανερῶς χτεῖναι 
φυγεῖν, ἵνα μὴ μάρτυρας ἐργάσηται τοὺς ὅσον τὸ ἐπ᾽ 
μάρτυρας, ἐξορίᾳ δὲ παραδόντα, οὕτως ἁμύ- 
εὐεργεσίαν χαταθέσθαι, τὸ 


αὐτοῖς 
νασθαιν, xai μεγίστην c 
πόῤῥω στήσεσθαι (A6' 


τεχνασμάτων. 


τῶν ἑαυτοῦ μιασμάτων (A1) 


χαὶ 


nam,» pocula fuisse vulgo temperata. 

(56) Μετὰ τῆς σφραγῖδος. « Juxta mandatum, » 
ἐν πᾶσιν εὐχαριστοῦντες, « in omnibus gratias 
sgenles. » ὼς, Montacutius, a. quo veritas extor- 
quet, ut plurima, de salutiferze. crucis signo, catho- 
hieze. fidei consentanea. candide fateatur. Utinam 
parem in ceteris confessionem a Montacutio extor- 
sisset, atque ab ejus popularibus etiamnum extor- 
queret veritatis amor et candida fides ! 

(57) Ἠργήμεθα. Reg. hu, ἠρνησάμεθα. 

(58) Tí τὸ καινὸν τοῦτο. Ma melioris note eodi- 
ces. Par. ed. τί τοῦτο τὸ χαινόν. 

(59) ᾿Αναπηδήσαντες. Pass. πηδήσαντες. — 

(40) ᾿Απεχδυόμεθα, οἷς, € linpietatem. exuli , 
€ruore purgab mur. » 

(41) ᾿Εχιλήθημεν. Colb. k, χεχλήμεθα. 

(42) Xgayíacov. lu Ald. et Herv. prave σφρᾶ 
Yíaoov 

i» Ilpobceivagtev. Pass. προετείναμεν. 

(4) "ἔχομεν. Vass. ἔχωμεν. 

(45) Λέγειν τε. Pass. λέγειν θ᾽. à T 

(460) στήσεσθαι. Tres. Reg. Or. 1, στῆσαι. Alii, 
στῆναι. 


(47) Μιασμάκων", Reg, b, duo Colb. Or. 1, add. 


T 


615 ORATIO 1v. - 


Allos interficere nolnisse, ne martyres ellicerentur, qui, quantum 
tamen mulctasse ae piena ea vindictam sumpsisse, maxiimnoque eos. beneficio affecisse, 


suis versutisque consiliis proeul removisset, 
ΠΕ’, Καίπερ δὴ (48) οὕτως ἔχων ὁρμῆς, xat 
πολλὰ τῇ χαχονοίᾳ χρησάμενος" ὅμως, οὐ γὰρ εἷχε 
πῆξιν τοῦ ἀνδρὸς ἡ διάνοια, οὐδὲ τῶν οἰχείων λογ:- 
σμῶν μᾶλλον ἣν ἢ τῆς φορᾶς τοῦ δαίμονος, οὐ ὃι- 
ἐφύλαξεν" εἰς τέλος τὴν γνώμην, οὐδὲ τὸ τῆς πονηρίας 
ἀπόῤῥητον διεσώσατο" ἀλλ᾽ ὥσπερ τὸ Λίτναῖον πῦρ 
πυθμέσι τῆς Αἴτνης (49) ἐγχρύπτεσθαι, 


βίᾳ χρατούμενον, 


λόγος τοῖς τ 


Ξι 
τὸ 


χάτωθεν πλημμυροῦν χαὶ S 
ἄλλο τοῦτό ἐστιν, εἴτε ἄσθμα χολαζομένου γίγαντος, 
τέως μὲν φοθερὸν ὑπηχεῖν, χαὶ χαπνὸν τοῦ χαχοῦ 
μήνυμα τῆς χορυφ πλεο- 
νάσαν τύχοι χαὶ ὃ 
χόλπων ἀποθρασθὲν, ἄνω 
κρατῆρας χεόμενον, ἔστιν ἃ χαὶ τῆς ὑποχειμένης γῆς 
φθείρειν ἀπίστῳ (50) χαὶ φοδερῷ ῥεύματι" οὕτω χἀ-- 
χεῖνον ἔστιν εὑρεῖν, ἄχρι μέν τινος ἑαυτοῦ (51) χρα- 
ποῦντα xat τοῦ σοφιστιχοῦ δόγματος, ἁπάτῃ τε διατι- 
θέντα (92) χαχῶς τὰ ἡμέτερα εἰ δέ που τὸ ἀχρατὲς 
«ἧς ὀργῆς ὑπερθλύσειε, μηδὲ χρύπτειν δύνασθαι τὸ 
χαχόηθες, ἀλλὰ γυμνῷ χρῆσθαι τῷ διωγμῷ χατὰ τοῦ 
ἡμῶν συντάγματος. 


ms 


ἧς ἀπερεύγεσθαι" εἰ δέ που 
δυσχάθεχτον γένοιτο, τῶν οἰχείων 
φερόμενον χαὶ ὑπὲρ τοὺς 


θεΞίου xa εὐσεδοῦς fj 


res nostras incomibodis afficientein : caeterum, δὶ 


CONTRA JULIANUM I. 


zh; À 


614 
in ipsis erat, martyres erant, exsilio 


quos à piaculis 


LXXXV. Sed quanquam ea mente esset, hacque 
àc vafritie. aid uteretur, 
tamen, ut qui nullam animi firmitatem et constin- 
tiam haberet, nec tam cogitationes ac rationes suas, 


aub malignitate multa 


quam diemonis impetum sequeretur, nequaquam zd 
extremum usque in sententiam mansit, 
tatis arcanum retinuit, Verum, quemadmodum ZEt- 


nec pravi- 


naum. ignem narrant ZEtnz radicibus abscondi, ab 
ima parte exundantem, ac. vi retentum atque com- 
pressum, sive hoc aliud quidpiam est, sive gigantis 
penas dantis anhelitus, prius quidem horrendum 
quemdam sonum edere, fumumque, propinqui mali 
iud cem, vertice suo evomere : quod si forte amplior 
et exuberantior fuerit, rapidiorque, quam ut coer- 
ceri queat, tum vero sinibus suis :stu. veliementi 
extrusum, sursumque tendentem, ac supra foramina 
sua sese effundentem, adjacentes quoque nonnullas 
lerre partes incredibili illo et. horribili fluxu per- 
vastare : eodem. quoque modo illum reperire licet, 
aliquantisper quidem et seipsum, sophiisticum suuin 
decretum in potestate. lenentem, ae per draudem 


quando irz impotentia redundantior esset, tum vero 


ne animi quidem perversitatem premere ae dissimulare posse, verum adversus pium divinumque 
nostrum agmen nuda et aperta persecutione grassari. 


II4G'. "Iva γὰρ ἐάσω τὰ xazX τῶν ἁγίων οἴχων 
προστάγματα, δημοσίᾳ τε προτιθέμενα χαὶ ἰδίᾳ 
πληρηύμενα, χαὶ σύλησιν ἀναθημάτων τε χαὶ χρημά- 
πων, οὐ μᾶλλον ἐξ ἀσεδείας (55) f| ἀπληστίας, xai 
σχευῶν ἱερῶν ἁρπαγὴν, χερσὶ βεθήλοις ὑδριζομένων, 
τούς τε ὑπὲρ τούτων ἀγομένους (94) χαὶ στρεθλου- 
μένους, ἱερεῖς τε χαὶ ἀρχομένους, χαὶ τοὺς πλήρεις 
αἱμάτων χίονας ταῖς τούτων χερσ δὲ xuxAouué νους, χαὶ 
ζωννυμένους, ξαινομένων ταῖς 
θέοντας τοξότας χατὰ 
φους (55), χαὶ θερμοτέρους τοῦ ταῦτα ἑπιτάττοντος, ὡς 
ἂν ἀντὶ Περσῶν χαὶ Σχυθῶν χαὶ τῶν ἄλλων βαρδάρων 
παραστήσωνται: ἵνα μὴ ταῦτα λέγω, τίς οὐχ οἷδε 
th» ᾿Δλεξανδρέων ἀπανθρωπίαν ; οἱ πρὸς πολλοῖς 
ἄλλοις, οἷς ἐνεανιεύσαντο (56) xa0' ἡμῶν ἀμέτρως 
τῷ χα:ρῷ χρησάμενοι, δῆμος ὄντες στασιώδης φύσει 
χαὶ μανιχὸς, ἔτι χαὶ τοῦτο λέγονται προσθεῖναι (97) 
^ot; ἀσεθήμασιν, αἵματος διπλοῦ τὸν" ἱερὺν οἶχον 


πόλεις 


ἡμῶν ἐμπλῆσαι, ὅσος τε θυσιῶν" χαὶ ὅσος ἀνθρώπων" 


(48) Καίπερ δή. Pass. Καίπερ δ᾽ 

(49) Τοῖς πυθμέσι τῆς possiide « /Euxe. radici- 
bus. » Virg. /Eneid. wi: 

Fama est, Enceladi semiustum fulmine corpus 

Urgeri mole hac, ingentemque insuper ;Etnam 

Impositam, ruptis flammam ezrspirare caminis. 
Ovidius vero, lib. v Metamorph. noun ἰδεῖ luin, 
sed Typhoeum hune vocat gigantem. 

Degravat /Etna caput, sub qua resupinus arenas 

Ejectat, lammamque fero vomit ore Typhaus 
ikec interposuit Gregorius, inquit Elias, ut Grieco- 

rum futiles nugas sugillet, 

(50) ᾿Απίστῳ. « Intilo. »Or. 1, in ora yp. ἃ 
τῷ, quod secutus videtur Billius, 

(M) "Eavzov, οἷο. Comb. sic reddit : 


€ sui com- 


LXXXVI. Ut enim. elicta ea prieteream ,. quae 
adversus zdes sacras, tum publice proponebantur, 
Qum privatim. explebantur, et votivorum donorum 
ac pecuniarum expilationem , non magis ab impie- 
tate quam ab avaritia. manantem , et sacrorum 


C 1923 vasorum, qu profanis manibus petulanter 


et contumeliose tractabantur, direptionem, sacer- 
dotes etiam subjectamque plebem, qui pro his rebus 
abstrahebantur, acerbissimeque torquebantur, co- 
lumnas quoque cruoris plenas, horum manibus 
atque. complexu, dum virgis conciderentur, per 
orbem cinetas, denique sagittarios per urbes et 
regiones discurrentes, atque ipso etiam , qui hec 
imperabat, aceriores et erudeliores, quo nos vide- 
licet pro. Persis et Scythis aliisque. barbaris iu 
ditionem suam atque imperium redigerent ; ut h:ec, 
inquam, omnia prztermittam, eccui tandem Alexan- 
drinorum credulitas ignota est? qui prieter multa 
alia, qu: advarsus nos designarunt, temporis liceu- 


potem ac decreti sophistici tenacem, » 

(92) Διατιθέντα. Sic quinque Regii, Or. 1, et 
Colb. 8, διατεθέντα. Edit. διατιθέναι. Meinsius sic 
legit, ἀπάτῃ χρώμενον διατιθέναι. 

155) ᾿Ασεδείας. Duo leg. ἀπιστίας. 

(94) ᾿Αγομέγους. Comb. « qui ducebantur. et 
Vorquebantur ; diris modis habitis idcirco quod liis 
rehus obstarent. » 

(55) Κατὰ zxé.letc καὶ χώρας. « Per urbqs et re- 
giones. » Sic melioris netx codices. Ed. xazà χώ- 
ex xai πόλεις. 

(56) "Erearisócarze. « Quie adversum nos ausi 
sunt. : » vel, « petulanti. licentia; » vel, « rerum no- 
varum studio adversum nos designarunt, » 

(51). Προσθεῖναι. Weg. bm, z9o207,72:. 


615 S. GREGORII TIIEOLOGI 


616 


!ia immoderate abutentes, plehs etiam alioqui Δ χαὶ ταῦτα ἐργάσασθαι, στρατηγοῦντός τινος ἑνὸς (58) 


seditiosa et furiosa, hune quoque impietatibus suis 
cumulum addidisse ul saerosanetuim 
lemplum nostrum duplici eruore, hoc est, vietima- 
rum et hominum, implerent, idque imperatorii 
cujusdam philosophi ductu atque auspiciis perpe- 
wasse, ab his tantum rebus nominis famam conse- 
cuti ? kecui Heliopolitarum concursio incognita est? 
eccui Gazieorum, qui apud eum in admiratione et 
propterea. quod ipsius magnificen 


referuntur, 


honore erant, 
tiam probe persentiebant, 
ignobiles essent, ab eo tempore perquam etiam 
actio celebritatem. parit, sed 

LXXXVII. 
morem, quod etiam atheis 
queat, virgines castas et mundo sublimiores, quie- 
que vix etiam unquam viris in conspectum vene- 
rant, in medium productas, vestibusque nudatas, ut 
per aspectum contumeliam ipsis prius inferrent, ac 
postea proscissas atque dissectas, ὁ. Christe, quo- 
modo tuam illius temporis patientiam feram! par- 
lim propriis etiam dentibus comminutas edisse, 
aique, ut eorum exsecrandum furorem decebat, 
crudis hepatibus sese ingurgitasse feruntur, ac cibo 
illo perfunetos, communem et usitatum admisisse : 
partim palpitantibus adhuc visceribus suillum pabu- 
lum  inspersisse, ferocissimisque porcis immissis 
hoc spectaeulum 199 objecisse, ul simul cum hor- 
deo carnes laniari atque exedi perspicerent, 
sium alimeutum, àc. tum. primum «conspectum et 
auditum : quo sane is solum d:emones suos alere 
werebatur, qui horum scelerum architectus erat; 
quemaémodum etiam , ut par erat, et sanguine illo 
el vulaere aluit, quod in pr&cordiis accepit : 
eliamsi miseri homines ad res hujusmodi sensu 
careant, ac pro impietate ne mentis quidem sint 
compotes. 

LXXXVIII Jain vero, illud eximii viri, Marci, et 


eliam 


horrorem incutere 


(53) Τύρος évóc. Sie plures codd. Mont. ἑνός 
τινος prilert, atque in eo. disputat. Pass. ἑνός, dem- 
pto τινός. Alii τινός sublato ἑνός, quod perinde est; 
nam unum sullieit. Reg. bm addit, Πυθιόδωρος οὗ- 
ἦν: « Pythiodorus is erat, » quod non aguoscunt 
miss. , sed. Billius approbat. 

(59) Συστροφή. « Faeiiosa. coitio. » Quam fiiriosa 
fuerit, litteris mandavit Sozom., lib. v, c. 9, Theod., 
Ilist., lib. iu, c. 6. De Gazwis vide etiam Sozou. 
ibid. 

(60) Καὶ τιμωμένων. Lie in Reg. bm. 

(61; "Hc0üovco. Reg. !, ἡσθάνοντο. 


τος 


(02) "Ἐκείνου δέ. SiC codices insigniores. Deest 
6i in editis. 
(05) "Exipureoczopgror. Wa habent melioris no- 


tf codd. In. editis γιγωσχομένων. 

(64) "AAA καὶ κακία, ew. Comb. « sed improbi- 
tas, qua ipsa pravorum hominum gloriam majori 
immauithite exsuperat. » 

(65) Προαγαγόντες. Non pauci, ἀγαγόντες. 

(06) Καχῶς. « Scelerate, infando erimine. » Dee.t 
m quinque Reg. et aliis plerisque cod?cibus. 

(61) θερμοτέρους. Colb. k, θερμοτάτους. 


(68) Οἷον ἀγαγεῖν, ew. Meinsius legit, οἷον 
&pz γοῦν ἐχεῖνο τὸ θέατρον ; conjicit doctissimis 
censor legendum cum parenthesi (ἄπαγε ἐχεῖνο τὸ 


τῶν βϑασιλιχῶν φιλοσόφων, £x τούτων uóvoy ὀνομα- 
σθέντος ; Τίς ἀγνοεῖ τὴν Ἡλιουπολ:τῶν συστροφήν (59); 
τίς τὴν Γαζαίων ἀπόνοιαν, τῶν ὑπ᾽ ἐχείνου θαυμαζο- 
μένων χαὶ τιμωμένων (00), ὅτι χαλῶς αὐτοῦ τῆς με- 
γαλοπρεπείας ἤσθοντο (61); τὴν ᾿Δρεθουσίων 
μανίαν, τῶ ἔχείνου δὲ (02) 
τοῦ χαιροῦ xa λίαν ἐπιγινωσχομένων (05): Hoc? γὰρ 


z 


ν τέως ἀγνοουμένων, ἐξ 


περιθοήτους οὐ δεξιὰ πρᾶξις μόνον, ἀλλὰ xoi xa- 
xia (64), νιχῶσα ; πονηρῶν εὐδοχίμησιν. 


effrenis. audacia ? Eceui Arethusiorum furor, qui cum prius obscuri atque 
noti 


ae celebres fuerunt? Nec enim. preclara. duntaxat 


improbitas, qui» pravorum hoininum gloriam superat. 
lli enim, ut unum ex multis comme- p 


IIZ'. Ot μὲν γὰρ λέγονται, δεῖ γὰρ ἕν £x πολλῶν 


εἰπεῖν, φρίχης χαὶ τοῖς ἀθέοις ἄξιον, παρθένους ἁγνὰς 


* 


xai ὑπερχοσμίους, ἀψαύστους μιχροῦ xat ὀφθαλμοῖς 
προαγαγόντες (05), καὶ τῇ: ἐσθή- 
τος γυμνώσαντες, ἵνα τῇ θέᾳ πρότερον ἐνυδρίσωσιν, 
εἶτ᾽ ἀναχείραντες, χαὶ διχάσαντες ( ὦ πῶς ἐνέγχω 
τὴν τότε μαχροθυμίαν 1) οἱ μὲν xaX 
ἰδίοις 0000s: χαχῶς (00) ἑστιάθῆναι, καὶ τῆς ἑαυτῶν 
χαχοδαιμονίας ἀξίως, ὠμῶν τῶν ἡπάτων ἐμφορηθῆ-- 


ἀῤῥένων, εἰς μέσον 


σου, Χριστὲ, 


ναι, χαὶ μετ᾽ ἐχείνην τὴν τροφὴν ἄλλην προσενέγχα- 
«σθαι, τὴν χοινήν τε xat νενομισμένην᾽ οἱ δὲ σπαΐρου- 
σιν ἔτι τοῖς σπλάγχνοις συώδη τροφὴν ἐπισπείραντες, 
τες τοὺς θερμοτέρους (07), οἷον 


Ὁ τὸ θέατρον σάργας ἰδεῖν χριθαῖς 


xal συῶν ἐπ ia 
ἀγαγεῖν (68) ἐχεῖ 
fu E τοῦ ταραττομένας, τροφὴν ἀνάμιχτον, 


mi- C χαὶ τότε πρῶτον ὀφθεῖσαν χαὶ ἀχουσθεῖσαν- ἣν θρέψαι 


μόνον τοὺς ἑαυτοῦ δαίμονας, ὁ τούτων δημιουργὸς 
ἄξιος ἣν: ὡς μὲν οὖν (09) χαὶ χαλῶς ἔθρεψεν Ex τοῦ 
& τῶν (10) 
(ωσι πρὸς τὰ 


αἵματος ἐχείνου χαὶ τῆς πληγῆς. ἣν χατὰ 


χὰν ἀναισθήτως 
φρονεῖν ἐχ τῆς δυσ- 


σπλάγχνων ἐδέξατο" 
τοιαῦτα. οἱ δείλαιοι, xo μηδὲ τ' 
σεθείας ἔχοντες. 


IIH'. Τὸ δέ γε Μάρχου τοῦ θαυμασίου (71) xaX 


θέατρον) « ut viderent (apage immane hoe spectacu- 
lum) una eum hordeo discerptas earnes et comesas, » 

(09) “Ὡς uiv οὖν". Mont. γρ. ὄντων μὲν οὖν χαλῶς 
ἔθρεψεν. ΠῚ habuisse quaedam exemplaria Elias te- 
statur, Pass. ἄξιος ἦν, εἰ μὴ χαλῶς ἔθρεψεν. De Ju- 
liano hic loquitur, qui eorum scelerum architectus, 
demones humani sanguinis eupidos colebat, et di- 
gnus erat, qui eos suo. pasceret sanguine, ut revera 
aluit, accepto in prxcordiis vulnere. 

(10) "Hy κατά. Reg. hu, ἣ xazá. Reg. bm, ἡνίχα 
πά. 

(31) Τοῦ θαυμασίου. Wa Reg. quatuor, Or. 1, 
Pass, ete. In. errorem facti lapsus videtur Gregorius, 
qui « virum eximium » appellat Mareum. Aretbu- 
sium, quear Arianis partibus fuisse addictum certis 
monumentis constat. Etenim Marcus, ut discimus ex 
Athanasio, t. HI, part. ir, De Syn., initio, num. 25, 
p. 727, « unus ex iis fuit, qui, » anno 541, vel 512, 
« legati, eum quarta fidei formula, ad Constantem 
Augustum missi sunt. » Idem Marcus, juxta. Hila- 
rium, fragm. 5, p. 1524, « Arianorum decreto, 
quod Sardicie conditum. mentiti sunt, subscripsit. » 
Et fragm. 6, p. 1558, ipse etiam. « apud Sirmium 
e perlidize consignatoribus, qui omnes hwretici 
erant, » unus fuit. Tertiam Sirmii formulam, teste 
codem Hilario, fragm. 15, p. 1565, eamdem prepe- 


- 
ΕΣ 
Φ 


617 ORATIO IV. 


νῆς, ὥστε ἀγνοεῖν, xal μὴ φθάνειν τῇ διηγῆσει τὸν 

μνημονεύοντα ; Οὗτος ἐπὶ Κωνσταντίου τοῦ πάνυ, 
μ $ 

ae τὴν τότε 


δεδομένην ἐξουσίαν Χριστιανοῖς, δα: μό- 


νων τι καθελὼν ob Y piov χαὶ πολλοὺς Χριστιανῶν ἀπὸ 
τῆς Ἑλληνιχῇ 
ἧττον διὰ 


δύναμιν, Ἦν μὲν Ex πλείονος ἐν ὀργῇ τοῖς 


ἧς πλάνης μεταστήσας εἰς σωτηρίαν οὐχ 
τὴν τοῦ βίου λαμπρότητα ἣ τὴν τοῦ λόγον 
'Αρεθουσίο:ς, 
μᾶλλον δὲ 
δὲ τὰ πράγματα 
Ἑλλήνων φλεγμαίνειν ἤρξατο, τὴν τοῦ χαιροῦ δυνα- 
τείαν οὐχ ἔφυγε. Φιλοῦσι γὰρ οἱ δῆμοι, χἂν πρὸς 
b παρὸν χατάσχωσι τὰς ὀργὰς (15), ὥσπερ 
φωλεῦον ὕλαις, ἣ ῥεῦμα βίᾳ χρατούμενον, εἰ χαιροῦ 
λάθδοιντο, ἀνάπτεσθα! τε χαὶ ἀναῤῥήγνυσθαι. 
οὖν τὴν τοῦ δήμου χίνησιν ἐπ᾽ αὐτὸν (74), οὐδὲν 
μέτριον ἣ ἐννοούντων, ἣ ἀπειλούντων, τὰ μὲν πρῶτα 
δρασμὸν βουλεύεται, οὐ 8v ἀνανδρίαν μᾶλλον ἢ τὴν 
φεύγειν ἐχ πόλεως εἰς πόλιν χελεύουσαν ἐντολὴν, χαὶ 
ὑποχωρεῖν τοῖς διώχταις" χρῆναι γὰρ μὴ τὰ ἑαυτῶν 
σχοπεῖν μόνον (15) Χριστιανοὺς ὄντας, μηδὲ εἰ λίαν εἶεν 
ἀνδρειότατοί (70) τε χαὶ χαρτεριχώτατοι, ἀλλὰ χαὶ 
τῶν διωχόντων φείδεσθαι, ὡς, τό γε εἰς αὐτοὺς ἔχον 
μέρος, μὴ τῷ κινδύνῳ τι συνεισφέρειν (17) τῶν πολε- 
μίων. Ἐπεὶ ὃὲ ἤτθετο πολλῶν μὲν δι᾽ αὐτὸν ἑλχο- 
μένων χαὶ ἀγομένων, πολλῶν δὲ τῶν περὶ Ψυχῆς 
ὠμότητα, οὐχ ἣν- 


᾿Αρεθουσίων (73) τοῖς φιλοδαίμοσιν. Ἐπεὶ 
ἐχινήθη Χριστιανοῖς, χαὶ τὰ τῶν 


“πῦο Éu- 
πυρ EU. 


ρῶν 


τρεχόντων διὰ τὴν τῶν διωχόντων 
ἐσχετο τῷ χαθ᾽ ἑαυτὸν ἀσφαλεῖ 18} οὺς ἄλλους περι- 
opi» χινδυνεύοντας" χαὶ διὰ τοῦτο βουλεύεται: βουλὴν 
ἀρίστην τε xaX φιλοσοφωτάτην' Ex τῆς φυγής ἐπάνει-- 
σι, χαὶ τῷ δήμῳ φέρων ἑαυτὸν ἐχδίδωσι τ ὅτι 
βούλοιντο(79), χαὶ Te 
δυσχολίαν. 


ἣν τοῦ χαι ροῦ π 
muss 

Ἐνταῦθα τί μὲν ἁπὴν τῶν δεινῶν: 
οὐχ ἐπενοεῖτο βαρύτερον ; ἄλλων ἄλλο τι (ϑθ)συνεισ 
ρόντων πρὸς ἑνὸς χαχοῦ συμφωνίαν, οὐδὲ τ 
τοῦ ἀνδρὸς αἰδουμένων, εἰ μὴ τι ἄλλο, τῶν 
διὰ τοῦτο μὲν οὖν χαὶ πλέον ἀγανα- 
περιφρόνησιν αὐτῶν μᾶλλον ἣ ἀν- 


φον 
ἐγχειμένων (81)" 
χτούντων, ὅτι 
δρείαν πρὸς τοὺς χινδύνους τὴν τοῦ ἀνδρὸς παρου- 
σίαν (82) ἐνόμιζον. 

imminebant : 


*5 Matth. x, 95. 


modum ac famosam Ariminensem, 
Arethusius dietavit anno 558. Il:xc profecto Grego- 
rius si novisse! de Marco Arethusio, nunquam 
eum, « virum eximium » appellasset, nee tam mul- 
tà de eo honorilice przedieasset, In Marco Arethusio 
igitur Gregorius, perinde atqne in Constantio Au- 
gusto, ignoratione facti erravit. Vel postinodum au- 
dierat, Marcum ante finem vite impietatem. abju- 
rasse, οἱ ad Ecclesie fideliumque  communionein 
rediisse, quod arbitratur Baronius. 

(72) Μα.1.1ον δὲ ᾿Αρεθουσίων". Bill. « vel. potius 
Arethusiorum impiissimo cuique, dimonumque 
dioses» 

— (15) Τὰς ὀργάς. « Iras. » Montac. τὰς ὁρμάς, 

« impetus, » et. in ora yp. ὀργάς. Mss. nostri. nibil 
preter edita exhibent. ἃ 

74) "EZ αὑτόν. Duo Reg., 

Pass. Combef. addunt, ἰοῦσαν. 

(19) Σκοπεῖν μόνον. lta [ἰὸς], 


ParROoL. Gg. XXXV. 


olb. 5, duo Coisl., 


tres Colb., etc. 


— CONTRA JULIANUM I. 


'"Αρεθουσίων, τίς οὕτως ἔξω τῆς χαθ᾽ ἡμᾶς οἰχουμέ- A Arethusiorum, 


quin potius. hoc. quoque nomine vehementius incandescerent , 
presentiam, non tam fortitudinem adversus pericula , 


618 


quis tam ab orbe nostro. remotus 
est, uL ignoret, ac commemorantem narratione non 
antevertat? Hic cum, insigni illo Constantio impe- 
rante, pro ea potestate, que. tum Christianis eon- 
cessa fuerat, domicilium quoddam diemonum ever- 
lisset, ac. multos nune Christianos a gentili errore 
ad salutem, non minus ob vite splendorem, quain 
ob dicendi facultatem atque doctrinam traduxisset, 
jompridem odio Aretliusiis erat, vel iis potius qui 
inter. Arethusios erant. diemonum amantes et cul- 
tores, Posteaquam. autem. mutatis Christianorum 
rebus, gentilium res tumere et assurgere caeperunt, 
lemporis potentiam haudquaquam effuzit. Multitudo 
quippe, etiamsi in przsens impetus cupiditatesque 
suas coerceat, quemadmodum ignis in maleria 


D [otens, aut amnis repressus, oblata tamen occasione 


accendi atque erumpere consuevit. Quocirca , cum 
populum adversum se incitatum, nec moderati 
quidquam vel cogitantem, vel comminantem cerne- 
ret, primum consciscend:e fugze consilium init, non 
tam ignavia fractus, quam przecepto illo permotus, 
quo e civitate in civitatem fugere, et persecutoribus 
cedere jubemur **. Neque enim Christianos, quan- 
tumvis fortes, ac singulari tolerantia przditos, sui 
tantum rationem habere oportet, sed persecutoribus 
quoque parcere, uL ne, quantum in ipsis est, 21 
losüum  perieulum et damnationem ex seipsis 
aliquid; 1393 conferant. At postquam multos sua 
causa duci ac trahi, multos etiam ob. persequen- 
tium. credulitatem in anim: periculo versari intel- 
lexit, tum vero alios, eo quod ipse in Luto, pericli- 
tantes negligere minime sustinuit, ac proinde 
praestantissimum maximeque philosophicum consi- 
lium capit. Ex fuga enim redit, seseque ultro ple- 
bis arbitrio tradit, atque adversus temporis dillicul- 
latem velut aciem instruit. Hic vero quid acerbitatis 
aberat? quid non etiam atrocius excogitabatur? 
cum scilicet. alii aliud pari consilio ad unius mili 
conspirationem conferrent, nec, si nulla alia re, 
saltem hujus viri constantia moverentur, qui illi 
quod illius reditum ac 
contemptum | interpretarentur. 


quam — ipsorum 


ipse Marcus D [n ed. μόνον post &vza.z. 


(16) ᾿Αὐνδρειότατοι. leg. bm, 1, Colb. k, Pass. àv- 
δριχώτατοι. 

(71) Συγεισφέρειγ. Eamdem ob causam Chry- 
sostomus fugiendam — esse persecutionem — docet 
exemplo Davidis, qui fugit, ne, innoxium Saulis 
sanguinem fundendo, reus fieret. 

(18) Καθ᾿ ἑαυτὸν ἀσφαλεῖ. Billius; « ob cautio- 
nem suani.» 

(79) Bov.Acorzo. Tres I 
Reg. bm, βούλονται. 

(80) "A. ζω» dAAo ci, etc, Billius, « ex iis, qui 
illi imminebant, alit aliud quidpiam ad unius mali 
concentum afferrent. » 

(81) Τῶν ἐγχειμέγων. 
auteni Regg., Pass., duo Coisl. 
Colb. τῶν £v ἐχείνῳ pro τῶν & 

(82) Hapcvelar. Mont. 10. παῤῥησίαν. 


Regg. Colb. 8, βούλωνται. 


Sic plerique. codd. Duo 
τῶν 


Duo 


ἐχεΐνου... 


619 

LXXXIX, Ducebatur senex 
voluntarius, per mediam civitatem, omnibus, pra- 
ler persecutores et. carnifices, tum ob :tatem ve- 
nerabilis, tum ob vitz:? probitatem venerabilior. 
Ducebatur porro ab omnibus, cujuslibet zetatis, et 
conditionis ac fortunz, omnibus zque urgentibus, 
viris, feminis, adolescentibus, senibus, tam qui 
publica negotia administrabant, quam qui honori- 
bus ae dignitatibus praediti erant. Atque hoc unum 
ceriamen cunctis propositum erat ut furoris ad- 
versus senem immanitate sese muluo superarent ; 
omnibusque pietatis pars esse censebatur, quam- 
plurimis eum malis afficere, pugilemque senem ad- 
versus totam civitatem decerlantem superare. Ra- 
ptabatur per plateas, protrudebatur per cloaeas : 
crinibus, et quavis alia corporis parte, admista 
nempe tormento contumelia, ab iis trahebatur, qui 
in Mithrz sacris hujusmodi suppliciis juste cru- 
ciantur. À pueris ad pueros pendulus remittebatur, 
qui stilis generosum illud corpus excipiebaut, at- 
que hane tragediam instar ludi habebant. Tor- 
menlis etiam. tibix illius ad ipsa usque ossa com- 
primebantur : lineis filis aures amputabantur, et 
quidem tenuissimis el firinissimis. Ipse interim 19/4 
sporta in altum. sublatus, melle et garo undique 
perfusus, apibus et vespis meridiano tempore pun- 
gebatur, ardentissimo sole lucente, atque huie 
quidem carnes colliquante, illis autem. beatarum 
illarum eum dixerim miserarum, 
inorsum acriorein efliciente. Hic enimvero, ut hoc 
quoque litteris. mandem, senex ille, idemque ad 
certamina juvenis (nam ne in tormentis quidem 
animi hilaritatem reliquerat, verum ex ipsis etiam 
cruciatibus delicias eapiebat) celebratum illud et 
memorabile dixisse fertur : nimirum signum illud 
sibi placere, quod sublime: se perspiceret, illos 
contra abjeetos atque 


carnium, non 


(85) Ποιλιτείαν. Pass., Colb. 5, πολιάν. 

(84) Πάσῃ καὶ τύχῃ. Codices nonnulli τύχη πάσῃ. 
Alii omittunt πάσῃ, el ad oram aseribunt sclio- 
lium istud : ἀντὶ τοῦ, πλουσίῳ xat πένητι, χαὶ ἄρχοντι 
χαὶ ἀρχομένῳ, xaX δούλῳ xo ἐλευθέρῳ, « pro, divite 
et inope, principe et subdito, servo οἱ libero. » Mox, 
οὐ τῷ μὲν, τῷ δ᾽ οὔ. « Dueebatur porro... nou 
ab ilio quidem, abillo vero. minime, sed omnibus 
auque, » ete. 

$85) E Reg. hu, duo Colb. ἀξίαις. 

(86) 'Yxep6a. τέσθαι. Sic quinque Regg., Or. 1, 
Pass. Eiliti vero et mss. non pauci ὑπερθάλλεσθαι, 

(87) "Oc. Pass., Coisl. 2, aliique nonnulli ὅστις. 

(88) Δρᾶσαι. lidem codices δράσαι... νικήσει ἀθλη- 
τὴν yt χὴν αἰσχίστην " [i Lurpisstino victori; gerere 
Super: aret, » Sic etiam legunt Sav. et Conib. 


(89) Μίθρου. Per « Mithram, » solem quidaim in- 
ielligunt, in eujus honorem festa celebrabantur ; et 
qui ipsius sacris initiandi erant, per duodecim tor- 
íentorum genera ducebautur, hoc est per famein, 
yer ustionem, per flagra, ete..— ᾿ t 

(90) Γραφίσιν. « Sulis, » quibus scribebant in 
gugilarilhis: nee bene Billius, ex hujus temporis 
usu, « cultris pennariis. » Neque enim Gregorii tem- 
pore pennarum usus erat ad scribendum. 

(91) Pápo. «Garo. ». Bill, « jusculo; » sic « ga- 


S. GREGORII THEOLCGI 
sacerdos, athleta A — II6'. Heo γέρων ἱερεὺς, ἀθλυτὴς ἐθελοντὴς διὰ 


c "s (95) ), 


humi sitos. Usque adeo super 


629 


μέσης τῆς πόλεως, αἰδέσιμος τὴν ἡλικίαν, τὴν πολι- 
τείαν (85) αἰδεσιμώτερος, πᾶσι πλὴν τῶν διωχόντιυν χαὶ 
πτυραννούντων᾽ ἤγετο δὲ ἡλικίᾳ eae xaX τὐχη(δ1), οὐ 
τῷ μὲν, τῷ δ᾽ οὔ" πᾶσι δὲ ὁμοίως, ἀνδράσι, γυναιξὶ, 
νέοις, πρε inp ὅσοι τε τὰ πολιτιχὰ διῴχ Ὧν, xa 
ας (85). ᾿Αγὼν δὲ ἣν ἅπασιν ete, ἀλλή- 
λους USA ΠΝ (80) πρεσθύτη’ θρασύ- 

τὴτι" xal μέρος εὐσεθείας ἅπασιν ἐνομίζετο, ὅτι (87) 
πλεῖστα ἐχεῖνον δρᾶσαι(88) χαχὰ, xa γέροντα νιχῇσαι 
ἀθλητὴν χατὰ πάσης ἀγωνιζόμενον τῆς πόλεως" εἴ, 


PAS 
0: 


ὅσοι τῶν ἐπ᾿ ὰξ 


τῇ περὶ τὸν 1 


eX 


πλατειῶν, ὠθεῖτο χαθ᾽ ὑπονόμων" 
εἴλχετο, οὐχ É 


τῶν τριχῶν 
τιν ὅτου μὴ μέρους τοῦ σώματος, μι- 
γνυμένης τῇ αἰχίᾳ τῆς ὑόρεως, παρὰ τῶν ἀξίως ἐν 
Μίθρου (89) ταῦτα χολαζομένων: παισὶν ἐκ παίδων 
μετέωρος ἀντεπέμπετο, γραφίσιν (90) ὑποδεχομένων 
τὸ γενναῖον σῶμα, χαὶ παίγνιον 
τραγῳδίαν" πιέσμασι τὰς χνήμας ἐθλίθετο μέχρις 
ὀστέων αὐτῶν" λίνοις τὰ ὦτα διετέμνετο, χαὶ τούτων 
τοῖς στεῤῥοτάτοις χαὶ λεπτοτάτοις" σαργάνῃ πρὸς 
ὕψος αἱρόμενος, μέλιτι xat γάρῳ (91) διάδροχος (92. , 
918 χαὶ μελίσσαις ἐξαίνετο (05) μεσούσης ἡμέρας, 
ἡλίου τὸ φλογῶδες ἐλλάμποντος" xal τοῦ μὲν (94) τὰς 
σάρχας ἐχτήχοντος, τοῖς ὃς θερμοτέραν ποιοῦντος 
τὴν: Qus τῶν bp Au ἐχείνων σαρχῶν, οὐ γὰρ 


ποιουμένων τὴν 


δὴ λέγεται, ὡς ἂν χαὶ 
τοῦτο ἀξιωθείη ἘΠ ὁ πρεσθύτης ἐχεῖνος χαὶ 
πρὸς τοὺς ἀγῶνας, (μηδὲ γὰρ ἐν τοῖς δεινοῖς τὸ 
φαιδρὸν ἀπολιπεῖν, ἀλλὰ xai ἐντρυφᾷν ταῖς Bacá- 


νέος 


ἀδόμενον 
ἐπειπεῖν: ὡς ἐπαινοίη (90) τὸ σύμολον, ἑαυτὸν μὲν 


ὑψηλὸν ὁρῶν, ἐχείνους 6E ταπεινοὺς xal χά 


τὸ μνημονευόμενον ἐχεῖνο xa 


τω χειμέ- 
νους" τοσοῦτον περιῆν τῶν χρατούντων, xal οὕτως 
λυπήρων (97), ὡς ἄλλῳ παρὼν χιν- 
δυνεύοντι, xal moumry ἀλλ᾽ οὐ συμφοοὰν τὸ ποᾶνυσ 
ποιούμενος. 


iis erat, a quibus tenebatur, 


ἣν πόῤῥω τῶν 


ior adeoque a do- 


rum » reperimus a. Valerio interpretatum iu Theo- 
doreto : et ipse Billius in. Elia verterat. Est autem 
€ garum » liquamen muscis ae vespis aptissimun. 

(92) Διάδροχος. Coisl. 1, διαδρεχόμενος. 

(95) "E£aíiveco. Theod. ἑστιώμενος, quasi t dis- 
cerpebatur, erodebatur, punetim laeerabatur. » 

(94) Τοῦ μέν, etc. Tres Kegg., totidem Colb. et 
Or. 1, ad oram, zai τῷ μέν. Billius etiam τῷ, sed 
subjecto τοῦ. « go malim, » ait Heinsius, « τοῖς μέν 
priori loco, et posteriori τῷ δέ, id est, μέλιτι xa 


γάρῳ, vel τῷ μέν, id est, φλογώδει, τοῖς δέ, iil est, 
Ui τὶ χαὶ γάρῳ, » sive potius, ut siobis videtur, cens 
χαὶ μελίσσαις. Elias autem videtur legis τοῦ. ut 


ex versione patet, Quo nimirum viri sancti carnes 
colliquefierent, et animalia ad. eas edendas excita- 
reutur. 


(95) Ταῖς Bacárotc. Pass. ἐν ταῖς βασάνοις. 


(90) Ὡς ἑπαινοίη. m hune locum Heinsius : 
« Primumlego, inquit, ὡς ἐπάνω ἣν τὸ Eee ch 


et subjicio verba. Christi 
Haee tua xai ὅστις ταπεινώσει ἑαυτὸν, ὑψω-. 
θήσετα-. Quicunque se  exaltaverit, 
et quemque se humiliaverit, exaltabitur. » (Mauh. 
xxii, 12.) « 

(97) Tor Jvamnporv. ha melioris notx codices. 
Deest τῶν in editis. 


“Ὅστις ὑψώσει ἑαυτὸν, 


humiliabitur;: 


621 ORATIO IV. 


loribus et molestiis remotus, 
pom, non calamitatem, esse duceret, 

ι΄. Καίτοι ταῦτα τίς οὐχ ἂν ἡδέσθη 
χαὶ φιλανθρώπων; 


οὐδὲ ἡ τοῦ βασιλέως 


non 


τρίως ἐπιειχῶν τε Δλλ᾽ οὐχ 
ἐχείνους γε εἴασεν ὁ χαιρὺὴς, 
ὁρμὴ, τὸ ἀπάνθρωπον ἁπαιτοῦσα xai δήμους, xoi 
πόλεις, xal ἄρχοντας, εἰ xai μὴ τοῖς πολλοῖς ἐδόχ 

τὸ βάθος τῆς ἐχείνου siint 


Καὶ ταῦτα 


τῶν ἀγνοούντων 
Τοιαῦτα ἡμῖν τὰ 
iva χρυσοῦν (98) ἕνα μὴ πρόηται ^oi; 


τοῦ στεῤῥοῦ γέροντος. 
ὑπὲρ τίνος; 
βασανισταῖς" ᾧ καὶ δῆλον, ὡς ὑπὲρ εὐσεθείας διεχαρ- 
πέρει (00). Ἕως μὲν γὰρ, βαρυτάτην ποιησάμενοι 
τοῦ ναοῦ τὴν ἀποτέμησιν, τὸ πᾶν ἤτουν χρυσίον, ἣ 
αὐτόν γε ἀναδείμασθα!: τὸν νεὼν ν d) ἐχέλενον, ἐδόχε!: 
τὸ ἀδύνατον τοῦ ἐπιτάγματος μᾶλλον ἣ τὸ εὐσεθὲς τῆς 


Ψυχῆς ποιεῖν ἐχείνῳ τὴν ἔνστασιν. ἐπεὶ Ob νιχῶν 
αὐτοὺς κατὰ μιχρὸν (2) τῇ χαρτερίᾳ, xai ὑφαιρῶν 


ἀεί τι τῆς ἀποτιμήσεως, τελευταῖον εἰς τοῦτο χατ- 


ἔστησεν, ὡς χομιδὴ μιχρὸν εἶναι τὸ αἰτούμενον, xax 
ὅσον ῥᾷστον χαταθαλεῖν" χαὶ ἔσος ἀγὼν ἣν τοῖς μὲν 
νικῆσαι τῷ xai ὁτιοῦν (5) λαθεῖν, τῷ δὲ μὴ χρατη- 
θῆνα: τῷ μηδὲ ὅλως χαταθαλεῖν, χαίτο! πολλῶν ὄν- 


των τῶν χαὶ πλεῖον συνεισφέρειν d dise μενον οὐ 


ἀλλὰ χαὶ διὰ τὸ τοῦ ἀνδρὺς 


^. 


μόνον διὰ τὴν εὐσέθειαν, 


ἀνάλωτον χαὶ ἀήττητον" την:χαῦτα E 


χθη σαφῶς (4) 
οὐ περὶ χρημάτων, ἀλλὰ περὶ τοῦ εὐσεθοῦς τὸν ἀγῶνα 


τιθέμενος. 


expugnabili ejus. fortitudine commoti, ampliorem etiam summam erogare pararent; 
sed pro pietate certamen iniisse. 


declaratum est, eum non pro pecuniis, s 
LA'. "Ap! οὖν ἐπιειχείας ταῦτα xaX ἡμερότητος, 
ἣ τοὐναντίον θράσους χαὶ ἀπανθρωπίας ἐστὶ γνωρί- 
σματα, λεγέτωσαν ἡμῖν οἱ τὸν φιλόσοφον βασιλέα 
θαυμάξοντες. Ἐγὼ μὲν οὐδένα τῶν πάντων ἀπορεῖν 
οἶμαι τῆς (5) διχαίας xal ἀληθοῦς ἀποχρίσεως (0). 
Καὶ οὕπω προστέθειχα, ὅτι τῶν σεσωχότων (1) τὸν 
ἐξάγιστον, ἡνίχα τὸ γένος αὐτῷ πᾶν ἐχινδύνευε, χαὶ 
* - ν᾽ m. - - YU IM VES T 
διὰ χλοπῆς ὑπεξαγαγόντων, εἷς οὗτος fv" ὑπὲρ οὗ 
τάχα μόνου διχαίως ταῦτα ἔπασχε, χαὶ πλείω προσ- 
παθεῖν ἄξιος ἣν, ὅτ: χαχὸν τοσοῦτο τῇ οἰχουμένῃ πάσῃ 
σώζων ἐλάνθανε. Pact cot διὰ ταῦτα χαὶ τὸν τηνι- 
χαῦτα ὕπαρχον (8) (γενέσθαι γὰρ ἄνδρα “Ἕλληνα 
μὲν τὴν θρησχείαν, τὸν τρόπον δὲ ὑπὲρ “Ἕλληνα, χαὶ 
χατὰ τοὺς ἀρίστους τῶν πάλα: χαὶ νῦν ἐπαινουμένων), 
ἐχεῖνο πρὸς τὸν Ba σιλέα μετὰ παῤῥησίας ε 
φέροντα τὸ πολυειδὲς τῆς τοῦ ἀνδρὸς αἰχίας χαὶ χαρ- 
περίας" Οὐκ αἰσχυγνέμεθα, βασιιεῦ, παρὰ τοσοῦτον" 
ἡττώμενοι (9) πάντων Χριστιανῶν, ὡς μηδὲ (10) 
(98) Ἵνα χρυσοῦν". Plures codices, et Herv. ἵνα 
χρυσηῦν. 
(99) Διεχαρτέρει. Mii, Exapz . 
(1) Νεών. Regg. bm, l, et Ἢ ll. ναόν. 
(3) Κατὰ μικρόν. Reg. hu, Colb. a, 2, et Pass, 
MN μέρος. ELS 
To xal ὁτιοῦν". Sav. τῷ ὁτιοῦν. 
ü Ἐδείχθη σαφῶς. Sav. ttp. διεδείχθη. 
(ὃ) Οἶμαι τῆς. Subauditur περί, vel, ἕνεχα 
uod observatur ad oram Reg. cod. u. . 
(6) ᾿Αποχρίσεως. Sav. addit i pe marg. μηδὲν μετ- 


ἵν, οὐ 


' 
t. 


τῆς, 


εἶναι φιλανθρωπίας, « omnis expertem liumanitatis 
esse.» Quod agnoscunt nonueili codices, Pass., 
Coisl. 2, etc. 


(1) "Ori τῶν» cecoxócor, etc, Auctor anim 


τῶν x2Y με- A. XC. Et quidem. quem 


— CONTRA JÜLIANUM I. (23 


aliter ae si alienis periculis interesset, suppliciumque suum por? 


h:e reverentia 
lenitate 


tandem 
non  novissent, etíam exigua atque 
humanitate przeditorum ? Sed hioc. illis per tempus, 
et imperatoris cupiditatem, 
praefectis: crudelitatem 


Qum a populis, tum ab 
urbibus et exposcentis , 


etiamsi — plerisque. improbitatis ipsius arcanum 


ignorantibus secus videretur, minime licuit, Hc 
firmus senex et eonstans pertulit. Si causam quie- 
ris, ut ne nummum unum anreum tortoribus pro- 
Jiceret. Ex quo perspicue intelligi potest, eum pie- 
latis eausa eruciatus lolerasse. Nam quandiu Are- 
thusii gravissima templi zsiimatione facia, totam 
auri summam poscebant, aut. ipsum certe templum 
reficere jubebant, videri poterat ille idcirco potius 
obsistere, quod jussa exsequi non posset, quam 


D quod pietatis studio. duceretur. Posteaquam. autem 


lolerimtia sua eos paulatim vincens, atque ex 
wslimatione aliquid. semper detrahens, eo tandem 
rem adduxit, ut. perquam exiguum id esset, quod 
ab eo postulabatur, ac persolvere facillime posset ; 
parique certamine inter se. contenderent, illi, ut 
vincerent, hie, ne vinceretur; hoc est, illi, ut vel 
tantillum. pecunize aceiperent, hic ne quid omnino 
numeraret, quamvis alioqui multi essent, qui, par- 
lim pietate. adducti, 195 partim invicta. et in- 


Uim. vero liquide 


XCl. An vero. hiec. lenitatis. et mansuetudinis, 
aut contra furoris et crudelitatis argumenta. sint, 
nobis velim exponant, qui philosophum imperato- 
rem admirantur. Ego quidem certe neminem fore 
existimo, eui justa et. vera responsio defatura sit. 
Necdum illud adjeci, hunc ex iis unum fuisse, qui 
sceleratum illum et exsecrandum, tum, 
ipsius totum  periclitaretur, servarant, furtimque 
subduxerant : quo etiam solo nomine merito for- 
tasse hzc perpetiebatur, ac plura nerpeti mereba- 
tur, quod tontum malum universo terrarum orbi 
imprudens servarat. Ob id enimvero, qui tum pre- 
fecti munere fungebatur (quanquam enim reli- 
gione gentilis, moribus tamen gentili sublimior 
erat, ac. praisclarissimis quibusque et laudatissi- 
mis, tam veteris quam nostre. memori:e viris com- 
parandus ), multiplicem hominis hinjusce eruciatum 
ac tolerantiam non ferens, illud ad imperatorem 
versionum qu: ad oram Hleinsiani codicis leguntur, 
hie se Auglum prodit, et. reformate, ut aiunt, re- 
AMgioni nomen. dedisse; qui Mareo Julianum ser- 

vanti, Cramnerum suum Mariam reginam servan- 
lem, his verbis comparat : « Sic Cramnerus noster 
Mariam, reginam postea Auglie, magno el suo et 
aliorum. malo, ab imminente capilis periculo ser- 
vavit. » 

(S) "Yx«epzor.Bill. « Hyparchum » vertit, Comhe- 
fisio non.placet. lu. Sozou. redditur, « Profectus 
prietorii. » 

(9). Ἡττώμεγοι. Pass. ἡττημένοι, 

, (10) E μηδέ, Sie quatuor. Regg. et Sav.; Par. 

ὥστε μηδέ. 


cum genus 


625 

fidenter ac libere dixisse memoratur : 
det, imperator, usque adeo Christianis omnibus in- 
feriores esse, ut. ne. sénem. quidem wnum superare 
poruerimus, per omnia tormentorum genera grassa- 
tum? Et quem vincere haud magnum et honorificum, 
au non extreme calamitatis est. ab eo victos disces. 
sisse? lta. iisdem rebus, ut apparet, hine praefecti 
erubescebant, hinc imperatores gloriabantur. His 
porro quidnam miserius, non tam iis qui pateban- 
tur, quam qui. faciebant, contingere potuit? Atque 
Arethusiorum quidem facinus ad hune modum se 
habuit, ut jam parva sit Echeti et Phalaridis crude- 


S. GREGORII THEOLOGI 


624 


Non nos pu- ἃ γέροντος ἑνὸς κρατεῖν δυνηθῆναι πάσας διεξε,1- 


θόντος βασάνους ; Καὶ οὗ κρατῆσαι μὴ μέγα, τού- 
του πῶς οὐ τῆς ἐσχάτης συμφορᾶς ἀπευϊθεῖν (11) 
ἡττημένους ; Καὶ, ὡς ἔοιχε, τοῖς αὐτοῖς ὕπαρχοι 
μὲν ἠσχύνοντο, βασιλεῖς δὲ ἐχαλλωπίζοντο. Τούτων 
κί ἂν γένοιτο τοῖς δρῶσι μᾶλλον ἀθλιώτερον ἣ τοῖς 
πάσχουσι; Τὰ μὲν δὴ τῶν ᾿Αρεθουσίων τοιαῦτα χαὶ 
οὕτως ἔχοντα, ὡς μικρὰν (12) εἶναι τὴν Ἐχέτου xot 
Φαλάριδος (15) ἀπανθρωπίαν πρὸς τὴν ἐχείνων ὠμό- 
τῆτα, μᾶλλον δὲ ποῦ ταῦτα πείθοντος xal χατασχευά- 
ζοντος" εἴπερ τοῦ σπέρματος τὰ βλαστήματα, χαὶ τοῦ 
πνεύματος τὰ ναυάγια (14). 


liias,sicum illorum δον ἢ ἴα et. immanitate conferatur, vel ejus potius quo auctore et impulsore hiec 
οἱ venti naufragia. 
B &B. Ῥᾶλλα δὲ (15) οἷα καὶ ὅσα ; Τίς ἄν μοι δοίη 


committebantur : siquidem seminis sunt germina, 

XCHI. Alia autem qualia, quxso, quamque 126 
gravia! Quis mihi Herodoti ac Thucydidis otium lin- 
guamque suppeditabit, ut istius improbitatem futuro 
quoque tempori tradam, atque hujus temporis histo- 
riam quasi in columna insculptam posteris relinquam? 
Tacebo Orontem, ei nocturnas cxdes quas hie socia 
imperatoris opera occultabat cadaverum acervis com- 
pressus, atque obscure necem afferens. Iioc enim loco 
poetze verba. usurpare aptius fuerit. Pritermittain 
etiam concavas el semolissimas aul: partes, quieque 
etiam in lacubus, et puteis et fossis, malis thesau- 
ris mysteriisque scatebant; non modo dissecto- 
rum puerorum et virginum, ad animarum evoca- 
tionem et divinationem, sacrificiaque minime legi- 
(ima, sed eorum etiam qui pielatis causa in peri- 


(11) ᾿Απειθεῖν. lta editi et mss. Male omissum 
jin Par. ed. 

42) Μιχράν. Nonnulli, t1 0v. 

(45) ᾿Εχέτου καὶ Φαλάριδος. Echetus et Phala- 
ris ambo tyranni, ille Epirotarum, hie Agrigenti- 
norum, crudelitatis nomine celebres. De Echeto au- 
tem apud Hom. Odyss. c, vers. 82 legimus; 

Αἴ χέ 


ἐν σ᾽ οὗτος νιχήσῃ, χρείσσων τε γένηται, 
Πέμψω σ᾽ "Ηπειρόνδε, βαλὼν ἐν vni μελαίνῃ " 

Εἰς. Ἔχετον βασιλῆα, βροτῶν δηλήμονα πάντων, 
"Oc x ἀπὸ ῥῖνα τάμῃσι, xo οὔατα νηλέϊ χαλχῷ, ete: 


Si te hic vicerit, superiorque fuerit, 
Miuam (e in. Epirum, conjectum in navem mgram, 
Ad Échetum regem, omnium liominum nequissimum, 
Qui narem et aures sqvo ere abscindet, etc. 
De Phalaride vero apud Ovid. in Ibin. vers. 459. 
JEre Perilleeo veros imitere juvencos, 
Ad [ormam Lauri conveniente sono ; 
Utque ferox Phalaris, lingua. prius ense resecta, 
More bovis, Paphio clausus in are gemas. 


(14) Τὰ ναυάγια. Sic melioris note codices. In 
Par. ed. τὸ ναυάγιον. 

(15) Τἄλλα δέ. Tres Regg. et Or. 4, τὰ δ᾽ ἄλλα. 

(16) "Opórznv. Alii, Ὀρένταν, alii, Ὀρέντα. Est 
autem Orontes Antiochize fluvius. 

(47) Nvxcepwovc γεχρούς. billius, « nocturnos 
mortuos. » Nonnulli codices liabent, νυχτερινοὺς τοὺς 
xac ἐχείνου νεχρούς. « Nocturna ex ipso profecta 
cadavera,» vel « per ipsum devoluta. » 

(18) Σετειγόμεγος. Quatuor Reg. et Or. 4. στενού- 
μενος. 

(19) ᾿Αδήνως. Duo Regg. ἀριδήλως, « perspicue,» 
quod a Gregorii scopo est. alienum. In J/iad, Q, ut 
videre est in sequenti nola, legitur, ἀϊδήλως, quod 
Suidas exponit, ἀφανιστιχῶς, «€ evanide, obscu- 
re,» etc. lta etiam, ἀΐδηλον πῦρ, «iguis elax , » 


C 


D 


τὴν Ἡροδότου xai Θουχυδίδου σχολήν τε χαὶ γλῶτταν, 
ἵνα xoY τῷ μέλλοντι χρόνῳ παραδῶ τὴν τοῦ ἀνδρὸς 
πονηρίαν, καὶ στηλιτευθῇ τοῖς μετέπειτα τὰ τοῦ χαι- 
ροῦ διηγήματα ; Σιωπήσομαι τὸν Ὀρόντην (16) xot 
τοὺς νυχτερινοὺς νεχροὺς (17), οὃς τῷ βασιλεῖ συν- 
ἐχρυπτεν οὗτος στεινόμενος (18) νεχύεσσι, χαὶ χτεί- 
νων ἀδήλως (19)" ἐνταῦθα γὰρ τὰ τοῦ ἔπους (20) εἰπεῖν 
οἰχειότερον. Παραδραμοῦμαι χαὶ τῶν βασιλείων τὰ xot- 
λα χαὺὶ ἀπωτάτω, ὅσα 


τε ἐνλάχχοις (91) xaX φρέασι, χαὶ 
διώρυξι χαχῶν γέμοντα θησαυρῶν τε χαὶ μυστηρίων" ob 
μόνον τῶν ἀνατεμνομένων παίδων τε χαὶ παρθένων ἐπὶ 
ψυχαγωγίᾳ καὶ μαντείᾳ, χαὶ θυσίαις οὐ νενομισμέναις, 
ἀλλὰ xaX τῶν ὑπὲρ εὐσεδείας χινδυνενόντιυν. Συγχωρή- 
σωμεν (22), εἰ δοχεῖ, ταῦτα, οἷς κἀχεῖνος ἠσχύνετο, 


ἄπο res quas absumit, ex oculis et conspectu 
tollat. 

(20) Τὰ τοῦ ἔπους, etc. Hic alludit Gregorius ad 
hune lIom. loeum, «αι. q, vers. 214, in quo Sca- 
mander Phrygix fluvins, Achilli iratus, ob. fluenta 
ingentibus Trojanorum cadaverum acervis abrupta; 
eum his verbis increpat : 


SOTPAS AED UE NE UT ZEN ENTE UE MPH 
Ki τοι Τρῶας ἔδωχε Κρόνου παῖς πάντας ὀλέσσαι, 
Ἐξ ἐμέθεν γ᾽ ἐλάσας, πεδίον χάτα μέρμερα ῥέζειν. 
Πλήθεν γὰρ δή uox νεχύων uius ῥέεθρα" 

Οὐδέ τί πη δύναμαι προχέειν ῥόον εἰς ἅλα δῖαν, 
Στεινόμενος νεχύεσσι" σὺ δὲ χτείνεις ἀϊδήλως. 
᾿Αλλ᾽ ἄγε δὴ χαὶ ἔασον - ἄγη μ᾽ ἔχει, etc. 

OV Achilles oe REN PST δ 


Si tibi concessit. Saturni. filius Trojanos omnes per- 
[dere, 

Ex me saltem cus  exegeris, per campum ardua pa- 
[trato : 

De[erla enim. jam sunt mihi cadaveribus amana 
[ftuenta, 

Neque prorsus aliquo possum effundere undas in 
[mare vastum 

Angustatus cadaveribus; (u autem. penitus interficis 
[omnes. 

Quin agedum et desiste, stupor me occupat, etc. 


Nemo est qui hie ingeniose obvolu'am Orontis cum 
Scamandro similitudinem a Gregorio exhibitum non 
videat. 

(21) Λάχκοις. Duo Regg. totidemque Coisl. τοῖς 
χοις. Pass. τύχοις. Quie hic attingit Gregorius, fu- 
sius narrantur a Theod., /Hist., l. in, c. 22. 

(22) Συγχωρήσωμεν. Combef. συγχωρήσομεν 


ἐπιχειρεῖν, ὡς oUx εὐπρεπὲς ὃν xb ἄγος δημοσ! 
σῦαι" τὰ μὲν γὰρ Καισαρέων (24) τῶν fuc 
τούτων δὲ τῶν μεγαλοφυῶν χαὶ θερμῶν εἰς εὖ 


ρων, 


θειαν, οὕτως ὑπ' αὐτοῦ περιεληλαμένων χαὶ ὑδρισμέ- 
νων, ἴσως οὐδὲν (25) ὀνειδίζειν ἄξιον" ἐδόχει γὰρ 
ὑπὲρ τῆς τύχης ἐνδίχως ἀγαναχτῶν ἐν χαιρῷ τῆς 
εὐτυχίας (26) ἀτυχησάσης, ἐπὶ ταύτην προεληλυθέ- 
ναι τὴν ἀντίδοσιν" ἐπειδὴ δεῖ 


j τι χαὶ συγχωρεῖν xa 
ἀδιχίᾳ καταχρατούσῃ. 


liori tempore | infortunio affectam, justa indignatione commotus, ad 


ORATIO IV. — CONTRA JULIANUM Il. 


026 


utpote quorum. ipsum etiam. pudebat, in hoc certe 
moderatum, Id enim hinc liquido constat, quod hoc 
scelus, ut inhonestum ae turpe, omninoque indi- 
gnum quod evulgaretur, premere atque occultare 
satagebat, Nam quie in. Ciesarienses nostros admi- 
sit, hos, inquam, animi magnitudine prieditos, ac 
pietatis studio ferventes, ità ab eo exagitatos, ac 
per contumeliam veyatos, fortasse ne objicere qui- 
dem c quum fuerit, Etenim ob Fortunam, fortuna- 
hanc ultionem progressus esse 


videbatur : quandoquidem injustiti: dominanti nonniliil concedendum est. 


LI*. ᾿Αλλὰ «ig οὐχ olozv, ὡς, δήμου τινὸς ἐπιμα- 
γέντος Χριστιανοῖς, 


χαὶ πολὺν μὲν ἐργασαμένων 


XCIHI. At vero quis est nescius, cum promiscua 
plebs furenter in. Christianos impeltuin. fecisset, at- 


φόνον, πλείω 85 ἀπειλούντων, ἐπειδὴ μέσην βαδίζων D que ingenti. ede perpetrata, plura etiam commina- 


ὁ τοῦ ἔθνους ἄρχων τοῦ χαιροῦ χαὶ τῶν νόμων (τῷ 
μὲν γὰρ δουλεύειν ᾧετο δεῖν, τοὺς δὲ μετρίως ἡσχύ- 
νετο), χαὶ διὰ τοῦτο πολλοὺς μὲν ἀπαγαγὼν (27) Xp:- 
στιανῶν, ὀλίγοις δὲ τῶν Ἑλλήνων ἐπιτιμήσας, εἶτ᾽ 
ἀναχθεὶς (38) τῷ βασιλεῖ, κατηγορίας γενομένης, 
ἄτιμος xal ἀνάρπαστος (29) περὶ τούτων ἐχρίνετο" 
xai τοὺς νόμους προὐθάλλετο, xaü' οὺς ἐπιστεύθη 
δικάζειν, μιχροῦ μὲν ἀπήχθη τὴν ἐπὶ θανάτῳ" τέλος 
δὲ, φιλανθρωπίας τυχὼν, ἐξορίαν χαταχρίνεται ; Καὶ 
ἡ ἀπόφασις ὡς θαυμασία τε χαὶ φιλάνθρωπος ! Τί 
γὰρ μέγα, φησὶν ὁ δίχαιος διχαστὴς, χαὶ μὴ διώχων 
Χριστιανοὺς, εἰ Γαλιλαίους δέκα μία χεὶρ 'EAAn- 
γικὴ κατειργάσατο; Ταῦτα οὐχ ὠμότης περιφανής; 
ταῦτα οὐ πρόγραμμα διωγμοῦ, χαὶ πολύ γε τῶν 
δημοσίᾳ προτιθεμένων ἐναργέστερον χαὶ (50) φούε- 
ρώτερον ; Τί γὰρ διαφέρει: τοῦ χένδυνον προγράψαι 
Χριστιανοῖς τὸ τοῖς διώχταις Χριστιανῶν ἡδόμενον 
φαίνεσθαι, χαὶ μέγα ἔγχλημα ποιεῖσθαι τὸ μετριά- 
ἔειν: τὸ YXo θούλεσθα: θασιλέως &voagóz ἐστι νό 
ζειν; τὸ γὰρ βούλεσθαι βασιλέως ἄγραφός ἐστι νό- 
μος, τῷ χράτει συνηγορούμενος, xal πολύ γε τῶν 
γραπτῶν ἰσχυρότερος, τῶν οὐ δυναστεία ϑοηθουμέ- 
νων. 


retur, gentis profectum, quoniam media via inter 
tempus et leges incedens (ut enim Lempori ser- 
viendum putabat, ita etiam leges quoque 127 me- 
diocriter verebatur ), multis Christianorum in 
judicium raptis, in nonnullos etiam gentilium 
animadvertisset, orta postea accusatione, ad. impe- 
ratorem ductum esse, ac summa cum ignominia 
judicium. subiisse : cumque se legibus, ex quarum 
proscripto sibi judicandi provincia commissa fue- 
ral, tueretur, nihil propius factum. esse quam ut 
ad mortem raperetur : ad extremum autem. impe- 
ratoris clementia exsilio duntaxat muletatum esse? 
Porro quam przclara et humana sententia ! Quid 
enim grave, inquit. justus judex, minimeque Chri- 
slianos persequens, si manus una gentilis decem 
Galileos interfecit ἢ [lc vero. annon. | erspicua 
crudelitas Ὁ annon persecutionis edictum, et quidea 
Es quie publice proponuntur, multo expressius et 
formidabilius? Quid enim interest, periculum Chri- 
stianis edicas atque promulges, an te Christianorum 
persecutoribus delectari pri te. feras, magnique 
criminis loco ducas, moderatione quadam erga eos 


uti? Velle etenim. imperatoris, lex est non. scripla, imperii et potenti:e patrocinio septa, el quidem 
scriptis legibus, qux potentia non fulciuntur, longe firmior atque valentior. 


LA'. Οὔ, φασὶν οἱ τὰ ἐχείνου σέθοντες, xax τὸν νέον 
ἡμῖν θεὸν ἀναπλάττοντες, τὸν ἡδὺν χαὶ φιλάνθρωπον" 
ἀλλ᾽ ὅτι μὴ δημοσίᾳ, διωχέσθωσαν Χριστιανοὶ, προῦ- 
θηχξε, χαὶ πάντα πασχέτωσαν, ὅσα δοχεΐ τοῖς διώχου- 
σιν, ἀφιέντες 
ὕδραν (51) δὲ οὐδεὶς πώποτε c 


χεφαλὰς ἀντὶ 


εν ἥμερον, ὅτι ἐννέα 


ε & 
μιᾶς προὐθάλλετο, εἴ τι τῷ μύθῳ 

(85) Aniov. Pass. δηλῶν. 

(24) Ka«capécr, eic. € In urbe Ciesariensi, » in- 
quit Elias, « erat templum quoddam, et statua For- 
tung, quam majorem in modum colebant gentiles, 
atque imprimis Julianus, omnium mortalium super- 
stitiosissimus. Hoc autem templum simul cum sta- 
τι, Ciesarieusis quispiam, acriori pietate praeditus, 
incendit atque in cinerem redegit. Iratus Ciesarien- 
sibus Julianus, eos contumeliis affectos diuturnis 
muletavit exsiliis, ipsamque urbem, GCappadociie 
metropolim, e civitatum catalogo expunxit. » 

(25) Οὐδὲν. Tres Regg., unus Colb. et Or. 1, 
οὐδέ. Pass. omittit. ^" 

(26) "Ev xatpQ τῆς εὐτυχίας. Billius, « melioris 
fortunze tempore. » 

(27) ᾿Απταγαγώγ, Billius, « abductis; » Eliss, 


XCIV. Non ita est, inquiunt, qui res illius vene- 
rantur, novumque deum illum nobis eflingunt, sua- 
vem, inquam , illum et benignum : verum quia ne- 
quaquam aperte promulgavit, ut Christiani vexa- 


αὐτὸν τῆς τοῦ διώχειν αἰτίας. Τὴν D rentur, atque ea omnia paterentur, quie persecuto- 


ribus collibitum esset, idcirco eun a persecutionis 
crimine vindicant. Atque hydram nemo unquam 


« procul a. solo patrio pulsis. » 

(28) ᾿Αγαχθείς. « Delatus ad imperatorem,» sive, 
« ad imperatoris tribunal tractus. » 

(29) 'Ardpzxaccoc. Prxtermissum a Billio; agno- 
Scunt tàmen mss. et exeusi omnes, Non mele hunc 
locum sic reddideris : « cujus rei causa, judicio 
abrogata ei dignitate, oflicio motus est. » 

(90) "Erapyécrepor καί. Plerique codd. ἐναργέ- 

τερόν τε xaí. 

(51) Τὴ» Υδραν. « Hydra, » juxta. poetas, erat 
serpens immanis in Lerna palude, prope Argos. 
Huic septem capita sie uni collo inserebantur, ut 
cum unum exscinderetur, alia multa repullularent. 
Oinnia simul eodem ictu IIercules abscidit, aut igne, 
ut alii vadunt, exussit. 


627 


S. GREGORII TiIIEOLOGI 028 


A 


lenem et mansuetam dixit, quoa novem capita pro A πειστέον (52)* οὐδὲ τὴν Παταριχὴν Χίμαιραν (25), 67 


uno proferret, si quid fidei fabulze habendum est : 
nec Pataricam chimzram, quod tria ac diversa, ut 
terrorem majorem afferret : aut illum apud inferos 
Cerberum , quod totidem et similia : aut Scyllam, 
squoream pestem , quod sex in orbem maximeque 
horrenia : et tamen superiores ipsius partes suaves 
et humanas fuisse narrant, nec aspectu injucundas ; 
virgo enim erat, cognationis cujusdam necessitu- 
dine nobiscum devincta : at réliqua capita canina 
erant, et belluina, atque omnino perniciosa , clas- 
ses 198 totas corripientia, nec, quantum ad peri- 
culum, ab opposita Charybdi quidquam differentia. 
An lu etiam sagittariorum et funditorum sagittas 
ac lapides, non autem fanditores ipsos et sagittarios 
aecusabis? An venatorum canes, et veueficorum 
toxiea, el cornupetarum boum, et dilaniantium fe- 
rarum eornua et ungues : qui autem iis utuntur, 
extra eulpam ponentur, nee criminis earum rerum, 
quas perpetrarint, participes erunt ? Magnze profecto 
hiec stultiti: fuerint, ac sophista procul dubio opus 
habuerint, qui vitiorum suorum patrocinium susci- 
piat, viribusque eloquenti:e veritatem obtegat. Sed 
nulla unquam ratione seipsum occultabit , ne si in 
omnem quidem partem se verset, ac per vafritiam 
suam in omnes formas immutet; atque Orci galeam, 
ut diei solet, induat, aut Gygis annulo et pale con- 
versione sese suffuretur. lmo contra, quo magis 
elabi atque effugere tentat , hoc magis comprehen- 
ditur et convincitur apud veritatis tribunal, ac pru- 
dentissimos quosque earum rerum judices , utpote 
hzc faciens atque committens, 40:0 ne ipse quidem, 


τρεῖς xo ἀνομοίους (54), ὥστε εἶναι φοδερωτέραν" 1 
τὸν ἐν ἅδου Κέρδερον (35), ὅτι τοσαύτας τε χα 
ὁμοίας" ἣ τὸ θαλάττιον χαχὸν τὴν Σχύλλαν (50), ὅτ' 
EE ἐν χύχλῳ χαὶ φευχτοτάτας" χαίτοι γε τὰ ἄνω 
φασὶν, αὐτῆς χρηστὰ χαὶ φιλάνθρωπα, χαὶ εἰς ὄψιν 
οὐχ ἀηδῆ" κόρη γὰρ ἣν πρὸς ἡμᾶς ct συγγενὲς ἔχου. 
σα" αἱ ὃὲ ἀπὸ τούτου χυνώδεις χεφαλαὶ xal θηριώδειι 
οὐδενὸς (51) ἧσαν ἀγαθοῦ, στόλους ὅλους ἁρπάζουσαι 
χαὶ μηδὲν εἰς χίνδυνον διαφέρουσαι τῆς ἀντιθέτοι 
Χαρύόδεως (58). Ἢ χαὶ τῶν τοξοτῶν σὺ χαὶ τῶν 
σφενδονιτῶν (59) τὰ βέλη χαὶ τοὺς λίθους χαταιτιάσῃ 
ἀλλ᾽ οὐ τοὺς σφενδονῶντας χαὶ τοὺς τοξεύοντας ; Év 
δὲ τῶν χυνηγετῶν (40) τοὺς κύνας, καὶ τῶν φαρμα 
χέων τὰ δηλητήρια, καὶ τῶν χεραττόντων (41) βοῶ" 
χαὶ σπαραττόντων θηρίων τὰ χέρατα χαὶ τοὺι 
ὄνυχας" οἱ 0$ χρώμενοι τούτοις ἐχτὸς στήσονται (42) 
xa οὐ μεθέξουσι τῆς ὧν τολμῶσιν αἰτίας; Πολλῆς ταῦ 
τα τῆς ἀλογίας, χοὶ ὄντως σοφιστοῦ (45) δεόμενα, xol 
ἑαυτοῦ συνηγοροῦντος χαχοῖς, χαὶ τῇ τοῦ λόγου δυ 
νάμει τὸ ἀληθὲς συγχαλύπτοντος. ᾿Αλλ᾽ οὐχ ἔστι 
ὅπως ἑαυτὸν ἀποχρύψει (44), οὐδ᾽ ἂν πολλὰ στραφῇ 
xal παντοῖος γένηται ταῖς ἐπινοίαις, οὐδ᾽ εἰ τὴ" 
"Αἴδος χυνέην (45), ὃ δὴ λέγεται, περιθέμενος, T] τῷ 
δαχτυλίῳ Γύγου (46), χαὶ τῇ στροφῇ τῆς σφενδόνης 
χρησάμενος, ἑαυτὸν ἀποχλέψειε (VI): τοὐναντίον μὲν 
οὖν, ὅσῳ φεύγειν ἐπιχειρεῖ χαὶ διαδιδράσχειν, τοσού. 
«to. πλέον ἁλίσχεται παρὰ ἀληθείᾳ διχαζούσῃ, xot τοῖς 
συνετωτέροις τούτων χριταῖς, ὡς ταῦτα πράττων τε 
xai τολμῶν, οἷς οὐδ᾽ ἂν αὐτὸς ὡς δικαίως πραττον 
μένοις ἔχη συνηγορεῖν" οὕτως εὐάλωτόν ἐστιν T] movn- 


* pla, χαὶ πανταχόθεν ἑαυτῇ περιπίπτουσα. 


uL justa defendere queat. Adeo expugnatu facilis res est improbitas, atque undecunque secum ipsa 


pugnat. 

XCV. Nec putandum est, ea quidem, quz facie- 
bat , talia fuisse, tamque ab imperatoria nobilitate 
et magnificentia remota ; ea vero qux facere insti- 
imiebat, humaniora, et imperatore digniora. Maguo 
profecto :stimandum esset, si non iis qux? comme- 


(52) Πειστέον. Tres Regg. 
ν. 

Τὴν Παταρικὴν Χίμαιραν. « Patara » Lycime 
urbs, cui mons quidam ignivomus imminet; in eu- 
jus eicumine leones, in medio capra, in radicibus 
autem serpentes habitant. Unde factus est locus fa- 
bul, « Chimaram » monstrum esse quod flammas 
evomat, caput leonis habens, ventrem capre οἱ 
caudam draconis, aut, ut alii, tria. capita, unum 
leonis, alterum caprz, et tertium serpentis. 

(24) "Avopotovc. Addit Pass. χεφαλάς, et pro 
ὥστε sequente legit, ὡς. 

(55) KépÉspor. Inferorum canis est « Cerberus, » 
qui tria habere capita fingitur. 

(56) Τὴν Σκύλλαν. « Scylla » est scopulus in 
ma'i Siculo naufragiis famosus, ad quem illisi flu- 
ewis latratis eani imitantur. In hunc mutata est 
Seylla. Phorei filia, quze, ut fabulantur poet:e, mu- 
lier formosa superne, in. piscem vel in horrendum 
serpentem desinebzt. 

(51) Οὐδενός, etc. Septem Regg., duo Colb. οὐδὲν 
ἦσαν ἀγαθοῦ. «wihil habebant boni: omnis boni 
exper!ia. » 

(58) Τῆς ἀντιθέτου Χαρυδδεως. Par. ed. τοῖς, etc, 
« Charybdis » evat gurges verticosus in freto Siculo, 


πιστέον. Reg. u, πι- 


LE'. Καὶ οὐχ ὃ, μὲν ἔπραττεν ἤδη, τοιαῦτα xat οὕτω 


t 


πόῤῥω βασιλιχῆς εὐγενείας καὶ μεγαλοπρεπείας" ἃ 
δὲ διενοεῖτο πράξειν, ἡμερώτερά τε χαὶ βασιλικώτερα. 


Πολλοῦ μέντ᾽ ἂν ἄξιον ἦν, εἰ μὴ πολὺ τῶν εἰρημένων 
; , SL τν ορ E UE 
ἀπανθρωπότερα. Ὥσπερ γὰρ, &páxowtog χινουμένου 


ΘΟ ΠΡ oppositus. 

(59, Σρενδονγιτῶν. Quatuor Regg., duo Colb. σφεν- 
δονητῶν. 

(40) Δὲ τῶν χυγηγετῶν. Quatuor Regg., Colb. 
8, Or. 4, ex quibus alii δέ, alii δαὶ τῶν χυνηγῶν. 

(4) Κεραττόντων. Sex Rega., or. 1, χυριττόντων. 


D Sic etiam putat legendum Bud:us, vel, χερατιζόν- 


των. Reg. y, χηριττόντων. Bill. et Colb. d, κεριττόν- 
των, Pass. σχηπτόντων. 

(42) ᾿Εχτὸς στήσονται. Colb. ὅ, ἐχστήσονται. 

(45) Σοφιστοῦ. Libanium hie carpit. Gregorius. 

(A4) ᾿Αποχρύψει. Reg. bm, et Savil. àzoxpóyn. 
Combef. ἀποχρύψειε. à 

(45) Τὴν "Ai&oc xvrénv. « Orci galeam. » Ποὺ de 
jis dici solet, inquit Erasmus, Prov. 74, qui se arte 
quapiam. quasi calizinosa galea, occultant. 

(46) TQ δαχτυλίῳ Γύγου. « Gygis annulo. » A 
poetis narratur Gygen Lydize pastorem, cum in spe- 
luncam descendisset, illieque z:eneum equum, in qua 
hominis cadaver, et annulum, cujus pala flexilis 
erat, invenisset, secum annulum abstulisse, eujus 
virtute, occultata pala, ipse quoque occultabatur. 

(41) ᾿Αποκιλέψειε. Savil. ὑποχλέψῃ. Bil. et Mon- 
tac. ἀποχρύψη, « furtim sese oculis subduca!. » 


€29 URATIO IV. 


φολίδες, al μὲν ἤδη φρίσσουσιν, αἱ 6t 
αἱ δὲ μέλλουσι, τὰς δὲ οὐχ ἔστι μὴ χινηθῆναι, χἂν 
ἠρεμοῦσαι τέως τυγχάνωσιν" εἰ βούλει 0t, ὥσπερ 
χεραυνῷ, τὰ μὲν ἤδη χατέχετα: (48), τὰ δὲ προμε- 
λαίνεται, μέχρις ἂν καὶ ταῦτα ἐπέλθῃ τοῦ xaxoo 
δυναστεύοντος, οὕτω χἀχείνῳ τὰ μὲν ἤδη παρηνομεῖτο, 
τὰ δὲ ὑπεγράφετο ταῖς ἐλπίσι χαὶ ταῖς xa 
ἀπειλαῖς" χαὶ ταῦτα οὕτως ἔχτοπα, χαὶ πόῤῥω τῶν 
μόνης, 
χαὶ εἰς ἔργον ἀγαγεῖν ἐθε- 
ἐνημένων (49) 


f μῶν 


εἰθισμένων, ὡς τῆς ἐχείνου διανοίας εἶναι 
ταῦτα χαὶ βουλεύσασθαι, 
λῆσαι, καίτοι πολλῶν πρὸ αὐτοῦ ὙεγΥ 


διιυχτῶν χαὶ πολεμίων Χριστιανοῖς. 


meotem hoe cadere posset, ut h:ec cogitaret, et efficere 


norum persecutores et hostes exstitissent. 

hG'. "À γὰρ μὴῆτε 
ἐνυθρίσας Χριστιανοῖς, μιῆτε ὁ τοῦτον ἐχδεξάμενος (91) 
xa ὑπερδαλὼν Μαξιμιανὸς ὁ ἐνεθυμήθη πώποτε, μήτε 
Μαξιμῖνος, ὁ μετ᾽ ἐχείνους, xai ὑπὲρ ἐχείνους διώ- 
χτῆς (οὗ τὰ σύμθολα (53) τῆς ἐπὶ τούτῳ πληγῆς αἱ 
εἰχόνες φέρουσιν ἔτι δημοσίᾳ προχείμεναι, χαὶ στη- 


λιτεύουσαι τὴν λώθην τοῦ σώματος), ταῦτα ἐχεῖνος 


διενοεῖτο μὲν, ὡς οἱ τῶν ἀποῤῥήτων ἐχείνου χοινω- 
νοὶ xaX μάρτυρες" ἐπεσχέθη (53) δὲ τῇ τοῦ Θεοῦ φι- 
λανθρωπίᾳ, καὶ τοῖς Χριστιανῶν (94) δάχρυσιν, ἃ 
πολλὰ δὴ xaX παρὰ πολλῶν ἐχέθη (Ὁ), τοῦτο μόνον 
ἐχόντων χατὰ τοῦ διώχτου φάρμαχον' ταῦτα δὲ ἣν 
πάσης μὲν παῤῥησίας ἀποστερεῖσθαι: Χριστιανοὺς, 
πάντων δὲ εἴργεσθαι ἀγορῶν, 

πανηγύρεων, τῶν διχαστηρίων αὑτῶν μὴ γὰρ ἐξεῖ- 
ναι χεχρῆσθαι τούτοις 


αὐτοὺς συλλόγων, 
» ὅστις μὴ χατὰ τῶν βωμῶν 
θυμιάσειεν ἔμπροσθεν χειμένων (56), καὶ μισθὸν δοίη 
μέγαν οὕτω xal τοσούτου πράγματος. Ὧ νόμοι, χαὶ 
νομοθέται, xax βασιλεῖς, οἱ χαθάπερ οὐρανοῦ χᾶλλος, 
xal ἡλίου φῶς, xal ἀέρος χύσις, ἅπασι πρόχεινται: 
φιλανθρωπία χοινή τε χαὶ ἄφθονος, οὕτω δὲ χαὶ τὴν 
τῶν νόμων μετουσίαν προθέντες 
ton» 


ἄπασιν ἐλευθέροις, 
πε χαὶ ὁμότιμον ! ἧς ἐχεῖνος ἀπ iue Ap (51) 
po 

elc 


διενοεῖτο Χριστιανούς" ὡς μὴτ 


ννουμένοις δίχας 
le χρήματα, μῆτε 
μιχρὸν ἣ μεῖζον τῶν ἀπηγορευμέ- 
ἴσθαι (59) 


ἀναιρεῖσθα:, xa μιχροῦ τῶν ἀνα- 


E 
£ τυ 
ἐξεῖναι λαθεῖν, μῆτε ζημιουμένοις 
ἄλλο τι πάσχουσι 


νων (58). ἐπιχουρε τοῖς νόμοις" ἀλλ᾽ ἐξορί- 
5 θις ud: 


στους εἶναι, xa 


(18) Κατέχεται. Coisl. 9, et Pass. χαίεται, « aiiie 
partes jam ardent, » 

(49) Γεγεγη μένων. Combef. 

(50) Ὃ πρῶτος. Schol. πρῶτος τῶν ἐν ἐχείνῳ 
διωγμῶν, τοῦτ᾽ ἔστι. τῷ ἐσχάτῳ. 4 Primus in illa 
persecutione, id est, poste riori, ) seu, decima, quain 
movit Diocletianus; vel, « eujus principium fuerat, » 
ut cum Laetantio loquar cap. 10, De morte persec. 
Tres namque atrocissim:e Diocletiani, Maximiani et 
Maximini persecutiones sine ulla intermissione Chri- 
stianos afflixerunt. Primus sutem dicitur Diocletia- 
nus, « non quod temporis ratione, » ait Elias, « per- 
Ssecutorum omnium primus exstiterit; multi enim 
snte ipsum Christianos persecuti sunt, sed quia 
primus illam persecutionem excitavit, quie sub. ejus 
successoribus Maximiano et Maximino protracta 
esl. ? 

(94) ᾿Εκδεξάμεγος. Coisl. 

voc. 

(52) οὗ τὰ céqicoAa. « Divina i ira, » inquit Elias, 


i Ξξνομένων. 


- 


2, et Pass. διαδεξά- 


& eui (Maximinum) persecuta es!, virgamque suam 


— CONTRA JULIANUM I. 


τπιφρίσσηυσιν, A moravimus, multo inbumaniora et. erudeliora fuis- 


Διοχλητιανὸς, ὁ πρῶτος (50) Rn 


650 


sent, Quemadinodum enim eum droco moveri inci- 
pit,squamz ejus partim jam horrescunt, partim 
superhorrescunt, partim mox lhorrescent, partiur 
denique non possunt non tandem moveri, etiamsi 
in praesens quiete ac tranquille sint : aut, si mavis, 
quemadmodum fulmine ali: partes jam oceupan- 
tur, ali: nigrore prius infieiuntur, quoad eas malo 
quoque dominante pervaserit : sie etiam ab eo alia 
jam inique et scelerate patrabantur, alia spe et mi- 
nis, quas nobis intendebat , velut adimbrabantur , 
eaque ita absurda et inusitata, ut in illius duntaxat 
vellet, tametsi alioqui. mulli. ante. eum — Christia- 


129 NCVI. Nam quie nunquam in animum in- 
duxerunt, nec Diocletianus, qui primus Christianos 
contumeliis affecit, nec Maximianus, qui ei succes- 
sit, eumque superavit ; nec denique Maximinus, qui, 
ut tempore illis posterior, ita persecutionis atroci- 
tate superior fuit ( cujus signa. plagze 0b eam remi 
accepte, imagines et statu: ferunt. publice adliuc 
prostantes, faedamque corporis mutilationem sem- 
piterna infamia notantes), h:e ille quidem cogila- 
bat, ut narrant qui arcanorum illius participes ac 
testes eraut : verum Dei benignitate inhibitus atque 
repressus est, Chflfiinorumque lacrymis, quas 
multas multi profuderunt, hoc unum adversus per- 
secutorem medicamentum | habentes. Christianos 
enim omni libertate et. fiducia spoliare, eosque ab 
omnibus conventibus, foris, publieis coetibus, ipsis- 
que adeo tribunalibus arcere constituebat. Neque 
enim fas esse quemquam his uti, qui ad aras ante 
propositas thura non adolevissel, tantamque tan- 
tülie rei mercedem hac ratione pependisset. O leges, 
et legislatores, et principes ; qui, quemadmodum 
celi pulehritudo, et solis lumen, ct aeris fusio, 
communi et perenni beneficentia omnibus patent, sic 
legum quoque usum liberis omnibus hominibus ex 
aquo proposuistis ! quem tamen ille Christianis eri- 
pere in animo habebat : ut nec per vim oppressis 
injurias suas jndicio persequi liceret, nec ii, qui 
pecuniarum atque opum detrimento, aut alio. quo 


in eum. immísit..... ac plagze divinitus ipsi ob libi- 
dinem. et. impietatem inflictze signa et nolas, tun 
Statize. ferunt, publiceque prostantes infamiam ei 
innrunt, tum historiaruin volumir de eo tanquain 
Uriumphlium agunt, » 
(53) Ἐπεσχέθη. Duo Regg. ἐσχέθη. 
(54) Τοῖς Χριστιανῶν. Weg. 1, τοῖς τῶν Xp 
στιανων. 

(95) ᾿Εχέθη. 
Paris. ed. ἐχύθη. 

(56) Θυμιάσειενγ"... κειμένων, Duo Regg. et Pass., 
θυσιά e προχειμένων. « sacrificasset. » 
ποστερήσειν. Tres Wegg. et Or. 1, ἄπο- 


lta sex. Regg., tres Colb. et Pass. 


(8) Τῶν 
dicta sunt. » 
(59) Ἐπικουρεῖσθαι. Westituiimus vocem hane, 
quam praeferunt quatuor Regii codices, Colb. 5, Pass. 
ete. adeoque mutanda versio Billii, qui, sublato £z:- 
χουρεῖσθα:, duas in unamr sentenlias compingeis, 
sic reddidit : « ut uec per vim oppressis, nec iiS... 


ἀπηγορευμένων. «Ex his qus inter- 


651 


affecti fuissent, lesum subsidio juvari possent, ve- 
rum patriis ipsi finibus pellerentur et interliceren- 


S. GREGORII THEOLOGI 652 


piam malo sive parvo sive magno legibus prohibito, A 


πνοῶν εἴργεσθαι" X τοῖς 
μίαν 


ἐν πάσχουσι πλείω φιλοτι- 
εἶχε xal τὴν πρὸς Θεὸν παῤῥησίαν, τοῖς δρῶσι 
δὲ μείζω τὴν παρανομίαν χαὶ ἀδοξίαν. 


tur, respirationeque. etiam ipsa pene prohiberentur. Qu:e, ut iis qui patiebantur, majorem gloriam 


fiduciamque apud Deum afferebant , 
tabant. 

XCVII. Porro quam scita et acuta ratio carnifieis 
illius et patroni, leeum transgressoris et legislato- 
ris, aut, uL aptius loquar, inimici eL ultoris **, quem- 
admodum noster sermo loquitur! Hoe enim leze 
nostra sanciri, ne injuriam acceptam ulciscamur, 
130 nec litem intendamus, nec quidquam omnino 
possideamus, propriumque ducamus * : verum alibi 
vivamus *5, ac priesentia, ut vana et inania , con- 


temnamus et pro nihilo patemus, Nec vero cuiquam D 


licere malum pro malo referre , nec, si quis cola- 
phum in genam unam impegerit, alteri parcere, 
verum eam quoque percutienti porrigere ; ae prze- 
ter pallium tunicam etiam exuere oportere *?, Ad- 
Jiciet autem fortasse, eam. quoque illud przscri- 
bere, ut pro iis a quibus injuriam accipimus , pre- 
ces ad Deum adhibeamus, iisque, qui nos perse- 
quuntur, optima quzeque exoptemus "?, Quidni autem 
hie apprime nosset, 


ita dis qui faeiebant, majorem iniquitatem οὐ infamiam impor- 


ι.Ζ΄. Καὶ ὁ λόγος ὧς πάνσοφος τοῦ φονευτοῦ xa 
προστάτου (00), χαὶ παρανόμου χαὶ νομυθέτου, ἣ, ἵν᾽ 
ιότερον εἴπω, τοῦ ἐχθροῦ χαὶ ἐχδικητοῦ (01), xac 
ἡμέτερον ἐν εἶναι γὰρ τοῦ ἡμετέρου νόμου 
τε ἀμύνεσθαι τε διχά ζεσθαι; ufize χεχτῇσθαί 
, Ὁ i 
τὴν ἀρχὴν (02), μῆτε νομίζειν ἴδιόν τι (05)" ἀλλὰ 
ἣν ἑτέρωθ:, xal τῶν παρόντων χαταφρονεΐῖν ὡς οὐκ 


ixs 
τὸν 


Un 
». 
ς 
ὄντων" χαχοῦ Oi μὴ ἀντιδιδόναι, μιηδὲ ἐξεῖναι (04), 
χαχόν" uno (65) τὴν παρειὰν παιομένους φείδεσθαι 


i ἑτέρας, ἀλλὰ xai ταύτην (06) ἐμπαρέχειν τῷ 
παίοντι, χαὶ τὸν χιτῶνα τῷ ἱματίῳ προσαποδύεσθαι. 


IHpoctfjse: ὃὲ ἴσως, ὅτι xai ὑπερεύχεσθαι τῶν ἀδι- 
χούντων, xa τὰ χάλλιστα βούλεσθαι τοῖς διώχουσι. Τί 
ὃὲ (07) οὐχ ἔμελλε ταῦτα γινώσχειν ἀχριθῶς ὁ τῶν 
θείων ὑπαναγνώστης ποτὲ λογίων, χαὶ τῆς τοῦ με- 
γάλου βήματος ἠξιωμένος τιμῆς, χαὶ τοὺς μάρτυρας 
τιμῶν σηχοῖς τε χαὶ τεμένεσιν ; 


qui divinorum oraculorum lector quondam fuerat, magnique sacrarii honore 


auetus et ornatus, quique martyres templis et fanis honorabat? 


XCVHI. Cujus hoc primum demiror, quonam 
pacto, cum in his libris diligenter et accurate ver- 
satus esset, illud tamen non legerit , aut consulto 


praterierit : Malus male perdetur δ Ὁ hoc est , quis- αὶ 


quis divinum Numen ejurarit, quodque gravius est, 

qui in ipsius confessione perstant, exagitet, 
atque in. hujusmodi calamitates conjiciat, in. quas 
ipse incidere merebatur. Enimvero, si, quemadmo- 
dum nobis hoc przsscribit, ut tales simus , atque in 
constitutis legibus maneamus, sic illud etiam de- 
monstrare polest, sibi, ut sceleratissimus sit, indi- 
ctum et imperatum esse , aut diis suis id honestum 
et praeclarum videri : et cum habitus in virtutem et 
vitium divisi sint, nobis quidem meliorem partem 
assignatam et attributam , deteriorem autem ipsis 
projectam fuisse : hoc dicat, et ita, testibus etiam 
nostris hostibus, iisque qui res nostras insectantur, 
causam obtinebimus, Sin autem ipsi quoque probi- 


tatis aliquid et lenitatis, si non rebus ipsis, verbo D 


sibi 


*5 Psal, vri, o 


saltein , vindicant; nec, tametsi alioqui per- 


VT Act. 1V, 22. 


qui malo legibus interdicto affecti fuissent, injurias 
suo judicio persequi liceret. » 

(60) IIpoczázcv.lta septem Regg., Or. 4, ete. Πα 
siquidem lectio melior videtur quam si legatur, ut 
in ed. ἀποστάτου. Quin etiam hanc lectionem ipsa 
postulat antithesis., 

(61) ᾿Εχδικητοῦ. Wegg. a, bm, et Or. 1, ad marg. 
ἐχδ!: χΉ τοῦ zat, elc. 

(£2) Μήτε κεχτῆσθαί τιτὴν ἀρχήν. « Nec quid- 
quam posside: imus jure dominii. » Omne scilicet do- 
minii jus, et. judiciarii muneris genus Christianis 
interdictum fuisse volebat Julianus ; qnod quidem 


probant hic num. sequentis verba : ίνας ἀρχῶν 
ἀπηλάασαμεν, χαὶ τῶν τιμῶν, elc. 
(05) “Ιδιόγν τι. Deest zt in quatuor hegg., duobus 


*5 Philipp. 1,20. 


KH'. Οὗ τοῦτο πρῶτον θαυμάζω, πῶς τούτοις μὲν 
ἀκριθῶς χαθωμίλησεν, ἐχεῖνο δὲ οὐχ ἀνέγνω, ἣ ἑχὼν 
παρέδραμεν" ὅτι Kaxóc καχῶς ἀποιϊεῖται; πᾶς ὁ τὸ 
Θεῖο ἴον ἐξαρνησάμενος, xal ὃ τούτου μεῖζόν ἐστι, τοὺς 
ἐμμένοντας τῇ ὁμολογίᾳ περιωθῶν, χαὶ τοιούτοις 
xaxoig περιθάλλων, οἷς αὐτὸς περιπεσεῖν ἣν ἄξιος. 
Ei μὲν οὖν ὥσπερ ἡμᾶς τοιούτους εἶναι νομοθετεῖ, 
ὡρισμένοις ἐμμένειν, οὕτω δύνατα: δεῖξαι, 
χαὶ αὐτῷ (08) τὸ χάκιστον εἶναι προστεταγμένον, ἣ 
τ ὑτοῦ θεοῖς ἐν χαλῷ τοῦτο τυγχάνον" xaY εἰς 
δύο ταῦτα διῃρημένων τῶν ἕξεων, ἀρετήν τε, φημὶ, 
xai χαχίαν, ἡμῖν μὲν ἀποχεχρίσθαι τὴν χρείσσω 
μοῖραν, αὐτοῖς δὲ ἀπεῤῥίφθαι τὴν χείρονα" λεγέτι 
χαὶ 
ἐχθροῖς (09), xa τοῖς διώχουσι τὰ ἡμέτερα" εἰ δὲ 
χαὶ αὐτοί τι μεταποιοῦνται χολοχἀγαθίας xal ἡμερό- 
τητος, λόγῳ γοῦν, εἰ χαὶ μὴ τοῖς ἔργοις αὐτοῖς, xal 
οὐχ οὕτως εἰσὶν ἀναίσχυντοι, χἂν σφόδρα ὧσι χαχοὶ (10), 


ποῦτο, οὕτω νιχήσομεν ὑπὸ μάρτυσι τοῖς 


χαὶ πονηροῖς θεοῖς χαίροντες, ὥστε φάσχειν ὥσπερ 


ἄλλον τινὰ χλῆρον προσήχειν αὐτοῖς τὴν χαχίαν" δε:- 
* Matti. v, 39 544. "? ibid, 44. 
Colb. et Or. 4. 

(641) Μηδὲ ἐξεῖναι. Tres Regg. optimz note, 
Pass. μηδενί, quae lectio est optima. Duas inter vir- 
gulas Ald. elaudit, μηδὲ ἐξεῖναι, et quidem recte. 
Sic autem reddideris : « nec malum pro malo, neque 
eiim licere, reddere. » 

im Μηδέ. lta mss. non pauci, Editi μήτε. 

(65) Φείδεσθαι τῆς ἑτέρας, dA καὶ ταύτηγ". Va 
septem Regg., Colb. 8, Or. 1, et Montac. Edit. vero, 
φείδεσθαι ταύτης, ἀλλὰ χαὶ τὴν ἑτέραν. 

(07) Τί δέ. Mss. nonnulli et Mont. Τί δαί. : 

(08) Αὐτῷ. Or. 1, αὑτῷ, el paulo post, τοῖς αὖ- 
τοῦ θεοῖς.: 

(09) ᾿Εχϑροῖς. Pass. addit χρώμενοι. 

(10) Κακοί. Pass. χαχοῖς, 


ὅν Matth. xxt, 4f. 


655 ORATIO IV. 


— CONTRA JULIANUM I. 651 


ξάτωσαν πῶς ἢ ποῦ δίχαιον ἡμᾶς «μὲν χαὶ πάσχοντας A quam mali sint, pravisque diis gaudeant, ita tamen 


γαρτερεῖν, αὐτοὺς bE μηδὲ φειδομένων φείδεσθαι" 
σχόπει (11) γὰρ οὕτω. Τῶν μὲν ἡμῖν γεγονότων xat- 
ρῶν τοῦ δύνασθαι, τῶν δὲ ὑμῖν ἄλλοτε ἄλλως τούτων 
περιτρεχόντων τε (72) χαὶ μεθισταμένων, τί τοιοῦτο 
παρὰ Χριστιανῶν ποτε 
οἷα παρ᾽ ὑμῶν πολλάχις Χριστιανοῖς ; Ποίας π diit 
cla ὑμᾶς ἀπεστερήσαμεν ; Τίσιδήμους ἐπανεστήσαμεν 
πλείω τῶν Ὑριπαττο μένων 


(72) συνέθη τοῖς ὑμετέρο 


ζέοντας; τίσιν ἄρχοντας, 
Τίσι τὸν περὶ ψυχῆς ἐπηγάγομεν 


ὑπηρετοῦντας; f 


χίνδυνον; Μᾶλλον δὲ τίνας ἀργῶν ἀπηλάσαμεν, xal 
τῶν ἄλλων τιμῶν ai τοῖς ἀρίστοις ὀφείλονται ; Καὶ 
συνελόντα (14) φάναι, τίνι τι τοιοῦτον SNAM CS 
υἷα πολλὰ παρ' ὑμῶν τὰ μὲν ἐτολμήθη, τὰ δὲ 
ἠπειλήθη; ᾿Αλλ᾽ οὐδ᾽ ἂν αὐτῶ (75) φαίητε, οἱ 


impudentes sunt, uL vitium perinde atque. aliam 
quamdam liereditatem, ad se attinere contendant : 
ostendant velim, quonam pacto aequum sit, aut ubi 
hoc exstet, nos quidem, etiam injuriis affectos, 
constanter ferre debere, ipsos autem ne parcentibus 
quidem parcere. Sic enim rem expende. Cum non 
defuerint tempora quibus nos potentia floruerimus, 
quibus vos autem , his nimirum alias aliter rolanti- 
hus, atque in diversum labentibus, 131 401 tau- 
dem simile vestri a Christianis perpessi sunt, qualia 
siepenumero. Christiani a vobis pertulerunt? Quam 
libertatem vobis eripuimus? In quos plebem furen- 
tem concitavimus? In quos nostri przesides, plura 
eliam quam ipsis imperatum esset, exsequentes ? 


c ἥμερον ἡμῖν (76) ἐγχαλοῦντες xa τὸ φιλάν- D Quibus vite periculum. creavimus? lmo quosnam 


ϑρωπον. 


praturis aliisque honoribus, qui priestantissimig 


quibusque viris debentur, submovimus? Atque, ut summatim dicam, eceui aliquid simile intulimus, qua- 


iia multa a vobis partim — patrata, 


mansuetudinem. et. humanitatem. crimini 
LO. Ἔπειτα πῶς ἐχεῖνο (i7) οὐ λογίζῃ, ὦ σοφώ- 

τε, ὁ πρὸς τὸ τῆς ἀρετῆς 
ἄχρον συγχλείων Χριστιανοὺς, ὅτ: τῆς ἡμετέρας vo- 
ιιοθεσίας τὰ μὲν ἀνάγχην ἔχει τοῖς ἐπιταττομένοις, 
ἃ χαὶ μὴ φυλάττουσ: χίνδυνος (18): τὰ ὃὲ οὐχ ἀνάγ- 
χὴν, αἵρεσιν δέ" ἃ 
δυσιν (79), μὴ φυλάττουσ 


κατε πάντων χαὶ συνετώτ 


φυλάττουσ! μὲν, τιμὴν xaX ἀντί- 
1 65, οὐδ᾽ ὄντιν᾽ οὖν (80) χίν- 


δυνον ; Εἰ μὲν γὰρ οἷόν τε ἣν (81) ἅπαντας ἀρίστους 
ψ' - - 5 - 
εἶναι, χαὶ τοῦ ἄχρου τῆς ἀρετῆς ἐπιθαίνειν, 


ἂν ἣν χράτιστόν τε xal τελεώτατον * 
πὰ θεῖα τῶν ἀνθρωπίνων, χαὶ τοῖς 
ὅτου (82) μὴ τῶν xaXov μέτεστι, τοῖς δὲ μέγα, xàv 
εἰ τοῦ μέσου τυγχάνοιεν, τί σοι βούλεται τὸ ταῦτα 
νομοθετεῖν, ἃ μὴ τῶν πάντων ἐστὶν, T]. χαταχρίτους 
εἶναι τοὺς οὐ φυλάσσοντας; Ὥσπερ γὰρ ὅστις (85) 
οὐ χολάσεως ἄξιος, d xaX ἀναῤῥήσεως οὕτως 
ὅστις (84) οὐχ ἀναῤῥήσεως, ἤδη χαὶ Stbniplac- ἀλλ᾽ 
ὲ Pru φιλοσοφίας, xal 
τῆς ἀνθρωπίνης δυνάμεως (85), οὕτως ἀπαιτεῖν xal 
τὸ χατορθούμενον 


ἐπεὶ δὲ yogis 


ν ὅροις δεῖ μένοντας "ΕΣ 


τοῦτ᾽ C 


partim denuntiata sunt? Sed ne ipsi quidem hoc dixeritis, qui nobis 
vertere soletis. 


XCIX. Ad himc quomodo illud non animadvertis, 
omnium sapienlissime οἱ ingeniosissime , qui ad 
virtutis arcem et verticem Christianos cogis , quod 
in legibus nostris, alia parendi necessitatem impo- 
nunt, nec sine periculo pr:termilti possunt; alia 
non necessitate constringunt, sed in arbitrio et vo- 
luntate posita sunt : ae proinde hanc rationein ha- 
bent, ut qui ea custodierint , honore et priemiis 
alliciantur; qui autem minus ea expleverint, nihil 
periculi pertimescant ? Etenim , si fieri posset. ut 
quam optimi omnes essent, atque ad summum vir- 
tutis fastigium pervenirent , hoc quidem przeclaris- 
sinum οἱ perfectissimum esset. Quoniam autem 
divina ab humenis dirempta sunt, atque alii quidem 
nullo non virtutis genere excellunt, alii autem bene 
secum agi putant, si vel mediocritatem assequan- 
lur, quie hzec tua ratio est, dum ea indicis el prze- 
scribis, qux: non omnium sunt; aut eos pro dam- 
natis habes , qui non custodiunt ? Quemadmodum 
enim quisquis supplicio haud. dignus est, non idem 


sitim laudem et predicationem. meretur; eodem modo nee quisquis laude et praedicatione dignus 


non est, idem confestim 


gere. 


P' ᾿Αλλ᾽ ἀναχτέον μοι πάλιν τὸν λόγον ἐπὶ τοὺς 


(11) Exézet. Reg. bm, Comb., Sav. σχοπεῖτε. 

(72) Περιτρεχόγτων τε. Sic duo Regg. et Pass. 
Deest τε in ed. 

(15) Χριστιανῶν ποτε. ha Begii quatuor, duo 
Colb., Or. 1. Gab., alii servato, alii rejecto accen- 
tw; Reg.], Pass. et Savil. πώποτε, Deest ποτε in 
editis. 

(74) Συνεϊόντα. Alii, συνελόντι. 
μὴ Αὐτοί. Pass. addit ταῦτα. 

(16) Ἡμῖν. Deest in duobus Regg. et Or. 1. 

(0 Πῶς ἐχεῖγο. Pass. οἱ alii, πῶς οὐχ. Par. 
πῶς ἐχεῖν᾽ οὐ. 

(18) Κίνδυγος. Montae. legendum putat, χίνδυ- 
vov, ut referatur ad φέ ἔρει, quod subaudiendum cen- 
set, Quidni vero ad ἐστέ, quod subaudiri solet? Fa- 
vent omnes codices. 

(09) Τιμὴν xal ἀντίδοσιν, Subaudiendum, φέρει, 


ponam quoque commeretur : sed philosophi:e nostro virtutumque hu- 
manarum finibus nos ipsos conlinere debemus , sicque id, 


quod recte et ex virlule geritur, exi- 


C. At mihi rursum faciendum est, uL orationem 


D vel pe iy ἔχει 


(80) Οὺδ᾽ ὄντιν" οὖν. Reg. hu, AW., Her. μηδ᾽ 
ὅντιν᾽ οὖν. Regg. bm, l, οὐδ᾽ ὄντινα οὖν. Blasil., ὁντιν- 
οὔν. 

, (1) οἵ (v τε rv. lta. plerique codices. In. ed, 
οἷον τ᾽ fv. 

(82) “Οτου. Reg. b, ὅτῳ. 

(85) “Ὅστις. Paris., οὐχ ὅστις. Delevimus οὐχ, 
quod ἃ codicibus fere omnibus abest. 

(84) Ὅστις. Hie iterum. expunximus οὐχ ante 
ὅστις. 

(85) "Avüpozirnc δυνάμεως. Weg. hu, Ald., 
Hx ἡμετέρας. Mallem hunc locum sic. reddere : 
« Oportet igitur. philosophie nostre. virinmque hu- 
manarum finibus continere se, ac ita demum quod 
recie et ex virtute geritur, exigere. » 


YN 


Js 


S5. GHEGORH. THEOLOGI 


656 


ad sermones revocem ; neque enim mihi temperare A Jóyouc* οὐ γὰρ φέρω μὴ τοῦτο πολλάχις ἀναχυχλεῖν, 


possum , quin hoc identidem replicem, enitendum- 
que, ut ipsis pro virili opem feram. Nam cum multa 
etgravia sint qu:e odium illi merito conflore de- 
beant, nihil tamen est in quo magis quam in hac 
re, iniquum ae sceleratum se praebuisse 132 vi- 
deatur. Ac mecum, velim, indignetur, quisquis ser- 
monibus doctrineque s!'udiis delectatur, huicque 
parti addietus est, quo in numero me quoque esse 
non inficior. Nam cetera quidem omnia volentibus 
reliqui, opes, generis nobilitatem , gloriam, poten- 
tiam caxteraque, qua terrena bujus jaciationis sunt, 
et van: somniisque similis oblectationis. At sermo- 
nes solos complector : nec habeo, quod labores 
Qum terra tum mari susceptos incusem , qui eos 
mili compararunt, Atque utinam mihi , amicisque 
meis, sermonum robur adsit : quod primum, post 
id quod primum est, amplexatus sum, atque etiam- 
num amplexor, hoc est, post divina , et spes ab 
oculorum seusibus remotas. Quare, si sua quemque 


χαὶ πειρατέον συνηγορῆσαι τούτοις εἰς δύναμιν * πολ- 
λῶν γὰρ χαὶ δεινῶν ὄντων, ἐφ᾽ οἷς ἐχεῖνος μισεῖσθαι 
δίχαιος, οὐχ ἔστιν ὅ τι μᾶλλον ἣ τοῦτο παρανομήσας 
φαίνεται. Καί μοι συναγαναχτείτω πᾶς ὅστις λόγο:ς 
χαίρων, xal τῇ μοίρᾳ ταύτῃ προσχείμενος (86), ὧν 
εἶναι xal αὐτὸς οὐχ ἀρνήσομαι. Τὰ μὲν γὰρ ἄλλα 
παρῆχα vois βουλομένοις, πλοῦτον, εὐγένειαν, εὕ- 
χλειαν, δυναστείαν, ἃ τῆς χάτω περιφορᾶς ἐστι χαὶ 
ὀνειρώδους τέρψεως * τοῦ λόγου Ob περιέχομαι μόνου" 
xai οὐ μέμφομαι χερσαίοις τε πόνοις χαὶ θαλασσίοις, 
οἱ τούτους μοι συνεπόρισαν (81). Ἐμοὶ γοῦν εἴη, 
χαὶ ὅστις ἐμοὶ φίλος, τὸ τῶν λόγων χράτος (88): ὃ 
πρῶτον μετὰ τὸ πρῶτον ἢσπασάμην τε xol ἀσπάζο- 
μαι, τὰ θεῖα λέγω, χαὶ τὰς ἔξω (89) τῶν ὁρωμένων 
ἐλπίδας. “Ὥστε εἰ τὸ οἰχεῖον (90) πιέζε, πᾶν, κατὰ 
Πίνδαρον, ἀναγχαῖος ὁ περὶ τούτων ἔμοιγε λόγος - 
xal μάλιστα δίχαιον, ὡς οὐχ οἶδ᾽ εἴ τι τῶν (91) ἄλ- 
λων, λόγῳ τὴν ὑπὲρ λόγων χάριν ἀποδιδόναι. τοῖς 
λόγοις. 


premunt, ut est apud Pindarum, mihi quidem certe de his sermonem habere necesse est : maximeque, 
ut haud sciam an quidquam aliud, :quum est, instituta. pro sermonibus oratione gratiam sermonibus 


referre. 


CI. Unde igitur hoc tibi in mentem venit , homo 
omnium levissime et inexplebilissime, ut sermones 
Christianis eriperes? hoc enim ex eorum numero 
erat, qui? non in miris posila, sed jam decreta et 
lege sancita erant. Unde, et qua ex causa? Quis 
logicus Mercurius, ut ipse dixeris, hoc tibi in men- 
tem immisit? Qui pravi Telchines, et invidi d:emo- 
nes? Si placet, hujus quoque rei causam affere- 
mus. Nimirum oportebat, ut cum multa et nefaria 
scelera tentares, hue tandem impellereris, atque in 
teipsum perspicue incurreres : ut qua re tibi ma- 
^ime gloriandum existimabas, in eadem imprudens 
maxime ineptires, ac brut:e stoliditatis notam sub- 
ires. lesponde enim : Quid tibi hoc decretum vult ? 
queque te ratio movit , ut circa sermones. aliquid 
novandum duceres? Quod si justi aliquid afferre 
visus fueris, dolebimus quidem, at minime te re- 


C 


PA'. Πόθεν οὖν ἐπῆλθέ cot τοῦτο, ὦ χουφότατε πάν" 
τῶν χαὶ ἀπληστότατε, τὸ λόγων ἀποστερῆσαι Χρι- 
στιανούς ; τοῦτο γὰρ οὐ τῶν ἀπειλουμένων (92) ἣν, 
ἀλλὰ τῶν ἤδη νενομοθετημένων. Πόθεν, x&x τίνος 
αἰτίας; Τίς ἙἭ,ρμῆς σοι λόγιος (93), ὡς àv αὐτὸς 
εἴποις, τοῦτ᾽ ἐπὶ νοῦν ἤγαγε ; Τίνες Τελχῖνες (94) 
πονηροὶ, καὶ βάσχανοι δαίμονες ; Εἰ βούλει (95), xax 
τούτου τὴν αἰτίαν ἡμεῖς παραστήσομεν. "Ἔδει γάρ σε 
πολλοῖς ἐγχειροῦντα χαὶ παρανόμοις χαχοῖς, εἰς τοῦτο 


ὑπαχθῆναι τελευτῶντα, xol σαυτῷ προδήλως περι- 


ᾧ (96) μάλιστα φρονεῖν (909 δεῖν, τούτῳ (97) 
ἀθῃς ἐνασχημονῶν, χαὶ ἁλογίαν χαταχρι- 


πεσεῖν " ἵν᾽ 
μάλιστα λ 
νόμενος. ᾿Απόχριναι (98) váp* τί σοι τὸ δόγμα βού- 
λεται; χαὶ 


τίς ὁ λόγος τῆς περὶ λόγους χαινοτομίας ; 
Κἄν τι δίχαιον δόξῃς λέγειν, ἀνιασόμεθα μὲν, οὐ 
μεμψόμεθα δέ" ρ σὺν λόγῳ νιχᾷν, οὕτω 
χαὶ νικᾶσθαι χαλῶς μεμαθήχαμεν. 


xoY γὰρ ὥσπε 


prehendemus. Quemadmodum enim cum ratione vincere, sic etiam honeste ac laudabiliter vinci di- 


dicimus. 
CHI. Nostri sunt sermones, inquit, et nostrum est 


(86) Προσκείμεγος. Schol. τυγχάνει. 

(87) Συγεπόρισαν. Reg. bm, συνεπόρησαν. 

(88) Λόγων χράτος. « Sermonum victoria, princi- 
patus, przeeipaum decus. » 

(89) Τὰς ἔξω, Mont. mavult, τὰς ἄνω. Sed repu- 
gnant scripti codices. Ulrumvis autein legeris, ea- 
dem est sententia, Vide M Cor. iv, 18, Τὰ δὲ μὴ 
βλεπόμενα αἰώνια, « quie autem non videntur, zeter- 
na sunt. » 

(90) Ei τὸ cixeicv. Wc apud Pindar. Neaeorum 
Ode 1, στροῷ. γ', ἐπῳδ., χώλ. η΄. 

Tó γὰρ olxeiov πιέζει 

Πάνθ᾽ ὁμῶς " εὐθὺς δ᾽ ἀπήμων καρδία 

Καδὸς ἀμφ᾽ ἀληέότριον. 
Mala enim propria premunt 
Unumquemque pariler ; verum. cor statim mo'roris 
Gian de alieno luctu agitur. |expers, 


D 


PB'. Ἡμέτεροι, φησὶν, ol «1όγοι, καὶ τὸ 'EAAn- 


(91) Εἴ τι τῶν, οἷο. Reg. bm, et Bill. εἴ τι τῶν 
ἄλλων λόγων τὴν ὑπὲρ λόγον. Postea vero Billius 
λόγων οἱ λόγον expunxit. Pass. εἴ τις τῶν ἀλόγων 
λόγῳ τήν, οἰο. 

(92) ᾿Απειιϊουμένων. Montac., ἠπειλημένων. 

(95) Λόγιος. Ald. et Herv. λόγος. Combet. reddit : 
« quis erudite lingue Mercurius ?» vel, « sermonum 
proses ? » 

(94) TeAyirec. « Prastigiatores. » Vox derivata a 
θέλγω, « mulceo. » 

(95) Εἰ βούνιει. Ald., Herv., Montac. addunt. o£. 
Deest ci, in Colbert. 2, Or. 1, etc. Regius Il, ἢ Boo- 
λει. 

(96) Ἵν᾽ ᾧ. Colb. 8, ἵν᾽ 6. 

(91) Τούτῳ. Reg. bm, τοῦτο. 

(98) ᾿Απόχρινναι. Quatuor Colb. ἀπόχρινε. lta 
etiam Pass. qui addit μοι. 


651 ORATIO IV. 


— CONTRA JULIANUM I. 


6.5 


γίζειν, Qr xal τὸ σέζειν (99) θεούς " ὑμῶν δὲ ἡ A Grecari, utpote quorum etiam sit deos venerari : ve- 


d loyía xal ἡ ἀγροικία" καὶ οὐδὲν ὑπὲρ τὸ, Πί- 
Cccevcor, τῆς ὑμετέρας ἐστὶ σοφίας. Οὐχ ἂν μὲν, 
o9 χαταγελάσαιεν οἱ παρ᾽ ὑμῖν τὰ Πυθα- 
ντες, οἷς τὸ, Αὐτὸς ἔφα (1). 
χαὶ τῶν Χρυ- 


οἶμαι, τούτ 


γόρου φιλοσοφοῦ 
E. 


τον xai μέγιστόν ἐστι τῶν δογμάτων, 


τὸ πρῶ- 
f 


E 


σῶν ἐπῶν, εἴτ᾽ οὖν μολιθῶν (2) αἱρετώτερον. Μετὰ 


γὰρ τὴν πρώτην χαὶ πολυύμνητον τοῖς τὰ ἐχείνου 

τελουμένοις φιλοσοφίαν τῆς σιωπῆς (5), 
μέτρα τῷ σιωπᾷν ἀσχηθῶσιν, ἔννομον, φησὶν, ἣν 
ἀποφαινο- 


ἵνα λόγου 


ὁτιοῦν τῶν δογμάτων ἐρωτωμένοις, ἔπειτ᾽ 
μένοις (4), ἀπαιτουμένου xat λόγου, ἄλλο μὲν μηδὲν (9) 
ἀποχρίνεσθαι, ὅτι δὲ Πυθαγόρᾳ τοῦτ᾽ εἴη δεδογμέ- 
νον" χαὶ λόγον εἶναι παραστὰν 
ἐχείνω (0), ἀνεύθυνόν 
ταυτὸν ἤχοντος τοῦ, 
ἐν ἄλλαις συλλαθαῖς τε 


τοῦ δόγματος, τὸ 
τε (7) καὶ ἀθασάνιστον εἰς 
Αὐτὸς ἔφα, τῷ παρ᾽ ἡμῖν, 
Πίστευσον, xai ῥήμασι, 
χἂν εἰ μὴ παύοισθε χωμῳδοῦντες (8) τοῦτο xa διασύ- 
ροντες. Βούλετα! γὰρ ἡμῖν ὁ λόγος μὴ € 
πιστεῖν τοῖς ὑπὸ τῶν θεοφόρων ἀνδρῶν εἰρημένοις, 


^ 


ἐξεῖναι οια- 


ἀλλ᾽ ἀπόδειξιν εἶνα: τοῦ λόγου τὸ ἐχείνων ἀξιδπὶ στον, 
πάτης (9) δυνάμεως λογιχῆς xai ἀντιλογιχῆς ἰσχυ- 
ρότερον. 


ἡμετέρων εὐξπη- 


ῬΓ'. Ἕστω δὲ χαὶ τοῦ 
ρέαστον" πῶς ὃὲ (10) σὺ óc 
διαφέροντας; El 0t χαὶ σοὺς, πῶς τούτων ἡμῖν οὐ 
μετὸν (11) χατὰ τὴν σὴν νομοθεσίαν χαὶ ἀλογίαν ; 
τίνος (19) γὰρ τοῦ Ἑλληνίξειν εἰσὶν οἱ λόγοι, χαὶ 
τοῦ πῶς λεγομένου χαὶ νοουμένου (10): ;"Iv' ἐγώ Got 


ἕξεις τοὺς λόγους σοι 


διέλω τὴν τοῦ ὀνόματος δύναμιν, à περὶ τὰς ὁμωνυ- 
μίας ἔχων σὺ, χαὶ τὰ δηλούμενα, it ιᾷ Beni cicda 
διάφορα, ἣ διαφόροις ταυτὰ (14), ἣ 


3| γὰρ τῆς θρησχείας εἶνα: τοῦτο 


τισχομένων τῆς 


νους δηλαδὴ, χαὶ τῶν πρῶτον (16) εὖ 
διαλέχτου τὴν δύναμιν. El μὲν οὖν τῆς θρησχείας (17), 
δεῖξον ποῦ χαὶ παρὰ τίσι τῶν ἱερέων (18) τὸ Ἕλλη- 
νίζειν ἔννομον, ὥσπερ χαὶ τὸ (19) θύειν ἔστιν ἃ χαὶ 


(99) Σέδειν.. lleins., σέθδεσθαι. 

(1) Αὐτὸς ἔφα. « Ipse dixit. » Solemne ac usita- 
trn apud Pythagor:e discipulos responsum. Cum 
enim de dogmate quodam, quod à magistro accepis- 
sen!, interrogarentur , cuinque ejus causa ae pro- 
ha io ex eis requireretur, nihil aliud omnino respon- 
dere solitum, quam, Αὐτὸς ἔφα, «Ipse dixit, ita 
ipsi visum est.» Quod. quidem. apte et opportune 
Jaliano objicit Gregorius, ut ipsius cavillationes ad- 
versus istud Christianorum, Πίστευσον, « Crede, » 
retundat, Christianam enini fidem impie irridens 
Apostata, religiosis lidei asseclis « stoliditatis ac 
rusticitatis » notam inurere conabatur. 

(2) Mo.u€óv. leins. «ld est, » μολιδδίνων, 

(5) P.locogíav τῆς σιωπῆς. «Silentii philoso- 
phiam. » Alludit hic Gregorius ad Pythagoram, qui 
"iscipulos suos per quinqueunium Lacere jubebat, 
Mic enim erat veluti primus ipsius philosophize 
gradus. 

(4) Ἔπειτ᾽ ἀποραιγομέγοις, etc, Duo Colb, et 
Pass. εἶτ᾽ ἀποφαινομένοις, «ac ubi respondissent, 
rationem cum rogarentur. » 

(9) Μηδέν. Duo Rezg., tres Colb., οὐδέν. 

(6) Παραστὰν ἐκείνῳ. Colb. 9, παραστάν. Pass. 
ἐχεῖνον. 

(7) "'Arsógvvréór τε. « Nullis rationibus obnoxium, 
Censura liberuui, à 


stra autem est stoliditas et rusticitas, nec quidquam 
aliud, quam, Crede, 133 sapientie vestre est. At- 
qui hoe, ut opinor, non irriserint , qui apud vos 
Pythagoras philosophiam colunt, quibus illud , Ipse 
dixit, dogmatum omnium primum est et maximum, 
aureisque , imo plumbeis carminibus praestantius. 
L.tenim post primam illam , atque apud eos, qui 
illius placitis initiabantur, celebratissimar silentii 
philosophiam, ut. sermonis moderationem tacendo 
condiscerent, solemne et usitatum erat, de quocun- 
que dogmate interrogarentur, rationemque posce- 
rentur, nihil aliud. respondere , quam quod Pytlia- 
gorz ita placuisset : rationemque dogmatis esse, id 
quod illi in mentem | venisset, ab omni examine ac 
censura liberum atque. immune. Ita , licet in aliis 
syllabis et verbis, eodem tamen recidit illud, Ipse 
dirit, quo nostrum | Crede , quamvis id sugillare ac 
morsibus appetere non desinatis. Hoc enim sermone 
id intelligimus, non licere iis quà ab hominibus 
divino Numine allatis dicta. sunt, fidem abrogare, 
verum pro sermonis et doctrin:ze confirmatione , il- 
lorum auctoritatem esse, omni logica facultate at- 
que contradictione validiorem. 

CHI. Sed nostrum hoc sit sane tale, ut calumnize 
ac reprehensioni pateat, lllud autem quo tandem 
modo probabis, sermones ad te pertinere ? Quo 
si tuos quoque esse ostendes, quomodo nobis noa 
licere eorum esse participes , juxta tuam legem ac 
stoliditatem conficies ? cujus enim sunt sermones, 
quibus Gr:ieceantur homines ? et quo sensu Grzeci- 
smus intelligitur hie et. usurpatur ? Libet enim, o 
ambiguarum voeum captator, nominis vim tibi dis- 
linguere, atque ea, qui& vel uno. vocabulo diversa 
significant, vel diversis eadem, vel diversis diversa. 
Aut enim ethnic» religionis hoc esse dices, aut uti- 
que gentis, et eorum qui vim lingux primi invene- 
runt, Si (ethniez religionis, ostende quonam loco 


(S) Κωμῳδοῦνγτες. « Comice sugillantes; vel 
eliam in theatris ac comadiis. » 

(9) Πάσης, etc. Conibef. «omni dialectica arguta- 
que disputandi ae contradicendi facultate. validio- 
rem. » 

(10) Πῶς δέ, lta. Pass. aliique plures codices. 
Deest δέ in ed. 

(M) Μετόν. Pass. μεθεχτόν. Juxta DBasilinm, 
μετὸν usurpatur pro μέτεστι, sieut ἐξόν pro ἔξεστι, 
id est participium pro indicat, prieseati: Τὸ μετὸν, 
inquit, μέτεστι σημαίνει, ὡς τὸ ἐξὸν, ἔξεστι. 

(12) Τίγος, eic. ΠΕΣ ujus enim. Graecismi 
sermones sunt? et quo pacto intellecti atque usur- 
pati?» 

(15) Λεγομέγου καὶ γοουμένου. Codices vulgo, 

νηουμένου xat λεγομένου. In Reg. bin, deest λεγομέ- 
νου. 

(14) Ταυτά. Pass. τὰ αὐτά. 

(15) Ἑτέραις. Pass. ἑτέροις. 

M6). Tovrqzgpocor. Sic duo Keg., Or. 4. Non pau- 
ci. πρώτων. Mox quinque Regi, tres Colb. εὑρο- 

νων. Pass. εὑραμένων. 

(17) Θρησχείας. Pass. addit τοῦτο εἶναι φήσε'ς, 
* hoc esse dixeris. » 

(18) Tov ἱερέων. Tres Regg. et Or. 1, ἱερῶν 

(19) Kai τό. Deest xai in plerisque mss, 


629 


S. GREGORII THEOLOGI 


640 


et apud quos sacerdotes, Gracari lege proscriptum A οἷς τῶν δαιμόνων" οὔτε γὰρ πᾶσι τὰ αὐτὰ, οὔτε ἑνὶ 


sit, quemadmodum quasdam vietimas et quibus- 
dam da»monibus mactare. Neque enim 134 omni- 
bus easdem licet, neque uni omnes, neque eodem 
modo, quemadmodum vestris sacrorum interpreti- 
bus videtur, iisque qui de. sacrificiis pertractarunt. 
Ubinam autem, ut apud Lindios, Dutlioenam exsecra- 
ri ac diris devovere pium habetur, sicque deus ille 
optime colitur, si convicia in eum et maledicta 
conjiciantur ? auL apud Tauros hospites necare, aut 
apud Laced:emonios ad Dian:e aram virgis lacerari, 
aut apud Phryges castrari tibiarum cantu delinitos, 
80. saltando eviratos, aut apud alios, pueros ad- 
amare, aut apud alios, scorltari, out, ne singula 
percenseam, omnia quo» in aliis mysteriis peragi 


solent, sic ctiam Graieeari. deorum. aut. demonum D 
cujuspiam proprium atque selectum est? Et certe 


lin2 perspieue constaret hoc ad gentiles pertinere, 


τὰ πάντα, οὔτε τὸν αὐτὸν τρόπον, ὡς τοῖς παρ᾽ ὑμῖν 
ἱεροφάνταις (20) Goxst, χαὶ τοῖς τῶν θυσιῶν τεχνολό- 
γοις. Ποῦ δὲ, ὥσπερ Λινδίοις, εὐσεδὲς τὸ χαταρᾶσθα! 
τῷ Βουθοίνᾳ (21), χαὶ τοῦτο εἶναι θεοῦ τιμὴν, τὰς 
ig αὐτὸν λοιδορίας ; ἣ Ταύροις τὸ ξενοχτονεῖν, ἣ 
Λάχωσι τὸ ἐπιθώμια ξαίνεσθαι, ἣ Φρυξὶ τὸ χατατέ- 
μνεσθαι (22) ὑπ᾽ αὐλῶν χηλουμένους, xat ἀνανδρουμέ- 
νους ὑφ᾽ ἄλματος, ἣ τὸ παιδεραστεῖν ἄλλοις, ἢ τὸ 
ποργεύειν ἑτέροις, ἣ ὅσα τῶν ἄλλων (23). μυστηρίων 
ἐστὶν, ἵνα μὴ λέγω χαθ᾽ ἕχαστον, οὕτω 
Ἑλληνίζειν ἔχχριτόν (24) τινος θεῶν ἣ δαιμόνων; 
Καίτοι xàv εἰ τοῦτ᾽ ἣν (23), οὕπω. δῆλον, ὡς Ἑλλη- 
νιχὸν ἦν, T, τινι (26) τῶν παρ᾽ ὑμῖν θεῶν ἣ δαιμόνων 
τὸ χοινὸν ἀπεχρίθη, ὥσπερ χαὶ ἄλλα πολλὰ τῶν χοι- 
νῶν θύειν νενομοθέτηται. 

quamvis hoc etiam ita se haberet, nondum tamen 
si quod commune est, cuipiam vestrorum deoruni 


δὲ xal τὸ 


aub demonum privatim attributum esset, quemadmodum pleraque etiam alia quie communia suat 


mactare legibus sancitum 651. 

CIV. Quod si hoe non dicas, verum linguam hanc 
lanquam vestram vindices, atque idcirco nos ab ea, 
quasia paterna hareditate, nihilque ad nos atti- 
nente, procul submoveas, primum non video, qua 
ratione id. facere possis , aut quomodo hoc ad d:e- 
mones referre queas. Non enim, si eosdem et lingua 
et religione Grzeari contigit, protinus sermones 
quoque religionis esse consequetur, eaque de causa 


ab ea jure depellemur. Nam ne hoc quidem ita col- C 


ligi posse censent, qui apud vos de disserendi arte 
seripserunt. Non enim si duo circa idem versentur, 
ambo proinde eadem inter se sunt : pari enim 
alioqui ratione, si aurificem eumdem et. pictorem 
fingeremus, auri. fusio in. picturam, aat. pictura in 
auri fusionem recideret, ac circuimsisteret : quie 
profecto nimium frivola et inepta sunt. 

CV. Ad [πὸ sciscitabor ex te, ὁ Gr:ecismi et ser- 
monum amans, utrum? ab omni Gr:ieeismo nos ar- 
cebis, hoc est, a pervulgatis his et pedestribus ver- 
bis, atque in multitudinis usu positis, an ab elegan- 
tioribus duntaxat et. sublimioribus, utpote ad qu:e 
nemo, nisi excellenti doctrina. przeditus, aspirare 
queat ? Si a posteriori hoe Grecismi 1355 genere, 


(20) Ἱεροφάνταις. Schol. Montac : Ἱεροφάντης, D 


παρὰ τὸ τὰ ἱερὰ ἐχφαίνειν. «Mierophantes, quasi 
qui sacra. docet, patefacit, » vel « interpretatur. » 

(24) Τῷ Bov0clrq. Hic « Mercules» intelligitur. 
Qui vero apud. « Tauros, Laced., » elc., perpetra- 
bantur, vide in notis, p. 109. 

(32) Τὸ κατατέμγεσθαι. Wa Pass. et alii quam 
multi codices. Deest. τό in. editis, Tam impura si- 
lentio pretermittenda viderentur, nisi ad  Ccwee 
gentilitatis probrum  €a referre compulsus fuisset 
Gregorius. 

25) Ὅσα τῶν dA Aer. Colb. 5, ὅσα ἄλλα. 

(24) "Exxpicov. 'Tres Regg., ἔγχριτον. 

(25) Ei τοῦτ᾽ ἦν. Sic plerique. codices. Pass. 
vero aliique nonnulli, εἰς τοῦτο. 

(26) "H civi. Sic magno consensu codices, prie- 
ter Colb. 5, 6. Billius tamen et Comb, legunt εἴ 
τινι. 

(31) Θήσεις ἡμᾶς. Pass. θήσεις Χριστιανοὺς 
ἐμᾶς. Reg. 1, θήσεις Χριστιανούς, omisso ἡμᾶς. 


PA'. Εἰ δ᾽ οὐχὶ τοῦτο φήσεις, τῆς γλώσσης δὲ ὡς 
ἐρας μεταποιήσῃ, χαὶ διὰ τοῦτο πόῤῥω θήσεις 


br] 


9 πατριχοῦ, xaX οὐδὲν ἡ μῖν 

ν οὐχ ὁρῶ τίς ὁ λόγος, ἣ 
ὕτο προσάξεις τοῖς δαίμοσιν. Οὐ γὰρ. εἰ τοὺς: 
ἦν τε γλῶσσαν Ἑλληνίζοντας χαὶ τὴν θρη- 
να! (28) συμθέῤηχεν, ἤδη χαὶ τῆς θρησχείας 
αἱ λόγοι, xa διὰ τοῦτ᾽ ἂν cixóvtog ἔξω ταύτης ἡμεῖς 
γραφείημεν" ἀλλὰ τοῦτό γε xal ἀσυλλόγιστον δοχεξ 


«0^ o 


σχείαν & 


τοῖς xa0' ὑμᾶς (29) τεχνολόγοις * οὐ γὰρ, εἰ περὶ ταυ- 
τὸν ἄμφω, xoi ἀλλήλοις ἄμφω ταυτά" ἣ οὕτω γε, 
εἰ χρυσοχόον τὸν αὐτὸν χαὶ ζωγράφον θείημεν, τὸ 
χρυσοχοεῖν εἰς τὸ ζωγραφεῖν, ἣ τὸ ζωγραφεῖν εἰς 
τὸ χρυσοχοεῖν (50) περιστήσεται " πολλῶν ταῦτα τῶν 
ληρημάτων. 


PE' Ἔπειτα (51) ἐρήσομαί σε, ὦ φιλέλλην σὺ xal 
φιλόλογε, πότερον παντὸς εἴρξεις ἡμᾶς τοῦ Ἑλληνί- 
ζειν, οἷον δὴ χαὶ τῶν ἐν μέσῳ χαὶ πεζῶν τούτων 
ῥημάτων, xa τῆς τῶν πολλῶν χρήσεως, ἢ τοῦ χομ- 
Ψοῦ τε xa ὑπεραίροντος, ὡς οὐχ ἄλλοις ἐφικτοῦ (32) 
j| τοῖς κατὰ παίδευσιν διαφέρουσιν (53) ; εἰ μὲν γὰρ 
τούτου, τίς 1j ἀποχλήρωσις, τὸ μὲν σμερδαλέον (54), 


(28) Θρησκειίαν eive, ete, Ya Pass. Qui lectio 
cerie. melior videtur. Ed. θρησχείαν ἤδη συμδέθη- 
xev εἶναι τῆς θρησχείας τοὺς λόγους. 

(29) Καθ᾿ ὑμᾶς. Quatuor. Regg. x20' ἡμᾶς. 

(50) Eic τὸ zpvcoxostr. Quatuor Hegy., duo 
Colb., Pass. et Or. 1, in ora, εἰς yp»coyoixtv. 

(91) Ἔπειτα. Pass. Εἴτα. , 

(92) Ὡς ovx d.AAorc ἐφικτοῦ. Sic Pass. Ita etiam 
legunt Sav. et Comb. Editi ὃς οὐχ ἄλλοις ἐφ- 
ιχτός. 

(55) Ἢ τοῖς κατὰ παίδευσιν διαφέρουσιν, Tta 
liabent septem Regg., duo Colb., Pass., sicque le- 
gendum, ut. plana et expedita sit syntaxis ac littera. 
Editi, ἣ τοῦ... διαφέροντος. 

(54) Τὸ μὲν σμερδαλέον, ete. Hxc sunt verba 
poetica ex Homero colleeta, qui singula Elias sic 
exponit : σμερδαλέον, «horrendum ; » xova6iSew, 
« strepere, tinnire ; » μῶν, «num?» δήπουθεν, c uti- 
que, profecto; » ἄττα, cum aspiratur, «qua qui- 
dem; » cum. tenuatur, «alia. quxdam; » ἀμωσγέ- 


641 


ORATIO IN. — CONTRA JULIANUM I. 


642 


xai τὸ xova&iGew, καὶ τὸ μῶν, xax τὸ δήπουθεν, A quae tandem liec partitio est, ut hiec. verba, σμερ- 


xaX τὸ ἅττα, χαὶ τὸ ἀμωσγέπως εἶναι! τῆς διαλέχτου 
μόνης, τἄλλα δὲ (55) ἀπεῤῥίφθαι εἰς Κυνόσαργες (56), 
ὥσπερ τὸ πάλαι τοὺς νόθους ; εἰ δὲ χαὶ τὸ εὐτελὲς τοῦ 
λόγου χαὶ ἀχαλλώπιστον ὁμοίως τοῦ Ἑλληνίζειν ἐστὶ, 
zl μὴ χαὶ τούτων ἀποστερεῖτε ἡμᾶς, xal ἁπλῶς (97) 
πάσης Ἑλλάδος φωνῆς, ὁποία πότ᾽ ἂν ἣ, xai ὡς 
ἂν ἔχουσα τύχῃ (58); τοῦτ᾽ ἂν ἣν ὑμῶν φιλανθρω- 
πότερον xai τελείως (59) τῆς ἀμουσίας τῆς ὑμετέ- 
pac. 

QU. Ἔχει γὰρ οὕτως, ἵνα aot φιλοσοφήσω περὶ 
τούτων, ὑψηλότερόν τε xal τελεώτερον" Εἰ μὲν καὶ 
Üstat τινές εἰσι φωναὶ (40) φωνητιχοῖς ὀργάνοις &x- 
πορευόμεναι (41), χαὶ διὰ τοῦ ἀέρος χεόμεναί τε (42) 
χαὶ ἀχοαῖς εἰσρέουσαι, τῶν ἡμετέρων χρείττους xal 


δαλέον, χοναθίζειν, μῶν, δήπουθεν, ἅττα, ἀμωσγέ- 
ms, solius linguw. sint, reliqua autem in Cynosar- 
ges, ut olim. spurii, relegentur ? Si autem. viles 
etiam et inornatie atque inelegantes dictiones :que 
Griecismi sunt,'quin has quoque nobis, atque omues 
in universum Griecas voces, quieque. tandem illie et 
qualescunque sint, adimitis ? hoc enim majus in 
vobis humauitatis ae supreme inscitiie argumentum 
esset. 

CVI. Etenim, ut de his rebus altius ac perfectius 
lecum agam, sic. se res habet : Si quedam etiam 
deorum voces sunt, e vocalibus organis exeuntes , 
ac per aerem fuse, auribusque inlluentes , vocibus 
nostris prostantiores et signilicantiores (rideo enim 


εὐσημότερα: (γελῶ γὰρ ὑμῶν τῶν σεμνῶν τὸ Mo», B hominum gravium, quales haberi vultis, hzec verba, 


xai τὸν Ξάνθον, xax τὴν Χαλχίδα), ἢ διὰ (45) γυμνῶν 
ἀλλήλοις συγγίνονται τῶν ἐννοιῶν χαὶ τῶν τυπωμά- 
τῶν, οὐχ ἡμέτερον λέγειν τὸ δ᾽ οὖν ἡ μέτερον τοιοῦ- 
πόν ἐστιν" Οὔτε φωνὴ τῶν εὑρομένων μόνον () 
ἐστὶν, ἀλλὰ πάντων τῶν μετεχόντων " οὔτε τέχνη τις 
ἣ ἐπιτήδευσις, ἣν ἂν ἐνθυμηθῆνα: θελήσῃς " ἀλλ᾽ 


ὥσπερ ἐν ἁρμονίᾳ τεχνιχῇ τε χαὶ μουσιχῇ ἄλλος μὲν 


me 


ἦχος ἄλλης τινὸς τῶν νευρῶν συντεταμένος, ἣ &vct- 
μένος (45), πάντα δὲ τοῦ ἑνὸς ἁρμοστοῦ χαὶ τεχνίτου, 
πρὸς ἕν τι χάλλος ἁρμονίας συντείνοντα * οὕτω χὰν 
τούτοις ὁ τεχνίτης χαὶ δημιουργὸς Λόγος ἄλλον μὲν 
ἄλλης τινὸς ἐπιτηδεύσεως ἣ τέχνης εὑρετὴν (46) 
προὐστήσατο, πάντα δὲ εἰς «μέσον προὔθηχε πᾶσι 
τοῖς βουλομένοις, τῷ χοινωνιχῷ χαὶ φιλανθρώπῳ 
συνδέων τὸν βίον ἡμῖν, χαὶ ποιῶν ἡμερώτερον. 


Moly, et Xanthum, et. Chalcidem), aut. per nudas 
cogitationes et informationes commercium inter se 
labent, haudquaquam nostrum est pronuntiare, 
Quod autem ad nos attinet, ita se, ut dicturus sum, 
res habet, Nam nee vox tantummodo eorum est qui 
eam invenerunt, sed omnium qui ejus sunt partici- 
pes : nec ars ulla aut. vit:e studium atque institu- 
lum, quodeunque cogitare volueris ; quin potius, 
quemadmodum in copcentu artificioso et musico, 
alia quidem chorda alium sonum edit, prout vidcl-- 
cet, vel contenditur, vel remittitur, ceterum omula 
unius ejusdemque sunt. concinnatoris et. artificis, 
atque ad unam quamdam concentus elegantiam re- 
feruntur : ad eumdem modum in his quoque rebus, 


C licet rerum artifex ac conditor Verbum, alium alius 


cujuspiam instituti. vel artis inventorem elegerit, omnia tamen oinibus in medium proposuit, ut sci- 
licet per societatem et communicationem ac beniguitatem, veluti quibusdam vinculis vitam nostrani 


astringeret ac. mitiorem redderet. 

PZ'. Σὸν τὸ Ἑλληνίζειν ; εἰπέ μοι" τί 
νίχων τὰ γράμματα; ὡς δέ τινες, Αἰγυπτίων ; ἣ 
ἔτι τούτων σοφωτέρων Ἑθραίων; οἱ xai 
θεοχαράχτοις ἐγγραφῆναι (41) τὸν νόμον παρὰ 


" €» 
[14 
e 
c. 
Ἐν 
9 
'" 


πῶς, «partim, quadamtenus. » Billius in hzec verba 
observat Gregorium hie  mutuatum videri à. Lu- 
ceiano, ubi lib. De conscrib. hist. salsissime irridet 
ineptissimum hominem sesquipedalium, exoletorunt 
et. Demosthenicorum. verborum affectatorem, qui 
sibi faeundia Dernosthenem zequare videbatur, quod 
illius verbis uteretur. 

(55) Τἄλλα δέ, etc. « Cieterze. vero dictiones reji- 
ciantur et pro spuriis habeantur, » 

(56) Κυνόσαργες. Locus erat. Athenis ignobilis, 
jn quem spurii conjiciebantur. 

(97) Kal àázx.loc. Quz sequuntur usque ad hzc 
verba, "Eyzc γάρ, desint in leg. hu, et in. edit. Ald. 
et Her. 

(98) Τύχῃ. Colb. 5, et Comb. τύχοι. 

(59) Τε.ϊείως. Savil. τελείωσις. 

(40) Ei μὲν xal 0eial τινές εἰσι φωγαί, etc. Hic 
poetas ac precipue. Homerum, aliosque fabularum 
amatores, qui diis voces attribuebant, irridet. Gre- 
gorius. In exemplum profert quasdam deorum vo- 
ces, quas ipse Homerus finxit, nempe « Moly, Xan- 
tium et Chaleidem, quarum prima, ». inquit Elias, 
t radix stirpis cujusdam est, altera. fluvius, tertia 
vis, his verbis utens : Moly hanc dii vocant : quem 
Xanthum dii vocant, homines autem Scamandrum : 


136 CVII. Dic mih: : tuum est. Grzcari ? Quid 
autem ? Nonne Phanicum sunt litterze, vel, ut non- 
nullis placet, /Egyptiorum, aut his adhuc sapien- 
tiorum Hebr:orum, qui etiam legem in tabulis a 


Chaleidem dii vocant, homines autem Cymindin, » 
ete. ILEec est ergo Gregorii sententia ,: si que sunt 
deorum voces, ut nugatur Homerus, meum non est 
pronuntiare. Quod autem ad homines pertinet, nec 
vox, nec ars ulla cujusquam propria est, sed cuili- 
bet volenti ad usum :eque patet. 

(M) ᾿Εχπορευόμεγαι. |a Weg. l, Colb. 5, Pass. 
et Comb. Editi vero et plures mss., ἐχπορεύεται. 

(42) Χεόμεγαί τε. Sic Pass. Deest τε in edit. 

(45) Ἢ διά. Sic. Oxon. hancque lectionem verba 
proxime sequentia postulant, quamvis editi, et om- 
nes quos vidimus codices habeant, οἵ διά. 

(44) Εὑρομένωγν μόνον. Wegg. bm, q, y, εὑραμέ- 
vov. Alii duo Regg., μόνων. Utrumque Savilio pla- 
cel. 

(45) Συγτεταμένος, 7] ἀγειμέγος. Ita. omnes co- 
dices, fatente Mont. qui tamen. mallet, συντεταμέ- 
νης, ete., sed perinde dicitur, « sonus intensus » aut 
«remissus,» ul «chorda intensa» aul «reriis- 
$a. 

(46) Εὐρετήν. Mendose in llerv. ἀρετήν, Quo 
l^ctio. nullatenus defendi potest, 'quidquid dicat 
Montacutius. 

(47) Θεοχαράχτοις &yypagnyrai, Malim, « divinis 
characteribus exaratain. » 


645 


S. GREGORII THEOLOC1 


614 


x 


Deo inseriptam esse persuasum habent? Tuum At- A Θεοῦ (48) πιστεύουσι ; Σὸν τὸ ᾿Αττιχίζειν; Τὸ πετ- 


tice loqui ? Quid ? Calculis uti, et numerare, et di- 
gitis suppulare, mensura item et pondera, atque 
ante hzc. etiam aciei instructio et res militaris, cu- 
jus sunt ? nonne Eubecorum ? si modo Euboeus erat 
ille multarum rerum inventor Palamedes, invidia- 
que ob id impetitus, atque adeo in judicium ob sa- 
pientiam vocatus, ab iisque qui adversus Ilium ex- 
peditionem susceperant, morte multatus ? Quid izi- 
tur? Si. /Egyptii, et. Phoenices, et Hebraei, quibus 
ad eruditionem nostram. utimur, si. qui Eubceam 
insulam incolunt, hiec, tanquam sua, juxta tua prin- 
cipia, vindicarint, quid faciemus ? aut quid ad. eos 
causificari poterimus, nostrismet legibus capti at- 
que constricti ? Nonne nos omnino his rebus privari 
necesse erit, nobisque idem quod graculo, evenire, 
hoc est, ut alienis plumis nobis detractis, nudi ipsi 
ae turpes simus ? 

CVIII. Tua. sunt poemata ? Quid autem ? Àn non 
potius anus illius, que. cum quidam concitatiore 
gressu ex adverso incedens, ipsius humerum con- 
cussissel, sic enim narrant, ipsaque postea eum 
conviciis incesseret, impetus vehementia carmen 
effudit; quod cum juveni valde arrisisset, atque ac- 
curatius in numeros astrictum fuisset, admirabilem 
tibi hane poesim creavit ? Quid de ceteris? Si enim 
ob arma gloriaris, a. quibus tandem, o fortissime, 
arma tibi venerunt ? An non a Cyclopibus, a quibus 
ars ferraria nata est ? Si autem magua quadam res, 
imo omnium maxima, tibi purpura videtur, ex qua 
tu sapiens evasisti, atque hujusmodi legum promul- 
gator , quid ? num eam Tyriis abjicies, a. quibus 
pastoralis ille canis prodiit, qui exeso. murice, la- 
bisque eruore perfusis, pastori florem indicavit, ac 
per eos vobis imperatoribus pannum illum improbis 
Juetuosum et superbum porrexit? jam. vero quid 
dieturi sumus, si ab agricultura naviumque exstru- 
ctione Athenienses nos arceant, Cereres, οἱ Tripto- 
lemos, et dracones 137 commemorantes, ac prae- 
terea Celeos, et lcarios, omnemque in istis mytho- 
loriam, quie etiam. vobis res istas turpi el obsceno 
mysterio, ac nocte sane digno, celebrandas dedit ? 

CIX. Atque, ut aliis prztermissis, ad ipsum 
vecordix τα, seu potius impietatis , caput ascendam, 


(A8) Παρὰ Θεοῦ. Deest in Reg. hu, in Ald. et D 


Herv. 
(49) Πεττεύειν'. Ma vulgo mss. ln ed. πεπτεύ- 
εἰν. 
(50) Τίνος. Sic plerique codices 
(51) Ἔχοντες. Septem Regg., 
Pass. et Or. 1, οὐχοῦντες. 
(53) Μεταποιοῦνται. Quinque Regg., 
Comb., Sav., μεταποιῶνται. 
(55) Kal τὸ τοῦ xo.Aoto πάσχειν. 
Horatius, lib. 1, epist. 5, ail: 
Ne, si forte suas repetitum venerit olim 
Grex avium plumas, moveat cornicula risunt 
Furtivis nudata coloribus. 
(51) Περιαιρεθέντας πτερῶν. Meg. a, 
θέντων πτερῶν. 
(93) Τῆς ypacc. « Mulier quiedam,» ait Elias, 


. Edit. τίνων. 
Colb. 5, Coisl. 2 


Hlerv., 


De cornicula 


περιαιρε- 


C 


τεύειν (49) δὲ xai ἀριθμεῖν, χαὶ λογίζεσθαι δαχτύ- 
λοις, μέτρα τε xal σταθμὰ, xol ἔτι πρὸ τούτων, τὰ 
ταχτιχὰ χαὶ πολεμιχὰ, τίνος (50); οὐχ Εὐδοέων ; ci- 


περ Εὐθοεὺς ὁ Παλαμήδης, ὁ πολλῶν εὑρετὴς, xa 
διὰ τοῦτο ἐπίφθονος, χαὶ μέντοι χαὶ δίχας τῆς σο- 


Ἰλίου 
στρατεύσασι; Τί οὖν; ἂν Αἰγύπτιοι, xo Φοίνιχες, 


] 1 


φίας ἀπαιτηθεὶς, xal χαταχρ:θεὶς τοῖς ἐπὶ 
"E6gaiot τε, οἷς ἡμεῖς συγχρώμεθα πρὸς τὴν ἡμετέ- 
ρᾶν παίδευσιν, τί δ᾽ ἂν οἱ τὴν νῆσον ἔχοντες (51) 
Εὔθοιαν μεταποιοῦνται (52) τούτων ὡς αὐτοῖς διαφε- 
ρόντων, κατὰ τὰς σὰς ὑποθέσεις, τί δράσομεν ; ἣ τί 
διχαιολογησόμεθα πρὸς αὐτοὺς, τοῖς οἰχείοις ἑαλω- 
χότες νόμοις; Ἢ πᾶσα στέρεσθαι τούτων ἀνάγχη», 
χαὶ τὸ τοῦ χολοιοῦ πάσχειν (55), γυμνοὺς εἶναι τῶν 
ἀλλοτρίων περιαιρεθέντας πτερῶν (54) xaX ἀσχήμο- 
νας; 

PH. Σὰ τὰ ποιήματα; τί δέ; οὐ τῆς γραὸς (92) 
μᾶλλον ἐχείνης, ἣ, τὸν ὦμον σεισθεῖσα παρά τινος 
συντόνως ἀντιπαριόντος, ὡς λόγος, 
τῷ σφοδρῷ τῆς ὁρμῆς, ἔπος ἐφθέγξατο καὶ τοῦτ᾽ 
ἀρέσαν τῷ νεανίᾳ λίαν (56) , χαὶ φιλοπονώτερον uc- 
τρηθὲν τὴν θαυμασίαν σου ταύτην ἐδημιούργησε 
ποίησιν ; Τί τἄλλα (57); Εἰ δὲ τοῖς ὅπλοις μέγα φρο 
νεῖς, παρὰ τίνων σοι τὰ ὅπλα, ὦ γενναιότατε; Οὐ 
τῶν Κυχλώπων, ἐξ ὧν τὸ χαλχεύειν ;. Εἰ δέ σοι μέγα 
xo μέγιστον τῶν ὄντων (58) ἡ ἁλουργὶς, ἐξ ἧς σο- 
φὸς σὺ, καὶ τῶν τοιούτων νομοθέτης" τί ; οὐχ ἀπο- 


εἶτ᾽ ἐνυδρίζουσα 


θήσῃ ταύτην Τυρίοις, παρ᾽ ὧν ἡ ποιμενιχὴ (59) 
χύων, ἡ τῇ χόχλῳ βρωθείσῃ, καὶ τὰ χείλη χαθαιμα - 
ξάσῃ, τῷ ποιμένι τὸ ἄνθος γνωρίσασα, χαὶ διὰ τού- 
τῶν (00) παραδοῦσα τοῖς βασιλεῦσιν ὑμῖν τὸ πένθιμον 
τοῖς xaxoig ῥάχος καὶ ὑπερήφανον ; Γεωργίας δὲ xav 
ναυπηγίας, τί φήσομεν, ἂν ἀπελαύνωσιν ἡμᾶς ᾿Αθη- 
yalot, τὰς Δήμητρας χαὶ τοὺς Τριπτολέμους διηγού- 
μενοι, χαὶ τοὺς δράχοντας, ἔτι δὲ Κελεούς τε χαὶ 
Ἰχαρίους, χαὶ πᾶσαν τὴν περὶ ταῦτα μυθολογίαν, ἣ 
χαὶ μυστήριον ὑμῖν αἰσχρὸν ταῦτα ἐποίησε, χαὶ 


yuxzbg ὄντως ἄξιον ; 


PO'. Βούλει, τἄλλα παρεὶς, ἐπ᾽ αὐτὸ τὸ χεφάλαιον 
ἀναδράμω τῆς σῆς ἐμπληξίας, εἴτ᾽ οὖν θεούλα- 


«ab adolescente quodam properanter transeunte in 
humero succussa est. Hc autem petulantius adver^ 
sus adolescentem incitata, conviciis eum affecit, 
pronuntiato quodam versu, quo vehementem illius 
impetum perstringebat. Erat autem hoc dictum 
versus numeris astrictus. Qui concentus cum ado- 
lescenti, iisque, qui tum aderant, arrisisset, versus 
hujusce inodus in artem redactus ad omnes dimana- 
γι.» 

(36) Δίων. Deestin tribus Regg., Colb. 5, Or. 1 
ei Herv. 

(51) TA Aa. Nonnulli mss., τἄλλα, 

(58) Τῶν ὄντων. Pass. τῶν ἄλλων. 

(59) Ποιμεγική. Colb. Κὶ ποιμαινιχή. 

(60) Διὰ τούτων". Colb. 3, διὰ τοῦτο. Colb. a, 4, 
διὰ τούτου. 


Ὑ ΜῈ 


et τ᾽ ἄλλα. 


645 ORATIO IV. 


— CONTRA JULIANUM I. 


64 


G:íag (01); αὐτὸ oz πὴϑεν cot τὸ μυεῖσθαι, xaX τὸ A hoc ipsum initiari , atque initiare, et deos θρησχεύειν 


postv (03), καὶ τὸ θρησχεύε παρὰ Θρᾳχῶν, 
xa ἡ χλῇσις πειθέτω σε ; Τὸ θύειν δὲ οὐ παρὰ Χαλ- 
δαίων, εἴτ᾽ οὖν Κυπρίων; Τὸ ἀστρονομεῖν δὲ οὐ Βα- 
Τὸ δὲ γεωμετρεῖν (04) οὐχ Αἰγύπτιον; 


ἐν: οὺ 


θυλώνιον (65) ; 
Tb δὲ μαγεύειν οὐ Περσιχόν ; 
τιχὴν τίνων ἣ Τελμησέων ἀχούεις ; 
δὲ τίνων (05) ; οὐχ ἄλλων ἣ Φρυγῶν, τῶν πρώτων (66) 
τε χαὶ χινήματα; 


Τὴν δὲ δι᾽ ὀνείρων μαν- 
Τὴν οἰωνιστιχὴν 


περιεργασαμένων ὀρνίθων πτῇσίν 
Καὶ, ἵνα in μακρολογῶ, πόθεν σοι τὸ χαθ᾽ ἔχαστον ; 

οὐχ ἕν ἐξ ἑκάστων; ὧν πάντων εἰς ταυτὸ συνε γθόν. 
των, ἕν δεισιδαιμονίας συνέστη μυστήριον; Τί οὖν; 
δεξόμεθα, πάντων ἀποχωρησάντων εἰς τοὺς πρώτους 


ρὸν (08) πλὴν τῆς χαχίας, χαὶ τῆς περὶ 


γὰρ (09) Χριστιανῶν p 


ταύτης χαινοτομίας ; Πρῶτος 
ἐπανάστασιν τῷ Δεσπότῃ, καθάπερ οἱ δοῦλοί ποτε 
τοῖς Σχύθαις, ὥς φασιν, ἐπενόησας. Πολλοῦ μέντ᾽ 
ἂν (70) ἄξιον ἣν, εἴ σοι διελύθη (71) τὸ πονηρὸν τοῦτο 
σύντ ΣΟΥ ρα: χατὰ τοὺς σοὺς ὄρους xai νόμους, ἵν᾽ 
ἡμεῖς ἧμεν (72) πραγμάτων pdt xai πά- 
λιν ἐπὶ τῆς ἀρχαίας (15) εὐδαιμονίας τὴν Ῥωμαϊχὴν 
ἀρχὴν ὁρᾷν ὑπῆρχε, πάτης p 


: xn ; Ε 
τοῦ παρὰ τῶν ἔξωθεν πολέμου πολλῷ 


ηλλαγμένην ἐμφυλίου 


στάσεως" ὃ 
φευχτότερόν ἐστι χαὶ φοθερώτερον, ὅσῳ τὰς οἱ 


᾿δαπανᾷᾶν σάρχας τῶν ἀλλοτρίων φευχτότερην (74). 


dissidio solutum : quod 138 quidem externo bello multo odiosius est magisque metuenduin ; 


id est, colere, undead te promanavit ? Nonne a Thra- 
cibus, ut ipsum quoque [nomen osten:!it ? Sacrilficare 
autem, nonne a Chaldzis, sive Cypriis? Jam astro- 
nomia, nonne Babyloniorum inventum est? Nonne 
geometria, ZEgyptiorum ? Nonne magia, Persarum ? 
Porro divinatio ea que in somnis sita est, a quibus 
aliis, quam a Telmessibus orta. est? Augurandi 
item disciplina a quibus aliis quam a Plhirygibus , 
avi volatum. ac. motum curiosius 
observarunt? Ac, ne sim longior, unde singula 
habes? nonne unum ab unoquoque? quibus omnibus 
in unum coactis , unum superstitionis mysteriuim 
conflatum et constitutum est? Quid igitur? an illud 
adinittemus, omnibus rebus ad primos et eos, qui 
auctores fuerunt, recedentibus, nos nibil omnino 
habere, preter vitium, atque hane. cirea divinum 
Numen novationem ? Primus enim Christianorum , 
ut adversus Dominum rebellares, quemadmo um 
feruntur quondam. Seytlhiarum servi adversus Scy- 
lhas dominos suos, in animum induxisti, Magni 
vero hoc :estimandui fuisset, si pravum hoc, juxta 
leges tuas ac regulas, et. sceleratum agmen a te 
ut negotiorum molestiis libe- 


qui primi 


dissolutum fuisset 
raremur, prorsusque in prisca felicitate Romanum 
imperium cernere liceret , omni civili el domestico 
non se- 


*us ace proprias carnes morsibus appetere horribilius est, quam alienas. 


Pl'. Ei 6X ταῦτά cot 


(61) ἘμπιἸηξίας, εἴτ᾽ oor θεοϊιαδείας. Comb. C serebas, 


«θῖνα mentis a Deo pereussze sioliditas , quasi les:e 
3 Deo mentis stupor.» Nimirum utraque vox, ἐμ πλη- 
ξία et θεοθλάδεια, idem sonat, nisi quod secunda 
anget et primam explicat, 

(62) Kal τὸ μυεῖν. Sie duo Regg. et Pass. Deest 
πὸ m ed. 

(65) Ba6vAÓriev . .. Αἰγύπτιον 
quibusdam, Ba6uxovíov... Αἰγν 

(04) Peopecpetr. Comb. legit, ὕοητε ξεῖν, el ver- 
Ut: « nonne incantatio AEgyptiorum ? » Nullum pro- 
fert codicem ; sed has rationes edit, quod geome- 
iria ad impietatem non pertineat, uL citera quie 
hie ἃ Gregorio recensentur; deinde quod Elias 
geomelri: non opponat μαγείαν, uti in. Dillio. le- 
giur; demum. quod adversantes Moysi prostigia- 
tores hie respiciat Gregorius, 

(05) Τώτων. Pass. ποίων. 

(66) TG» πρώτων. Duo Regg. τῶν πρῶτον. 

(07) Πρώτους τε xal τούς. lta Reg. hu, Sav., 
Ald. ei Herv. Pass. πρώτους εὑραμένους. Alii, zpo- 
ποὺς xai, rejecto zz. Par. ed. cum quibusdam, πρώ- 
τοὺς εὑρομένους. 

(68) Ἡμέτερον. Ileinsius mavult ὑμέτερον. Fa- 
vent sequentia, sicque videtur legisse Dillius in 
prima versione : « Quid igitur, an lateberis . . le 
nihil habere quod tuum sit? » 

(09) Πρῶτος γάρ, etc. Difficilis est hie locus, 
quem idcirco corruptum aut mancum suspicatur 
Savilius. Binas tamen expositiones affert. Elias. 
Neutram probat Billius; imo utramque refellit; et 
suam ipse allerens, censet haec priora verba : Πολ- 


Pass. cum aliis 


λὸῦ μέντ᾽ ἂν ἄξιον ἣν, εἴ cot διελύθη τὸ πονηρὸν 
ποῦτο σύνταγμα, ronice esse accipienda , et 


posteriora ista : ἵν᾽ ἡμεῖς ἢ μεν, ele., Juliano tri- 
hueuda, ἃ uL is siL liorum verborum sensus : 
1 Quam magui seilicet :stimanduin esset, sic sce- 
leratum hoc Christianorum aguen, ul quidem as- 


xaxoupylag εἶναι δοχεῖ τὸ 


ἢ petiissent , 


CX. Quod si ea vobis versutam improbitatem 


et constituebas, deletura. et. exstinctum 
esset, ut jam negotiis omuibus liberati, letam et 
beatam, ut olim florente paganismo, vitam sceretis, 
nec ullis, ob contrariam Clirisiianorum rel gionem, 
dissidiis agitatam,» ete, Quartam nobis liceat. ex- 
positionem afferre. Primo quidem existimamus hee 
verba : πρῶτος γὰρ Χριστιανῶν, etc., « primus enim 
Christianorum, » ele., esse expositionein vocis pr:e- 
cedentis, xatvozopíaz, quod certe nemo. negaverit. 
Deinde lac expositione, veluti clausa. parenthesi, 
et ad su: orationis terminos revocata in. sua conm- 
paratione pergit orator. Quod eniin modo, £v ὅεισι- 
δαιμονίας μυστήριον, «€ unum superstitionis Apsle- 
rium » appellabat, idem nune, σύνταγμα, « agmer 
sceleratum » dicit, Grecarumque illad. superstitio. 
num corpus et coagmentarionem, vel ab ipso. Ju- 
liano, vel ipsius Juliani legibus esse dissolvenduin, 
Si nimirum ille suis auctoribus et. inventoribus 
unumquodque restituisset, aut si ipsi suo jure re- 
quemadmodum linguam Grocam | sili 
vindicabat Julianus. Quibus ostendit Gregorius 
quam insulsa et inconsequens esset. Juliani meus 
et ratiocinatio, Nec jam ambigua istius loci sen 
lentia, nec. dubius esse potest. horum. verborum 
sensus: χατὰ τοὺς σοὺς ὄρους xaX νόμους, « juxta 
leges ac regulas tuas, » id est, juxta Juliani ratio 
cinationem et. principia, quibus adversus Chri- 
stianos utebatur, ut litteras ipsis interdiceret. Hac 
expositione plana sunt omnia. Porro diximus ὃ 
Juliano, vel ab aliis superstitionum agmen dissolven 
dum ; idque suadet orationis series et argumenlatio 

(70) Μέντ᾽ dr. Pass. μέντοι ἄν. 

. (91). Εἴ σοι διειιύϑη. « Totum esset unaque dis- 
Sipatuimn. » 

(12) "Hyev. Pass. ὦμεν. 

(15) Ἐπὶ τῆς ἀρχαίας. T 1, ἐπὶ ταῖς ἀρχαίαις. 

(11) devxzócepor. Reg.l, et Sav. addunt, εἶεν 
Τὰ Elias in Biliio. 


S. GREGORII THEOLOGI 


648 


lenitate tectam sapere, atque ab imperatoria ma- A λεῖον ἡμφιεσμένης, xoY πόῤῥω βασιλιχῆς μεγαλοπρε- 


gnificentia procul remota esse videntur, age, his 
adhue astutiora proferemus. Nam cum doctrinam 
nostram, dogmatibus quidem et coelestibus testimo- 
niis magnam et excelsam esse perspiceret , eam- 
demque velerem simul et novam ; veterem, inquam, 
quantum ad predietiones, ac sublucentes deitatis 
motus; novam autem, ratione posterioris Dei ad- 
ventus, ac miraculorum eorum qui lum ex ea, 
tum circa eam designata sunt; cxterum majorem 
et insigniorem ob Eeclesi: formas nobis traditas , 
atque in hune usque diem conservatas : ut ne hoc 
quidem ipsius malignam versutiam effugeret , quid 
comminiscitur, et quid facit? Rapsacem illum 
Assyrium, qui pro Sennacherib Assyriorum rege 
bellum administrabat ?, imitatur. Nam cum ille in 
Jud:»am cum exercitu profectus , maximis copiis εἰ 
viribus Hierosolymam obsideret, atque ante urbem 
castra haberet, nec vi atque armis eam expugnare 
posset, nec sibi quidquam rerum urbicarum per 
proditores patere vidisset, lenibus verbis ac verna- 
cula lingua cives allicere ac sibi conciliare aggres- 
sus est. Quod cum obsessi intellexissent, hoc pri- 
mum recusarunt, postulantes, ut Syriaca lingua , 
aon Hebraica, verba ad ipsos faceret, me forte 
rentur. 

CXI. Idem igitur hie quoque cogitans , scholas 
quidem in omnibus civitatibus, et sacraria, subsel- 
iaque, partim altiora , partim humiliora exstruere 
jarabat , profanorum etiam dogmatum lectiones et 
»xplicationes instituere, tam quie mores compone- 
rent, quam quiin abstrusiorum rerum tracta- 
jone versarentur : tum precationum alternatim 
:anendarum formam, ac pon in eos qui pee- 
arent, pro delicti modo constituendz : iniliatio- 
jum item eL perfectionis, atque omnia, quie nostrae 
»aud dubie disciplinz sunt. Diversoria etiaxà et 
iospitales domos zdificare, monasteria item et 
üirginum cenobia instituebat, simulque 139 hu- 
panitatem el benignitatem erga pauperes adjun- 
zere, cum in aliis rebus, tum in commendatitiis 
»pistolis sitam, quibus eos, qui inopia premuntur, 
lle in nostris rebus przesertim admiratus fuerat. 

CXIH. Atque hzc quidem novus iste dogmatistes 
51 sophista in animo habebat. Quod autem illius 
20natus inanis et irritus fuerit, minimeque in opus 


5?! |y Reg. xvni, 28. 


(15) HlaAawcv τε. Reg. |, addit, ὁμοῦ, «simul.» 

(16) Κισήμασι. Sic omnes ad unum codices. Ed. 
Paris. νοήμασι. Porro « motus» appellat Gregorius 
wansitorias Dei apparitiones, sive per miracula, 
sive per speciem oculis objectam , qvas opponiL 
posteriori in carne, seu Christi adventui. 

(11) Σεγαχηρείμ. Alii, Σενναχηρείν. 

(18) Ἐπειδὴ μήτε. Mss. communius, ἐπεὶ μῆτε, 

(19) Συγέντας. Regg. hu, 4, Ald. et Hlerv. συν- 
t£vzac. 

(80) Κελεύσαγτας. Ma libri omnes editi οἱ 
scripti. Ed. Par. χινδυνεύσαντας. « Quod periculum 
esset. » 

(81; Ἐπιχούψεως. «Que sunt allegorici sensus 


D 


πείας, φέρε, aot παραστήσω xa τὰ τούτων ἔτι xep- 
δαλεώτερα. Ὁρῶν γὰρ τὸν ἡμέτερον λόγον μέγαν 
μὲν ὄντα τοῖς δόγμασι καὶ ταῖς ἄνωθεν μαρτυρίαις, 
πὸν αὐτὸν παλαιόν τε (15) χαὶ νέον " παλαιὸν μὲν 
«aig προῤῥήσεσι, xal τοῖς ὑπαστράπτουσι χινήῆ- 
μασι (10) τῆς θεότητος " νέον δὲ τῇ τελευταίᾳ θεοφα- 
veia, χαὶ τοῖς Ex ταύτης τε xai περὶ ταύτην θαύμα- 
σιν" ἔτι δὲ μείζω χαὶ γνωριμώτερον τοῖς παραδεδο- 
μένοις, xaY εἰς τόδε τετηρημένοις τύποις τῆς "Ex- 
χλησίας " ἵνα μηδὲ τοῦτο ἀχαχούργητον μένῃ, τί 
μηχανᾶται, xai τί ποιεῖ ; Μιμεῖται "Padáxny τὸν 
᾿Ασσύριον * ἐστρατήγει ὃὲ ἄρα τῷ βασιλεῖ τῶν ᾿Ασ- 
συρίων Σεναχηρείμ (11). Οὗτος, ἐπὶ τὴν Ἰουδαίαν 
στρατεύσας, xal δυνάμει πολλὴ χαὶ χειρὶ τὰ ἹἽερο- 
σόλυμα πολιορχῶν, χαὶ τῇ πόλει προσχαθεζόμενος. 
ἐπειδὴ μήτε (18) δυνάμει παραστήσασθαι τὴν πόλιν 
οἷός τε ἦν, μῆτε τι τῶν ἔνδον αὐτῷ παρὰ τῶν προδο- 
τῶν ἐνεδίδοτο, λόγοις ἡμέροις χαὶ ὁμογλώσσοις ὑπο: 
ποιεῖσθαι τὴν πόλιν ἐπιχειρεῖ. Ὃ δὴ συνέντας (19; 
λέγεται τοὺς πολιορχουμένους, τοῦτο παραιτήσασθα' 
πρῶτον, Συριστὶ λαλεῖσθαι αὐτοῖς, ἀλλὰ μὴ Ἑθραϊστὶ 
χελεύσαντας (80), ὡς τάχα ἂν εἰς δουλείαν χλαπεῖσ! 
τῷ ἡμέρῳ τῆς διαλέξεως. 
orationis suavitate in servitutem furtim. induce 
PIA'. Τοῦτο δὴ xa οὗτος διανοηθεὶς, διδασχαλεῖα 
μὲν ἱδρύσασθαι χατὰ πᾶσαν πόλιν ἕτοιμος ἦν, βή- 
Ἑλληνιχῶν 


Ἔ 
n 
«t 
Ὡ- 
ΕῚ 
[o7 
x 
& 
τὶ 

Ὁ 
N 
b 
e 

TO 
Ὁ 

LA] 
x 
Ὡ 
& 
Ca 

Ὁ 
m 
Ο᾽ 

TO 
ΕἸ 

Y 


τε δογμάτων ἀναγνώσεις xal ἀναπτ 
ἦθος ῥυθμίζουσι, χαὶ ὅσαι τῆς ἐπιχρύι 
χῶν τε τύπον ἐν μέρει, χαὶ τῆς τῶν ἁμαρτανόντων 
χατὰ μέτρον ἐπιτιμήσεως (82)* προτελείων τε (85) 


χαὶ τελειώσεως, χαὶ ὅσα τῆς ἡμετέρας σαφῶς ἔστιν 
εὐταξίας " 


ἔτι δὲ χαταγώγια πήξασθαι χαὶ ξενῶνας, 
ἁγνευτήριά τε (84) χαὶ παρθενῶνας, χαὶ φροντιστή- 
ρια, χαὶ τὴν εἰς τοὺς δεομένους “φιλανθρωπίαν, τήν 
πε ἄλλην ὁπόση, xal τὴν ἐν τοῖς ἐπιστολιμαίοις (85) 
Its τοὺς χρή- 


συνθήμασιν, οἷς 
ἃ δὴ χαὶ μάλιστα τῶν ἡμε- 


ἡμεῖς 
ζοντας παραπέμπομεν" 
τέρων εἷχε θαυμάσας. 


ex gentle ad gentem transmittimus : qua videlicet 


p ΡΙΒ'. Ταῦτα διενοεῖτο (86) μὲν ὁ χαινὸς δογματιστῆς 


τε xal σοφιστῆς “ μὴ ἐπιτελῆ δὲ γενέσθαι, μηδὲ εἰς 
ἔργον ἀχθῆναι τοῦ ἀνδρὸς τὴν ἐγχείρησιν, οὐχ οἷδ᾽, 


A ac mystici. » 


(82) Ἐπιτιμήσεως. Non bene Billius, « supplicii,» 
quie vox durior, nec unquam usitata ubi de penis 
canonicis agitur. 

(85) HpozeAelor ce. Sic omnes mss., « initiatio- 
num ritus et perlectionis.» Ed. προτελείων δέ.» 

(84) ᾿Αγγευτήριά τε, ete. Comb. « Religiosie 
exercitationis extra s:eculi turbas loca et gymnasia, 
castitatis purzeque inentis palestra. » 

(85) Ἐν τοῖς éxwcoArgatorc. Nulgo, « litterae 
formate. » 

(86) Διεγοεῖτο. Mec in. animo habuisse Aposta- 
τἀπὶ scribit probatque Sozomenus, lib. v, c. 15, 
prolata Jutiani ipsius ad Arsacium epistola. 


649 

εἴτε ἡμῖν χέρδος, τοῖς bxclvou τε 
θᾶττον ἀπνλλαγμένοις, 
ὀνειρώξεως * ἐδείχθη γὰρ ἂν τίνα μὲν ἀνθρώπων χι- 
νήματα, τίνα δὲ πιθήχων μιμήματα. Ἐπεὶ χαὶ οὗτοι: 
μιμεῖσθαι (88) μὲν λέγοντα! τῶν ἀνθρωπίνων τινὰ 


εἴτε τῷ προελθόντι μέχρι τῆς 


διλεασμάτων, χαχοτέχνως προτιθεμένων" τούτοις 
μέντοι χαὶ ἀλίσχονται, μὴ δυναμένης ἐξιχέσθαι (89) 
τοῦ ἡμετέρου σοφοῦ τῆς μιμήσεως. Οὐ γὰρ μᾶλλον 
ἵππος Θεσσαλιχὴ (90), καὶ 
ἄνδρες οἱ τῆς ᾿Αρεθούσης 


γυνὴ Λαχεδαιμονία, χαὶ 


[ " 
πίνοντες 


EI 
τες, οἷον δὴ 


Σιχελιώτας, ὡς ὁ περὶ αὐτῶν χρησμὸς, τὸ ἔχχρι-- 


τὸν (91) τῶν ὁμογενῶν ἔχουσιν, T, Χριστιανοῖς τὰ 


ποιαῦτα ἔθη. τε χαὶ νομοθετήματα τῶν πρεπωδεστά- 


των (92) ἐστί" 
ἠέντα τῶν fui 


"inim fu nasBeuhs- EE LAND 
xai οἷα ὑπ᾽ οὐδενὸς ἂν ἄλλου ζηλω- 


Ξσθαι βουλομένων * ἐπειδὴ μὴ ἀν- 
[ : | 


θρωπίναις ἐπινοίαις (95) μᾶλλον T, θείᾳ δυνάμει x. Y B 


χρόνου βεθαιότητι τὰ τοιαῦτα (94) νενίχηχεν. 


non magis humanis ingeniis atque μιν ΘΠ ΟΠ ΙΗ 5. 


adeptze sunt 
PII". Οὐδὲν δὲ οἷον χαὶ τὴν θαυματίαν (95) αὐτῶν 
ταύτην ἀνάπλασιν (90) ἣ μετάπλασιν ὡς 


τῆς διδασχαλίας τρόπος αὐτοῖς, τί δὲ τὸ πέρας τῶν συν- 


-- ὦ 


ελεύσεων᾽ ἵν᾽, ὃ φησι Πλάτων περὶ τῆς ἐν λόγῳ πό- 
λεως, ἴδωμεν χιγουμέγνην (99) αὐτῶν τὴν ἐπίνοιαν. 
Eig δύο Yàp ταῦτα διῃρημένης πάσης φιλοσοφίας, 
θεωρίαν τε λέγω χαὶ πρᾶξιν" χαὶ τῆς μὲν ὑψηλοτέ- 
Ῥας οὔσης, δυστεχμάρτου δέ" 
ρας (9), 
ἀλλήλων 
πρὸς τὰ 


6 σατο 
τῆς δὲ τσπεινοτέ- 


χρησιμωτέρας 0í* ἡμῖν μὲν ἀμφότερα 07 


εὐδοχιμεῖ" χαὶ γὰρ θεωρίαν συνέχδημον 


ἐχεῖθεν (2) ποιούμεθα, χαὶ πρᾶξιν θεωρίας 


(81) "Exsírov τε. Sic plerique codices, Deest C 


“ε in elit. 

(88) Μιμεῖσθαι. Pass. aliique nonnülli, σχη ματί- 
ζεσθα!. Locus diflicilis, inquit. Montacutius, qui 
nee Elie nec Billii probat interpretationem. Veruin 
fallitur Montacutius, dum putat Gregorium allusisse 
ad Historiam, de qua Nyssenus in Vita Moysis de 
simiis regis ;Egyptiorum. Historia namque de qua 
hic agitur, ea est de qua Nyssenus, non in Vita 
Moysis, sed in tractatu. De. nomine et. professione 
Christiana ad. Harmonium, t. lll, p. 268 et 269, ubi 
non de simiis regis /Ezgyptiorum, sed de simia circu- 
latoris cujusdam et przestigiatoris Alexandrini. € l5 
cireulator,» ut narrat. Nyssenus, « exereuerat ac 
locuerat simiam, ut agilitate quadam in. formam et 
habitum saltatricis sese componeret, eique saltatricis 
3pposuerat personam, ae vestem circumdederat 
exercitio cunvenientem.... simia ad numerum sese 
flectebat et contorquebat, ac per omnia quie et faciebat 
et facere videbatur, naturam oceultabat. Cuin aute 
capti essent rei novitate spectatores, quidam ee 
teris astulior, simiam esse simiam ludo quodain 
ostendit. Acclamantibus enim cunctis et. applau- 
dentibus agilitati simie, ad cantum. et modulatio- 
nem apte se moventis οἱ circumagentis, projecit in 
orchestra e bellariis ea quie talium bestiarum in- 
gluviem. attrahunt atque. invitant; illa vero nihil 
eunctata, ut vidit ante chorum. dispersa amygdala, 
oblita saltationis aecurrit ad ea, et iianuum palmis 
collegit; personam, ne impedimento esset, ori. de- 
Iraxit..... atque ita pro laudibus et admiratione 
risum abunde movit spectatoribus.» Πᾶς est. nar- 
rata à. Nysseno historia, quam haud dubie oratoris 
nostri verba spectant; quie ideireo sie. vertenda, 
aul sic verli posse existimem : « Liquido enim pa- 
ἀπ 5561, propositis vafre quibusdam illecebris... Naim 


ParROL. n, NXXNV. 


ORATIO IV, — CONTRA JULIANUM I. 


(81) καὶ τῶν ἐχείνου A prodierit, eonstituere. nequeo , num id nobis luere 


650 


atque utilirati deputandum sit, quippe qui , et illa 


et illius sceleribus citius defuneti simus ; an contra 


illi, qui non ultra. cogitationis somnium  processe- 
rit. Liquido enim patuissel quinam hominum. mo- 
Lus, et quaenam simiarum imitationes sint, Naim hie 
quoque humana. quedam ,. illecebris vafre propo- 
sitis, imitari dicuntur; verum per h:ee quoque 
ipsa produntur, quo solertiom nostram imitatione 
assequi non possint, Neque enim magis equa Tlies- 
sala, et mulier Laciena , et viri Arethusie aquam 
bibentes, hoe est, Siculi , ut. fert editum de ipsis 
oraculum, principem inter eos, qui ejusdem generis 
sunt, laudem obtinent, quam hujusmodi rius. et 
sanctiones Christianis aptissime congruunt : tales- 
que sunt , ut nullus eorum qui vestigiis nostris in- 
sistere cupiunt, eas :emulari possit : quandoquidem 
quam vi divina  temporisque firmitate vigoreui 


CXHI. Nee vero quidquam commodius fuerit, 
quam admirandam hane eorum lictionem , vel po- 
Qus transfietionem , tanquam in scena specLore, 
atque. cognoscere, Lum quia ipsorum in docendo 
ratio, tum quis conventuum finis esset : ut, quod de 
civitate illa in verbis sita Plato inquit, motu 140 
preditum eorum consilium aspiciamus. Nam cuin 
tota philosophia in duas partes, hoe est, in contem- 
plationem et actionem , divisa sit; quarum altera 
ut sublimior, ita dillicilior ; altera humilior quidem 
atque abjectior, cmterum fructuosior; apud nos 
uiraque alterius ope atque adjumento floret. Ut 


l:ec quoque (simi:) humanas quasdam actiones et 
motus τοι] τὶ dicuntur; verum per liec, illis ni- 
inirum capte, produntur. » 

(89) ᾿Εξικέσθαι. Colb. 5, et Pass. ἐξιχνεῖσθα:. 

(90) Ἵππος Θεσσα.ϊική, etc. Sensus est : quem- 
admodum equa Thessala csteris omnibus antecet- 
lit. et. mulier Laczna. omnibus aliis mulieribus, ct 
viri Siculi omnibus viris; ita Christiani, in reli- 
giosis ritibus et sauctionibus, mortales omnes an- 
lecellunt, nee eos imitari. possibile est. 

(94) Ἔκκριτον. Pass. ἔγχριτον. Sav. ἐξαίρετον. 

(92) Πρεπωδεστάτων ln. Keg. bin, et Mont. yg. 
πρεπωδεστέρων. 

(95) Ἐπιγοίαις. |n Dill. et Montac. γρ. ἐννοία:ς. 

(94) Τοιαῦτα. Weg. bin, in. textu ; Dillius et Moa- 
tac. in ora, ταῦτα. 

(95) Gavpactar. Colb. k, θαυμαστήν. 

(96) ᾿Αγάπιϊασιν. « Welormationem :» μετάπλα 
σιν, « transforinationem ,. i:eimulam alieni ritus as 
Glirisuanit fictionem. » 

(97) "Exi σκηνῆς, etc. « Socrates,» apud. Pla. 
tonem in. Tim., 4 post fundatam instructamque. le- 
gibus civitatem, cupere se ait eaim motu. incitatam 
videre, » hoc est, «juxta legum suarum pr:escri- 
ptum. regi ac. gubernari.» Eodein modo Gregorius 
ait se optare, ut illa Christianorum rituum inilaue 
ἃ Juliano exeogitata, in opus. tandem. prodeat, quo 
magis ridieula appareat. 

(98) Τίς μὲν ἂν" qr. Colb. Al. Herv. τίς μὲν ἂν 
ὁ τῆς. 

(99) Κινουμένην. 
ἐνεργουμένην. 

(1) Ταπειγοτέρας. Pass. addit, μέν. 

(2) Πρὸς τὰ ἐκεῖθεν. Bill. «ad. coelestium rerum 
ΕἸ ΠΣ 


Mont. yp. ἐνεργοῦσαν. Alii, 


21 


651 


S. GREGORII THEOLOGI 


652 


enim contemplationem ascensus ad ecelestia comi- A ἐπίδασιν " οὐδὲ γὰρ οἷόν τε εἶναι σοφίας μετέχειν μὴ 


tem asciscim'iz, ita vicissim actio nobis ad conteim- 
plationem gradus ac velut scala est. Neque enim 
fieri potest, ut sapienti: compotes sint, qui sapien- 
ter non. vixerint. Apud illos autem , haud scio utra 
res magis ridicula atque infirma videbitur; ut qui 
a divino afflatu coagmentationis et constitutionis 
sui? robur haudquaquam habeant, radicibus illis 
non absimiles, quxe, quod stabili loco minime fixze 
sint, undis feruntur. Ergo in beatam eorum jacia- 
mus, ut cum ipsis ludentibus, et fabulantibus, 
quemadmodum in plerisque scenicis ludis fieri so- 
le!, nos quoque paulum ludamus : 


σοφῶς ἀναστραφέντας (5) τοῖς δὲ οὐχ οἵδ᾽ ὁπότερον 
δόξει γελοιότερόν τε χαὶ ἀσθενέστερον, οὐχ ἔχουσιν 
ἐχ θείας ἐπιπνεύσεως τὸ δυνατὸν (4) τοῦ συστήματος, 
ὥσπερ τῶν ῥιζῶν, αἱ χαθ᾽ ὕδατος ὀχοῦνται, πῆξιν 
οὐχ ἔχουσαι. Καὶ δὴ βάλωμεν εἰς τὴν μαχαρίαν ab- 
τῶν (5), ἵν᾽ ὀλίγα χαὶ αὐτοὶ παίζουσιν αὐτοῖς καὶ μυ- 
θολογοῦσιν, ὥσπερ ἐν πολλοῖς τῶν δραμάτων, συμ- 
“αίξωμεν (0)* xal προστεθείη τῷ χαίρειν» μετὰ 
χαιρόντων, καὶ χιαίουσι συγδακρύειν,, τὸ καὶ λη- 
ραίνουσι συλληρεῖν ἀνέχεσθαι" χαὶ γέλωτα ἐν δα- 
χρύοις ποιηταὶ (7) γινώσχουσιν. 


atque. ad illud Seripturz , quo cum. gaudentibus gaudere, οἱ cunt 


flentibus flere *  admonemur, hoe quoque adjungatur, ut cum nugantibus nugari sustineamus. Nam 


el poetze risum in laerymis persepe agnoscunt. 


CXIV. Sit igitur apte paratum theatrum: nam quo Β PIA. Ἔστω τὸ θέατρον εὐτρεπές (8) 3| οὐχ οἷδ᾽ 


alio nomine templum suum vocari jusserint, nescio : 
praecones clament; populus confluat, prssideant , 
vel qui :elale, et canilie, ac vite integritate prze- 
siant, vel qui generis splendore ac gloria conspicui 
sunt, eaque sapientia quie terrenis nectatur, et quae 
jucunditatis plus habeat quam vera pietas. ld enim 
eorum arbitrio permittemus. Quid deinde agent? 
Ipsi przsides suos et antistites describant. Purpura 
eos ornabit, et vitte, et floridae ac pulchrae coron : 
quandoquidem plerisque in rebus gravitatem et 
majestatem ab ipsis affectari comperi, idque eos 
studere, ut supra privatos ac plebeios emineant : 
tanquam videlicet id quod commune atque humile 
est, facile in contemptum veniat : quod autem ela- 


tum et tumidum, atque asseculu difficile, auctori- C 


1atem afferat. An hic quoque ad nos usque se de- 
mittent, ac sublimitatem, non "magis in geslu ac 
specie, quam in moribus sibi convenire, nostri 
instar, existimabunt? 141 Nos enim externam 
quidem speciem, ae velut picturam , parum admo- 
dum curamus : in interno autem homine multo 
plus opere 


6 τι χαὶ χαλεῖν τὸν οἶχον αὐτῶν χελεύσουσιν (9)* οἱ 
χήρυχες βοάτωσαν᾽ ὁ λαὸς συνίτω τὴν προεδρίαν 
ἐχέτωσαν εἴτε οἱ πολιᾷ, xal χρόνῳ, χαὶ τῷ τῆς r9- 
ιτείας ἐξειλεγμένῳ προέχοντες, εἴτε οἱ γένει xal 
δόξῃ περίόλεπτοι, χαὶ σοφίᾳ τῇ χάτω πλεχομένῃ (10), 
χαὶ πλεῖον ἐχούσῃ τὸ τερπνὸν τῆς ἀληθοῦς (11) εὐσε- 
θείας" ( 


- 


τοῦτο γὰρ ἐπ᾽ αὐτοῖς ποιησόμεθα (19). Τί 
ποιήσουσι τὰ ἑξῆς; Αὐτοὶ τοὺς ἑαυτῶν προέδρους 
γραψάτωσαν. ᾿Λλουργὶς αὐτοὺς χοσμήσει, χαὶ ταινία, 
xai στεφάνων ἄνθος xol xáXAog* ἐπειδὴ πολλαχοῦ τ 
σεμνὸν ἔγνων αὐτοῖς σπουδαζόμενον, χαὶ τὸ ὑπερ- 
ἄνω ποῦ ἰδιώτου ὡς τοῦ μὲν χοινοῦ xal πεζοῦ τὸ 
εὐχαταφρόνητον ἔχοντος, τοῦ ὃὲ ὑπερόγχου xaX δυσ- 
εφίχτου τὸ ἀξιόπιστον. Ἢ χἀνταῦθα μέχρις ἡμῶν χα- 
ταθήσονται, μὴ τὸ ἐν τοῖς σχήμασιν ὑψηλὸν (15) 
μᾶλλον ἣ τὸ ἐν τῷ τρόπῳ πρέπειν αὐτοῖς, ὥσπερ 
ἡμεῖς, νομίζοντες; Ἡμῖν γὰρ τοῦ μὲν φαινομένου 
xaX γραφομένου (14) βραχὺς ὁ λόγος " ἣ πλείων δὲ 
πραγματεία περὶ τὸν ἐντὸς ἄνθρωπον, χαὶ μεθέλχειν 
τὸν θεατὴν (15) ἐπὶ τὸ νοούμενον, ᾧ xaX μᾶλλον τοὺς 
πολλοὺς ἐχπαιδεύομεν. 


studiique ponimus, idque potissimum studemus , ut spectatorem ad ea quie animo cer- 


nuntur, retrahamus, qua etiam ratione vulgus magis erudiimus. 


CXV. Atque haze ad hune. modum se habeant, 
55 Rom. xin, 15. 


(5) "Avaczpagévcac. Reg. b, Colb. k, &vaczp£- 
ροντας. 

(4) Τὸ δυνατόν". Gombef. «sui ccetus robur. » 

(5) Βάλωμεν sic τὴν paxapiar αὐτῶν. Wa. ple- 
rique codices. Edit. βάλλωμεν. Pass. Kat δὲ χαὶ εἰσ- 
θάλωμεν, et post αὐτῶν addit, Ἐχχλησίαν. Qua vox 
glossema est, quod in textum irrepsit. Ceterum 
paraemia Προ est ex Aristophane in Equitibus : Bá» 
ἐς μαχαρίαν, «aufer te in. beatam, » id est, c in 
beatitudinem. » Hic sermo per antiphrasim, juxta 
Eliam, est a Gregorio usurpatus, ita ut « beatitu- 
dinis » nomine, veram « miseriam » intelligat; « at- 
que idem est,» ut cum Billio loquar, «ac si dice- 
ret : feedissimam illorum religionem  examinemus 
et insectemur, quam tamen pro beata et veneranda 
habent, » 

(0) Συμπαίξωμεν. [τὰ Pass. aliique omnes. Edit. 
συμπαίζωμεν. 

(1) Ποιηταί. Pass. addit, zoXA&xtz, « saepe. » 

(8) G£acpor εὐτρεπές. « Apte paratum sit. thea- 
1rum. » Sic Pass. caterique codices. Kili, εὐπρε- 


PIE. Ταῦτα piv δὴ ταύτῃ τί δὲ τὸ ἐντεῦθεν ; Παρ- 


πές, « speciosum, decore eximium. » 

(9) Κειϊεύσουσιν. la. quatuor Regg. Or. 1, Ald. 
et Herv. In edit. Paris. χελεύουσιν. 

(10) Σοφίᾳ τῇ κάτω πιϊεκομένῃ. Bill. « humi 
contexta sapientia. » Reg. q, el. Pass. πλεονεχτου- 
μένη, « superiori, prz:sstantiori sapientia. » 

(14) Τῆς àA4mn0oUc. Plerique codices, τῆς εὐσε-- 
θείας, « pietatis, » quod magis probat Comb. 

(12) Ποιησόμεθα. Addunt Pass. aliique nonnulli: 
Τί φήσουσι τὸ ἑξῆς ; « quid postea dicent?» 

(15) Μὴ τὸ ἐν τοῖς σχήμασιν ὑψη1όν, ete. Me- 
lius in. Elia Billius : « Magis sibi morum ae vili, 
quam externam et in specie duntaxat ac fuco posi- 
lam sublimitatem judicantes. » j 

(14) Τοῦ μὲν φαινομένου καὶ γραφομένου. Com- 
bef. « Parum curamus quod oculis subjectum est 
aclitteris deformatum ; » id est, quod videtur, et in 
corlice est lilterze, eui opponitur, τὸ νοούμενον, 
« quod mente intelligitar. » Nihii hic de pictura. 

(15) Τὸν θεατήν. Reg. q, Colb. 2, et Pass. τὸν 
&*poxcf,v. « auditorem. » 


655 ORATIO IV. — 


CONTRA JULIANUM I. 


654 


ἐξεις (10) αὐτοῖς ὑποφήτας δηλαδὴ θεοφόρων λογίων, A Quid postea? Prabebis ipsis scilicet divinorum, ut 


εἰς θεολο- 


ὡς ἂν αὐτοὶ φαίητε (117), καὶ βίδλους ἀνε 
Υιχάς τε xal ἠθιχάς. Τίνας ταύτας, εἰπέ pot, χαὶ 
τίνων ; Καλὸν πρησάδεσθαι τὴν Ἡσιόδου Θεογονίαν 
αὐτοῖς xal τοὺς ἐχεῖ πολέμους xal χλόνους, 
Τιτᾶνας, τοὺς Γίγαντας, μετὰ τῶν φοθερῶν ὀνομάτων 
Κότος (18), Βριάρεως, Γύγης, 


ες ὑμῶν, οἱ χεραυνοφόροι 


“ους 


τε χαὶ πραγμάτων; 
Ἐγχέλαδος, οἱ δραχοντόπ' 
θεοὶ, αἱ τούτοις ἐπαφιέμεναι νῆσοι, βέλη τ 
τάφοι τοῖς ἀπαντήσασι " τὰ πιχρὰ τούτων γεννήματα 
xaX προθλήματα, "Yópat, Χίμαιραι, Κέρθεροι, l'op- 
γόνες (19), φιλοτιμία παντὸς χαχοῦ. Ταῦτα ἔστω τῶν 
Ἡσιόδου χαλῶν ταῖς ἀχοαῖς προτιθέμενα. ᾿θρφεὺς 
παρίτω μετὰ τῆς κχιθάρας xal τῆς πάντα ἑλχούσης 
qnc, ἐπιθρεμέτω Διὶ τὰ μεγάλα xal ὑπερφνῇ τῆς 
θεολογίας ῥήματα χαὶ νοήματα 


τε ὁμοῦ xal 


Ζεῦ κύδιστε, μέγιστε θεῶν, εἰϊλυμένε (30) κόπρῳ, 


ΔΝ τε μηλεΐη (21), ὅση τε ἵππων, ὅση τε ἡμιόνων, 
ὅθεν; Mon (32), δειχθῇ τὸ ζωογόνον τοῦ θεοῦ 
ἐσθιον" οὐ γὰρ ἄλλως οἷόν τε ἣν " χαὶ μηδὲ 
nerd, (25) μεγαληγορίας. 
Ὡς εἰποῦσα θεὰ, δοιοὺς ἀγεσύρατο μηρους, 
ἵνα τελέσῃ τοὺς ἐραστὰς, ἃ xal νῦν Ext τελεῖ (2 
τοῖς σχήμασιν. Ἐπὶ πᾶσιν ὁ Φάνης τε χαὶ ὁ Ἦριχα- 
παῖος, xal ὁ πάντας χαταπίνων τοὺς ἄλλους, εἶτ᾽ 
ἀναδιδοὺς θεοὺς, ἵνα γένηται πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν 
τε. Ταῦτα 


Η 5 P 


ἐπεισχυχλείσθω τοῖς 
σθω τούτοις ἀλληγο: 


θαυμαστοῖς τῆς 
ϑεολογίας ἀχροαταῖς, εἶτ᾽ ἐπινοεί 
Ars xal ia qose vira xai τ 
των ὁ λόγος εἰς βάραθρα χωρείτω, xaY χρημνοὺς 
Mu οὐχ ἐχούσης τὸ στάσιμον. 
JA, 
PIG. Ὅμηρον δὲ ποῦ θήσεις 
σου (25) χωμῳδιογράφον, εἴ τ᾽ 
᾿Αμφότερα γὰρ εὑρήσεις ἐν 


ν προχειμένων ἐχ- 


a 
e 


ν μέγαν τῶν θεῶν 
v τραγῳδοποιόν (26); 
θαυμασίοις αὐτοῦ 
γέλωτος ἄξια. Καὶ 
ἐχεῖνο ἰδεῖν, πῶς 


ποιήμασι" τὰ μὲν συμῴσρας; τ 
γὰρδὅντως οὐ μιχρᾶς τῆς φροντίδος 


Ὧν 
Po) 
[2 


uiy Ὠχεανὸς Τηθύϊ χαταλλαγήσεται δι᾽ Ἥρας πορ- 


νικῶς χοσμουμένης " ἐπειδὴ χίνδυνος τῷ παντὶ χρόνον 


τινὰ σωφρονούντων αὐτῶν - εἴτ᾽ οὖν τὴν ν ξηρὰν φ φύσιν 
χαὶ τὴν ὑγρᾶν χαταλλάττεσθαι δέοι, μὴ τῷ πλεονασμῷ 
τοῦ ἑτέρου τὸ πᾶν συγχεθῇ (27): εἴτε τι ἄλλο τού - 


Tí; 
pis δις τοῦ νε : ληγερέτου (29) xax τῆς 
νεῖν 


δὲ ἡ θαυμασία 
σεμνῆς Ἥρας, 
αὐτὸν ἀναπείθει μεσούσης ἡμέρας, 


elg ἀτοπώτερον. 


c 


(16) Παρέξεις. Reg. q, Pass. παράξεις. 

(17) 'Qc ἂν αὐτοὶ φαίητε. Ie in uno Reg. q, 
reperimus. 

(18) Κότος. Alii, Κόττος 

(19) Γοργόνες. Reg. hu., Γοργόναι. 

20) Ελιυμέν £.- Reg. bm, , el alii . ἱλυμένε. Edit. 
εἰλυμμένε. Cwlerum hic versus et sequens, ὡς 
εἰποῦσα, elc. non reperiuntur in editis Orphei car- 
minibus. 

2) Μημείη. Tres Reg. et Colb. k, μηλίη. 

s 2) Olga. Deest in Pass. 


3) Φείδεσθαι. Tres Reg. Or. 1, et Montac. 


D periculum imminebat , 


ipsi dicere soletis , oraculorum interpretes; ac li 
bros, tum théologicos, tum morales evolves et ex- 
plicabis. Quosnam tandem hos, die, quieso, et quo- 
rum ? Priclarum erit Hesiodi Theogoniam ipsis ac- 
cini, et bella illic descripta, et tumultus, Titanes, 
Gigantes, nominibus simul ac rebus horrendos? 
Proferentur. Cotus, Briareus, Gyges , Enceladus , 
anguipedes vestri, diique fulmen gestantes , et in- 
sulie in eos inject;e , quie tela simul et. sepulera 
ilis ad prelium. occurrentibus exstiterunt: tum 
acerbi atque. immanes eorum fetus ac soboles, 
Hydrze, Chimmrie, Cerberi, Gorgones, omnis deni- 
que ma!i colluvies. Hie sint egregia illa, quz au- 
ditoribus ex llesiodo proponentur. Orpheus jam 
cum cithara, et cantu omnia trahente prodeat, Jo- 
vique magna illa et eximia theologie verba et co- 
gitata infremat : 

Jupiter augustissime, deorum maxime aui te vol- 

vis in fimo, 

tum ovium, tum equorum, tum mulorum , ut vide- 
licet hinc vitaliset fecunda dei vis declaretur ; ne- 
que enim aliter poterat ; quin nec alii quidem hu- 
jusmodi grandiloquentiz:e parcere : 


Ubi dea locuta est, utramque coxam detezit , 


ul amasios suos initiaret, quz? quidem nunc quoque 
adhue per signa et gestus celebrantur. Ad liec 
omnia Phanes accedat, et Ericapzeus, et qui omnes 
alios deos devorat, aec postea egerit, uL deorum 
atque hominum pater efficiatur. Πα eximiis et ad- 
mirandis divinitatis auditoribus inculcentur , post- 
eaque his allegori: ae portentosz interpretationes 
excogitentur; alque a propositis rebus aberrans 
oratio, in prerupta contemplationis, qu:e nihil sta- 
bile ac solidum habeat, feratur. 

CXV1. At vero fIomerum quo tandem loco pones, 
magnum, inquam , illum deorum 149 tuorum co- 
maiarum dicam an tragediarum scriptorem ἢ 
Utrumque enim in nirificis illius versibus reperies , 
alia nempe tristia et calamitosa, alia risu digna. 
Neque enim profecto levis illud curz est videre 
quemadmodum Oceanus, Junonis meretricio more 
culte instructzeque opera , in gratiam cum Thetide 
rediturus sit: quandoquidem rerum universitati 
si ipsi aliquantisper a rebus 
venereis abstinerent : sive his verbis hoc intelligas, 
naturam siccam cum humida in concordiam reduci 
oportere, ne alterutrius. redundantia mundus pec 


φείδεσθε. Schol. φείδεσθε oi Ἕλληνες ὑμεῖς. 
(24) "Ect τελεῖ. Reg. bm. Bill. Elias ἔτι τελεῖται, 
m S Reg. Pass. xax νῦν ἐπιτελεῖ. Sav. Ald. ἐπιτε- 
eiat. 
(2: 5) Tow θεῶν. ccv. Billius : « Divinarum. » 
(26) Τραγῳδοποιόν. Duo Regg. τραγῳδιοπαιόν. 
io) Συγχεθῇῃ. lta Regg. omnes, Or. 1 ; Pass., etc. 
Mont. vero, Par. et Sav. “συγχυθῇ, 
(28) Τούτων". Sic plerique codices. Pauci cum 
editis τοιοῦτον. 
(29) Τοῦ veze.tnyepécov. 
loris, » nempe, « Jovis. » 


« Nubium congrega- 


655 S. GREGORII 
turbetur : sive aliud quiddam his absurdius €xco- A 
gites. Jam , quis admirandus Jovis illius, ac vene- 
rand:e Junonis congressus, cum hoc ipsa ei persua- 
det, ut medio ipso die obscen: rei daret operar, 
utcunque poet: carminibus suis ipsi blandiantur, 
lotum roscidum substernentes, et crocum atque 
hyacinthum e terra produceutes ? Unde hee, et 
qui horum est ratio? Quo etiam pacto vestra Juno, 
illa magni Jovis soror el covjux, illa ulnarum can- 
dore, roseisque digitis insignis, nunc in zthere et 
nubibus pendet, ferreisque incudibus deprimitur, 
aureisque manicis vincitur, adeo ut ne diis quidem 
veniam ei a Jove impetrare contendentibus, periculi 
expers hujusmodi humanitas essel : nunc autem 
universum amorum cestum assumit, lascivoque 
ornatu Jovem ita allicit, ut ipse quoque omnes suos 
omnium feminarum amores hoe uno multis partibus 
inferiores esse confiteatur? Quis praeterea hic metus, 
ne diis pro Laccno scorto incitatis, ceeloque into- 
nante, terr: quidem sedes rumpatur, mare autem 
invertatur, et. Orci regia patefiat, atque ea, quz 
diuturno tempore obtecta fuerant, in apertum ve- 
niant? Quis porro ille nigrorum superciliorum nu- 
tu$, el divinorum crinium conimotio olympum 
totum concutiens ? Quis etiam Mars ille vulneratus, 
aut aàjneo carcere conclusus? ille, inquam , aurez 
Veneris illepidus amator, adulterque 


minime circumspectus , 


THEOLOGI 656 
χἂν οἱ ποιηταὶ μετὰ τῶν μέτρων αὐτὸν χολαχεύωσι, 
λωτὸν ὑποστρωννύντ ες ἐρσήεντα, xal χρόχον ἀνα- 
φύοντες Ex τῆς γῆς xa ὑάχινθον ; Πόθεν ταῦτα, xat 
τίς τούτων ὁ λόγος ; Πῶς δὲ fj αὐτὴ xa0' ὑμᾶς "Hoa, 
1j τοῦ (00) μεγάλου Διὸς ἀδελφὴ χαὶ ὁμόζυγος, νῦν 
μὲν ἐν αἰθέρι χαὶ νεφέλαις χρεμαμένη, χαὶ σιδηροῖς 
ἄχμοσι χαθελχομένη, χαὶ χρυσαῖς τιμωμένη χειρο- 
πέδαις, ἡ λευχώλενός τε xal ῥοδοδάχτυλος, ὡς μηδὲ 
τοῖς παραιτεῖσθαι βουλομένοις τῶν θεῶν ἀχίνδυνον 
εἶναι τὴν φιλανθρωπίαν * νῦν δὲ ὅλον τὸν τῶν ἐρώτων 
χεστὸν ἐφ᾽ ἑαυτὴν (51) ἔλχουσα διὰ τῶν πρὸς τὸν Δία 
χαλλωπισμάτων, ὡς xa πάντας ὁμολογεῖσθαι αὐτῷ 
τοὺς ἐπὶ πάσαις ἔρωτας ἑνὸς τούτου παραπολὺ (52) λε:- 
πομένους ; Τίς δὲ ὁ φόθης, μὴ τῶν θεῶν χινουμένων 
ὑπὲρ τῆς Λαχαίνης μοιχάδος (59), χαὶ οὐρανοῦ 
σαλπίζοντος (51), ἀναῤῥαγῇ μὲν γῆς ἕδρα, μεθαρμοσθῇ 
δὲ θάλασσα, δημοσιευθῇ δὲ ἅδου βασίλεια, χαὶ εἰς 
τοὐμφανὲς ἔλθῃ τὰ τῷ μαχρῷ χρόνῳ χεχαλυμμέ- 
να (55) ; Τίς δὲ ἡ τῶν χυανέων ὀφρύων ἐπίνευσις, καὶ 
3, τῶν ἀμδροσίων τριχῶν συγχίνησις, ὅλον "θλυμπον 
χατασείουσα (36); Τίς δὲ ὁ τιτρωσχόμενος "Aene, ἣ 
χαλχῷ χεράμῳ χαταγλειόμενος ; ὁ τῆς χρυσῆς ᾿Αφρο- 
δίτης ἀφυὴς ἐραστὴς, χαὶ μοιχὸς ἀπερίσχεπτος χαὶ 
τῷ ᾿Αμφιγυήεντι (57) χρατούμενος, xaX θέατρον τῶν 
θεῶν ἐφ᾽ ἑαυτῷ συλλέγων ἀσχημονοῦντι, χαὶ μιχροῖς 
χρήμασιν ἀφιέμενος ; 

atque ἃ loripede Vulcano correptus et 


constrictus, deorumque theatrum ob turpitudinem suam et obscenitatem colligens, exiguoque pretio 


dimissus ? 


CXVII. Cuin. hzc omnia, atque his plura, ita αὶ 
scile et varie composita atque prorsus inusitata se 
habeant, quis apud vos 143 ita magnus et sublimis 
est, ac vere Jovi consilio par, ut, supra nubes elat:e 
contemplationis, meutisque nostre captum et mo- 
dulum superantis rationibus, ea honesta et decora 
reddere possit? Et quidem, si hic vera sunt, non 
erubescant illi, sed potius glorientur, aut ea turpi- 
tudine carere probent. Quid enim necesse est eos 
ad fabulam, tanquam ad turpitudinis integumentum 
perfugere ? Neque enim prafidentium, se! metuen- 
lium ac terga vertentium est fabula. Si autem falsa, 
primum nudos theologos nobis ostendant, ut eum his 
disputationem ineamus. Deinde dicant, annon stul- 
tum sit, quibus ut fictis et fabulosis erubescunt, 
iisdem, uL firmis, sese jactare; et quie multitudini 
obscura atque incoguita esse potuissent, non enim 
omnium est eruditio, h:ec , tum per figmenta , tum 


(50) "Hpa ἡ τοῦ. Sic Mont. Bill. Pass. et cxteri 
mss. Deest in Par. edit. 
(91) Ἐφ᾽ ἑαυτήν. Herv. ἐφ᾽ ἑαυτῆς. 
(53) Πάραποιύ. Vlerique codices, 7 παρὰ πολύ. 
(93) 'Yxép τῆς Λακαίνης μοιχάδος. « Pro La- 
ceno scorto. » De Argive Helene. raptu hie sermo 
est. 
(54) Σαλπίζοντος. « Quasi tuba signum dante, » 
(53) Κεχαλυμμένα. Weg. 1, συγχεχαλυμαένα. 
(20) Κατασείουσα. Pass. χατασείσηυσα. 
(97) ᾿Αμφιγυήεντι. Pass. ἀμφιγύηϊ. Reg. bm, 
ἀμοιγυήει. Alii, ἀμφιγύει, Aqua, ἀμφιγυίη. 
(38) Τίς οὕτως. Reg. bm, τίς οὗτος. 


PIZ'. 
xa πολυτρόπως συγκείμενα, καὶ παντάπασιν ἔξω τῶν 
νενομισμένων, τίς οὕτως (98) ὑμῖν ὑψηλός τε χαὶ 
μέγας, xaX ὄντως Διὶ μῆτιν ἁτάλαντος, ὡς εἰς τὸ 
εὐπρεπὲς ἀγαγεῖν (59) λόγοις θεωρίας ὑπερνεφοῦς, 
xai ὑπὲρ τὰ ἡμέτερα μέτρα τῆς χαταλήψεω: (40) ; 
Καίτο: ταῦτα εἰ ἀληθῆ, μήτ᾽ αἰσχυνέσθωσαν, xal 
φιλοτιμείσθωσαν, ἣ, ὅτι μὴ αἰσχροὶ, πειθέτωσαν" xat 
τί δεῖ χαταφεύγειν αὐτοὺς ἐπὶ τὸν μῦθον, ὡς τῆς 


Ταῦτα πάντα xa πλείω τούτων οὕτω σοφῶς 


D 


αἰσχύνης (4) συγχάλυμμα ; οὐ γὰρ θαῤῥούντων, ἀλλ᾽ 
ὑποχωρούντων ὁ μῦθος (42)* εἰ δὲ ψευδῆ, πρῶτον μὲν 
ἐπιδειχνύτωσαν ἡμῖν τοὺς γοθϑοὺς θεολόγους, ἵν᾽ ἢ 


* 


πρὸς ἐχείνους ἡμῖν ὁ λόγος 
5 E] 


ἔπειτα λεγέτωσαν πῶς 
οὐχ εὔηθες, οἷς ὡς μυθιχοῖς αἰσχύνονται (45), τού-- 
τοις ὡς ἰσχυροῖς χαλλωπίζεσθαι" χαὶ ἃ τοὺς πολλοὺς 


D λανθάνειν δυνατὸν ἣν, ob γὰρ πάντων ἡ παίδευσις, 


ταῦτα δημοσιεύειν ταῖς ἁπάντων ὄψεσιν ἐν πλά- 
σμασί (ἀ4) τε xal σχήμασι, χαὶ τὸ δεινότατον, μεθ᾽ 


(59) Εἰς τὸ εὐπρεπὲς ἀγαγεῖν. « Ut ea ad ho- 
nesti ac decori speciem trahere possit. » 

(40) Μέτρα τῆς καταήνψεως. Pass. χαταλήψεως 
μέτρον. 

(1) Αἰσχύνης. Reg. hu, duo Colb. et Pass. ἀσχη- 
μοσύνης. 

(42) Ὃ μῦθος. Pass. ἔστιν ὁ μῦθος. Colb. k, ὁ μῦ- 
θός ἐστιν. In aliis omittitur, ἐστίν, vel scribitur ante, 
δ. post, ὁ μῦθος. 

(45) Αἰσ χύνονται lta melioris notz codices. Edit. 
αἱσγύνωνται. 

(44) Πλάσμασι, etc. Comb. vertit: « pe» 
et cerimonias et gsstieulationes. » 


'" wulacra 


657 


ORATIO IV. — CONTRA JULIANUM I. 


658 


ὅσης τῆς εἰς χρήματα ζημίας, ἔν τε ναοῖς xat βωμοῖς, A per figuras, ob omninm oculos ponere, quodque 


xal ἱδρύμασι (45), xal ἀναθήμασι, xav θυσίαις πο- 
χλυταλάντοις, xai ἀζημίως (40) ἐνὸν εὐσεθεῖν, ἀσε- 
θεῖν αἱρεῖσθαι μετὰ ζημίας ; 


PlH'. Εἰ δὲ ταῦτα μὲν ποιητῶν εἶναι φήσουσι 
πλάσματα xai ληρήματα, δύο τούτοις προσχρωμένων 
εἰς τὸ τερπνὸν τῆς ποιήσεως, μέτρῳ χαὶ μύθῳ, χαὶ 
οἷον χαταγλυχαινόντων τούτοις τὴν ἀχοὴν, αὐτοῖς δὲ 
ἀποῤῥητότερον εἶνα: χαὶ βαθύτερον τὸν ἐναποχείμε- 
νον τούτοις νοῦν, χαὶ διαθατὸν ὀλίγοις τῶν σοφωτέ- 
Qu, σχοπεῖτε, ὡς ἁπλῶς xal διχαίως περὶ τούτων 
ἐγὼ διαλέξομαι. Πρῶτον μὲν πῶς ἐπαινοῦσι τοὺς ὧν 
σέθουσιν ὑθριστὰς (47), χαὶ μιχροῦ τῶν ἰσοθέων 
ἀξιοῦσι τιμῶν, οἷς τὸ μὴ δοῦναι δίχην τῆς ἀσεθείας 
χέρδος αὔταρχες qv; Εἰ γὰρ τοῖς εἰς ἕνα (48) θεὸν 
αὐτῶν χαὶ ἰδία χαὶ μιχρὰ (49) βλασφημήσασι θάνα- 
τος ἣ ζημία (50) παρὰ τῶν νόμων, τί πάσχειν ἔδει 


τοὺς πᾶτιν ὁμοῦ χαὶ δημοσίᾳ, χαὶ ἐπὶ τοῖς αἰσχίστοις 


ἐπαφιέντας τὴν ποίησιν, χαὶ μαχρῷ χρόνῳ παραδόντας 
τὴν χωμῳδίαν ; Ἔπειτα xai τοῦτο λογίζεσθαι ἄξιον" 
εἰσὶ καὶ παρ' ἡμῖν xaz' ἐπίχρυψιν λόγοι τινὲς, οὐχ 
ἀρνήσομαι, ἀλλὰ τίς ὁ τρόπος (DI) αὐτῶν τῆς δι- 
πλόης, καὶ τίς ἡ δύναμις; Οὔτε τὸ φαινόμενον ἀπρε- 
πὲς, χαὶ τὸ χρυπτόμενον θαυμάσιον (52) xat ὑπέρ- 
λαμπρον τοῖς εἰς τὸ βάθος εἰσαγομένοις, xat ὥσπερ τι 
σῶμα χαλὸν χαὶ ἀπρόσιτον, οὐ φαύλῃ τῇ ἐσθῆτι πε- 
ρ'χαλύπτεται" δεῖ γὰρ, ὡς γοῦν ἔμοιγε δοχεῖ, τῶν 
θείων μηδὲ τὰς ἐνδείξεις (59), χαὶ τὰς ἐμφάσεις 
ἀπρεπεῖς εἶναι χαὶ ἀναξίας τῶν δηλουμένων, μηδὲ 


οἵαις ἂν χαὶ (54) ἄνθρωπο: λεγομέναις περὶ αὐτῶν 
δυσχεραίνοιεν ἀλλ᾽ ἣ τὸ χάλλιστον πάντως ἔχειν, ἣ 
στον, ἵνα τὸ μὲν τοὺς σοφωτέρους εὑ- 


μὴ (80) βλάπτῃ τοὺς πλείονας. 


ipsi eas de se predicari permoleste laturi sint ; 


gravissimum est, non sine maximo pecuniarum de- 
trimento, in templis, aris, statuis, donariis, ac sum 
pruosissimis sacrificiis, cumque citra. rei familiaris 
dispendium pietatem. colere liceat, impium esse 
malle cum. detrimento ? 


CXVIII. Quod si. dixerint hec. quidem esse fi- 
gmenta et nugamenta poetarum, qui duo hiec, car- 
men scilicet et fabulam, ad eonciliandam poesi ju- 
cunditatem, adhibere, aujue iis aurem velut demul- 
cere voluerint; e:wterum vero altiorem et abstru- 
siorem in iis sensum reconditum esse, atque ejus- 
modi, ut sapientiorum pauci ad eum penetrare 
possint : videte quam simpliciter et xeque de his re- 
bus disseram, Primum, eur eos qui suis numinibus 
contumelias inferunt , laudant, divinisque pene ho- 
noribus afficiunt, quibus impietatis poenam non per- 
solvere satis amplum lucrum erat? Nam si in eos, 
qui unum quempiam deorum suorum privatim etiam 
ac levi maledicto 2(feceriut, vel multa. vel. capitalis 
poena legibus constituta sil, quas tandem eos pen- 
cere oportebat, qui in omnes simul et publice, et 
ob faedissima flagitia poesis su:e aculeos strinxerunt, 
atque hanc. comoediam posteris in longum tempus 
tradiderunt? Tum hoc quoque considerare opere 
pretium fuerit : sunt etiam apud. nos abditi quidam 
et allegorici sermones, nec id negavero, verum 
quaenam duplieis eorum sensus est ratio, el qua 
vis ac potestas ? Nee externa species indecora et in- 
honesta est, et quod. 3// occultatur, admiran- 
dum est, iisque, qui in penetralia ipsa inducuntur, 
mire splendidum , ac pulcherrimi instar cujusdam 
corporis inaccessi, haud aspernanda veste conte- 
gitur, Rerum enim. divinarum, mea quidem sen- 
lentia, ne indicationes quidem ipsas externasque 


nestas esse convenit, rebusque siznilicatis indignas, ac denique tales, ut homines quoque 
verum aut maximam omnino pulchritudinem | ha- 


Lere, aut cerle à summa turpitudine abesse, ul partim eruditiores oblectenl, partim vulgi animos 


minime labefactent. 


^b προθεθλη μένον ὀλέθριον. Καὶ τίς ἡ σύνεσις διὰ 
βορθόρου (56) πρὸς πόλιν ἄγειν, & προθόλων τε 
xai ὑφάλων εἰς ὄρμον ἐπείγεσθαι ; Τί γὰρ ἐχ τού- 
του (57) συμδήσεται ; χαὶ τί τῶν λόγων τὸ πέρας; 
Σὺ μὲν ληρήσεις, χαὶ ἀλληγορήσεις τὰς σὰς ἀτυχίας 
J| φαντασίας" ὁ δὲ πεισόμενος οὐχ ἕσται τὸ γὰρ 
ὁρώμενον πιθανώτερον. Οὔτε οὖν τὸν ἀκροατὴν ὥνη- 


^ 
e 


σας, καὶ τὸν θεατὴν ἀπώλεσας μετὰ τοῦ φαινομένου 


(45) ᾿Ιδρύμασι. Pass. ἱδρύσμασι. 

(46) ᾿Αζημίως. Colb. k, ἀζημίοις. 

(7) Πῶς éxawovct τοὺς ὧν σέδουσιν ὑδρι- 
ctác; Bene Billius in prima edit, « cur numinum 
suorum convicistores laudant? » In Paris. przler- 
missum, ὧν σέβουσ!. 


ZU Εἰς ἔνα. Deest εἰς in duobus Regg. Pass. 
elc. 
(49) Ἰδίᾳ χαὶ μικρά. Hic adverbialiter posita. 

(90) Ἢ ζημία. Sic Reg. y, codex optimie noue , 
quem sequi non dubitamus, In edit. ἡ ζημία. 
(94) Τίς ὁ τρόπος. Reg. v, Colb, E, Sav. Comb. 


CXIX. Apud vos contra, nec quod intelligendum 
proponitur, fidem meretur, et quod. externe oculis 
objicitur, funestum οἱ exitiosum est. Qui porro 
prudentia est per c&enum ad urbem ducere, aut per 
saxa et scopulos ad stationem contendere ? Quid 
enim ex eo accidet, et quis verborum finis futurus 
est? Tu quidem nugaberis, tuosque errores aut 
animi figmenta, sensu allegorico explicabis : qui 
autem tibi fidem habeat, non erit. Nam quod oculis 


Ἰλόν, « et sublime. » 
(53) ᾿Ενδείξεις. Pass. ἐπιδείξεις 
duobus Regg. 

(55) Τὸ δὲ μή. Colb. k, τὸ δὲ ἵνα μή. 

(50) Διὰ βορδέρου, εἰς. « Per. caenum ad urbem 
ducere. » Proverbialis locutio commode usurpata 
adversus eos, qui per obscenas fabulas ad allego- 
ricos sensus ducunt, 

(31) Τούτον. Savil. τούτων, 


1-4 


659 


S. GREGORII THEOLOGI 


660 


cernitur, majorem ad persuadendum vim habet. A γενόμενον. ᾿Αλλ᾽ ὁ μὲν θεωρητεχὸς τόπος (58) αὐτοῖς 


Sicque nullam auditori utilitatem attuleris, et spe- 
clatorem perdideris, qui nimirum ei quod oculis 
oblatum cernit, prabeat assensum. At contempla- 
tionis quidem locus apud eos talis est, tamque ab 
hypothesibus remotus , ut prius omnia inter se co- 
pulare quis possit, atque ea qux longo intervallo 
disjuneta sunt, in unum adducere, quam ut hzc 
affirmet, figmenta nimirum et eorum involucra. 
CXX. Quid autem. dixeris de ea ipsorum disci- 
plinze parte, quie eirea mores versatur? Unde, et a 
quibus rebus ordientes, quibusque rationibus uten- 
tes, ad virtutem eos informare, consiliisque suis et 
preceptis quam optimos efficere poterunt? Verbi 
gratia : optima res est concordia, oplima res pari 
animorum consensu inter se civitates, et populos , 
el familias, et singulos homines jungi, legem vide- 
licet. ordinemque nature sequentes, qux omnia 
divisit simul atque constrinxit, »c totam lianc rerum 
molem, mundum unum ex pluribus rebus effecit. 
Quibus autem exemplis hoc illi docebunt? An deo- 
rum bella narrantes, et dissidia, et rebelliones, 
malorumque multitudinem , que privatim ipsi pu- 
bliceque, partim aliis inferunt, partim ab aliis per- 
petiuntur, 145 quibus omnes fere historiz et poe- 
mata plena sunt? Citius profecto ex pacatis bellaces, 
et ex sapientibus excordes ac demen!es, quam 
contra ex audacibus et stolidis moderatos atque 
prudentes hujusmodi exemplis reddiderint. Etenim 
quos, remotis etiam vitiorum illecebris, a malo 
averlere, alque a deteriori parte ad meliorem 
traducere difficile est, quis tandem his, ut placidi 
et moderati sint, persuaserit; cum deos vitiosa- 
rum affectionum duces et patronos habeant: ubi 
vitiosum esse, non modo non turpe, sed honorificum 
etiam existimatur (utpote. deorum aliquem  defen- 
sorem ac patronum assumens, qui vitiosa hac affe- 


τοιοῦτος, χαὶ οὕτω πόῤῥω τῶν ὑποθέσεων, ὡς πάντα 
πρότερον εἶναι συμθαλεῖν (59) ἀλλήλοις, χαὶ εἰς Ev 
ἀγαγεῖν τὰ μαχρῷ χεχωρισμένα, ἣ ταῦτα συνθεῖναι 
xai συναῤμόσαι, xoi τοῦ αὐτοῦ ἀνδρὸς εἶναι φῆσαι. 
τὰ μυθολογήματά τε λέγω. (00) xoi τὰ σχεπά- 
σματα. 


componat alque conciliet, ejusdemque viri esse 


PK'. Τί δ᾽ ἂν εἴποις περὶ τοῦ ἠθιχοῦ μέρους αὐτῶν; 
Πόθεν, χαὶ ἐχ τίνων (01) ὁρμώμενοι, καὶ τίσι χρώ- 
μένοι λόγοις, πλάττειν αὐτοὺς εἰς ἀρετὴν δυνήσον- 
ται, xai πλείστου ποιεῖν ἀξίους ταῖς παραινέσεσιν ; 
ἤλριστον ὁμόνοια, xat τὸ συμφρονεῖν ἀλλήλοις πόλεις, 
χαὶ δήμους, xai οἰχίας, χαὶ τοὺς χαθ᾽ ἕχαστον, νόμῳ 
χαὶ τάξει φύσεως ἑπομένους, ἣ πάντα διεῖλέ τε χαὶ 
συνέδησε, χαὶ τὸ πᾶν τοῦτο χόσμον ἕνα ἐχ πλειόνων 
πεποίηχε. Τίσι τοῦτο διδάξουσιν ὑποδείγμασιν ; "Apa 
τοὺς πολέμους λέγοντες τῶν θεῶν, χαὶ τὰς στάσεις, 
χαὶ τὰς ἐπαναστάσεις, χαὶ τῶν χαχῶν τὸ πλῆθος, ὧν 
αὐτοί τε ἔχουσι, xal ἀλλήλοις (02) παρέχουσιν, ἰδία 
«s χαὶ δημοσίᾳ, ὧν μιχροῦ πᾶσα πεπλήρωται συγ- 
γραφῇ τε χαὶ ποίησις ; Θᾶττον μέν τ᾽ ἂν ἐξ εἰρηνιχῶν 
μαχίμους, καὶ παραπλῆγας ἀντὶ σοφῶν, ἣ τοὐναντίον 
μετρίους xal σώφρονας ἀντὶ θρασέων xai ἀπαιδεύ- 
των τοῖς τοιούτοις ἂν ἐργάσαιντο παραδείγμασιν. 
Obs γὰρ καὶ δίχα τῶν εἰς τὸ χεῖρον ἑλχόντων χαλεπὸν 

εταθεῖναι(05) xaxtac, χαὶ πρὸς τὴν χρείσσω μεταστῇ- 
σαι μοῖραν ἀπὸ τῆς χείρονος, τούτους τίς ἂν πείσειεν 
ἡμέρους εἶναι χαὶ χαθεχτοὺς, θεοῖς χρωμένους (64) 
ὁδηγοῖς τῶν παθῶν xai προστάταις " ἔνθα τὸ χαχὸν 
εἶναι χαὶ τίμιον, ὡς θεῶν τινα προϊστάμενον, οὗ τὸ 
πάθος ἐστὶ βωμοῖς τε καὶ θυσίαις τιμώμενον, χαὶ 
παῤῥησίαν εἰληφὸς ἔννομον ; Τοῦτο γὰρ τὸ δεινότα- 
τον, ὅτι ἃ τοῖς νόμοις χολάζεται, ταῦτα ὡς θεῖα 
σέδεται (08) " τοσαύτη τις ὑμῖν τῆς ἀδιχίας 7| mc- 
ριουσία. 


ctione laboret), atque aris et sacrificiis ornatur, legitimamque libertatem. nactum est? loc enim. omnium 
indignissimum est, quod, qu: legibus vindicantur, ea illi, ut divina, venerentur : tanta est apud ipsos 


injustitie ubertos et amplitudo. 

CXXI. Secundo, honor et reverentia erga paren- 
tes ipsis proponatur : illudque, primam ortus cau- 
sam slatim post primam colendam ac venerandam 
esse : hoc et ratio doceat, et theologia persuadeat. 
Quidni autem hoc Saturnus persuadeat, Coelo geni- 
lales partes amputans, ne deos gignat, verum lioc 


(58) Τόπος. Reg. u, Montac. et Savil. τρόπος, 
« modus. » 

(59) Xvu6aAetrv. Colb. Kk, συμθάλλειν. Mont. yp. 
συμβαίνειν. lta. Reg. lin textu. ; 

(60) Μυθο.λογήματά τε JAéyo. Deest, λέγω in 
Pass. qui mox pro, σχεπάσματα, habet, σχέμματα, 
« excogitationes. » 

(61) Kal ἐκ τίνων. Non pauci, zàx τίνων. 

(62) ᾿Α.1.1η.1οιἱς. € Puto, » ait Billius, ἄλλοις. 

(65) Μεταθεῖναι. Reg. hu, Colb. 5, AlJ., llervag. 
μεταστῆσαι. 

(64) Θεοῖς χρωμένους, ete. Augustinus lib. i, c. 
7, De civitat. Dei, eadem gentilibus objicit : « Omnes 
cultores talium deorum, inquit, nox ut eos libido 
pepulerit ferventi, ut ait Persius, tincta veneno, ma- 


PKA'. Δεύτερον αὐτοῖς προχείσθω γονέων αἰδὼς 
xal τιμὴ, xai τὸ τὴν πρώτην (00) αἰτίαν τοῦ εἶναι 
σέδειν μετὰ τὴν πρώτην“ τοῦτο (07) xat λόγος εἰσ- 
ἡγείσθω (68), xaX θεολογία πειθέτω. Πῶς δὲ οὐ 
πείσει Κρόνος Οὐρανὸν ἐχτεμὼν, ἵν᾽ ἄγονος T θεῶν, 
xoi δῷ κύμασιν ἀποτελέσα: θεὸν, ἀφροῦ γέννημα" 


D gis intuentur, quid Jupiter fecerit, quam quod do- 


cuerit Plato, vel Cato censuerit. » Profert etiam, 
inter alia, illud Terentiani Cherez, qui, cum in 
flagitiosa libidine versaretur, « deos se imitari ja- 
ctabat. » μὰ 

(65) Κοιιάζεται.. σέδεται. Reg. x, Mont, χολάζετε.. 
σέθετε. αν, 

(66) Πρώτην. Mallem, δευτέραν, « secundam. » 
Mox, μετὰ τὴν πρώτην. Par. ed. addit αἰτίαν, 
quam vocem delevimus, utpote quz in nullo codice 
legitur. ἢ 

(67) Τοῦτο. Deest ἴῃ duobus Reg. totiuemque 
Colb. 

(68) Λόγος 
σθω. 


εἰσηγείσθω. Pass. ὁ λόγος ἥγει- 


ΠῚ 

xax Κρόνῳ Δεὺς 
πατρὸς, ὁ γλυχὺς λίθος καὶ πιχρὸς τυραννοηχτόνος " 
εἴτε τι ἄλλο τοιοῦτον αὐτοῖς εἰς τιμὴν τῶν γεννησα- 
μένων αἱ βίθλοι φέρουσι. Τρίτον αὐτοῖς ἔστω χρη- 
μάτων ὑπεροψία, καὶ τὸ μὴ πανταχόθεν χερδαίνε 


«m 


᾽ν 


μηδὲ τοῦ δυστυχεῖν ἀῤῥαδῶνα, τὸ χαχῶς χτᾶσθα! 


λαμθάνειν. Πῶς οὖν ὁ Κερδῷος (09) σταθή- 
σετα!, xa xb σαχέλλιον (10) προδληθήσετα:, xa ἡ 


χλεπτιχὴ τοῦ θεοῦ δύναμις τιμηθήσεται, xa τό" 
Ἄνευ (71) χωιϊκοῦ Φοῖδον μὴ μαντεύεσθαι, μηδὲ 
εἶναί τι τοῦ CÓoAoU τιμιώτερον ; Ταῦτα γὰρ αὖ- 
τῶν τὰ σεμνὰ χαὶ σεθάσμια, 


ἐγχρά- 


PKB'. Τί ἔτι, Σωφροσύνην διδασχέτιυσαν, 
[ ἐγγὺς, πάντα 


τειαν εἰσηγείσθωσαν᾽ χαὶ ὁ πείθων 
γινόμενος διὰ τὰς γυναῖχας, ὁ Ζεὺς, xa Φρυξὶ μει- 
ραχίσχοις (72) ἀετὸς ἐραστὴς ὁ φίλτατος (iv ὡς 
ἥδιστα συμποτιάζοιεν οἱ θεοὶ, τοῖς Διὸς οἰνοχοού- 
μενοι παιδικοῖς)" xai ταῖς πεντήχοντα Θεστίου θυ- 
γατράσιν ἐναθλεύων Ἡ ραχλῆς ἐν μιᾷ νυχτὶ ὁ Τρι- 
ἑσπερος, χαὶ τρισχαιδέχατον ἄθλον τοῦτον ἐπιτελέ 


σας, οὐχ οἵδ᾽ ὅπως τοῖς ἄλλοις γε οὐ συναριθμούμε- 
νον. ᾿Επιχοπτέτω τὸν θυμὸν Ἄρης (75), μέθην Διό- 
νυσης, μισοξενίαν ἴΑρτεμις, ἀπάτην ὁ λοξίας (74) 
αὑτῶν χρησμολόγος, γέλωτος ἀμετρίαν ὁ χαταχω- 
λεύων θεὸς, τῶν θεῶν λυπουμένων, χαὶ ἀραιαῖς ταῖς 
χνήμαις ἐπιῤῥωννύμενος - γαστριμαργίαν ὁ Ζεὺς 
ἐπὶ δαῖτα λιπαρὰν τρέχων μετ᾽ ἀμύμονας Αἰθιοπῆας 
σὺν τοῖς λοιποῖς δαίμοσιν Óó Βουθοίνας (75), τὸν 
γεωργὸν 


τυραννήπτας, χαὶ τὸν 
φξας, χαὶ τὴν χλῆσιν λαδὼν ix 


ἀρότην βοῦν λα- 
τῆς πράξεως, xal 
πάντες 


χουτες. 


λοιθαῖς ἐπιτρέ- 


ἂ 

PKI'. Καίτοι πῶς ταῦτα τῶν ἡμετέρων ἐγγὺς, 
οἷς ὅρος μὲν φιλίας (10) αὐτὸς ἕχαστος, χαὶ τὸ 
τὰ αὐτὰ βούλεσθαι τοῖς πλησίον ἃ χαὶ σφίσιν αὐ- 
τοῖς  ἔγχλημα δ᾽ οὐ μόνον τὸ γενέσθαι χαχὸν, ἀλλὰ 
χαὶ τὸ μελλῆσαι (71) | ὀργῆς (18) 
χολαζομένης, πράξεως" οἷς σωφροσύνη μὲν 
οὕτω τπουδάζεται!, ὥστε χαὶ ὀφθαλμὸς ἀνα στέλλε- 
ται" χεὶρ Ob φονιχὴ τοσοῦτον πόῤῥωθεν εἴργεται 
ὥστε χαὶ θυμὸς σωφρονίζεται" ἐπίορχον δὲ ὁμό- 
αἱ (79) οὕτω δεινὸν χαὶ ὑπέρογχον, ὥστε χαὶ τὸν 


ιχροῦ, χαὶ τῆς 


: 
ως 
: 


a t7 


(69) Κερδῷος. « Luerius, » Mercurii epithetum, 
ad subindieandam ipsius in quiestu faciendo dexteri- 
talem ; quamobrem a priscis pingebatur accinctus 
pera, quam a sacco, sacculum appellabant. fIabetur 
etiam ut lueri ae furtorum prises. 

(00) Σακχέ. ον. Mallet. Montacutius, σαχύλ- 
λιον, sed displicet Combelisio, quia. grammaticis in- 
auditum. 

(71) "Arev, etc. Sie. codd. et. editi. Herv. ve- 
τὸ in textu, et Montac. in ora, ἄνευθε. Erat id 
Apollinis oraculum, 

(72) Φρυξὶ μειραχίσκοις. M». pene omnes mss. 
Editi vero, Φρυξὶ μειραχίοις. Alludit hie Gregorius 
»d Ganimedis raptum. 

(15) Θυμὸν “Ἄρης. Quinque Reg. Or. !, et Com- 
bef. legunt : θυμὸν μὲν Ἄρης. 

(14) Λοξίας. Sie Apollo appellatus, quod. obscura 


ORATIO IV. — CONTRA JULIANUM I. 


νιστάμενος, χατὰ μίμησιν τοῦ A fluctibus del, ut deam, spum:e fetum, efficiant ; et 


D 


662 


Jupiter. adversus Saturnum, patris. sui exemplo, 
insurgens, dulcis (inqdam ) ille lapis, et sievus 
tyrannicida : aut si quid aliud hujusmodi ad paren- 
tim honorem voluminibus eorum continetur ? Ter- 
tium ipsis sit, pecunias. despicere atque aspernari, 
nec undecunque lucrum captandum esse, nec facul - 
tatibus injusta ratione quierendis, cclamitatis arrha- 
Lonem accipere, Quomodo igitur Lucrius ipsis 
constituetur, et saceulus proferetur, et furax. dei 
vis atque facultas. honorabitur : illudque. etiam, 
Sine ere. Phoebum. minime vaticinari , nec. obolo 
quidquam esse prestantius ? ΠΟ enim graves eorum 
ac venerandie sunt sententie. 

CXXIL.— Quid. preterea? Pudicitiam. doceant , 
cantinentiam. suadeont. In propinquo est qui per- 
suadeat, Jupiter nimirum, ob feminarum amorem 
quamlibet formam subinde induens, et. Phrygibus 
adolescentulis amatrix aquila factus. (ut dii, Jovis 
cinzdis vinum fundentibus, 146 qam suavissime 
compotarent) : ac Trivesperus ille Mercules, in 
quinquaginta Thestii filiabus una nocte certans, ac 
decimum tertium hoc certamen conficiens, quod 
haud scio quare in certaminum ipsius numero 
fuerit prtermissum. Iram Mars. reprimat, temu- 
lentiam Bacchus, hospitum. odium Diana, fraudem 
obliquus ille ipsorum vates, risus petulantiam 
deus ille, meerentibus aliis diis, elaudicans, raris- 
que et tenuibus tibiis innitens: ingluviem Jupiter, 
pinguis convivii causa, simul cum reliquis daemo- 
nibus ad inculpatos /Ethiopes currens; Builienas 
eliam, qui agricole vim attulit, et bovem aratorem 
voravit, atque ex eo facinore nomen accepit; dii 
denique omnes , ad carnium nidores et Jibamina 
summa festinatione properantes. 

CXXIII. An. vero h»c ad. nostram religionem et 
doctrinam accedunt, apud quod lex et norma ami- 
citi:e quisque ipse est, atque eadem proximis velle 
quae et sibi ipsis : crimen autem, non modo inalum 
exstitisse, sed etiam a malo parum abfuisse, nimi- 
rum cupiditate quoque ipsa pene, uL actione, pe- 
nam luente; apud quos tantum pudiciti: studium 
est, ut oculus quoque frenetur ac. reprimatur; et 
manus sanguinaria et. mortifera ita longe arcetur, 
ut ira etiam ipsa coerceatur : perjurium autem adco 


et ambigua oracula redderet, qu:e plurimos in erro- 
rem et maximas calamitates induxerunt. 

(15) Βουθοίνας. Mta cognominatus Hercules. Vide 
col. 605, not. 86. 

(76) dila. Montacutius conjicit lezendum φιλο- 
σοφίας. Sed nullos favere codices asserit variarum 
lectionum collector ; verum hallucinatur ; Coisl. nain- 
que 2 habet, φιλοσοφίας. 

(11) Μειησαι. Weg. y, 

(18) Kal τῆς ὁρμῆς, etc. 
cupiditate pene, » etc. 

(19) Ἐπίορχον δὲ 


50. annni motu ac 


ἐμέσαι. ha. Reg. quatuor, 
ei duo Colb. Edit. £zíogxov £t jtprnsax. 7| ὁμό- 
σαι. Alii vero plures ὄργον ὃξ χωρῆσα: ἢ ὁμό- 
σαι, quie. lectig non spernenda, sed tamen nostra 
posthabenda. 


603 


atrox et nefarium censetur, ut Jusj: 


ipsum nobis solis interdictum sit? Jam vero pecu- 
nie, multis ne unquam quidem ull. fuerunt : multi 
rursum hoec uno nomine multa libenter habuerunt, 
ut multà contemnerent, extremam inopiam instar 
omnium opum colentes. Ventre porro, tanquam 
acerbo quodam et detestabili domino, malorum- 
que omnium parente, ad crassum vulgus abjeeto ; 
non sane magaum fuerit hoc de ipsis dicere, quod 
eam sibi vim adhibeant, ut pene carnis quoque 
omnis experles esse videantur, nimirum id quod 
mortale est, per id quod immortale, absumentes : 
ac virtutis ipsis lec una lex est, ne levissimis qui- 
dem vitils, atque ab omnibus neglectis, suecum- 


5. GREGORII THEOLOGI 


"ndum quoque A ὅρχον μόνοις f, 


664 

ἡμῖν τυγχάνειν ἀπώμοτον ; Χρήματ 

ὃὲ τοῖς μὲν πολλοῖς οὐδ᾽ ἐγένετο (80) - πολλοῖς δὲ 
διὰ τοῦτ᾽ ἂν ἣν ἡδέως πλείω χαὶ μόνον, ἵνα πλειό- 


νὼν ὑπερίδωσι, τὸ P δὲν ἔχειν ἀντὶ παντὸς πλούτου 
φιλοσοφοῦντες " γαστέρα δὲ τοῖς πολλοῖς ἀποῤῥί- 
ψαντες ὡς ΠΝ πον δέσποιναν χαὶ ἀπόπτυστον, χαὶ 
πάντων καχῶν μητέρα" οὐ μέγα φῆσαι, ὅτι μηδὲ 
σάρχες εἶναι βιάζονται, τῷ ἀθανάτῳ (81) τὸ θνητὸν 
ἀναλίσχοντες " χαὶ νόμος εἷς αὐτοῖς ἀρετῆς, τὸ μηδὲ 
τῶν μιχρῶν ἡττᾶσθαι, χαὶ πᾶσι παρορωμένων. Τὸ 
γὰρ χάλλιστον, ὅτι, τῶν ἄλλων τὰ 
μένων ᾿χατὰ τοὺς νόμους, 
λάζομεν, ὥςπερ τι ῥεῦμα 
πόῤῥωθεν ἀναστέλλοντες. 


πέλη τιμωρου- 
ἡμεῖς xaX τὰς ἀρχὰς xo- 
πονηρὸν χαὶ δυσχάθεχτον 


bere. Nihil etiam praclarius ae prosstantius, quam quod, aliis scelerum fines jexta leges vindicantibus, 
nos principia quoque ipsa plectimus, ac velut malui quoddam, quodque vix sisti ac reprimi queat, pro- 


fiuvium multo ante cohibemus. 


147 CXXIV. Ubinam autem, quaeso, et apud p. PKA'. Ποῦ δὲ xat παρὰ τίσιν ἀνθρώπων, 


quos homines, sancitum est, ut qui maledicuntur, 
benedicant 5*, qui blasphemantur, obsecrent δὅ, 
quod scilicet. non tam objectum crimen, quam 
veritas ipsa nos ledat, qui persecutionem patiun- 
tur, cedant, qui vestibus spoliantur, amplius adhuc 
se exuant, qui maledictis et exsecratione afficiuntur, 
pro maledicenüibus orent : atque, ut uno verbo 
dicam, audaciam et importunitatem benignitate 
vineant, eosque, a quibus injuriam accipiunt, pa- 
üentia sua meliores efficiant? Atque ut hoc deinus, 
eos fucatis suis preceptis vitium reprimere, quo 
tandem modo ad virtutis et doctrinz nostre gra- 
dum pervenerint, qui, non in virtute proficere, nec 
ex veteribus subinde novos effici , sed eodem statu 
hwrere, in vitio ponimus? lta enim nobis idem 
quod trochis, accideret, quos in orbem volvi, non 
tutem progredi, videmus, atque immote, ut sic 
loquar, scuticze vi impulsos rolari. Quocirca nos 
“τὰ constitutam habere vite rationem oportet, ut 
virtutes, partim jam exsequamur, partim in eas 


εἰπέ 
εὐφημεῖν, βλασφημουμένους 
παραχαλεῖν, ὡς οὐ τῆς χαχηγορίας (82) βλαπτούσης 
μᾶλλον ἣ τῆς ἀληθείας, διωχομένους ὑποχωρεῖν, 
γυμνομένους προσαπεχδύεσθαι (85), χαταρωμένους 
ὑπερεύχεσθαι τῶν ἀρωμένων" ἑνὶ λόγῳ, -χρηστό- 
τῆτι νιχᾷν θρασύτητα, χαὶ βελτίους ποιεῖν τοὺς 
ἀδικοῦντας, οἷς χαρτεροῦμεν πάσχοντες : Καίτοι x&v 
εἰ χαχίαν δοίημεν αὐτοὺς (84) χολάζειν ταῖς τοῦ 
πλάσματος παραινέσεσι, ποῦ τὸ φθάσαι πρὸς τὰ 
μέτρα τῆς ἡμετέρας ἀρετῆς xai παιδεύσεως, οἷς 
χαὶ τὸ ἢ 1 
παλαιῶν ἀεὶ 
δοχεῖ : Στρόμθων τὸ πάθος 


μοι, τὸ λοιδορουμένους 


προθαίνειν (85) τῷ χαλῷ, μηδὲ νέους ἀντὶ. 
γίνεσθαι, ἀλλ᾽ ἐν ταυτῷ μένειν χαχία 
περιτρεχόντων, οὐ 


CN 


χινουμένων, ἵν᾽ οὕτως 
δεῖ τὸ μὲν (80) 
ἡμῖν ἐξηνύσθαι τῶν χαλῶν, τοῦ δὲ ἔχεσθαι, τοῦ δὲ 
ἐφίεσθαι μέχρι τοῦ τέλους χαὶ τῆς θεώσεως, ἐφ᾽ f 
γεγόναμεν xat πρὸς ἣν ἐπειγόμεθα, οἵ γε διαδατι- 
xoi τὴν διάνοιαν, xai τ' τῆς τοῦ Θεοῦ μεγαλονοίας 


προϊόντων, xa στάσιμον 


εἴπω, τῇ βίᾳ τῆς μάστιγος. Kat 
OTI d lar i5 i 


ἐλπίζοντες ἄξιον. 


óneumbamus, partim. cupide appetamus, quousque ad finem ace deifieationem illam pervenerimus , bb 
quae creati sumus, et ad quam properamus, si modo animo excelso et in altum penetrante sumus, 


atque aliquid Dei 


"^ Matth. v, A4... "5 [ Cor, 1v, 15. 


(80) Οὐδ᾽ ἐγένετο. Quia nimirum vel oblatas opes 


adire noluerunt, vel comparare neglexerunt. Alioqui 
coacta et ex necessitate paupertas a Gregorio minime 
commendatur. 

(81) Τῷ ἀθανάτῳ. Mendosein Par.edit.zó ἀθανάτῳ. 


magnificentia dignum speramus. 


(85) Προσαπεχδύεσθαι. Sic Reg. et Colb. plu- 
res, Pass. et Moritae. Editi. vero, oum 

(84) Δοίημεν αὐτούς. Plures Reg. et Or. 4, 
δοίημεν αὐτοῖς. Alii, δοίημεν χολάζειν αὐτοῖς, 


(85) Προδαίγειν". Wa omnes. nostri codices, pr&- 


(82) Κακηγορίας. Ma Reg. quinque et Or. 1. D ter Reg. q, qui cum edit. habet, προσθαίνειν. 


Non pauci lamen cum editis, χατηγορίας. Potest 
reddi z € utpote quos male objectum crimen non ma- 
gis quam veritas edat, » 


(86) ) Καὶ δεῖ τὸ μέν, etc, « Oportet ut nos, cum 
qui recta sunt. alia opere compleverimus, in alia 
jncumbamus. » 


ORATIO 7y ^; 


Secunda in. Julianum imperatorem invectiva., 


I. Ac primum quidem sermonum meorum certa- 


men confectum et absolutum 651. Etenim. hominis 


* Alias iv, quie autem 5 erat, nunc 10. —Seripta 


initio auni 554. 


(87) Becrtéoc. Deest in. octo Reg. tribus Colb. 


AOTLTOX E. 
Ἰουλιανοῦ | BactAéoc (87) ecu. cevcuxóc 
δεύτερος. 

A', Οὗτος μὲν δὴ τῶν ἐμῶν λόγων ὁ πρῶτιης 
ἄεθλος (88) ἐχτετέλεσται χαὶ διήνυσται" xal γὰρ 
Or. 1, ct Jes. 1. del 

(88) 'O πρῶτος ἄεθιϊος. lta mss. omnes. Editi 
πρῶτ᾽ ἄεθλος. 


Κατὰ 


ORATIO V. 


ἐπεδειξάμην ἱχανῶς τὴν τοῦ ἀνδρὺς χαχοήθειαν 
οἷς ἔδρασέ τε xaÜ' ἡμῶν, χαὶ οἷς ἔμελλεν, del τι 
τῶν παρόντων ἐπινοῶν βαρύτερον. Νῦν αὖτε σχοπὸν 
ἄλλον, ὃν οὐχ οἶδ᾽ εἴ τις βέθληχεν, ἤδη τοῦ λόγου 
προστησόμεθα, Θεῷ τε ἱερώτερον, χαὶ ἡμῖν ἡδίω, 
χαὶ τοῖς ἔπειτα χρησιμώτερον" τοῖς εἰρημένοις 
προσθεῖναι (89) τὰ δίχαια τοῦ Θεοῦ σταθμία (90), 
xai οἷς ἀντιταλαντεύεται πονηρία (91), τοῖς μὲν 
αὐτόθεν (92) ἀπαντῶσα, τοῖς δὲ χαὶ μιχρὸν ὕστε- 
pov* ὅπως ἂν, οἶμαι, τῷ τεχνίτῃ Λόγῳ δοχῇ, χαὶ 
ταμίᾳ τῶν ἡμετέρων (95) ὃς οἷδε συμφορὰν μὲν 
ἐπιχόπτειν ἐλέῳ, θράσος δὲ ἀτιμίᾳ 
xai μάστιξιν, οἷς αὐτὸς ἐπίστατα: μέτροις (94) παι- 


δεύσεως. 


σωφρονίζειν 


— CONTRA JULIANUM Il. 


ἔν A improbitatem ac perversitatem abunde ostendi, 


666 
lan 
per ea qui adversus nos perpetravit, quam quae 
facere paraba!, sic. videlicet animo comparatus, ut 
ad pr:sentes acerbitates aliquid. quotidie gravius 
excogitaret, Nunc vero alium jam orationis scopuimn, 
ad quem haud scio an quisquam collimarit, tuin 
apud Deum sanctiorem, tum nobis jucundiorem , 
atque adeo. posteris utiliorem, nobis proponemus ; 
nimirum ut ad ea quie superius a. nobis dicta sunt, 
justas Dei lances adjungamus, easque poenas quibus 
improbitas compensatur, aliis nimirum statim , 
aliis autem aliquanto 14$ post occurrens; prout, 
opinor, artifici Verbo, rerumque nostrarum arbitro 
et moderatori visum fuerit : qui , ut calamitatem 


misericordia reprimit, ita etiam. ignominia et. flagris, pro eo. animadversionis modo, quem ipse perspe- 
etum. et exploratum habet, temeritatem ac insolentiam coercet, 


Β΄. Νόσους μὲν δὴ τῶν ἀσεθῶν ἐνδίχους, xat p 


fissi οὐχ ἀφανεῖς, χαὶ πολυτρόπους ἄλλας πληγὰς 


xaX μάστιγας οἷς τετολμήχασι παραπλησίας (95), 


χαὶ θανάτους οὐ χατὰ τὸ εἰωθὸς χωρήσαντας, χαὶ 
πὰς ἐν αὐτοῖς τοῖς δεινοῖς ἐξαγορεύσεις, χαὶ ἀνυνή- 


τοὺς μεταμελείας, τάς τε δι᾽ ὀνειράτων (90) πα:- 
δεύσεις, xal τὰ χαθ᾽ ὕπαρ (97) yai Alc ἂν 
ἀξίως ἐχτραγῳδήσειεν; ὅσα τε ἣ περ 
οἴχους παρανομήσασιν, ἣ περὶ τὰς ἊΣ m 
ἐξυθρίσασιν (98), ἣ περὶ τοὺς μυστιχοὺς χρατῇ- 
ρας (99) μανεῖτιν, Y, τῶν σωμάτων ἡμῶν ἀνέδην (1) 
ἐμφορουμένοις, | τἄλλα πάντα ὅσα 
αὐτοῖς ἀπήντησε, τῆς τοῦ Θεοῦ 
χατὰ τῶν τοιούτων ὀργῆς ἐναργῆ χαὶ φανερὰ (3) 
γνωρίσματα; 


είους 


«ετολμήχασ:, 
νεανιευσαμένοις 


Ταῦτα μὲν οὖν ἑχὼν ὑπερδήσομαι, 


οὐκ ἀπιστῶν τοῖς ὁρωμένοις, xai λεγομένοις, οὐδὲ ἢ 


αὐτομάτῳ τινὶ φορᾷ χαὶ συντυχίᾳ διδοὺς τὰ 


θαίνοντα, χατὰ τοὺς εἰχῇ τὰ τοιαῦτα ὑπολαμθάνου- 


συμ- 


τας, ἀλλ᾽ ἵνα μὴ περὶ τὰ μιχρὰ διατρίθειν δόξω, 
παρεὶς τὰ μείζω xal ὀνομαστότερα (5) τὸ δ᾽ οὖν 
περιθόητον πᾶσι θαῦμα, χαὶ οὐδὲ τοῖς ἀθέοις αὐτοῖς 
ἀπιστούμενον λέξων ἔρχομα:. 
vero miraculum, quod omnium vore celebratur, ac 
caret, oratione prosequar. 
Γ΄. Ἐμαίνετο xa0' ἡμῶν ἀεί 
χύμασιν ἐπεγείρων χύματα, ὁ xaÜ' ἑαυτοῦ 


e 
κι πλέον, 


πρῶ- 


(89) Προσθεῖναι. « Lego, » ait Hefffsius, οὖν προσ- 


(εἶναι: θέλω. D 


(90) Σταθμία. Colb. k, Or. 4, 
ἐμά. 

(91) Πονηρία. 1i Mont. yo. πονηρίᾳ, quod habent 
Ald. et Herv. Hune. locum sie reddit Comb. « Et 
quibus iniquilas rependilur pondera appendamus, 
)psa nimirum, » etc. 

(92) Αὐτόθεν. Weg. 4, Colb. 5, αὐτίχα. Or. 1, ad 


Tres Reg. 


marg, αὐτόθεν ἀπαντῶσα. Mont. ceuset legendum, 
ἀπαντῶντα. 


(95) ᾿Ημετέρων.. « Subaudi λόγων,» inquit. Mont. 
€ non πραγμάτων, ut Dillius. » 

, (094) 0lc αὐτὸς ἐπίσταται μέτροις. Oxon. xai 
οἷς. Pass. μάστιξιν αἷς αὐτὸς ἐπίσταται, xai οἷς 
μετρίοις. Sic eiiam Comb. qui verlit : « Quibus i ipse 
novit flagris et quibus animadversionis modis. » 

(95) Hapaz.Ancíac. « Flagella sceleribus ausisque 
allinia. » 

(96) Δὲ ἐγνειράτων. 


€ Per insomnia. » Sic casti- 


M. Enimvero quis justos impiorum morbos, mi - 
n:imeque obscuras corporum ruptiones, ac mulii- 
plices alias plagas et flagra, eorum sceleribus con- 
gruentia , mortesque haudquaquam usitato more 
obortas, eorumque inter ipsos cruciatus confessio- 
nes, et inutiles peenitentias, easque quiz tum per 
insomnia, tum per vera visa contigerunt, castiga- 
liones, pro dignitate narrare atque exaggerare 
sufliciat ? qu:eque, vel ob flagitia circa sacras zedes 
admissa, vel ob saeras mensas contumeliis affectas, 
vel ob mystica pocula furiose contaminata , vel ob 
ventrem corporibus nostris projecta quadam impu- 
dentia saturatum , vel ob omnia alia scelera perpe- 
wrata ipsis acciderunt, clara utique et perspicua 
divinge adversus hujusmodi homines ire signa ct 
argumenta? Verum hoc consulto prateribo, non 
quod iis quz in hominum oculis atque sermone 
posita sunt, fidem abrogem, aut rerum eventus 
temerario cuidam motui fortuneque tribuam , 
quemadmodum illi, qui res hujusmodi temere sen- 
tiunt, sed ne, majoribus atque insignioribus rebus 
pretermissis, levioribus immorari videar. lllud 
ne apud eos quidem, qui Deum nullum putant , fide 


11. curepat ille in. dies aaversus nos vehemen- 
lius, non secus ac fluctus super fluctus. excitans, 


gatus est Abimelech rex Gerarze, cum Saram Abralie 
uxorem abstulisset. Gen. xx. 

(97) Καθ᾿ ὕπαρ. « Verisque visis oblata spectra.» 
Editi, ὑπέρ. Sie Balthasaro impendens calamitas 
per verum visum pr:esignata est. Daniel, v. 

(98) 'E&£vépícacir. Meg. 1, et Or. 4, 
σασιν. P 

(99) Μυστικοὺς κρατῆρας. « Mystica. pocula. » 
Julianus pricfeclus, Apostatie avunculus, et Felix 
regalis :erarii quaestor, eum sacrata Deo vasa teme- 
rassent, extemplo horribili morbo corre pti, niser- 
rima morte m Rem narrant Niceph. fist. 
l. x, c. 29, . pag. 67. Chrysostomus quoque 
hom. 4, in NL populi, et "Theodoret. |. mt, 
c. 19 

(D) "Aréegr. 
denter. » 

(2) Φανερά. Pass. φοθερά. 

(9) 'üropaccccega. Keg. b, 


ἐνυθρί- 


Mss. ron pauci, ἄἀναίδτν, « impu- 


« Horrenda, » 
ὁνο! μαστότ ατα. 


667 


S, GREGORII TliEOLOGI 


668 


qui in seipsum primum insanierat, et sancta protri- A zov (4) μανεὶς xat πατήσας τὰ ἅγια, xaX τὸ Πνεῦμα 


verat, Spirituique grati: contumeliam intulerat 55, 
Jeroboam apposite dixerimus, aut lsraelitam 
Achab, homines iniquissimos, aut /Egyptium illum 
Pharaonem, aut Assyrium Nabuchodonosor, vel 
liec omnia contrahentes, unum atque eumdem nomi- 
nabimus : quandoquidem eum omnium vitia in sese 
collegisse constat, defectionem nempe 149 Jero- 
boam*, eredulitatem Achab ὅδ, duritiem Pharaonis "5, 
sacrilegium Nabuchodonosoris ?, omnium denique 
in unum collectorum impietatem. Cum autem per 
alia omnia fuisset grassatus, atque omne tyrannidis 
in nos et crudelitatis genus, ut leve et abjectum, 
contempsisset (nec enim ulla unquam natura ad 
malorum inventionem illius natura fecundior et 
uberior fuit), ad extremum, Judzorum quoque 
nationem in nos immisit, tum veteri eorum levitate, 
tum inveterato nostri odio in ipsorum pectoribus 
elam flagrante, ad id, quod moliebatur, perficien- 
dum, adjutoribus usus; ipsis nimirum in patriam 
redire ac templum instaurare, patriorumque rituum 
vigorem renovare, ex ipsorum scilicet libris ei 


τῆς χάριτος ἐνυθρίσας. ἹἹεροθοὰμ. εἰπεῖν οἰκειότερον, 
7| ᾿Αχαὰθ τὸν Ἰσραηλίτην (3), τοὺς παρανομωτάτους, 
3j Φαραὼ τὸν Αἰγύπτιον, ἢ Ναθουχοδονόσορ τὸν "Ac- 
σύριον, 3j ταῦτα πάντα (0) συνελόντες, ἕνα χαὶ τὸν 
αὐτὸν ὀνομάσομεν (7)" ἐπεὶ χαὶ τὰς πάντων χαχίας 
εἰς ἑαυτὸν συλλεξάμενος φαίνετα', '"lepo6oàp. τὴν 
ἀποστασίαν, ᾿Αχαὰθ τὴν μιαιφονίαν, Φαραὼ τὴν 
σχληρότητα, Ναθουχοδονόσορ τὴν ἱεροσυλίαν, πάντων 
ὁμοῦ "τὴν ἀσέδειαν. Ἐπεὶ δὲ πάντα διεξελθὼν 
τἄλλα (8), καὶ πᾶν εἶδος τῆς χαθ᾽ ἡμῶν τυραννίδος, 
ὡς μιχρόν τι χαὶ ἀγεννὲς ἀτιμάσας (οὐ γὰρ ἐγένετο 
ποριμωτέρα φύσις ἐχείνης (9) εἰς χαχῶν εὕρεσιν 
xai ἐπίνοιαν), τέλος ἑπαφῆχε χαὶ τὸ Ἰουδαίων φῦλον 
ἡμῖν τὴν παλαιάν τε αὐτῶν χουφότητα, χαὶ τὸ χαθ᾽ 
ἡμῶν ἄνωθεν ὑποσμυχόμενον ἐν αὐτοῖς μῖσος συνερ- 
y» λαθὼν τοῦ τεχνάσματος, ἐπιθειάζων (10) τε δή- 
θεν £x τῶν παρ᾽ αὐτοῖς βίθλων χαὶ ἀποῤῥήτων, ὡς 
νῦν αὑτοῖς ἀποχείμενον εἴη χατελθεῖν εἰς τὴν ἕαυ- 
τῶν, χαὶ τὸν νεὼν ἀναδείμασθαι, χαὶ τῶν πατρίων 
τὸ χράτος ἀνανεώσασθαι, χαὶ ἀποχρυπτόμενος εὖ 
νοίας πλάσματι τὴν ἐπίνοιαν. 


arcanis fatale esse alfirinans, ac benevolentix specie commentum hoc occultans. 


IV. Postquam autem. hzc in animum | induxit, 
ipsisque persuasit ( facile enim imposturam facit, 
quidquid delectat), illi quidem ad templi exstru- 
cionem se comparare, atque in id opus, et. manu 
multa, et animi alacritate ac labore incumbere. 
lllud enim narrant, qui eorum res admirantur, 
uxores quoque ipsorum non modo matronalem 
omnem muudum corporisque ornatum prompto 
animo detraxisse, atque in operis structuram la- 
borantiumque opem contulisse, verum eo quoque 
animo fuisse, ut, terram sinu elfferentes, ac nec 
vestibus przeclaris et exquisitis, nec teneris mem- 
bris parcentes, pietatis oflicio sese fungi existima- 
rent, omniaque hoe conatu inferiora ducerent. Ut 
vero, svo turbine ae repentina zstuantis terr: 
agitatione simul una repuisi, ad propinquum quod - 
dam templum perrexerunt, alii orationis causa, 
alii, ut in hujusmodi rebus accidere solet, eo, 
quod offerebatur, ad perieuli propulsationem uten- 
tes, alii cum tumultu una proruentes, ae cum cur- 
rentibus simul illabentes ; sunt qui eos ne a tem- 


55 [Tebr, x, 29. 5111] Reg. xu, 26. 


(4) -"Ἑαυτοῦ πρῶτον". Wa tres Reg. Alii vero tres D 


Rez. et Or. 1 ad marg. πρώτου. 

(5) Ἰσραηλίτην. Sic omnes codices, « quasi rex 
schismaticus et tyrannus. » Suspicatur Mont. legen- 
; dum, Ἰσραηλίτων, « Regum Israel sceleratissimos.» 
Quie lectio non displicet, sed nulli favent codices. 
(6) Ἢ ταῦτα πάντα. Colb. 5, ἣ xà πάντα. 
(7) ᾿ογομάσομεν. Weg. bin, ὀνομάσωμεν. Notam 
interrogationis hic ponendam arbitratur Heinsius. 

(8) Τά.1.1ια. Mss. communius, τὰ ἄλλα. 

(9) Φύσις ἐκείνης. « Ingenium, indoles. » Savil. 
ἐχείνου. 

(10) ᾿Επιθειάζων. « Per Deum obtestans, divino- 
que ex eis afflatu, quem fingebat, monens, » etc. 

(41) Xvr&Aa0£vz&c. Colb. 5, συνελασθέντες. 

(12) “Ὅπερ. Reg. a, ὥσπερ. 


55 ]fI Reg. xxu, 26. 


τ 


ἀναστήσοντες διενοοῦντο τὸ ἱερὸν, xoi χειρὶ πολλῇ 
xaY προθυμίᾳ περὶ τὸ ἔργον ἐταλαιπώρουν - φασί γέ 
το! χαὶ τὰς γυναῖχας αὐτῶν οἱ τὰ ἐχείνων θαυμάζον- 
τες, οὐ μόνον ἄπαντας τοὺς περὶ τὸ σῶμα χόσμους 
περιελομένας ἑτοίμως συνεισφέρειν τῷ ἔργῳ χαὶ τοῖς 
πονουμένοις, ἀλλὰ χαὶ τοῖς χόλποις τὸν χοῦν ἐχφε- 
ρούσας, χαὶ οὔτε πολυτελοῦς ἐσθῆτος, οὔτε μελῶν 
ἁπαλότητος φειδομένας, εὐσεύεῖν οἴεσθαι xai πάντα 
λαίλαπος χαὶ βρασμοῦ γῆς ἄφνω συνελαθέντες (11), 
ἐπί τι τῶν πλησίον ἱερῶν, οἱ μὲν ὡς ἱχετεύσοντες, 
ὥρμησαν, οἱ δὲ, ὅπερ (12) ἐν τοῖς τοιούτοις φιλεῖ συμ- 
θαίνειν, τῷ παρόντι χρώμενοι πρὸς βοήθειαν, οἱ δὲ 
ἄλλω: τῇ ταραχῇ συμφερόμενοι, καὶ τοῖς θέουσι συν - 
Εἰσὶ μὲν οἱ λέγουσιν, ὡς οὐδὲ τὸ ἱερὸν 


ειἰσπίπτοντες. 


αὐτοὺς προσεδέξατο, ἀλλ᾽ ἀναπεπταμέναις προσελ- 
θόντες ταῖς πύλαις, ἐπιχλεισθείσαις (15) ἐνέτυχον Ex 
τινος ἀοράτου χαὶ (14) ἀφανοῦς δυνάμεως, ἣ τὰ τοι- 
αὖτα (15) τεραξουργεῖ πρὸς τὴν τῶν ἀσεθῶν (16) χα- 


59 Exoil, vir, 92. 99 IV Reg. xxv, 9. 


(14) "Aopdcov καί. Ma mss. et editi. In Par. 
deest, xat. - 

(15) Ἢ τὰ τοιαῦτα. Weg. bm, ἣ ταῦτα. 

(10) Τῶν àcsCor. Reg. a, b, bm, et Or. 1, τῶν 
ἀσεθούντων. Porro de his miraculis consentientes 
habemus, non tantum Theodoretum, Sozomenum, 
Rufinum, Chrysostomum , Ambrosium ,  Hierony- 
mum, ete., sed etiam Juliani adoratorem Ammianum, 
imo Jud:os ipsos. Unde Sozomenus, lib. v, c. 21, 
ait : « Judi ipsi ae gentiles fidem faciant, qui opus 
imperfectum dimiserunt, aut, ut verius dicam, ne 
inchoare quidem potuerunt. » Addamus, nisi quan- 
Qum necesse fuit, ut « ne lapis super lapidem relin- 
queretur, » egesta scilicet. euam e fundamentis 


669 ORATIO v. 


τάπληξιν, χαὶ τῶν εὐσεδῶν ἀσφαλειαν" ὃ δὲ ἅπαντες 
ἤδη καὶ λέγουσι xai πιστεύουσιν, ὅτι βιαζομένους 
αὐτοὺς καὶ φιλονειχοῦντας περὶ τὴν εἴσοδον, πῦρ 
ἔστησεν ἀπαντῆσαν ἐχ τοῦ ἱεροῦ, χαὶ τοὺς μὲν χατ- 
ἐφλεξε xai ἀνήλωτεν (ὡς ὅμοιόν τι περὶ αὐτοὺς 
συμβῆναι: τοῖς Σοδομιτῶν πάθεσιν, ἣ τῷ πε 
χαὶ ᾿Αθιοὺδ θαύματι ξένως χαὶ θυμιάσασ: χαὶ χινδυ- 
νεύσασι), τοὺς δὲ τῶν χαιρίων ἀχρωτηριάσαν (17), 


Q9. Náàa6 


στήλην ἀφῆχεν ἔμψυχον τῆς τοῦ Θεοῦ χατὰ τῶν ἀμαρ- 


τωλῶν ἀπειλῆς xal χινήσεως. Τοῦτο μὲν δὴ τοιοῦτο, 
χαὶ ἀπιστείτω μηδεὶς, ὅτι μηδὲ (18) ταῖς ἄλλαις τοῦ 
Θεοῦ δυνάμεσιν * ὃ δὲ ἔτι τούτου (19) παραδοξότερον 
χαὶ περιφανέστερον, ἔστη φῶς ἐν τῷ οὐρανῷ (20) 
τὸν σταυρὸν περιγράφον (21), καὶ τὸ πρότερον ἐπὶ 
γῆς ἀτιμαζόμενον τοῖς ἀθέοις χαὶ σχῆμα χαὶ ὄνομα 
νῦν ἐν οὐρανῷ δείχνυται πᾶσιν ἐπίσης, χαὶ γίνεται 
τρόπαιον τῷ Θεῷ τῆς χατὰ τῶν ἀσεδῶν νίχης, τρο- 


παίου παντὸς ὑψηλότερον. 


— CONTRA JULIANUM Il. 


À 


B 


670 


plo quidem admissos fuisse commemorem, sea 
cum ad apertas fores accessissent, repente easdem 
clausas pessuloque obductas olffendisse, potentia 
quadam invisibili, quie ad impiorum terrorem ac 
piorum. incolumitatem hujusmodi prodigia elicit. 
Moe autem uno jam ore omnes referunt, ae pro 
certo habent, 150 quod eos summa vi atque con- 
tentione. ingressum sibi aperire conantes, ignis e 
templo occurrens inhibuit, et alios quidem exussit 
et absumpsit (ut simile quiddam ipsis, quod So- 
domitis , acciderit, aut. etiam. quod Nadab et 
Abiud ^, qui inusitato more et thus adoleverunt, 
Οἱ oppressi sunt), alios vero pricipuis corporis 
partibus truncatos, vivam columnam divine ad- 
versus peccatores comminationis et motionis reli- 
quit. Atque hoc quidem ad hunc modum se habuit, 
nec fidem quisquam deroget, nisi qui eadem τὰς 
tione aliis quoque Dei miraculis nullam fidefn ha- 


bendam putet. Quod autem hoc etiam mirabilius clariusque fuit, lux in celo stetit, crucem in or- 
bem describens, ac nomen illud et figura, qua: in terra prius impiis contemptui fuerat, in celo nunc 
omnibus ex cquo ostenditur, Deoque victori€ adversus impios trophzum efficitur, troph:eo omni. su- 


blimius et. pr:stantius. 

Ε΄. Πρὸς ταῦτα τί φήσουσιν οἱ τοῦ αἰῶνος τούτου 
σοφοὶ, χαὶ τὰ παρ᾽ αὐτοῖς ἀποσεμνύνοντες, οἱ τὰς 
βαθείας ὑπήνας ἕλχοντες, χαὶ τὸ χομψὸν ( 
432) ἡμῖν τριθώνιον ; ἀντιδιήγησαί μοι xax σὺ τὰ 
σὰ, ὁ τοὺς μαχροὺς λόγους γράφων, χαὶ τὰς ἀπίστους 
συντιθεὶς ἱστορίας, χαὶ χεχηνὼς πρὸς τὰ ἄνω n 
xaX τῶν οὐρανίων καταψευδόμενος, xaX πλέχων Ex τῆς 
τῶν ἀστέρων (24) κινήσεως τὰς γενέσεις χαὶ τὰ συμ- 
θαΐνοντα; Λέγε μοι χαὶ σὺ τοὺς σοὺς ἀστέρας, τὸν 


T 
[23 


TI 
τες 


"Agiáüvmg στέφανον, xai τὸν Βερενίχης πλόχαμον, 
χαὶ τὸν ἀσελγῇ Κύχνον, χαὶ τὸν ὑθριστὴν Ταῦρον" 
εἰ δὲ βούλει, τὸν Ὀφιοῦχόν (25) σου, χαὶ τὸν Alyó- 
χερω (26), xax τὸν Λέοντα, ἄλλους τε 
γαχῷ (27) γνωρίσας, ἣ θεοὺς ἣ ἀστέρας ἐποίησας. 
Ποῦ σὺ τοῦτον (28) ἔχεις τὸν χύχλον ἐν τοῖς σοῖς μα- 
θήμασι; Ποῦ δὲ τὸν ἐπὶ Βηθλεὲμ δραμόντα πρότερον 
Ex τῆς ἑῴας ἀστέρα, τὸν ὁδηγὸν τῶν σῶν Μάγων χαὶ 


ὅσους ἐπὶ τῷ 


πρόξενον ; "Ἔχω τι χἀγὼ λέγειν ἐχ τῶν οὐρανίων * 


ἐχεῖνος τὴν Χριστοῦ παρουσίαν ἀνεδήλωσεν (39) ὁ 
H T7 - - pi 
ἀστήρ οὗτος τῆς Χριστοῦ νίχης ὁ στέφανος. 


9 


*! Gen. xix, 34, ** Levit. x, 


V. Ad hie porro quid dicturi sunt. hujus s:eeuli 
sapientes, suaque magnificis verbis exornantes , 
qui profundas barbas gestant, ac scitum et venu- 
stum pallium trahunt? Tu quoque tua mihi ex 
adverso narra, qui prolixas orationes conscribis, 
historiasque a. fide abhorrentes conficis, atque ad 
supera inhias, falsaque de celestibus loqueris, 


C atque nativitales et rerum-eventus ex astrorum 


mtu contexis ? Sidera quoque tua mihi expone, 
Ariadnes coronam, et Berenices comam, et sala- 
cem Cygnum, et petulantem Taurum ; atque etian, 
si ita vis, Ophiuchum tuum, et Capricornum, et 
Leonem, aliosque omnes, quos, ob malum cogni- 
tos, vel in deorum, vel in siderum numerum ascri- 
psisti. Ubi tu hunc circulum in tua mathesi habes? 
Ubi etiam stellam illam, Magorum tuorum ducem 
et auspicem, qux prius ab ortu in. Bethlehem cu- 
currit? ? Ipse quoque nonnihil habeo quod de 
celestibus disseram : stella illa Cliristi presentiam 
indicavit : hiec vietori: Christi corona fuit. 


93 Matth. ut, 1 seqq. 


humo. ,ta impii Apostate spes, qua, ut cum Theo- D « delineans. » Quid sit erux in orbem descripta non 


doreto loquar, ffist., lib. rt, c. 17, «sese falsi prae- 
dictionem Domini convicturum esse sperabat, » im- 
pleta est, ut stultis ipse suis contra Deum consiliis. 
nescius, invitusque adimplend:e servierit przedictioni, 
qu: alioqui ad amussim necdum completa erat, cuin 
decimam quintam catechesim scriberet Cyrillus Hie- 
rosolymitanus. 

(17) ᾿Αχρωτηριάσαν.. là. mss. omnes. Edit. àxpo- 
τεριάσας. 

(18) “Ὅτε μηδέ. Sic Pass. aliique plures codi- 
ces ; « Quandoquidem, » etc. Vel, « si modo aliis 
fidem non. abrogat. » Edit, Par. Ald. et lerv. 

ηδέ. 

(19) *0 δὲ ἔτι τούτου". Sic mss. omnes. Deest in 
Par. edit, τούτου. 

(20) Τῷ οὐρανῷ. Deest, τῷ, in pluribus. 

(21) Περιγράφον. « Crucem. describens, » 


aut, 


video. Miraculum istud testimonio suo conlirmant 
Chrysostomus, Rufinus, Fheod., Sozom., Socrat.,etc, 
(32) Περισύροντες. « Circumferunt. » 


(35) Πρὸς τὰ ἄνω. Meg.a, εἰς τὰ ἄνω. 
(24) "Accépov. Duo Heg. Colb. Κ, ur. 1, 
ἄστρων. 


(25) Ὀφιοῦχόν cov. « Serpentarium. » Pass. 
σοι. Sunt qui Asculapium intelligant, quod anguem 
manu tenens pingeretur. 

(20) Αἰγόχερω. Ita plerique codices. l'ar. edit. Αὐ- 
γόχερων. , 

(27) Ἐπὶ τῷ κακῷ. « Ab insigni maio notos, ce- 
lebres, » 

(28) Τοῦτον". Coisl. 2, τούτων. 

(29) ᾿Αγεδήωσεν. Codices, communius, £57Xo- 
σεν. Coisl. 2, ἐμήνυσεν. 


6 


S. GREGORII THEOLOGI 


012 


VI. Atque hiec mihi de ecelestibus atque superis, A (΄. Ταῦτα μὲν £x τῶν οὐρανίων xai των ἄνω συμ- 


jux pro magna ea, qui in universo elucet, con- 
cordia et necessitudine rebus nostris condolescunt, 
dieta sint. Qu: vero sequuntur, Psalmistes jam 
mihi expleat: Et 35] civitates destruxisti** (ut. ve- 
teres illas obeasdem impietates), inter ipsas, quibus 
in nos atebantur, iniquitates, partim mari obrutas, 
partim terrz: motu prostratas et eversas, ut pro- 
pemodum id quod reliquum est, dicere possim : 
Periit memoria earum. cum sonitu 55, et claro ac 
celebri exitio. Tanta enim ruina est tantaque con- 
fractio earum ac illarum qu: e vicino sunt, maxi- 
meque harum qu:e impietate delectantur, ut si quis 
eliam earum instaurationem aggredi audeat, multo 
lempore ad eam rem opus futurum sit. 

VIL. Ac terre quidem et. coeli h;ec. ostenta. fue- 
runt : ezteruin aer hujusmodi tempore nihilne in- 
signe édidit, nec passionis Christi signis sanctifica- 
tus est? Proferant nunc quoque vestes suas, qui 
hujus miraculi spectatores et conscii exstiterunt, 
illas, inquam, erucis notis tunc inustas et consigna- 
las. Simul enim ae quispiam, sive nostrorum, sive 
exterorum hee narrabat, aut. narrantes audiebat, 
statim hoe miraculum, vel in seipso, vel in vicino suo 
perspiciebat, stellatus. nimirum ipse notisque dis- 
Ünetus, vel illum talem in westimentis intuens, 
omnem teslorii artificii elegantiam, aut summa 
cura elaboratam picturam varietate superantem. 
Quie res spectantium. animos tanto stupore affecit, 
ut omnes ferme, quasi ex signo uno, atque una voce, 
Christianorum Deum invocarent, eumque multis 
laudibus precibusque placare studerent; multi etiam 
non in longius rem extrahentes, sed eodem ipse 
tempore, quo πὸ acciderunt, ad sacerdotes nostros 
properantes, adhibitis multis precibus in Ecclesiam 
admissi, ac sublimioribus mysteriis imbuti sint, 
sacro baptismate purificati, atque utilitatem ex ti- 
more consecuti. 

VIII. Ita quidem se res habebant. Julianus vero 
furoris sensim ingravescentis cestro percitus et agi- 
1atus, ad ipsum calamitatum suarum caput tandem 
devenit. Ut enim Christianorum res ex animi sen- 
tentia se habere existimavit, atque ex his, quz jam 


€*Psal. Ix, 7. *"jibid. 

(50) Ψαλμός. Reg. hu, Ald. et Herv. ψαλ- 
μῳδός. 

(51) Αὐτῶν. Duo Reg. αὐτοῦ. 

(52) Τοιοῦτο. Sic mss. Edit. vero, τοιοῦτον. 

(93) Τῶν ἐκ yeicórov. Pass. ev Schol. Montac. τῶν 
ἐν γειτόνων. 

(94) ᾿Ασεδείᾳ. Ma Pass. aliique codices, et 
sensus postulat. Editi autem, εὐσεύείᾳ, « pie- 
igi, » quod tolerari poterat, si abesset, μάλι- 
στα, quia in impiorum ruina, vel piissimo cuique 
vicino metuendum. esse, probant, Sodomitarum et 
Abironis pereuntium exempla, et. adhibite tum ab 
angelis, tum ἃ Moyse cauliones. 

(35) Ὡς. Pass. ὥστε. 

(56) Πρός. Pass. aliique, cic. 

(91) "Arp. Male Ald. et Hlerv, ἀνήρ, « vir. » 

(58) Ἔτι. Mont. cic ἔτι. 


(59) Κατασημανθείσεις. Pass. ἐπισημανθείσας, 


B 


D 


πασχόντων τοῖς ἡμετέροις, xavX τὴν μεγάλην τοῦ 
παντὸς ἁρμονίαν τε xa οἰκείωσιν" τὰ δὲ ἑξῆς ἐ 
ψαλμὸς (50) συμπληρούτω pov ὅτι Καὶ πόιϊεις καθ. 
εἴλες (ὡς τὰς παλαιὰς ἐχείνας ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς ἀσε 
θήμασιν), ἐν αὐταῖς ταῖς καθ᾽ ἡμῶν παρανομίαις, τὰ: 
μὲν πελάγεσιν ἐπιχλυσθείσας, τὰς δὲ σεισμῷ χατ- 
ενεχθείσας, ὡς μιχροῦ χαὶ τὸ λειπόμενον ἔχειν εἰπεῖν. 
ὅτ. Ἀπώλετο τὸ urnuócvror αὐτῶν (51) μετ᾽ ἤχου 
xal περιθοήτου τῆς ἀπωλείας " τοσαύτη γὰρ αὐτῶν ἣ 
πτῶσις, χαὶ τοιοῦτο (32) τὸ σύντριμμα, xal τῶν &x 
γειτόνων (55), καὶ μάλιστα᾽ τῇ ἀσεθείᾳ (54) περιχαι- 
ρόντων, ὡς (95) πολλοῦ χρόνου δεῖν αὐταῖς, εἴ 
τις ἄρα xal τολμήσειε τοῦτο πρὸς (56) &mavóp- 
θωσιν. 

Z'. ἾΔρ᾽ οὖν γῆ μὲν οὕτω xa οὐρανός " ἀὴρ (51) δὲ 
οὐχ ἐπισημαίνει τοῖς τοιούτοις χαιροῖς, οὐδὲ ἡγιάσθη 
τότε τοῖς σημείοις τοῦ πάθους; ᾿ἘἘπιδειξάτωσαν 
ἔτι (58) χαὶ νῦν τὰς ἐσθῆτας, οἱ τοῦ θαύματος ἐχεί- 
νου θεαταὶ χαὶ μύσται, τὰς τότε χατασημανθείσας (59) 
«olg τοῦ σταυροῦ στίγμασιν. Ὁμοῦ τε γὰρ ταῦτα 
διηγεῖτό τις, εἴτ᾽ οὖν τῶν ἡμετέρων, εἴτ᾽ οὖν τῶν 
ἔξωθεν (40), ἣ διηγουμένων ἤχουε, xat τὸ θαῦμα 
ἑώρα παρ᾽ ἑαυτῷ, ἣ τῷ πλησίον γινόμενον, χατάστε- 
Qog ὧν, ἣ ἐχεῖνον ὁρῶν τοιοῦτον ἐν τοῖς ἐσθήμασι, 
πάσης ἱστουργιχῆς Ψηφῖδος 1| περιέργου ζωγρα- 
φίας (41) ποικιλώτερον. "Ex τούτου τί γίνεται; To- 
σαύτη τῶν ὁρωμένων κατάπληξις, ὡς μιχροῦ μὲν 
ἅπαντας ὥσπερ ἐξ ἑνὸς συνθήματος (2) χαὶ μιᾶς 
φωνῆς τὸν τῶν Χριστιανῶν ἀναχαλεῖσθαι Θεὸν, c5- 
φημία!:ς τε πολλαῖς χαὶ ἱχεσίαις αὐτὸν ἐξιλάσχεσθαι᾽ 
πολλοὺς δὲ οὐχ εἰς ἀναθολὰς, ἀλλὰ παρ᾽ αὐτὰ τῶν 
συμθάντων προσδραμόντας τοῖς ἱερεῦσιν ἡμῶν, xoX 
πολλὰ χαταδεηθέντας τῆς τε Ἐχχλησίας γενέσθαι 
μέρος, xaX μυηθῆναι τὰ τελεώτερα (45), τῷ ἱερῷ (44) 
χαθαγνισθέντας βαπτίσματι, xaX διὰ τὸν φόθον (45) 
ὠφεληθέντας. 


H'. Εἶχε μὲν οὖν οὕτω ταῦτα * ὁ δὲ, ταῖς κατὰ μι- 
χρὸν μανίαις οἰστρηλατούμενος χαὶ δονούμενος, ἐπὶ 
αὐτὸ τὸ χεφάλαιον ἀπαντᾷ τῶν ἑαυτοῦ συμφορῶν. Ὡς 
γὰρ χατὰ νοῦν ἔχειν αὐτῷ τὰ Χριστιανῶν ᾧετο, χαὶ 
ἤδη χατείργαστο (46), τὸ καὶ πᾶν ἁλωτὸν εἶνα: 


- 


οἷς 


(40) Τῶν ἔξωθεν". Sicmagno consensu mss. Edit. 
Par. ξένων. 

(M) Zoypaglac. Reg. nu, Colb. 5, Ald. et 
Herv. addunt ἀμπεχόμενον. Pass. Reg. l, ἀμπισχό- 
μενον. lta etiam Comb. qui vertit, « majori varietate 
amictum. » , 

(42) Ἐξ ἑγὸς συνθήματος. Comb. « quasi ex una 
tessera, » vel, « quasi ex condicto. » 

(43) Τειλεώτερα. Ita mss. Editi, τελειότερα. 

(44) Ἱερῷ. Sic codices omnes. Edit. 
θείῳ. 

(48) Διὰ τὸν gov. Pass. διὰ τῶν φοθερῶν ὦφε- 
ληθέντας τὸ μὴ φοθεῖσθαι " catque id utilitatis ex rebus 
timendis consecuti ut nihil timerent. » Sed hae nou 
agnoscunt plerique codices, nec vertit Billius. Herv.. 
διὰ τῶν φόθων. 

(46) Κατείργαστο. Sic Pass. cieterique mss. Mont. 
vero et edit. Par. χατειογάσατο, 


Par. 


675 


ORATIO V. — CONTRA JULIANUM Il. 


674 


ὑελήσαντι μόνον (A7) ἐλπίσας, xai τινα κατὰ τῶν A confecerat, in eam. spem adductus est, nihil. esse, 


ἑσπερίων βαρβάρων εὐημερίαν ἁρπάσας 
λεύεται ταύτην ϑουλὴν συνετωτάτην τε 


ποτάτην..ἴλρας διττὸν ἐνθένδε στρα’ (48) 
ὁπλιτῶν, τὸν δὲ τῶν ἀγόντων αὐτὸν δαιμόνων, ( xat 


μᾶλλον εἶχε θαῤῥεῖν, ἐπὶ Πέρσας στρατεύει, θράσους 
ἀλογίᾳ μᾶλλον ἣ ῥώμης ἀσφαλείᾳ πιστεύσας " xat οὐδ᾽ 
ἐχεῖνο συνιδεῖν δυνηθεὶς ὁ σοφώτατος, ὅτι θάρσος χαὶ 
θράσος (49), χἂν εἰ τοῖς ὀνόμασι πλησιάζοι, πλεῖστον 
ἀλλήλων τῇ δυνάμει χεχώρισται, ἀνδρίᾳ τε ἣν φαμὲν 
χαὶ ἀνανδρίᾳ. Τὸ μὲν γὰρὲἐν τοῖς τολμητέοις θαῤῥεῖν 
ἀνδρίας ἐστὶν, ὥσπερ τὸ ὑφίεσθαι δειλίας " οὗ δὲ 
πλείων ὁ χίνδυνος, ὁμόσε χωρεῖν χαὶ ὠθέζεσθαι, ἀλλὰ 
μὴ κατέχεσθαι, θράσους, ὥσπερ τὸ ὑποχωρεῖν ἀσφα- 
λείας. Καὶ οὐ τοῦ αὐτοῦ λόγου θετέον φυλάξαι τὰ 
ὄντα, καὶ τῶν οὐχ ὄντων τι προσλαθεῖν " τὸ μὲν γὰρ 
μάλιστα καὶ πρῶτον τοῖς νοῦν ἔχουσι τιμητέον" τὸ 
δὲ, ἂν μὲν ὑπάρχῃ μετὰ ῥᾳστώνης, δεχτέον " ἂν δὲ 
ὰ ἱπτῃ, περιοπτέον. Ὁ δὲ ὑπὲρ τοῦ χτήσασθαί τι 
ὑπάρχουσ!. χινδυνεύων 
λίαν ἀνόητος (50). Καί μοι προσεοιχέναι δοχεῖ πύχτῃ 
χαχῷ τὴν τέχνην, πρὶν τὴν στάσιν εὖ θέσθαι, προ- 


θαλλομένῳ 7. T, χυθερνήτῃ λελυμένης αὐτῷ τῆς νηὺς, 


τῶν ἐλπιζομένων πᾶσι: τοῖς 


xa οὐ πλοΐμως (51) ἐχούσης, ναῦν χαταδύοντ' (52) 
πολεμίαν, ἣ χαταδύειν ἐσπουδαχό 
μηδὲν ἐχεῖνος ἐνθυμηθεὶς, 
toi; ἐγνωσμένοις, ἔτ 


-: T 


τι, 


Ὧν μο: δοχεῖ 


ἐγχειρεῖν ἀπερισχέπτως 
τῶν Ῥωμαϊχῶν ὠδινόντων 
αὐτῷ (39), καὶ χαχῶς διαχειμένων τῷ διωγμῷ μά- 
λιστα, τὴν ἀλλοτρίαν περινοῶν" xal Σαλμωνεὺς (54) 
M Mp τ . M nis 
εἶναί τις ἐχ βύρσης βροντῶν, πρὸς τοὺς Τραϊανοὺς βλέ- 
πων ἐχείνους χαὶ τοὺς ᾿Αδριανοὺς (55), ὧν οὐχ ἧττον 
τῆς ἀνδρείας τὸ ἀσφαλὲς ἐθαυμάζετο. Τὸν Κάρον δὲ 
οὐχ ἐνενόε: ἐχεῖνον, οὐδὲ τὸν Οὐαλεριανὸν (50), οἱ δίχας 

5 IRE ἀρ δ E ; "OPER 
ἔδοσαν ὁρμῆς ἀλογίστου, ἵν᾽, 6 φησιν ἡ τραγῳδία, μὴ 
ὀνειδίζω τὰς τύχας, ἐν Περσῶν ὅροις, ἐν ἀχμῇ τῆς 
Ξὐτυχίας χαταλυθέντ 


quod, modo vellet, 152 superare et expugnare non 
posset, ae praterea prosperi cujusdam. adversus 
Occiduos barbaros bellici successus occasionem ra- 
piens, hoe unum consilium, prudentissimum simul 
et liummanissimum capit, Duplicem enim inde exer- 
citum movens, alterum militum, alterum dzemonum, 
aquibus ducebatur, et in cujus ope ipsius fiducia 
inagis nitebatur, adversus Persas expeditionem stus- 
cipit, priecipiti temeritate polius quam virium fir- 
mitate fretus : ac ne. illud quidem perspiciens vir 
sapientissimus, filuciam et. audaciam, licet noni- 
nis ratione inter se vicin: sint, potentia tamen et 
facultate plurimum inter se distinctas esse, et di- 
stare plus quam fortitudo distat ab ignavia. Etenim 
in rebus arduis prfidentem. animum | gerere, nma- 
gnanimitatis est ; quemadmodum contra, periculum 
detrectare, timiditatis et ignavize. At ubi plus peri- 
culi imminet, tum obviam procedere, seque in dis- 
crimen obtrudere, non autem reprimere ae retine- 
re, temeritati ducendum est ; quemadmodum e con- 
uario, cedere, cautioni et prudenti; Nec eodein 
loco ponendum est, ea qu:e adsunt, tueri, et eorum 
quie non habeas, aliquid adipisci. lllius enim prze- 
cipua et. primaria ratio cordatis viris habenda est : 
hoc vero, siquidem tuto faeileque liceat, amplecten- 
dum; sin autem in contrarium. cedat, contemnern- 
dum. Qui vero, ut. aliquid eorum, quie spe conce- 
pit, assequatur, foriunarum omnium suarum peri- 
culo dimicat, in magna stultitia versatur. Ac mili 
malo pugili non dissimilis esse videtur, artem suam, 
priusquam gradum recte fixerit, proferenti : aut 
gubernatori, soluta nave sua, nec ad naviganduin 
idonea, navem hostilem deprimenti, aut certe de- 
primere conanti, Quorum ille nihil, ut. mihi qui- 
dem videtur, reputans, inconsulte ea quie statuerat, 


agereditur, rebus Romanis adhue exulceratis, maleque, presertim. ob excitatam persecutionem, altfe- 
ctis, alienam regionem cozitans; ae Salmoneuim quemdam, e corio tonantem | nobis refereus, Traja- 
nosque illos et Adrianos sibi ob oculos proponens, quorum minus cautio et prudentia, quam animi ma- 
gniludo admirationi esse solebat. Ac ei, nec Cari illius in mentem veniebat sors, nec Valeriani, qui 
impetus inconsulii poenas. dederunt (ne, quemadmodum ait tragicus (57), fortunas exprobrem ), in 


Persarum. finibus in 
3*5 cnkoR - E 

Θ΄. "AX οὖν ἔδοξε ταῦτα, xaX τῆς ὁρμῆς ἣν 

πᾶσαν μαντείας χαὶ γοητείας, ῥητῆς τε χαὶ ἀῤῥήτου 


(47) Mérov. Plures codices nabent, οὐ μόνον. 
Pass, oi, Reg. |, oi, forsan pro, οὐ, wel, οἵ, 
€ sibi. » 

., (48) Τὸν μέν, etc. Or 1, Mont. τῶν μέν... τῶν 

(49) Θάρσος καὶ θράσος. « Fiducia et audacia 
Sono parum dilferunt, at significatione multum. » 

(50) ᾿Αγόητος. Reg. quatuor, Colb. k, Bill. ἀνόη- 
τος, ἴσος μοι δοχῶν πύχτῃ xax, etc. Budieus ita 
huuc locum legit : Καί μο: προσεοιχέναι δοχεῖ πύχτῃ 
τε χαχῷ τὴν τέχνην, xal, πρὶν τὴν στάσιν εὖ θέσθα!:, 
προβαλλομένῳ. Quod sie reddit : « Mihique assimilis 
esse videtur pugili artis ignaro, qui priusquam 518 - 
lum stabilito pede composuit, pugnos in adversarium 
intendit, » 

(91) Οὐ zofuoc. Reg. a, οὐχ εὐπλοΐμως. 

(92) Καταδύοντι. la Pass. aliique. plures; — alii 
Vero Xaza020vz*. 


D 


medio felicitatis cursu. oppressi. 


153 ΙΧ. Verum hec ipsius animo insederant, 
lotusque in eam expeditionem ferebatur, omni di- 


(52) "Q8ierzor. Bud. « nondum pacatis rebus 
domi, » vel, « adhuc laborantibus, sibique velut 
parturientibus. » 

(54) Xa.Apo£óc. Salmoneus, apud poetas, Elidis 
rex, qui ut deus haberetur, super ponte sereo cur- 
rum agitans fulmine armatus, füliminantem Jovem 
imitari. voluit, Sed eum Jupiter ad inferos fulmine 
deirusit, Vide Virg., ZEneid. vi, vers. 985. 

(85) Τραϊανούς... xal τοὺς ᾿Αδριαγούς. « Tra- 
janus et Adrianus Romani imperatores, qui, » ut lo- 
quitur Elias, « ad fortitudinem, animique magnitu- 
dinem prudentizequoque laudem adjunxerunt, » 

(50) Τὸν Κάρον... τὸν Obu.leptarcr. Carus et 
Valerianus imperatores lKomani, cum in. Sumnia fe- 
licitate versarentur, stolidi ac temerarii impetus 
ponas dederunt, in. Persarum finibus oppressi ac 
deleti, 

(57) Euripides in Oreste. 


675 


S. GREGORII THEOLOGI 


616 


vinationis et prosstigiarum, dicendorumque et tacen- A θυσίας τερατείαν εἰς £v. ἀγαγὼν, ἵν᾽ ἐν βραχεῖ πᾶσα 


dorum saerificiomim portentosa vanitate in unum 
colleeta, ut tola ea scilicet brevi deleretur. Porro 
votiva vietima, quam magna quamque eximia, o 
Christe, et Verbum, et impatibilis passionis, totius- 
que orbis mysterium ! universam Christianorum 
gentem diemonibus subjicere, si modo propositi 
compos exsisteret. Ac conatus quidem ipsius princi- 
pia perquam strenua, et qux? plerisque eorum qui 
ipsius partibus student, magnis vocibus celebrantur, 
sunt hujusmodi. Nam cum totam eam Assyriz par- 
tem, quam perluens Euphrates ac Persidem przter- 
labens, illic eum Tigride miscetur, cepisset et perva- 
stasset, nonnullaque castella omni przsidio destituta 
diruisset; sive. quod Persas incursionis celeritate 


fefellisset, sive quod ab iis consulto ita duceretur, D 


sensimque ad ulterius procedendum alliceretur 
(utrumque enim dicitur), ita demum progressus , 
alque exercitu a latere profieiscente, navibusque 
frumentum et. vasa per fluvium convehentibus, pau- 
cis interjectis diebus ad Ctesiphontem castra ponit; 
eujus urbis tanto desiderio tenebatur ut vel ad 
naret. 

X. Mine vero jam, velut arena pedibus subtracta, 
aut tempestate in navem illisa, res ipsi retro fluunt. 
Ctesiphon enim arx firma est, captuque haud faci- 
lis, muris cocto latere conditis, et alta fossa , pa- 
lustrique ac limoso amne communita. lane porro 
arx quoque altera firmiorem reddit, Cochen appel- 
lant, pari tam natur: quam artis przsidio constru- 
cta, alteri arci ita conjuncta, ut unius tantum civi- 
talis speciem amb: przibeant : quippe qu:xe fluminis 
tantuin divortio inter se dividantur. Quas cum nec 
repentino incursu atque impetu expugnare, nec ob- 
sidione capere, atque in potestatem redigere posset, 
nec vero ulterius cum exercitu, ac prasertiu cuni 
navalibus copiis, procedere (periculum enim erat, 
ne e loco superiori telis utrinque peteretur, trans- 
ituque prohiberetur), hoc demum modo eas a tergo 
relinquit. Nam cum Euphratis fluminis omnium 
maximi, partem haud minimam dirupisset, ac per 
fossam quamdam (cujus vetera etiam vestigia exstare 
aiunt), tantum ex eo circumduxisset, ut gestandis 
navibus par esse posset, atque hac paulo superius 
cum Tieride 35/4 commisisset, ita demum naves 
conservat, e fluvio ad fluvium tuto pervectas. Jta 


(585 Πάθη. In Montac. γρ. πάθους 

(59) μυστήριον. Savil, χαθάρσιον. « Piaculum, 
expialio, » 

(60) Κω.Τύσοντος. Wa mss. omnes. Edit. Par. xc- 
λύοντος. 

(01) Οὕτω στρατηγούμεγος. Heins. χαταστρατη- 
γούμενος. « Sic imperatoria arte (Stratagemate) cir- 
cumveniretir, » Bud. 

(62) Τοὔμπροσθεν. Reg. !, et Colb. 5, τὰ ἔμπρυ- 
ocv. 

(65) Συτηγούσαις. Ma magno consensu mss. Par. 
VeTO σιταγωγούσαις. 

(64) Οὐ μικρόν. « Non minimo intervallo. » 

(65) Τείχει ce.1n edit. τείχει δέ, 

(66) 'Oyvpocépar. Edit. Par, ἰσχυροτέραν. 


χαταλυθῇ. Καὶ “τὸ χαλλιέρημα ὡς μέγα xai ὑπερ- 
quic, ὦ Χριστὲ, xal Λόγε, Χαὶ πάθη (58) τοῦ ἀπα- 
θοῦς, χαὶ χόσμου παντὸς μυστήριον (59)! ὅλον τὸ 
Χριστιανῶν γένος παραστῆναι τοῖς δαίμοσιν, εἰ τοῦ 
προχειμένου χρατήσειε. Τὰ μὲν οὖν πρῶτα τῆς ἐγ- 
χειρήσεως αὐτῷ, χαὶ λίαν νεανιχὰ, χαὶ πολλοῖς τῶν 
τὰ ἐχείνου φρονούντων περιθοώμενα ταῦτα. Τὴν γὰρ 
τῶν ᾿ΑΛσσυρίων ὅσην διαῤῥέων ὁ Εὐφράτης, xoi τὴν 
Περσίδα παραμειθόμενος, ἐχεῖσε τῷ Τίγριδι μέγνυ- 
ται, ταύτην ἑλὼν χαὶ τεμὼν, χαί τινα τῶν φρουρίων 
ἐξελὼν χατὰ πολλὴν τοῦ χωλύσοντος (00) ἐρημίαν, 
εἴτ᾽ οὖν λαθὼν διὰ τὸ τῆς ἐφόδου τάχος, εἴτε ὑπὸ 
Περσῶν οὕτω στρατηγούμενος (01), καὶ χατὰ μιχρὸν 
ὑπαγόμενος εἰς τοὔμπροσθεν (62) (λέγεται γὰρ 
ἀμφότερα), οὕτω γοῦν προϊὼν, χαὶ τῷ στρατῷ παρα- 
πορενομένῳ, χαὶ ταῖς ναυσὶ διὰ τοῦ ποταμοῦ σιτη- 
γούσαις (65) τε xaX σχεναγωγούσαις, οὐ μιχρὸν (64), 
τὸ ἐν μέσῳ, xal Κτησιφῶντι προσδάλλει" ἧς xol 
τὸ πλησίον γενέσθαι νίχης μέρος αὐτῷ διὰ τὸν πόθον 
ἐνομίζετο. 

eam propius accessisse, viclorix partem existi- 


E. Ἐντεῦθεν oi ἤδη, ὥσπερ Ψάμμονυ ποδῶν ὑπο- 
σπασθείσης, ἣ νηὶ ζάλης ἀντιπεσούσης, εἰς τοὐπίσω 
χωρεῖ τὰ πράγματα. Ἢ γὰρ Κτησιφῶν φρούριόν 
ἔστι χαρτερὸν χαὶ δυσάλωτον, τείχει τε (05) ὀπτῆς 
πλίνθου, xal τάφρῳ βαθείχ, xal τοῖς Ex τοῦ ποτα- 
μοῦ τενάγεσιν ὠχυρωμένη. Ποιεῖ δὲ αὐτὴν ὀχυροτέ- 
ραν (66) χαὶ φρούριον ἕτερον, ᾧ προσηγορία (07) 
Κωχὴ, μετὰ τῆς ἴσης ἀσφαλείας συγχείμενον, ὅση 
τε φυσιχὴ xal ὅση χειροποίητος, τοσοῦτον ἑνούμε- 
νον, ὡς (θ8) μίαν πόλιν δοχεῖν ἀμφοτέρας, τῷ πο- 
ταμῷ μέσῳ διξειργομένας ταύτας οὔτε γὰρ ἐξελεῖν 
οἷόν τε ἣν ἐξ ἐπιδρομῆς ἀθρόας, 7| πολιορχίᾳ (69) 
παραστήσασθαι, οὔτε διεξελάσαι χαὶ τῷ ναυτιχῷ 
μάλιστα (χινδυνεῦσαι γὰρ ἂν ἐξ ὑπερδεξίων, ἀμφο- 
πέρωθεν βαλλόμενον, xai εἰργόμενον), κατόπιν ἑαυ- 
τοῦ ποιεῖται, χαὶ ποιεῖται (70) τὸν τρόπον τοῦτον. 
Τοῦ Εὐφράτου ποταμῶν ὄντος (71) μεγίστου μέρος 
οὐχ ἐλάχιστον ἀποῤῥήξας (12), xoi περιαγαγὼν, 
ὅσον ναυσὶν εἶναι πλόϊμον Ex. διώρυγος (75). (ἧς xat 
ἀρχαϊά φασιν ἴχνη φαίνεσθαι), χαὶ ταύτῃ (74) “τῷ 
Τίγριδι συμθαλὼν μικρὸν ἔμπροσθεν, οὕτω διασώζει 
τὰς ναῦς Ex τοῦ ποταμοῦ τῷ ποταμῷ δοθείσας ἐν 
ἀσφαλείᾳ. Ὧδε μὲν οὖν τὸν ἐκ τῶν φρουρίων τού- 


(07) Προσηγορία. Male in Herv. et Par. προσ- 
ηγορίαν. 

(08) Ὡς. Reg. bm. Pass. ὥστε. 

(69) Ποιλιορκίᾳ. Duo Regg. πολιορχίας. 

(10) Καὶ ποιεῖται, Sic plerique codices. 

(71) Ὄντος. Reg. bm, ὄντως. 

(12) Ἀποῤῥήξας. Reg. y, vp. διαῤῥήξας. —. 

(15) Διώρυγος. Megg. septem, Or. 1, διώρυ. 
χος. 

(74) Kal ταύτῃ. Sic mss. omnes, et editi, preter 
Paris. et Mont. qui legunt, xaX τοῦτο. Hos sequitur 
Comb. qui refert τοῦτο ad μέρος superius, et vertit z 
« atque hane (scissam partem) cum paulo superius 
Tigridi.conjunxisset, commisissetque, » etc. 


671 , 


ORATIO V, — CONTRA. JULIANUM II. 


678 


των διαδιδράσχει χίνδυνον. Ὡς Ot προϊόντι ΠΕρ- A castrorum horum periculum effugit, Ut autem pro^ 


σιχὴ δύναμις  mapagavetsa, xaY ἀεί τις τῇ οὔσῃ 
προσγινομένη, χατὰ μετώπου (75) μὲν tozasüa:, 
χαὶ διαχινδυνεύειν οὐχ ᾧετο δεῖν δίχα μεγάλης 
ἀνάγχης, ἐνὸν ix περιουσίας χρατεῖν" Ex δὲ τῶν 
λόφων xai τῶν στενῶν f| παρείχοι, βάλλουσα xai 
τοξεύουσα, χαὶ τὰ χαίρια τῆς διόδου προχααλαμτῆά- 
νουσα, ῥᾳδίως εἴργε τοῦ πρόσω" τηνιχχῦτα ἐν 
ἀπορίᾳ τε ἣν ἤδη πολλῇ, χαὶ οὐχ ἔχων ὅπη (70) 
τράπηται. λύσιν εὑρίσχει πονηρὰν τοῦ βουλεύ- 
ματος. 
vero in magna animi 
sui exitum reperit. 
IA'. ᾿Ανὴρ γάρ τις 
σαις, τὸν ἐπὶ Βαβυλῶνι 
μιμησάμενος, ὡς δὴ τι τῷ Περσῶν (78) βασιλεῖ, 
μᾶλλον δὲ μέγιστα χαὶ ἐπὶ μεγίστοις προσχεχρου- 
χὼς, xai δύσνους μὲν τοῖς ἐχείνου μάλιστα, εὔνους 
δὲ τοῖς Ῥωμαίων πράγμασ!: διὰ τοῦτο τυγχάνων, 
χαὶ τὸ πιστεύεσθαι λαθὼν ἐκ τοῦ πλάσματος" Τί 


anxietate. versabatur ; nec, 


τῶν οὐχ ἀδοχίμων ἐν Πέρ- 
πρὸς Κῦρον (71) Ζώπυρον 


ταῦτα, φησὶν, ὦ βασιϊεῦ; Πῶς οὕτω σαθρῶς 
περὶ τοσούτου βου.ϊεύεσθε πράγματος ; Τίς ὁ 
γηΐτης οὗτός σοι σῖτος καὶ ὁ περιττὸς φόρτος, ὁ 
τῆς ἀγανδρίας διδάσκαιϊος; Οὐδὲν γὰρ οὕτω 
δύσμαχον (19) xal φιλόνεικον, ὡς γαστὴρ, καὶ 
τὸ ἐν χερσὶν ἔχειν τὴν σωτηρίαν. "AAA εἴ τι 
ἐμοὶ πείθῃ, τὸ μὲν ναυτικὸν τοῦτο χαίρειν" 
ἐάσεις, καὶ τὴν ἑπομέγην ἔχιυσιν τῷ γενναίῳ 
τούτῳ στρατῷ" αὐτὸς δὲ Ov ἄλλης ὁδοῦ εὑ- 
πορωτέρας τε καὶ ἀσφαϊεστέρας, ἧς ἐγώ σοι 
καθηγητὴς (ἔμπειρος δὲ εἴ τις dA Aoc φημὶ τῆς 
χώρας εἶναι τῆς Περσικῆς), ἐμδαεῖς τε εἰς τὴν 
ποιϊξμίαν, καὶ cor κατὰ γγώμην τυχὼν ἐπαν- 
ἡξεις " ἡμᾶς δὲ τηνικαῦτα εὖ ποιήσεις, ἡνίκα ür 
ἔργῳ (80) πεῖραν Ἰάξῃς τῆς ἡμετέρας εὐνοίας 
καὶ παραινέσεως. 


IB'. Ὡς δὲ εἶπε ταῦτα, χαὶ εἰπὼν ἔπεισεν, εὕ- 
πιστὸν γὰρ ἡ χουφότης, xal τοῦ Θεοῦ μάλιστα 
συνελαύνοντος, ἅπαντα ἣν ὁμοῦ τὰ δεινά" τὰς μὲν 


ναῦς εἶχε τὸ πῦρ, xai ὁ σῖτος οὐχ Tv, xoi 
γέλως " αὐτόχειρ γὰρ ἣ σφαγὴ 
ἐλπίδων (81) φροῦδα, xaX ὁ ὁδηγὸς (82) 
ταῖς ὑποσχέσεσιν. Ἐν χύχλῳ δὲ οἱ 


ἥ τε ὑοῦ 
t οὐχ εὔπορος ἐν àf 
εἶχον (85) τὸν fact 
is ἐλπίδος οὐδέν- μία δὲ ὡς & 


» Ὁ 
f». E 
M n 
e 
F2 


(15) Κατὰ μετώπου. Mont. yo. κατὰ μέτωπον 

(76) "Ὅπη. Plerique codices, ὅποι. . 

(71) Κῦρον. Non Cyrus, sed Darius Hystaspis, ut 
ex Herodoto et Plutarcho discimus. 

(78) Τῷ Περσῶν. Ma tres Regg., duo Colb. et Or. 
1. Pau 5i cum editis, τῶν Περσῶν. 

(19) οὕτω δύσμαχον. W» Pass. ac plerique co- 
dices. Par. edit. ἐπίμαχον. Nonnulli, οὕτως ἐπίμα- 
xov», quos sequitur GComb. qui sic reddit hunc locum : 
τ Nilil equead pugnamsegne atque rixosum, ac ven- 
Ver, suamque prz manibus salutem habere. » Eodem 


quo se verleret, 


" 


gredienti Persicae copie in conspectum venientes, 
quotidieque augescentes, eam gerendi belli ratio- 
nem tenere cceperunt, ut adversa. quidem acie ne- 
quaquam sibi standum , nec, eum copiarum ex- 
uberantia vincere liceret, nisi magna necessitate 
urgente, tentandam sibi pugnz aleam judicarent ; 
ciwterum e tumulis et locorum angustiis, ubi facul- 
tas daretur , hostes sagittis impeterent, atque op- 
portunissimis vim transitibus occupatis, eos facil- 
lime, ne porro progrederentur, inhiberent : tum 
habens, pravum tandem consilii 


Xl. Vir enim quidam, inter Persas non ignobiliss 
Zopyri illius erga Cyrum, in. Babylonis obsidione, 
facinus imitatus, quasi ob gravissimas quasdam 
causas in gravissimam offensionem Persarum regi 
venisset, ob idque in eum pessime animatus, con- 
traque erga Romanos optime affectus esset, ac per 
liujusmodi fucum et simulationem fidem sibi conci- 
liasset : Quid hmc, inquit, imperator ? Quid tam 
ignavum atque imbecillum de tanti momenti negotio 
consilium initis? (Quorsum hoc navale [rumentum, ac 
superfluum. onus, ignavie magistrum ? Nihil enim 
ad expugnandum difficilius, nihil pervicacius est, 
quam venter, sitamque in. manibus habere spem sa- 
lutis. Quocirca, si quid me audies, nauticum. hunc 
apparatim. valere. jubebis, languoremque ex eo ad 
[ortissimum hunc exercitum redeuntem : tu autem via 
[aciliori et tutiori, cujus tibi me ducem [ore profiteor 
(nam Persici regionis tàm. peritus sum quam quivis 
alius), in hostium terram impressionem | [acies, rebus- 
que ex animi sententia confectis ad reditum te accin- 
ges. Me aulem. tunc demum beneficio. afficies, cum re 
ipsa benevolentia erga te. mec. consiliique mei docu- 
mentum ceperis. 

XII. Hac. oratione cum, id quod. proponebat, Ju- 
liano persuasisset, credula enim est levitas, przeci- 
pueque etiam. Deo impium exagitante, omnibus 
sinul incommodis premi cepit exercitus. Naves 
igni conflagrabant, frumentum nullum erat, ac ri- 
sus insuper accedebat ; idem enim ferme erat, 
155 10 si manus sibi ipsi necemque attulisset , 
spes omnes evanid:, duxque itineris cum promissis 
suis abscesserat. In orbem porro hostes instabant, 
bellum. cireumfluebat : progressus non facilis, vi- 
ctis $gre parabilis : languebat exercitus , animis- 
que conciderat, in imperatorem accensus erat : nihil 


Sensu exponit δύσμαχον Budwus in Plutar, Symp. 
Voluit profecto impostor suadere Juliano, militare 
robur frangi, ac rixosum fieri, cum diflluit deliciis ; 
et prefidentem atque incautum. plerumque labe- 
factari, eum in manibus salus esse videtur. 

(80) Ἡνίκα ἂν ἔργῳ. Sic mss. et editi. Montac. 
et Par. ἐν ἔργῳ. 

(81) Τῶν ἐϊπίδων. Pass. ἐλπισθέντων. 

(83) Ὁ cnc. Ma Pass. et alii plerique codd. 
Deest ὁ, in editis. 

(85) ETyor. Comb. « 


τ 
H 


Dye. 


079 


S. GREGORII THEOLOGI "* 


ese 


bona spei reliquum erat ; hiec una, ut in. presenti rerum statu. salutis ratio patere videbatur, nimirum 


scelerato imperio et militari przefeetura. defungi. 


Xlll. Quie autem hucusque gesta sunt, ita se ha- A 


bent; qui vero sequuntur, non uno modo ab om- 
nibus exponuntur, sed alius alii sermoni assentitur, 
ac subscribit, non minus eorum quibus certamini 
interesse, quam quibus abesse contigit. Nonnulli 
enim a Persis eum jaculo confixum fuisse aiunt, te- 
mere in hostes exeursantem, atque huc et illuc ve- 
sane prassultantem ; idemque ipsi quod Cvro Pary- 
satidis filio accidisse, qui eum adversus Artaxerxem 
fratrem cum ingenti exercitu ascendisset, ac forti- 
ler pugnaret, temeritate tandem sua victoriam ami- 
sit. Alii hujusmodi quemdam de eo sermonem com- 
memorant : Cum in sublimem quemdam tumulum 
ascendisset, ut velut e specula exercitum oculis 
usurparet, quantusque bello superfuisset, cognosce- 
ret, magnasque copias, speque sua ampliores vidis- 
set: Quam grave et indignum [uerit, dixisse, si hos 
omnes ad Romanorum terram reduxerimus : quasi 


videlicet ipsis salutem invidentem. Quibus verbis 
commotum militem quemdam, iraque praecipitem 
actum, nulla salutis sue habita ratione, in ipsius 
viscera gladium adegisse. Alii rursus facetum et ri- 
diculum quemdam Barbarum (quales in militum co- 
-mitatu, tum ad leniendas animorum molestias, tu-a 
ad exhilaranda convivia esse solent), hoc facinus 
perpetrasse ferunt. Nec desunt qui Saraceno cuipiam 
gloriam hane ascribant. Uteunque se res habet, le- 


(84) Τούτου. Pass. et plerique codices, τού- 
“ων. 

(85) Κατηχογντίσθαι. Hieronymus, Ep. ad Ma- 
gnum Oratorem ait: « Conto ilia perfossus. » Da- 
mascenus Or. 1, De imaginibus, KElladio auctore, δό- 
Q». € liastam » vocat. Ita Sozom. l, vi, e. 1, Ammia- 
nus, « equestrem hastam » appellat. 

(860) ᾿Ατάχτοις ἐκδρομαῖς. Reg. u, ἐχδρόμοις. 
Reg. b. ταχτιχοῖς ἐχδρόμοις. 

(871) "EuzAmG(g. Quatuor Regg. Colb. k, Sav. 
Pass. ἐχπληξία. Cui sententie favet. Eutrop., Hist. 
fiom.,l. x. Imo August., l. 1v De civit. c. 29, et l. v, 
c. 21, ubi Julianus dicilur, « merito temeritatis et 
hostili vulnere exstinctus. » Id etiam supponunt ex- 
Irema morientis ad circumstantes verba. 

(88) Τοῖς μυρίοις. « Cum ingenti exercitu, » nec 
bene Billius, « eum decem hominum millibus. » Quis 
enim hic tantulus exercitus, qui potentissimo Per- 
sarum regi esset negotium facturus ? Cyrus non so- 
lui c decem millia Graecorum, » sed alias etiam plures 
in auxilium. copias habuit. Reg. b, Colb. 5, et Pass. 
ὅστις τοῖς μυρίοις. 

(89) Ἐπειδή οἱ. Ita melioris not» codices, Regz. 
bm, hu, aliique plures. Mont. ἐπειδὴ oi. Pass. ἐπε 
δέο. φανῆναι. 

(9u) Ὥσαι. Schol. subaud. 
dius. » 

(91) Στρατιώταις. Weg. q, Combef. 
« exercitus, » 

(92) Εἰσὶ δὲ οἱ xal Xapaxnvów τινι, etc. « Sunt 
aulem qui Saraceuo, » etc. Hic advertendum est, 
niliil certum de Juliani interfectore apud scriptores 
reperiri. Varii, ut Gregorius noster, varias opinio- 
nes recensent. Vide Chrysost, lib. De S. Babyla.; 
Dasmasceuum orat, 1 De imaginibus; Theodoret., 
Hist., lib. n1, e. 25; Socrat., lib. nt, c. 21; Sozom., 
lib. vi, c. 1,2, etc. Libanius orat. funebri in Julia- 
num sic loquitur * « Fortasse aliquis nosse cupit, 
quistai illum occideriL; ego vero nomen quide 


r 


02, € ensis, gla- 


στρατοῖς, 


Π’, TX μὲν δὴ μέχρι τούτου (84) τοίαυτα τὰ δὲ Ev. 


πεῦθεν οὐχ εἷς λέγεται λόγος, ἄλλος δὲ ἄλλῳ συμφέ- 


ρεται χαὶ συντίθεται, τῶν τε παρόντων ὁμοίως τῇ 


μάχῃ" xai τῶν ἀπόντων. Οἱ μὲν γὰρ ὑπὸ Περσῶν a3- 
τὸν χατηχοντῖσθα! (85) φασὶν ἁτάχτοις ἐχδρομαῖς (86 
i "x D 3 


χρώμενον, xax ἄττοντα τῇδε χἀχεῖσε σὺν ἐμπληξίᾳ (87)" 
xai ὅμοιόν τι περὶ αὐτὸν συμόηναι τῷ Κύρου τοῦ 
Παρυσάτιδος, ὃς, τοῖς μυρίοις (88) συνανελθὼν ἐπὶ 
τὸν ἀδελφὸν ᾿Αρταξέρξην, καὶ νεανιχῶς μαχόμενος, 
θράσει τὴν νίχην διέφθειρεν" οἱ δὲ τοιοῦτόν τινα ἐπ᾽ 
αὐτῷ διηγοῦνται λόγον * "Ent τινα λόφον τῶν ὑψηλῶν 
ἀνελθὼν, ὡς Ex περιωπῆς τὸν στρατὸν ὄψει λαθεῖν, 
χαὶ ὅσος ὑπελείφθη τῷ πολέμῳ μαθεῖν, ἐπειδή οἱ (89) 
φανῆναι πολὺ τὸ πλῆθος, χαὶ τῆς ἐλπίδος ἀφθονώ- 
τερον" Ὡς δεινὸν', εἰπεῖν, el πάντας τῇ ἹΡωμαίωνγ 


ἢ τούτους éxavrá£tousv-* ὡς ἄν τις βασχαίνων αὐὖ- 
Ü 2 kJ 
ποῖς τῆς σωτηρίας. Ἐφ᾽ ᾧ τινα τῶν στρατιωτῶν χα- 


ἥναντα, χαὶ οὐ χατασχόντα τὴν ὀργὴν, ὧσαι (9) 

χατὰ τῶν σπλάγχνων, ἁλογήσαντα τῆς ἑαυτοῦ σωτη- 

ρίας. Ὡς E ἄλλοι, τῶν γελοιαστῶν βαρδάρων τινὰ 
ῦ 


πῆς 
Σαραχηνῶν τινι (92) τὸ χλέος τοῦτο διδόασι. Πλὴν δέ- 


ysvat πληγὴν χαιρίαν ὄντως, xal παντὶ τῷ χόσμῳ cu- 
τήριον, xaX μιᾷ τομῇ σφαγέως (95), πολλῶν σπλάγχνων 
ἀπαιτεῖται δίκην χαχῶς πιστευθέντων. Ὃ χαὶ θαυμάζω, 
πῶς, πάντα γινώσχειν ὁ μάταιος ἐντεῦθεν οἰόμενος, 
nescio. Ab hoste tamen interfectum non fuisse, cer- 
lissimum | illud argumentum est, quod nemo ex 
hostibus ob vulnus illud honore affectus est, quam- 
vis rex Persarum auctorem c:edis, per pr:iconem ad 
premium vocaverit, » Deinde innuit Julianum a 
quodam « milite Romano, » etiam « Christiano » 
pereussum cecidisse. Id non veretur Libanio conce- 
dere Sozomenus, atque a culpa liberare videtur in- 
terfectorem, « qui propter Deum, et propter eam 
quam colebat religionem strenuum facinus edidit, » 
Absit ut in hac re Sozomenuo assentiamur. A tali 
iamque inaudito sermone abhorrent aures vere 
Christianz. Semper et ubique regibus ac etiam ty - 
rannis fidele, coustans ac perpetuum debetur obse- 
quium. Dei hominumque odio premendus est, quis- 
quis in regum aut etiam tyrannorum vitam, quacun- 
que ex causa sacrilegas manus injicit. Nos eur 
gravissimi sceleris reum, ac acerbissimis suppliciis 
morteque turpissima. pleetendumi judicamus, Absit 
etiam ut ex Theodoreto, qui, /ist., lib. 11, c. 25, 
ait: « Sed sive. homo, sive angelus gladio eum (Ju- 
lianuimn) percussit, certum est, quicunque tandem id 
lecerit, eum divine. voluntatis adiministrum fuis- 
se ; » absit, inquam, ut inde colligamus Juliani in- 
lerfectorem: quisquis ille fuerit, utpote « divin vo- 
luntatis administrum, » fuisse innoxium. Divinae 
enim voluntatis administri « fuere Herodes et Pon- 
tius Pilatus, qui, » ut in Act. tv, 27, 28, « convene- 
runt facere quie manus et censilium Dei. decreve- 
ruut fieri ; » Quis tamen eos dixerit ἃ crimine im- 
munes? nullus certe qui verissima eL inconcussa 
Christiane fidei religionisque principia Loto corde 
fovet ac tuetur. 

(95) Μιᾷ τομῇ cgayéoc. « Per unam interfecto- 
ris incisiouem. » Pass. Conibel. aliique, μιᾷ τόλμῃ, 
sublato, σφαγέως, « uno audaci facinore. ». Utram- 
que lectionein agnoscit Elias. Dillius. priefert. τὸς 
μὴ 


» 


C81 


ORATIO V. — CONTRA JULIANUM Il. 


C82 


* 
E) τοῦτο τὴν χατὰ τῶν ἑαυτοῦ σπλάγχνων πληγὴν A Uiale 356 certe orbique universo salutare vulnus ac- 


ἠγνόησεν. 
quibus male crediderat. poenas ὀχβοϊνης,, Quod 


cipit, ac perunicam incisione, multorum viscerum, 


et ipsum miror, quo modo homo vanus, qui omuia 


Line se scire existimabat, lioc unum ignoravit, nimirum vulnus visceribus suis inlligendum. 


IA, ἔλξιον δὲ μηδὲ τοῦτ 
δρὸς, μεγίστην τῆς ἐχείνου χαχοδαιμονίας (94) 
πολλοῖς ἔχον ἀπόδειξιν, "Ἔχειτο μὲν ἐπὶ τῇ ὄχθῃ τοῦ 
ποταμοῦ, χαὶ πονηρῶς εἶχε τοῦ τραύματος " 
$i εἰδὼς τῶν πρὸ αὐτοῦ δόξης ἠξιωμένων, ὡς ἂν 
ὑπὲρ ἄνθρωπον νομισθεῖεν, τέχναις τιτὶν ἐξ ἀνθρώ- 
πων ἀφανισθέντας, χαὶ διὰ τοῦτο θεοὺς νομισθέντας 


παραδραμεῖν ποῦ ἀν- 


πολλοὺς 


ἔρωτι τῆς αὐτῆς δόξης ἑαλωχὼς, χαὶ ἅμα τῷ τρόπῳ 
τῆς τελευτῆς διὰ τὸ τῆς ἀδουλίας ἄδοξον αἰσχυνό 
οὐδὲ γὰρ τῷ 
τοῦ 


μενος, τί μηχανᾶται, xal τί ποιεῖ; 
βίῳ συναναλίσχεται nU 


πονηρία * ῥίψα. χατὰ 
παμοὺ πειρᾶται τὸ 


πο- 
σῶμα, χαὶ πρὸς τοῦτο ἐχρῇτό 
τισι τῶν πιστῶν ἑαυτοῦ συνεργοῖς χαὶ μύσταις τῶν 
ἀποῤῥήτων. Καὶ εἰ μὴ τῶν βασιλιχῶν εὐνούχων τις, 
πὸ πρᾶγμα αἰσθόμενος, χαὶ τοῖς ἄλλοις χαταμηνύ- 
σας, μίσει τοῦ χαχουργήματος τὴν ὁρμὴν διεχώ- 
λυσε, χἂν ἐφάνη τις ἄλλος τοῖς ἀνοήτοις θεὸς 
νέος ἐξ ἀτυχήματος. ᾿Αλλ᾽ ἐχεῖνος οὕτω μὲν βασι- 
λεύσας, οὕτω δὲ στρατηγήσας, οὕτω xai χαταλι 


τὸν βίον (95). 


IE'. Διαδεξάμενος δὲ τὴν βασιλείαν εὐθὺς (90) 
μετ᾽ ἐχεῖνον, ὁ μετ᾽ ἐχεῖνον ἀναῤῥηθεὶς ἐν αὐτῷ τῷ 


υ (97), xaX τῇ τῶν χινδύνων ἀχμῇ ἀναγ- 

χαίως ἐπιζητούσῃ τὸν ἡγησόμενον, 
Agi y Mp cm 
πά τε ἄλλα xal τὴν εὐσέθειαν, χαὶ τὸ εἶδος, ἀληθῶς 


στρατοπέδῳ 


τυραννίδος ἄξιος (98), τὸ μὲν 
ἀνδρείας χαὶ προθυμίας οὐδὲν είπων, τοῦ στρα- 
τοῦ παρειχότος (99) τὰς χεῖρας xai τὰς ἐλπίδας, 
ἐζήτει ὃὲ τὴν ἀνάζευξιν" xai ὅπως ἄν ἀσφαλῶς 

CEA: Ap E 
τύχοι (1) ταύτης ἐσχόπει, λείας, ἀλλ 
ἥττης γεγονὼς χληρονόμος. 
πῇ νίχῃ μετριάζοντες 
εὐπραγίαν [2]), f τ: δείσαντες 

3 


ς &vpámov:o, xai ταύ- 


tm 


| μὲν οὖν μὴ Πέρσαι: 

γὰρ νόμος οὗτος αὐτοῖς 

εἰδέναι μετρεῖν 2 ἄλλο 

πῶν λεγομένων, εἰς συμθάσε 

τας ἀδοχήτους οὕτω xai φιλανθρώπους, οὐδὲν ἐχώ- 
φ 


τῷ στρατῷ" τοσοῦτον εἶχον αὐτοὺς οἱ Πέρσαι διὰ 
χειρὸς, ἐν γῇ τε 
μένοι τοῖς γεγονόσιν" ἰχανὸν γὰρ ( 

θεῖν (4) εὐημερίας, καὶ πρὸς τὴν ἐλπίδα τοῦ μέλ- 


ἰδίᾳ μαχόμενοι, χαὶ προτεπηο- 
τό προσλα- 


T 
τι 


(94) Κακοδαιμογίας. Combef. « fanatici ilius 
animi. » Malim : « malo genio agitati. » 

(5) Κατα.ϊύει τὸν βίον. Ammianus, lib. xxv, p. 
291, « vita est absolutus medio aoctis horrore, 
Sexto Kal. Jul., anno :etatis 52 inelioato. » 

(96) Εὐθύς, etc. Reg. b, in textui alii plerique in 
margine Ἰοθιανός, « Jovianus. » Pass. et Colb. k, 
pretermittunt, μετ᾽ ἐχεῖνον. ; 

(97) Σερατοπέδῳ. Duo Regg. addunt, πλανωμέ- 
νῷ. Megg. u, y, Colb. k, habent tantum. πλανω- 
μένῳ, et in marg. Reg. u, 19. τῷ πολέμῳ. ln Reg. 
hu, yg. zat τῷ πλάνῳ. Pass. ἐν αὐτῷ τῷ πλάνῳ, 
misso, μετ᾽ ἐχεῖνον. 

(95) Ἄξιος. Duo Regg. 
Euripidis. 

(99) Παρεικότος. Schol. παρειμένου. 


ParROL. Gn. XXXV. 


et Pass. ἄξιον. Verba sunt 


b 


XIV. Sed ne lioe quidem prietereundam est, quod 
prseter alia multa, maximum perdite illius amentia 
argumentum habet. In fluminis ripa jacebat, gravi- 
ler ex. vulnere zgrolans :; cum autem perimultos 
eorum, qui ante ipsius :elatem gloriam cornsecuti 
fuerant, ut humana conditione majores censeren- 
lur, artibus quibusdam ex hominum oculis sese sub- 
duxisse, eamque ob causam pro diis habitos fuisse 
sciret, ejusdem glori:e cupiditate captus , simulque 
morlis sui? modum propter temeritatis infamiam 
erubescens, quid molitur? quid facit? neque enim 
Simul cum vita improbitas exstinguitur: in profluen- 
lei) corpus suum projicere conatur, 3d eamque rem 
iounullorum, quos maxime fidos arcanorumque con - 
scios habuerat, opera utebatur, Quod nisi quispiam 
ex aulicis eunuchis, hae re cognita, scelerisque odio 
et detestatione aliis patefacta, huic conatui obstitis- 
Sel, novus utique alius ex calamitate deus stolidis 
hominibus exstitisset. Atque ille quidem, cum sic et 
imperium gessisset et bellum adiministrasset, sic 
quoque e vita discedit, 

XV. Statim autem post ipsius mortem imperium 
excipiens , qui post illum in ipsis castris, atque in 
ipsa periculorum flamma, ducem necessario requi - 
rente, renuntiatus fuerai, vir, ut aliis rebus, ita 
pielate clarus et insignis, atque oris majestate, re- 
guo profecto digna praeditus, cum nee manus cum 
Persis conserere, nec progredi ullo modo posset ; 
Ecet alioqui. animi magnitudinis atque alaeritatis 
null: partes deessent, quamvis milites manibus et 
spe fracti debilitatique essent, casta movere , co- 
piasque reducere satagebat : idque, ut tuto sibi fa- 
cere liceret, laborabat, perinde atque non imperii 
sed cladis hieres effectus. Quod nisi Perse in victo- 
ria moderate se gerentes (lioc enim apud eos in more 
positum est, 15'7 ut animi moderationem in pro- 
speritate adliibeant), aut aliud quiddam eorum, quae 
fama ferebantur, metuentes, ad. ineunda feedera , 
et quidem adeo inopinata et humaua, sese conver- 
tissent , ne ignifer quidem, ut dici solet, exercitui 
superfuisset ; usque adeo eos ad manum Pers:e ha- 
bebant, tum in terra sua dimicantes, tum etiam ob 


(1) Τύχοι. Nonnu!li, τύχῃ. 
., (3) Εὐπραγίαν. Pass. aliique. nonnulli, εὐπρα- 
ξίαν. 

(9) Πυρφόρον, ete. « Igniferum, » id est, juxta 
Eliam, « sacerdotem, qui sacrum ignem ad sacrili- 
€ia consumenda olim in bello gestabat. His. ignife- 
ris necem inferre nefas erat, alque ipsis victores 
maxime pareebaut, quod deorum cultui et obsequio 
erant consecrati. ΠῚ autem. in proverbii consuetudi- 
nem venit, et per hyperbolen dictum est de iis, qui 
in przlio ita ad internecionem csi ac deleti suut, 
ut ne is quidem, qui apud eos hujusmodi ignem ge- 
Slat, cladi superfuerit, » 

E (4) HIpoc.la6sir. Bill. et. Savil. « forte, προλα- 
M.» 


685 


S. GREGORII THEOLOGI 


δὲ 


ea qui conligerant, animis altius elati. Felix enim A λοντος " νῦν δὲ ὁ μὲν, ὅπερ εἶπον, ἑνὸς ἦν τοῦ δια- 


quispiam successus eam vim habet, ui spem quo- 
que l:tam futuri afferat. At nunc, ut jam dixi, ille 
1!0tus in 60. erat, uL exercitum servaret, nervosque 
Romanis relinqueret : nervi enim erant, etsi rem 
male gesserant, ob ducis potius temeritatem quam 
suam ignaviam. Pers» vero, conditionibus turpi- 
bus sane, RHomanorumque manu et potentia, ut bre- 
vissime dicam, indignis, foedus pepigerunt ; quarum 
nomine si quis, absoluto illo, hunc criminandum 
censeat, meo judicio perquam iniquus est eorum 
qui tum acciderunt, :estimator. Non enim ejus qui 
messuit, spica est, verum illius qui sementem fecit : 
nec ei incendium assignandum est, qui ignem ex- 
stinguere non potuit, sed qui excitavit. Atque illud 


Herodoti 5* de Samiorum tyrannide commode dixe- 5 


vim : Calceum hunc Histieus quidem consuit, induit 
autem Aristlagoras, qui antecessoris rebus successit. 

XVI. Quid reliquum erat, nisi ut impii cadaver 
ad Romanos referretur, etiamsi ita e vivis exces- 
sisset? Quoniam autem nos eliam exanime corpus 
habemus, hune scilicet, qui ante ipsum e vita mi- 
gravit; videamus hie quoque, quantum inter utrum- 
que imperatorem diseriminis fuerit : si quid hoc 
etiam ad defunctorum felicitatem et infelicitatem 
conferat, Ile igitur publicis pr:econiis, faustisque 
ominibus, ac celebri pompa deducitur, religiosisque 
etiam his nostris officiis, per totam scilicet noctein 
productis eanticis, et accensis facibus , quibus nos 
Christiani pium e vita discessum ornandum existima- 
inus, Atque] SScorporiselatio conjunetam eum mc- 
rore celebritatem habet. Quod si cui fideia narratio 
facit, id quoque in multorum auribus disseminatum 
est, quod cum corpus Tauri juga superaret , ut ad 
patriam civitatem, hanc, inquam, illis cognominem 
ac celeberrimam, referretur, vox quzedam e summis 
locis a nonnullis exaudiebatur, velut psallentium et 
prosequentium (angelicarun: opinor virtutum) : quod 

$6. Hist., lib. vt. 


“7 
iP 


(5) Καταμέμφοιτο. Yn Montac. χαταμέμ.- 
Ψαιτο. 

(6) ᾿Αγγώμωγ, « Rudis, imperitus rerum :estima- 
lor. » 

(3) Λογιστής. Reg. a, Or. 1, Pass. λογιστῇ. 

(8) Τὸ τοῦ 'HpoOócov, etc. Quod de Samiorum 
twrannide, de calceo, de Mistieo qui illum 2on- 
suit, el de Aristagora qui eum induit, scripsit 
Merodotus, sic exponit Elias : « IHisti:us, genere 
Samius, cum Dario Persarum rege versabatur. 
Δ quo cuim patriam adeundi potestas ipsi facta esset, 
Aristagoram nepotem) suum, qui Samios guberna- 
bat, monet ut ipsis et lonibus in animum inducat 
defectionem moliri. Posteaquam autem illi a Persa- 
rum imperio defecerunt, Histizeus Dario persuadet, 
ut sibi per eum liceat ad cos, qui defecissent, se 
conferre ; dicebat enim posse se eos rursum ad re- 
gis partes traducere, Cum igitur eo perrexissel, aL- 
que ἃ satrapa Artapherne ipsius fraus agnita esset, 
hunc sermonem audivit, qui etiam in proverbii con- 
suetidinem venit, Per calceum autem significabatur 
defectio, quxe ab Histi:eo, ob consilium datum, con- 
cinnata. fuerat, inculta vero ab. Aristagora, qui eam 
exsecutus fuerat. » IEec ad Julianum eiJovianum de- 
i0rquet Gregorius. Julianus es!, qui « seminavit, » 
qui « incendium excitavit, » qui « ealeeum » cladis 


C 


σώσασθαι τὸν στρατὸν, xoi τὰ νεῦρα Ῥωμαίοις 
ὑπολιπεῖν" νεῦρα γὰρ ἦσαν, χαὶ εἰ χαχῶς ἔπραξαν 
ἀθουλίᾳ μᾶλλον τοῦ στρατηγήσαντος ἢ σφῶν αὐτῶν 
ἀνανδρίᾳ. Οἱ δὲ ἐπὶ ταῖς συνθήχαις ταύταις συν- 
ἐθησαν, ταῖς οὕτως αἰσχραῖς xai ἀναξίαις τῆς 
Ῥωμαίων χειρὸς, ἵν᾽ εἴπω τὸ συντομώτατον ὧν 
εἴ τις, ἐχεῖνον ἀφεὶς τῆς αἰτίας, τοῦτον χαταμέμ.- 
φοιτο (5), λίαν ἐστὶν ἀγνώμων (0) ἔμοιγε λογι- 
τὴς (7) τῶν τότε συμθεθηχότων. Οὐ γὰρ τοῦ ἀμή- 
σαντος ὁ στάχυς, ἀλλὰ τοῦ σπείραντος - οὐδὲ τοῦ 


Vs 


χατασδέσαι μὴ δυνηθέντος ὁ ἐμπρησμὸς, τοῦ δὲ 
ἀνάψαντος " χαὶ τὸ τοῦ Ἡροδότου (8) περὶ τῆς Σα- 
μίων τυραννίδος χαιρὸς εἰπεῖν, ὅτι Τοῦτο τὸ ὑπό- 
δημὰα (9) ἔῤῥαψε,, μὲν Ἱστιαῖος (10), ὑπεδύ- 
σατο (11) δὲ ᾿Αρισταγόρας, ὁ τὰ τοῦ προειληφό- 
τος ὑποδεξάμενος 


IQ'. Τί λοιπὸν ἣν (12) 3| τὸ σῶμα Ῥωμαίοις 
ἐπαναχθῆναι τοῦ δυσσεδοῦς, χαίπερ οὕτω χαταστρέ- 
Ψψαντος ; ᾿Επεὶ δὲ xal ἡμῖν ἐστι νεχρὸς ὁ πρὸ αὐτοῦ 
χαταλύσας τὸν βίον, ἴδωμεν κἀνταῦθα τοῖν βασιλέοιν 
ἀμφοῖν τὸ διάφορον, εἴ τι xal τοῦτο φέρει πρὸς có- 
δαιμονίαν ἣ χαχοδαιμονίαν (15) τοῖς ἀπελθοῦσιν. Ὁ 
μέν γε (14) παραπέμπεται πανδήμοις εὐφημίαις τα 
χαὶ πομπαῖς, καὶ τούτοις δὴ τοῖς ἡμετέροις σεμνοῖς, 
ᾧδαϊῖς παννύχοις (15) καὶ δᾳδουχίαις, αἷς Χριστιανοὶ 
τιυᾷν μετάστασιν εὐσεόῃ νομίζομεν’ xav γίνεται 
πανήγυρις μετὰ πάθους ἣ ἐχχομιδὴ τοῦ σώματος. 
Εἰ δέ τῳ πιστὸς ὁ λόγος, xoi τοῦτο διεδόθη ταῖς τῶν 
πολλῶν ἀχοαῖς, ὅτι, ἐπειδὴ τὸν Ταῦρον Ümsp6áA- 
λον (16) τὸ σῶμα πρὸς τὴν πατρῴαν αὐτῷ πόλιν 
τὴν ὁμώνυμον ἐχείνοις χαὶ 
£x τῶν ἄχρων ἔστιν οἷς 


κι 


διασωζόμενον, ταύτην δὴ 
μεγαλώνυμον, φωνὴ τις 
ἐξηχούετο, οἷον ψαλλόντων τε χαὶ παραπεμπόντων, 
ἀγγελιχῶν οἶμαι δυνάμεων, γέρας τῆς εὐσεδείας 
ἐχξίνῳ, xaX ἀντίδοσις ἐπιτάφιος. Καὶ γὰρ εἰ τὴν 
ὀρϑὴν δόξαν (17) παραχινεῖν ἔδοξεν, ἀλλὰ χαὶ τοῦτο 


acceplie « consuit; » Jovianus autem, « qui ic- 
duit. » 

(9) Ὑπόδημα. Non bene Dillius, qui reddidit : 
« vestem. » Debuisset enim cum Herodoti interpre- 
le vertere : « calceum. ? 

(10) ᾿Ιστιαῖος. Pass. Ἑστιαῖος. 

(14) Ὑπεδύσατο. In quinque Regg. Or. 1, Mon- 
tac. et. Comb. γρ. ὑπεδήσοτο, « subligavit. » lta 
etiam IIerodotus. 

(12) "Hv. Deest in pluribus. 

45) Ἢ xuzceaigoriar. Wa plerique couices. In 
nonnullis deest. 

(14) Ὁ μέν ve. Sic omnes fere codd, Ed. 'O μὲν 


&p. 
: (5) Ὠδαῖς πανγύχοις. Billius : « nocturnis can- 
tionibus. » Hie juvat observare in exsequiis fide- 
lium, antiquo Christianorum more, producta ín to- 
(am noetem cantica, et aecensas faces. 

(10) 'rzsp6dAAor. Ta plerique codices. Pauci 
cum editis, ὑπερθάλλει. 

(17) Kal γὰρ εἰ τὴν ὀρθὴν δόξαν, etc. Ikec, 
et quie sequuntur ad. ista usque verba, ὡς δὲ πλη- 
σιάζοι, elc., desunt in sex BMegg. duobus Colb. et 
Or. 4. Leguntur tamen ad latus, aut in margine in- 
feriori, premissis interdum verbis, £v ἄλλῳ. Regg. 
hu, q, x, Colb. 5, optimx note, necnon editi omnes 


ORATIO V. 
τῆς τῶν ὑποδυναστευόντων σχαιότητος 
δοξίας «b ἔγχλημα, οἵ, ἁπλῆν (18) χαὶ 
εὐσέθειαν παραλαθόντες ψυχὴν, οὐ προορωμένην 
τὰ βάραθρα, ἀπήγαγον ἧπερ ἐθούλοντο, xai mpo- 
σχήματι ἀχριθείας (19) τὸν. ζῆλον καχίαν (30) cip- 
γάσαντο. 


ἀπαγὴ εἰς 


IZ. 'AXX οὖν ἡμεῖς, τὸ χοινότερον, τόν τε πατέρα 
ἐννοοῦ 


τες τὸν βαλόμενον τὴν χρηπίδα (21) τῆς 


βασιλιχῆς τῷ Χριστιανισμῷ (33) δυναστείας χαὶ 
πίστεως, χαὶ τὸν εἰς αὐτὸν χατελθόντα χλῆρον τοῦ 
δόγματος, ἐγεραίρομεν τὰ εἰχότα τὸ σχῆνος τοῦ δι- 
χαίᾳ (25) βασιλείᾳ συζήσαντος, χαὶ τὸν βίον χατα- 
λύσαντος τῷ ὁσίῳ (24) τέλει, χαὶ τὸ χράτος ἣμῖν 
χαταλείψαντος. Ὡς δὲ πλησιάζοι τῇ μεγάλη xai 
βασιλίδι πόλει, τί δεῖ 


λέγειν δορυφορίας τοῦ 
τρατοῦ παντὸς, xai τάξιν ἐνόπλιον, ὡς ζῶντ: τῷ 
βασιλεῖ γινομένην, ἣ τῆς λαμπρᾶς πόλεως ἔχχυσιν, 
ὀνομαστοτάτην τῶν πώποτε γενομένων ἣ ἐσομένων ; 
"AXM ὁ θρασὺς χαὶ γεννάδας ἐχεῖνος, xai νέᾳ τῇ 
πορφυρίδι χαλλωπιζόμενος, xai διὰ τοῦτο, ὡς τὸ 
εἰχὸς, μέγα φρονῶν, μέρος γίνεται χαὶ αὐτὸς ἐχείνῳ 
τῆς προπομπίου τιμῆς, τὴν αὐτὴν xal ἀντιδι- 
δοὺς (39) χαὶ ἀντιλαμθάνων χάριν, τὸ μέν τι βια- 
σθεὶς, τὸ δὲ ἑχὼν, ὡς λέγουσιν. Ὃ γὰρ στρατὸς 
ἅπας, εἰ χαὶ τοῦ παρόντος ἥττητο χράτους, ἀλλ᾽ 


x 
on 


π νέμων αἰδοῦς 
(ἐπειδὴ καὶ πεφύχαμεν εὐνούστεροί πως εἶναι τοῖς 


τι προσφάτοις πάθεσι. τῷ φίλτρῳ προσπάσχοντε 
(231) προσάπτοντες), χαὶ διὰ 
τοῦτο οὐχ ἀνεχόμενο: τὸ μὴ οὐχ ὡς (98) βασιλέα 
τιμηθῆνα: τοῦτον (29), xat προσδεχθῆναι πείθουσε 
τὸν ἀποστάτην, xal συναναγχάζουσιν ὑπαντῆσαι τῷ 
νεχρῷ μετὰ τοῦ προσήχοντος σχήματος " τὸ δὲ Tv, 
ἀποχοσμήσαντα τὴν χεφαλὴν τοῦ διαδήματος, χαὶ 
ὑποχύψαντα τῷ βασιλεῖ τὰ εἰχότα, οὕτως ἐπὶ τὸν 


χαὶ τὸν ἔλεον τούτῳ 


τάφον συμπαραπέμψαι τοῖς ἄγουσι, χαὶ τὸν ἀοίδι- 
μὸν (30) τῶν ᾿Αποστόλων σηχὸν, oi δὴ τὸ ἱερὸν 
γένος χαὶ ὑπεδέξαντο χαὶ διαφυλάττουσι (51), μι- 
sic locum integrum in textu habent. Hunc etiam 
»gnoscit et exponit Basilius. Denique nihil fere hie 
de. Constantio scribit Gregorius, quoi in priori ad- 
versus Julianum Invectiva non dixerit. Billius putat 
glossema esse, quod temporis tracta in textum ir- 
repsit, 

(48) ᾿Απῖῆν. Mss. communius ἁπαλήν, « tene- 
ram, mollem, » etc., quod Combelisius sequitur. 

(19) ᾿Αχριδείας. Keg. 1, Montac. et Comb. εὐσε- 

εἰας. 

(20) Τὸν ζηον xaxíav. lta plerique codices. 
Editi, χαχίας, unde Billius, « vitii zelum effece- 
runt, » Observat Comb. his verbis Gregorii, « Con- 
stantium nonnihil a culpa liberari, etsi non omnino 
purge. » 

(21) Κρηπίδα. Sic plerique codices. Nonnulli, 
χρηπῖδα. 

(22) Τῷ Χριστιαγισμῷ. Deest in Or. 1. 

(25) Tov δικαίᾳ, ew. Comb. « qui justitia et 
:quitate. imperium rexisset. » Crediderim Grego- 
rium nihil aliud significare, quam legitimum ae non 
usurpatum imperium, 

(24) Τῷ ὁσίῳ. la plerique codd. 


Rez 
τῳ, Deest τῷ in edit. 


eg. 1, ὁσιωτά- 


— CONTRA JULIANUM II. 


χαὶ χαχο- A pietatis illi premium erat ace funebris remuneratio 


* 


n 


658 


Nam etsi rectam fidem nonnilil luxare. visus est, 
lioc tamen crimen importunitati procerum fideique 
pravitati tribuendum est, qui simplicem, parumque 
in pietate firmam animam, minimeque baratlira 
prospicientem, nacti, eam, qua libuit, abduxerunt, 
atque accuratioris doctrinis orzetextu, zelum in vi- 
tium verterunt. 

XVII. At nos, id quod communius est, tum pa- 
trem, a quo imperatori potentie fideique funda- 
menta Christianismo jacta sunt, tum etiam fidei 
liereditatem ad filium devolutam cogitantes, ejus, 
qui juste semper in imperio vixerat, pioque fine vi- 
tam clauserat, ae principatum nobis reliquerat, ta- 
bernaculum , ut par erat, honore complectebamur. 
Ut autem ad magnam et. imperatoriam urbem pro- 
pius aecessit, quid totius exercitus satellitium, et 
arinatorum ordines sese imperatori, tanquam vite 
usura fruenti, exhibentes commemorare attinet, aut 
splendidze civitatis effusionem , omnium , {πὸ un- 
«quam fuerunt, aut futurze sunt, celeberrimam ? At 
fortis ille et audax, novaque purpura ornatus, ea- 
que de causa, ut probabile est, elatus atque insolens, 
[funeris ipse quoque lionorem ei pro parte sua im- 
pendit, eamdem gratiam dans, vicissimque accipiens, 
partim vi et necessitate, partim sponte, ut fania est. 
Exercitus enim universus, tametsi prxsenti imperio 
sese submitteret, majori tamen honore defunctuni 
prosequens (quandoquidem recentibus adhuc cala- 
mitatibus majorem quamdam benevolentiam prie 
nobis ferre solemus), ac pro ingenti suo amore moe- 
stitia affectus, et misericordia commotus, ac proinde 
eum minime ut imperatorem honorarig 59 ac suscipi 
non ferens, apostatam, ul exanimi corpori eum con- 
gruenti habitu obviam procedat, monent, atque adeo 
cogunt : hoc est, ut detracto a capite diademate, 
deimissoque, ut decebat, ante imperatorem aspectu, 
ità deinde eum simul cum iis qui efferebant, a4 
sepulerum nobileque illud Apostolorum fanum, qui 
sanctum genus, x:quos propemodum honores car- 


(35) Ἀνειδιδούς. Codices non panci et Herv. διδούς. 

(26) IIAgiov. Reg. l, Colb. 5, πλείονος. Pass. πλείω. 

(21) Τούτῳ προσάπτοντες. Desunt in Reg. bui, 
et Colb. k. 

(28) TO μὴ οὐχ ὡς. Non pauci, μὴ ὡς. 

(29) Τοῦτον. Edit. Par. addit δέ, quod abest a. οδ- 
dicibus. 

(90) Καὶ τὸν ἀοίδιμον. De sepulcro. Constantini 
Magni, sive imperatorum sepuleris, celeberrimoque 
Apostolorum templo, legas, si lubet, quid. scripse- 
rit Euseb., lib. iv De vita Const., cap. 59 et 60; So- 
erat., lib. 1, c. ult. ; Sozom., l. i, c. ult. ; et auctor 
anonymus De Constantinopolitanis antiquitatibus, 
editus notisque illustratus a D. Bandurio Benedicti- 
no. Porro sepulcra non in ipso teinplo, sed cin por- 
ticu templi ae vestibulo ». fuere,, ἐν τοῖς προθύ- 
otc, ut scribit Chrysost. Adversus gentiles, liom. 26. 
t Locum hunc ipse sibi post morteui designaverat 
Constantinus, » inquit. Eusebius, lib. ww, cp. 60, 
* incredibili fidei alacritate ... quo scilicet precatio- 
num, quie in honorem apostolorum ibi celebranda 
erant, etiam mortuus particeps fieret, » 

(51) 'γπεδέξαγτο καὶ 6iuzvddrrevci. 


Pass. 
ὑπεδέξατο χαὶ διεὉ 


631 


8. GREGORII THEOLOGI 


638 


pens, et susceperunt et custodiunt, prosequeretur. A χροῦ τὰ ἴσα γέρα χαρπούμενον. Οὕτως ὁ ἡμέτε- 


Tale fuit imperatoris nostri funus. 

XVII. Huie contra, cum turpis et feeda expeditio 
(exagitabatur enim a. populis et urbibus, publicis- 
que et seurrilibus vocibus, quarum nunc quoque 
permu!ti meminerunt), tum vero turpior atque 
isnominiosior reditus contigit. Qu:ie porro hzc 
ignominia erat ? Mimi et histriones eum ducebant , 
probrisque a scena petitis, ac ludibriis incessebant, 
eique fidei abjurationem, et cladem , vit:eque finem 
exprobrantes. Quid enim ex iis non fecerunt ac 


dixerunt, quie hujusmodi homines, qui petulantiam: 


pro arte habent, perpetrare consueverunt, quoad 
eum tandem Tarsensis civitas excipit, haud scio 
quomodo, et quam ob causam, hac contumelia mul- 
clata? Hie illi fanum ignobile, tumulusque impurus, 
templumque, exsecrandum, ac ne piorum quidem 
oculis spectabile. 

XIX. Atque hice, ut maxima et gravissima illius 
crimina, sermone complexus sum , non alioqui ne- 
scius, duobus aut tribus aulicis adulatoribus, eique 
impietate paribus (alios enim consulto pr:tereo), 
tantam. impietatis mercedem persolutam esse, ut 
nulla res obstitura videretur quominus ipsi brevi 
lerras omnes et maria Romanorum imperio subje- 
οἷα essent expilaturi, nisi seeundior rebus exitus 
maturius contigisset. Adeo latrociniis et avaritia 
veteres illos Centimanos vincebant, Provinciarum 
porro imperia non optimis et moderalissimis , sed 
crudelissimis hominibus mandabantur : 189 atque 
adhonorem et dignitatem aliquam obtinendam unum 
suffragium erat, 3 fide defectio; et ut ab eo dona 
consequerertur, qui sibi ipsis pessime consuluissen!. 

XX. Quid causarum immutationes inflexionesque 
commemorem , quz» plerumque interjecta duntaxat 
una nocte commutabantur ac convertebantur, nou 
secus ac fluctuum reciprocationes; quandoquidem 
et jus dicere volebat vir egregius, omnia videlicet 
ob gloriz studium sibi arrogans? Parva fortasse et 
perquam exigua crimina colligere videar, ac maxi- 
mis per exigua dedecus inferre. Ceterum illud fa- 
tenduin est, hzc Elysiis campis minime digna esse, 


(32) Οὕτως ὁ. Reg. bm, οὗτος ὁ. 

(55) Οἱ ποιλιλοί. Plerique, et potiores coaices non 
agnoscunt, οἱ. 

(54) Καταυ.ούμενος, etc. Greca sonant : « cum 
tibiarum cantu ac saltationum motibus ejus pompa 
turpiter deducebatur, » etc. 

(95) Κακῶν. Sic quatuor Regg. Editi, xaxóv. 

(96) ᾿ΚΥποδέχεται. Pass., Herv. et Sav., ὑπεῦ 
χετο. 

(97) Δέ οἱ. lta plerique codices. Sav., δὲ οἵ, 

(58) Nacc. Deest in. Oxon. in sex. Kegg., Or. 1, 
etc. Agnoseunt tamen boni note codices. Redun- 
dare Combelisio non videtur. Omisit Dillius. 

(59) Ὡς. Sav. ὅτι. Colb. k, ὡς μέγιστον. 

(40) Ὅτι δυσί, eic. Plerique codices, ὡς δυσί, 
]ta emendaverat Billius, Cxterum qui sint illi duo, 
vel tres auliei adulatores, non consentiunt seripto - 
res. Nobis alii ron videntur, quam Ecclesiarum ex- 
pilatores, de quibus num. 11 imprimis Julianus 
Orientis comes, Felix et Elpidius. Vide Eutrop. Li- 
banium, p. 207 et seq., Amm., !. xxii, p. 220. 


? 


p 


ρος (53). 

1H'. Τῷ δὲ αἰσχρὰ μὲν τὰ τῆς ἐχστριτείας ( ἡλαύ- 
vexo δήμοις xal πόλεσι, χαὶ φωναῖς δημοσίαις χαὶ 
βωμολόχοις, ὧν ἕτι χαὶ νῦν οἱ πολλοὶ (55) μνημο- 
νεύουσιν), ἀδοξοτέρα δὲ ἡ ἐπάνοδος. Τίς δὲ ἡ ἀδοξία; 
Μῖμοι γελοίων ἦγον αὐτὸν, καὶ τοῖς ἀπὸ τῆς σχηνῆς 
αἴσχεσιν ἐπομπεύετο χαταυλούμενός τε xat χατορ- 
χούμενος (54), xaX τὴν ἄρνησιν, xaY τὴν ἧτταν, χαὶ 
τὸ τέλος ὀνειδιζόμενος. Καὶ τί γὰρ οὐ πάσχων χα- 
χῶν (55) ; τί δὲ οὐχ ἀχούων οἷς οἱ τοιοῦτοι νεανιεύον- 


τὴν 06pty ταύτην χαταχριθεῖσα ; "Ἔνθα δέ οἱ (57) τέ- 
ἅξνος ἅτιμον, xai τάφος ἐξάγιστος, xai ναὸς (98) 
ἀπόπτυστος, χαὶ οὐδὲ θεατὸς εὐσεδῶν ὄψεσι. 


10΄. Καὶ τὰἀῦτα διῆλθον ὡς (59) μέγιστα τῶν 
ἐχείνου χατηγορημάτων χαὶ χυριώτατα, οὐχ ἀγνοῶν, 
ὅτι δυσὶ (40) μὲν xat τρισὶ τῶν περὶ τὰ βασίλεια χο- 
λάχων, καὶ τὴν ἀσέόδειαν ὁμοτίμων ( τοὺς γὰρ ἄ)- 
λους ἑχὼν παρίημι), τοσοῦτος ἐδόθη τῆς ἀσεθείας 
μισθὸς, ὥστε οὐδὲν ἐχώλυεν ἐντὸς ὀλέγου χρόνου, πᾶ- 
cay αὐτοὺς ἂν ληΐσασθαι τὴ 
xaX θάλασσαν (41), εἰ μὴ 


jV ὑπὸ Ῥωμαίοις γῆν «e 
θᾶττον πέρας ἐδόθη τοῖς 
πράγματι δεξιόν τοσοῦτον ὑπερέδαλλον λῃστείᾳ xax 
ἀπληστίᾳ (42) τοὺς πρὶν ἑχατοντάχειρας (45): αἱ δὲ τῶν 
ἐθνῶν ἀρχαὶ οὐ τοῖς ἐπιειχεστάτοις, ἀλλὰ τοῖς ἀπαν- 
θρωποτάτοις ἐνεχειρίζοντο: χαὶ μία Ψῆφος ἣν εἰς 
ἀρχὴν, ἡ παράθασις, χαὶ τὸ τυχεῖν τῶν παρ᾽ ἐκείνου 
δωρεῶν, τοὺς τὰ χάκιστα περὶ ἑαυτῶν (44) βουλευ- 
σαμένους. 

K'. Τί δ᾽ ἂν εἰ λέγοιμι (45) διχῶν μεταθέσεις χαὶ 
μεταχλίσεις (40) διὰ μέσης (47) νυχτὸς πολλάχις 
μεταθαλλομένων καὶ περιτρεπομένων, ὥσπερ ἀμπώ- 
τιδας (18) ἐπεὶ χαὶ δικάζειν ὁ γεννάδας ἠξίου, πάντα 
ἑαυτοῦ διὰ φιλοτιμίαν ποιούμενος ; Τάχα ἂν (49) μι- 
χρὰ λίαν ἐγχαλεῖν δόξαιμι, xal τὰ μέγιστα τοῖς μι- 
χροῖς χαθυθρίζειν. Πλήν ys ὁμολογείσθω (50), o. 
οὐχ Ἠλυσίων πεδίων ἄξια ταῦτα, οὐδὲ τῆς Ῥαδα- 
μάνθυος ἐχεῖσε δόξης, ἧς μοίρας ἀξιοῦσιν ἐχεῖνον οἱ 


(41) Γῆν τε καὶ θάϊασσαν. Sie plerique codd. 
Desunt in leg. bm. 

f (42) ᾿Απιληστίᾳ. « Insatiabili habendi cupidita- 
e. » 

. (5) Ἑχατοντάχειρας. Sie plerique codd. Ed. 
ἐχατόγχειρας. 

(44) ᾿Ἑαυτῶγν. Savil. et Par, addunt, xai τῶν 
ἄλλων. 

(45) Τί δ᾽ àr εἰ «έγοιμι. Quidam, Τί δ᾽ ἂν λέγοι- 
μι. Alii, Τί δὲ εἰ, vel, Τί δέ, vel, Τί δαὶ λέγοιμι. 

(46) Μετακιιίσεις. Reg. bm, Colb. k, μεταχλή- 
σεις. 

(47) Διὰ μέσης. Reg. bin, διὰ πάσης. 1n Montac. 
γρ. μεσούσης. 

(48) “Ὥσπερ ἀμπώτιδας. Colb. ὅ, Pass. ὥσπερ 
φησίν. Reg. 1, φασίν. 

(49) Τάχα ἄν, e. Non pauci, Τάχ᾽ ἄν. «Obp- 
cere videar. » Bill. prioribus curis, «maximaque 
parvis dedecorare et. elevare, » 

(50) “Ομουιϊογείσθω. Pass. ὁμολογείτωσαν. 


689 


ORATIO V. — CONTRA JULIANUM II. 


650 


«ἧς αὐτῆς φατρίας τε xaX τάξεως. Ἔν τῶν ἐχείνου A nec ea, qua illic Rliadamanthus fruitur, gtoria : qua 


θαυμάζειν ἔχω" πολλοὺς γὰρ τῶν αὐτῷ συνήθων τε 
xai γνωρίμων, ^x τῶν χατὰ τὴν ᾿Ασίαν διατριθῶν 
μάλιστα, ἐχάλει μὲν χατὰ πᾶσαν σπουδὴν, ὡς ópá- 
σων θαυμάσια, οἷα χαὶ ταῖς ἐλπίσιν ἐἑπτέρον, μεμνη- 
μένους τῶν ὑποσχέσεων" ἐπεὶ δὲ παρεῖεν, τοῦτο 
ἐχεῖνο (51) αἱ τῶν Ψήφων χλοπαὶ, χαὶ τῶν ὄψεων (52 
ἀπάται" τοὺς μὲν τοὺς δὲ τὸν (03) τρόπον, τοὺς δὲ 
πὸν διαπαίζων" ἔστι δὲ οὃς xai τραπέζῃ φιλοφρονού- 
μενος, χαὶ πολὺ τὸ 'Eraips προπίνων, χαὶ λαρυγ- 
γίζων (94) ἀντ᾽ ἄλλου τινὸς δελεάσματος (59), ἀπρά- 
χτοὺς ἀπέπεμπεν, οὐχ ἔχοντα: ὅτῳ μέμφονται (56) 
πλέον, ἐχείνῳ τῆς ἀπάτης ἣ σφίσιν αὑτοῖς τῆς χου- 
φότητος. 

rebus dimittebat, haud satis constitutum linbentes, 
aceusarent. 

KA'. "Exsivo ὃὲ πῶς οὐχ ἐπαινετὸν (51) τῆς τοῦ 
φιλοσόφου παιδεύσεως, ὅτι τοσοῦτον ἀόργητος ἦν, 
χαὶ τῶν παθῶν ὑψηλότερος. χατὰ τοὺς πώποτε τῶν 
βασιλέων ἀτρέπτους χαὶ ἀχινήτους, χαὶ μηδ᾽ ἂν, εἴ 
&t γένοιτο, τοῦ προσώπου τι παρατρέψαντας (98), 
f| πάθους ἴχνος ἐπισημαίνοντας (59)* ὥσθ᾽ ὅτι μὲν 
βοῶν χαὶ σεισμῶν ἐπλήρου τὰ βασίλεια διχάζων, 
ὥσπερ αὐτὸς ὧν ὁ τυραννούμενος χαὶ ζημιούμενος, 
οὐχ ἄλλοις ταῦτα πάσχουσιν, ἐπαμύνων; Ταῦτα μὲν 
οὐδὲ λόγου τινὸς ἀξιώσομεν" τοῦτο δὲ τίς ἀγνοεῖ τῶν 
ἁπάντων, ὅτι πολλοὺς προσιόντας oi (00) δημοσίᾳ 
χαὶ τῶν ἀγροιχοτέρων, ὥστε τυχεῖν τινος ὧν ἄνθρω- 
ποι βασιλέων δέονται, παίων πὺξ δημοσίᾳ xai λὰξ 
ἐναλλόμενος οὕτω διετίθε: χαχῶς, ὥστ᾽ ἀγαπᾷν ἐχεί- 
νους τὸ μὴ τι παθεῖν χαλεπώτερον ; 


parte dignum eum censent, qui ejusdem sunt soda- 
liti atque ordinis ". Hoc unum ex illius re' us habeo 
quod admirer : nam multos quidem eorum qui ipsi 
noti ac familiares fuerant, ac prisertim ex Asiati - 
eis scholis, summo studio, quasi mirificis quibus - 
dam beneficiis eos ornaturus, aecersebat, ae spe 
animos eorum erigebat, vetera ipsius promissa in 
memoriam revocantes. At eum adessent, noc illu 
videlicet, caleulorum przestigize, et oculorum hudili- 
cationes ; hos enim hioc modo, illos alio eludens ; 


"quosdam etiam mensa comiter accipiens ; ac. mul- 


tum illud , Sodalis, propinans, et pro alia quadam 
illecebra didueto gutture clamitans, infectis tandem 


illiusne. fraudem magis, an suam ipsorum levitatein 


XM. Illud vero an non in philosophi hujus do- 
etrina laudabile, quod adeo ab ira alienus erat, ac 
turbulentis animi permolionibus sublimior; instar 
nimirum eorum regum ac imperatorum qui tranquil- 
litatis et constanti laude quondam florebant, nec, 
etiam si quid molestiz ipsis accidisset, vultum tamen 
ullo modo immutabant, aut. perturbationis vesli- 
gium ostendebant; ut quod, dum judicis munere 
fungeretur, aulam clamoribus ac strepitu impleret , 
non aliter ac si ipse esset cui vis οἱ damnu'n infer- 
retur, ae non aliis potius hiec. patientibus succurre - 
ret? Προ certe ne oratione quidem complecti veli- 
mus, Hoe autem eecui ex omnibus ignotum est, 
quod multos etiam e rusticioribus, qui ad eum 161 
publice accedebant, ut eorum, qu:e populi ab impe- 


ratoribus petere solent, aliquid consequereetur, ita. muletabat, palam pugno feriens, caleibusque impe- 
lens, ut praeclare secum aetuin putarent, quod atrocius aliquid minime passi essent ? 


ιασύρων, τοῖς 
γραϊδίοις ἀντεπεδείχνυτο, τὸ ἐπιθώμιον πῦ 
ποῦ λόγου θήσομεν (01); Ἢ χαλόν (62) γε τοῦ Ῥω- 


αἰων βασιλέως τ 
χαὶ γέλωτα πολὺν παρεχούσας, οὐ τοῖς ἔξωθεν μόνον, 
- 
7 


, 


ἑαυτὴν χατεμάνθανεν (63), ἀντ 
μένη (66) τῷ ὕδατι. Τὰς δὲ προπόσεις 
4 Virg., ZEneid., vi. 


(51) Τοῦτο ἐκεῖνο. Colb. K, τοῦτο ἐχείνῳ. 

(52) Καὶ zov. Reg. 1 et Mont, χαὶ αὐ τῶν. 

Nd Τοὺς δὲ ccv. lta 1ass. et. ed. Par. Ed. τὸν δὲ 
πόν. 

(54) Aapuyy(Cor. Combef. vertit, « gutture. ac- 
clamans, suaviter e gutture fundens. » 

(55) Δειεάσματος. Duo Regg. δελεάματος. 

(56) Μέμφρονται. Sav. μέμφωνται. 

(97) Ἐπαινετόν. Duo mss. et Pass. ἐπαινεῖ- 
και. 

(98) Παρατρέψιαντας. Sav. παρατρέποντας. 

(59) Ἐπισημαίνοντας. Duo codd. ἐπισημήναν- 
τος. Hic observandum Regium codicem | omittere 
distinctionis notam, quie inter ἐπιση μαίνοντα el 
ὥστε subsequens reperitur. 

(60) IIpoc icy cac οἷ. Par. edit. προσιόντας αὐτῷ οἱ. 
"X προσιόντας αὐτῷ, sed αὐτῷ utrobique redua- 


e xax φιλο- 


xai ἀντιφυσήσεις, ἃς 6 CQ — XXII. Jam sufllationes οἱ reflationes , quas admi- 


randus ille vir, doctrinzeque nostra sugillator, vetu- 
lis mulierculis in contrarium. ostentabat,, altaris 
ignem accendens , quo tandem orationis loco pone- 
mus Ὁ Pr:eclarum euim profecto erat, cernere impe- 
ratoris Pomani buccas indecore tumentes , ac exci- 
tantes ingentem. risum, non externis tantum, sed. 
iis etiam , quibus hae ratione placere se putabat, 
Minervam autem deam suam non audiebat, quz 
tibias exsecrata dicitur, posteaquam , aquis speculi 
vice usa, eas dedecori sibi esse perspexit. Propina- 


(61) Θήσομεν.. Duo Regg. et Or. 1, in marg. θή- 
σεις. 

(62) Ἢ xaAcr. Montac. « forte, » "H χαλόν. Deinde 
observat hunc locum sic ab Elia accipi, quasi Ju- 
lianus tantum, hae imitatione, Christianorum in- 
sufilationes in baptisinatis ritibus irridere voluisset. 
Verum censet vir doctus, Julianum precipue hie a 
Gregorio redargui, quod, cum esset imperator, non 
erubuerit se cum mulierculis de triviis et scortis, ad 
vilia et deridenda, cirea sacra sua, ministeria de- 
mittere, Non male quidem ; eienim. Montacutii sen- 
tenti: favent. Chrysost. in. gent., Prudent. Libau., 
Or. x; Ammian., lib. xxu, p. 225, eic. 

(05) Θεόν". Coisl, 2, et Pass., θεάν. 

(64) Kal τοῖς. lta plerique codd. Deest xat in 
edit. 

(63) Κατεμάνθανεν. Reg. bm, χατέμαθεν 

(66) Χρησαμένη. Reg. b, χρησαμένην. 


Lonés vero, el pocula, quibus meretrices palam A τησία 


publiceque provocabat, vieissimque prevocabatur, 
mysterii obtentu. petulantem libidinem obvelans , 
quis non laude et admiratione prosequatur? 

XXIII. He aliis quidem experientia ipsa, et do- 
minatio licentiam adepta, declaravit; a me autem 
longe ante perspecta quodammodo fuerunt, ex quo 
Athenis cum eo versatus eram. Nam illuc quoque 
statim post ea qui adversus fratrem designata fue- 
runt, profectus est, ab imperatore hoc ipsum depre- 
catus, Duplicem autem eo proficiscendi causam ha- 
bebat: unam honestiorem, ut Gr»ciam ejusque 
scholas viseret ; alleram tectiorem, paucisque no- 
lam, ut regionis ipsius aruspices et impostores qui 
illie erant de rebus suis consuleret, impietate vide- 
liceL nondum libertatem ac fiduciam adepta. Tunc 
igitur me non malum de hoe viro conjeetorem 
luisse memini, quanquam alioqui non ex eorum 
numero sim, qui in hujusmodi rebus sciti atque in- 
geniosi sunt. Sed me morum aec gestus ipsius ina- 
quabilitas , atque ingecs quidam mentis emotio, 
vatem efficiebat ; 169 si quidero vates ille optimus 
est, qui recte conjicere novil. Neque enim mihi 
boni quidquam significare videbantur, cervix mini- 
me firma, huineri quos subinde agitabat et attolle- 
bat, oculus vagus et oberrans, ac furiosus obtutus, 
pedes instabiles et titubantes, nasus contumeliam 
et contemptum spirans, vultus configurationes ridi- 
cuke idem significantes , risus immoderatus et ex- 
isluans, nutus et reputus omni ratione carentes, 
sermo hierens spirituque intercisus, interrogationes 
juordinate el imperite, responsiones his nihilo me- 
liores, alize in alias insultantes, non sibi constantes, 
nec eruditionis ordine progredientes. 

XXIV. Quid singula describere necesse est? Ta- 
lem ante opera conspicatus sum, qualem in operibus 


(67) Αγειπροὐπίνετο. Reg. b,Colb.4, &vzezpeu- 
πίνετο. Quidquid de Juliani castitate. dicant ejus 
adulatores. Ammianus, Liban., etc., ipse se pro- 
dit Misop., p. 69, et epist. 40. Nam eisi legitimos 
non babuerit liberos, illegitimos tamen non paucos 
procreavit, 

(68) Προιαξοῦσα 
πρησλαθοῦσα. 

(69) "H.A0g γάρ, etc. Hac a Billio male reddita 
contendit Conmbefisius, el sic ipse vertit : « Nam il- 
lae quoque se contulit, statim atque frater ipsius, 
(qui Cxesar creatus fuerat, rebellavit, hoc ipsum de- 
precatus, vel, ipsius petita facultate; » nempe ut 
paris rebellionis a se suspicionem amoveret. Vox 
enim illa, νεωτερίζειν, non videtur Combetisio signi- 
ficare, « rebellionem cohibere; » sed, «rebellis es- 
se;» sicut nec ista, βασιλέα, ad Constantium, sed 
ad Gallum pertinere. Verum hec interpretatio cum 
historia consentire nequit, Non eniin Julianus, sta- 
tim atque germanus frater res novas molitus est, 
seu rebellavit, Athenas se contulit; nec Gallus il- 
luc eundi facultatem dedit. Id constet ex ipso Ju- 
liano, Or. ad Athen., p. 501, etc. ; ex Ammian,, lib. 
xv, p. 94, ex Liban., or. xir; ex Sozomen., Ι. v, C. 
2, etc. Igitur Gallo Cesare. exauctorato, anno 954, 
mense Octobri, ut testantur. Idacius, Socrates, So- 
zomenus, Eusebius, Scaligerus, Petavius, elc. Ju- 
lianus, Eusebie imperatricis ope, crimine absolu- 
ivs, ac liber, Athenas petiit medio circiter anno 


Rev. |, Montac. Combef. 


2 , 


S. CREGORII THEOLOGI 692 


* 


€, ἃς δημοσίᾳ ταῖς πόρναις προῦπινέ τε xol 
ἀντιπροὺὐπίνετο (07), ὑποχλέπτων τὸ ἀσελγὲς μυστΥ- 
piou προσχήματι, πῶς οὐ θαυμάζειν ἄξιον; 


KI'. Ταῦτα τοῖς μὲν ἄλλοις ἣ πεῖρα παρέστησε, 
χαὶ ἡ δυναστεία προλαθοῦσα (08) τὴν ἐξουσίαν - ἐμοὶ 
0 xoi πόῤῥωθεν τρόπον τινὰ ἑωρᾶτο, ἐξ οὗ τῷ ἀνδρὶ 
συνεγενόμην ᾿Αθήνησιν. Ἦλθε γὰρ (69) χὰχεῖσε, 
ἄρτι τῶν χατὰ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ νεωτερισθέντων, 
τὸν βασιλέα τοῦτο αὐτὸ παραιτησάμενος. Διττὸς δὲ 
αὐτοῦ τῆς ἐπιδημίας ὁ λόγος * ὁ μὲν εὐπρεπέστερος, 
xa0' ἱστορίαν τῆς Ἑλλάδος xal τῶν ἐχεῖσε παιδευ- 
τηρίων 6 δὲ ἀποῤῥητότερος, xa οὐ πολλοῖς γνώρι- 
μος, ὥστε τοῖς ἐχεῖ (10) θύταις χαὶ ἀπατεῶσι περὶ 
τῶν χαθ᾽ ἑαυτὸν συγγενέσθαι, οὔπω παῤῥησίαν ἐχού- 
σὴς τῆς ἁσεύείας. Τότε τοίνυν οὐ φαῦλος ἐγὼ τοῦ 
ἀνδρὸς εἰχαστὴς οἶδα γενόμενος, χαίτο! γε οὐ τῶν εὖ 
πεφυχότων περὶ ταῦτα εἷς Ov. ᾿Αλλ ἐποίει με μαν- 
τιχὸν ἣ τοῦ ἤθους ἀνωμαλία, χαὶ τὸ περιττὸν τῆς 
ἐχστάσεως (71) εἴπερ μάντις ἄριστος, ὅστις εἰχά- 
ζειν (72) οἷδε χαλῶς. Οὐδενὸς γὰρ ἐδόχει uot ση- 
μεῖον elvat χρηστοῦ αὐχὴν ἀπαγὴς, ὦμοι παλλόμενο: 
xai ἀνασηχούμενοι (15), ὀφθαλμὸς σοδούμενος χαὶ 
περιφερόμενος, xai μανιχὺν βλέπων, πόδες ἁστα- 
τοῦντες χαὶ μετοχλάζοντες, μυχτὴρ ὕδριν πνέων χαὶ 
περιφρόνησιν, προσώπου σχηματισμοὶ χαταγέλαστο!: 
τὸ αὐτὸ φέροντες (74), γέλωτες ἀχρατεῖς 
βρασματώδεις, 
λόγῳ, λόγος ἱστάμενος xaX χοπτόμενος 


τε χαὶ 
σὺν οὐδεν 
(15) πνεύ- 
ματι, ἐρωτήσεις ἄταχτοι xal ἀσύνετοι, ἀποκρίσεις 
οὐδὲν τούτων ἀμείνους, ἀλλήλαις ἐπεμθαίνουσαι χαὶ 


νεύσεις xal ἀνανεύσεις 


οὐχ εὐσταθεῖς, οὐδὲ τάξει ποοϊοῦσαι παιδεύσεως. 


KA. Τί ἂν τὰ χαθ᾽ £xaczoy γράφοιμι; Τοῦτον (70) 
πρὸ τῶν ἔργων ἐθεασάμην, ὃν χαὶ ἐπὶ τῶν ἔργων 


555, cum, mox a fratris cde, coram Constantio 
imperatore, ad objecta sibi crimina Mediolani re- 
spondisset. 

G0) ᾽Εκεῖ. Reg. hu, 1, aliique nonnulli, ἐχεῖσε. 

(1) Καὶ có περιττὸν τῆς ἐκστάσεως. «Et in- 
compositus corporis. habitus. » Rectius quam, « in- 
credibilis mentis excessus, » ut vertit Valesius ; 
aut, c emotio, » ut reddit Billius. Etenim exteriora 
erant ea ex quibus de Juliano sie conjiciebat Gre- 
gorius juxta h:ee. Seripturze verba : Amictus corpo- 
ris, et risus dentium, et ingressus hominis enun- 
ti«nt de illo (Eccli. xix, 2). 

(12) Eixd£ew. Duo Regg. Or. 1, Mont. yo. cix&- 
GEL. 

(13) ᾿Ανασηκούμενοι. Mont. yg. ἀναχοπτόμε- 
vot. Sie Socrates. Valesius interpretatur, « humeros 
liberatos. » Budzus, «vibrati ad modum librze, eum 
lanees vicissim subeunt et pessum eunt.» Mont. 
putat hoe esse quod. ait Cicero, « gestum agere hu- 
ineris, et quodammodo de lintre loqui exserto hu- 
mero, et rursum quasi ad :equilibrium  depres- 
SU. )» 

(14) Φέροντες. Mont. γρ. φρονοῦντες, ac ita So- 
crates, 

(15) Κοπτόμεγος. Mont. 
ita Socrates. 

(10) Τοῦτο». Mont. vp. 
tes. 


Yp. περιχοπτόμενος, οἱ 


τοιοῦτον, ac ita Socra- 


635 

ἐγνώρισα. Καὶ εἴ μοι παρῆσάν 
συνόντων xal ἀκουσάντων, οὐ χαλεπῶς ἂν ἐμαρτύρησαν" 
οἷς, ἐπειδὴ ταῦτο ἐθεασάμην, εὐθὺς ἐφθεγξάμην᾽ Οἷον" 
κακὸν ἡ Ῥωμαίων (T1) τρέφει! καὶ προαγορεύσας (18), 
xaX γενέσθαι ψευδόμαντις ἐμαυτοῦ χατευξάμενος (19). 
ἘΚ ρεῖσσον γὰρ ἣ τούτων (δ0) πλησθῆναι τὴν οἰχουμένην 
χαχῶν,, xai τοιοῦτον ἀναφανῆνα!: τέρας, οἷον oz 
πρότερον (81)* πολλῶν μὲν ἐπιχλυσμῶν θρυλλουμέ- 
γων, πηλλῶν δὲ ἐμπρησμῶν, xa* βρασμῶν (89) γῆς, 
xai χασμάτων, ἔτ: δὲ ἀνδρῶν ἀπανθρωποτάτων (85) 
χαὶ θηρίων ἀλλοχότων τε χαὶ συνθέτων, ὧν ἡ φύσις 
ἐχαινοτόμησε (84). Ταύτῃ τοι χαὶ τέλος ἄξιον ἡνέγ- 
xao τῆς ἀπονοίας " ἐνταῦθα μόνον οὐχ ἀνασχομένου 
τοῦ Θεοῦ τῆς συνήθους uaxpoüuuíac, ἔνθα πολλοῖς 
χαχὸν ἣν τὸ φιλάνθρωπον, χαὶ πολλὴν μὲν ἔμελλε 
παρέξειν ἀθυμίαν τοῖς χατορθοῦσι, πολλὴν δὲ τοῖς 
ἁμαρτάνουσι χαταφρόνησιν " ὡς οὐχ ἐφορῶντος (85) 
οὐδενὸς τὰ ἡμέτερα, οὐδὲ οὔσης τινὸς χυδερνήσεως 
ἢ ἀντιδόσεως (86), ἀλλὰ τοῦ αὐτομάτου τὸ πᾶν φέ- 
govt xai περιτρέποντος " ὃ διανοίας ἐστὶ πονη- 
ρᾶς xal λίαν ἐπισφαλῶς πεοὶ τῶν μεγίστων διαχε!:- 


μένης. 


ORATIO V. 


oTt 


— CONTRA JULIANUM I. 


τινες τῶν τηνιχαῦτα A postea deprehendi. Quod si qui ex iis, qui tum si- 


p 


691 


mul erant , atque audiebant, mihi nunc przsto 65: 
sént, haud agre testimonium exhiberent, Ad quos, 
ut liec conspexi, statim Lis verbis usus sum : Quan- 
tum malum sibi alit Romanum imperium! prefatus 
licet, ac mihi, ut falsus vates essem, imprecatus. 
Prasstabilius enim id fuerat, quam tantis malis oz- 
bem terrarum impleri, taleque monstrum exsistere, 
quale nunquam antea visum fuerat ; etiamsi alioqui 
diluvia multa, et incendia. multa , terraeque. velut 
ebullitiones , et hiatus, ac multi insuper erudelissi- 
mi homines, belluzque prodigiosce, et ex variis ge- 
neribus eonllatze, quas natura novo more produxit, 
sermone jactantur. Ac proinde finem quoque amen- 
tia sua dignum tulit : Deo hic solum consueta sua 
ae longa patientia uli non sustinente , ubi multis 
perniciosa futura erat prorogata benignitas, ac tur 
iis qui honeste et ex officio vivunt animi dejectionem 
multam, tum peccantibus contemptum et petulan- 
liam nen parvam allatura : tanquam videlicet nemo 
esset qui res nostras inspiceret, przemjaque et. pae- 
nas cuique pro merito rependerel, sed temere ac for- 


tuito mundus ferretur, et volveretuv ; quod pravie mentis est, valdeque periculose de maximis rebus sentientis. 


ΚΕ΄. Ταῦτα τῶν Γαλιλαίων ἡμῶν, ταῦτα τῶν ἀτί- 
μων τὰ διηγήματα" ταῦτα οἱ 
χυνοῦντες ἡμεῖς, ταῦτα οἱ 


τὸν ἐσταυρωμένον προσ- 


ταὶ χαὶ 
τῶν ἀπαιδεύτων, ὡς αὐτοὶ λέγουσι - ταῦτα οἱ τοῖς 
Ἢ 


γραϊδίοις συγχαθεζόμενοι, 


τῶν ἁλιέων pam 


xai συμψάλλοντες" ταῦτα 
οἱ ταῖς μαχραῖς νηστείαις ἐχτετηγμένο: xax ἡμιθνῆ- 
css (ST): ταῦτα οἱ μάτην ἀγρυπνοῦντες ἡμεῖς, χαὶ ταῖς 
“παννύχοις στάσεσι παραληροῦντες, χαὶ ὑμᾶς (88) 
χαταθάλλοντες. Ποῦ εἰσιν οἱ γραμματιχοί; ποῦ εἰσιν οἱ 
σύμθουλοι ; Ex τῶν παρ᾽ ἡμῖν τινος ἀσόφων, ὡς γοῦν 
ὑμῖν δοχεῖ, λαμθάνω τὸν ἐπινίχιον. Ποῦ αἱ θυσία!, 
καὶ τελεταὶ, χαὶ μυστήρια; ποῦ σφάγια φανερά τε 
χαὶ ἀφανῆ ; ποῦ τέχνη χατὰ τῶν ἐντόμων ἐπαινου- 
μένη (89); ποῦ τερατεία προγνώσεως χαὶ σημεῖα 
ἐγγαστριμύθων; ποῦ Βαθυλὼν ἡ ἔνδοξος θρυλλουμένη, 
χαὶ οἰχουμένη πᾶσα περινοουμένη (90) δι᾽ ὀλίγον χαὶ 


ἐναγοῦς αἵματος ; ποῦ δὲ οἱ ἐν τῇ χειρὶ χρατούμενο! 
Πέρσαι xat Μῆδοι; ποῦ δὲ οἱ προπεμπόμενοι xa 


παραπέμποντες (91), χαὶ προπολεμοῦντες χαὶ συμ- 


95.138. xxxii, 18: E.Cor. 1, 90: 5351 Cor. x, 90. 


. (3) Ἢ Ρωμαίων. Nempe, πολιτεία, vel, βασι- 
λεία. Dillius, « Romanorum regio, » quod Coubeli- 
sio non placet. 

(78) Προαγορεύσας. Ya plerique codd. Edit. zpoz- 
σγορεύσας. 

(19) Κατευξάμενος. Mont. γρ. χατευξάμην. Unde 
Valesius : « Cumque id przedixissem, Deum preca- 
Uus sum ut falsus vates essem. » 

(80) Τούτων". Mss. communius τοιούτων. 

(81) Πρότερον". Plures mss. addunt, ἦν. 

(82) Βρασμῶν. Werüt Vales. «terrze motus, » 
moxque, cad hzec hominum inhumanz Species ac 
lelluinie, fere denique, » etc. 

(85) "'Azarüpoxozdcor. lta. omnes codices. Lo- 
cus hic omnino corruptus iu Socrate. Par. ἀπαν- 
θρώπων. 

(84) Ἢ φύσις ἐκαινοτόμησε. Quinque Regz. 
T φύσεις χαινοτομηθεῖσα:. " 
(83) 'üc cix ἐφορῶγτος. οἷο, Claudianus eam- 
cem fere sententiam habet : 


Or. 


163 XXV. Ile nosirze, lioc est, Galileorum, lioe 
contemptorum et abjectorum hominum | narratio 
nes. Hac. nos, qui Crucifixum adoramus : hzc pi- 
scatorum, et, ut ipsi aiunt, imperitorum discipuli. 
lle nos, qui cum vetulis sedemus | et psallimus. 
Προ nos longis jejuniis confecti, ac semianimes. 
llic nos, qui fruswa  vigilamus, atque in noctur- 
uis stationibus nugamur, et. tàmen vos prosterni- 
mus. Ubi sunt grammatici? ubi consiliarii 5? Libet 
eaim ab indoctorum nostratium quodam, ut quidem 
vobis videtur, triumphalem hymnum mutuari. Ubi 
sacrificia, et sacra, et mysteria *? ? ubi victima, tam 
aperte quam occulte? ubi arospicin:e ars, qua 
laude ac pradicatione effertur? ubi priscientie 
vanitas, et ventriloquorum signa? ubi clara illa 
Babylon sermone celebrata, et universus terrarum 
orbis per exiguum et exsecrandum sanguinem € 
tatione perceptus ? ubi Persze illi et Medi, qui 1 
nibus tenebantur ? ubi. dii illi, qui przibant et qui 


Sepe mihi dubiam traxit sententia mentem 
Curarent Superi terras, an nullus inesset 
lieclor, et incerto [luerent mortalia cursu. 


(56) Αγτιδόσεως. 
σξως. 

(81) Ἡμιθνῆτες. Colb. k, ἡμιθνῆτοι:. 

(88) ᾿“Υμᾶς. llerv. ἡμᾶς. 

(89) ᾿Επαιγουμένη. Sic Regg. septem, Colb. tres, 
Pass. ete. Pauci, ἐπινοουμένη. « Ars qui de ciesis 
extis ae visceribus excogitata est. » 

(90) Περιγοουμέγη. « Orbis universus animi. de- 
stinatione. praeceplus. » Sic Plut. in. Phocione, μξ 
(3a ταῖς ἐλπίσι περινοῶν᾽ « Spe magna animt 
complexus. » 

(91) Oi προπεμπόμενοι, καὶ zagazégxorcec.Edi 
addunt : xaX προπέμποντες, quod delevimus aucte 
ritite sex. Regg. Or. 4, etc. Aznoscit tamen Com- 
bef. et vertit, « Dii illi honoris causa deducti, et 
dedacentes ac comites. » 


Reg. hu, Pass. “ἀνταποδό- 


695 


illà adversus Christianos oracula, et minze, nostri- 
que ad prastitutum diem, etiam ad ipsum usque 
nomen, oppressio ? Evanuerunt omnes, irrit:e fue- 
runt, difluxerunt, somnio similes exstiterunt im- 
piorum jactationes. 

XXVI. Ac quidem Ezechias rex Juda, cum ad- 
versus eum barbarorum quidam rex cum ingenti- 
Lus copiis venisset, atque exercitu lierosolymam 
cinxisset, impiaque et. contumeliosa verba, tum ad- 
versus regem, tum adversus Deum ipsum acerbe 
projecisset "^, perinde seilicet atque ille, quidquid 
moliretur, urbem tamen ex ipsius manibus ac po- 
tentia. exirahere atque. conservare minime posset, 
in templum se contulit, vesteque lacerata, magna- 
que laerymarum vi profusa, manibusque in ccelum 
extensis, blasphemi: Sennacherib Deum testem 
vocavit, atque, ul. superbarum illius minarum vin- 
dex esset, his verbis rogavit : Vidisti , Domine , 
quot probra in te Israelis Deum alienigena iste con- 
jecerit : vidisti, Domine, ne sileas **. Nec vero pe- 
titione sua falsus ac delusus est. Nam impius ille 
Dei hostis, suam ipseinsaniam furoremque ipsa re 
persensit, infestisque rebus eum suis minis disces- 
sit, invisibilis cujusdam virtutis repentino im- 
petu, maximaque exercitus parte mulctatus, atque 
ob tristem et acerbum nuntium ἢ GA pedem referre 
coactus, obsidionem spesque suas inopinato solven - 
tem. Hc Ezechias ille, magna alioqui potentia 
cinctus, ille, inquam, rex magn:e Ilierusalem, qui 
suismet quoque fortasse viribus hostem propulsas- 
sel ac propulisset. Nos autem, quibus arma, et 
murus, et presidium atque defensio una est spes 
in Deum, utpote omni humano subsidio prorsus 
destitutis et accisis, quem tandem alium aul pre- 
cum auditorem, aut minarum depulsorem habituri 
eramus, quam Deum, qui jurat contra. superbiam 


7? |Y Reg. 


xvin, det seqq.— ^ Isa. xxxvi, 47. 

(92) 'O μὲν" οὖν. Deest οὖν in nounullis. Par. 
ed. Ὃ μὲν δὴ οὖν. Expunximus δή, quod abest a 
plerisque codd. ; 4 

(95) Τὸν Θεὸν τῆς, etc. Ita mss. Deest τῆς in editis. 

(94) Οὗτος. In paucis deest. dai 

(05) Τάχα ἄν. Sic Pass. aliique colices, omisso 
τὸν ὄχλον, quod in sola Par. ed. legitur. Quo. ser- 
vato, sic reddideris : « hostiles copias erat fortasse 
propulsaturus suis ipse viribus. » 4 

(96) Οἷς μόνον", etc. Billius : « quibus nulla alia 
arma, nee muri, nec prisidia, proser spem in 
Deum, reliqua. erant, utpote omni humano subsidio 
prorsus destitutis ac truncatis. » ; 

(97) Πᾶσαν ἀνθρωπίνην περιῃρημένοις καὶ πε- 
ρικεκομμέγοις ἐπικουρίαν. Pass. πάσης ἀνθρωπί- 
3 ἐπιχουρίας, re,ecto, vel ouiisso, 
Wenpévor xat me - 


ένοι & 


μένοι. 
I 


plurimi codd. juxta Amos vin, 7 : 


χατὰ τῆς ὑπερηφανίας Ἰαχώδ, « jurat, Dominus 
conira superbiaur Jacob. » Keg. hu, Colb. 5, Pass. 
χατὰ τῆς t ηφανίας Θεὸν Ἰαχώθ: Par. edit. χατὰ 
ἧς Ἰαχὼδ Θεὸν ὑπερηφανίας ; Basil. ἣ τὸν ὁμινύοντα 

ἧς Ἰαχὼί íg5 Θεόν; « φιλη) euin 


5. GREGORII THEOLOGI 


comites erant, qui et anle. et unà pugnabant? ubi A πολεμοῦντες θεοί; 


* 696 
ποῦ αἱ κατὰ Χριστιανῶν μαν- 
τεῖαι, xal ἀπειλσὶ, xol ἢ χατὰ προθεσμίαν χατάλυ- 
σις ἡμῶν μέχρις ὀνόματος ; Οἴχεται πάντα, διέψευ- — 
σται, διεῤῥύηχεν, ὄναρ ἐφάνη τῶν ἀσεθῶν τὰ χομ- 
πάσμακα. 


up) 


Κα'. Ὁ μὲν οὖν (99) τοῦ. Ἰούδα βασιλεὺς "Etexac, 
ἐλθόντος ἐπ᾽ αὐτὸν δυνάμει πολλῇ τῶν ἀλλοφύλων τι- 
νὸς βασιλέως, xaY στρατοπέδῳ χυχλώσαντος τὴν Ἵε- 
ρουσαλὴμ., λόγους τε βλασφήμους xol ἀσεθεῖς χατά 
τε τοῦ βασιλέως xat αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ πιχρῶς ἀποῤ- 
ῥίψαντος, ὡς οὐδ᾽ ἂν ὁτιοῦν γένηται, περισώ- 
σοντος Ex τῆς αὐτοῦ δυναστείας τὴν πόλιν, 
ἱερὸν ἐλθὼν, xa τὴν ἐσθῆτα περιῤῥηξάμενος, 0a 
πρύων τε προχέων πηγὰς, xaX τὰς χεῖρας εἰς οὐρανὸν 
ἀνατείνας, τὸν Θεὸν τῆς (95) Σεναχηρεὶμ βλασφημίας 
ἐπιμαρτύρεται, κἀχεῖνον ἔχδιχον γενέσθαι τῆς τῶν 
ἀπειλουμένων ὑπερηφανίας ἐπιζητεῖ" Εἶδες, Κύριε, 
λέγων, ὅσα ὠνεἰδισέ σε ὁ ἀλόφυοϊος οὗτος (94) τὸν 
Θεὺν τοῦ Ἰσραή.1" εἶδες. Κύριε, μὴ παρασιωπή- 
€nc* xoX οὐχ ἐψεύσθη γε τῆς αἰτήσεως " ἀλλ᾽ ἤσθετ 
ἔργῳ τῆς ἑαυτοῦ μανίας ὁ θεομάχος, xal ἀπῆλθεν 
ἄπραχτος μετὰ τῶν ἀπειλῶν ὑπό τινος ἀοράτου δυ- 
νάμεως ἐπιπεσούσης ἄφνω, χαὶ τὸ πολὺ τῆς στρατιᾶς 
ἀποθαλὼν, ἀγγελίᾳ πιχρᾷ μεταναστὰς, ἀδοχῇ- 
πῶς λυούσῃ xa τὴν πολιορχίαν. xo τὰς ἐλπίδας. 


B 


xat 


Ταῦτα "EGexíac, ὁ τὴν πολλὴν περιδεδλη μένος δύνα- 
Ἱερουσαλὴμ., ὁ τάχα 
ἂν (95) ἀποχρουσόμενος χαὶ δι᾽ ἑαυτοῦ τὸν πολέμιον. 
Ἡμεῖς δὲ, οἷς μόνον (96) καὶ ὅπλον, καὶ τεῖχος, xal 
ἄλλο πᾶν ἀμυντήριον, ἣ πρὸς τὸν Θεὸν ἐλπὶς ὑπ- 


ιν, ὁ τῆς μεγάλης βασιλεὺς 
BEN, i IS. P 


ἐλείπετο, πᾶσαν ἀνθρωπίνην περιηρημένοις xav πε- 
ριχεχομμένοις ἐπιχουρίαν (97) παντάπασι, τίνα (98) 
ἄρα ἕτερον ἣ τῆς εὐχῆς ἀχροατὴν, ἣ χωλυτὴν τῶν 
ἀπειλουμένων ἕξειν ἐμέλλομεν, ἣ τὸν ὀμγύοντα 
κατὰ τῆς ὑπερηφανίας ᾿Ιακὼδ 626r (99); Ὦ τῶν 
ἀπίστων "Q τῆς 


διηγημάτων! "CO τῆς τῶν ἐλπιζομέ- 


qui jurat per superbiam Jacob Deum? » id est, 
« sive eum qui jurat per Jacob. In quem porro? in 
illum, qui supereminet omnibus, ac super omnia vi- 
detur, Deum ; sive Deuin qui jurat per Jacob fidem 
et magnitudinem, ut ipse Jacob ait, non per ddemo- 
nes jurabat, sed per Deum,» ete. ἼΠτοι τὸν ὀμνύοντα 
χατὰ τὸν Ἰαχώθ᾽ εἰς τίνα; Eig τὸν τῆς ὑπεροχῆς 
xai ὑπεράνω πάντων φαινόμενον Θεόν: ἥτουν 
ὁμνύοντα Θεὸν χατὰ τῆς Ἰαχὼδ xat πίστεως xai 
μεγαλοφροσύνης, ὥσπερ φησὶν ὁ Ἰαχὼύδ., οὐ xav 
δαιμόνων ὥμννεν, ἀλλὰ χατὰ Θεόν. Que. Dasilii in- 
terpretatio, si minus forte ad Gregorii mentem, 
certe ad sensum Scripturze accedit, Siquidem « su- 
perbia. Jacob » plerumque significatur « excellen- 
lia, celsitudo, gloria, magnificentia, » ut videre est 
in plurimis Sceriptur:ze locis, ac. proecipue in hoc 
Amos viri, 7, in quo voce Hebraica Na qua utitur 
Propheta, intelligitur Israelitarum gloria singularis, 
qua Dei haereditas et. peculium erant, juxta. illud 
Psalmi xtvi, 4, Elegit. nobis hereditatem. suam, 
speciem Jacob quam dilexit, Alii Deum ipsum 
aut templum interpretantur. Gregorius vero id velle 
videtur, quod Deus impiorum superbiam adversus 
Jacob detestetur. Quid autem; si pro, ὀμνύοντα, le- 
geretur ἀμύνοντα, « qui opitulatur, qui ulciscitur? » 


697 


ORATIO V. — CONTRA JULIANUM II. 


698 


νων (1) θρασύτητος ! Ἐπηγγέλθημεν ἀντ᾽ ἄλλου τινὸς A Jacob 7 O incredibiles narrationes! O. rerum spe 


ἱερείου τοῖς δαίμοσι" xal ἡ μεγάλη τοῦ Θεοῦ χληρονο- 
μία, τὸ ἅγιον Éüroc, τὸ βασίειον" ἱεράτευμα, 
μιᾶς ἄθλον ἐλπίδος, χαὶ ἑνὸς πολέμου (2) νικητήριον 


“ἐγενόμεθα, 


KZ'. Ταῦτα Χριστιανοῖς παρὰ σοῦ ἀνθ᾽ ὧν ἐσώθης 
OU αὐτῶν χαχῶς τὰ ἐπίχειρα (5); Ταῦτα Κυρίῳ τῷ 
Θεῷ σου ἀνταπέδωχας ; Πρότερον μὲν οὖν (4), ἡνίχα 
ἔτι ἀνεῖχε χαὶ ἀνεθάλλετο τὴν ὑπὲρ ἡμῶν ὀργὴν ὁ 
Θεὸς, χαὶ οὕπω πάντα τὸν ἑαυτοῦ ζῆλον ἐξέχαυ- 


ἐν (5), ἀλλ᾽ ὑψηλὴν ἔτι χατὰ τῶν ἀσεθῶν εἶχε τὴν 
χεῖρα, χαὶ τὸ τόξον ἐνέτεινε μὲν xai ἡτοίμασε (0), 


χατεῖχε δὲ βίᾳ, καὶ ὥσπερ vt νόσημα ὕπουλον xal 
χαχόηθες ἐχραγῆναι πρότερον (7) ὅλην αὐτοῦ τὴν 
πονηρίαν ἀνέμενεν, ὥσπερ δὴ (8) Θεοῦ χρίσεως νό- 
μος, ἵν᾽ T] σώσῃ τῇ μετανοίᾳ ἣ χολάσηται διχαιότε- 
ρον" τότε μὲν, δυσανασχετοῦντες τοῖς γινομένοις, χαὶ 
πρὸς τὸ μέλλον χάμνοντες ( οὐ γὰρ ἐφέρομεν τὴν 
ἀποχρυπτομένην αὐτοῦ τοῖς οἰχείοις χρηστότητα ), 
ἐχείνας ἡφίεμεν (9) πρὸς τὸν Θεὸν τὰς φωνὰς, τὰ 
μὲν (10) ὡς δεσπότην ἐπιχαλούμενοι, τὰ δὲ ὡς 
πατέρα χρηστὸν ποτνιώμενοι, τὰ δὲ οἷον ὀνειδίζοντες 
xa διχαιολογούμενοι πρὸς αὐτὸν, οἷα τὰ τῶν d) 
γούντων "Ἵνα τί ἀπώσω, ὁ Θεὸς, εἰς céloc ; ὧρ- 
γίσθη ὁ θυμός σου ἐπὶ πρόξατα γομῆς σου; Kal 
“ΤΟ ήσθητι τῆς συναγωγῆς σου, ἧς ἐκτήσω ἀπ᾿ 
dpxnüc ἣν 
σου πάθεσιν, ἣν 


περιεποιήσω τοῖς τοῦ μονογενοῦς Λόγου 
᾿μεγάλης σου διαθήχης ἠξίωσας, 

εἰς οὐρανοὺς (11) τῷ χαινῷ μυστη- 
pip, καὶ τῷ ἀῤῥαθῶνι τοῦ Πνεύματος - xai, Ἔπ- 
apov τὰς χεῖράς σου ἐπὶ τὰς ὑπερηφανίας αὑτῶν 
εἰς τέλος, ὑπομιμνήσχοντες (12) ὅσα ἑπογηρεύ- 
σαντο κατὰ τῶν áyior σου οἱ ἐχθροὶ, καὶ κατὰ 
τῶν" ἑορτῶν" σου ἐκαυχήσαγντο" τὴν ῥομφαίαν τε 
προεχαλούμεθα (15), καὶ τὰς Αἰγυπτιαχὰς μάστιγας, 
χαὶ διχάσαι τὴν ἑαυτοῦ δίχην ἠξιοῦμεν, χαὶ διανα- 
στῆναί (14) διεχελευόμεθα χατὰ τῶν ἀσεθῶν " 
"Ewc πότε ἁμαρτω.Ἰοὶ, Κύριε, λέγοντες, ἕως πότε 
ἁμαρτω.ϊοὶ χαυχήσονται, τόν τε JAaócr cov τα- 
πεινώσουσι, xal τὴν κιϊηρογομίαν" σου καχώ- 
σουσι, φθέγξονταί τε ὁμοίως ἁγομίαν καὶ δρά- 


-n-2 
ποτε 


σουσι; χαὶ μὴν χἀχείνας ἔτι τὰς γοερὰς χαὶ τούτων 
οἰχειοτέρας (15) φωνάς" "Ecov ἡμᾶς εἰς árztAo- 


"7tAmos vii, 7.. 731 Petr. 11,9. 


(4) "EAziopércor. In. Montac. et. Combef.. Yo. D edit. £zízucv. 


ἐπηγγελμένων. « Ὁ votorum temeritate ! volo 
enim devoti eraumus, » etc. 

(2) Kal &róc ποιϊέμου. « Unius belli ac. przelii 
piacularis hostia atque victima facti eramus. » 

(5) Τὰ ἐπίχειρα; Sic in wiss. scribitur cum in- 
lerrogationis nota. 

(4) οὖν, Deest in plerisque codicibus. 

(9) 'E&éxavctr. Sic Pass. aliique. plures. Par. 
ἐξέχαιεν. 

(0) Ἡτοίμασε. Wa Regg. quatuor, Colb. 5. Pass. 
etc, Ed. Par. ηὐτρέπιζε. 

(7) Πρότερον. Sic restituimus auctoritate. codi- 
cum. Par. πρῶτον. 

(8) Ὥσπερ δή. Reg. b. Mout. “Ὅσπερ δή. 

(9) 'Hzísuer. Sic codices. Pàáss. ἡφίημεν, Par. 


^ 


C 


**: Psal. rxxur, 4 


conceptarum temeritatem! Diemonibus, instar. cu- 
jusdam alius victimie , promissi fueramus : 
magna illa Dei liereditas, gens illa sancta, regale 
sacerdotium ??, unius spei premium, atque. ünius 
belli palma facti eramus. 

XXVII. Hec tui. scilicet Christia»is ob salutem 
per eos male acceptam pr:zemiía retulisti? Hec. tu 
Domino Deo tuo rependisti ? Ac prius quidem cum 
Deus suam pro nobis iram adhuc sustineret, atque 
differret, needuim zelum omnem suum  inflammas- 
set, verum sublimem adhuc. adversus impios ma- 
num haberet, atque arcum, tametsi jam adductum 
et paratum, per vim retineret, tantisperque exspe- 
claret, dum tota illius improbitas, quasi supputri- 
dus et malignus quidam morbus, erupisset; hic 
euim divini judicii mos est, ut vel per paenitentiam 
salutem. afferat, vel justiori. titulo — puniat; tum 
nos ea, qu: fiebant, egre. et acerbe ferentes, atque 
ad futurum. animis fatiscentes (nec enim ipsius 
benignitatem suis absconditam ferebamus); has 
àd Deum voces emittebamus, partim ut dominum 
invocantes, partim. uL. apud benignum et facilein 
patrem. cenquerentes, partim 165 velut. expro- 
brantes, et cum 60. expostulantes, ut solent qui. in 
dolore versantur : Ut quid, Deus, repulisti in finem? 
iratus est [uroz tuus super oves puscuc (uc ? Memor 
esto congregationis tua, quam possedisti ab initio τὸ, 
quam unigeniti Verbi tui passionibus tibi compa- 


ac 


rasti, quam. magno tuo federe dignatus es, quain 
per novum izysterium et. Spiritus arrliam in coelum 
traxisti; eL: Leva manus tuas in superbias eorum in 
finem, in memoriam revocantes, quanta essent ma- 
lignati adversus. sanctos Quos inimici, et. adversus 
solemnitates (uas. gloriati ^; gladium etiam, et 
JEgyptiacas plagas provocabamus, atque, ut. cau- 
sam suam ipse judicaret, tandemque aliquando 
adversus impios exsurgeret, rogabamus, Usquequo, 
Domine, dicentes, usquequo peccatores gloriabuntur, 
populumque tuum humiliabunt, et hereditatem tuam 
verabunt, iniquitatemque et. loquentur. et. perpetra- 
bunt **? Quin has quoque luctuosas et superioribus 
aptiores voces adjungebamus : Posuisti nos in coii- 
tradictionem et. probrum vicinis nostris, in similitu- 


9 


,9. δ). ὅ,.4. 7* Psal. xcii, 3-5. 


(10) Τὰ μέν. Sic emen!avimus, et deinceps , ubi 
ed. Par. habet, τάς. 

(41) Ἣν zal... εὶς οὐρανούς. Pass. ἣν z23... εἰς 
οὐρανόν. Par. χαὶ ἣν, ete. 

(12) "Υπομιμγνήσκοντες. lta Regg. septem, Colb. 
quatuor, Pass., ete., quie vox. refertur ad ἡφίεμεν, 
« voces emittebamus... in memoriau revocantes, z 
Mont. ὑπομιμνήσχων. EJ. Par. ὑπέμεινες, € susti- 
nuisti. » 

(45) Προεκαϊούμεθα. Pass. προσεχαλούμεθα. 

(1) Διαναστῆγαι, οἷο. Dilius: «€ excitaretur, 
liortabamur, » 

(15) Oixewzépac. Cowmb. legit, οἰχτροτέρας. 
« Luctuosas voces, majoremque niüiserationem me- 
ventes. » 


699 S. GREGORII THEOLOGI 700 


dinem gentibus, in. risum omnibus hominibus?" : vi- À γίαν zal üCptr τοῖς γείτοσι" Moy , zupatoAnv 
neam eliam quamdam —commemorabamus, ex τε τοῖς ἔθνεσι, καὶ γέλωτα πᾶσω" ἀνθρώποις" 
JEgypto, hoe est, ex tenebrosa impietate, transla- ἄμπελόν τέ τινα ἐλέγομεν, xoi ἐξ Αἰγύπτου μετ- 
18 2 1 1 ohri 1 n " 1 c z 1 Ὶ " ΠῚ 

lam 75, atque. in. fidei pulehritudinein magnitudi- ενηνεγμένην τῆς σχοτεινῆς ἀθεΐας, xal εἰς χάλλος 
nemque auctam, ac deinde maceria, id est, Dei πίστεως αὐξηθεῖσαν xal μέγεθος, εἶτα τὸν φραγμὸν 
- - . t : ᾿ 
inspecuone, qua prius muniebamur, privatam et nu- περιηρημένην, τὴν φρουροῦσαν ἡμᾶς τέως ἐπισχο- 
datam, viatoribus omnibus, hoc est, sceleratis princi- πὴν τοῦ Θεοῦ, χαὶ πᾶσι τοῖς διοδεύουσιν ἐχχειμένην 
pibus in prz dam objectam, atque devastatam afero πονηροῖς δυνάσταις, xol λελυμασμένην (16) ἀγρίῳ 
el agresti apro, quí propriam sibi fecit malitiam, συΐ τῷ τὴν χαχίαν ἰδιάζοντι πονηρῷ, xaX xaxlac βορ- 

. Ὁ G - D D 
hujusque ceno singulariter est refertus ??. θόρου γέμοντι. 


XXVIII. Παῖς quidem ipse prius et cogitabam et KH'. Ταῦτα μὲν οὖν πρότερον xa διενοούμην χαὶ 
ad Deum clamabam. Nune autem quam diversas ὁ 


ἀνεθόων πρὸς τὸν Θεόν: νυνὶ δὲ οἵας ἀνθ᾽ οἴων με- 
voces assumo! impiorum exitium deinceps lugeo, ταλαμθάνω φωνάς ! θρηνῶ λοιπὸν τῶν ἀσεθῶν τὴν 
iisque, qui nos odio habent, benignum me prabeo, 


ἀπώλειαν, xol γίνομαι φιλάνθρωπος τοῖς μισοῦσι, 
atque hujusmodi verbis utor : Quoriodo [acti^sunt γαὶ τοιαῦτα φθέγγομαι" Πῶς ἐγένοντο εἰς ἐρήμω- 


in desolationem ? subito. defecerunt, perierunt. pro- B σιν; ἐξάπινα ἐξέλιπον, ἀπώλοντο διὰ τὴν àvo- 
pter iniquitatem suam*?, tanquam pulvis quem turbo 


μίαν αὐτῶν, ὡς κονιορτὸς Ov ogslAeco (Vr) Aat- 
abstraxit9*, tanquam lanugo qua a vento disjicitur 55, 


Aa, ὡς χγοῦς ὑπ᾽ ἀνέμου διαῤῥιπτούμενος, ὡς 
tanquam ros matutinus **, tanquam emisse sagillie— ἑωθινὴ δρόσος, ὡς ῥοῖξος πεμφθέντος βέλους, ὡς 
stridor, tanquam tonitrui impetus, tanquam fulgur προσδολὴ βροντῆς, ὡς ἀστραπὴ διάττουσα. El piv 
emicans. Quod si nunc saltem. sententiam mutent, οὖν νῦν (48) μεταπεισθεῖεν, χαὶ, ve πολλῆς maucá- 
et ad meliorem mentem traducantur, atque ingenti μενοι (19) πλάνης καὶ μέθης, μεταδιώξαιεν τὴν ἀλή- 
errori ac temulentiz 166 (inem imponentes, veri- θειαν, τάχα ἄν τι γένοιτο χέρδος αὐτοῖς xaX τοῦ πτώ- 
tatem conseclentur, fortasse ex ipsa quoque cala- ματος " ἐπειδὴ χαὶ τὸ παιδευθῆναι (20) πολλάχις εἰς 
mitate nonnihil fruetus ad eos redierit : quando- χαλὸν τοῖς πάσχουσιν" εἰ δ᾽ ἐπὶ τῆς αὐτῆς μένοιεν 
quidem ipsa castigatio, iis qui malo aliquo afficiun- γνώμης, xa περιέχοιντο τῶν εἰδώλων ἔτι, μηδὲ, ὃ 
tur, commodo s:pe atque utilitati est, sin autem — xoi τοὺς. ἠλιθίους παιδεύει (21), σωφρονισθεῖεν τῇ 
in eadem sententia manserint , atque idolorum συμφορᾷ. Τὴν μὲν Ἱερουσαλὴμ θρηνεῖ τοσοῦτον 'Is- 
cultum adhue amplexentur, ne ipsa quidem calami- ρεμίας, ὥστε xol τοῖς ἀψύχοις διαχελεύεται θρῆνον, 
tate, quie vel stolidos erudire solet, meliores fient. χαὶ τῶν τειχῶν προχαλεῖται δάχρυον. Τούτοις δὲ τίς 
Mierosolymam quidem Jeremias usque adeo luget, * εὑρεθήσεται θρῆνος ἐπάξιος; Ἢ τίς ἂν ὀδύραιτο τὰ 
ut rebus quoque inanimis luctum imperet, ac muros — παρόντα (22), ἀφεὶς τὰ τῆς μελλούσης δακρύειν χο- 
ad lacrymas invitet?*. His vero quis satis dignus λάσεως, ἀνθ᾽ ὧν ἠφρονεύσαντο, xo) ἐμαχρύνθησαν, 
luctus invenietur? Aut quis presentes eorum pQe- — za ἐλάτρευσαν τῇ χτίσει παρὰ τὸν χείσαντα" οὐ 
nas defleat, ac non. potius futurum cruciatum de- μόνον δὲ, ἀλλὰ χαὶ τοῖς λατρεύουσι τῷ Θεῷ ἐπαν- 
ploret, pro eo quod stulte egerunt, et procul reces- ἔστησαν, χαὶ χεῖρα ἐπανετείναντο δυσσεθῇ xai 
serunt*^, ac creaturam prz? Creatore coluerunt5?: τοιούτων xaxov ἀξίαν; 

nec eo contenti, adversus etiam Dei cultores impetum fecerunt, manumque impiam atque hujus- 
modi malis dignam, intentarunt ? 


XXIX. Verum hoc, quemadmodum Deo gratum KO'. Τοῦτο μὲν οὖν, ὅπη τῷ Θεῷ φίλον, οὕτως ἐχέτω. 
erit, ila se habeat, Ecquis novit num Deus, qui Τίς οἶδεν εἰ ὁ λύων τοὺς πεπεδημένους θεὸς, χαὶ ἀνάγων 
solvit compeditos **, gravemque et humi vergentlem ἐχ τῶν πυλῶν τοῦ θανάτου τὸν βαρύν τε χαὶ χάτω 
a portis mortis in allum subvehit5*, qui peccatoris νεύοντα, ὁ μὴ βουλόμενος τοῦ ἁμαρτωλοῦ τὸν θάνα- 
mortem non vull5?, sed reditum, qui nos etiam τον, ἀλλὰ τὴν ἐπάνοδον, ὁ xax ἡμᾶς χαθημένους (25) 
ipsos in tenebris et umbra mortis sedentes, illumi- ἐν σχότει χαὶ oxi θανάτου φωτίσας xa συνετί- 


naviL?^, ac sapientia instruxit, hos quoque tandem σας (24), xaY τούτους ποτὲ ἀναλήψετα:, xot ποιμανεῖ 


?' Psal. ,xxis, 7; Psal. str, 15. 75 Psal. υχχιχ, 9. 7? ibid. 14. 89 Psal. xxi, 19. 5' Job. xxi, 18. 
*! Sap. v, 15. 9? Osee vi, 4. ** Thren. 1, 8: "Jerem. x, 21. 95Rom. 1, 25. *' Psal. cxrv, 7. 98Sap. 
xvi, 42. 55 Ezech. xxxi, 414. *? Luc. 1, 79. 


(16) Λεϊυμασμένην. Sav. in marg. et Pass. 3o- D (20) Παιδευθῆγαι. Sic omnes mss. Eu. vero, zz: 
“αινομένην. δεύεσθαι. : 
(47) '"Yge(Aeco. Sic Pass. aliique codices com- (21) Μηδὲ ὃ xal τοὺς 1) i6lovc παιδεύει. Omnes 
inunius, Editi, ὑφείλατο. codices nostri, οἱ Pass. xai ὃ μηδὲ τοὺς ἠλιθίους 
(18) Εἰ μὲν οὖν vOv. Pass.aliiqueplures,yoov.Mox παιδεύει. Deest in omnibus μή, quod sequitur in 
Pass. Regg. et Colb, plures, μεταθληθεῖεν xaY μετα-. — editis, ac videtur redundare, — , b 
σθεῖεν. Alii non pauci habent tantum, μεταθλη- (22) Τὰ παρόντα. Pass. et alii plerique, τῶν παρ 
θεἴεν, pro μεταπεισθεῖεν. Et certealterutrum sufficit. — óvcov, ἀφεὶς và τῆς μελλούσης, elc., « omissa fu- 
(19) Παυσάμεγοι. Regg. quatuor, Colb. k, Or. 1, ταὶ supplicii deploratione. » 
€Wc., ἀνανήψαντες, « ad sese redeuntes, ad sanam (25) Καθημένους. In Reg. bm οἱ Montac. Ὑρ 
mentem. » Vaquerii codex, ἀναχύψαντες, « emer- χαθεζομένους. 
gentes. » Ceteri ut editi. (84) Xvrerícac. Deest in Reg. 1. 


701 


ORATIO V. — CONTHA JULIANUM Il. 


101 


πῇ ποιμαντιχῇ ῥάδδῳ, τὴν βαρεῖαν xaX σιδηρᾶν xa- A recipiet, depositaque gravi illa et ferrea. virga *', 


ταθέμενος ; Ἐμοὶ δὲ πάλιν πρὸς τὸν αὐτὸν ἐπινίχιον 
ἀναδραμεῖται ὁ λόγος * Ἔπεσε Bil.A, cvrecpitn Aa- 
TOv, ÉÀn ἐγέγετο ὁ Xapóm, κατῃσχύνθη ὁ Λίξα- 
γος. Οὐχ ἔτι (25) εἴπωσι τῷ μωρῷ ἄρχειν, τῷ ἀχι- 
νήτῳ καὶ ἀναισθήτῳ τῶν εἰδώλων συντάγματι" οὐδὲ 
ζητήσουσι μυῖαν θεὸν ᾿Αχχαρὼν, f| εἴ τι ταύτης 
ἐστὶ γελοιότερον * οὐχ ἔτι τὰ ἄλση περινοήσουσι χαὶ 
πὰ ὑψηλὰ, χαὶ πᾶν ὄρος εὔχομον χαὶ χατάσχιον " οὐχ 
ἔτι θύσουσι τοὺς υἱοὺς αὐτῶν χαὶ τὰς θυγατέρας τοῖς 
δαιμονίοις, ὅπερ πάλαι ὁ Ἰσραὴλ ὑπὸ τῶν προφητῶν 
ὠνειδίξετο. ᾿Αλλὰ τί τούτων ἐμοί; Πρὸς τὰ παρόντα 
xai ἡμέτερα τρέψομαι. Οὐχ ἔτι τοῖς ἱεροῖς οἴχοις 
ἡμῶν πονηρὸν (26) ἐμθλέψουσιν" οὐχ ἕτ' μιανοῦσιν 
αἵματι: μιαρῷ (27) τὰ τῆς χαθαρωτάτης χαὶ ἀναι- 
μάχτου θυσίας ἐπώνυμα θυσιαστήρια" οὐδὲ βω- 
uot; (28) ἀθέοις τὰ ἄθατα χαταισχυνοῦσιν" οὐχ ἔτι 
συλήσουσι xat βεθηλώσουσιν ἀναθήματα, πλεονεξίαν 
ἀσεῦεῖχ μίξαντες" οὐχ ἔτ: χαθυθρίσουσι πολιὰν 
ἱερέων (29), σεμνότητα διαχόνων, αἰδὼ παρθένων" 
οὐχ Ev σπλάγχνοις (50) ἁγίων ἀνατιαηθέντων ἐπ- 
αϑήσουσ: συῶν μιαρίαν, ἵν᾽ ὁμοῦ τε τῆς τροφῆς χαὶ 
τῶν σπλάγχνων ἐμφορηθῶσιν" οὐχ ἔτι προσάξουσι 
πῦρ μαρτύρων μνήμασιν, ὡς ἄλλων (21) ἐφέξοντες 
ἄθλησιν ταῖς xaz' αὐτῶν ἀτιμίαις οὐχ ἔτι πυρὶ χατ- 
αναλώσουσιν ἁγίων λείψανα, ὁστοῖς ἀτιμοτάτοις 
συνατιμάσαντες, χαὶ τοῖς ἀνέμοις δώσουσιν, ἵνα χαὶ 


τῆς ὀφειλομένης τιμῆς τοῖς τοιούτοις ἀποστερήσω- 
σιν (53)" οὐχ ἔτι: χαθέδραν λοιμῶν συγχροτῆσαν- 


πες (93), ταῖς xaz' ἐπισχόπων, xai πρεσθδυτέρων, 
ἔτι δὲ χαὶ προφητῶν, χαὶ ἀποστόλων, χαὶ αὐτοῦ τοῦ 
Χριστοῦ βλασφημίαις ἐντρυφήσουσιν * οὐχ Éct πανη- 
γυρίσουσι χαθ᾽ ἡμῶν, νόμῳ τῆς 41608100 παιδεύσεως 
ἀποχλείσαντες, ὡς ὁμοῦ τούτῳ χαὶ τὰς γλώσσας 
ἡμῶν ἐμφράξοντες. 
agent, legis iuterdiet 
quoque nostras obstructuri. 

Δ΄. Δός μοι τοὺς λόγους σου τοὺς βασιλιχούς τε za 
σηφιστιχοὺς, τοὺς ἀφύχτους συλλογισμούς GO) χαὶ τὰ 
ἐνθυμήματα " ἴδωμεν οἷα χαὶ παρ᾽ ἡμῖν οἱ ἁλιεῖς xaX 
ἄγροιχο!ι φθέγγοντα! (54). Μετάστησον ἦχον φδῶν 


?! Psal. p, ἢ. ** Isa. xcvi, 1; xxxii, 9. 


οὐ μὴ. 
(20) Πονηρόν". Wa. plerique codd. Nonnulli vero 
et Par, ed. πονηρῶς. 

(27) Αὕματε μιαρῷ. Quatior. Regg. Or. 4, etc., 
ἀχαθάρτῳ, « immunio. » 

(28) Οὐδὲ Sopoic, etc. Combef , « neque gr:eca- 
niew superstitionis aris sacra penetralia. dedecore 
alficient. » 

(29) Ἱερέων. Reg. bm, Bill., Montac. 
ρῶν, « presbyterorum, » 

(50) οὐκ ἔτι σπιϊάγχεοις, ete. « Apud Ascalonein 
et Gazam, inquit Elias, virorum et feminarum, quae 
perpetuz virginitatis volo se obstrinxerant, ventres 
lacerarunt, hordeoque impletos porcis vorandos 
objecerunt; quorum etiam viscera et cruorem sce- 
leratissimi illi degustarunt. Eodem modo in Seba- 
sua urbe pr:cursoris loculum operientes, ipsius 
reliquias igui tradiderunt, earumque cineres dissipa- 
runt, aliaque plurima contumeliaruni genera, tum 


πρεσθυτέ- 


ab adulterina doctrina nos 


?? [V Reg. 1, 2. 


35) Οὐκ ἔτι. Nonnulli codd. et Par. ed. addunt, D 


pastorali virga pascet ? Mili. vero rursus ad trium- 
phale canticum. sese. referet oratio : Cecidit. Eel, 
contritus est. Dagon, palus. factus. est Saron, pude- 
[actus est. Libanus?', Nec ultra dicent stulto, ut 
princeps. sit, hoc est, idolorum agmini motus et 
sensus experti : nec. muscam  quarent, deum Ac- 
caron ?, aut si quid ea magis est ridiculum. Non 
jim lucos et excelsa. loca. mente concipient, mon- 
temque omnem. frondosum. et. umbrosum ?*. Non 
jwm filios suos et filias dimoniis immolabunt "ἢ, 
quod olim Israeli a prophetis objiciebatur. Sed 
quid hiec colligo? Ad priesentia et. nostra me con- 
verlam. Non jam in sacras nostras ides pravos 
oculos injicient. Non. jam aras a purissimo et ia- 
cruento sacrificio nomen habentes scelesto. san- 
guine contaminabunt : nec. loca sacra, per impia 
altaria, probro. ae de'ecore afficient. Non jam sa- 
crilega manu votiva dona. diripient et profanabunt, 
impietatem avaritia cumulantes. Non jam sacerdo- 
(um canitiem, diaconorum sanctitatem, virginum 
pudorem. contumelia perfundent. Non jam in san- 
ctorum incisorum viscera feedos et inpuros 167 
poreos immittent, uL simul et. pabulo et visceribus 
saturentur.. Non. jam martyrum sepulcris igne 
ἃ Imovebunt, ut per eorum ignominiam alios a cer- 
tamine delerreant, Non. jam sanctorum reliquias 
«nm vilissimis ossibus per contemptum permistas, 
flammis absument, et in ventos spargen!, uL eo 
lionore, qui ejusmodi hominibus debetur, ipsos pri- 
vent, Non jam cathedram pestilentiz ** construentes, 
maledieta et convieia adversus episcopos, et pre- 
sbyteros, atque etiam prophetas, et apostolos, 
Christumque adeo ipsum, conjecta, pro deliciis habe- 
bunt. Non jam adversum nos festos ac l:etos. dies 


excludentes, perinde atque eadem opera linguas 


XXX. Age, imperatorias tuas et sophistieas ora- 
tiones, atque. inevitabiles tuos syllogismos et en- 
tymemata deprome * videamus , qualia. etiam pi- 
senlores el rustici apud. nos loquantur. Trans[er 


? Jer. ij, 90. ?5 Psal. cv, 51. ?? Psal. 1, f. 


in sanctorum templa, tum in ipsa divina adyta de- 
signarunt, » Hxc confirmantur testimonio Sozom , 
J. ni, c. 6 ; Ruf., 1. xi, c. 28; Philost., l. vin, c.. 4. 
Quid-autenmi esset dietarus. Gregorius, si eo tem- 
pore vixisset, quo viri Cliristiani eadem ae. majora 
etiam. faeinora quam. gentiles perpetrarunt, Sub- 
versis :dibus sacris, reseratis ac profanatis sancti- 
monialium. monasteriis, martyrunr reliquiis. igne 
absumptis, etc. Etenim eo usque furoris et amentie 
tum proruperunt Calviniste, imaxime in Gallia. 

(91) Ὡς ἄλλων, etc. Heins. codex, « ut illorum 
contumeliis, aliorum ad. martyrium. subeuncum 
impetum retunderent. » 

(92) "Ira καὶ τῆς Czttlopevnc, etc., « ut. eo 
etiam honore. privent, qui sel hajusmodi homiui- 
bus, » nempe vilissimis, « debetur. » 

(55) Συγχροτήσαγντες. « Cathedram,» seu € con- 
cilium conflantes, cozentes. » . 

(54) Kal ἄγροικοι φθέγγονται. Non. pauci, φθέγ- 
Eoyza:. Deest zai in Par. edit. 


705 


S. GREGORII THEOLOGI  . 


704 


" 4^ Oowvebr on 6 Ur ψε)εύ ἢ 
sonum caniionum (Quarum et psalmum organorum tu0- ἃ σου, καὶ ara. duo» οργαγὼν σοὺ, οιλχελευεται GOL 


rum ?', quemadmodum te propheta meus hortatur. 
David autem rursus libere cantet, ille, inquam, qui 
sublimem illum et arrogantem Goliath mysticis la- 
pidibus prostravit ?*, qui per mansuetudinem multos 
superavit, el per spiritualem concentum Sauli, cum 
ἃ pravo d:&mone strangularetur, medieinam fecit 39. 
lenem facifer tuus exstinguat ; prudentes et saerie 
virgines lampades suas sponso accendant !.- Mere- 
triciam stolam hierophantes exuat ; sacerdotes , pro 
acedi spiritu, justitiam glorizque stolam induite , 
ac magnam illam immaculatam Christi tunicam, 
decus nostrum et ornamentum. 

XXXI. Preco tuus turpia et. obscena taceat ; di. 
vina meus proco loquatur. Proestigiosos 1uos ct 
fatidicos libros preme; prophetici au!em soli et 
apostolici evolvantur. Foelas tuas et tenebris ple- 
nas noctes cohibe; ego contra sacra et luculenta 
168 pervigilia exeitabo. Adyta tua et vias in Tar- 
1arum ferentes obstrue : ego perspicuas eL in coe- 
lum ducentes preibo. Quot tandem. armorum ap- 
paratus, ae machinarum inventiones ; quot viro- 
rum myriades et instructi? acies, ea perficere po- 
tuissent, qui nos precibus solis, et Deus voluntate 
sua perfecit ? Verbo tenebras depulit, verbo lucem 
preduxit, terram firmavit, calum tornavit, stellas 
ordine constituit, aerem sparsit, mari limites impo- 
suit, fluvies traxit, animantes vità atque anima 
donavit, hominem ad formam suam eflinxit, ornatu 
res circumcinxit omnes : verbo etiam, soluta prze- 
senti caligine, omnia in lucem atque ordinem eum- 
demque concentum reduxit. Non jam liguritores et 
fraudulenti demones rerum potiuntur : non jam sub 
honoris obtentu contumelia creature infertur, dum 
pro Deo adoratur. Dejice jam Triptolemos tuos, et 
Celeos, et inysticos dracones. Pudeat. te tandem li- 
brorum Orphei, theolosi tui ; temporis beneficio 
ulere, turpitudinem tibi contegentis. Quod si hiec 
fabule et. figmenta sunt, ego Lua noctis mysteria 
patefaciam. 

XXXII. Non jam quercus loquitur ; non jam lebes 
vatieinatur; non jam Pythia impletur, haud scio 
quibus, fabulis certe et. deliramentis. Rursus. Ca- 
stalia siletur, ac. silet, atque unda est, non valici- 
nia edens, sed risum excitans. Rursus muta statua 


Apollo ; rursus Daphne arbor est fabulis deplorata* D 


?' Amos v,25. **IReg. xvn, 49. 

(85) Μυστικοῖς. Colb. 5, et Pass. μυστιχῶς. 

(56) πραότητος. Pass. aliique non pauci, zpzóvn- 
τος. 

(51 ᾿Αποθέσθω τὴν πορνγικὴν ἱεροφάντης. 
« Meretriciam stolam hierophantes exuat, » id est, 
Juliani morte, jam mutata est rerum facies; ethni- 
€us sacrorum antistes, deposita meretricia veste, 
vestem. lugübrem induat, Non jam festa celebra- 
bunt ethnici, nec in letitia. versabuntur miseriis 
nostris insultantes. 

(98) Χριστόν. « Christum. » Sie mss. omnes, 

(59) Προφητικαί. Mss. non pauci, προφητιχαί τε 
zat. 


(40) Excrove.lta plerique codd. Reg. vero. nu, 


?? | Reg. xvi, 


προφήτης ἐμός" ἀδέτω E αὖθις σὺν ἐλευθερίᾳ Δαδὶδ, 
ὁ τὸν ὑψηλὸν Γολιὰθ λίθοις μυστιχοῖς (33) χαταθα- 
λὼν, ὁ διὰ τῆς πραότητος (50) νιχήσας πολλοὺς, xal 
διὰ τῆς πνευματιχῆς ἁρμονίας θεραπεύσας Σαοὺλ τὸν 
τῷ πονηρῷ δαίμονι συμπνιγόμενον. Σθεσάτω τὸ πῦρ 


ὁ δαδοῦχος " ἁπτέτωσαν τῷ νυμφίῳ αἱ φρόνιμοι xat 
ἱξροὶ παρθένοι τὰς ἑαυτῶν λαμπάδας * ἀποθέσθω τὴν 


πορνικὴν ἱεροφάντης (51) στολήν " ἱερεῖς ἐνδύσασθε 
δικαιοσύνην, χαὶ χαταστολὴν δόξης ἀντὶ πνεύματος 
ἀκηδίας, χαὶ τὸν μέγαν xaX ἄσπιλον χιτῶνα Χρι- 
στὸν (58), τὸ ἡμέτερον χόσμημα. 


AA', Σιγάτω σὸς χῆρυξ τὰ ἄτιμα: φθεγγέσθω χήρυξ 
ἐμὸς τὰ ἔνθεα. Παῦσόν σου τὰς γοητιχὰς χαὶ μαντι- 
χὰς βίόλους - αἱ προφητιχαὶ (59) δὲ χαὶ ἀποστολιχαὶ 
μόναι ἀνελιττέσθωσαν. Ἐπίσχες σου τὰς αἰσχρὰς χαὶ 
σχότους (10) γεμούσας νύχτας " ἀντεγερῶ τὰς ἱερὰς 
ἐγὼ xoY λαμπρὰς παννυχίδας. Φρᾶξον và ἄδυτά σου 
ἄδου φερούσας ὁδούς - ἐγὼ τὰς φανερὰς 
ας πρὸς οὐρανὸν (ἀ1) ἐξηγήσομαι. Πόσαι 
ραξαν ἂν ὅπλων παρασχευαὶ χαὶ 
0 


xa τὰς εἰ 


ΠῚ 


e 


ἽΝ 
5ΞὩ ῷῶ 
ἢ 
s 

*« 
vow 
oO 
* 8 
S 


ιαι ; πόσαι μυριάδες ἀνδρῶν xol 


Ἕ 
E 

x 
g 
x 

e 
ie 
eg. 
za 
Rz 
« 
e. 
EI 
E 


1 
ὅσα ἱχετεύοντες μόνον ἡμεῖς, xa Θεὸς 


βουληθεὶς χατειργάσατο ; Λόγῳ τὸ σχότος ἔλυσε, 
λόγῳ τὸ φῶς ὑπεστήσατο (45), ἥδρασε γῆν, ἐγύρωσεν 


οὐρανὸν, ἁστέρας ἕταξεν, ἔσπειρεν ἀέρα", θάλασσαν 


᾿ὥρισε, ποταμοὺς εἵλκυσε, ζῶα ἐψύχωσεν, ἄνθρωπον 


πρὸς ἑαυτὸν ἐμόρφωσε, χόσμον τοῖς ἄπασι περιέθηχε" 
λόγῳ xai τὴν νῦν σχοτόμηναν (A4) λύσας, εἰς φῶς 
ἅπαντα χαὶ τάξιν χαὶ ἁρμονίαν. τὴν αὐτὴν ἐπανήγα- 
γεν. Οὐχ ἕτι μὲν λίχνοι χαὶ ἀπατηλοὶ δαίμονες δυ- 
ναστεύουσιν " οὐχ ἔτι ὃΣ χαθυθρίζεται χτίσις ἐν σχῆ- 
ματι τιμῆς ἀντὶ Θεοῦ προτχυνουμένη. Κατάδαλε τοὺς 
Τριπτολέμους cou, xat τοὺς Κελεοὺς, xoi τοὺς μυ- 
στιχοὺς δράχοντας " αἰσχύνθητί ποτε ταῖς τοῦ θεολό- 
Yo» σου βίόλοις Ὀρφέως . δέξαι τοῦ χαιροῦ τὸ 
δῶρον, τὴν ἀσχημοσύνην cot συγχαλύπτοντος. Εἰ δὲ 
ταῦτα μῦθοι xai πλάσματα, ἐγώ σου τὰ τῆς νυχτὸς 
ἀποχαλύψω μυστήρια (45). 


ΛΒ΄. Οὐχ ἔτι φθέγγεται δρῦς (46) " οὐκ Ext λέδης 
μαντεύεται" οὐχ ἔτι Πυθία πληροῦτα!, οὐχ οἶδ᾽ ὧν- 
τινων, πλὴν μύθων χαὶ ληρημάτων. Πάλιν ἡ Κασταλία 
σεσίγηται, χαὶ σιγᾷ, καὶ ὕδωρ ἐστὶν οὐ μαντευόμε- 
γον, ἀλλὰ γελώμενον * πάλιν ἀνδριὰς (47) ἄφωνος ὁ 
᾿Απόλλων, πάλιν dj Δάφνη φυτόν ἐστιν μύθῳ θρηνού- 


95.- -* Math. xxv, 7; 


Or. 1, et Par. cxózov. Mox plerique etiam, φράξον, 
pro, φρᾶξον. 
(41) Πρὸς οὐρανόν". Reg. bm, Or. 1, cic. Pass. ἀεὶ 
mpbc οὐρανόν. i 
(42) Πόσαι ταῦτα. Alii, πόσαι ἂν ταῦτα. 
(45) Ὑπεστήσατο. Nonnulli, ὑπέστησεν. 
(44) Σχοτόμηγεν. Plerique codd. σχοτόμαιναν. 
(45) ᾿Εγώ cov cà... μυστήρια. Weg. bm, Pass, 
ξγώ cot. Reg. bm, aliique tres Regg. τὸ ... μυστῆ- 
toy. 
" (46) Οὐκ ἔτι, ete. Eadem legere est apud Theo 
doretum, De curatione Grecarum — affectionum , 
orat. x. 
(41) "Avtplac. Pass. ἀδριάς. 


705 


ORATIO V. — CONTRA JULIANUM Il. 


706 


μενον" πάλιν ἀνδρόγυνος ὁ Διόνυσος, χαὶ χορὸν (A8) A rursus androgynus Bacchus, atque ebriorum chorum 


μεθυόντων ἐξηρτημένος, xat τὸ μέγα σου μυστήριον 
ὁ φαλ)ὸς, xaX Προσύμνῳ (49) τῷ χαλῷ θεὸς παθαινό- 
μενος " πάλιν Σεμέλη χεραυνῷ βάλλετας " πάλιν ἀμ- 
φιγυήεις Ἥφαιστος, ἀλλὰ ταχὺς εἰς μοιχῶν εὕρεσιν, 
xaX θεὸς χατῃθαλωμένος, εἰ xal χλυτοτέχνης, χαὶ 
Θερσίτης Ὀλύμπιος" πάλιν δεσμώτης "Apmg διὰ 
μοιχείαν μετὰ τοῦ δείμου (90), χαὶ τοῦ φόθου, χαὶ τῶν 
χυδοιμῶν, χαὶ τραυματίας διὰ θρασύτητα " παλιν 
᾿Αφροδίτη πόρνη γενομένη τε αἰσχρῶς, xai γάμων 
αἰσχρῶν ὑπηρέτις " πάλιν ᾿Αθηνᾶ παρθένος τέ ἐστι, 
xai τίχτει δράχοντα" πάλιν Ἡραχλῆς μαίνεται, 
μᾶλλον δὲ μαινόμενος πέπαυται " τὰ πάντα 
γίνετα: δι᾽ ἀσέλγειαν χαὶ ἀχαθαρσίαν ὁ Ζεὺς, ὁ τῶν 


πάλιν 


θεῶν μήστωρ (51) καὶ ὕπατος, χαὶ μόνος μὲν πάντας 


secum trahens, et. magnum tuum illud: mysterium 
Phallus, deus in pulehri Proshymni amorem jp ropen- 
sus. Rursus Semele fulmine feritur. Rursus utroque 
pede claudus. Vulcanus, verum in. depreliendendis 
adulteris idem celer, et deus fuligine obsitus, tam- 
etsi elarus artifex, ac Thersites. Olympius. Rursus 
Mars cum suo. timore. et terrore ac tumultibus ob 
adulterium. vinctus, et ob temeritotem — saucius. 
Rursus meretrix Venus, tum turpiter progenita. tuin 
turpium. nuptiarum. administra, Rursus Minerva 
virgo est, et draconem parit. ftursus Hercules furit, 
imo furere desiit, Rursus Jupiter ob libidinem et 
spurcitiem. quidvis efficitur, ille, inquam , deorum 
consiliarius et princeps, eamque vim habens, ut sp- 


οὖν πᾶσι τοῖς οὖσιν ἀνέλκων θεοὺς, αὐτὸς δὲ ὑπὸ D jus deos omnes cum. omnibus 169 rehus. sursum 


“τάντων οὐ χαθελχόμενος. Πάλιν τοῦ Διὸς τάφος £v τῇ 
Κρήτῃ δείχνυται. "Av ἴδω σου τὸν Κερδῷον, χαὶ τὸν 
Λόγιον, χαὶ τὸν Ἐναγώνιον (52), συγχρύπτω (95) 
τοὺς ὀφθαλμοὺς, xai παρατρέχω σου τὸν θεὸν αἰδοῖ 
κοῦ θεάματος " σὺ δέ μοι προσχύνει τὸ σύντονον τοῦ 
λόγου xai τὸ σαχέλλιον " ἕν σου μόνον αἰδέσιμον, αἱ 
παρ᾽ Αἰγυπτίοις δι᾽ ἀνδρογύνων τιμαὶ τοῦ Νείλου, αἵ 
τε Ἴτιδες, χαὶ οἱ Μενδήσιοι θεοὶ (54), χαὶ οἱ "Azt- 
δες, τἄλλά τε ὅσα πλάττεις, T] γράφεις, θηρία σύνθετα 
χαὶ ἀλλόχοτα. Γελῶ σου τὸν Πᾶνα, χαὶ τὸν Πρία- 
πον (52), χαὶ τὸν Ἑρμαφρόδιτον, xax τοὺς ὑπὸ μανίας 
περιχεχομμένους T, διεσπασμένους (56) θεούς. ᾿Αλλὰ 
καῦτα μὲν τῇ σχηνῇ (91) παρήσω, xa τοῖς χοσμοῦσιν 


p 


ὑτοὺς ποιηταῖς " ἐγὼ δὲ εἰς παραίνεσίν τινα xasa- 


Ra 


λύσω τὸν λόγον. 


AT'"."Avópzs ὁμοῦ χαὶ γυναῖχες, νέοι τ 
ται, ὅσοι τε εἰς τὸ βήμα τοῦτο τελε ὅσοι 
τὴν χάτω τέταχθε χώραν, πάντες ὅσου. (98) ἑλυ- 


τρώσατο Κύριος, πρότερον μὲν ἐχ τῆς πλάνης χαὶ τῆς 
νὶ δὲ τῆς ἐπαναστάσεως τῶν ἐθνῶν, xat 
τῶν ἤδη γε παρόντων χαχῶν xai προσδοχώμεϑων, 
ἀχούσατε λόγον ἀνδρὸς οὐ μετρίως τὰ τοιαῦτα πεπαι- 
δευμένου, ἔχ τε τῶν ὁσημέραι συμδαινόντων, χαὶ τῶν 
παλαιῶν ἱστοριῶν, xai βίλων (59), χαὶ πράξεων. 
Μέγα μὲν τὸ μηδενὸς πειραθῆναι τῶν δυσχερῶν * ἴσως 
δὲ οὐδὲ μέγα, εἴπερ ἀληθὴς ὁ λόγος, ὅτι "Ov ἀγαπᾷ 
Κύριος παιδεύει, μαστιγοῖ δὲ πάγτα υἱὸν ὃν πα- 
ραδέχεται, καὶ οὗ κήδεται. ᾿Αλλὰ μέγα μὲν τὸ μηδὲ 
τὴν ἀρχὴν τυχεῖν διαμαρτόντας (00), ἣ μὴ τὰ μέ- 

3 Prov. 1,12 ; Hebr. xir, 6. 

(48) Χορόν. Ita Regg. quatuor, Colb. 2, Sav., 
Alb. et Herv. Par. ed. cum paucis codd. γορός. 

(49) Προσύμγνῳ. « Prosumnum » vocat. Clemens 
Alex. Pausanias vero et Nonnus, « Polyinnum. » 

(50) Agpov. Regg. hm, hu, Colb. k, ipse Dillius, 
ξήμου, « cum populo, » id est, « exercitu. » 

(51) Μήστωρ. Sex Regg. et Pass. μνήστωρ. 

(92) 'Eravortor. Billius reddit, « ac veluti Logii, 
seu Mercurii, noinen esset.» Comb.« Mentis anxiuui, 
non solum sermonis contentione, sed etiam lurto- 
rum disciplina. » Mont, Ἐναγώνιος, « Palstrites ; » 
nam Mercurius palestris praeerat. Quare in ipso 
ingressu stadii Olympici: ara fuit Mercurio '"Evzyo 
νίῳ dicata, ut seribit Pausanias. . 
γχρύπτω. Reg. bin, et Sav. συγχαλύπτω. 


D 


attrahat, ipse autem ab omnibus detrahi nequeat. 
lursus Jovis sepulcrum in Creta ostenditur. Quoties 
Lucrium tuum, et Logium, et Enagonium intueor, 
oculos obtego, ac spectaculi pudore deum tuum 
pratereo. Tibi vero per me sane liceat! sermonis 
contentionem et sacculum. adorare. Unum solum in 
tuis rebus est, quod. venerationem mereatur, nimi- 
rum honores ii, qui apud /Egyptios Nilo per andro- 
iy nos habentur, et Isides, et. Mendesii dii, er api- 
des, eztereeque omnes bestie. ex diversis generibus 
conflat:e et prodigios:e , quas confingis el. pingis. 
Pana tuum, et Priapum, et Hermaphroditum rideo, 
deosque illos, qui prz? furore membris truncati aut 
discerpti sunt, Verum hae quidem scenz, ac poe- 
lis eos exornantibus, relinquam : ego autem aidmo- 
nitione quadam orationem concludam. 

XXXIII. Viri simul et feminz, juvenes item et 
senes, tam qui ad hoc sacrarium asciti estis, quam 
qui inferiorem locum tenetis, omnes denique, quos 
Dominus, ut prius ab errore et impietate, ita nunc 
à gentium. insultu et impressione, malisque, par- 
lim jam urgentibus, partim imminentibus libe- 
ravit, audite. orationem viri quem tum quotidiani 


rerum eventus, tum veleres historie. et lihri, 
el res geste, non mediocriter in — hujusmodi 
rebus erudierunt. Magnum quidem est, nihil 


molesti degustasse, imo nec magnum fortasse, 
sj modo verus hic sermo est: Quem Deus amat, 
castigat ; et flagellat omnem filium quem recipit, et 
cujus curam habet *. lllud vero magnum, ne omnino 


(94) Μενδήσιοι θεοί. « Mendesii dii. » Hircum 
adorabant AEgyptii, et eorum lingua hircus « men- 
din » vocabatur : unde vox, MzveAs:oz, derivata 
videtur; vel forsan loci nomen est. Citerum hic 
ironiee loquitur Gregorius. 

(55) Πρίαπον. Mss. non pauci scribunt, IIgíz- 
πον. 

(96) Περικεκομμέγους 3) διεσπασμένους. « Le- 
gebatur olim, » inquit. Combef. | zzgtzAsxouivous , 
« complicatos. » In Pass. deest, ἢ διεσπασμένους. 

(51) Τῇ σκηνῇ. Deest in duobus Regiis codd. 

(98) Ὅσους. Keg. bm, οὖς. 

(99) Kal Sí&Awr. Deest in quinque Regz., Or. 1, 
Pass., ete. 

(60) Τὴν ἀρχὴν τυχεῖν διαμαρτόντας. « Magnum 


701 


S. GREGORII THEOLOGI 


708 


Ξ je ὙΠΕῚ ταν -᾿ INDE E 
quidem peccasse, aut cerle non gravissime ; quan- A yioza* ἐπειδὴ τὸ παντελῶς ἀναμάρτητον ὑπὲρ τὴν 


doquidem eum vite statum qui omni prorsus pec- 
cato vacet, Deus supra humane nature modum 
constituit. Proximum autem, ut mihi videtur, il- 
lud est, ut cum admisso aliquo peccato castigati 
fuerimus, ac postea soluti et indulgentius habiti, 
in discipline saltem sensu permaneamus, ac se- 
cunda ob secundum peccatum verbera caveamus. 

XXXIV. Quocirea nos quoque divinam 370 
animadversionem serio agnoscamus. Dignos nos 
ostendamus, non iis qu:e prius perpessi, sed qux 
postea consecuti sumus. De calamitate ea. quie nos 
invasit, nonnihil nos purgemus, nempe. quod, non 
ut facinorosi et scelerati gentibus traditi, sed ut 
filii castigati sumus. Ne tempestatis in tranquilli- 
tate obliviscainur ; nec. morbi , in sanitate ; nec 
captivitatis, incolumes in. Hierusalera reversi ; nec 
JEsy pti, post JEgyptum. Ne afllictionis tempus tran- 
quillitatis tempore melius faciamus : faciemus au- 
tem,si tum quidem demissi et. moderati eramus, 
omnesque spes nostras in coelum erectas lhabeba- 
mus, nunc vero in sublime attollamur et. emollia- 
mur, atque ad eadem peccata recurramus, ob qu: 
in eas calamitates qui& nobis evenerunt, inducti 
sumus. Ne ita, filii , ne ita *, velut. quodam loco 
ait Heli sacerdos, filios suos in Deum peccantes 
increpans ; verum hoc exploratum habentes, mino- 
ris esse negotii, sublatam ex oculis felicitatem re- 
vocare, quim qu: Dei beneficio obvenit, incolu- 
mem conservare (illam enim prudentia et modera- 
tio reducit, hane socordia dissipat) : illudque in- 
super, zgra corpora remediis quidem et inedia 
relevari, ac sanitati restitui, restituta autem , per 
incuriam et ingluviem paulatim rursum defluere, 
atque in eosdem morbos relabi. Hae, inquam, com- 
perta et explorata habentes, aliique alios docentes, 
ad nos ipsi redeamus, atque hoc tempus prudenter 
ac moderate constituamus. 

XXXV. Ac primum quidem, fratres, festum cele- 
bremus, non corporis nitore, non vestitus muta- 
tione ae magnificentia, non comessalionibus et 
ebrietatibus, quarum fructum cubilia et impudici- 
tias esse didicistis, nec floribus vicos cingamus, nec 
unguentorum turpitudine mensas et veslibula or- 


* | Reg. 1, 24 


ἀνθρωπίνην φύσιν ἔτ ξεν ὁ Θεός δεύτερον δὲ, ὡς 
ἔμοιγε (01) δοχεῖ, τὸ πταίσαντάς τι xo παιδευθέν- 
τας, εἶτα ἐπανεθέντας (62), ἐν αἰσθήσει (02) γοῦν 
διαμεῖναι τῆς παιδαγωγίας, χαὶ φεύγειν (64) δευτέραν 
ἐχ δευτέρας καχίας μάστιγα. 


AA'. Τοιγάρτο! (65) χαὶ ἡμεῖς ἔργῳ τῆς θείας παι- 
δεύσεως ἐπαισθώμεθα. Δείξωμεν ἡμᾶς αὐτοὺς ἀξίους 
οὐχ ὧν πρῶτον πεπόνθαμεν, ἀλλὰ ὧν ὕστερον τετυ- 
χήχαμεν. ᾿Απολογησώμεθά (60) τι περὶ τῆς χατασχού- 
σῆς ἡμᾶς συμφορᾶς, ὅτι οὐχ ὡς χαχοῦργοι τοῖς ἔθνεσι 
παρεδόθημεν, ἀλλ᾽ ὡς παῖδες ἐσωφρονίσθημεν. Μὴ 
ἐπιλαθώμεθα τῆς ζάλης ἐν τῇ γαλήνῃ, μηδὲ τῆς 


ἀῤῥωστίας ἐν τῷ χαιρῷ τῆς ὑγιείας, μηδὲ τῆς 
εἰς τὴν Ἱερουσαλῆβ.», 


αἰχμαλωσίας, ἀνασωθέντε 
μηδὲ τῆς Αἰγύπτου μετὰ τὴν Αἰγύπτον᾽ μὴ ποιήσω- 
μὲν ἀμείνω τὸν τῆς χαχοπαθείας χαιρὸν τοῦ τῆς 
ἀνέσεως (07) ποιήσομεν δὲ (08), εἰ φαινοίμεθα τότε 
μὲν συνεσταλμένοι χαὶ μετριάζοντες, χαὶ πάσας εἰς 
οὐρανὺν ἀνατείνοντες (09) τὰς ἐλπίδας, νυνὶ δὲ ἐπα: ρόμε- 


DS 


vot (70) xat χαυνούμενοι, xo πάλιν εἰς τὰς αὐτὰς ἀνα- 
τρέχοντες ἁμαρτίας, ἐξ ὧν εἰς τὰς 'συμπεσούσας ἡμῖν 
συμφορὰς ὑπήχθημεν. Μὴ οὕτω, τέχνα, μὴ, λέγε: 
mou νουθετῶν ὁ ἱερεὺς Ἡλεὶ (71) τοὺς ἑαυτοῦ παῖδας εἰς 
Θεὸν ἁμαρτάνοντας " ἀλλ᾽ εἰδότες, ὅτι ῥᾷόν ἐστιν εὑ- 
πραγίαν ἀπελθοῦσαν (72) ἀναχαλέσασθαι, ἣ παραγενο- 
μένην ἐχ Θεοῦ διασώσασθαι (τὴν μὲν γὰρ τὸ σοφρονεῖν 
ἐπανάγει, τὴν δὲ διαλύει τὸ ῥάθυμον ) * xaX ὅτι τὰ 
σώματα κάμνοντα μὲν ταῖς θεραπείαις ἀναφέρει χαὶ 
παῖς ἐνδείαις, ἀνενεγχόντα δὲ ταῖς χατὰ μιχρὸν ἀμε- 
λείαις χαὶ ταῖς πλησμοναῖς, πάλιν ὑποῤῥεῖ, καὶ πρὸς 
τὰς αὐτὰς ἀῤῥωστίας ἐπάνεισι. Ταῦτα εἰδότες, xal 
ἀλλήλους διδάσχοντες, γενώμεθα ἡμῶν αὐτῶν, χαὶ 
σωφρόνως τὸν χαιρὸν διαθώμεθα. 


4 


AE. Πρωτον μὲν, ἀδελφοι, πανηγυρίσωμεν, μὴ 
φαιδρότητ! σώματος, υνηδὲ ἐσθῆτος ἐξαλλαγαὶῖς χοὶ πο- 
λυτελείαις (75), μηδὲ χώμοις χαὶ μέθαις, ὧν χοίτας χαὶ 
ἀσελγείας τὸν χαρπὸν ἐμάθετε (14) "μηδὲ ἄνθεσι στέ- 
Ψωμεν ἀγυιὰς, μηδὲ μύρων αἰσχύναις τραπέξας, 
μιηδὲ ποόθυοα χαλλωπίσωμεν (75)* μὴ τῷ αἰσθητῷ 


est ne peccati quidem initia vel leviter attigisse, » D dulgentize, prosperioris successus tempore. » 


elc, 

(61) Ἔμοιγε. Deest γε in plerisque codd. 

(62) ᾿Επαγεθέντας. Or. 4, et Pass. ἐπανελθόν - 
τας. « Quasi reparato statu, » inquit Comb. « solu- 
iue castigatione, » 

(05) "Ev αἰσθήσει. Weg. bm, ἐν συναισθήσει. 

(64) Φεύγειν. Nonnulli, φυγεῖν. Billius, « fugia- 
nus. ) 

(05) Towyápzot . .. . ἐπαισθώμεθα. Malim sic 
reddere : « Quocirca divinam nos sensisse ani- 
inadversionem operibus comprobemus. » 

(06) ᾿Απο.ιἸογησώμεθα. la ss. Dillius etiam 
et Comb. sic emendarunt. Par. ed. ἀπολογησό- 
μεθα. 

(607) Τοῦ τῆς ἀγέσεως. Comb. « remissionis, in- 


(68) Ποιήσομεν δέ. Sic plerique codd. Edit. ποιη- 
σωμεν. 

(69) ᾿Αγατείγοντες. Plerique, ἀνατείναντες. 

(70) Ἐπαιρόμενοι. Non. pauci ἐπηρμένοι, « nune 
aulem animis elati, mollesque, » etc. 

(74) 'HAgt. Weg. bin, HAC 

(12) Εὐπραγίαν" Wa plerique codd. Edit. Par. 2u- 
πραξίαν. Paulo post, monet Comb. vocem, παρᾶγε- 
νομένην, « motum » sonare; 

(15) HoAvceAs(atc. Mss. non. pauci, mouxutatz, 
€ varietate. » 

(714) μάθετε, Regg. tres, ἔμαθες. 

(19) KaAAozic oper. Pass. χαλλωπίζετε, μηδὲ τῷ; 
Sic miss. plerique, Reg. bn, χαλλ πίζεσθαι, [ 


^ , ᾽ 
χαλλωπίζεσθε. 


7n9 
φωτὶ χαταλαμπέσθωσαν αἱ οἰκίαι (16), μηδὲ συναυλίαις 
χαὶ χρότοις περιηχείσθωσαν (11): οὗτος μὲν γὰρ 'EX- 
ληνικῆς ἱερομηνίας ὁ νόμος (78) " ἡμεῖς 6i μὴ τούτοις 
τὸν Θεὸν γεραίρωμεν, μηδὲ τὸν παρόντα χαιρὸν ἐπαί- 
ρωμεν, οἷς οὐχ ἄξιον, ἀλλὰ ψυχῆς καθαρότητι, xa 
διανοίας φαιδρότητι, χαὶ λύχνοις τοῖς ὅλον τὸ σῶμα 
φωτίζουσι τῆς Ἔχχλησίας, θείοις λέγω θεωρήμασι 
'χαὶ νοήμασιν, ἔπί τε τὴν ἱερὰν λυχνίαν ἐγειρομένοις, 
xa πᾶσαν τὴν οἰχουμένην (19) χαταλάμπουσι. Μι- 
-xXpów μοι πρὸς τοῦτο τὸ φῶς, πάντα ὅσα ἰδίᾳ τε χαὶ 
ἡμοσίᾳ πανηγυρίζοντες 
«t xal μύρον, ἀλλ᾽ ᾧ χρίονται μόνον (80) ἱερεῖς 
xaX βασιλεῖς, ὄντι ποιχέλῳ τε καὶ πολυτελεῖ, χαὶ δι᾽ 
ἡμᾶς χενωθέντι, ἀλλὰ (81) μεγάλου μυρεψοῦ τέχνη 
συγχείμενον. Εἴθε μοι γένοιτο τούτου τοῦ μύρου τὴν 
εὐωδίαν (82) προσθαλεῖν τῷ Θεῷ ! "Ἔχω χαὶ τρά- 
πεζαν τὴν πνευματιχὴν ταύτην xa ἔνθεον, ἣν ἡτοί- 
μασέ uot Κύριος ἐξεναντίας (85) τῶν θλιθόντων με, 
f προσαναπαύομαι xal τρυφῶ, xal οὐδὲν ἐξ- 
υδρίζω (81) διὰ τὸν κόρον, ἀλλὰ χαὶ χοιμίζω πᾶσαν 
πάθῶν ἐπανάστασιν. "Eye xax ἄνθη, πάντων ἐαρινῶν 
εὐανθέστερά τε xai μονιμώτερα (85), τοῦ ἀγροῦ τοῦ 
πλήρους, ὃν εὐλόγησε Κύριος, τοὺς ἱεροὺς (86) χαὶ 
εὐώδεις ποιμένας καὶ διδασχάλους, χαὶ τοῦ λαοῦ ὅσην 
χαθαρόν τε χαὶ ἔχχριτον. Τούτοις στεφανωθῆναι βού- 


νάπτουσιν ἄνθρωποι. Ἔχω 


τε 


λομα: xai πομπεύειν, τὸν ἀγῶνα τὸν χαλὸν ἀγωνισά- 


Ὶ 
μενος, χαὶ τὸν δρόμον τελέσας, χαὶ τὴν πίστιν τη- 
ρῆσας, χατὰ τὸν ἱερὸν ᾿Απόστολον. ᾿Αναλάθωμεν 
ὕμνους ἀντὶ τυμπάνων, ψαλμῳδίαν ἀντὶ τῶν αἰσχρῶν 
λυγισμάτων τε (87) χαὶ ἀσμάτων, χρότον εὐχαρι- 
στήριον ἀντὶ χρότων θεατριχῶν, xal χε:ρῶν πρᾶξιν 
εὔηχον, σύννοιαν (88) ἀντὶ γέλωτος, ἀντὶ μέθης 
ἔμφρονα λόγον (89), ἀντὶ θρύψεως σεμνοπρέπειαν. 
Εἰ χαὶ ὀρχήσασθα: δεὲ σε, ὡς πανηγυριστὴν xal 
φιλέορτον, ὄρχησα! μὲν, ἀλλὰ μὴ τὴν Ἡρωδιάδος 
ὄρχησιν τῆς ἀσχήμονος, ἧς ἔργον Βαπτιστοῦ θάνατος" 
ἀλλὰ τὴν Δαβὶδ ἐπὶ τῇ χαταπαύσε: (90) τῆς χιδωτοῦ, 
δι Cant. 1, 9. "Psal. xxu, 5. * Gen. xzvin, 91. 


(76) Αἱ οἰκίαι. Ma. Pass. aliique plures. Deest 
ai in edit. ᾿ 

(11) Περιηχείσθωσαν. a sex Regg., tres Colb., 
Or. 4. Regius unus aut alter, Mont. et ed. Par. ἀσχη- 
μονείτωσαν, « indecore perstrepant. » 

(18) ἹΙερομηγίας. Weg. b, Mont. yo. ἱερομανίας. 
Quod pene pretulerimus. lllie enim de ludorum 
lestorumque omnium profanorum, non Neomenia- 
rum tantum celebritate sermo est, Hic porro refel- 
lendum Suiceri somnium, qui, pro suo in ritus Ca- 
tholicorum odio, scripsit cereorum in ecclesia lumi- 
numque gestationem, a Gregorio tanquam a genti- 
libus mutuatam, reprehendi. Non vidit vir bonus, 
quod vidit hic ipse Montacutius, et-approbavit supe- 
rius ad num. 16. Deinde plura hie recenseri, quorum 
alia prohibita, quia mala sunt, alia non item , dum, 
quod palmare est, de cercis in ecclesiis templisque 
uon loqui Theologum; sed de cereis in. domibus, 
ubi profano gaudio, quasi in ethnicorum triumphis 
compotationes inter eL comessationes noctem luna- 
lia vincebant. Locus per se paiet, nec ullatenus 
adversatur sibi Gregorius, | 

(19) Τὴ» οἰκουμένην. Tres Colb. et Pass. τὴν 
οἰχίαν, « domum, » quielectio nobis arridet. Matti. 
v, 15. 

(80) Μόνον. Pass. μόνοι. v 

(81) "A.L4d. lta omnes mss. Deest inedit. ᾿ 


ORATIO V. — CONTRA JULIANUM II. 


710 


A nemus, nec visibili lumine splendescant domus, nec 
tibieinum cantu. plausibusque personent; hoc enim 
more gentiles novae lun: festum celebrant. At nos 
ne committamus, ut ad hune modum Deum 171 
honoremus, ae presens tempus iis rebus qu:e mini- 
me decent, extollamus ; verum animi puritate et 
mentis hilaritate, et lucernis totum Ecclesize corpus 
illustrantibus, lioe est, divinis contemplationibus et 
cogitationibus, supra sanctum candelabrum excita- 
tis, quae universum terrarum orbem luce perfundant. 
Parva, meo quidem judicio, si cum hoc lumine 
comparentur, ea omnia lumina sunt, qux homines, 
qui festos dies agunt, privatim publiceque accen- 
dunt. Unguentum quoque ipse quoddam labeo*, sed 
quo sacerdotes solum aec reges unguntur , utpote vàa- 
rio et exquisito, ac nostra eausa effuso, sed magni 
unguentrarii arte. confectum. Atque utinam. mili 
suavem hujus unguenti odorem Deo offerre contin- 
gat! Mensam etiam habeo, spiritualem hanc scili- 
cet ac divinam, quam Dominus paravit milii, adver- 
sus eos qui tribulant me^, in qua reficior, et delicior, 
nec propter saturitatem quidquam  petulantius ago : 
quin potius quidquid insurgit turbidarum animi per- 
motionum consopio. Habeo etiam flores, vernis om- 
nibus virentiores magisque durabiles, agri nempe 
illius pleni, cui Dominus benedixit *, sacros scilicet 
et suaviter olentes? pastores ac magistros, et quid- 
quid in plebeio ordine purum est atque eximium. 
Mis redimi, ac pompam agere cupio, posteaquam 


D 


C bonum certamen cerlavero, el cursum consummia- 
E 


vero, fidemque, instar sacri Apostoli, servavero *, 
llymnos pro tympanis assumamus, psalinodiam pro 
fedis modulationibus et cantibus, plausum grati 
animi indicem et eanoram manuum actionem pro 
theatrieis plausibus, modestiam pro risu, pruden- 
lem rationem pro ebrietate, gravitatem pro lasci- 


via. Quod si te etiam, ut ket: celebritatis οἱ festo- 
']I Cor. ιν, 15. 5 II Tim. 1v, 7. 


(82) Εὐωδίαν.. « Fragrantiam. » 

(85) ᾿Εξεγαντίας. Sic communius mss., non divi- 
sim, ἐξ ἐναντίας, ut in Par. ed. 

(84) ᾿Εξυδρίζω. Ed. Par. addit. αἰσχρῶν, quoa 
non exhibent codd. Billius vertit, ἐξυδοίζω, « pe- 
tulantia efferor; » et paulo post, ἐπανάστασιν, 
€ impetum. » 

(85) Εὐανθέστερά τε καὶ μογιμώτερα. « Virentio- 
res magisque durabiles. » Sic tres ltegg. et editi. 
Alii, ἀνθηρότερά τε xai, etc. Alii demum, quos se- 
quitur Billius, et Elias, ἀνθηρότερά τε χαὶ εὐωδέ- 
στερα, « virentiores et fragrantiores. » 

(86) Τοὺς ἱερούς. Ita. septem. Wegg., Pass., Or. 
13, Sav., Comb. et ipse Billius in ora libri sui, 
quamvis reddiderit, ac. veluti legisset, ἱερεῖς, « sa- 
cerdotes, » ut in edit. Par. 

(83) σμάτων ce. lta mss. Quod. vertit Comb. 
« cum fedis gestibus et cantionibus ; utrisque, in- 
quit, sic ad libidinem compositis, ut. non solum 
verborum lenocinio, sed et fractis illis motibus ac 
gesticulationibus castitatem. evertant; forte etiam, 
lracize voeis inflexionibus. f . 

88) Σύγγοιαν. « Modestiam, gravitatem,» Comb. 
€ Serii animi ac. secum cogitabundi disciplinam. » 

(89) Λόγον. 11. mss. Sav. vp. λογισμόν. 

(90) "Exi τῇ καταπαύσει, etc. « In deductione ar. 
ce ad requiem. » 


714 


$8. GREGORII THEOLOGI 


- 


719 


rum amantem saltare oportet, salta tu quidem, sed A ἣν ἡγοῦμαι τῆς εὐχινῆτου xal πολυστρόφου xaza 


non inhoneste illius Herodiadis saltationem, quie 
Baptiste necem attulit? : verum Davidis ob arc: 
requiem ^, qua quidem Deo gratam incessionem, 


D 
Θεὸν (01) πορείας εἶναι μυστήριον. Πρῶτον μὲν δὴ 
τοῦτο χαὶ μέγιστον τῆς ἐμῆς παραινέσεως 
agilitate pr:editam et versatilem mystice designari 


existimo. Atque h:ee. quidem prima et maxima nostr:e admonitionis pars est. 


XXXV. Quod autem ad. secundam. attinet, non 
equidem dubito, quin plerique, 172 quod dicturus 
sum, non libenter accipiant (etenim ita moribus 
comparatum videmus, ut qui referendi: injuris 
potestatem nactus sit, przesertim si ob ea quie per- 
pessus est. justam. irascendi causam habeat, ser- 
monis, iram reprimentis, freno minime pareat), 
dignum tamen est, quod audiatur et admittatur. 
Ne immodice atque insolenter tempore abutamur; 
ne in potestate licentia luxuriemus; ne iis, a qui- 
bus lzsi sumus, acerbos et. amarulentos nos prze- 
beamus; ne, qua prius reprehendebamus, ea ipsi 
faciamus. Verum hoe uno fruetu ex rerum. muta- 
tione percepto, quod molestias et acerbitates effu- 
gimus, quidquid ad referendam vicem spectat, de- 
tesiemur. Satis enim niagna poena censeri debet, 
liominibus utique probis ac moderatis, cum ii qui 
wiolestiam intulerunt, anetu coneutiuntur , meri- 
lasque péenas exspectant, proprieque conscientiae 
cruciatu afficiuntur. Nam quie quisque, ut. jamjam 
perpessurus, timet, hiec passus est, etiamsi non pa- 
üoilur; graviusque ἃ se ipso forlasse, quam ab iis 
qui supplieium illaturi sunt, torquetur. Proinde ne 
iram metiri in animam inducamus, nec ieviores, 
quam pro criminum atrocitate, poenas inferre videa- 
αὐ τ verum quoniam ponas omues exigere non 
possumus, omnes condonemus : hac. ratione iis, ἃ 


AQ'. Δεύτερον OE χαλεπὸν μὲν (92) oióm λόγον 
ἐρῶν xai δυσπαράδεχτον. τοῖς πολλοῖς " φιλεῖ γὰρ ἐν 


ἐξουσίᾳ τοῦ ἀντιδρᾷν χαχῶς γενόμενος ἄνθρωτ' 
ἐξ 

ΞΕ 

πέπονθεν, ἥχιστα λόγου πείθεσθαι χαλινοῖς τὸν θυ- 
μὸν ἀναχόπτοντος" ἀχουσθῆναι δὲ ὅμως χαὶ προσ-- 
δεχθῆναι ἄξιον. Μὴ ἀπλήστως χρησώμεθα τῷ χαιρῷ, 
μὴ χατατρυφήσωμεν τῆς ἐξουσίας, μὴ πικροὶ γενώ- 
μεθα τοῖς ἠδιχηχόσι, μὴ. ὧν χατέγνωμεν (94), ταῦτα 


ἄλλως τε χἂν διχαίαν ἔχων (95) τὴν ὀργὴν ὧν 


πράξωμεν * ἀλλ᾽ ὅσον φυγεῖν τὰ δεινὰ τῆς μετοαθολῆς 
ἀπολαύσαντες (95), ὅσον εἰς ἀντίδοσιν 
σωμεν. Αὐτάρχης δίχη, τοῖς, γε 
λυπηχότων δέος, χαὶ τὸ προσδοχῆσαι ταῦτα παθεῖν, 


ὧν εἰσιν ἄξιοι, xa olx 
ἃ γάρ τις ὡς 


zip συνειδότι βασανισθῆναι " 
πεισόμενος δέδοιχε, ταῦτα πέπονθε, 
xày μὴ πάθῃ, χαὶ πλείω παρ᾽ ἑαυτοῦ τυχὸν ἣ τῶν 
δρασόντων χολάζεται. Μὴ τοίνυν θελήσωμεν τὴν ὁρ- 
γὴν μετρηθῆναι, μηδξ φανῶμεν ἐλάττους χολασταὶ 
«ἧς ἀξίας" ἀλλ᾽ ἐπειδὴ τὸ πᾶν εἰσπράξασθαι. μὴ δυ-- 
νάμεθα, τὸ πᾶν συγχωρήσωμεν" γενώμεῆα τούτῳ 
κρείττους τῶν ἠδικηχότων xal ὑψηλότεροι" δείξωμεν 

τί δοὶ (96) 
ἡμᾶς ἐχπαιδεύει Χριστὸς, ὃς, οἷς πέπονθε τὸ εὐδόχι- 
μον (97) ἔχον, 


1 PUES 


τί μὲν διδάσχουσιν ἐχείνους οἱ δαίμονες 


T3 


οὐχ ἧττον νενίχηχεν οἷς δυνάμενος 


ῷ χαριστήριον * 


χαιρῷ χρησώμεθα (98). 


quibus injurias accepimus, meliores ac. sublimiores nos  prisstemus. Ostendamus, quid illos demones 
doceant, quid rursum Christus nos erudiat, qui cum per ea qui passus est, gloriam ac splendorem 
habeat, non minus tamen per id superavit, quod ea, qu: poterat, non. fecit. Unuin hoc Deo, in grati 


animi significationem | referamus * 
ditate utimur. 

XXXVII, Eos, a quibus tyranniae oppressi sumus, 
mansuetudine vincamus ; ae maxime quidem nos 
benignitas ad ignoscendum adducat, visque man- 
dati, eamdem benignitatem. nobis in. iis rebus, in 
quibus ea opus habemus, remetieus. Qua enim 
mensura meliemur, eadem. quoque nobis remensum 
iri perspectum haberus !*. Quod si quis animo ad- 
modum acerbo atque importuno est, Deo, ac futuro 
tribunali eos qui nos leserunt, relinquamus : nihil 
de futura poena. per nostram manum detrahanus. 
Ne bonorum proscriptionem cogitemus, ne ad judi- 
cum subsellia trahamus, ne patriis sedibus pella- 


? Math. xiv, 4 et seq. ; Marc. vi, 14 et seq. 


(604) Τῆς εὐκιγήτου καὶ zoAvccpógov κατὰ 
Θεόν, etc. « Qua quidem ex Dei rationibus imstitu- 
tam incessionem agilitate celerem signilicari puto.» 

(92) XaAezióv μέγ. Wa quatuor Regg., Or. 1, Pass. 
clc. Deest μέν, in ed. 

(95) "Αλλως τε zür Cuxalay ἔχων. Ma Regg. plu- 
res, Or. 1, et Pass. Eiliti vero, ἄλλως τε δὲ, x2 δι- 
xaíay ἔχῃ. 


19 ]I Reg. vi, 14. 


mysterium. benignitate augeamus, ad eam rem temporis commo- 


ΛΖ΄. Νικήσωμεν ἐπιεικείᾳ τοὺς τυραννήσαντας, xal 
μάλιστα μὲν φιλανθρωπία ἔστω τὸ συγχωροῦν, χαὶ 
1j τῆς ἐντολῆς δύναμις, τὴν ἴσην ἀντιδιδοῦσα φιλαν- 
θρωπίαν ἡμῖν, ἐν οἷς αὐτοὶ χρήζομεν" ᾧ γὰρ μέτρῳ 
μετροῦμεν, ἀντιμετρεῖσθαι γινώσχομεν" εἰ Ob xaX 

Ὁ λίαν τις πιχρῶς ἔχει, ἀφῶμεν Θεῷ τοὺς λελυπηχό-- 
τας. χαὺ τῷ ἐχεῖθεν δικαστηρίῳ " μηδὲν τῆς μελλού- 
σης ὀργῆς διὰ τῆς “ἡμετέρας χειρὸς ἐλαττώσωμεν. 
Μὴ δήμευσιν ἐννοήσωμεν, μὴ βήμασι: παραστήσω- 


μεν, μὴ πατρίδος ὑπερορίσωμεν, μὴ μάστιξιν αἰχυ- 


f f 
τόμως, δράσωμεν. Ποιήσωμεν xàxelyouc ἐπιειχεστέ- 


11. Matth. vri, 2 ; Marc. iv, 24. 


(94) Κατέγγωμεν".. Colb. K, χατεγνώχαμεν, 

(95) "AzoAaócarcec. Colo. k, ἀπολαύσωμεν. 

(90) Τί δαί. Alii, τί δέ. 

(97) Τὸ εὐδόκιμον. Tres Regg. et Mont. γρ. τὸ εὖ - 
δοχιμεῖν, « Qui quibus ulcisci licebat, » ete. 

(98) χρησώμεθα. Duo Kegg., Pass., Comb., Mont. 
γρ. χαταχρησώμεθα. Is addit, « forte eliam, χρη σό- 
μενοι. » 


, 


"5 


ORATIO v. — CONTRA JULIANUM II. 


714 


ρους, ἂν ἄρα δυνατὸν (09), τῷ xa0' ἡ μᾶς ὑποδείγματι. A mus, ne flagris eruciemus, ne denique, ut brevi 


Ei τῳ (1, πέπονθεν υἱὸς, εἴ τῳ πατὴρ, εἴ τῳ γυνὴ, 
συγγενῆ: (3), φίλος, f| ἄλλος τις τῶν τιμίων, πᾶσι 
' «8 παθεῖν ἔμμισθον καταστήσωμεν (5), διὰ τοῦ πεῖσαι 
φέρειν χαρτερῶς ἃ πεπόνθασι " τοῦτο μεῖζον αὐτοῖς 
ἣ ἄλλο τι χαριούμεθα (4). Εἴπω χαὶ τὸ μέγιστον ὧν 
εὖ πάπχομεν; δήμοις χαταθοῶνται χαὶ πόλεσιν οἱ 
διώξαντες, ἐν θεάτροις, ἐν ἀγοραῖς, ἐν συλλόγοις " τὰ 
πᾶλαιὰ μαχαρίζεται, τὰ νέα στηλιτεύεται, καὶ παρ᾽ 
αὐτῶν τῶν συνδιωξάντων, Ó χαὶ παράδοξον, αὐτοὶ 


χαθέλκονται 7 e 
οἱ θεοὶ, ὡς πολὺν αὐτοὺς ἀπατήσαντες (0) χρόνον, 


αὐτῶν μετὰ πάσης χαταθοήσεως (5) 


δ ἀψέ ποτε (7) τῆς ἀπάτης ἐληλεγμένης " χαὶ ὁ 


χηῆὲς προσχυνητὴς σήμερον ὑθριστῆς. Τούτων τί 
μεῖζον ἐπιζητοῦμεν; Nüv ταῦτα xal ἴσως μιχρὰ 
τοῖς ἀθλίοις. Ἔσται χαιρὺς, ἡνίχα ὄψομαι τοὺς 
ἐμοὺς ὑθριστὰς, xai τὸν μέγαν τούτων (8) χαθηγη- 
τὴν, τὴν ἑαυτῶν ἀποχλαιομένους χαχίαν, ἡνίχα ἂν 
πᾶτα χρίνηται xa βασανίζηται πονηρία. 


complectar, quidquam eorum quie perpessi sumus, 
faciamus. Eos quoque, si modo. id possint, exemplo 
nostro faciliores ac benigniores 173 τοι απ, Si 
cui filius passus est, si cui. pater, si cui uxor, aut 
cognatus, aub amicus, aut alius quispiam nobis 
charus, demus operam, ut cuique eorum mercedem 
cruciatus alTerat, ipsis nimirum  persuadentes, ut 
forti aimo ferant quie passi sunt..— [Hoc benelicio 
nullum majus ipsis dare possumus. Vultis benefi- 
cium omnium, quie accepimus, maximum. comme- 
morem? Vulgi et civitatum clamoribus exagitantur, 
qui nos persecuti sunt, in theatris, in foro, in con- 
veniibus, Vetera beata praedicantur, nova male- 
dictis omnibus ad infamiam sempiternam configun- 
Ur ; quodque mirandum est, ab. iis etiam qui per- 
secutionis socii luerunt, ipsimet dii, ut qui eus longo 
tempore deceperint, sero tandem deprehensa fraude 
atque impostura, ab ipsis cum. omui clamore prae- 


cipites deturbantur : isque, qui hesterna luce adorator erat, hodierna est conviciator. His quid majus, 
quid gravius exposcimus? Ae nuac. quidem ista, et, ut. fortasse miseri homines arbitrantur, exigua. 
Erit tempus, cum eos, à. quibus contumeliaaffectus sum, ac magnum eorum ducem , improbitatem 
suam deplorantes videbo ; tum nimirum, cum omnis iniquitas expendetur et examinabitur. 


AH'. Ἐῶ τὰ θεῖα xai τὰ ἡμέτερα, χαὶ τὰς xa0 
ἡμᾶς (9) ἐχεῖ 
πὶ 


εν ἀποχειμένας μάστιγας" ἀλλὰ xai 
Ug σοὺς ἐλθὲ (10) λόγους χαὶ φόδους οὐ ποιη- 
ταῖς μόνον (11), [ἀλλὰ χαὶ ἀνδράσι c 
σχοντας, τοὺς Πυριφλεγέθοντάς (12) 
Κωχυτοὺς, χαὶ τοὺς ᾿Αχέροντας, οἷς ἀδιχίαν (15) χο- 
λάζουσι, wil... Τιτυὸς, Ἰξίων. Ἰουλιανὸς ταῦ 


τλοσόφοις ἀρέ- 


σου, χαὶ τοὺς 


τὴς 


κείνων ἀριθμη- 


πα, Pimp MERE NN 
ὁ βασιλεὺς ὑμῶν τῆς φρατρίας, y. 


ξίνων, χατά γε τὸν ἐμὸν λόγον 


ὲ 
χαὶ ὅρον (14)* οὐ δίψῃ χολαζόμενος ἐν λίμναις ἐπι- 


ρτέλλοντα δειμαίνων πέ- 
προν (15), ὡς τῇ τραγῳδίᾳ δοχεῖ, ἀεὶ μὲν ἀνωθούμε- 
νον, ἀεὶ δὲ χατασυρόμενον " οὐδὲ ῥοιζουμένῳ (16) 
προχῷ συγχυχλούμενος, οὐδὲ ὄρνισι τὸ ἧπαρ χειρόμε- 


λεῖπον, ἀξὶ 6t πληρούμενον" 


z ἀλή- 
ἔστιν, εἴτε μῦθος, παραδε:χνὺς τὴν ἀλή- 
θειᾶν ἐν τοῖς πλάσμασιν * ἀλλ᾽ ὀψόμεθα τίσι xal οἵοις 


ὃε:α ταῦ 


(99) Avrazcr. Quinque Reg., Colb. 5, Or. 1, Pass. 
δυνηθῶσι. 

(1) To. Sineaccentu, pro τινί, « cui, 

(2) Zvyyer ic, etc. Colb. 5, Pass. ἢ 
φίλος, f, elc. 

(9) Τὸ παθεῖν. ἔμμισθον καταστήσωμεν. « De- 
mus operam ut cuique eorum bene cedant. δοοορία 
Aijurie, nec. mercede careant. » 

(4) Χαριούμεθα. Mont. yp. χαρισόμεθα. 

(3) Καταδοήσεως. Pass. χαχοθοήπεως. Qus le- 
cio videtur optima. 

(0) ᾿Απατήσαγτες. lta Reg. hu, Coisl. 9, Pass., 
ewe. Iu nonnullis tamen, ut in editis, ἀδιχήσαν- 
πες, € injuria allicientes, » 

(3) Ὁψέ ποτε. Sic Pass., Sav., Combef., etc. Deest 
ποτέ τὲ edit, 

(8) Τούτων. Werv. τοῦτον. Paulo post ἀποχλαιο- 
μένους, « deplorantes, » duo Regg. ἀποχλαομένους, 
* defringenles. ». Et mox, ἡνίχα àv πᾶσα. Deest 
ἄν Wn tribus Regg. et Pass. L] 

(9) Ka9' ἡμᾶς. Sic Pass. et alii plures. Tres ve- 
ro Hegg. xzü' ἡμῶν. « Sed falsa, » inquit Montac., 
« non enim nobis ista, sed Juliano et siinilibus repo- 


ParRoL. Gn, XXXV. 


alicui, » 


σφεα Ὁ 
συγγενής, n 


XNNXNVIH. Mitto. divina. et nostra, eaque flagra, 
quie justa doctrinam nostram impios illic manent. 
Sed ad tuos tu sermones et terrores te confer, non 
poetis modo, sed plilosophis quoque placentes ; 
Pyriphlegetlhiontes , inquam, tuos, et Cocytos, et 
Aclerontes, per quos injustitiam puniunt, Tantalus, 
Tityus, Ixion. Julianus imperator vester liujus soda- 
litii est, ac eum illis, imo, ut quidem ipse statuo, 
aute illos recensebitur : non. ille quidem sitis cru- 
ciatum in stagnis ad barbam usque prominentibus 
perpetiens, aut, ut tragaediz» videtur, saxum expa- 
vescens grande cervici imminens , quod ut sursuni 
Gemper impellitur, ita etiam semper deorsum labi- 
lur : aut hane poenam luens, ut magno impetu cum 
rota stridente. volvatur, vel ipsius jecur ab avibus 
depascatur, nec. tamen unquani deficiat, sed sem- 
per impleatur ; sive veritas hac. sint, sive fabula, 


51 sunt.» Correxii Billius. Reg. 1, Colb. 5, Coisl. 2, 
Oxon., PI UN ἡμῶν ἐπαναστάσεις, xai xaÜ' ἡμᾶς ἐχεῖ- 
: ἕνας μάστιγας. 

(10) τοὺς σοὺς &A0£. In Pass. aliisque non- 
nullis, deest ἐπί, et pro ἐλθέ legitur δίελθε, [n qui- 
busdam, ἐπί et δίελθε simul occurrunt; sed vacat 
ἐπί, servato δίελθε, 

(1) Μόνον, Sie plerique codd. Editi vero, μό- 
νοις. 

(12) Τοὺς ΠυριςἹεγέθογτας. Sie rectius mss. 
codices. In edit. pro τούς ponitur. xa£, Pyriphlege- 
thon, Cocytus et Acheron inferorum | fluvii, juxta 
poetas, 

"uet MTM 

(16) Οἷς ἀδικίαν, etc. « Quibus injustitiam com- 

Tununl, coercent, pae sue exemplo, Tanta- 
"S, » ElC., UL bene interpretatur Elias, De Tantali, 
x et Ixionis cruciatibus, vide Ovid. Metamorph. 
lv, 9. 

04) “Κατά v6, etc. Tres Regg., Colb. k, Or. 1, xa- 
τὰ Y οὖν τὸν ἐμὸν ὅρον xaX λόγον * οὐ δίψει, eic. 

(15) Δειμαίνων πέτρον. Verba sunt. Euripidis in 
Oreste. 

(16) 'ῬῬοιζουμέγῳ. Colb. k, ῥο:ζομένῳ. 


4 98 


m 


JE 


715 S. GREGORII 


THEOLOGI 716 


veritatem in figmentisindicans: 174, verum, quibus A τηνιχαῦτα χολαζόμενος, xai ὡς πολὺ τούτων χαλε- 


tum et quantis poenis afficiatur, videllimus, quamque 
his gravioribus et acerbioribus, siquidem scelerum 
magnitudini uliiones et supplicia respondent. 
XXXIX. Hoc tibi pro pede sit. hospitale munus, 
vir optime, et sagacissime, ut te luis verbis alloquar. 
I:»c nos, qui per magnam et admirandam legem 
tuam a sermonibus atque litteris exclusi fuimus. 
Videsne jam. quod non futurum erat ut. perpetuo 
taceremus, nec per decreta tua sermonibus ac litte- 
ris multaremur, sed liberam tandem vocem mitte- 
remus, qus stoliditatem tuam. refutaret? Ut. enim 
nee cataracte Nili ab. Zihiopia in  ZEgyptum ca- 
dentes, ulla arte inhiberi possunt, nec solis radius, 
tametsi nube aliquantisper obducatur; sic nec Chri- 
stianorum lingua preepediri, ne res vestras inseele- 
tur atque traducat. Hec tibi Basilius et Gregorius, 
conatus tuj adversarii artisque. :emuli, quemadmo- 
dum et ipse arbitrabaris, et aliis. persuadebas, per 
ea quz minabaris, nos ornans, aeriusque ad pieta- 
tem acuens, quos eum et vita, et sermone, et mu- 
tua concordia claros et celebres jam inde ἃ Graecia 
esse nosses, Cyclopico honore afüiciebas, postre- 
mosque ad persecutionem. reservabas, ac fortasse 
tanquam triumphale quoddam ingeus et magnilicum 
munus dzemonibus excogi'abas, si. te ἃ Perside re- 
deuntem excepissent, aut etiam ad barathrum tuum 
una abripere sperabas, improbe hoc tibi opinione 


B 


fingens. 
XL. Neque enim adolescentibus illis ignaviores 


"*umus, qui in flammis rore perfusi sunt, et helluas 
per fidem vicerunt, et cum | forti matre, et. fortiori 
sacerdote alaeri animo periculis sese objecerunt; 
illudque planum ac perspicuum fecerunt, fidem 
unam ex omnibus rebus esse, qui nulla vi expu- 
gnari queat : aut his, te imperante, juvenibus, 175 
quorum alter, cum deorum tuorum matri contu- 


(17) Tov ἁμαρτανομένων al τίσεις καὶ ἀντιδό- 
σεις. Ha. magao consensu codices. Ed. Par. τῶν 
τανόντων. Pass. αἰτήσεις. Reg. lh ἀνταποδό- 


(18) "Avzl ποδὸς &emitor. « Hoc tibi pro pede sit 
hospitale munus, » id est, ut interpretatur Elias : 
« Hic tibt à nobis serio, atque he poenz, pro ea, 
qua in Christianos usus es, crudelitate ac. s:evitia, 
te. excipient, » Quod autem addit Gregorius : « ut 
τὸ (nis verbis alloquar, » idcirco dixit, quod hc 
verba ex Homero, Odyss. xxit, vers. 290, sint de- 
sumpta. Unus enim e procis Penelopes, Ctesippus 
nomine, Ulyssem paupertatem. simulantem bovis 
ele percusserit; cum vero proci euderentur, 
Uses bubuleus hunc Ctesippum haste ictu inter- 
emit, his eum verbis compellans : 
Τοῦτό τοι ἀντὶ ποδὸς £ewiiov, 6v ποτ᾽ ἔδωκας 
Αγτιθέῳ Ὀδυσσηϊ δόμον κατ᾽ à Ancevovet. 

Hoc tibi pro pede hospitale munus, quem. nuper 

| dedisti 
Divino Ulyssi domi sue mendicanti. 


que verba.videntur a Gregorio usurpata, inslar 
proverbii, pro « malum malo rependere. » 

(19) οὐδὲ ἀλογίαν. Willius : « silentio. » 

(20) Ῥήξειν. Oxon. ῥῆξα:, 

(21) EAgevü£pgav. Sic mss. non. pauci. Ilerv. et 
Par. ἐλευθέριον 


πωτέροις, εἴπερ πρὸς μέτρον τῶν ἁμαρτανομένων at 
τίσεις χαὶ ἀντιδόσεις (11). 


ΛΘ’, Τοῦτό cot ἀντὶ ποδὸς ξεινήϊον (18), ὦ λῷστε 
χαὶ συνετώτατε, ἵνα as προσείπω τοῖς σοῖς - ταῦτα οἱ 
τῶν λόγων ἀποχλεισθέντες ἡμεῖς, χατὰ τὴν μεγάλην 
χαὶ θαυμαστὴν σου νομοθεσίαν. Ὁρᾷς, ὡς οὐχ εἰς 
πέλος ἐμέλλομεν σιωπήσεσθαι, οὐδὲ ἁλογίαν (19) χα- 
ταχριθήσεσθαι τοῖς σοῖς δόγμασιν, ἀλλὰ ῥήξειν (90) 
φωνὴν ἐλευθέραν (21), χαὶ τῆς σῆς ἐλεγχτιχὴν ἀλο- 
γίας ; Οὔτε τοὺς Νειλῴους (22) καταῤῥάκχτας ἐπισχεῖν 
μηχανή τις, τοὺς ἀπ᾿ Αἰθιοπίας ὑπὲρ Αἰγύπτου (25) 
ἱπτοντας, οὔτε ἡλιαχὴν ἀχτῖνα, κἂν πρὸς ὀλίγον νέ- 
Qi. χαλύπτηται " οὔτε Χριστιανῶν γλῶσσαν πεδῆσαι; 
τὰ ὑμέτερα στηλιτεύουσαν. Ταῦτά σοι Βασίλειος χαὶ 


πὶ 


Γρηγόριος, οἱ τῆς σῆς ἐγχειρήσεως ἀντίθετοι χαὶ &v- 
τίτεχνοι, ὡς αὐτός τε ᾧου, xai τοὺς ἄλλους ἔπειθες, 
ἀποσεμνύνων ἡμᾶς οἷς ἠπείλεις, καὶ θήγων πλέον 
πρὸς τὴν εὐσέθειαν, oüc χαὶ βίῳ, xoi λόγῳ, xal τῇ 
πρὸς ἀλλήλους ὁμονοίᾳ περιφανεῖς, χαὶ γνωρίμους ἔτ᾽ 
ἀπὸ τῆς Ἑλλάδος εἰδὼς, τὴν Κυχλώπειον ἐτίμας τι- 
μὴν (24), καὶ τελευταίους ἐταμιεύου τῷ διωγμῷ (95), 
χαὶ δῶρον ἐπινίχιον ἴσως ἐπενόεις (20) τοῖς δαίμοσι 
μέγα τι χαὶ μεγαλοπρεπὲς, εἴ σε ἀπὸ τῆς Περσίδος 
ὑποδεξώμεθα (31) ἐπανήχοντα, ἣ xal συναρπάσειν 
πρὸς τὸ σὸν βάραθρον ἤλπισας, χαχῶς οἰόμενος. 


M'. Οὐ γὰρ ἀγεννέστεροι τῶν νεανίσχων ἐχείνων 
ἡμεῖς, τῶν ἐν πυρὶ δροσισθέντων χαὶ θῆρας νιχη- 
σάντων Ex πίστεως, χαὶ μητρὶ γενναίᾳ, xal ἱερεῖ 
γενναιοτέρῳ προθύμως συγχινδυνευσάντων (28), xal 
δειξάντων, ὅτι μόνον τῶν ἁπάντων πίστις ἀνάλω- 
«oy (29)* T, τούτων δὴ τῶν ἐπὶ σοῦ νεανίσχων (50), 
ὧν ὁ μὲν τὴν μητέρα τῶν σῶν θεῶν χαθυθρίσας, χαὶ 
βωμὸν διασπείρας, προσήχθη μὲν ὡς χατάχριτος, 


. (22) Νειιϊῴους. Pass., Νιλῴους. Heins. Νεί- 
λου. 

(33) Αἰγύπτου. Reg. a, Αἰγύπτῳ. 

(24) Τὴν ΚυκιἹώπειον,, elc, « Cyclopico honore 
afliciebas. » Cyclops Polyphemus, wt videre est 
Oduss. 1x, vers. 5660, Ulyssi ho-pitale munus po- 
scenti, quod promiserat pro dulci vino, respondit 
se ei hoc hospitale munus daturum, quod eum 
postremum omnium comederet. 

Obzur ἐγὼ πύματον ἔδομαι μετὰ οἷς ἑτάροισι, 
Τοὺς δ᾽ ἄλλους πρόσθεν" τὸ δέ τοι ξεινήϊον ἔσται. 
Neminem (id est Ulyssem) ego extremum edam 

[post suos socios, 

Alios vero prius : hoc tibi hospitale munus erit. 


(25) Διωγμῷ. Vocem. hane restituimus codicum 
omnium auctoritate. Dillius legit, κινδύνῳ, et ver- 
lit : « ad periculum. » 

(26) ᾿Επενόεις. Alter codex, ἐνενόεις. 

(27) Ὑποδεξώμεθα. Duo Regg. etOr. 4, ὑπο- 
δεξάμεθα. Quidam, ὑποδεξόμεθα. Ali, ὑποδέξων- 
ται, 4« diemones » nimirum. Quae lectio, quam se- 
quitur interpres, satis commoda. 

(28) Συγκινγνδυγευσάντων. Keg. a, συγχινδυνευ- 
οντον. 

(29) Ἁγάλωτον. Reg. ἃ, ἀνάλωτος. 

(30) Νεανίσκων.. Sie quinque Reg., Colb. k, Or. 
l1, et Sav. in Reg. b, 7». νεανιξυσχμένων, quod se- 


111 


ORATIO V, — GONTRA JULIANUM Il. 1 


"8 


εἰσῆλθε (51) ὃὲ ὡς νιχηφόρος, xai πολλὰ cou τῆς A meliam inlulisset, atque ipsius aram diruisset, 


ἀλουργίδος xaX τῶν λόγων χαταγελάσας, ὡς ψηφολο- 
γιχῶν xax γελοίων, μετὰ πλείονος ἐξηλθε τῆς παῤῥη: 
σίας, ὡς εἴ τις (52) ἀπὸ δείπνου ἐπαναστρέφων χαὶ 
λαμπρᾶς ἑστιάσεως" ὁ δὲ πᾶν (55) τὸ σῶμα δορχα- 
λίσι χαταξανθεὶς εἰς βάθος, χαὶ μιχρὰ πνέων ἕτι 
τοῖς τραύμασι, τοσοῦτον ἀπεῖχεν ἐνδιδόνα: πρὺς τὰς 
βασάνους, T, ὄεινόν τι τῶν παρόντων νομίζειν, ὥστε, 

πειδή τι τοῦ σώματος εἶδεν ἀνεπηρέαστον τὰ 
γαῖς, καὶ προσῃτιᾶτο τοὺς βασαν: 
χαὶ οὐ πᾶν τὸ σῶμα τιμήσαντας, ἀλλά zt παρέντας 


ig cm 


στὰς, ὡς ὑδριστὰς, 
ἄξαντον χαὶ ἀνίερον " παραδειχνὺς ἅμα τὴν χνήμην, 
ὡς μόνην διαφυγοῦσαν τοὺς ὄνυχας, χαὶ μηδὲ ταύτη 
φείδεσθα: διαχελευόμενος. 


» 


adductus quasdem est ut nocens ac facinorosus, in- 
gressus est autem ut laureatus, ae purpuram tuam, 
et sermones, uL inanes eL futiles, ingenti risu 
prosecutus, cum majori libertate ac. fiducia exiit, 
non secus acsi quis a cana et. splendido epulo 
rediret: alter, loris toto. corpore ad intiimas usque 
partes laceratus, ac prae. vulneribus exiguum quid- 
dam spirans, tantum tamen ab eo abfuit ul torinen- 
tis succumberet, aut. prxsentium quidquam grave 
atque acerbum existimaret, ut, cum quamdam cor- 
poris partem a plagis intaetam et inoffensam  vi- 
disset, tortores etiam ipsos, tanquam contumeliosos, 
accusaret, ut qui. totum ipsius corpus honore mi- 


nime affecissent, verum aliquid non laceratum | nee sanctitate. affectum reliquissent : tibiam. simul dc- 
monstrans, ut qui sola ungulas. effugisset, eosque, ut ne huie quoque parcerent, inhortaus. 
MA. Οὗτος ὁ λόγος (34) so: τῶν Πορφυρίου αὶ XLI. Hlc oratio, Porphyrii mendaciis et delira- 


ψευσμάτων «καὶ ληρημάτων, οἷς ὑμεῖς ὡς θείαις 
φωναῖς ἀγάλλεσθε, ἣ τοῦ σοῦ Μισοπώγωγος, εἴτ᾽ οὖν 
Ἀντιοχικοῦ (ἀμφότερα γὰρ ἐπιγράφεις τῷ λόγῳ), 
οὗ τι, (58) Χριστιανοῖς ἀτιμότερον" ὃν τότε μὲν ἣ 
πορφυρὶς μέγαν ἐποίει, καὶ οἱ πάντα τὰ σὰ θαυμά- 
χόλαχες" V 
vo; (0) χαὶ περ 
χόσιν (01 ὁμοῦ 


ὧν δὲ πώγων ἐστὶ 


ἰσυρόμενος, xa τοῖς συμπεπονὴ - 


ττῳ τοῦ 


γελώμενος, ἐν ᾧ σὺ μὲν ἀπ 


σώματος, χαὶ τῷ μηδεπώποτε (58) τυχεῖν ἀπεπτή- 
σας ἐξ ἀπληστίας, μέγα φυσᾷς (59), ὡς δή τι θαυ- 
μάσιον λέγων * ὅτι δὲ Χριστιανοὺς ἤλασας οὕτω πι- 
χρῶς, καὶ τοσοῦτον ἔθνης χαὶ οὕτως ἱερὸν παρανά- 
λωσας, ἐχὼν παρατρέχεις. 


δρὸς ἀπεπτήσαντος, 


Καίτοι γε ἑνὸς μὲν àv- 


3 ἐρυγὰς φυσιχὰς ἀφ 


J 


e 


ἕντος, «i 
παρὰ τοῦτο τῷ χοινῷ βλάθος ; τοσούτου δὲ διωγμοῦ 
χινηθέντος, χαὶ τοσαύτης! χαινοτομηθείσης συγχύ- 
σξως, πῶς οὐχ ἀνάγχη (40) πᾶσα τὰ Ῥωμαίων 
ἔχειν χαχῶς, ὥσπερ οὖν χαὶ 


«αι; 


ἐσχηχότα ςαίΐνε:- 


quitur Biluus, et vertit, e aut his scilicet, qui te im- 
perante strenuum animum prastiterunt. » Quinain 
autem fuerint illi duo juvenes Christiani, ignoratur. 
Putat Elias hie mentionem fieri de Marco Arethu- 
sio, et de Eusebio Samosatense. Verum, ut calera 
omnia, que huie opinioni adversantur, omittam, 
nunquam Gregorius eos, νεανίσχους, « juvenes, » 
appellasset, Probabilius est forsitan unum ex his 
fuisse Theodorum, quem anno 562 Antiochie Ju- 
lianus Salusiio prefecto ernciandum tradidit. Favet 
Augustinus, qui lib. xvii De civ. Dei, c. 52, liunc 
inartyrem « juvenem » appellat. 

(51) Εἰσῆήῖθε. Lectionem hane tuentur mss. non 
pauci. Tres iamen Regg. habent ἦλθε, In Savil. 7p. 
προσῆλθε. 

(92) Ὡς εἴ τις. la melioris note codices. Noa- 
nulli et Par. ed. ἣ εἴ τις. 

, (99) Har. Sic ues Regg. et Or. 1, Herv. et Par., 
ἅπαν. 

(54) Οὗτος ὁ Acyoc, ete. « Epilogus hiec. sunt, » 
inquit Elias, « ac brevis quzdam et summaria eo- 
rum, quie dicta sunt, collectio. » Juliani ae Porphy- 
rii libros bie insectatur Gregorius. Porphyrius ecim, 
de quo sepe Augustinus lib. De civ. Det, Christiane 
fidei, ut Juranus, desertor et hostis inlensissimus, 
libros quindecim adversus Christianam doctrinam, 
mendaciis et deliriis plenos, ila ore pestifero evo- 
merat, ul przstantissimi pietatis laude. imperato- 
,e$ 605 igni concremari jusserint. Julianus vero, 


C 


mentis, quibus vos tanquam divinis vocibus exsul- 
latis, aut etiam pro. Misopogone tuo, seu Antocliico 
(nam utroque modo orationem inscribis), apud 
Christianos haudquaquam vilior est et contemptior. 
Quam tuam orationem purpura tum magnam red 
debat, et adulatores illi, qui tua omnia laudibus in 
celum vehebant : nunc autem ea mera. barba est, 
qui corrumpitur et raptatur, ac simul cum iis ἃ 
quibus elaborata est, irridetur, in qua tu quidera 
ob frugalem minimeque supervacaneum corporis 
victum cultumque, et quod nunquam. ex nimia sa- 
turitate eruditatem contraxeris, magnopere te in- 
flas, tanquam seilicet admirandum quiddam narrans: 
quod autem Christianos tam acerbe vexaveris, tan- 
lamque gentem tamque sacram obtriveris ac peue 
confeceris, consulto przeteris. Verum cum vir unus 
cruditate laboravit, aut. naturales ructus emisit, 
quid inde respublica detrimenti accipi? cum autem 
176 nta persecutio commota est, tantaque rerum 


cum adversus Persas profectus Antioeniam venis- 
Sel, orationem una cum magistro suo Libanio scri 

psit contra Antiochenses, qui hireinam ipsius bar- 
bam cavillis. incesserant. πὸ orationem duplici 
titulo, Misopogon et Antiochicum inscripsit. M1 
hic igitur scripta alludit. Gregorius, quasi dice- 
ret, ut cum Elia loquar : « Oratio, nuper a me ei- 
ta, tuaque flagitia traducens, Porphyrii mendaciis 
et deliriis, aut. Misopogone, Ghrisuanorum «auidein 
judicio, neutiquam inferior est, et. contempltior. » 
Hunc loeum non male reddit Pirchimerus : « Sit ti 

bi hie sermo pro Porphyrii mendaciis... pro sermo- 
ne tuo quem Osorem barba... quo nihil Christianis 
est contemptibilius, » etc. Videtur legisse, ἀντὶ Πορ- 
φυρίου ψευσμάτων, quie lectio commoda, et acrius 
Julianum. ferit, ut observat. Billius. 

(55) Οὗ τι. Elias legit, οὔ τι, quod Dillius sequi- 
ur. 

(36) Περιφερόμενος. Sic Elias, Pass., etc., quam 
lectionem exhibet Par. ed. Bil'ius tamen, ea postlia- 
bita, legit, περιφθειρόμενος, « quie corrumpitur. » 

(97) Συμπεπονηκόσιν. Pass. πεπονηχόσιν. 

(95) Μηδεπώποτε. Regg. a, bm, μηδέποτε. 

(959) Φυσᾷς. Sic Reg. bin, Pass., Sav. et Combef. 
Par. eil. φυσῆσας. 

(40) Πῶς. οὐκ àrdyzn, etc. « Noune erat necesse, 
Ul res omnes Bomanorum male se haberent.» Bill: 
« Quidnam affeiri potest, quin Romanorum res om- 


nes male atque incoinmode se habeant, » 


719 


S. GREGOR!I TIIEOLOGI 


720 


perturbatio inducta, qui fieri potest, ut. Romanorum res omnes non male se habeant, quemadmodum 


etiam se habuisse cernuntur 


XLI. Hie tibi a nobis columna, Herculeis co- A 


lumnis sublimior et splendidior. Nam ille uno. tan- 
tummodo loco fix:e sunt, ab iisque duntaxat qui eo 
se conferunt, conspici possunt; hxe autem fieri 
non potest quin motu przedita ubique atque omni- 
* pus nola et clara sit: quam etiam futurum tempus, 
mihi erede, suscipiet, te tuaque scelera proscinden- 
tem, ceterosque omnes, mne hujusmodi quamdam 
adversus Deum rebellionen aggrediantur, erudien- 
tem et admonentem, ne alioqui eadem perpetran- 
tes, eadem quoque recipiant. 


(41) Πανταχοῦ καί. Reg. bm, Savil., Pass. πάντη 


MB'. Αὕτη co: παρ᾽ ἡμῶν στήλη, τῶν 'Hoa- 
χλείων στηλῶν ὑψηλοτέρα τε xai περιφανεστέρα" 
αἱ μὲν γὰρ ἐφ᾽ ἑνὸς τόπου πεπήγασι, χαὶ μόνοις 
εἰσὶ θεαταὶ τοῖς ἐχεῖσε ἀφιχνουμένοις " τὴν δὲ οὐχ 
ἔστι μὴ πανταχοῦ χαὶ (41) πᾶσι γνωρίζεσθαι χινου- 
μένην, ἣν χαὶ ὁ μέλλων ὑπολήψεται (12) χρόνος, εὖ 
οἶδα, σὲ τε χαὶ τὰ σὰ στηλιτεύουσαν, χαὶ τοὺς λοιποὺς 
πάντας παιδεύουσαν, μή τινα τοιαύτην χατὰ Θεοῦ 
τολμᾷν ἐπανάστασιν, ἵνα μὴ, τὰ ὅμοια δράσαντες, 
τῶν ἴσων xal ἀντιτύχωσιν. 


(42) “Υπολήψεται. Keg. bm, ὑπολείψεται. 


τε xat. 


177 MONITUM IN ORATIONEM VI. ^ 


I. Gregorius, Theologi nostri pater, vir alioqui optimus, et. verc catholiceque religionis 
aefensor studiosissimus, Arianorum fraudes, qua erat simplicitate, minus animadvertens, 
quosdam hoec veneno afllatos benigne susceperat, et cuidam impie eorum sententia: sub- 
scripserat. Qua res lanta indignatione monachorum animos permovit, ul confestim ab 
ipsius communione sese removerint, suoque exemplo magnam populi parlem a4 se per- 
traxerint. Hinc latissima Arianis ad oppugnandos Catholicos aperta est via; malumque 
multo longius serpsisset, nisi Theologi nostri cura restitisset, fidemque suam ipsius pa- 
ter Gregorius aperte professus esset, peltiissetque sibi condonari quidquid in ea re per 
imprudentiam deliquerat. Tum monachi cum episcopo suo facile in gratiam redierunt, 
Pace igitur composita, hanc Gregorius noster orationem habuit, qua primum oflicii sui 
causas reddit, ac, océeasione data, ν 186 monaslicie formam elegantissime describit; deinde 
pro accepto beneficio gratias Deo agit; et, ad inflammandos majori concordi: studio Na- 
zianzenos, pacis laudes atque uti!itales exponit, easque cum discordie incommodis con- 
ferendo, mirum in modum amplifieat. Postea eos hortatur, ne deinceps lam facile ab er- 
rantium fratrum socielatle se separenl, sed eos polius humana fraternaque charitate ccr 
rigant. Demum patri suo de monachorum reditu gratulatus, oralionem catholica Trinitas 
tis confessione concludit. 

11. Hanc autem orationem sic auspicatur Gregorius : « Linguam meam solvit alacritas, 
legemque humanam propter Spiritus legem contemno; ac sermonem, quem nondum ulli 
concessi, paci dono offero. » Postrema hie verba : « quem nondum ulli concessi, » in 
errorem induxere virum alioqui non inerudilum (^3), ut hane esse omnium Gregorii ora- 
lionum primam crederet, quamvis certum sit geminas Adversus Julianum invectivas fuis- 
se Nazianzeni schismatis tempore scriptas (5). Preterea orationem Je. Pascha et tardi- 
tate, et alleram. De fuga. in. Pontum, jam tum babitas fuisse, 1nviclis, ni fallimur, ar- 
gumenlis demonstravimus, idque ipse per se orationes loquuntur. Illaque cum Grego- 
rius ail se « nondum ulli sermonem concessisse, » non nisi de eo loquitur lempore, quo 
« diseissa Christi tunica, » ut ejus verbis utar, imo « laceralo corpore, sermonis ipsius 
radios, veluti nubes quadam, dolor obtegebat; » unde, reddila pacis serenitate, silen- 
tium exuil, atque orationem eoram populo habuit. 

HI. Paulo aliter censet doctissimus Tillemontius, qui tamen ipse hoc eliam ordine 
orationem, de qua agilur, collocat. Elenim veritus Nazianzenum schisma rejicere post 
Gregorii sacerdotium, huc pene inclinat, ut « sermonem nondur ulli » priorem islo « con- 
cessum » a Gregorio fuisse credat. Nobis vero nullam hic esse difficultatem videlur, cum, 
in Vita Gregorii, non nisi postquam ordinatus est presbyter Theologus, ortum esse Na- 
zianzena Ecclesi? schisma, validissimis argumentis probaverimus. Quo vero 178 lem- 
pore fuerit istius luctuosi schismatis exordium, definire non facile est. Constet lameu nul- 
lum in Nazianzena Ecclesia fuisse dissidium, cum tres primas orationes habuit Grego- 
rius. Felix namque et amantissimum pacis concordi:|que donum vigebat adhuc anno 
362, omnesque mutuz charilatis vinculo jungebantur. Prodiit igitur rionachorum  schi- 
sma intra fines anni 363 (45). Etenim. exeunte hoc eodem anno, jam tum eruperat, 
eum in Pontica solitudine primam invectivam scriberet Gregorius, el ag sequentis annt 
36^ primordia perseverasse videlur. Duravit per breve et exiguum tempus, vel, ut cum 
Gregorio loquar, « aualenus per dissidium, pacis bonum dissidentes intelligerent. » Hi 

(45) Bibl. univ., tom. XVIII, an. 1690, art. 1. (45). Vid. Or. αν, n. 10. 
(44) Yid. Mon. in Qrat, 1 et ii. 


721 


^ 


ORATIO VI. 


— DE PACE I. 
sunl limites intra quos Nazianzenum schisma concludi debet. 


723 
Ceterum in illo compe- 


scendo, singularem ulerque Gregorius prudentiam adhibuil, admirabilem charitatem ex- 
hibuit, eamque mansuetudinem el moderationem, quam omnibus. retro seculis exem- 
plo esse pastoribus ad componendas controversias, animosque flectendos, optanduui 


esset. 


AOTOX €. 


Εἰρηνικὸς Α' (40), ἐπὶ τῇ ἑνώσει τῶν μοναζόντων, 
μετὰ τὴν σιωπὴν (41), ἐπὶ παρουσίᾳ τοῦ πα- 
τρὺς αὐτοῦ (48). 

A. Δύξι μὸν (49) τὴν γλῶτταν ἡ προθυμία, χαὶ 
περιφρονῶ τὸν ἀνῃρώπινον νόμον διὰ τὸν νόμον τοῦ 

Πνεύματος" χαὶ δίδωμι τῇ 


εἰρήνῃ τὸν λόγον, οὕπω 
πρότερον οὐδενὶ συγχωρήσας. Πρότερον μὲν γὰρ ἡνίχα 
ἐστασίαξε πρὸς ἡμᾶς τὰ μέλη, xax τὸ μέγα καὶ τίμιον 
σῶμα τοῦ Χριστοῦ διηρεῖτο (30) xat διεχόπτετο, ὡς 
μιχροῦ xai διασχορπίζεσθα: τὰ ὀστᾷ ἡμῶν παρὰ 
τὸν ἄδην, οἷον γῆς βάθος ἀρότρῳ ῥηγνύμενον (51), 
χαὶ χατὰ γῆς σχεδαννύμενον, χαὶ τὸν ἄτμητον, χαὶ 
ἀμέριστον, χαὶ ὑφαντὸν δι" 
ὁ πονηρὸς ὅλον ἑαυτοῦ 


ὅλου χιτῶνα χατατεμὼν 
πεποίητο, τοῦτο δι᾽ ἡμῶν 
δυνηθεὶς, ὃ διὰ τῶν τὸν Χριστὸν (52) σταυρωσάντων 
οὐχ ἴσχυσεν" τότε μὲν δὴ φυλαχὴν ἐθέμην (53) τοῖς 


χείλεσιν, οὐδ᾽ ἄλλως (54) προθύμοις οὗτι περὶ τὸν 


λόγον, ὅτι τῇ δι᾽ ἔργων φιλοσορίᾳ χαθᾶραι πρῶτον 
ἐμαυτὸν (55), εἶτα τὸ στόμα τῆς διανοίας ἀνοίξας 


&AxUsat πνεῦμα, εἶτα ἐξερεύξασθα: λόγον ἀγαθὸν, 
xaY.la.leir Θεοῦ σοφίαν τειϊείαν" ἐν τοῖς ceAslorc, 
ἀχολουθίας εἶνα! πνευματιχῆς ὑπελάμθανον - χαὶ 
ὥσπερ χαιρὸς ἐπὶ (56) παντὶ 
χαὶ μείζονι: (τὸ γὰρ τοῦ Σολομῶντος εὖ 
λίαν ἐπεσχεμμένως), οὕτω χαὶ λόγου χαὶ 


πράγματι χαὶ μιχρῷ 


xai τις ἄλλος, χαιρὸν ἐγίνωσκον. 
ac perquam considerate hoc a Salomone dictum 
alius, cognitum et exploratum haberem. 
Β΄. Διὰ τοῦτο ἐχωφώθην χαὶ ἐταπεινώθην, πόῤῥω 
παντὸς ἀγαθοῦ γενόμενος" χαὶ οἷόν τι νέφος τὴν ἐμὴν 


χαρδίαν ὑποδραμὸν συνεχάλυψε τὴν ἀχτῖνα τοῦ λό- 


γου, xal τὸ ἄλγημά pov νυχτὸς xai ἡμέρας ἀνεχα:- 
νίξετο. Καὶ πάντα uo: ἣν ὑπεχχαύματα χαὶ ὑπομνή- 
ματα τῆς 


πῶν ἀδελφῶν διαζεύξεως (517), ἀγρυπνίαι, 


νηστεῖαι, προσευχαὶ, δάκρυα, τύλοι γονάτων, στηθῶν, 


"Psal.cxpgd. 153. 208η. xix, 24. 
τς Eccle. ind 15: Psal. 


(46) Eipqrixéc α΄. « Prima. de pace oratio. » 
Reg. hu, πρῶτος. Colb. maximus in marg. Ἐῤῥέθη 
οὗτος ἐπὶ τῇ ἑνώσε: τῶν μοναζόντων. Heg. Medic. 
εἰς τὴν σύμθασιν, ἣν μετὰ τὴν στάσιν πεποιήχαμεν 
οἱ ὁμόδοξοι. « De pace, quam post dissidium 1u- 
jimus, qui ejusdem (ilei eramus. » Ceterum inter 
Gregorii orationes, sunt et alie du:e, nempe vicesi- 
ma secunda et vicesima tertia in hoc nostro ordi- 
ne, quz itidem « de pace » inscribuntur. Idcirco h:ec 
Oratio sexta εἰρηνιχὸς α’ ,id est « prima de pace, » 
inscribitur, quia nimirum prior respectu temporis 
habita est. 

(47) Μετὰ τὴν σιωπήν. Desunt in Jes. 

(43) Αὐτοῦ. Deest in Reg. a. 

(49) Mov. Regg. a, bm, hu, Or. 1, Jes., etc. 
uot. 

(90) Τοῦ Χριστοῦ διῃρεῖτο. Deest τοῦ, in Regg. 
bm, hu, Or. 1, et Jes. In aliis, pro ὃ διηροξῖτο, legitur, 


XXXVII, ὦ. 


40. Ps3], xxxvui, 2. 


ORATIO VI" 


Prima de pace, ob monachorum reconciliationem, 
post silentium, prasente patre. 


1. Linguam meam solvit alacritas, legemque hu- 
manam propter Spiritus legem. contemno ; ac ser- 
monem, quem nondum ulli prius concessi, paci 
dono olfero. Nam cum prius a nobis membra dissi- 
derent, ac magnum illud et pretiosum Christi cor- 
pus ita divideretur , et discinderetur, ut pene etiam 
secus infernum ossa nostra dissiparentur !*, non 
secus ac terrae profunditas aratro discissa, et in 
terram fusa; cumque insectam. illam et. divisionis 
expertem tunicam,ac per totum contextam ?, in mul- 
las jam partes conscissam, pravus ille. prorsus sibi 
vindicasset, lioc scilicet per nos assecutus, quod per 
eos, qui Christum in erucem sustulerunt, haud- 
quaquam potuit ; tum quidem labiis meis eustodiam 
posui '*, alioqui necad sermonem admodum prom- 
ptis, quod scilicet hoc 
postulare existimarem, ut per eam philosophiam, 
quie in actione posita est, me primum ipse purga- 
rem, deinde aperto animi ore spiritum traherem ?*, 
atque ita demum eructarem verbum bonum *5, ac 
perfectam Dei. sapientiam. apud perfectos loque- 
rer δ τ et quemadinodum 1779 cuivis alii rei, tam 
parvie quam magna suum. tempus est (recte enim 


spiritalem rerum seriem 


est), sic sermonis et silentii tempus esse '*, ut si quis 


I. Ob hanc causam obmutui, et humiliatus sum, 
procul ab omni bono remotus ; ac velut nubes quae- 
dam eor meum subiens, sermonis radios cbiexit, 
dolorque meus die ae nocte renovabatur ^. Omnia 
enim, fomites quidam mihi erant, dissidiique fra- 
terni monimenta, vigilie nempe, jejunia, preces, 
laeryae, callosa genua, pectoris converberationes, 


v Psal.cxvin, 151. 15 Psal. xtv, 1. " LCor. ii, G. 


διεσχέδαστο, « dissipatum erat. » 

(54) Ῥηγνύμενον. Sic plerique codices. Par. ed. 
ἀγνύμενον, « [racta. » 

(92) Τὸν: Χριστόν. Regg. bm, hu, Or. 1, Jes. 
omittuul τόν. 

(55) dv.laxir ἐθέμη»". 
Par. ed. ἐθέμην φυλαχῆν. 

(54) οὐδ᾽ ἄλλως. ltegg. bin, hu, et Jes. οὐδὲ ἄλ- 
i 

(δ) Πρῶτον ἐμαυτόν. Reg. hu, duo Colb., Or. 1, 
πρότερον. Reg. a, et Jes. πρότερον ἑαυτόν. 

ἔφυ) Καιρὸς ἐπί. Mallem, χαιρός ἔστι, uli in plu- 
ἡμῶν mss. legitur. 

(91) Διαζεύξεως. Sequitur in Reg. hu, et Coisl. 
ἀλλοτρίοις ὁρώμενα. Billius sic legit et vertit, 
€ quie in aliis cernebam. » 

* Alias 12, quie autem 6 erat, uunc 11, — IHlabita 
ineunte anno 961. 


Sic Reg. hu, et Or. 1. 


125 


Deum peregrinatio, tenuis inter orandum fletus, 
audientium animos ad compunctionem incilans, 
psallentes, Dei gloriam celebrantes, legem Domini 
diu noctuque meditantes *?, exaltationes Dei in 
gutturibus ** ferentes : atque hxc etiam vit:e Deo 
grate pulehra indicia et argumenta , tacilique prae- 
cones, sordida nimirum et squalida coma, pedes 
nudi, et apostolicos imitantes, nihil mortuum fe- 
rentes, apta et. moderata tonsura, amictus fastum 
castipans, 20na ob inelegantiam elegans, tunicam 
nonnihil resiringens, ita ut restringere minime vi- 
deatur, gressus constans, oculus minime vagus, 
subrisus blandus, vel potius subrisionis motus qui- 
dam risus petulantiam castigans, sermo a ratione 
profectus, silentium sermone prstantius, laudatio 
sale condita, non ad. blanditias comparata, sed ad 
meliora dirigens, objurgatio laudatione optabilior, 
modus tristitie et. animorum relaxationis, atque 
utriusque permistio et temperamentum ; mollities 
fortitudine, austeritas verecundia temperata sic. ut 
neutra ab altera lzedatur, sed utraque alterius opera 
laudem consequatur ; modus tum in commune prod- 
eundi, tum secedendi, illud ad alios iustituendos, 
hoc ut ipsi Spiritus mysteriis imbuantur ; atque ita 
utrumque, ut, et in communi solitudinem ,eLin so- 
Iitudine fraternam benevolentiam et charitatem ser- 
vent ; et, quà his adhue majora et sublimiora sunt, 
opes in paupertate, possessio in peregrinatione, 
gloria in contemptu, potentia in infirmitate, fecun- 
ditas in ezelibatu. (siquidem przestautiores fetus illi 
sunt, qui secundum Deum exsistunt, quam qui a 
carne ortum ducunt): qui deliciis minime studere 
pro 180 deliciis habent, qui regni. ccelestis causa 
huiniles sunt, qui in mundo nihil. habent, et supra 
mundum exsistunt, qui etiam in carne extra earnem 
vivunt, qui pro portione Dominum habent, qui 
propter regnum inopia laborant, et propter inopiam 
regnant. 

ΠῚ. Hi me, opes, inquam, ac prwclarze deliciae 
mes, et presentes splendidum atque illustrem 
reddebant, et absentes mcerore contrahebant. Hxc 
mihi animum premebant, et conturbabant. Hine 
ego lugens et contristatus inqrediebar ??. Ob eam 


causam cum aliis jucundis rebus sermonem quoque p 


abjeci : quoniam dilecti recaleitrarunt *?, et. ver- 
terunt ad me terga et non facies ?*, factique sunt 


30 Ps3]. 1, 9. ** Psal. xxxiv, 14. 


(58) Ἐπιτιμήσεις. Reg. ἃ, τίμησις. 

(59) Τοῦ κατὰ Θεὸν βίου. Leuvenkl. « vitze ex 
Dei preserip'o instibitze, » 

(60) Αχόσμῳ κοσμία, etc. Billius, « ob ornatus 
neglectum culta et ornata. » 

(61) Χιτῶγος. « Tunicam. » Nec bene Dillius 
€ pallium ; » siquidem brevia palliola humeros te- 
gentia fquae cingulo astringi niliil opus erat, gesta- 
bant monachi. 

(02) Οὐ πρὸς θωπείαν, etc. « Non. ad assenta- 
tiorem comparata, sed ad virtutem dirigens. » 

(63) Τῷ γενγγαίῳ. Tres Colb., Oxon., Or. 1, Jes. 
σὺν τῷ γενναίῳ. 


(04) Πουραδιάπτεσθαι. Wy. a, wes Colb. Or. 1, 


31 Psal, cxrx, 6. 


S. GREGORIL THEOLOGI 


suspirium ex imo manans, perrox statio, mentis ad A ἐπιτιμήσεις 


124 


(98), στεναγμὸς ἐχ βάθους ἀναπεμπό- 


μενος, στάσις πάννυχος, νοῦ πρὸς Θεὸν ἐχδημία, 
θρῆνος ἐν δεήσει λεπτὸς, φάρμαχον τοῖς ἀχούουσι 


χατανύξεως, οἱ ψάλλοντες, οἱ δοξάζοντες, οἱ μελε- 
πῶντες τὸν νόμον Κυρίου ἡμέρας χαὶ νυχτὸς, οἱ τὰς 
ὑψώσεις τοῦ Θεοῦ ἐν τοῖς λάρυγξι φέροντες" καὶ ταῦ- 
τὰ δὴ τὰ χαλὰ τοῦ χατὰ Θεὸν βίου (59) προγράμματα 
χαὶ μηνύματα, οἱ σιωπῶντες χήρυχες, αὐχμῶσα χαὶ 
πιναρὰ χόμη, πόδες γυμνοὶ xo τοῖς ἀποστολιχοῖς 
ἑπόμενοι, μηδὲν νεχρὸν φέροντες, χουρὰ σύμμετρος, 
περιδολὴ τύφον χολάζουσα, ζώνη ἀχόσμῳ 
χοσμία (00), μικρόν τι τοῦ χιτῶνος (01) ἀναστέλλου- 
σα, xai ὅσον μὴ ἀναστέλλειν, βάδισμα εὐσταθὲς, 


τῷ 
1 


ὀφθαλμὸς οὐ πλανώμενος, μειδίαμα προσηνὲς, μᾶλ- 
λον δὲ ὁρμὴ μειδιάματος, ἀχρασίαν γέλωτος σωφρο- 
γίζουσα, λόγος τῷ λόγῳ χινούμενος, σιωπὴ λόγου 
τιμιωτέρα, ἔπαινος ἅλατι ἠρτυμένος, οὐ πρὸς θω- 
πείαν (02), ἀλλ᾽ ὁδηγίαν τοῦ χρείττονος, ἐπίπληξις 
εὐφημίας ποθεινοτέρα, μέτρα κατηφείας χαὶ ἀνέσεως, 
xoi ἡ δι᾿ ἀμφοτέρων μίξις χυὶ κρᾶσις, τὸ ἁπαλὸν 
τῷ γενναίῳ (65), τὸ αὐστηρὸν αἰδοῖ σύγχρατον, ὡς 
2 (64), 
ἀλλ᾽ ἀμφότερα OV ἀλλήλων εὐδοκιμεῖν" μέτρα τῆς 


μηδ᾽ ἕτερον ὑπὸ τοῦ ἑτέρου πὰ 
εἰς τὸ χοινὸν ἐπιμιξίας (05) xaX ὑποχωρήσεως, τῆς 
μὲν τοὺς ἄλλους πα!δαγωγούσης, τῆς δὲ τῷ Πνεύματι 
μυσταγωγούσης, χαὶ τῆς μὲν ἐν τῷ χοινῷ τὸ ἄχοινον 
φυλαττούσης, τῆς δὲ ἐν τῷ ἀμίχτῳ τὸ φιλάδελφον xaX 
φιλάνθρωπον: χαὶ ἃ μείζω τούτων ἔτι καὶ ὑψηλότερα, 
ὁ ἐν πενίᾳ πλοῦτος, jj ἐν παροιχίᾳ κατάσχεσις, T] ἐν 
ἀτιμίᾳ δόξα, ἢ ἐν ἀσθενείᾳ δύναμις, ἣ ἐν ἀγαμίᾳ 
χαλλιτεχνία (εἴπερ χρείττονα τῶν ἀπὸ σαρχὸς ἀρχο- 
μένων (66) τὰ χατὰ Θεὸν γεννήματα)" οἱ “τρυφῶντες 
τῷ μὴ (07) τρυφᾷν, οἱ ταπεινοὶ ὑπὲρ τῶν (08) οὐρα- 
νίων᾽ οἱ μηδὲν ἐν χόσμῳ, xaX ὑπὲρ τὸν χόσμον" οἱ 
ὧν μερὶς Κύριος, ot 
πτωχοὶ διὰ βασιλείαν, χαὶ διὰ πτωχείαν βασι-- 


σαρχὸς ἔξω χαὶ ἐν σαρχὶ, 


λεύοντες. 


Γ΄. Οὗτοί με xoi παρόντες λαμπρὸν ἐποίουν, ἣ 
ἐμὴ περιουσία, τὸ ἐμὸν ἀγαθὸν (09) ἐντρύφημα, χαὶ 
ἀπόντες συνέστελλον. Ταῦτά μοι συνεῖχε τὴν ψυχὴν 
ταῦτα ἑτάρασσεν. Ἐχ τούτων ἐγὼ πενθῶν καὶ σκυ- 
θρωπάζων ἐπορευόμην" διὰ ταῦτα μετὰ τῶν ἄλλων 
τερπνῶν χαὶ τὸν λόγον ἀπεσεισάμην (10): ὅτι ἀπ- 
ελάχτισαν οἱ ἢγαπη μένοι, καὶ ἔστρεψαν ἐπ’ ἐμὲ νῶτα 
αὐτῶν xa οὐ πρόσωπον, χαὶ γεγόνασι ποίμνιον ἔλευ- 


?3 Deut. ΧΧΧΙ 15. ?* Jer. n, 297. 


χαταθλάπτεσθαι. 

(65) Εἰς τὸ κοινὸν ἐπιμιξίας. Leuvenkl. « imo- 
dus conversationis in publico, Θὲ secessionis. » 

(00) ᾿Αρχομένων. Reg. hu, Coisl. 1, duo Colb,, 
Jes., Or. 4, ἐρχομένων. 

(67) Τῷ μή. Reg. hu, Coisl. 5, Or. 1, τὸ M 

(68) Ὑπὲρ τῶν"... ol. Sic Regg. bm, hu, Or. 1, 
Jes. « humiles qui supra coelos, qui nihil sunt, » etc. 
diti vero, ὑπὲρ τοῦ... οἷς. í j 

(69) ᾿Αγαθόν. « Proeelare delieie, » Deest in 
Regg. bm, hu, tribus Colb., Or. 4, Jes. et Oxon. 
Przetlermissum etiam a Billio. 

(10) ᾿Απεσεισάμην, etc, « Abjeceram, quoniam 
dileeti recalcitraverant et verterant, » ctc. 


125 ORATIO Vi, 
θεριωτερον τοῦ ποιμαίνοντος (11), ἵνα μὴ εἴπω νεα- 
νιχώτερον (73}" ὅτι ἐστράφη εἰς πιχρίαν ἐμοὶ ἡ ἄμ- 
πϑλος ἡ ἀληθινὴ, χαὶ τῷ καλῷ γεωργῷ κάλλιστα χε- 
χαθχρμένη, χαὶ ταῖς θείαις ληνοῖς (75) γεωργοῦσα 
τὸ χαλὸν γεώργιον" ὅτι οἱ φίίιοι μου καὶ οἱ πιη- 
σίον μου ἐξ ἐναντίας μου (I4) ἤγγισαν καὶ ἕστη- 
cav, καὶ οἱ ἔγγιστά μου ἀπὸ μωακρόθεν' ἔστησαν" 
ὅτι διειλόμεθα (15) τὸν Χριστὸν, οἱ λίαν φιλύόθεο! xax 
φιλόχριστοι, χαὶ ὑπὲρ τῆς ἀληθείας 
εψευσάμεθα, καὶ διὰ τὴν ἀγάπην μῖσος ἐμελετήσαμεν, 
χαὶ ὑπὲρ τοῦ ἀχρογωνιαίου διελύθημεν, χαὶ ὑπὲρ τῇ 


πέτρας ἐσεί 


σθημεν" ὅτι πλέον ἣ χαλῶς εἶχεν ὑπὲρ τῇ 


εἰρήνης ἐπολεμήσαμεν, χαὶ ὑπὲρ τοῦ ὑψωθέντος ἐπὶ 
τὸ ξύλον χατενηνέγμεθα (10), καὶ ὑ 
xa ἀναστάντος ἐθανατώθημεν. 


τοῦ ταφέντος 


A'. Πρότερον μὲν ταῦτα᾽ χαὶτί ἄν τις (71) ἐν χαιρῷ 
φαιδρότητος ἀναξαίνο:ι τὴν ἀηδίαν, ἐνδιατρίδων τοῖς 
λυπηροῖς, ὧν ἀπευχταῖα (78) μὲν fj πεῖρα, φευχτὴ 
δὲ ἡ μνήμη ; Κρείττων O5 σιωπὴ λόγου, τὸ συμπεσὸν 
ἡμῖν θραῦσμα λήθης βάθεσι συγχαλύπτουσα" πλὴν εἴ 
eig διὰ (739) τοῦτο xal μόνον ἀναχινοίη τὴν μνήμην 
τῶν λυπηρῶν, ἵνα τῷ ὑποδείγματι παιδενώμεθα, χαὶ 
ὥσπερ ἐν τοῖς νοσήμασι φεύγωμεν τὰς αἰτίας, ἐξ ὧν 
εἰς ταῦτα ὑπήχθημεν. Νυνὶ 6i ἡνίχα ἀπέδρα ὀδύνη, 
χαὶ λύπη, χαὶ στεναγμός" ἡνίχα γεγόναμεν οἱ τοῦ 
ἑνὸς ἕν, xai οἱ τῆς Τριάδος (80) συμφυεῖς, χαὶ ὁμό- 
Quyot, xai ὁμότιμοι" οἱ τοῦ Λόγου (81) τῆς ἀλογίας 
ἐχτός" οἱ τοῦ Πνεύματος οὐ xat! ἀλλήλων, ἀλλὰ σὺν 
ἀλλήλοις ζέοντες" οἱ τῆς ᾿Αληθείας τὸ αὐτὸ φρονοῦν 


πες xal λέγοντες" οἱ τῆς Σοφίας εὐσύνετοι" οἱ τοῦ 
Φωτὸς ὡς ἐν ἡμέρᾳ εὐτχημονοῦντες" 
[τ Ὁ οἱ «nc Θύρας πάντες ἐντός" οἱ 


ποῦ Προθάτου χαὶ τοῦ Ποιμένος πρᾶοι, χαὶ τῆς αὐτῆς 


οἱ τῆς Ὅδοῦ πάν- 
εὐθυποροῦντες" 


μάνδρας, xat ποιμένος ἑνός" οὐχ ἐν σχεύεσι ποιμένος 
ἀπείρου ποιμαίνοντος, οὐδὲ χαταφθείροντος τὰ πρό- 
θατα τῆς νομῆς, οὐδὲ προϊεμένου τοῖς λύχοις χαὶ τοῖς 
χρημνοῖς, ἀλλὰ xal λίαν περιεσχεμμένου xai ἐπι- 
στήμονος" ἡνίχα γεγόναμεν οἱ τοῦ παθόντος (82) ὑπὲρ 
ἡμῶν συμπαθεῖς, χαὶ ἀλλήλοις τὰ βάρη συνεπιχου- 
φίζοντες" οἱ τῆς Κεφαλῆς, σῶμα ἕν συναρμολογού- 
μενο: (85) χαὶ συμθ:δαζόμενο:ι χατὰ πᾶσαν συνάφειαν 


^h» ἐν Πνεύματι" ἡνίχα ὁ ποιῶν πάντα xai μετα- 
! 


σχευάζων πρὸς τὸ λυσιτελέστερον ἔστρεψε τὸν χοπε- 
τὸν εἰς χαρὰν ἡμῖν, xai τοῦ σάχχου τὴν εὐφροσύνην 


ἀντέδωχε, τηνιχαῦτα συναποδύομαι τοῖς παρελθοῦσι 


35 Psal, xxxvin, 12. 
45. 53: Colos. n, 19. 


(71) Ποιμαίνοντος. Mont. ποιμένος, 

(72) Νεανικώτερον. Mont. et Schol. ὑπερηφανώ- 
&:00), € petulantius, majori superbia. » 

(19) Ληγοῖς. « Torcularia, » minus recte Dillius, 
« horrea. » 

j (74) Ἐξ ἐναντίας μου. Sic Regg. a, hu, Or. 1, 
es. 
(75) Διειλόμεθα. Reg. hm, et Jes. διειλάμεθα. 

(16) Κατενηγέγμεθα. Bilius addit : πτῶμα δα- 
χρύων ἄξιον, « casu Incrymis digno. » Τὰ glossema 
xu non enim apparet in mss, nec agnoscit Ru- 
inus. 

(11). Τί &v τις, etc. Billius : « quid tandem. hi- 
Jaritatis. tempore molestiam. quispiam reduceret, 
acerbis rebus immorans, » ete. 


*$ [sa. xxxv, 10, 


Y Rom. xin, 11. 


— DE PACE I. 726 


A ovile pastore liberfus, ne dicam audacius : quoniam 
vinea illa vera, atque a. bono agricola optime pur- 
gata, et quie pulehram vindemiam in divina toreu- 
laria inferre solebat, in amaritudinem mihi versa 
est: quoniam amici mihi et. proximi. mei adversum 
me appropinquaverunt et steterunt, et. qui juxta me 
erant, a longe steterunt δ: 
et Cliristum majorem in. modum. | amabamus, Chri- 
stum divisimus, ob veritatem mendaciis nosipsos 
mutuo incessivimus, ob charitatem. odium exer- 
cuimus, ob angularem lapidem soluti, ob petram 
concussi sumus; quoniam ob pacem amplius quam 
aquum puguavimus, ob eum, qui in. lignum elatus 
est, dejecti sumus, atque ob eum, qui sepultus est, 
ac resurrexit, morte allecti sumus. 

IV. Ac prius quidem ista ; et quid. attinet hilari- 
latis tempore res molestas refricare immorando, 
quarum non modo delestanda est experientia, sed 
memoria etam ipsa. fugienda ? Praestat enini ser- 
moni silentium, obortam nobis calamitatem pro- 
funda oblivione contegens alque obruens; nisi quis 
lamen hanc unam ob causam acerbarum rerum 
memoriam renovandam putet, ut. exemplo erudia- 
mur, ac, velut in. morbis, causas, ex quibus in 
le mala incidimus, fugiamus. Nune vero post- 
quam effugit dolor, et moror, et gemitus **; post- 
quam, qui unius sumus, unum effecti sumus; 281 
qui Trinitatis, concordes, unanimes, et honore 
pares ; qui Verbi, a temeritate alieni: qui Spiritus, 
uon jam alii adversus alios, sed simul ferventes !; 
qui Veritatis, idem sentientes ?* et loquentes ; qui 
Sapientiz, solertes ; qui Lucis, ut iu die honeste '* 
nos gerentes ; qui Viz, omnes rectem iter tenentes; 
qui Ostii, omnes intus ; qui Ovis et Pastoris, man- 
sueti et ejusdem caul:, ac pastoris unius, non in 
pastoris imperiti vasis ?? gregem pasceutis, aut 
pascua oves interimentis, aut lupis et. pracipitiis 
objicientis, sed magnopere circumspecti, ac perit. 
postquam ejus, qui pro nobis passus est, facti su- 
mus, miserationis affectu, alii aliorum onera sub- 
levantes; qui Capitis, unum corpus constructum 
et coagmentatum juxta omnem, quie in. Spiritu est, 
connexionem atque compagem ὅδ : postquam is, qui 
omnia facit, atque in id. quod utilius est. immutat, 
D planctum nostrum in gaudium convertit, ac pro 


3. ibid. 16. 


quoniam, qui. Deum 


*»hoin. xit, 159.. ?? Zach. xi, 


(78) ᾿Απευχταῖα. Mii, &zzv; 

(19) Εἴ τις διά. Mont, χαὶ 

(80) Καὶ οἱ τῆς Τριάδος, ete. « Et qui Trinitatis, 
sumus concordes, conjuncti naturis et animis, ho- 
nore :quales, » etc.; alludit Gregorius ad aequalita- 
tein Personaruim divinarum. 

(81) Ol τοῦ Λόγου. « Qui rationis rationabi- 
les. » 

(82) Ol τοῦ xaücrcoc. Dillius: « Postquam, qui 
Christi pro nobis passi, misericordes factu sumus, 
aliique alii onera, » etc. Mox Reg. hu, συμπαθεῖς 
καὶ ἄλλοις. 

(85) Σῶμα ἕν συναρμο.ϊογούμενοι. Sic. Reg. 
bm, hit, Coisl. 1 et 2, Or. f, et Jes. Par. ed. σῶμα 
ἐναρῃμολογούμξενο:. 


721 


S. GREGORII THEOLOGI 728 


sacco Lletitiam nobis retribuit ?*, nunc demum ipse A τὴν σιωπὴν, xaX προσάγω τῷ παρόντι χαιρῷ xal ὑμῖν" 


quoque una cum iis, quze preterierunt, silentium 
exuo, atque huie tempori, vobisque, imo Deo potius 
sermonem grati animi testem offero, maxime pro- 
prium sacrificium, donum auro purius, eximiis 
gemmis prastantius, texturis magnificentius, legali 
sacrificio sanctius, primogenitorum primitiis sacra- 
tius, placens Deo super vitulum novellum ?*, corni- 
bus adhuc et ungulis imperfeetuni et. sensu. earen- 
lem, super incensum, super holocaustum, super 
multa pinguium arietum miMia, quibus lex rudis 
infantem lsraelem tenehat, per cruenta sacrificia 
futurum adumbrans. 

V. Hoc Beo offero, hoec appendo ac consecro, 
quod unum mihi superest, quo uno dives sum. Nam 
c:tera quidem mandato et Spiritui reliqui ; ac pre- 
liosam margaritam cum omnibus iis, quie quondam 
habebam, commutavi, factusque sum aut, ut rectius 
loquar, fieri opto magnus ille negotiatar, qui exi- 
guis rebus, atque omnino perituris, magna et :eterna 
emit **. Solum aulem sermonem complector , ut- 
pote Verbi minister, neque unquam libens hanc 
possessionem neglexerim : quin potius eam, eL in 
pretio habeo, et exoseulor, ex eaque majorem vo- 
luptatem. capio, quam ex omnibus aliis rebus in 
unum coactis, quibus plerique delectantur. 3&9) 
Atque hone milii totius. vite socium, et. probuin 
consiliarium, atque congerronem, ducemque vie in 
ccelum ferentis, ac promptum commilitonem ascisco. 
Et quia jueunditatem omnem humi sitam aspernor, 
in eum omnis meus amor post Deum effusus est ; 
vel potius in hunc quoque, quoniam ad Deum eum 
prudentia evehit, per quem scilicet. etiam solum, 
Deus sincere percipitur, et conservatur, atque in 
nobis adoleseit. Dizi Sapientie ; Soror mea es?" : 
eamque colui, et, quantum potui, complexus sum: 
ac quaro capiti meo coronam gratiarum et deli- 
ciarum, hoc est, sapientixz: dona, et rationis nobis 


iusil:e, partem eam, quie principatum in nobis tenet, 


sus illuminantis. 

VI. Hoc ir: impetum freno, hoe. tabem afferen- 
tem invidiam consopio, hoc. marorem, cordis vin- 
culum, sedo, hoe profusam voluptatem coerceo, hoc 
jnimicitiam metior, non amicitiam; illi enim mo- 
dum proscribere oportet, hujus autem nullum ter- 
minum agnoscere. Hie me, et opibus abundantem 
modestum reddit, eL pauperem fortem ac magna- 


3? Psal. xxix, 12. 9? Psal. pxviri, 52. 3" Matth, 


(84) Τῷ Θεῷ. Deest τῷ, in Regg. bm, hu, Or. 2, 
et Jes. 

(85) Πο.ιτυτειῶν. Deest in Regg. bm, hu, tribus 
Colb., Or. 2, et Jes. » 

(80) Ὁ Ἰοκαύτωμα. Moutan. ὁλοχαυτώματα. 

(81) Στοιχειόδης. Regg. bm, hu, Or. 2, Jes. 
στοιχειώδης. T 

(88) ἈΑγτη.11αξάμην. Regg. bm, hu, tres Colb., 
Or. 2, Jes. ἠλλαξάμην. 

(89) Εἰς τοῦτο. « 1n illud. » Sie verten'um sua- 
del repetiiio, seu correctio qua sequilur, μᾶλλον δὲ 
xaY εἰς τοῦτον Beg. bm, tres Colb., Or. 2, pro εἰς 


b 


C 


τὸν λόγον, μᾶλλον δὲ τῷ Θεῷ (84) χαριστήριον θυσίαν 
οἰχειοτάτην, δῶρον χρυσοῦ χαθαρώτερον, Amy πο- 


λυτελῶν (85) τιμαλφέστερον, ὑφασμάτων. πολυτελέ- 


στερον, θυσίας νομιχῆς ἁγιώτερον, 
ἀπαρχῆς ἱερώτερον, ἀρέσχον Θεῷ ὑπὲρ. μόσχον νέον, 
χέρασι χαὶ ὁπλαῖς ἀτελῆ χαὶ ἀναίσθητον ὑπὲρ θυμία-- 
μα, ὑπὲρ ὁλοχαύτωμα (86) ὑπὲρ μυριάδας ἀρνῶν: 
πιόνων, οἷς ὁ στοιχειόδης (81) νόμος ἐχράτει τὸν ἔτι 


πρωτοτόχων: 


νήπιον Ἰσραὴλ, ταῖς ἐναίμοις θυσίαις σχιαγραφῶν; 
τὴν μέλλουσαν. 


Ε΄. Τοῦτο προσφέρω Θεῷ, τοῦτο ἀνατίθημι ὃ μόνον 
ἐμαυτῷ χατέλιπον, ᾧ πλουτῶ μόνῳ. Τὰ μὲν γὰρ 
ἄλλα παρῆχα τῇ ἐντολῇ xai τῷ Πνεύματι - xat τὸν 
πολύτιμον μαργαρίτην πάντων ὧν εἶχόν ποτε ἀντηλ- 
λαξάμην (88), καὶ γέγονα μεγαλέμπορος, μᾶλλον δὲ 
γενέσθαι δ'᾽ εὐχῆς ἔχω τῶν μικρῶν, χαὶ πάντως 
φθαρησομένων ὠνησάμενος τὰ μεγάλα χαὶ μὴ λυόμε- 
να " τοῦ Λόγου δὲ περιέχομαι μόνου, ὡς Λόγου θερα- 
πευτὴς, xai οὐχ ἄν ποτε ἑχὼν τούτου τοῦ χτήματος 
ἀμελήσαιμι" ἀλλὰ χαὶ τιμῶ, xal ἀσπάζομαι, χαὶ 
χαίρω μᾶλλον ἣ πᾶσιν ὁμοῦ τοῖς ἄλλοις, οἷς οἱ πολλοὶ 
χαΐρουσιν" χαὶ ποιοῦμαι παντὸς τοῦ. βίου χοινωνὸν, 
σύμθουλον ἀγαθὸν χαὶ συνόμιλον, xaX ἡγεμόνα 
ἐπὶ τὰ ἄνω ὁδοῦ, xaX συναγωνιστὴν πρόθυμον * 


za 


ἐπειδὴ πᾶν ἀτιμάζω τερπνὸν χάτω μένον, εἰς 
(89) μοι πᾶν ἐχενώθη τὸ φίλτρον μετὰ Θεόν " 
χαὶ εἰς τοῦτον." ὅτι πρὸς Θεὸν φέρει μετ 
συνέσεως ᾧ δὴ xai μόνῳ (90) Θεὸς χαταλαμθάνεται 
γνησίως, xai τηρεῖται, xaX ἐν ἡμῖν αὔξεται (91). 
Εἶπον τὴ» Σοφίαν ἐμὴν ἀδειφὴν εἶναι " καὶ ἐτί- 
μῆσα ταύτην, xol περιέλαδον, ὡς ἣν ἐφιχτὸν ἐμοί * 
χαὶ ζητῶ τῇ ἐμῇ χεφαλῇ τὸν στέφανον τῶν χαρίτων 
xai τῆς τρυφῆς, ἃ δὴ σοφίας χαρίσματα, xat λόγου 
τοῦ ἐν ἡμῖν (92) τὸ ἡγεμονιχὸν χαταλάμποντυς, χαὶ 
φωτίζοντος ἡμῖν (95) τὰ κατὰ Θεὸν διαδήματα. 
eollustrantis, nostrosque secundum Deum gres- 
G'. Τούτῳ χαλινῶ θυμὸν ἐχφερόμενον, τούτῳ xot- 
μίζω φθόνον τήχοντα, τούτῳ προσαναπαύω λύπην, 
δεσμὸν χαρδίας, τούτῳ σωφρονίζω. διάχυσιν ἡδονῆς, 
τούτῳ μετρῶ μῖσος, ἀλλ᾽ οὐ φιλίαν τὸ μὲν γὰρ 
μετρεῖσθαι δεῖ, τῆς ὃὲ μηδένα γινώσχειν ὅρον. Οὗτος 
εὐποροῦντά με ποιεῖ μέτριον, καὶ πένητα μεγαλό- 


tyuxov* οὗτος εὐδρομοῦντί με πείθει συντρέχειν, χαὶ 


xim, 45, 46. 86 Prov. vit, 4. 
τοῦτο, habent εἰς τοῦτον. Leuvenkl. refert ad χτῆ- 
μα. Rectius forte ad φίλτρον. 

(90) Ὧ δὴ xal μόνῳ. Subaud. λόγῳ. Tta Regg. bm, 
hu, tres Colb., Or. 2, Jes., etc. Editi vero, ἧ δὴ x2 
μόνη. : 

(91) Αὔξεται. Sic Regg. a, bm, et Jes. Prave in 
Par. ἀόξεται. 

(99) Καὶ Aóyov τοῦ ἐν ἡμῖν. « Et rationis quie 
est in nobis, ut Verbum Dei intelligatur; » vel, « et 
Verbi quod in nobis est; » de « Verbo » enim expo- 
nit Elias. 

(95) Ἡμῖν. Coisl. 1, ἡμῶν, 


729 
πίπτοντι χεῖρα ὀρέγειν, καὶ ἀσθενοῦντι συναστῇε- 
γεῖν (95), καὶ ἰσχύοντι συνευφραίνεσθαι. Μετὰ τούτου 
πατρὶς χαὶ ξένη τὸ ἴσον ἐμοὶ, χαὶ τόπων μετάττασις 
ἀλλοτρίων ὁμοίως, ἀλλ᾽ οὐχ ἐμῶν (95). Οὗτός pot 
διαιρεῖ χόσμους, καὶ τοῦ μὲν ἀπάγει, τῷ δὲ προστί- 

Onstv* οὗτός με χαὶ διὰ τῶν δεξιῶν ὅπλων διτξάγε 

τῆς διχαιοσύνης οὐχ ἐπαιρόμενον, χἂν τοῖς ἀριστεροῖς 
xai τριχυτέροις (90)' συμφιλοσοφεῖ, τὴν οὐ χαται- 
σχύνουσαν ἐλπίδα 
ζων τῷ μέλλοντι (97). Τούτῳ xaX νῦν δεξιοῦμα: τοὺς 


παραζευγνὺς xai τὸ παρὸν χουφί- 
ἐμοὺς φίλους χαὶ ἀδελφοὺς. xai προτίθημ: (98) τρά- 


πεζαν λογιχὴν, χαὶ xpaznox χαὶ ἀέν- 
ναον (99) * οὐχ οἷς ἡ χάτω (1) 


χαταργουμένην γαστέρα, χαὶ ἀθεράπευτον. 


πνευματιχὸν 
τράπεζα χολαχεύε! τὴν 


Z'. Ἐσιώπησα, μὴ χαὶ ἀεὶ σιωπήσομαι; Ἐχαρτέ- 
τίχτουσα (3), μὴ χαρτερήσω διαπαντός ; 


“εγντθεὶς 
ἵεννηῦςις ὁ 


ρῆσα ὡσεὶ 
Τῷ μὲν γὰρ Ζαχαρίᾳ λύει τὴν σιωπὴν 
Ἰωάννης * καὶ γὰρ οὐχ ἔπρεπε τὸν πατέρα τῆς φωνῇς 
σιωπᾶν, ταύτης προ:λθούσης " ἀλλ᾽ ὥσπερ ἀπιστη- 
θεῖσα τὴν γλῶσσαν ἔδησεν, οὕτω φανερωθεῖσα δοῦνα! 
τῷ πατρὶ τὴν ἐλευθερίαν, ᾧ xa εὐηγγελίσθη, χαὶ 
λύχνο:, Λόγου (5) χαὶ 
λύξι τὴν γλῶσσαν, xai ὑψοῖ τὴν 


ἐγεννήθη φωνὴ καὶ φωτὸς 
πρόδρομος " ἐμοὶ δὲ 
φωνὴν, ὡς σάλπιγγος, f 


χάλλιστον τοῦτο θέατρον, 


παροῦσα εὐεργεσία, καὶ τὸ 
τὰ τέχνα τοῦ Θεοῦ διεσχορ- 
πισμένα (4), συνηγμένα εἰς € 
ἀναπαυόμενα πτέρυγας, χαὶ ε 
πορευόμενα ἐν ὁμονοίᾳ, χαὶ μίαν ἁρμονίαν BAN 
τὴν τοῦ καλοῦ xav τοῦ Πνεύματος * ὅτε οὐχ Ext φέρο- 
μὲν ἀλλήλους xaX ἄγομεν, τοσοῦτον ὑπὸ τοῦ πονη- 
τιασθέντες, χαὶ χατατοξευθέντες (5) 
ἐπήγειρεν" 


ν, χαὶ ὑπὸ τὰς αὐτὰς 
εἰ 


ροῦ χλαπέντες, ἣ ἢ 
ἂν σχοτομήνῃ τὸν νοῦν, ἣν αὐτὸς ἡμῖν 
xal οὐχ οἶδ᾽ ὅτι χρὴ λέγειν, ὥστε xai τοῖς ἀλλήλων 
τοῦ παντὸς 


χαχοῖς ἐπευφραίνεσθαι, xal μὴ νομίζειν 
εἶναι ζημίαν τὴν ἀλλήλων χατάλυσιν" ὅτε Ἰούδας χαὶ 
Ἰσραὴλ τίθενται ἑαυτοῖς ἀρχὴν μίαν, καὶ Ἱερουσα- 
λὴμ χαὶ Σαμάρεια πρὸς μίαν τὴν ἄνω Ἱερουσαλὴμ. 
συνάγονται, xai οὐχ ἔτ: Παύλου, xai ᾿Απολλὼ, χαὶ 
Κηφᾶ, ὑπὲρ Ov, καὶ xa0' ὧν fj φυσίωσις (6), πάντες 


ὃὲ Χοιστοῦ γεγόναμεν. 


3$ 1I (ον: 
** Joan. xi, 52. 


wn ΟΠ ὟΣ 5. 
WV Psalz!riv; 19. 


35 Prov. 1x, 
ἡ Ose. 1, 11. 


(94) Zvracóereiy. « Cum infirmo infirmus sim 
inlirmum me exiibeam, » 

(95) "A.U οὐχ ἐμῶν. Reg. hu, χαὶ ob. 

(96) Καὶ τραχυτέροις. Deest in Coisl. 1. 

. (91) Τῷ uéAAorei. € Futuri spe et exspecta- 
tione. » 

(98) Προτίθημι, etc. « Sermonum  spiritnalein 
mensam appono. » Sic Nobilius ex. Symmacho, 
Prov. 1x, 2, ubi semel et iterum προσέθηχε, pro 
προέθηχε. In Reg. a, deest λογιχήν. 

99) "Aéxracr. Reg. bm, et Coisl. 1, ἀέναον. 

1) Ἡ xáco. « Terrena. » Billius, « inferior. » 

H Ὡσεὶ τίχτουσα. Reg. hu, Coisl. 1, Oxon. Or. 
ὡς 


2ΈΆΛΤΙΟ VI. 


T, test, 


— DE PACE I. To 


A nimum. Hie mihi, ut et cum eo, qui secundo cursu 
fertur, eurram, et labenti. manum porrigam,et cum 
iufirmo infirmitate afliziar, et cum firmo et valente 
gaudeam, persuadet. Cum hoe idem mihi patria et 

locorum mutatio, alienorum 

sque, non autem meorum, Hic 
linguit, atque ab altero. abductum alteri. adjungit. 

lie me et per dextra. justitiie. arma ?*. dirigit mi- 

nime me ellerentem, et. in sinistris et asperis ree 

bus meéum philosophatur, spem qui non coufun- 
dit", adneetens, ac prasens per futurum levans. 

Hoe nuuc etiam amicos meos. et fratres excipio, ae 


externa regio est, ae 


mihi mundos dis- 


raüonalem mensam propono ?*, et spirituale ac 
perenie poculum statuo; non ea quibus terrena 
h:c meusa ventri, qui destruitur ??, nee. curari po- 
blanditur. 


VII. Tacui, num etiam semper tacebo? Sustinui 
sicut pariens *?, num in perpetuum sustinebo? Ete- 
nim Zaeharie quidem: silentium. editus in. lucem 
Joannes solvit *', nec enim. Vocis patrem, ea prod- 
eunte, silere conveniebat ; ut. non credita 
linguam eoustrinxerat, ita etiam zequum erat, 183 
ut declarata libertatem patri daret, cui annuntiata 

, fuerat, nataque est vox et lucerna, Verbi Lucisque 
praevia. Mihi vero linguze vinculum solvit, ac vocem, 
tub: dustar, attollit. presens beneficium, et. pul- 
cherrimum lioe. theatrum, Dei filii, qui prius dis- 
persi erant, nunc. in unum congregati **, el sub 
iisdem alis requiescentes, atque in domum Dei con- 
sentientius. animis ambulantes *?*, unoque virtutis 
ac Spiritus concentu. inler se concordes : quanyo 
non jam alii adversus alios dictis factisve pugna- 
mus, ἃ pravo illo usqueadeo decepti, vel coacti, 
atque in ea caligine, quam jpse nobis excitavit, 
mente tanquam sagillis. quibusdam confixi; atque 
quo verbo utendum sit, nescio, uL etiam ex mutuis 
malis voluptatem eaperemus, neque illud existima- 
remus, muluam eversionem, totius corporis detri 
mentum ac perniciem esse : quando Judas et Israel 
principatum unum sibi ponunt **, ac Hierusalem et 
Sawaria ad unam supernam ierusalem colligun- 
Qur, nec jam Pauli, et. Apollo, et Ceph:e *5 propter 
quos, et de quibus inflabantur animi, verum Christi 
omnes facti sumus. 


verum 


D 


9. **Í Cor. vi, 
* [| Cor. ii, 4. 


49. "*[sa; x11, 14. δ᾽ Luc. 1, 90. 


* (5) Λόγον. Regg. a, et hu, τοῦ Λόγου. 
(4 elc. τὰ 


) Διεσχορπισμένα. Tres Colb., Or. 
διεσχορπισμένα. 

(9) Καὶ χατατοξευθέντες. Wec οἱ sequentia υ5- 
que ad ὥστε, εἴο,, desunt in Reg. bm, tribus Colb. 
et Or. 

(6) "Ὑπὲρ Or, xal καθ᾽ ὧν, etc. « De quibus in- 
flatio, et. eujus inflationis ilii occasio. » loc enim 
seusu ZEschines et. Demostlienes usi sunt, et passim 
utuntur dialectici. Non igitur bene Brllius, « adversus 
quos, » nec Leuvenklaius, « contra quos,» —« Nam,» 
vt ait Elias, « pars quilibet pro suo doctore"iu(la- 
batur. » 


751 


S. GREGORII THEOLOGI 


732 


Vill. Quoniam autem, et me, et sermonem habe- A — H'.. ᾿Αλλ᾽ ἐπειδὴ x&gi, xal τὸν Aoyoy ἔχετε, xal 


tis, ac propter charitatem haud invito ac repugnanti 
vim attulistis, loquar, etsi :gre, quando ita jube- 
tis : eL quidem ea loquar, qu:e ad grati animi signi- 
ficationem et admonitionem spectent. Ac gratia- 
rum quidem actio erit. hujusmodi, Quis loquetur 
potentias Domini ** ? Quis laudem omnibus commu- 
nem, in omuium auribus defiget ? quoniam facta 
sunt utraque unum, et medius paries macerie dis- 
solutus est ". Quoniam fecisti, ut jam non simus 
parabola in gentibus, commotio capitis in populis **: 
quoniam hactenus nos afllixisti, ut per dissidium, 
quantum pacis bonum esset intelligeremus ; atque 
illato dolore, in pristinum statum nos restiLuisli ; 0 
novam et mirandam medendi rationem! utpote quiper 
odium, quod statim detestationi habuimus, ad pacem 
nos erudiveris,aecontrarium percontrarium procura- 
veris,perinde atque hac decausa disjungi nos passus, 
ut ferventioribus animis ad nosipsos accurreremus : 
non secus ae plante, qua si manibus per vim in 
diversum trahantur ae deinde laxentur , rursum 
184 ad sese et primam suam naturam recurrunt, 
idque sibi proprium esse ostendunt, ut vi quidem 
iuflectontur, sponte autem erigantur, quoniam non 
jam manus oculum, nec oculus manum contemnit ;- 
quoniam caput non. jam adversus pedes insurgit, 
nec pedes a capite abalienantur, non tam detrimen- 
ium inferentes, quam accipientes ex ordinis atque 
imperii perturbatione, qui» corpus universum con- 


διὰ (1) τῆς ἀγάπης οὐχ! ἄχοντα τυραννήσαντες, 
φθέγξομαι μὲν, εἰ χαὶ μόλις, ἐπειδὴ τοῦτο χελεύετε " 
φθέγξομαι δὲ εὐχαριστίας χαὶ νουθεσίας ῥήματα. 
Ἧ μὲν οὖν εὐχαριστία τοιαύτη (8). Τίς .1α.1ήσει 
τὰς δυναστείας τοῦ Κυρίου; Τίς δὲ πάσαις ἀχοαῖς 
παραστῆσει τὴν ἐπὶ πᾶσιν (9) αἴνεσιν; ὅτι γέγονε 


τ 
λέλυται" ὅτι ἕπαυσας ἡμᾶς ὄντας παραθολὴν ἐν 
ig ἔθνεσι, χίνησιν χεφαλῆς ἐν τοῖς ὅτι 
τοσοῦτον ἡμᾶς ἐχάχωσας, ὅσον τὸ τῆς εἰρήνης ἀγα- 
θὸν τῇ διαστάσει γνωρίσαι, xaX ἀλγεῖν ποιήσας, 
πάλιν ἀποχατέστησας" ὦ τοῦ παραδόξου "τῆς ἰα- 
τρείας ! παιδεύσας εἰς εἰρήνην διὰ τοῦ μίσους μιση- 
θέντος (10) ὡς τάχιστα, καὶ τῷ ἐναντίῳ τὸ ἐναντίον 


οἰχονομήσας, χαὶ τοσοῦτον ἡμᾶς διαζεύξας, ὅσον 
θερμοτέρους προσδραμεῖν ἀλλήλοις - χαϑάπερ τῶν 
φυτῶν ἃ βίᾳ χερσὶ μετασπώμενα, εἶτα ἀφιέμενα, 
πρὸς ἑαυτὰ πάλιν ἀνατρέχει, χαὶ τὴν πρώτην ἑαυτῶν 
φύσιν, χαὶ δείχνυσι τὸ οἰχεῖον, βίᾳ μὲν ἀποχλινό- 
μένα, οὐ βίᾳ δὲ ἀνορθούμενα (11) ὅτι μηχέτι χεὶρ 
τὸν ὀφθαλμὸν περιφρονεῖ, μηδ᾽ ὀφθαλμὸς (12) χεῖρα" 
ὅτι μηχέτι ποδῶν χατεξανίσταται χεφαλὴ, μηδὲ χε- 
φαλῆς ἀλλοτριοῦνται πόδες, οὐ μᾶλλον (15) βλά- 
πτοντες ἣ βλαπτόμενοι τῇ ἀταξίᾳ χαὶ ἀναρχίᾳ, ἣ 
χαὶ (14) τοῦ παντός ἐστι σύγχυσις xai διάλυσις " 
ἀλλὰ τὸ αὐτὸ ὑπὲρ ἀλλήλων μεριμνῶσι τὰ μέλη 
τάξει xol θεσμῷ φύσεως, τῷ (15) δι᾽ ἀλλήλων τὰ 
πάντα συνδήσαντι xat φυλάξαντι" xol πεφήναμεν 


fundit et evertit ; verum naturze ordine ac lege, que ( £v σῶμα χαὶ πνεῦμα ἕν, χαθὼς xol χεχλήμεθα ἐν 


mutuo nexu omnia inter se devinxit, atque conser- 
vat, idipsum pro invicem sollicita sunt. membra ^5, 
admodum et inuna spe vocationis vocati sumus ^. 

IX. Propterea laudabit te populus pauper, ex 
inope jam dives effectus δ᾽ : quoniam mirificasti 
super nos misericordias tuas **, atque ad veteres 
narrationes sliquid accessit. Ubi enim. abundavit 
iniquitas, superabundavit gratia. 9?, quoniam, cum 
granum seminasserm, spicas recepi ; cum oves luge- 
rem, pastores insuper fadeptus.sum : nec dubito, 
quin pastorum prsstantissimum assumpturus sim, 


V8 Psal, ὙΠ, Ὁ, 
5 Rom. v, 20 


“1 Ephes. 1,14. 
Ὁ Psal, xvi 7. 


46P'sal-69,:2. 
Psal. xxii, 21. 


(7) Καὶ διά, Omittitur za, in. Reg. bm, tribus D 


Colb., Or. 1 et 2. 

(8) Τοιαύτη. Deest. in Regg. a, bm, tribus Colb. 
el Coisl. 5. 

(9) Ἐπὶ zàcur.«Omnibus corimunem ;» eo quod 
omnes ac singuli placide convenerint. Non bene Dil- 
lius : « omnibus de causis debitam. » 

(10) Μισηθέντος. Sic Regg. a, bm, hu, Coisl. 4, 
Or. 2, eic. Quie lectio melior videtur. Hane lectio 
nem Billius in prima editione secutus, reddiderat : 
« per odium nos statim tibi ob eam rem exosos ad 
pacem instruens, » etc. Editi, μισηθέντας. 

(M) ᾿Αγορθούμεγα. Or. 1 et 2, ἀποσπώμενα, 
t abstrahantur, » 

(12) Μηδ’ ὀφθαΐμός. Reg. bm, μηδὲ ὀφθαλμός. 

(15) Οὐ paAAer, eic. Billius: « hac perturbatione 
imperiique repndiatione, quie corpus universum con- 
fundit et. evertit, non. plus detrimenti afferentes, 
quam accipientes, » ete. 


μιᾷ ἐλπίδι τῆς χλήσεως. 


corpusque unum, et spiritus unus exsistimus, queni- 


Θ΄. Διὰ τοῦτο ὁ λαὸς ὁ πτωχὸς αἰνέσει σε, πλού- 
σιος ἐξ ἀπόρου γενόμενος (16) * ὅτι ἐθαυμάστωσας τὰ 
ἐφ᾽ ἡμᾶς ἐλέη σου, xai προστέθειταί τι (117) τοῖς 
παλαιοῖς διηγήμασιν. Οὗ γὰρ ἐπλεόνασεν ἡ ἁμαρ- 
τία, ὑπερεπερίσσευσεν' ἡ χάρις " ὅτι, χόχχον χα- 
ταδαλὼν (18), στάχυν ἐχομισάμην" ὅτι, πρόθατα 
πενθῶν, ποιμένας (19) προσεχτησάμην χαὶ προσ- 
ἠψομαί γε, εὖ οἶδα, τῶν ποιμένων τὸν τιμιώτα- 
V 7 (ὕογ. XxIEn 25. 


9? Ephes. τιν, 4. *! Isa. xxv, 2; 


(14) ᾿Αγαρχίᾳ, ἣ xal. Sic Or. 2, Ed. &vapyía. 
ἣ xat. 

(15) To. Deest in Reg. bm. 

(16) Γενόμεγος. Sic Regg. a, bm, hu. Par. edit, 
γινόμενος. 

(17) Τι. Deest in Reg. a, et Or. 1 et 2. 

(18) Kaca€aAov. « Cum sevissem, seminassem.» 
Sic constanter legunt codices, idque « grani ac spi- 
ce » metaphora videtur postulare. Billius. tamen 
Eliam secutus legit, àzxo62A0v, et vertit, « eum gra- 
num airlisissem, » 

(19) Ποιμένας. Wtelligit hic Gregorius quosdam 
ex iis monachis, qui a Gregorio patre secesserant, 
quique schismatis tempore in « sacerdotum » ordi- 
nem evecti fuerant, « sacerdotum, » inquam, non 
vero « episcoporum,» ut Billius ex Elia minus recte 
iradiL; nisi secum  pegnet. Elias, qui infra num. 11 
hos monachos « in sacerdotum ordinem cooptatos » 
diserte scribit, 


* 


TS . 


ORATIO VI, — DE PACE I. 


754 


τον (30), εἰ xal λόγοις τισὶ πνευματιχοῖς τὴν mot- A tametsi spiritualibus quibusdam rationrous ' pastoris 


pavtueny ἀναθάλλεται (21), πιστευθέντα μὲν τὸ 
Πνεῦμα χαὶ τῶν ταλάντων τὴν ἐργασίαν, χαὶ τοῦ 
ποιμνίου τὴν ἐπιμέλειαν, xal χρισθέντα τῷ ypi- 
σματ: τῆς ἱερωσύνης xai τελειώσεως, ἔτι δὲ ἀνα- 
θαλλόμενον τὴν ἐπιστασίαν ὑπὸ σοφίας, xaX τὸν λύ- 
χνον ὑπὸ τῷ μοδίῳ χατέχοντα (ὃν θήσει μετ᾽ ὀλίγον 
ἐπὶ τὴν λυχνίαν, πᾶσαν τὴν (22) τῆς Ἐχχλησίας 
ψυχὴν περιλάμψοντα, χαὶ φῶς ταῖς τρίθοις 
ἐσόμενον), 

νάματα, xai τοῖς ἄρπαξι τῶν Ψυχῶν λύχοις 


ἡμῶν 
ἔτι περισχοποῦντα νάπας, xal ὄρη, xci 
ἐπι- 
νοοῦντα θήρατρα, ἵν᾽ ἐν χαιρῷ εὐθέτῳ χαὶ τὴν 
βαχτηρίαν δέξηται, χαὶ 
ποιμένι (25) τὸ λογιχὸν 
χλόης χατασχηνῶν τοῖς 

». (9 Y Ryu-6'Üonw 
ot; (24) xai ἐχτρέφων 


συμποιμαίνῃ τῷ ἀληθινῷ 
τοῦτο ποίμνιον, ἐν τόπῳ 
Θεοῦ λό- 


ἀειθαλέτι τοῦ 


εἴτουν 


ὕδατι ἀναπαύσεως, 
Πνεύματι. Τοῦτο μὲν οὖν xa ἐλπίξ 
μεθα" ἐμοὶ δὲ ἤδη καιρὸς προσθεῖναι: τῇ εὐχαριστίᾳ 
χαὶ τὴν παραίνεσιν" ποιήσομαι δὲ χαὶ ταύτην, ὡς 
οἷόν τε, βραχυτάτην, ἐπειδὴ 


μεν χαὶ εὐχό- 


τὸ πλεῖστον τῆς vou- 
θξσίας διὰ τῶν ἔργων αὐτῶν προΞξιλήφατε (25) χαὶ 


ἢ 


χροτέρων δεῖ λόγων τοῖς πείρᾳ πεπαιδευμέ- 


I'. Ἔδει μὲν, ἀδελφοὶ, μήτε διαιρεθῆναι τὸ πρῶ- 
πον, μῆτε τὸ παλαιὸν ἡμῖν χαταλυθῆναι ἀξίωμα 
xai χαλλώπισμα " ᾧ, χαίτοι μιχρὰν (26) οὖσαν ἡμῶν 
πὴν ποίμνην, xal μηδ᾽ ὀνομάζεσθα: ἀξίαν (27) ἐν 
ποιμνίοις 


ἀριθμουμένοις, τοῖς μεγίστοις ἔσου 


εἶχον χαὶ πλατυτάτοις " δ᾽ ὧν 


χαὶ προετί- 
θουν (38) ἐν τῇ δυνάμει ὰ 


τοῦ Πνεύματος. 


εὕτως εἶχεν (39), ἄλλου μὲν ἄλλο τι χαλλώπισμα ἣ 
μικρὸν, ἣ μεῖζον, τῆς δὲ ἡμετέρας ποίμνης ἰδιώ- 
τατον ἣν (50) τὸ ἄῤδῥηχτόν τε xal ἀστασίαστον" 
ὥστε δὲ (51) καὶ τὴν Νῶξ χιθωτὸν πολλάχις (53 


ὀνομασθῆναι, μόνην διαφυγοῦταν τὴν τοῦ χόσμου 
παντὸς ἐπίχλυσιν, χαὶ τὰ σπέρματα τῆς εὐσεύξίας 
ἐν αὐτῇ (23) διασώζουσαν. Ἐπειδὴ ὃξ (54) ἠλέγχθη- 
μεν ὄντες ἄνθρωπο:, xaX οὐ πάντη διεφύγομεν τοῦ 
πονηροῦ τὸν φθόνον, οὐδὲ τῆς πάντα χατεχούσης 
νόσου χρείττους πεφήναμεν᾽ ἀλλὰ τῆς χοινῆς συμ.- 


φορᾶς μέρος, χαὶ αὐτοὶ μετειλήφαμεν, χαὶ τὴν 
χαλὴν καὶ πατρῴαν χληρονομίαν, τὸ τῆς ὁμονοίας 


f 
ἀγαθὸν, οὐχ εἰς τέλος διεφυλάξαμεν, οὐ μιχρὸν μὲν 


χἀνταῦθα τοὺς ἄλλους ἐπλεονεχτήσαμεν (εἴ τι δεξ 
χαὶ χαυχήσασθαι χατὰ τῆς ἡμετέρας ἔχθρας Χριστῷ 
θαῤῥήσαντας), τὸ χαὶ τελευταῖοι ταῦτα 


ἡεῖν, χαὶ 
πρῶτο: διορθωθῆναι. Τὸ μὲν γὰρ ἀῤῥωστῇσα: τῆς 

δὲ Math. v, 15. 5 Psal, xxii, 2. 

(30) Τῶν: ποιμένων" τὸν τιμιώτατον. Juxta Scho- 
liastam et Eliam, Basilius hic intelligendus, qui ad- 
hue « sacerdos, » et nondum  « episcepus, » ut vult 
Klias, in Ponti solitudinem se receperat, ut multo- 
ra » imvidiz cederet, 

(21) Εἰ xal λόγοις... dra&d.l.lecai, Hiec desunt 
in Reg. bm, tribus Colb., Or. f, etc. 

(32) Πᾶσαν τήν. Deest τὴν, in Regg. a, bm. 

d (25) "A400. ποιμένι. liic Gregorium. patrem, 
Nazian. Ecclesie episcopum, significat ; vel potius, 
Christum. 

(ἢ Αόγροις. Reg. a, Coisl. 5,0r. 1, Montac. λο- 
qos. € oraculis. » 

(25) Hpost.lrgare. Gabr. zposo-f;zagcv. Dillius, 


C 


munus adhuc suscipere detrectet, et. eum creditum 
sibi Spiritum. ac talentorum. negotiationem | atque 
ovilis euram commissam habeat, ; oleoque sacerdotii 
et perfectionis delibutus sit, adhuc tamen. pro sua 
sapientia regendo gregi prieesse cunctetur, lucer- 
namque sub modio retineat — (brevi illam. quidem 
super eandelabrum collocandam **, quo omnes Ec- 
clesia: animas splendore aflieiat, semitasque nostras 
illuminet), ac montes adhue, et saltus, et fluenta 
cireumspectet, lupisque. animarum — raptoribus la- 
queos excogilet, quo tempestive pedum quoqne ip- 
sum accipiat, et. cum vero Pastore gregem hunc 
ratione praeditum pascat, in loco ?* pascuis, hoc est, 
perpetuo virentibus Dei sermonibus eum ;collocans, 
ae refectionis aqua, id est. Spiritu sancto edueans. 
Atque hoc quidem, et speramus, et. optamus, Mili 
vero jam tempus est, ut. gratiarum actioni. aduo- 
nitionem adjungam ; hanc autem quaa potero bre- 
vissime perstringam, quandoquidem vos jam ma- 
xima ex parte admonitionem ipsis operibus 185 
proevertistis ; nec longiore illi oratione opus habent, 
quos experientia ipsa erudivit. 

X. Providendum quidem primum nobis erat, fra- 
tres, ne divideremur, ae vetus illud nostrum decus 
ei ornamentum deleretur; ob. quod. gregem hunc, 
cieteroqui parvum, vixque dignum, qui inter cele- 
bres greges numeretur, cum maximis et amplissimis 
adiequabam ; imo etiam quibusdam in Spirilus vir- 
tute praeferebam. Sic namque se res habebat, ut 
cum alii alio quodam | ornamento , vel m.jori, vel 
minori praediti sint, nostri ovilis hoe maxime pro- 
prium esset, quod separari ac dividi non posset, 
atque ab omni dissidio abhorreret : ita ut. persepe 
area Noe vocati simus, ut quz&. sola orbis universi 
diluvium effugisset, ac pietatis semina in nobis con- 
servasset, Quoniam autem homines esse comperti 
sumus, nec pravi illius invidiam omnino effugimus, 
nec morbo eo, qui omnia occupabat, superiores ex 
stitimus; verum publice calamitatis partem ipsi 
quoque accepimus, nec praeclaram et. paternam liac- 
reditatem, hoe est, concordie bonum, ad extremum 
usque retinuimus, non parum tamen hic. quoque alios 
superavimus (si quid etiam adversus inimicitiam 
nostram gloriari oportet, Christo fretos), quod in 
hanc fraudem ultimi prolapsi, primi erecti sumus. 
Nam quod in morbum inciderimus, communis nà- 


« maxima jam ex parte vos opera ipsa monuerunt.» 
(26) Mizpár, etc. Reg. a ρὰν ἡμῶν οὖσαν 
(27) ᾿Αξίαν, etc. Duo Or. ἐν ποιμνίοις ἀξίαν. 
(25) Δ᾽ ὧν καὶ zpceciücvr. Regg. bin, liu, Or. 1, 

δὲ ὧν. Coisl. 1, προετίθην. 

(29) Εἶχεν. Coil. 1, εἶχον. 

(50) Ἰδιώτατον ἦν. Deest in pluribus codicibus. 

(51) Δέ. Deest in Regg. bm, hu. 

(523) HoAAdzic. Weg. a, et Or. 1 addunt, ἡμᾶς, 
quod secutus est Billius. 

(93) Ἐν αὐτῇ. Reg. hu, Or. 1, ἐν ἑαυτῇ, c in 
seipsa. » 

(54) Ἐπειδὴ δέ. Reg 


. lu, O7, 1, Ἐπεὶ δέ, 


755 


S. GREGORII THEOLOGI 


756 


turz est et humanz infirmitatis, que omnes, etiam A χοινῆς φύσεως, χαὶ τῆς ἀσθενείας τῆς ἀνθρωπί- 


animo et corpore valentissimos, attigit ; quod autem 
morbum depulerimus, (atque ad. concordiam inter 
nos redierimus, id rationis munus est, grati:xque 
divin:, qu:e. pulehre et :eque, ac melius quam opta- 
bamus aut alii futurum sperabant, causam nostram 
disceptavit. 

ΧΙ. Nam et nos data przcise parti capita, velut 
pro pietate, atque ad recte doctrine laborantis 
subsidium designata, cum gaudio suscepimus, nec 
ut hostes defugimus, verum ut fratres, qui fraterne 
quidem, non vero malitiose pro paterna hzreditate 
paululum contendissent, amplexi sumus : atque ut 
illorum disseusionem haudquaquam laudavimus, ita 
rursum eorum zelum comprobavimus; melior enim 
est contentio pietatis causa suscepta, quam vitiosa 
concordia. Ac proinde subductionem 186 acces- 
sionem nostram fecimus, consilium. adversum nos 
initum charitate dissimulantes, atque ordinem ea- 
lenus immutantes, uL non electionem gratia, sed 
gratiam electio sequeretur, eamque ad rem alienis 
mauibus uteremur, paululum quiddam a Spiritu 
proventi, Et vos, rursum, abjecta sinistra. ea suspi- 
cione, quam scriptum illud afferre potuit, ad spi- 
ritum aceurristis ; atque. ut. simplicitatem nostram 
ob eum sensum, quem verba pr: se ferebant, mi- 
nime probastis, ita impietatem nobis nunquam ob- 
Jecistis: verum perspectum habuistis, Trinitatem 
apud nos firmam et inimotam, non minus quam in 
sua natura manere, ae nobis idem plane esse, Trjum 
horum aliquid przcidere, aut abalienare, quod to- 
tum submovere, ac de medio tollere, nudoque ca- 
pite adversus divinitatem grassari. Atque lizec, vi- 
gente etiam ipso dissidio mutuo de nobis, quando- 
que et apud quosdam homines, prz:sdicabamus, quod 
scilicel maximum etiam veritatis argumentum erat; 
quippe cum ipsa ne a tempore quidem vinceretur, 
nec inimicitia, charitatisejus, qu:e in nobis erat, 
igniculum prorsus exstingueret : propterea quod 
nobis, etiam dissidentibus, id, quod maximum erat, 
nimirum eadem de fide sententia suberat ; illiusque 
nobis conscii eramus, nos in veritalis negotio mi- 


(55) ᾿Ανθρωπίνης, 11. Sic Regg. a, bm, et Or. 1. 
Editi vero, ἀνθρωπίνης, fj. 

(50) Kal πρὸς ἀλλήνιους ἐπαγειιθεῖν. Haec non 
vertit Dill. 

(91) Ἢ xaAOc "utr, etc. Sic Regg. a, bm, Or. In 
edil. ἣ χαλῶς xaX διχαίως f; μῖν. 

(58) Ὁμονοίας, ἡ ὑπέρ. Sic Reg. hu, et Or. 1. In 
editis, ὁμονοίας ἣ ὑπέρ. 

(59) Προσθήκην ἑαυτῶν, etc. «Aecessionem suam 
fecit » Gregorius senior, cum dissidentes monachos, 
Οἱ 605 ex ipsis, qui, preter ipsius voluntatem, et 
contra ecclesiastici canonis prescriptum, alterius 
episcopi suffragio sacerdotes ordinati fuerant, be- 
nigne lubenterque post. reditum in concordiam re- 
cepil, atque eliam in sacerdotes agnovit. Quamob- 
rem « non electionem gratia, sed gratiam electio 
secuta est; » quia nimirum, non proprii episcopi 
suffragio delectu fuerant, licet postea, reddita pace 
per indulgentiam probati. 

(40) ᾿Επίνοιαν. « Sinistram suspicionem. » 

(11) Κατὰ τοῦ γράμματος. Intelligit scriptum eui 


νης, ἣ (95) πάντων ἅπτεται, xal τῶν λίαν ἰσχυρῶν 
τὸ σῶμα χαὶ τὴν διάνοιαν * τὸ OE θεραπευθῆναι, xa 
πρὸς ἀλλήλους ἐπανελθεῖν (50), τοῦ λογισμοῦ χαὶ 
τῆς χάριτος, ἣ χαλῶς ἡμῖν (51) χαὶ διχαίως ἐθρά- 
ὄευσε, xa χρεῖττον ἣ χατὰ τὰς ἡμετέρας εὐχὰς, 
χαὶ τὰς τῶν ἄλλων ἐλπίδας. 

IA', Ἡμεῖς τε γὰρ τὰς δοθείσας τῷ τμήματι 
χεφαλὰς, ὡς ὑπὲρ εὐσεθείας χαινοτομηθείσας, xal 
εἰς βοήθειαν τοῦ ὀρθοῦ λόγου χάμνοντος, ἐν χάριτι 
προσηχάμεθα, χαὶ οὐχ ὡς ἐχθροὺς ἀπεστράφημεν, 
ἀλλ᾽ ὡς ἀδελφοὺς περιεπτυξάμεθα μιχρὸν ὑπὲρ 
χλήρου πατριχοῦ στασιάσαντας ἀδελφιχῶς, ἀλλ᾽ οὐ 
πονηρῶς " χαὶ τῆς μὲν ἔχθρας οὐκ ἐπῃνέσαμεν, τοῖ 
ζήλου δὲ ἀπεδεξάμεθα - χρείσσων γὰρ ἐμπαθοῦς 
ὁμονοίας ἣ ὑπὲρ (38) εὐσεύείας διάστασις " χαὶ Ou 
τοῦτο προσθήχην ἑαυτῶν (59) τὴν ὑφαίρεσιν πε: 
ποιῆμεθα, χλέψαντες ἀγάπῃ τὴν χαθ᾽ ἡμῶν ἐπί: 
γοιαν (40), καὶ τοσοῦτον τῆς τάξεως ἐναλλάξαντες, 
ὅσον μὴ τῇ dou τὴν χάριν ἀχολουθῆσαι, τὴν δὲ 
ψῆφον τῇ χάριτι, xal χερσὶν ἀλλοτρίαις εἰς ταύτην 
προσχρήσασθαι, μιχρόν τι προληφθέντες ὑπὸ τοῦ 
Πνεύματος * ὑμεῖς τε, τὴν χατὰ τοῦ γράμματος (41) 
ἀφέντες ὑπόνοιαν, τῷ πνεύματι 


Β 


προσεδράμετε" τῆς 

μὲν ἁπλότητος οὐχ ἐπαινέσαντες ἐπὶ τῷ φαινομένῳ 

τῶν ῥημάτων, ἀσέδειαν δὲ οὐχ 
, 


ἀλλ᾽ εἰδότες, 


ἐννοήσαντες (432) " 
ὅτι ἄπτωτος παρ᾽ ἡμῖν ἣ Τριὰς xol 
ἀσάλευτος, οὐδέν γε ἧττον ἢ (45) ἐν αὐτῇ τῇ φύσει, 
χαὶ τὸ περιχόψαι τι τῶν τριῶν ἣ ἀποξενῶσαι ἴσον 
ἡμῖν χαὶ τὸ πᾶν ἀνελεῖν, xal χατὰ πάσης χωρῆσαι 
γυμνῇ τε (ἀ4) χεφαλῇ τῆς θεότητος. Καὶ ταῦτα 
παρ᾽ αὐτὴν ἀλλήλων ὑπεραπολογούμεθα (A5) τὴν 


διάστασιν, ἔστιν ὅτε χαὶ παρ᾽ οἷς ἀνθρώπων, 


ὑπὸ τοῦ χαιροῦ νιχωμένης, οὐδὲ τῆς ἔχθρας 
παντελῶς τὸν σπινθῆρα τῆς ἐν ἡμῖν ἀγάπης χατα- 
λυούσης " ὅτι τὸ μέγιστον ὑπῆν ἡμῖν χαὶ  στασιά- 
ζουσιν ἣ ὁμοδοξία, χαὶ τὸ συνειδέναι μὴ ἑτεροζυ- 
γοῦσι περὶ (47) τὴν ἀλήθειαν, μηδ᾽ (48) ἐναντίως 
διαχειμένοις, ἀλλὰ τῷ αὐτῷ χαραχτῆρι μεμορ- 
φωμένοις τῆς πίστεως, χαὶ τῆς πρώτης ἡμῶν ἐλ- 
πίδος. 


D Gregorius senior subseripserat; verum subtiliori 
sensu alludit ad hzc verba : Littera occidit, etc. 
(11 Cor. m, 6), adeoque vertendum, « vos vero; 
inissa littera, qu:& pravam suspicionem injecit, ad 
spiritum confugistis; » id est, « ad latentem sub lit- 
lera pietatem. » 

(49) "Erroncavcec. « Cogitastis. » Coisl. 4, &v- 
χαλέσαντες. Reg. hu, ad marg. yp. xai ἐγκχαλέ- 
σαντες. 

(45) Ἧττον dj. Sic Regg. a, bm, hu, Or. In edi- 
lis, 1j. 

ul Γυμγῇ τε. Weg.hu, tres Colb., Or., γυμνῇ τῇ. 
(45) Ὑπεραποιογούμεθα. Ov. ὑπεραπελογούμεθα. 
(46) Ὅπερ. Or. ὥσπερ. Merv. ὅσπερ. « Quod 

maximum jam tum argumentum erat, nec ἃ tem- 

pore quidem victam esse veritatem, nee ab inimi- 
citia exstinctos peniLus esse illius, quae in nobis erat, 
charitatis igniculos. » 

(41) Περί. Reg. hu, Or., Oxon. πρός. 

(48) Μηδ᾽. Regg. a, hu, Or. μηδέ, 


791 


ORATIO VI, — DE PACE I. 


758 


nime inler nos dissentire, ac contrario modo affici, verum eodem fidei el primae nostrae spei. charactere 


formatos et consignatos esse. 

IB'. Οὐδὲν γὰρ οὕτως ἰσχυρὸν εἰς ὁμόνοιαν τοῖς 
γνησίοις (49) τὰ πρὸς τὸν Θεὺν, ὡς ἡ 
συμφωνία " καὶ οὐδὲν οὕτως ἕτοιμον εἰς διάστασιν, 
ὡς ἡ περὶ τοῦτο (50) διαφωνία. Καὶ γὰρ ὁ τὰ 
ἄλλα (3) ἐπιειχέστατος περὶ τοῦτο θερμότατος, xal 


περὶ Θεοῦ 


ὁ «gab; (52) ὄντως γίνεται μαχητὴς, ὅταν ἴδῃ 
μαχροθυμίᾳγθεὸν ζημιούμενος (53). μᾶλλον ὃὲ Θεὸν 
ζημιῶν τῷ ἑαυτοῦ πτώματι, τὸν ἡμᾶς πλουτοῦντά 
πε xal πλουτίζοντα. Οὕτω μὲν οὖν, ὅπερ εἶπον, 
ἡμεῖς xal τὴν διάστασιν μετριώτεροι" ὡς περιφα- 
νεστέραν γενέσθαι χαὶ τὴν ὁμόνοιαν τῆς διαζεύ- 
ξεως, χαὶ μικροῦ τὸ μέσον χλαπῆναι τοῖς ἀμφοτέ- 
ρωθεν δεξιοῖς - ἐπεὶ τὸ τάχος τῆς 
εἰρήνης πρὸς χαὶ λόγος 
ὁ ταύτην χρατῶν φανείη (54), χαὶ Θεὸς ἔλθοι τῷ 
λόγῳ σύμμαχος, παρ᾽ οὗ χαλὸν ἅπαν χαὶ ἄρχεται, 
χαὶ εἰς τέλος ἔρχεται * φέρε χαὶ δι᾽ εὐχῶν, χαὶ διὰ 
λογισμῶν βεθαιωσώμεθα ταύτην 


δὲ οὐχ ἐξαρχεῖ 


τὴν ἀσφάλειαν, εἰ μὴ τις 


εἰς 


εἰς δύναμιν " ἐχεῖνο 


πρῶτον ἐνθυμηθέντες, ὅτι χάλλιστον μὲν τῶν ὄντων 
xa ὑψηλότατον Θεὸς, εἰ μὴ τῷ φίλον xa ὑπὲρ τὴν 
οὐσίαν ἄγειν αὐτὸν, ἣ ὅλον ἐν αὑτῷ τιθέναι τὸ εἷ- 
ναι, παρ᾽ οὗ καὶ τοῖς ἄλλοις " Oc 


Θεοῦ πρῶτα χαὶ περὶ Θεὸν, τὰς 


ξρον ὃὲ ὅτα ἐχ 


δυνάμεις 
πρώτου φωτὸς, χαὶ τῷ τῆς ἀληθείας λόγῳ τρανού- 
μεναι, φῶς εἰσι χαὶ αὐταὶ τελείου φωτὸς ἀπαυγά- 


χαὶ οὐρανίους, αἱ, πρῶται 


σματα- τούτων Oi οὐδὲν (55) οὕτως ἴδιον, ὡς τὸ 
ἄμαχόν τε χαὶ ἀστασίαστον. Οὔτε 
στάσις, ὅτι 


γὰρ ἐν θεότητι 
μηδὲ λύσις (50) - λύσις γὰρ στάσεως 
ἔχγονον" ἀλλὰ τοσοῦτον τὸ τῆς ὁμονοίας xal πρὸς 
ἑαυτὴν, χαὶ πρὸς τὰ δεύτερα, ὥστε χαὶ προσηγο- 
ρίαν τῷ Θεῷ γενέσθα. μετὰ τῶν ἄλλων, χαὶ πρὸ 
τῶν ἄλλων, οἷς χαίρει χαλούμενος, τοῦτο τὸ πλεον- 
ἐχτημα. Εἰρήνη γὰρ xaX ἀγάπη, xai τὰ τοιαῦτα 
ὀνομάζεται, ἡμῖν παρέχων διὰ τῶν ὀνομάτων ὡς 
Θεοῦ τούτων (57) μεταπο: 
preter alia, imo ante alia nomina, quibus Deus 
petur. Pax "^ enim et charitas ?, atque id genus 
que vocabula nos admoneat, ut hasce virtutes, quie 


ἔσθα: τῶν &pzziv. 


1Γ΄. ᾿Αγγέλων δὲ ὁ μὲν στασιάσαι τολμήσας, χαὶ 
ὑπὲρ τὴν ἀξίαν ἀρθῆναι χατέναντ' Κυρίου παντο- 
κράτορος τραχηλιάσας, χαὶ τὴν ὑπὲρ τὰ νέφη χαθ- 


ἔδραν ἐπινοῶν, ὡς ὁ τοῦ προφήτου (58) λόγος, ξίχην 
Ee US : Y 
ἔδωχε τῆς ἀπονοίας ἀξίαν, σχότος ἀντὶ φωτὸς clva: 


χαταχριθεὶς (59), ἢ τό γε ἀληθέστερον 


*5 Ephes. i1, 14. 


εἰπεῖν, ὑφ᾽ 
571 Joan. τν, 8, 16. 


19) Τοῖς γγησίοις. Coisl. 1, γνησίως. 

ὃ0) Τοῦτο. Colb. τούτου. 

51) Τὰ ἄλλα. Reg. h, et Mont. τ᾿ ἄλλα. 

52) Ὃ zpa?c, etc. Alludit ad. hzee Joel. m, 14, 
ὁ πραῦς ἔστω μαχητῆς. « Qui mansuetus. est, sit 
puznator. » 

(55) Ἴδη μαχροθυμίᾳ Θεὸν ζημιούμενος Rege. 
3, hu, Or. ἴδῃ Θεὸν ζημιούμενος τῇ μαχροθυμέία. 

(54) El jn] τις xai Aéyoc ὁ ταύτην κρατῶν 
φανείη. « Nisi aliqua, quiz ipsam confirmet, ratio 
appareat, » 


(95) Δὲ οὐδέν. Sie Reg. bm, et Or. Par. edit., δ᾽ 
L] 


C 


A. ΧΗ. Nihil enim eos, qui sincero animi affectu 


Deum colunt, :que inter se. conciliat, atque con- 
sentiens de Deo. doctrina ; quemadmodem — contra 
nihil ad dissidium ita. promptum ac. paratum est, 
ut diversa. in hae re animorum sectentia, Hic enim, 
etiam qui aliis in. rebus. zequissimus.— et. facillimus 
est, ferventissimus exsis!il ; ac mansuetus vere pu- 
gnax efficitur, cum se per. lenitatem. Dei jacturam 
facere, imo, ut rectius. loquar, per. prolapsionem 
suam, Deum, qui nos, et pro divitiis habet, et divi- 
les. reddit, damno allicere conspicit. Sic igitur, ut 
a me diclum est, nos in ipsa quoque contentione 
moleratius nosipsos gessimus ; adeo ut concordia 
ipsa disjunctione 1877 clarior. fuerit, ac. per ea, 
que utrinque. ketà. et commoda exstiterunt, id, 
quod in medio contigit, pene subreptum | et obscu- 
ratum. At quoniam pacis celeritas ad firmitatem 
haud sulficit, nisi oratio etiam aliqua, quie lianc te- 
neat, exsistat, ac Deus, ἃ quo bonum omne initium 
ducit, atque ad finem perducitur, orationi opirula- 
lor accedat, age, et votis, et. rationibus, esm pro 
virili nostra confirmemus : illud. primum cum ani- 
mis nostris reputantes Deum, omninm, quie Sunt, 
puleherrimum | et. sublimissimum esse, nisi quis 
timen eum malit supra omnem. esse tiam ponere, 
aut in ipso, quidquid id est, collocare, utpote ἃ quo 
alia quoque, ut sint, acceperint ; ieinide au ein quie 
cunque ex Deo prima, et circa Deum, hoe. est au- 
gelieas el caelestes. virtutes, quw prine piimumi 
]umen haurientes, ac veritatis verbo illustrate, lu- 
men quoque ipsesunt, ac. perfecti. ilbus luminis 
radii. Ilis porro nihil tam proprium est, quam pu- 
gnas οἱ dissidia nescire, Nam nec in deilale dissi- 
dium est, quemadmodum nec solutio : di-silii 
quippe filia est solutio ; verum adeo et secum ipsa, 
et cum inferioribus rebus concors et. pacata est, ut 


appellari gaudet, hae quoque prierogativa nuncu- 


nominibus appellatur, quo videlicet per ipsa quo- 


proprie Dei sunt, comparare studeamus. 


XIII. Ex angelis autem, is, qui seditionem conci- 
tare, ac supra dignitatem suam sese efferre, cervi- 
cemque adversus Dominum omnipotentem attollere, 


p atque, ut Scriptura. testatur ??, supra nubes sedem 


sibiipsi excogitare ausus est, dignas arrogantia sua 
ponas dedit, lucis loco tenebris multatus, au! ut 


95 Isa. xiv, 14. 


οὐδέν. 

(56) " 
solutio. » 

(51) Ὡς Θεοῦ; τούτων. Billius, cut has virtutes 
tanquam. Deum consequi studeamus. » Leuvenkl. re- 
fert ad nomina : « quibus. vocabulis, uti quie. Dei 
sim", nos admonet, ut virtutes. hasce compare- 
nius. » 

(58) Τοῦ προφήτου. Deest in Regg. 4, bm, hu, 
tribus Colb., Oxon. et Or. 

(59) Σχότος ἀντὶ φωτὸς εἶναι xacaxpiüelc. « Ut 
Ducis loco. caligo sit, daunatus. » 


τι μηδὲ Δύσις. « Quandoquidem nec dis- 


759 


in sua dignitale perstant , cujus primum illud est, 
quod pacati sunt ac dissidii expertes, quippe qui a 
sancta et laudanda Trinitate hoc acceperint , ut 
unum sint, quemadmodum et ab eadem illuminatio- 
nem acceperunt. Nam et illa Deus unus est, et esse 
creditur, non minus propter concordiam, quam pro- 
pter eamdem essentiam. Itaque omnes ii, qui pacis 
bonum amplectuntur, eique contrariam discordiam 
et seditionem infense oderunt , ad Deum et divinas 
mentes accedunt : qui vero bellieosis sunt moribus, 
et famam novitate captant, atque ignominia R88 
sua gloriantur, adversam partem amplexantur. Nam 
ille quoque et secum ipse pugnat, et hoc ipsum in 
aliis, tum multipliei specie , tum viliosis perturba- 
tionibus (utpote ab initio et homicida , et boni ini- 
micus), operatur, ut commune Ecclesi: corpus in 
occulto sagittet, sub seditionis caligine sese oceul- 
tans ; quemadmodum , ni fallor, ad unumquemque 
nostrum captiose ut plurimum ac subdole accedit, 
ac velut. locum sibiipsi furtim aperiens, ut totus, 
non secus ac strenuus quispiam et fortis bellator in 
exercitum, per disjectam muri partenr aul hostilem 
aciem; irrumpat. 

XIV. Atque hoc unum est, et quidem tale, ut nos 
ad benevolentiz:: concordiz:eque studium necessario 
adducere debeat, nimirum Dei ae superorum imiia- 
tio; in qux sola anima ad Dei imaginem creat , 
iimüeri tutum es!, ut per propensionem ad ea, 
quantum ipsi assequi datur, atque eorum imitatio- 
nem , nobilitatem ipsa suam sartam tectamque 
tueatur. Alterum est, ut divine voci obtemperantes, 
in ccelum sursum , et in terram deorsum aspicia- 
mus "?, atque conditarum rerum leges animadverta- 
mus : quemadmodum videlicet ccelum, et terra, et 
mare, ac denique universus hic mundus, magnum, 
inquam, hoc et celebre Dei elementum, quo etiam 
Deus declaratur, tacitaque voce predicatur, quan- 
diu, secum pacatus et tranquillus est, seque natura 
suz finibus continet, nec quidquam adversus alte- 
rum insurgit, atque ex iis benevolenti:&. vinculis , 
quibus ab artifice Verbo rerum universitas con- 
stricta est, excedit, mundus vere est, ut appellatur, 
et incomparabilis pulehritudo , nec aliquid unquam 
opus, quod quidem materia constet, illustrius. aut 

5? Prov, xxv, 9. 

(60) Ταυτότητα. « Identitatem substantiz. » 

(61) Τῆς €. Reg. bm, τῆς δέ. 

(62) Ἐπεί, ete. Dillius, « Nam ille quoque, tum 
multiplici specie, tuin vitiosis permotionibus, et 
secum ipse pugnat, et, uL ab iniuo homicida, boni- 
que odio pereitus, hoe ipsum in aliis operatur. » 
]u hac versione, iuverso verborum ordine, invertitur 
etiam sensis, 

(05) Ταυτό. Sic quidam Alii , 
ταὐτόν. 

(64) "^. Regg. bin, hu, ἵνα. 

(65) "Occ. Ür. ὅλος. Sic legit Billius. 

(00) Ἀριστεὺς στρατῷ. Ita Reg. hu, qui omisso 
xazá, sic prosequitur, τῷ παραῤῥηγνυμένῳ, «αἱ 
foris bellator in exercitum , per disjectam muri 


parte;a, irrumpat, » Billius legit, ἀριστεὺς στρα- 


codd. et ed. 


S. GREGORII THEOLOG! 


verius loquar, a seipso caligo effectus. Reliqui vero A ἑαυτοῦ vsvóusvog* οἱ δὲ λοιποὶ μένουσιν 


b 


D 


740 
τῆς 
ἑαυτῶν ἀξίας, ἧς πρῶτον τὸ εἰρηναῖον χαὶ ἀστασίο.- 
στον, τὸ ἕν εἶναι λαθόντες παρὰ τῆς ἑπαινετῆς xal 
ἁγίας Τριάδος, παρ᾽ ἧς χαὶ τὴν ἔλλαμψιν. Ἐπεὶ 
χἀχείνη εἷς. Θεός ἐστί τε xav εἶναι πιστεύεται, οὐχ 
ἧττον διὰ τὴν ὁμόνοιαν ἣ τὴν τῆς οὐσίας ταυτό- 


ἐπὶ 


«na (00) * ὥστε Θεοῦ μὲν χαὶ τῶν θείων ἐγγὺς, ὅσοι τὸ 
τῆς εἰρήνης ἀγαθὸν ἀσπαζόμενοι φαίνονται, καὶ τῷ 
ἐναντίῳ τῇ στάτει ἀπεχθανόμενοί 
νοντες " 


τε 


xaX δυσχεραί- 
τῆς δ᾽ (01) ἀντικειμένης μερίδος ὅσοι πολε- 
μιχοὶ τὸν τρόπον, xal τὸ εὐδόχιμον τῷ χαινῷ θηρώ- 
μενοι, xal τῇ ἑαυτῶν αἰσχύνῃ χαλλωπιζόμενοι * 
ἐπεὶ (02) χἀχεῖνος αὐτός τε στασιάζει πρὸς ἑαυτὸν, 
χαὶ ἄλλοις, 
ταυτὸ (05) τοῦτο ἐνεργεῖ, ὡς ἀνθρωποχτόνος ἀπ᾿ 
ἀρχῆς xai μιπόχαλος, ἵν᾽ (64) ἐν σχοτομήνῃ χατατο- 
ξεύῃ τὸ χοινὸν σῶμα τῆς Ἐκχλησίας, τῷ ζόφῳ τῆς 
στάσεως ἑαυτὸν ἐγχρύπτων, ὥσπερ οἶμαι, χαὶ 


τῷ πολυειδεῖ, xal τοῖς πάθεσι, χὰν τοῖς 


a 


LI 
οἷς 
χαθ᾽ ἕχαστον πρόσεισι σοφιστιχῶς τὰ πολλὰ xat 
πανούργως, χαὶ οἷον χώραν ἐν ἡμῖν ὑπανοίγι.; 
ἑαυτῷ διὰ τῆς τέχνης, ἵν᾽ ὅλως (09) εἰσπέσῃ, χαθά 
περ ἀριστεὺς στρατῷ (00) χατὰ τὸ παραῤῥηγνύμε- 
γον τοῦ τειχίου ἣ τῆς παρατάξεως. 


IA', Ἕν μὲν δὴ τοῦτο, χαὶ τοσοῦτον εἰς εὖ- 
νοίας (01) τε xaX συμφωνίας ἀνάγχην, ἡ Θεοῦ xat 
τῶν θείων (68) μίμησις" πρὸς ἃ βλέπειν ἀσφαλὲς 
μόνα τὴν xav εἰχόνα Θεοῦ γενομένην ψυχὴν, ἵν᾽ ὡς 
μάλιστα τὸ εὐγενὲς αὐτῇ διασώζηται διὰ τῆς πρὸς 
ὑτὰ νεύσεως, χαὶ ὡς ἐφιχτὸν ὁμοιώσεως (09) 


2 


e 


εὐτερον δὲ (10) ἀναθλέψωμεν εἰς τὸν οὐρανὸν ἄνω, 
xaX εἰς τὴν γῆν χάτω, θείας φωνῆς ἀχούσαντες (11), 
xa χαταμάθωμεν νόμους χτίσεως" ὅτι οὐρανὸς, γαὶ 


hi 


γῇ, xoi θάλασσα, xal ὁ σύμπας οὗτος χόσμος, τὸ 
μέγα τοῦ Θεοῦ στοιχεῖον xal περιθόητον, ᾧ xoi δη- 
λοῦται Θεὸς σιωπῇ χηρυττόμενος, ἕως μὲν εὐστα- 
θεῖ (72) χαὶ εἰρηνεύει πρὸς ἑαυτὸν, ἐν τοῖς ἰδίοις 
ὅροις μένων τῆς φύσεως, xal οὐδὲν τοῦ ἑτέρου κατ- 
εξανίσταται, οὐδὲ τῶν τῆς εὐνοίας ἐχθαίνει (15) 
δεσμῶν, οἷς ὁ τεχνίτης Λόγος τὸ πᾶν συνέδησε, χό- 
σμος τέ ἐστιν, ὥσπερ λέγεται; χαὶ χάλλος ἀπρόσιτον, 
xa οὐδὲν μὴ ποτέ τούτου τις ἐπινοήσειε (74) λαμιπρό- 
. Ὁμοῦ δὲ τοῦ εἰρη- 
εὐεὶν πέπαυται, xal τοῦ εἶναι χόσμος. Ἢ γὰρ οὐ 
δοχεῖ σοι οὐρανὸς μὲν εὐτάχτως ἀέρι: χαὶ γῇ χοινω- 


τερον (15) ἣ μεγαλοπρεπέστερον 


- 


τός, « Slrenuus exercitus. » Οὐ lectio nobis non 
placet, Neque enim Gregorius diabolum cuim « ex- 
ercitu, » sed cum « forti bellatore » coufert. 

(01) Εἰς εὐνοίας. Sie Regg. a, bin, hu, Or. Deest 
εἰς in Par. edit. 

(68) Τῶν" θείων". «Rerum divinarum.» 

(69) μοιώσεως. « Simlitudinem. » 

(70) Δὲ. Deest in Rez. bm, et Or. 

74) ᾿Αχούσαντες. Coisl. 1, ἀχούοντες. Or. ἀχού- 
σοντες: 

(72) Εὐσταθεῖ. Coisl; 1, εὐσταθῇ xo εἰρηνεύῃ. 

(15) "Ex6aíret. Weg. bm, ἐχθαίνῃ. 

74) Ἐπινοήσειε. Weg. hu, ἐπινοῆσῃ. 

15) Λαμπρύτερον. Addit Coisl. 1, ὕλης ἔργον. 
Sie legit Billius. Favent scholiaste aliique nonnulli 
codices. 


τι} ORATIO VI. 
νῶν, τῷ μὲν φωτὸς, τῇ δὲ ὑετῶν, εὐνοίας χρατεῖσθαι A 
νόμῳ ; YT, δὲ xa ἀὴρ, ἡ μὲν τροφὰς, ὁ δὲ τὸ ἀναπνεῖν 
χαριζόμενοι ζώοις ἅπασι, χαὶ διὰ τοῦτο (70) τὸ ζῇν 
συνέχοντος, γονέων ἀπομιμεῖσθα: φιλοστοργίαν; 


lentiie legibus teneri. videtur ? Nonne terra et aer, eum, 


bE PACE f. 742 


magnificentius excogitari polest. At. simul atque 
pacatus et. quietus esse desiit, mundus quoque esse 
desinit, Quid euin ? Cum calum rato ordine , aeri 
lucem, terrze pluvias impertit, nonne tibi benevo- 
illa quidem cibos, iste autem rfespirandi fae 


cultatem eunctis animantibus largiuntur, atque per liec vitam conservant, videntur parentum erga filios 


amorem imitari ? 

]E'. Ὧραι δὲ ἡμέρως κιρνάμεναι, χαὶ xazá gi oby 
ἀλλήλαις ὑπεξιοῦσαι, καὶ τὸ τῶν ἄκρων (Ti) αὐστη- 
ρὸν τῇ μεσότητι τιθασσεύουσαι, πρός τε ἡδονὴν ἅμα 
χαὶ χρείαν ἐπιτηδείως εἰρήνῃ βραθεύεσθαι; Τί 
δαὶ (18) ἡμέρα xaY νὺξ, ἰσομοιρίαν πρὸς ἀλλήλας 
ἡ μὲν 


λαχοῦσα: xal περιτροπὴν ἔμμετρον, xal εἰς 
ἔργον ἡμᾶς ἐγείρουσα, ἡ δὲ ἀνχπαύουσα ; Τί δαὶ ἥλιος, 
χαὶ σελήνη, χαὶ χάλλος ἀστέρων χαὶ πλῆθος, ἐν τάξει 
φαινομένων τε χαὶ ὑπανιόντων ; Θάλασσα δὲ xai γῆ 
πράως ἀλλήλαις ἐπιμιγνύμενα, χαὶ διαδιδόντα χρη- 
στῶς, χαὶ ἀντιλαμθάνοντα (19) φιλανθρώπως τὸν 
ἄνθρωπον τρέφει, χαὶ ἀνθρώπῳ τὰ παρ᾽ ἑαυτῶν yop- 
ηγοῦντα πλουσίως xaX φιλοτίμως ; Ποταμοὶ δὲ δι" 
ὀρέων xaX πεδίων ἑλχόμενοι, χαὶ οὐχ ὑπερθαίνοντες, 
ὅτι μὴ πρὺς τὸ χρήσιμον, οὐδὲ € 
Στοιχείων δὲ (80) μίξ 


Rim piqoymue χαλῦ- 
ψαι τὴν γῆν; χαὶ χρά- 
σεις (81), χαὶ μελῶν συμμετρία: xal συμφωνία: ; 


ST 


ζώων δὲ 
ρισμέναι; 
τὰ ὑπεζευγμένα ἡ μῖν, xal τὰ ἐλεύθερα ; Ταῦτα πάντα 


τροφαὶ, xai γενέσεις, χαὶ οἰχήσεις μεμε- 
χαὶ τὰ χρατοῦντα χαὶ τὰ χρατούμενα, χαὶ 


οὕτως ἔχοντα, Pie χατὰ τὰς πρώτας αἰτίας τῆς 
ἁρμονίας, εἴτ᾽ οὖν 
εὐθυνόμενά τε χαὶ 


) συῤῥοίας τε καὶ συμπνοίας, 
ποτ᾽ ἐχρῆν (85) € 
(84) xaX ὁμονοίας clva: 


I 


i αγόμενα, τί 
δοχεῖν 
χηρύγματα, χαὶ νομοθετ 


ὁμόψυχον (85) ; 


ἕτερον ἣ φιλίας τ 


εἶν à 


ἀνθρώποις OU ἑαυτῶν τὸ 


XV. Nonne manifestum est, anni partes, 189 
cum placide inter «e miscentur, sensimque sibi in- 
vicem succedunt , et extremorum asperitatern me- 
dioeritate mitigont, ad. hominum utilitatem simul 
et voluptatem, convenienter et pacifice gubernari ? 
Quid autem de die ac nocte, quibus quasi sorte 
obtigit zequales inter. se. habere partes, et modera- 
tam conversionem , ut ille quidem nos ad opus fa- 
Ciendnm exeitlet, ista vero quiete recereet ac refi- 
ciat? Quid de sole et luna , siderumque ordine 
lucentium. seseque subducentium , multitudine et 
pulchritudine? Quid deterra et mari , quz leniter 
inter se juncta, benigneque sese mutuis muneribus 
aflicieutia, liberaliter hominem alunt, eique copiose 
et magnifice, qux habent, suppeditant? Quid. de 
amnibus, per montes et campos fluentibus , nec, 
nisi quatenus id expedit, redundantibus, nec se aid 
operiendam terram convertentibus ? Quid de ele- 
mentorum permistione ac temperatione, membre- 
rumque proportione et concinnitate? Quid de ani - 
mantium alimonia, et ortu, distinetaque hali'a- 
lione ? Quid quod alia imperant, alia imperio 
lenentur : quedam. nobis subjecta. sunt, quidam 
libera ? Quze cum ita se habeant, ac secundum pri- 
mas concordiz, sive confluxionis et. conspirationis 
causas regantur et gubernentur, quid tanderm aliud 


existimandum est, quam quod ea amicitiam concordiamque proclament, suoque exemplo mortali- 
bus animorum consensum quasi lata lege indicant? 


Iq. πρὸς ἑαυτὴν ἡ ὕλη, xal 
δυσχάθεχτος γένηται, μελετῶσα τὴν λύσιν διὰ τῆς 
στάσεως, ἣ Θεός τι τῆς ἁρμονίας (80) 
εἰς quen τῶν ἁμαρτανόντων xai χόλασιν, ἣ θαλάτ- 
ὑπεξιούσης (81), ἣ γῆς βρασσομένης (88), ἣ ξέ 
ytoy ῥετῶν φερομένων, ἣ συγχαλυφθέντος ἡλίου, T) 
πλεοναζούσης ὥρας, ἣ πυρὸς ὑπερθλύζοντος (89), 
ἀκοσμία (90) κατὰ τοῦτο, xai φόδος περὶ τὸ 
χαὶ τὸ 
Καὶ ἵνα παρῶ 


Ὅταν δὲ στασιάσῃ 
παρασαλεύσῃ 


ans 


τῆς εἰρήνης ἀγαθὸν τῇ 


δήμους, χαὶ πόλεις, χαὶ βασιλείας, ἔτ 


(16) Διὰ τοῦτο. Regg. bm, hu, Or. τούτων. 

(11) Tor dxpor. Minus recte Billius : « utrius- 
eye extremi. » Sunt enim quatuor anni partes. 

(78) Τί δαὶ... τί δαί. Regg. a, bm, τί δέ. 

(19) Καὶ ávcidaptárorza. οἷ τρέρ 280... χορηγοῦν- 
τα. Mc verba deerant in edis. Leguntur tamen 
in Coisl. 1, cujus auctoritate depravatum hunc lo- 
cum emendavimus. Combef. pro. χορηγοῦντα, legit 
χορηγεῖ τῷ ἀνθρωπίνῳ Bio, etc. « Et copiose ac ma- 
guilice humane vite quie penes se habent, suppe- 
dant. » Billius, qui pleraque verba qui resti- 
wamus, iu suo libro deleverat, Latine tamen reddi- 
dit. 


80) Στοιχείων' δέ. Reg. a, et Or. στοιχείων τε. 
81) Μίξεις xal κράσεις. Weg. bm. μίξις xo χρᾶ- 


e.c. 


(88) Εἴτ᾽ οὐ». Or. εἴτ᾽ οὖν. Par. εἴτουν. 


D 


XVI. At cum materia secum ipsa dissidet, nec 
cohiberi potest, dissolutionem seilicet per seditio- 
wem meditans ; aut Deus ad metu percellendos, vel 
etam puniendos peccatores aliquid lujusce con- 
cinitatis luxaverit, nimirum vel exundante mari, 
vel terra dehiscente, vel novis et inusitatis imbribus 
cadentibus, vel obdueto nubibus sole, vel quadam 
anni parte modum excedente, vel effundentibus se 
ignibus ; tum vero perturbatio, et de hoc universo 
terror oritur, et quantum sit pacis bonum  dissidio 


(85) Τί ποτ᾽ ἐχρῆν. Reg. bm, Or. τί ποτε 
χρῆν. 
(84) ΦιΔίας τε. Deest τέ à Regg. bm, hu. 


85) Ὁμόψυχον. Coisl. 1, ὁμότιμον. 

86) Ἀρμογίας. Montac. ὁμονοίας. 

(81) Ὑπεξιούσης. Keg. a, ἐξιούσης, Deg. hu, et 
Or. ἐπεξιούσης. 

(88) Βρασσομένης. 
vi subsultante, » 

(89) Ὑπερθδιύζοντος. Sic Regg. hm, hu, tres 
Colb. et Coisl. 5. Coisl. vero 1, 9z:p6A52avzoz. Par. 
edil. ὑπερχλύζοντος. 

(90) ᾿Αχοσμία, elc. Dillius, « Tum vero in hac 
rerum perturbatione et confusione orbi universo 
lerror injicitur, quantumque in pace boni insil, ex 
ipsa seditione perspicitur. » . 


« Concussa, succussa; xstus 


745 


S. GREGORII THEULUGI 


3744 


ostenditur. Atque, ut populos, et urbes, et iinperia A δὲ χοροὺς, xai στρατοὺς, xa ofxoug, xai νηῶν mÀm- 


praeteream, ut cetus, exercitus , familias, naves. 
vectoribus plenas, conjugia, sodalitia , quie omnia, 
ut pace conservantur, ita dissidio 190 funditus 
evertuntur, ad lsraelitas orationem convertam, ac 
posteaquam vobis eorum calamitates , el dispersio- 
nem, qua nunc sedibus suis pulsi vagam et mise- 
ram vitam persequuntur, diotissimeque, ut mihi 
elita de illis vaticinia fidem faciunt. persequentur, 
exposuero, tum demum ex vobis, qui perfecte no- 


ρώματα, vai συζυγίας, xaX ἑταιρείας, ὑπὸ μὲν clpfj- 
Vn συνεχομένας, ὑπὸ δὲ στάσεως χαταλυομένας, ἐπὶ 
τὸν Ἰσραὴλ εἶμι τῷ λόγῳ, xai τῶν ἐχείνου παθῶν 
ὑπομνήσας ὑμᾶς, xat τῆς διασπορᾶς, xal τῆς ἄλης, 
Ὧν τε νῦν ἔχουσι, χαὶ ἣν ἐπὶ πλεῖστον (91) ἕξωσι, 
πείθομαι γὰρ ταῖς περὶ αὐτῶν προῤῥήσεσιν, ἔπειτα 
ἐρήσομαι ἀχριθῶς εἰδότας ὑμᾶς, τί τὸ τῶν συμφορῶν 
τούτων αἴτιον, ἵνα πα:ιδευθῶμεν τοῖς τῶν ἄλλων χα- 
χοῖς τὴν ὁμόνοιαν. 


stis quanam sit harum calamitatum | causa , !Sciscitabor, ut aliorum malis ad concordiam erudia- 


mur. 

XVII. Quandiu igitur illi pacem, et. inter se, et 
cum Deo habuerunt , ZEgyptiaca videlicet tyranni- 
de, hoc est, ferrea fornace oppressi, ac per com- 
munem afflictionem conjuncti atque collecti (non- 
nunquam enim afflictio quoque ipsa commodum est 
ad salutem pharmacum), plebs sancta vocabantur, 
ei portio Domini, ac regale sacerdotium ΘΟ ΝΟ 
vero hoc dici potest, nomina quidem ampla et ma- 
gnifica fuisse, ceterum nominibus res ipsas haud- 
quaquam respondisse. Nam et ducibus a Deo ductis 
utebantur, et. per columnam ignis et nubis diu 
noctuque deducebantur δῆς et. fugientibus mare di- 
videbatur *'*, et. fame laborantibus caelum cibos 
subministrabat 53, et. sitientibus petra usum fontis 
probebat$?, et. pugnaniibus manuum extensio in- 
numerabilium copiarum instar, erat orationis opera 
tropa erigens , viamque ulterius. aperiens 5*; 
fluvii etiam , cognatum. mare imitantes , cedebant, 
et elementa cousistebant, ac muri. tubis quatieban- 
tur 5. Quid enim ZEgyptiorum plagas in eorum gra- 
tiam inflietas commemorare. attinet 55? Quid Dei 
voces e monte auditas ^? Quid duplicem legem, 
alieram litteralem, spiritualem alterain ?. Quid c:e- 
teros honores, quos Israel meritis suis longe am- 
pliores olim consecutus est? At postquam :egrotare, 
eL in seipsos mutno furere , a'que in mullas partes 
dividi ceperunt (cruce nimirum, et dementia, qua 
adversus Deum et Salvatorem nostrum, ejus divini- 
tatem in humauitate minime agnoscentes , insanie- 


τῆς Οὐχ (v2) «ως μὲν εἰρηνὴν εἰχον χαὶ πρὸς ἀλ- 
λήλους καὶ πρὸς Θεὸν, Αἰγύπτῳ τῇ χαμίνῳ τῇ σιδη- 


Au Xe z AERE 
p 03 πιεζόμενοι, xa ὑπὸ τῆς χοινῆς (05 θλίψεως συν- 


αγόμενοι (ἔστι γὰρ ὅτε χαὶ τοῦτο φάρμαχον ἀγαθὸν 
εἰς σωτηρίαν ἡ θλίψις), λαός τε ἅγιος ἤχουον, xal 
μερὶς Κυρίου, χαὶ βασίλειον ἱεράτευμα. Καὶ οὐ τοῖς 
μὲν ὀνόμασιν οὕτω (91), τοῖς δὲ ἔργοις ἑτέρως * ἀλλὰ 
xai στρατηγοῖς ἤγοντο ἀγομένοις ὑπὸ Θεοῦ, xal στύ- 
«9 πυρὸς xat νεφέλης ὡδηγοῦντο νυχτὸς xaX ἡμέρας" 
χαὶ θάλασσα μὲν αὐτοῖς διίστατο φεύγουσι, πεινῶσι 
δὲ οὐρανὸς ἐχορήγει τροφὴν, πέτρα δὲ διψῶσιν ἐπή- 
γαζε, πολεμοῦσι δὲ χειρῶν ἔχτασις 
1 


M 


€ ἀντὶ μυριάδων 
1v, δι᾽ εὐχῆς ἐγείρουσα τρόπαια, xal ὁδοποιοῦσα τὰ 
ἔμπροςεθεν * ποταμοὶ δὲ 
μούμενοι θάλασσαν, χαὶ στοιχεῖα ἴστατο, χαὶ τείχη 
σάλπιγξι χατεσείετο. 


πληγὰς (95) τούτοις 


ὑπεχώρουν τὴν συγγενῆ μι- 


Καὶ τί δεῖ λέγειν Αἰγυπτίων 
χαριζομένας, χαὶ Θεοῦ φωνὰς 
s : ; ὴ da 

ἐξ ὄρους ἀχονομένας, xaX νομοθεσίαν διπλῆν, τὴν μὲν 
ἐν γράμματι, τὴν δὲ ἐν πνεύματι, καὶ τἄλλα οἷς Exi- 
μῶντο πάλαι παρὰ τὴν ἑαυτῶν ἀξίαν ὁ Ἱσραήλ. 
Ἐπεὶ δὲ νοσεῖν ἤρξαντο, χαὶ xov ἀλλήλων ἐμάνησαν 
καὶ διέστησαν εἰς μέρη πολλὰ (τοῦ σταυροῦ πρὸς τὴν 

Ἔρως τε πε MENT ἄν ΤῊΣ Σὰ a 

ἐσχάτην ἀπώλειαν (96) αὐτοὺς συνελαύνοντος, xci 
«ἧς ἀπονοίας 


S 1 


ἣν χατὰ τοῦ Θεοῦ xoi Σωτῆρος ἡμῶν 


ἀπενοήθησαν, τὸν ἐν ἀνθρώπῳ Θεὼν ἀγνοήσαντες), 
xai τὴν ῥάῤδον τὴν σιδηρᾶν πόῤῥωθεν ἀπειλος μένην 
αὐτοῖς ἐφ᾽ ἑαυτοὺς εἴλχυσαν, τὴν νῦν ἐπιχρατοῦσαν 
ἀρχὴν λέγω χαὶ βασιλείαν, τί γίνεται ; xat τί πεπόν- 


0act ; 


runt, eos ad extremum exitium adigente), virgamque ferream, hoc est, principatum et imperium, 
quod nunc rerum summam tenet, multo ante illis denuntiatam, in seipsos altraxerunt, quid accidit ἢ 


quidque perpessi sunt ? 


XVIII. Jeremias quidem eos ob priores calami- D 


tates luget, atque captivitatem Babylonicam deplo- 
rat; erant enim revera hie lacrymis et gemitibus 
digna; qui vero non maximis digna lamentis , ex- 
εἶδα maeuia, urbs 5010 zequata, sacrarium eversum, 
votiva dona compilata, profani pedes et manus 

pedes quidem in loca non adeunda irrumpentes ; 


*? Exod. xix, 6: Petr. 1, 9. δ᾽ Exod. xin $21, 
€ Exod. xvi, 6. ** ibid. 43. “Ὁ Jos. 111, 17; vi, 20. 


(91) HAzicrov. Bas. πλεῖον, id est ἀντὶ τοῦ 
αἰεί, quasi dicere « semper. » 

(99) Οὐχ. Vel legendum, οὐχοῦν, vel per interro- 
gationem vertendum : « nonne? annon? ) 

i93) Κοινῆς. Elias, πολλῆς, « multam afllietio- 


seqq. 


IH'. Θρηνεῖ piv αὐτοὺς Ἱερεμίας ἐπὶ τοῖς προτέ- 
ροις πάθεσι, xal τὴν ἐπὶ Βαθυλῶνα αἰχμαλωσίαν 
ὀδύρεται " xaX γὰρ ἣν ὄντως χἀχεῖνα θρήνων xa 
δυρμῶν ἄξια: πῶς δὲ οὐ τῶν μεγίστων τείχη χατ- 
εσχαμμένα, πόλις ἡδαφισμένη. ἁγίασμα χαθῃρημέ- 
νον, ἀναθήματα σεσυλημένα, πόδες βέδηλοι χαὶ χεῖ- 
ρες΄ οἱ μὲν τοῖς ἀθάτοις ἐμθατεύοντες, αἱ δὲ χα- 


4“. Exod. xiv, 232, 5᾽ Exod. xv, 12. seqq. 
“6 Exod. vi-xi,. Exod, xix, 16 seqq. 
nem. » 

(94) Οὕτω. Regg. a, bm, οὕτως. 

(95) Πιιηγάς. Nonnulli codd. σφῆχας, « venas 
£rabrones. » 

(96) "Azcoeiar. Deest in Par. editione. 


745 


ORATIO VI. — DE PACE I. 


746 


τῶν (97) ἀψαύστων χατατρυφῶσαι, προφῆται σιγῶν- A manus vero 19] circa res eas, quas tangere nefas 


πες, ἱερεῖς ἀγόμενοι, πρεσθῦται μὴ ἐλεούμενοι, παρ" 
θένο: χαθυδριζόμεναι, νεότης πίπτουσα, πῦρ ἀλλό- 
«piov (98) χαὶ πολέμιον, αἵματος ποταμοὶ ἀντὶ τοῦ 
óslou πυρὸς xai αἵματος, Ναζαραῖοι χατασυρόμενοι, 
᾿θρῆνοι τοῖς ὕμνοις ἀντεγειρόμενοι " χαὶ ἵν᾽ ἐξ αὐτῶν 
εἴπω τι τῶν Ἱερεμίου Θρήνων, οἱ υἱοὶ (99) Σιὼν, οἱ 
τίμιοι xal ἀντιτιθέμενοι χρυσίῳ, οἱ τρυφεροὶ χαὶ χα- 


χῶν ἀπαθεῖς, ξένην ὁδὸν ὁδεύοντες " χαὶ ὁδοὶ Σιὼν 
- UJ τ . DL EA 
πενθοῦσαι (1) παρὰ τὸ μὴ slvat τοὺς ἑορτάζοντας 


χαὶ μιχρὸν πρὸ τούτων * sg γυναιχῶν olx 


τιρμό- 


νων, οὐ τροφὴν ὁρέγουσα: τέχνοις, τῆς πολιορχίας 
ἐπιχρατούσης, ἀλλ᾽ ἐπὶ τροφὴν ταῦτα σπαράττουσαι, 
χαὶ λιμοῦ φάρμαχον τὰ ἑαυτῶν ποιούμεναι φίλτατα, 
Ταῦτα πῶς οὐ δεινὰ χαὶ πέρα δεινῶν, οὐ τοῖς πά- 
σχουσι τότε μόνον, ἀλλὰ xaX νῦν τοῖς ἀχούουσιν ; Ἐγὼ 
γοῦν ὁσάχις ἂν ταύτην ἀναλάθω τὴν βίδλον, χαὶ τοῖς 
Θρήνοις συγγένωμαι, συγγίνομαι δ᾽ (2) ὁσάχις ἂν εὐ- 
μερίαν σωφρονίσα: ἐθελήσω τῷ ἀναγνώσματι, ἐγ- 
χόπτομαι τὴν φωνὴν, χαὶ συγχέομαι δάχρυσι, χαὶ 
οἷον ὑπ᾽ ὄψιν μοι τὸ πάθος ἔρχεται, xa συνθρηνῶ 
τῷ θρηνήσαντι. Τὴν δὲ τελευταίαν αὐτῶν πληγήν τε 


xai μετανάστασιν (3), xai τὸν νῦν ἐπιχείμενον aj- 


εἰας ζυγὸν, χαὶ τὴν περιθόητον ὑπὸ 


ἧς οὐδὲν οὕτως ὡς ἡ στάσις 
ς θρηνήσει πρὸς ἀξίαν τῶν θρήνους γρά- 


φειν (4) εἰδότων, xat λόγον ἑξισοῦν (5) πάθει ; Ποῖα: 


B 
πεπαυμένη, xai αὐτῆς τῆς Ἱερουσαλὴμ τὸ 
μόγις (7) γινωσχόμενον, ἧς τοσοῦτον ἐπιθα- 
τὸν αὐτοῖς ἐστι μόνον, χαὶ τοτοῦτον ἀπολαύουσι τῆς 
ποτε αὐτῶν δόξης, ὅσον ἐν ἡμέρᾳ φανέντες (8) θρηνῆ- 
62: τὴν ἐρημίαν. 


erat, luxuriantes, prophete silentes , sacerdotes 
abidueti, senas absque misericordia habiti, constu- 
prate virgines, juventus cadens , flamma aliena et 
hostilis, sanguinis fluvii pro sancto igne ac cruore, 
Nozarei raptati , luctus canticis subrogati : atque, 
ul ex ipsis Jeremi:e Threnis aliquid producam , in- 
elyti ili filii Sion *5, et. auro iequandi, illi inquam 
delicati atque a. malis immunes, insuetam viam 
obeuntes : et vie. Sion lugentes, eo quod nulli sint 
qui festos dies celebrent *^; ac paulo ante : manus 
mulierum misericordium ??, invalescente obsidione, 
non victum filiis porrigentes,, sed potius ad. cibum 
sibi parandum eos lacerantes, atque ex clarissimis 
suis pignoribus medicinam adversus grassantem 
famem quaerentes? 4n nou hec gravia et plusquam 
gravia, non iis solum, qui tum ea pertulerunt, sed 
iis quoque qui nune audiunt ? Equidem, ut de me 
loquar, quoties hune libellum in manus sumo, 
Türenosque lectito (id autem facio. quoties secun- 
darum rerum insolentiam coercere hujusmodi le- 
ctione studeo), vocem mihi intercludi sentio, laery- 
misque obruor, eamque calamitatem velut ob oculos 
positam videre videor, ac Jeremi:e collamentor. At 
vero postremam eorum plagam, et e sedibus suis 
migrationem, ae servitulis jugum eorum capiti 
nunc incumbens, celebremque illam sub Romanis 
depressionem, quam nulla res :que ac seditio pe- 
perit, ecquis eorum, qui lamentationes conscribere, 
atque oratione. calamitatem | adzquare norunt, 
satis digne deplorabit ? Quinam libri eam capient ? 
Una utique illis calamitatis columna totus terrarum 
orbis est, per quem varie fusi sparsique sunt, divi- 
nusque cultus compressus et exstinctus, ipsumque 


adeo Hierosolymitanz urbis solum , quod vix jam agnoscitur, atque hactenus. duntaxat illis patet, id- 
que duntaxat fructus ex vetere. sua gloria. et. amplitudine capiunt, ut. per diem conspicui facti solitu- 


dinem lugeant. 
19’. Δεινοῦ δὲ 


lonuéva 6s 
ἐρημένα óc 


a 
2S8 
c. 
ΠῚ 
e 
€ 
n 
n" 
S 
c 
b 
Ώ 
x 
In 
ὩΣ 
c 
E- 
LI 
D 
Ὡ- 
ο΄ «i 
in 
m 


Ad δεινότερον τὸ, χαταλύσαντας 


χαὶ τῶν τῆς εἰρήνης γευσαμένους χαλῶν, πρὸς τὴν 


4 
ἴδιον 


ῃ 
αὐτὴν νότον πάλιν ὑπενεχθῆναι:, χαὶ πρὸς τὸν 
ἔμετον ἐπιστρέψαι, τὸ δὴ λεγόμενον (10), μηδ᾽ ὃ τοὺς 
ἀνοήτους παιδεύει τῇ πείρᾳ σωφρονισθέντας. Καὶ γὰρ 
ὁρῶ χούφους xai ἀνοήτους οὐ τούτους ὑπολαμθανο- 

“Ὁ Thren. iv, 2. '? Thren. r, 4. 


97) Kat τῶν. Deest xa/, in Reg. a et Or. 

98) Πῦρ à. AAózpiov. Wim intelligit ignem, quo 
Nabuzardan Jerosolymam  inflamimavit. 

(93) Oi υἱοί. etc. Sie Reg. hu et Or. Deest οἱ, 
in Par. edit. Billius vertit «pretiosi illi filii, » etc. 

1) Hev0ovcat. Codices nonnulli, πενθοῦσι. 

2) Δ΄. Regg. bm, hu, Or. δέ. 

(5) Mezaráczacir. Colb. 5 et Mon'ac, ἀνάστατιν. 
Non male, quidquid dicat. variarum lectionuin col- 
Jlector. Nam ἀνάστασις, « desolatio» est et « ever- 
Sio,» ut recte observat Budzeus, notumque | est, nisi 
quis valde in Griecis sit peregrinus. 

4) Γράφειν.. Comb. legit συγγράφειν. 

t "E&ic ovr. Oxon. ἐξισοῦντα τῷ πάθει. 

(6) Eci-Aq. « Columna. » Quemadmedum, inquit 

Parnor. Gn. XXXV. 


το Thren. iv, 10. 


XIX. Porro autem, cum dissidiis laborare, tam 
grave sit, ac tot mala conflet, quemadinodum, et 
ex iis quie diximus, liquet, et pluribus exemplis 
discere licet, tum vero multo gravius est, depositis 


inimicitiis, pacisque bonis degustatis, 192 in eum- 
dem rursus morbum provolvi , alque ad suum, ut 
dici solet, vomitum redire, ac ne ipsa quidem expe- 
rientia, qui stultorum. magistra. est , emendari. 
Etenim eos levitatis ae stuliitie. opinionem subire 


Elias, zre, aut ex lapide excitat columna, ant 
aliquorum :rumnas, aut vilnperationes prietereun- 
libus exhibent, sic totus terrarum orbis, per quem 
dispersi. sunt. Judaei, instar columnze, quiecunque 
horrenda ipsis acciderint, przedicat, 

(1) Μόγις. Regg. a, bm, μόλις. 

(8) Pavérzec. « Apparentes. ). Romani imperato- 
ris. Adriani, ni fallor, lege, Judzis campos ubi urbs 
Jerosolymitana fuerat, per unuin diem ex certo spa- 
tio videndi licentia. dabatur. Comb. legendum pu- 
lat, φανέντος. . 

(9) Κατα ιύσαντας μικροψυχίαν. « Deposita pu- 
Silla. imitate. » 

(10) Τὸ δὴ «Ἰεγέμενον. Deest in Regg. a, hu, Or. 
Mos Ür. et tres Colu. μηδὲ 9, pro μηδ᾽ 6. 


23 


—I 


S. GREGORII THEOLOCI 


148 


comperío , non qui in vitio aliquo permanent, sed A μένους, oi ἂν χαχῷ τινι παραμένωσιν, ἀλλα τοὺς ὁᾳ- 


qui, instar aur: subinde se immutantis, aut. reci- 
procantium Euriporum, aut instabilium maris flu- 
ctuum, facili momento in contrarias sententias fe- 
runtur ae revolvuntur. Atque illud insuper mecum 

* considero, iis, qui dissidiis conflietantur, spem sal- 
lem concordie solatium afferre, calamitatesque 
ipsorum maxima ex parte levare. Spes enim. muta- 
lionis, ac melior rerum status ante oculos positus, 
maximam opem afflictis hominibus afferre solet. 
Qui vero. sepe quidem in concordiam redierunt, 
semper autem ad vitium relapsi sunt, his una cuin 
aliis rebus, melior quoque spes adempta est; ut 
qui non minus pacem ipsam, quam dissensio- 
nem, semper metuant, neutrique 
fidant. 


- 


δίως ἐπ᾽ ἀμφότερα φερομένους xal μεταῤῥέοντας, 
χαθάπερ αὔρας μεταπιπτούσας, ἣ μεταθολὰς χαὶ πα- 
λιῤῥοίας Εὐρίπων, ἣ θαλάσσης ἄστατα χύματα. Σχοπῶ 
δὲ χἀχεῖνο, ὅτι τοὺς μὲν ἐπὶ τῆς στάσεως μένοντας 
ἡ γοῦν ἐλπὶς τῆς ὁμονοίας ῥᾷους ποιεῖ, καὶ τὸ πλεῖ- 

τὸν αὐτοῖς & 


“» 


IS 
πιχουφίζει τῆς cvpzopüc* μεγίστη γὰῤ 
ἐπιχουρία τοῖς 


ἀτυχοῦσι μεταθολῆῇς ἐλπὶς, χαὶ τὸ 
χρεῖττον ἐν ὀφθαλμοῖς χείμενον " οἱ δὲ πολλάχις μὲν 
σαντες, ἀεὶ δὲ πρὸς τὴν χαχίαν παλινδρομή- 
σαντες, ἀφήρηνται μετὰ τῶν ἄλλων χαὶ τοῦ χρείττο- 
νος τὴν ἐλπίδα - οὐχ ἧττον τῆς στάσεως δεδδιχότες 
ἀεὶ τὴν ὁμόνοιαν, xal μηδ᾽ ἑτέρῳ θαῤῥοῦντες, διὰ τὸ 
ἐν ἀμφοτέροις εὐχίνητον xaX ἀστάθμητον 


earum propter utriusque levitatem et inconstantiam magnopere 


XX. Nec vero hacc eo a me dici quisquam &uspi- B. Κ΄. Καὶ μηδεὶς οἰέσθω με λέγειν, ὅτι πᾶσαν clpfi- 


cetur, quod. pacem. omnem amandam et comple- 
ctendam esse existimem ; nam ut optimam quam- 
dam dissensionem, ita perniciosissimam quamdam 
concordiam esse perspectum habeo; sed eam de- 
mum, quie bona est, et boni causa initur, ac Deo 
copulat. Atque, ut h:e brevi distinetione explicen- 
tur, ita sentio; haud bonum esse, ut quis segnior 
Sit, aut fervidior quam par est , ita ut vel omnibus 
ob levitatem acquiescat, vel ob temeritatem el inso- 
lentiam ab omnibus se removeat. /Eque enim et 
inefficax segnilies est, et mobilitas atque incon- 
stantia a societate et communione aliena, Verum 
ubi aperte se prodit impietas , tum vero, nobis fa- 
ciendum esse, ut adversus ignem et ferrum , et 
iempora, et principes, ac denique prius adversus 
estera simul omnia feramur, quam ut mali fermenti 
participes efficiamur, ac male affectis assentiamur : 
nee quidquam perinde metuendum est, ut ne quid 
magis quam Deum metuamus , àc propterea , cum 
veritati serviamus, fidei el veritatis doctrinam per- 
fide deseramus. At cum suspicio sola animum no- 
strum male habet, metusque non satis exploratus , 
tum vero lenitatem potius quam celeritatem, οἱ in- 
dulgentiam 393 potius quam arrogantiam et con- 


C 


νὴν ἀγαπητέωον * οἷδα γὰρ ὥσπερ στάσιν τινὰ βελτί- 
τὴν, οὕτω χαὶ βλαθερωτάτην ὁμόνοιαν" ἀλλὰ τήν γε 
χαλὴν χαὶ ἐπὶ χαλῷ χαὶ θεῷ συνάπτουσαν. Εἰ δὲ δεῖ 
συντόμως διελέσθαι περὶ αὐτῶν, οὕτω γινώσχω (11), 
οὔτε νωθέστερον εἶναι τοῦ μετρίου χαλὸν, οὔτε θερ- 
μότερον, ὡς ἣ δι᾽ εὐχολίαν πᾶσι συμφέρεσθαι, ἣ δι᾽ 
ἀταξίαν πάντων ἁποστατεῖν " ὁμοίως γὰρ χαὶ τὸ νω- 
θὲς ἄπραχτον, χαὶ τὸ εὐχίνητον (19) ἀχοινώνητον. 
'AXX οὗ μὲν ἂν ἢ πρόδηλα (15) τὰ τῆς ἀσεδείας, χαὶ 
πυρὶ, xai σιδήρῳ, χαὶ xatpotc, xol δυνάσταις, χαὶ 
müst πρότερον δυόσε χωρητέον, ἣ τῆς ζύμης μεθ- 
εχτέον τῆς πονηρᾶς, xai συγχαταθετέον τοῖς χαχῶς 
ἔχουσ!, xa οὐδὲν οὕτω τῶν ἁπάντων φοδητέον (14), 
ὡς ὅὄλλο τι πρὸ Θεοῦ φοθηθῆναι, xa διὰ τοῦτο προ- 
(15) καὶ τῆς ἀλη. 
τὸ λυποῦν ὑπόνοια 


δοῦναι περὶ τῆς πίστεως λόγους 
θείας, ἀληθείᾳ δουλεύοντας - οὗ δὲ 
χαὶ φόθος ἀνεξέταστος (16), βελτίων τοῦ τάχους ἣ 
μαχροθυμία, χαὶ τῆς αὐθαδείας ἡ συγχατάδασὶς (17), 
xaX πολλῷ χρεῖττον χαὶ λυσιτελέστερον, ἐν τῷ xot- 
νῷ σώματι μένοντας, καταρτίζειν ἀλλήλους ὡς ἀλ- 
λήλων μέλη, καὶ κατα; τίζεσθαι, ἢ προχαταγνόντας 
διὰ τῆς ἀποστάσεως, χαὶ τὸ ἀξιόπιστον τῷ χωρισμῷ 
λύσαντας, ἕπειτα ἐξ ἐπιτάγματος, ὥσπερ τυράννους, 
ἀλλ᾽ οὐκ ἀδελφοὺς, νομοθετεῖν τὴν διόρθωσιν. 


iumaciam adhibere convenit; multoque melius et conducibilius est, ut in communi corpore manentes, 
muluo nos ipsos, tanquam alii aliorum membra, corrigamus atque corrigamur, quam ut prajudicio 
per secessionem facto, et auctoritate per separationem amissa, ex edicto postea, velut tyranni ac non 


fratres, correctionem imperemus. 
f 


fratres, complectamur nos mutuo, et exosculemur, 
unum vere efficiamur, et eum, qui medium maceri:e 
parietem solvit *!, ac per sanguinem suum omnia 


" Ephes. 11, 14. 


(1) Οὕτω γωώσκω.... πασι συμφέρεσθαι. DBil- 
lius, «sie statuo; nec segniorem quemquam esse 
debere, quam par sit, nec ferventiorem, ita ut, vel 
ob levitatem ad omnes se aggreget, » etc. 

(12) Eoxwirnzov. lu. editis sequitur, xat, quod, 
auctoritate melioris notze codicum, delevimus. 

05) Iroc84a. Regg. a, bm, et tres Colb. πρόδηλον. 

(414) Ἁπάντων φοθητέον. Or., Coisl. 1, πάντων. 
Idem Coisl. 1, Hervag., Combef. εὐλαδητέον, « ca- 
vendum, fugiendum. »] 


XXI. Qux» cum cognita et explorata habeamus, D ΚΑ’. Ταῦτα εἰδότες, 


ἀδελφοὶ, περιλάθωμεν ἀλλή- 
λους, περιπτυξώμεθα, γενώμεθα γνησίως ἕν, μιμη- 
σώμεθα τὸν τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ λύσαντα, χαὶ 
διὰ τοῦ αἵματος αὐτοῦ πάντα συναγαγόντα, xal εἰ- 


(15) Περὶ τῆς πίστεως Aóyovc. Reg. hu, Or., etc. 
ποὺς περὶ πίστεως λόγους. 

(16) Φόδος ἀνεξέταστος. « Metus non satis ex- 
ploratus, qui, » ut ait. optime Basil. Schol., e insti- 
tuta. inquisitione, est depellendus :» ὃν διὰ τῆς ἐμ- 
μελοῦς ἐξετάσεως ἐχόλητέον. Billius : « timorque 
nullis certis argumentis innixus. » 

(17) Συγχατάδασις. Dillius, «indulgens demis- 
sio, » Leuvenklaius : « in concordiam reditio.» 


749 UUATIO VI. 
ρηνεύταντα" εἴπωμεν τῷ χοινῷ Πατρὶ τούτῳ, τῇ 
σεμνῇ πολιᾷ, τῷ πράῳ χαὶ ἡπίῳ ποιμένι" Ὁρᾷς τὰ 
ἐπίχειρα τῆς ἐπιειχείας ;  Apov κύχλῳ τοὺς ὀφθαλ- 
μούς σον, xal ἴδε ἐπισυνηγμένα τὰ τέχνα σου, ὃν 
τρόπον ἐπόθεις, χαὶ ὃ (18): προστεθῆνα! μόνον 
ἡτοῦ νυχτὸς χαὶ ἡμέρας, ἵν᾽ ἐν γήρᾳ χαλῷ καταλύ- 


got 


σὴς τὴν παροιχίαν * ἰδοὺ πάντες ἤχατι πρὺς σὲ, χαὶ 
ὑπὸ τὰς σὰς ἀναπαύονται πτέρυγας, χαὶ τὸ ἑαυτῶν 


χυχλοῦσι θυσιαστήριον), μετὰ δαχρύων ἀποφοιτήσαν- 


τες, xal μετ᾽ εὐφροσύνης προστρέχοντες (19). Χαῖρε 


xai xazazípmou, πατέρων ἄριστΞ xai φιλοτεχνότατε, 
ὅτι πάντας αὐτοὺς ἐνδέδυσαι χαὶ dd βέθλησαι, ὡς 


χόσμον νύμφη. Φθέγξαι χαὶ σὺ πρὸς ἡμᾶς " ᾿Ιδοὺ 


ἐγὼ xal τὰ παιδία ἃ μοι ἔδωκεν (20) ὁ Θεός. Πρόσ- 
θες xa ἄλλην φωνὴν δεσποτιχὴν xai μάλα οἰχείαν " 
Oc δέδωκάς μοι ἐφύλαξα, καὶ οὐκ ἀπώλεσα ἐξ 


obs 


αὐτῶν οὐδένα. 


KB'. Μηδέ γε ἀπόλοιτο μηδεὶς (21), ἀλλὰ πάντες 
μένωμεν ἐν ἑνὶ πνεύματι, μιᾷ ψυχῇ συναθλοῦντες 
t7 rum 


πίπτει τοῦ Εὐαγγελίον, σύμψυχο!, τὸ ἕν φρονοῦν- 
τες, ὡπλισμένοι τῷ θυρεῷ τῆς πίστεως, 


σμένοι τὴν ὀσφὺν ἐν ἀληθείᾳ, ἕνα μόνον εἰδότες τὸν 
χατὰ τοῦ πονηροῦ (39) πόλεμον, χαὶ τῶν ὑπ᾽ 


στρατηγουμένων, μὴ φοδοηύμενο: τοὺς δυναμένους 
ἀποχτεῖναι τὸ σῶμα, τῆς ΟΣ ψυχῆς λαδέσθαι μὴ δυ- 
ναμένους, φοθούμενοι δὲ τὸν xat ψυχῆς χαὶ σώματος 
Κύριον " φυλάσσον 
παρὰ τῶν Πατέρων εἰλήφαμεν, προσχυνοῦντες Πα 


"τες τὴν ZAATV παραχαταθήχην, nV 


ρα, xai Υἱὸν, xaY ἅγιον Πνεῦμα" ἐν Υἱῷ τὸν Πατέ- 
ga, ἐν Πνεύματι τὸν Υἱὸν γινώσχοντες, εἰς ἃ βϑεθα- 


πτίσμεθα, εἰς ἃ πεπιστεύχαμεν, οἷς συντετάγμεθα, 


πρὶν συνάψαι διαιροῦντες (35), χαὶ πρὶν διαιρεῖν 
(24) συνάπτοντες, οὔτε τὰ τρία ὡς ἕνα (25) (οὐ γὰρ 


ἀννπόστατα (26), ἣ χατὰ μιᾶς ὑποστάσεως (97), ὡς 
εἶναι τὸν πλοῦτον ἡμῖν ἐν ὀνόμασιν, ἀλλ᾽ οὐ πρά- 
γὙμασι), χαὶ τὰ τρία ἕν. "Ev γὰρ οὐχ ὑποστάσει (28), 
ἀλλὰ θεότητι - μονὰς ἐν Τριάδι προσχυνουμένη, χαὶ 
Τριὰς εἰς μονάδα ἀναχεφαλαιουμένη (29), 
προσχυνητὴ, βασιλιχὴ πᾶσα. ὁμόθρονος, ὁμόδοξος, 
ὑπερχόσμιος . ὑπέρχρηνος, ἄχτιστος, ἀόρατοξ, ἀν- 

ἀπερίληπτος, πρὸς μὲν ἑαυτὴν ὅπως ἔχει | (50) 
ως, αὐτῇ μόνῃ (51) γινωσχομένη (52), σεπτὴ δ᾽ 
ἧμῖν ὁμοίως χαὶ λατρευτὴ, χαὶ μόνη τοῖς "rl τῶν 
ἁγίων ἐμδατεύουσα. τὴν δὲ χτίσ 


πᾶσα 


ιν πᾶσαν ἐχτὸς ἐῶ- 


Y! Coloss. , 19. 13 Isa.rx, 4. 
vi, 11. 79 Matth. x, 28. 


Τὸ [s5. viui, 18. 
7? ]| Tim. r, 14. 


(18) Καὶ 6. Combef, χαὶ X. nempe, τέχνα, « filios.» D 


9) Προστρέχογντες. Sic Or. Editi vero, προτρέ- 
χοντες. 

(30) "Ἔδωκεν. Reg. hu, Or. δέδωκεν. 

[21) μηδείς. leg. a, bm, hu, Or., etc. μηδὲ εἷς. 

[22) Τοὺ πονηροῦ. « Diaholi. » 

125) Διαιροῦγτες. Mis verbis, Sabellium, qui per- 
sonas divinas confundebat, carpit Gregorius. 

(24) Διαιρεῖν. Reg. bm, tres Colbert., Or. δι- 
ελεῖν. 

(Ὁ Οὔτε τὰ τρία ὡς ἔνα. Coisl. 1 οὔτε 

ἕν. 

(30) ᾿Αγυπόστατα. Coisl. 1 addit, τὰ ὀνόματα, 
t nomina; quie vox ita subaudieuda ; vel, si inavis, 
πρότωπα,. «persons. » 


τὰ «pla 


ἘΣ 


75 Joan. xvii, 12 


— DE PACE I. τοῦ 


A conciliavit, et. pacavit "*, imitemur. Dicamus com- 
muni hnic Patri, venerabili canitiei, mansueto. et 
plaeido Pastori : Vides moderationis tie. praemia ? 
'olle per eireuitum oculos tuos , et collectos. filios 
Wwos vide ??, quemadmodum. cupiebas , quodque 
unum ut tibi contingeret, noctes diesque postulabas, 
ul in senectute bona peregrinationis Lue. dies con- 
cluderes, En omnes ad te venerunt , ac sub pennis 
tnis requiescunt, summnque altare cingunt, cum la- 

erymis illi quidem egressi, cum gaudio autein re- 

currentes. Gaude et. oblectare, patrum optime ac 
filiorum amantissime, quoniam his omnibus, non 

Secus ac sponsa mundo suo, indutus et amictus es. 

Loquere tu quoque ad nos : Écce ego, et pueri 

quos dedit Dominus. 7*, Adde 

p quoque Domini vocem valde congruentem 


aliam 
: Quos 
dedisti milii custodivi , εἰ non perdidi ez eis quem- 
quam *??, 
XXII. Atque 
uno spiritu maneamus, 


nel , mihi 


utinam "nemo pereat , sed omnes in 
una mente. collaborantes 
fidei Evangelii, unanimes, unum idemque sentien- 
tes 75, fidei clypeo armati , suceineti lumbos in. ve- 
ritate 7", solum unum istud. bellum scientes, quod 
adversus pravum illum, et eos, qui ipsius ductu e' 
auspiciis pugnant, geritur : Non 605. timentes, qu' 
corporis quidem necondi potestatem habent, cate- 
rum animam arripere nequeunt; sed eum, cui ir 
corpora animasque nostras jus et imperium est, 
formidantes ?? : przclarum. depositum, quod a Pa- 
C 0ribus nostris accepimus, custodientes ?* ; adoran- 
les Patrem, et Filium, et Spiritum sanctem; in ΕἾ: 
lio Patrem, in Spiritu. Filium cognoscentes, ir 
quorum nomine baptismi aqua Uneti sumus, in 
quos eredidimus, quibus nomen dedimus, prius eos 
dividentes, quam conjunxerimus , priusque conjun 
gentes, 1944 quam distinxerimus, nee tria tanquam 
unum accipientes (neque enim ejusmodi sunt liec 
nomina, ut per se non subsistant , aut de una tan- 
tum persona predicentur, quasi opes nostri? in ng- 
minibus, non autem in rebus site sint), et tria 
unum esse credentes. Unum enim sunt, non perso- 
ni, sed divinitatis ratione. Unitas in Trinitate 
adorata, et Trinitas in unitatem collecta, tota ado- 
randa, tola regia, ejusdem throni et glorize, mundo 
D sublimior, tempore superior, increata , invisibilis , - 


76. Philipp. 1, 27; 11, 2. 7 Ephes. 

(37) Ἢ κατὰ μιᾶς ὑποστάσεως. «Aul de una. 
substantia, » seu, « subsistentia.» Billius reddit hauc 
vocem, "Yzoszászoz, hic el alibi, per, « Personam ;» 
quod non satis nobis Gregorii ac Orientalium menti 
congrunm videtur. 

(28) Οὺχ ὑποστάσει, etc, « Non. ratione. subsi- 
Slendi, sed divinitate. » 

(29) 'AvaxsgaAatovpu£rn. 
prehensa. » 

(90) "Exst. Regg. bm, hu, ἔχῃ. 

(51) Αὐτῇ μόνῃ. Sic Regg. bm, hu, et Or. [ἢ 
Pas edit. αὐτὴ μόνη, ete., quod vertit Billius : «sola 
ΜΕΥ quo erga se ordine sit, intelligens.» 

32) Γυτωσκομένη. Combef. legit, γινώσχουσα. 
sic etiam Hervag. et Reg. bin, sed recentiori manu. 


«Recapitulata, com- 


151 


S. GREGORII THEOLOGI 


753 


tactus et. comprehensionis expers, secundum vero A oa, τὴν μὲν τῷ πρώτῳ, τὴν δὲ τῷ δευτέρῳ διειργο- 


ordinem qui in se est, sibi soli cognita, nobis tamen 
ex oquo veneranda et adoranda, sola etiam in 
Sancta sanctorum penetrans, res autem omnes con- 
ditas foris relinquens, alias primo velo, alias secun- 
do interelusas atque diremptas : primo. nimirum, 
calestes et angelicas 2 deitate, altero vero, natu- 
ram nostram a caelestibus. Hec , fratres, agamvs, 
hoc animo simus; eosque, qui aliter sentiunt, ut 
veritatis labem et corruptelam, quoad quidem lice- 
bit, assumamus atque curemus ; incurabili autem 
morbo laborantes aversemur : ne alioqui morbum 


μένην χαταπετάσματι " πρώτῳ μὲν τὴν οὐράνιον xa) 
ἀγγελιχὴν ἀπὸ τῆς θεότητος, δευτέρῳ δὲ τὴν ἡμετέ- 
px» ἀπὸ τῶν οὐρανίων. Ταῦτα πράσσωμεν, xol οὕ- 
τως ἔχωμεν, ἀδελφοὶ, χαὶ τοὺς ἑτέρως φρονοῦντας, 
ὡς λύμην (55) τῆς ἀληθείας, ἕως μὲν ἂν f] δυνατὸν, 
προσλαμθανώμεθα xal θεραπεύωμεν - ἀνιάτως δ᾽ 
ἔχοντας (54) ἁἀποστρεφώμεθα, μὴ τῆς νόσου μετα- 
ΟΡ ες NC Ξ EE MUNI 
λάδωμεν, πρὶν μεταδοῦναι τῆς ἑαυτῶν ὑγιείας * xaX 
ὁ Θεὸς τῆς εἰρήνης ἔσται μεθ᾽ ἡμῶν (55), τῆς πάντα 
νοὺν ὑπερεχούσης ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ 
ἡμῶν. ᾿Αμήν (56). 


eorum ante. contrahamus, quam illis sanitatem. nostram impertiamus. Ac Deus pacis *5, illius. in- 


quam pacis quie intellectum 
Amen. 


501 Gor; xm, 11: 5S Philippoiv, s. 


(53) Δύμην. Reg. bm, λοίμην. 

(54) Δ’ ἔχοντας. Regg. bm, hu, Or. ὃὲ ἔχοντας. 

(35) Μεθ᾿ ἡμῶν. Sic tres Regg. ac wes Colb. Par. 
μεθ᾽ ὑμῶν. 


omnem exsuperat *', nobiscum erit, 


in Christo Jesu. Domino nostro. 


(56) Ἡμῶν. "Agnv. Sic desinunt plerique codi- 
ccs, his omissis que in Par. edit. leguntur : ᾧ ἡ 
δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων, «cui gloria in 
βου] seculorum. » 


195 MONITUM IN ORATIONEM VII. 


I. Ciesarius, cujus immatura mors est precipuus istius orationis scopus, erat. Gregorii 
Theologi frater natu minimus. Is paterna domo una cum Gregorio, studiorum causa, pro- 
feclus, relicto in Palestine scholis fratre, Alexandriam petiit (n. 6). Illic brevi tempore 
eam mathematiearum artium ac mediec peritiam est adeptus (n. 8), quam postea « urbs 
princeps » Constantinopolis admirata, publicis dignitatum ornamentis, ipsoque senatorio 
gradu honorare voluit. Verum Caesarius, spretis his omnibus honorum  lituiis, Gregorio 
fratri suo, qui Athenis digressus, iu hanc urbem venerat, ilineris socium se adjungens, in 


patriam reversus est. 


11. Cum autem ibi aliquandiu moratus esset, inde iterum Constantinopolim repetens, 
« slatim primum inter medicos gradum obtinuit, atque in amicorum numero apud Con- 
stantium imperatorem habitus, amplissimis honoribus est cumulatus (n. 10). » Nec minori 
in pretio fuit apud Julianum, qui , licet. plerosque decessoris sui Constantii administros 
valere jussisset, Ciesarium tamen libere ac publice coram Apostala Christi fidem profiten- 
tem nullatenus ejecit. Clacior adhue, Joviano, ae subinde Valentiniano et Valente impe- 
rantibus, exstitit. Majorum etiam dignitatum quasi preludium erat prefeetura, qua in 
Bithynia fungebatur, cum urbs Nicena terre motu subversa est. In hac calamitate ipse 
pene oppressus fuit Cesarius. ΑἹ κα ipsa ruina, » rectius dixerim, divina virlute « prolectus, 


solus propemodum incolumis evasit (n. 15). » 


111. Interea parentes et amici, qui moleste ferebant tam illustrem animam in seculi ne- 
goliis versari, arrepta hujus lerrze motus occasione, euo, ut aulie ac dignilatibus valedice- 
rel, vehementius hortari cceperunt. : Eorum votis annuit Cesarius, seque aulam derelictu- 
rum, per litteras Gregorio fratri signiticavit. Sed, heu! nimium cita mors ex adverso 
occurrit, et qui « terre. motu superior fuerat, morbo non ilem, » ut scribit Gregorius 


(ibid.) ; 


ex quibus colligunt eruditi (Bar. ad an. 368 ; Bolland. ad diem 25 Febr. ; Tillemon- 


tius), non nisi brevissimum temporis spalium, inter terra motum el Caesarii mortem, in- 


tercessisse. 


1V. Hic sunt, quibus Gregorius oratorie amplificatis , suum ipsius et piorum parentum 
dolorem lenit ac sublevat. Inter Gregorianas orationes hane specialiter accensel Hierony- 
mus (31). Verisimile est habitam fuisse statim post Caesarii obitum, id est, cum ejus exu- 
vie Nazianzum devecte, in sepulcro, quod sibi ipsis parentes lopgevi opportune parave- 
rant, condil:e fuerunt. Non enim in patria sua mortuus est Caesarius, ut contendit Baro- 
nius. ld autem nusquam legitur. Ideirco hac funebris oralio in anno 368 exeunte, vel 


potius 


ineunte 369, collocanda videtur. Nam lerra 


motus , post quem Cesarium 


obiisse diximus, idem ipse est, quem v Idus Octobris, Valentiniano et Valente con- 
sulibus, in Bithynia contigisse narrat Socrates (38); auod in annum vulgarem 368 r»- 


cidit. 


(91) De script, eccl. edit. Dasil. 1529, p. 149. 


(98) Hist. ]. 1v, c. M. 


753 ORATIO VII. — IN LAUDEM C/ESARII FRATRIS. 794 


196 V. Sunt in bac oratione nonnulla a Theolozo relata , quie eruditis nonnihil negotii 
facessunt. Etenim de Ciesario loquens Gregorius, ait : « In Bithynia degebat, priefecturam 
ab imperatore haud postremam administrons. Ea autem erat exigere pro imperalore pecu- 
nias, ac thesaurorum curam gerere (ibid). » Hierent hic eruditi, et dubitant quamnam hiec 
verba praefecturam significent; num « quiestoris munus, » ut Billius interpretatur; num 
« comitivam sacrarum largitionum, » aul « rerum privatarum » alteram, ut contendit Go- 
thofredus (39) ; num denique « simplicem » in ea provincia « preefectum , » vel « comitem 
thesaurorum, » qui sub illustri viro comile sacrarum largitionum esset , ut volunt Bollan- 
diste (^0) ac Tillemontius. 

VI. Nihil certe immorabimur, ut hane Billii interpretationem : « Quiestoris munere 
fungebatur, » refellamus. Etenim, ut observat Gothofredus, « quiestoris appellatione Graeca 
VOX, ταμιεύειν, perperam hoe ivo exprimitur, quo quiestor non, ut olim , erat qui pecunie 
publice praeerat ; verum quem hodie ferme cancellarium dicimus, penes quem legum di- 
cendarum pro principe , et resceriptlorum ad preces supplicum jus eral, ul patet ex Clau- 
diano et notitia imperii. » Nihil etiam fere de Gothofredi, Bollandistarum ac Tillemontii 
opinione dicemus. Suam quisque sententiam variis momentis conlirmare nititur. Verum 
non magnum est utrinque rationum pondus ac firmilas. Ipse clarissimus vir Tillemontius 
fatetur, harum quamlibet dignitatum, Gregorii verbis, significari posse; atque etiam cum 
Gothofredi opinione mirum in modum consentire, quod ait Gregorius : « Provinciam sci- 
licel Caesario creditam, non postremum inter imperii dignitates locum obtinere. » Dubitat 
aulem vir doclus, num comitiva lanta « preludium » acd ampliores gradus dici possit. 
Deinde, num Caesarius in ea dignitate ab anno 365 ad annum 369 hierere. debuerit, nec ad 
najora ποσὰ. promoveri. At, pace doctissimi viri, dicere liceat, nullum de primo enasei 
posse dubium. Hane enim praefecturam ipse Gregorius « quasi preludium » vocat. Quoi 
aulem ad secundum attinet, posito, quod contendit. Tillemontius, « Cassarium ad majora 
nunquam promolum, » si quid inde sequitur, nihil aliud sane , nisi quod Cisarii diguilas 
non e tantulis, sed ex insignioribus aliqua fuerit, in qua pluribus annis eum hierere per- 
miserit, cujus promovendi eupidissimus eral imperator. Neque vero 3d concedit Gotbofre- 
dus, qui deinceps Ciesarium a Valente praefectura urbis Constantinopolitane auctum fuisse 
aflirmat , eiusque meminisse Ammianum Marcellinum in gestis anni 362 , et Zosimum lib. 
1v, quod et Leuvenklaius ad Zosimum annotavit. 

VH. In tanta opinionum varietate, non facile, quie tenenda sit via, dignoscitur. Tutius 
igitur erit Gregorii vestigiis adherere; el cum ipse non meminerit ullius prfecturie. illa 
amplioris, quam in Bithynia administravit Cisarius, atque etiam administrabat, eum morte 
sublalus est, commissam ipsi fuisse Constantinopolitanz urbis praefecturam. asserere nobis 
non licet; imo vix concedere possumus eum « rei privatie comitem » fuisse. Diu namque 
habitavit in provincia, in quibus singulis, ul notat Pancirolus , erant tliesaurorum prefe- 
cli. Prieterea, comitiva rei private , una erat e primariis tribus imperii dignitatibus , ac 
proinde gradus ad 197 majora, aut « preludium » dic: non debuit, nec reipsa fuit. Repu- 
gnat enim Gregorii verbis, Casarium fratrem primo « eomilem rei private ac thesauro- 
rum, » deiude «praefectum,» aut etiam « quaestorem » fuisse designatum. Si ita esset, longe 
profecto a majoribus ad minora descendissel, nedum pralusisset amplioribus. Id autein 
forte doctissimos viros in errorem induxit, quod non salis attenderint, non unum liis 
temporibus exslitisse Casarium. Fuit namque Caesarius, alter ἃ Cesario Gregorii fratre, 
vir potens, cui duas epistolas, quee. inler Gregorianas reperiuntur, inscripsit Gregorius. 
Is forte fuit anno. 36&. « rei privati? comes, »acdeinceps « magister oflieiorum , praetorii 
praefectus, » atque etiam « consul, » nisi mavis bec munera duos inter Ccesarios par- 
Urt. 

VIII. Observare juva! Gregorium, in hac funebri Cesarii laudatione , ne verbum quidem 
facere de seriptis, quie ejus nomine circumferuntur. Quod silentium satis esse videtur, ut 
quatuor dialogos, qui sibi Caesarii nomen preseribunt, ipsi falso ascriptos esse existime- 
mus. Auctor siquidem dialogorum laudat Moximum, qui longo post Casarium. tempore 
floruit, nempe seculo septiino , adeoque recenlior. Ridendus sane polius quam retel- 
lendus serio Leuvenklaius, qui mavult credere testimonia, quai? passim de Maximo 
in dialogis occurrunt, temere a quopiam assula esse , quam Casario abjudicare dia- 
logos. 

IX. Deinde, dialogi pre se ferunt epigraphen, que ipsa dialogos Cisarii fetum esse non 
posse predicat ; quippe que hujusmodi est, tum apud Leuvenklaium , tum in Bibliothecis 
Patrum, ut questiones tum propositas significel, cum Caesarius «a secretis erat, » el Con- 
stantinopoli docens viginti lolos annos commorabatur. » Qua de Ciesario dici nequaquam 
possunt. Nec enim aul « docens, » aul « a secrelis » unquam legitur, multoque minus 
« viginli tolos annos Constantinopoli docere» potuit, qui in ea urbe, ne quidein decer, 
aut eliam octo aunis versalus est. Et cerle Tlieologus aperte satis indical nihil a. fratre 
Ciesario, de arle oratoria, de medica, de mathesi, de philosophia, etc., in publicam lucem 
editum. Potuisset sane de his artibus cum laude disserere ; non vero de theologia, qua in 
palestra non desudarat homo catechumenus. Unde dubitari merito potest, ulrum hos dia- 

m 


(59) Cod. Theod. tit. 4, 1. vin, tom. ΠῚ, p. 283 et 586. 
140) l'ebr. p. 496. 


"95 $. GREGORII THEOLOGI 756 


logos legerint, qui eos Cisario ascribunt. Etenim cuilibet legenti patet dialogorum aueto- 
re:n fuisse virum theologicis in rebus maxime versatum , et fama notissimum. Nam qui 
interrogant, profitentur (41) « se absurdarum fluctibus opinionum exhaustos, ad magistri 
benignitatem, velut ad portum quemdam, se conferre , quo de adoranda Trinitate, aliisque 
sacrarum literarum capitibus vera doceantur; Patrisque filiorum studiosissimi » nomine 
« doctorem » compellant. Qua quidem appellatio sacerdotem , eumque theologicarum  re- 
rum peritia insignem, significat. Ac re quidem ipsa doctor disputationem altera die abrum- 
pens ait: « (42) Quia nos modo ratio lemporis ad peragenda mysteria, saneto ccu nos 
exspectante, compellit, » ete, Quisquis ergo hos dialogos Ceesario velit ascribere, necesse 
est ut idem. medicum in theologum, catlechumenum 1n sacerdotem, nova el plane admi- 
rana metamorphosi, transmutet. 

198 X. Demum auctor dialogorum Orizenem appellat (A3) « vanum nugatorem, seripto- 
rum impiissimum, » et ejus dogmata « venenata et pestifera, qua simpliciores decipiant. » 
ltane, amabo, de Orizene locutus fuisset Gregorii frater, nedum Gregorius ipse, qui longo 
post tempore Origenis excerpla, « velut Basilii ac sui ipsius monumentum, » ad Theodo- 
rum millebal (44) ? Quo peritus subverlitur inepta seriptoris cujusdam (Ὁ) opinio, qui 
dialogos ab ipso Theologo, Cesario fuisse suppositos voluit; idque ex perturbato quodam 
et obseurato Photii (^6), qui , ne id quidem somniando, cogilavit, textu aslruere conatur. 
Unum duntaxat ex Photii diclis colligitur, dialogorum auctorem, cujus meminit, Photio, 
qui seculo nono vixit, esse antiquiorem. | 


(41) Lib. 1 Bibl, PP. 1624, t. XI, p. 545. (44) Epist. 87. 
(42) Quest. 114. (45) Labb. Script. eccles., t. 1, p. 217, 
(45) Quiwst. 140 et 147. (46) Phot., c. 210, p. 540. 


ORATIO VILI, AOTlOX Z 


Funebris ín. laudem. Cesarii. [ratris oratio, super- A Εἰς Καισάριον τὸν ἑαυτοῦ (11) ἀδειφὸν ἐπιτά- 
stitibus adhuc parentibus. φιος, περιόντων» ἔτι τῶν yoréov. 

l|. Existimatis fortasse, o amici, el fratres, et Α΄. Οἵεσθέ με ἴσως, ὦ φίλοι, καὶ ἀδελφοὶ, xa πα- 
patres, non. re duntaxat, sed nomine quoque ipso τέρες, τὸ γλυχὺ xo πρᾶγμα xo ὄνομα, θρήνους 
dulces, me eupide ad dicendum prodire, ut eum ἐπιθαλοῦντα τῷ ἀπελθόντι xol ὀδυρμοὺς, ὑποδέχε-- 
qui discessit, laerymis ac luctibus prosequar, aut σθαι προθύμως τὸν λόγον, ἢ μαχροὺς ὀποτενοῦντα 
longam et elegantem orationem, qua plerique gau- — xo χομψοὺς λόγους, οἷς οἱ πολλοὶ χαίρουσιν. Καὶ 
dent, habeam. Et quidem vos, tanquam mihi mee- — oi μὲν ὡς συμπενθήσοντες, xat συνθρηνήσοντες παρ- 
roris ac luctus socii futuri, cómparastis, utiu meo εσχεύασθε, fy ἐν (48) τῷ ἐμῷ πάθει τὰ οἰχεῖα δα- 
c»su vestros casus deploretis, sí quibus hujusmodi χρύσητε, ὅσοις τι τοιοῦτόν ἐστι, xol σοφίσησθε τὸ 
quidpiam accidit, et in amici calamitatibus dolere ἀλγοῦν ἐν φιλιχοῖς πάθεσιν " οἱ δὲ ὡς τὴν ἀχοὴν 
condiscatis; alii vero ut aures pascatis, animosque ἑστιάσοντες, xai ἡδίους ἐσόμενοι. Χρῆναι γὰρ ἡμᾶς 
oblecetetis. Oportere si quidem nos ex calamilate ἐπίδειξιν ποιήσασθαι: χαὶ τὴν συμφορὰν, οἷά ποτε ἣν 
quoque ipsa ostentationis ansam ^arripere, cujus- τὰ ἡμέτε 
modi quondam erat nostra ratio, cum et in celeris |. τῇ 


a 


&, ἡνίκα τἄλλα ἣμεν ἱχανῶς περιττοὶ xa 


τερᾶ, 

ς ὕλης (49), χαὶ τὰ περὶ λόγους φιλότιμοι " πρὶν 
perquam redundantes, ac terrenis rebus addicti “ ἀναθλέψαι πρὸς τὸν ἀληθῇ λόγον χαὶ ἀνωτάτω, χαὶ 
essemus, et in sermonibus ambiliosi; priusquam πάντα δόντες (50) Θεῷ, παρ᾽ οὗ τὰ πάντα, Θεὸν ἀντὶ 


scilicet ad verum et supremum sermonein oculos — πάντων λαθεῖν. Μηδαμῶς, μὴ τοῦτο περὶ ἡμῶν ὑπο- 
sustulissemus, Deoque, a quo omnia, rebus omni- λάθητε, εἴ τι ὑπολαμθάνειν βούλεσθε δεξιόν. Οὔτε 
bus donatis, Deum pro omnibus rebus accepisse- γὰρ (51) θρηνήσομεν τὸν ἀπελθόντα πλέον ἢ χαλῶς 
mus. Ne, queso, id de nobis existimetis, si quid ἔχει, of γε μηδὲ τῶν ἄλλων τὰ τοιαῦτα ἀποδεχόμεθα, 
dextri exi-timare vultis, Nam. nec eum qui disces- — οὔτε ἐπαινεσόμεθα πέρα τοῦ μέτρου χαὶ πρέποντος 
Sit, amplius quam par sit, lugebimus, ut qui ne in 152), χαίτοι γε δῶρον φίλον χαὶ οἰχειότατον, εἴπερ τι 


aliis quidem talia probare soleamus; nec in eolau- ἄλλο τῷ λογίῳ λόγος, xa τῷ διαφερόντως ἀγαπή- 
d:ndo modum ac decorum excedemus, quanquam σαντι τοὺς ἐμοὺς λόγους ἣ εὐφημία" xo οὐ δῶρον 
gralum, ac, si quod aliud, maxime congruum mu- * póvoy, ἀλλὰ χαὶ χρέος ἁπάντων χρεῶν διχαιότατον. 


nus est eloquenti viro oratio, et ei qui sermones — "ÀXX' ὅσον ἀφοσιώσασθαι τὸν περὶ ταῦτα νόμων xa 


a Alias X ; que autem 7 erat, nunc 9. — Habita Q λα τῆς ὕλης ἣμεν περιττοί, etc. « Cum ceteris re- 
exeunte auno 3908 vel ineunte 569. bus terrenis, atque ils maxime quie corporis sunt, 


(41) Ἑαυτοῖ". Deest inltegg. a, ph, duobus Colb., — excelleremus, dicendique copia et sermonibus auibi- 
Or. 1, Jes., eic. in aliis desunt, περιόντων ἔτι τῶν — liosi essemus, » elc. 


γη έων. (50) Δόντες. In Or. 1, γρ. δόντας. 
(48) Ἵν᾽ ἐν. Reg. bm, Coisl. 1, Or. 1, ἵνα ἕν. (51) Τ᾽άρ. Deest in Reg. ph, Qr. 4 et Jes. 
(49) Kal τῆς ὕϊης. Dillius : « Ac rebus ex mate- (52) Καὶ πρέποντος. Desunt in Regg. bm, ph, 


ria concretis, » Selioliastes. antiquus observat hy- — tribus Colb., Or. 1 et Jes. 
perbatum hic esse, et sic legendum : "Htxz καὶ τἄλ- 


751 


ORATIO VII. — IN LAUDEM CJESARII FRATRIS. 


758 


δαχρύπαντες xaX θαυμάσαντες (οὐδὲ γὰρ τοῦτο ἔξω A meos unice amavit, laudatio; nec munus duntaxat, 


τῆς καθ᾽ ἡμᾶς φιλοσοφίας " Μνήμη τε γὰρ δικαίων 
μετ᾽ ἐγκωμίων " χαὶ, ᾿Επὶ νεκρῷ, φησὶ, χατάγαγε 
δάχρνα, καὶ ὡς δεινὰ πάσχων ἔναρξαι θρήνου * 
ἴσον (53) ἀναλγησίας χωρίζων ἡμᾶ; χαὶ ἀμετρίας), 
τὸ μετὰ τοῦτο ἤδη τῆς τε ἀνθρωπίνης φύσεως τὴν 
ἀσθένειαν ἐπιδείξομεν, xa τοῦ τῆς ψυχῆς ἀξιώματος 
ὑπομνήσομεν, χαὶ τὴν ἰλομένην τοῖς ἀλγοῦσι 
παράχλησιν ἐπιθήσομεν (54), χαὶ μεταθήσομεν τὴν 
λύπην ἀπὸ τῆς σαρχὸς χαὶ τῶν προσχαΐρων ἐπὶ 
πνευματιχὰ χαὶ ἀΐδια. 

vobis 


τὰ 


anima dignitatem 


sed etiam debitum omnium debitorum justissimum, 
Verum. cum hactenus ipsum lacrymis et laudibus 
prosecuti fuerimus, ut ne legem 199 cam, quie in 
liujusmodi rebus viget, neglexisse videamur (ne- 
que enim hoe ἃ nostra philosophia: est alienuin : 
Memoria quippe justorum, inquit. ille, cum. laudi- 
bus** ; et, Super mortuum plora, et quasi dira pas- 
sus incipe plorare  ; :»que scilicet nos et ab indo- 
lentia, et ab immodico luetu. disjungens) , postea 
el humani naturze. imbecillitatem ostendemus, et 


in mentem revocabimus, et debitam iis, qui in dolore versantur, consola- 


lionem imponemus, et maerorem a carne ae rebus caducis ad spiritualia et :eterna transferemus. 


B'. Καισαρίῳ πατέρες piv, ἵν᾽ ἐντεῦθεν ἄρξωμαι D 


ὅθεν ἡ uiv πρεπωδέστατον (20), οὺς πάντες γινώσχε- 
τε, γαὶ ὧν τὴν ἀρετὴν καὶ ὁρῶντες xal 
ζηλοῦτε (56), x3Y θαυμάζετε, χαὶ διηγεῖσθε τοῖς ἀγνο- 
οὔσιν, εἴπερ τινές εἰσιν ἀνθρώπων, ἄλλος ἄλλο τι μέ- 
ρος ἀπολαθόντες " ἐπεὶ μὴ πάντ 


ἀχούοντες 


&by αὐτὸν οἷόν τε, 
μηδὲ μιᾶς γλώσσης τὸ ἔργον, χἂν σφόδρα τις T] τῶν 
τλοπονωτάτων xai φιλοτίμων " oig πολλῶν χαὶ με- 
D *. 
γάλων ὑπαρχόντων εἰς εὐφημίαν (εἰ μὴ τῳ περιτ- 
πὰς (51) εἶναι δοχῶ τὰ οἰχεῖα θαυμάζων), ἕν μέγιστον 
ἁπάντων, χαὶ ὥσπερ ἄλλο τι 
, 


Y 
emt 


σημόν ἐστιν ἡ εὐσέ- 
ὄξια * τοὺς σεμνοὺς τούσδε λέγω χαὶ πολιοὺς, χαὶ οὐχ 
ἧττον δι᾽ ἀρετὴν αἰδεσίμους (58) ἣ διὰ γῆρας " ὧν τὰ 
μὲν σώματα χρόνῳ χέχμηχεν, αἱ ψυχαὶ δὲ Θεῷ νεά- 
ζουσιν. 
virtutis quam senectutis nomine — venerandos : 
tata sunt, animx autem Deo florent ae pubescunt. 
Γ΄. Πατὴρ μὲν &x τῆς ἀγριελαίου χαλῶς ἐγχεντρι- 
σθεὶς εἰς τὴν χαλλιέλαιον, καὶ τοσοῦτον χοινωνήσας 
πῆς πιότητος, ὥστε χαὶ ἄλλους ἐγχεντρίζειν πι- 
στευθῆναι, (59) χαὶ θεραπείαν ἐγχειρισθῆνα: ψυχῶν, 
ὑψηλὸς ὑψηλῶς τοῦ λαοῦ τοῦδε προχαθεζόμενος, 'Aa- 
ρών τις δεύτερος, 7| Mose, Θεῷ πλησιάζειν ἤξιω- 
μένος, xal θείαν φωνὴν χορηγεῖν, τοῖς ἄλλοις ἱστα- 
μένοις πόῤῥωθεν, πρᾶος, ἀόργητος, γαληνὸς τὸ 
δος 0), θερμὸς τὸ πνεῦμα, πολὺς τὸ φαινόμενον (61), 
πλουσιώτερος τὸ χρυπτόμενον. Τί 


ὁ εἷ- 


ἂν ὑμῖν ἀναζωγρα- 
φοίην τὸν γινωσχόμενον ; Οὐδὲ γὰρ εἰ μαχρὸν ἀποτεί- 
νοιμεν λόγον, εἴποιμεν ἄν 


- 
τι 


τοσοῦτον ὅσον ἄξιον, 
ἀπαιτεῖ 
D 


παραχωρεῖν 
τοῦ θαύμα- 


χαὶ 


(65) ἣ τῷ λόγῳ τὸ πολὺ περιχόπτειν 
τος. 
Aationibus relinquere, quam 


* N. Μήτηρ δὲ ἄνωθεν μὲν χαὶ ἐχ προγόνων xaÜic- 


*! Prov. x, 7. Eccli. xxxvini, 10. 


(55) Ἴσον. Reg. a, Coisl. 1, ἴσως, « fortasse. » 
(94) 'Exiüjcoger. Sic Reg. ph, tres Colb., Coisl. 
1 et 2, Or. 1, et. Hervag. Par. edit. ἐπιδείξ, 
« ostendemus. » 
55) Πρεπωδέστατον. Reg. ph, πρεπωδέστερον. 
Ζη.Ἰοῦτε. Weg. ph., Or. 4, et. Jes. ζηλοῦ- 


7) Περιττές. « Nenius, immoderatus. » 


58) Αἰδεσίμους. Reg. ph, tres Colb., Or. !, οἱ 
Jes. ὁμοτίμους. 


Il. Ciesarius igitar, ut. hine. incipiam unde me 
maxime decet, parentes eos. habuit, quos ommnes 
nostis, quorumque virtutem oculis atque auribus 
usurpantes :emulamini, mirificis laudibus in caelum 
effertis, aliisque, quibus ea ignota est, si qui ta- 
men sint, narratis, alius aliam. quamdam. partem 
accipientes. Neque enim fieri potest ut unus omnia 
exponat, nec unius linguze hoc opus est, quantum- 
vis aliquis labore ac diligentia valeat, ac summum 
animi studium. et contentionem adhibeat. Quibus 
cum mulia et magna laudum argumenta suppe- 
lant. (nisi fortasse cuipiam inepte facere videor, 
qui domesticas laudes priedicem), una tamen eos 
res potissimum nobilitat, et insignes reddit, nem- 
pe pietas. 105 graves et canos dico, nec minus 


quorum corpora quidem tempore fracta et d '"i- 


C 


IH. Pater quidem ex oleastro in fructiferam oli- 
vam pulchre insitus, pinguedinisque usque adeo 
particeps faetus, ut alios. quoque inserendi cura 
ipsi commissa, et animarum cullura. mandata sit, 
excelsus  excelse huie populo presidens, alter 
Aaron, aut Moses, hanc dignitatem consecutus, ut 
ad Deum appropinquet, ac vocem divinam aliis 
proeul stantibus subministret, mansuetus, ab 
ira alienus, vultu tranquillus, spiritu. fervidus, di- 
ves his rebus qu:e. oculis cernuntur, ditior iis quie 
tecte et abscondit:e sunt. Quid autem vobis eum, 
qui notus est, describere aggredior? Neque enim, 
etiamsi sermonem in longum protralerem, parem 
tamen illius virtuti orationem alTerrem, quantum - 
que unusquisque vestrum novit ae postulat, dice- 


D rem. Ac. prestat. id in opinionibus vestris et cogi- 
200 sermone meo magnam miraculi partem amputare. 
at 


IV. Mater autem. antiquitus quidem atque 


(59) "Ὥστε... πιστευθῆναι. Billius : « Ut aliorum 
quoque insitio ipsi commissa. » 

(60) Τὸ εἶδος. Reg. ph, τὸ ἦθος, « moribus. » 

(61) Ποιϊὶὺς τὸ φαινόμενον, etc. « Dives externis 
dotibus ae virtutibus, quie oculis conspiciuntur; 
ditior iis qu:P latent. » Sic intelligenda hie Grego- 
rii verba monet Elias. 

(62) Evreziccacat. Coisl. 1, συνενίσταται. 

(65) Hapaz«uopeir. Neg. ph, tres Colb., Or. ], et 
Jes. συγχωρεῖν. E 


159 $. GREGORII 


ipsis proavis Deo consecrata, pietatem, 
cessarie cujusdam hereditatis, non ad seipsam 
tantummodo, sed ad liberos quoque deducens, ex 
sanctis primitiis vere sancla conspersio. Quam 
etiam lantum auxit et. amplificavit, uL ne mariti 
quidem perfectionem | (dicam enim, etiamsi hie 
sermo temeritate non careat), alii ulli, quam ipsi, 
ascribendam esse nonnulli credant, ac przedicent ; 
eamque, o rem miram! pro pietatis premio ma- 
jorem ae perfectiorem pietatem accepisse. Ambo 
filiorum simul et Christi amantes, id quod summa 
admiratione dignum est, imo Christi amantiores 
quam liberorum; quippe qui unum hunc ex liberis 
fructum. caperent, ut a Christo agnoscerentur, 
nomenque ducerent, solaque virtute, atque cum 
eo, quod pristantius est, velut conjunctione ac 
necessitudine se prole felices definirent : ambo 
hucani, misericordes, multa tineis, et latronibus, 
at mundi prineipi eripientes, ab incolatu ad habi- 
tationem eos transferentes, maximamque haredi- 
latem, hoc est, futurze vite. splendorem, filiis co- 
acervantes. Sie illi ad altam senectutem pervene- 
runt, virtute atque annis inter se pares, ac pleni 
dierum, tam qui manent quam qui fluunt ae dila- 
buntur : uterque.primas inter mortales habiturus, 
nisi mutuo ipsi sese principatu prohiberent. Deni- 
que omnes felicitatis numeros expleverunt, excepta 
hac postrema, ut. quispiam existimare queat, sive 
probatione, sive dispensatione : hoc est, meo qui- 
dem judicio, ut przieniisso eo filio, cui propter zeta- 
tis lubricum magis timendum erat, ita jam ipsi 
domo ad superna transferantur. 

V. Atque hace exposui, non ut illorum laudes C 
prodiearem, aut quod essem nescius vix quem- 
quam etiam tota oratione de eorum laudibus insti- 
luta, materi: dignitatem assequi posse : verum αἱ 
illud ostenderem a patribus debitam Ciesario vir- 
tutem fuisse, nec mirum vobis aut incredibile vi- 
deri debere, si tales parentes nactus talibus laudi- 
bus se dignum prebuit; sed illud potius, si, negle- 
ctis domesticis et propinquis exemplis, alios sibi 
spectandos proposuisset. Atque initia quidem ejus- 
modi fuerunt, et qualia. esse vere ingenuis 201 
cenveniebat, ae recte et honeste. vieturis. Ut autem 
media incidam, hoc est, pulchritudinem, magnitu- 
dinem, atque illius in omnibus rebus gratiam, οἱ 
velut in sonis concentum (quandoquidem nec no- 
strum est res hujusmodi mirari, tametsi aliis non 
parvae esse videantur), ad ea quie deinceps sequuiu- 


D 


THEOLOGI τοῦ 


instar ne- A ρωμένη Θεῷ, xai κλῆρον ἀναγχαῖον οὐχ εἰς ἑαυτὴν 


μόνον (04), ἀλλὰ xal τοὺς ἐξ αὑτῆς χατάγουσα τὴν 
εὐσέδειαν, ἐξ ἁγίας ἀπαρχῆς ὄντως ἅ (tov φύραμα 
τοσοῦτον δὲ αὐτὸ αὐξήσασά (05) τε xal πλεονάσασα 
ὥστε ἤδη τισὶ (φθέγξομαι γὰρ, εἰ χαὶ τολμηρὸς ὁ λό 
γος), μηδς τὴν τοῦ ἀνδρὸς τελειότητα ἕξερου τι 
νὸς ἣ ταύτης ἔργον γενέσθαι, πιστευθῆναί τε xai $m 

θῆνα: xat, Q τοῦ θαύματος ! ἄθλον εὐσεῤείας δοθῇ 
ναι μείζονα χαὶ τελειοτέραν (60) εὐσέδειαν. Φιλόπαι- 


^ 


δες ἄμφω χαὶ φιλόχριστοι, τὸ παραδρθί τας τον, μᾶλλον 
δὲ φιλόχριστοι πλέον ἣ φιλόπαιδες "ὁ οἷς γε καὶ τῶν 
πέχνων μία τις ἀπόλαυσις ἣν, τὸ ἀπὸ Χριστοῦ xoi 
γνωρίζεσθαι, χαὶ ὀνομάζεσθαι, χαὶ εἷς εὐπαιδίας 
ὅρος ἡ ἀρετὴ, xol i πρὸς τὸ χρεῖττον (07) οἰχείω- 
Gig" εὔσπλαγχνοι, συμπαθεῖς, ἁρπάζοντες τὰ πολλὸ 
σητῶν, χαὶ λῃστῶν, xot τοῦ χοσμοχράτορος, Ex τῆς 
παροιχίας εἰς τὴν χατοιχίαν μετασχευαζόμενοι," xol 
χλῆρον μέγιστον xotg παισὶ τὴν ἐχεῖθεν λαμπρότητο 
θησαυρίζοντες. Οὕτω τοι χαὶ εἰς λιπαρὸν (08) ἔφθα 
σαν γῆρας, ὁμότιμοι χαὶ τὴν ἀρετὴν χαὶ τὴν ἡλιχίαν, 
I τε pod ὁμοίως xa 


f 

πρῶτα τῶν UM Tie, παρ᾽ ὅσον ἐπὶ: ἀλλήλων εἰς 5 
D kJ 

πρωτεῖον ἐχωλύοντο, Ἐπ πάσης εὐδα!:μονίος μέτρον 

ἐπλήρωσαν, πλὴν τῆς τελευταίας ταύτης, ὡς ἂν οἵἴη- 


θείη τις, εἴτε δοχιμασίας χ 
3 δέ ἔστιν 


χρὴ λέγειν, 
ὁ ἐμὸς λόγος, τὸν σφαλερώτερον 
παίδων OV ἡλικίαν προπέμψαντες, οὕτως ἤδη χα- 
ταλῦσαι. τὸν βίον ἐν ἀσφαλείᾳ (09), χαὺ πρὸς τὰ ἄνω 
τεθῆναι (70). 

vitam claudant, 


εἴτε οἰχονομίας " 


ν, ὡς ὁ τῶν 


πανοιχεσίᾳ μετ 
Securo animo el cum universa 

Ε΄. Καὶ ταῦτα διῆλθον, οὐ τούτους ἐγχωμιάσαι. βου- 
λόμενος, οὐδὲ ἀγνοῶν, ὅτι μόλις ἄν τις τῆς ἀξίας 
ἐφίχοιτο, xaX ὅλην ὑπόθεσιν λόγου τὸν τούτων ἔπα!- 
νον ἐνστησάμενος (71), ἀλλὰ ἵν᾽ ἐπιδείξαιμι £x πατέ- 
pov ὀφειλομένην Καισαρίῳ τὴν ἀρετὴν, καὶ μὴ θαυ- 
εἰ, τοιούτων τυχὼν γεννητό- 


μάζητε, μηδὲ ἀπιστῆτε, 


Dus 


ρων, τοιούτων ἑαυτὸν παρέσχεν ἐπαίνων ἄξιον" ἀλλὰ 
τοὐναντίον, εἰ πρὸς ἑτέρους eios, τῶν οἰχείων xat τῶν 
ἐγγύθεν ἀμελήσας ὑποδειγμάτων. Τὰ μὲν δὴ πρῶτα 
ποιαῦτα, οἷα poo T xev εἶναι τοῖς ὄντως (72) εὖ γεγονόσι, 
xai χαλῶς βιώσεσθαι μέλλουσιν. Ἵνα δὲ τὰ ἐν μέσῳ 
συντέμω. χάλλος, χαὶ μέγεθος, x χαὶ τὴν ἐπὶ πᾶσι τοῦ ἀν- 
δρὸς χάριν, χαὶ ὥσπερ ἐν φθόγγοις εὐαρμοστίαν (ὅτι 
μηδὲ πρὸς ἡμῶν (15) τὰ τοιαῦτα θαυμάζειν, εἰ χαὶ τοῖς 
ἄλλοις οὐ μικρὰ φαίνεται), πρὸς τὰ ἐφεξῆς (74) βα- 
διοῦμαι τοῦ λόγου, xai ἃ μηδὲ βουλομένῳ παραλῖ- 
πεῖν ῥάδιον. 


tur, et quis, ne. si cupiam. quidem, facile prietermittere possum, orationem conferam. 


(04) Μόνον. Coisl. 1, μόνην. 

(605) Αὐτὸ Rp es Reg. bm, αὐτήν. Reg. pl, 
tres Colb., Or. 1, et Jes. φύραμα, ἢ τὸν ᾿αὑτὸν (neu 
pe, χλῃρον) αὐξήσασα. 

(00) ΤειἸειοτέραν. Or. 4, τελεωτέραν. 

(07) Κρεῖττον. Mac voce « Deum » intelligere 
videtur Gregorius, aec proinde vertendum, « cami 
Deo conjunctione et necessitudine. » Billius in pri- 
ma editione sie varterat z « sola virtute conjunctio- 
neque cum Deo atque consortio, felicem liberorum 
i procreationem definirent. » 


(608) Εἰς Aixapór. « Ad uberem beatamque se- 
nectutem. » E 

(69) "Er ἀσφαλείᾳ. Tres Regg., totidem Colb. et 
Or. 4, σὺν ἀσφαλείᾳ, « eum securitate. » 

(70) Μετατεθῆναι. Sic Reg. hu. Par. μεταδεθῆναι. 

(71) "Evcc σάμενος. Coisl. 1, συστησέμενος. 

(12) "Ὄντως. Deest in pluribus codd. nec reddidit 
Biliius. 

(15) Πρὸς ἡμῶν. Sie tres Regg., wres Colb , Or.4 
et Jes. Editi vero, ὑμῶν. 


(14) Τὰ ἐφεξῆς. Reg. ἃ, τὰ ἑξῆς. 


1791 


δευθέντες (75), xaX τοῖς ἐνταῦθα μαθήμασιν ἑχανῶς 
ἐνασχηθέντες, ἐν οἷς ἐχεῖνος (10) τάχει τε xal 
μεγέθει φύσεως οὐδ᾽ ἂν εἴποι τις ὅσον ὑπὲρ τοὺς 
πολλοὺς fw ὦ πῶς ἀδαχρυτὶ τὴν τούτων παρέλθω 
μνήμην, xai μή με ἀφιλόσοφον ἐλέγξῃ τὸ πάθος 
παρὰ τὴν ὑπόσχεσιν! ἀλλ᾽ ἐπειδή γε ἀποδημίας xat- 
pb; ἐδόχει, χαὶ τότε mp π᾿ ἀλλήλων ἐσχίσθη- 
μεν" ἐγὼ μὲν τοῖς χατὰ Παλαιστίνην ἐγχαταμείνας 
(11) παιδευτηρίοις, ἀνθοῦσι τότε χατὰ ῥητοριχῆς 
ἔρωτα, ὁ δὲ τὴν ᾿Αλεξάνδρου πόλιν χαταλαδὼν, παν- 
τοίας παιδεύσεως xai τότε xal νῦν οὖσάν τε χαὶ δο- 
χκοῦσαν ἐργαστήριον. Τί πρῶτον, ἣ τί μέγιστον εἴπω 
τῶν ἐχείνου χαλων; Τί ὃὲ (78) παρεὶς, μὴ τῷ μεγί- 
τῷ ζημιώσω τὸν λόγον; 
πιστότερος ; Τίς δὲ ἢ. 
μᾶλλον ἀπέφυγε (19) τὴν τῶν μοχθηρῶν ἑταιρίαν χαὶ 
ὁμῶιίαν; Τίς δὲ τῇ τῶν βελτίστων ἑαυτὸν προσέθηχε 
πλεῖον (80), ἄλλοις τε xai τῶν ix τῆς πατρίδος τοῖς 
εὐδοχιμωτάτοις χαὶ γνωριμωτάτοις, εἰδὼς οὐδὲ τοῦτο 
φέρειν μιχρὸν εἰς d 

Ἐξ ὧν τίς μὲν ἄρχουσιν ἐχείνου τιμιώτερος ; τί 


ἢ πόλει 


πάτῃ, χαίτοι vs (81) διὰ τὸ μέγεθος πάντων 
ἐγχρυπτομένων, ἣ ἐπὶ σωφροσύνῃ γνωρι:μότερος (82), 
ἣ ἐπὶ συνέσει περιφανέστερος ; 


3 


vrbi (quamvis sublimior prorsus ac abstrusior ipsius doctrina), aut 


ob ingenii sagacitatem illustrior ? 
Z'. Ποῖον μὲν εἶδος οὐκ ἐπῆλθε παιδεύσεως ; μᾶλ- 


λον δὲ ποῖον, ὡς οὐδὲ μόνον ἕτερος ; Τίν: δὲ παρῆχεν 
ἐγγὺς αὐτοῦ γενέσθαι, καὶ χατὰ μιχρὸν (85), μὴ ὅτι 
τῶν χαθ᾽ ἑαυτὸν χαὶ τῆς αὐτῆς ἡλιχίας, ἀλλὰ χαὶ τῶν 


πτρεσθυτέρων, χαὶ παλαιοτέρων ἐν τοῖς μαθήμασι; xa 
πάντα ὡς ἕν ἐξασχήσας, χαὶ ἀντὶ πάντων ἔχαστον" 


ποὺς μὲν πτηνοὺς τὴν φύσιν φιλοπονίᾳ νιχήσας, τοὺς 


πάχει μὲν τοὺς ταχεῖς, σπουδῇ δὲ τοὺς φιλοπόνους 


᾿εωμετρίας μέν γε χαὶ ἀστρονομίας, χαὶ τῆς ἐ 


ὑπερθαλὼν, χαὶ τοὺς χατ᾽ ἄμφω δεξιοὺς ἀμφοτέροις. 
ς 
ν 


δύνου τοῖς ἄλλοις παιδεύσεως, ὅσον χρήσιμον ἐχλεξά: 


I 
dir 
'͵ 


μενος, τοῦτο δὲ ἣν Ex τῆς τῶν οὐρανίων εὐαρμοστίας 
καὶ τάξεως τὺν δημιουργὸν θαυμάσαι, ὅσον Ba 6s pov 


ταύτης δι 


ουγεν" οὐ τῇ φορᾷ τῶν ἄστρων διδυὺς τὰ 
ὄντα χαὶ τὰ γινόμενα, ὡς οἱ τὴν ὁμόδουλον ἑαυτοῖς 
χαὶ 


(84) χτίσιν ἔπανιστ 


ες τῷ X 


iac ἰατριχῆς, ὅτη τὰ περὶ φύσεις, χαὶ χράσεις, xal 


ἀναιρουμέναις συνεχχότ 
. 
οὕτως ἀμαθὴς ἣ φιλόνει 


(15) Καὶ παιδευθέντες. Deest in Reg. a. 
(16) "Ev οἷς ἐκεῖνος. Ma. Rez. hu, Coisl. 1 et 2, 
Or. 1, aliique plures. Edit. ἐν οἷς ἐχείνοις. 
71) "Eyzacauirac. Tres Regg., tres Colb., etc. 
είνας. 
18) Ti δέ, Or. 1. τί Gat. In edit. deest δέ. 
9) MaA.ley ἀπέφυγε. Meg. bm, Jes. à 
μᾶλλον. 


ORATIO VII. — IN LAUDEM CJESARIE FRATIUIS. 


QG'. Ὑπὸ δὴ τοιούτοις ἤθεσι τραφέντες xol παι- A 


763 


VI. Nos igitur sub hujusmodi moribus educati et 
instituti, atque in. hujusce loci. disciplinis, satis 
exercitati et exeulti, in quibus ille ingenii celeritate 
ae magnitudine diei non polest quam longo inter- 
vallo plerosque post se relinqueret ; 0. quonam pa- 
cto harum rerum memoriam sine lacrymis priter- 
ibo, nec me, contra quam pollicitus sum, parum 
lortis animi esse dolor ostendet ! cum jam peregri- 
nationis lempus esse videretur, ac. tum primum 
alter ab altero distracti. sumus : ego. nimirum ob 
artis oratori: amorem, in Paliestin: scholis, tum 
florentibus, moratus ; ille autem Alexandriam profe- 
ctus, urbem, et tunc et nunc quoque, tum vere tui 
hominum existimatione, doctrin:e. omnis officinam. 
Quid primum, aut quid maximum ex illius laudi- 
bus commemorem? Aut quid sine gravissinio ora- 
tionis damno pratermittam? Quis. illo praceptori- 
bus fidelior? Quis a qualibus jucundior ? Quis im- 
proborum societatem et consuetudinem magis vi- 
tavit? Quis optimorum virorum, cum aliorum, tum 
celeberrimi cujusque ex patria. et. nobilissimi fa- 
miliaritati sese magis adjunxit? Non ignorabat 
sane, ad virtutem. aut. vitium permagni referre, 
cum quibus quispiam consuescil, Atque. idcirco, 
quis apud pr:esides honoratior? lmo quis universe 
ob temperantiam clarior, aut 


VII. Quodnam doctrin:e genus non peragravit? 
imo quodnam est, quod uon. ut. ne unum quidem 
alius? Cuinam autem concessit, ut aid ipsum, vel 
tantillum. appropinquaret, nón sodalium. tantum et 
squalium, sed etiam. majorum natu, et qui. plus 
temporis in litterarum studiis consumpserant ? Nam 
et omnia ut unum excoluerat, et. singula rursum 
ut omnia. Ac ut volucri ingenio praditos, studio 
et diligentia, ita studiosos et industrios ingenii 
celeritate superabat : vel, ut rectius loquar, 202 
ingeniosos ingenio, el laboriosos studio, et. eos 
qui utraque re pollebant, utraque pr:ecellebat. 
Alque ex geometria quidem$ et astronomia, et do- 
ctrina aliis periculosa, cum, quidquid utile erat, 
collegisset, loc est, ut ex corporum celestiuin 
concentu alque ordine Creatorem | admiraretur, 
quidquid noxium et exitiosum erat, effugit ; nempe 
ea quae sunt, ac fiunt, ad siderum motum haudqua- 
quam referens, quemadmodum ii qui conservam 
suam creaturam adversus Creatorem concitant ; 
verum, ut alia omnia, sic. eorum quoque motum, 
ut par est, divine providenti:e attribuens. |n nu- 
meris autem et. suppulationibus, alque ea eximie 
aris medic parle, qux in naturis ac tempera- 


(80) Προσέθηκε z.leicv. Jes. προσέθηχε cov. 

(81) Καίτοι γε, etc. Billius, « quamvis alioqui ob 
ipsius magnitudinem omnes obscuri atque incogniti 
essent. » 

(82) Γνωριμότερος. Or. 3, γνωριμώτερος. 

(85) Κατὰ g.xpcr. Combef. παρὰ pix póv. 

(84) 'Eavzcic. Sic Regg. a, bin, Or. 4, et Jes. 
Editi, ἑαυτῆς. . 


165 


S. GREGORII THEOLOGI 


2 764 


mentis, causisque morborum inquirendis versatur, A θμοῖτο, τὸ πρεσθεῖον ἐν τοῖς δευτέρους φερόμενος 


ut succisis radicibus rami quoque simul amputen- 
tur, quis ila ineptus el pervicax erat, uL. secundas 
ipsi daret, ac non bene secum agi duceret, si pro- 
Ximum illi numerum obtineret, àc primas inter 
secundos ferret? Neque vero hoe sermo quidam 
lis, et occidentalis ora, et. denique 
doetrinze column sunt. 


omnés ex 


VII. Cum autem, ut omnis generis mercibus in 
ingentem navim onerariam, sic. ipse omni virtutis 
ac disciplinze genere in animam suam collecto, in 
propriam urbem navigaret, ut. pulchras doctrinz 
sus merces aliis etiam impertiret, hic quoque ad- 
mirabilis. quedam | res. accidit, quam, quia ejus 
recordatio me omnium maxime delectat, vobisque 
etiam voluptatem afferre queat, non alienum fue- 
rit paucis exponere. Mater nostra, materno quo- 
dam voto, atque amoris erga filios pleno, hoe op- 
tabat, quemadmodum ambos eodem tempore emi- 
serat, sic ambos quoque simul redeuntes videret. 
Eramus enim, si non aliis, matri quidem certe, 
€um simul conspiceremur, par quoddam votis ex- 
optandum, atque visendum, licet nunc ab invidia 
male dissolutum. Et ecce Dei impulsu, qui justas 
preces audit, et parentum erga probos filios ame- 
rem in pretio habet, nec ex consilio ullo, nec ex 
compacto, ille Alexandria, ego ex Grecia, alter ἃ 
lerra, alter mari, eodem tempore in eamdem civi- 
tatem appulimus. Hxc autem erat Byzantium, urbs 
totius Europ:e priocipatum munc tenens; in qua 
tantam brevi gloriam Ciesarius adeptus est, ut pu- 
bliei honores, nobileque niatrimonium, ac senato- 
ria dignitas ei oblata fuerit, communique decreto a 
magno imperatore per legatos 93 petitum 511, 
ui principem urbem viro eruditorum principe 
ornari atque honestari vellet. ( siquidem hoc 
ipsi eure esset, ut vere primaria, nomineque 
suo digna exsisteret), atque ad ceteras ipsius lau- 
des hanc accedere, ut Ciesario, et. medico, et cive 
ornaretur : quamvis Aioqui preter ezeterum splen- 
dorem, viris, tam in philosophia quam in aliis ar- 
tium generibus, eximiis abundet, Sed de hac re 
satis, lllud autem, quod tum contigit, licet aliis 
temere ae fortuito contigisse videretur, cujusmodi 
multa fert casus in rebus humanis, apud pios ta- 
men perquam manifestum erat, non alia de causa 
rem evenisse, quam piorum parentum, ad unius 
voli summam  explendam, filios, tum terra, tum 
mari in unum colligentium. 

(85) Ὁμοῦ Aij£ic. Reg. bm, Or. 4, Jes. λῆξις ὁμοῦ. 

(86) Πόλιν. Weg. bm, et Jes. πάλιν, « rursus. » 
Sic etiam Billius legerat, 

(87) Kal yàp ἐμέ γε. Sic Reg. bu, duo Colb, et 
Or. 4. Deest γάρ in edit. 

(88) Ἐδοκοῦμεν. « Videbamur. ola 

(89) Δὲ ἦν. Keg. bm, δ᾽ ἣν. Deest ἣν in Reg. 
et Or. 1. 

(90) EcaAQvar Deest in Regg. bm, hu, tribus 
τ ἢ posa hu, μέλον. Tres Colb. et Jes. 


ἐλλειν. Meinsius, « forte, » μέλει. : 
(92) Τῷ. Reg. hu, tres Colb. et Or. 1, τό, 


4 
hu, 


Koi ταῦτα οὐ λόγος ἐστὶν ἀμάρτυρος, ἀλλ᾽ ἑῴα τε 
ὁμοῦ λῆξις (83) χαὶ ἑσπέριος, καὶ ὅσην ἐχεῖνος ἐπῆλ 
θεν ὕστερον, ἐπίσημοι στῆλαι τῆς ἐχείνου παιδεύ 
σεως. 


sunt, nullo testimonio suffullus, verum €t orienta- 


regiones, quas postea perlustravit, insigues 'ipsius 


H'. Ἐπει δὲ, πᾶσαν ἀρετήν τε xoY μάθησιν, ὥσπερ 
μεγάλη φορτὶς παντοδαπὴν ἐμπορίαν, εἰς μίαν τὴν 
ἑαυτοῦ ψυχὴν συλλεξάμενος, ἐπὶ τὴν ἑαυτοῦ πόλιν (86) 
ἐστέλλετο, ὡς ἂν χαὶ τοῖς ἄλλοις μεταδοίη τῶν καλῶν 
ἀγωγίμων τῆς ἑαυτοῦ παιδεύσεως, ἐνταῦθά τι χαὶ 
συνηνέχθη πρᾶγμα θαυμάσιον, οὐδὲν δὲ οἷον, χαὶ γὰρ 
ἐμέ γε (87) μάλιστα πάντων εὐφραίνει τοῦτο μνημο- 
γευθὲν, χαὶ ὑμᾶς ἂν ἡδίους ποιήσειεν, ἐν βραχεῖ 
S Κα ἐν δι EE ονῆς ἐὰν 
διηγήσασθαι. Ηὔχετο μὲν ἣ μήτηρ εὐχὴν μητριχῆν 
τινα χαὶ φιλόπαιδα, ὥσπερ ἐξέπεμψεν ἀμφοτέρους, 
οὕτω χαὶ σὺν ἀλλήλοις ἐπανελθόντας ἰδεῖν. Ξυνωρὶς 
γὰρ ἐδοχοῦμέν (88) τις, χαὶ εἰ μὴ τοῖς ἄλλοις, μητρί 
Y οὖν, εὐχῆς xai θέας ἀξία, σὺν ἀλλήλοις ὁρώμενοι, 
ἡ νῦν χαχῶς ὑπὸ τοῦ φθόνου διαλυθεῖσα" Θεοῦ δὲ οὕτω 
χινήσαντος, ὃς ἀχούει διχαίας εὐχῆς, xol φίλτρον 
τιμᾷ γονέων εἰς παῖδας εὐγνώμονας, ἐξ οὐδεμιᾶς 
; SES ; US z AU 
πινοίας, οὐδὲ συνθήματος, ὁ μὲν ἀπὸ τῆς ᾿Αλεξαν- 
δρείας, ὁδὲ ἀπὸ τῆς Ἑλλάδος χατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον 
εἰς τὴν αὐτὴν πόλιν ὁ μὲν ἀπὸ γῆς, ὁ δὲ ἀπὸ θαλάσσης 
χατήραμεν. Ἡ πόλις δὲ ἣν (89) τὸ Βυζάντιον, 1j νῦν 
προχαθεζομένη τῆς Εὐρώπης πόλις, ἐν fj τοσοῦτον 


7 qm 


Καισάριος χλέος οὐ πολλοῦ χρόνου διελθόντος ἠνέγχα- 
το, ὥστε δημοσίας τιμὰς αὐτῷ, χαὶ γάμον τῶν εὐδο- 
χίμων, χαὶ τῆς συγχλήτου βουλῆς μετουσίαν προτε- 
θῆναι, xai πρὸς βασιλέα πρεσθείαν σταλῆναι (90), 
τὸν μέγαν ἀπὸ χοινοῦ δόγματος; τὴν πρώτην πόλιν 
τῷ πρώτῳ λογίῳ χοσμηθῆναί τε xoi τιμηθῆναι (εἴ 
«t μέλειν (91) αὐτῷ τοῦ πρώτην ἀληθῶς εἶναι, xal 
τῆς ἐπωνυμίας ἀξίαν), xaX τοῦτο προστεθῆναι πᾶσι 
τοῖς ὑπὲρ αὐτῆς διηγήμασι, τῷ (92) Καισαρίῳ xo- 
λωπίζεσθαι, καὶ ἰατρῷ, καὶ οἰχήτορι" χαίτοι γε με- 

EM SET EE ἩΡῸΣ 
τὰ τῆς ἄλλης λαμπρότητος πολλοῖς χαὶ μεγάλοις εὖ 
θυνου μένην (95) ἀνδράσι κατά τε φιλοσοφίαν χατά τε 

E T AS Ξ SOLA AN NIS 
τὴν ἄλλην παίδευσιν. ᾿Αλλὰ τοῦτο μὲν ἰχανῶς. Τότε ὃ 
οὖν τὸ γενόμενον τοῖς μὲν ἄλλοις συντυχία τις ἔδο- 
Ecy ἄλογος χαὶ ἀναίτιος, οἷα φέρει πολλὰ τὸ αὐτόμα- 


τον (94) ἐν τοῖς ἡμετέροις, τοῖς δὲ φιλοθέοις χαὶ λίαν 
εὔδηλον ἣν μὴ ἄλλο τι συμθὰν εἶναι ἣ γονέων θεοφι- 
λῶν ἔργον Ex γῆς χαὶ θαλάττης τοὺς παῖδας συναγόν- 


των (95) εἰς μίαν εὐχῆς ἐχπλήρωσιν. 


(95) Εὐθυνουμένην. Reg. hu, Or. 1, el Jes. εὐ- 
θηνουμένην. "- L 

(04) Τὸ αὐτόματον. Schol. Τὸ αὐτόματον ἐχά- 
λεσεν ὁ Πατὴρ, ὃ, συγχωρουντος Θεοῦ, ἐς αὐτῆς τῆς 
φυσικῆς ἀχολουθίας πραγμάτων, οὐχ ἔχ τινος ἐπιτη- 
δεύσεως συμδαίνειν εἴωθεν " οὐ γὰρ ὡς τινῶν ἄπρο- 
νοήτως γινομένων, μὴ γένοιτο" πῶς γὰρ ὁ οὕτω φι- 
λόθεος τοῦτο ἂν εἶπεν: « Casum appellavit Pater, 
quod. ex naturali rerum Ordine, Deo permittente, 
non vero cujusquam industria et consilio contingere 
solet; non enim quod temere contingat quidquam, 
absit. Qui vir bonus hoc dixisset? » 

(93) Zvragérzor, Weg. hu, συναγαγόντων. 


705 ORATIO VII. 


θωμεν, ὃ τοῖς μὲν ἄλλοις ἴσως μιχρὸν, xaX οὐδὲ μνή- 
μῆς ἄξιον, ἐμοὶ δὲ xal τότε χαὶ νῦν μέγιστον ἔδοξεν, 
εἴπερ τὼν ἐπαινετῶν ἡ φιλαδελφία, χαὶ οὐ παύσομαι 
τιθεὶς ἐν πρώτοις, ὁσάκις ἂν τὰ ἐχείνου Heine 
Κατεῖχε μὲν αὐτὸν αἷς εἶπον τιμαῖς ἡ πόλις, xal οὐδ' 
ἂν εἴ τι (90) γένοιτο μεθήσειν ἔφασχεν * dri δὲ àv0- 
ἕλχων ἴσχυσα, ὁ πάντα Καισαρίῳ πολὺς xa τίμιος, 
χαὶ τοῖς γονεῦσι τὴν εὐχὴν πληρῶσαι, χαὶ τῇ πατρίδι 
τὸ χρέος, χαὶ ἐμαυτῷ τὸν πόθον" λαθὼν 
κοινωνὸν xat συνέμπορον, χαὶ προτιμηθεὶς οὐ 
χαὶ δήμων μόνον, οὐδὲ τιμῶν χαὶ 
χαὶ πολλαχόθεν οἱ μὲν συνέῤῥεον 


τῆς ὁδοῦ 
πόλεων 
πόρων, οἱ πολλοὶ 
ἐχείνῳ, ol δὲ ἠλπί- 
ζοντο, ἀλλὰ χαὶ αὐτοῦ βασιλέως σχεδὸν, χαὶ τῶν 
ἔχεῖθεν ἐπιταγμάτων (97). Ἐντεῦθεν ἐγὼ μὲν φιλο- 
σοφεῖν διέγνων, χαὶ πρὸς τὸν ἄνω βίον μεθαρμοσθῇ- 
va^, ὥσπερ τινὰ βαρὺν δεσπότην χαὶ ἀῤῥώστημα χα- 
λεπὸν, μᾶλλον δὲ 
ὁ μὲν πόθος πρεσθύτερος, ὁ δὲ βίος ὕστερος " τὸν δὲ 


πᾶσαν φιλοτιμίαν ἀποσεισάμενος 
πὰ πρῶτα τῆς παιδεύσεως ἀναθέντα τῇ ἑαυτοῦ πα- 
τρίδι, καὶ θαυμασθέντα τῶν πόνων ἀξίως, μετὰ τοῦ- 
τὸ δόξης ἐπιθυμία χαὶ τοῦ προστατεύειν (98) «5; 
λεως, ὡς ἐμέ γε συνέπειθε, τοῖς βασιλείοις 

οὐ πάνυ μὲν ἡμῖν φίλα ποιοῦντα, χαὶ χατὰ Ἱνώ- 
μὴν (99)" χαὶ γὰρ ἀπολογήσομαι πρὸς ὑμᾶς, ὅ 
πολλοστὸν 


ἧς πό- 


T - 
6160081, 


τι 
t 


ἄχῆαι παρὰ Θεῷ χρεῖττον εἶναι 
«s (ἢ) καὶ ὑψηλότερον ἣ παρὰ τῷ χάτω βασιλεῖ τὰ 
πρῶτα φέρεσθαι, οὐ μὴν ἄξιός (2) γε μέμψεως. Φι- 
λοσοφεῖν μὲν γὰρ 030 μέγ 
πώτατον, χαὶ οὐ πολλῶν τὸ ἐῚ 


6oxz 


(στ. 


στον, τοσούτῳ xal χαλε- 
ἔρημα, οὐδ᾽ ἄλλων ἣ 
τῶν ὑπὸ τῆς θείας προχεχλημένων (5) μεγαλονοίας, 


ἣ τοῖς προηρημένοις 
. MCA 


A 


ς () χαλῶς χεῖρα δίδωσιν " οὐ μι- 


ὕξου 


πλείω λόγον ἔχοι 


χαὶ τῆς ἑαυτοῦ ω λαμπρότητο 


χαὶ τὴν μὲν (5) ὡς σχηνὴν ἐρετάραι fj τι προσ- 
ὠπεῖον τῶν πολλῶν xai προσχαΐρων, τὸ τοῦ χόσμον 


5 


ὑποχρινόμενος, αὐτὸς δὲ ζῴοι Θεῷ 
τὰ τῆς εἰχόνος, fjv olós παρ᾽ i; 


πούτου δρᾶμα 


ξίνου λαθὼν χαὶ ὀφεί- 
λων τῷ δεδωχότ'“ ὅπερ ἀμέλει: xal Καισάριον δια- 
νοηθέντα γινώσχομεν. 


rem Dei salutisque. suze, quam terreni splendoris, rationem habeat ; 


scenam, 


— IN LAUDEM CJESARII FRATRIS. 


Θ΄. Φέρε μηδὲ τοῦτο τῶν Καισαρίου καλῶν παρέλ- A 


Β 


766 


IX. Age, ne hanc quidem Cesari laudem pra- 
tereamus, qui, quamvis aliorum judicio exigua 
fortasse, ac ne commemoratione quidem digna sit, 
mihi tamen maxima, et tunc vísa est, et nunc item 
videtur, si modo fraternus amor laudes meretur, 
neque unquam eam inter primas collocare desinam, 
quoties mihi de illius rebus narratio instituta fue- 
rit, Nam eum civitas, iis, quos diximus, honoribus 
eum retineret, negaretque se illi ulla ratione po- 
testatem. discedendi faeturam, ego tamen, cujus 
auctoritatem. Ciesarius in omnibus rebus plurimi 
faciebat, in. contrarium nitens, hoc sum consecu- 
tus, uL nee parentes voto suo, nee patria debito sibi 
ollicio, nec denique ego desiderio meo frustrarer. 
lüineris enim. socium comitemque se mihi adjunxit; 
meque non urbibus solum et populis, non. honori- 
bus et proventibus, qui multi ad eum undique par- 
tim confluebant, partim in spe atque exspectatione 
erant, verum. propemodum ipsi quoque imperatori 
ejusque jussis anteposuit. Hine ego, excussa omui 
ambitione, non secus ac gravi quodam domino, et 
molesto morbo, philosophari, atque ad supern:e 
vite studium meipsum lLransferre constitui; vel 
potius antiquior quidem cupiditas fuit, vita au- 
tem posterior. At vero Ciesarius, cum doctrinae 
su» primitias patrie consecrasset, dignamque 
laboribus admirationem sui commiovissel, postea 
glorie cupiditate duetus, 904g atque, ut mihi qui- 
dem fidem faciebat, quo urbi priesidio esset, in au- 
lam se contulit, non ille sane, meo quidem judicio, 
rem admodum gratam. nobis faciens (non. enim 
apud vos diflitebor', inter postremos apud Deum 
censeri, satius el sublimius esse, quam apud ter- 
renum imperatorem | primas ferre), non tamen 
reprehensione dignam. — Philosophari enim, ut 
maximum, ita etiam difficillimum est, nec id aggredi 
multorum est ; nec aliorum, quam quos divina men- 
lis magnitudo, qu:: prob:e hominum. voluntati ma- 
num porrigere solet, advocavit. Non parvum au- 
tem hioc quoque zestimandurm est, si quis secundum 
vite genus complexus, probitati studeat, ac majo- 
atque. hune. quidem. tanquam 


aub personam quamdam ex multis et caducis proferat, hujus mundi fabulam agens, ipse 


autem Deo cuim imagine, quam se ab. eo accepisse, eique. debere novit, vitam ducat. Quem quidem sci- 


licet. animum 


T. Τάττεται 


μὲν γὰρ τὴν πρώτην ἐν ἰατροῖς τά- D 
ξιν, οὐδὲ πολλοῦ τόνου}. προσὸ eae. ἀλλ᾽ ἐπιδείξας 


μόνον τὴν παίδευσιν, αὶ 


δεύσεως. οἷον πρόλογον (6), » χὰν τοῖς 


a 


οὔ 825: 


φίλοις 


Οὐδ᾽ ἂν εἴ τι. Rez. hu, Or. 4, οὐδὲ ε 
Ἐπιταγμάτωνγ". Dillius, « ejusque edictis. » 
Προστατεύειν.. Weg. bra, tres Colb., Coisl. 5, 
προστάττειν. 

(99) oia ποιοῦντα, καὶ κατὰ vr ὠμη»". Com- 
bel. ποιῶν. Prieiermisit Billius, x21 χατὰ γνώ- 
μην. Elias verit, « et ex animi mei sententia. » 

(1) Εἶναι δοκεῖ τε. Mc desunt in lez. bin, tri- 
bus Colb. et Or. 1. 

(2) "A£toc. Qr 5 9, el Jes. 
lo. » 


(96) 
(97) 
(98) 
et Jes 


ἀξίως, « digne, meri- 


Ὗ H . ^ 
Csario. fuisse. compertum | habemus. 


X. Nam cum non magno negotio ae labore opus 
verum doctrinam duntaxal suam, vel 
potius breve quoddam doctrinis specimen ostendis- 
set, primum statim inter medieos dignitatis gra 


habuisset, 


(5) HpoxezAnpéror. Jes. προσχεχλημένων. Sic 
etiam legit Comb. et vertit, « quos divina providen- 
lia magnos aspirans animos provocaveriL. » 

(4) Προηρημέγνοις. Non. male Percheimerus , 
€ prijdeterminalis. » Jes. προξιρη μένοις. 

(5) Kal τὴν μέν, etc. liec usque ad ὅπερ ἀμέ- 
Azt, eic., desunt in Reg. bin, in tribus Colb., Ur. Ἂς 
Elia et Jes. 

(6) Οἷον d loyor. Sic Regg. bm, hu, tres Colb., 
Coisl. 5, Or. 1, et Jes. Deest οἷον in editis. 


761 


dum obtinuit, 
imperatorem habitus, amplissimis honoribus affe- 
ctas est. Gratuitam. porro artis humanitatem pro- 
ceribus proposuit, illud nimirum exploratum ha- 
bens, nihil esse, quod hominem ad altiora prove- 
heret, quam virtutem, et famam honestis rationi- 
bus collectam. Et quibus gradu inferior erat, eos- 
dem gloria longe superabat. Qui eum ob pudici- 
liam et temperantiam onmibus charus esset, eaque 
de causa preliosarum rerum curam susciperet, 
nec adjuratore Hippocrate ullo modo opus haberet, 
adeo ut nihil prorsus esset Cratetis simplicitas, si 
cum illius simplicitate conferretur : omnibus rur- 
sum magis quam pro dignitatis ipsius gradu ve- 
nerabilis erat, Cumque magnis quotidie dignita- 
tibus ornaretur, majoribus tamen, ae jam in spe 
positis, dignus habebatur, tum ab ipsis imperatori- 
bus, tum ab omnibus iis qui primas secundum eos 
tenebant. Quodque maximum censendum est, non 
commisit, ut a gloria, aut ab iis, inter quas versa- 
batur, deliciis, anima sux nobilitas corrumpere- 
ur. Quin potius 2Q5 cum multa et magna ipsi 
suppeterent, ad dignitatem tamen hoc primum erat, 
quod Christianus et. essel el. nominaretur ; sic ut 
alia omnia cum hoc uno collata, ludus quidam ac 
nugo ipsi essent. Alia enim ab aliis etiam ludun- 


Qur, non secus alque in scena, quie celerrime, et. figitur, et 
quam constituitur; ut. ex multis hujus vite mutationibus, 


S. GREGORII TIIEOLOGI 


atque in amicorum numero apud A λέως εὐθὺς ἀριθμούμενος, τὰς μεγίστας χαρποῦται 


D zy μέσῳ τρυφῆς 


768 


τιμάς * ἄμισθον δὲ τὴν τῆς τέχνης φιλανθρωπίαν τοῖς 

πέλει προτίθησιν (7), εἰδὼς οὐδὲν οὕτως (8) ὡς 
ἀρετὴν χαὶ τὸ ἐπὶ τοῖς χαλλίστοις (9) γινώσχεσθαι 
προάγειν εἰς τὸ ἔμπροσθεν. Καὶ ὧν τῇ τάξει ücüce pog 
ν, τούτων χατὰ πολὺ περιῆν τῇ δόξῃ" πᾶσι μὲν ὧν 
διὰ σωφροσύνην ἐπέραστος, χαὶ διὰ τοῦτο τὰ τίμια 
πιστευόμενος (10), χαὶ μηδὲν Ἱπποχράτους ópyi- 
στοῦ προσδεόμενος, ὡς μηδὲν εἶναι xat τὴν Κράτη- 
τος ἁπλότητα (11) πρὸς τὴν͵ ἐχείνου θεωρουμένην * 


2.3 


πᾶσι δὲ πλέον | χατὰ τὴν ἀξίαν αἰδέσιμος, μεγάλων 
μὲν ἀεὶ τῶν παρόντων ἀξιούμενος, μειζόνων δὲ ἄξιος 
εἶναι τῶν ἐλπιζομένων χρινόμενος τοῖς τε βασιλεῦσιν 
αὐτοῖς, xoi ὅσοι τὰ πρῶτα μετ᾽ ἐχείνους ἔχουσιν “ τὸ 
δὲ μέγιστον, ὅτι μὴτε ὑπὸ τῆς δόξης μήτε ὑπὸ τῆς 
τὴν τῆς Ψυχῆς εὐγένειαν διεφθάρη * 
ἀλλὰ πολλῶν χαὶ μεγάλων ὑπαρχόντων αὐτῷ, πρῶτον 
σθαι" 
ἐχείνῳ xal λῆρος πρὸς ἕν 
τοῦτο χρινόμενα. Τὰ μὲν γὰρ ἄλλα ὡς ἐπὶ σχηνῆς 
χαὶ ἄλλοις παίζεσθαι τάχιστα πηγνυμένης τε xaX xa- 
ταλυομένης, τάχα δὲ φθειρομένης ῥᾷον ἣ συνιστα- 
μένης, ὡς εἶναι ἰδεῖν &x τῶν πολλῶν τοῦ βίου μετα- 


ἣν εἰς ἀξίωμα Χριστιανὸν χαὶ εἶναι χαὶ ὀνομάξ 
χαὶ πάντα ὁμοῦ παιδιά τις 


θολῶν, χαὶ τῆς ἄνω xai κάτω μεταπιπτούσης εὐετη- 
ρίας" μόνον δὲ ἴδιον ἀγαθὸν εἶναι χαὶ 
ἀσφαλῶς τὴν εὐσέθε:αν- 

dissolvitur, imo facilius fortasse deletur, 
et prosperitate sursum 2e deorsum la- 


παραμένον 


bente, perspicere licet : pieiatem vero bonum unum proprium esse, quodque tuto permaneat. 


XI. Hiec. Ciesarii, 
erat; in his cogitationibus, et vixit, et vita cessit, 
majorem, quantum ad absconditum hominem, Deo 
pietatem osteudens et exhibens, quam qui: in pu- 
blico spectabatur. Atque ut alia omnia proetermit- 
tam, propinquorum nempe, qui in calamitatem 
aliquam ineiderant, curam et presidium, fastus 
contemptum, :equabilitatem inter amicos, auctori- 
talem apud prosides, certamina, qu:e pro veritate 
suscepit, sermones, quos multos et cum multis 
habuit, non argutos solum, sed etiam admodum 
pios et ardentes, rem unam pro omnibus dicam, 
qua nihil in ipsius vita celebrius est, magisque 
pervulaatum. Furebat àdversus nos infandus impe- 
rator, et cum in seipsum primum, Christiana fidei 
ejuratione, insaniisset, jam aliis quoque intolerabilis 
erat; ne exterorum quidem Christi hostium in mo- 
dum magno animo impietatem profitens, verum 
humanitatis obtentu. persecutionem. celans; atque 


iustar flexuosi illius serpentis, qui ips:us animum 


(3) Προτίθησιν. Sic Regg. a, hu, tres Colb , Cois!. 
1, et Jes. Editi προτόθησιν. 

(8) οὕτως. Or. 1, ἴσως, « xque, fortasse. » 

(9) Ka.AA(ccorc. Reg. buy χαλοῖς. 

(40) Τὰ τίμια πιστευόμενος. « Cum ejus fidei 
chara pignora, » uxorum nempe et liberorum cor- 
pora, quibus eurandis pudicitia maxime necessaria 
€st, € comimitterentur. ; 

(11) Ἁπάότητα. Coisl. 
ues. » 

(12) Ἐφιϊοσοφεῖτο. etc. Billius, « in his studiis 


1, ἀπαλότητα. « molli- 


et in chlamyde, philosophia C 


IA'. Ταῦτα Καισαρίῳ ἐφιλοσοφεῖτο (19) xàv τῇ 
χλανίδι - ταύταις καὶ συνέζησε ταῖς ἐννοίαις, χαὶ 
συναπῆλθε (15), μείζω τῆς φαινομένης εἰς τὸ χοινὸν 
εὐσεδείας, Θεῷ γνωρίζων xal παριστὰς τὴν χατὰ 
τὸν χρυπτὸν ἄνθρωπον. Καὶ εἴ με δεῖ, πάντα παρ- 
ἐντα, τὴν προστασίαν τῶν Ex γένους ἀτυχησάντων, 
τὴν ὑπεροψίαν τοῦ τύφου, τὴν πρὸς τοὺς φίλους 
ἰσοτιμίαν, τὴν πρὸς τοὺς ἄρχοντας παῤῥησίαν, τοὺς 
ὑπὲρ ἀληθείας ἀγῶνας χαὶ λόγους, οὺς πολλοὺς (14) 
σατο, οὐ λογιχῶς μόνον, 

χαὶ διαπύρως, ἕν ἀντὶ 
γνωριμώτατον. 


χαὶ πρὸς πολλοὺς συνεστή 
ἀλλὰ χαὶ λίαν εὐσεθῶς τε 
ἐχείνου τὸ 
Ἐλύσσα x20" ἡμῶν βασιλεὺς ὁ δυσώνυμος, χαὶ χαθ᾽ 
(45) ἑαυτοῦ πρῶτον μανεὶς £z τῆς εἰς X pdon ἀθε- 


πτήσεως, ἀφόρητος ἤδη χαὶ τοῖς ἄλλοις ἣν, οὐδ᾽ ἐν 


πάντων εἰπεῖν τῶν 


. 
ἴσῳ (16) τοῖς λοιποῖς Χριστομάχοις μεγαλοψύχως (17) 
ἀπογραφόμενος εἰς τὴν ἀσέδειαν, ἀλλὰ κλέπτων τὸν 
διωγμὸν ἐν ἐπιεικείας πλάσματι " xal κατὰ τὸν σχο- 
λιὼν ὄφιν, ὃς τὴν ἐχείνου κατέσχε ψυχὴν, παντοίαις 
μηχαναῖς ὑποσπῶν τοὺς ἀθλίους εἰς τὸ ἑαυτοῦ βά- 


Ciesarius, etiam in ehlamyde, versatus est. » 

(1 3) XvvaazWA0s. Or. 4, ἀπῆλθε. 

(14) Οὺς zoAAobc. Sic. Regg. a" hu, Ires Colb. 
et Or. t£, sic etiam Dillius. "Editi, οὺς πολλάχις, 
« quos spe. » s 

(15) Kal καθ᾽. la Regg. bm, hu, tres Colb. et 
Or. 1. In edit. deest zat. 

(16) Οὐδ᾽ ἐν ἴσῳ. Reg. a, 
ἐν ἴσῳ. 

(17) Μεγαλοψύχως. Coisl. 1, μεγαλόψυχος. 


^ 


οὐδὲ ἐν ἴσῳ. Jes. οὐδὲν 


69 ORATIO VII. 


— IN LAUDEM C/ESARII FRATRIS., 


750 


ραῦρον. Καὶ τὸ μὲν πρῶτον αὐτῷ (18) τέχνασρά τε A obsidebat, omni machinarum genere in voraginem 


xaY σόφισμα (19), ἵνα μηδὲ τῆς ἐπὶ τοῖς ἄθλοις τι- 
μῆς τυγχάνωμεν (ἐφθόνει γὰρ xaX ταύτης Χριστια- 
vel; ὁ γεννάδας), πάσχοντας ὡς Χριστιανοὺς, ὡς 
xaxoüpyoug χολάζεσθαι " τὸ δὲ à: πειθοῦς 
ὄνομα προσεῖναι τῷ γινομένῳ, μὴ τυραννίδος, ὡς 
ἂν μεῖζον ἢ αὐθαιρέ- 


Tj τοῦ χινδύνου τὸ τῆς αἰσχύνης, 
τως χωροῦσι πρὸς τὴν ἀσέδειαν. Καὶ τοὺς μὲν χρή- 


τε ΟΝ 


μᾶσι, τοὺς δὲ ἀξιώμασι, τοὺς δὲ ὑποσχέσεσι, τοὺς 
δὲ παντοίαις τιμαῖς ὑφελχόμενος (20), ἃς οὐδὲ βασι- 
λιχῶς προσῆγεν, ἀλλὰ χαὶ λίαν δουλοπρεπῶς ἐν ταῖς 
ἁπάντων ὄψεσι, πάντας δὲ τῇ γοητείᾳ τῶν λόγων (31) 
χαὶ τῷ χαθ᾽ ἑαυτὸν ὑποδείγμ τι, ἐπὶ πολλοῖς πειρᾶ- 
παραπληξίας χαὶ τῆς 
χαὶ ἀδελφὸν ἐμὸν, χαὶ 


ται χαὶ Καισαρίου. Φεῦ τ ἧς 
ἀνοίας, εἰ Καισάριόν τε ὄντα, 
τῶν γονέων τούτων συλήσειν ἤλπισεν! 


amentiam, 906 si spem 
proedaretur! 


IB'. ᾿Αλλ᾽, ἵνα μιχρὸν προσδιατρίψω τῷ λόγῳ, xax 
χατατρυφήσω τοῦ διηγήματος, ὡς οἱ παρόντες τοῦ 


θαύματος (39), εἰσήε: μὲν ὁ γεννάδας ἐχεῖνος, τῷ τοῦ 
Χριστοῦ σημείῳ φραξάμενος, χαὶ τὸν μέγαν λόγον 
ἑαυτοῦ προθαλλόμενος, πρὸς τὸν πολὺν ἐν ὅπλοις, χαὶ 
οὐδὲν Oi χαταπλαγεὶς 


zt χαταθαλὼν τοῦ φρο- 


μέγαν ἐν λόγων δεινότητι" 
πρὸς τὴν ὄψιν, οὐδὲ θωπείᾳ 
νήματος, ἀθλητὴς ἔτοιμος ἦν, χαὶ λόγῳ χαὶ ἔργῳ, 
πρὸς τὸν ἐν ἀμφοτέροις δυνατὸν ἀγωνίζεσθαι. Τὸ 
μὲν οὖν στάδιον τοιοῦτον, xai ὁ τῆς εὐσεθείας ἀγω- 


(25), 


νιστὴς τοσοῦτος" χαὶ ἀγωνοθέτης ἔνθεν μὲν 
Χριστὸς τοῖς ἑαυτοῦ πάθεσι τὸν ἀθλητὴν ἐξοπλίζων, 


ἐχεῖθεν δὲ δεινὸς τύραννος τῇ τῶν λόγων οἰχειότητι 
προσσαίνων, χαὶ τῆς ἐξουσί 
νος θέατι 
λειπομένων ἔτι, χαὶ τῶν ὑπ 
ὅπη νεύτῃ (34) τὰ χατ᾽ αὐτοὺς ἀπο 

ἣν ἀγωνίαν (25) ἐχόντων ἣ περὶ οὺς 


τῷ fag ὄγχῳ δεδιττόμε- 


«pov ὃὲ ἀμφοτέρωθεν, τῶν τε τῇ εὐσεθείᾳ 


" ἐχείνου συνηρπασμένων, 
σχοπούντων, ὅστις 
νιχήσειςε πλείω τ 
τὸ θέατρον. 


Dg 


habuit fore, ut et Ciesariuimn, et fratrem. meum, et his parentibus natam 


suam miseros callide pertraliens, Ae, ne eos hono- 
res, qui martyribus haberi solent, consequeremur 
(hos enim Christianis vir egregius invidebat ), 
illius artificium hoe fuit, ut qui Christi 
facinorosi 


primum 
causa patiebantur, 
cruciatu allicerentur ; 
tyrannidis, sed persuasionis nomen 
quod seilicet major eorum infamia, 

lum esset, qui sponte ad impietatem se conferebant. 


lanquam sontes «el 
alterum, quod huic 


imponeba* : 


rei, non 
qvam: pericu- 


Cmnque. alios pecuniis, alios. dignitatibus, alios 
promissis, alios variis honorum generibus, quos ne 
regie quidem, sed perquam  serviliter in. omnium 
aspectu deferebat, omnes denique verborum prz- 
sligiis ac suo exemplo ad se alliceret, post multos 
Cisarium quoque aggreditur. Proh stuporem et 


XII. Verum (ut. in hoc sermone paululum imno- 
rer, atque ex hac narratione delicias capiam, quem- 
admodum e re mira ii qui tum. affuerunt), ingre- 
diebatur vir ille fortis, Christi signo munitus, cly- 
peique vice magnum verbum obtendens, ad homi- 
nem multum in armis, et magnum in dicendi facul- 
tate, Nee vero ad illius aspectum ullo metu percul- 
sus est, nec ob verborum blanditias de animi magni- 
tudine quidquam abjecit; verum promptus et para- 
tus athleta. erat ad. decerlandum, tum sermone, 
Qum opere, adversus eum, qui in utroque genere 
viribus pollebat. Ac tale quidem erat stadium, tan- 
tusque pietatis propugnator. Atque certaminis prze- 
ses, hinc quidem Christus, per passiones suas pugi- 
lem arimans, iline autem gravis tyrannus, tum 
verborum illecebris athletam muleens, tum poten- 
tig mole territans.. Quin etiam utrinque. theatrum 
erat, hoe est, ei eorum qui in fidei pietate adhue 
remanserant, et eorum qui ab illo abrepti fuerant, 


utram in partem. eorum certamen | inclinaret, spectantium, atque, uter. vinceret, magis laborantium, 


quam illi ipsi, quos spectabant. 

ΙΓ΄. "Ap" οὐχ ἔδεισας περὶ Καισαρίου, T 
τῆς προθυμίας ἀνάξιον; ᾿Αλλὰ ahis * μετὰ 
Χριστοῦ γὰρ ἢ νίχη τοῦ τὸν χόσμον νιχήσαντος. Τὰ 
μὲν οὖν xal ἕκαστον τῶν τότε e ἣ προτε- 

ἔντων ἐχδιηγεῖσθαι τὰ νῦν ἐγὼ μὲν, εὖ ἴστε, τοῦ 
παντὸς ἂν ἐτιμησάμην xal “γὰρ xa λογιχάς τι- 
νας (26) ἐστὶν ἃς ἔχει στροφὰς χαὶ χομψείας ὁ λό- 
γος (27), ἐμοὶ γοῦν οὐχ ἀηδεῖς εἰς μνήμην" ἔξω δ᾽ 


*! Joan. xvi, 5. 


(48) Αὐτῷ. Sic Reg. hm Eliti, αὐτοῦ. 

(19) Σόφισμα, et. Locus iste in Reg. hu, sic 
legitur : Σόφισμα, πάσχοντας ὡς Xp στιανοὺς, ὡς 
χαχούργους χολάζεσθαι, t ἵνα μηδὲ τῆς ἐπὶ τοῖς ἄθλοις 
τιμῆς τυγχάνοιμεν" ἐφθόν γὰρ χαὶ ταύτης Χριστια- 

A γεννάδος - «b δὲ v, ete. Eode "m modo 
legit Savilius, nisi quod delet, πάσχοντας ὡς Χρι- 
στιανούς, et pro τυγχάνοιμεν, h: rena τυγχάνοιεν. 

(20) “Ὑρελχόμενος. ld est, ὑποσυρόμενος. leg. 
bm, ὑφελόμενος, « subtrahens, Mw IS. 9 

(21) Τῶν Acyor. Unus Regius adi, παρασύρων, 
* abstrahens, perverlens. » 


Xill. An non timuisti, ne quid Cesario animi 
alacritate parum dignum accidat? At bono estote 
animo. Victoria enim cum Christo, qui vicit mun- 
dum '*. Ac nihil quidem mallem quam ut ea quie 
tum dicta et proposita sunt, sigillatim nune expone- 
)em ; nam et logicas aliquot argutias leporesque, 
meo quidem judicio, memoratu non injucundos ea 

D disputatio continet : verum intempestivum prorsus 


(22) Θαύματος. Comb. et Billius legunt, θεάματος, 
tex spectaculo, » Qui lectio placeret, si codicum 
ἯΙ ;toritate niteretur. 

(25) ᾿Αγωγοθέτης. Nicsetas « Julianum, » Billius 
( diabolum » inte!ligit ; Jolianus quippe erat antago- 
nistà, non vero certaminis prieses. 

(24) Νεύσῃ. Colb. 6, 

25) Πιϊείω τὴν ἀγωνίαν. 
àc sollicitis, » 
eu Τιγας. Deest in Reg. hu, Or. 4, et Jes. 

27) Ὁ Aóyec. Deest. in Regg. bm, ' hu, Or. 4, 

εἰ Jes. 


νεύσει. 
« Magis animi anxiis 


1 
hoc foret, et ab orationis instituto alienum. 
autem Ciesarius, cunctis verborum illius dissolutis 
nexibus, et conatibus omnibus, tam apertis quam 
obscuris, ludi eujuspiam instar propulsatis, magna 
et clara. voce Christianum el semper 
fore pronuntiavit, ne sie quidem prorsus ejicitur : 
mire etenim imperator Ciesarii doctrina frui atque 
exornari : quo etiam tempore celeberri- 
mum illud cunctis audientibus prolocutus est : 0 
felicem. patrem, o. infelices liberos! Nam nos quo- 
que ignomini:z societate ornandos duxit, quorum et 
eruditionem et pietatem Athenis cognoverat, verum 
ad secundum adventum. 907 reservatus ( commo- 
dum enim illum Deus justiti: prises adversus Per- 
sas armabat), ad nos redit, exsul beatus , et victor 
iueruentus, atque ob ignominiam clarior, quam ob 
splendorem et gloriam. 

XIV. Hanc ego vietoriam magna illius manu, et 
sublimi purpura, et ingentis pretii diademate longe 
sublimiorem et excellentiorem esse censeo. [lae 
narratione magis efferor, quam si universum impe- 
rium cum eo partitus esset. Malis igitur temporibus 
cedit, in eoque legi nost obtemperat, quie hoc 
sancit, ut. urgente quidem tempore pro veritate 
periculum adeamus, nec pietatem per ignaviam 
prodamus ; quandiu autem licet, pericula ipsa ne 
provocemus 5", sive animarum nostrarum metu, 
sive ut iis consulatur, qui periculum nobis inferunt. 
Posteaquam autem h:ec caligo discussa est, exter- 
naque regio causam recle discepltavit, ac vibratus 
gladius impium prostravit, resque ad Christianos 
redierunt, quid dicere necesse est, quanto cum 
honore et gloria, aut cum quot et quantis Lestimo- 
iiis ac velut ipse benelicium potius daus, quam 
accipiens, in aulam rursum receptus sit, prioremque 
honorem secundus exceperit? Ac. lempus quidem 
imperatores subinde commutavit, GC:esario autem 
gloria, et auctoritatis apud eos prineipatus liaudqua- 
quam convulsus ac dissolutus est : quin po!ius de 
eo inler imperatores certamen erat, quisnam C:esa- 
rium magis sibi adjungeret, et cujusnam ille magis 
amicus et familiaris diceretur. Talis Caesarii pietas, 
lalia pietatis. praemia. audiant 
viri, ac per eamdem virtutem ad eumdem splendo- 
rem contendant. (Bonorum enim laborunt gloriosus 
est (ructus**), quicunque hoc etiam ambiunt, atque in 
felicitatis parte collocant. 

XV. Jam vero quale hoc. quoque ipsius miracu- 


se el esse 


gestiebat 


Audiant. juvenes, 


55 Matth. x, 25. ΘΟ. 45. 

(28) Πάσας αὐτοῦ, ete. Or. 1, αὐτοῖς. Jes. πά- 
σας αὐτοῖς, οὐ τὰς ἐν τοῖς. 

(29) Τοῦτο. Or. 1, ad marg. ἐχεῖνο. 

(50) Τῶν. Deest in reg. bin, Or. 1, et Jes. 

(91) ᾿Ηξίωσε. In Or. 1, ad marg. vg. ἀξίως 


ἐτίμησε. 

653). Δευτέρᾳ δὲ εἰσόδῳ caqusvüsic. « 'Ad se- 
cenndum adventum reservalus ; » haud quidem a 
Juliano, sed à divina providentia , uL iterum aulam 
adiret, regiamque ingrederetur, Quod post Juliaui 


mortem contigit. 3h 


S. GREGORII THEOLOGI riri 
Ut A àv εἴη 


i» 


παντελῶς τοῦ χαιροῦ xai ποῦ λόγου. 
πάσας αὐτοῦ (28) τὰς ἐν τοῖς λόγοις 


Ὡς δὲ 


πλοχὰς διαλύ- 


σας, xol πεῖραν ἄπασαν ἀφανῆ τε xai ςανερὰν, 
ὥσπερ τινὰ παιδιὰν. παρωσάμενος, μεγάλῃ xat λαμ- 


πρᾷ τῇ φωνῇ τὸ Χριστιανὸς εἶναί τε 


εχήρυξεν, οὐδὲ 


χαὶ μένειν ἀν- 
οὕτω μὲν παντελῶς ἀποπέμπεται" 
xo γὰρ δεινὸς ἔρως εἶχε τὸν βασιλέα τῇ Καισαρίου 
παιδεύσει συνεῖναι xal χαλλωπίζεσθαι ἡνίχα χαὶ τὸ 
περιθόητον τοῦτο (29) ἐν ταῖς τῶν (50) πάντων ἁχοαῖς 

ἐφθέγξατο: Ὦ πατρὸς εὐτυχοῦς, ὦ παίδων δυστυ- 
xov! Ἐπειδὴ χαὶ ἡμᾶς ἠξίωσε (51) τιμῆσαι τῇ 
χοινωνίᾳ τῆς ἀτιμίας, ὧν χαὶ τὴν παίδευσιν ᾿Αθή- 
δευτέρψ δὲ εἰσόδῳ 


ταμιευθεὶς (52) (ἐπειδή γε κατὰ Περσῶν ἐχεῖνον ἡ δίχη 


νῇσιν ἔγνω χαὶ τὴν εὐσέθειαν, 
33]), ἐπάνεισι πρὸς ἡμᾶς φυγὰς 
μαχάριος, xai τροπαιοῦχος Pini xa περιφα- 
i τερος τὴν ἀτιμίαν ἣ τὴν λα 
Ταύτην ἐγὼ τὴν V τῆς 
iu, xat τῆς ὑψηλῆς ἁλουργίδος, xai τοῦ πολυ - 
τελοῦς διαδήματος ὑψηλοτέραν χρίνω μαχρῷ χαὶ τι- 
μιωτέραν * τ' πλέον ἐπαίρομαι, 
ἢ εἰ πᾶσαν ἐχείνῳ τὴν βασιλείαν ἀπεμερίσατο. Τοῖς 
μὲν οὖν πονηροῖς ὑποχωρεῖ χρόνοις, χαὶ τοῦτο χατὰ 
μὲν χαιροῦ 


χαλῶς ἐξώπλισεν [ 


πρό τητα. 
πολλῆς ἐχείνου ᾿ 


τούτῳ τῷ διηγήμα 


τὴν ἡμετέραν νομοθεσίαν - ἐνστάντος 


διαχινδυνεύειν ὑπὲρ τῆς ἀληθείας, χαὶ μὴ προδιδόναι 


τὴν εὐσέθειαν - ἕως δ᾽ ἂν ἐξῇ, μὴ προχα- 
χελεύουσαν, εἴτε δέει 
φειδοῖ τῶν ἐπαγόντων 
ὁ ζόφος ἐλύθη, χαὶ ἣ ὑπερ- 
ἐδίχασε, xai στιλθωθεῖσα ῥομφαία τὸν 
ἀσεθῇ χατέδαλε, χαὶ Χριστιανοῖς ἐπανῆλθε τὰ πρά- 
τἰ δεῖ λέγειν μεθ᾽ οἵας δόξης τε χαὶ τιμῆς, 
3| τῶν μαρτυρίων οἵων xai ὅσων, xaX ὡς διδοὺς χά- 
ριν μᾶλλον ἢ χομιζόμενος, τοῖς βασιλείοις αὖθις 
ἀναλαμθάνεται, xal διαδέχεται τὴν προτέραν τιμὴν 


λεῖσθαι (54) τοὺς χινδύνους 
τῶν ἡμετέρων. ψυχῶν, 
Ἐπεὶ δὲ 


εἴτε 
κὸν χίνδυνον. 
ορία γαλῶς 


C 


γμᾶτα, 


ἢ δευτέρα ; Καὶ βασιλεὶς μὲν ὁ χρόνος παρήμειψε (35), 
'Καισαρ ρίῳ δὲ τὸ τῆς εὐδοξίας ἄλυτον (50), χαὶ τῶν 
παρ᾽ αὐτοῖς πρωτείων * xaX ἀγὼν βασιλεῦσιν, ὅστις 
μᾶλλον Καισάριον οἰχειώσηται (51), καὶ οὗ μᾷλλον 
ἐχεῖνος ὀνομασθῇ φίλος χαὶ γνώριμος. Τοιαῦτα Και- 
σαρίῳ τὰ τῆς εὐσεθείας, xal παρὰ (38) τῆς εὐσε- 
θείας. ᾿Αχουέτωσαν χαὶ νέοι (59), χαὶ ἄνδρες, χαὶ 
διὰ τῆς αὐτῆς ἀρετῆς πρὸς τὴν αὐτὴν ἐπιφάνειαν (40) 
ἐπειγέσθωσαν ( ᾿Αγαθῶν γὰρ πόνων καρπὸς εὐ- 
Ὁ *Aeic), ὅσοις χαὶ τοῦτο διὰ σπουδῆς χαὶ μέρος cü- 
αιυονίας ὑπολαμθάνεται. 
ὃ ς U 


ΤΕ’. 'AXX οἷον δὴ xgY τοῦτο τῶν περὶ αὐτὸν θαυ. 


55) ᾿Εξώπλισεν. « Ut in Persas arma verteret 
impulit. » Hesych. ἐξοπλίζειν χελεύσας. 

54) Προχαλεῖσθαι. Wegg. bui, “προσχαλεῖσθαι. 

55) Παρήμειγ'ε. Reg. hu, ἀντήμειψε, 

56) Τὸ τῆς" εὐδοξίας ἄλυτον. Sic Regg. bin, 
hu, etc. Editi, ó.... ἄλυτος. 

(57) Οἱκειώσηται. Or. 1, οἰχειῶσαι. 

(98) Kal παρώ. Comb. χαὶ γέρα, « et proemia. » 
39) Kal γέοι. Deest zat, in purius: : 
Hm Ἐπιράγνειαγν, Reg. bm, Coisl. 4, et Jes 
περιφάνειαν. 


T$ o. 


ORATIO Vil, — IN LAUDEM CJESARII FRATRIS. 


TA 


μάτων, ὁμοῦ τε τῆς τῶν γονέων θεοσεθείας xaX τῆς A lum est, quod simul, et parentum, et ipsius pietatis 


ἐχείνου μεγίστην ἀπόδειξιν ἔχον ; Διέτριδε μὲν ἐν τῇ 
Βιθυνῶν, τὴν οὐ πολλοστὴν ἀπὸ βασιλέως διέπων 
ἀρχὴν" dj δὴ ἣν ταμιεύειν θασιλεῖ τὰ χρήματα, χαὶ 
τῶν θησαυρῶν ἔχειν τὴν ἐπιμέλειαν. Ἐντεῦθεν γὰρ 
αὐτῷ τὰς μείζους ἀρχὰς βασιλεὺς προοιμιάζεται" 
τοῦ ὃὲ πρώην συνενεχθέντος ἐν Νιχαίᾳ σεισμοῦ (M), 
ὃ: δὴ χαλεπώτατος τῶν πώποτε μνημονευομένων γε- 
γονέναι λέγεται, μιχροῦ τοὺς πάντας ἐγχαταλαθόντος, 
xaX τῷ τῆς πόλεως χάλλε: συναφανίσαντος, μόνος 
ἐχ τοῦ χινδύ- 
νου περισώζεται, χαὶ σωτηρίαν ἀπιστουμένην αὐτῷ 


τῶν ἐπιφανῶν, ἣ χομιδῇ σὺν ὀλίγοις, 
σχεπασθεὶς τῷ συμπτώματι, xol μιχρὰ σημεῖα τοῦ 
κινδύνου φερόμενος, ὅσον τὸν φόθον παιδαγωγὸν λα- 
δεῖν τῆς μείζονος σωτηρίας, xai ὅλως τῆς ἄνω γε- 
νέσθαι μοίρας, μεταθέμενος τὴν στρατείαν Ex τῶν 
e a. ᾿ Ἢ 
χινουμένων (42), χαὶ ἀμείψας ἑαυτῷ τὰ βασίλεια. 
Τοῦτο μὲν οὖν xai διενοεῖτο, xaX χατὰ σπουδὴν 
ἑαυτῷ συνηύχετο, ὡς πρὸς ἐμὲ γράφων ἔπειθεν 
ἁρπάσαντα τὸν χαιρὸν εἰς νουθέτησιν " ὅπερ οὐδ᾽ ἄλ- 
λοτε (45 
εγαλοφυὲς στρεφόμενον ἐν τοῖς χείροσι, χαὶ τὴν φι- 


τῶν ἐπαυσάμην, ζηλοτυπῶν τὸ ἐχείνου 


όσοφον οὕτω ψυχὴν ἐν τοῖς δημοσίοις χαλινδουμέ- 


vm, χαὶ ὥσπερ ἥλιον νέφει συγχαλυπτόμενον. ᾿Αλλὰ 


f 
ἐχείνου, τὸ δὲ xowby πρὸς τοὺς ἄλλους. Καὶ τὸ μὲν 
«ἧς εὑὐσεθείας, τὸ δὲ τῆς φύσεως. Καὶ προῦλαθεν d 
παραμυθία τὸ πάθος, ἵνα τῷ θανάτῳ σεισθέντες, τῷ 


παραδόξῳ τῆς τότε σωτηρίας ἐγχαυχησώμεθα. Καὶ 


LI D 

νῦν ἡμῖν ὁ πολὺς Καισάριος ἀποσέσωστα: (45), xóvtz 
τιμία, νεχρὸς ἐπαινούμενος, ὕμνοις (46) ἐξ ὕμνων 
παραπεμπόμενος, μαρτύρων βϑήμασ! πομπευόμενος, 
γονέων χερσὶν ὁσίαις τιμώμενος, μητρὸς λαμπροφο- 
ρίᾳ (41) τῷ πάθει τὴν εὐσέθειαν ἀντεισαγούσης, δά- 
xpucty ἡττωμένοις φιλοσοφίᾳ, ψαλμῳδίαις χοιμιζού- 
σαις ἱιτοὺς θρήνους, χαὶ τῆς νευχτίστου (48) ψυχῆς, 
ἣν τὸ Πνεῦμα δι᾽ ὕδατος ἀνεμόρφωσεν, ἄξια τὰ γέρα 
χαρπούμενος. 


1{π΄. Τοῦτό σοι, Καισάριε, παρ᾽ ἐμοῦ τὸ ἐντάφιον" 
αὗται: τῶν ἐμῶν λόγων αἱ ἀπαρχαὶ, οὗς χρυπτομέ- 
vous πολλάχις πεμψάμενος, ἐπὶ σεαυτὸν γυμνώ- 
σειν (49) ἔμελλες. Οὗτος ὁ παρ᾽ ἐμοῦ χόσμος " σοὶ δὲ 
χήσμου παντὸς, εὖ οἶδα, φίλτατος (90), οὐ σηρῶν 
περιῤῥέοντα, χαὶ μαλαχὰ νήματα, οἷς οὐδὲ περιὼν 
ἔχαιρες χατὰ τοὺς πολλοὺς, ἀρετῇ μόνῃ χοσμούμενος, 
οὐδὲ λίνου διαφανοῦς ὑφάσματα, οὐδὲ μύρων πολυ- 


* 
(M) Σεισμοῦ, ete. Locus iste. in Reg. hu et 
Coisl. A legitur : Σεισμοῦ, xat πᾶσαν μιχροῦ 
τὴν πὶ πτενέγχαντος, ὃς δὴ χαλεπώτατος τῶν 


πώποτε μνημονευομένων γεγονέναι: λέγετ 
ete. 

(42) Κισουμένων. Or. 1, χινδύνων, « periculis. » 

(15) Οὐδ᾽ ἄλλοτε. Regg. bin, hu, Or. 1, Jes. οὐδὲ 
ἄλλοτε. 

(44) Οὐκ ἔτι. Weg. hu, οὐχέτι. 

(49) ᾿Αποσέσωσται. Hic, de Cisarii exuviis in 
patriam delatis, sermoest. Itaque, ἀποσέσωστα! idem 
est ae si diceretur ; « à nobis, receptus est. Ciesa- 
rius. t 


τ Μιχροῦ, 


maximum argumentum habet? In ΒΗ γα degebat, 
praefecturam ab imperatore haud. postremam admi- 
nistrans. Ea autem erat exigere pro imperotore 
pecunias, ae thesaurorum curam gerere, Hoc enin 
illi majorum dignitatum 
imperator voluit. Cum autem. Nice terre motus, 
post hominum memoriam maximus, exoruis, 208 
omnes pene invasisset, atque una. cum urbis pul- 
chritudine delevisset, solus ipse ex illustribus viris,* 
aut certe eum admodum paucis e periculo salvus et 
incolumis evadit, idque modo quodam incredibili, 
loc est ipsa ruina protectus, ac parvas quasdam 
periculi notas referens : hactenus videlicet , ut 
limorem majoris salutis magistrum caperet, totum- 


velut. prieludium | esse 


D que sese supern:e parti adjungeret, trauslata militia 


rebus motui obnoxiis, ac commutata sibi ipsi aula. 
Atque hoc quidem et in animo habebat, et summo 
studio exoptabat, quemadmodum mihi per litteras 
persuadebat, eum hane ad eum monendum occa- 
sionem arripuissem (epist. 20) : quod nec unquam 
facere destiti, moleste fereus illius indolis magnitu- 
dinem in delterioribus rebus versari, animamque 
adeo philosophicam in publieis negotiis volulari, 
ac velut solem nubibus obduci. Verum terrze motu 
quidem superior fuit, morbo vero non item : homo 
enim. erat, Atque illud proprium illi fuit, hoc cum 
aliis commune, li'ud pietatis, hoe naturz. / Atque 
consolatio calamitatem antevertit, ul ipsius morte 
coneussi, ob admirandum tunc salutis genus glo- 


C riemur. Ac nunc nobis magnus ille Czesarius ser- 


vatus est, cinis pretiosus, mortuus laudatus, hyninis 
sibi succedentibus deductus, ad martyrum sacraria 
&um pompa ductus, sanctis parentum manibus hono- 
ratus, matre candida veste induta pietatem. meaerori 
subrogante, — laerymis a philosophia superatis, 
psalmodiis luctum. sedantibus, ac denique dignos 
anima recens creata, quam Spiritus per baptisiuim 
reformavit, honores percipiens. 


XVI. Hoc tibi a me, Cesari, funebre munus : 
hie meorum primitize sermonum, quos occultari per- 
siepe quests, in te ipsum detecturus eras. Ioc tihi 
2 me ornamentum; tibi quidem, Scio, omni 
Ornamen.9 Caarius, non seric ac molles et cir- 


p cumfluentes teke, quibus nec, dum adliuc superstes 


esses, multorum more delectabaris, utpote virtute 
sola ornatus, nec lini pellucidi texturas, nec pretio- 


(46) "Yproic, etc. Dillius : « ex hymnis ad hy- 
mmnos transmissus. » 

(41) Μητρὸς Ἰαμπροφορίᾳ, ete. Diliins vertendo : 
€ materna cereorum gestatione, pietatem  merrori 
subrogante, » videtur legisse, λαμπαδηφορία. Vecum 
€ vestium candor, » ob spem resurrectionis, hic 
certe. potius debet intelligi, quam unius « cerei 
Uedieque gestatio; » idque vox ipsa. sonat. 

(A8) Τῆς γεοχτίστου, etc. « Ob recens susce- 
ptum baptisma, hujus zetatis ritu. » 

(49) Γυμνώσειν. Mallet Combelfisims, γυμνάσειν. 

(90) Φέώϊτατος. Coisl. 1, τιμιώτερος, « pretio- 

3 $.» 


115 

sorum unguentorum infusiones, 
ad gynecea remittebas, et quarum fragrantiam 
dies unus solvit, nec 909 denique aliud quidquam 
parvorum, et quz apud parvos in pretio sunt, quie 
quidem omnia hodierno die amarus hie lapis una 
cum pulchro corpore contexisset. Valeant gentilium 
quie miseri juvenes 
certaminum propo- 


certamina, et figmenta, per 
ornati sunt, exigua exiguoruin 
sita habentes premia ; et quibuscunque rebus per 
libamina, et. primitias, et coronas, ac recens de- 
cerptos flores, hominibus vita functis parentant, 
patri: legi potius, et stolido meerori, quam rationi 
servientes. Meum munus est oratio, quod etiam 
fortasse futurum tempus exeepturum est, perpetuo 
motu praditum, nec eum, qui hine migravit, pror- 
sus abscedere sinens : verum auribus animisque 
hominem, quem ornandum suscepit, semper con- 
servans, ac desiderati simulaerum expressius quam 

XVII. Ac talia quidem sunt, qui a. nobis offe- 
runtur : si autem. parva et meritis tuis inferiora , 
Deo quoque gratum est, quod fit pro viribus. At- 
que alia quidem persolvimus, alia vero dabimus, 
anniversarios honores et commemorationes offe- 
rentes, ii quidem certe, qui superstites erunt, At 
tu, divinum et sacrum caput, utinam eclos pene- 
tres, atque in Abrali:e sinu, quicunque tandem ille 
est, conquiescas, el angelorum ehoream , ae bea- 
torum virorum gloriam et splendorem spectes; vel 
potius una tripudies et exsulles, omnia quie hic 
sunt. ex alto deridens, nimirum et divitias, ut ap- 
pellantur, et abjeetas dignitates, et falsos honores, 
et imposturam quam sensus faciunt, et hujus vite 
jactationem, ac tanquam in nocturna. pugna coafu- 
sionem el ignorantiam, magno illi regi astans, atque 
illiine emieante lumine impletus; cujus exiguo ri- 
vulo hie suscepto, quantum scilicet in speculis eL 
guigmatibus adumbrare alque conspicari possu- 
inus, utinam ad 1 Ipsum fontem postea perveniamus, 
pura mente puram veritatem intuentes, atque liane 
laboris in virtutis studio exhausti mercedem inve- 
niamus, ut perfectius illic summi boni consortio et 
contemplatione. fruamur ; quem quidem sacr: no- 
strae disciplinze finem, tum libri, tum anim theo- 
logix laude florentes, esse profitentur. 

219 XVII. Quid adhuc superest? nihil aliud 
eerie nisi ut sermonis medicinam, iis, qui in dolore 


(51) Τυγαικωγίτισιν. « Mulierum conclave, so- 
dalitium. » 

(52) Οὐδ᾽ ἄ.1.1ο τι. 
ἄλλ. 

(53) Προτιθέντες. Non recte Dillius, « primia 
propone nies. » Siquidem VOX Isla, προτιθέντες, non 
ad Égr6ot « juvenes, » sed ad. ἀγῶνες « certamina,» 
referri. debet, Non. enim juvenes premia in eer- 
Vanimnibus proponebant , sed proposita couseque- 
bantur. 

(55) 'Agectobrcat, Weg. Or. 
οσιοῦνται. 

(55) ΑΜογίᾳ πάθους. Coisl. 1, ἀλογίαν πάθους. 
fieg. eod. ἀλογίᾳ πλήθους, € stolidie plebi. » 

(96) Ktroóuevov... ἐόν... φθμήσσον: Sic Regg. 
bam, liu, ues Colb., Coisl. 4, Or. 4, et Jes. Edit. χινού- 


Regg. bm, hu, Or. 


1, οὐδὲ 


hu, Jes. ἀφ 


S. GREGORII THEOLOGI 


quas prius etiam A 


C ὕψους, τούς 


κι. ] 
44 


τίμων ἐπιχύσεις, ἃ ταῖς γυναιχωνί τισιν (51) ἀπ- 
ἐπέμπου χαὶ πρότερον, χαὶ ὧν ἡμέρα pla λύει τὴν 
εὐωδίαν, οὐδ᾽ ἄλλο τι (52) τῶν μιχρῶν xol τοῖς μι- 
χροῖς τιμίων, ἃ πάντα χατέχρυψεν ἂν σήμερον ὁ 
πιχρὸς λίθος οὗτος μετὰ τοῦ χαλοῦ σώματος. Ἐῤῥέ- 
τωσάν μοι xal ἀγῶνες ᾿Ἑλληνιχοὶ xal μῦθοι, δι᾿ ὧν 
ἔφηδοι δυστυχεῖς ἐτιμήθησαν, μιχρὰ μιχρῶν ἀγω- 
νισμάτων προτιθέντες (55) τὰ ἔπαθλα " xol ὅσα διὰ 
χοῶν τε xai ἀπαργμάτων, ἣ στεμμάτων τε χαὶ ἀν- 
θέων νεοδρέπτων, ἀφωσιοῦνται (DA) τοὺς ἀπελθόντας 
πά- 
Τὸ δὲ ἐμὸν δῶρον λό- 
γος, ὃ τάχα χαὶ ὁ μέλλων ὑπολήψεται χρόνος, ἀεὶ χι- 
νούμενον χαὶ οὐχ ἐὸν εἰς τὸ παντελὲς ἀπελθεῖν 


τὸν ἐνθένδε μεταχωρήσαντα,, φυλάσσον (56) δὲ ἀεὶ xat 


ἀνθρώπους, νόμῳ πατρίῳ μᾶλλον χαὶ ἀλογίᾳ 
θους (55) ἣ λόγῳ δουλεύοντες. 


B ἀχοαῖς xo ψυχαῖς τὸν τιμώμενον, καὶ πινάχων ἔναρ- 


γεστέραν προτιθεὶς τὴν εἰχόνα τοῦ 


in tabula spectandum proponens. 


ποθουμένου. 


IZ'. Τὰ μὲν οὖν παρ᾽ ἡμῶν τοιαῦτα" εἰ δὲ μιχρὰ, 
χαὶ τῆς ἀξίας ἐλάττω, χαὶ Θεῷ φίλον τὸ χατὰ δύνα- 
μιν. Καὶ τὰ μὲν ἀπ' 


τὰς δι ἔτους προσφέροντες τιμάς τε χαὶ μνήμας, οἵ 
ys τῷ βίῳ περιλειπόμενοι. Σὺ ὃὲ ἡμῖν οὐρανοὺς 
ἐμθατεύοις, ὦ θεία χαὶ ἱερὰ χεφαλὴ, zat ἐν χόλποις 

lv εἰσιν, ἀναπαύσα!ο (58), 


xa ἀγγέλων ἐποπ' 
δρῶν δόξας 


τεύοις χορείαν, χαὶ μαχαρίων ἀν- 
τε xai λα ipu ας" μᾶλλον 6i συγχο- 
διαγελῶν τὰ τῇδε ἀφ᾽ 


χαλουμένους Pi xo τὰς ἐῤῥιμ- 


ρεύοις χαὶ συναγάλλοιο, πά 


-ε 
τε 


μένας ἀξίας, χαὶ τὰς ψευδομένας τιμὰς (59), χαὶ τὴν 
διὰ τῶν αἰσθήσεων πλάνην, χαὶ τὴν τοῦ βίου τούτου 
περιφορὰν, χαὶ τὴν ὥσπερ ἐν νυχτομαχίᾳ σύγχυσίν 
τε xal ἄγνοιαν, βασιλεῖ τῷ μεγάλ᾽» περιστάμενος, 
xa τοῦ ἐχεῖθεν φωτὸς 


πληρούμενος " 
θεν δεξάμενοι, t 


a d 

οὗ μιχρὰν 
όπτροις φαν- 
5 πηγῇ τοῦ 
χαλοῦ μετὰ ταῦτα TENTE ASQ οὐθέν ἢ νῷ χαϑαρὰν 
τὴν ἀλήθειαν ἐποπτεύοντες, χαὶ τοῦτον μισθὸν εὑ- 
ρισχόμενοι (01) τ 
νίας, 


ὅσον ἐν ἐσόπ 


ἀποῤῥοὴν ἐν 
τάζεσθαι (00) χαὶ αἰνίγμασιν, αὐτῇ τῇ 


A τὸ χαλὸν ἐνταῦθα φιλοπο- 
πελεωτ "δ ἐχεῖσε τοῦ «χαλοῦ μετουσίαν 
χαὶ θεωρίαν " ὅπερ δὴ τῆς 1) 
γίας Bi6Xot τε χαὶ 


τὴν 
ἡμετέρας τέλος μυσταγω- 
ψυχαὶ θεολόγοι θεσπίζουσιν. 


IIT Τί λοιπὸν ἔτι (62); τὴν £x λόγου θεραπείαν 
τοῖς ἀλγηῦσι προσενεγχεῖν. Μέγα δὲ τοῖς πενθοῦσι (62) 


μενος... ξῶν... φυλάσσων." 

(51) ᾿ἈἈποδεδώχαμεν. Reg. liu, ἐπεδώχαμεν. Coisl. 

4, et Jes. δεδώχαμεν. 

(58) ᾿Αγαπαύσαιο. Regg. 
ἀναπαύσῃ. 

(59) Καὶ τὰς ψευδομένας τιμάς. Προς desunt in 
Reg. bin. 

(60) Φαντάζεσθαι. Reg. bm, Coisl. 2, Or. 1, φαν- 
τάζεται" « hactenus ut in speculis et. zenigmatibus 
informenmus, cogitemus. » 

(61) Εὐὑὐρισκόμενοι. Weg. 4, hu, et Or. 1 
σχοιμεν. Que lectio melior videtur. 

(02) Τί Aouzóv ἔτι; Comb. Τί οὖν ἔτι; « Quid 
ergo superest? nempe, » ete. 

(63) Τοῖς πεγθοῦσι. Deest in duobus Reg;., tri- 
bus Colb., Or. 1, et Jes. 


bm, hu, tres Colb., Jes. 


1, εὑρί- 


p 


ΓΝ 


Ψ OHATIO. VII. 


P 
ὃ 
ἴσον τοῦ πάθουξ ἔχοντες πλέον εἰσὶν εἰς παραμυθίαν 
ποῖς πάσχουσιν. Μάλιστα μὲν οὖν πρὸς sgh 
ἐστὶν ἡμῖν ὁ λόγος " ὑπὲρ ὧν αἰσχυνοίμην ἂν, εἰ μὴ 
χαθάπερ ἄλλου mavtb τῶν χαλῶν, οὕτω καὶ χαρτε- 
ρίας τὰ πρῶτα φέροιντο. Καὶ γὰρ ci φιλόπαιδες 
πάντων μᾶλλον, ἀλλὰ χαὶ πάντων μᾶλλον φιλόσο- 
'ῴοι (04) χαὶ φιλόχριστοι, xaX τὴν ἐντεῦθεν μετάθα- 
σιν Ex πλείονος αὐτοί τε μελετήσαντες, χαὶ 
αὐτῶν διδάξαντες " μᾶλλον δὲ τὸν βίον ὅλον μελέτην 
λύσεως ἐνστησάμενοι. Εἰ δὲ ἔτι τὸ 

E: λογισμοῖς, καὶ χαθάπερ λήμη ts 


ποὺς ἐξ 


πάθος ἐπισχοτεῖ 
ἡ τὶς τὸν ὀφθαλμὸν 

πελθοῦσα, χαθαρῶς συνιδεῖν οὐχ ἐᾷ τὸ δέον" φέρε, 
δέξασθε παράκλησιν y οἱ τ πρεσθύτεροι τοῦ νέου. χαὶ 
τοῦ παιδὸς οἱ πατέρες, xai τοῦ νουθετεῖσθα! παρὰ 
"πῶν τ τηλιχούτων uu m οἱ πολλοὺς iion 
τες, X ᾧ πολλῷ χρόνῳ τὴν ἐμπειβίαν σ συλλέξαντες. 
"We de μηδὲν, εἰ νέος νουθετῶ γέροντας " xaY 
τοῦτο ὑμέτερον, 

σὺν Ext B 

Θεῷ 


εἴ τι πολιᾶς ἄμεινον συνορᾶν ἔχω. 
σώμεθα (65) χρόνον, ὦ τίμια: πολιαὶ, 
τάζουσαι ; Πόσον ἐνταῦθα χαχοπαθή- 

μεν (66) ; Οὐδὲ ὁ πᾶς à 

& εἰᾳ quot τ ἐδτολευεῆτῳ παραθαλεῖν (01), 


εἴπον- 


ἀνθρώπων βίος race ὡς 


τοῦ 


χαὶ 


ς intime om προτχαίρου 
βίου τὰ τελευταῖα. Πόσον ἡμᾶς 2m eph 


τὸν ἀπελθόντα πενθήσομεν ; 


σον ἔτι ὑ πρὸς τὴν 
M S μονήν ; Οὐ τὸν d ποδυσόμεθα 


ὑτίχα ᾿ΣΟὺχ ἣ αὐτὴ xóviz μετὰ uibrobl ἐσό- 


ὑτὴν ἐπε 
ἰἶθον a. 
z02; Οὐ τοσοῦτον 
καύταις ἡμέραις, ὅσον πλείω χαχὰ, 
ὃὲ παθόντες, τὰ δὲ χαὶ πράξαυντε 
σαι τῷ τῆς φύσεως νόμῳ τὴν χοινὴν 


χεοδανοῦμεν ἐν ταῖς μιχραῖς 
τὰ μὲν ἰδόντες, 
λειτουρ- 


ορὰν χαὶ 


ἴσως, 
εἰσῳ 


υτον, χαὶ τοῖς μὲν ἐπ 
εἶν, pi τοὺς μὲν κλαῦσαι, ὑπὸ Oi τῶν θρηνηθῇ- 


πελθεῖν, τῶν ὃξ προαπεὰλ- 


ἄλλων ἀντιλαθεῖν ὃν (08) προξ!σ- 


vat, xai 
mvéyxaucy ἄλλοις 
mum et stabile tributum pendaimus, 


* 
παρ 


τῶν δαχρύων ἔρανον ; 


— IN LAUDEM C,ESAIUI. ΕἸ Ύ ΚΙ, 


- 
παρὰ τῶν συναλγούντων φάρμαχον" χαὶ ol τὸ A versantur, adhibeamus. Magnum porro. lugentibus 


C 


atque. alios sequamur, 


718 


plhiarmaeum illud est, quod al iis, qui eodem dolore 
allecti. sunt, porrigitur, et qui pari calamitate 
premuntur, majorem apud eos , qui eruciantur, ad 
consolandum auctoritatem habent, Ad eos ergo 
potissimum oratio nobis erat : quorum eausa pudore 
profecto sulfunderer, si non, ut. aliarum omnium 
virtutum, sic etiam patientice primas ferrent. Nam 
etsi amore erga filios mortales omnes superant, 

etiam sapientia et Cliristi amore eunetos antece- 
dunt, ae migrationem ex hae. vita jampridem οἱ 
ipsi meditati sunt, et liberos docuerunt, vel, ut 
rectius loquar, totam vitam ita instituerunt, ut 
nihil aliud, quam mortis meditatio sit. Quod si quid 
tenebrarum rationi dolor offundit, ac lippitudinis 
cujusdam instar oculos subiens, clare videre nou 
sinit id quod est ollicii ; agedum , juvenis exhorta- 
tionem senes accipite, et filii parentes, et ejus, qui 
a talibus admonendus est, vos, qui multos admo- 
nuistis, ac longo tempore rerum usum collegistis. 
Nee vero mirum vobis videatur, si juvenis senes 
moneam : nam. hoe quoque vestrum est, si. quii 
canitie rectius prospicere possum. Quantum adhuc 
lemporis vivenius, venerandi senes atque ad Deum 
appropimquantes? Quandiu hie afflictabimur? Ne 
lota quidem hominu vita longa est, si cum divina 
et sempiterna natura comparetur, nedum xe vite 
reliquie, atque, ut ita dicam, spirationis humane 
solutio, ae fluxa: et caduc:e. vite finis; Quantum 
nos antevertit Gesarius? Quandiu adhue ejus dis- 
cessu augemur? Nonne ad eamdem sedem prope- 
ramus? Nonne eumdem lapidem statim subibinus? 
Nonne idem pulvis paulo post erimus ? Nonne ex 
paucis his diebus, qui restant, hoc lueri faciemus, 
ub plura. mala. partim videamus, partim | patia- 
mur, partim etiam [fortasse faciamus, atque ila 
landen ipsi quoque natur:z legi cominune ac fir- 
alios priecedamus, atque alios. quidem 


lugeamus , ab aliis lugeamur, munusque lacrymarum, qnod aliis contulimus, ab aliis recipiamus ? 


10΄. Τοιοῦτος ὁ βίος T ἀδελφοὶ, τῶν ζώντων 
πρόσχαιρα᾽" τοιοῦτο τὸ ἐπὶ γῆς παίγνιον" οὐχ ὄντας 


γενέσθαι, χαὶ γενομένους ἀναλυθῆνα:. -"Ὄναρ ἐσμὲν 
οὐχ ἱστάμενον, φάσμα τι μὴ PIC πτῆσις 


ὀρνέου παρερχομένου, 
ἔχουσα, χόνις, ἀτμὶς, 
φυόμενον (09), χαὶ μενον. "Ἄγθρωπος, 
ὡσεὶ χόρτος πὶ ἡμέραι αὑτοῦ, ὡσεὶ ἄνθος τοῦ 
ἀγροῦ, οὕτως ἐξανθήσει" χαλῶς ὁ θεῖος Δαθὶδ πρρὶ 
«ἧς ἀδθενείας ἡμῶν χαὶ ἵνοις 
μασι: Tir ὀλιγότητα τῶν ἡμερῶν 
μου ὄν μοι" xaX moNacesí ὧν μέτρον τὰς 
ἄνθρω μέρας ὁρίζεται. T πρὸς 

*T Job xx, 8. - 88 Sap. v, 10, 12; Ose. xui, ὃ. 

64) Πάντων paAAcv σιϊέσοξοι. « Qui pre om- 
nibus philosophari in malis norunt, » 

(65) Βιωσώμεθα. Meg. hu, Or. 1, Jes. βιωσό- 


μεθα. 
(00) Καχοπαθήσωμεν. Tres Regg., Jes. zzxoz2- 
θήσομεν. 
(07) Ὁ 


Popes : ἄνθος 
λυό 


) 


οὶ χαιρῷ 
χαιρῷ 
"D, 


Ὧσεν 


l ἐν ἐχε 


ἐφιλοσόφ 


πάλιν 


TE 


6 


ἂν εἴποις 


i 


τῇ θείᾳ... xeca£g Air. Weg. bm, Or. f 
Parnor, Gg. XXXV, 


, 


D nime consistens 5', spectrum 4 


XIX. Ejusmodi vila nostra est, fratres, qui 
fluxam vitam ducimus : ejusmodi in terra ludus : 
uL cum nón simus , nascaimur, c nati 
rursum dissolvamur. 811 lus 


sumus, 
| sumus nii- 
i0ddam, quod. te- 
neri non polest, avis przlereuntis volatus , na- 
vis in mari vestigium non habens, pulvis, va- 
por, ros matutinus, flos momento nascens, et 
momento marcescens 55, f[omo, sicut. [enum | dies 
ejus, tanquam [los agri,sic. efflorebit 9. 
divus David his werbis de nostra imbecillitate 
plhilosophatus est, quemadmodum et in illis 
Paucilatem. dierum meorum nuntia mihi *?. Quin 
** Psal. cii, 15. *9 Psal. οἱ, 94. 


Pulchre 


Jes. παραθάλλειν. « Ut cum divina illa et sempiterna 
natura conjungamur : ut ad divinam hanc naturam 
accedamus, » 

(68) "Or. Coisl. 2, ὧν. 

(69) Καιρῷ συόῤμεγον, etc. Billius : « suo. tem- 
pore nàsceus, el suo lempore niircescens. » 


25 


119 


Quid autem de Jeremia dixeris, qui etiam matri 
succenset, se in lucem. editum dolens, idque pro- 
pter aliena. peccata ???. Qmnia vidi, ait. Ecclesia- 
stes ?2, humana omnia cogitatione peragravi , opes, 
delicias, potentiam, instabilem gloriam, sapientiam 
qua magis suffugit, quam teneatur ; delicias iterum, 
sapientiam iterum, eadem sepius revolvens, ventris 
voluptates , hortos , famulorum greges , possessio- 
num copiam, pincernas utriusque sexus, cantores et 
cantatriees, arma, satellites, gentes ad. genua pro- 
cumbentes, collecta tributa , regui supercilium , 
omnia denique, tam ad vile usum necessaria, quam 
superflua, quibus reges omnes, qui ante me fue- 
runt, superavi. Et quid post hze omnia ? Omnia 


vanilas vanitatum , omnia vanitas, et prasumptio Β 


spiritus 5", hoe est, inconsideratus quidam animi 
impetus, et distractio hominis, ob veterem fortasse 
lapsum hac poena muletati. Verum Sermonis finis , 
inquit, omnia audi : Deum lime ** : hie enim. du- 
bitationi finem imponit; atque ex hae vita hoc 
duntaxat commodi eape, ut per rerum, qux viden- 
tur et fluctuant , pertuvbationem , ad ves fixas et 
stabiles deducaris. 

XX. Non igitur C:esarium lugeamus, quibus ma- 
lis ereptus sit, non ignorantes, sed nos ipsos, ob 
ea mala quibus relicti sumus , et qux: nobis agge- 
remus, nisi sinceris animis nos Deo adilicamus , 
ae praleritis iis', quie ipsa nos pretereunt, ad 
supernam vitam properemus, terramque, etam 
adhue in terra versantes, relinquamus , ac Spi- 
ritum in colum ferentem bona fide. sequainur, 
Hec, ut. ignavis gravia, ita forti animo praeditis le- 
via sunt. Quin ad hunc quoque modum considere- 
mus : Nonimperabit Ciesarius? At nec sub aliorum 
imperio erit. Non terrorem quibusdam incutiel ? 
Ai nec gravem dominum $62 pertümescet , ne 
dignum quidem plerumque , cui imperetur. Non 
opes eumulabit ? At nec invidiam metuet, aut animi 
detrimento allicietur, male colligens; atque eo 
plura quotidie assumere studens , quo plura jim 
adeptus sit. Hujusmodi quippe divitiarum morbus 
est, uL plura appetere non desinat, sed sitis medi- 
cinam in perpetuo polu sitam esse arbitretur. Non 


sermones ostentabit? At a sermonibus admiratione p 


afficietur. Non Mippoeratis, et Galeni, et eorum , 
qui ipsis adversantur, placita pertractabit ? At ne- 

*fpsa] xxxvi, 06. εἴ Jer. xv, 10. ?* Eccle. 1, 

(10) Kal τῇ μητρί. Wa. Regg. hm, hu, Coisl. J, 
Or. et Jes. In ed. deest τῇ. 

(7A) Πταίσμασι. Colb. 5, πτώμασι. 

(72) Τοῦ βίου. Sic Reg. bim, Coisl, 92, et Jes. In 
ed. deest τοῦ. 

(15) Τὰ πάντα ματαιότης. Wc desunt in Regg. 
bin, hu, tribus Colb., Cois!. 2, et Jes. 

(74) Etc οὖν. Coisl. 4, ἢτ᾽ οὖν. 

(15) Τῆς capaz nc, etc. Uillius, « per earum re- 
runi quie sub oculorum aspectum cadunt, perpeuo- 
je motu agitantur, confusionem. » 


(16) Ζημιωθήσεται, Cois!. 1, duo Colb., Or. Ὁ, 


S. GREGORII THEOLOGI 


eiiam dies numanos palmi mensuram esse definit 9*. A 


780 


Ἱερεμίαν, ὃς xol τῇ μητρὶ (10) μέμφεται τῆς Yev- 
νήσεως ἀλγῶν, χαὶ ταῦτα ἐπ᾽ ἀλλοτρίοις πταίσμα- 
σι (71); Πάντω εἶδον, φησὶν ὁ Ἐχχλησιαστὴς, 
πάντα ἐπῆλθον λογισμῷ τὰ ἀνθρώπινα, πλοῦτον, 
τρυφὴν, δυναστείαν, δόξαν τὴν ἄστατον, σοφίαν τὴν 
ὑποφεύγουσαν πλέον ἣ κρατουμένην * πάλιν τρυφὴν, 
σοφίαν πάλιν, ἐπὶ τὰ αὐτὰ πολλόχις ἀναχυχλούμε- 
νος, γαστρὸς ἡδονὰς, “παραδείσους, πλῆθος οἰχετῶν, 
πλῆθος χτημάτων, οἰνοχόους χαὶ οἰνοχύας, ἄδοντας 
χαὶ ἀδούσας, ὅπλα, δορυφόρους, ἔθνη προσπίπτοντα, 
φόρους συλλεγομένους, ὀφρὺν βασιλείας, ὅσα περιττὸ 
τοῦ βίου (12), ὅσα τῶν ἀναγχαίων, οἷς ὑπὲρ πάντας 
ἦλθον βασιλεῖς τοὺς ἔμπροσθεν χαὶ τί ἐπὶ πᾶσι 
τούτοις ; Πάντα ματαιότης ματαιοτήτων, τὰ πάντα 
ματαιότης (15), καὶ προαίρεσις πνεύματος, εἴτ᾽ 
οὖν (14) ὁρμὴ τις ψυχῆς ἀλόγιστος, xa περισπασμὸς 
ἀνθρώπου τοῦτο χαταχριθέντος, ἴσως Ex τοῦ παλαιοῦ 
πτώματος. ᾿Αλλὰ τέλος Aórov, φησὶ, τὸ πᾶν ἄκουε" 
τὸν Θεὸν φοξδοῦ: ἐνταῦθα τῆς ἀπορίας ἵσταται " 
xa τοῦτό σοι μόνον τῆς ἐνταῦθα ζωῆς τὸ χέρδος, 
ὁδηγηθῆναι διὰ 


τῆς ταραχῆς (15) τῶν ὁρωμένων χαὶ 
σαλευομένων ἐπὶ τὰ ἑστῶτα xal μὴ χινούμενα. 


ΓΕ 1 


γαχῶν εἰδότες, ἀλλ᾽ ἡμᾶς αὐτοὺς, οἵοις ὑπελείφθη- 
μεν, καὶ οἷα θησαυρίσομεν, εἰ μὴ, γνησίως Θεῷ 
προσθέμενοι, χαὶ παραδραμόντες τὰ παρατρέχοντα, 
πρὺς τὴν ἄνω ζωὴν ἐπειγοίμεθα - ἔτι ὑπὲρ γῆς ὄν- 
ες, χαταλιπόντες τὴν γῆν, χαὶ τῷ Πνεύματι φέροντι 
πρὺς τὰ ἄνω γνησίως ἀχολύυθήσαντες. Ταῦτα καὶ 
ἀλγεινὰ τοῖς ὀλιγοψύχοις, καὶ χοῦφα τοῖς ἀνδριχοῖς 
τὴν διάνοιαν. Σχοπῶμεν ὃς οὕτως " Οὐχ ἄρξει Κα!:- 
σάριος; ᾿Αλλ᾽ οὐδὲ ἀρχθήσεται πρὸς ἄλλων. Οὐ φο- 
θήσει τινάς ; ᾿Αλλ᾽ οὐδὲ δείσει βαρὺν δεσπότην, πολ- 


λάχις τὸν οὐδὲ ἄρχεσθα: ἄξιον. zt πλοῦτον ; 


» 
-— 
ze 
o 
c. 
e 
(e^ 
c 
l 
e. 
«s 
e 
“ὶ » 
B 
ux 
e 
ES 
xe 
o 
x 
- 
cas 
c 
- 
jo 
2L 
Kx o 


ἡμιωθήσε- 
ται (10) χαχῶς συνάγων - xaX τοσοῦτον ἀεὶ προσλοιμ.- 
θάνειν ζητῶν, ὅσον ἐχτήσατο. Τοιαύτη γὰρ ἢ 
πλουτεῖν νόσος, ὄρον τοῦ δεῖσθαι (77) 


πλείονος οὐκ 
ἔχουσα, ἀλλὰ τὸ ποτὸν ἀεὶ δίψους ἔτι ποιουμένη (18) 
φάρμαχον. Οὐχ ἐπιδείξεται λόγους ; ᾿Αλλ᾽ ὑπὸ λόγων 
γε (79) θαυμασθήσεται. Οὐ φιλοσοφῆσει τὰ Ἵππο- 
χράτους (80) χαὶ Γαληνοῦ, χαὶ τῶν ἀντιθέτων ἐχεί- 
νοις; ᾿Αλλ᾽ οὐδὲ χαχοπαθήσει νόσοις, ἰδίας ἐπ᾽ ἀλλο-- 
τρίαις συμφοραῖς λύπας χαρπούμενος. Οὐχ ἀποδείξει 
τὰ Εὐχλείδου, χαὶ Πτολεμαίου, xoi Ἥρωνος ; ᾿Αλλ᾽ 
14. ?* ibid. *" Eccle. xir, 15. 

Jes. ζημιώσεται. 

(11) "Opov τοῦ δεῖσθαι, ete. Billius, « ut finem 
appetendi plura nesciat. » In Reg. bm, Coisl. 1, et 
Jes. legitur, ὅσον τοῦ πλείονος οὐχ εἰδὼς, ἀλλά, elc. 

(18) Δίμους ἔτι ποιουμένη. Addidimus ἔτι, ex 
Reg. bm, hu, duobus Colb. et Jes. liem codices 
pro ποιουμένη habent ποιούμενος. Coisl. 1, δίψους 
αἴτιον, € sitis Causa. » 

(19) Λόγων γε. Deest γε in pluribus. 

(80) Τὰ ἹἹπποχράτους. Pillius, « Hippocratis do- 
gmata. » 


784 


οὐδὲ ἀλγησει τοῖς 
Οὐ χαλλωποιεῖται (82) τοῖς Πλάτωνος, χαὶ 'Δειστο- 
τέλους, xai Πύῤῥωνος, καὶ Δημοχρίτοις δή τισι, χαὶ 
Ἡρακλείτοις, xat ᾿λναξαγόραις, Κλεάνθαις τε (55) 
xa Ἐπιχούροις, xai οὐχ οἵδ᾽ olaztat (84) τῶν Ex τῆς 
σεμνῆς στοᾶς xai ἀχαδημίας ; ᾿Αλλ᾽ οὐδὲ φροντίσ 
ὅπως διαλύσῃ (80) τούτων τὰς πιθανότητας. Τί uc 
δεῖ μνημονεύειν τῶν ἄλλων ; ᾿Αλλὰ ταῦτα δὴ τὰ τίμια 
πᾶσι xal περισπούδαστα᾽ οὐ παραστήσεται γαμετήν; 
οὐ παῖδας (80); τούτους, ἣ θρη- 
νηθήσεται: ὑπὸ τούτων, ἣ χαταλιπὼν ἄλλοις, T] χα- 
ταλειφθεὶς συμφορᾶς ὑπόμνημα. Οὐ χληρονομήσει 
χρημάτων ; ᾿Αλλὰ χληρονομηθήσεται ὑφ᾽ ὧν ypn- 
σιμώτατον, χαὶ ὧν αὐτὸς ἠθέλησεν, ἵνα πλούσιος ἐν- 
θένδε μεταναστῇ, 


λλ᾽ οὐδὲ θρηνήσ 


πάντα μεθ᾽ ἑαυτοῦ φερόμενος. 
Ὧ τῆς φιλοτιμίας ὦ τῆς χαινῆς παραχλήσεως ! ὦ 
τῆς μεγαλοψυχίας τῶν ἐπιδαλλομένων (87) ! Ἡχούσθη 
χήρυγμα πάσης &xong ἄξιον, καὶ μητρὸς πάθος χε- 
νοῦται δι᾽ ὑποσχέσεως χαλῆς xai ὁσίας, δοῦναι τὰ 
πάντα τῷ παιδὶ τὸν ἐχείνου πλοῦτον 
δῶρον ἐντάφιον (88), 
προσδοχήσασιν. 


ὑπὲρ ἐχείνου 


xai μηδὲν ὑπολειφθῆνα!: τοῖς 


et sauctim pollicitationem. exhauvitur, qua omnes 
recepit, ut nihil iis, qui exspectabant, relictum Sit. 

KA'. Οὔπω ταῦτα ixavX πρὸς παραμυθίαν ; Προσ- 
οἴσω τὸ μεῖζον φάρμαχον. Πείθομα!: σοφῶν λόγοις, 
τε Ψυχὴ πᾶσα (89) χαλή τε χαὶ θεοφιλὴς, ἐπειδὰν, 
τοῦ συνδεδεμένου λυθεῖσα c 


e 


σώματος, ἐνθένδε ἀπαλ- 
λαγῇ, εὐθὺς μὲν ἐν συναισθήσει: 
νοντος αὐτὴν χαλοῦ γενομένη (90), (ἅτε τοῦ ἐπισχο- 
ποῦντος ἀναχαθαρῆξντος, ἢ ἀποτεθέντος, ἣ οὐχ οἶδ᾽ 


6 τι xai λέγειν χρή" 


xaX θεωρίᾳ τοῦ μέ- 


) θαυματίαν τινὰ ἡδονὴν ἣδ 
ται, χαὶ ἀγάλλεται, καὶ 


c0 
x 


ἑαυτῆς Δεσπότην, ὥσπερ τι Oc 
τὸν ἐνταῦθα βίον ἀπο 


σμωτήριον χαλεπὸν 


τὰς περιχεὲ 
5 ᾿ I^ * . ow - 
ἀποσεισαμένη πέδας, ὑφ᾽ ὧν τὸ τῆς διανοίας 


ἕνας 


ερὸν 
χαθείλχετο, χαὶ οἷον (92) ἤδη τῇ φαντασίᾳ χαρποῦτα: 
τὴν ἀποχειμένην μαχαριότητα᾽ μιχρὸν δ᾽ ὕστερον, χαὶ 
τὸ συγγενὲς σαρχίον ἀπολαθοῦσα, ᾧ τὰ ἐχεῖθεν (95) 


συνεφιλοσόφησε, παρὰ τῆς xai δούσης xai πιστευ- 


(81) Φυσῶσι μείζονα. « Majora crepantes, ouccis 
crepantibus venditantes. » [lis Augustini verbis Grze- 
ca Gregorii verba apte reddi posse videntur. 

(82) Ka.L.Aeozoteizat. Weg. bm, duo Coisl. et Jes. 
χαλλωπιεῖται. 

(85) Κιεάνθαις cs. Coisl. 1, Κλεάνθεσί τε 

(84) ΟἹδ᾽ οἴστισι, ete. Reg. bm, or. 1, οἷδα οἷς £x τῆς 
σεμνῆς στοᾶς. € Nescio quorum venerabilium. » 1d 
per ironiam dictum, 

(85) Διατύσῃ. Reg. hu, διαλύσει. 

(86) Οὐ παῖδας. Reg. hu, 3 παῖδας. 

(81) Τῶν ἐπιδαλλομέγων. Οὐμ θεῖ. « Suppedi- 
tantium; » nimirum. δαπανήματα, € sumptus. Nam 
C:esarii parentes, » til eum lilia loquar, (ne exiguae 
quidem wlli rei pepercerunt; verum praeconium , 
dignum quod ab omnibus audiatur, proposuerunt, 
nempe quod nihil sibi reliqui. fecerunt, sed omnia 
pauperibus distribuerunt. » Gieterum prieclarum C:e- 
sarit testamentum exstat in. Basilii epist, 52, novie 
ed. ad Sopironinm. « Volo, inquit, omnia mea ad 
pauperes devenire. » Cui ipsius exIrem;e voluntati 
optimi. parentes lubentissimo animo US θ ΟΝ Dil- 
lius, « qui hanc rem »ggressi suut. 


ORATIO VIL. —— IN LAUDEM C./ESARIIL FRATRIS. 


ἀπαιδεύτοις φυσῶσι μείζονα (SI). A qne morbis vexabitur, ex aliorum. calamitatibus 


filii 


782 


proprias molestias capiens. Non Euclidis, Ptolemei, 
et lleronis scripta deimonstrationibus explieabit? 
At neque , ob imperitos homines tumidiores ani- 
mos gerentes , dolorem concipiet, Non. Platonis , et 
Aristotelis, et Pyrrlonis , et Democriti eujusdam, 
et Heracliti, et Anaxagorze, et Cleanthis , et Epi- 
euri, et nescio quorum Stoicorum et. Academico - 
rum placitis sese. venditabit? At. neque , quonam 
pacto illorum. argutias dissolvat, laborabit. Quid 
alia commemorare necesse est? At hee, quie prze- 
clara. omnibus et expetenda. censentur Σ non uxo- 
rem habebit? non filios ? At, nec eos lugebit , aut. 
ab illis lugebitur, aliis relinquens, vel ipse calami- 
latis. monimentum relictus. Non. opes. hizereditate 
accipiet ?. At hieredes. ipse habebit, quos habere 
commodissimum est, et quos voluit, ut dives hiuc 
migraret, omnia secum ferens. O ingentem muni- 
licentiam! o. novam consolationem! 0 singularem 
eorum, quibns testamenti exsequendi cura commissa 
est, liberalitatem! Auditim est. praeconium omni 
n»uditione dignum, ac matris luctus ob. przeclaram 
opes pro eo se in sepulerale munus daturam 

XNI. An hie ad. consolationem. nondum | sufli- 
ciunt? Majus. pharmacum. adhibebo. Sapientuin 
verbis adducor ut. credam , pulchram omnem ani- 
mam et Deo 913 charain, posteaquam. corporis 
vinculis soluta, hinc excesseriL, protinus bonum , 
quod eam manet, persentientem et contemplantem, 
( utpote eo, quod tenebras offundebat, vel purgato, 
vel deposito, vel, quo verbo ea res appellanda sit, 
nescio ; ) mirabili quadam voluptate afliei , et exsul- 
lare, atque hae vita, tanquam gravi quodam erga- 
stulo liberatam, compedibusque illis, quibus men- 
tis alie deprimebantur, solutam, placide ad. Domi- 
num suum tendere , ac recondita frui beatitudine , 
qualem jam per imaginem perceperal; post etiam 
aliquanto, cum cognatam carnem a terra, quz et 
dederat, et in fidem acceperat , receperit ( quod 


(88) Δῶρον" érzáziev. Mallem, has distinguendo 
voces, sic verlere : « pro eo sepulcralis muneris 
instar, dono daruram. » 

(89) "Ort ψυχὴ πᾶσα. Vetus schol. Ὅτι: ὁ ἐν- 
πεῦθεν ἀπαλλαγεὶς εὐθὺς ἐν θεωρίχ | αι τοῦ μέ- 
νοντος αὐτὸν χαλοῦ. « Is, qui e vivis excessit, statim 
liujus, quod eum manet, boni contemplatione frui- 
tur. » Hanc sententiam, "inter alios, Dionysio Elias 
aseribit. 

(90) Γεγομένη. Jes. γινομένη. 

(91) Kal f.letc. Billius, «summa cum hilaritate.» 

(92) Ka) cler, etc. Deest xxt, in Kezg. bm, hu, 
Or. 4, et Jes. Combet, vertit, « velut jam certa re- 
priesentatione ae imagine, reposita frui beatitudi- 
ne. » Quod per emphasim dictum, alque, teste 
Elia, eam mentis impressionem siguificat, quam 
anima, Deo in ipsam illabente, experitur. Dill. « re- 
conditam beatitudinem jam velut per imaginein et 
simulacrum percipere. » 

- (95) "Q τὰ £xeitev, etc. « Quam, cum hie philo- 
sopharetur, sociam habuit. » Quie quidem rato est, 


cur in ipsom quoque carnem beatitudinis pramiuin 
refundatur. 


785 


S. GREGORII TIIEOLOCI 


784 


quo modo fiet, Deus novit, qui ea inter se conjunxit A θείσης γῆς, τρόπον ὃν οἶδεν ὁ ταῦτα συνδήσας xal 


atque dissolvit), tum demum eam quoque ad glori: 
coelestis hereditatem secum admissuram ; et quem- 
adinodum ob nature conjunctionem. :erumnarum 
ipsius particeps fuerat, sic etiam jucurditates suas 
eum ipsa communicaturam , totum videlicet corpus 
in se ipsam absumentem, et cum eo unum effectam, 
et spiritum, et mentem, et. deum, absorpto nimirum 
a vita eo, quod mortale et caducum erat. Audi quid 
de ossium et nervorum coimpactione divinus Eze- 
chiel disserat ?* ; quid post illum Apostolus de ta- 
bernaculo terrestri , et domo non manu faeta, illo , 
inquam, fluxo ac dissolvendo , hac vero in ccelis 
recondita; qui eliam | discessum a corpore pr:sen- 
uiam apud Deum esse affirmat, vitam autem cor- 
poream ut peregrinationem — deplorat ??, atque 
adeo quamprimum dissolvi cupit ??. Quid ad res in 
spe positas elanguesco? Quid temporarius fio? Ex- 
spectabo archangeli vocem ?? , extremam tubam , 
caeli transformationein, terrze immulatioaem ὃ, ele- 
mentorum libertatem, totius mundi renovationem ?. 
'Tune Cisarium videbo, non jam peregrinantem , 
nee qui jam ab aliis feratur, et lugeatur ac mise- 
rationi sit, sed clarum , illustrem, excelsum ; qualis 
sepe mihi in somnis visuses, o fratrum charissime 
et fratrum. amantissime, sive voluntate mea , sive 
ipsa veritate hoc informante. 

29145 XXIL Nunc autem, omissis luctibus, me 
ipsum inspiciam, ne quid luctu dignum mecum 
insciens feram, ae meas ipse res explorabo. Filii 
hominum, ad vos enim transit oratio, quousque 
gravi corde, et crasso. animo eritis ? utquid; diligitis 
vanitatem, el queritis mendacium ?? magnum aliquid 
hanc vitam, et paucos hos dies multos esse judi- 
cantes, ac suavem hanc et amplecteudam separa- 
tionem, ut grave quidpiam et horrendum aversan- 
ies? Non nos ipsos noscemus? Non ea, qui oculis 
cernuntur,.abjiciemus? Non ad ea, qux mente et 
intellizentia comprehenduntur, oculos convertemus? 
Non, si quid etiam meroris eoncipiendum est, id- 
circo potius merorem suscipiemus , quod incolatus 
noster prolongetur * (Davidis illius instar, qui res 
hujus vite, tenebrarum tabernacula, et afflietionis 
locum, et profundi linum, et mortis umbram, ap- 


διαλύσας Θεὸς, τούτῳ συγχληρονομεὶ τῆς ἐχεῖθεν δό- 
Enc xaX χαθάπερ τῶν μοχθηρῶν αὐτοῦ μετέσχε 
διὰ τὴν συμφυίαν, οὕτω χαὶ τῶν τερπνῶν ἑαυτῆς 
μεταδίδωσιν, ὅλον εἰς ἑαυτὴν ἀναλώσασα (94), χαὶ 
γενομένη σὺν τούτῳ ἕν χαὶ πνεῦμα, χαὶ νοῦς, χαὶ 
θεὸς, χαταποθέντος ὑπὸ τῆς ζωῆς τοῦ θνητοῦ τε xa 
ῥέοντος. "Axous γοῦν οἷα περὶ συμπήξεως ὀστῶν τε 
xaX νεύρων φιλοσοφεῖται τῷ θείῳ Ἰεζεχιήλ᾽ ὅσα 
μετ᾽ ἐχεῖνον τῷ θείῳ Παύλῳ περὶ σχηνώματος ἐπι- 
γείου, χαὶ οἰκίας ἀχειροποιήτου, τοῦ μὲν χαταλυθη- 
σομένου, τῆς δὲ ἀποχειμένης ἐν οὐρανοῖς “ xa τὴν 
μὲν ἀπὸ τοῦ σώματος ἐχδημίαν ἐνδημίαν (95) πρὸς 
τὸν Κύριον εἶναι φάσχοντος. τὴν δὲ σὺν τούτῳ ζωὴν 
ὡς ἐχδημίαν ὀδυρομένου, χαὶ διὰ τοῦτο ποθοῦντος 
xaX σπεύδοντος τὴν ἀνάλυσιν. Τί μιχροψυχῶ περὶ 
τὰς ἐλπίδας ; Τί γίνομαι πρόσχαιρος ; ᾿Αναμένω τὴν 
τοῦ ἀρχαγγέλου φωνὴν, τὴν ἐσχάτην σάλπιγγα, τὸν 
οὐρανοῦ μετασχηματισμὸν, τὴν γῆς μεταποίησιν, 
τὴν τῶν στοιχείων ἐλευθερίαν, τὴν χόσμου παντὸς 
ἀναχαίνισιν. Τότε (90) Καισάριον αὐτὸν ὄψομαι, μη- 
χέτι ἐχδημοῦντα, μηχέτι φερόμενον (97); μηχέτι 


Ὡς 


πενθούμενον, μηχέτι ἐλεούμενον, λαμπρὸν, ἔνδοξον, 
ὑψηλόν" οἷός μοι χαὶ xav ὄναρ ὥφθης πολλάχις, ὦ 
φίλτατε ἀδελφῶν ἐμοὶ, χαὶ φιλαδελφότατε, εἴτε τοῦ 


βούλεσθαι τοῦτο ἀνατυποῦντος, εἴτε τῆς ἀληθείας. 


ΚΒ΄. Νυνὶ δὲ, ἀφεὶς τοὺς θρήνους, εἰς ἐμαυτὸν 
βλέψω, μή τι θρήνων ἄξιον λάθω φέρων, χαὶ τὰ 
ἐμαυτοῦ περισχέψομαι. Υἱοὶ ἀνθρώπων, μέτεισι 
γὰρ πρὸς ὑμᾶς ὁ λόγος, ἕως πότε βαρυκάρδιοι, καὶ 
παχεῖς τὴν διάνοιαν"; ἵνα τί ἀγαπᾶτε ματαιότητα, 
xal ζητεῖτε ψεῦδος ; μέγα «t τὸν ἐνταῦθα βίον, xat 
τὰς ὀλίγας ταύτας ἡμέρας πολλὰς (98) ὑπολαμδά- 
νοντες, xal τὴν διάζευξιν ταύτην, τὴν ἀσπαστὴν 
xa ἡδεῖαν, ὡς δή τι βαρὺ o φρικῶδες ἀποστρεφό- 
μενοι; Οὐ γνωσώμεθα (99) ἡμᾶς αὐτούς; Οὐ τὰ 
φαινόμενα ῥίψωμεν ; Οὐ πρὸς τὰ νοούμενα βλέψωμεν: 
Οὐχ, εἴ c: xaX λυπεῖσθαι χρὴ, τοὐναντίον ἀνιασώμεθα 
τῇ παροιχίᾳ μηχυνομένῃ (1), κατὰ τὸν θεῖον Δαδὶδ, 
σχηνώματα σχοτασμοῦ, xo τόπον χαχώσεως, χαὶ ἰλὺν 
βυθοῦ, χαὶ σχιὰν θανάτου τὰ τῇδε ἀποχαλοῦντα (2)* 
ὅτι βραδύνομεν ἐν τοῖς τάφοις οἷς περιφέρομεν, 
ὅτι ὡς ἄνθρωποι ἀποθνήσχομεν τὸν τῆς ἁμαρτίας 


pellat ^), quod in sepulcris iis, quae cireumferimus, D θάνατον, θεοὶ γεγονότες; Τοῦτον ἐγὼ φοθοῦμαι 


diutius hiereamus, quod, ut homines, peccati 


97 Cor. v, 1, 6. 


V.Psal.;CX1X519. 


986. Ezech. xxxvil, 2, et sqq. 
3.11 Petr. 11, 10. 3 Psal. 1v, 9. 

(94) "O-1ov εἰς ἑαυτὴν ἀναϊώσασα. Colb. οἱ 
schol. οὐχ ἀναιρεῖσθαι ἣ συγχεῖσθα: τὸ σῶμα λέγε: 7 
μὴ γένοιτο ! ἀλλὰ διὰ τὴν ἀτρεψίαν vo ἀπαθὲς τοῦ 
σώματος. « Non ait tolli et confundi eorpus : absit ; 
sed jam mutationi et zerumnis non esse obnoxium. » 
Corpus enim, excussa mortali crassitie, incorru- 
ptum et quasi spirituale, animique afliae erit, salva 
lamen atque integra ipsius substantia. 

(95) Ἐνδημίαν. Sic Rega. bm, hu, tres Colb., 
Co sl. 1, Or. 4, et Jes. Editi, £xonpíav, « dizces- 
sum. » 

(96) ᾿Αγνακαίνισιν. Τότε. Regg. bm, hu, Or. 1, 
ἀναχαίνωσιν, Keg. a, Coisl. 1, τότε zat. 


*8 Philipp. r, 25. 
"psal. Lxvil, 55 xk, 20; 


«by φόθδον, τούτῳ xal νύχτωρ xai μεθ᾽ ἡμέραν σύν- 


99 [D Thess. iv, 15. * 1 €or. xv, 52. 

(97) depcueror. « Cujus funus. deducatur, effe- 
ratur. » 

(98) Ho.AAdc. Deest in Regg. bm, hu, tribus 
Colb., Or. 1, etc. i 

(99) Τγωσώμεθα... ῥίψρΡωμεν"... βιλέψρωμεν".... αὐια- 
σώμεθα. Weg. liu, et Or. 1, γνωσόμεθα... ῥίψομεν... 
βλέψομεν... ἀνιασόμεθα. 

(1) Τῇ παροικίᾳ μηκυνομένη. Coisl. 1, τῆς παρ- 
οἰχίας μηχυνομένης. 

(2) AzxoxaAoUrcza. Sie optime Reg. h. Prave in 
eid. ἀποχαλοῦντος. Billius tamen emendaverat. Coisl, 
9. ei'Or. 4, ἀποχαλοῦντες. 


785 


ORATIO VII. — IN LAUDEM CJESARII FRATRI. 


1786 


rem με ᾿ H ὃ εν. : : 
εἰμι" xat οὐχ ἐᾷ με ἀναπνεῖν ἡ ἐχεῖθεν δόξα, χαὶ τὰ A morte moriamur, cum dii facti simus? Ilic me timor 


ἐχεῖσε διγαιωτήρια s ὧν τῆς μὲν ἐφίεμα: μέχρ: xax 
τοῦ (3) δύνασθα: λέγειν * ᾿Εχιϊείπει εἰς τὸ σωτήριόν 
σου ἡ ψυχή μου, τὰ δὲ φρίττον χαὶ ἀποστρέφο- 
μαι. ᾿Εχεῖνο δὲ οὐ δέδοιχα, μή μοι: τὸ σῶμα τοῦτο, 
διαῤῥνὲν χαὶ διαφθαρὲν, παντελῶς οἰχήσηται (4)* 
ἀλλὰ μὴ τὸ τοῦ Θεοῦ πλάσμα τὸ ἔνδοξον (ἔνδοξον 
γὰρ χατορθοῦν, ὥσπερ ἄτιμον ἁμαρτάνον), ἐν ᾧ 
λόγος, νόμος, ἐλπὶς, τὴν αὐτὴν τοῖς ἀλόγοις ἀτιμίαν 
χαταχριθῇ, χαὶ μηδὲν πλέον f| μετὰ τὴν διάζευξιν" 
ὡς ὄφελόν ve τοῖς πονηροῖς, xaX τοῦ ἐχεῖθεν πυρὸς 
ἀξίοις. 


exagitat, hie dies noctesque mecum versatur; nee 
me liberum spiritum. ducere sinunt, hine futura 
gloria, hine futurum. tribunal : ex. quibus. illam 
quidem adeo appeto, ut dicere possim : Deficit. in 
salutare tuum anima mea *, lioc. autem horreo et 
aversor, Nec vero illud timeo, ne mihi corpus hoc, 
cum semel defluxerit ae corruptum fuerit, prorsus 
exstinguatur, sed ne nobile illud Dei figmentum 
(nobile enim est, cum oflicii sui numeros. probe 
explet, quemadmodum contra infame, eum peccat), 
in quo est ratio, lex, spes, eadem, qua ea animan- 


tia, quz rationis expertia sunt, ignominia muletetur, nihiloque meliore post mortem conditione sit : 
quemadmodum improbis hominibus, atque igne illo dignis, optandum esset. 


ΚΓ΄. Eiüs νεχρώσαιμι τὰ μέλη τὰ ἐπὶ τῆς γῆς! D 


Εἴθε: πάντα τῷ πνεύματι δαπανήσαιμι, τὴν στενὴν 
καὶ ὀλίγοις βατὴν ὁδεύσας, μὴ τὴν πλατεῖαν χαὶ ἄν- 
ετον ! Ὡς τά γε μετὰ τοῦτο λαμπρὰ καὶ μεγάλα, xax 
μείξων ἣ χατὰ (5) τὴν ἀξίαν ἐλπίς. Τί ἐστιν" ἄγθρω- 
πος, ὅτι μεμνήσκῃ (0) αὐτοῦ; Τί τὸ χαινὸν τοῦτο 
περὶ ἐμὲ μυστήριον; Μιχρός εἰμι χαὶ μέγας, τα- 
πεινὸς xaX ὑψηλὸς, θνητὸς χαὶ ἀθάνατος, ἐπίγειος 
χαὶ οὐράνιος. Ἔχεῖνα μετὰ τοῦ χάτω χόσμου, ταῦτα 
μετὰ τοῦ Θεοῦ " ἐχεῖνα μετὰ τῆς σαρχὸς, ταῦτα μετὰ 
ποῦ πνΞύματος. Χριστῷ συνταφῖναί με δεῖ, Χριστῷ 
συναναστῆναι, συγχληρονομῆσαι Χριστῷ, υἱὴν γε- 
νέσθαι Θεοῦ, Θεὸν αὐτόν (T). ᾽Ορᾶτε ποῖ προϊὼν (S) 
ἀνήγαγεν ἡμᾶς ὁ λόγος. Μιχροῦ χαὶ χάριν ὁμολογῶ 
τῷ πάθει, ᾧ τοιαῦτα ἐφιλοσόφησα, xoi 07 ὃ μᾶλλον 
ἐραστὴς ἐγενόμην τῆς ἐνθένδε ἀπαναστάσεως. Τοῦτο 
ἡμῖν τὸ μέγα μυστήριον βούλεται " τοῦτο ἡμῖν ὁ 
ἐνανθρωπήσας δι᾽ ἡμᾶς“ xai πτωχεύσας Θεὸς, ἵνα 


ἀναστήσῃ τὴν σάρχα, χαὶ ἀνασώσηται τὴν εἰχόνα (9), 
χαὶ ἀναπλάσῃ τὸν ἄνθρωπον, ἴνα γενώμεθα οἱ πάν- 


τες ἕν ἐν Χριστῷ γενομένῳ τὰ πάντα ἐν πᾶσιν ἡμῖν 
τελείως, ὅσα πέρ ἐστιν αὐτὸς (10), ἵνα μηχέτι ὧμεν 
ἄῤῥεν χαὶ θῆλυ, βάρθαρος, Σχύθης, δοῦλος, ἐλεύθε- 
ροξ, τὰ τῆς σαρχὺς γνωρίσματα, μόνον δὲ. φέρωμεν 
ἐν ἡμῖν αὐτοῖς τὸν θεῖον (11) χαραχτῆρα, παρ᾽ οὗ 
χαὶ εἰς ὃν γεγόναμεν, τοσοῦτον ἀπ᾿ αὐτοῦ μορφω- 
θέντες χαὶ τυπωθέντες, 
σχεσῦαι. 


ὥστε χαὶ ἀπὸ μόνου γινώ- 


KA. Καὶ εἴη μέν γε ὅπερ ἐλπίζομεν, χατὰ τὴν 


LI 
a: éar δ τ πο Iva ΒΕ ^ 2 
μεγάλην Θεοῦ τοῦ μεγαλοδώρου φιλανθρωπίαν ὃς, 


μιχρὰ αἰτῶν, μεγάλα χαρίζεται νῦν τε χαὶ εἰς τὸν 
ἔπειτα χρόνον τοῖς γνησίως αὐτὸν ἀγαπῶσι" 


$ Psal. οχν!, 81. 7 Coloss. "t, 5. 


(5) Μέχρι καὶ τοῦ. Reg. hu, Or. 1, μέχρι τοῦ xai. 

(4) Οἰχήσηται. Weg. hu, tres Colb., Or. 1, οἰχή- 
σεται. 

(5) Μείζων ἣ κατά. Weg. hu, et Or. 1, μείζων T 
γατά. 

(6) Μιμνήσκῃ. Sie. Regg. bm, hu, tres Colb. et 
Cr. 1. Editi, μιμνήσχει. 

(7) Θεὸν αὐτόν. Coisl. 1 addit χλυθηναι, « vo- 
cari.» — 

(8) Ποῖ προϊών. Weg. hu, tres Colb, Or. 1, ot 
προϊών. 


5 Maul. vir. 


XNXIH,. Utinam membra, qu:e super terram sunt, 
mortilicem ? ! Utinam omnia per spiritum absumam, 
areta via, et qua pauci gradiuntur ^, non autem 
lata et facili incedens ^! Magna enim profecto et 
luculenta sunt ea, quie. postea. sequuntur, ae spes 
meritum nostrum et dignitatem excedit. Quid. est 
homo, quod memor es ejus ^? Quodnam hoc no- 
vum cireum me mysterium? Parvus sum et magnus, 
humilis et excelsus, mortalis et. immortalis, terre- 
nus et ecelestis. llla eum inferiori hoc mundo, hiec 
cum Deo ; illa cum carne, l:c cum spiritu. Oportet 
me cum Christo sepeliri, 935 cum Christo resur- 
gere, Christi cohzredem esse, filium Dei fieri, 
atque adeo Deum ipsum. Videte quo nos oratio 
progrediens tandem evexerit. Parum abest, quin 
calamitati gratias etiam habeam, in. cujus gratiam 
liec disserui , et quie milii majus ex hac. vita mi- 
grandi desiderium injecit. loe nobis magnum illud 
mysterium designat : hoc nobis Deus, qui nostra 
causa humanitatem suscepit, ac pauper factus est, 
ut jacentem carnem erigeret, et incolumitatem ima- 
gini afferret, hominemque instaurare? , ul omnes 
unum efficiamur in Christo, qui perfecte factus est 
in omnibus nobis omnia quicunque ipse est; ut 
jam non simus masculus et femina, barbarus ct 
Seytha, servus et liber *', quo sunt carnis insignia 
et discrimina, sed solam Dei, a quo et ob quem 
creati sumus, notam in nobis geramus, tantum ab eo 
informati et impressi, ut ex ipso. solo agnoscamur. 


XXIV. Atque utinam quidem simus quod spera- 
mns, secundum magnam munifici Dei benignitatem ; 
qui parva petens, maxima jis, qui sincero animi 
affectu enm amant, et nuaic et in. futuro zvo largi- 


14. ?ibid. 415. 


(9) Ἀγασώσηται τὴν εἰκόνα. « lmaginem sal- 
varet, » 

(10) Ὅσα πέρ ἐστιν» αὐτός. « Quiecunque. ipse 
est. » Τὰ omissum a Dillio. Coisl, 1: πάρεστιν. 

(11) Τὸν θεῖον, et. Comb. « divinam figuram, 
per quam et in eujus finem conditi sumus ; tantum 
inde formati atque impressi, ut ex ipsa sola cogno- 
scamur. » Ut lec orania ipsum referant characte- 
rem, qui sit divina in. nobis impressio el pota, ex 
qua cognoscanur. 


1? Psal, virt, ὃ. !! Gal. in, 28. 


387 


ferentes, omnia sustinentes !*; propter omnia, tam 
dextra, quam sinistra, hoc est, tam leta, quam 
tristia, gratias agentes. (quandoquidem hie quo- 
que persepe salutis. arma esse verbum novit), 
nostras et eorum, qui, tanquam in communi via, 
paratiores, ad hospitium prius pervenerunt, animas 
ipsi commendantes. Quo quidem officio nos etiam 
functi, finem dicendi, ut et vos quoque laerymandi, 
faciemus, jam ad sepulerum vestrum properantes, 
quod solum ae triste donum Ciesarius a vobis habet, 
parentibus quidem et senectuti opportune paratum, 
filio autem ae juvenili :etati donatum , pr:epostere 
quidem, at non absurde apud eum, qui res nostras 
administrat. Ὁ omnium Domine, et effector, ac 
pracipue hujus fizmenti ! O Deus tuorum hominum, 
el pater, ac gubernator ! O vit:e et mortis arbiter ! 
O nostrarum animarum custos et benefactor! Ὁ 
qui omnia facis, et tempestive, atque , ut ipse pro 
sapienti:te tug et administrationis altitudine nosti, 
artifice Verbo transmutas !, 936 nunc quidem 
Ciesarium, discessus nostri primitias, quiso, susci- 
pe. Quod si postremum  naiu, primum, tuis ratio- 
nibus, quibus omnia reguntur, cedimus : nos vero 
post quoque opportuno tempore suscipe, tandiu in 
carne vitam nostram moderatus, quandiu condu- 
cibile fuerit : et quidem suscipe, ob metum tuum 
paratos, et non turbatos !*, neque in extremo die 
lerga vertlentes, atque invito animo, quemadmo- 
duin selent qui mundo et carni. addieti sunt, hinc 
abstractos et avulsos, sed prompte et alacriter ad 
beatam illam et longzvam vitam proficiscentes, 
qui est in Christo Jesu Domino nostro, cui gloria 
in secula siculorum. Amen. 


3 IGor. xiu, 7. *?*Aiuos v,8. ** Psal. cxvir, 


(12) Λόγος. Billias, « sermo. » Combef., « scri- 
ptura, » Forte rectius, « ratio. » 

(15) Παρακατατιθέμεγοι. Eodem sensu vox illa 
intelligenda. est, ae jsta, 1 Petr. iv, 19, παρατι- 
θέσθωσαν, « commendent. » Hoe enim vult Grego- 
rius, ut dum resurrectionem exspeelamus, aniuias 
nostras, veluti quoddam «depositum, Deo. comniit- 
tamus. 

(14) Ὃ δὴ xal αὐτοὶ ποιήσαντες. Hxc desunt 
in Keg. bin, tribus Colb. et Or. 1. 


S. GREGORII THEOLOGI 
tur; pro nostra erga ipsum charitate et spe, omnia A στέγοντες, 


788. 
πάντα ὑπομένοντες διὰ τὴν εἰς αὐτὸν 
ἀγάπην τε xal ἐλπίδα" ἐπὶ πᾶσιν εὐχαριστοῦντες 
ξξιοῖς τε ὁμοίως χαὶ ἀριστεροῖς, ἡδέσι λέγω 
ἀνιαροῖς, ἐπειδὴ xo ταῦτα σωτηρίας ὅπλα πολλάχις 
οἷδεν. ὁ λόγος (129), αὐτῷ παραχατατιθέμενοι (15) 
ψυχὰς, τὰς τῶν προχαταλυόντων, 
ὥσπερ ἐν ὁδῷ χοινῇ τῶν ἑτοιμοτέρων. Ὃ δὴ xoX 
ποιήσαντες (14), ἐνταῦθα τοῦ λόγου λήξω- 
ἀλλὰ χαὶ ὑμεῖς τῶν δαχρύων, ἐπὶ τὸν 


"E 
[2] 
— 

- 
— 


5 
τάφον ἤδη σπεύδοντες τὸν ὑμέτερον, ὃν δῶρον παρ᾽ 
ὑμῶν ἔχει Καισάριος, λυπηρόν τε χαὶ μόνιμον (16), 
γον:ῦσι μὲν ἑτοιμασθέντα χαὶ γήρᾳ χατὰ χαιρὸν, 
παιδὶ δὲ xal νεότητι δωρηθέντα παρὰ τὸ εἰχὸς, χαὶ 
οὐχ ἀπειχὸς τῷ διέποντι τὰ ἡμέτερα. Δέσποτα πάν- 
των χαὶ ποιητὰ, χαὶ διαφερόντως τοῦδε τοῦ πλάσμα- 
«og ! Ὦ Θεὲ τῶν σῶν ἀνθρώπων, χαὶ πάτερ, χαὶ χυ- 
θερνῆτα! Ὦ ζωῆς χαὶ θανάτου Κύριε! "Q ψυχῶν 
ἡμετέρων ταμία χαὶ εὐεργέτα ! "Q ποιῶν τὰ πάντα, 
xai μετασχευάζων τῷ τεχνίτῃ (17) Λόγῳ κατὰ χαι- 
ρὸν, καὶ ὡς αὑτὸς ἐπίστασαι τῷ βάθε: τῆς σῆς (18) 
σοφίας xai διοιχήσεως, νῦν μὲν δέχοιο Καισάριον, 
ἀπαρχὴν τῆς ἡμετέρας ἀποδημίας" εἰ δὲ τὸν τελευ- 


ῳ - - ΕΞ ἃ τ 
ταῖον πρῶτον συγχωροῦμεν τοῖς σοῖς λόγοις οἷς τὰ 


TO 


2 


πᾶν φέρεται" δέχοιο 0E χαὶ ἡμᾶς ὕστερον Ev χαιρῷ 
εὐθέτῳ, οἰχονομήσας ἐν τῇ σαρχὶ ἐφ᾽ ὅσον ἂν | συμ- 
φέρον " χαὶ δέχοιό γε διὰ τὸν σὸν φόθον ἑτοιμασθέν- 
τας, χαὶ οὐ ταρασσομιένους, οὐδὲ ὑποχῳροῦντας ἐν 
ἡμέρᾳ τῇ τελευταίᾳ, xol βίᾳ τῶν ἐντεῦθεν ἀποσπω»- 
μένους, ὃ τῶν φιλοχόσμων ψυχῶν πάθος χαὶ φιλο- 
σάρχων, ἀλλὰ προθύμως (19) πρὸς τὴν αὐτόθεν (20) 
ζωὴν τὴν μαχραίωνά τε χαὶ μαχαρίαν, τὴν ἐν Χρι- 


. στῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς 


αἰῶνας τῶν αἰώνων (21). ᾿Αμήν. 


00. 


(15) Λήξωμενγ. Reg. hu, λήξομεν. 

(16) Méripor. « Stabile. ». Billius legit, μόνον, 
€ solum, » quod habent Regg. bin, hu, tres Colb. 
et Or. 1. 

(17) Τῷ τεχνίτῃ. « Artifice Verbo. » Sie Aug. 
Billius, « artifice sermone. » 

(18) Τῆς σῆς. Sie Reg. hu, tres Colb., Or. 1. 

(19) προθύμως. Weg. hu, προθύμους. 

(20) AvzéB&r. Coisl. 1, αὐτόθι. 


D (21) Aioror. Deest in Regg. hu. 


21740NITUM IN ORATIONEM VIII. 


I. Sicut Ciesario fratri, ita et Gorgonie sorori funebre munus persolvit Gregorius. Quo 
autem anno Gorgonia terrestrem hanc vitam cum «zelerna commiutarit, Certo delinire non 
possumus. Constat tamen ex ipsius Theologi verbis, eato Ciesario fuisse superstitem. Sic 
enim ioquitur (n. 23) : « Nostram quoque orationem, pro multis ac pra multis funebribus 
donis accipias velim, quam Ciesario aute. te, et tibi posl illum. persolvimus. » Quandiu 
aulem supertuerit Gorgonia, id etiam incertum. Unum alíirmare licet, eam utrique parenti, 
qui anno 37^ vel anuo proxime elapso e vivis excesserunt, praivisse. Gregorius cerle «1n 
carmine primo» (v. 108 el seq.) gerinanum utrumque morte sublatua luget, seque « s0- 
lum e liberis relictum» parentibus testatur. Ex eodem Gregorio liquet (22), Caesarium et 


(22) Or. xvin, n. 43. 


789 ORATIO VII. — IN LAUDEM SORORIS SUE GORGONLE. 790 


Gorgoniam « florente ietate » decessisse ; Gorzonia tamen non sine liberis, imo non sino 
nepotibus, quos omnes, una cum conjuge, per baptismum purgalos, Deo anle. mortem 
obtulit (n. 8); ipsa vero recens, nec multo ante, hoc initiata sacramento (n. 20). IH autem 
non sie intelligendum, ut in ipso eredatur baptizata morbo, qui eom sustulit... Etenim 
eum jam antea gravi quadam corporis twgritudine laboraret (n. 18), «desperatis aliis 
omuibus auxiliis, ad mortalium omnium medicum confugit, atque intempesta nocte 
captata, ad altare euin fide proeumbit; et eum, quidquid antityporum preliosi corporis et 
sanguinis manus ejus recondiderat » (qui nondum baptizatis ne quidem oculis licebat, 
nedum mauibus attingere), « laerymis adiniscuisset, hoc stalim pharmaco morbo liberata 
discessit, » 

ἯΙ. Maritum habuit Gorgonia, si Elim fides, Ieonii natum, dignumque «conjuge 
virum (n. 20).» Sie uuo verbo ejus elogium absolvit Gregorius, qui eumdem supe- 
rius (n. 8), «non importunum uxoris dominum, sed bonum conservum» appellarat. 
Illius nomen penitus ignotum, nisi hune esse velis Meletiumn, qui eo nomine in Gregorii 
testamento vocatur. Baronio (23) namque assentiri nequaquam | possumus, cui Gorgonia 
conjux is dicitur. Vitalianus, de quo' tam dissimilia in Gregorii epistolis el. carminibus 
leguntur. Quisquis tamen ille fuerit, zeminos ex eo filios ac tres filias suscepit Gorgonia. 
« Par filiorum Deo consecratum (n. 11), » ac, Elia leste, ambo ad episcopatus fastigium 
cvecti. Horum quoque nomina ignorantur. Eos Petrum et Phoecam Baconius nominat. Fuere 
etiam Gorgouim (li: tres, Alypiana, Eugenia, et Nonna, quarum omnium mentio fit in 
Gregorii testamento, Alypiana Nicobulo nupsit; ex quibus nati sunt Nicobulus junior, et 
Alypiana virgo. 

HI. Iconii in patria mariti degebat Gorgonia, qua ibi « plena dierum in Domino obdor- 
niivit [n. 21]. » Non enim Naziaezi morlua:m ex ipso Gregorio discimus, qui Gorgonia 
* pastorem » seu episcopum, « spiritualem patrem,» imo « pietalis commilitonem » vocat 
ac «magistrum (n. 11). » Arbitratur Elias hiec Gregorii verba, « 0. sacrae illius ovis 
pastor (n. 16) ! » ad Gregorium patrem dirigi. Verum iden) Elias postea per «patrem 
spiritualeu» Iconii presulem intelligi fatetur. 318 At manifeste falsum est quod subjicit, 
ilum I-onii prisulem fuisse Amphilochium : quandoquidem is Amphilochius nonnisi 
auno 373 ad sedem leoniensem provectus est; ac proinde Gorgonia, non Amphilochii, sed 
Faustini, qui lconii episcopus erat, eum ibi morlua est, «ovis» ac «filia » nuucu- 
panda est. 

IV. Quo tempore, et quo loco habi!a sit hzc oratio, incertum. Scholiasta quidam scribit 
« diclam esse Arianzi Cappadociie oppido, unde oriundi erant, et ubi jacent : Ἐῤῥέθη ἐν 
Aptaveo τῆς Καππαδόχων ἐπαρχίας, ἀφ᾽ ἧς ὡρμῶντο δῇ, xa χεῖντα!. » Verum | id nullibi reperitur. 
Ut ut sil, egregias piissima sororis dotes, virtutemque supra feminam, sie piissimus ipse 
Irater hae eloquentissima oratione prosequitur, uL ad imitationem simul et admirationem 
moveat, Digna plane femina, quz filelibus et honori esset et exemplo. Ac reipsa in Marty- 
rolozio Romano, Gorzonice festus dies, V ldus Decembris assignatus legilur. Laudat 
Ibidem Baronius Gricos, qui idem astruunt. hi. Meniis tamen ad liunc diem nihil hujus- 
modi comparet, sicut neein Uzhello, nequetiCanisio. AL Nicephorus in Historia sua(24) heec 
seribil:«Iávesg δὲ οὗτοι τῷ τῇ: πολιτείας σεμνῷ τῆς ἁγιωσύνης χατηξιώθησαν, ὥσπερ δῆτα xa Γρηγο- 
ρίου Καισάρειος, καὶ ἡ Τοργονία. Omnes aulem illi, » Basilius nempe et ejus fratres, 
& propler vile integrilalem in sanctorum numerui sunt relati; quemadaoduum sane et 
Gregorii fraler Cesarius, el Gorgouia soror. » 


(25) Bar. ad an. 589, p. 898. 


AOTOX H. 


(24) Hist. eccl. 1. x1, c. 19. 


ORATIO Vill. 


Elc τὴν» ἀδειϊρὴν ἑαυτοῦ Γοργονίαν (25) ἐπιτάξριος. A Funebris oratio in laudem sororis sue Gorgonic. 


Δ΄, ᾿Αδελφ 


ἣν ἐπαινῶν, τὰ οἰχεῖα θαυμάσομαι" οὐ 
μὴν ὅτι οἰχεῖα, διὰ τοῦτο φευδῶς "ἀλλ᾽ ὅτε ἀληθῆ, 


ὃ 
διὰ τοῦτο ἐπαινετῶς ἀληθῇ Oi, οὐχ ὅτ' ὃ 


ἰχαια (26) 


μόνον, ἀλλ᾽ ὅτι χαὶ γινωσχόμενα. Καὶ τὸ 


οὐ συγχωρεῖτα:, χἂν ἐθελήσωμεν" ἀλλὰ μέσος ἴστα- 
ται, οἷόν τις βραδευτὴς ἔντεχνος (21), τοῦ λόγου xaX 
^f; ἀληθείας ὁ ἀχροατῆς, οὔτε τὸ παρ᾽ ἀξίαν 
νῶν, χαὶ τὸ x37 ἀξίαν 


ἀπαιτῶν, ὃ γε δίχαιος. 


οὐ τοῦτον ἐγὼ φοθοῦμαι τὸν φόθον, μή τ' τὴν ἁλή- 


(25) 'Eavzeo Depyoríav. Wec desunt in Reg. 
bin, verum Reg. a addit, ἀδελφὴν τὴν 12:2. 

(26) A/za«a. Reg. a, otzaxtov. 

(21) "Ercexvoc. Sic Reg. liu, Coisl. 1, etc. Ed. 


I. Sororem laudans , domestica predicabo : non 
tamen quia domestica, ideo falso, sed quia vera, 
ideo laudabiliter : autem, non modo quia 
justa, verum etiam quia nota. Nee vero ad gra- 
tiam, etiamsi cupiamus, loqui conceditur ; quippe 
cum auditor, tanquam peritus quidam arbiter, inter 
orationem οἱ veritatem stet, ut inmeritas laudes 
improbaus, ita meritas efllagilans, si modo probus 
et:zquus sit. Quocirca non loc vereor, ne ultra 


vera 


ἔχνως. 
^ Alias 44, qui autem 8. erat, nunc 43, — Πα- 
Lita circiter anno 510. 


701 


Li 
S. GREGORII THEOLOGI 


792 


veritatis metas prosiliam , sed illud contra, ne A θειαν ὑπερδράμωμεν: ἀλλὰ] τοὐναντίον, μή «t τῆς 


iufra veritatem subsistam, ae procul a rei dignitate 
reinotus, laudatione mea gloriam ipsius imminuanm ; 
quandoquidem difficile est, tum actionem, tum ser- 
monem, ipsius reete faetis adiequare; nee igitur, 
quidquid alienum est, laudetur, quod. incongruum 
foret : nee quidquid proprium et. domesticum est, 
contemnatur, si honestum et eximium ; ne illi qui- 
dem lucro sit, alienum esse, huic vero 919 pro- 
pinquitas detrimento cedat. Utrinque enim :equi- 
tatis ratio l:ederetur, si et illi laude alficerentur, et 
hi silentio premerentur; veritate autem, tanquam 
rezula et canone, utentes, atque. ipsam solam spe- 
«tantes, nee. quidquam aliud considerantes ex iis, 


ἀληθείας ἐλλείπωμεν (28), καὶ παρὰ πολὺ τῆς ἀξίας 
ἐλθόντες, ἐλαττώσωμεν τὴν δόξαν τοῖς ἐγχωμίοις * 
ἐπειδὴ χαλεπὸν χαὶ πρᾶξιν ἐξισῶσαι χαὶ λόγον τοῖς 
ἐχείνης χαλοῖς * μήτε οὖν τι (29) ἀλλότριον ἐπαινείσθω 
πᾶν, ὃ μὴ δίχαιον (50)* μήτε (51) ἀτιμαζέσθω τὸ 
οἰχεῖον, εἰ τίμιον * ἵνα μὴ τῷ μὲν χέρδος ἡ ἀλλοτριό- 


τῷ δὲ εἰς ζημέαν περιστῇ τὸ τῆς οἰχειότητος. 


χαἀχείνων ἐπαινουμένων, χαὶ τούτων σιωπωμένων * 
PA dev y STAND ; Y 

ὅρῳ δὲ xaY χανόν: τῇ ἀληθείᾳ χρώμενοι, xat πρὸς 
ταύτην βλέποντες μόνον, ἄλλο ὃὲ οὐδὲν σχοποῦντες, 
ὧν οἱ πολλοί (52) τε xaX εὕὔωνοι, οὕτω χαὶ ἐπαινεσό- 


μεθα xa σιωπησόμεθα τὰ ἐπαίνων ἣ σιωπῆς ἄξια. 


que vulgus hominum et venales animze solent, ita demum ea et laudabimus, et silentio pr:termitte- 


mus, quie laudem aut silentium promerentur. 


HW. lilud autem omnium absurdissimum fuerit, si, p Β΄. Πόντων δ᾽ (53) ἀτοπώτατον, εἰ (54) ἀποστερεῖν 


cum propinquos aliqua re fraudare, vel conviciis 
incessere, vel aecusare , vel quoquo modo sive in 
magnis, sive in minimis ledere, minime pium esse 
censeamus: imo, ei in homines genere conjunctis- 
simos delinquere, scelus omnium maximum esse 
judicemus ; nos tamen eos oratione fraudantes (qu;e 
)onis viris maxime debetur, et per quam immior- 
talem. eorum. memoriam reddere queamus), tum 
aqui aliquid facere arbiteemur, majoremque impro- 
borum, qui nos ad gratiam loqui criminantur, quam 
bonorum, qui meritas laudes exposeunt , rationem 
liabeamus, Et eerte, cum nos ab. exterorum laudibus 
pradicandisea causa uon deterreat, quod eorum virtus 
nobis haudquaquam perspecta et. testata sit. (quan- 
quam id multo :quius fore!), amicitia etiam , ae 
subeundz multorum invidi:e metus, non inpediet, 
quominus notos laudemus, eosque potissimum, qui 
Ham inire studere nimis jam serum sit; quippe 
ratores reliquerunt, 

IH. Quoniam autem de his rebus purgandi nostri 
causa salis multa diximus, nobisque orationem 
hane necessario institutam esse demonstravimus, 
age, ad ipsas jam laudes accedamus, dictionis qui- 
dem venustatem et elegantiam contemnentes (nam 
hie quoque, quam laudamus, minime compta et 
expolita erat, atque ornatus neglectum pulchritu- 
dinem esse statuebat), debitum pietatis munus, 
quasi :s quoddam alienum. perquam. necessarium 
exsolventes, simulque multos ad ejusdem virtutis 
zelum et imitationem erudientes, quoniam hoc no- 
bis in omni sermone atque actione propositum est, 
ut eos, qui fidei nostrz:e commissi sunt, perfectos 
reddamus. Igitur alius quidem defunct:e patriam ac 
genus laudet, encomiorum videlieet leges religiose 


(98) '"EAAelzoypiev. Reg. hu, Or. 1, ἐλλίπωμεν. 

(99) Tr. Rey. hu, τό. 

(50) "O μὴ δίκαιον. Billius, «si iniquum sit.» 

(51) Μήτε. Sic eg. hu. Editi, μηδέ. 

(52) "Qv οἱ zxoAAoL, eic. Billius, « quie plerique 
et viles homines, » etc. 

(35) Πάντων" δ᾽. eg. hu, et Or. 1, Πάντων δέ. 

(54) Ei. Coisl. 4, fj. - 

(55) Λόγου. Reg. bm., duo Colb. λόγον, 


μέν vt τοὺς ἰδίους, 1| λοιδορεῖσθαι, ἣ κατηγορεῖν, ἢ 
ἄλλο τι ἀδιχεῖν ἣ μικρὸν ἣ μεῖζον, οὐχ εὐαγὲς εἶναι 
θήσομεν, ἀλλὰ χαὶ πάντων χάκιστου τὴν χατὰ τῶν 
οἰχξιοτάτων παρανομίαν * λόγου (55) ὃς ἀποστεροῦν- 
τες, ὃ πάντων μάλιστα τοὶς ἀγαθοῖς ἐστιν ὀφειλόμε - 
νον, xat ᾧ τὴν μνήμην ἂν αὐτοῖς ἀθάνατον χαταστή- 
σαιμεν, ἔπειτα δίκαιόν τι ποιεῖν οἰησόμεθα, καὶ πλείω, 
λόγον ἕξομεν τῶν πονηρῶν τὸ πρὸς γάριν. αἰτιωμέ- 
νων ἣ τῶν ἐπιεικῶν ἀπαιτούντων τὸ πρὰς ἀξίαν. Καὶ 
τοὺς μὲν ἔξωθεν ἐπαινεῖν οὐ χωλύει τὸ ἄγνωστον 
xoci ἀμάρτυρον (χαίτοι γε πολλῷ διχαιότερον ἣν), 
τοὺς γινωσχομένους (36) 6E ἡ φιλία χωλύσει, xa ἃ 
παρὰ τῶν πολλῶν φθόνος, xai τούτων μάλιστα τοὺς 
ἐνθένδε ἀπηλλαγμένους, xaX οἷς (51) ἄωρον τὸ yapt- 


C ζεσθαι, χαταλιποῦσι μετὰ τῶν ἄλλων xa τοὺς Exat- 
νοῦντας 1| ψέγοντας. 
extremum vite diem clauserunt, et à. quibus gra- 


qui, ut alia. omnia, ita laudatores etiam et. vitupe- 


p 
χαὶ ἀναγκαῖον 
γον, φέρε, προσθῶμεν ἤδη τοῖς ἐγχωμίοις, τὸ μὲν 


πεὶ ὃξ ἱχανῶς ὑπὲρ τούτων ἀπολελογήμεθα, 
ἡμῖν αὐτοῖς ἀπεδείξαμεν ὄντα τὸν λό- 


περὶ τὴν λέξιν γλαφυρὸν χαὶ χομψὸν διαπτύσαν- 
(58) (ἐπειδὴ χαὶ ἀχαλλώπιστος fj ἐπαινουμένη, 
ποῦτο χάλλος αὐτῇ τὸ ἄχοσμον)), τὴν δὲ ὀφειλομέ-- 
vn» ὁσίαν ὡς ἄλλο τι χρέος τῶν ἀναγκαιοτάτων ἀπο- 
πληροῦντες, xo ἅμα τοὺς πολλοὺς εἰς ζῆλον xot 
μίμησιν τῆς αὐτῆς ἀρετῆς ἐχπαιδεύοντες, ἐπειδὴ 
ποῦτο ἡμῖν ἐν παντὶ xo λόγῳ καὶ ἔργῳ σπουδάζεται 


-Ξ 


χαταρτίζειν οὺς ἐπισθεύθημεν. Λλλος μὲν οὖν πα- 
τρίδα τῆς ἀπελθούσης ἐπαινείτω xa γένος, νόμους 
ἐγχωμίων αἰδούμενος (59) * πάντως δὲ οὐχ ἀπορήσει 
πολλῶν χαὶ χαλῶν λόγων, εἰ βούλοιτο ταύτην x5- 
σμεῖν χαὶ τοῖς ἔξωθεν, ὥσπερ μορφὴν τιμίοινν τε xat 


(56) Γινωσκχομένους. Hie « domesticos, » seu 
« parentes, » de quibus questio est, intelligit Gre- 
gorius. 1 

(51) Καὶ cic. Ya Regg. bm, hu, tres Colb., Coisl. 
5, Or. 4, et Jes. Editi, xai cic. 

(58) Διαπτύσαντες. Meg. bu, et Or. 1, διαπτὺ 
οντες. 


(59) Αἰδούμενος. Billius, « honore prosequens. κ᾿ 


793 


χαλὴν χρυσῷ, xat Aifk 


(T 
" 


χειρὸς ὡραΐσμασιν" ἃ τὴν μὲν αἰσχρὰν ἐλέγχε: τῇ 
παραθέσει, τῇ καλῇ δὲ οὐ προσθήχη χάλλους ἐστὶν 
ἡττώμενα. ᾿Εγὼ ὃὲ τοσοῦτον τῷ περὶ ταῦτα προσ- 
χρησάμενος νόμῳ, ὅσον τῶν χοινῶν γονέων ἐπιμνη- 
σῦῆναι (χαὶ γὰρ οὐδὲ ὅσιον παραδραμεῖν ἀγαθοῦ το- 
σούτου γεννήτοράς τε χαὶ διδασχάλους), ἐπ᾿ αὐτὴν ὡς 
τάχιστα τρέψω τὸν λόγον, χαὶ οὐ ζημιώσω τῶν τὰ 
ἐχείνης ἐπιζητούντων τὸν πόθον. 


ORATIO VIII, — IN LAUDEM SORORIS 51.1.1: GORGONLE. 


Ju 
794 


χαὶ τοῖς ix τέχνης χαὶ A observans; multis autem. pulehrisque sermonibus 


minime prorsus destituelur ; δὶ eam quoque ex iis 
quie sunt exterius exornare voluerit, non secus at- 
que prasstantem quamdam 82 et eximiam formam 
auro et gemmis, atque ab arte. et manu profectis 
ornamentis : que deformem. quidem. admotu ipso 
produnt, pulehrzs autem nullum pulchritudinis in- 
crementuim  alferendo, ab. ea vinci deprehenduntur, 
Ego vero, cum huic legi, quie in iis rebus observari 


solet, hactenus. paruero , ut communium | parentum mentionem | faciam (neque enim fas. est. tanti. boni 
parentes ac magistros pr:eterire), ad ipsam confestim orationem convertam , nec eorum, qui rerum 
illius narrationem a me requirunt, desiderium frustrabor, 


A. Τίς οὖν οὐχ οἷδε τὸν νέον ἡμῶν 'λθραὰμ,, χαὶ τὴν 
ἐφ᾽ ἡμῶν Σάῤῥαν; Γρηγόριον λέγω χαὶ Νόνναν, 
τοῦδε σύζυγον (χαλὸν γὰρ μηδὲ τὰ ὀνόματα παρελθεῖν, 
ὡς ἀρετῆς παράχλησιν), τὸν π 


τὴν τί 
ἢ 


τὴν 


τει 


διχαιωθέντα, χαὶ 


t ἐθνῶν 
παρ᾽ ἐλπίδα, xaX τὴν πνευματιχῶς ὠδίνουσαν * τὸν φυ- 
γόντα πατρῴων θεῶν δου 
μητέρα τῶν ἐλευθέρων" τὸν ἐξειϊθόνγτα συγγενείας 
καὶ οἴχου διὰ τὴν γῆν τῆς ἐπαγγελίας (10), χαὶ τὴν ai- 
τίαν τῆς ἐχδυημίας (τοῦτο γὰρ ἐχείνη (44) μόνον, ἵνα 
τι τολμήσω, xal ὑπὲρ τὴν Σάῤῥαν) τὸν παροιχήῆ- 


αν, χαὶ τὴν θυγατέρα χαὶ 


σαντα χαλῶς, xal τὴν προθύμως συμπαροιχήσασαν * 

τὸν τῷ Κυρίῳ προσθέμενον, xaX τὴν χύριον τὸν ἑαυ- 

τῆς ἄνδρα χαὶ προσαγορεύουσαν χαὶ νομίζουσαν. χαὶ 

μέρος τι διὰ τοῦτο διχα:ωθεῖσαν" ὧν ἡ ἐπαγγελία, 
] ae Me ee n 

xai ὧν ὁ Ἰταὰχ, ὅσον τὸ ἐπ᾿ αὐτοῖς, xaX ὧν «b (42 

δώρημα. 


b 


IV. Ecquis est igitur, qui novum nostrum Abra- 
hom, ae nostre atatis Saram. ignoret? Gregorium 
dico , et hujus uxorem Nonnam (nam ne nomina 
quidem ipsa przetereunda sunt, nt quae ad virtutem 
exliortentur), illum per fidem justilicatum , et hanc 
matrimonio eum fideli viro copulatam ; illum mul- 
larum gentium patrem insperato effectum , hanc 
spiritualiter. parturientem : illum ex paternorum 
deorum servitute fuga elapsum, hane ingenuorum 
filiam et parentem : illum ex cognatione et domo 
sua ΟἹ promissionis lerram egressum , hanc 
discessionis hujus auctorem (hoc enim uno nomine, 
si ita loqui fas est, Sarai quoque ipsam superavit): 
illum, qui pulchre peregrinatus est, hanc, quie 
prompto animo peregrinationis sociam se ipsi pre- 
buit : illum, qui Domino sese adjunxit , hane , quie 
virum. suum dominum et appellat, et existimal, aec 


propterea justitia: laudem. quadam ex parte consecuta est; quorum pollicitatio , et quorum Isaac , 


quantum quidem in ipsis fuit, et quorum donatio. 
T n "A s 4 x : 
E'. Ἧς ὁ ποιμὴν (45) ὁ χαλὸς εὐξαμένης τε xai 
ὁδηγησάσης, χαὶ παρ᾽ ἧς ὁ τύπος: τοῦ χαλῶς ποιμαί- 
νεσθαι" οὗ τὸ φυγεῖν τὰ 


εἴδωλα γνησίως, εἶτα χαὶ 


χοινωνῆσαι 
φρονα, χαὶ ὁμόψυχον, xaX οὐχ ἧττον ἀρετῆς χαὶ 
πρὸς Θεὸν οἰχειώσεως 7| σαρχὸς συζυγίαν " ἴσον 
μήῆχει βίου χαὶ πολιαῖς (45), ἴσον δὲ φρονήσε, 


LI 
λάμψει, xav ἀλλήλους (46) ἁμιλλωμένους, xat 


2.4E ΕἸΣ Ἐπ τ τοι 
τοῖς ἐξ εἰδώλων * τὴν ὁμότιμον, 


χαὶ ὁμό- 


τῆς 
μὲν 
χαὶ 
τῶν 
λοιπῶν ὑπεραίροντας * σαρχὶ μὲν ὀλίγα κατεχομένους, 
πνεύματι δὲ μετενηνεγμένους, χαὶ πρὸ 
ξεως" ὧν οὐχ ὁ χόσμος, χαὶ ὧν ὁ χόσμος" 
ὧν 
(41), καὶ ὧν τὸ πλουτεῖν διὰ τὴν χα 


ορώμενος, ὁ ὃὲ προτιμώμενος " 


“εἰν 
νει 


mnv 
^ 


zcÍí49* τὰ ui. τῇδε διαπτυόντων 
τοιαν τὰ μὲν τῇοξς οἰαπτυόντων, 


H ἢ » πῇ 
ἀντωνουμένων - ὧν βραχὺ μὲν τὸ τῆς 


!5 Gen. xii, 1. 


(A0) Τὴν γὴν τῆς ἐπαγγειιίας. Schol. Ὅτι: γῆ 
πῆς ἐπαγγελίας ἡ εἰς Χριστὸν πίστις, « quod promis- 
sionis lerra, Chrisu fides est, » 

(MY Ἐχείνῃ. Nonnulli, αὐτῇ. 

2) Kal ὧν τό. Sic Reg. bim, tres Colb. et Or. 1. 
Deest ὧν in. editis, Mox, post δώρημα, Regg. a, hu, 
Coisl. 4, et Jes. addunt, Αὐτολογιχὸν σφάγιον, xaX 
ὁ ἀντεισαχθεὶς ἀμνὸς, xal ὁ τύπος τοῦ χρείσσονος " 
ἧς ó, etc. : « et perserationalis vietima, et suppo- 
sititius agnus, et figura przstantioris, » etc. Προ 
de Gregorio nostro sunt intellizenda, qui, ut. Isaac, 
ex promissione procreatus est, et « Deo. donatori 
consecratus, » Coisl, 1, àvzt2torf)*y δώρτιμα. 


C 


V. Atque uxoris quidem. bonus ille pastor (cum 
scilicet vota fecisset, eumque deduxisset), et ab ea 
recte pascendi exemplum ; viri autem, idola sincero 
animo fugisse, ac postea etiam diinones fugare ἃ 
uxoris rursum , quod ne salem quidem eum idolo- 
rum cultoribus commune habuerit : hoc honore par 
el coneors, atque unanime, nec minus virtutis con- 
junetionisque. cum. Deo, quam carnis conjugium : 
hos quidem , tum vit:e longitudine et canitie, tum 
prudentia et splendore pares, inter se certantes , 
ae reliquos omnes superantes ; carne quidem paulus 
lum detentos, spiritu autem, etiam ante disjunctio- 
nem, inde translatos : quorum non est mundus, et 
quorum est mundus , ille nimirum contemptus, hie 
antepositus : quorum est opibus labi, et quorum 
per honestam 99] negotiandi rationem opibus 


(45) "Hc ὁ ποιμήν, etc. « Atque. uxoris quidem 
et orantis et. dedzcentis, » id est, « (viam demon- 
sirantis) bonus ille Pastor, tuin recte pasci forma et 
exemplum, » vel, « ab uxore consecutus est, ut recte 
pasei forma et exemplum esset. » 

(44) Μὴ dor. Keg. hu, μηδξ ἀλῶν. 

(45) HocAtaic. Jes. πολιᾶς. 

(46) Κατ' á.LlijAovc. Regg. bm, hu, tres Col., Or. 
1, χαὶ ἀλλήλοις. In quibusdam, xai ἀλλήλους, omisso 
xazá. 

(41) ᾿Αποπιιουτεῖν, « Divitias abjicere, profun- 
dere. » d 


135 


S, GREGORII THEOLOGI 


796 


affluere; nempe bona hujus vit» despieientium, eo- A λείψανον, xax ὅσον ὑπελείφθη τῇ εὐσεθείᾳ, πολλὴ δὲ 


rumque loco celestia ementium : quorum: breves 
quidem hujusce vit:e reliquis , et quantulum | illud 
est, quod pietas reliquum fecit, multa vero et lon- 
geva illa vita, ob quam laboribus confecti sunt. 
Unum adliuc ad ea, qui de ipsis dixi , adjungam ; 


ἡ ζωὴ xaX μαχραίων ἧ προχεχμήχασιν. Ἕν ἔτι προσ- 
θήσω τοῖς περὶ αὐτῶν λόγοις " οἱ καλῶς καὶ διχαίως 
ἀμφοτέροις τοῖς γένεσιν ἐμερίσθησαν " ὁ μὲν ἀνδρῶν 
εἶναι χόσμος, ἡ δὲ γυναιχῶν, xoi οὐ χόσμος μόνον, 
ἀλλὰ χαὶ ἀρετῆς ὑπόδειγμα, 


nempe quod hi utrique sexui pulehreac juste. divisi sint; ille quidem, ut virorum, hac vero feminarum 


ornamentum esset, nec ornamentum solum, verum etiam virtutis exemplar. 


VI. Ab his Gorgonia et vitam et. gloriam. acce- 
pit : ab his pietatis semina; ab his, et quod honeste 
vixit, et quod hilaris, ac cum meliore spe abscessit. 
Prieclara quidem hzc quoque sunt, atque ejusmodi, 
ut plerisque eorum, qui nobilitatis noinine magno- 
pere gloriantur, atque ob. majorum splendorem tu- 
midos animos gerunt, non facile suppetant. At si 
de ipsa sapientius et sublimius disserendum est, 
Gorgonim patria quidem fuit superna Hierusalem , 
civitas, inquam, illa, qux oculis minime cernitur, 
verum animo et mente intelligitur : in quam cives 
ascripti sumus, et ad quam properamus ; cujus 
civis Christus est, et concives, frequens ille coetus, 
ei Ecclesia. primitivorum , qui in colis descripti 
sunt !5, et cireum magnum urbis conditorem per 
glorie contemplationem festos dies celebrant, ac 
sempiternam choream «zeitant: nobilitas. autem, 
divine imaginis conservatio, atque. arehetypi imi- 
tatio, quam ratio et virtus efficiunt, purumque desi- 
derium, eos, qui supernarum rerum vere studiosi 


Y. Παρὰ τούτων Γοργονίχ xal τὸ εἶναι, καὶ τὸ 
εὐδόχιμον (48) - ἐντεῦθεν αὐτῇ τὰ τῆς εὐσεδείας 
σπέρματα" παρὰ τούτων χαὶ τὸ ζῆσαι χαλῶς, χαὶ τὸ 
ἀπελθεῖν ἵλεως (49) μετὰ τῶν χρηστοτέρων ἐλπίδων. 
Καλὰ μὲν δὴ χαὶ ταῦτα, χαὶ οἷα μὴ πολλοῖς ῥᾳδίως 
π᾿ εὐγενεία, μέγα χομώντων, καὶ 


- 
τ 
£ 


ὑπάρχε: (50) τῶν 
φυσωμένων τοῖς ἄνωθεν (51)* εἰ ὃς δεῖ φιλοσοφώτε- 
ρον (93) χαὶ ὑψηλότερον περὶ αὐτῆς διελθεῖν, Γοργο- 


ois μὲν $j ἄνω I 


t ερουσαλὴμ. 


νίᾳ mac 1t, T] μὴ βλεπομένη, 
νοουμένη δὲ πόλις, ἐν T) πολιτευόμεθα (55), xaX πρὸς 
H τιν 


"ἧς πολίτης Χριστὸς, χαὶ συμπολῖται 
Ἐχχλησία πρωτοτόχων ἀπογεγραμ.- 


πανήγυρις χαὶ 
μένων ἐν οὐρανοῖς, καὶ περὶ τὸν μέγαν πολιστὴν 


ἑορταζόντων τῇ θεωρίᾳ τῆς δόξης, χαὶ χορευόντων 


χορείαν τὴν ἀχατάλυτον * εὐγένεια δὲ ἡ τῆς εἰχόνος 


τήρησις, xaX 1| πρὸς τὸ ἀρχέτυπον ἐξομοίωσις (54), 
ἣν ἐργάζεται λόγος χαὶ ἀρετὴ, χαὶ χαθαρὸς πόθος, 
ἀεὶ χαὶ μᾶλλον μορφῶν τὰ χατὰ Θεὸν (55), voUc γνη- 
σίους (56) τῶν ἄνω μύστας, xaY τὸ γιγνώσχειν ὅθεν, 


καὶ τίνες, xaX εἰς ὃ γεγόναμεν. 


sunt, quotidie magis ac magis, quantum ad Deum attinet, informans,, ae denique cognitum habere, a 


quo, et quinam, et quam ob eausam facti sumus. 


VII. Ae mea quidem de his rebus haee est sententia. (2 


Ob eamque causam omnibus, quie ab ortu solis 
sunt *7, nobilioreimn illius animam esse, et scio, et 
prodico, sublimiori utique, quam pro vulgi more, 
nobilitatis et ignobilitatis canone ae regula utens , 
nec genere, sed moribus utramque designaus, nec 
per tribus ae. familias eos, qui laudantur aut vitu- 
perantur, expendens, verum  sejunctim et sigil- 
Jatim. Et. quia ihi apud eos est oratio, quibus 
ilius virtutes cogniti? ac perspecte sunt, alius 
proinde aliud quidpiam conlerat, ac sermoni opi- 
tuletur, Neque enim fieri potest, ut unus, quantum- 
vis 299 auribus et mente pollens, omnia comple- 
€laiur. 


te" ffebr. xy 2925,95: ΤΠ 901, 9. 

(48) Εὐδόκιμον.. Coisl. 1, εὐδοχιμεῖν. 

(49) "Lieoc. Regg. bm, hu, ἵλεων. Or. 1, et Jes. 
ἴλξω. 

(90) “Ὑπάρχει. Deest in Regg. bm, hu, et. Orat, 


(91) "Avo0er. Regg. 
cab imo. » 

(52) Φιοσοφώτερον. « Religiosius. » 

(95) Ποιλιτευόμεθα. Billius, « in qua civium mu- 
nere fungimur. » 

e "ECopoíoctc. « Cum archetypo similitudo. » 

55) Τὰ χατὰ Θεόν, ew. Combef. « divinis ra- 
tionibus ac dotibus informans, » In Reg. hu, deest 
τά. 

(56) Γνησίους. Or. 1, γνησίως. 

(97) Τῶν ἀφ᾽ ἡΔίου, ete. « Quie ab. ortu. sois 
sunt. » Alludit forte Gregorius ad lic verba Job 


3, hu, Coisl. 1, χάτωθεν, 


Z'. Οὕτως ἐγὼ περὶ τούτων γινώσχω * xai διὰ 
τοῦτο εὐγενεστέραν. τῶν ἀφ᾽ ἡλίου (7) ἀνατολῶν τὴν 
ἐχξίνης ψυχὴν καὶ οἵδα xax ὀνομάζω, χρείττονι T] κατὰ 
«οὺς πολλοὺς εὐγενείας χαὶ δυσγενείας κανόνι xol 
στάθμῃ χρώμενος " χαὶ οὐχ αἵμασιν, ἀλλὰ τρόπῳ 
vt ταῦτα χαραχτηρίζων " οὐδὲ χατὰ φρατρίας χρί- 
νων τοὺς ἐπαινουμένους ἣ ψεγομένους, ἀλλὰ χαθ᾽ ἔχα- 
στον. Ἔν εἰδόσι δὲ ὁ λόγος (58) ὑπὲρ τῶν ἐχείνης 
χαλῶν, χαὶ ἄλλος ἄλλο τι συνεισφερέτω, καὶ βοηθείτω 
τῷ λόγῳ. Ἐπειδὴ (59) μὴ πάντα περιλαθεῖν ἑνὶ δυ- 
νατὸν, μηδὲ τῷ (00) λίαν δυνατῷ xa ἀχοὴν χαὶ διά- 
νοιᾶν. 


C. I, V. 9, « erat vir ille (Job) magnus inter Orien- 
tales. » 

(58) Ka0" ἕκαστον. Ἐν εἰδόσι δὲ ὁ Aóyoc. Sie 
Regg. bm, hu, Comb. vero xa0' ἕχαστον. Εἰ δ᾽ 
ἐν εἰδόσιν ὁ λόγος. Quod codem recidit, »e eumdem 
sensum efficit; qui quidem melior videtur, quod 
procedentia cum. sequentibus magis coh:zreant. 
Postquam enim Gregorius dixit, « se ad eos, qui 
Gorgonie virtutes norunt, verba facere, » addit, 
« auditores alium aliud collaturos, et sermoni opi- 
tnlaturos. » Or. 4, tres Colb., Coisl. 2, habent xa0' 
ἕχαστον ἂν εἶδος. Εἰ ὃὲ ὁ λόγος. [τὰ etiam legunt 
Coisl. 4 et ὅ, nisi quod. εἰδόσι habent pro Ei δὲ ὁ. 
Par. ed. xa0' ἔχαστον εἶδος ὁ λόγος, etc. Mox fon- 
θείτω. Par. συνεισθέτω. 

(59) Ἐπειδή. Regg. 2, qu, Or. 1, et Jes. Ἐπεί, 

(60) Μηδὲ τῷ. Keg. a et Jes. χαὶ τῷ. 


791 
H'. Σωφροσύνῃ μένογε τοσοῦτον διήνεγχε, χαὶ z0- A 
σοῦτον ὑπερῇρε τὰς xx*' αὐτὴν (01) ἁπάσας, ἵνα μὴ 


λέγω τὰς παλαιὰς, ὧν ὁ πολὺς ἐπὶ σωφροσύνῃ λόγος, 
ὥστε εἰς δύο ταῦτα δπρήννον πᾶσι τοῦ βίου, γάμου 
λέγω καὶ ἀγαμίας, xat τῆς μὲν οὔσης ὑψηλοτέρας (02) 
«s χαὶ θειστέρας, ἐπ 
ρᾶς, τοῦ δὲ ταπεινοτέρου τε χαὶ ἀσφαλεστέρον, ἀμφο- 
τέρων φυγοῦσα τὸ ἀηζὲς (05), ὅσον 
ἐν ἀμφοτέροις ἐχλάξασθαι, χαὶ εἰς ἕν ἀγαγεῖν, τῆς 
μὲν τὸ ὕψος, τοῦ δὲ τὴν ἀσφάλει 


πονωτέρας δὲ χαὶ ἰσφαλερῶτε: 
χἀλλιστόν ἐστιν 
1a, χαὶ γενέσθα! σώ- 
φρων ἄτυφος, τῷ γάμῳ τὸ τῆς (04) ἀγαμίας χαλὸν 
χεράσασα, xal δείξασα, ὅτ: μήθ᾽ 
3| Θεῷ πάντως, ἢ κόσμῳ συνδεῖ, xal διίστησι πάλιν " 
ὥστε εἶναι τὸ μὲν παντὶ (66) φευχτὸν κατὰ τὴν ἰδίαν 
φύσιν, τὸ ὃὲ τελέως ἐπαινετόν * ἀλλὰ νοὺς ἐστιν ὁ χαὶ 
γάμῳ χαὶ παρθενίᾳ χαλῶς ἐτκστατῶν, χαὶ, ὥσπερ 
ὕλη τις (6 
δημιουργ 
ἤφθη, διὰ τοῦτο ἐχωρίσθη τοῦ 
χεφαλὴν ἔσχε. τὸν à 


ἕτερον (65) τούτων 


7), ταῦτα τῷ τε 


v, Λόγῳ ῥυθμίξεται χαὶ 


πρὸς ἀρετήν. Οὐ γὰρ ἐπεὶ σαρχὶ cvv- 


πνεύματος * οὐδ᾽ ὅτι 


ἄνδρα, διὰ τοῦτο τὴν πρώτην χε- 


ἠγνόησεν - ἀλλ᾽ ὀλίγα λειτουργήσασα χόσμῳ 


ς σαρχὸς ἐξούλετο νόμος, 


v0! μοθετήσας, Θεῷ τὸ 


στον χαὶ σεμνό- 


ἑαυτῆς i ἐποιήσατο, χαὶ 


Prid; quem ἀγαθὸν προτ- 
εχτήσατο. Οὐ μόνον &, ἀλλὰ χαὶ τὸν τοῦ σώματος 

τὰ τέχνα λέγω, χαὶ τέχνα τέχνων, χαρπὸν 
τοῦ πνεύματος ἐποιήσατο, γένος ὅλον χαὶ οἱχίαν ὅλην 
ψυχῆς 
τὸν διὰ τῆς ἐν γάμῳ εὐαρεστήσεως, 
χαὶ τῆς χαλῆς ἐν 
ἕως ἔζη, ὑπόδειγμα χαλοῦ παν 


Y τ 
προστήσασα" ἐπεὶ δὲ προσεχλήθη 


Θεῷ χαθαγνίσασα, χαὶ ποιήσασα 


"n 


θεν χαρποφ 


οἴχῳ μετ᾽ 
γεσιν 


αὐτὴν ἐγχαταλιποῦσα σιωπῶσαν 


e 
σοφία, 
ρίαν γυναιχὸς χαὶ LAE xa ἀντ 


Ὁ piv δὴ θεῖος Σολομὼν ἐν τῇ παιδαγωγιχῇ 
«ats Παροιμία:ς λέγω (68), ἐπαινεῖ χαὶ οἴχου- 
θησι τῇ ἔξω 
2, χαὶ ἀτίμῳ (69), χαὶ 
τιμίων ψυχὰς ἀγρευούσῃ "d mop 
xaY ὀνόμασι, τὴν ἔσω χαλῶς 
ἀνδριζομένην τὰ γυναιχὸς, p 
ἀεὶ τὰς 
χλαίνας παρασχευ υάζουσαν 


περιπλανωμένῃ, χαὶ àxpacf, 
νιχοῖς χαὶ σχήμασι 
ναστρεφομένην, χαὶ 
ρὸς ἄτραχτον (70) 
ἐρείδουσαν, xa δισσὰς τῷ ἀνδρὶ 
(11) * ὠνουμένην δὲ χατὰ 


μὲν 


χαιρὸν γεώργιον, σισηγοῦσαν δὲ χαλῶς τοῖς οἰχέταις, 


- 


«Most δὲ τραπέζῃ τοὺς φίλους δεξιουμένην, xai 


, 


τἄλλα ὅσα τὴν σώφρονα xaX φ'λεργὸν ἐχεῖνος ἀνύμνη- 


18 Ῥγον. xxxi, 10 seqq. 


(61) Κατ᾽ αὐτήν. Regg. bm, hu, Or. 1, Jes. xa0* 
ἑαυτήν. 

(62) Ὑψη.Ἰοτέρας τε. P'egg. bm, hu, Jes. ὑψηλο- 
τέρας μέν. 

(63) 'An&éc. Reg. bm, ἄειδές. 

(£4) Τὸ τῆς. Sic Regg. a, bin, liu, et Or. 1. Deest 
τό, in eitis, 
h (65) Mj ἕτερον. Reg. bm, 
ἕτερον. 


ει Or. 1, μὴ 


ORATIO VIII. — IN LAUDEM SORORIS SUA GORGOM.E, 


V 


128 


VM, Pudicitie quidem laude adeo excelluit, 
adeoque omnes zelatis sue mulieres , ne dicam pri. 
seas, quarum ingens ob pudicitiam. fama est, su- 
peravit, ut eum in hec duo eunctis vita divisa sit, 
nempe in matrimonium et. elibatum , atque hie 
quidem sublimior et divinior sit, verum laboriosior 
et perieulosior, illud. autem. humilius, sed tamen 
tutius, vitatis utriusque molestiis, quidquid in utro- 
que puleherrimum erat, elegerit, atque in unum 
copularit, alterius nimirum sublimitatem , alterius 
securitatem, fueritque sine fastu pudica , eilibatus 
bonum matrimonio admiscens, illudque ostendens, 
neutrum. horum , aut Deo. nos penitus, aut. mundo 
astringere , auL ab eo dirimere; ita ut alterum na- 
tura sua prorsus fugiendum | sit, alterum omni ex 
parte laudandum et amplectendum ; verum mentem 
esse, quie et conjugium et virginitatem pulchre re- 
gal et moderetur, atque hiec, instar materie cujus- 
dam, ab artifice Verbo dirigi , et ad virrutem elabo- 
rari. Non enim, quia carni copulata erat, idcirco a 
spiritu disjuneta est ; nec quia caput virum habebat, 
ideo primum caput. ignoravit: sed cum mundo et 
noturze paululum ministrasse!, et. quantum carnis 
lex. volebat, welis potius, qui. hane carni legem 
totam. se Deo consecravit, Quodque. pul- 
maritum. etiam 


indixit, 
cherrimum δὲ honestissimum est, 
ad se pertrasiL, ae non importunum dominum, sed 
bonum conservum ascivit, Nec id duntaxat, verum 
corporis quoque fructum, hoc est filios et. nepotes, 
spiritus. fructum effecit, ut qui genus totum, eL do- 
mum totam haud aliter ac animam unam Deo puri- 
ficaverit, ae matrimonium ipsum per vitam in matri- 
monio Deo gratam et. acceptam. pulchramque, quie 
inde prodiit, sobolem , laudabile reddiderit, atque 
se'psam quidem, dum v'xit, virtutis omnis exemplar 
liberis suis proposuerit ; posteaquam autem accila 
est, voluntatem suam domui sui velut tacitam co- 
hortationem post se reliquerit. 

IX. Enimvero divinus. Salomon in pidagogica 
sapientia, lioe est in. Proverbiis δ, feminam domi 
manentem, virumque amantem laudat, ac foris ob- 
erranti et. petulanti, atque infami , meretriciisque 
gestibus et nominibus pretiosas animus captanti, 
eam opponit, qu:e honeste intus versatur. ac mu- 


D liebria officia virili animo exsequitur, 993 semper- 


que ad fusum manus obfirmat, et duplices marito 
vestes conficit : atque tempestive agrum emit, eL 
famulis cibos sedulo suppeditat, ae plena mensa 
amicos excipit, c:eteraque omnia prostat, quee ille 
de honesta e! industria matrona przdicavit, Ego 


(66) “Ὥστε erat... παντί, Or. 1, ὡς εἶναι. Reg. 
hu, Coisl. 1 et 5, πάντῃ. 

(07) Τις. Deest. in Coisl. 1, et Jes. 

(68) Λέγω. Deest in Regg. a, bin, hu, et Jes. 

(69) ᾿Ἀτίμῳ. Coisl. 1. ἡτιμωμένῃ. 

(10) "Azpuxcor. Or. 1, et Jes. , ἂτ τράχτῳ. 

(11) Παρασχευάζουσαν. Weg. hu, χατασχευάζου- 
ca. 


199 


5. G&REGORIL THEOLOGI 


800 


vero, si ab his rebus sororem iaudem , perinde fa- A σεν. Ἐγὼ δὲ εἰ ἀπο τουτῶν ἐπαινοίην (72) τὴν ἀδελ- 


ciam, ut si ab umbra statuam, aut ab unguibus leo- 
nem laudem, relictis majoribus rebus et perfectio- 
ribus. Qu:enam unquam dignior fuit, qu: videretur? 
Quisnam tamen minus visa est, utpote qui se viro- 
rum obtutibus inaccessam servaret? Quisnam moe- 
stiti atque hilaritatis modum melius cognovit, ut 
nee mostitia inhumana , nec mollities lasciva vide- 
retur, verum altera prudentize, altera lenitatis lau- 
dem obtineret, atque hoc modesti: velut norma 
esset, nimirum humanitate cum animi magnitudine 
conjuncta et temperata? Audite, mulieres, quiecuu- 
que nimio ostentationis studio οἱ desidia laboratis, 
ac pudoris velum contemnitis, Quisnam oculos ita 
frenaviL? Quinam risum ita irrisit, adeo ut vel 
leniter subrisisse, nimium pene ipsi videretur? 
Quanam auribus januas magis imposuit? Qu:enam 
rursus eas divino sermoni magis patefecit, vel po- 
tius, quaenam lingu:e, ad enarrandas Dei justifica- 
üones, mentem ducem magis profecit? Quinam 
ordinem labiis sque przscripsit ? 

X. Vultis ex. illius laudibus hoe quoque dicam ; 
quod illa quidem nihil :estimabat , quemadmodum 
nee quicunque vere pudiez atque honestis mori- 
bis praditàs sunt; factum est tamen earum vitio 
qua ornatus et eleganti:e nimio studio ducuntur, 
nec eorum, qui ab liis rebus abstinere docent, ser- 
mone purgantur, ut hoc magnum et przeclarum esse 
videatur. Non illam aurum arte ad eximiam pul- 
chritudinem elaboratam ornavit, non flavze com: , 
tum  pellucentes, tum sublucentes, non crinium 
nodi, et imposturze, pretiosum caput summa cum 
infamia scenam eflicientium , non cireumfluentis ct 
pellucidae vestis magnificentia, non lapidum splendo- 
res et gratie , propinquum aerem colorantes, ac 
formain lumine cireumfundentes ; non pictorum artes 
et prostigi: , 924, ac vilis et parvo constans pul- 
chritudo , terrenusque fictor, in contrarium fabri- 
cans , insidiosisque coloribus Dei figmentum obdu- 
cens, et per honorem infamiam inurens, ac divinam 
formam meretricium procacibus oculis idolum pro- 
ponens, ut adulterina pulchritudo naturalem imagi- 
nem, qux Deo ac futuro : vo. servatur, subripiat. 
Verum cum externos multos et varios mulierum 
ornatus coguitos haberet, nullum tamen moribus 


(12) ᾽Επαιν ofr. Ita. Regg. bm, hu, tres Colb. et 
Or. 4. Par. ed. ἐπαινοίμην. 

(15) Xxiüc. Reg. a, et Coisl. 1, addunt, ἐπεί. 

(14) Kal ἀπρόσιτον, etc. Hec ab editoribus omis- 
$2, quamvis a Billio reddita in prima editione. 


(15) Μήτε τό. Sic Reg. hu, Or. 4, et Jes. Deest 
«6 in ed. 
(76) Ka0' ázaAóv. Deest z30' in Regg. bm, hu, 


in tribus Colb., Or. 1, et Jes. 

(77) Ῥάθυμοι. Reg. bin, et Jes. πρόθυμοι, « ala- 
critate. » 

(18) 'Oppiv. Sic Meg. hu, 
ὁρμή. 

(179) "Hréo£e , qu. 11ον δὲ, τίς γοῦν. 
hu, Or. 1, Jes. ἤνοιξε. Deest δέ in Key. 
Qr. Alii, ἡνέῳξε μᾶλλον ; τίς δὲ νοῦν. 

(80) Λαλεῖν. Bilius: « ad exponendas. » Qr, 


et Coisl. 1. Editi, 


Regg. bin, 
bur, hu, et 


l, et 


D 


φὴν, ἀπὸ τῆς σχιᾶς (15) ἂν ἐπαινοίην τὸν ἀνδριάντα, 
3| ἀπὸ τῶν ὀνύχων τὸν λέοντα, παρεὶς τὰ μείζω xal 
τελεώτερα. Τίς μὲν ἣν φαίνεσθαι μᾶλλον ἀξία : Τίς 
δὲ ἧττον ἐφάνη, xa ἀπρόσιτον (74) ἐτήρησεν ἑαυτὴν 

ἀνδρῶν ὄψεσιν; Τίς μᾶλλον ἔγνω μέτρα χατηφείας 
τε xaX φαιδρότητος, ὡς μήτε τὸ (15) χατηφὲς ἀπάν- 
θρωπον δοχεῖν, μήτε τὸ xa ἁπαλὸν (10) ἀχόλαστον, 
ἀλλὰ τὸ μὲν συνετὸν, τὸ ὃὲ ἥμερον, χαὶ ὅρον τοῦτο 
εἶναι χοσμιότητος, χραθέντος τοῦ φιλανθρώπου τῷ 
ἀναστήματι; ᾿Αχούετε 


τῶν γυναιχῶν ὅσαι λίαν Ext- 
δειχτιχαὶ χαὶ ῥάθυμοι (17), xa τὸ χάλυμμα τῆς αἱ- 
δοὺς siis Τίς piv οὕτως ὀφθαλμὸν ἐσωφρό- 
Tí 


fc 


fc ὃὲ τοσοῦτον γέλωτος χατεγέλασεν, ὡς μέγα 
εἰνῃ χαὶ ὁρμὴν (18) μειδιάματος ; Τίς μᾶλ- 
λον ἀχοῇ θύρας ἐπέθηχεν ; τίς δὲ τοῖς θείοις λόγοις 
(79) ἐπέστησεν ἡγεμόνα 
γλώσσῃ λαλεῖν (80) τὰ τοῦ Θεοῦ διχαιώματα; Τίς 
πάξιν οὕτως ἐστείλατο χείλεσιν ; 


νισεν : 


δοχεῖν 


ἠνέῳξε, μᾶλλον δὲ, τίς νοῦν 


1. Εἴπω χαὶ τοῦτο ϑούλεσθε τῶν ἐκείνης καλῶν " ὃ τῇ 
μὲν ἄξιον οὐδενὸς (81) ἐδόχει, οὐδ᾽ ὅσαι σώφρονες ἀλη- 
θῶς χαὶ χόσμι'αν τὸν τρόπον * μέγα δὲ δοχεῖν πεποιήχα - 

Ὁ I y D L L 


σιν αἱ λίαν φιλόχοτμοι xa φιλόχκαλο: xaX οὐδὲ λόγῳ xa - 


αιρόμεναι τῶν τὰ τοιαῦτα ἐχπαιδευόντων (82). Οὐ 
χρυσὸς ἐχείνην ἐχόσμησε τέχνη πονηθεὶς εἰς κάλλους 


περιουσίαν, οὐ ξανθαὶ πλοχαμίδες διαφαινόμεναί (85) 


«s xa ὑποφαινόμεναι, xaX βοστρύχων ἕλιχες, xal σο- 


T 


φίσματα σχηνοποιούντων τὶ 
μότατα, οὐχ ἐσθῆτος περι θεούς 


[rut 


y τιμίαν 


1 xtyaÀnw ἀτι- 
ςς xai διαφανοῦς 


t χάρι 


πολυτέλεια, f 


οὐ λίθων αὐγαὶ χρωννῦσαι 


τὸν πλησίον ἀέρα, χαὶ τὰς μορφὰς (84) περιλάμπου- 
σαι" οὐ ζωγράφων τέχναν (85) χαὶ γοητεύματα, xot 
τὸ εὔωνον χάλλος, χαὶ ὁ χάτωθεν πλάστης (80) ἄντι - 
δημιουργῶν, xaX χκαταχρύπτων τὸ τοῦ Θεοῦ πλάσμα 


ἐπιθούλοις χρώμασι, χαὶ διὰ τῆς τιμῆς αἰσχύνων, xat 


προτιθεὶς (87) τὴν θείαν μορφὴν εἴδωλον πορνιχὸν 
λίχνοις ὄμμασιν, ἵνα χλέψῃ τὸ νόθον χάλλος τὴν φυ- 


᾿Αλλὰ 
πολλοὺς μὲν ἤδει xa παντοίους γυναικῶν χόσμους 


σιχὴν εἰχόνα τηρουμένην Θεῷ χαὺ τῷ μέλλοντι. 


τοὺς ἔξωθεν, τιμιώτερον δὲ (88) οὐδένα τοῦ ἑαυτῆς 


τρόπου, χαὶ τῆς ἔνδον ἀποχειμένης 


Ἕν μὲν ἔρευθος ἐχείνῃ φίλον, 


λαμπρότητος. 
μία 
COT 


«b τῆς αἰδοῦς * 
δὲ λευχότης, f| παρὰ πῆς ἐγχρατείας. Τὰς 6i 


Jes. addunt, χαὶ χλεῖν, « celebrandas. » 


(81) "A£tov οὐδενός. Weg. hu, Or. 1, Jes. οὐδε - 
νὸς ἄξιον. 
(83) ᾿Εκπαιδευόντωγν. « Qui hoe parva esse do- 


cent. » 

(85) Διαραινόμενγαι. Dillius, « apparentes. » 

(84) Τὰς μορφάς, ete. « Formas lumine. collu- 
su HNLUUR » 

(85) τέχναι. Reg. hu, et Or. 4, τέχνη. 

(86) Κάτωθεν' πλάστης. « Qui novos colores in- 
ducere non verentur, et veluti θεομαγεῖν,, dum su- 
perni fictoris partes assumunt, novasque facies eflin- 
gere moliuntur.» 

(87) Προτιθείς , etc. In Or. f, 
θείᾳ pop 

ed iex y δέ. Sic Regg. 
Jes, Editi, τιμιώτερον δ᾽, 


Tp. προστιθεὶς τῇ 


bm, hu, Or. 1 οἱ 


δι᾿ ORATIO VIII. 
φὰς xai ὑπογραφὰς, καὶ τοὺς ζῶντας 
πἣν ῥέουσαν εὐμορφίαν, ταῖς ἐπὶ θεάτρων mapnxs 
χαὶ τῶν τριόδων, χαὶ ὅσαις αἰσχύνη χαὶ ὄνειδος τὸ 
αἰσχύνεσθαι. 


— IN LAUDEM 


πίναχας, xat A 


SORORIS SUJE GORGONLE. 803 


suis, atque intus condito splendore, przestantiorem 
agnoscebat. Unus illi rubor placebat, quem pudor 
alfert : ufius candor, quem parit continentia, Nam 
pigmenta , et fucos , ac vivas tabulas, et fluxam for- 


ine venustatem. scenicis et trivialibus relinquebat, quibusque probrum ac dedecus est erubescere, 


IA'. Ταῦτα μὲν δὴ τοιαῦτα " τῆς δὲ φρονήσεως xal 
τῆς εὐσεθείας οὐχ ἔστιν (81) ὅστις ἂν € 
πολλὰ ἂν εὖ 
vns χαὶ χατὰ σάρχα xal χατὰ πνεῦμα πατέρων, πρὸς 
o); μόνους ὀρῶτα, χαὶ ὧν οὐδὲν ἐλαττουμένη τὴν 
ἀρετὴν, ἑνὶ τούτῳ xaY μόνον ἡττᾶτο χαὶ πάνυ προ- 
θύμως, ὅτι παρ᾽ ἀγαθὸν, [ 
ῥίζαν καὶ ἤδει xaX ὡμολόγει τῆς οἰχείας ἐλλάμψεως. 


ἰχοιτολόγος, ἣ 
ρεθείη τὰ παραδείγματα, πλὴν τῶν Exci- 


ἐχείνων τὸ χὰ 
Τί μὲν τῆς διανοίας ἐχ 
vhv σύμθουλον οὐχ οἱ ix γένους μόνον, οὐδ᾽ οἱ (90) 
ἐχ τοῦ αὐτοῦ λαοῦ, xai τῆς μιᾶς (91) μάνδρας, ἀλλὰ 


εἰνῆς ὀξύτερον, ἥν γε χαὶ χοι- 


χαὶ οἱ χύχλῳ ὃὲ πάντες ἐγίνωσχον, χαὶ νόμον ἄλυτον 
τὰς ἐχείνης ἐποιοῦντο (02) ὑποθήχας xaX παραινέ- 


σεις; Τί δὲ (05) τῶν λόγων ἐχείνων εὐστοχώτερον; 
τί δὲ τῆς σιωπῆς συνετώτερον ; ᾿Αλλ᾽ ἐπειδή γε σίιω- 
πῆς ἐμνήσθην, προσθήσω τὸ οἰχειότατον (94) ἐχείνης, 


χαὶ γυναιξὶ πρεπωδέστατον, χαὶ τῷ παρόντι χαιρῷ 


χρησιμώτατον. Τίς μὲν ἔγνω τὰ περὶ Θεοῦ μᾶλλον 


ἔκ τε τῶν θείων λογίων xai τῆς οἰχείας συνέσεως ; 
Τίς δὲ ἧττον ἐφθέγξατο € 


«ἧς εὐσεθείας μείνασα; Ὃ δ' 


ποῖς γυναιχείοις (95) ὅροις 
οὖν τῇ γε 
ἀληθῶς εὐσεθεῖν ἐγνωχυίᾳ, χαὶ οὗ χαλὴ μόνον ἢ 


τίς 


ὠφεί 


ἔλετο 


μὲν ἀναθήμασιν οὕτω ναοὺς χατεχό- 
xai τὸν (96) οὐχ οἶδ᾽ εἰ (97) μετ᾽ 


σμησεν, ἄλλους τε 


ἐχείνην χοσμηθησόμενον; Μᾶλλον δὲ, τίς οὕτω ναὸν 


ἑαυτὸν (98) τῷ Θεῷ ζῶντα παρέστησεν ; Τίς δὲ το- 


σοῦτον ἐδόξασεν ἱερέας, ἄλλους τε χαὶ τὸν (99) &xct- 
vm τῆς εὐσεθείας συναγωνιστὴν καὶ διδάσχαλον, οὗ 
τὰ χαλὰ σπέρματα xa 1 τε ξυμ τῶν τέχνων 
τῷ Θεῷ συζυγία (1); 

talis commilitonem et magistrum habuit, illum, 


rum Deo FOpSSea me 
IB'. Τίς δὲ τὸν oizov ἑαυτῆς μᾶλλον προὔθηχε τοῖς 
ζῶσι χατὰ Θεὸν (2), τὴν χαλὴν δεξίωσιν xo πλουτῇ- 


ζουσαν (5); Καὶ ὃ ς οὕτως 


ἐδεξιοῦτ χαὶ τοῖς 
Ἑαὶ τὰ ἐπὶ τούτοις, 
ρον ἐν τοῖς πάθεσι (4); τίς 


6 τῇ αἰδοῖ 


ἀπαθέστε- 


ἐστε 
E συμπαθεστέραν ψυχὴν 


τοῖς χάμνουσι ; τίς χεῖρα δαψιλεστέραν τοῖς δεομέ- 


(89) Εὐσεύείας οὐκ ἔστιν». Deest οὐχ in Reg. 
Iu, in duobus Colb., or. 1, et Jes. Scholiastes Colb., 
deiraeto οὐχ, monet s e interrogalive legendum esse 
lune locum, « prudentiam antem et. pietatem illius, 
estne aliquis, qui verbis ullis assequi. possit? » 

(90) Οὐδ᾽ ci. Reg. hu, Or. 1, Jes. οὐδὲ οἱ. 

(91) Τῆς μιᾶς. Weg. hu, τῆς αὐτῆς μιᾶς, e ex unà 
eadem. » 

(92) Ezorovrco. Deest in Reg. bm, Or. 1, aliis- 
que pluribus codieibus. 

(95) Ls Reg. hu, et Or. 1, Τί δαί. 
Forte ἐχείνης. 

(94) Οἰκειθ tdeo Regg. bin, hu, Or. 4, ἰδιώτατον. 

(95) Dvractxetetc. Sic plerique codices , et "psd 
Billius. Editi tamen liabent οἰχείοις, « domesti- 
cis. » 

(90) Kai cc». 


Mox ἐχείνων. 


€ Et istud. » Si hiec oratio Ariauzi 


C pietati studere animum induxisset, 


Xl. Atque hzee quidem talia. Prudentiam. autem 
ipsius ac pietatem nemo est qui verbis ullis assequi 
possit; nee multa exempla reperiri queant, praeter 
illius, tum secundum corpus, tum secundum spiri- 
tum, parentes , quos solos intuens , et quibus 
virtute neutiquam inferior cum esset, hoc uno tamen 
nomine perquam libenter cedebat, quod ab his hoc 
bonum accepisset , eosque illuminationis sui radi- 
cem et agnosceret. et. fateretur. Jam vero quid illius 
ingenio aculius, quippe cujus consilio non ii tan- 
tum, qui genere ipsam attingebant, et qui ex eadem 
plebe atque eadem caula erant, sed. vicini etiam 
omnes communiter utebantur, ejusque praecepta et 
exhortationes pro firma et inviolabili lege ducebant ? 
Quid illius. sermonibus solertius? Quid silentio 
prudentius? Et quoniam in silentii mentionem in- 
cidi, addam id, quod maxime proprium ipsi fuil, 
quodque mulieribus admodum congruit, atque huic 
lempori permagnam utilitatem attulerit. Quinam 
res divinas, tum ex divinis oraculis, tum ex propria 
intelligentia et sagacitate, magis cognovit? Quzenam 
rursus minus locuta est, muliebribus pietatis finibus 
sese continens? Jam, quod mulieris erat, qu:e vere 
et in quo solo 
quienam ἴοι do- 

nariis, cum alia templa , tum hoe quoque ornavit, 

haud scio an post eam ornandum et honestandum ? 
Jam vero quienaimm perinde 895 seipsam templum 
vivum Deo exhibuit? Quinam. pari honore sacer- 
dotes complexa est, eumque priesertim , quem pie- 
inquam, cujus 


salietatem nescire praeclarum est, 


pulchra semina sunt, et par filio" 


XII. Quzenam domum suam piis hominibus magis 
proposuit, pulchram, inquam, exceptionem , ac 
divitias conciliantem? Et, quod est prestantius , 
quinam pudore, ac Deo gratis incessibus occur- 
rendo, eos ita excipiebat ? Quinam preterea tran- 
quilliorem in calamitatibus mentem pr:etulit? Quie- 
nam rursus animum ad eorum, qui laborabant, 


D habita est, non certe Nazianzenuin. templum intel- 


ligit Gregorius, ut vult Elias. 

(97) OI£'. Kegg. bm, hu, Or. 4, Jes. οἶδα. 

(98) 'Eavzór. Legendum videtur, ἑαυτήν. Sic le- 
git Billius. 

(99) Kal τόν, etc. 15 spiritualis Pater ae. magi- 
ster fuit Faustinus, tunc conii episcopus. Vide Mo- 
uit. in hanc orat., n. 1i. 

(1) Συζυγία. « Par sacrum filiorum, » id est, dno 
Gorgoniz filii, qui episcopi fuere, juxta Eliam. Vide 
Mon. n. i. 

(2) Τοῖς ζῶσι κατὰ Θεόν. Sic Reg. hu, Or. 1, et 
Jes. Editi, τοῖς χατὰ Θεὸν ζῶσι. 

(5) Πουτίζουσαν. Gregorus hie mihi videtur, 
non € ditantem, » sed « largam; liberalem, munifi- 
cam exceptionem » siguilicare. 

(4) πάθεσι. Coisl. 1, παθήμασ:. 


$05 


vicem dolendam propensiorem? Quaenam liberalio- A vot ; Ὡς 


rem egentibus manum porrexit? Equidem Jobi 
quoque verba de ea jactare non dubitem*? Ostium 
cjus viatori omni patebat, nec [oris manebat peregri- 
nus 9. Cecorum oculus erat, claudorum pes, pupil- 
lorum matier*?, De ipsius porro erga viduas huma- 
nitate ac misericordia quid majus dicere necesse 
est, quam quod hine fructum hunc tulit, ut. vidua 
minime vocata sit? Illius domus propinquis inopia 
laborantibus hospitii communis loco erat. lllius 
Opes pauperibus omnibus non minus communes 
erant, quam su:e cuique facultates. Dispersit, dedit 
pauperibus?* : atque ob divini promissi firmitatem 
summamque veritatem. multa in. celestia horrea 
condidit, ac persvpe de multis bene merenio, 
Christum ipsum excepit. Quodque pr:eclarissimum 
est, non magis optima videri, quam revera esse 
studebat : quin. potius in abscondito, apud eum, 
qui abscondita intuetur, pietatem luculenter exceo- 
lebat. Omnia mundi prineipi eripuit ; omnia in tuta 
ila horrea transtulit. Nihil terre przeter. corpus 


reliquit : omnia eum aiterius vite spe commutavit : 


tationem, et ejusdem laudis studium. 

Xill. Nec vero tanta quidem ipsius, tamque in- 
credibilis animi magnitudo fuit, verum deliciis et 
effrenatis ventris voluptatibus, rabido , inquam, et 
lanianti cani, corpus tradidit, tanquam scilicet libe- 
ralitati su:e ac beneficentiz confidens, quemadmo- 
dum plerique facere solent, qui misericordia erga 
pauperes luxum ac delicias redimunt, 3c non bono 


malum sanant, sed pro bono malum recipiunt; aut c 


pulverem quidem jejuniis subegit, alii autem cha- 
meunize, 924 hoc est, humi dormitionis , pharma- 
cum reliquit; aul id quidem anime subsidium 
excogitaviL, verum somno minus, quam quispiam 
alius, moderata est; aut hanc quidem legem , velt 
corporis expers, sibi indixit, eieterum aliis recto 
corpore insomnem noctem ducentibus, quoil quidem 
certamen maxime philosophicorum virorum est, in 
lerram sese inflexit; aut hac quidem in re non 
mulieres tantum , sed etiam fortissimos viros animi 
magnitudine superavit, verum prudenti psalmo:dize 
tono, vel divinorum oraculorum lectione et expli- 
catione, vel tempestiva memoria , vel genuum, qu:e 
labore occalluerant, et quasi solo adlh:erebant , in- 
clinatione, vel lacrymis anim:e labes expiantibus in 
corde contrito et spiritu. humilitatis , vel oratione 
sursum collocante, vel mente sublata, et minime 


19 Job xxxi, 595. ?? Job xxix, 45, 10. 


(5) Δὐτήν. Regg. a, bm, hu, Or., Sav. αὐτῇ. 

(0) "Hréqwzo. les. ἀνέῳχτο. 

(7) Anroic. « Torcularibus. ? 

(8) Aoxeiv. Addit Reg. hu, 5v, « non opinionem 
pluris quam veritatem faciebat. » 

(9) Καλῶς. « Egregie. » 

(10) παρέδωκε. Regg. a, bm, hu, tres Colb., Jes. 
xaT xs, « immisit, submisit. » 

(41) Xov. « Corpus » intelligit Gregorius. 
Ἶ (12) Μέτρον ἥττον, etc. Or. μέτρον ἑτέρου τινὸς 
ἧττον. 

(15) Τὸ ἀγώγισμω. Deest τό in pluribus coliei- 


S. GREGORII THEOLOCI 


31 psal: cxi; 


804 
ἔγωγε χαὶ τὰ τοῦ Ἰὼδ ἂν ἐπ' αὐτὴν (5) 
θαῤῥήσας χαλλωπισαίμην Θύρα δὲ αὐτῆς παντὶ 
ἐλθόντι ἡγέῳκτο (0) * ἔξω δὲ οὐκ ηὐμίζετο ξένος. 
'Og0aAuóc ἣν τυφιϊῶν, ποῦς δὲ χωιϊῶν, μήτηρ 
δὲ ὀρφαγῶν. Τῆς δὲ εἰς χήρας εὐσπλαγχνίας τί χρὴ 
μεῖζον εἰπεῖν, 3| ὅτι τὸ μὴ χήρα χληθῆναι χαρπὸν 
ἠνέγχατο ; Κοινὸν μὲν ἣν ἢ ἐχείνης ἑστία τοῖς πενο-- 
μένοις ἀφ᾽ αἵματος χαταγώγιον * χοινὰ δὲ τὰ ὄντα 


πᾶσι τοῖς δεομένοις οὐχ ἧττον ἣ ἑχάστοις τὰ ἑαυτῶν. 


"Ecc 


ἤρπισεν», ἔδωχε τοῖς πένησι" xai διὰ τὸ τῆς 
ἐπαγγελίας ἄπτωτον xal ἁψευδέστατον πολλὰ ταῖς 


ἐχεῖθεν ληνοῖς (7) ἐναπέθετο, πολλὰ Χριστὸν χαὶ διὰ 


πολλῶν τῶν εὖ παθόντων ἐδεξιώσατο * xal τὸ χάλλ'- 
στον, ὅτι μὴ τὸ δοχεῖν (8) παρ᾽ αὐτῇ πλεῖον τῆς Gm 
θείας ἀλλ᾽ ἐν τῷ χρυπτῷ χαλῶς (9) ἐγεώργει: τῷ 
βλέποντι τὰ χρυπτὰ τὴν εὐσέδειαν. Πάντα τοῦ χοσμο- 
χράπτορος ἥρπασεν" πάντα μετήνεγχεν εἰς τὰς ἀσφα- 
λεῖς ἀποθῆχας. Οὐδὲν ἀφῆχε τῇ γῇ πλὴν τοῦ σώμα- 
τος. Πάντων ἠλλάξατο τὰς ἐχεῖθεν ἐλπίδας " ἕνα τοῖς 
παισὶ πλοῦτον ἀφῆχε, τὴν μίμησιν χαὶ τὴν ἐπὶ τού- 
«ote φιλοτιμίαν. 


lias unas liberis suis opes reliquit, nempe sui im'- 


II". Kat οὐ τὰ μὲν τῆς μεγαλοψυχίας τοιαῦτα xal 
οὕτως ἄπιστα, τὸ ὃὲ σῶμα παρέδωχε (10) τῇ τρυφῇ, 
xai ταῖς ἀχαθέχτοις τῆς γαστρὸς ἡδοναῖς, τῷ λυσ- 
σῶντι χυνὶ χαὶ σπαράττοντι, ὡς ἂν θαῤῥοῦσα ταῖς 
εὐποιίαις. ὅπερ πάσχουσιν οἱ πολλοὶ, τῆς εἰς τοὺς m 
νητας εὐσπλαγχνίας τὸ τρυφᾷν ἐξωνούμενοι, xa οὐ 
χαλῷ τὸ χαχὸν ἰώμενοι, χαλοῦ δὲ τὸ φαῦλον ἄντι- 
λαμόάνοντες " ἣ νηστείαις μὲν τὸν χοῦν (11) χατ- 
επάλαισεν, ἑτέρῳ δὲ τὸ τῆς χαμευγίας zar xe φάρμα- 


xov* ἣ τοῦτο μὲν ἐξεῦρε τῇ ψυχῇ τὸ βοήθημα, ὕπνῳ 
€t μέτρον ἧττον (13) ἑτέρου τινὸς ἐπέθηχεν * ἣ τοῦτο 
μὲν ἐνομοθέτησεν ὥσπερ ἀσώματος, ἐχλίθη δὲ εἰς 
γῆν, ἑτέρων παννυχιζόντων ἐν ὀρθῷ σώματι, 
μάλιστα φιλοσόφων ἀνδρῶν τὸ ἀγώνισμα (I5)* ἣ 
τοῦτο μὲν οὐ μόνον (14) γυναικῶν, ἀλλὰ καὶ ἀνδρῶν 
ὥφθη τῶν γενναιοτάτων ἀνδρικώτερα, Ψαλμῳδίας Cb 
τόνον ἔμφρονα, ἣ θείων λογίων ἔντενξιν, ἣ ἀνάπτυ- 
ξιν (15), ἢ μνήμην εὔχαιρον, T, χλίσιν γονάτων χατ- 
ὑσπερ (16) τῷ ἐδάφει συμπεφυχότων, 


εσχληχότων, ἢ 
3| δάχρυον ῥύπου χαθάρσιον ἐν χαρδίᾳ. συντετριμμένῃ 


χαὶ πνεύματι ταπεινώσεως, T εὐχὴν ἄνω τιθεῖσαν (17), 


xai νοῦν ἀἁπλανὴ χαὺ μετάρσιον" ταῦτα πάντα, 
ἣ τούτων (18) τί ἔστιν ὅστις ἀνδρῶν ἣ γυναιχῶν 
ἐχείνην ὑπερθεθηχέναι χαυχήσαιτο (19) ; ᾿Αλλ᾽ ἔχε 
ἀληθὲς δὲ, ὅτι τὸ μὲν ἐξήλου 


vo μέγα μὲν εἰπεῖν, 
9. 


bus. 

(14) Μόνον. Deest in Reg. bm. À f 

(45) "Evcev£iw ἣ ἀνάπτυξιν. Assiduam scriptu- 
rarum lectionem intelligit; libros saeros diurna no- 
cturnaque manu versando, volvendo et revolven- 
do. 

(16) Ἢ ὥσπερ. Reg. bm, Or., Jes. χαὶ ὥσπερ. 

(47) Τιθεῖσαν. Coisl. 1, μετατιθεῖσαν. 

(18) Ἢ τούτων. Reg. hu, fj τι τούτων, τίς ἔστιν 
ὅστις. 

(19) Καυχήσαιτο. Coisi. 1, χκατεχαυχήσατο. 


395 
τῶν χαλῶν, τοῦ ὃὲ ἣν ζῆλος * xa τὸ μὲν εὖρε, τὸ δὲ 
ἐνίχησεν. Καὶ εἰ χαθ᾽ ἔν τι τούτων ἔσχε τὸ ἀμιλλώ- 
μενον (20), ἀλλὰ τῷ γε μία (21) τὰ πάντα συλλαδεῖν, 
πάντων ἐχράτησεν. Οὕτω μὲν τὰ πάντα χατορθώ- 
σασα, ὡς οὐδεὶς (22) ἄλλος 8v χαὶ μετρίως * οὕτω δ᾽ 
εἰς ἄχρον ἕχαστον, ὥστε χαὶ ἀντὶ πάντων ἕν ἐξαρχεῖν 
χαὶ μόνον. 

aliqua. virtute eum ipsa σοπιοιογουῖ, at hoe certe 
plexa sit. Sie enim omnia priestitit, 


ORATIO VIII. — IN LAUDEM SORORIS SU. GORGONDE. 


A vagante; his inquam omnibus rebus, aut narum 


uomine omnes vicit, quod 
ul ne wmediocriter quidem unum quisquam alius : 


$06 


aliqua, quisnam virorum aut mulierum est, qui eam 
ἃ se superatam esse gloriari queat? Ae de ipsa non 
minus vere quam magnifiee praedicari potest, quod 
virtutum. alias imitata sit, aliarum exemplum fue- 
rit: atque alias quidem invenerit, alias autem su- 
peraverit, Et ut. quos/am fuisse deinus, qui una 
»na virtutes omnes com- 
Sic autem ad 


summum singula, ut vel unum solum pro omnibus abunde sulliceret, 


ΙΔ΄. Ὦ πιναροῦ σώματος xal ἐνδύματος, ἀρετῇ 
Βόνον ἀνθοῦντος ! "D ψυχῆς διαχρατούσης τὸ σῶμα, 
xal δίχα τροφῆς σχεδὸν, ὥσπερ &ülov! μᾶλλον ὃὲ 
σώματος ϑιασα μένου νεχρωθῆνα: xa πρὸ τῆς διαζεύ- 
ξεως, ἵν᾽ (25) ἐλευθερίαν λάδῃ ψυχὴ, xai μὴ παρα- 

οδίζηται ταῖς αἰσθήσεσιν! "D νυχτῶν ἀΐπνων, xal 

λμῳδίας, χαὶ στάσεως ἐξ ἡμέρας εἰς ἡμέραν ἀπο- 
ληγούσης ! Ὦ Δαβὶδ, ca 
μαχρὰ μελῳδήῆσας! Ὃ μ 
ἐῤῥιμμένων, καὶ παρὰ τὴν φύσιν τραχυνομένων (24) I 
Ὃ πηγαὶ δαχρύων σπειρομόνων ix 
ἀγαλλιάσεὶ θερίσαιεν (38) "Q Bon; νυχτερινῆς νε- 


ἰσταῖς μόνον ψυχαῖς οὐ 


φέλας διερχομένης, χαὶ φθανούσης πρὸς τὸν οὐρά- 
νιον (26) ! "€ θερμότητος (27) πνεύματος, χυνῶν χα- 
τατολμώσης νυχτερινῶν δι᾽ ἐπιθυμίαν εὐχῆς, χαὶ 
χρυμῶν, χαὶ ὑετῶν, χαὶ βροντῶν, χαὶ χαλάζης, χαὶ 
ἀωρίας ! "D γυναιχεία φύσις τὴν ἀνδρείαν νιχήσασα 
διὰ τὸν χοινὸν ἀγῶνα τῆς σωτηρίας 


χαὶ σώματος 


διαφορὰν οὐ ψυχῆς τὸ θῆλ9 xa τὸ ἄῤῥ 
Ὃ τῆς μετὰ λουτρὸν (98) ἀγ 
Χριστοῦ ψυχῆς ἐν χαθαρῷ νυμφῶν: τῷ σώματι! Ὦ 


ξίας, xoY τῆς νύμφης 


πιχρὰ γεῦσις, χαὶ Εὔα μῆτερ χαὶ γένους χαὶ à 
τίας, xai ὅφι πλάνε χαὶ ὑάνατε 
τείᾳ (29) νενιχημένα ! Ὦ Χριστοῦ χένωσις, χαὶ δού- 


λου μορφὴ, xai παθήματα, τῇ ἐχείνης νεχρώσε: τετι- 
μημένα! 


, 


IE'. "0! πῶς 3 χαταριθμήσομα: (50) τὰ ἐχείνης 


ἅπαντα, j| τὰ πλείω παρεὶς μὴ ζημιώσω τοὺς ἀγνο- 


οὔντας; "AMA μο: χαλὸν ἤδη προσθεῖνα: (51) τ ς 
εὐσεδείας χαὶ τὰ ἐπίχειρα " xal γάρ μοι ποθεῖν πά- 


λα: δοχεῖτε xal ξητεῖν ἐν τῷ λόγῳ, οἱ τὰ ἐχείνης 


τὰ παρόντα μόνον, οὐδὲ οἷς νῦν 
ἐχεῖθεν ἀγάλλεται, ἃ χρείττω xax διανοίας, χαὶ ἀχοῆς 
ἧς ἐντεῦθεν αὐτὴν 


τ 
1 


ἀνθρωπίνης, xat ὄψεως, ἀλλὰ xalo 
ὁ δίχαιος μισθαποδότης ἠμείψατο" ἐπεὶ xal τοῦτο 
ποιεῖ πολλάχ:ς εἰς οἰχοδοιλὴν τῶν ἀπίστων, τοῖς μ:- 


"pol; τὰ μεγάλα πιστούμενος, xaX τοῖς ὁρωμένοις τ 


73 Psal; cxxv, 5. 


(20) Τὸ dyji.L.loperor. Regg. bm, hv, τὸν &p- 
λώμενον. Coisl. 1, τῶν ἀμιλλωμένων. 

(31) Μία. Sic Reg. hu, Or. et Combef.. Editi, 
μιᾷ. 


25) "D. Reg. hu, ἵνα. 

24) Τραχυγομέγων. « Morrentia. » 

(38) Gepícatev. Coisl. 1, θερισθεῖεν, « meteren- 
tur. » 

(26) Τὸν: οὐράνιον". Reg. hu. Coisl. 1 
gáviov, « Ceelum ipsum. » 


, αὐτὸν oj- 


XIV. Ὁ squalidium corpus, et indumentum vir- 
tute sola florens! O animam, corpus pene etiam sine 
cibo, velut materie expers, retinentem! vel, ut 
rectius loquar, 0 corpus, etiam ante disjunctionem, 


n mori coactum , ut anima libertatem nancisceretur, 


nec a sensibus impedimenti quidquam acciperet ! 
O noctes insomnes, et psalmorum cantus, et statio- 
nem ex die in diem productam! O0 David, quam tu 
pis duntaxat animabus liaud prolixe. ceeinisti ! O 
lenera membra humi prostrata, ae prxter naturam 
sese exasperantia! O lacrymarum fontes, qua ex 
afllietione seminabantur, ut in exsultitione mete- 
rent ** ! Q nocturnum clamorem nubes penetrantem, 
atque ad Deum perva lentem ! O spiritus fervorem , 
ob orationis ilesiderium , nec canes nocturnos, nec 
frigora, nee imbres, nec tonitrua , nec grandinem, 
nec tenebras formidantem ! OQ. femineum sexum ., 
qi propter commune 927. salutis certamen v'ri- 
lem sexum superasti, atque illud conspicuum fecisti 


C masculum et feminam, corporis, non item anime, 


diserimen esse! O post baptismum castitatem , et 
sponsam Christi animam in puro corporis tlialamo! 
O amarum gustum, et Evam, tim generis nostri , 
Qum peccati matrem, et impostorem serpente:v, et 
mortem , illius continentia superata! O Christi ex- 
inanitionem, et servi formam, οἱ passiones , ipsius 
mortificatione honoratss ! 

XV. O! quonam pacto, vel omnia illius enume- 
rabo, vel majorem eorum partem pretermittens, 
eos, quibus ea ignota sunt, detrimento non alliciam ? 
Sed jam pulchrum fuerit pietatis quoque praemia 
nunc adjicere. Vos enim, qui vitam illius prole 
nostis, mihi jampridem cupere, atque in oratione 
mea requirere videmini, non praesentia duntaxat, 


D et ob qux nunc. illic exsuliat, quz et aurium, et 


lumanz mentis, et. oculoruin captum. excedunt, 
sed etiam ea, quz justus ille retributor in hae vita 
ipsi rependit; nam hoc quoque saeoenumero al 


(21) "0 θερμέτητος. Sic Jes. Eat vero, ὦ θερ- 
μότης. 

(28) Ὦ τῆς μετὰ Aovepór, ete. « O castitatem 
post baptismum. » Schol. Cod. Rez. Medie. "Eotzz 
μὴ προσελθοῦσα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τὸ βάπτισμα, ob πρὸ 
πολλοῦ τῆς χοιμήσεως ῥαπτισθεῖσα. « Videtur (6ο:- 
gonia) ad maritum non accessisse post baptisma, 
quod non longo ante mortem tempore suscepit. » 

29) ᾿Εγχρατείᾳ, « jejunio, abstinentia. » 

(30) Καταριθμήσομαι. Or. 4, καταριθμήσαιμες 

(91) Προσϑεῖναι. Jes, «00307 yat. 


$07 


S. GREGORII THEOLOGI 


808 


eorum qui dubia fide sunt, zedilicationem facit, per A μὴ ὁρώμενα (32). Ἐρῶ δὲ τὰ μὲν γνώριμα τοῖς 


exigua scilicel et in aspectum cadentia, majoribus 
et invisibilibus fidem astruens. Narrabo autem par- 
tim omnibus nota, partim plerisque arcana οἱ 
ignota; nimirum lioc. quoque ipsa studio habebat, 
de gratiarum donis minime se jactare atque gloriari; 
Mulas illas furore percitas nostis, et vehieuli abre- 
ptionem, infaustamque illam subversionem , et hor- 
rendam raptationem, ac malas confractiones, atque 
hine ortam hominibus a fide alienis offensionem; 
quod nempe justi ad hune modum tradantur, ac 
celerem infidelitatis. correctionem ; quoniam illa 
ossibus omnibus et membris, tam conspicuis, quam 
ab aspectu remotis, contrita et concisa, ne medi- 
cum quidem alium przetrer eum, qui eam tradiderat, 
habere sustinuit; tum quod virorum oculos et ma- 
nus erubesceret (modestiam enim eL verecundiam 
in ipsis quoque doloribus retinuit), tum quod ab 
eo defensionem  quireret, eujus permissu in hanc 
calamitatem inciderat, nec ab ullo alio, quam ab 
eo salutem est consecuta. Quo factum est, ut qui- 
dam non magis hae. calamitate percussi, quam ex 
insperato sanitatis restitul:e. miraculo stupore per- 
culsi fuerint, atque ob eam causam hae tragoedia 
contigisse visa sil, ul gloriam et splendorem ex 
998 calamitatibus consequeretur ; nimirum illa 
quidem dolore affeeta ut homo, praestantius autem, 
quam humana conditio ferre videretur, sanata 
posterisque narrationem przeberet, maximam illun 
quidem ad fidei in afllictionibus, et constanti in 


b 


πᾶσι. τὰ δὲ ἀπόῤῥητα τοῖς moAÀÀolg* καὶ τοῦτο ἐχεί- 
νῆς φιλοσοφησάσης (59), τὸ μὴ χαλλωπίζεσθαι τοῖς 
χαρίσμασιν. Ἴστε τὰς μανείσας ἡμιόνους, xa τὴν 
συναρπαγὴν τοῦ ὀχήματος, xai τὴν ἀπευχτὴν ἐχεί- 
νην περιτροπὴν, xoi τὴν ἄτοπον ἕλξιν, xal τὰ mo- 
νηρὰ συντρίμματα, χαὶ τὸ γενόμενον ἐντεῦθεν σχάν- 
δαλον τοῖς ἀπίστοις, εἰ οὕτω δίχαιοι παραδίδονται, 
χαὶ τὴν ταχεῖαν τῆς ἀπιστίας διόρθωσιν " ὅτι πάντα 
συντριθεῖσα χαὶ συγχοπεῖσσαι xai ὀστᾶ χαὶ μέλη (54); 
χαὶ ἀφανὴ χαὶ φαινόμενα, χαὶ οὔτε ἰατρὸν ἄλλον πλὴν 
«oU παραδόντος ἠνέσχετο" ὁμοῦ μὲν χαὶ ὄψιν ἀνδρῶν 
αἰδουμένη χαὶ χεῖρας (τὸ γὰρ χόσμιον χὰν τοῖς πά- 
θεσι διεσώσατο)" ὁμοῦ δὲ χαὶ τὴν ἀπολογίαν ζητοῦσα 
παρὰ τοῦ ταῦτα παθεῖν συγχωρήσαντος, οὔτε παρ᾽ 
ἄλλου τινὸς ἣ ἐχείνου τῆς σωτηρίας ἔτυχεν" ὡς μὴ 
μᾶλλον (55) ἐπὶ τῷ πάθει πληγῆναί τινας, ἣ ἐπὶ τῷ 

παραδόξῳ τῆς ὑγιείας χαταπλαγῆναι, χαὶ διὰ τοῦτο 
δόξαι συμόῆναι τὴν τραγῳδίαν, ἵν᾽ ἐνδοξασθῇ τοῖς 
πάθεσι παθοῦσα μὲν ὡς ἄνθρωπος, ἰαθεῖσα δὲ ὑπὲρ 
ἄνθρωπον, xax διήγημα δοῦσα τοῖς ὕστερον; μέγιστον 
μὲν εἰς ἀπόδειξιν τῆς ἐν τοῖς πάθεσι πίστεως χαὶ 
πἧς πρὸς τὰ δεινὰ καρτερίας, μεῖζον 0$ τῆς τοῦ Θεοῦ 
περὶ τοὺς τοιούτους φιλανθρωπίας. Τῷ γὰρ, "Oz" ἂν 
πέσῃ οὐ καταῤῥαχθήσεται, περὶ τοῦ διχαίου χαλῶς 
εἰρημένῳ, προσετέθη χαινότερον, τὸ x&v χαταῤῥαγῇ; 
τάχιστα ὀρθωθήσεταν (50), "αὶ δοξασθήσεται. Εἰ γὰρ 
ς ἔπαθεν (51), ἀλλὰ xal ὑπὲρ τὸ εἰχὸς 
πρὺς ἑαυτὴν, ὡς μιχροῦ (58) χλαπῆναι τῇ 


ε z 
ὑγιξίᾳ τὸ πάθος, xal περιφανεστέραν γενέσθα: τὴν 


gravibus et periculosis rebus argumentum, majo- C θεραπείαν ἣ τὴν πληγήν. 
rem autem ad diving erga hujusmodi homines beniguitatis demonstrationem. Ad id enim, quod de 


justo viro recte dietum est : 


Cum ceciderit, non collidelur 53, magis novum aliquid adjunctum est : 


Etiamsi collisus. fuerit, celerrime sanabitur, gloriaque alficietur **. Nam si, preterquam) zquum 
esse videbatur, :grotavil,at etiam — preterquam fieri posse videbatur, ad se rediit, adeo ut morbus a 
sanitate propemodum subreptus sit, elariorque curatio, quam plaga fuerit. 


XVI. O laudabilem et admirandam calamitatem! 
O passionem incolumitate sublimiorem ! O0 quam 
h:ec verba, Percutiet el turunaam adhibebit, et sa- 
nabiL, eL tertia die. suscitabit ?*, licel ad aliius quid- 
dam magisque mysticum tenderent, uL. sane leten- 
derunt, nibilosecius tamen hujus quoque calamitati 
pulchre conveniunt ! Sed hoc oinnibus, etiam. pro- 
cul a nobis dissitis, notum ; ad omnes enim hujus 
miraculi fama permanavil, atque hiec. historia una 
cum admirandis aliis Dei. operibus, el potentiis, in 
omnium linguis auribusque versatur. Quod autem 
in vulgus adhuc ob eam, quam dixi, sapientiam, et 
pietatem a fastu atque ostentatione alienam, igno- 
tum et obscurum est, visne jam in medium profe- 


33 Psal. xxxvi, 924. ?* Psal. cxLv, 8. 


(52) ᾿ορώμενα. Coisl. 1, ϑλεπόμενα. 

(53) Φιλοσοφησάσης. « Cum hioc |ieligiose ca- 
veret. » 

(24) Καὶ μέλη. Keg. hu, Coisl. 1, x2X ἀρμονίας, 
« compages. » j ὃ 

(55) Ὡς μὴ μᾶλλον, etc. « Ut non. magis. casus 
acerbitate percellerentur, quam inaudilo restituta 
salutis miraculo stuperent. » 

(20) ᾿Ορθωθήςσεται. « Erigetur.» 


Q'. Ὦ συμφορᾶς ἐπαινουμένης χαὶ θαυμασίας] "Q 
πάθους ἀπαθείας ὑψηλοτέρου! "Y τοῦ, Πατάξει καὶ 
μοτώσει, καὶ ὑγιάσει, καὶ μετὰ τρεῖς ἡμέρας 
ἀναστήσει, φέροντος μὲν (59) εἰς μεῖζον xa μυστι- 
χώτερον, ὥσπερ οὖν ἤνεγχεν, οὐχ ἧττον δὲ τοῖς ταύ. 
τῆς 
πρόδηλον χαὶ τοῖς πόῤῥωθεν, ἐπεὶ χαὶ εἰς πάντας τὲ 
θαῦμα διῆλθε, χαὶ ἐν ταῖς πάντων χεῖται (41) γλώσ 
σαις χαὶ ἀχοαῖς τὸ διήγημα μετὰ τῶν ἄλλων τοῦ Θεοῦ 


(40) ἁρμόζοντος πάθεσι! Τοῦτο μὲν οὖν, ὃ πᾶσι 


θαυμασίων τε xaX δυνάμεων. Τὸ δὲ μέχρι νῦν &vo 
οὐμενον tolg πολλοῖς xai χρυπτόμενον OU ἣν εἶπον 
φιλοσοφίαν, xai τὸ τῆς εὐσεθείας ἄτυφόν τε καὶ 
ἀχαλλώπιστον, εἴπω χελεύεις, ὦ ποιμένων ἄριστε 
πελεώτατε, ὁ τοῦ ἱεροῦ προθάτου ἐχείνου mot 


?5 Qse. vi, 9. 


(97) "Exa0ev.« Passa est. » — — , ; 

(58) Ὡς μικροῦ, etc. « Ut mali vis subita sani- 
tate prope subrepta Sit. » 

(59) Φέρογτος μέν. Sic. Regg. 
Deest μέν, in ed. 

(40) Τοῖς ταύτης. Sic 
τῆς. ταύτοις. 


(M) Κεῖται, Deest in pluribus codicibus. 


bm, hu, et Or. 


melioris note codd, Ed. 


839 ORATIO VI. 


τὸ μυστήριον ἐπιστεύθημεν, xat βόβτυρες ἀλλήλοις 
ἐσμὲν (42) τοῦ θαύματος - J| ἔτι: τῇ ἀπελθούσῃ τὴν 
πίστιν φυλάξωμεν (44); ᾿Αλλά μοι δοχεΐ, ὦ 
χαιρὸς (45) εἶνα: τῆς σιωπῆς, οὕτω νῦν τῆς ἐξαγο- 
ρεύσεως, οὐ μόνον εἰς τὴν τοῦ Θεοῦ δόξαν, ἀλλὰ χαὶ 
εἰς παράχλησιν τῶν ἐν θλέψεσιν. 


12. Ἕχαμνεν αὐτῇ τὸ σῶμα, καὶ διέχειτο πονῇ - 


os, χαὶ ἡ νόσος ἣν τῶν ἀήθων χαὶ ἀλλοχότων " πῦ- 
ρωσις μὲν ἀθρόα παντὸς τοῦ σώματος, χαὶ οἷον 
βρασμός τις, χαὶ ζέσις 
χαὶ νάρχη, χαὶ ὠχρίασις ἄπιττος, χαὶ νοῦ χαὶ 
παράλυσις " xa τοῦτο οὐχ Ex μαχρῶν τῶν διαστη- 
ΠΟ μάτων, ἀλλ᾽ ἣν ὅτε χαὶ λίαν συνεχῶς (0) " χαὶ τὸ 

χαχὸν οὐχ ἀνθρώπινον ἐνομίζετο, xav οὔτε ἰατρῶν 
ἤρχουν τέχναι λίαν ἐπιμελῶς διασχεπτομένων περὶ 
ποῦ πάθους, xaX χαθ᾽ ἑαυτὸν ἐχάστου, xal σὺν ἀλλή- 
λοις, οὔτε γονέων δάχρνα, πολλὰ πολλάχις δεδυνημένα, 
πάνδημοι λιταὶ xal ἱχεσίαι, ἃς, ὡς ὑπὲρ τῆς 
ἑαυτοῦ σωτηρίας ἔχαστος, ἐποιοῦντο πᾶς ὁ λαός" χαὶ 
γὰρ ἣν ἅπασι σωτηρία τὸ ἐχείνην σώζεσθαι, ὥσ- 
περ τοὐναντίον, πάθος χοινὸν τὸ τῇ ἀῤῥω 
χοπαθεῖν. 


* T ὡς 5 
αἴματος, εἶτα πῆξις τούτου, 


μελῶν 


" 
οὐτε 


ωστίλ χα- 


xix 


IH'. Ti οὖν ἡ μεγάλη καὶ τῶν μεγίστων (47) ἀξία 
Ψυχὴ, xai τίς ἡ ἰατρεία τοῦ πάθους; Ἐνταῦθα γὰρ 


ἤδη xai τὸ ἀπόῤῥητον. Πάντων ἀπογνοῦτα τῶν 


ἀωρίαν τηρήτασα, μιχρὸν ἐνδούσης αὐτῇ τῆς νόσου, 

στ melo προσπίπτει μετὰ τῆς πίστεως, χαὶ 
τιμώμενον (48) ἀναχαλουμένη μεγάλῃ τῇ 

βοῇ, χαὶ PAM ταῖς χλήσεσι, xal πασῶν αὐτὸν τῶν 

ee νὼ δυνάμεων ὑπομνήσασα (σοφὴ γὰρ ἐχείνη 

αὶ τὰ παλα:ὰ xai τὰ νέα), 

χαλὴν Fan ao ἀναισχυντεῖ" μιμεῖται τὴν 


πέλος εὐσεθὴ τινα xai 


τοῦ ξηράνασαν πηγὴν αΐματος. 
τηρίῳ τὴν χεφαλὴν ἑαυτῆς 
ἴσης βοῆς, χαὶ δάχρυσι τοῦτο 
dst ποὺς πόδας Χριστοῦ (51) 
μὴ πρότερον ἀνήσειν ἣ τῆς ὑγιείας 
τυχεῖν ἀπειλοῦσ: a (92): εἶτα τῷ παρ᾽ ἑαυτῆς φαρμάχῳ 
πούτῳ τὸ σῶμα πᾶν ἐπαλείφουσα, xal εἴ πού 
ἀντιτύπων (39) τοῦ τιμίου σώματος ἣ τοῦ αἵματος ἣ 
χεὶρ ἐθησαύρισεν, τοῦτο χαταμιγνῦσα (84) τοῖς 

36 Matth. 1x, 380. ?? 1υς. vii, ὅ8. . 

(42) Ἐχείγου ποιμὴν. Reg. hu, Or. et Jes. zo:- 
μὴν ἐχείνου. 

45) Ἐσμέν. Deest in Regg. a, bm. hu, Or. Jes. 

44) Φυϊάξωμεν. Reg. hu, φυλάξομεν. 

(45) Καιρός. Reg. hu, Coisl. 1, χαιτρόν. 

(M) Συνεχῶς. Regg. bin, hu, tres Colb. Or. σὺν- 
εχῶν. 

(41) Τῶν" μεγίστων. Πῶς de parentibus Gorgo- 
nie possunt intelligi. 

(68) Καὶ τὸν" &x' αὐτῷ τιμώμενον. Chrysost, pas- 
sim utitur his vocibus, χεῖσθα: οἱ zvov. Galli 
vero, « reposer sur l'autel. ) Quibus ve bis , Chri- 


511 in Eucharistia supra altare realis presentia si- 
guificatur. 


PATROL, Gn, XXXV. 


προσ- 


πι τῶν 


δά- 


— IN LAUDEM SORORIS SU. GORGONLE. 


μὴν (42), καὶ τοῦτο νεύεις λοιπόν; Ἐπειδὴ xai μόνοι A ram, 0 pastoru 


n 


D 


810 
»e et. perfectissime, et saerie 
illius ovis past e nunc demur annuis? Quan- 
doquidem nobi € arcanum commissum est, 
atque hujus miraculi. testes nobisipsis mutuo sumus, 
an fidem defunctze datam. diutius servabimus? Mibi 
vero, ut tum silentio premendze, ita nunc efferendle 
ac predicandoe hujus rei tempus esse videtur, non 
solum ad Dei gloriam, sed ad eorum etiam, qui ca- 
lomitatibus premuntur, consolationem. 

XVII. Adversa. corporis valetudine tenebatur, 
graviterque laborabat, eratque insolens quoddam et 
prodigiosum morbi genus : subita nimirum totius 
corporis inflammatio, ae velut ebullitio qu:zedani, 
et fervor sanguinis, ac deinde ejusdem concretio, 
et torpor, pallorque incredibilis, et mentis ac meni- 
brorum dissolutio : idque non per longa intervalla, 
sed nonnunquam etiam admodum crebra et assidua; 
malumque 999 istud haud hunianum. esse. judica- 
batur, nec medicorum, tum separatim, tum etiam 
inter se de morbo sedulo consuültantium, artes, a. 
propulsandum dolorem, pares esse poterant, nec 
parentum laerymize, qui multum sepe valuerant, 
nec publieze preces et supplices orationes, quas, ut 
pro sua quisque salute, populus universus faciebat, 
Omnes enim eo animo erant, ut illius salutem suam es- 
sesalutem ducerent,quemadmodum contra illius mor 
Lum, communem omnium morbum et calamitatem. 

XVIII. Quid igitur magna illa, maximisque rebus 
digna anima facit, et quam dolori medicinam ad- 
libet? Ilic enim jam areanum situm est. Desperatis 
omnibus aliis auxiliis, ad mortalium omnium medi- 
cum confugit, atque intempesta nocte captata, cum 
morbus nonnihil remisisset, ad altare eum fide 
procumbit, eumque qui super ipso honoratur cum 
ingenti clamore invocans, omnibusque nominibus 
appellans, atque omnia ea, qui unquam mirifice 
gesserat, velut in memoriam ei revocans (nam, et 
veteres, et novas historias callebat), tandem pia et 
preclara. quadam. impudentia effertur. Eam, quie 
Christi. fimbria sanguinis prolluvium  compresse- 
rat ?^, imitatur. Quid enim agit? Cum caput suum 
pari cum clamore, lacrymisque, quibus abundabat, 
mulieris illius instar, quaj olim. Christi pedes ri- 
gavit ?, altari admovisset, nec se prius istud. di- 
missuram esse denuntiasset, quam sauitatem obti- 
nuisset ; ac deinde lioc suo pharmaco corpus totum 
perfudisset ; et si quid uspiam antityporum | pretiosi 


(49) Πώποτε. Regg. a, hu, Jes. ποτε. 

(50) Προσθεῖσα. Ceisl. 1. Jin « Cum altari 
caput admovisset, aique illud lacrymarum copia, 
velut quasdam olim mulier Christi pedes atfatim vi- 
gans, perfudisset.» 


(51) Χριστοῦ. Reg. hu, τοῦ Χριστοῦ 
(52) ᾿Απειλοῦσα. " Coisl. 1 ἐπαπειλοῦσα. Quasi 
« minitabunda, » vel « vovens, » ut intelligit Elias. 


(99) ᾿Αγειτύπων. Per ἀντίτυπα,, recte Elias ip- 
sam Eucharistiam intelligit, et ipsum vere corpus 
Christi exponit. 

(94) Τοῦτο καταμιγγῦσα τοῖς δάχρυσιν. Irc de- 
sunt in leg. bm, tribus Colb. Or. Jes. 


26 


$11 


S. GREGORII. THEOLOGI 


812 


m 


corporis aut sanguinis manus. recondiderat, id la- 4 χρυσιν, (ὦ τοῦ θαύματος ἢ) ἀπῆλθεν εὐθὺς αἰσθομένη 


erymis admiscuisset, (ὁ rem admirandam !) statim 
liberatam se "morbo sentit, atque et corpore, οἱ 
auimo, et mente levis discedit, pro spei mercede, id, 
Quod speraverat, consecuta, et per animi robur 
corporis vires aceipiens. Magna quidem hc sunt, 
non tamen falsa, His omnes, tam sani, quam :egri, 
lidem adhibete : ut. sanitatem, alii habeatis, alii ve- 
cipiatis. Quodque non jactanti: specimen hzc nar- 
ralio sit, hinc liquido constat, quod hanc rem, 
quandiu ipsa vixit, tectam et silentio compressam, 
nunc demum patefeei. Ac. ne nune quidem. eam 
evulgassem, nisi timor quidam animum incessisset, 
iis qui nunc sunt, et posteris occultassea. 

230 XIX. Atque. hujusmodi quidem ipsius vita 
fuit; compluraque etiam, ne modui oratio exce- 
deret, nosque inexplebili quadam ipsius laudandi 
aviditate teneri videremur, pretermisimus. Pi: 
autem et celebri ipsius morti fortasse. injuriam fe- 
cerimus, nisi ipsius quoque laudes commemore- 
10us; eum pizesertim eam ita cuperet ac requireret, 
Commemorabo autem, quam fieri poterit brevis- 
sime. Dissolvi cupiebat ?* (multam. quippe apud 
eum, aquo vocabatur, fiduciam obtinebat), ac eum 
Chrisio esse, omnibus terre commodis prapone- 
bat: nee quisquam eorum, qui ad amorem valde 
propensi sunt, atque segre retineri possunt, ita cor- 
pus adamat, ut illa, excussis his compedibus, atque 
liae fece, cum qua vivimus, superata, cum pulchro 
illo pure conjungi, eumque totum, quem amabat, 
addam etiam ἃ quo amabatur, complecti gestiebat, 
cujus nune videlicet exiguis radiis collustramur, ct 
a quo, quatenus cognosci potest, sejuncti sumus. 
Nec vero tam sublimi ac divino desiderio fraudatur ; 
quodque eo majus est, per przenotionem ac longam 
vigiliam bonum illud przcipit. Hane. enia somnus 
unus suavissimus excipit, visioque una przstituto 
tempore discessum e vila complectens, diemque 
adeo ipsum indicans; Deo nimirum hoc consti- 
tente, ut parata, et non turbata esset. 

XX. Nam quod ad purgationis et initiationis bo- 
nam attinet, quod. commune donum, et. secundae 
vite fundamentum. a Deo. omnes acceptum habe- 
mus, recens id acceperat. Imo. vero. teta vita nihil 
illi aliud erat, quam purgatio, et perfectio: ae re- 
generationem quidem ἃ Spiritu sancto habebat ; 
ipsius autem securiias ex anteacta. vita. Atque soli 
ei pene, ut audacter loquar, baptismus, non gratia, 


*5 philipp. 1, 25. 

(59) Ὑγίειαν. Keg. bm, ὑγείαν. 

(26) ᾿Αποιάδητε. Coisl. 1, ἀπολάθοιτε. 

151) Τοσοῦτον. Reg. hu, Or. Jes. τοσοῦτο, 

(53) Προετίθει. Coisl. 4, προετίθη. 

(59) Βιωτευομεν". Wegg. a, hu, Or. βιοτεύομεν. 

700) Kal ὅσον γιγνώσκειν, οὗ κεχωρίσμεθα. Dil- 
lius, « atque hactenus, uL, a quo disjuncti sumus, 
agnoscamus. » 

(61) IIpcazoAaóset. « Priecipit, in antecessuim bo- 
no fruitur.» 

(02) ᾿Εκδημίαν'. Qui sequuntur, usque ad. αὐτῇ 
μέν. desunt iu Regg. bm, hu, Coisl. 2, Jes., etc 

(03) ᾿Ὑπόγυιογ. Scliol. τὸ νεωστὶ Z2 προσφάτως 


5 


C 


D 


πῆς σωτηρίας, χούφη xai σῶμα, χαὶ Ψυχὴν, xaX διά- 
νοιαν, μισθὺν ἐλπίδος λαθοῦσα τὸ ἐλπιζόμενον, xa 
τῇ τῆς Ψυχῆς εὐρωστίᾳ χομισαμένη τὴν τοῦ σώμα- 
τος. Ταῦτα μεγάλα μὲν, οὐ ψευδῆ δέ. Τούτοις πι- 


, 


στεύετε ἄπαντες, χαὶ νοσοῦντες, xa ὑγιαίνοντες 


οἱ μὲν ἔχητε τὴν ὑγίειαν (55), οἱ ὃὲ ἀπολάθητε (306). 
Καὶ ὅτι μὴ χόμπος τὸ διήγημα, δῆλον ἐξ 
xa οὐδ᾽ ἂν νῦν ἐδη- 


ὧν ζώσης 


χκατασιγήσας, νῦν ἐξεχάλ 
μοσίευσα, εὖ ἔστε, εἰ μὴ τις ἐσχε με φόθος θαῦμα 
τοσοῦτον (1) χαταχρύψαι χαὶ πιστοῖς xa ἀπίστοις, 
χαὶ τοῖς νῦν χαὶ τοῖς ὕστερον. 
lantum miraculum, et fidelibus, et infidelibus, et 
IO'. Τὰ μὲν δὴ τοῦ βίου τοιαῦτα" xal τὰ πλείω ra - 
ραλελοίπαμεν διὰ τὴν συμμετρίαν τοῦ λόγον, 'χαὶ τοῦ 
μὴ δοχεῖν ἀπλήστως ἔχειν περὶ τὴν εὐφημίαν " τάχα 
δ᾽ ἂν ἀδιχοίημεν τελευτὴν ὁσίαν χαὶ περιθόητον, εἰ 
μὴ καὶ τῶν ταύτης χαλῶν ἐπιμνησθείημεν" xci 
ταῦτα οὕτως ἐχείνης ποθουμένης τε xal ζητουμένης. 
Μνησθήσομαι δὲ, ὡς ἂν οἷόν τε ἢ συντομώτατα. 
Ἐπόθει μὲν τὴν ἀνάλυσιν (καὶ γὰρ εἶχε πολλὴν πρὸς 
τὸν χαληῦντα τὴν παῤῥησίαν), χαὶ τὸ σὺν Χριστῷ 
εἶναι πάντων προετίθει (58) τῶν ὑπὲρ γῆς χαὶ οὐ- 
δεὶς οὕτως ἐρᾷ σώματος τῶν λίαν ἐρωτιχῶν τε χαὶ 
δυσχαθέχτων, ὡς ἐχείνη τὰς πέδας ἀποῤῥίψασα ταύ- 
τας, χαἀὶ τὴν ἰλὺν ὑπερθᾶσα, μεθ᾽ ἧς βιωτεύομεν (59), 


μετὰ τοῦ χαλοῦ χαθαρῶς γενέσϑαι, χαὶ τὸν ἐρώμενον 
ἀπολαθεῖν ὅλον, προσθήσω δ᾽ ὅτι χαὶ τὸν ἐραστὴν, 


οὗ νῦν μιχραῖς ἐλλαμπόμεθο ταῖς αὐγαῖς, xot ὅσον 
γινώσχειν, οὗ χεχωρίσμεθα (60). Διαμαρτάνει δὲ οὐδὲ 
τιθυμίας, οὕτως οὔσης ἐνθέου xa ὑψη- 


τούτου μεῖζόν ἐστι, προαπολαύει (61) 


προγνώσεως χαὶ τῆς πολλῆς ἀγρυ- 


τοῦ χαλοῦ διὰ τῆς προὴ 


πνίας. Ταύτην εἷς ὕπνος τῶν ἡδίστων ἀμείθεται, 
χαὶ ὄψις μία ί(ᾳ περιλαδηῦσα τὴν ἐχδη- 
μίαν (62), xo τὴν ἡμέραν ταύτην γνωρίσασα, ὡς ἂν 


τὸ ἐτοιμασθῆναι χαὶ μὴ ταραχθῆναι τοῦ Θεοῦ πρυ- 


προθεσι 


τανεύοντος. 


Κ΄. Αὐτῇ μὲν 09v υπογυιον (05) τὸ τῆς χαϑαρσεως 
χοὶ τελειώσεως ἣν ἀγαθὸν, ἣν χοινὴν δωρεὰν, χαὶ 
δευτέρου βίου κρηπῖδα παρὰ Θεοῦ πάντες (04) λα- 
θόντες ἔχομεν. Μᾶλλον ὃὲ πᾶς ὁ βίος χάθαρσις ἣν 
πελείωσις * xol τὸ μὲν τῆς ἀναγεννήσεως 


τες 


αὐτῇ χαὶ 
εἶχεν (03) ἐκ τοῦ Πνεύματος, τὸ δ᾽ ἀσφαλὲς ταύτης 
ἐχ τῶν προθεδιωμένων. Καὶ μόνῃ σχεδὸν, ἵν᾽ εἴπι 

τολμήσας, σφραγὶς, ἀλλ᾽ οὐ χάρισμα ἣν τὸ μυστήριον. 


γενόμενον" « Quod nuper ac recenter contigit, id 
est, Gorgonia recens baptisata. » Mirum. profecto 
videbitur, Gorgoniam singulari pietate. proditam 
sanctisque editam parentibus, « purgationis et inis 
tiationis bonum » tamdiu distulisse. Constat tamen, 
nifallor, eam certe baptismum suscepisse, prius- 
quai sanitatem, de qua superius, n. 18, mirabili 
modo recepisset. Unde enim domi recondita habuis- 
set « eorporis et sanguinis Doinini antitypa, » quie 
catechumenis attreetare noa. licebat? 

(64) Πάντες. Deest in. quibusdam Regg. et Jes. 

(65) Elycr. Deest in pl'erisaue co.licibus. 


815 


ORATIO VIII. — IN LAUDEM SORORIS SU.E, GORGONLE. ὅτι 


"Ev δὲ τοῖς πᾶσι προστεθῆναι: ζητοῦσα τὴν τοῦ ἀνδρὸς A sed sigillum erat. Porro cum unum aoc ad. oninia 


τελείωσιν (βούλεσθε γράψω τὸν ἄνδρα συντόμως ; 
ἀνδρὸς ἐχείνης, χαὶ οὐχ οἶδ᾽ ὅ τι χρὴ πλέον 
ἵν᾽ ὅλῳ τῷ σώματι Θεῷ χαθιερωθῇ, 

σείας ἀπέλθῃ τετελεσμένη, μηδ᾽ ὑπο) 
ἑαυτῆς ἀτελὲς, οὐδὲ ταύτης διαμαρτάν 


ποιοῦντης, 


παρὰ τοῦ θέλημα τῶν φοδουμένων αὐτὸν 
χαὶ εἰς πέρας ἄγοντος τὰ αἰτήματα. 


ΚΑ’, Ὡς δὲ ἄπαντα εἶχεν αὐτῇ χατὰ νοῦν, xai 
οὐδὲν ἐνέδε: τῶν ποθουμένων, χαὶ ἡ χυρία (00) πλησίον, 
οὕτως ἤδη τῷ θανάτῳ συσχευάζετα: χαὶ τῇ ἐχδημίᾳ, 
xa πληροῖ τὸν περὶ ταῦτα νόμον διὰ τῆς καταχλέ- 
᾿ σεως (017). Ἐπισχήψασα (98) δὲ xa ἀνδρὶ, xai τέ 
χνοις, xal φίλοις, ὅσα εἰχὸς τὴν φίλανδρον, χαὶ Hei 
&:XV0V, χαὶ φιλάδελφον, χαὶ λαμπρῶς περὶ πῶν ἐχεῖ 


θεν φιλοσοφήσασα, xaX παγηγύρεως ἡμέραν ποιησα- 
μένη τὴν τελευταίαν, χοιμᾶται, πλήρης μὲν οὐ τῶν 
χατὰ ἄνθρωπον ἡμερῶν, ὅ v. μηδὲ συνηύχετο (09), 
ταύτας ἑαυτῇ πονηρὰς εἰδυῖα, χαὶ Ὧὰ πολλὰ μετὰ 
«οὔ yobz (10) xaX τῆς πλάν χατὰ Θεὸν χαὶ 
λίαν πλήρης, ὡς οὐχ οἷδ᾽ εἴ τις ὡς τῶν ἐν πλου- 
οαἷᾷ τῇ πολιᾷ χαταλυσάντων, χαὶ π 

Ούὐτως ἐχείνη λύετα!, ἣ 
ἔπταται, ἢ 


jXg ἐτῶν πε- 


Uu 
o 
S, 
Éz 
&- 


ριόδους ἀριθμητάντων. 

προσλαμθάνεται, χρεῖσσον εἰ 
μετοικίζεται, ἣ μιχρὸν προαποδημεξ 
τος (11). 


KB'. "AXX οἷόν με μιχρὸν (13) τῶν ἐχείνης παρ- 
ἐδραμεν! τάχα δ᾽ ἂν οὐ συνεχώρησας, ὦ σὺ πάτερ 
ἐχείνης πνευματιχὲ, ὁ χαὶ τηρήσας ἀχριθῶς τὸ θαῦ- 
pa, xoi ἡμῖν γνωρίσας - μέγα μὲν εἰς φιλοτιμίαν 
ἐχείνῃ, μέγα ὃὲ ἡμῖν εἰς ὑπόμνησιν ἀρετῆς, χαὶ 
πόθον τῆς αὐτῆς ἀναλύσεως. Καί με φρίχη τις ὑπο- 
τρέχει, χαὶ δάχρυον ὁμοῦ, μεμνημένον τοῦ θαύμα- 
τελευταῖα, χαὶ 


τος. Ἐλύετο μὲν ἤδη χαὶ ἀνέπνει τὸ 

χορὸς περὶ αὐτὴν οἰχείων τε χαὶ ξένων χαριζομένων 

τὰ προπεμπτήρια᾽ xat μητρὸς γηραιᾶς ἐπίνευσις (10), 
[2 v i CUTE à 


χαὶ ψυχῆς σπαραγμὸς ζηλοτυπούσης τὴν ἐχδημίαν, 
xai bins πάντων ἀγωνίᾳ σύγχρατον, τῶν μὲν 


σι (14) ποθούντων, μνήμης ἐμπύρευμα, 
^v δὲ ὅτι pe ονται (19), τολμῶντος δὲ (16) οὐδενός. 
Καὶ χωφὰ τὰ δάχρυα, χαὶ dj τῆς λύπης ὠδὶν ἀθερά- 
πευτος (οὐδ γὰρ ὅσιον ἐδόχε: θρήνοις τιμᾷν τὴν 
οὕτω χωριζομένην), σιγὴ ὃξὲ βαθεῖα, xal τελετή τις 


*? Psal. cxLiv, 19. 


(66) Ἡ κυρία. Schol., ἡ ὁρισθεῖσα τοῦ θανάτου 
ἡμέρα, « constitutus mortis HAM - . 

(67) Τῆς xazax.Aicsoc. Coisl. 1, τῆς ἐσχάτης xa- 
Topless c ultimum se lectulo BOE , 

(68) ᾿Επισκήνψασα. Malim: « cum pluribus ser- 
monibus obtestala esset, injunxissel, mandasset, » 
etc. 

(69) Συγηύχετο. Reg. bm, συνεύχετο. 

(10) Μετὰ τοῦ zocc, etc. DBillius « cum pulverea 
mole ataue impostura. » 

(t) Προαποδημεῖ τοῦ σώματος. « Corpore abs- 
cedit, » 


(13) Mixpér. Reg. 3, Coisl. 1, Jes. et Combef., 


accedere cuperet, ut maritus quoque — perficeretur 
(vultis. uno. verbo virum describam? vir iilius : 
nec enim scio, quid amplius dicere necesse sit), ut 
sie toto corpore Deo consecraretur, ac non dimidia 
lantum ex parte perfecta discederet, ipsiusque ali- 
quid imperfectum relinqueretur, hoc. quoque pre 
cibus ab eo, qui veluntatem timentium se facit *?, 
ac petitiones eorum ad finem perducit, impetra- 
vit. 

231539. Cum autem omniaex ipsius aniini sen- 
lentia sese haberent, nee quidquam eorum, quae eu- 
piebat, abesset, jamque praestitutus dies immineret, 
ita jam ad. mortem et exitum se comparat, atque, ut 
legem, qux in hujusmodi rebus viget, expleret, in le- 
ctumse conjicit. Cumque ad virum, et filios, etamices, 
sermones habuisset, quos mulierem, viri, et. filio- 
rum, et fratrum amore proditam habere par erat, 
àc de altera vita przclare disseruisset, diemque ex- 
wremura festum. diem fecisset, ita. demum obdo:- 
miscit, plena, non humanorum dierum, quos ne 
ipsa quidem exoptabat, utpote quos sibi malos, et 
ub piurimum cum pulvere et errore. conjunctos 
esse non ignorarel; sed dierum secundum Deum 
ita plena, ut haud. scio an perinde quisquam eo- 
rum, qui in ditissima senectute mortem | obierunt, 
3c multos annorum orbes numerarunt, exstiterit, 
Sic illa solvitur, aut, ut melius loquar, assuinitur, 
aut avolat, aut transmigrat, aut paululum anie cor 
pus abscedit. 

XXII. Verum. enimvero qualis. ipsius laus mihi 
propemoduin excidit! fortasse autem ne tu quidem 
id passus fuisses, o spirituslis illius pater, qui 
etiam miraculum istud accurate observasii, nobisque 
indicasti : magnum sane, ut ipsi ad gloriam, ita 
nobis ad virtutis monimentum atque ejusdem dis- 
solutionis desiderium. Ac mihi liorror quidam sub- 
it, laerymique simul, hoc miraculum recordanti. 
Jam solvebatur, atque extremos spiritus efflaat, ac 
cireum eam tum propinquorum, tum exterorum 
chorus erat, prosecutionis oflicia ipsi przestantium ; 
et veluke matris observatio, animique distortio 
exitum zelotypia prosequentis, et. mirus omnium 
amor anxietate permistus, quorum alii, ad exsus- 
cilandam in eorum animis ipsius memoriam, ali- 
quid audire gestiebant, alii vero loqui cupieba:t, 
nectamen audebant. Ac mut 


faerym:e, moror- 


μιχροῦ. 

(125) Ἐπίνευσις. « Observatio, propensio. s Ad- 
stabat enim longieva mater, inclinato corpore, pro- 
nis oculis, observans, ut fieri solet, extremos Gorzo- 
ni» halitus, Elias, quem Billius se guis pro izi- 
νξυσις, habet ἐπίπνευσις, « spiratio ; qua votes, 
juxta Combefisium, hie parum dilorunt 

(74) Ὅ τι ἀκούσωσι. Combef., à τι ἀχουπουσ!:. 

(75) Δὲ ὅ τι φθέγξονται, Coizl. 1 ct Jes. δ᾽ ὅ τι 
φθέγξωνται. 

(16) Τοιϊμῶντος δέ, ete. Si praecedat. punctum 
ita vertendum : «nemine vero audente, inuta: flue- 
bant laerymz, » etc. 


25 S. GREGORII TiIIEOLOGI $1 


que incurabilis 
que ità discederet, luctu. prosequi) , altumque | si- 
lentium erat, ac mors illius sacr:e cujusdam ceare- 
monia speciem habebat. ΠΙᾺ autem, quantum qui- 
dem ex aspectu conjici poterat, nec spirabat, nec 
movebatur, nec sonum ullum edebat, silentiumque 
illud fracti ei dissoluti corporis opinionem omnibus 
alierebat; perinde videlicet atque voeis instrumen- 
t3, ob. anim:z, qua movebantur, excessum, jam 
oppressa 939. et exstincta essent. At euin. pastor 
qui propter. miraculum, quod omnibus rebus 
elucebat, facta dictaque illius omnia diligenter ob- 
servabat, labia ipsius leniter moveri sensisset, au- 
remque propius admovisset (fidentem enim. eum, 
cum sui mores, tum. commiseratio ipsa faciebat) 
quin tu ipse hujus silentii mysterium exponis? Ne- 
mo quippe tibi narranti fidem. abrogabit. Psalino- 
dia erat, id quod subimussitabat, ae psalmmodi: verba 
ad exitum pertinentia : et, si vere loquendum est, 
libertatis illius ae fiducite, cum qua hine excede- 
bat, testimonium. Ac qui cum verbis 
illis extremum vite spiritum. elaudet : Zn. pace in 


ille, 


beatus ille, 


idipsum dormiam et requiescam ??. W:ec, eta te, ὁ 


mulierum przstantissima, canebantur, et tibi contingebant; ae. psalmodia, id erat, 


junetumque | eum discessu epitaphium erat : 


(nee enim pium videbatur, eam, A ὁ θάνατος. 


Ἢ δὲ ἄπνους τε χαὶ ἀχίνητος, xot ἄφθογ- 
γος, τὸ φαινόμενυν, xaX ἢ σιωπὴ τοῦ σώματος ἐδόχε! 
παράλυσις, 
χρωμένων, 
Ἠρέμα δὲ 


οἷον ἔδη τῶν φωνητιχῶν ὀργάνων νενε- 
τοῦ χινοῦντος ἐγχώρησιν (17). 
πῶν χειλέων χινουμένων αἰσθόμενος ὁ 
πάντα τηρῶν τὰ E ἐπιμελῶς ποιμὴν (18), διὰ 
τὸ ἐν πᾶσι θαῦμα, 


ge. 


xal παραθεὶς τὰ ὦτα τοῖς χείλεσι 
εἶχε χαὶ παρὰ τοῦ τρόπου χαὶ παρὰ 
€), αὐτὸς διήγησαι τὸ τῆς ἡσυχίας 
τί moss ἣν χαὶ οἷον (79) οὐδεὶ: ἀπιστῆ- 
σε: σοῦ λέγοντος. Vie τὰ τὸ ὑπολαλούμενον ἦν, 

) ατα ei δὲ χρὴ 


0) ῥήμ 


(τὸ γὰρ θαῤῥεῖν ε 
τῆς συμπαθεία 
μυστήριον, ὅ 
Ι υδίας τὰ ἐξόδια (8 
τἀληθὲς εἰπεῖν, μαρτυρία τῆς παῤῥησίας, μεθ᾽ ἧς ἡ 
ἔξοδος. Kal μαχάριος ὅστις μετ᾽ ἐχείνων ἀναπαύε- 
ται (81) τῶν ῥημάτων "Ev εἰρήνῃ ἐπὶ τὸ αὐτὸ 
κοιμηθήσομαι καὶ ὑπνώσω. Ταῦτα xo ἐψάλλετό 
Got, χαλλίστη γυναιχῶν, χαὶ συνέθαινεν " xo ἢ ψαλ- 


xa 
3). 


^r z ^ zm -€ * ^. , 
μῳδία τὸ γινόμενον Ty, xa μετὰ τῆς ἐχδημίας ὁ 
ἐπιτάφιος * ὦ χαλῶς ἀπὸ τῶν παθῶν εἰρηνεύσασα σὺ, 
χαὶ τὸν ὀφειλόμενον τοῖς ἀγαπητοὶς ὕπνον ἀπολαύρῦσα 
πρὸς τῷ χοινῷ τῆς χοιμήσεως, ὡς εἰχὸς τὴν xo 
πήσασαν xai ἀπελθοῦσαν ἐν τοῖς τῆς εὐσεύείας ῥήῇ- 


quod fiebat, eon- 


quippe qum mentem a vitiosis permotionibus rite pa- 


eatam habueris, ac praeter communem | soporem, debitum quoque Deo. eharis hominibus somnum ac- 
ceperis, quemadmodum eam par erat, quz in pietatis verbis, et vixerat, et abscesserat. 
XXill. Equidem non dubito, quin iis, que oculis C — KT". Κρείσσω μὲν οὖν εὖ ox xaX μαχρῷ τιμιώ- 


cernuntur, multo prastantiora sint ea , quibus 
nunc frueris, nempe sonus epulantium ?!, angelo- 
rum chorea, celestis ordo , glori contemplatio, 
cum alterius, tum. supremi Trinitatis. purior et 
perfeetior illuminatio, non jam vinctam mentem 
30 per sensus diffusam suffagientis, sed totam sese 
loti menti contemplandam et tenendam proebentis, 
totoque divinitatis lumine animis nostris affulgen- 
us. Omuino, inquam, his fruaris quorum, etiam 
dum adhuc in terra esses, ob sinceram adea men- 
lis erectionem, rivulos habebas. Quod i od eos 
quoque, qui tibi a nobis babentur, honores curas, 
atque hoe promii sanetis animis divinitus contingit, 
uL ista sentiant, nostram quoque orationem pro 
multis, ac pr? multis funebribus donis accipias ve- 
lim, quam Gesario ante te, et tibi post illum per- 
solvimus, quandoquidem fratrum funeribus ora- 


üone prosequendis sumus reservati. 


An vero nos 
«Quoque post vos pari honore quispiam affecturüs, 


30 P523]. 1v; 10/31 P831 X0 5. 


(71) ᾿Εγχώρησιν. Duo Coisl., tres Colb., Jes., :5- 
(ὥρησιν. por 
(18) Ποιμήν,, ete. Is. spiritualis Gorgoni:e pastor 


erat, non. Amphilochius, ut. arbitratur Elias, sed 
Faustinus tunc. lconii episcopus. Vide monitum in 
hane orationem, ἢ, 5. ldcireo pastor ille oinnes 
morientis. Gorgoni& motus studiose observabat, 
« quod. nihil in illis non esset mirandum: » 
(190) “τί ποτε ἦν xal οἷον. Combef. 
ποῖον. «Quid tandem, ac cujusmodi fuerit, 
ne. » 
(80) 
(8!) 


legit, 
cxpo- 


it 
£500'4, 


δ. biu, Coisl. 1, 765,7) àya- 


E * 8t. Jes. 
"Axa 


παύεται. 


«epa τὸ 


ξΣοωταζόντων. ἀγγέλ γορείο,. τάξις οὐρανία, δόξης 
ἑορταζόντων, ἀγγέλων χορεία. τάξις οὐρ . ύζῆς 


παρόντα σοι νῦν ἣ χατὰ τὰ ὁρώμενα, ἦχος 


θεωρία, τῆς τε ἄλλης χαὶ τῆς ἀνωτάτω Τριάδος &X- 
πελεωτέρα, μηχέτι ὑπο- 
φευγούσης τὸν δέσμιον νοῦν χαὶ διαχεόμενον ταῖς 


λαυψις καθαρωτέρα τε χα 


αἰσθήσεσιν, ἀλλ᾽ ὅλης ὅλῳ voi θεωρουμένης τε χαὶ 
χρατουμένης, χαὶ προσαστραπτούσης ταῖς ἡμετέραις 
Ψυχαῖς ὅλῳ τῷ φωτὶ τῆς θεότητος 
λαύοις (82), ὧν ἔτι ὑπὲρ γῆς 


Πάντων ἀπο- 
ς pag τὰς ἀποῤῥοίας 
διὰ τὸ γνήσιον τῆς πρὸς αὐτὰ νεύσεως (85), Ei δέ τίς 
σοι (84) xa τῶν ἡμετέρων ἐσ’ a j λόγος, xai τοῦτο 
ταῖς ὁσίαις opas ἐχ Θεοῦ γέρας, τῶν τοιούτων 
ἐπαισθάνεσθαι, δέχοιο χαὶ τὸν ἢ μέτερον λόγον (80) 
ἀντὶ πολλῶν χαὶ πρὸ πολλῶν ἐνταφίων, ὃν Καισαρίῳ 
μὲν (87) πρὸ σοῦ, χαὶ σοὶ μετ᾽ 
μεν, & 


ἐχεῖνον ἀποδεδώχα - 
ἐπιταφίοις ἐταμιεύθημεν. 
τιμήσειέ (8δ) τις μεθ᾽ ὑμᾶς τοῖς ἴσοις, 
οὐχ ἔχω λέγειν * πλὴν τιμηθείημέν γε μόνον τὴν ἐν 
Θεῷ τιμὴν, καὶ παροικοῦντες (89) xaX χατοιχοῦντες 


πειδή γε ἀδελφῶν 
OC TNR 
Ei δὲ xo ἡμᾶς 


π παύσεται. 

(82) ᾿Αποιαύοις. Coisl. 1, ἀπολαύσοις 

(85) Νεύ σεως. « Inclinationem, intentionem ) 

(84) Εἰ δέ εἰς cor, etc. « Si qua. nostrorum tibi 
cura est; si nostrorum aliquid ad te pertiuet. » 
Goisl. 1, addit τιμῶν. Sic etiam legit Billius. 

(85) "Eczí. Deest in Reg. bm, et Jes. 

(86) Λόγον". Deest in Reg. bm. 

(87) Mér. Deest in Reg. bm, et Jes. 

(88) Τιμήσειε. Weg. bm, et ΕἾ τιμήσει. 

(89) Καὶ παροικοῦντες, οἷο, 1d est, «evo. ργῷ- 
senti ae futuro. » lic uobis incolatus, hie peregri- 
namur. ILibitatio in. patria est. 


8:1 ORATIO IX. — APOLOGETICUS AD PATREM. 813 
ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα καὶ τῷ A Sit, dieere. baud queo : ceterum eo duntaxat. lo- 
Πατρὶ σὺν ἁγίῳ Πνεύματι εἰς (90) τοὺς αἰῶνας. more, qui Deo gratus. sit, afliciamur, tum peregri- 
Ἀμήν. nantes, tum. habitantes, in. Christo Jesu. Doniini o 
nostro, cui gloria et Patri cum Spiritu savcto in secula sicculorum. Amen. 


(90) Δόξα ... εἰς. luterjecta desunt in Reg. bm, et Jes. 


433 MONITUM IN ORATIONES IX, X ET XI. 


I. In plerisque melioris ποῖ codicibus, et in ipsis etiam inlerpretibas, hoc. ordine 
iste tres collocantur orationes. Sasima spectant, id est, Gregorii ad Sasimiorum episco- 
patum. ordinationem ; ideoque eodem anno, medio scilicet 372, pronuntiatie sunt. Prior 
quidem habita est, cum longivi patris reverentia, Basilii amicitia, ac timore victus, novo 
Sasimorum episcopalui « cervicem, » ut ipse loquitur Gregorius (91), « non animum in- 
flexit. » Altera, cum e fuga, quam post consecrationem eapesserat, redux, se « in Christo 
vinctum, non calenis ferreis, sed tenacissimis spirilus vinculis constrictum, senectute 
el amicitia duci » profitetur (92). Posterior denique non diu post, coram Gregorio Nvs- 
seno, quem ad Gregorium nostrum Basilius miserat, ut « ipsius ofllictam ob consecra- 
lionem animum consolaretur (93). » 

11. Harum trium orationum idem scopus idemque argumentum est. Priorem, si Tillemon- 
'io lides, post susceptam manuum impositionem, dictam fuisse existimabimus. Verum de 
hac re inter se discrepant interpretes ac eruditi. Sunt enim qui aliter ae Tillemontius 
sentiant, Leuvenklaius siquidem hunc servans istius orationis titulum, e membranis 
forsan erutum, sic vertit : « Oratio ad patrem suum magnumque Basilium habita, cum 
hic eum Sasimorum antistilem esset erenturus. » Elias quoque in argumento sic interpre- 
talur : « Quo. tempore Sasimorum antistes creandus erat. » Dilibaldus etiam in orationis 
epigraphe ait : «cum in episcopum Sasimorum fuissel creatus, non adhue inauguratus. » 
Ex quibus conjicere licet, ea que hic dicuntur, non de peracta jam, 561} de designala 
moxque futura ordinatione intelligi posse; ac proinde nihil omnino velat asserere, solum 
Gregorii in suam ordinationem consensum hae oratione exprimi. Et vero, iste. Taeologzi 
consensus non certe parva res est, nec indigna, qua speciali oratione celebretur. Hine 
enim quietis ac solitudinis amor superandus ; hinc adversus honores, maxime sacros et 
ecclesiasticos, lrepidalio et reverentia; hinc denique loci et cireumstantiarum rationes, 
quie omnia Gregorii animum magnopere deterrebant, Nihil ergo mirum, quod tara tarde, 
lamque iéegre consensum istum preebuerit. 

II. Quaeritur autem utrum Sasimis, an Caesares, an Nazianzi Gregorius consecratus 
fueril. Nihil erit negolii de hac re pronuntiare. Non certe Sasimis; ipse enim Theologus 
aperte fatetur (94), « se nunquam datam sibi Sasimensem ecclesiam attigisse, nec illie 58 - 
crum unicum obiisse, nec cum plebe Deo preces adhibuisse, nec denique cuiquam manus 
imposuisse. » Id profecto dicere non potuisset, si in Sasimensi ecclesia fuisset consecratus. 
Res per se patet. Non etiam Casaree; ae primo quidem huie consecrationi aderat Gre- 
gorius senior, cujus extrema atas non sinebat ul. Ciesaream se eonferret ; deinde si illuc 
se contulissel, id procul dubio silentio 2344 non praeteriisset Theologus. Ipsius in hac 
re silentium maximum argumentum est, eum Uosarea non fuisse consecratum. Nazianzi 
igitur Sasimensis Ecclesi: antistes inauguratus est, ipsique Basilius ibi manus imposuit. 
ld manifestum videtur ex his Gregorii verbis (95) : « Accessit ad nos mihi maxime charus 
Basilius, alius mihi multo durior pater, » ete. 

IV. Unctum fuisse a Basilio Gregorium, vel ab initio prodit oratio decima. Ipsi adfuit 
Gregorius senior. Adfuere eliam nonnulli alit consecratores priesules, ut ex his oralionis 
none (n. 6) verbis : « Me, et mecum sacrum hunc gregem pascite, » collizitur. Imo, ex 
isto contextu. conjicit Tillemontius quosdam e Sasimensibus ad id delegatos, « gregis » 
vicem gerenles, Grezorii consecrationi interfuisse. Verum, id interim ut demus, duo vel 
tres delegali « gregis » nomine onquaillico ica possunt, inaxime in majori multi- 
tudine permisti el confusi, in qua vix numerum faciunt. Laudata igitur a Tillemontio 
verba, non de Sasimensibus presentibus, si tandem nonnutili interfuerint, sed de iis 
generatim, qui ejus fidei ab episcopis coimninittebanlur, ut Sasimenses quidem, quamvis 
non necessario presenles, intelligenda sunt. Hine scholiastes, qui hunc commentalur 
ejusdem orationis none (n. 3) loeum : «Ul Spiritas me ministro uteretur, ad populi 
hujus perfectionem, » etc., demonstrantem articulum, « hujus,» expungit, ul, remota 
illius vocis ambiguitate, propositio generatim sumatur. Fatemur tanien orationem decimam, 
apud Leuvenklaicum, esse inscriplam : « Ad Sasimenses.» Sed manifestus error est, ex 


(91) Carm. 2, vers. 487. (94) Carm. 2, vers. 529. 
(92) Or. x, n. 1. (95) lLid. 580. 
(95) Or. xi, n. 5. 


8.9 S. GREGORH THEOLOGI tet 


iis que diximus, sat superque confutatus. Aliam init viam doctissimus Petitdidier (90); 
vult enim Sasimensibus scriptam tantum, non dietam fuisse hanc decimam orationem. 
Al tanta est harum inler se orationum convenientia et connexio, ul, si unam non fuisse 


lietam coneesseris, nullam omnino dietam concedere cogz 
Gregorii verbis (97) : « En. sermonem ipsum quem tibi (Basilio) e 
EL alibi (98) : « Ne his quidem meis amantissimis fratribus sermones impertire sustine- 
am;» ex quibus has Gregorii orationes vere fuisse pronuntialas manifestum est. 


b 


(96) Tom. HI, not. in Bibl. eccl., pag. 94. 
(97) Or. is, n. 4. 


garis. Id autem repugnat istis 
ognitum exposcebas. » 


(98) Or. x, n. 4. 


ORATIO IX '. 


ΛΟΙῸΣ Θ΄. 


Apologeticus ad. patrem. suum. Gregorium, presente αὶ ᾿Αποιϊογητιχὸς elc τὸν ἑαυτοῦ πατέρα Γρηγόριον» 


" Basilio magno, cum cpiscopus Sasimorum creatus 
est. 


τ. Rursum super me. unctio et. Spiritus : et rur- 
sum ego lugens et tristis incedo ?*, Nec vero id 
vobis mirum videri debet; nam ipse quoque Isaias ??, 
priusquam Domini gloriam, thronumque illum su- 
hlimem 235 et excelsum, et seraphinos ipsum 
cingentes conspexisset, nihil hujusmodi loquitur, 
nec renililur, nec melu conculilur : verum in 
Israelitas quidem magno clamore invehitur, sibi 
autem parcit, atque a se tanquam ab insonte abs- 
linet. Postea vero quam hec vidit, ac vocem illam 
sanetam et arcanam auribus usurpavit, tum de- 
mum velut seipsum magis agnoscens : Me mise- 


rui, inquit, quia. compuncetus sum, et quz. dein- P 


ceps sequuntur; ne quid ominosi habeat oratio. 
Oecurrunt etiam. hinc antiquus ille judex Manue, 
hine deinde Petrus, Eeclesi:e. columen : quorum 
aller, cum priestantiorem quam natura ipsius vires- 
que ferrent, visionem sensisset, Periimus, inquit, 
mulier, Deum vidimus *?* : alter Salvatoris przesen- 
tiam vimque illam et facultatem, cujus specimen il- 
lis, qui simul navigabant, in piscatione przebue- 
rat, ferre non poterat, ac proinde, licet admira- 


lione correptus, ipsum tamen ἃ mavi amandabat, 


colloquio sese indignum fateretur ?5, 

Il. Jam vero cum in Evangelio centurionem au- 
dio, Christi quidem potentiam requirentem, prz- 
sentiam autem deprecantem, utpote cujus tectum 


angustius esset, quam ut divinam: magnitudinem ac C 


cignitatem capere posset ??, equidem timiditatis hu- 


συμπαρόντος αὐτῷ ΒασιιἸείου, ἡνίκα ἐπίσκο- 

πος ἐχειροτονήθη Σασίμων (99). 

A'. Πάλιν (1) ἐπ᾽ ἐμὲ χρίσμα χαὶ Πνεῦμα " χαὶ πά- 
λιν ἐγὼ πενθῶν xal σχυθρωπάζων πορεύομαι. θαυ- 


" 


μάζετε (9) ἴσως - καὶ Ἡσαΐας, πρὶν μὲν ἰδεῖν᾽ τὴν 


μένον, xol τὰ περὶ αὐτὸν σεραφὶμ, οὐδὲν τοιοῦτον 
φθέγγεται, οὔτε ἀποδυσπετεῖ (3), οὔτε δέδοιχεν * ἀλλὰ 
τοῦ μὲν X 
ἀπ 


Ἰσραὴλ xa«va6od, ἑαυτοῦ ὃὲ φείδεται xol 


εται, ὡς οὐδὲν ὑπαιτίου. Ἐπεὶ δὲ ταῦτ᾽ εἶδε, 
xai τῆς φωνῆς ἤχουσε τῆς ἁγίας xal μυστιχῆς, ὥσ- 
περ τι μᾶλλον ἑαυτοῦ συναισθόμενος (4): "Ὦ τάλας, 
φησὶν, ἐγὼ, ὅτι χατανένυγμαι, χαὶ ὅσα ἑξῆς τοῦ 
λόγου, ἵνα φύγω (D) τὴν βλασφημίαν. Εὐρίσχω δὲ 
xai Μανωὲ τὸν παλαιὸν ἐχεῖνον ἐν τοῖς χριταῖς,, 
χαὶ Πέτρον ὕστερον, τὸ τῆς Ἐχχλησίας ἔρεισμα" 

T * S NUT YA 
τὸν piv, 'AxcAdG Auger, ὦ γύναι (65, λέγοντα, Θεὸν 


ἑωράκαμεν, ἐπειδὴ κρείττονος ὄψεως ἤσθετο ἣ χατὰ 


ιν χαὶ δύναμιν * τὸν δὲ οὐχ ἐνεγχόντα 


σ 
p 


πὴν τοῦ Σωτῆρος ἐπιστασίαν τε xol ἐνέργειαν, ἣν 
ἐν τῇ ἁλείᾳ τοῖς συμπλέουσιν ἐπεδείξατο, xa διὰ 
τοῦτο θαυμάζοντα μὲν, ἀποπέμποντα δὲ τοῦ πλοίου, 
xoi τὴν αἰτίαν προστιθέντα, ὅτι μὴ sin ἄξιος θείας 


ἐπιφανείας (7) καὶ ὁμιλίας. 
'ausam hane afferens, quod divino conspectu. 36 


Y. Καὶ τοῦ ἑχατοντάρχου δὲ ὅταν ἀχούω ἐν τοῖς 
Εὐαγγελίοις, τὴν μὲν δύναμιν ἀπαιτοῦντος, τὴν δὲ 
παρουσίαν παραιτουμένου, ὡς οὐ χωρούσης αὐτοῦ 
τῆς στέγης θεῖον ἀξίωμά τε χαὶ μέγεθος, οὐχ ἔχω 
μέμφεσθαν τῆς δειλίας ἐμαυτὸν ταύτης xoi τῆς σχυ- 


88 Psal, xxxiv, 1ά. 3315, vr, 1 sqq. 35 Judic. xii, 92, sqq. 9 Luc. v, 8 sqq. ** Matth. vir, 8. 


- 


ἃ Alias VII, quxe autem 9. erat, nunc 19. — Πὰ- 
bita medio circiter anno 572. 

(99) Xacpor. Amplissimus codex, olim Colber- 
Qnis, erudita manu. exaratus, Or. 2, aliique ad- 
dunt : Ναζιανζοῦ γὰρ ὁ πατὴρ αὐτοῦ Ἦν, ἧς xaX αὐ- 
; θάνατον τοῦ πατρὸς Ἐχχλησίας, μᾶλλον 
περιόντος τοῦ πατρός " « Nam pater ejus 
Nazianzi erat episcopus; eui ipse profuit Ecclesie 
post mortem patris, imo dum adhue viveret, » ΠΟ 
ut falsa respuit variarum lectionum | collector di- 
cens : «Fuit (Gregorius) suffraganeus quidam et 
coadjutor patri, non. episcopus. » lInepta sane hec 
ratio. Verba enim quie falsi insimulat, Gregorinm 
Nazianzeni Ecclesi;e vere episcopum fuisse nulla- 
tenus significant, sed tantum patri suo ejus Eccle- 
$i episcopo operam navasse dum viveret, eoque 
exstincto, ejusdem Ecclesie curam aliquandiu susce- 


pisse, aonec ipsi przefieeretur episcopus. — — : 

(1) Πάλιν, ete, « Rursum super me unctio. » Sic 
loquitur Cregorius, quia. jam per unctionem crea- 
tus fuerat sacerdos. 

(2) Θαυμάζετε. Reg. hu, θαυμάζεται. 

(5) Οὔτε ἀποδυσπετεῖ. Billius, « nec animo lIan- 
guet. » j ἃ - 

(4) Συγαισθόμενος. «Ac veluti seipsum magis 
sentiens, » i : 

(5) "Ira φύγω, etc... « Ut sine offensione loquar ; 
ul vitem quod possit offendere; ne quemquam cou- 
Luimeliis lacessaun. » 

(6) Ὧ γύναι. Or. 9, yóvat. 

(1) ᾿Επιφανείας. Non bene illius, « adventu. » 
Neque enim hie de « Incarnatione, » sed de « prze- 
sentia » et conspectu Salvatoris avitur. 


$21 


ORATIO IX. — APOLOGETICUS AD PATREM. 


8eo 


θρωπότητος. φθυλμοῦ μὲν γὰρ ἀτονίαν ἥλιος, ψυ- A justristititeque nomine mihi suecensere nequeo, Nom 


“ἧς δὲ ἀῤῥωστίαν (8) ἐλέγχει Θεὸς ἐπιδημῶν" xm 
τὸϊς μέν ἐστι φῶς, τοῖς δὲ πῦρ, ἑχάστῳ χατὰ τὴν 
ὑποχειμένην ὕλην τε χαὶ ποιότητα. Τί ὑπολαμθάνο- 
μὲν περὶ τοῦ Σαούλ; Ἐχρίσθη μὲν γὰρ, χαὶ μ 
ποῦ Πνεύματος, χαὶ Ww τότε 
ἐγὼ περὶ αὐτοῦ φαίην ἑτέρως, ἀλλὰ χαὶ προεφήτευ- 
σε (9), χαὶ οὕτω παρ᾽ ἐλπίδα χαὶ τὸ εἰχὸς (10), ὥστε 


ἐσχε 
πνευματιχὸς. οὐδ᾽ ἂν 


El καὶ 
XaobA ἐν" προφήταις ; εἰς Ext χαὶ νῦν λεγόμενόν 


xai παροιμίαν γενέσθαι τὸ θαῦμα ἐχεῖ 


cz χαὶ ἀχουόμενον. Ἐπεὶ 0b οὐχ ὅλον (1) ἑαυτὸν 
ἐμπαρέσχε τῷ Πνεύματι, οὐδὲ ἐστράφη χαθαρῶς εἰς 
ἄνδρα ἄλλον, ὡς χεχρημάτιστο, ἀλλ᾽ ἐνέμεινέ τι τοῦ 
παλαιοῦ τῆς χαχίας σπινθῆρος, χαὶ τοῦ πονηροῦ 
σπέρματος, xai ἣν ἐν αὐτῷ μάχη πνεύματος χαὶ 
σαρχός" τί χρὴ πάντα E 
τὸ ἐναντίον πνεῦμα, X 


τὸν ψάλτην, ᾧ κατεπῇ 
το (12). Πλὴν ἐχεῖνο χἀντεῦθεν γνώριμον. ὅτι, x 
u* τῶν ἀναξίων (15) ἡ χάρις ἄπτηται (14), μηδὲ 
πονηροῦ χαὶ ἀναρμόστου παντελῶς τοῦ ὀργάνου (εἰς 
γὰρ χαχότεχνον Ψυχὴν μὴ εἰσελεύσεσθαι i 
ρηται χαλῶς, χἀγὼ πείθομαι), ἀλλὰ 
ἔλαττον, j| ἀπαρχῆς ἀρμοσθῆνα: χαλῶς xaX ἀξιωθῆ- 
ἔλαττον, οχῆς ἀρ; να: χαλῶς xat i 
yat, διὰ τὸ τρεπτὸν xa ἀλλοιωτὸν 


^ «d 
A 
n 


ἀνθρωπίνης 
L T Lu D 
ξξεώς «s χαὶ φύσεως" ᾧ γε (15) xà ἡ χάρις 


πολλάχις, ἵν᾽ εἴπω τῶν ἡμετέρων χαχῶν τὸ σχετλιώ- 


αὐτὴ 
τατόν τε χαὶ παραδοξότατον, τύφον ἐμποιήσασα χαὶ 
μετειυρίσασα, χατήνεγχεν ἀπὸ Θεοῦ τοὺς οὐ χαλῶς 
προσεγγίσαντας, xai χατεθλήθημεν (10) ἐν τῷ ἐπαρ- 
θῆναι, ἵνα γένηται xa0' ὑπερθολὴν ἁμαρτωλὸς ἣ 
ἁμαρτία, διὰ τοῦ ἀγαθοῦ μοι χατεργαζομένη θά- 
νατον. 


τραγῳδεῖν τὰ ἐχείνου ; ἔστε D 


C 


quemadmodum sol oeulorum imbecillitatem prodit, 
eodem modo. Deus anime infirmitatem. priesentia 
sua coarguit; atque aliis quidem lux, aliis ignis 
est, unicuique videlicel. ratione «ubjeet:&. materie 
atque qualitatis; Quid de Saule existimamus? Nam 
et unctus est, et Spiritum percepit, ae tum spiritua- 
lis erat, non enim de eo secus dixerim, atque etiani 
prophetavit, idque adeo prxter hominum spen 
atque opinionem, uL ex illo miraculo proverbium 
hoe fluxerit, quod nunc quoque referri atque audiri 
solet : Num et. Saul. inter. prophetas 57 Quoniam 
antem se totum. Spiritui utendim non praebuit, nec 
pure atque integre, ut oraculum ferebat, in alium 
virum mutatus est; sed pristini. improbitatis foni- 
tis pravique seminis nonnihil supererat, atque in eo 
cum spiritu caro conlligebat ; quid omnes illius ca- 
lamitates tragica oratione prosequi necesse est? No- 
stis adversarium illum spiritum, et Psaltem, cujus 
cantu. demuleebatur ^. Haque hine quoque illud 
perspicue ostenditur, tametsi divina gratia in indi- 
gnos minime 236 influat, nec in malum omnique 
prorsus harmonia destitutum organum (in mal:- 
gnam enim animam non ingressuram sapientiam 
recte dietum. est ?, atque ita persuasum habeo ), 
lamen ob human: habitudinis et naturze mutabili- 
latem et. inconstantiam, non minoris, ut quidem 
ipse existimo, negotii est, dignitatem suam concor- 
diamque tueri et conservare, quam a principio ai 
concordiam recte perduci, ac dignitatem consequi : 
quippe eum swpe gratia ipsa (ut quod omnium 
malorum nostrorum miserrimum 651 maximeque 
mirandum, dicam), fastum nobis et elationem pa- 


riat, sicque, a Deo, ad quem non, ut decuit, accessimus, exturbet ac dejiciat, atque ita dum extolli- 
mur, corruamus, ut fiat. supra modum peccans peccatum, nimirum per id quod bonum est, necen 


mihi afferens *9. 
Γ'. Ταῦτά ἔστιν, ἃ ἐγὼ δεδοικὼς, πιχρίας ἐν- 
επλήσθην χαὶ χατηφείας, xal τι τοιοῦτον ἔπαθον, οἷον 


-2- 


τες 


γνύ 


i 
φεὶς, ἔχνῆψαι (17) xa γενέσθα: 
oígag χαὶ χρείττονος, ἵνα, τοῦ 


o ζιζανίων ἐν σπέρμα- 
τι, χαὶ τῶν φαύλων λογισμῶν εἰξάντων τοῖς ἀμεί- 
vost, νικήσῃ χαθαρῶς τὸ Πνεῦμα, xat με λαθὸν (18) £j 
πρὸς τὴν ἑαυτοῦ διαχονίαν χαὶ λειτουργίαν, πρὸς τὸν 


χαταρτισμὸν (19) τοῦ λαοῦ τούτου, πρὸς ψυχῶν χυδέ;- 


* | Reg. x, 12. 3851 Reg. xvi, 14, sqq. 

(8) Apfoczíar, etc. Dillius, «anima morbuin 
adventu suo indicat. » 

(9) Προεφήτευσε. Or. 2, ἐπροφήτευσε. 

(10) Kal τὸ εἰκός. «Przter spem ac probabilita- 
tem, » 

(13) Οὐχ CAor. Sie tres Colb., Coisl. 14, Or. 1, et 
Jes. Editi vero, οὐχ ὅλος. 

(12) Νατεπήδετο. Dill. « fugabatur. » 
« exeantabatur. » 

(15) Κἂν» μὴ τῶν ἀναξίων, etc. Hic de « gratia 
sacramentali » loquitur Grecorius, ea nimirum, qnie 
in Ordinis sacramento nounisi rite. dispositis con- 


Comb., 


HE. Προ sunt, qu:e ego metuens, acerbitate ac 
mestitia impletus sum, eodemque modo affectus, 
quo pueri ad fulgetra, ex quorum spectaculo con- 
junctam eum admiratione ac stupore voluptatem 
capiunt, Spiritum. enim simul et amavi, et exti- 
mui: nonnulloque temporis spatio opus habui, ut 
me ipse colligerem οἱ excitareni, ac meliori tutio- 
rique parti adjungerem ; ut, subducente sese ma- 
TOre, nOn secus ac zizaniisin semine, malisque 
cogitationibus meliori consilio cedentibus, Spiritus 
jam plane vinceret, meque ad famulatum. suun: et 
ministerium uteretur, ad populi hujus perfectionem, 


? Sap. r, ὁ. Rom. vir, 15. 


fertur, Potest etiam intelligi locus iste de. « gratia 
justificante, » qu:e in adultis prz:vias dispositiones 
requirit. 

(44) “Απτηται. Jes. ἅπτεται. 

(15) Ὧ γε. Coisl. 1. ὥς γε. 

(10) Κατεξ, 1ἠθημεν, etc. Videtur. alludere Gre- 
gorius ad verba Ps. xxr 18, « dejecisti eos dum 
allevarentur. » 

VT) "Exv ier. « Ut animos reciperem. » 

(18) Aa€Cr. Jes. ed. aliique nonnulli, λαθών, 

(19) Kazapzicqiór. : Wistitutionem, ». vel, « per- 
fectionem, » ut. in. vulgata. Minus. propria videtur 


$825 


S. GREGORII THEOLOGI 


$824 


ad animarum gubernationem, ad utrumque doetri- A v15tv, πρὸς διδασχαλίαν τὴν Ey λόγῳ, xol τὴν ἐν ἔργῳ, 


ni genus, lam quod in sermone, quam quod in 
opere vitzeque exemplo consistit, per arma justitia 
ἃ dextris el ἃ sinistris **, ad idoneam pascendi 
gregis rationem, qui» a mundo abstrahat, ad Deum 
adducat, exhauriat corpus, spiritum augeat, Lene- 
bras effugiat, luce gaudeat, propellat feras , ovile 
colligat, praecipitia et desertas solitudines caveat, 
dum ad montes et edita loca greges impellit, De 
quibus mihi locutus videtur eximius Michzeas, cum 
nos his verbis ex liumo ad fastigia nostra pertra- 
heret : Appropinquate montibus zxlernis. Exsurge 
et ambula, quoniam hie, tibi, hoc est, in rebus ab- 
jectis, et qu:e deorsum volvuntur, non est requies **, 
licet aliter quibusdam videatur. 

IV. Hanc regendi gregis artem mibi tradite, 8377 
amici, jam deinceps mihi pastores et collegze. Hu- 
jus mihi tesseras date, et tu, conimunis Pater, qui 
multos pastores in tam louga xtate instruxisti, ac 
commutasli, et tu philosophi: mex explorator, et 
judex. An vero (benigne, quiso, quod dicam ac- 
cipe) fieri potest ut, cum in media tempestate 
jactemur, fluctuumque strepitu undique obtunda- 
mur, perite gregem curemus et pascamus? Te, in- 
quam, appello, qui humanior eras inter oves (nisi 
quid te offendit hzec oratio), cum paseui bruti par- 
licipes una essemus, quam nune inler pastores, 
posteaquam divino beneficio ad spirituale pascuum 
aceili sumus. En, quod tibi in votis erat, in. pote- 
state jam me habes, atque insuperabilem superasti. 
En preter alia omnia sermonem quoque ipsum, 
quem tibi cognitum exposcebas, et quem, laudibus 
alioqui efferens, cessantem tamen, crebris densisque 
verborum nivibus impetebas. 

V. Verum nonnihil habeo, quod amico objiciam. 
Quis ex communibus amieis causam meam disce- 
piabit? Aut quis integer erit judex , ut justam sen- 
tentiam ferat, ae non, quod plerique facere soleut, 
plus grati:e quam veritati tribuat? Vis crimen pro- 
feram ; nec propterea orationis tu:? aculeum in me 
rursus immittes? Fuit quoddain tibi nobiscum arca- 
num, vir admirande , areanum vere atque incredi- 

A dE CorswL τὸ s Michz5M0: 
vox «instaurationem » qua  Billius utitur. Non 
enim instauratur, nisi quod depravatum est. Quis 
vero dixerit deprava!am  Nazianzenam plebem, 
quam Gregorius sen:or tam longo tempore verbo et 
exemplo formaverat? 

(20) μάνδραν. Reg. hu, μάνδραι. 

(21) "Opec xal ὕψεσι. Schol. Colb., πρὸς ὄρη 
πνευματιχὰ, τὴν ὀρθῶς ἔχουσαν πίστιν, τὰ νοητὰ 
πρόθατα συνελαύνουσαν. «€ Ad spirituales mortes, 
certam scilicet fidem, spirituales. oves. compellen- 
lcin. » 

(22) "Avé£Axov. Reg. hu, ἕλχων. 

(25) Ποιμέγες καὶ συμποιμένες. Mic, preter 
Gregorium. seniorem et Dasilium, qui cerle. ipsius 
consecratrioni aderant, alios etiam nonnullos con- 
secratores .przesules intelligimus. Vide Monit. n. 1v. 

(24) Παραμείψας. Sic Basilius commentatur : 
Ἢ τῷ πολλῷ χρόνῳ ἀρχιερεῖς ἀποθνήσχοντας ἥμειψε 
πλείστους ἐν μητροπόλει" « Quia plurimos in nietro- 
politana sede sibi succedentes episcopos videral, 
aut sullragio collocarat. » 


t 


C 


xa ὑποδείγματι, διὰ τῶν ὅπλων τῆς δικαιοσύνης τῶν 
δεξιῶν xal ἀριστερῶν, πρὸς ποιμαντικὴν εὔθετον, 
ἀποσπῶσαν χόσμου, Θεῷ προσάγουσαν, δαπανῶσαν 
σῶμα, πνεύματι προστιθεῖσαν, σχότος φεύγουσαν, 


φωτὶ χαίρουσαν, θῆρας ἐλαύνουσαν, μάνδραν (20) 


συνάγουσαν, χρημνοὺς φυλασσομένην «χαὶ ἐρημίας, 
ἄρεσι xaX ὕψεσι (21) προσελαύνουσαν. Περὶ ὧν μοι 
δοκεῖ χαὶ ὁ θαυμασιώτατος Μιχαίας λέγειν, χαμόθεν 
ἀνέλχων (22) ἐπὶ τὰ ἡμέτερα ὕψη" ἘΕγγίσατε 
αἰωνίοις. ᾿Ανάστα xal πορεύου, ὅτι οὐχ ἔστι 
αὕτη ἀνάπαυσις, χἂν δοχῇ τισιν εἶναι τὰ χα- 
Manes, xal χάτω στρεφόμενα. 


Δ΄, Ταύτην με διδάξατε τὴν ποιμαντικὴν, ὦ φίλοι, 
λοιπὸν ἐμοὶ ποιμένες χαὶ συμποιμένες (35). Ταύτης 
δότε μοι τὰ συνθήματα, σύ τε ὁ χοινὸς Πατὴρ, xat 
πολλοὺς τῷ χρόνῳ χαταρτίσας χαὶ παραμείψας (24) 
ποιμένας, σύ τε ὁ τῆς ἐμῆς φιλοσοφίας βασανιστὴς 
xal χριτῆς. 'AXX (ὅπως μοι φιλοσόφως δέξῃ τὸν 
λόγον [25]), ἢ δυνάμεθα, χαὶ ἐν μέσῃ ζάλη στρεφόμε- 
νοι xal περιηχούμενοι, ποιμαίνειν ἐπιστημόνως, xal 
ἐχτρέφειν τὸ ποίμνιον; Ὁ φιλανθρωπότερος (20) ἐν 
προθάτοις (εἰ μή μοι δυσχεραίνης [27]), ἡνίχα τῇς 
ἀλόγου νομῆς (28) μετείχομεν, ἣ ἐν ποιμέσιν, ἥνίχα 
τῆς πνευματιχῆς ἠξιώθημεν. "Ἔχεις μὲν, ὅπερ ἐπό- 
θεις, ὑπὸ χεῖρας ἡμᾶς, καὶ νενίκηχας τὸν ἀήττητον" 
χαὶ ἰδού σοι μετὰ χαὶ (29) τῶν ἄλλων ὁ λόγος, ὃν 

i ἔθαλλες ἀργοῦντα 


I] 
δ᾽ 
[52 

di 
0r 
τὶ 
E 
e 
Bn 
E] 
(x 

M 

5 


χαὶ ὃν ἐπαινῶν, 


πολλαῖς τῶν σῶν λόγων xal πυχναῖς ταῖς νιφά- 
σιν (30). 


Ε΄. ᾿Αλλ᾽ ἔχω τι τῇ φιλίᾳ χαὶ μέμψασθαι: τίς διχά- 


cst uo» τῶν χοινῶν φίλων; ἣ τίς ἀδέχαστος ἔσται 
χριτὴς, ἵνα τὴν διχαίαν ἐνέγχῃ Ψῆφον, ἀλλὰ μὴ τὸ 


τῶν πολλῶν πάθῃ, χαὶ λάθῃ (51) ἐν χρίσει πρόσωπον ; 


πᾶλιν τὸν λόγον; Ἐγένετό τι χαὶ σοὶ πρὸς 


ἀπόῤῥη 


τον, ὦ θαυμάσιε, πρᾶγμα ὄντως (53) ἀπόῤῥη- 
xaX ἄπιστον, χαὶ οὕπω (55) πρότερον 


(95) Λόγον, ἤ. 'Tres Regg. et Or. 2, λόγον, εἰ. 

(36) Φωιαγθρωπότερος. Coisl. 1, φιλανθρωπό- 
τατος: 

(231) Δυσχεραίνῃς. Regg. bm, hu. Or. 2, Jes. 
δυσχεραίνεις. 

(28) ᾿Δλύγου γομῆς. Gregorius « irrationalia 
pascua » appellat omues profanas disciplinas ; quae 
vero Christian: suut, « spiritualia » nominat. 

(29) Καί. Deest in. Regg. bm , hu, tribus Colb. 
et Or. 2. 

(50) πυκναῖς ταῖς vigácur. Metaphora ex Ho- 
mero, 11. P, petita. Hae voce utuntur Greci, euim 
magnam rei alicujus copiam significare volunt. 

(94) Kal “άδῃ, etc. Malim cum Vulgata, « per- 
sonam in judicio accipiat. » [ 1 

(52) "Orcoc, ete. « [165 plane arcana et incredi- 
bilis. » Vim illam intelligit, juxta Eliam, qua Sasi- 
mensem Ecclesiam suscipere coactus fuit. 

(52) Kal οὔπω. Sic duo ltegg., tres Colb., Or. 2, 
Hervag. etc. Editi. χαὶ οὕτω. 


$25 


ORATIO IX. — APOLOGETICUS AD PATREM. 


826 


ἡμῶν &xouoüiv. Οὐχ ἐπείσθημεν, ἀλλ᾽ ἐθιάσθη μεν, A bile negotium , nec antehae de nobis unquam fando 


"à) τοῦ θαύματος! Ὡς γέγονε πάντα χαινά ! Kol 
ὅσον διέστησεν ἡμᾶς ! τί βούλει χαὶ εἴπω, τὸν θρόνον, 
ἣ τὸ τῆς χάριτος μέγεθος ; Πλὴν ἡγοῦ, xa χατευ- 
οδοῦ, χαὶ βασίλευε, χαὶ ποίμαινε ἡμᾶς ποιμαίνοντας. 


P 


Ὡς ἕτοιμοί γε ἡμεῖς ἕπεσθαι, χαὶ ὑπὸ τῆς σῆς ποι- 
μαντιχῆς ψυχῆς (94) ἄγεσθαι τῆς ὑψηλῆς xa ἐν- 
ἔου " εἰρήσεται γὰρ τἀληθὲς, εἴ τι χαὶ παρὰ τὸν vó- 
μὸν ἐξ ἀγάπης τετολμήχαμεν (55). Δίδαξον (50) τὴν 
σὴν ἀγάπην περὶ τὰ ποίμνια, τὸ σὸν ἐπιμελές τε 
χαὶ εὐσύνετον, τὴν 


μοῦ 
ἐπιστασίαν, τὰς ἀγρυπνίας, τὴν 


τῶν σῶν σαρχῶν ὑποχώρησιν, ἣν τῷ πνεύματι ὑπ- 


, τας ὦ ; : f 
ἐχώρησαν, τὸ τοῦ σοῦ χρώματος ἄνθος τῇ ποίμνῃ 
χάμνοντος, τὸ ἐν πραῦτητ: σύντονον, τὸ ἐν τῷ 


πραχτιχῷ γαληνόν τε xai ἥμερον (πρᾶγμα οὐχ ἐν 
πολλοῖς εὑρισχόμενον, οὐδὲ πολλὰ ἔχον τὰ παραδεί- 
Yuaza), τοὺς ὑπὲρ τῆς ποίμνης πολέμους, τὰ: νίχας 
ἃς ἐν Χριστῷ σὺ νενίχηχας. 


τ΄. Εἰπὲ τίσι τῶν νομῶν προσαχτέον,. ἐπὶ ποίας 
πηγὰς ἱτέον, χαὶ τίνας 
τα" τίνας ποιμαντέον 
pure πότε ἀχτέον νομὰς, xal 
τέον (37) ἀπὸ νομῶν - πῶς 


I 
φευχτέον, ἣ νομὰς, ἣ νάμα- 
τῇ βαχτηρίᾳ, τίνας τῇ σύ- 


“τότε 


ἐπὶ 


ἀναχλη- 


πολεμητέον τοῖς λύχοις, 


καὶ πῶς τοῖς ποιμέσιν οὐ πολεμττέον " xol μάλιστα 


ἠφρονεύσαντο, χαὶ δι- 


ρῷ, : 
ἐσπειραν τὰ πρόθατα τῆς νομῆς, ἵνα τοῖς 


τ ἀγιωτά- 
τοις προφῆταις τὰ αὑτὰ συνοδύρωμα:ι. Πῶς τὸ ἀσῆς:- 


. xal τὸ πεπτωχὸς ἀναστήσω, χαὶ τὸ 
xaX φυλάξω τὸ ἰσχυρόν ; Πῶς ταῦτα xai μάθω, xai 
φυλάξω χατὰ τὸν ὀρθὸν τῆς ποιμαντιχῆς λόγον, xal 
τὸν ὑμέτερον (8) ἀλλὰ μὴ γένωμαι χαχὸς ποιμὴν, 
τὸ γάλα χατεσθίων, χαὶ τὰ ἔρια περιβαλλόμενος, χαὶ 


τὰ παχύτερα χατασφάζων (59) ἣ ἀπεμπολῶν, xo) τὰ 


à 
ἄλλα παρεὶς τοῖς θηρίοις xat τοῖς χρημνοῖς, moat- 


νων ἐμαυτὸν, οὐ τὰ πρόδατα, ὅπερ ὠνειδίζοντο οἱ πά- 
λαι προξστῶτες τοῦ Ἰσραήλ. Ταῦτα διδάσχοιτέ με, 


χαὶ τούτοις στηρίζοιτε 
ποιμαίνοιτε 
ἄτων, χαὶ σώζοιτε, ὥσπερ τῇ διδασχαλία, οὕτω χαὶ 


ποἷῖς λόγοις, χαὶ μετὰ τούτων 
χαὶ συμπο:μαίνοιτε (40) τῶν παραγγελ- 


xaX τὸ ἱερὸν τοῦτο ποέμνιον, εἰς 


«aig εὐχαῖς, ἐμέ τε ( 


ἀσφάλειαν ἐμοὶ, εἰς χαύχημα ὑμῖν ἐν ἡμέρᾳ ἐπιφα- 
νείας xai ἀποχαλύψεως τοῦ μεγάλου Θεοῦ, xal ἀρχι- 
ποιμένος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, δι᾽ οὗ xai μεθ᾽ οὗ ἢ 
δόξα Πατρὶ παντοχράτορι σὺν τῷ ἁγίῳ χαὶ ζωοποιῷ (41) 
Πνεύματι χαὶ voy xai εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων, 
᾿Αμῆν. 


95 [sa. xri, 19. ** Hebr. iv, 16. 
11, 165; 1 Cor. 1, 8; 1 Petr. v, 4. 


*5 Psal, xiv, 


(54) "Pvznc.Deest in duobus Regg., tribus Colb., 
Coisl. 1, et Jes. 

(55) Τετοϊμήκαμεν. Tres Regg., Or. 2, et Jes. 
χατετολμήσαμεν. Eüas, « si quid per legem amici- 
Ui, » ete. 

(96) A/&a£ov. Reg. a, adüit, ἡμᾶς. 

(97) "Arax.tncéor. Reg. a. ἀναχτέον. 

(98) "Yyuécepor. Combefisius legit, ἡ 
vertit : « nostraque ratio. » Cum euim Gregorius 


auditum, Non. suasione inducti , sed coacti sumus, 
O rem miram ! Quam nova faceta. sunt omnia ** ! Et 
quantum nos disjunxit ! thronus, dicam, an gratiae ** 
magnitudo? Sed tamen pras, prospere procede , et 
regna **, nosque pastores pasce. Parati quidem nos, 
ut tua sequamur vestigia, atque pastoralis. neenon 
subl.mis et divinie anime tue nutibus ducamur. 
Vera enim eloquar, etiamsi prz amore audacius 
quidpiam pr:eter legem protulerimus. Nos doce tuam 
erga gregem charitatem, tuam simul et curam et 
solertiam, sollicitudinem, vigilias, illud obsequium 
ἃ earne tua spiritui prostitum ,. illum coloris tui 
florem, qui pro grege contabescit, illud. ingenii 
acumen lenitate temperatum, illam in rebus geren- 


B dis serenitatem et mansuetudinem (quie res haud- 


quaquam 93$ in multis reperitur, rarique est 
exempli) , bella illa pro gregis salute suscepta, 
victorias illas quas in Christo retulisti. 

VI. Die, qui pascua petenda, qui fontes adeundi, 
ae rursum quie. pascua vitanda, qui latices : qui 
baculo regeudi, qui fistula : quo tempore ad pascua 
ducendus grex, el quo rursum a pascuis revocan- 
dus : quo modo bellum lupis inferendum, quo modo 
non lacessendi pastores; hae pr:esertim tempestate, 
qua pastores stulte. sese gesserunt, atque oves 
paseu:e disperserunt **, ut eadem, quie sanctissimi 
prophetze, iisdem verbis deplorem. Quo modo, quod 
infirmum est, roborabo, quod lapsum est erigam , 
quod oberrat in viam reducam, quod periit conqui- 
ram, quod integris viribus est conservabo? Quo, 
inquam, modo hxc addiscam, atque ita, ut. recta 
pastoralis artis vestraque ratio postulat, custodiam ; 
ac non. quod scelerati pastoris est, lae comedam, et 
lana induar "", et piuguissima quaque jugulem aut 
vendam , reliqua autem bestiis et przcipitiis reliu- 
quam, me ipsum pascens, non gregem, quemadino - 
dum olim Israelitarum prafectis objiciebatur. Hec 
me, quiso, docete, his sermonibus fuleite, his 
priceptis , el me, et mecum sacrum hune gregem 
paseite, atque, uL doctrina, i1a precibus eiiam ser- 
vate, mihi quidem ad securitatem, vobis autem ad 
gloriationem in die adventus ac revelationis magui 
Dei et principis pastoris nostri Jesu Christi 5, per 

p quem et cum quo. gloria Patri omnipotenti , cuin 
sancto et vivifico Spiritu el nànc, et in. secula 
sieculorum. Amen. 


9. 51er. x,910. "" Ezech. xxxiv, ὁ. ** Philipp. 


jam ipse pastor esset, ratio gregis regendi ipsi ceni 
aliis pastoribus communis erat. 

(39) Kacaczátor. Reg. hu, et Jes. χατασφάγιων. 

(40) Kal συμποιμαίγοιτε. Deest in Jes. « ἢ 5 
priceplis ac documentis pascite , pascendique so- 
ciam operam navale , atque, ut doctrina, ita pre- 
cibus me pariter, et sacrum hunc gregem servate. » 
. (M) Ζωοποιῷ. Regg. s, liu, Coisl. 1, et Or. 1, 
ἀγαθῷ, 


ORATIO X" 


S. GREGORII THEOLOGI 


823 


AOTLOX I. 


239 In seipsum, ad patrem et Basilium magnum , A Εἰς ἑαυτὸν (A2), xal εἰς τὸν πατέρα καὶ Βασί- 


post reditum e [uga. 


L Nihil senectute fortius, nihil amicitia venera- 
tilius. Ab his ego ad vos ductus sum , vinctus in 
Christo *?, non catenis ferreis, sed tenacissimis Spi- 
ritus vinculis constrictus. Equidem. ipse mihi antea 
invieto quodam animi robore pol'ere videbar, atque, 
o stoliditatem ! ne his quidem meis amantissimis ac 
festribus. sermones impertire sustinebam, ulpote 
qui volentibus omnia reliquissem, ut ab omni ne- 
gotio feriatus, tranquille philosopharer, mecumqwue 
ipse et cum Spiritu colloquium haberem. Eli; Car- 
melum animo agitabam, et Joannis desertum , et 
colestem eorum , qui hoc philosophi: genus profi- 
tentur, ralionem : atque res presentes, 
tempestatis instar, existimabam, ac rupem aliquam, 


viveadi 


aut przeruptum quemdam locum, aut exiguum mu- 
rum conquirebam, quibus obtegi possem, Aliorum, 
inquiebam, sint labores et honores, aliorum bella et 
palmi : mibi autem hoe sufficiat , ut bella fugiens, 
atque oculos in meipsum conjiciens, sic vitam , ut 
potero, instituam, velut tenui rate parvum quod- 
dam pelagus trajieiens , ac per inopem οἱ exiguam 
vite functionem, parvam in altero ::vo mansionem 
mihi comparans. Abjectiorum quidem forlasse hoe 
rum :equo intervallo, et a summo fastigio, et a 

11. Ilxc ipse mecum, quandiu umbras adhue et 
insomnia pingere, atque inanibus figmentis animum 
pascere licebat. Quid autem nunc? Amicitia ,me 
subegit, palris canities me subdidit : prudentiz, 
inquam, senectus, vite limes, portus tutior, atque 
illius amicitia, qui et apud. Deum dives est, et alios 
ditat. Jam enim iram abjicio ( audiant mansueti el 
lietentur ) : manumque hane, qu:& mihi vim attulit, 
placido vultu conspicio, ac Spiritu arrideo, mihique 
commotum pectus sedatur, reditque ratio; alque 
amicitia, velut flamma quzdam, consopita et exstin- 
ctà, rursus ex parvo igniculo reviviscit et excitatur. 
Renuerat consolari anima mea , et anxietate afficie- 
patur in me spiritus meus **, Dixi, Nunquam in po- 
sterum amicitix: fidem habebo. Et eur tandem in 
2/Q homine spem meam collocem? eum omnis 
homo fraudulenter incedat, ac frater omnis proxi- 
mum suum omni arte supplantet ^, atque omnes ex 
Stopsals 


*? Ephes. 1v, 5. 5? Psal. xxxi, 5. 


ἃ Alias 5, quie autem 10 erat, nunc 7. — Iia- 
bita medio circiter anno 572. 

(42) Εἰς &vcór. ln Jes. cod. sic titulus : Eig τὸν 
πατέρα ἑαυτοῦ, xai elg τὸν Βασίλειον μέγαν, ἡνίχα 
ἔμελλον χειροτονεῖν αὐτὸν ἐπίσχοπον᾽ « Ad patrem 
suum, et ad Basilium magnum, cum episcopuin eum 
es rus consecraluri. » 

43) ᾿Εμαυτῷ δέ. Sic Regg. bm, hu, 
De esl δέ di Par. ed. 
(44) TQ περιχρῷ, etc 


et Or. 2, 


^. Combef. « vite hie pau- 


consilium, 


LXXVI, 5. 


Aeiov τὸν μέγαν, μετὰ τὴν ἐπάνοδον ἐκ φυ- 
γῆς. 

Α΄, Οὐδὲν ἰσχυρότερον γήρως, xat οὐδὲν φιλίας al- 
Ὑπὸ τούτων ἤχθην ὑμῖν ἐγὼ δέσμιος 


δεσιμώτερον. 
Ἷ ἀλλὰ τοῖς 


ἐν Χριστῷ, δεθεὶς 
ἀλύτοις δεσμοῖς τοῦ Πνεύματος. Τέως δὲ μην ἰσχυ- 


obx ἁλύσεσι σιδηραῖς 


ρὸς εἶναί τις χαὶ ἀήττητος, χαὶ, [e] τῆς ἁλογίας ! οὐκ 
ἐδίδουν τοὺς λόγους οὐδὲ τοῖς ἐμοῖς ἐρασταῖς τούτοις 
ic, ἵν᾽ ἔχω τὴν à pa y. ιοσύνην,, χαὶ τὸ φι- 
ν ἡσυχίᾳ, πάντα παρεὶς τοῖς βουλομένοις, 
προσλαλῶν xal τῷ Πνεύματι. Ἡλίου 
περιενόουν 3b Κάρμηλον, xaX Ἰωάννου τὴν ἔρημον, 
xaX τῶν οὕτω φιλοσοφούντων τὸ ὑπερχόσμιον " vo 
ζάλην τὰ παρόντα ἐνόμιζον, xal πέτραν τινὰ ἐξζή- 
«00v, ἣ χρημνὸν, ἣ τειχίον, ὑφ᾽ oig σχεπασθήσομαι. 

ἤΛλλων, ἔλεγον, ἔστωσαν αἱ τιμαὶ καὶ οἱ πόνοι, ἄλ- 
λων οἱ πόλεμοι xot τὰ νιχητήρια " ἐμοὶ δὲ ἀρχείτω 
φεύγοντι τοὺς πολέμους, εἰς ἐμαυτὸν βλέποντι ζῇν 
οὕτως, ὅπως ἂν δύνωμαι, χαθάπερ ἐπὶ λεπτῆς σχε- 
δίας διαπεραιουμένῳ μικρόν τι πέλαγος" χαὶ μιχρὰν 
τὴν ἐχεῖθεν μονὴν, τῷ πενιχρῷ (44) τῆς ἐντεῦθεν πο- 


ρων (45) ὁ λογι- 


λιτείας Ταπεινοτέ 


σμὸς ἴσως. ἀλλ᾽ οὖν ἀσφαλεστέρων - ἴσον (ἀ0) ἀπ- 


γχκαταχτω μένῳ. 


ἐχειν χαὶ ὕψους χαὶ πτώματος. 


verum tutius sibi prospicientium : nimi- 


casu distare. 


B'. Ταῦτα ἕως ἐξῆν γράφειν Ext 
τα, xal τοῖς ματαίοις ἀναπλασμοῖ 


ς 
; Φιλία παρεστήσατό (41) με, χαὶ 


νοιαν" νῦν δὲ τί 

πολιὰ πατρὸς ἐχειρώσατο" γῆρας φρονήσεως, mpo- 
5 its i D 

θεσμία βίου, λιμὴν ἀσφαλέστερος, xoi φιλία πλου- 


E NS Θεῷ, καὶ πλουτίζοντος. Ἤδη γὰρ ἀποπέμπο- 
μαι τὴν ὀργήν (ἀκουσάτωσων πραεῖς, καὶ εὐ- 
eparüncocar )* xaX πρὸς τὴν χεῖρα ἥμερον βλέπι 

πὴν τυραννήσασαν, χαὶ προσγελῶ τῷ Πνεύματι, τ 
ἡ καρδία χαθίσταταί μοι, χαὶ ὁ λογισμὸς £xavépys- 

ται, χαὶ dj φιλία, χαθάπερ τις φλὸξ, χατασύεσθεῖσα 
xa ἀπομαρανθεῖσα, πάλιν ἐχ μιχροῦ σπινθῆρος ἀνα- 
ζῇ καὶ ἀνάπτεται. ᾿Απηνήνατο παραχληθῆναι ἣ ψυ- 
yfj μου, χαὶ ἠχηδίασεν ἐπ᾽ ἐμὲ τὸ πνεῦμά (48) μου. 
Εἶπα" Οὐ μὴ προσθῶ ἔτι πιστεῦσαι φιλίᾳ. Καὶ ἵνα 
τί μοι ἐλπίζειν ἐπ᾽ ἀνα ες ὅτι πᾶς ἄνθρωπος δο- 
λίως πορεύεται, χαὶ πᾶς πτέρνῃ πτερνῖε 
τὸν πλησίον αὐτοῦ, χαὶ πάντες dh (49) τοῦ αὐτο 


5 Jer. ix, 4. 


pere cultu. ac disciplinw. , 
(45 5) Taxewozégor. Duo Regg. 
(46) Ἴσον. Weg. hu, ὅσον. 
(41) Παρεστήσατο. Basil. τοῦτ᾽ ἔστιν 
«2052, ld est, « in caplivitatem abduxit 
(48) Τὸ πνεῦμα. Sic duo Regg. et ἜΣ Deest τό 
in ed. 
(49) ἦ 
xaX χράματος, 
concreti. » 


ταπεινότερον. 


M μαλώ- 


Ἡμεν, etc. Coisl. 1, ἐσμὲν τοῦ αὐτοῦ πηλοῦ 
« sumus ex eodem [τὺ et massa 


s?9 


ORATIO X. — IN SEIPSUM. 


80 


χοὺς χα! φυράματος, xa τοῦ αὐτοῦ ξύλου τῆς xa- A eadem terra et massa coagmentati simus, eam lem 


xíag γεγεύμεθα (50) * σχηνὴν 65 ἄλλος ἄλλην εὐπρε- 
πεστέραν προθέθλητα: ; xal τί μοι τῆς φιλίας ἐχείνης 
ὄφελος, ἔλεγον, τῆς ζηλωτῆς (01) xai περιβοήτου, 
ἀρξαμένης ἀπὸ χότμου, χαὶ προελθούσης εἰς πνεῦ- 
μα; Τί δαὶ (52) τῆς μιᾶς στέγης τε καὶ τραπέζης; 
ἣ τί τῶν χοινῶν παιδευτῶν τε χαὶ παιδευμάτων; τί 
δαὶ τῆς ὑπὲρ ἀδελφοὺς ἀναχράσεως, ἣ τῆς γνησίας 
συμπνοίας ὕστερον, εἰ μηδὲ τοσοῦτον ὑπῆρξέ μοι χά- 
τω μένειν ἐν χαιρῷ δυναστείας χαὶ ὕψους, ὁπότε 
τὸ (55) ἐναντίον τοῖς πολλοῖς σπουδάζεται 
τυγχάνεται, τὸ παραδυνατ 
φίλων μετέχειν εὐημερίας (54); 


χαὶ ἐπι- 


ὕειν λέγω, καὶ τῆς τῶν 


I'. Τί μοι πάντα λέγειν χαὶ τῆς 
ἀχηδίας, ἣν ζόφον ἐγὼ χαλῶ, τοῦ νοῦ εὑρήματα (525); 


τὰ τῆς λύπης 


Καὶ γὰρ ταῦτα, χαὶ τούτων ἣν ἀτοπώτερα " χατῆγο- 
ρήσω γὰρ αὐτὸς ἐγὼ τῆς ἑμῆς εἴτε ἀπονοίας εἴτε 
ἀνοίας. ᾿Αλλὰ νῦν μεταλαμθάνω χαὶ μεθαρμόζομα! 
ὡς πολὺ τούτων χαὶ ἀληθέστερα, χαὶ ἡμῖν πρεπωδέ- 

vspa. Καὶ tva εἰδῇς (56) τὸ γνήσιον τῆς 
μεταθολῆς, ὦ θαυμάσιξ, 


ἡμετέρας 
οὐ λύεις μόνον τὴν σιωπὴν 
ἣν ἐμέμψω, χαὶ ἧς πολλὰ χατεθόησας, ἀλλὰ χαὶ συν- 
ηγόμου: ἔχεις τοὺς λόγους. Τοῦτο μὲν ἤδη τῆς ἡμετέρας 
φιλίας χαθαρῶς, χαὶ τοῦ ἐν ἡμῖν Πνεύματος. ᾿Αλλὰ τίς 
ἡ συνηγορία ; xaX εἴ «x ἁμαρτάνω (57), αὐτὸς ἐπανόρ- 
θου, ὥσπερ xai τἄλλα εἴωθας. Οὐχ ἥνεγχας τὸ πνεῦ- 
μα τῆς φιλίας ποιῆσα!: δεύτερον" 
ἴσως ἡμεῖς, ἡμῶν ὃὲ τὸ Πνεῦμά cot (58) πολλῷ τι- 
μιώτερον. Οὐχ ἣν 
χατωρύχθα: (59) 


emet 


τῶν μὲν ἄλλων 


εγχᾶς &v τῇ γῇ χαταχεχρύφθαι xa 


ἐπὶ πολὺ 


πὸ τάλαντον " οὐχ ἤνεγχας 
τὸν λύχνον τῷ μοδίῳ περιχαλύπτεσθαι, ὅτι δὴ τοῦτο 
τὸ ἐμὸν φῶς, χαὶ τὴν ἐμὴν ἐργασίαν ὑπολαμθάνε:ς. 
Ἐζήτησας τῷ Παύλῳ σοι προστεθῆνα! xal τὸν 
Βαρνάθαν" ἐζήτησας Σιλουανῷ zai Τιμοθέῳ «pos- 
γενέσθα: χαὶ Τίτον (00), ἵνα cot τρέχη τὸ χάρισμα διὰ 
τῶν γνησίως ὑπὲρ σοῦ μεριμνώντων, χαὶ χύχλῳ ἀπ᾿ 
Ἱερουσαλὴμ μέχρι τοῦ Ἰλλυριχοῦ πληρώσῃς τὸ Εὐ- 
αγγέλιον. 


C 


que vitii arborem gustaverimus : nteunque — alins 
alio speciosiorem larvam prxferat? Quid. vero, 
dicebam, mihi fructu attulerit preclara illa et cele- 
bris amicitia, quie à mundo exorsa, ad spiritum 
progressa est ? Quid idem tectuin, eamdem mensam 
liabuisse? Quid eosdem pr:eceptores, easdem artes 
et disciplinas? Quid. denique illa nostra fraternum 
amorem superans temperatio, aut hzec. etiam , quae 
postea seeuta est, sincera animorum consensio , si 
ne lioc quidem mihi licuit, ut imperii sublimitatis- 
que tempore bumili loco manezem ; eum priesertiin 
in contrarium multi ineumbant, votique sui compo- 
les fiant, hoe est, ut proximam potestatem habeant 
atque in amicorum felicitatis partem. veniant ? 


Β Og. Quid cuncta ea. referre attinet, qua: meeror 


animique consternatio , quam ego mentis tenebras 
appello, excogitabat? IEec enim erant, atque etiam 
liis absurdiora : meam enim ipsemet accusabo, sive 
contumaciam eam dicere oportet, sive dementiam. 
Nune vero orationem retexo , ae reconeinno, eaque 
dicam, que et his multo veriora sunt, et nobis 
digniora. Atque ut intelligas, vir praeclare, quam 
sincera sib hzc nostra mutatio; non id duntaxat 
COnseculus es, ul silentium nostrum solveres, cujus 
nomine magnis me clamoribus exagitabas : verum 
sermones quoque ipsos defensores habes. ld quod 
amieiti:e nostre , Spiritusque in nobis habitantis, 
certissimum est argumentum. Cujusmodi autern est 
lioc patrocinium? Ac si forte erravero, erratui 
hoc, ut cetera soles, corrige. Spiritum amicitiae 
posthabere minime sustinuisti : quandoquidem ut 
nos pluris fortasse , quam alios omnes ducis, ita 
rursus Spiritum nobis longe anteponis. Non passus 
es talentum in terra defossum atque obrutum late- 
re ?, Non passus es lucernam modio diutius obdu- 
ci 5* : hoc enim. lumen meum meamque negotiatio- 
nem esse existimas. Id studuisti, nt tibi Paulo Dar- 
nabas adjungeretur?*. ]d siunduisti, ut Silvano et 
Timotheo tertius accederet Titus, nimirum ut eorum 


opera, qui tva causa. sollicitudinem non fietam suscipiunt, divina gratia longius latiusque a te 251 


a5 


propagetur : atque ab Hierosolymis ad lllyricum usque per circuitum. Evangelium impleas ?*. 


A'. Διὰ τοῦτο εἰς μέσον ἄγεις, xal ὑποχωροῦν- D 


τος λαμθάνῃ (01), καὶ παρὰ σεαυτὸν χαθέζεις -“ τοῦτο 
πὸ ἐμὸν ἀδίχημα, φαίης ἂν, xai χοινωνὸν ποιῇ τῶν 


φροντίδων χαὶ τῶν στεφάνων. Διὰ τοῦτο χρί 


χιερέα (03), καὶ περιθάλλεις τὸν ποδήρη, xa 
τίθης (05) τὴν κίδαριν, xat προσάγεις τῷ θυσια 


τὴη- 


eu 


pip τῆς πνευματιχῇς ὁλοχαυτώσεως, xaX θύε:ς τὸν 


85 Mauh. xxv, 18. 5* Luc. xi, 95... ' Gal. n, 4. 
(50) Τεγεύμεθα. Jes. γεγεύσμεθα. 
(51) Τῆς ζηωτῆς. « Invidenda. » 
(92) Ti δαὶ. Reg. bm, Jes. Τί δέ, 
(55) πότε τό. Sic tres Regg. et Jes. Coisl. 1, 

ὁπότε G. In ed. deest τό, 

(54) Εὐημερίας. Sie tres Regg. sublato τῆς. 
(55) Εὐρήματα. Reg. hu, εὑρέματα. 
(56) "Ira εἰδῇς. Wa. Jes. In ed. ἵν᾽ ziór. 

.. (91)» Καὶ εἴ τι ἁμαρτάνω. Weg. hu, χαὶ f; τ’, Jes. 

διαμαρτάνω. 

(98) Xcv. Reg. hu, σου, 


1V. Idcirco me in medium producis, et suffugienti 
manum injicis, ac juxta te collocas : hiec. videlicet 
est illa tibi a me irrogata injuria, inquies, atque 
curarum simul el coronarum socium  ascisCis. 
Idcirco me pontificem ungis, ac podere cingis, capi 
tique cidarim imponis 9, atque holocausti spiri: 
tualis altari admoves, et initiationis vitulum mactas, 


55 Rom. xv, 19... 7 Exod. xis, 1 seqq. 


(59) κατωρύχθαι. Reg. hu. et Jes. κατορωρύχῆσι. 

(60) Τῷ IHav.Ao... Baprácar... EtAovaro.. Τιμο- 
θέῳ... Τίτον. Gregorius hic, juxta Eliam. per « Pau- 
lum » intelligit Basilium magnum, per « Barnaba 
et Titum, » seipsum, per « Silvanum, » Gregorium 
Nyssenum , et per « Timotleun, » Petrum, ambo 
Basilii. fratres. 

(61) Λαμξάνῃ. Coisl. 1. λαμδάνεις. 

(62) "Apzrepéa. Sic duo Regg. sublato τόν. 

(05) Περιτίθης. Reg. bm. e. 


$51 S. GREGORII THEOLOGI 852 


manusque spiritui consecras, et Sancta sanctorum A μόσχον τῆς 


spectatum introdueis, verique illius tabernaculi, 
quod non homo, sed Dominus fixit. ^, ministrum 
effieis : dignumne vero, et vobis qui ungilis, el eo, 
propter quem peragitur, et in quem tendit h:ec 
unctio, perspectum hoe babet Pater veri illius ac 
genuini Christi, quem exsultationis oleo pra: con 
sortibus suis "* perfudit, cum humanitatem divini- 
tate unxit, ut faceret utraque unum ὅδ : perspectum 
etiam Deus ipse ac Dominus noster Jesus Christus, 
per quem reconciliationem obtinuimus, Spiritusque 
sanctus , qui nos huic muneri przfecit, in quo et 
stamus, et gloriamur, 
nostri Jesu Christi, cui elovia iu secula sicculorum. 
Ainen. 

55 Hebr. vni, 2. 


ὅθ Psal.xuiv, 8. 89 Eph. 


(64) Ὁ Κύριος καί. Sic Reg. bm. Deest zat in 
Par. ed. 
(95) 'H χρίσις. Sie Regg. bin, et hu. Deest ἢ in 
Par. ed. 


ORAT!O XI" 


Fjusdem, ad Gregorium Nyssenum, Dasilii magni 
[rairem.| aui post. illius. consecrationem. advenerat, 


Il. Amico fideli nulla est comparatio , nec ulla est 
digna ponderatio contra bonitatem. illius, Amicus 
fidelis, protectio [oris *', et munitum palatium. 
Amicus fidelis , vivus thesaurus. Amicus fidelis , 
Super lapidem | pretiosum multum. **. 
Amicus fidelis, hortus conclusus, fons signatus **, 
qui opportune aperiustur et communicantur. Ami- 
cus fidelis, solatii portus. Quod si prudentia etiam 
et judicio excellat, quanti hoe faciendum ? Quod si 
praterea summa doctrina instructus sit. et quideni 
omnis generis 9/29 «doctrina, hoe est tam nostra, 
quam ea qui? quondam nostra erat, quanto tandein 
istud luculentius? Quod si ad has quoque dotes id 
accedat, ut lucis sit filius 5*, aut homo Dei 95, aut 
ad Deum propius accedens **, aut vir desideriorum 97 
bonorum , aut quibusdam id 


aurum el 


genus nominibus 
dignus, quibus homines divinos et excelsos ac su- 
perna partis exornat, Scriptura, id vero Dei jam 
donum est, meritumque nostrum prorsus excedit. 
Quod si insuper ab amico ad nos veniat, eoque, nec 
virtule, nec amore erga nos, inferiori, hoc utique 
adhuc gratius atque jucundius, 


fragrantius. 


Eccli. v1, 44 45." $* Psal..xvim, 41. 


ob spem eclorie Domini 


"nnguentoque illo, sacerdotis 


$3 Cant.tv, 


τελειώσεως, xaY τελειοῖς τὰς χεῖρας τῷ 


Ἡνεύματι, xa εἰσάγεις εἰς τὰ "Αγια τῶν ἁγίων ἐπ- 
οπτεύσοντα, χαὶ ποιεῖς λειτουργὸν τῆς σχηνῆς τῆς 
ἀληθινῆς, ἣν ἔπηξεν ὁ Κύριος χαὶ, (64) οὐκ ἄνθρω- 
πος. Ei δὲ καὶ ἄξιον ὑμῶν τε τῶν χριόντων, χαὶ 
ὑπὲρ οὗ, xai εἰς ὃν ἡ χρίσις (023), οἵδε τοῦτο ὁ Πα- 
τὴρ τοῦ ἀληθινοῦ χαὶ ὄντως Χριστοῦ, ὃν ἔχρισεν 
ἔλαιον ἀγαλλιάσεως παρὰ τοὺς μετόχους αὐτοῦ, χρί- 
cac τὴν ἀνθρωπότητα τῇ θεότητι, ὥσ 


ἀμφό 


τε ποιῆσαι τὰ 
τερὰ ἕν" χαὶ αὐτὸς ὁ Θεὸς xaX Κύριος (66) ἡμῶν 
Ἰησοῦς Χριστὸς, δι᾽ οὗ τὴν χαταλλαγὴν ἐσχήχαμεν, 
χαὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἄγιον, ὃ ἔθετο ἡμᾶς εἰς τὴν δια- 
χονίαν ταύτην, ἐν T, xaX ἑστήχαμεν, χαὶ χαυχώμεθα 
ἐπ᾿ ἐλπίδι (07) τῆς δόξης τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ 
fj δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας 


στοῦ, ᾧ τῶν αἰώνων. 


14. 


(66) Ὁ Θεὸς xul Κύριος. Sic duo Reg. Deest 
xat in Par. ed. 

(07) "Em ἐυϊαίδι. 
Em iu Par. ed. 


Sie tes Regg. et Jes. Deest 


AOTOZIA. 


αὐτοῦ (68), eic l'onyépgiovr Νύσ. cnc, τὸν τὸ ;Ü με 
γάλου Βασιωϊείου ἀδει1:ρὸν: , ἐπιστάντα μετὰ τὴν 
χειροτογία». 


Δ΄. Φίλου πιστοῦ οὐκ ἔστιν (69) ἀγντά,1.1αγμα 


ὄγτων οὐδὲν, οὐδέ τις σταθμὸς τῆς xaAAo- 


τ' 


vic (10) αὐτοῦ. Φίλος πιστὸς σχέπη κραταιὼὰ, χαὶ 


DOPO βασίλειον. Φίλος πιστὸς θησαυρὸς ἕμ- 


ψυχος (11). Φίλος πιστὸς ὑπὲρ χρυσίον xaX λίθον τίμιον 
πολύν. Φίλος πιστὸς χῇπος χεχλεισμένος, πηγὴ 


σφρλγισμένη, χατὰ χαιρὸν ἀνοιγόμενά τε χαὶ με- 
ταλα 


μθανόμενα. Φίλος πιστὸς λιμὴν ἀναψύξεως (73). 
"Av δὲ χαὶ συνέσει διαφέρη, πηλίχον; Εἰ 0E xaX παι- 
ἄκρος, χαὶ παιδείαν παντοίαν, τήν τε ἡμετέραν 
λέγω χαὶ 


Ei 0E χαὶ υἱὸς φωτὸς, ἣ 


τὴν ποτε ἡμετέραν, ὅσῳ λαμπρότερον ; 
ἄνθρωπος ποῦ Θεοῦ, ἣ ἐγ- 
γίζων Θεῷ, ἣ ἀνὴρ ἐπιθυμιῶν (15) τῶν χρειττόνων. 
Y, τι τῶν τοιούτων ὀνομάζεσθαι ἄξιος, οἷς (14) ἡ Γραφὴ 


ιμᾷ τοὺς ἐνθέους, χαὶ ὑψηλοὺς, χαὶ 


^ τῆς ἄνω μερί- 
&og, τοῦτο μὲν ἤδη δῶρον Θεοῦ, xai φανερῶς ὑπὲρ 
ἀξίαν τὴν ἡμετέ 
ἡμᾶς ἤχων, χαὶ τούτου τὴν 


ἐραν. Εἰ δὲ xaY παρὰ φίλου πρὸς 
ud τὴν Neue xaX 
ραν, ἔτι τερπν 


σα 
τερον, χαὶ μύρου τοῦ *090U.0 οὔντ ης πὶ 


ν τὴν ἣμε ὀτερόν τε xai 


χαριέσ πώγωνά τε 
i 


ἱερέως xaY (ay ἐνδύματος εὐωξέστερον. 


barbam et vestimenti oram *5* decorate, 


12. ** Joan. xin 36; Eph. v, 8. * IV Rez. 1, 9; 


ó Tim. v1,2; 9* Ezech.xru 19: 5"Duu.1x;29. *9 Psal. ὌΧΧΧΙ 2: 
à Alias 6, quz? autem 11 erat, nunc 8. — Habita D aquaverit.» 


medio cireiter anno 572. 

(68) Τοῦ αὐτοῦ. Sic Reg. bm. 
Regz. hunc legimus titulum : Εἰ 
φὸν Βασιλείου ἐπιστάντα μετὰ τὴν χειροτονίαν. « Ad 
Gregorium Basilii fratreiu, » ete. 

(69) Οὐκ ἔστιν etc. « Nulla rerum digna. est 
commutatio, nec ulla ponderatio probitatem illius 


In tribus aliis 
is Γρηγόριον &622- 


(10) KaAAornc. Pass. χαληνῆς. 

(11) Φίηος πιστὸς θησαυρὸς Éulrvzoc. Mec de- 
sunt in duobus legz. 

(12) ᾿Αγαψύξεως. « Refrig: rationis.» 

(75) Ἐπιθυμιῶν. Sic quauor Regg., et aluode- 
cim Colb. Ed. ἐπιθυμῶν. 

(74) Οἷς. Sic tres Regg. Par. ed. οὖς. 


825 ORATIO XI. 


Β΄. "Ap' οὖν ixavk ταῦτα, xai μετρίως (75) 
τὸν ἄνδρα ὁ λόγος ἔγραψεν; Ἢ δεῖ, χαθάπερ 
ἐπιμελεῖς τῶν ζωγράφων, πολλάχις ἐπιθάλ 
χρώματα, τελεωτέραν ὑμῖν (70) τὴν τοῦ λόγου 
γραφὴν παραστήσωμεν ; Καὶ δὴ γράψομεν (77) 

τελεώτερόν «s xal σαφέστερον. Τίς νομοθετῶν iz:- 
φανέστατος; Μωῦσῆς. Τίς ἱερέων ἀγιώτατος ; 
ρών" οὐχ ἧττον ἀδελφοὶ τὴν εὐσέδειαν f| τὰ σώματα 


τὴὺς 


ιν τὰ 
ἵνα 


Vut 
"Aa- 


μᾶλλον δὲ ὁ uiv Θεὸς Φαραὼ, xai τοῦ Ἰσραὴλ προ- 
στάτης (78) xaX νομοθέτης, xai τῆς νεφέλης εἴπω 
χωρῶν, χαὶ θείων βυστηρί ἰων ἐπόπτης τε χαὶ μυ- 
σταγωγὺς (79), x 


ἣν ἔπηξεν ὁ Κύριος, xaY οὐχ ἄνθρωπος " ἱερεῖς δὲ 


αὶ τῆς σχηνῆς τῆς ἀληθινῆς τεχνίτης, 


ὁμοίως ἀμφότεροι. Μωσῆς γὰρ, φησὶ, xai ᾿λαρὼν 
ἐν τοῖς (80) ἱερεῦσιν αὐτοῦ " ὁ μὲν ἄρχων ἀρχόντων, 


χαὶ ἱερεὺς ἱερέων, χρώμενος μὲν ὅσα 
᾿'Λαρὼν, αὐτὸς ὃὲ τὰ πρὸς Θεὸν ἐχείνῳ γινόμενος" ὁ 
δὲ μετ᾽ ἐχεῖνον μὲν εὐθὺς, πολὺ δὲ πρὸ τῶν ἄλλων 
ἀξίᾳ τε χαὶ τῇ πρὸς Θεὸν ἐγγύτ 
θάλασσαν , τὸν Ἰσραὴλ 
διεξάγοντες, τοὺς ἐχθροὺς βαπτίζοντες, ἄρτον ἄνωθεν 
ἕλχοντες, ὕδωρ ἄπιστον ἐν ἐρήμῳ, τὸ μὲν ἐχδιδόντες, 
τὸ δὲ γλυκαίνοντες " ἀμφότεροι χαταπολεμοῦντες 81) 
τὸν ᾿Αμαλὴκχ ἐχτάσες χειρῶν ἁγίχ, χαὶ τύπῳ μυστη- 


τι. ᾿Αμφότεροι βασα- 


νίζοντες Αἴγυπτον, νοντες 


pinu μείζονος * ἀμφότεροι ποτ. τὴν γῆν τῆς ἐπαγγε- 
λίας, καὶ ὁδηγοῦντες χαὶ σπε 


M5 τι γνωρι- 

f 
μώτερον (82) τῆς εἰχόνος ; Οὐ Ἴθι ὑμῖν τὸν ὁμώ- 
νυμον (83) ἐμοὶ xaX ὁμόψυχον (84) ὁ ζωγράφος λόγος 
ἀνετυπώσατο" 


I". Τούτων ὁ μὲν ἔχρισεν ἡμᾶς 
εἰς am 0v S * οὐχ οἶδ᾽ 6 zt παθὼν, ἣ πῶς χινη- 


, χαὶ χρυπτομένους 


τερος à 2A ὄγος, ὅμως (85) 


φιλία xal τ 
Stn ἧχει, 


πάσχουσα χαὶ ἀχούουσα. Ὁ δὲ παρα- 
xaX συμθιθάσων, χαὶ προσημερώ- 
zov (86) τῷ Πνεύματι. Μέγα μὲν, ὅτι xax νῦν, ἐμοί 
(πῶς 05 οὐ μέγισ γξΞ παντὸς ὑμᾶς 
προξστησάμην) " μέμφομαι δὲ. ὅτι τῆς χρείας ὕστε- 
ρος (87). Πῶς μετὰ τὴν ἧτταν χαὶ χαταδρομὴν ἧ 
συμμαχία, ὦ φίλων ἄριστε χαὶ συμμάχων ; xaX μετ 


Yz 


τον ; ὅς ποῦ βίου 


πὴν ζάλην ὁ χυθερνήτης, χαὶ μετὰ τὴν οὐλὴν τὸ φάρ- 


μαχον; Πότερον ὡς φιλάδελφος ἠἡσχύνθης τὴν τυραν- 
νίδα ; Ἢ καὶ αὐτὸς ὡς δυνάστης ἐδυσχέρανας τὴν ἀπε 
i 


θείαν; Ποτέρῳ τῶν ἀδελφῶν ἐγχαλεῖ 
ἀφιεὶς (88) τῆς μέρψφεως ; Φθέγξομας 


a 


, χαὶ πότερον 


oon 


59 Kxod. vir, τὸ Hebr. vir, 2. 

(15) Μετρίως. « Medioeriter, parcius. » 

(16) Ὕμο", Reg. bin, ἡμῖν. 

(11) Γράψυμεν. Duo Resg. γράψωμεν. 

(18) Προστάτης. 0-. 4. παραστάτης. 

(79) ᾿Επόπτης τε καὶ μυσταγωγός. Combhef. 
« Mysteriorum inspector et iniliator. » 

(80) Ἐν τοῖς. Sic Wegg. quatuor et Pass, In ed. 
Par. deest ἐν. 

(81) Καταποιϊιεμοῦγτες. « Expugnantes , debel- 
lantes. » 

(82) Γγωριμώτερον. Pass. addit ὑμῖν. 

(85) Τὸν ὁμώνυμον. Gregorium Nyssenum hic 
intelligit. 

(84) Καὶ ὁμόψυχον". Coisl. 2, ὀμόξζυγον, « et huuc 


- AD CREGOR. NYSSEN. 
ὑνῖν A 


γλώσσῃ τῷ b 


Psal. xcvnt, 


854 

WM. An vero hiec sufliciunt, atque abunde vohis 
hune virum oratio depinxit? An nobis potius sedu- 
los ac diligentes pictores imitari consenit , swpius- 
que colores inducere, quo perfectiorem vobis ser- 
monis. pieteram ob oculos ponamus? Et. vero cla- 
rius exactiusque vobis hominem deseribemus. Quis 
legislatorum illustrissimus? Moyses. Quis sacerdo- 
tum. sanctissimus? Aaron : non. minus pietate, 
quam corporibus fratres; vel potius, ille quidem 


Pharaonis Deus *"*, et Israelitarum. antistes. et 
legislator, et. nubem — ingrediens, et divinoruin 
mysteriorum spectator et. priesul, tabernaculi 


illius veri fabricator, quod a Deo, non ab homine 
constructum est ?? 
Moses enim, 
ejus ?*. 


: ambo autem ique sacerdotes, 
ait ille, et. Aaron, inter. sacerdotes 
lile principum princeps, et. sacerdotum sa- 
cerdos, Aarone pro lingua utens, ipsique vicissim 
in iis rebus operam navans, quze ad Deum pertine- 
bant ?? : hie illi statim secundus, alios autem digni- 
Óate et. propinquitate ad. Deum longe antecedens. 
Ambo ;Egyptuim vexantes, mare scindentes, Israe- 
lem trajicientes, hostes demergentes, panem superne 
trahentes, aquam hominum fidem. superantem in 
deserto partim. profundentes, partim. cdulcantes : 
ambo per sanetam manuum extensionem *?, subli- 
miorisque mysterii figuram, Amalecitas opprimen- 
les : ambo ad promissom terram duces vie se prie- 
bentes, ac properantes. Ecquid hae imagine notius 
apertiusque cogitari potesi? Nonne perspicue cogno- 
minem meum parique animo pr:editum, pictrix 
oratio eflinxit? 

Hl]. Horum aliter nos unxit, ac latentes 943 
in medium produxit : quod, quid ei acciderit, ut 
faceret, aut quid eum ad hanc rem impulerit, haud 
Scio , cerle, non ut dignum erat eo spiritu, qui in 
ipso est ; dicam enim, etsi asperior hie sermo sit ; 
omnia feret amicitia, tum perpetiens, tum audiens. 
Alter hane causam huc veniendi habuit, ut nos 
consoletur, ac confirmet, Spirituque mansuefaciat. 
Quem quidem etsi nune quoque venisse , plurimi 
duco (nec mirum, cum vos vile me: omni semper 
proposuerim): hoc tamen molestum est, quod serius 
quam res postularet, accesserit. Quonam modo 
post cladem et hostilem impetum , suppetize, ami- 
corum et commilitonum przestantissime? Quonam 
modo post tempestatem, gubernator, post cicatri- 
cem, medicina? Utrum te, ut fratris amantem, vis 


6. 7? Exod. iv, 10. 7? Exod. xvii, 12. 


animo mihi eonjunctissimum, unanimum, » Credi- 
derim hae voce signilicari Dasiliam maguum , ob 
superiora istius n. verba, « non ininus pietate quaui 
corporibus fratres. » 

5) Ὅμως. Combef. legit, ἀλλ᾽ ὅμως. 

80) Kal zxpocnpepocor. Sie restituimus. an- 
ctoritate. trium. Begg. codd., Coisl. !, et 2, Or. 2, 
Jes. et Par. Agnoscit et vertit ipse Dillius. 


(81) Ὕστερος. Megg. d, ph, et quinque Colb. 
στερῦν. 
(83) Ἀριείς. Tres Regg. ἀφίης, 


(89) Φθέγξομαϊ τι. lia tres. lc gii, plures Colb., 
Coisl. uterque et Or. 2. Deest τὸ in ed. 


855 


S. GREGORII THEOLOCI 


856 


nobis illate puduit? An ipse quoque, ut imperium A τῶν τοῦ Ἰὼδ ῥημάτων, xaX αὐτὸς ἀλγῶν, καὶ πρὸς (90) 


gerens, inobedientiam nostram et contumaciam 
iniquo animo Lulisti? Utrum tandem fratrum aceu- 
sas, utrum culpa liberas? Atque, ut Jobi verbis ad 
te utar, nimirum ipse quoque dolore affectus, et ad 
amieum loquens, etsi non talem, nec ob easdem 
calamitates : Utri. adhieres? Aut. eui opem afferre 
paras? An non ei, qui viribus polle? An non ei, 
qui sapientia et doctrina. abundat Το 0. enin 
permultis etatis nostre judicibus usu venire con- 
spicio, qui magnis el excelsis viris gravissima qux*- 
que facilius condonarint, quam hurilibus et abjectis 
quidquam vel levissimi momenti. Sed hoc quidem 
ipse videris. Neque enim mihi de te, quem virtu- 
tum omnium normam atque exemplar esse statuo, 
quidquam, quod ab honesto alienum sit, pronun- 
tiare fas est. Ac prielerea, ne propropere judicem, 
Seripturz lege mihi interdictum. est 75. Ego vero 
pro amiciti:e jure, et tibi, et quibusvis aliis, sive 
inobedienti: mex, ut nonnulli fortasse dixerint, 
«ve, ut mihi 


persuadeo, prudenti: et cautionis 


φίλον, εἰ xoi μὴ τοιοῦτον, μηδὲ ἐφ᾽ ὁμοίοις τοῖς πά- 

θεσιν. Ποτέρῳ πρόσχεισαι ; Ἢ τίνι μέλλεις βοηθεῖν ; 

eu ; ς por 5 

"Ap οὐχ ᾧ πολλὴ ἰσχύς (91); Οὐχ ᾧ πολλὴ σοφία 
x € Ἢ ἰσχὺς A4 τ ? 


o0 πολλοὺς τῶν νῦν 


χαὶ ἐπιστήμη; Τοῦτο γὰρ Óf 


Ἵ 
χριτῶν πάσχοντας, οἱ ῥᾷον ἂν τοῖς ὑψηλοῖς τὰ μέγιστα 


vot; τὰ ἐλάχιστα. Τοῦτο 


συγχωρήσαιεν ἣ τοῖς 
μὲν οὖν αὐτὸς ἂν εἰδείης - οὐ γὰρ ἐμοί τι θέμις περὶ 
σοὺ τῶν οὐ χαλῶν ἀποφαίνεσθαι, ὅς σε χαλοῦ παντὸς 
ὅρον xaX χανόνα τίθεμαι * χαὶ ἅμα μὴ ταχὺς εἶναι (92) 
eig χρίσιν, ὑπὸ τῆς Γραφῆς (95) νενουτέθημαι (94). 
Ἐγὼ δὲ τὸν λόγον ὑποσχεῖν ἕτοιμος, xai cot, χαὶ 
παντὶ τῷ βουλομένῳ (95) διὰ φιλίαν, τῆς ἐμῆς, εἴτε 
ἀπειθείας, ὡς ἄν τινες ὀνομάσαιεν, εἴτε προμηθείας, 
ὡς ἐμαυτὸν πείθω, χαὶ ἀσφαλείας, ὡς ἂν εἰδείης μὴ 
πάντη (90) ἀτόπῳ φίλῳ χρώμενος χαὶ ἀμαθεῖ" ἀλλ᾽ 
ἔστιν ἃ χαὺὶ συνορᾷν δυναμένῳ τῶν πολλῶν ἄμεινον, 


θαῤῥοῦντι μὲν ἃ θαῤῥεῖν ἄξιον, φοδουμένῳ 6E 


t φόθος, χαὶ ἃ μηδὲ φοθεῖσθαι τοῖς νοῦν ἔχουσι 


qois ptoce pov. 


rationem reddere paraius sum, ut intelligas 16 


amicum habere, qui non omnino prwpostere et inscite. agat; sed qui possit quiedam acutius, quan: 


plerique, perspicere, ae in iis quidem rebus, in 
gerat, timeat vero ubi est limor, et ea 
gant. 


1V. Quidnam igiiur placet, et quidnam potius 
expedit? An ut vobis facti mei rationes reddam, 
jubetis, nec tempus hoc. (est autem festivi co- 
108, non forensis disceptationis), tanquam paruin 
idoneum, 9/j repudiatis? Au potius, ut hauc 
causam in tempus aliud conciliumque rejieiamus? 
Longiorem enim orationem ea res postulat, quam 
presentis temporis ratio patiatur. Quid igitur hoc 
festo atque hac hominum frequentia dignum pro- 
feremus, ne vos inedia laborantes dimittamus, cum 
prasertim convivatoris munere fungamur? Purifi- 
cemus nosmetipsos martyribus, fratres , vel ei 
potius, cui ipsi quoque cruoris ac veriatis confes- 
sione purificati et expiati sunt. Mundeiur ah omni 
inquinamento carnis et spiritus ??, Lavemur, mundi 
efficiamur 7, exhibeamus nos etiam corpora nostra 
et animas, hostiam viventem, sanctam, Deo pla- 
centem, rationabilem, nostram. precationem 75, Ne- 
que enim purus tanto in pretio quidquam habet, 
quam puritatem, aut purgationem, Certemus propter 
allletas; vineamus propter victores; testimonium 


7* Job. xxvi, 2 seqq. 


(90) Καὶ πρός. Sic plerique codd. Deest xai 
in ed. 

(91) HoAAQ ἱσχύς. Reg. c. et Or. 2, πολλὴ f 
ἰσχύς. 

(92) Μὴ ταχὺς εἶναι, etc. « Ne sim velox ad 
judicandum Scriptura admonet. » 

(93) Ὑσὸ τῆς Γραφῆς. Reg. €, παρὰ τῆς 
Γραφῆς. 

(94) Νεγουτέθημαι. Or. 29, νενομοτέθημαι. 

(95) Καὶ παντὶ GovAojéro. « EA quibusvis aliis 
poscentibus, » 

(96) Πάντη. Regg. c, d, et Coisl. 1, πάντα. 

(97) Μακρότερος. Sic. plures Regg. Coisl. uter- 
que, Pass., Jes., Par. etc. Editi μικρότερος, « bre- 
viurenm. » 


75 Matth, vit, 45; 1 Cor. iv, 5, 


quibus fiducia niti convenit, fidentem animum 


praserüm, quie. non timere cordati viri summopere reformi- 


N. Τί οὖν δοχεῖ, xa ví βέλτιον; Νῦν ὑπόσχωμε 


τὰς εὐθύνας ὑμῖν, τοῦτο χελεύετε, χαὶ οὐχ ἀποδοχι- 
μάζετε τὸν χαιρόν; (Ὃ δέ ἔστι πανήγυρις, ἀλλ᾽ οὐ 
δικαστήριον.) Ἢ τοῦτο μὲν εἰς ἄλλον χαιρὸν χαὶ σύλ 


λογον ἀποθώμεθα ; Καὶ γάρ ἐστι μαχρότερος (97), 


ἣ χατὰ τὸν παρόντα χαιρὸν ὁ λόγος. Ἡμεῖς 0i τί 
φθεγξόμεθα πρὸς ὑμᾶς τῆς πανηγύρεως ἄξιον, ἵνα 
μὴ νήστεις ὑμᾶς ἀπολύσωμεν αὐτοὶ, xa ταῦτα ὄντες 
οἱ ἑστιάτορες: ᾿Αγνίσωμεν ἡμᾶς αὐτοὺς, ἀδελφοὶ, 
τοῖς μάρτυσι" μᾶλλον δὲ, ᾧ χὰ 
τῆς ἀληθείας ἡγνίσθησαν. ᾿Ἐλευθερωθῶμεν (98) παν- 


εἴνοι δι᾽ αἵματος xat 


τὸς μολυσμοῦ σαρχὸς xat πνεύματος - νυψώμεθα, χα- 
θαροὶ γενώμεθα: παραστήσωμεν χαὶ αὐτοὶ τὰ σώματ 

ἡ μῶν χαὶ τὰς ψυχὰς, θυσίαν ζῶσαν, ἁγίαν, εὐάρεστον 
τῷ Θεῷ, τὴν λογικὴν λατρείαν (99) ταύτην ἡμῶν χαὶ 
ἔντευξιν. Οὐδὲν γὰρ οὕτω τῷ χαθαρῷ (1) τίμιον, ὡς 
καθαρότης Y, χάθαρσις. ᾿Αθλήσωμεν διὰ τοὺς ἀθλη- 
τάς (2): νικήσωμεν διὰ τοὺς νιχητάς * μαρτυρήσωμεν 
τῇ ἀληθείᾳ διὰ τοὺς μάρτυρας. Τοῦτο τοῖς ἄθλοις αὐ- 
τῶν χαρισώμεθα, τὸ xal αὐτοὶ στεφανῖται γενέσθα:, 
χαὶ τῆς αὐτῆς χληρονόμοι δόξης, τῆς 


ἸΖ Βα: 1; 0. 


τε παρ᾽ 


1} COT ὙΠ; 18. Rom. xii, 1. 

(98) "EJ4evOgpo0Ousr. « lmmunes nos redda- 
mus.»Gregorius mutavit Apostoli vocem, quam Bil- 
lius in versione retinuit. 

(99) λατρείαν. Malim eum Vulgata : « rationa- 
bile obsequium nostrum, » Coisl. 1, ἔντευξιν xo 
λατρείαν. Deest. λατρείαν, in tribus Regg. et decem 
Colb. Observat Nicetas Gregorium vocem, ἔντευξιν, 
subrogasse voci, λατρείαν, quie in Epist. ad Kom. 
c. xn, 1, legitur. Sed utraque vox in Gregorii textu 
exstat, seu glossema irrepserit, seu Gregorius Apo- 
s'oli mentem explicare voluerit. 

(1) Τῷ χαθαρῷ. « Purus, » nempe « Deus, » qui 
ipsa est puritas, 

(3) Διὰ τοὺς ἀϑιιητάς. «In athletarum. gratiam.» 


851 ORATIO XI. 


ἀποχειμένης, ἧς ὑπομνήματα xax χαραχτῆρες μιχροί 
τίνες τὰ ὁρώμενα. Πρὸς τὰς ἀρχὰς, πρὸς τὰς ἐξου- 
σίας ἀγωνισώμεθα, πρὸς τοὺς ἀφανεῖς διώχτας τε 
καὶ τυράννους, πρὸς τοὺς χοσμοχράτορας τοῦ σχότους 
τοῦ αἰῶνος (4) τούτου, πρὸς τὰ πνευματιχὰ τῆς πο- 
νηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις, χαὶ περὶ τὰ οὐράνια πρὸς 
τὸν ἔνδον χαὶ ἐν ἡμῖν αὐτοῖς τὸν ἐν τοῖς πάθεσι πόλε- 
μον, πρὸς τὰς χαθ᾽ ἑχάστην ἡμέραν τῶν ἔξωθεν συμ- 
πιπτόντων ἐπαναστάσεις. 
quie cirea. ecelestia feruntur, adversus domest:eum 
lionibus situm est, adversus quotidianos earum, 
Ε΄. ᾿Ενέγχωμεν θυμὸν ὡς Urpiov, xai γλωσσαν 
ὡς τομὸν (5) ξίφος, χαὶ ἡδονὴν ὡς πῦρ χατασδέσω- 
μεν. Θύμεθα ταῖς ἀχοαῖς θύρας, χαλῶς 
χαὶ χλειομένας " χαὶ τὸν ὀφθαλμὸν σωφρονίσωμεν " 
παιδαγωγήσωμεν ἁφὴν λυσσῶσαν, χαὶ γεῦσιν σπα- 
ράττουσαν, μὴ θάνατος ἀναδῇ διὰ τῶν θυρίδων ἡ μῶν" 


ἀνοιγομένας 


οὕτω γὰρ ἡγοῦμαι χαλεῖσθαι τὰ αἰσθητήρια xol 
γέλωτος ἀμετρίας χαταγελάτωμεν (0). Μὴ χάμφω- 
μὲν γόνυ τῇ Βαὰλ διὰ τὴν χρείαν, μηδὲ διὰ φόθον (1) 
τῇ εἰχόνι τῇ χρυσῇ προσχυνήσωμεν. "Ev φοδηθῶμεν 
μόνον, τὸ φοθηθῆναΐξ τι Θεοῦ πλέον, xai nm οἱ αν 


τὴν εἰχόνα διὰ χαχίας. Ἐν πᾶσι τὸν 0 


υρεὸν «ἧς 
πίστεως ἀναλάδωμεν, xal πάντα τὰ βέλη τοῦ movm- 
ροῦ διαφύγωμεν. Καὶ οὗτος δεινὸς ὁ πόλε- 
μος, χαὶ αὕτη παράταξις μεγάλη, χαὶ τοῦτο 
μέγα τρόπαιον. Ei οὕτως συνεληλύθαμεν (8), 


3| συντρέχομεν, ὄντως χατὰ Χριστὸν ἢ πανήγυρις, 
ὄντως τοὺς μάρτυρας τετιμήχαμεν, T] τιμήσομεν (9), 
ὄντως χορξεύομεν νίχια. Εἰ δὲ γαστρὸς ἡδοναῖς 
χαριούμενοι, χαὶ τρυφήσοντες πρόσχαιρα, xaX εἰποί- 
σοντες τὰ χενούμενα (10), xoi χραιϊπάλης χωρία 
ταῦτα, οὐ σωφροσύνης ὑπολαμθάνοντες, πρα- 
γματειῶν χαιροὺς xal πραγμάτων, ἀλλ᾽ οὐκ ἀναθά- 
σεως ἣ θεώσεως (11), ἵν᾽ οὕτως εἰπεῖν τολμήσω, ἧς 
οἱ μάρτυρες μεσιτεύουσι (12), πρῶτον μὲν οὐδὲ τὸν 

χαιρὸν ἐπιγινώσχω. Τί γὰρ τὰ ἄχυρα πρὸς τὸν σῖτον; 
Ti δὲ (15) θρύψις σαρχὸς πρὸς μαρτύρων παλαίσμα- 
πα; Ἐχεῖνα ξάτρων, ταῦτα τῶν ἐμῶν συλλό- 
γῶν " ἐχεῖνα τῶν ἀχολάστων, ταῦτα τῶν 

i 


E£xu 


xai 


τῶν 
σωφρονούν- 
των ἐχεῖνα τῶν φιλοσάρχων, ταῦτα τῶν λυομένων 
ἀπὸ (14) τοῦ σώματος. "Ἔπειτα βούλομαι μὲν εἰπεῖν 
τι χαὶ τολμηρότερον, φείδομαι δὲ τῆς βλασφημίας 
αἰδοῖ τῆς ἡμέρας" ᾿ 


πλὴν οὐ ταῦτα ἀπαιτοῦσι παρ 


ἈΠΕ ἤν, 49. ^ Jer. ix; 21. ME Reg. 


(5) Hag! ἡμῶν". Sie tres Regg., totidem Colb. e. 
Or. 2. Par. ed. παρ᾽ ὑμῶν. 

(4) ἮΝ αἰῶνος. Deest in Regg. bm, ph, Or. 2, 
Coisl. 

(9) ὡς τομόν". Reg. ph, Coisl. 
στομον, « ancipitem. » 

(ὃ) Kal yéAococ ἀμετρίας xazare copier. Il:ec 
desunt Fa duobus Regiis. Coisl. 1, pro ἀμετρίας 
liabet, ἄμετρέ fa». 

(0) da φόδον. Or. 2, διὰ τὸν qó6ov. 

(8) Xvre.An.A0Üager. "illius, «siad liunc modum 
echimus, aut contluimus. » 

Q9) Τιμήσομιδν". Reg. pi τ, eee stouev. 


, et Comb. δί- 


Cuisl. 


— AD GREGOR. NYSSEN. 


ἡμῶν (5) ὑπαρχούσης αὐτοῖς χαὶ τῆς ἐν οὐρανοῖς A dicamus veritati: propter. martyres. 


xis, 18. 


858 
Hoc. illorum 
certaminibus demus, ut ipsi quoque palmam asse- 
quamur, atque ejusdem glorise hizeredes simus, tam 
illius quam a. nobis accipiunt, quam illius quie in 
ΟΠ 5. recondita est, cujus monimenta quidam et 
exigua signa sunt, qu:e oculis cernuntur. Certamen 
ineamus adversus principatus et. potestates, adver- 
sus invisibiles illos persecutores et tyrannos, 
adversus mundi rectores tenebrarum hujus seculi, 
adversus spiritualia. nequitize in ccelestibus. 7^, et 


atque intestinum. bellum, quod in. animi perturba- 
quie externe accidunt, rerum impetus. 


Β V.odram, velat belluam quamdam, linguam, velut 


proaeutum: gladium sustineamus, et. voluptatem, 
velut iguem exstinguamus. Auribus nostris januas 
apponamus, quie tempestive aperiantur et claudan- 
tuc : oculis frenum injiciamus : tactum rabie labo- 
rantem, Οἱ gustum vellicantem coerceamus , ne 
alioqui mors per fenestras nostras ascendat *9 ; hoc 
euim nomine sensuum sedes vocari existimo. Elfu- 
sum et petulautem risuin irrideamus. Ne ob rerum 
penuriam ante Baal genu flectamus 5!, nec ob ive- 
Qum auream imaginem adoremus 5, unum 
limeamus, ne quid magis quam Deum timeamus, 
divin:que imagini per improbam vivendi rationem 
probrum ioferamus. In omnibus fidei 8/5 scutum 
assumamus, atque omnia diaboli tela eflugiamus 5? 


Hoc 


C Nam hoc quoque bellum grave ac periculosum est, 


hiec quoque dimicatio magna , et. amplum lioc tro- 
pliaeum., Si ità convenimus, aut concurrimus, revera 
festum hunc diem, ut Christo gratum est, celebra- 
mus, revera martyres honore affecimus, aut alli- 
Ciemus, revera triumphalem choream agimus. Sin 
aulem eo convenimus, ut ventris voluptatibus 
indulgeamus, et fluxis ac brevi perituris deliciis 
fruamur, eaque, quie mox. evaeuantur, inferamus; 
atque h:ec loca, non temperantize, sed. crapule, et 
hiec teinpora, non spiritualis ascensus, ae (nisi boc 
a me audacius dietum videatur), divinitatis conse- 
quenda, cujus mediatores sunt martyres, sed rerum 
gerendarum et negotiationum tempora esse arbitre 
nur; primum quidem, quod id ioc tempori conve- 
niat, haud agnosco. Quid enim pale: cui tritico ? 
Quid carnis voluptati eum martyrum certaminibus? 
lila theatris eongruunt, li:ec meis conventibus ; illa 


5 Dan. i, 18. 9? Epb. vi, 16. 


(10) Κεγούμεγα. Sic Regg. et Colb. plerique. 
Male in eiitis χαινούμενα, « mnovantur. » 

(14) Ἢ θεώσεως. Weg. bin, χαὶ θεώσεως. 

(12) Ἧς οἱ μάρτυρες μεσιτεύουσι. cd Nicetas 
Sic exponit : Ἧς μεσῖτα: γένονται οἱ ἅγιοι, τὸν μὲν 
λαὸν παραχαλοῦντες ἀναθαίνειν χαὶ θεοῦσθα:, τὸν 
δὲ Θεὸν ἱχετεύοντες ἐπιχλίνεσθα: χαὶ βοηθεῖν" « Cu- 
jus medialores sunt. sancti. martyres , hortando qui- 
dem populum ut ascendat. ae veluti Deus elliciatur ; 
Deum autem rogaudo, ut inclinet se alque opem 
ferat. » 


(15) T/ δέ. Weg. z, Ti aat. 
(14) Ἀπό. Deest in Reg. a, et Or. 2. 


859 


S. GREGORII TIIEOLOG 


846 


libidinosis, hzc castitatis et temperantize studiosis; A ἡμῶν (15) οἱ μάρτυρες " οὕτω Yap εἰπεῖν μετριώ - 


ila carni addictis, h:we iis qui corporis vinculis 
solvuntur. Deinde, gestit quidem. animus audacius 
ne quid infesti atque asperi dicam. Cieterum, ut 
exposcunt. 

VI. Demus igitur operam, fratres, ne sancta im- 
pure, et. su&limia demisse, et. honore digna Lurpi- 
ter, et, ut uno verbo complectar, spiritualia. ter- 
rene celebremus. Festos quidem dies Jud:xus etiam 
agilat, verum secundum litteram ; festos. dies item 
gentilis, verum ut. d:monibus placet. At nobis, 
quemadmodum spiritualia omnia sunt, actio, motus, 
voluntas, sermo, incessus denique et vestis, atque 
adeo ipse oculorum nutus, ratione scilicet ad omnia 
perüngente, atque hominem , eum qui secundum 
Deum est, componente ae moderante; sie etiain 
spiritualis est festorum celebrandorum animorum- 
que obleetandorum ratio. Non. enim animi relaxa- 
tionem interdiclam volo, sed petulantiam coerceo. 
Si nos ad hunc. modum conveniamus, ac festa ce- 
lebremus, magnum quidem fuerit affirmare , nos 
cadem premia et ejusdem gloriz hireditatem per- 
cepturos : que. enim. nec oculus vidit, nec auris 
audivit, nec humanus intellectus pro potestate at- 
que arbitrio 9/446 beatitudinem fingens, unquam 
informavit 5*, hxe eos, qui per cruorem purgati 
fuerint, Christique sacrificium sibi imitandum pro- 
posuerint, manere judicamus : at illud certe nobis 
continget, ut. sanctorum | martyrum. splendorem 
cernamus, quod qui.lem, mea senlentia , leve cen- 
seri non debet, atque in ejusdem Domini gaudium 
intremus, elariusque et purius beate ae principis 
"Trinitatis lumine collustremur, in quam credidimus, 
quam colimus, et coram Deo atque hominibus con- 


fitemur, ninil timentes, neminem verentes, non ex- 
ternos hostes, non eos, qui inter nos agun!, falsos 
Christianos, sanctique Spiritus hostes. Atque utinam 
ad extremum usque vit: spiritum cum magna li- 
bertate confiteamur przeelarum illud sanctorum Pa- 
trum, qui Christo, nasceniique fidei propinquiores 
exstiterunt, depositum, confessionem illam quam 


τερον. 


aliquid proferre, sed diei hujus reverentia cohibeor, 
mitius loquar, haudquaquam 


hxc a nobis martyr 8 


Q'. Μὴ τοίνυν ἀνάγνως τελῶμεν, ἀδελφοὶ, τὰ 
ἅγια, μηδὲ τὰ ὑψηλὰ ταπεινῶς, μηδ᾽ ἀτίμως τὰ τί- 
μια, μηδὲ, συνελόντα εἰπεῖν, χοϊκῶς τὰ τοῦ πνεύ- 
μᾶτος. Πανηγυρίζει καὶ Ἰουδαῖος, ἀλλὰ χατὰ τὸ 
γράμμα" ἑορτάζει xo Ἕλλην, ἀλλ᾽ ὡς ἀρέσχει τοῖς 
δαίμοσιν. Ἡμῖν δὲ, ὡς πάντα πνευματιχὰ, πρᾶξις, 
χίνημα, βούλημα, λόγος, ἄχρι χαὶ βαδίσματος xol 
ἐνδύματος, ἄχρι καὶ νεύματος, εἰς πάντα τοῦ λόγου 
φθάνοντος xax ῥυθμίζοντος τὸν χατὰ Θεὸν ἄνθρωπον" 
οὕτω xai (16) τὸ πανηγυρίζειν, καὶ τὸ φαιδρύνεσθαι. 
Οὐ γὰρ χωλύω τὴν ἄνεσιν, ὅλλὰ χολάζω τὴν ἀμε- 
τρίαν (11). "Av οὕτω συνιῶμεν, καὶ οὕτω πανηγυρίζω- 
μεν, μέγα μὲν, ὅτι χαὶ αὐτοὶ τευξόμεθα τῶν αὐτῶν 
ἄθλων, εἰπεῖν, χαὶ τῆς αὐτῆς δόξης χληρονομήσο- 
μεν" ἃ γὰρ οὔτε (18) ὀφθαλμὸς εἶδεν, οὔτε οὖς ἤχου- 
σεν, οὔτε ἀνθρώπινός ποτε (19) νοῦς ἀνετυπώσατο, 
χατ᾽ ἐξουσίαν πλάττων μαχαριότητα, ταῦτα νομίξζο- 
μεν (20) ἀποχεῖσθαι τοῖς χαθηραμένοις δι᾿ αἵματος, 
xai τὴν Χριστοῦ θυσίαν μιμησαμένοις * ἀλλὰ τήν γε 
λαμπρότητα τῶν ἁγίων μαρτύρων ὀψόμεθα, οὐδὲ 
γὰρ τοῦτο μιχρὸν, ὡς ὁ ἐμὸς λόγος, χαὶ εἰς τὴν χα- 
ρὰν τοῦ αὐτοῦ Κυρίου εἰσελευσόμεθα, χαὶ τῷ φωτὶ 
τῆς μαχαρίας χαὶ ἀρχικῆς (21) Τριάδος, εὖ οἶδ᾽, ὅτι 
ἐλλαμφθησόμεθα τρανότερόν τε (22) χαὶ χαθαρώτε- 


C ρον, εἰς ἣν πεπιστεύχαμεν, χαὶ f| λατρεύομεν (25), 


χαὺ ἣν ὁμολογοῦμεν ἔμπροσθεν Θεοῦ xal ἀνθρώπων, 
μηδὲν δεδοικότες, μηδὲν (24) αἰσχυνόμενοι, μὴ τοὺς 
ἔξωθεν ἐχθροὺς, μὴ (25) τοὺς ἐν ἡμῖν αὐτοῖς ψευ- 
δοχρίστους xai πολεμίους τοῦ Πνεύματος. Ko ὁμο- 
λογοίημεν μέχρι τῆς ἐσχάτης (20) ἀναπνοῆς ἐν πολλῇ 
παῤῥησίᾳ τὴν χαλὴν παραχαταθήχην τῶν ἁγίων Πα- 
πέρων, τῶν ἐγγυτέρω Χριστοῦ, χαὶ τῆς πρώτης πί- 
στεως, τὴν σύντροφον ἡμῖν Ex. παίδων ὁμολογίαν, ἣν 
πρώτην (27) ἐφθεγξάμεθα, xal f τελευταῖον συν- 
απέλθοιμεν, τοῦτο, εἰ μή τι ἄλλο, ἐντεῦθεν ἀποφερό- 
μένοι, τὴν εὐσέδειαν. 


simul cum lacte imbibimus, quam primam  prolocuti sumus, et eum qua utinam postremo ex lac 
vita migremus, si nihil aliud, hinc certe pietatem nobiseum efferentes. 
VII. Deus autem. pacis, qui nos sibi per erucem D Ζ΄. Ὁ δὲ Θεὸς τῆς εἰρήνης, ὁ χαταλλάξας ἡμᾶς 


reconeiliaviL 55, cuim. prius per. peccatum. hostes Οἱ 
facti essemus ; qui faustum pacis nuntium, tum his 
qui prope erant, tum his qui longe **, hoe est tum 


** Isa. Lxiv, 45 D Cor. a1, 9...** Τ Cor. v,,48. 


(15) Hep! ἡμῶν. Sic tes Regg. In quibusdam, 
παρ᾽ ὑμῶν, « a vobis. » 

(16) Οὕτω καί. Coisl. 1, Οὕτως ἔνθεον ἔστω xaX 
τὸ πανηγυρίζειν * « Sie edam divina et sacra SiL 
festorum celebrandorum ratio. » Coneinit Nicetas , 
οὕτω xaX ἐν ταῖς ἑορταῖς ἕστω φαιδρότης, « lalis sit 
et in festis letitia. » 

4 (17) ᾿Αμετρίαν. « Sed eam, qux 1n0dum exce 
uit, reprehendo. » 

(18) Οὔτε. Weg. ph, οὔτ᾽. 

(19) Hoce. Deest in Or. 2. 


ἑαυτῷ διὰ τοῦ σταυροῦ, διὰ τῆς ἁμαρτίας πολεμὼω- 
θέντας ὁ εὐαγγελισάμενος εἰρήνην τοῖς ἐγγὺς, χαὶ 
τοῖς μαχρὰν, τοῖς τε ὑπὸ νόμον χαὶ τοῖς ἔξω νόμου " 


86 Ephes. 11, 17. 


(20) Νομίζομεν. Weg. ph, νομίζωμεν. « Creda- 
mus hiec reposita esse, » etc. —— 

(21) Maxapíiac καὶ ἀρχικῆς Τριάδος. 
addit, χαὶ ἁγίας. 

(22) Tpavácepóv τε. Or. 2, τρανώτερον. 

(35) Καὶ ἢ «Ἰατρεύομεν. Hac desunt in Ἰλοβ ὅν 
ἂν [0 

(24) μηδέν. Tres Regg. et octo Colb, μηδένα. 

(25) Μή. Reg. d, μηδέ, 

(26) ᾿Εσχάτης. Addit Jes. ἡμῶν. 

(27) Πρώτην. Pass. πρῶτον. 


^dss. 


84 


ORATIO NH, — AD PATREM. 


812 


ὁ τῆς ἀγάπης πατὴρ, ἡ ἀγάπη ταῦτα γὰρ πρὸ τῶν A iis qui legi subjecti, tum illis, qui a lege alieni erant, 


ἄλλων χαίρει χαλούμενος, ἵνα νομοθετήσῃ (28) xat 
xoig ὀνόμασι τὸ φιλάδελφον, ὁ τὴν χαινὴν ἐντολὴν 
δοὺς ἐν τῷ τοσοῦτον ἀγαπᾷν ἀλλήλους, ὅσον χαὶ ἢγα- 
πήμεθα" ὁ δοὺς xaX τυραννεῖν χαλῶς, xai τυραν- 
νεῖσθαι διὰ τὸν φόδον, καὶ ἀναδύεσθαι σὺν λόγῳ (39), 
xai θαῤῥεῖν πάλιν διὰ τὸν λόγον" ὁ χαὶ τὰ μεγάλα 
ποίμνια χαταρτίζων, xai τὰ μιχρὰ μεγαλύνων διὰ 


τῆς χάριτος, αὐτὸς, χατὰ τὸ πλῆθος τῆς ἑαυτοῦ χρη- 


attulit : ille, inquam, charitatis parens, imo ipsa 
cliaritas " ; his enim omnibus precipue delectatur, 
ut per ipsa quoque voeabula mutuum amorem quasi 
lata lege promulget, qui novum mandatum dedit, 
ut tantum nos ipsos mutuo diligamus **, quam di- 
lecti sumus; qui dedit et recte atque honeste vim 
alTerre, et recte item propter metum cedere, ae vin 
perpeti, et. cum ratione cunctari, ac refugere , et 


rursus cum ratione fiduciam concipere ; qui et ma- 
gnos greges perficit, et parvos per gratiaim auget, 
ipse quidem pro amplissima sua benignitate copiose 
me consoletur, atque interiora dueat, gregem me- 
cum pascerns atque conservans : vos autem ad omne 
bonum opus perliciat *^, vobisque in animum in- 


στότητος, ἡμᾶς μὲν παραχαλέσαι παραχλήσει πολλῇ, 
xai εἰς τὰ ἔμπροσθεν (50) ἄγοι: συμποιμαίνων χαὶ 
διασώζων τὸ ποίμνιον - ὑμᾶς δὲ χαταρτίσειεν εἰς πᾶν 
ἔργον ἀγαθὸν, χαὶ πνευματιχῶς πανηγυρίζειν τοῖς 
μάρτυσι πείσειε, χαὶ τῆς ἐχεῖθεν τρυφῆς χαταξιώ- 
σειεν, ἔνθα (51) πάντων εὐφραινομένων ἡ χατοιχία, 
χαὶ ὀφθέντας ἐν διχαιοσύνῃ τῆς ἑαυτοῦ δόξης χορέ- D ducat, ut martyrum festa spirituali modo celebretis, 
colestibusque illis deliciis, in. quibus ketantium 
ἡμῶν, ᾧ ἡ δύξα χαὶ τὸ χράτος, ἢ τιμὴ καὶ ἢ προσχύ- — Omnium habitatio est^, vos donet , et cum 5 1{π|ι 
νησις εἰς τοὺς αἰῶνας «Ov αἰώνων. ᾿Αμήν. apparentes gloria sua satiet"*, quie quidem cerii- 
L 

tur in Christo Jesu Domino nostro, cui gloria, et potentia, et honor, et. adoratio in scecula seculorum. 
Amen. 


Gztev, ἐποφθείσης ἐν Χριστῷ Ἰγσοῦ (52) τῷ Κυρίῳ 


81} ,oan. iv, 106. "5 Joan. xir, 54. 9 Philipp. 1, 0. ?? Psal. ixxxvi, 7. ?! Psal. xvi, 45. 

(28) Νομοθετήσῃ. « Ut fraternam, mutuam cha - 
ritatem sanciat, » 

(29) Σὺν «1όγῳ. Reg. ph, συλλόγῳ. 

(90) Kal εἰς τὰ ἔμπροσθεν. Dillius : « ad ea 
qui ἃ fronte sunt, » etc. 


(94) "Ἔνθα. « Ubi. » 


(52) ᾿Εποφθείσης ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ. Que iu 
editis sequuntur, desunt in tribus Regg., qui addunt 
lantum "A μήν. Ita Coisl. 2, resecto etiam Ὰ μήν, Alii 
addunt, ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν, « cui glo- 
ria in secula. Amen. 


247 NONITUM IN ORATIONEM XII. 


I. Inaugurantium manibus «cervicem, non animum f(lexerat» Gregorius (33). Itaque, 
postquam ordinatus est episcopus, quemadmodum jam anlea post collatum sibi sacer- 
dolii ordinem, fugam, quam sub ipsa pene manuum impositione meditabatur, arripuit. 
Non tantum solitudinis amor, verum etiam conlentionum timor, hanc ipsi fugam suasit. 
Jam enim magnum eruperat dissidium inler Basilium et Anthimum, quorum alter Ca- 
sare, alter Tyanw erat antistes. Cappadocia siquidem in duas provincias, seu, in pri- 
mam et secundam Cappadociam nuperrime divisa, faclum est, ut in duas quoque 
metropoles divisa sit spiritualis potestas. Primo autem Cappadocie praeerat Dasilius , 
secundi vero Authimus. Hine dissidiorum origo. « Plurima» enim « ex priori nova 
metropoli adjungebantur (35). » De Sasimis precipue litigabant ambo prisules. Idcirco 
a Basilio Theologus noster creatus est Sasimorum episcopus. Cum autem vir pacis 
amaus limeret ne pro Sasimensi sede bellum gerere videretur, « concitus in montem 
fugit, ut chare solitudinis delieiis frueretur, seque totum philosophie (35), » id est 
solitariie et. monaslic vilae exereitalioni « daret. » " 

H. Verum Gregorius, « aliis ia rebus conslans, » αἰ de se ipso teslatur (26), « in eo 
erat ignavus, quod palris iram ferre non possel. » Cessit igilur parenti, el cito e fuga 
rediit. Tum pater iterum a!que iterum filium vehementius hortari ccepit, ut Sasimensis 
Ecclesie regimen susciperet. Ipse vero, conslanter in proposilo perseverans, prorsus 
recusavit. Tune demum pater, tum precibus, tum miuis, tum auctoritate, tuin rationi- 
bus, obtinuit, ut filius una secum « collaborans Nazianzenc; Ecclesi; curam gereret, ac 
velut mague cuidam aquile, eL altissime volanti, pullus non inutilis e propinquo cir- 
cum assidue volaret (37); » ea tamen conditione, ut ne invitus huic alligaretur Eecle- 
Sie, el, parente mortuo, discedendi, el quo vellet liberam haberet abeundi facultatem. 

HI. Hac igitur occasione, et. hoc ipso tempore, exeuute nimirum anno 372, duo:e- 
cimam hanc orationem habuit. In ea deLitas Gregorio patri laudes tribuit, qui, elsi 
quovis alio « valentior ac fervidior (u. 3), » adjutorem lamen sibi quzreret, nec homi- 


(55) Carm. 9, vers. 487. 

(54) Or. rui, n. 58. 

(35) Carm. 2, vers. 490. 
ParROL, GR. XXNY, 21 


(56) Ibid., vers. 195. 
(97) Or. xu, n. ὃ. 


845 S. GREGORII THEOLOGI 844 


num judicia metueret, eo presertim tempore, quo « episcopalis dignitas, multorum vilio, 
mirifie:e eujusdam voluptatis plena judicabatur (n, 3). » Exponil deinde, hine suum so- 
litudinis quietisque desiderium, illinc metum quo percellitur, ne Deo vocanti, alque 
Eeclesi: utilitati desit. Quos inter alTectus, « timorem » scilicet « et cupiditatem, ita me- 
,dium quoddam iter sequitur, ut partim cupiditati, partim spiritui satisfaciat (n. 5) ; » 
ae ita paciscitur, ut neque se Ecclesie penitus negaret, neque eliam a dilecte soli- 
tudinis desiderio deseisceret, si aliquando ipsam repelere per se licuerit. Unde sua 
liberlatis recuperand:? tempus ad parentis obitum prestituit ; atque hane conditionem, 
tam clare, tamque diserte enuntiat, ul. mirum sit exstare, aut eliam exstilisse unquam 
aliquem, qui Theologum nostrum Nazianzene Ecclesi episcopum dixerit, aut credi- 
derit. 


ORATIO XII - AOTOX IP. 


9/88 Ad patrem, cum ei Nazianzene Ecclesie — A Εἰς τὸν πατέρα (98) ἑαυτοῦ, ἡνίχ᾽ ἐπέτρεγψεν' 

curam conmisisset. αὐτὸν φρογτίζειν" τῆς Ναζιανζοῦ 'ExxAncíac. 

Ll. Os meum aperui, el attraxi. Spiritum ?*, ac Δ΄, Τὸ στόμα μου ἤνοιξα, καὶ εἵλκυσα Πνεῦμα, 
μι δὰ omnia, meque adeo ipsum Spiritui dono of- — zc δίδωμι: τὰ ἐμαυτοῦ πάντα, καὶ ἐμαυτὸν τῷ Πνεύ- 
fero, actionem ac sermonem, olium ae silentium : ματι, xot πρᾶξιν, xaX λόγον, xaX ἀπραξίαν, xaX σιω- 
tantum me habeat,ac ducat, atque et manum, et — zy: μόνον ἐχέτω με, xal ἀγέτω, χαὶ χινείτω xoY 
mentem, et linguam ad ea qux oportet et vull, mo- χεῖρα, xai νοῦν, χαὶ γλῶσσαν, ἐφ᾽ ἃ δεῖ xoY βούλε- 
veat; rursusque ab iis abducatl, a quibus (6661, et — ται (59): χαὶ ἀπαγέτω πάλιν ἀφ᾽ ὧν (40) δεῖ, καὶ ὧν 
abstinere prostat. Organum. divinum ipse sum, or- ἄμεινον. "θργανόν εἶμι θεῖον, ὄργανον λογιχὸν, ὄργα- 
ganum ratione praeditum, organum quod a przclaro νὸν χαλῷ τεχνίτῃ τῷ Πνεύματι ἁρμοζόμενον χαὶ (4) 
artifice, hoe est, a Spiritu sancto, concors redditur — χρονόμενον. Χθὲς ἐνήργει τὴν σιωπήν; vb μὴ λέγειν 
ac pulsatur. Meri silentium operabatur ? silentio ἐφιλοσόφουν. Σήμερον χρούε: τὸν νοῦν; ἠχήσω τὸν 
studebam. Hodie mentem pulsat? sermonis sonum λόγον, xoi φιλοσοφήσω τὸ φθέγγεσθαι. Καὶ οὔτε λά- 
edam, ac loqui studebo, Nec vero, aut tanta lo- δος (42) οὕτως εἰμὶ, ὡς λέγειν ἐπιθυμεῖν, τὸ σιωπᾷν 
quacitate sum, ut. verba facere cupiam, cum Spiri- ἐνεργούμενος - οὔτε σιωπηλὸς οὕτω χαὶ ἀμαθὴς, ὡς 
tus in. me silentium efficit : aut tam supina tacitur- B £y χαιρῷ λόγου (45) τιθέναι φυλαχὴν τοῖς χείλεσιν " 
nitate et inscitia, ut. cum loqui commodum est, ἀλλὰ xa χλείω xaX ἀνοίγω τὴν ἐμὴν θύραν NO, xai 
labiis meis custodiam ponam ??; sed ad Mentis, et Λόγῳ, xaX Πνεύματι, τῇ μιᾷ συμφυΐλ τε xaX θεότητι. 
NXerbi, et Spiritus, quorum una et.eadem est notura et divinitas, arbitrium, vel januam meam claudo 
vel aperio. 

i. Loquar igitur, quanao ia jubeor; et quidem Β΄. Φθέγξομαι μὲν οὖν, ἐπειδὴ τοῦτο χελευομαι, 
ad bonum hunc pastorem, et ad vos, gregem saero- φθέγξομα! 0E πρός πε τὸν ἀγαθὸν τοῦτον ποιμένα, 
sanctum, sermonem habeo, eaque dicam qua ho- xa τὴν ἱερὰν ποίμνην ὑμᾶς, & μοι δοχεῖ βέλτιον 
dierno die, et mihi dictu, et. vobis auditu meliora εἶναι, ἐμέ τε εἰπεῖν, xai ὑμᾶς ἀχοῦσαι σήμερον. Τί 
esse arbitror. Quid tibi aecidit, ut collega opus ha- ὅτι τοῦ συμποιμαίνοντος ἐδεήθης; "Amb σοῦ γὰρ ὁ 
beres ? A te enim. initium ducam, o charum mihi- λόγος ἄρξεται, ὦ φίλη xa τιμία μοι χεφαλὴ, xo 
que venerandum caput, nee illo Aaronis capite in- τῆς "Aagóv ἐχείνης ἀξία, xaf" ἧς στάζει τὸ πνευμα- 
ferius, in quod usque ad barbam et vestem unguen- τιχόν τε χαὶ ἱερατικὸν ἐχεῖνο μύρον ἄχρι πώγωνος 
wm illud spirituale ae sacerdotale defluit *. Quid — xoi ἐνδύματος. Τί ὅτι (44), πολλοὺς στηρίζειν ἔτι 
caus: est, quamobrem cuin adhuc multos fulcire ac € χαὶ χειραγωγεῖν δυνάμενος, xaX μέντοι xal χειραγω- 
ducere queas, atque adeo Spiritus viribus ducas, γῶν ἐν τῇ ἰσχύϊ τοῦ Πνεύματος, βαχτηρίαν ὑποθάλλῃ 
spiritualibus tamen. muneribus et actionibus bacil- τοῖς πνευματιχοῖς ἔργοις χαὶ ἔρεισμα; Ἢ τοῦτο 
lum et adminiculum subjicis ? An quia te minime εἰδὼς χαὶ ἀχούων, ὅτι χαὶ μετὰ ᾿Λαρὼν ἐκείνου τοῦ 
fuzit, cum. Aarone illo perillustri viro, Eleazarum πάνυ ἐχρίσθησαν ᾿Ελεάζαρ χαὶ Ἰθάμαρ οἱ υἱοὶ "Aa- 


?? Psal. cxvirr, 451. *3 Psal. cxr, 9. ?* Psal. cxxxin , 2. 


2 Alias VIII; quie autem 12 erat, nunc 6.— Habita (40) "Ag ὧν, ete. Bill. « A quibus abstinere 
cirea annum 572 exeuntem. proestet. o 

(58) Εἰς civ πατέρα, ete. Varius in variis codi- (M) 'Δρμοζόμενον καί, etc. « Organum praeclaro 
cibus est hujus orationis titulus. Tres Colb. habent: — artifici aptatum, et quod ab illo pulsatur. » 
Eig ἑαυτὸν χαὶ εἰς γέροντα. « In seipsum et ad se- (42) Ad.toc. « Nec vero ita sum garrulus.... cum 
nem.» In Rez. bm, pro ἐπέτρεψεν, legitur &x- — silentium afflatu indicitur.» 
ετράφη. In Reg. liu, ἐπετράπη φροντίζειν. (49) "Ev καιρῷ JAócyov. « Cum tempus est lo- 


(99) Δεῖ xai fovecar. Billius : «ἀπ honesta — quendi.» ' ἢ 
sunt ipsique grata. » (44) TI ὅτι. Sic Colbert. c, e! Herv. Deest ὅτι, in ed. 


845 


ρών ; τὸν yàp Ναδὰδ καὶ ᾿Αδιοὺδ Exi» ὑπερδήσομα:, A 


Met τῆς βλασφημίας" xal Μωῦσῃς ἀνθ᾽ ἑαυτοῦ τὸν 
Ἰησοῦν ἀναδείχνυσιν ἔτι ζῶν ἀντὶ νομοθέτου χαὶ 
ττρατηγοῦ (48), τοῖς ἐπὶ τὴν γῆν τῆς ἐπαγγελίας 
ἐπειγομένοις ; Καὶ τὸ μὲν γὰρ (40) τοῦ 'Λαρὼν xal 
τοῦ Ὧρ ὑποστηριζόντων τὰς χεῖρας Μωῦσέως ἐπὶ 
τοῦ ὄρους, ἵν᾽ (47) ὁ ᾿Αμαλὴχ χαταπολεμηθῇ (48) τῷ 
σταυρῷ, πόῤῥωθεν σχιαγραφουμένῳ χαὶ τυπουμένῳ, 
δοχῶ (49) μοι παρήσειν ἑχὼν, ὡς οὐ σφόδρα οἰχεῖον 
ἡμῖν χαὶ πρόσφορον " οὐ γὰρ συννομοθέτας ἡρεῖτο (50) 
τούτους Μωῦσῆς, ἀλλ᾽ εὐχῆς βοηθοὺς, xai χαμάτου 
χειρῶν ἐρείσματα. 


Γ΄, Σοὶ δὲ τί πάσχει; τί χάμνει; Τὸ σῶμα ; Ὑπο- 
στηρίζειν ἕτοιμος (1): ἀλλὰ χαὶ ü 
ἐστηρίχθην, ὡς ὁ Ἰαχὼδ ἐχεῖνος, πατριχαῖς εὐλο- 
γίαις. ᾿Αλλὰ τὸ πνεῦμα; Τίς ἰσχυρότερος (52), χαὶ 
θερμότερος, χαὶ νῦν μάλιστα, ὅσῳ τὰ τῆς σαρχὸς 
ὑποθαίνει xaX ὑπεξίσταται (55), ὥσπερ φωτὶ, τὸ ἀν- 
τιφράττον χαὶ ἀντιχείμενον, χαὶ χωλύον τὴν λαμπη- 
δόνα ; Φιλεῖ γὰρ ὡς τὰ πολλὰ ἀντιπολεμεῖν ταῦτα ἀλ- 
λήλοις xai ἀντιχαθέζεσθαι (54)* xai σῶμα μὲν e5- 
εἐχτεῖν, χαμνούσης ψυχῆς, Ψυχὴν δὲ (55) θάλλειν χαὶ 
ἄνω βλέπειν, τῶν ἡδονῶν ὑποθαινουσῶν χαὶ συναπο- 
μαραινομένων τῷ σώματι. Σοῦ δὲ χαὶ ἄλλως ἐθαύ- 
paca τὸ ἀρχαϊχὸν (90) καὶ γενναῖον, πῶς οὐδὲ τοῦτο 
ἔδεισας (57), σφόδρα τῶν νῦν ὑπάρχον χαιρῶν (58), 
ἡ σοι τὸ πνεῦμα πρόφασις νομισθῇ, xai σαρχιχῶς 
ταῦτα λαμθάνειν δοχῶμεν τοῖς πολλοῖς, πνευματι- 
χῶς προσποιούμενοι. Ἐπειδὴ μέγα τὸ πρᾶγμα χαὶ 
τυραννιχὸν, χαὶ θαυμασίαν οἵαν ἔχον ἀπόλαυσιν, οἱ 


c 


Ext στενοτέρας 
«tg (59) ἣ χατὰ ταύτην προστατῇ xa ἐξηγῆται ποί- 
μνης; xaX πλέον φερούσης τῶν ἡδέων τὰ μοχθηρά. 


πολλοὶ νομίζεσθαι: πεποιήχασιν" χἂν 


Τοῦτο μὲν δὴ τῆς σῆς εἴτε ἁπλότητος εἴτε φιλοτε- 
χυίας (60), ὑφ᾽ ἧς οὔτε τι τῶν πονηρῶν, οὔτε αὐτὸς 
παραδέχῃ, οὔτε περὶ τῶν ἄλλων ῥᾳδίως ὑπολαμθά- 
vete" (βραδὺ γὰρ εἰς ὑπόνοιαν χαχοῦ τὸ πρὸς xa- 
χίαν δυσχίνητον") ἐμοὶ δὲ χαὶ δεύτερον πρὸς τὸν 
εἴτε σὸν εἴτε χαὶ ἐυὸν λαὸν τοῦτον θοαχέα διαλεγθῦ- 
vat. 


ORATIO XII. — 


πεστήριξα, xai D 


AD PATREM. gii 


etam et libamarum Aaronis filios sacerdotii oleo 
fuisse delibutos *^ * Nadab euim et Abiud ?*, uc 
quid mali ominis importet oratio, consulto przeter- 
ibo. Moysem insuper, cum adhuc vite usura fruc 
retur, suo loco Jesum designasse, qui Judieis ad 
promissionis terram properantibus pro legislatore 
ac rei militaris praefecto esset ? (Nam illud Aaronis 
atque. Hur, qui Moysis manus in monte 949 suf- 
fulciebant, ut. per erncem tanto ante aduinbrataia, 
Amalec opprimeretur ?' , non invitus przetermittani, 
velut nobis haudquaquam aptum atque appositum. 
Neque enim eos in legum institutione socios Moyses 
habebat, sed in orationis adjumentum, laugueutium- 
que manuum levamen asciscebat.) 

Mf. Quid autem tibi condolet ? quid latiscit ? An- 
ne corpus ? Paratus quidem ego ut illud fulciam ; 
iino jam fulcivi, atque ipse vicissim, non secus ac 
Jacob ille, paternis benedictionibus fultus sum *?*, 
An spiritus ? Quis valentior, atque. fervidior , liac 
prosertim tate, qua carnis alfectus subsidit, ce- 
ditque, velut lumini, id quod objectu suo adversa- 
tur, splendorique impedimentum affert ? Hzec eaim 
bellum inter se ut. plurimum gerunt, castraque ex 
adverso habent : et corpus quidem zegrotante anima 


belle hahet ; anima autem floret, atque erectos i. 3 


celum oeulos habet, cum voluptates decedunt, αὐτὶ 
que una cum corpore marcescunt. Quin tuam. quo- 
que veterem simplicitatem animique generositatein 
demirari mihi subiit, qui ne hoe quidem, quod. his 
temporibus admodum frequens est, providendum 
libi duxeris, ne spiritus, quo moveris, fueus quidam 
esse existimelur, ac nos plerique carnali modo haee 
accipere videamur, tametsi spirituali accipere, prze 
nobis feramus. Quandoquidem multorum. vitio fa- 
clüm est, ul hzc dignitas, ampla et regia, mirifiez- 
que cujusdam voluptàtis plena esse judicetur : 
quamlibet etiam angustiori, quam sit hic noster, 
gregi quispiam pr:esit, plusque molestiarum quai 
voluptatum. afferenti. Ac de tua quidem sive aninl 
simplicitate, sive paterna dilectione, qua fit ut nec 
ipse quidquam turpe admittas, nec de aliis temere 
suspiceris (nec enim is facile de alio malum suspi- 


catur, qui non facile ad malum impellitur), hzc mihi dieta. tufliciant. Sequitur jam , ut. brevem ad 
tuum, vel etiam. meum, hunc populum orationem habeam. 


A. Τετυραννήμεθα, ὦ φίλοι xa ἀδελφοί: ὑμᾶς D 


γὰρ, εἰ χαὶ μὴ τότε, ἀλλὰ νῦν ἐπιθοησόμεθα - τετυ- 


9 Devit, vin, ἢ. ?* Levit. χ, 1. 


(49) Ἀντὶ γομοθέτου « Qui 
legislatoris et imperatoris partes expleret.» 

(46) Καὶ τὸ μὲν γάρ. Ma Regg. bm et hu. In 
Coisl. 1. Τοῦ μὲν Yàp ποῦ. Deest τό in ed. 

(47) Ἵν᾽. Or. 4, iva. 

(48) Καταποιϊεμηθῇ. « Vinceretur, expugna- 
retur. » 
(50) Δοκῶ. Nonnulli codices, Goxz? uo:. 


xal στρατηγοῦ. 


50) Ἡρεῖτο. « Elegerat. i ᾽ 
(Ὁ1) ᾿Υποστηρίζειν' ἕτοιμος. Billius, « at nihil 
yaus:e dico, quominus illud fulciam. » 

(52) Τίς ἰσχυρότερος. Weg. a, καὶ τό. 

(85) ᾿Ὑπεξίσταται. Reg. a, ἐξ' 


9' Exod. xvii, 19. 


IV. Vis nobis allata est, fratres et amici ; ve- 


stram enim fidem, si non eo tempore, nunc quide: 


?*5 Gen. xxvii, 28. 


(94) "Avzixa8éCecÓd:. Reg. hu, 
σθαι. Ad marg. yp. xa xaüiéZesfa:. 

(95) Ψυχὴν δέ. Reg. hu et Or. 1, ψυχὴ δέ. 

(96) Τὸ dpyatzér. Coisl. 1, àgyixóv.. 

(57) Πῶς οὐδὲ τοῦτο ἔδεισας. « Qui hoc veritus 
non sis, ne » ctc. 

(98) Tar vor... «atpór. Coisl. 1, τῷ νῦν... xatptp. 

(99) Xrerocépac τις. Sic duo Coisl., (quorum 
unus, στενωτέρας τις. Deest. τις in editis. 

100) Εἴτε cutlozexríac. Sic Coisl. 1 et 5. Sic 
etiam legit Billius , quamvis edit. Par. habeat φίλος 
τεχνίας. 


ἀντιχαθιστα- 


£41 


patris senectus, tum amici, ut leniter dicam, beni- 
guitas. Ae mihi, quiso, pro vestra quisque facul- 
13te, opem. afferte, ae. manum  porrigite oppresso, 
atque ἃ eupiditàte et. spiritu varie 95Q distracto. 
llla fugam, et montes, et. solitudines , et corporis 
atque animi quietem, mentique in seipsam seces- 
sionem, et a sensibus collectionem suadet, ut omni- 
bus maculis vacuus consuetudinem cum Deo ha- 
beam, Spiritusque splendore pure collustrer , nulla 
scilicet terrena et turbida re se admiscente , atque 
in lumen. divinum incidente, quousque ad ipsum 
tandem radiorum hujus vit:e fontem. perveniamus, 
ac depulsis a veritate speculis, desiderio nostro cu- 
piditatique finem imponamus. Hie contra, hortatur 
ut in medium prodeam, publiczeque utilitati consu- 
lam, atque alios juvando meipsum juvem, divinum- 
que splendorem in publicum proferam, et ad Deum 
adducam eximium populum , gentem sanctam, re- 
gale sacerdotium ??, atque imaginem in pluribus 
perpurga'am. Ut enim hortus praestantior est. quam 
slirps una, et coelum universum cum suis ornamen- 
tis, quam unica stella, et. corpus quam unicum 
inembrum ; ita apud Deum przstabiliorem | esse 
istam Ecclesiam recte compositam , uno homine, 
qui oflieio suo probe fungitur : atque. etiam. opor- 
lere, non sua quemque duntaxat commo:a spectare, 
sed et aliorum. rationem habere. Nam ipse quoque 
Christus, cui eum in suo honore ac deitate manere 
"ceret, non solum usque ad servi formam seipsum 
exinaniviL', sed etiam, contempta ignominia , crucis 
supplicium subiit, ut per ea quz perferebat , pec- 
catum deleret, ac morte sua mortem de medio tol- 
leret ?. ΠΙᾺ cupiditatis figmenta sunt, hiec Spiritus 
documenta. Porro inter cupiditatem  spiritumque 


S. GREGORII THEOLOGI 


certe. implorabo; vim, inquam, nobis attulit, tum αὶ ραννήμεθα γήρᾳ 7 


n 


848 
ἃ πατρὸς xo φίλου (01), fva. μετρίως 
" pr SS TORRNSUNS 

εἵπω, χρηστότητι. Kat μοι βοηθεῖτε, ὅστις ἂν οἷός τΞ 
f. xai δότε χεῖρα πιεζομένῳ, χαὶ διελχομένῳ ὑπὸ 
πόθου χαὶ πνεύματος" ὁ μὲν εἰσηγεῖται δρασμοὺς, 
χαὶ ὄρη, xa ἐρημίας, χαὶ ἡσυχίαν ψυχῆς χαὶ σύμα- 
τος, χαὶ τὸν νοῦν εἰς ἑαυτὸν ἀναχωρῆσαι, χαὶ συ- 
στραφῆναι ἀπὸ τῶν αἰσθήσεων, ὥστε ὁμιλεῖν ἀχηλι- 
δώτως Θεῷ, xaY ταῖς τοῦ Πνεύματος αὐγαῖς χαθαρῶς 
ἐναστράπτεσθαι, μηδενὸς ἐπιμιγνυμένου τῶν χάτω 
χαὶ θολερῶν, μηδὲ τῷ θείῳ φωτὶ παρεμπίπτοντος, 
ἕως ἂν ἐπὶ τὴν πηγὴν ἔλθωμεν τῶν τῇδε ἀπαυγασμά- 
των, χαὶ στῶμεν τοῦ πόθου χαὶ τῆς ἐφέσεως, λυθέν- 
τῶν τῶν ἐσόπτρων τῇ ἀληθείᾳ. Βούλεται (02) τὸ δὲ 
εἰς μέσον ἄγειν, xaY χαρποφορεῖν τῷ χοινῷ βούλεται, 
xa τοῦτο ὠφελεῖσθαι, τὸ ὠφελεῖν ἀλλήλους, χαὶ 0n- 
μοσιεύειν τὴν ἔλλαμψιν, xay προσάγειν Θεῷ λαὸν πε- 
ριούσιον, ἔθνος ἅγιον, βασίλειον ἱεράτευμα, ἐν 
πλείοσι εἰχόνα χεχαθαρμένην. ἹΚρεΐῖσσον γὰρ εἶναι 
χαὶ πλεῖον, ὥσπερ φυτοῦ παράδεισον, xal ἀστέρος 
ἑνὸς 
λους σῶμα, οὕτω χαὶ Θεῷ χατορθοῦντος ἑνὸς ὅλην 
Ἐχχλησίαν χατηρτισμένην xa χρῆναι μὴ τὸ ἕαυ- 
τοῦ μόνον σχοπεῖν, ἀλλὰ χαὶ τὸ τῶν ἄλλων. Ἐπεὶ χαὶ 
Χριστὸς οὕτως, ᾧ μένειν ἐξὸν ἐπὶ τῆς ἰδίας τιμῆς 
xa θεότητος, οὐ μόνον ἐχένωσεν ἑαυτὸν μέχρι τῆς 
τοῦ δούλου μορφῆς, ἀλλὰ χαὶ σταυρὸν ὑπέμεινεν αἱ- 
σχύνης χαταφρονήσας, ἵν᾽ ἐν τοῖς ἑαυτοῦ πάθεσιν 
ἀναλώσῃ τὴν ἁμαρτίαν, χαὶ ἀποχτείνῃ τῷ θανάτῳ 
τὸν θάνατον.. Ἐχεῖνα μὲν δὴ τῆς ἐπιθυμίας τὰ πλά- 
τὰ διδάγματα. 


οὐρανὸν ὅλον σὺν τοῖς ἑαυτοῦ χάλλεσι, χαὶ μέ- 


5 


Spaza (05), ταῦτα δὲ τοῦ Πνεύματος 
Μέσος δὲ ὧν πόθου χαὶ πνεύματος, χαὶ οὐχ ἔχων τίνι 
kJ D 3 

πὸ πλέον χαρίσομα!: (04), 6 μοι δοχῶ χάλλιστον εὑρη- 
ed Y * 4 

χένα. xai ἀσφαλέστατον, χοϊνώσομαι xal ὑμῖν, ἵνα 

T , 
pot συνδοχιμάσητε xal συλλάθησθε (05) τοῦ βουλεύ- 
ματος. 


constitutus, atque. addubitans utri potius favere debeam, quod mihi optimum tutissimumque reperisse 
videor, vobis exponam, ut id qualesit, mecum expendatis, meumque consilium simul adjuvetis 


V. Mihi igitur optimum atque a periculo remotis - 
simum visum est, medium quoddam iter, cupidita- 
lem inter et timorem sequi, ae partim cupiditati 
partim spiritui satisfacere. Id autem sie fieri posse, 
si uec sacrum munus omnino defugiam , ne, quod 
periculosum est, gratiam rejiciam : nec rursus, 
quod molestum et acerbum est, graviorem quam 
vires ferant, sarcinam humeris tollam. Illud enim 
imo 
viri, 


alterius capitis esse, loc aliarum virium : 
utrumque animi parum  saui. Pii autem 
simulque securitati sux consulentis esse, functio- 
nem sacram viribus metiri ; ut scilicet, tanquam in 


*"[Dpetr. 1,9. ! Philipp. x1, 7g. * Hebr. xn, 2. 

(61) Kal cíAov. Basilium intelligit. Unde Schol. 
τὸν φίλον λέγειν οἵμαι, τὸν Βασίλειον χειροτονήσαντα" 
« Amicum, ut arbitror, appellat Basilium , qui ipsi 
ad episcopatum manus imposuerat.» 

(62) BoiAecat. Sic plerique codices. Dees! in edit. 
(65) Πιιάσματα. Herv. παλαίσματα, « artificiosa 
Quetationes.» 

(64) Χαρίσομαι. Reg. bm et Or. 1, χαρίσωμα!ι. 

(05) Συ.11άδησθε, etc, Reg. ἃ, Coisl. 1, συλλά- 


Ε΄. "E&o£é μοι χράτιστον εἶναι xal ἀχινδυνότατον, 
μέσην τινὰ τραπέσθαι τοῦ πόθου χαὶ τῆς δειλίας, χαὶ 
τὸ μὲν τῇ ἐπιθυμίᾳ δοῦναι. τὸ δὲ τῷ πνεύματι * τοῦ- 
το δὲ ἂν γενέσθαι, μήτε πάντῃ φυγόντος τὴν λείτουρ- 
γίαν, ὥστε ἀθετῆσαι τὴν χάριν, ἐπισφαλὲς γὰρ, μή- 
τε μεῖζον Tj χατ᾽ ἐμαυτὸν ἀραμένου (06) φορτίον, βα- 
ρὺ γάρ᾽ χαὶ τὸ μὲν χεφαλῆς ἄλλου (07), τὸ δὲ δυνά-- 
μεως μᾶλλον δὲ ἀπονοίας ἀμφότερα. Ἑὐσεδείας δὲ 
εἶναι ἄμα χαὶ ἀσφαλείας (08) μετρῆσαι τῇ δυνάμει 
τὴν λειτουργίαν * xa ὥσπερ τροφῆς τὴν μὲν χατὰ δύ- 
νᾶμιν προσίεσθαι, τὴν 0E ὑπὲρ δύναμιν ἀποπέμψα- 
σθα!: ’ οὕτω γὰρ (09) σώματι μὲν εὐεξίαν παραγί- 


θητε. « Mihique ad ineundum consilium opem fera - 
tis. » Billius : « exploretis. » 

(66) ᾿Αραμέγου. Or. 4, ἀραμένῳ. 

(07) KegaAmc ἄλλου. Combef. χεφαλῆς φαύλου, 
« imbecilli capitis. » 

(68) "Acpa.lelac. « Tuto ac caute incedentis. » 
Dillius, « tranquillitati consulentis. » 

(69) Páp. Deest in duobus Regg. 


819 ORATIO XII. 
γνεσθαι, ψυχῇ δὲ ἀσφάλειαν (70) τῷ μετριάζειν ἐν 
ἀμφοτέροις. Διὰ τοῦτο νῦν μὲν δέχομαι τῷ χαλῷ πα- 
τρὶ συνδιαφέρειν τὴν ἐπιμέλειαν, ὥσπερ ἀετῷ μεγά- 
λῳ χαὶ ὑψιπέτῃ (71) νεοσσὸς οὐχ ἄχρηστος (72) ἐγ- 
Υὖθεν συμπαριπτάμενος " μετὰ δὲ τοῦτο δώσω τῷ 
Πνεύματι τὴν ἐμὴν πτέρυγα φέρειν f| βούλεται, xaX 
ὡς βούλεται " χαὶ οὐδεὶς ὁ βιασόμενος, οὐδὲ ἀπάξων 
ἑτέρωθι, μετὰ τούτου βουλευόμενον. ᾿Πδὺ μὲν γὰρ 
πατρὸς πόνο: χληρονομούμενοι, xaX τὸ συνηθέστερον 
ποίμνιον τοῦ ξένου χαὶ ἀλλοτρίου " προσθείην δ᾽ àv, 
ὅτι χαὶ Θεῷ τιμιώτερον, εἰ μῇ με ἁπατᾷ τὸ φίλτρον, 
χαὶ χλέπτει τὴν αἴσθησιν ἡ συνήθεια " οὔπω δὲ (70) 
χρησιμώτερον τοῦ ἐχόντας ἐχόντων ἄρχειν, οὐδὲ 
ἀσφαλέστερον * ἐπειδὴ μὴ πρὸς βίαν ἄγειν τοῦ ἡμετέ- 
pou νόμου (74), μηδὲ ἀναγκαστῶς, ἀλλ᾽ ἐχουσίως. 
Τοῦτο μὲν γὰρ (15) οὐδ᾽ ἂν ἄλλην ἀρχὴν συστήσειεν, 
ἐπειδὴ φιλεῖ τὸ βίᾳ χρατούμενον ἐλευθερ:άζειν πο- 
τὲ (76) χαιροῦ λαδόμενον " τὴν δὲ ἡμετέραν οὐχ ἀρ- 
χὴν, ἀλλὰ παιδαγωγίαν, xal πάντων (77) μάλιστα 
συντηρεῖ τὸ ἐχούσιον. Βουλομένων γὰρ, οὐ τυραννου- 
μένων, τὸ τῆς εὐσεθείας (18) μυστήριον. 
non dicam imperium, sed magisterium, quod nulla 
lium enim, non coactorum, pietatis sacramentuin 
(τ΄. Οὗτος ὁ παρ᾽ ἐμοῦ λόγος ὑμῖν, ὦ ἄνδρες, ἁπλῶς 
(79) καὶ μετὰ πάσης εὐνοίας εἰρημένος, χαὶ τοῦ- 
τὸ τὸ τῆς ἑμῆς διανοίας μυστήριον. Νιχώῃ δὲ 6 τι ἂν 
xai ὑμῖν xal ἡμῖν μέλλῃ συνοίσειν, τοῦ Πνεύματος 
ἄγοντος τὰ ἡμέτερα (πάλιν γὰρ εἰς ταυτὸν ὁ λόγος 
ἀνέρχετα: [80]), ᾧ δεδώχαμεν ἡμᾶς αὐτοὺς, χαὶ τὴν 


χρισθεῖσαν χεφαλὴν τῷ ἐλαίῳ τῆς τελειώσεως ἐν Πα- 


τε 


τοὶ παντοχράτορι, χαὶ τῷ μονογενεξ Λόγῳ, xol τῷ 
ἁγίῳ Πνεύματι καὶ Θεῷ. Μέχρι γὰρ τίνος τῷ μοδίῳ 
τὸν λύχνον περιχαλύψομεν (81), xa* φθονήσομεν τοῖς 
ἄλλοις τῆς τελείας θειότητος, δέον ἐπὶ τὴν λυχνίαν 
ἤδη τιθέναι χαὶ λάμπειν πάσαις ᾿Εχχλησίαις τε zal 
ψυχαῖς, καὶ παντὶ τῷ τῆς οἰχουμένης (82) πληρώμα- 
σι, μηχέτι εἰχαζόμενον, μηδὲ τῇ διανοίᾳ σχιαγρα- 
φούμενον, ἀλλὰ χαὶ φανερῶς ἐχλαλούμενον; "Hzsp 
δὴ τελεωτάτη τῆς θεολογίας ἀπόδειξις τοῖς ταύτης 


στῷ Ἰησοῦ τῷ 


da 
p 
εξ 
Ἔ 
[S 
x 
Ξ 
4 
a 
RS 
uy 
X 
ῷ- 
ἊΣ 
a 
e 
LA 
m. 
x 
Ώ 
c. 
à 
E 
- 


z 


Κυρίῳ ἡ μῶν, ᾧ ἡ δόξα, τοὺς αἰῶ- 


*An4 
νας. "Ayfjv. 


(10) "Aczd.ieiav. Reg. 2, tres Colb. et Coisl. 1, 
ἀσφάλεια, € securitas. » 

(11) Ὑψιπέτῃ. Reg. a et Or. 2, ὑψιπετεῖ, 

(12) Οὐκ ἄχρηστος. Dillius, « non incommodus. » 

(15) Οὔπω δέ, ete. « Non. tamen. conducibilius 
est, volentibus przeesse, nee tutius. » 

(44) Tov ἡμετέρου γόμου. Dillius, « nemiuem 
vi duci vult lex nostra, coacteque ac non sponte 
gubernari.» Alludit Gregorius ad hzc verba 1 Petr. 
v, 2, « Pascite, qui in vobis est, gregem Dei, provi- 
dentes non coacte, sed spontanee.» 

(19) Τοῦτο μὲν γάρ, etc. Billius, « hoc. enim 
molo ne alia quidem imperia contineri ac conser- 
vari possunt, quod ita natura comparatum sit, ut 
quidquid vi tenetur, arrepta occasione stalim se in 
libertatem asserat. » 

(16) Ποτέ. Sic Coisl. 1. Deest in editis. 

(11) Kal πάντων. Coisl. 1, ὃ χαὶ πάντων. 

(18) Εὐσεδείας. Regg. a, hu, quatuor Colb. 
Cisl. 1 et 2, Or. 1, σωτηρίας, «salutis mysterium. » 


— AD PATREM. 


8560 


A cibis, eam admiltamus, cui pares esse possumus, 
eam autem , qui vires nostras superat , repudie- 
mus, Sie enim. 95] fore , ut et corpori sanitas, 
et animze tranquillitas constet, si in. utrisque me- 
diocritas. teneatur. Ac proinde nune quidem cum 
praeclaro parente euram hanc suscipere non recuso, 
velut magna aquili et altissime volanti pullus non 
inutilis e propinquo advolans. Postea vero pennam 
meam Spiritui, quo. volet, et. quoquo modo volet , 
ferendam dabo : nec quisquam erit, qui me cogere, 
aut aliorsum traducere possit, cum €o congultan- 
tem, Nam etsi. paternis laboribus succedere dulce 
sit, ac nolo et familiari gregi przesse jucundius, 
quam externo et alieno ; addam etiam Deo charius, 
nisi me fallit amor, et scusum surripit consuetudo ; 
non lamen conducibilius est, nee tutius, quam ut 
volentes volentibus pr:sint. Quandoquidem legis 
nostre non est, vi et. coacte, sed sponte gubernari. 
iloc enim ne aliud quidem imperium continere pos- 
sit, quandoquidem quod vi cogitur , oblata occasio- 
ne, ad libertatem redire consuevit, nedum nostrum, 
re sque ac voluntatis libertate conservatur. Volen- 


est, 


VI. Hoc habui, viri Nazianzeni, quia simplici 
animo benevolenti:eque pleno ad vos dicerem ; at- 
que hoc est animi mei arcanum. Vincot autem ve- 
lim, quod vobis mihique profuturum est, Spiritu 
nimirum res uostras moderante (nam eodem rursus 
ascendit oratio), cui nos ipsos dono dedimus, et 
copul sacre initiationis oleo perfusum, in. Patre 
omnipotente, et Fiiio unigenito, et Spiritu sancto 
3e Deo. Quousque enim. lucernam modio contege- 
mus, ac plenam numerisque absolutam divinitatem 
aliis invidebimus, cum jam supra candelabrum col- 
locanda sit, ut cunctis ille Ecclesiis et animis , ae 
denique universo orbi luceat, non jam imagine qua- 
dam notatus, ac. cogitatione adumbratus, seid plane 
aperteque pr:edicatus ? Quod quidem  perfectissi- 
mum theologie argumentum est, apud eos utique, 
qui hane gratiam consecuti sunt in eodem Christo 
Jesu Domino nostro, cui gloria, honor et imperium 
iy secula seculorum. Amen. 


(19) ᾿Απιϊῶς. Coisl. 1, ἁπλοῦς. 

(80) "'Avépzecat. Coisl. 1, ἐπανέρχεται. 

(81) Περικαύψομεν, etc. Weg. bui, περιχαλύ- 
ψωμεν xaY φθονήσωμεν. 

(82; Τῆς οἰκουμένης. Coisl. 1. addit "ExzArsiaz, 
«universo Ecclesi:e coetui, » Quae quidem tlieolo- 
εἴτα, deitatis nimirum doctrine ac. trinitatis, abso- 
lutissima professio est. Apud Grincos, θεῖα λόγια, 
€ saera. Scriptura, » nuncupatur « theologia; » et 
« theologi » dicuntur, qui huie incumbunt studio, 
nempe qui vel scripto vel sermone « divinitatis 
doctrinam. » prosequuntur. Hine. Gregorius, solus 
ex Patribus, « Theologus » est appellatus, quod 
nullus hanc materiam sublimiori et. graviori stylo 
pertraetarit, laque. qui « de Christi divinitate » 
sermonem instituit, is « in theologia versari » dici- 
tur. Si autem. « de Christi humanitate et incarna- 
tione » sermo fiat, « economia » appellatur. Τὴν 
ἐναυνθρώπησιν τοῦ Θεοῦ Λόγου χαλοῦμεν οἰχονομίαν, 
* Incarnationem Dei, eeconomiam Verbi appellamus?» 


δ5ὶ S. CREGORIL THEOLOGI $39 


?52 NONITUM IN ORATIONEM XIII. 


I. E Doarensi sede (83), juxta Tillemontium (85), a Catholicis ejectus fuerat herelicus 
aulisles, cujus nomen ignoratur. ln ea Gregorius uterque Eulalium, virum integritate 
morum, ac vita prestantissimum, qui, pertraetatis antea cum laude secularibus negotiis, 
magnam sibi gloriam conquisierat, collocarunt. De hoc Eulalio inter se dissentiunt in- 
terpreles. Hallucinatur Elias, qui eum esse putat, ad quem plures exstant Gregorii 
epistole. Is enim Eulalius longo post tempore Nazianzi episcopus a Theologo jam sene 
est ordinatus. Aller vero, de quo hio agitur, Doarensem sedem occupavit, cum ipse 
Theologus noster recens Sasimorum presul esset creatus. Huic Eulalii ordinationi in- 
terfuerunt Gregorius senior, aliique nonnulli episcopi. Non interfuit Basilius, ac ne qui- 
dem videtur exspectatus;. neque enim forte tempus sinebat, cum periculum esset ne 
cunctando hae ordinatio ab Arianis turbaretur. Hinc Gregorius in bac oratione de Basilio 
loquens : « Non venimus, inquit, ut millamus gladium, sed pacem; non venimus 
jin magni illius pastoris contemptum et ignominiam, qui splendide civitati presidet. 
Honorabilem seimus, caput agnoscimus, sanctum vocamus..... sacerdotes el praesules 
augere studuimus, non subtrahere; hereticos evertere, non orthodoxos imminuere. » 
Nondum enim dissidium inter Basilium et Anthimum, de Cappadociae in duas provin- 
cias divisione, erat eompositum. Basilius namque totius provincie, id est utriusque 
Cappadocia, caput haberi volebat. Id non segre agnoscit Gregorius; ideoque purgat se 
quod Basilii presentiam, aut sallem ab eo Eulalii ordinationis confirmationem non 
exspectaverit. 

M. Doaris, in secundz Cappadociae oppido, habita est have decima tertia oratio, circa 
annum 373. Maxima namque persecutionis procella jactata fuerat Doarensis Ecelesia, 
multumque iutes!ino bello exagitata. Quamobrem a gratiarum aclione incipil orator, 
el populo de sedalis flactuum voluminibus et bellis gratulatur. Tum, paucis de Basilio, 
et in hereticos ae perturbatores ejectos, prolatis, ad novum pastorem oralionem con- 
vertit, quem et monitis instruit, et debitis laudibus exornat. Ceterum Gregorius in hac 
oralione episcopum quemdam vehementer exagitat, « eum Dalhanis οἱ Abironis filium » 
appellans (n. 9) Censet Elias de Anthimo Tyanensi episcopo loqui Theologum. Verum, 
ut recte observat Billius, «id non salis ex hujus oralionis verbis colligi potest. Imo 
quiedam sunt, que hanc expositionem respuere videantur. Hoe enim verba : οὔτε τῷ 
ποιμένι τῷ σῷ μέγα τι ἐχαρίσω, in eum quadrant, qui frustra a'iquem vexare studuit, uL a 
quodam alio gratiotu iniret, non autem in Anthimum, qui cum infestissimum se hostem 
Basilio prebuerit, non video quonam pacto hec verba ei convenire possint. Dicendum 
enim polius 953 fuisset , οὔτε τὸν ποιμένα τὸν σὸν μέγα τι ἐδλαψας, nec. pastori tuo. magnum 
aliquod. detrimentum attulisti, quam, οὔτε τῷ ποιμένι τῷ σῷ μέγα τι ἐχαρίσω, nec a pastore 
iuo ingentem. aliquam gratiam. iniisti, » Addemus ne quidem dici posse in priore Billii 


sensu, « pastori tu0,» quem « suum » jam Anthimus non agnoscebat, ex quo Tyanensis 
sedes in metropolim erecta esset. 


(85) Auctor novi ed. Op. sancti Dasilii contendit, 
adversus Tillemontium, tunc primum  Doarensem 
sedem constitutaui fuisse, nec, ante Eulalium, ullum 
alium episcopum Doaris fuisse ordinatum. Vide 


Basilii Vitam, tom. lll nova edit, c. 24, n. 5, 
pag. 116. à 

(84) Orationis argumentum. Tillem. tom. IX, 
pag. 594. 


ORATIO ΧΗ". 


jMlabila in consecratione. Eulalii Doarensium 
episcopi. 
|. Fratres, orationem nostram accipite, quamvis 
jerexiguam, atque à dignitate materix procul re- 
motam; sed tamen Dominus Deus justo judicio 
misericordiam expendere solet ὅ, Nam et Pauli plan- 
iationem accipit, ut Pauli, et rigationem Apollo *, 


Isa. x vin, 14. T Cors 10,16: 

* Alias XXX ; quae autem 15 erat, nunc 25, 
— Habita cirea annum 575. 

(85) Eic cuv, etc. In quibusdam : Προσφώνησις 
ἐχδοθεῖσα ἐπὶ τῇ χειροτονία Ἐὐλαλίου ἐπισχόπου 
Àn200v. « Allocutio in Eulal:i Doarensium episcopi 


AOFOEXIL. 


A Εἰς τὴν (85) χειροτονίαν Δοαρῶν éutA(a ἐχδοθεῖσα 


EvoJAaA(Q ἐπισκόπῳ. 

A'. Δέξασθε τὸν ἡμέτερον λόγον, ἀδελφοὶ, χἂν ἐλά 
χιστος T], χἂν πᾳρὰ πολὺ τῆς ἀξίας λειπόμενος * 
πλὴν ὅμως σταθμίζειν οἷδεν ὁ Δεσπότης Θεὸς τῇ δι- 
χαίᾳ χρίσει τὸν ἔλεον (80)* δέχεται γὰρ καὶ Παύ- 
λου (81) τὴν φυτείαν, ὡς Παύλου, xa ᾿Απολλὼ τὴ! 


ordinatione habita. » 

(86) Τὸν" ἔλεον. « Misericordiam. » Gregorius hic 
per « misericordiam, » intelligit mercedem | illam, 
quam Deus nobis rependit. 

(B7) Ὡς flav.Aov. Mec in quibusdam Germaaise 


. a 
855 


ἀρῤδεῖαν, xa τὰ δύο λεπτὰ τῆς χῆρας, xat τοῦ τε) 


ὦ 


you τὴν ταπείνωσιν, χαὶ τοῦ Μαναστῇ τὴν ἐξαγόρευ- 
σιν. Δέξασθε λόγον νεόχτιστον (88) ἐπὶ νεοχτίστῳ 
ποιμένι (89) δέξασθε φωνὴν εὐχαριστήριον ἐπὶ τοῖς 
"ρωμένοις θαύμασι. Μιχροὶ μὲν ἡμεῖς χαὶ ἐλάχιστοι 
lv υἱοῖς Ἰσρχῆλ᾽ εὐχαρ!στεῖν δὲ πλουσίως οὐδὲν xto- 
λύει (90) xaX τοὺς μιχρούς. Τὴν μὲν οὖν τελεωτέραν 
εὐφημίαν ἀποδώσουσι τῷ Θεῷ πάντως οἱ τελεώτεροι" 
ἡμεῖς δὲ τὴν χατὰ δύναμιν εἰσοίσομεν σήμερον. 
Τοιγαροῦν ἄσατε τῷ Κυρίῳ (epa καινόν" ὅτι Üav- 
μαστὰ ἐποίησεν. Ἐχυμαινόμεθα, ἐπολεμούμεθα, £- 
ωθούμεθα * τὰ μὲν ἤδη παρῆν τῶν δεινῶν, τὰ δὲ ἤμελ- 
λεν. ᾿Αλχὰ lg ἔστησε τὴν χαταιγίδα εἰς αὔραν; Τίς 
συνέτριψεν ὅπλον, χαὶ ῥομφαίαν, χαὶ πόλεμον; Τίς 
τοὺς ἐξωσμένους (91) χαὶ ἀπεῤῥιμμένους ἡμᾶς (92) 
εἰσεδέξατο; Οὐχὶ σὺ ὁ Θεὸς, ὁ ἐγεργήσας ταῦτα; 
Κύριος κραταιὸς καὶ δυνατὸς, Κύριος δυνατὸς ἐν 
πολέμῳ. 

Β΄. Οὗτος ἕτεμε θάλασσαν " οὗτος ἔτοεψεν ἐν ἐρήμῳ 
λαὸν φυγάδα, ξένον ὑετὸν χαρισάμενος " οὗτος πε- 
«paw ἐπήγασεν" οὗτος χατεπολέμησε τὸν ᾿Αμαλὴ 
χειρῶν ἀποῤῥήτῳ (95) χαὶ μυστιχῷ σχήματι. Τοῦτο 


i^ 


γὰρ ἴσχυσαν ἱερέως χεῖρες ἐπὶ τοῦ ὅρους αἰρόμενα:, 
χαὶ εἰς εὐχὴν τυπούμεναι, ὃ πολλαὶ μυριάδες οὐχ 
ἴσχυσαν. Οὗτος τείχη χατέσεισεν ἀμάχως χαὶ ἀπολέ- 
μως" καὶ, ἵνα τὰ τελευταῖα λέγω, οὗτος χατήνεγχε 
κὸν Γολιὰθ (94) χατὰ τοῦ μεγάλου Aa618 τολμήῆσαν- 
πα, τὸν ἐπηρμένον, καὶ ἀλαζόνα, xal ἀπόγονον τῶν 
γιγάντων. Διὰ ταῦτα οὖν (95) ὁμοθυμαδὸν λέγωμεν * 
Εὐκογητὸς Κύριος, ὃς οὐκ ἔδωκεν ἡμᾶς εἰς θή- 


gar τοῖς ἐδοῦσιν αὐτῶν" xax, Χείμαῤῥον διῆθεν C 


ἡ ψυχὴ ἡμῶν - ὡς στρουθίον ἐῤῥύσθη ἐκ τῆς πα- 
γίδος τῶν Ünpevércor* ἄλλα τε ὅσα ψυχὴ περιχα- 
ρὴς ἐπὶ Θεοῦ μεγαλοδωρεᾷ φθέγγεται. Οὐχ ἤλθομεν 
βάλλειν (90) μάχαιραν, ἀλλ᾽ εἰρήνην. Οὐχ ἤλθομεν 
π᾿ ἀτιμίᾳ τοῦ μεγάλου ποιμένος (91), τοῦ τῆς λαμ. 
πρᾶς προχαθεζομένου πόλεως " τίμιον ἴσμεν, χεφα- 
λὴν γινώσχομεν, ἅγιον χαλοῦμεν, xai ἀδιχούμε- 
vot (98) * μόνον ἔστω φιλότεχνος, xaX πάτης προνοῶν 
Ἐχχλησίας. Προσθήχην ἱερέων ἐπραγματευσάμεθα, 
οὐχ ὑφαίρεσιν: αἱρετιχῶν ἀνατροπὴν, οὐκ ὀρθοδόξων 
ἐλάττωσιν. 


patrem [iliis se prebeat, totique Ecclesi: sedulo prospiciat. Sacerdotes et praesules augere 


ORATIO XUI. — IN CONSECRATIONE EULALII EPISCOPI. 


854 


A et duo vidue minuta ^, et Publicani dejectionem *, 


et Manassis confessionem ". Novam propter novum 
pastorem orationem accipite. Vocem, ob ea quie 
cernimus miracula , gratias agentem, accipite. 
Parvi quidem ipsi sumus, et minimi inter filios 
lsrael : at nihil probibet , quominus parvi quoque 
alfatiin et copiose gratias agant, Deo sane perfectio- 
rein laudem. perfectiores redilent : nos autem. pro 
viribus hane hodie offeremus. Quamobrem cantate 
Domino canticum. novum, quia. mirabilia [ecit *. 
Fluctibus jactabamur, bello premebamur, extrude- 
bamur, calamitates acerbitatesque mult?e, partim 
urgebant, partim. impendebant. Verum quis pro- 
cellam in aaram statuit, atque. compressit? ? Quis 
confregit scutum, gladium et bellum '?? Quis nos 
expulsos atque projectos suscepit? Nonne tu, Deus , 
ai hac effecisti  ? Dominus [ortis et potens , Do- 
minus polens in bello "δ. 

WM. Hie mare scidit. Hic profugum populum 1n 
deserto aluit, novam atque inauditam pluviam elar- 
gitus ; hie, ut petra fontis ritu scatariret, fecit; hic 
per arcanam ΟἹ mysticain manuum liguram Ama- 
lecitarum copias fregit. ac profligavit "Ὁ. Hoc enim 
sacerdotis manus in monte sublat:e , atque ad pre- 
cationem composit:e , potuerunt, quod multa homi- 
num millia perficere nequiverunt. Hic urbium mae- 
nia 954, et propugnacula sine bello ullo et certa- 
mine concussit ac dejecit '*. Et, ut postrema com- 
memorem , hie superbum illum et arrogantem 
Goliath, atque a gigantibus oriundum, adversus 
magnum Davidem pugnam inire ausum, prostravit '*, 
Ac proinde omnes uno animo dicamus : Benedictus. 
Dominus qui non dedit nos in captionem dentibus 
eorum !*, et, Torrentem pertransivit anima nostra : 
quasi passer erepta est de laqueo venantium "! : alia- 
que omnia , qui? anima, ob Dei munificentiam iu- 
genti letitia perfusa. proloquitur. Non venimus, ut 
gladium mittamus , sed ut. pacem ^. Non venimus 
in magni illius pastoris contemptum et ignominiam, 
qui splendida civitati prowsidet. Ilonorabilem sci- 
mus, caput agnoscimus, sanctum vocamus, tametsi 
injuria affecti, Tantum , indulgentem. et humanum 
studui- 


mus, non subtrahere; hireticos evertere , non orthodoxos imminuere 


Γ΄. Τί φὴς, ὦ παΐ Δαθὰν (99) x ᾿Αθειρὼν, xax D 


* Luc. xxi, 9. 
11 [sa, xv, 7. 
xvii, 49. 


Luc. xvii, 15. 
!'* Psal. xxum 8. 
!* Psal, cxxur. 6, !T ibid. 5, 7. 


codicibus desunt, atque respnit Leuvenklaius ; Bil- 
lius autem ea agnoscit, et. quidem merito , cum in 
plerisque codd. legantur. 

(88) Δεόχτιστον. Or. 1, ντῴχιστον. 

(89) ΝΝεοχτίστῳ ποιμένι. « Propter recens crea- 
tum pastorem.» 

(90) Κω.τύει. Coisl. 1, χωλύσει. 

(91) ᾿Εξωσμέγνους. Sic wes Kegg., duo Coisl. ei 
Or. 1. In ed. ἐξωσμένους. 

(92) Ἡμᾶς. Sie duo Regg. et Comb. Editi, ὑμᾶς. 

ps) 'Aaoppnro. Coisl. 1 ἀποῤῥήτων ἐχστάσε! 
χαὶ, ctc. 


(94.) Γοιάθ, Sic duo Regg. et Or. 1. Editi Γολιζδ, 


Ill. Quid ais, Fili Dathan et Abiron, et dux mi- 


* M Paral. xxxin, ὅδ. 9 Psal. xcvi, τς * Psal. cvi, 99. 19 Psal. Lxxv. 4, 
P Exod. xiv, 21; xvi, 15; xvin, 6 sqq. 
'5 Luc. xiij 51. 


ν᾽ Josue vi, 16. 5 ] Dieg. 


(95) Oir. Addidimus codicum auctoritate. 

(96) Bá.Aei. Tres Regg. Or. 14, et Combef. βα- 
εἶν, 

(91) Μεγάλου ποιμένος. Putamus hic « Basilium 
Magnum » intelligi. 

(98) ᾿Αδιχούμενοι. Wefert. Gregorius. « ideo se 
injuria allectum » a Basilio, quod eum Basilius Sa- 
simorum episcopum ereasset : eadem iu pluribus 
locis commemorat. 

(99) "Q παῖ Aa0dr, ete. Quem hice designet τον 
gorius, ambiguum. Elias Anthymum esse pula! ; 
immerito quidem, ut in Mon., n. 2, declaratur, Bii- 
lius, quemdam episcopum Antliimo 2ddictum. No- 


$55 S. GREGORII THEOLOGI 856 


lilaris contumax , qui adversus Moysem insurgere A στρατηγὲ ἀσωφρύνιστε, ὁ xaX MoUséog τολμῆσας 


ausus es ?, qui manus in nos, quemadmodum illi 
linguas in magnum illum Dei servum, immisisti ? 
Non colorruisti ? Non pudore suffusus es? Non hxc 
animo acitanti carnes in terram collapse sunt? Et 
postea manus has sursum ad Deum tendes? Postea 
dona offeres? Postea orationes pro populo fundes? 
Vereor equidem ne Dei gladius tamdiu rubiginem 
contrahat, et conquiescat. Nec a pastore tuo ingen- 
tem aliquam gratiam iniisti, et le ipsum maximo 
detrimento muletasti, te ipsum videlicet a Dei gra- 
tia extraneum reddens, 

IV. Ac nunc, o pastorum optime et przstantis- 
sime, adesdum, ac nobiscum, imo ante nos populum 
tuum accipe, quem Spiritus sanctus tibi commisit, 
quem angeli offerunt, quem et vita, e! morum pro- 
bitas, fidei tuze credidit. Quod si per tentationes et 
inpedimenta throni hxreditatem consequeris, non 
est cur tibi hoc mirum videri debeat. Nulla res 
magna probationis et anxietlatis est expers. Natura 
enim ita comparatum est, ut res humiles et abjectae 
facili negotio parentur, res autem sublimes el ex- 
celsi, non nisi summo studio et difficultate. Audisti 
Paulum dicentem : 9555 Oportere nos per multas 
Lribulationes introire in regnum cotorum ὃς Dic ipse 
quoque : Tramusivimus per ignem et aquam, el 
eduzisti nos in re[rigerium **. O insigne miraculum : 
Ad vesperam demoratus est fletus, οἱ ad matutinum 
letitia **. Sine eos, qui bellum gerunt, nugari atque 
ineptire, ae. diducto rictu hiare , ut canes frustra 
oblatrantes : nos autem. ne bello vexemur. Doce 
adorare Deum Patrem , Deum Filium , Deum Spiri- 
tum sanctum , in tribus personis, in una gloria et 
splendore. Quod periit, exquire: quod infirmum 
est, corrobora : quod firmum est, serva 35, Tantam a 
te in spiritualibus rebus laudem nominisque gloriam 
cfllagitamus , quantam in terrenis negotiis cognovi- 
vimus. Perfectiorem armaturam a majoribus du- 
cibus accipies , per quam poteris ignita diaboli tela 
exstinguere ?*, ac sistere Domino plebem peculia- 


φ 
ι 
t 


σας τῷ μεγάλῳ (1) θεράποντι ; Οὐχ ἔφριξας ; Οὐχ £v- 
D * "rx ᾿ - B L 

ετράπης ; Οὐχ ἔῤῥευσάν σοι ταῦτα διανοουμένῳ xaX 

γῆς αἱ σάρχες ; Εἶτα τὰς χεῖρας ταύτας ἀνατείνεις 


ἔς 


τῷ Θεῷ ; Εἶτα δῶρα προσάξεις ; Εἶτα ὑπερεύξῃ 

τ 09 ἣ ῥομφαία τοῦ 
Θεοῦ χατιωθῇ (2), χαὶ ἠρεμήσειεν. Οὔτε τῷ ποιμένι 
τῷ σῷ μέγα τι ἐχαρίσω, χαὶ σαυτὸν τὰ μέγιστα ἐζη- 
μίωσας, ἀλλοτριώσας (Ὁ) σεαυτὸν τῆς τοῦ Θεοῦ χά- 


ριτος. 


sete 
AS c Ξ 3 
λαοῦ; Φοθοῦμαι μή ποτε c0GOUT 


Δ΄. Νῦν δὲ, ὦ ποιμένων ἄριστε χαὶ τελεώτατε, δεῦ- 
ρὐ μοι xal τὸν σὸν ἀπολάμδανε λαὸν σὺν ἡμῖν τε χαὺ 
πρὸ ἡμῶν, ὃν ἐνεχείρισέ σοι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὃν 
προσάγουσιν ἄγγελοι, ὃν ὁ βίος χαὶ δ᾽ τρόπος ἐπί- 
στευσεν. Εἰ δὲ διὰ πειρασμῶν χαὶ χωλυμάτων τὸν 
θρόνον χληρονομεῖς, μὴ θαυμάσῃς " οὐδὲν τῶν μεγά- 
λων ἀδόχιμον, οὐδὲν ἀθασάνιστον. Ἕπεται γὰρ φύσει 
ποῖς μὲν ταπεινοῖς τὸ ῥάδιον, τοῖς δὲ ὑψηλοῖς τὸ δύσ- 
χτητον. "Hxoucag τοῦ εἰπόντος, Ὅτι δεῖ ἡμᾶς διὰ 
πολλῶν θ.λέψεων elceAQetr eic τὴν βασιιϊείαν τῶν 
οὐραγῶν" εἰπὲ χαὶ αὐτός" Διήνϊθομεν διὰ πυρὸς 
καὶ ὕδατος, καὶ ἐξήγαγες ἡμᾶς εἰς ἀναψυχήν. "Q 
ποῦ θαύματος! Τὸ ἑσπέρας ηὐλίσθη κιλαυθμὸς, 
καὶ εὶς τὸ πρωὶ ἀγα. λίασις. "Ea ληρεῖν τοὺς πολε- 
μοῦντας χαὶ περιχάσχειν, ὡς χύνας ὑλαχτοῦντας 
διαχενῆς " ἡμεῖς δὲ μὴ πολεμώμεθα. Δίδασχε προσ- 
χυνεῖν Θεὸν τὸν Πατέρα, Θεὸν τὸν Υἱὸν, Θεὸν τὸ 
Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ἐν τρισὶν ὑποστάσεσιν, ἐν μιᾷ δό- 
Er (4) τε χαὶ λαμπρότητι. Τὸ ἀπολωλὸς ἐχζήτεϊ" τὸ 
ἀσθενὲς ἐνίσχυε " τὸ ἰσχυρὸν φύλασσε. Τοσαύτην ἀπ- 
αιτοῦμέν σε τὴν Ey τοῖς πνευματικοῖς εὐδοχίμησιν, 
ὅσην ἐπὶ τῶν χοσμιχῶν συνέγνωμεν. Τὴν μὲν οὖν 
τελεωτέραν ὅπλισιν δέχοιο (ἢ) παρὰ τῶν μειζόνων 
στρατηγῶν, δι᾽ ἧς δυνήσῃ τὰ βέλη τοῦ πονηροῦ τὰ 
πεπυρωμένα σθέσαι, χαὶ παραστῆσαι τῷ Κυρίῳ λαὸν 
περιούσιον, ἔθνος ἅγιον, βασίλειον ἱεράτευμα, ἐν 
Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυοίῳ ἡμῶν (6), ᾧ ἡ δόξα (1) εἰς 
τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν. 


rem, gentem sanctam, regale sacerdotium **, in Christo Jesu Domino nostro, cui gloria in s:ecula sz- 


colorum. Amen. 


15 Num. xvi, ι.΄ 
v1; 10-39 I*Petr. 115.97 


vus operum S. Basilii editor, in ejus Vita tom. III, D 


c. 94, n. 5. p. 416, probabilius certe, presbyterum 
quemdam TTyanensem , qui contra Basilium pugna- 
verat, eL in ipsum etiam Gregorium injecerat ma- 
nus, ut ab Anthimo gratiam iniret, Huic Dei gla- 
dium imprecari videtur Theologus, « ut in hac 
vita, inquit Elias, audacie sux ponas luens, 
ielernis suppliciis eximatur. » 

(1) Τῷ μεγάλῳ. Sic tres Regg. et Or. 1. Deest 
«o in ed. 


39 ACT. X19 94,1 03!/ Psal ExV;919: 


? Psyl. xxix, 6... ** Ezech. xxxiv, 4. *" Ephes. 


(2) Κατιωθῇ. Rectius quam χάτω θῇ, ut Billins 
priuum legerat et reddiderat, « deorsum Dei gla- 
dius propendeat, » 

(5) ᾿Αλιλοτριώσας. « Dei gratia te excludens.» 

(4) Ἐν qug. δόξῃ, « In una majestate. » 

(5) A£yoto. « Accipito. » E 

(60) Ἡμῶν. Sic in pluribus codd. Deest in 
editis. 

(3) Ac£a. Addunt nonnulli, xaX τὸ χράτος, « et 
imperium.» 


: 


756 MONITUM IN ORATIONEM XIV. 


I. Quamvis in plerisque manu exaratis codicibus, hec oratio istum pre se ferat titu- 
lum : Περὶ πτωχοτροφίας, De alendis pauperibus ; protulimus tamen cum Hieronymo (8), 


(8) Hier. De script. eccl., ed. Bas. 1529, pag. 14 


0 


v. 


4 LI 
; i 
851 P" ORATIO XIV. — DE PAUPERUM AMSHE, 858 


Gabrielio, aliisque compluribus retinere : Περὶ φεϊοπτωχίας, De pauperum. amore. Gre- 
gorius namque, si ad hujusce orationis initium atlendamus , videlur per se ipse hanc 
eamdem iuseriptionem orationi imponere : Δέξασθε, inquit (n. 1), τὸν περὶ φιλοπτωχίας λόγον, 
« Hane de pauperum amore orationem anecipite. » Utram autem sententiam. teneamus, 
« nihil ferme refert, inquit Gabrielius. Utraque enim oratoris propositum clare osten- 
dit, quod quidem est, ut doceat pauperes benevolenlia et. benignitate compleetendos 
esse... ld autem tanta Theologus doctrina et gravitate, tantaque pariter eloquentia et 
vi dicendi prestitit, ut qui ea non admodum afliciatur el coinmoveatur, is plane durus, 
ferreus et inhumanus dici possit. » lta etiam seutiunt alii qui de hac oratione tracta- 
runt, si Clericum (9) excipias. Verum contemnendus potius, quam serio refellendus est 
ille fastidiosus ac malevolus censor, qui « ordinem el materie unitatem » in hac ora- 
tione desiderat, quique « digressiones el excursus v oratori objicit. Oratio ipsa, si attente 
legatur, tam iniquum hac de re judicium confutabit. 

lI. Hanc orationem Cesarem habitam fuisse una fere voce consentiunt erudili. 8; autem 
annum quieras, iidem ipsi inler se dissentiunt ; idque, fatemur, non nisi conjiciendo 
licet assequi. Vix enim ullam in insigni hac oratione temporis nolai reperire est. 
Nonnullam tamen Gabrielius (collatis inter se his duobus Gregorii loeis (n. 10) : « Pro- 
pouitur nobis ob oculos grave et miserandum spectaculum, nee nisi iis, qui norunt, 
credibile, homines morlul ac viventes, » etc. Et alibi (10) : «Non jam oculis nostris 
trisle et miserandum spectaculum proponitur, homines ante mortem mortui, etc.), » videre 
Sibi visus est, alquecolligit, « salis perspicuum esse, nondum ἃ Basilio edificatum fuisse,» 
τὸ τῆς εὐσιξείας ταμεῖον, lllud pietatis prompluarium, « cum preclara hiec. et luculenta ba- 
beretur oratio; atque probabiliter conjici posse, non parum ipsam quoque ponderis ad 
opus tam pium perficiendum attulisse. » A Gabrielio autem dissentiunt Nicelas et Ba- 
silius, scholiasta. Primus quidem ait (11) : «Eorum causa polissimum habita est oratio, 
qui in Basiliadis valetudinario, sacro morbo (lepra) laborabant; quod quidem Basilius 
Magnus exstruxera!, ibique colleetos e&grolos curabat. » Secundus vero, id est, Basilius 
Scholiasta, sic loquitur (12) : Τὸν προχεέμενου τοῦτον περὶ φιλιπτωχίας λόγον ἐν τῷ πτωχείω ἐχπεφω- 
νῆσθαί φασι, τῷ ἐν Βασιλειάδε, ὑπὸ τοῦ Μεγάλου τηνικαῦτα δομηθέντος Βασιλείου ἀντιχρὺ Καισαρείας. « Eum 
quem explicandum aggredimur de pauperum amore sernionem , pronuntiatum | ferunt 
in pauperum domo, quiin Basiliadi erat, a Basilio Magno, e regione Cosarec Lum 
lemporis cditicata. » 

Hif. In hac opinionum discrepantia, perpensis undequaque rationibus ae 957 momentis, 
Nicet;e et Basilii sententiam tutiorem arbitramur, utpote qua firmioribus uixa videatur 
argumenlis. Ac. primo quidem, nibil certe clarius ac disertius a Nicela et Basilio diei 
poluit, qui procul dubio, quod traditum acceperant hie narrare censendi sunt. Deinde 
illorum sententia magis cum histori:e monumentis congruit. Diflicullatis enim nodus in 
eo potissimum consistit, ul vere ac precise assignelur tempus in quo a Basilio Magno 
exstructum fuit «istud pietatis c«edificium. » Probabilius autem videlur eruditis illud 
fuisse inchoatum anno 370, vel ad summum 371. ld probatur ex eo ipso quod anno 
372, in hac domo exceptus sit Heraclides, ac proinde quod illa pauperum domus hoc 
ipso anno fuerit hospitibus suscipiendis idonea. Conslat preterea. Gregorium nostrum 
nullam ad Cwesarienses habuisse orationer, nisi postquam ordinalus est episcopus ; quod 
quidem contigit, ut jam vidimus (13), circa festum Pascha anni 372. Unde non male 
coliigere licet hauc orationem pronuntiatam fuisse anno circiter 373. 

IV. Si autem pravaleret Gabrielii sententia, certe quidem ante annum 371, ac proinde 
ante Gregorii ordinationem collocanda esset heec oratio ; quod sane ex dictis fieri nulla- 
tenus potuit. Htaque ex collatis a. Gabrielio Gregorii locis conjicere forsan licuerit, 
ccptum jam tune celeberrimum istud loto orbe Nosocomium; at non ila perfeetum, 
ul « universos morbo :;aboranles, curatores, medicos, iutuenta, deductores (14), » elte., 
conliuere possel. Unde Gregorius in hac oratione optime ac vere dicere potuit. (15) : 
« proponitur vobis ob oculos grave et miscerandum spectaculum, » ele. Et rursus in 
Basilii Magni laudatione, absolutis omnibus, et undequaque coaelis sacro morbo labo- 
ranlibus, licuit. eliam gralulari, quod (16) « miserandum illud ac triste spectaculuin » 
jam abesset. Non negamus lamen mirum sane videri, quod in hae oralione, uihil, nec 
de cwdificanda illa pauperum domo, neque edificata aut perfecta, reperiatur. Id. ne verbo 
quidem attigit Gregorius. Unde probobiliter fieri potest, Gabrielium, propter istud Theologi 
de hac re silentium, in oppositam sententiam abiisse. 


(9) Bibl. univ. tom. XVIII, p. 68. (15) Monit. in orat. 9. 
(10) Or. xir, n. 65. (14) Basil., ep. 94. 
11) Comment. in hanc orat. : (15) Or. xiv, n. 19. 
(12) Initio comment. in hanc orat. (16; Or. χα, n. 65. 
AOT OX IA. ORATIO XIV*. 
Περὶ φιϊἸοπτωχίας. A De pauperum amore. 
Δ΄, ΓΑνδρες ἀδελφοὶ zal συμπένητες, πτωχοὶ γὰρ |. Viri fratres ac. paupertatis. socit. ( quamvis 


? Alias 16: qux autein. 13 erat, nunc 22, — Iabita anno circiter 572. 


889 S. GREGORII TIIEOLOGI 860 


enim, parvis adhibitis mensuris, alius alium ante- A ἅπαντες, xot τῆς θείας χάριτος ἐπιδεεῖς, χἂν ἄλλος 
cellere videatur, pauperes tamen omnes revera ἄλλου προέχειν δοχῇ, μικροῖς μέτροις βετρούμενος, 
sumus, gratiaque divina indigemus ), hanc de pau- ἔξασθε τὸν περὶ φιλοπτωχίας (17) λόγον, μὴ πενιχρῶς, 
perum amore orationem non anguste et jejune, sed λλὰ φιλοτίμως, ἵνα βασιλείαν πλουτήσητε (18): συνεύ- 
ample et magnifice accipite, ut regni opes assequa- ἔξασθε δὲ xot ἡμᾶς πλουσίως τοῦτον ὑμῖν χορηγῆσαι, 
mini ; ac simul orate, ut eam copiose vobis submi- χαὶ θρέψαι τῷ λόγῳ τὰς ὑμετέρας ψυχὰς, χαὶ δια- 
nistremus, et sermone animos vestros alamus, pa- θρύψαι πεινῶσι τὸν πνευματιχὸν ἄρτον" εἴτε ἀπ᾿ οὐ- 
nemque spiritualem fame laborantibus frangamus, ρανοῦ τροφὴν ὕοντας (19), καθάπερ Μωῦσῆς ὁ πα- 
sive prisci illius $95$& Moysis in morem, cibum e λαιὸς ἐχεῖνος, χαὶ ἄρτον ὀγγέλων χαριζομένους" εἴτε 
colo pluentes *?, atque angelorum panem largien- — ἄρτοις ὀλίγοις ἐν ἐρημίᾳ UD V: μέχρι xópou xa 
tes ?*; sive paucis panibus multa etiam hominum μυριάδας, χαθάπερ Ἰησοῦς ὕστερον, ὁ ἀληθινὸς ἄρτος, 
miliiain deserto ad saturitatem usque pascentes *5, χαὶ τῆς ἀλῆθινῆς ΠΕ αἴτιος. "Ἔστι 23, οὖν οὐ πάνυ 
velut postea Jesus fecit, verus, inquam, ille panis, τι ῥᾷάδιον τῶν ἀρετῶν τὴν νιχῶσαν εὑρεῖν, xa ταύτῃ 
et ver: vite auetor. Est quidem haud admodum δοῦναι τὰ πρεσθεῖα (20) xoi τὰ νιχητήρια' ὥσπερ 
promptum et facile inter virtutes, eam, quie e:le- οὐδὲ ἐν λειμῶνι (21) πολυανθεῖ χαὶ εὐώδει, τῶν ἀν - 
ras vincat, invenire, eique primas ac palmam dare: p θέων τὸ χάλλιστον xa* εὐωδέστατον, ἄλλοτε ἄλλου τὴν 
quemadmodum etiam in prato quodam plurimis et ὄσφρησιν xoi τὴν ὄψιν πρὸς ἑαυτὸ μεθέλχοντος, xaY 
suavibus floribus referto florem oianium pu!lcherri- πρῶτον δρέπεσθαι πείθοντος. Ὡς δ᾽ οὖν ἐμὲ, περὶ 
mum et flagrantissimum reperire, alio nimirum τούτων διελέσθαι (22) σχεπτέον οὕτως. 

alias olfactum et aspectum ad se distrahente, atque ad primum eum  decerpendum alliciente. Quantum 
tamen ipse assequi possum, ita res distinguenda et. consideranda est. 

11. Pulchra res est, fides, spes, charitas, tria Β΄. Καλὸν πίστις, ἐλπὶς, ἀγάπη, τὰ τρία ταῦτα’ 
lic ὅϑ: ac fidei quidem testis est Abraham, qui — xoi μάρτυς τῆς πίστεως "A6paàp, διχαιωθεὶς ix 
justitie laudem ex fide consecutus est ?; spei, πίστεως" τῆς ἐλπίδος, Ἐνὼς, ὃς πρῶτος (95) ἤλπισεν 
Enos, qui primus spe adductus est, ut Domini no- πιχαλεῖσθαι τὸν Κύριον, xai πάντες (24) οἱ δίκαιοι 
men invocaret ?!, justique etiam omnes, qui propter διὰ τὴν ἐλπίδα καχοπαθοῦντες" τῆς ἀγάπης, ὁ θεῖος 
pem zrumnas sullerunt; charitatis, divinus Apo- — "AzóssoXoc, τολμήσας τ' xaxa" ἑαυτοῦ διὰ τὸν Ἰσρα- 
stolus, qui Israelis causa gravius aliquid adversus ἣλ φθέγ s xat ὁ θεὸς αὐτὸς, ἀγάπη χαλούμενα-. 
se proloqui non dubitavit ??; ac Deus etiam ipse, Καλὸν ἡ φιλοξενία" χαὶ μάρτυς ἐν μὲν διχαίοις, As 
qui charitas appellatur ??. Pulchra res hospitalitas; (; ὁ Σοδομίτης, χαὶ οὐ Σοδομίτης τὸν τρόπον’ ἐν δὲ 
ac testis inter justos quidem Loth Sodomita 3, ἁμαρτωλοῖς, Ῥαὰύ 1j πόρνη, καὶ οὐ πόρνη τὴν προαί- 
moribus tamen haudquaquam Sodomita; inter ρεσιν (25), διὰ φιλοξενίαν ἐπαινεθεῖσά (26) τε χαὶ 
peccatores autem ftaab meretrix ?', non tamen ex σωβεῖσα. Καλὸν ἡ φιλαδελφία, xai μάρτυς Ἰησοῦς, 
proposito meretrix, cui bene de hospitibus merendi οὐχ ἀδελφὸς ἡμῶν χληθῆναι μόνον, ἀλλὰ xax παθεῖν 
studium, et laudi fuit, et. saluti, Pulchra res fra- ὑπὲρ ἡμῶν ἀνασχόμενος. Kaàbvy ἣ φιλανθρωπία" xo 
lernus amor, ejusque re? Jesum testem habemus, μάρτυς ὁ αὐτὸς Ἰησοῦς, o) ποιήσας μόνον τὸν ἄνθρω- 
qui non modo frater noster vocari, sed etiam salu- πὸν ἐπ᾽ ἔργοις ἀγαθοῖς, xaX τὴν εἰκόνα (27) τῷ 
tis nostr» causa supplicio affici sustinuit. Pulehra — 47? συζεύξας ὁδηγὸν τῶν χαλλίστων, χαὶ τῶν ἄνω 
res benevolentia erga homines, ac testis est idem πρόξενον, ἀλλὰ xa γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν ἄνθρωπος. 
Jesus, qui non solum hominem propter opera bona Καλὸν ἡ μαχροθυμία, χαὶ ὁ αὐτὸς μάρτυς, o) τὰς 
creaviL ?*, atque imaginem, qui ad optima queque λεγεῶνας μόνον τῶν ἀγγέλων παραιτησάμενος χατὼ 
dux esset, ac superna bona conciliaret, carni copu- τῶν ἐπανισταμένων xo τυραννούντων, οὐδὲ τῷ Πέ- 
lavit, sed nostri etiam causa homo factus est. τρῷ μόνον ἐπιτιμήσας αἰρομένῳ (28) τὴν μάχαιραν, 
Pulchra res longanimitas, quemadmodum idem ipse ἀλλὰ xax Fa την ἀποχαταστήσας τῷ πεπληγότι. Τὸ 
testatur, qui non solum angelorum legiones adver- D δ᾽ αὐτὸ xot Στέφανος ὕστερον ὁ τοῦ Χριστοῦ μαθητὴς, 

?5 Exod. xvi, 44 sqq. “7 Psal. rxxvi, 95. ?9 Matth. xiv, 15 sqq. ?* [ Cor. xut, 15. ?? Gen. xv, 
6. ?' Gen. 1v, 96. 35 Rom. 1, 5. ?*1Joan. 1v, 8. ?* Gen. xix, ὅ, ?? Jos. n, 1 sqq. “5 Ephes. 
n, 10. 


(11) Περὶ φιημοπτωχίας. Va Weg. bm. Or. 2, εἰς aecipienao. vocem. ἐπιχαλεῖσθαι. uic interpreta- 
φ'λοπτωχίαν. Alii, περὶ πτωχοτροφίας, « de alendis tioni, etsi recedat ἃ communi sententia, ul ipse 


e» &: 


pauperibus. » fatetur, favent Aquila et Theodoretus, nec non vox 
(48) Πλουτήσητε. Regg. bm, ph, et Or. 2, πλου-. — hebrza Np». Et certe Adamus invocavit nomen 
τίσητε.» Domini ; invocavit etiam Abel, priusquam invoca- 
(19) Ὕοντας. Gloss. βρέχοντας. retur ab. Enos. Non ergo « primus » Enos « copit 
IU ΠΡ εσέξεῖα. Gloss. πρῶτα. invocare, » 
(21) Λειμῶγι. Gloss. λιθαδίῳ. 94) Καὶ πάγτες. Reg. 0, πάντες δέ. 
(22) Διειλέσθαι. Reg. hu ἐλέσθαι. Πρ. ph δια- 25) Τὴν προαίρεσιν. Bilius : « animi indu- 
ἰέγεσθαι. In Oxon. desunt hze verba: Ὡς δ᾽ οὖν — ctione. » 
ipE, περὶ τούτων διελέσθαι σχεπτέον οὕτως. (26) ἙἘπαιγεθεῖσα, etc. «Laudata et servata.» 
(25) Ὃς πρῶτος, elc. « Qui primus spe addu- (27) Τὴν εἰκόνα. « Imaginem, » id est, «ani- 


«ctus, ut Dei nomine vocaretur; » nempe « ut sui — mam.» 
vocarentur filii Dei. » Sic vertit Combefsius passive (98) ΑἹρομέγῳ, Weg. ph, aipop£vo. 


80} 


ORATIO XIV. — DE 


PAUPERUM AMORE, 862 


ὑπὲρ τῶν λιθαζόντων αὐτὸν προσευχόμενος. Καλὸν A sus eos, qui impetum in ipsum faciebant, ac vim ci 


ἡ πραότης, χαὶ μαρτυροῦσι Μωῦσῆς xal Aa61o, τοῦ- 
τὸ πρὸ τῶν ἄλλων μαρτυρηθέντες, χαὶ ὁ τούτων δι- 
ξάαχαλος, οὐχ ἐρίξζων, οὐδὲ χραυγάζων, οὐδὲ ἐν ταῖς 
πλατείαις φωνὴν προϊέμενος, οὐδὲ ζυγομαχῶν πρὸς 
τοὺς ἄγοντας. 

fundit *?, Pulchra res 959 mansuetudo, 


aflerebant, recusavit *", nec Petrum solum, quod 
gladium sustulisset, objurgavit ^, verum ei etiam , 
qui percussus fuerat, aurem restituit ??, Quod etiam 
ipsum postea Stephanus item. Christi. discipulus 
praestitit, cum pro iis, a quibus lapidabatur, preces 


testes. sunt. Moyses δ᾽ et David **, quibus prie ceteris ea laus 


Seriptur:: testimonio tributa est; atque horum magister, non contendens, nee clamans, nec in plateis 
vocem emitters δ, nec iis, a quibus ducebatur, obluctans. 


I'. Καλὸν ὁ ζῆλος, xai μαρτυρεῖ Φινεὲς, τὴν Ma- 
διανῖτιν (30) τῷ Ἰσραηλίτη συνεχχεντήσας, ἵνα (50) 
ἐξέλῃ ὄνειδος ἐξ υἱῶν Ἰσραὴλ, χαὶ ὀνομασθεὶς (51) 
ἐχ τῆς προαιρέσεως " xai μετ᾽ ἐχεῖνον, οἱ λέγοντες ᾿ 
Zn4Aor &(j.loxa τῷ Κυρίῳ (53): xai, ZnAo γὰρ 
ὑμᾶς Θεοῦ Cp χαὶ, Ὃ ζήϊος τοῦ οἴκου σου 
καταφάγεταί με" χαὶ οὐ λέγοντες τοῦτο μόνον, ἀλλὰ 
xai πάσχοντες. Καλὸν ὑποπιασμὸς (39 ) σώματος " 
χαὶ πειθέτω sc Παῦλος, ἑαυτὸν ἔτι παιδαγωγῶν, χαὶ 
φοδῶν διὰ τοῦ Ἰσραὴλ τοὺς ἑαυτοῖς θαῤῥοῦντας xal 
ἐφιέντας (24) τῷ σώματι" χαὶ Ἰησοῦς αὐτὸς νη- 

τεύων, χαὶ πειραζόμενος, χαὶ νιχῶν τὸν πειρά- 
ζοντα. Καλὸν προσευχὴ χαὶ ἀγρυπνία " xaX πειθέτω 
σε Θεὸς ἀγρυπνῶν πρὸ τοῦ πάθους, χαὶ προσευχόμε- 
νος. Καλὸν ἁγνεία, χαὶ παρθενία " χαὶ πειθέτω σε 
Παῦλος περὶ τούτων νομοθετῶν, xal βραθεύων ót- 
καίως γάμῳ χαὶ ἀγαμίᾳ, χαὶ Ἰησοῦς αὐτὸς ἐχ llap- 
θένου γεννώμενος, ἵνα χαὶ γέννησιν τιμήσῃ, xal 
προτιμήσῃ παρθενίαν. Καλὸν ἐγχράτεια - χαὶ πει- 


θέτω σε Aa610, ἡνίχα τοῦ ἐν Βηθλεὲμ ἐχράτησε 
φρέατος, μὴ πιὼν, ἀλλὰ σπείσας μόνον τοῦ ὕδ 


μηδὲ ἀνασχόμενος 
αἵματι. 

faeta est, minime bibit ?*, verum aquam «antum 
num eruorem expleret. 

Δ΄. Καλὸν ἐρημία xai ἡσυχία (523) * καὶ διδάσχει 
με ὁ Κάρμηλος Ἡλίου, ἣ ἔρημος Ἰωάννου, Ἰησοῦ 
τὸ ὄρος, εἰς ὃ πολλάχις ἀναχωρῶν φαίνεται, xax 
χαθ᾽ ἡσυχίαν ἑαυτῷ συγγινόμενος (50). Καλὸν ἡ εὐ- 
πέλεια (517) χαὶ διδάσχει με λίας ἀναπαυόμενος 


ἴδιον πληρῶσαι πάθος 


παρὰ χήρᾳ, Ἰωάννης θριξὶ χαμήλου σχεπόμενος, 
Πέτρος ἀσσαρίου θέρμοις τρεφόμενος. Καλὸν ἡ τα- 
πεινοφρόσύνη, xal πολλὰ ταύτης, xat πολλαχόθεν τὰ 
ὑποδείγματα, χαὶ πρὸ τῶν ἄλλων, ὁ πάντων Σωτὴρ 
xai Δεσπότης, οὐ ταπεινώσας ἑαυτὸν μόνον μέχρι 
δούλου μορφῆς, οὐδὲ τὸ πρόσωπον αἱσχύνῃ ὑποθεὶς 
ἐμπτυσμάτων, xai μετὰ τῶν ἀνόμων λογ:σθεὶς, ὁ τὸν 

ὅτ Matth. xxvi, ὅσ. 35 Luc. xxi, δ0. 9? 101. 51 
*" Jsa-xiu, 2; nu) 7. ."Num.xxv 7. 14) 1]] 
M ΚΓ Cor. ix, 27. ' Math. iv, 1 sqq. 
? [IE Reg. xvin, 42. 
i, 6. 


(29) Μαδιαγῖτιν. Or. 2, Μαδιανίτην. 

(50) "Ira. Reg. ph, ἵν᾽, s 

(91) Καὶ ἐνομασθείς, ete. « Ac inde nomen sibi 
fecit : inclytus, celebris evasil. » . 

(52) Κυρίῳ. Or. 2 addit, zavzoxpázopr, «omni- 
potente. » [ta etiam legit Dillius. ἢ 

(55) Ὑποπιασμός. Sic omnes codices, vel etiam 
in quibusdam, ὑπωπιασμός. |n editis vero, ὑπο- 
πιεσμός. 

(54) Ἐριέντας. Sic plures Regg. et Colbert., Or. 
2, et Jes. Qui lectio, ut vulgatior, ila et probabilior 


b 


. 9 Act. vir, 59. 


7? Matth. xxvi, 56. 
? Luc. 1, 80. 65 Mattb, xiv, 25. δ HE Reg. xvii, 9. 


MI. Pulchra res zelus , testis Phinees, qui Ma- 
dianitidem una cum Israelita gladio trajecit **, ut 
Israelis filios ἃ probro et infamia vindicaret, atque 
ex animi instituto nomen traxit : testes etiam post 
eum illi, qui his verbis utebantur : Zelo. zelatus 
sum pro Domino omnipotente *, et, /Emulor vos Dei 
«emulatione ** ; el, Zelus domus tue comedit me δ᾽: 
nec solum hoc dicebant, sed etiam sentiebant, 
Pulehra res corporis castigatio ; id tibi Paulus per- 
suadeat, seipsum adhuc domans et coercens **, ac 
per Israelem, iis, qui sibi ipsis fidunt, corporique 
indulgent, terrorem injieciens; atque adeo Jesus 
ipse jejunans, atque tentationem  subiens, et ten- 
tatorem superars *?. Pulchra res oratio et. vigilia : 
hujus rei filem tibi faciat. Jesus, ante passionem 
vigilans precibusque incumbens 7"?. Pulchra res 
castimonia et virginitas ; fidem Paulo arroga, de his 
rebus leges statuenti, ac matrimonii οἱ virginitatis 
controversiam :equissime disceptanti ?', ipsique 
etiam Jesu, ex virgine nascenti, ut et generationem 


C honore afficiat, et. virginitatem honore przeferat. 


Pulchra res continentia; moveat te Davidis aucto- 
ritas, qui, ut Dethleemiticze cisternzs copia ipsi 
libavit, nec. adduci potuit, ut sitim. suam per alie- 


IV. Pulchra res solitudo et quies; idque me 
docet Elie Carmelus 5?, Joannis desertum ?*, ac 
mons * denique ille, in quem Jesum siepe seces- 
sisse, secumque sileniio versatum esse constat 
Pulehra res victus tenuitas; documento mihi est 
Elias ὅδ, qui apud viduam reficiebatur, Joannes "", 
qui cameli pilis tegebatur, Petrus, qui lupinis unico 
asse emptis alebatur. Pulclira res liumilitas, ejusque 
multa exempla passim exstant, ac prz aliis omnium 

D Salvator ac Dominus, qui non modo seipsum ad 
usque servi formam dejecit 5^, ac sputorum probro 
et contumelizx faciem supposuit, eL cum sceleratis 


M Num. x1 5. * Psal. cxxxi, 1. 
Reg. xix, 14... ** HI Cor. x1 2. Psal. Lxvint, 10. 
δι (Ὧτ. vii, 95. 9? H Reg. xxi, 15 sqq. 
57 Matth, 10, ἃ. 5 Philipp. 


videtur. Ed., ἐπαφιέντας. Ν . , 

(55) Ἑρημία καὶ ἡσυχία. Nicetas : ἡ £v μονώσε: 
ἡσυχία, « in solitudine quies.» Ὁ ] 

(50) Kal xa0' ἡσυχίαν: ἑαυτῷ συγγιγόμεγος. 
«Silentio secum, per solitudinis tranquillitatem, 
versatum.» Non bene Billius, «animo quieto. » 
Christus enim certe fuit semper « animo quieto, » 
sive extra, sive intra solitudinem. — ] 

(91) Εὐτέλεια. cParcimonia, vilitas, tenuitas, » 
non in victu tantum, sed etiam in vestitu, ur allata, 
exempla demonstrant, 


865 S. GREGORII TIIEOLOGI 804 


repulatus est ??, is, inquam, qui mundum a peccati A χόσμον χαθαίρων τῆς ἁμαρτίας, ἀλλὰ xxt τῶν μα- 
maculis expiabat, sed etiam discipulorum pedes in θητῶν νίπτων τοὺς πόδας ἐν δοὐλιχῷ τῷ. σχήματι. 
habitu servili abluit.*^. Pulchra res inopiaet pecu-— Καλὸν fj ἀχτημοσύνη χαὶ χρημάτων ὑπεροψία - xa 
niarum contemptio 960; testisestZach:eus, atque μαρτυρεῖ Zaxyaiog, χαὶ Χριστὸς αὐτός - ὁ μὲν, τῇ 
eUam Christus : ille, dum Christo domum suam εἰσόδῳ Χριστοῦ, μικροῦ πάντα χαρποφορήσας * ὁ δὲ, 
ingredienti omnes propemodum opes suas dono τῷ πλουσίῳ τὸ τέλειον ἐν τούτῳ περιορίσας. Καὶ 
obtulit *'; hie dum diviti illi perfectam vitam hae συντομώτερον ἔτ! περὶ τούτων εἰπεῖν, χαλὸν θεωρία, 
re definivi 1 “ἦν Atque, ut compendiosius adhue de — zat χαλὸν πρᾶξις - ἣ μὲν, ἐντεῦθεν ἐπανιστᾶσα (58), 
Lis rebus loquar, pulehra res est contemplatio, — xoi εἰς τὰ "Aytx τῶν ἁγίων χωροῦσα, xa τὸν νοῦν 
pulehra item actio; illa hine assurgens atque ad ἡμῶν πρὸς τὸ συγγενὲς ἐπανάγουσα (59) * ἡ δὲ, Χρι- 
Sancta sanctorum contendens, mentemque nostram. στὸν ὑποδεχομένη, xaV θεραπεύουσα, χαὶ τοῖς Ép- 
ad id, quod ipsi cognatum est, reducens; h:ec vero.— γοῖς (40) τὸ φίλτρον ἐλέγχουσα. 

Christum excipiens, eique inserviens, ac vim amoris 

per opera indicans. 

V. Horum unumquodque una quzdam salutis Ε΄. Τούτων Éxaczoy μία τις (41) σωτηρίας ὀδὸς, 
via est, atque ad aliquam omnino beatarum illarum P 
et aternarum mansionum dacens : quandoquidem 
ut varii vitarum delectus, ita multe quoque apud 


& 
ΠῚ 
ae 
Ξ 


xa Impós τινο. τῶν povy6 
αἰωνίων xa μακαρίων * E ὥσπερ διάφοροι βίων 
αἱρέσεις, οὕτω xo μοναὶ (42) πολλαὺ παρὰ Θεῷ, 


τως φέρουσα τῶν 


Deum mansiones sunt. 5, quie cuique pro merito χατὰ τὴν ἀξίαν ἑχάστῳ μεριζόμεναί ve καὶ διαι- 

suo et dignitate dividuntur et distribuuntur. Ac ρούμεναι" xa ὁ μὲν τήνδε χατορθούτω τὴν ἀρετὴν, 
LX se 

proinde alius hane victutem. excolat, alius illam, ὁ δὲ ipie ὁ δὲ πλείους, ὁ δὲ τὰς πάσας, εἰ οἷόν τε" 


alius plures, alius, si fieri potest, omnes : hoc μόνον ὁδευέτω, xoi ἐφιέσθω τοῦ πρόσω, xai χατὰ 
lantum agat, ut gradiatur, atque ulterius progredi mons aps τῷ καλῶς ὁδηγοῦντι, xat χατευθύνοντι, 
studeat, ejusque, qui viam recte pr:monstratgres- — χαὶ διὰ τῆς στενῆς ὁδοῦ xai πύλης ἐπὶ τὸ πλάτος 
susque nostros regit, ac per angustam viam et ἄγοντι τῆς ἐχεῖθεν μαχαριότητος. Εἰ δὲ δεῖ Παύλῳ 
portam ad celestis beatitudinis latitudinem ducit, χαὶ αὐτῷ Χριστῷ πειθόμενον, πρώτην τῶν ἐντολῶν 
vestigiis insistat. Si tamen, ex Pauli, atque ipsius — χαὶ μεγίστην, ὡς χεφάλαιον νόμου xo προφητῶν 
etiam Christi sententia et autoritate, charitas, ut τὴν ἀγάπην ὑπολαμθάνειν, ταύτης τὸ κράτιστον εὑ- 
summa legis et prophetarum finis, proceptorum ρίσχω φιλοπτωχίαν, xai τὴν περὶ τὸ Sup rese εὐ- 
omnium primum maximumque censenda 651 ἡ, hujus σπλαγχνίαν τε χαὶ συμπάθειαν. Οὐδενὶ γὰρ οὕτω 
procipuam partem in eo sitam esse comperio , ut c τῶν πάντων (45), ὡς ἐλέῳ, Θεὸς θεραπεύεται, ὅτι 
pauperes amore ac benevolentia complectamur, (δὲ οἰχειότερον ἄλλο τούτου Θεῷ, οὗ ἔλεος xat 
atque eorum, qui nohis cognatione conjuncti sunt, ἀλήθεια προπορεύονται (14), χαὶ ᾧ προσοιστέον (43) 
calamitatibus moveamur, et doleamus. Neque enim τὸν ἔλεον πρὸ τῆς xpiactz* οὐδὲ ἄλλῳ τινὶ μᾶλλον, 
ullus omnino cultus Deo perinde gratus est, ut φιλανθρωπίᾳ τὸ φιλάνθρωπον ἀντιδίδοται παρὰ τοῦ 
misericordia (quandoquilem nee aliud quidquam διχαίως ἀντιμετροῦντος, χαὶ τιθέντος ἐν ζυγῷ, xaX 
st, quod Deo magis conveniat, utpote, quem mise- σταθμῷ τὸν ἔλεον. 
ricordia et veritas precedant 5^, et. cui. misericordia ante judicium offerenda sit**) : nec ulla alii rei 
potius, quam benignitati benignitas ab eo rependitur, qui juste remetitur, atque in pondere et nien- 
sura misericordiam ponit 9", 

VI. Porro cum juxta pr:ceptum illud, quod et Q . Πᾶσι μὲν δὴ πτωχοῖς ἀνοιχτέον τὰ σπλάγχνα, 
cum gaüdentibus gaudere, et cum flentibus flere χαὶ τοῖς xa ἡντιναοῦν αἰτίαν χαχοπαθοῦσι, xac 


t 
ὃ 


pe 


2o za 


jubet *5, omnibus pauperibus, quacunque de causa p τὴν» χαίρειν μετὰ χαιρόντων, xat χλαίειν “μετὰ 
{ΘΓ Ἶ5. et incommodis premantur, viscera ape- χλαιόντων, χελεύουσαν ἐντολήν" χαὶ προεισενε- 
rire: eL cum homines ipsi sumus, benignitatis χτέον (40) ἀνθρώπους ὄντας Rire «xbv ἔρανον (41) 
stipem hominibus prius conferre debeamus, sive ob. τῆς χρηστότητος, εἴτε διὰ χηρείαν χρήζοιεν ταύτης, 
viduitatem ea opus habeant, sive ob amissos paren- εἴτε δι᾽ ὀρφανίαν, εἴτε. ἀποξένωσιν πατρίδος, εἴτε 
les, sive ob exsilium, sive ob dominorum 963 ὠμότητα δεσποτῶν, εἴτε ἀρχόντων θράσος, εἴτε qo- 


Ρ Ü * E 
33 [$321,105 LU1,4250 ΟΦ ΤΟΙ ΤΠ; 5. ΠΟ ΧΙΧ δὲ ΜΓ ΤΙΣ, 21s ἢ Joan. xiv 9, **'Matth. 
xxi 96 sqq. *5Psal. rxxxvir, 40. 9* 05e. xu, 6. 9"]sa. xxvi, 11. δ ΡΠ xn, 15. 


Tic. Reg. b:n, τῆς. 
Moral. 'Sic plures Regg., duo Coisl. et Das. 
ero, μονῶν. 


(58) ᾿Επανιστᾶσα. Plures Regg., Or. 2, et Nicet., 11) 
2) 
V 
δὴ Πάντων. Weg. c, ἁπάντων. 
4) 
?) 


ἐπανιστῶσα. Recte quidem. « A terrenis abducens, » 

uL ait. Nicetas, xaX elg τὰ "Ayux τῶν ἁγίων χω- — EQ 
90924, « οἱ in Saneta sanctorum penetrans.» Alii, 
ἐπανιστῶσα. Ed., ἀπανιστᾶσα. 


li 

(& 

(44) Προπορεύονται. Or. 2, προπορεύεται. 
(59) ᾿Επαγάγουσα. « Evehens, elevans, reducens (^ 

(at 

( 


Προσοιστέον", Or. 2, προσαχτέον. 
xj ici Reg. liu, προσενεχτέον. 


ad superiora, qu:e illi sunt cognata. » 
) Τὸν Éparor, « Mumanitatis symbolum, Ὁ 


(40) Τοῖς ἔργοις. Gab., Mont., τοῖς ἀγαθοῖς Ep 
(ote, € per bona opera. » 


805 OJRATIO XIV. — DE 


ρολόγων ἀπανθρωπίαν, εἴτε λῃστῶν μιαιφονίαν, εἴτε 
κλεπτῶν ἀπληστίαν, εἴτε δήμευσιν, εἴτε ναυάγιον * 
πᾶντες γὰρ ὁμοίως ἐλεεινοὶ, xaX οὕτω (48) βλέποντες 
el; τὰς ἡμετέρας χεῖρας, ὡς ἡμεῖς εἰς τὰς τοῦ Θεοῦ, 
περὶ ὧν ἂν δεώμεθα " xai τούτων αὐτῶν οἱ παρ᾽ 
ἀξίαν (49) χαχοπαθοῦντες, τῶν ἐν ἔθε: τοῦ δυστυχεῖν 
ὄντων ἐλεεινότεροι " ἐξαιρέτως δὲ τοῖς ὑπὸ τῆς ἱερᾶς 
νόσου διεφθαρμένοις, χαὶ μέχρι σαρχῶν, xax ὀστέων, 
xaX μυελῶν, ὡς ἡ χατά τινων ἀπειλὴ, βεθρωμένοις, 
χαὶ προδεδομένοις ὑπὸ τοῦ μοχθηροῦ, xai ταπεινοῦ, 
xaX ἀπίστου (00) τούτου σώματος" ᾧ πῶς συνεζύ- 
γὴν, οὐχ οἶδα " xal πῶς εἰχών τέ εἰμι Θεοῦ, χαὶ τῷ 
πηλῷ συμφύρομαι (51) * ὃ xal εὐεχτοῦν πολε 
ἀνιᾷ πολεμούμενον " ὃ χαὶ ὡς σύνδουλον ἀγαπῶ, χαὶ 
ὡς ἐχθρὸν ἀποστρέφομαι " 


ὃ χαὶ ὡς δεσμὸν φεύγω, 
xai ὡς συχγληρονόμον αἰσχύνομαι * τῆξαι φιλονειχῶ, 
xai οὐχ ἔχω τίνι συνεργῷ πρὸς τὰ χάλλιστα χρήσω- 
μαι (53), ὡς εἰδὼς εἰς ὃ γέγονα, χαὶ ὅτι δεῖ με πρὸς 
Θεὸν ἀναθῆνα: διὰ τῶν πράξεων (52). 

et cum bello premitur, marore me afficit : quod, 
aversor : quod, et ut vinculum fugio, et 


et ut. conservum amo, 
ut coh:wres veneror. Si debilitare illud et conficere studeo, 


FAUPERUM AMORE. 866 


A smvitiam, sive ob prasidum acerbitatem, sive ob 


eorum, qui legendis tributis praesunt, inhumani- 
tatem et importunitatem, sive ob eruentom prado- 
num immanitatem, sive ob inexplebilem. furum 
aviditatem, sive ob bonorum proscriptionem , sive 
ob naufragium; omnes enim similiter miserabiles 
sunt, sicque in manus nostras intuentur, ut nos in 
Dei manus, cum re aliqua egemus ; atque ex ipsis 
rursum, ii qui indigne afflictantur, miserabiliores 
sunt quam ii qui. calamitatibus assueverunt : tum 
vero nos ii praecipuo quodam miserationis affectu 
permovere debent, qui saero morbo corrupti sunt, 
et ad carnem usque, atque ossa, et medullas (quod 
quibusdam Seriptura ** minatur) exesi consumpti- 
que, atque ab hoc zerumnoso, et abjecto , ac inlido 


D corpore proditi : cui quona:n modo conjunctus sim, 


haud equidem scio: nec quo etiam pacto simul et 
imago Dei sim, et cum camo voluter : quod, et 
eum pulchra valetudine gaudet, bello me lacessit, 
et ut inimicum) odi atque 


jam non habeo, quo socio et opitulatore ad res praclarissimas. utar, nimirum haud ignorans quam 
0b causam procreatus sim , quodque me per actiones ad. Deum ascendere oporteat 


Z'. Φείδομαι ὡς συνεργοῦ, xat οὐχ ἔχω πῶς φύγω 
τὴν ἐπανάστασιν, ἣ πῶς μὴ ἀπὸ Θεοῦ πέ 


| 8 
E 
"o 
9 
E] 
zi 


3| κατεχούσαις εἰς 
ἔστιν εὐμενῆς, χαὶ φίλος ἐπίθουλος. 
tnt (55), xoi ὃ στέργὼ δέδοιχα" πρὶν 
πολεμῆσαι, χαταλλάσσομαι" 


-- 
πε 


θοῦμα: 
xai πρὶν “εἰρηνεῦσαι, 
διίσταμαι. Τίς ἡ περὶ ἐμὲ σοφία ; χα 
ποῦτο μυπττήριον (56); Ἢ βούλεται 
τα 


Y τί τὸ μέγα 
μοῖραν ἡμᾶς ὄὃν- 

ς Θεοῦ, χαὶ ἄνωθεν “δεύσαντας, ἵνα μὴ διὰ τὴν 
ἀξίαν ἐπαιρόμενοι χαὶ μετεωριζόμενοι (57) χατα- 
φρονῶμεν τοῦ χτίσαντος, ἐν τῇ πρὸς τὸ σῶμα πάλῃ 
xai μάχῃ πρὸς αὐτὸν ἀεὶ βλέπειν, xal τὴν συνεζευ- 
Ὑμένην ἀσθένειαν παιδαγωγίαν εἶναι τὸ 
tva εἰδῶμεν (58) οἱ αὐτοὶ μέγιστοί τε ὄντες χαὶ τα- 
πεινότατοι, ἐπίγειοι xal οὐράνιοι, πὶ 
ἀθάνατοι, χληρονόμοι φωτὸς χαὶ πυρὸς, εἴτ 
πους, ὁποτέρως (89) ἂν νεύσωμεν ; Τοιοῦτον τὸ χρᾶμα 
ἡμῶν, χαὶ διὰ ταῦτα, ὡς γοῦν ἐμοὶ χαταφαίνεται, 


- oit 
n 


o 
I 
a 
x 
5 

Ὁ 
IJ 
$9 
x 
E 
τι 


ἵν᾽ ὅταν ἐπαιρώμεθα διὰ τὴν εἰχόνα, διὰ τὸν χοῦν συ- 
στελλώμεθα. Ταῦτα μὲν οὖν ὁ βουλόμενος (60) φιλοτο- 
φείτω, καὶ ἡμεῖς γε συμφιλοσοσήσομεν (61) εὐχα:- 
ρότερον. 


€? Ica. x, 18. 


(48) Οὕτω. In pluribus, οὕτως. 
C) Οἱ παρ᾽ ἀξίαν. Nicetas : παρὰ τὴν τύχην ἧς 
ἦσάν ποτε, « prier eam forlunz conditionem in 
qua quondam versabantur. » Docet hic Gregorius, 
eos qui ex altiori dignitatis et fortunze gradu in mi- 
seriam delapsi sunt, majori miseratione dignos, 
quam eos qui rebus adversis sunt assueti. « Nihil 
enim est tam miserabile, » ait Cicero, «quam ex 
beato miser. » Bill. « pr:eter dignitatem. » 
(50) ᾿ἈἈπίστου. Colb. 1, ἀπλήστου, « insatia- 
bili. » à; 

(2) Συμφύρομαι. « Commiscear. » 

52) Χρήσωμαι. Sic Reg. hu. Alii, χρήσομαι. 

(85) Διὰ cor πράξεων". Reg. hu et Gabr., δι ἀγα- 


C 


VII. Sin contra ut cum socio et adjutore mitius 
agam, nulla jam ratio occurrit, qua rebellantis 
impetum fugiam, atque a Deo non exeidam, compe- 
dibus degravatus, vel in terram detrahentibus, vcl 
in ea detinentibus. Hostis est blandus et placidus, 
insidiosus amieus. O miram conjunctionem et alie- 
nationem ! Quod metuo, amplector; quod amo, per- 
limesco. Antequam bellum gesserim, in gratiam 
redeo ; antequam pace fruar, ab eo dissideo. Qua- 
nam sapientia, quonam magno et arcano consilio 
mihi hoc accidere dicam? An loc Deus agit, ut 
cum ipsius pars simus, atque superne fluxerimus, 
ne ób dignitatem nostram nosipsos efferentes atque 
attollentes, Creatorem contemnamus, in. ea, qua 
nobis adversus corpus est, lucta et dimicatione, ab 
eo nunquam oculos dejiciamus ; atque ita inlirmi- 
tas illa, quz? nobis copulata est, dignitatem nostram 
frenet atque coerceat ; ut inteliigamusnos maximos 
simul atque 9629. abjectissimos esse, terrenos et 
celestes, caducos et immortales, lucis et ignis, sive 
etiam tenebrarum hzredes, prout in hoc vel illud 


P nobis propendere contigerit? IEec nostra temperatio 


est, atque ob has causas, quantum quidem ipse 


θῶν πράξεων, « per bona opera. » 
(54) "Q. Sic Reg. hu. Editi vero, ὦ. 
(55) Περιέπω. « Foveo, curo. » 
(56) Τί τὸ μέγα τοῦτο μυστήριον ; «Quodnam 
lioc magnum mysterium?» 
(57) Ka) μετεωριζόμενοι. Wc desunt in. Reg. c. 
(58) "Ira εἰδῶμεν. Reg. quatuor, ἵν᾽ εἰδῶμεν. 
(59) 'Oxorépoc. Or. 9, ὁπωτέρως [haud emen- 
date]. 
. (69) Ὃ £ovAcguerec. Sic quatuor Regii. Deest ὁ 
in ed. 
(61) Συμφιμοσοφήσομεν. Reg. bm, συμφιλοσο- 
φήσωμεν. 


367 


S. GREGORII THEOLOGI 


868 


prospicere possum, ut cum imaginis dignitas nobis animos extulerit, pulvis eosdem deprimat contra- 


hatque. Sed de his qui 


mitati in aliorum calamitatibus condolescens, dicere 
institueram, faciendum nobis est, fratres, ut 
cognatum et conservum corpus curemus; etsi enim 
illud ut inimicum accusaverim ob eas quas affert 
animi perturbationes, tamen propter connexionis 
hujus auctorem, velut amieum complector. Et qui- 
dem curemus non minus aliorum corpora, quam 
suum quisque corpus, seu commoda valetudine sit, 
seu eodem morbo consumatur. Omnes enim unum 
in Domino sumus, sive dives, sive pauper, sive servus, 
sive liber "?, sive sanus, sive 901 corpore, atque 
unum omnium capul, ex quo omnia, Christus. 
Quodque membra inter se sunt, hoc quisque alteri, 
atque omnibus omnes. Ac proinde minime commit- 
tendum est, ut eos, qui prius in communem infir- 
mitatem inciderunt, contemnamus et. negligamus ; 
nec magis gaudendum nobis est, quod commoda 
valetudine utimur, quam lugendum, quod fratres 
misera et afllicta. Quin potius ita existimare debe- 


volet philosophetur, nosque etiam commodiore tempore simul philosophabimur. 
VIE, Nune vero, quod carni mex, meque infir- A 


H'. Νυνὶ δὲ, ὅ μοι λέγειν ὁ λόγος ὥρμησε, τῶν 
ἐμῶν περιαλγοῦντι σαρχῶν, xa τῆς ἐμῆς ἀσθενείας 
ἐν ἀλλοτρίοις πάθεσι, θεραπευτέον, ἀδελφοὶ, τὸ συγ- 
γενὲς χαὶ ὁμόδουλον. Εἰ γὰρ χαὶ ὡς ἐχθροῦ χατηγό- 
ρῆσα διὰ τὸ πάθος (62), ἀλλὰ καὶ ὡς φίλου περιέχο- 
μαι διὰ τὸν συνδήσαντα " καὶ θεραπευτέον οὐχ ἧττον 
τὰ τῶν (05) πλησίον, ἢ ἔχαστον (04) τὸ ἑαυτοῦ, τῶν 
τε ὑγιαινόντων, xal τῶν ὑπὸ τῆς αὐτῆς (65) νόσου 
δαπανωμένων. Πάντες γὰρ ἔν ἐσμεν ἐν Κυρίῳ, 
εἴτε πλούσιος, εἴτε πένης, εἴτε δοῦ.1ος, εἴτε 
ἐλεύθερος, εἴτε ὑγιαίνων, εἴτε πονηρῶς ἔχων τοῦ 
σώματος " xal μία χεφαλὴ πάντων, ἐξ οὗ τὰ πάντα; 
Χριστός - χαὶ ὅπερ ἐστὶν ἀλλήλοις τὰ μέλη, τοῦτο 
ἕχαστος ἑχάστῳ, xai πᾶσιν ἅπαντες" οὔχουν περι- 
οπτέον, οὐδὲ ἀμελητέον τῶν προεμπεσόντων εἰς τὴν 
χοινὴν ἀσθένειαν οὐδὲ ἀγαπητέον μᾶλλον, ὅτι εὖ 
ἡμῖν ἔχει (06) τὰ σώματα, T) πενθητέον, ὅτι ἀθλίως 
τοῖς ἀδελφοῖς " xaX ἡγεῖσθαι μίαν ἀσφάλειαν εἶναι τῶν 
ἡμετέρων σαρχῶν χαὶ ψυχῶν, τὴν εἰς ἐχείνους φιλαν- 
θρωπίαν - σχοπῶμεν δὲ οὕτως. 


mus, earnis et animarum nostrarum salutem in hoc uno positam esse, ut eos humanitate ac misericor- 


dia prosequamur. Sie autem consideremus. 

IX. Alii quidem hoc solo nomine miserabiles 
sunt, quod inopia laborent, quam fortasse, vel tem- 
pus, vel labor, vel amicus, vel propinquus, vel tem- 
poris mutatio sustulerit : his autem nihilominus 
h:c quoque gravis est, imo eo etiam gravior, 
quod una cum carne , et laboris suscipiendi, et sibi 
ad necessarios vite usus opem ferendi facultas 


erepta sit, magisque semper apud ipsos prievaleat C 


morbi metus, quam spes sanitatis. Ex quo efficitur, 
ut parum admodum auxilii illis spes afferat. quie 
alllietis et calomitosis unum est remedium. Ad 
paupertatem. accedit morbus, alterum malum, et 
quidem atrocissimum, ac votis omnibus aversan- 
dum, atque ejusmodi, ut 83 apud multos, cum 
aliquid mali cuipiam imprecari cupiunt, nihil sit 
expromptius. Tertium, quod plerique eos nec adire 
nec intueri sustinent, sed fugiunt, horrent, et aver- 
santur; atque id morbo ipso illis acerbius est, cum 
ob calamitatem exosos eliam eL invisos se esse sen- 
tiunL Equidem ipse eorum miseriam non sine 
laerymis fero, ac recordatione ipsa perturbor. 
Idemque vobis accidat, velim, ut laery mis lacrymas 
fugiatis. Nec vero dubito, quin ex his, qui adsunt, 


?? fom.xiu, 5. 


(62) Ei yàp καὶ ὡς ἐχθροῦ κατηγόρησα διὰ τὸ 
πάθος. ew. A Gregorii mente el textu videtur aber- 
rare Billius, qui locum hunc sie interpretatur : 
« Etsi enim me animi affectus. eo abripuit, ut illud 
tanquam inimicum et infestum accusarem, » etc. 

(65) Τὰ τῶν". In quibusdam, τὰ τοῦ. 

(64) Ἢ ἕκαστον. Or. 2, Reg. c, ἣ ἑχάστῳ. 

(05) Αὐτῆς. Deest in Or. 2. 

(66) Εὖ ἡμῖν. ἔχει. Plerique codices, ἡμῖν εὖ 


(67) Τάχ᾽ ἄν. Tres Regg., τάχα ἄν. 
(68) Λύσαιεν. Or. 2, λύσειε. 
(69) Οὐκ ἔχουσιν. Mec. desunt in Regg. bm, ph, 


Θ΄. Τοῖς μὲν ἄλλοις ἕν μόνον ἐλεεινὸν, τὸ τῆς ἀπο- 
ρίας " ὃ τάχ᾽ ἂν (07) ἣ χρόνος, ἣ πόνος, ἣ φίλος, ἣ 
συγγενὴς, ἣ καιροῦ μεταδολὴ λύσαιεν (68). Τοῖς δὲ 
τοῦτο μὲν οὐδενὸς ἧττον, εἰ μὴ χαὶ μᾶλλον, ὅσῳ τοῦ 
πονεῖν χαὶ βοηθεῖν ἑαυτοῖς οὐχ ἔχουσιν (09), εἰς τὰ 
ἀναγχαῖα μετὰ τῶν σαρχῶν ἀφήρηνται, χαὶ μείζων 
ἀεὶ τῆς ἀσθενείας αὐτοῖς μᾶλλον ὁ φόθος, ἣ ἡ τῆς 
ὑγείας (10) ἐλπίς * ὥστε μιχρὸν γοῦν τι (71) βοηθεῖ- 
σθαι παρὰ τῆς ἐλπίδος, ἣ μόνον (72) τοῖς 
ἔστι (15) φάρμαχον. Πρὸς δὲ τῇ πενίᾳ, χαὶ ἡ νόσος 
χαχὸν δεύτερον, xal χαχῶν τὸ ἀπευχτότατον, xo 
βαρύτατον, χαὶ εἰς χατάραν τοῖς πολλοῖς προχει- 
ρότατον. Καὶ τρίτον, τὸ μὴ (74) προσιτοὺς ab- 


ποὺς εἶναι, μηδὲ θεατοὺς τοῖς πλείοσιν, ἀλλὰ φευ-: 


τυχοῦσίν" 


χτοὺς, xal βδελυχτοὺς, χαὶ οἷον ἀποτροπαίους " ὃ χαὶ 
τἧς νόσου τούτοις βαρύτερον, ὅταν αἴσθωνται διὰ τὴν 
συμφορὰν χαὶ μισούμενοι. ᾿Εγὼ μὲν οὐδὲ ἀδαχρυτὶ 
φέρω τὸ τούτων πάθος, xai τῇ μνήμῃ συγχέομαι" 
πάσχοιτε (79) δὲ xal ὑμεῖς ταυτὸν, ἵνα τοῖς δάκρυσ: 
τὰ δάχρυα φύγητε - xai πάσχουσί γε, οἵδ᾽ ὅτι, τῶν 
παρόντων ὅσοι φιλόχριστοι xal φιλόπτωχοι, xo 
Θεοῦ, χαὶ παρὰ Θεοῦ (16) τὸ ἐλεεῖν ἔχοντες " μάρτυ- 
pec δὲ xol ὑμεῖς (77) τοῦ πάθους. 


D aliisque melioris notx codicibus, non male; his 


enim omissis, planior fit oratio. 
c Ὑγείας. Plures codd., ὑγιείας. 
(74) Ti. Deest in Reg. a, bm, ph. 
(12) Ἢ μόνον. Meg. c, ἣ μόνην In Par.ed., 7j 
μόνον [male]. 
(13) Ἔστι. Deest in pluribus Regg. et Or. 2. 
(14) Μή. Or. 2, μηδέ j 
(15) Πάσχοιτε. Weg. bm. Mont., συμπάσχοιτε. 
(16) Kai Θεοῦ, xai παρὰ Θεοῦ. « Dei erga se, ck 
Dei erga alios. » lta in notis Sancyg. 
(77) “Ὑμεῖς. Sic Reg. ph, Or. 2, etc. Male in ed., 


ἡμεῖς: 


863 


ORATIO XIV, — DE PAUPERUM AMORE, 


870 


perinde aldetantur, quieunque Christi ac pauperum amantes sunt, Deique, et a Deo misericordiam 


habent. At calamitotis etiam testes vos ipsi estis. 


1. Πρόχειται τοῖς ὀφθαλμοῖς ἡμῶν θέαμα δεινὸν A. X. Proponitur nobis ob oculos grave ΟἹ mise- 


καὶ ἐλεεινὸν, xal πᾶσι, πλὴν τῶν εἰδότων, ἄπιστον, 
ἄνθρωποι νεχροὶ χαὶ ζῶντες, ἡχρωτηριασμένοι τοῖς 
πλείστοις τοῦ σώματος μέρεσι (78), μήθ᾽ (78) οἵτινές 
ποτε ἧσαν, μηδὲ ὅθεν εἰσὶ μικροῦ γινωσχόμενοι" μᾶλλον 
85 τῶν ποτε ἀνθρώπων ἄθλια λείψανα " πατέρας (79), 
χαὶ μητέρας, χαὶ ἀδελφοὺς, χαὶ τόπους, ἑαυτῶν 
γνωρίσματα λέγοντες" Ἐγὼ τοῦ δεῖνος, χαὶ ἡ δεῖνά 
μοι μήτηρ, καὶ τόδε μοι ὄνομα, καὶ σύ μοι φίλος ποτὲ 
χαὶ γνώριμος. Καὶ τοῦτο πράττουσιν, οὐ γὰρ ἔχουσι 
τῷ παλαιῷ yapaxTno: γινώσχεσθα!ι (80) " ἄνθρωπο: 
περιχεχομμένοι, χαὶ περιῃρημένοι χρήματα (81), 
συγγένειαν, οίλους, αὐτὰ τὰ σώματα * ἄνθρωπο: μόνοι 
τῶν πάντων (83) ἐλεοῦντές τε ἑαυτοὺς, χαὺ μισοῦντες 
ὁμοίως " οὐχ ἔχοντες πότερα μᾶλλον θρηνήσωσ: (85), 
τὰ μηχέτ᾽ ὄντα τοῦ σώματος, ἣ τὰ μένοντα (84): 
ὅπα, προανάλωσεν ἡ νόσος, ἣ ὅσα τῇ νόσῳ λεί- 
πεται. Τὰ μὲν γὰρ ἀνήλωτα: (85) δυστυχῶς, τὰ δὲ 
σῴζεται δυστυχέστερον ᾿ 
φων, τὰ δὲ οὐχ ἔστιν ὁ 

γὰρ ὁ λίαν χρηστὸς χαὶ φιλάνθρωπος, τούτοις ἐστὶν 
ἀναλγητότατος" χἀνταῦθα μόνον ἐπελαθόμεθα cáp- 
χες ὄντες͵ χαὶ τὸ σῶμα τῆς ταπεινώσεως περιχείμε- 
vot* xaX “οσούτου δέομεν (87) θεραπεύειν τὸ συγγε- 
νὲς, ὥστε χαὶ τῶν ἡμετέρων σωμάτων ἀσφάλειαν 
τὴν τούτων φυγὴν νομίζομεν. Καὶ νεχρῷ piv ἥδη 
ποοσηλθέ τις παλαιῷ, χαὶ τούτῳ τυχὸν ὁδωδότι, χαὶ 
ζώων ἀλόγων ἤνεγχεν ὁδωδότα σώματα, χαὶ ϑορδόρου 
πλησθεὶς ἠνέσχετο " τούτους ὃὲ χατὰ χράτος φεύγο- 
μὲν (ὦ τῆς ἀπανθρωπίας !), 
σπῶμεν ἀέρα, μικροῦ δυσχεραίνοντες. 


τὰ μὲν οἴχεται: πρὸ τῶν τά- 
παραδώσων ταφῇ (86). Καὶ 


ὅτι χαὶ τὸν αὐτὸν αὐτοῖς 


D 


randum spectaculum, nec nisi iis, qui norunt, ere- 
dibile, homines mortui ac viventes, plurimis corpo- 
ris partibus mutilati, sicque affecti, ut fere, nec qui- 
nam olim fuerint, nec unde, agnoscatur ; imo , ut 
rectius loquar, misera veterum hominum reliqui ; 
patres, et. matres, et. fratres, ac. loca ex. quibus 
agnosci queant, proferentes : ego illo patre natus 
sum, hac matre procreatus, hoc mihi nomen est, 
tu. mihi quondam amicus et familiaris : idque id- 
cireo. faciunt, quod ex veteribus oris lineamentis 
jam agnosci nequeant : homines accisi, ac pecuniis, 
genere, amicis, adeoque corporibus ipsis spoliati ; 
homines soli ex omnibus mortalibus :xque sese et 
misericordia et odio prosequentes ; nec satis con- 
süitutum habentes, utras tandem corporis partes 
magis deplorent, pricisasne et exstinctas, an in 
compore adhuc remanentes; easne, quas morbus 
absumpsit, an eas, qux morbo reliqua sunt. [Hle 
quippe misere absumpt:e atque confecte sunt; hie 
vero miserius conservantur : illie. ante sepulcrum 
interierunt ; has nemo est qui sepulero condat. Nam 
optimus et humanissimus quisque , his durissimum 
atque inhumanissimum se prxbet; atque hic solum 
nos carnem esse ?*, et humilitatis corpus gerere 
obliviscimur : tantumque ab eo absumus , ut eos, 
qui cognationis vinculo nobiscum conjuncti sunt , 
curemus , ut corporum quoque nostrorum salutem 
in eorum luga atque aversione positam esse existi- 
memus. Cumque non desint, qui ad vetus atquc 


C etiam fortasse fatidum cadaver accedere non ve- 


reantur, brutorumque animantium corpora tetro odore plena perferant, ae ceno perfusi :equo animo 
iJ ferant: nos contra lios maxima celeritate fugimus 90 ἤ, (o ingentem inhumanitatem !), pene etiam, 
quod eumdem cum ipsis aerem trahamus, indigne fcrentes 


IA. Τί πατρὸς γνησιώτερον ; xai 
παθέστερον; ᾿Αλλ᾽ ἀπεχλείσθη γε τ' 


{ μητρὸς συμ.- 

τοις χαὶ ἡ φύ- 
σις " χαὶ πατὴρ παῖδα τὸν ἑαυτοῦ, ὅν ἐγέννησεν, ὃν 
ἀνέθρεψεν, ὅν ὀφθαλμὸν βίου μόνον ἔχειν ἐνόμισεν, 
ὑπὲρ οὗ πολλὰ Θεῷ xal πολλάχις προτηύξατο, τοῦ- 
πον ὀδύρεται μὲν, ἀπελαύνει ὃὲ, τὸ μὲν ἑχὼν, τὸ δὲ 
πυραννούμενος. Καὶ μήτηρ μέμνητα: μὲν τῶν ὠδίνων, 
ἀνακαλεῖται 
λίαν ἐλεεινῶς, χαὶ προθεῖσα θρηνεῖ, χαθάπερ τεθνη- 
κότα τὸν ζῶντα (88) Τέχνον, λέγουσα, δυστυχὲς χαὶ 
ἀθλίας μητρὸς, ὃ pot συνεμερίσατο πιχρῶς Y) νόσος" 
πέχνον ἐλεεινὸν, τέχνον οὐ γνωριζόμενον, τέχνον, ὃ 
χρημνοῖς xal ὄρεσι χαὶ ἐρημίαις ἀνεθρεψάμην (89)" 


τ 
ὐ 
ὃ 
χαὶ τὰ σπλάγχνα σπαράσσεται, χαὶ 


"! Gen. vi, 5. 


(18) Μέρεσι. Forte, μέλεσι, Edit. 

(18) Μήθ᾽. Reg. bm, ph. Or. 2, μηδ᾽ [rectius]. 

(79) Πατέρας. Coisl. 1 addit, καὶ πάππους. 

(80) Γιγώσχεσθαι. Reg. c, Mont, γνωρίζε 
σθαι. ᾿ 

81) Χρήματα. Reg. €, χτήματα, « praediis. » 

(82) Πάντων. Or. 2, ἁπάντων. 

(85) Θρηγήσωσι. Beg. a, Or. 2, 
[male,. 

(81) Mérorca. Or. 2, μείναντα. 


θρηνήσουσι, 


XI. Quid patre sincerius ? Quid matre ad misera- 
lionem propensius ? At his ipsa quoque natura pr:e- 
clusa est: ac paler filium suum, quem genuil, 
quem educavit, quem se unicum vil:e oenlum ha- 
bere existimavit, pro quo multas ad Deum s:epenu- 
mero preees fudit ; hunc, inquam, luget quidem ille, 
ceterum abigit, partim libens , partim invitus. Ac 
rursum mater suos quidem in pariendo dolores re- 
cordatur, ac visceribus dilaniatur, et miseranda 
admodum voce natum appellat, atque ob oculos 
positum, vivum tanquam mortuum luget : Fili mi- 
ser, inquiens, el miserze imnatris, quem. morbus me- 
cum acerbe partitus est : fili miser, fili jam ignote, 


(85) 
άλωται. 

(80) Ταφῇ. Or. 2, τῇ ταφῇ. 
afliciat. » 

(87) Τοσούτου δέομεν.. lta Reg. c. Alii, τοσούτῳ 
[minus recte]. Or. 2 et Mont, τοσοῦτον ἀποδέο- 
uev. 

(88) Τὸν: ζῶντα. ha plerique. Reg. 
Editi, τὰ ζῶντα. 

(89) 'AreOpevápmr. Weg. ἃ, c. d, ἐθρεψάμην. 


Ἀγήνϊωται. Reg. a, c. d, Or.2, etc., àv- 


Billius : «sepultura 


et Coisl. 1. 


S1 


S. GREGORII THEOLOGI 


4" 


812 


fili, quem przcipitiis et montibus ac solitudinibus A μετὰ θηρίων οἰκήσεις, χαὶ σχέπη σοι πέτρα (90), καὶ 


alui ; cum feris habitabis, tibique petra tectum erit, 
alque ex mortalibus ii duntaxat te aspicient, qui 
pietate excellunt. Atque etiam miserabilia hzc Jobi 
verba inelamat : Quare in matris vulva creatus es, 
alque ex ventre egressus es, ac non slatim perii- 
sii 77, ut. mors eum ortu coneurreret? Quare non 
priemature abscessisti, priusquam hujus vite mala 
degustares? Quare exceptus genibus? Cur lactutus 
uberibus 7?, cum miseram vitam ac morte gravio- 
rem acturus esses ? Atque his verbis utitur, vimque 
laerymarum profundit ; ac complecti quidem eum et 
exosculari misera cupit, sed filii carnem ut inimi- 
cam eL hostilem. pertimescit. Ab universa autem 
plebe clamores et insectationes , non adversus ini- 
quos et sceleratos, sed adversus miseros et calami- 
10s08 excitantur. Ae cedis quidem crimine eonstri- 
ctum non deest qui conturbernalem sibi adsciscat, et 
qui adulterum non solum tecto excipiat, sed eliam 
ad mensam admittat, ae sacrilegum vitxe soeium 
adhibeat, cum iisque, a quibus malo aliquo affe- 
cius est, amicitix feedus ineat : hujus contra, a quo 
nullam injuriam accepit, morbum, non secus ac 
crimen quoddam , aversatur. Ita melior vitii quam 
homine dignam amplectimur, humanitatem autem 
namur, 

XII. Urbibus ejiciuntur, arcentur zedibus , foro , 
conciliis, viis, publicis conventibus, conviviis , 0 
ingentem calamitatem ! ipsa 865 etiam aqua; nec 
ipsis quidem fluunt fontes, aliis hominibus commu- 
nes, nec flumina ipsa nihil spurcitiei ab his contra- 
here creduntur ; quodque maxime mirandum est, 
quos ui piacula submovemus , eosdem, ut nihil 
nobis molestix inferentes, ad nos rursum conver- 
ümus, non domieilium ipsis tribuentes, non neces- 
sarios cibos, non vulneribus medicinam, non veste 
orbum eorum pro viribus obtegentes. Ac proinde 
noctu et diu vagantur, inopes , et nudi, ac tecto 
carentes , morbum ostendentes , vetera commemo- 
rantes, Creatoris opem implorantes, alii aliorum 
membris, pro iis quibus carent, mutuo utentes , 
cantus ad misericordiam pertrahentis artifices , 
paululum quiddam panis postulantes, aut.parumper 
obsonii, aut lacerum aliquem et detritum pannum, 


noJoby 1m, 1 RS 5igz 427 


(90) Πέτρα. Reg. c, πέτραι. 

(91) Εὐσεθέστατοι. Eremitas et solitarios in se- 
sertis vitam agentes intelligit Gregorius. 

(92) Ἐκ γαστρός. Weg. a, &x xou as. 

(95) Εὐθύς. ln quibusdam, εὐθέως. 

(94) Tí δέ σοι συνήντησε, ew. Keg. c, συνήν- 
τησάν σοι. Bill. « quare tibi genua inter se juncta 
suut? Quorum ubera suxisti?»  Elegantem Vulgate 
interpretationem przetulimus. 

(95) ᾿Αθλίως. Reg. c addit, οὕτως. 

(96) Περιπτύξασθαι. Or. 2, περιπτύξεσθαι [ma- 
le]. 
(97) Κατά. Sic Reg. hu, Coisl. 4, et Or. 2. Deest 
χατά in pluribus Regg. Ed., μετά, 

(98) Διατεθεικόσε. Reg. d, διατεθεῖδσι. 
| c) ᾿Απεστράφη. In quibusdam , ἀντεστράφη 

male. 


τῶν ἀνθρώπων μόνον ἔψονταί σε οἱ εὐσεθέστατοι (91) - 
χαὶ ταῦτα δὴ τὰ τοῦ Ἰὼθδ ἐλεεινὰ ῥήματα ἐπιφθέγ- 
γεται" Ἵνα τί γὰρ ἐπλάσθης £v χοιλίᾳ μητρὸς, Ex 
γαστρὸς (92) δὲ ἐξῆλθες, χαὶ οὐχ εὐθὺς (95) ἁπώλου, 
ὡς συνδραμεῖν τῇ γεννήσει τὸν θάνατον ; ἵνα τί δὲ 
οὐχ ἀπῆλθες ἄωρος, πρὶν γεύσασθαι τῶν τοῦ βίου 
χαχῶν; Ἵνα τί δὲ cot συνήντησε (94) γόνατα; 
Ti δέ σοι τὸ θηϊάσαι μαστοὺς, ἀθλίως (95) ζήσε- 
σθαι μέλλοντι, χαὶ ζωὴν θανάτον χαλεπωτέραν ; Καὶ 
ταῦτα λέγει, χαὶ ἐπαφίησι πηγὰς δαχρύων, χαὶ περι- 
πτύξασθαι (90) βούλεται μὲν Tj δυστυχὴς, φοθεῖτα! δὲ 
τὰς τοῦ παιδὸς σάρχας ὡς πολεμίας. Πάνδημοι δὲ χα- 
ταθοήσεις τε xal διώξεις, οὐ χατὰ τῶν ἀδικούντων, 
ἀλλὰ χατὰ (97) τῶν δυστυχούντων γίνονται. Καὶ φο- 


DB νέα μὲν ἤδη τις συνῳχίσατο, xaY μοιχῷ μετέδωκεν, 


οὐ στέγης μόνον, ἀλλὰ xol τραπέζης, χαὶ βίου κοι- 
γωνὸν τὸν ἱερόσυλον εἴλετο, χαὶ τοῖς αὐτόν τι διατε- 
θειχόσι (98) χαχὸν ἐσπείσατο τοῦ δὲ τὸ πάθος, ὡς 
᾿ἔγχλημα, μηδὲν λυπήσαντος ἀπεστράφη (99). Καὶ 
πλέον (1) ἔχει νόσου χαχία " xa τὸ μὲν ἀπάνθρω- 
moy ὡς ἐλευθέριον ἠσπασάμεθα, τὸ δὲ συμπαθὲς ὡς 
αἰσχρὸν ἢτιμάσαμεν. 

morbi conditio es! ; atque inhumanitatem ut libero 


el misericordiam, ut turpem et. inhonestam, asper- 


IB'. ᾿Απελαύνονται πόλεων, ἀπελαυνονται οἰχιῶν, 
ἀγορᾶς (2), συλλόγων, ὁδῶν, πανηγύρεων, συμποσίων, 
(ὦ τοῦ πάθους 1) αὐτοῦ τοῦ ὕδατος - οὔτε πηγαὶ ῥέ- 


( ουσαι, τούτοις χοιναὶ πρὸς (3) τοὺς ἄλλους ἀνθρώ- 


πους, οὔτε ποταμοὶ πιστεύονται μηδὲν ἐφέλχεσθαι 
τοῦ μολύσματος " χαὶ τὸ παραδοξότατον (ἀ), ᾿ὡς ἄγη 
μὲν ἀπελαύνομεν, ὡς δὲ οὐδὲν λυποῦντας πάλιν πρὸς 
ἡμᾶς αὐτοὺς ἐπιστρέφομεν (5), οὐκ οἴχκητιν ἀπονέ- 
μοντες, οὐ τὰς ἀναγχαίας τροφὰς, οὐ θεραπείαν τοῖς 
τραύμασιν, οὐ σχέπῃ τὴν νόσον εἰς δύναμιν περιστέλ- 
λοντες. Διὰ τοῦτο περιπλανῶνται νυχτὸς χαὶ ἡμέρας, 
ἄποροι, xa γυμνοὶ, xai ἀνέστιοι, τὴν νόσον ἐπιδει- 
χνύντες, τὰ ἀρχαῖα ἐχδιηγούμενοι, τὸν Πλάστην ἐπι- 
θοώμενοι, χρώμενοι τοῖς ἀλλήλων μέλεσιν ἀντὶ τῶν 
λειπόντων, σοφισταὶ μελῶν ἑλκόντων ἔλεον, ἄρτου τι 
μιχρὸν αἰτοῦντες, ἣ ὄψου τι (0) βραχύτατον, ἣ ῥάκος 
&t τρύχινον, βοήθημα τῆς αἰσχύνης, ἢ παραμυθίαν 
τοῖς ἕλχεσι (1). Καὶ φιλάνθρωπος οὗτος αὐτοῖς, οὐχ 


D () Πμέον. Or. 2, χλεῖον [{. pro πλεῖον]. 


(2) ᾿Αγορᾶς. Chrys., ἀγορῶν. 

(5) Πηγαὶ ῥέουσαι, τούτοις xowal πρός ... Ver- 
tit interpres quasi legisset : Πηγαὶ ῥέουσι τούτοις, 
χοιναὶ πρός ... Edit. 

(ὦ) Hapa&o£ócacor. Or. 2 addit : οὗ δ᾽ ἂν ὧσιν - 
el Gab. ὅπου ἂν ὦσιν, « ubicunque fuerint, ut pe- 
stem horremus, » etc. 

(ὃ) Ἐπιστρέφομεν". Schol. : Av ὧν οὐ ποιούμεθα 
αὐτῶν πρόνοιαν, πρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς ἀναγχάζομεν 
ἐπιστρέφειν * « Eo quod eorum euram non gerinius, 
illos ad nos redire compellimus. » 

(0) Ἢ ὄψου τι. Unus. Reg., “ἣ ὄψον τι. In Par., 
ἢ ὄψου τό, etc. 

7) Βοήθημα ... ÉAxecti. Billius, « quo. pudendis 


corporis partibus auxilium, aul ulceribus solatium 
ferant. » 


**^ .* 


TS ORATIO XIV. — bE PAUPERUM AMORE. $74 
ὃς πρὸς τὴν χρείαν ἤρχεσεν, ἀλλ᾽ ὅστις μὴ πιχρῶς A quo pudorem tueantur, el ulcera foveant, Ac be- 
ARA 


τἀπεπέμψατο. Ol πολλοὶ δὲ αὐτῶν οὐδὲ ὑπ᾽ αἰσχύνης 
- πὰς πανηγύρεις φεύγουσιν, αὐτὸ (8) μὲν οὖν τούναν- 
«lov εἰς ταύτας ὠθοῦντα: διὰ τὴν χρείαν * ταύτας δὴ 
t ἔγω τὰς πανδήμους (9) xa ἱερὰς, ἃς ἡμεῖς ἐπὶ Oc- 
ραπείᾳ τῶν ψυχῶν ἐξεύρομεν (10), ἢ χατά τι μυστή- 
ριον συνιόντες, ἣ τοῖς μάρτυσι: τῆς ἀληθείας πανη- 


γυρίζοντες, ἵν᾽ ὧν τοὺς ἀγῶνας τικῶμεν, μιμώμεθα 
xaX τὴν εὐσέδειαν. Καὶ αἰσχύνονται μὲν τοὺς ἀνθρύ- 
ποὺς διὰ τὴν συμφορὰν, ὄντες ἄνθρωποι, xai βού- 


“ελεν). 
τε 


Ae ἂν ὄρεσιν, ἣ χρημνοῖς, ἣ ὕλαις, ἣ τὸ 
ταῖον νυχτὶ xal σχότῳ περιχαλύπτεσθαι - διπτοῦνται 
δὲ ὅμως εἰς μέσον, φόρτος ἐλεεινὸς, 

3 4 1 p M SUM 
ἄξιος. Τοῦτο μὲν ἴσως xax χατὰ λόγον, ἵνα ἡ uiv toot 


χαὶ δαχρύων 
«ἧς ἀσθενείας ἡμῶν ὑπομνήματα, xai πείθωσι μη- 
δενὶ τῶν παρόντων χαὶ ὁρωμένων, ὡς ἑστῶτι (11), 
προστίθεσθαι. Ῥιπτοῦντα: δὲ, οἱ μὲν ἐπιθυμίᾳ φω- 
νῆς ἀνθρωπίνης, οἱ δὲ προσόψεως, οἱ δὲ ἵνα βραχέα 
ζωῆς ἐφόδια παρὰ τῶν τρυφώντων συλλέξωνται, πάν- 


Tc 


τες δὲ ἵνα τι πράους γεύωντα: (12) τοὺς ἑαυτῶν θρή- 


νους δημοσιεύσαντες. 


mus, lrrumpunt. autem, alii, ut optatam hominum vocern audiant : 


B 


mignus ipsis ille est, non qui, quod eis opus. erat, 
suppeditavit, sed qui mon acerbe eos ablegavit. 
Multi autem. eorum ne pudore quidem a. publicis 
conventibus deterrentur, quin potius in eos sese ob 
necessitatem intrudunt; hos, inquam, publicos et 
saeros conventus, quos ob animarum curationent 
excogitavimus, aut mysterii cujuspiam celebrandi 
causa coeuntes , aut ob verilalis martyres diem 
festum agitlantes, ut, quorum certamina honore. 
prosequimur, eorum quoque pielatem imitemur. Et 
quamvis hominum ora, cum homines ipsi sint, 
propter calamitatem — erubescant, ae montibus , 
aut preeruptis locis, aut silvis, aut denique no- 
cle ac tenebris obtegi cupiant : in medium tamen 
irrumpunt, SN. miserabilis , et. lacrymarum 
digna. Id quoque fortasse non temere ac sine. ra- 
Hone faciunt , nimirum ut. nos infirmitatis nostrae 
subinoneant , illudque nobis persuadeant , ut nulli 
rerum presentium atque in oculorum sensum ca- 
dentium , velut. firm:e et. stabili , animum adjicia- 
alii, uL eorum ora aspiciant : alii, 


ut exigua vite subsidia ab. iis, qui luxu deliciisque dillluunt, colligant : omnes autem, ut. exponendis 


luctibus suis nonnullum bine levamen persentiant. 

II'. Τίς οὐ xazaxAázat τούτων xoig ὁδυρμοῖς, ol- 
χτρὰν ξυναυλίαν ἁρμοζομένων ; τίς ἀχοὴ φέρει τὸ 
ἄχουσμα; τίς ὄψις χωρεξ τὸ θέαμα ; Ot μὲν χεῖνται 
μετ᾽ ἀλλήλων, χαχῶς ὑπὸ τῆς νόσου συνεζευγμένοι, 
τῆς συμφορᾶς πρὸς τὸ ἐλεεινὸν 


Z*5* 


ἄλλο τι 
χαὶ εἰσὶν ἀλλήλοις προσθήχη τοῦ πά- 


AN 
xai ἄλλος 
ἐρανίζοντες * 

3 ie E ΟΝ - παθεῖν κα (AX 
θους, ἐλεεινοὶ τῆς ἀῤῥωστίας, τῆς συμπαθείας (15) 


ἐλεεινότεροι. Περιΐίσταται (14) δὲ αὐτοὺς θέατρον 
συμμιγὲς, συναλγούντων μὲν, ἀλλὰ πρόσχαιρα. Οἱ 
δὲ χυλινδοῦντα: πρὸς τοῖς ποσὶ τῶν ἀνθρώπων ἡλίῳ 
xa χόνε: * üt ὅτε xal χρυμοῖς ἀγρίοις, xa ὄμ- 
όροις, χαὶ 
τοσοῦτον οὐ (15) συμπατούμενο!, παρ᾽ ὅσον (16) xax 


ταραχαῖς ἀνέμων ταλαιπωρούμενοι, παρὰ 


ψαύειν αὐτῶν (17) βδελυσσόμεθα. ᾿Αντάδει δὲ τοῖς i 
poi; ἔνδον μέλεσιν ὁ τῶν αἰτήσεων ὀδυρμὸς, xa ταῖς 
θρῆνος ἐλεεινὸς ἀντεγείρεται. Τί 
προτιθέναι τὴν συμφορὰν ἀνθρώ- 


μυστιχαῖς φωναῖς 
δεῖ πᾶσαν 
ποις πανηγυρίζουσιν; Ἴσως ἂν χαὶ ὑμῖν χινήσαιμ: 


αὐτῶν 


ϑρῆνον, εἰ πάντα ἐχτραγῳδοίην ἐπιμελῶς, xax νιχή- 
pae , : MAE 
σει τὴν ἑορτὴν τὸ πάθος. Λέγω γὰρ οὖν ταῦτα, ἐπεὶ 


τι 


μηδέπω δύναμα: εἰν ὑμᾶς, ὡς ἔστι ποτὲ ἡδονῆς 
λύπη τιμιωτέρα, καὶ χατήφεια πανηγύρεως, χαὶ γέ- 
λωτος οὐ χαλοῦ δάχρυον ἐπαινούμενον. 

idcirco dico, quia nondum vobis hoc persuadere 
stitiam ketitia, et laudabiles laerymas turpi atque 

τι Eccle. vit, Ὁ. 

(8) Αὐτό. Or. 2. αὐτοί [male]. . 

(9) Τὰς παγδήμους. Sic quinque Regg. Deest τάς 
in edit. A et. 

(10) ᾿Εξεύρομεν. Or. 2, ἐξεύραμεν. Oxon., ἐξηύ- 
ρομεν. " ^ 

(41) Ἑστῶτι. Unus Reg., ἑστῶσι. . 

(12) Πράους γεύωγται. Sic legendum arbitramur, 
pro ῥάους γένωνται, quod in editis legitur, in qui- 
bus certe mendum irrepsit, exciso z in prima voce, 
el mutato 9 in v in secunda. Ita legisse et intelle- 
xisse videntur Billius et Gabrielius. Primus in no- 
iis vertit : cut aliquid. levationis sentiant.» Alter 


PaTROL, G8, NN XV. 


XIII. Quis non eorum , miseram cantionem con- 
cinnanlium , gemitibus frangitur? Qui auris hu- 
jusmodi auditionem ferre, quis oculus spectaculum 
lioe eapere potest ? Jacent illi simul, male a morbo 
266 «ousociati, atque alii aliud quoddam calami- 
latis genus ad misericordiam ciendam rentes ; 
suntque sibi invicem doloris additamentum, illi qui- 
dem ob ipsum morbum miserabiles, ob mutuam 
vero comuniserationem | miserabiliores. Circumstat 
autem eos promiscuum theatrum, condolentium 
quideni, sed ad breve tempus. Hi porro ad ho- 
minum pedes  volutautur, cum solis zstu et 
pulvere; nonnunquam etiam cum — asperrimis 
frizoribus ac pluviis,  ventorumque tumultibus 
conflictantes, pedibusque etiam jamjam percaleandi, 
nisi vel tantillum. eos tangere exhorresceremus. 
Porro petitionum gemitus internis templi cantibus 
ex adverso respondet, atque adversus mysticas vo- 
ces miserabilis luctus excitatur. Quid vero univer- 


D sam horum calamitatem hominibus festum diem 


celebrantibus proponere attinet ? Vobis quoque for- 
lasse, si omnia sedulo et tragice amplificem, laery- 
mas movero, ac dolor festum superabit. Hec etiain 


possum, molestiam nonnunquam voluptate, et mo 
obsceno risu prastantiores esse '*. 


in textu : € ut nonnihil leventur. » [Forte legen- 
dum, πράους (pro πράονες) yivovzat.] 

(15) Συμπαθείας. « Ob ejusdem morbi commu- 
nionem.» Hie enim συμπάθεια significat, « cum 
plura simul membra doleant. » 

(14) Περιίσταται. Coisl. 1, περιίστανται. 

(15) Παρὰ τοσοῦτον οὐ. Sic Coisl. 2. Edit., παρα- 
τοσοῦτον xat. 

(16) Hag" ὅσον. Sic plures Regii. Edit. conjun- 
clim, παρόσον. 

(A1) Abc». Coisl. 2 addit, 


«semper. » 


28 


815 


diximus, miseriora perferunt, illi , inquam, nostri 
secundum Deum fratres, etiamsi nolitis, qui eam- 
dem nobiscum naturam nacti sunt, atque ex eodem 
luto formati, ex quo nos primum creati sumus, et 
qui nervis atque ossibus perinde ac nos compaeti , 
qui pellibus et carne :eque ae reliqui omnes induti, 
velut quodam loco ait divus Job, in. calamitatibus 
philosophans, atque eam nostri partem , quie in 
aspectum cadit, elevans ac despuens ; quique etiam, 
utmajora dicam, imaginem divinam , perinde ac 
nos, acceperunt, meliusque fortasse, quam nos , 
tuentur atque conservant, etiamsi alioqui corpori- 
bus labefaetati atque. corrupti sint; qui eumdem 
Cliristum secundum internum hominem induerunt, 
atque idem Spiritus pignus fidei sux commissum 
habent : qui nobiscum participes facti sunt earum- 
dem legum, eorumdem oraculorum , testamen- 
lorum, conventuum, misterierum, ejusdem spei: 
pro quibus Christus, qui totius mundi pecca- 
tum tollit 5, eque mortem subiit: qui ccelestis vile 
coh:wredes sunt 75, etiamsi prorsus terrena felicitate 


S. GREGORII THEOLOGI 


XIV. Atque hzc quidem illi, multoque his, qu: A 


IV. Οὗτο: μὲν οὖν ταῦτα, xal πολλῷ γε 
ἀθλιώτερα, οἱ χατὰ Θεὸν ἡμῶν ἀδελφοὶ, χἂν 
λησθε, οἱ τὴν αὐτὴν ἡμῖν λαχόντες φύσιν, o 


ἐξ 


T -— 
; ἐξ οὗ vb πρῶτον γεγόνα- 
μὲν, οἱ νεύροις χαὶ ὀστέοις ἐνειρμένοι (18) παραπλη- 


αὐτοῦ πηλοῦ διηρτισμένο: 


σίως ἡμῖν, οἱ δέρμα χαὶ χρέας ἐνδεδυμένοι πᾶσιν 
ὁμοίως, ὥς πού φησιν ὁ θεῖος Ἰὼδ ἐμφιλοσοφῶν τοῖς 
πάθεσι, xai διαπτύων ἡμῶν (19) τὸ φαινόμενον * 
μᾶλλον δὲ, εἰ χρὴ τὸ μεῖζον εἰπεῖν, οἱ τὸ χατ᾽ εἰχόνα (20) 
χαὶ λαχόν 


κε. 
τες 


ὁμοίως ἡμῖν, χαὶ φυλάσσοντες ἴσως 

αἱ τὰ σώματα διεφθάρησαν " οἱ τὸν 
αὐτὸν ἐνδεδυμένοι Χριστὸν χατὰ τὸν ἔσω ἄνθρωπον, 
χαὶ τὸν αὐτὸν ἡμῖν πιστευθέντες ἀῤῥαδῶνα τοῦ Πνεύ- 
ματος" οἱ τῶν αὐτῶν ἡμῖν μετασχόντες νόμων, λο- 
γίων, διαθηκῶν, συνάξεων, μυστηρίων, ἐλπίδων " 
Ep ὧν Xp 
ἣν ἁμαρτίαν τοῦ χόσμον * οἱ συγχληρονόμοι τῆς 
ἄνω ζωῆς, xai εἰ παραπολὺ (21). τῆς ἐνταῦθα ὃ:- 
ἤμαρτον" οἱ συνθαπτόμενοι Χριστῷ (22), xa συναν- 
ιστάμενοι" εἴπερ συμπάσχουσιν, ἵνα χαὶ συνδοξασθῶ- 


ὑπὲρ ἡμᾶς, εἰ x 


* 
UTE 


ιστὸς ὁμοίως ἀπέθανεν, ὁ παντὸς αἴρων 


H5 


σιν. 
destituti : qui eum Christo sepeliuntur, ac cum co 


ad vitam redeunt 77 : siquidem compatiuntur, ut et. conglorificentur 78, 


267 XV. Quid autem nos, quibus magnum 
illud ac novum nomen obtigit, ut ἃ Christo nomine- 
mur, gens sancta, regale sacerdotium, populus sele- 
ctus el peculiaris 15, bonorum et salutarium operum 
sectator ?; qui Christi discipuli sumus, mitis, 
inquam, illius et benigni *!, qui infirmitates nostras 
portavit .5*, qui usque ad conspersionem nostram 
sese dejecit, qui propler nos carnis hujus terreni- 
que tabernaculi paupertatem subiir, eL nostra causa 
in doloribus et languoribus versatus est, ut nos di- 
vinitatis opes consequamur 5* : quid nos , inquam, 
qui tantum misericordix et commiseratonis exem- 
plum accepimus ; quid de his cogitabimus, et quid 
faciemus? An eos contemnemus ? an przteribimus ? 
an ut mortuos, ut exsecrabiles, ut perniciosissimos 
quosque serpentes ac feras deseremus? Nequaquam, 
fratres. Alienum hoc a nobis est, qui Christi oves 
sumus?*, boni illius Pastoris, qui errantem overn 
reducit, et perditam conquirit ὅδ, et infirmam cor- 
roborat 55: alienum item ab humana natura, quie 
commiserationem veluti lata lege sanxit, utpote ex 
eadem infirmitate ad pietatem et humanitatem eru- 


t 


IE'. Τί δὲ (25) ἡμεῖς, oi τὸ μέγα xoi χαινὸν ὄνο- 
μα χεχληρωμένοι, τὸ χαλεῖσθαι ἀπὸ Χριστοῦ, τὸ 
ἄγιον ἔθνος, τὸ βασίλειον ἱεράτευμα; ὁ περιούσιος 
λαὸς (34). χαὶ ἐξαίρετος, ὁ ζηλωτὴς χαλῶν ἔργων 
xai σωτηρίων, οἱ Χριστοῦ μαθηταὶ τοῦ πράου 
xai φιλανθρώπου, xai τὰς ἀσθενείας ἡμῶν βα- 
στάσαντος, τοῦ ταπεινώσαντος ἑαυτὸν μέχρι τοῦ 


πε 


ταύτην xal τὸ γεῶδες σχῆνος, xai 


ὀδυνηθέντος χαὶ μαλαχισθέντος ὑπὲρ ἡμῶν, ἵνα 
ἡμεῖς (25) πλουτήσωμεν τὴν θεότητα (26); Τί 


οὖν ἡμεῖς, οἱ τοσοῦτον εὐσπλαγχνίας χαὶ συμπα- 
ὑπόδειγμα " τί διανοησόμεθα περὶ 
ποιήσομεν; Περιοψόμεθα ; παραδρα- 
μούμεθα; Καταλείψομεν ὡς νεχροὺς, ὡς ἐδδελυγμέ- 
νους, ὡς ἑρπετῶν xai θηρίων τὰ πονηρότατα ; Μη- 
δαμῶς, ἀδελφοί: οὔτε πρὸς fjv ταῦτα, τοῦ (27) 
Χριστοῦ θρεμμάτων, τοῦ ἀγαθοῦ Ποιμένος, τοῦ τὸ 
πλανώμενον ἐπιστρέφοντος, xal τὸ ἀπολωλὸς ἐχζη- 
τοῦντος, χαὶ τὸ ἀσθενὲς ἐνισχύοντος - οὔτε πρὸς τῆς 
ἀνθρωπίνης φύσεως, ἣ τὸ συμπαθὲς ἐνομοθέτησεν, 


Ὁ ἐχ τῆς ἴσης ἀσθενείας μαθοῦσα τὸ εὐσεδὲς xat φιλάν- 

dila. θρωπον. 
XVI. Quid autem? llline sub dio vexabuntur, Q'. 'AXM oi μὲν ὕπαιυροι ταλαιπωρήσουσιν, 
75 Joan. 1, 99. 15.1 Cor. vin, 11. 7" Coloss. 11,19. 75. Rom. vin, 47... | * ajPetzun, 9». 9? Tit: τὸ τᾶς 


31 Matti, x1, 29, 8? Isa. 1.11, 4. 


95 Ezech. xxxiv, 4. 


88 [T Cor. vii, 9. 


(18) "Evetpuérot. Sic plures Regg. et Colb. Alii, 
ἐνηρμένοι. 

(19) “Ἡμῶν. Sic plerique codd. In aliis, ὑμῶν. 

(20) Τὸ xac εἰκόνα. « Animam » intelligit Gre- 
'orius. 
] (24) Παραποιύ, etc. In quibusdam, παρὰ πολύ. 
« Ab hujus, nempe przssentis vite felicitate longis- 
sime aberrarunt. » Bill. « Abhac longissime aber- 
rarunt, » 

(22) Χριστῷ. Or. 2 addit, διὰ βαπτίσματος, « per 


9* Joan. x, 411. — ** Matth. xvin, 12; Luc. xv, 4. 


baptismum. » 

(25) Τί δέ. Regg. c, ph, Τί δαί, 

EH Περιούσιος Aaóc. Schol. : περιπεποιημένος, 
συνηγμένος, ἴδιος, « populus acquisitus, collectus, 
proprius. » 
(25) "Ira ἡμεῖς. Regg. bm, ph, ἵν᾽ ἡμεῖς. 
(a0) Tijv θεότητα. Weg. c, etc., τὴν ἐχείνου θεό- 
7722. In Or. 2 deest «fjv. 

(27) Tov. Regg. a, bm, ph, Bas., τῶν. 


$17 ORATIO. XIV. 


- pE PAUPERUM AMORE, 


873 


ἡμεῖς δὲ οἰχήσομεν οἰχίας ὑπερλάμπρους, λίθοις Α nobis vero erunt splendidissim:e domus , omnigenis 


παντοίοις διηνθισμένας, xax χρυσῷ xal ἀργύρῳ xaz- 
αστραπτούσας, χαὶ ψηφίδος λεπτῆς διαθέ 
ποιχιλίᾳ γραφῆς, ὀφθαλμῶν ἀπατηλοῖς δελεάσμασι ; 


t, xai 


Καὶ τὰς uiv οἰχήσομεν, τὰς δὲ οἰχοδομύήσομεν, τί- 


σιν; Οὐδὲ χληρονόμοις ἴσως ἡμῶν, ἀλλὰ ξένοις χαὶ 


ἀλλοτρίοις, xai τούτων ἴτως οὐδὲ τοῖς ἀγαπῶσιν 


ἡμᾶς, ἀλλὰ τοῖς ἀπεχθεστάτοις χαὶ φθονερωτάτοις, 
ὃ χαχῶν ἔσχατον. Καὶ οἱ μὲν ῥιγώσουσιν ἐν τρυχί- 
σπασμένοις (28) ῥά; 


νοις χαὶ διε t, μᾶλλον δὲ οὐδὲ 


πούτων τυχὸν εὐπορήσουσιν - ἡμεῖς δὲ θρύψομεν ἡμᾶς 
αὐτοὺς ἐσθῆτι (29) μαλαχῇ χαὶ περιῤῥεούσῃ, xal 


τοῖς ἐχ λίνου xal σηρῶν ἀερίοις (50) ὑφάσμασ!, 
xai τοῖς μὲν μᾶλλον, ἤπερ 
ἐμπρέψομεν (οὕτω γὰρ ἐγὼ χαλῶ πᾶν τὸ περιτ- 
τὸν χαὶ ἰεργον), τὰ ἔνδον ἡμῖν ἀποχεί- 
σεται φροντὶς ἄχρηστος χαὶ ἀνόνητος (51), 
πῶν (53) δαπάνη 
αλίσκοντος * 
ἐὐ πορήσουσιν, (ὦ 


ἐνασχημονήσομεν 


-- 
Tz 


ση- 
χαὶ χρόνου τοῦ τὰ πάντα χαταν- 


xaX οἱ μὲν, οὐδὲ τῆς ἀναγχαίας τροφῆς 


τῆς ἐμῆς τρυφῆς, xaX τῆς ἐχείνων 
παλαιπωρίας }) ἀλλὰ χείσοντα! πρὸ τῶν ἡμετέρων 


θυρῶν, &xX 


ρημένοι φωνῶν μὲν, εἰ 


y 
τοῖς ἔχουσιν, ἀναπνοῶν δὲ, εἰς 


πὸ προτείνειν ἐ 


ς εὐτονίαν τῆς θρηνῳ- 


δίας, τὸ βαρύτατον (55) τῶν χαχῶν χουφότατον χρί- 


νοντες, τοῖς ὀφθαλμοΐ 


μόνον εὐχαριστοῦντες, 
τὴν ἑαυτῶν λώθην 3λ 


πουσιν; 


IZ. Καὶ οἱ μὲν οὕτως * ἡμεῖς ὃὲ ἀναχευσόμεθα (54) 


λαμπροὶ λαμπρῶς ἐπὶ στιθάδος ὑψηλῆς τε χαὶ pest 


ρου, χαὶ τῶν xaX ἀψαύστων ἐπιθλη μάτων, 


χἂν φωνῆς ἀχούσωμεν τῶν αἰτήσεων (39) δυσχεραί- 
μὲν 
ἕξω, τὴν δὲ τράπεζαν χατε 
ῥάτθαι μύροις, χαὶ μύρων τὸ 56) 
xaX πολυτελεστάτοις, ἵνα xa μᾶλλον ἐχθηλυνώμεθα - 


νοντες. Δεῖ 0E ἡμῖν τὸ ἔδαφος εὐωδεῖν ἄνθε 


πολλάχις χαὶ τῆς ὥρας 


στάτοις τε 


παῖδας ὃὲ παρεστάναι, τοὺς μὲν iv χόσμῳ χαὶ ἐφ- 
ἀνέτους τὰς χόμας xxi θηλυδρίας, χαὶ τῇ χατὰ 
m: ἣ 


T E SON 


H 
ριξιργαπτμενοως, 


(38) Διεσπασμέγοις. Sic plures Regg. Coisl. 2. 
Or. 2, et Oxon. « In laceris el conscissis pannis ri- 
gebunt, » Editi, διεσπαρμένοις, « sparsis. » 

(29) ᾿Εσθῆτι. Reg. c, et Combef., £v ἐσθῆτι. 

(50) Ἀερίοις. Gabr. : « Aerii, ex lino ac scrico 
contextis, velis, » id est « aeri perviis, » vel, ut 
Hieron. in Esth. 4, 6, « aerii coloris. » 

(91) Ανόνητος. Sie Regg. a, bm, ph. Eliti, 
Qyon-os, € Imnsanam. » 

(52) Xnzów. Sic plures Regg.. plures Colb. , Cois!. 
9, et Or. 2. In editis, ζητῶν, « quierens. » 

(55) Τὸ βαρύτατον... βιϊέπουσιν. Locus iste 
certe. difficilis, et interpretes plurimum torsit. Suf- 
liciat nobis varias eorum interpretationes referre. 
Nicetas : « Oculis quoque capti sunt; id quod le- 
vissimum censent, etiamsi aliis acerbissimum esse 
videatur; quod nimirum, exstincto propter morbiim 
aspectu, labem suam minime conspiciant. » Gabrie- 
lius : « id quod omnium malorum gravissimum est, 
levissimum ipsi quidem existimantes, solis nimi- 
rum oculis gratiam. habentes, quod ipsorum cala- 


C 


D 


lapidibus exornate, atque coruseantes auro et ar- 
gento, ae tenuium. caleulorum dispositione, vario- 
que pictura artificio, quie fallaces sunt oculorum 
illecebrze ; atque alias quidem incolemus, alias vero 
extriemus ? Quibusnam autem ?. ne hieredibus qui- 
denm fortasse nostris, sed. exteris et alienis, iisque 
ne amicis quidem fortasse nostris, sed inimicissi- 
mis, maximaque in nos invidia flagrantibus, quod 
quidem. malorum. omnium. estremum | est, Quid ? 
liline in asperis et laceris pannis obrigescent, imo 
ue eos quidem. fortasse habebunt : nos autem in 
mollibus et cireumfluentibus vestibus, telisque ex 
lino ae serico contextis. lasciviemus ; 
atque in aliis quidem indecore potius quam honeste 
alque ornate nos ipsos geremus (sic enim quidquid 
superfluum et curiosum est, voco), alias autem in 
arcis recondemus, curam inutilem et incommodam, 
a tineis exedendas, et à tempore, quod omnia con- 
licit, absumendas; atque illis ne necessaria quidem 
alimenta suppetent: (0 delicias meas! o gravem illo- 
rum afflictionem!) 96$ veruin pro foribus nostris 
jacebunt, languentes et. fame laborantes, ac ne iu- 
strumenta quidem ad petendum a corpore habentes ; 
vocibus privati, quibus miseriam suam lugeant; 
manibus, quas supplicandi eausa protendant; pedi- 
bus, quibus ad divites accedant ; respiratione , qua 


lenuissino 


fortiter lamenta. sua edant; otque, quod malorum 
omnium acerbissimum est, levissimum esse judican- 
tes, oculisque. duntaxat gratiam. habentes, quod 
ipsorum labem minime videant . 

XVII. Atque hi quidem ad hune modum : ncc 
autem in altis et sublimibus lectis, eximiisque et 
quie pene tangere nefas sit, stragulis, splendidi 
splendide recumbemus, si vel solam petitionum vo- 
cem audiamus, stomachantes, Atque etiam illu: 
eportebit, ut et pavimentum nostrum floribus , ple- 
rumque etiam extra tempus, fragret, etl mensa sua- 
vissimis et sumptuosissimis unguentis perfundatur, 
quo magis etiam effeminemur ; ut pueri etiam astent, 
alii ornale ac suo quisque ordine, comis soluti et 
effeminati. ac cxsarie ad faciem expoliti, magisque 


mitatem minus videant. » Unde in scholiis addit : 
« Argutre. Theologus, Elephantieorum | calamitateni 
amplilieans, faeit. eos gratiam habentes oculis, qui 
ita essent alfecti, ut minus possent ipsorum :erum- 
nas aspicere. [n extrema nimirum miseria euim 
omnino versari necesse est, cui. id levissimum sit, 
quod aliis est gravissimum. » Combelisius vero con- 
tendit hune Gregorii locum sie vertendum : « Quod 
malorum omnium acerbissimuim est, levissimum es- 
se judicantes, eL. oculis tantum. gratiam habentes, 
quod suam ipsi labem minime videant. » Quia scili- 
cel hiec oculorum natura, ut, cum omnia videant. 
se ipsi videre nequeunt. linprobat doctissimus vir 
Billii interpretationem, qui :egrotos, de quibus agi- 
lur, ciecos fuisse existimasse videtur. 

(94) Αναχεισόμεθα. Par., ἀναθηπόμεθα, « asceu- 
demus. » 

(553) Τῶν αἰτήσεων. Deest in Par. 

(960) Εὐωδεστάτοις τε. Sic 
πε in edit, 


pr 


Rezz. 


3,.d. Dees! 


872 


pocula extremis digitis tenentes , quam fieri. potest 
elegantissime simul ac tutissime; alii, follibus ven- 
tum super caput artificiose exeitantes, atque auris 
manu conflatis molem carnis refrizerantes ; ut mensa 
insuper carnibus redundet, elementis omnibus nobis 
prolixe et copiose subministrantibus, aere nempe, 
terra, aqua; nosque coquorum, et eorum, qui epu- 
las instruunt, lenociniis comprimamur; omnesque 
de eo concertent, ecquis avido et ingrato ventri 
quam maxime blandiatur, gravi omnino sarcin: , et 
malorum auctori, belluze prorsus insaturabili, ac 
perquam infid:e, huie, inquam, qui eum cibis qui 
abolentur, jamjam ipse abolendus. Et quidem illi 
przclare seeum agi putabunt, si vel aqua explean- 
tur: nos autem. vini pocula usque ad temulentiam 
hauriemus, imo etiam ultra temulentiam, saltem ii, 
qui majore intemperantia laborant ; atque ex pluri- 
bus vinis alia rejiciemus , alia, ut suavia et grata, 
probabimus , de aliis etiam philosophabimur, atque 
in detrimento ponemus, nisi 969 ad patrium vi- 
num, exoticum etiam quoddam maxime celebratum, 
velut tyrannus , accedat. Nos quippe lautos et deli- 
catos, et profusiores quam usus exigat, aut esse, aut 


S. GREGORII THEOLOGI 


880 
l Ξ τοὺς δὲ 
τὰς χύλιχας ἐπ᾽ ἄχρων δαχτύλων ἔχοντας, ὡς οἷόν 


ὑπρεπέστατά τε ὁμοῦ χαὶ ἀσφαλέστατα " τοὺς δὲ 
ῥιπῖσι 


ε 
πὲρ χεφαλῆς ἄνεμον ταῖς [ σοφιζομένους, xa 


ταῖς Ex χειρῶν αὔραις τὸ πλῆθος τῶν σαρχῶν ἀναψύ- 


χοντας " χαὶ τὰ ἐπ᾿ 
τράπεζαν, πάντων χορηγούντων ἡμῖν τῶν στοιχείων 


πλουσίως, ἀέρος, γῆς, ὕδατος" χαὶ στενοχωρεῖσθαι (57) 


τούτοις, πλήθειν μὲν χρεῶν τὴν 


τοῖς μαγείρων χαὶ ὀψοποιῶν μαγγανεύμασιν, ἀγῶνα 
ὃὲ εἶναι πᾶσιν, ὅστις ὡς μάλιστα τὴν λίχνην (58) 
ἡμῖν xal ἀχάριστον χολαχεύσει γαστέρα, τὸ βαρὺ 
φορτίον χαὶ ἀρχέχαχον, τὸ ἀπληστότατον θηρίον καὶ 
ἀπιστότατον, τὴν χαταργουμένην αὐτίχα σὺν τοῖς 
χαταργουμένοις βρώμασι. KaY τοῖς μὲν πολύ τι χό- 
ρος χαὶ ὕδατος, ἡμῖν δὲ χαὶ μέχρι μέθης οἱ τοῦ οἵ- 
νου χρατῆρες, μᾶλλον δὲ χαὶ ὑπὲρ τὴν μέθην, τοῖς 
ys ἀχολαστοτέροις - χαὶ τὸν μὲν ἀποπεμψόμεθα τῶν 
οἴνων, τὸν δὲ ἐγχρινοῦμεν ὡς ἀνθοσμίαν (59), περὶ 
ὃξ τοῦ φιλοσοφήσομεν, ζημία δὲ, cl μὴ προσέσται 
τῷ ἐγχωρίῳ χαὶ τῶν ὀνομαζομένων ᾿ξένων (40) τις, 
ὥσπερ τύραννος. Ast γὰρ ἡμᾶς ἁδροὺς xol τῆς 
χρείας περιττοτέρους, ἣ εἶναι, ἣ νομίζεσθαι, ὥσπερ 
αἰσχυνομένους, εἰ μὴ χαχοὶ νομιζοίμεθα, χαὶ δοῦλοι 
γαστρὺς, χαὶ τῶν ὑπὸ γαστέρα. 


haberi oportet, perinde atque vereamur, ne non pravi existimemur, ac ventris , et eorum , quie sub 


vortre sunt, mancipia. 


AVII Quia πο, o amici et Iratres? quid nos C 


quoque animorum morbo tenemur, morbo longe gra- 
viori, quam quo corpora premuntur? Hic etenim 
preter voluntatem exsistit, ille vero a voluntate 
manat; hie una cum hac vita desinit, ille, eum hinc 
migramus, nobiscum abscedit; hic miserationi , ille 
€dio est, apud eos quidem, qui san: mentis sunt 
compotes. Cur naturz?, dum tempus habemus, non 
succurrimus? Cur, cum caro simus , carnis humili- 
tatem. non contegimus? Cur in fratrum calamitati- 
bus deliciis studemus ? Absit hoc a me, Ὁ} vel opi- 
bus abundem , his inopia rerum laborantibus ; vel 
commoda valetudine fruar, nisi horum vulneribus 
opem feram ; vel victum atque amictun: satis am- 
plum habeam, ae sub tecto requiescam , nisi et pa- 
nem iis pro facultatum modulo porrigam, et vestem 
impertiar, eosque tecto excipiam. Verum, vcl omnia 
propter Christum deponenda, ut sincere, sublata 
humeris cruce, ipsum sequamur, simulque leves ac 
expediti, nec ab ulla re in deorsum attracti, ad 
supernum mundum convolemus, atque per humili- 
latem exaltati, et per egestatem ditati, Christum 


(57) Στεροχωρεῖσθαι. « Ferculis delicatis, cupe- 
diis angustiemur; » pre multitudine scilicet, ut in 
mensa locus non supersit. 

(58) A/yrnv. Regii plures, λίχνον. 

(59) "Avüccgular. hnterpretatur : « vinum bono 
colore simul et odore praeditum. » 

(40) Ξένων. Or. 2, ξένον [male]. 

(41) ἸῬυχάς. Unus codex addit, zat. 

(42) Σωμάτων. Or. 2 addit, τούτων. 

(49) Μεϑισταμέγοις, Sic omnes codd. Editi, μεθ- 
ἱσταμένους. 

(44) Καιρὸν ἔχοντες, Wc desunt in pluribus 


D 


ταῦτα, ὦ φίλοι xal ἀδελφοί; τί νοσοῦμεν 
χαὶ αὐτοὶ τὰς ψυχὰς (41), νόσον πολὺ τῆς τῶν σωμά- 
τῶν (42) χαλεπωτέραν ; “Ὅσῳ τὴν μὲν ἀχούσιον οἶδα, 
τὴν δὲ ἐρχομένην ἐκ προαιρέσεως - χαὶ τὴν μὲν τῇ 
ζωῇ ταύτῃ συγχαταλυομένην, τὴν δὲ συναπιοῦσαν 
ἡμῖν μεθισταμένοις (45): xaY τὴν μὲν ἐλεουμένην, 
τὴν δὲ μισουμένην, τοῖς γε νοῦν ἔχουσιν. Τί μὴ βοη- 
θοῦμεν τῇ φύσει χαιρὸν ἔχοντες (44) ; τί μὴ πέρι- 
στέλλομεν, σάρχες ὄντες, τῆς σαργὸς τὴν ταπείνω- 
σιν; τί τρυφῶμεν ἐν τοῖς τῶν ἀδελφῶν δυστυχήμασι ; 
Μή μοι γένοιτο, μήτε πλουτεῖν, τούτων ἀπορουμέ- 
νων * μήτε εὐεχτεῖν, εἰ μὴ βοηθοίην (45) τοῖς τούτων 
τραύμασι" μὴ τροφῆς ἰχανῶς ἔχειν, μὴ σχέπης, μὴ 
ὑπὸ στέγην ἀναπαύεσθαι, εἰ μὴ χαὶ ἄρτον ὀρέξαιμι, 
xai μεταδοίην ἐσθῆτος εἰς δύναμιν, xai ὑπὸ στέγην 
ἀναπαύσαιμι. "AX ἥτοι πάντα ἀποθετέον Χριστῷ, 
ἵνα γνησίως ἀχολουθήσωμεν αὐτῷ, τὸν σταυρὸν ἀρά- 
μενοι, xal ἀναπτῶμεν ὡς χοῦφοι (46) πρὸς τὸν ἄνω 
χόσμον, xoi εὐσταλεῖς ὑπὸ μηδενὸς καθελχόμενοι, 
χαὶ χερδήσωμεν ἀντὶ πάντων Χριστὸν, διὰ ταπείνω- 
σιν ὑψωθέντες, ἢ Χρι- 
στῷ τὰ ὄντα συμιμεριστέον, ἵνα (47) πὼς χαὶ τὸ ἔχειν, 


χαὶ διὰ πενίαν πλουτήσαντες " 


codd. 

(45) Bon0cínr. Sic duo Regz. 

είην [perperam]. 

(46) Ὡς κοῦφοι. Deest ὡς in pluribus codd. Hic 
locus in Or. 2, aliisque permultis sie legitur : χοῦ- 
φοι xai εὐσταλεῖς πρὸς τὸν ἄνω, etc. In aliis vero, ut 
in editis. 

(41) "Ira πὼς xal τὸ Éyetr, etc., « uL aliquo mo- 
do id etiam quod habemus, propterea quod recte 
habeamus, et communicemus cum iis qui non ha- 
bent, sanctificetur; » nempe honeste possessionis 
arque oflicii ratione, 


eL Or. 2. Alii, βοη- 


881 ORATIO XIV. — 


διὰ τοῦ καλῶς ἔχειν, ἀγιασθῇ, xaX τοῦ χοινωνεῖν 
μὴ ἔχουσιν. Εἰ δὲ χαὶ σπείραιμι ἐμαυτῷ μόνῳ, σπε 
ρχιμι ἄρα, καὶ ἄλλοι φάγοιεν (48) * καὶ ἵνα πάλιν ci- 
πω τὸ τοῦ Ἰώδ- Ἀγτὶ πυροῦ ἐξέλθοι μοι κνίδη, 
ἀντὶ δὲ χριθῆς βάτος " χαύσων δὲ ἄνεμος ὑπολάθοι, 
χαὶ ὑφέλοιτο λαῖλαψ τοὺς ἐμοὺς πόνους, ἵνα εἰς χε- 
νὺν χοπιάσαιμι. Εἰ δὲ χαὶ ἀποθήχας οἰχοδομήσαιμι 
ix τῶν (49) μαβωνά θησαυρίζων, χαὶ μαμωνᾷ, ταύ- 
τῇ τῇ νυχτὶ τὴν ψυχὴν (90) ἀπαιτηθείην, λόγον ὑφ- 
ἐξων, ὧν χαχῶς ἐθησαύρισα. 


«οἷς 


mammoni cumulans, non recuso quominus haec 
redditurus, quie male aggessi. 

ΙΘ΄. Οὐ σωφρονήσομεν (51) ὀψὲ γοῦν ; οὐ χαταθα- 
λοῦμεν τὴν ἀναλγησίαν, ἵνα μὴ λέγω μιχρολογίαν (2) ; 


οὐ τὰ ἀνθρώπινα λογιούμεθύα (53); οὐχ ἐν τοῖς 
ἑτέρων χαχοῖς τὰ ἡμέτερα εὖ θησόμεθα ; Φύσε: μὲν 


γὰρ οὐδὲν τῶν ἀνθρωπίνων βέθα!ον, οὐδὲ ὁμαλὸν, 
οὐδὲ αὔταρχες, οὐδὲ ἐπὶ τῶν αὐτῶν ἱστάμενον" ἀλλὰ 
χύχλος τις τῶν ἡμετέρων περιτρέχει πραγμάτων, 
ἄλλοτε ἄλλας ἐπὶ μιᾶς ἡμέρας ς, ἔστι 
xai ὥρας, φέρων μεταθολάς " αὔραις μᾶλλον 
εὐειν οὐχ ἱσταμέναις, χαὶ νηὸς oytomopht- 
νεσι, xal νυχτὸς ἀπατηλοῖς 


πο f2l- 
TU 


ολλάχις 


| δ᾽ ὅτε 
χαὶ 
τιστ 
ὀνείρασιν, ὧν πρὸς 
i yov ἣ χάρις, καὶ ὅσα χατὰ ψαμάθων (54) παῖδες 
τυποῦσι παίζοντες, T, ἀνθρώπων εὐημερίᾳ " σώφρονες 
δὲ, οἱ διὰ τὸ μὴ π ροῦσι, τὸ μέλλον 
ἑαυτοῖς uc ibn χαὶ διὰ τὸ τῆς ἀνθρωπίνης 
εὐπραγίας ἄστατον χαὶ ἀνώμαλον, τὴν οὐ πέπτουσαν 
ἀγαπῶντες χρηστότητα, ἵνα τριῶν ἕν Hs τι πάντως 
χερδάνωσιν - j| τὸ μή ποτε πρᾶξα: χαχῶς, ἐπεὶ xal 
τοῖς (39) ἐντεῦθεν χρηστοῖς πολλάχις δεξιοῦ 
εἴον τοὺς εὐσεβεῖς, χρηστότητι: τὸ συμπαθὲς προχα- 
λούμενον- ἣ τὸ παῤῥησίαν ἔχειν ἐν ἑαυτοῖς πρὸς 
Θεὺν, ὡς οὐ διὰ χαχίαν, ἀλλὰ διά 
μίαν χαχοπαθήσαντες " ἣ, τὸ τελευ 
μένην ἀπαιτεῖν τὴν παρὰ τι 


f 
ύειν τοῖς πα 


ὕται τὸ 


τινα (56) olxovo- 
zaioy, ὡς ὀφειλο- 
πραττόντων φιλαὺ- 
θρωπίαν, ἣν τοῖς χρήζουσ: προεισήνεγχαν, δεξιῶς 
αὐτοὶ πράττοντες. 

versentur ; 


ὧν εὖ 


DE PAUPERUM AMORE 


882 
: A loco omnium rerum elucremur; vel certe. Christo 
opes nostra: communicand:e , ut ipse honeste pos- 
sessm, eL pauperibus earum in partem  voratis, 
sanctitate quadam imbuantur. Quod si mihi ipsi soli 
seram, ila seram velim, verum ut alii etiam fructus 
edant ; atque , ut Jobi verbis. rursus utar : Pro tri- 
tico oriatur mihi urtica, pro hordeo autem rubus "; 
ventus etiam urens et turbo labores meos exeipiant 
ac surripiant , ut in. vanum laboraverim, Quod 5i 
eliam horrea exstruam, tliesauros ex mammona, ct 
jioque  noete. animam reposcar **, rationem eorum 


X. Non tandem aliquando resipiscemus? Non 
stuporem atque indelentiam , ne dicam 970 tena- 

, eitatem, abjiciemus? Non res humanas cum animis 
nostris considerabimus ? Non in aliorum malis rebus 
nostris consulemus? Natura quippe nihil est in rebus 
humanis firmum et :quabile, nihil sufficiens , nihil 
in eodem statu constanter permanens; verum res 
nostr, velut. orbis quidam, volvuntur, alias alio 
lempore, siepe etiam uno eodemque die, atque etiam 
interdum eadem hora, mutationes ferentes : adeo 
ut instabilibus ventis, ac navis per mare iter facien- 
tis vestigiis, et fallacibus noctis insomniis, brevem 
voluptatem afferentibus , iisque figuris, quas pueri 
per ludum in arena fingunt, fides potius haberi pos- 
sit, quam hominum prosperitati, Sapientiores autem 
labendi sunt ii, qui, cum presentibus minime 
lidant, futura sibi coacervant; atque ob humanae 
prosperitatis incertitudinem et inzequabilitatem, be- 
niguilatis nunquam collapsurz studium amplexan- 
tur, ut ex tribus lis commodis unum saltem omnino 
adipiscantur; nimirum , vel ut nunquam in mala 
incidant, quandoquidem s:pe Deus hujusce vite 
bonis viros pios cumulat, beneficentia beneficentiam 
provocans; vel fiduciam in seipsis apud Deum ha- 
beant, ut qui non propter scelus ac flagitium , sed 
propter dispensationem quamdam in calamitate 


vel. denique humanitatem eam et hbenceficentiam, quam, dum secundis rebus ulereutur, 


egentibus prius contulerunt, ab iis, quibus res prospere fluunt, suo quodam jure reposeant. 
K'. Μὴ καυχάσθω, φησὶν, ὁ σοφὸς ἐν τῇ σορίᾳ D — XX. Ne glorietur sapiens, iuquit ille, in sapientia 


αὐτοῦ, μηδὲ ὁ πιιούσιος ἐν cQ πιιούτῳ αὑτοῦ, 
μηδὲ ὁ δυνατὸς év τῇ ἰσχύϊ αὐτοῦ" xà» εἰς τὸ 
ἄχρον ὧσιν ἐληλαχότες, ὁ μὲν 
Ἐγὼ δὲ 


τος 


σίας, ὁ ὃξ δυνάμεως. 
τοῖς ἕπεται " Mmi 
εὐεχτῶν ἐν τῇ ὑγιείᾳ (97), t 
μηδὲ ὁ νέος ἐν τῇ νεότητ:, 
ἐνταῦθα ἐπαινουμένων, 


Σ ὁ xa); E ἐν ν τῇ ὥρᾳ, 
ἐν ἄλλῳ μηδενὶ τῶν 
εἰπεῖν, ὁ 


ὕτῳ χαυ- 


συνελόντα 


*" Job xxxi, 40. 55 Luc. xi1, 30, 9? Jerein. 


(48) dáyorev. Duo Regg. et Or. 2, φάγοισαν. 

(49) Tow. ln quibusdam, τοῦ. 

(50) Tvylr Or. 2 addit, μου. 

(531) Σωρρονήσομεν. Res. bm. σωφρονήσωμεν. 

(92) Μιχρολογίαν. Or. 3, μικροψυχίαν, « pusilla- 
nimitatem, » 

(95) Λογιούμεθα. Οὐ]. 1, λογιπώμεθα. 

(4) Ἐαμάθων Or. 2 2. ψάμμον. 


(93) Ἐπεὶ καὶ τοῖς, elc. Dillius : « Quandoqun- 


sua, mec dives in opibus suis, nec [ortis in viribus 
suis  ; etiamsi ad summum quidem, alius sapien- 
tize, alius zi pip , alius potentiae fastigium per- 
venerint. Ezo vero ea, quie his consentanea sunt, 
aJiciam : Nec ud et celebris, in gloria; nec qui 
incolumi valetudine gaudet, in sanitate; nec pulcher, 
in formz prasstantia ; nec juvenis, in juvenili zetate; 
nec, ut rem uno verbo complectar, in ulla alia re 
ex lis, qu: apud mortales laudi ducuntur, elatus 


I1, 99. 


dem secundis quoque hujus vitze rehus Deus homines 
pietate. praeditos szepe complectitur, ut benignitate 
sua eos ad sublevandas aliorum miserias invi- 
01...) 
(56) Διά zira. Deest διά in tribus Regg. 
(I). "Yquelg. Regg. bm, et Or. 2, ὑγείᾳ. 
(98) Φυσώμεγος. Wiülius : « qui iu 
meseit. » 


ca intu- 


is, 


$85 S. GREGORII 


'THEOLOCI 


$84 


quisquam et inflatus glorietur ; verum qui gloriatur, A χάσθω ὁ χαυχώμενος (59) μόνον, ἐν τῷ συνιεῖν xoX 


hae una in re glorietur, quod Deum agnoscat ae 
requirat *?, et calamiteserum vicem doleat, atque ad 
futuram vitam boni quidpiam sibi recondat. Cetera 
enim omnia fluxa et. fragilia sunt, ac, velut in eal- 
culorum ludo, alias ad alios jaetantur et transferun- 
tur; nec quidquam est ita possidentis proprium, 
quod non vel temporis tractu finem capiat, vel livore 
ad alios traducatur; hie vero certa et fixa sunt, 
35 nec unquam recedunt ac dilabuntur, nec spes 
eorum, qui fiduciam in his collocarunt, frustrantur. 
Ac mihi hzc quoque causa esse videtur, eur nullum 
hujusce vite bonum hominibus certum sit ac diu- 
'urnum, atque hoc, ut si quid aliud, recte ab arti- 
ice Verbo, et Sapientia illa mentem omnem supe- 
vante, faetum esse, ut nos in iis, quie in aspectum 
cadunt, atque alias aliter mutantur, et mutant, ac 
sursum deorsumque feruntur et invertuntur, ac 
priusquam manu teneantur, abeunt et effugiunt, 
etudamur, ut, perspecta eorum instabilitate ae varie- 
tate, ad. future vite. portum. contendamus. Qnid 
enim egissemus, si prosperitas nobis firma esset, 
cum, licet fluxa et fragilis sit, usque eo tamen ipsi 
'anquam. vineutis quibusdam astricti simus, ejusque 
voluptate atque impostura in hanc servitutem reda- 
cti , ut nihil prisentibus rebus melius atque excel- 
lentius eogitare possimus , idque cum ad Dei ima- 
ginem , qui et sursum est, et ad se trahit, creatos 
nos esse audiamus, ac persuasum habeamus ἢ 

XXI. Quis sopiens, et intelliget. hec?! ? Quis prie- 
fereuntia prwteribit? quis stabilibus  ineumbet ἢ 
quis de presentibus rebus, tanquam de abeuntibus, 
cogitabit? quis de his, qui:e in spe posita sunt, tan- 
quam de certis et constantibus? quis ea , qux vere 
sunt, ab his, qu: apparent, distinguet, atque illa 
quidem sequetur, hzec vero contemnet ac pro nihilo 
reputabit? quis picturam a veritate? quis terrenum 
tabernaculum a coelesti civitate; quis peregrinatio- 
nem ab habitatione; quis tenebras ἃ luce; quis 
limum profundi a terra sancta ; quis carnem a spi- 
ritu? quis Deum a mundi. principe; quis mortis 
umbram a vita sempiterna discernet; quis prwsen- 
tibus rebus futuras emet; quis fluxis opibus opes 
constantes et perennes; quis rebus iis, qua aspe- 
etui suhjiciuntur, ea qux ab oculorum sensu remota 
sunt? Beatus quidem ille, qui haec, Verbi gladio 
meliora a deterioribus secante, secernens ac divi- 
dens, ascensiones in corde suo disponit ?*, ut quo- 
dam loco divinus David loquitur, atque hanc lacry- 
marum vallem totis viribus fugiens, qui sursum 
sunt, quierit9?, ac mundo una cum Christo cruci- 


*? Jerem. 1x, 24. ?! Ose. xiv 10. 


(59) Καυχώμεγος. Deest in pluribus Rege. et 


Or. 2. 
(60) παυθῆγαι. Sic Regg. a, c, d, ph, etc. Edit., 
παυσθῆναι. í 
(61) Μεθορμησώμεθα. Regg.a, e, d, μεθορμισώ- 
μεθα 
μεθα. 


(62) δύνασθαι. Deest in Or. 2 
(605) Τὴν αἸἰώγιογ',. Deest τὴν in pluribus. 


?? Psal]. LxxXIDU 


ἐχζητεῖν τὸν Θεὸν, xaX συναλγεῖν τοῖς πάσχουσι, xax 


πρὸς τὸ μέλλον ξχυτῷ τι χρηστὸν ἀποτίθεσθαι. Τὰ 


ὁ βευστὰ χαὶ πρόσχαιρα, xol, ὥσπερ ἐν 
παιδιᾷ ψήφων, ἄλλοτε εἰς ἄλλους μεταῤῥ'πτούμενα, 
xa μετατιθέμενα " € 


xaX οὐδὲν οὕτω χατέχοντος 


ἴδιον, ὡς ἢ μὴ χρόνῳ παυθῆναι (60), 3| φθόνῳ μετα- 


τεθῆναι "πὰ δὲ ἑστῶτα χαὶ μένον τας xai οὔποτε ὑπο- 


χωροῦντα, οὐδὲ μεταπίπτοντα, οὐδὲ σφάλλοντα τὰς 
᾿Αλλ᾽ ἐμοὶ μὲν xa διὰ 


τοῦτο δοχεῖ, μηδὲν τῶν ἐνταῦθα ἀγαθῶν εἶναι πιστὸν 


τῶν πεπισ 


τευχότων ἐλπίδας. 


«oi; ἀνθρώπγις, poi πολυχρόνιον" ἄλλ᾽ εἴπερ τ 
ὄλλο, xxt τοῦτο χαλῶς τῷ τεχνίτῃ Λόγῳ xx ὶ E 


πάντα νοῦν ὑπερεχούσῃ Σοφίᾳ μεμηχανῆσθαι, παί- 

ζεσθαι ἡμᾶς ἐν τοῖς ὁρωμένοις, ἄλλοτε ἄλλως μετα- 

θαλλομένοις xoX μεταθάλλουσι, xaX ἄνω xo χάτω 
ΐ ς a , 

φερομένοις τε xol περιτρεπομένοις, φθη- 


xaX πρὶν An 


yat ἀπιοῦσι xal φεύγουσιν" ἵνα «b ἐν τούτοις ἄστα- 
πον χαὶ ἀνώμαλον θεωρήσαντες, πρὸς v) μέλλον μεθ- 
ορ'κησώμεθα (01). Τί γὰρ ἂν ἐποιήσαμεν, ἑστῶτος 
«09 εὖ πράττειν ἡμῖν, ὁπότε, οὐ μένοντος, τοσοῦτον 
αὐτῷ προσδεδέμεθα, χαὺ οὕτως ἡμᾶς fj περὶ τοῦτο 
ἡδονὴ xaX ἀπάτη ἔχει δουλώσασα, ὥστε μηδὲν χρεῖτ- 
«ov, μηδὲ ὑψηλότερον τῶν παρόντων διανοεῖσθαι δύ-- 
νασθαι. (09), xaX ταῦτα xav εἰχόνα Θεοῦ γεγονέναι 


; x 
xaX ἀχούοντας χαὶ πιστεύοντας, τὴν ἄνω τε οὐσᾶν 


καὶ πρὸς ἑαυνὴν ἔχχουσαν ; 


KA'. Τίς σοφὸς, καὶ συνήσει ταῦτα; Ῥίς rapa- 
δραμεῖται τὰ παρατρέχοντα; «i; προσθήσεται τοῖς 
cu 


ἐπιμένουσι; τίς περὶ τῶν παρόντων, ᾿ὡς ἀπιόντων 


διανοηθήσετα!: ; τίς περὶ τῶν ἐλπιζομένων, ὡς ἵστα- 


ς 
μένων ; ὮΝ Uno σε! τὰ ὄντα xal τὰ φαινόμενα, xa 


«oig μὲν ἕψεται, τῶν δὲ ὑπερόψεται ; τίς γραφὴν xat 


ἀλήθειαν; τίς τὴν χάτω σχηνὴν, xo τὴν ἄνω πό- 


λιν; τίς παροιχίαν xol χατοιχίαν; τίς σχότος dm: 
zig cáp- 


, 
í 


ὧν βυθοῦ χαὶ ἁγίαν γῆν ; 
Θεὸν 


4 
E 


- , 
^09 φωτὸς: 


e 


χα xai πνεῦμα; τίς 


xoi χοσμοχράτοραι ; τίς 
xaX ζωὴν ἴ 


θανάτου σχιὰν, τὴν αἰώνιον (65) ; τίς «ot 


παροῦσι τὸ μέλλον ὠνήσεται ; τίς τῷ ῥέοντι πλούτῳ 
τὺν μὴ λυόμενον ; τίς τοῖς ὁρωμένοις τὰ μὴ βλεπόμε- 
να; Μαχάριος μὲν οὖν, ὅστις ταῦτα δισχρίνων, χαὶ 


διαιρῶν τῇ τομῇ τοῦ. Λόγον, τῇ διαιρούσῃ τὸ χρεῖτ- 


D τὸν ἀπὸ τοῦ χείρονος (64), ἀναδάσεις ἐν τῇ χαρδίᾳ 


αὐτοῦ διατίθεται, ὥς πού φησιν ὁ θεῖος Δαθὶδ, xol 
τὴν χοιλάδα τοῦ χλαυνθμῶνος ταύτην (03) φεύγων, 
ὁπόση δύναμις (06), τὰ ἄνω ζητεῖ, χαὶ σταυρούμενος 
χόσμῳ μετὰ Χριστοῦ, Χριστῷ συνίσταται, χαὶ Χρι- 

ADI: : E 
χεται, τῆς οὐχέτι μεταπιπτούσης ζωῆς 
οὗ (07) μηχέτι δάχνων 


στῷ συνα" 


οὐδὲ ἁπατηλῆς χληρονόμος " 


,0 -9*Goloss. ΠΣ 


(64) Κρεῖττον ἀπὸ cov χείρονος. Billius, « virtu- 
tem a. vitio seeante distinguens, » ete. 

(63) KorddÓn τοῦ »Auv0poroc ταύτην. 
ἃ, €, d, elc., χοιλάδα ταύτην τοῦ χλαυθμῶνος. 

(66) Ὁπόση δύναμις. Biillius, « quam celerrime 
potest. ». 

(07) Οὗ. Sic Regg. a, bm, ph, etc. Edit., οὐ [per- 
neraim]. 


ltegg. 


835 


ὅρις ἐπὶ ὁδοῦ, οὐδὲ 


ORATIO XIV. 


τηρούμενος. Toig δὲ λοιποῖς ἡμῖν χαλῶς ὁ αὐτὸς ἐμ- 
6oà Aa6.0, ὥσπερ τις μεγαλοφωνότατος χῆρυξ ἀπὸ 
ὑψηλοῦ xa π 
ἀποχαλῶν, xai ἀγαπῶντας ψεῦδος, μὴ σφόδρα περ!- 
ἐχεσθα! τῶν ὁρωμένων, μηδὲ ἄλλο τι ἣ χόρον (09) cí- 
του χαὶ οἴνου τῶν φθειρομένων, 


νδήμου χηρύγμοατος, βϑαρυχαρδίους πε 


πᾶσαν τὴν ἐντεῦθεν 
εὐδαιμονίαν ὑπολαμθάνειν. Καὶ τάχα που τοῦτο χαὶ 
ὁ μαχάριος ἐννοῶν Μιχαίας (70), καὶ τῶν χαμαὶ ἐρ- 
χομένων χαὶ δοχούντων ἀγαθῶν χατεξανιστάμενος, 
᾿Εγγίσατε, φησὶν, ὄρεσιν" αἰωνίοις " 
πορεύου, ὅτι οὐκ ἔστι σοι αὕτη ἀνάπαυσις " τοῦ- 
τὸ μὲν οὖν (71) ἤδη χαὶ 


ἀνάστα καὶ 
τοῖς ῥήμασιν αὐτοῖς μικροῦ 
σύμφωνον, οἷς 
ται, τὶ λέγων (72) ; Ἐγείρεσθε (15), ἄγωμεν ἐντεῦ- 


ὁ Κύριος xaX Σωτὴρ ἡ μῶν διαχελεύε- 


— bE PAUPERUM AMORE, 


E (08) τηρῶν πτέρναν, καὶ χεφαλὴν A (ixus, cum Christo resurgit, et cum Christo simul 


886 


ascendit, vit:e non jam caducie ac fallacis hieres : 
ubi non jam coluber mordens in via ?*, nec calca- 
neum  observans?^, quemadmodum ipsius capul 
observatur. Superstitibus autem nobis eleganter 
2792 ilem David, velut quispiam pr:eco maxima 
voce proditus, ab excelso et publico przeconio in- 
clamat, graves corde nos appellans , ae mendacium 
diligentes**, monensque, ne rebus iis, quie oculis 
cernuntur, animum nostrum magnopere adjunga- 
mus, nec frumenti solum ac vini, quie facile cor- 
rumpuntur, saturitate omnem hujus vite beatitudi- 
nem metiamur. Quod etiam ipsum, ut opinor, beatus 
Myclieas animadvertens, atque humi reptantibus, 30 
boni tantum specimen habentibus insultans : Appro- 


θεν" οὐ τοὺς τότε μαθητὰς μόνον ἐξ ἐχείνου μόνου D pinquate, inquit, ad montes eternos : surge et am- 


τοῦ τόπου μετατιθεὶς, ὡς ἂν οἰηθείη τις, ἀλλ᾽ ἀεὶ xal 
πάντας τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς ἀπὸ P» m χαὶ τῶν 
περὶ γῆν εἰς οὐρανοὺς ἕλχων χαὶ τὰ οὐράνια. 


bula, quia non est tibi hic requies" ; iisdem prope- 
modum verbis ntens, quibus nos Dominus noster ac 
Salvator inhortatur, dicens : Surgite, eamus hinc?^ ; 


non eos tantum , quos tunc discipulos habebat, ex illo duntaxat loco transferens, quemadmodum | quis- 
piam fortasse arbitretur, sed et semper, et omnes discipulos suos, a terra. rebusque terrenis ad celos 


et res excelestes pertraliens. 
KB'. Τοιγαροῦν, ἀχολουθήσωμεν ἤδη τῷ Λόγῳ 
μι i , 
ζητήσωμεν τὴν ἐχεῖθεν ἀνάπαυσιν, ῥήψωμεν τὴν Ev- 
τεῦθεν περιουσίαν * ὃ χαλόν ἐστι ταύτης, τοῦτο μό- 
νον χερδάνωμεν, χτησώμεθα τὰς ἑαυτῶν ψυχὰς ἐν 
ἐλεημοσύναις, μεταδῶμεν τῶν ὄντων τοῖς πένησιν, 
κἴ δι 
τῇ ψυ- 
τῷ Θεῷ, μὴ 


ἵνα τὰ ἔχεῖθεν πλουτήσωμεν. Δὸς μερίδα xat 
μὴ τῇ σαρχὶ μόνον" δὸς μερίδα χαὶ 


τῷ χόσμῳ μόνον" ὕφελέ (73) τι τῆς γαστρὸς, «o C 


πνεύματ: χαθιέρωσον * ἄρπασόν τι τοῦ πυρὸς, ἀπόθου 
μαχρὰν ἀπὸ τῆς χάτω (16) νεμομένης φλογός " ἄρπα- 
σον τοῦ τυράννου, χαταπίστευσον τῷ Δεσπότη. Δὸς 
μερίδα τοῖς ἑπτὰ, τῷ Bio τούτῳ, xal γε τοῖς ἐχτὼ, 
πῷ μετὰ τοῦτον ἡμᾶς ἐχδεξομένῳ - δὸς ὀλίγον, παρ᾽ 
ν᾿ ^ o€- -- L4 ^ 2? 
οὗ τὸ πλεῖον (1) ἔχεις * δὸς καὶ τὸ πᾶν, τῷ τὰ πάν- 
πα (78) χαρισαμένῳ. Οὐδέποτε νιχήσεις μεγαλοδω- 
ρεὰν Θεοῦ, χἂν πάντα πρόῃ (79) τὰ ὄντα, χἂν τοῖς o5- 
σι σξαυτὸν (80) - λαθεῖν, 
«b τῷ Θεῷ δοθῆναι * ὅσον ἐὰν (81) εἰσενέγχης, πλεῖον 
ἀξὶ τὸ λειπόμενον" xol οὐδὲν δώσεις ἴδιον, ὅτι τὰ 


προσθῇς. Καὶ τοῦτο γάρ ἔστι 


πάντα (82) παρὰ Θεοῦ. Καὶ ὥσπερ οὐχ ἔστιν bmc 
θῆναι τὴν ἑαυτοῦ σχιὰν ὑποχωροῦσαν χαθόσον πρό- 


μεν (85), χαὶ τὸ ἴσον ἀεὶ προέχουσαν - οὐδὲ ὑπὲρ τὴν 


XXII. Quocirca Verbum jam sequamur, illam re- 
quiem qua»ramus, hujus vit:e opes et copias abji- 
ciamus ; lioe solum , quod in ipsis boni est, lucre- 
mur, nempe uL animas nostras in eleemosynis 
aequiramus, facultates nostras pauperibus impertia- 
mur, ul ccelestibus ditemur. Anime quoque partem 
da, non carni duntaxat ; Deo quoque partem da, nor. 
mundo tantum ; ventri aliquid subtrahe , et spiritui 
consecra ; igni aliquid eripe, ac procul a depascente 
flamma reconde ; ἃ tyr2nno eripe, ac Domino com- 
mitte. Da. partem septem , hoc est huic vite, atque 
etiam octo ?, id est, ei qu:e post hane nos excipiet : 
da exiguum ei, a quo multum habes : da etiam om- 
nia ei, qui omnia donavit. Nunquam Dei munificen- 
tiam vinces, etiamsi omnia tua bona projicias, 
etiamsi te etiam ipsum bonis tuis adjungas. Nam 
hoc quoque ipsum aceipere est, nempe Deo donari. 
Quantumcunque contuleris, plura tamen tibi reliqua 
erunt : nec quidquam tuum dabis, quandoquidein 
omnia a Deo manant. Et quemadmodum nemo uni- 
bram suam przgredi potest, ul quie, quantum pro- 
gredimur,tantum etiam se subducat, parique semper 


χεφαλὴν γενέσθαι σώματος μέγεθος ὑπερχειμένην p intervallo nos antecedat; nec corporis magnitudo 


?* Gen, xti, 17. 9 Gen. ii, 15. 


XI 2. 


(08) Οὐδέ. In pluribus, μηδέ. 

(69) Μηδὲ do τι 3) xcpov, ete. Gabrielius : 
« Nevealiud, quam frumenti et vini, qu: facile cor- 
rumpuntur, satietatem esse putemus totam hujusce 
vite felicitatem. » 

(10) Μιχαίας. Sic omnes codd. 
᾿Αμῶς. 

(11) Ob». Deest in Or. 2. 

(12) Auwux&Agbezat, τί Aéyor; Weg. e, διαλξ 
« sermocinatur. » Gabr. ei Comb. legunt : set 
γῶν. € quid? dicens. » 

(13) ᾿Εγείρεσθε. Or. 2, ἐγείρεσθα:. 

(14) 'Axó γῆς. Reg. d, ἀπὸ τῇς γῆς. 

(15) "Y'ze4e. Or. 2, ὕφειλε. 
(6) ᾿Απὸ τῆς χάτω, etc. 


Male in editis, 


A flamma quie sub- 


?* Psal. jv, ὃ seqq. 


98 Joan. xiv, 51. 53 Eccle. 


ὅτ Mich. n1, 9, 10. 


tus depascitur. » Sie Regg. a, c, d, bm, ph, aliique 
plures. Deest xázo in editis. 

(71) HAeiov. Regg. a, c, d, ph, et. Or. 2, χλέον 
[f- pro πλέον]. 

(18) Τὰ πάντα. 
ph, etc. 

(19) Πρόῃ. In pluribus, mot. 


Deest zx in Regg. a, bm, 


(80) Σεαύτόν. Sic Regg. bii, ph, et Or. 2. là 
ed., σαυτόν. 

(81) "Edr. Sic Regg. bm, ph. In edit., àv. 

(82) Τὰ πάντα. Sic Regg. ἃ, c. d, bm. Deest 


τά in elit, 

(85) Πρέϊμεν. lia Regg. 
"ἢ dlegitur, προΐμεν. 
l.piT.] 


bm, ph, ete., in quibus 
Mii, προΐῖεμεν ([male. 


857 


corpus semper emineat: eodem modo 9"73 nec 
Deus muneribus nostris vinci polest. Neque enim 
quidquam, quod extra illius bona sit, nec quod illius 
liberalitatem superet , damus. 

XXIII. Agnosce unde habes quod sis, quod spi- 
res, quod intelligas et sapias, quodque maximum 
est, quod Deum cognoscas, speres coelorum regnum, 
honoris squalitatem. cum angelis , glori: contem- 
plationem, nunc quidem in speculis et enigmatibus, 
tunc autem pleniorem ac puriorem ; quod Dei filius, 
Christi cohzres, atque, ut audacter loquar, deus 
etiam factus sis : unde tibi hec omnia, et à quo? 
Aut, ut parva h:zec, oculisque subjecta dieum, cujus 
munere ac beneficio intueris cceli pulchritudinem, 
cursum solis, lun: orbem , siderum. multitudinem, 
eumque, qui in his omnibus, velut in lyra elucet, 
concentum atque ordinem , semper eodem modo se 
habentem ; partium anni vicissitudines , temporum 
mutationes, annorum conversiones , diei noctisque 
aquas portiones, terre productiones, aeris fusio- 
nem, maris, fluxi simul ac stabilis, immensam lati- 
i"1dinem, fluminum profunditatem, ventorum proflu- 
via ? Quis tibi pluvias dedit , agriculturam , cibos, 
artes, domicilia, leges, respublicas, vitam mitem et 
humanitate excullam , amicitiam et familiaritatem 
cum eo, eum quo tibi cognatio intereedit ? Unde 
habes quod animantia partim cicurata, tibique 
ubjecta sint, partim in cibum tradita? Quis te om- 
nium rerum, qui in terra sunt, dominum et regeu 
constituit? Quis, ne singula commemorem, ea om- 
nia, quibus homo c:eleris animantibus prestat, lar- 
gitus est? Nonne Deus, qui nunc prx omnibus, et 
pro omnibus rebus benignitatem a te vicissim po- 
scit? An vero nos non pudebit, cum tot tantaque 
ab eo, partim aeceperimus , partim speremus , nec 
lioc quidem unum ipsi eonferre, nimirum beuigni- 
tatem? An cum ille nos ἃ feris disjunxerit , solos- 
que, ex omnibus iis qux in terra sunt, ratione 
ornaverit, ipsi contra nosmetipsos efferabimus , 
tantumque a voluptatibus et deliciis corrumpemur, 
aut furore afficiemur, aut, quo verbo id expriman, 
nescio, ut simul cum maza et furfuribus , qu: male 
fortasse collezimus, nos quoque pr:zestantiore natura 
esse quam ipsi sunt, existimemus? "7 /, Et, quemad- 
modum olim, ut. poetze fabulantur, genus quoddam 


(84) Te. Deest in quatuor Regg. 

(85) Σελήνης. Reg. a, ἣ σελήνης. 

(86) IAdcn. Reg. bm, πλάτος. « Lititudinem ma- 
ris sese. effundentis et. sustinentis, » Hune. locum 
Nicetas rite exponit : « Unde tibi... quod mare, ob 
naturalem. quidem humiditatem solutum, ac rursum 
intra terminos suos consistens, aLque arenam pro 
limite habens, nec eam propter creatoris jussum 
transiliens? » 

(87) HoAice(ac. Regg. a, e, d, et Or. 
τείαν 

(58) Πάντων κατέστησε. Sie Regg. a, c, d, bm, 
ph, etc. In edit., χατέστησε πάντων. 

(89) Φιιάνθρωπον. Weg. a, φυλάδε) 

(90) "Ezyopice. Reg. bm, et 0r, 2, € 


9 


^5 


πολι- 


209. 


χώρησε [per- 


S. GREGORII THEOLOGI 


supra caput sese efferre potest, utpote quod supra A ἀεὶ τοῦ σώματος “ οὕτως 


D 


888 
MM LT. £A - 
QU6E οἷς οἰοομὲν νιχησαι 


Θεόν. Οὐ γὰρ ἔξω τι τῶν αὐτοῦ δίδομεν, οὐδὲ 


ὑπὲρ 


τὴν ἐχείνου φιλοτιμίαν. 


KI". Γνῶθι πόθεν co: τὸ εἶναι, τὸ ἀναπνεῖν, τὸ φρο- 
νεῖν, αὐτὸ τὸ μέγιστον, τὸ γινώσχειν Θεὸν, βασιλείαν 
οὐρανῶν ἐλπίζειν, ἀγγέλων ἰσοτιμίαν, δόξης θεω- 
ρίαν, νῦν μὲν τὴν ἐν ἐσόπτροις τε (84) χαὶ αἰνίγμα- 
xai χαθαρωτέραν " 
ὃν γενέσθαι Θεοῦ, συγχληονόμον Χριστοῦ, τολμῆ- 


TC 
τε 


σι, τότε δὲ τὴν τελεωτέραν 
vt 

ς εἴπω, καὶ θεὸν αὐτόν; Πόθεν σο! ταῦτα πάντα, 
παρὰ τίνος ; Ἢ, ἵνα τὰ μυκρὰ λέγω χαὶ τὰ ὁρώ- 
μενα, τίς ἔδωχέ σοι χάλλυς οὐρανοῦ βλέπειν, ἡλίου 
δρόμον, σελήνης (85) χύχλον, ἀστέρων πλῆθος, xaX 
τὴν ἐν τούτοις πᾶσιν, ὥσπερ ἐν λύρᾳ, εὐαρμοστίαν 
χαὶ τάξιν ὡσαύτως ἔχουσαν, ὡρῶν ἀλλαγὰς, μεταῦο- 
λὰς καιρῶν, ἐνιαυτῶν περιόδους, ἡμέρας καὶ νυχτὸς 
ἰσομοιρίαν, γῆς ἐκφύσεις, ἀέρος χύσιν, πλάτη (86) 
θαλάττης λελυμένης χαὶ ἱσταμένης, βάθη ποταμῶν, 
ἀνέμων ῥεύματα; Τίς ὑετοὺς, γεωργίαν, τροφὰς, 
τέχνας, οἰχήσεις, νόμους, πολιτείος (81), βίον ἥμε- 
ρον, οἰχείωσιν πρὸς τὸ συγγενές ; Πόθεν σοι τῶν 
ζώων τὰ μὲν ἡμέρωται xax ὑπέζευχται, τὰ δὲ τροφῇ 
παραδέδοται; Τίς σε 
ἔστησε (88) τῶν 


χύριον χαὶ βασιλέα πάντων χατ- 
ἐπὶ τῆς γῆς ; Τίς, ἵνα μὴ καθ᾽ ἕχα- 
στὸν λέγω, πάντα, οἷς προέχει τῶν ἄλλων ἄνθρωπος, 
ἐδωρήσατο; Οὐχ οὗτος, ὃς νῦν πρὸ πάντων χαὶ ἀντὶ 
πάντων αἰτεῖ παρὰ σοῦ τὸ φιλάνθρωπον ; Εἶτα οὐκ 
αἰσχυνόμεθα, εἰ τοσαῦτα παρ᾽ αὐτοῦ, τὰ μὲν λαδόν- 
τὰ 


^ 


δὲ ἐλπίζοντες, 


μηδὲ ἕν τοῦτο εἰσοίσομεν τῷ 
Θεῷ, τὸ φιλάνθρωπον (89) ; ᾿Αλλ᾽ ὁ μὲν τῶν θηρίων 
μᾶς ἐχώρ!σε (90), χαὶ λόγῳ μόνους τῶν ἐπὶ γῆς 


ἐτίμησεν * ἡμεῖς δὲ ἡμᾶς αὐτοὺς θηριώσομεν, χαὶ το- 


σοῦτον ὑπὸ τῆς τρυφῆς διεφθάρμεθα, ἣ μεμήναμεν, 
3, οὐχ ἔχω τί λέγειν, ὥστε ὁμοῦ τῇ μάζῃ χαὶ τοῖς 


i 
πιτύροις, ἃ (91) χαχῶς ἴσως ἑπορισάμεθα (92), xaX 
τὴν φύσιν εἶναι βελτίους αὐτῶν οἰησόμεθα ; Καὶ ὥσ- 
AT ARS ATP E ΕΞ 
περ ἣν τι τὸ παλαιὸν, ὅσον ἐπὶ τοῖς μύθοις (95), γέ- 
νος γιγάντων χαὶ τῶν λοιπῶν ἀνθρώπων: οὕτω χαὶ 
ἡμεῖς τούτοις ἐσόμεθα ὑψηλοί τε χαὶ ὑπὲρ ἄνθρωπον, 
οἷον Νεύρὼδ (94) ἐχεῖνος, ἣ τὸ τοῦ Ἑνὰχ γένος, &x- 
03.160) πάλαι: τὸν (95) Ἰσραὴλ, ἣ δι᾽ οὺς ὁ χαταχλυ-- 
τὴν γῆν ἐχάθηρεν; Καὶ ὁ μὲν οὐχ αἰἱσχύνε-- 
ταν (90) Πατὴρ ἡ μῶν χαλεῖσθαι, Θεὸς ὧν xo Δεσπό- 


τῆς " ἡμεῖς δὲ χαὶ τὸ συγγενὲς ἀρνησόμεθα ; 


peram]. 

(91) "A. Regg. a. c, d, oic. 

(92) ᾿Επορισάμεθα. Sic plures Regg. Editi vere, 
ἐμπορισάμεθα. 

(95) μύθοις. Or. 2 addit, ὡς ἀχούομεν, « ut au- 
dimus, » quodque reperitur in. Basil. edit, et 2guo- 
scit Gabrielius. Non solum enim gigantum meuii- 
nere poet, sed ipsa etiam sacra Scriptura, Gen. 
vi, 4; unde illi hauserunt, et g'gantes finxere mon- 
struosos quosdam animantes. 

(94) Ne6po0. Reg. ph, Νεμρώδ. 

195) 'Ex0A(Cov zd Aat τόν. Sic Regg. a, c, d, et 
Or. 2. Editi, ἐχθλίθων πάλαι τό. 

(96) Αἰσχύγεται. Reg. d, £z2:5y2vezat. 


$02 


ORATIO NIV. — DE 


PAUPERUM AMORE. 890 


erat gigantum et reliquorum hominum, sie nos quoque sublimes et humana conditione majores apud ipsos 
erimus , velut. ille Nembroth ", aut genus Enach*, quod. Israelitas. olim opprimebat , aut illi, quorum 
scelere. factum. est, uL diluvium terram purgaret? An. cum ille, Deus licet ac Dominus, Pater noster 
vocari non erubescat, nos contra cognatos quoque nostros abnegabimnus ? 

ΚΔ΄. Μηδαμῶς, ὦ (97) φίλοι xaX ἀδελφοὶ, μὴ yc- A — XXIV. Minime, fratres et amici mei, mintrze 


νώμεθα χαχοὶ τῶν δοθέντων ἡμῖν οἰχονόμοι, ἵνα μὴ 
ἀχούωμεν Πέτρου λέγοντος " Αἰσχύγθητε, ol κατ- 
ἔχοντες τὰ ἀινλέτρια, καὶ μιμήσασθε ἰσότητα 
Θεοῦ, καὶ οὐδεὶς ἔσται πένης. Μὴ χάμνωμεν θη- 
σαυρίζοντες χαὶ φυλάσσοντες, 
των, μὴ ὀνειδίσῃ (98) καὶ ἀπειλήσῃ πιχρῶς ἡμῖν, 
ἔνθεν μὲν ὁ θεῖος ᾿Αμὼς (99) ἐν τούτοις τοῖς ῥήῆμα- 


ἄλλων πενίᾳ χαμνόν- 


σιν" "Aye νῦν, οἱ ἀέγονγτες " Πότε διειεύσετεαες ὁ 
μὴν, καὶ ἐμπωϊήσωμεν " καὶ τὰ Σάδδατα, καὶ ἀνγ"- 
οἰξωμεν (1) θησαυρούς ; καὶ τὰ ἐπὶ τούτοις, δι᾽ ὧν 
τοῖς μέγα χαὶ μιχρὸν στάθμιον χτωμένοις, τὴν τοῦ 


ται ἕνθεν δὲ ὁ μαχάριος Μι- 


Θεοῦ μῆνιν ἐπανατ 
χαίας (2), τάχα μὲν 
πτων, ὡς τοῦ χόρου τὴν ὕδριν τίχτοντος, χαὶ τὸ χα- 
τασπαταλᾷν ἐπὶ χλινῶν ἐλεφαντίνων, xal τοῖς πρώ- 
τοῖς τῶν μύρων θρύπτεσθαι, μόσχοις τε λοῖ 

βουχολίων χαὶ ἐρίφοις ἐχ ποιμνίων 
πρὸς τὴν φωνὴν τῶν ὀργάνων ἐπιχροτεῖν, χαὶ ἔτι 
μᾶλλον τὸ οἴεσθα: στάσιμόν τι τούτων εἶνα: χαὶ μό- 
vtov * τάχα δὲ οὐχ οὕτω ταῦτα δεινὰ νομίζων, ὡς τὸ 
μηδὲν πάσχειν ἐπὶ τῇ συντριδῇ τοῦ Ἰωσὴφ αὐτοὺς 
τρυφῶντας " τοῦτο γὰρ τῇ τῆς πλησμονῆς χατηγορίᾳ 
προστίθησιν" ὃ μὴ πάθωμεν νῦν (5) ἡμεῖς, μηδὲ 
τοσοῦτον τρυφήσωμεν, ὥστε χαὶ τῆς τοῦ Θεοῦ φιλαν- 
θρωπίας χαταφρονεῖν τούτοις δυσχεραίνοντος, χἂν μὴ 


χαὶ αὐτὴν τὴν τρυφὴν ἐπιχό- 


παλοῖς Ex 


πιαίνεσθαι, χαὶ 


παρὰ πόδας, μηδὲ ὁμοῦ τῇ xaxía τὴν ὀργὴν ἐπάγη 
τοῖς ἁμαρτάνουσιν. 


ΚΕ΄. Μιμησώμεθα νόμον Θεοῦ τὸν ἀνωτάτω χα! 


πρῶτον, ρέχει μὲν ἐπὶ διχαίους χαὶ ἁμαρτωλοὺς, 
ἀνατέλλει δὲ πᾶσιν ὁμοίως τὸν ἥλιον γῆν δὲ χερ- 


σαίοις πᾶσιν ἥπλωσεν ἄνετον, χαὶ χρήῆνας, χαὶ πο- 
παμοὺς, χαὶ ὕλας" ἀέρα δὲ πτηναῖς φύσεσι, 
ὕδωρ ὅσοις ὁ βίος ἔνυδρος, xai τὰς πρώτας τοῦ ζῆν 
ἀφορμὰς ἀφθόνους ἅπασιν ἐχαρίσατο, οὐ δυναστείᾳ 
χρατουμένας, οὐ νόμῳ περιγραφομένας, οὐχ ὁρίοις 
διειργομένας (4): ἀλλὰ xa χοινὰς τὰς αὐτὰς xaX 
πλουσίας, χαὶ οὐδὲν παρὰ τοῦτο ἐνδεεστέρας προέθη- 


ξεν" τό τε τῆς φύσεως ὁμότιμον ἰσότητι τῆς δωρεᾶς 
αἰμῶν (5), xaX δεικνὺς τὸν πλοῦτον τῆς ἑαυτοῦ χρη- 
στότητος. ᾿Ανῦρωποι 6t χρυσὸν, xat ἄργυρον, xa 
«ἧς ἐσθῆτος ὅση μάλαχὴ, xaX ὑπὲρ τὴν χρείαν, χαὶ 


τῶν λίθων τοὺ εἴτε τ’ ἄλλο 


ς δειχυγεῖς χατορύξαντες, 
τοιοῦτον, ἃ πολέμου, χαὶ στάσεως (0), χαὶ τῆς πρώ- 
τῆς τυραννίδος ἐστ! γνωρίσματα (1), ἔπειτα αἴρουσι 


! Gen. X, 8. ? Num. xii, 29. 
" Matth. v, 45. 


(97) "Q. Deest in Reg. bin. et Or. 2. 
(98) 'Orei&icm. Or. 2, ὀνε:δέπει [male]. 

(99) ᾿Αμώς. Reg. bm, Μιχαίας, sed perperam. 

(1) ᾿Εμπω.Ἰήσωμεν... àroi&oper. Plures Regz. 
et Or. 2, ἔμπωλήσομεν... ἀνοίξομεν, « negoliabi- 
mur.. aperiemus.» 

(3) Μιχαίας. Sie mss. et edit. Verba tamen sunt 
Amos. ldcirco, vel. Gregorius memoria lapsus est, 
vel antiquarius scribendo aberravit. 


? Ex. Apost. const. 


D 


committamus, ut res divino munere nobis concess 
sas male administremus, ne alioqui Petrum dicentem 
audiamus :. Erubescite, qui aliena. detinetis, Deique 
aquitatem vobis imitandam proponite, et nemo uru 
pauper?. Ne econgerendis asservandisque pecuniis 
laboremus, aliis inopia laborantibus, ne alioqui nos 
acerba et minaci oratione insectetur, hine divus 
Amos, ad hune modum loquens : Agite jam, qui 
dicitis : Quando effluet mensis, ut vendamus ; et Sab- 
bata, ut thesauros aperiamus * ? et exetera, quibus iis, 
qui magnam et parvam trutinam habent, iram Dei 
minitatar : hine rursum beatus Michias , eumdem 
quoque fortasse luxum reprimens ( tanquam scilicet 
saturitas petulantiom pareret), el quod in lectis 


E eburneis lascivirent?, ac. fragrantissimis unguentis 


effeminate perfunderentur, atque teneris vitulis ex 
armentis , et hodis ex gregibus saginarentur, et ad 
musicorum organorum vocem applauderent, vei 
potius etiam quod quidquam harum rerum firmum 
ac stabile esse ducerent; fortasse autem hxc non 
lam gravia esse existimans, quam quod, cum ipsi 
luxui dediti essent , super contritione Joseph nihil 
paterentur* : hoc enim ad saturitatis crimen adjun- 
git. Quod utinam nunc nobis ne accidat, nec deliciis 
usque adeo studeamus , ut Dei quoque , res eas in- 
digne ferentis, benignitatem contemnamus, etiamsi 
non evesugio , nec simul cum scelere iram suam 
peceatoribus immittat. 

XXV. Supremam illam et primam Dei legem 


C imitemur, qui pluit super justos et. peccatores, et 


solem omnibus aque oriri facit; ac patentem ter- 
ram, et fontes, €t amnes, et silvas terrestribus oni- 
nibus animantibus expandit ; aerem autem avibus, 
et aquam iis quae in aquis vivunt, primaque vite 
subsidia omnibus copiosissime largitus est, non 
cujusquam imperio detenta, 975 uon lege circum- 
scripta , non finibus distincta; sed et communia 
eadem, et ampla atque copiosa, nec ulla propterea 
ex parte deficientia proposuit; tum ut :equalem na- 
wire dignitatem muneris zqualitate ornaret, tum 
ui benignitatis su:e opes ostenderet. At homines , si 
aurum et argentum et. mollissimas quasque ac su- 
perfluas vestes, gemmasque pellucidas, ceteraque 
id genus, qu: belli ae. dissidiorum , primzeque tv- 
rannidis argumenta sunt, in terram abdiderint, sta - 


Clementis. * Amos vir, ὃ. δ Amos vi, ὁ. * ibid. 6. 


(5) Nov. Sic Regg. plures, et Or. 2. Deest iii 
editis. 

(4) Διειργομένας. Coisl. 1, διειργμένας. 

(9) Τιμῶν". hà orines codices. Mendose in. edit., 
ἡμῶν. 

(6) Τοιου τον... στάσεως. Sie Regg. a, bm, ph. 
In. editis, z^: . στάσεων. ln. quibusdam , τοσοῦς 
τὸν 


C Γνωρίσματα,. Or. 


9 "t6 


2, (9t 


891 S. 


cognatis misericordiam oecludunt, cum nec ex su- 
perfluis quidem rebus ad necessarios vit:e. usus 
opem ipsis ferre in animum inducant, ( 0 ingentem 
stultitiam ! o singularem vecordiam!) nec, si nihil 
aliud , illud quidem cogitent, quod paupertas et 
diviti:e , libertasque, ut appellamus, et servitus, ac 
extera hujus generis nomina, postea in hominum 
genus, simul cum vitio irrepserunt, non secus ac 
communes morbi quidam, illapsa, atque ab illo iu- 
venta. A principio autem , inquit ille, non fuit sic : 
verum is, qui hominem primum creavit, liberum 
eum, suique arbitrii reliquit, sola mandaü lege 
coercitum , atque in paradisi deliciis opulentum : 
ilemque reliquo mortalium generi per unum illud 
primum semen largitus est. Libertas porro et divi- 
viti: in sola mandati observatione site erant ; vera 
autem paupertas et servitus in illius transgressione. 

XXVI. Ex quo autem invidia et contentiones , et 
subdola serpentis tyrannis, per voluptatis illecebras 
furtim nos semper attrahens, atque audaciores 
adversus infirmiores concitans, in vitam irrepse- 
runt, ab eo tempore in nominum diversitates co- 
gnatum genus dissectum est, ac natur: nobilitatem 
avaritia discidit, legem etiam assumens , potentia 
atque imperii adjutricem. At tu primam illam 
gequabilitatem, non postremam divisionem, intuere ; 
Creatoris, non potentioris, legem tibi propone. Na- 
turz pro viribus suecurre, veterem libertatem ho- 
nore prosequere, teipsum verere, ignominiam generi 
tuo conteze, morbo subveni, egestati solatium 
aller : qui firmo corpore es, opibusque circumfluis, 
serotanti et inopi; qui minime 976 offendisti , 
collapso et comminuto; qui Leto et hilari animo 
es, marenti et afflicto; qui rebus secundis uteris, 
adversis laboranti. Deo gratitudinis causa aliquid 
tribue, quod ex eorum numero sis, qui de aliis bene 
mereri possunt, non qui aliorum beneficentia opus 
habeant; quod non in alienas manus oculos conje- 
ctos habeas, sed alii in tuas. Da operam, ut non 
solum opibus , sed etiam pietate, non solum auro, 
sed eliam virlule, imo virtute sola sis locuples. 
Cura ut proximo tuo idcirco przstantior sis, quia 
benignior. Face calamitoso sis deus, Dei misericor- 
diam imitando, 

XXVII. Nihil enim tam. divinum homo habel, 


5 Matth. xix, 8, 


(8) “Ὑπό. Reg. d, ἀπό. 

(9) Kormrá τινα. Sic plures lvegg. plüres Colb., Or. 
2, ei. Deest τινα in nonnullis, et xot in edit, 

(10) Καἀχείνης ἔντω ἐπιγοήματει. Wec desunt in 
nez. a. 

(41) 5 "n. Deest in pluribus codd. 

(12) 'Ag' ob δέ. Sic Regg. bm, ph, Or. 2, etc. 
Billius supplet, παρΞ φθάρησαν, € in vitam irrepse- 
runt, » [imo, in vitium delapsi sunt,| quod non ha- 
bent codices, 

(15) 'Exaric coca. 
στᾶπα. 

(44) ΠιἸεονεξία, etc. 


Regg. a, bm, et Jes.. ἐπαν- 


€ Iniqua vis, habendi cupi- 


GREGORH THEOLOGI 


tim supercilium prx» amentia tollunt, calamitosisque A τὴν ὀφρὺν ὑ 


892 
πὸ (8) ἀνοίας, καὶ τοῖς ἀτυχοῦσι τῶν συγ- 
m ἀποχλείουσιν, οὐδὲ τοῖς περιττοῖς εἰς 
τὰ ἀναγχαῖα βοηθεῖν θέλοντες, (io τῆς ἀπαιδευσίας ! à 
τῆς σχαιότητος !) οὐδ' 


S 


γενῶν τὸν 


εἰ μή τι ἄλλο, ἐχεῖνό γε ἐνθυ- 
μούμενοι, ὅτ' πενία xal πλοῦτος, ἐλευθερία τε, ἣν 
φαμεν, xai δουλεία, xal τὰ τοιαῦτα τῶν ὀνομάτων, 
ὕστερον ἐπεισῆλθε τῷ γένε: τῶν ἀνθρώπων, ὥσπερ 
ἀῤῥωστήματα χοινά τινα (9) τῇ χαχίᾳ συνεισπεσόντα, 
χἀχείνης ὄντα ἐπινοήματα (10). Ἀπ᾿ ἀρχῆς δὲ, 
φησὶν, οὐ yéyorer οὕτως " ἀλλ᾽ ὁ πλάσας ἀπ᾽ ἀρχῆς 
τὸν ἄνθρωπον, ἐλεύθερον ἀφῆχε χαὶ αὐτεξούσιον, vó- 
μῳ τῷ τῆς ἐντολῆς μόνῳ χρατούμενον, xal πλούσιον 
ἐν παραδείσου τρυφῇ * τοῦτο χαὶ τῷ λοιπῷ γένει τῶν 
ἀνθρώπων βουληθείς τε xaX χαρισάμενος δι᾽ ἑνὸς τοῦ 
πρώτου σπέρματος. ᾿Ελευθερία δὲ χαὶ πλοῦτος, f) τῆς 
ἐντολῆς μόνη (11) τήρησις ἣν * πενία δὲ ἁχηθὴς χαὶ 
δουλεία, ἢ ταύτης «a pá6aatc. 


KG'. "Ag! οὗ δὲ (19) xa φθόνο', καὶ ἔριδες, χαὶ ἡ 
ὄ 


δολερὰ τοῦ ὄφεω ς us ἀεὶ τῷ λίχνῳ τῆς ἡδονῆς 
ὑποσύρουσα, xat ἐπανιστῶσα (15) τοῖς ἀσθενεστέροις 


τοὺς Bs ρώτα Bbiáqn τὸ συγγενὲς εἰς ὀνομάτων 
ἀλλοτριότηταξ; χαὶ τὸ τῆς φύσεως εὐγενὲς πλε 
11) χα 


ονε- 
ἔτεμε, προσλαθοῦσα χαὶ νόμον, τῆς δυ- 
χουρον. ᾿Αλλὰ σὺ βλέπε μοι τὴν πρώτην 
ἰσονομίαν ds j), μὴ τὴν τελευταίαν διαίρεσιν." μὴ τὸν 
τοῦ χρατήσαντος νόμον, ἀλλὰ τὸν τοῦ χτίσαντος. 
βοήθησον χατὰ δύναμιν τῇ φύσει, τὴν ἀρχαίαν ἐλευ- 
θερίαν τίμησον, αἰδέσθητι σαυτὸν, συγχάλυψον τῷ 
γένει τὴν ἀτιμίαν, ἐπ ore τῇ νόσῳ, τὴν ἕνδειαν 


παραμύθησαι" ὁ εὐρωστῶν (16), ὁ πλουτῶν, τὴν τοῦ 


νοσοῦντος, τὴν (17) τοῦ πενομένου" ὁ μὴ προσπταί- 
σας, τὴν τοῦ πεσόντος χαὶ συντριό 
τὴν τοῦ ἀθυμοῦντος * ὁ τοῖς 
νος (18), τοῦ ἀριστέροις 


τῷ (19) Θεῷ χαριστήριον, ὅτι 


ἐντος " 
δεξιοῖς εὐθηνούμε- 
χάμνοντος. Δός τι 
τῶν εὖ ποιεῖν δυναμέ- 


ὁ εὐθυμῶν, 


τοῖς 


νων ἐγένου, ἀλλ᾽ οὐ τῶν εὖ παθεῖν δεομένων * ὅτι μὴ 


βλέπεις (20) εἰς ἀλλοτρίας χεῖρας, ἀλλ᾽ εἰς τὰς σὰς 
epot. Πλούτησον μὴ περιουσίαν μόνον, ἀλλὰ zo 


τ 
ὑσέθειαν * μὴ τὸ χρυσίον μόνον, ἀλλὰ xoY τὴν ἀρε- 


τὴν, μᾶλλον ὃὲ ταύτην μόνον (21). Γενοῦ τοῦ πλη- 
σίον τιμιώτερος, ἐκ τοῦ φανῆναι χρηστότερος" γε- 
νοῦ τῷ ἀτυχοῦντι θεὸς, τὸν ἔλεον Θεοῦ μιμησάμε- 


νος. 


KZ'. Οὐδὲν γὰρ οὕτως, ὡς τὸ εὖ ποιεῖν, ἄνθρωπος 


ditas. » Hic enini sermo est de vi publiea, qua pri- 
moeva libertas oppressa est. 

(15) 4covoplar. Regg. a, €, d, izozopíav [lege 
ἰσοτιμίαν]. ; 

(16) Εὐρωστῶν". Rege. a,c, do εὐῤῥωστῶν [male]. 

(17) Tijv. Deest in legg. 2, bm, phi. 

(18) Εὐθηγνούμεγος. Sic Regg. 254 0:0; bmppli 
Goisl. 5, et Jes. Edit, εὐθυνούμενος [male]. 

(19) To. Deest in pluribus. 


(90) BA£zetc. Sic Regg. a, bum, c, d, et Or. 2. 
In edit. βλέπης [perperam |. 
(91) Ma.Llov. δὲ ταύτην" μόνον. πὸ desunt in 


plerisque οὐ, 


885 bE 
ἔχει Θεοῦ" x3» ἁ (92) μὲν μείζω, xaX ὁ δὲ ἐλάττω 
εὐεργετῇ, ἑχάτερος, οἶμαι, χατὰ τὴν ἑαυτοῦ δύνα- 
μιν. Ὁ μὲν ἐποίησε, xal (25) λύσας συνάγει (24) 
ν" σὶ Σ -ε- - ; An N "Y un M 
πάλιν" σὺ δὲ πεσόντα μὴ παρίδῃς (25). 'O μὲν ἡἠλέ- 
σεν εἰς τὰ μέγιστα, δοὺς ἐπὶ πᾶσι νόμον, προ- 


ORATIO XIV. 


φῆτας, xai πρὸ τούτων, τὸν φυσιχὸν νόμον ἄγραφον, 
τῶν παραττομένων ἐξεταστὴν, ἐλέγξας, νουθετήσας, 
παιδαγωγήσας " τὸ τελευταῖον, λύτρον ἑαυτὸν παρα- 
δοὺς ὑπὲρ τῆ: τοῦ χόσμου ζωῆς" χαρισάμενος ἀπο- 
στόλους, εὐαγγελιστὰς, διδασχάλους. νας, ἰά- 
σεῖς, τέρατα, ἐπάνοδον πρὸς ζωὴν, θανάτου χατάλυ- 


4 
στὴν 
TOL 


σιν, τρόπαιον χατὰ τοῦ νιχήσαντος, διαθήχην τὴν ἐν 
σχιᾷ, διαθήχην τὴν ἐν ἀληθείᾳ, Πνεύματος ἁγίου με- 
ρισμοὺς, τὸ τῆς χαινῆς σωτηρίας μυστήριον. Σὺ δὲ, 
εἰ μὲν καὶ (26) τὰ μείζω δυνατὸς εἶ, χαὶ οἷς εὐεργε- 
πεῖται ψυχὴ (πεποίηχε γάρ σε xa ταῦτα πλούσιον ὁ 
Θεὸς, εἰ θελήσειας), μηδὲ ταῦτα εὖ ποιεῖν ἀπόσχῃ τὸν 
ἐνδεῇ (27) μᾶλλον δὲ πρῶτα χαὶ μάλιστα τῷ αἱ- 
τοῦντί σε δίδου, xaX πρὶν αἰτηθῆναι, ὅλην τὴν ἡμέραν 
ἐλεῶν xa δανείζων (38) τὸν λόγον, xax ἀπαιτῶν gt- 
λοπόνως τὸ δάνειον μετὰ τόχου τῆς τοῦ ὠφελημέ- 
νου (39) προσθήχης. ἣν ἀεὶ τῷ λόγῳ προστίθησιν, 
αὔξων ἑαυτῷ (50) χατὰ μιχρὸν τὰ τῆς εὐσεθείας 
σπέρματα. Εἰ δὲ μὴ, τά γε (51) δεύτερα xax μιχρότε- 
ρα (52), χαὶ ὅσα 
5 


σον, ὄρεξον τροφὴν, ὄρεξον ῥάχος, προσένεγχε φάρμα- 


εἰς δύναμιν ἧχε: τὴν σήν " ἐπιχούρη- 
χον, χατάδησον τραύματα, ἐρώτησόν 
φορᾶς, περὶ χαρτερίαςς 
ελθε" οὐ μὴ χεῖρόν τι σεαυτοῦ παρὰ τοῦτο γένῃ " οὐ μὴ 
μεταλάθδοις (55) τοῦ πάθους, χἂν οἱ λίαν &6p0* τοῦτο 
νομίζωσι λόγοις ματαίόις ἡπατημένοι " 


σι περὶ τῆς συμ- 


ιλοσόφησον, θάρσησον, πρότ- 


μᾶλλον δὲ 
παύτην προθάλλονται τῆς ἑαυτῶν εἴτε εὐλαθείας (54), 
εἴτε ἀτεδείας ἀπολογίαν, ἐπὶ τὴν δειλίαν, ὡς δή τι 
péya xai σοφὸν χαταφεύγοντες. 
cz χαὶ ὁ t, χαὶ ἰατρῶν παῖδες (23), xal σύνοι- 
xo: (50) τούτων θεραπευταὶ, ὧν οὐδείς mto τοῖς τοιού- 
ποις προσιὼν ἐχινδύνευσε. Σὺ τοίνυν, εἰ xa τὸ πρᾶ- 


Τοῦτο πειθέτωσάν 


γὙμα φοθερὸν χαὶ ὑπονοίας ἄξιον, ὦ δοῦλε Χριστοῦ, 


οἶκτος, ὁ τοῦ Θεοῦ φόδος τὴν ἁπαλότητα " 


σ 
τῶν n7 
; p m A2 2 
μὴ παραδράμῃς τὸν ἀδελφὸν, μὴ ἀποστραφῇς 
ἄγος, ὡς μίασμα, ὡς ἄλλο τι τῶν 

i 


ρημένων- σόν ἐστ! uéXog, xa εἰ τῇ συμφορᾷ xXu- 


φι 
τ 


᾿οσάρχων λογισμῶν Tj εὐσέθεια " y. 


φευχτῶν χαὶ &mst- 


? Ephes. 1v, Ll. 


. (32) '0. Sic Regg. a, bm, ph, etc. Deest in edi- 
Us. 

(25) Καί. Deest in pluribus. 

(24) Συνάγει. Jes., συνεισά 

(25) Παρίδῃς. Reg. bm, παρείδη ς. 

(26) Kai. Sic Regg. a, bm, c, ph, et Or. 2. Deest 
in edit. 

(21) ᾿Ενδεῆ. Reg. ph, ἔνδέα [lege, ἐνδεᾶ), 

(28) Δαν εἰζων». Or. 1 et 2, δανίζων. 

(29) 'QzeAnpérov. Reg. bm, ὠφελουμένου. 

(90) Αὐξων ἑαυτῷ, eic. Reg. a, Or. 2, et Gabr., 
νουνεχῶς αὔξων ἐν ἑαυτῷ, « qui prudenter in. seipso 
pietatis semina sensim adauget. » 

(51) Τά γε. Reg. ph, τάχα, « fortasse. » 


PAUPERUM AMORLE. 


A 


b 


D 


8)4 


quam de aliis bene mereri : tametsi ille majora, hie 
minora beneficia conferat, uterque, opinor, pro 
suis viribus. Ille hominem condidit, ac solutum 
rursus colligit : tu lapsum ne despicias. Hle eum 
maximis in rebus commiseraltus est, eum ei, praeter 
cetera, legem , prophetas, ae prius etiam , natura- 
lem legem, non scriptam, eorum quae geruntur, 
censorem , dedit, arguens, admonens , e»stigans ; 
postremo seipsum pro mundi redemptione tradens; 
atque insuper apostolos tribuens, evangelistas, do- 
elores, pastores?, morborum curationes , portenta, 
mortis destructionem, trophieum adversus eum qui 
vicerat, fadus in umbra , fedus in veritate, Spiri- 
tus sancti distributiones , novie. salutis mysterium : 
Qu. vero, si quidem majora quoque potes, et quibus 
anima beneficio afficitur (nam his etiam rebus divi- 
tem te, si volueris, Deus fecit), ne his quoque ce 
indigente bene mereri absiste. Imo primum ac po- 
tissimum hzec ei, qui abs te petit, tribue, priusque 
etiam. quam postulet, tota die miserans ac serino- 
nem commodans, debitumque cum fenore sedulo 
exigens, hoe est , ejus, cui. utilitas affertur, incre- 
mentum, quod quidem doctrine semper adjungit , 
dum pietatis semina in seipso paulatim auget. Sin 
liec largiri nequis, at certe hiec secunda et minore, 
et quie sub faeultatem tuam cadunt, przsta τ sub- 
veni, cibum przebe, detritum pannum porrige , '7o- 
dicamentum adhibe, vulnus alliga, de calamitate 
aliquid percunctare, de patientia orationem habe, 
bono animo esto, accede; haudquaquam 277 ex ea 
re deterior teipso eris; haudquaquam  morbu 
contrahes, etiamsi homines nimium delicati, ina- 
nibus decepti rationibus, boe existiment ; vel potius 
hoc sive mollitiei, sive impietati suce przetexant, ad 
timiditatem , velut ad magnum aliquid et prudens, 
confugientes. Hoc tibi persuadeant , et rationes , et 
medici, et contubernales qui eos curant , ex quibus 
nondum ullus ea de causa in periculum incidit, 
quod ad eos accesserit. Atque ut demus rem hanc 
melu el suspicione non carere, tu tamen , o serve 
Christi, Deique et hominum amator, ne propterea 
degenerem atque ignavum animum geras : verum 
confidito; timiditatem misericordia, Dei metus 
mollitiem vincat; rationes eas, qua carni favent, 
pietas superet. Ne fratrem despicias , ne pratereas, 


(52) Kal μιχρέτερα. Deestin Reg. ph. 

(55) Meca.lá£orc. Regg. a, d, et Or. 2, μεταλά- 
θης. 

(94) Ei Aa€eiac. egg. a, c, d, duo Coisl. et Or. 
9, πλαχείας |f. ϑλαχείας]), « socordize, sive impieta- 
lis exeusationeim prietexani, » 

(53) Λόγοι, zal ἱατρῶν παῖδες. Regg. bm, οἱ 
λόγοι. « Rationes, et medicorum lilii,» id est, medi- 
ci. Sie Gregorius, orat. 1, de filio, « Grecos » ap- 
pellat, “Ἑλλήνων παῖδας. Sicsacra Scriptura : « Pal- 
pebra ejus interrogant filios hominum, » id est, lio- 
mines (Ps. x, 5). 

(56) Eérerzet. Regg. a, bm, ph, οἱ σύνοιχοι. 


895 


S. GREGORII THEOLOGI 


896 


ne,ut scelus, ut. piaculum, ut aliud quiddam fugien- A πτεται "Σοὶ ἐγχαταιέακειπται (57) ὁ πτωχὸς, ὡς 


averseris,. Membrum tuum 
tametsi calamitate curvetur : ut Deo, tibi dere- 
lictus est pauper ^, licet animo admodum forti prz- 
tereas ; his enim verbis pudore te fortasse afficiam. 


dum et exsecrandum 
est, 


Humanitatis tibi argumentum. proponitur, etiamsi 
XXVII. Quisquis navigat, naufragio propinquus 
est, eoque magis , quo audacius navigat : el quis- 
quis corpus gerit, corporis malis propinquus est, 
eoque magis, quo erectior incedit, nec eos, qui anie 
se jacent, intuetur. Dum secundo vento navigas, 
qui naufragium facit, manum porrige : dum sanus 
es et locuples, afflicto fer opem. Ne exspectes, dum, 
quantum malum sit inhumanitas , in teipso discas , 
quantumque bonum viscera egentibus aperire. Ne 
experiri velis Deum manum extendentem adversus 
eos, qui cervicem attollunt, ac pauperes prztereunt. 
]n alienis calamitatibus h:ee disce; egenti parvum 
aliquid tribue; neque enim parvum est ei, qui om- 
nibus rebus caret, imo ue ipsi quidem Deo, modo 
viribus non impar. Sit tibi summi muneris loco 
animi alacritas : si nihil habes, illacryma. Ma: 
gnum calamitoso remedium est miseratio ex ani- 
pmo collata : ae vere el sincere condolere, cala- 
mitatem magna ex parte levat. Homo apud te ju- 
mento 978 vilior non est, o homo, quod cum in 
foveam incidit, aut aberravit, erigere , ac reducere 
toi lex preseribit!!. Si quid autem profuncius 
aliud, et magis arcanum occultet, cujusmodi sunt 
multa legalis profunditatis ae duplicis sensus, non 
est meum nosse, verum Spiritus omnia perscrutan- 
lis eL cognoscentis : quantum vero ipse ratione at- 
que intelligentia consequi possum, hoc ideo sanxil, 
ut nos ab humanitate , quam in rebus parvis adhi- 
bemus, ad majorem plenioremque benignitatem 
exerceat. Quanta enim , quiso, his, qui ejusdem 
nobiscum generis atque honoris sunt, debetur, quie 
vel usque ad ea, qui ratione carent, exigitur ? 
XXIX, Atque liec quidem suadent ratio, et lex, 
ei hominum moderatissimi quique, apud quos prz-- 
stabilius habetur beneficium. dare quam accipere , 
mijorique studio est misericordia, quam luerum. 
Quid vero de nostris sapientibus dixeris ? Nihil enim 
de exteris dico, qui vitiis suis patronos deos exco- 
:e»Psalst x; Ilebr. 
C 51) ᾿Εγκαταιιέλειπται. 


ei 


14, sec. 1. Deut, xxi, 1 seqq. 


Reg. bm, ἐγχαταλείπε - 


G8) Παρ ἀξρέχείζ: Sic Regg. a, bm, c, d, et Or. 


πὰ ἢ) 
(59) AA. λότριὸς. 1 Alienus,» nempe, « Diabolus.» 
(40) Tóc. In quibusdam, τοσούτῳ. 
(HI) IIAjc. la aliis, πλεῖς [rectius]. 


42) Εὐεχτῇς xal πίουτ fic. Regg. a, c, d, Or. 2 
ΤΕΣ ., εὖε T. 
(45) Μὴ βου. Ἰηθῇς πᾶραι ᾿ χεῖρα Θεόν. (Par., 


μὴ βουληθεὶς ἐπαράραι χεῖρα Θεῷ [corrupte]. )« Ne 
committas ut Deus manum extendat in eos, » etc. 
(44) Τοὺς πένητας. Wec desunt in Reg. bim. 
(45) Ti καί. Desunt in nonnullis codd. 

(45) Τῷ. Sic Regg. ἃ, c, d, et Orat. 2. De est inedit. 
(41) Ei μηδὲν ἔχῃς. Regg. d, bin, 


δά- 


48) Δάκρυσου. οἱ Orat. 2, 


Kegg. a, c, 0, 


Θεῷ, xaY εἰ λίαν παρατρέχεις (58) μεγαλοψύχως, 
τάχα γάρ σε τούτοις δυσωπήσω τοῖς ῥήμασι. Σοὶ 
πρόχειται φιλανθρωπίας ὑπόθεσις, χαὶ εἰ ἀλλοτριοῖ σε 
τοῦ εὖ παθεῖν ὁ ἀλλότριος (59). 
le ἃ beneficio accipiendo alienus avertat et alienet. 
KH'. Πᾶς ὁ πλέων ἐγγύς ἐστι τοῦ vavaytou, xol 
τόσῳ μᾶλλον, pide ἂν τολμηρότερον πλέῃ - xa 
πᾶς ὁ σῶμα περιχείμενος ἐγγύς ἔστι τῶν τοῦ σώμα- 
τος χαχῶν, χαὶ τόσῳ (40) μᾶλλον, ὅσῳπερ ἂν ὀρθῶς 
βαδίζῃ, χαὶ μὴ βλέπῃ τοὺς πρὸ αὐτοῦ χειμένους. Ἕως 
πλῆς (4) ἐξ οὐρίας, τῷ ναναγοῦντι δὸς χεῖρα" ἕως εὖ - 
εχτῇς xai πλουτῇς (42), τῷ χαχοπαθοῦντι βοήθη- 
σον. Μὴ ἀναμείνῃς ἐπὶ σεαυτοῦ μαθεῖν, ὅσον ἐστὶ 


B χαχὸν ἀπανθρωπία, χαὶ οἷον ἀγαθὸν σπλάγχνα τοῖς 


χρήζουσιν ἀνοιγόμενα. Μὴ βουληθῇς ἐπᾶρα: χεῖρα 
Θεὸν (45) xazà τῶν ὑψαυχενούντων, χαὶ παρατρεχόν- 
τῶν τοὺς πένητας (44). 
ταῦτα παιδεύθητι " 


Ἐν ἀλλοτρίαις. συμφοραῖς 

χαὶ (45) μικρὸν τῷ δεομέ- 
νῳ οὐ γὰρ μικρὸν τῷ πάντων ἐπιδεεῖ, ἀλλ᾽ οὐδὲ 
τῷ (46) Θεῷ, ἂν ἢ xazó 
τὴν προθυμίαν" εἰ μηδὲν 


δός τι 
ὰ δύναμιν. Δὸς ἀντὶ μεγάλου 
ἔχῃς (41), δάχρυσον (48) " 
μέγα τῷ (49) ἀτυχοῦντι φάρμαχον, ἔλεος ἀπὸ Ψυχῆς 
εἰσφερόμενος - xal τὸ συναλγεῖν γνησίως, πολύ τι 
χουφίζει τῆς συμφορᾶς. Οὐχ ἔστιν ἀτιμώτερός σοι 
τοῦ χτήνους ὁ ἄνθρωπος, ὦ (50) ἄνθρωπε, ὃ πεσὸν εἰς 
βόθρον, ἣ πλανηθὲν, ἀνεγείρειν σοι xaX. ἐπανάγειν ὁ 
νόμος διαχελεύεται" εἰ μέν τι 
ἀποῤῥητότερον xol βαθύτε 


χαὶ ἄλλο χρύπτων 
ρον, οἷα τὰ πολλὰ (51) τοῦ 


C νομιχοῦ βάθους xz τῆς διπλόῃης, οὐχ ἐμὸν τοῦτο εἰ- 


δέναι, ἀλλὰ τοῦ πάντα ἐρευνῶντος χαὶ γινώσχοντος 
Πνεύματος * ὃ δ᾽ οὖν ἐγὼ (52) χαταλαμόάνω, xa ὅσον 
εἰς τὸν ἐμὸν ἥχει λόγον, γυμνάζων ἡμᾶς ἀπὸ τῆς εἰς 
τὰ μιχρὰ φιλανθρωπίας, ἐπὶ τὴν τελειοτέραν (50) 


xai μείζονα. Πόση γὰρ ὀφείλεται «οἷς ὁμοφύλοις 
χαὶ ὁμοτίμοις ἣ xot μέχρι τῶν ἀλόγων ἀπαιτου- 
μένη; 


KO0'. Ταῦτα μὲν οὖν ὁ λόγος, χαὶ ὁ νόμος, χαὶ τῶν 
ἀνθρώπων οἱ μετριώτατοι, παρ᾽ οἷς τὸ εὖ ποιεῖν τοῦ 
πάσχειν τιμιώτερον, xaX περισπουδαστότερος χέρδους, 
ἔλεος: Τὶ δ᾽ 


ἂν εἴποις περὶ τῶν xaO ἡμᾶς σοφῶν; 


"Eo γὰρ λέγειν τοὺς ἔξωθεν, οἱ συνηγόρους τοῖς πά- 
θεσι θεοὺς εὑρίσχοντες, καὶ τῷ Κερδώῳ (54), ᾧ (55) 


D xpuov. 


(49) To. Sic Regg. a, pm. Deest in edit. 

(50) ^Q. Deest in pluribus. 

(91) Ola cà zxoAAd , etc. « Cujusmodi sunt multa 
legalis profunditatis, ae duplieis sensus, » nempe, 
1 spiritualis et allesorici, r Non bene igitur Dillius : 
« Cujusmodi plerasque ΠΈΝΗΣ profunditas sensuum - 
que duplicias habet, » 

(52) "0 à" οὖν ἐγώ. Ita Regg. a, bm, et Or. 9. In 
quibusdam, ὡς δ᾽ οὖν ἐγώ. De esl ἐγώ in edit, 

(59) TeAetocépar. Regg. a, ὁ, d, et Or. 2, τελεω- 
πέραν. 

(4) Kepeoo. « Lucrio, Mercurio. » ftegg. bui, €; 
d, χέρδει, € lucro. » 

(55) *Q. Deest in Reg. c. EL certo, eo. sublato 
commodior est. lectio, ac sie verti polest : « luio 
vero, quod adhuc pejus est, lege et more sanxc- 
runt,» etc. 


n 
D 


l- 
ἔστι, 


τὰ πρῶτα νεμουσιν " ἤδη ὃξ, καὶ ὃ τούτου χεῖρόν 
χαὶ ἀνθρωποχτονεῖν νομίζουσιν ἔστιν οἷς δαιμόνων, 
xai παρ᾽ οἷς ἔθνεσι, xai μέρος εὐσεθείας αὐτοῖς ἡ 
ἀπανθρωπία,. χαὶ ταῖς τοιαύταις θυσίαις αὐτοί τε 
χαίρουσι, xaX τοὺς θεοὺς αὐτῶν οἴονται, πονηροὶ πο- 
νηρῶν ἱερεῖς καὶ μύσται γινόμενοι. ᾿Αλλ᾽ εἰσὶ τῶν 
ἡμετέρων 


ἀπέχουσι: συναλγεῖν καὶ βοηθεῖν τοῖς χάμνουσιν, ὥσ- 


τινὲς, ὃ χαὶ δαχρύειν ἄξιον, οἱ τοσοῦτον 


«s xai προσονειδίζουσι πιχρῶς, χαὶ (6) προσεπεμ- 


θαίνουσι (51), καὶ φιλοσοφοῦτι χενὰ χαὶ μάταια, xal 
φωνοῦσιν ὄντως ἐχ γῆς, χαὶ εἰς ἀέρα λαλοῦσιν, χαὶ 
οὐκ εἰς ἀχοὰς εὐσυνέτους, xaX θείοις συνειθισμέ- 
νας (98) δόγμασι, xaX τολμῶσι λέγειν" Παρὰ Θεοῦ 
τὸ ταλαιπωρεῖν ἐχείνοις, παρὰ Θεοῦ τὸ εὖ πράττειν 
ἡμῖν xai τίς εἰμ: ἐγὼ δόγμα λύειν Θεοῦ, καὶ Θεοῦ 
φανῆνα!: χρηστότερος ; Καμνέτωσαν, ταλαιπωρείτω- 
σαν (59), δυστυχείτωσαν" οὕτως ἔδοξεν. Κἀνταῦθα 
μόνον εἰσὶ φιλόθεοι, οὗ δεῖ φυλάττειν τοὺς ὀθολοὺς, 


χαὶ χατὰ τῶν ἀθλίων νεανιεύεσθαι. “Ὅτι μὲν οὖν 
οὐχ (00) £x τοῦ (01) Θεοῦ τὸ εὖ πράττειν αὐτοῖς (02) 


εἶνα: νομίζουσι, δηλοῦσ!: σαφῶς ἐξ ὧν λέγουσι. Τίς 
γὰρ ἂν οὕτω διανοηθείη περὶ τῶν δεομένων, Θεὸν εἰ- 
δὼς χωρηγὸν (05) ὧν χέχτηται ; Τῶν γὰρ αὐτῶν ἐστιν 
ἔχειν τέ τι παρὰ Θεοῦ, xax χεχρῆσθα: χατὰ Θεὸν οἵσ- 
περ ἔχουσιν. 


M. Ei δὲ χαὶ παρὰ Θεοῦ τὸ χαχοπαθεῖν ἐχείνοις, 
οὕπω δῆλον, ἕως ἂν xaX παρ᾽ ἑαυτῆς ἡ ὕλη φέρῃ (64) 
«b ázaxzow, ὥσπερ ἐν ῥεύματι. Καὶ τίς οἶδεν, εἰ ὁ 
μὲν διὰ χαχίαν χολάζεται, ὁ δὲ ὡς ἐπαινούμενος ai- 
τοὐναντίον, ὲ 
δι᾽ 
παιρόμενος, ἵνα χαὶ πέσῃ χαλεπώτερον, 


ὁ μὲν διὰ πονηρίαν 


ἀρετὴν δοχιμάζεται ; 


(o 


τὴν ἑαυτοῦ ν, ἵνα xaX χολασθῇ διχαιότερον " ὁ 
Ot χαὶ παρὰ δόξαν ; 


* 


πιεζόμενος, ἵνα ὥσπερ χρυσὸς iv 
χαμίνῳ δοχιμασθεὶς, τῆ: χαχίας, εἴ ὶ 
ἔχει, τοῦτο (06) ἐχτήξη" χαθαρὸς γὰρ ἀπὸ 


παντελῶς οὐδεὶς, οὐχ οὖν (R77) ἐν γεννητῇ φύσε:, ὥσ- 


ἡχούσαμεν, εἰ xai φανῇ δοχιμώτερος. Εὑρίσχω 


τι xai μιχρὸν 


ῥύπου 
: 


Tz 


γάρ τ: xaX τοιοῦτο (08) £v τῇ θείᾳ Γραφῇ μυστήριον" 
μαχρὸν ἂν εἴη πάσας ἀπαριθμεῖν τοῦ Πνεύματος 
φωνὰς, αἴ με (09) πρὸς τοῦτο φέρουσιν. ᾿Αλλὰ 
ἂν ψάμμον θαλασσῶν, χαὶ (10) σταγόνας ὑ 
βυθοῦ μῆχος ἀναμετρήσαιτο δ᾽ ἂν τοῦ Θεοῦ 
περὶ πάντα σοφίας τὸ βάθος ἐξιχνιάσειεν, ὑφ᾽ ἧς 


Οὔ, 


; τίς 


3 Ἰζὰ. xxix, 4... Job xxv 4. 


(56) Καί. Deest in tribus Regg. 

(1) Προσεπεμδαίνουσι. Sic Wegg. bm, ph. et 
Or. 2. Par., προσεπεμθαίνοντες. Editi, ἐπεμθαΐ- 
you yt. 

(58) Συγειθισμένας. Sic Regg. 
In edit. συνηθισμένας. ᾿ 

(99) Τα ϊαιπωρείτωσαν. Or. 2, ταλαιπ' 
σαν Imendose]. . : 

(60) Οὐκ. Addidimus οὐχ auctoritate plurium 
coild. Coisl. 1 et 2, Or. 2, Par., etc. 

(61) Τοῦ. Deest in tribus Regg. T. 

(62) Αὐτοῖς. Sic Regg. bm, et ph. Editi, a5- 
«ϑύς. 


a. c, d, et Or. 9. 


ORATIO XIV. — DE PAUPERUM AMORE, 5 


Α 


D 


895 


gitant, et Luerio primas tribuunt ; et, quod eo sce- 
leratius est, nonnullis quoque dimonibus apud 
quasdam nationes homines necare in more habent , 
atque in pietatis parte erudelitatem ponunt, sacrifi- 
ciisque hujusmodi, et ipsi delectantur, et deos suos 
delectari. putant, mali utique malorum sacerdotes 
et mystie. Verum ex nostris quoque nonnulli sunt, 
id quod laerymis dignum est, qui tantum abest ut 
laborantium vicem doleant, ipsisque opem ferant, 
ut eos etiam acerbis probris insectentur, ipsisque 
insultent; ac vane et inaniter philosophantur, vere- 
que ex terra vocem mittunt ^, et in aerem loquun- 
tur, non in sagaces aures divinisque dogmatibus 
assuetas, eoque audacie progrediuntur, ut dicant : 
A Deo illis est afflictio, a Deo nobis prosperitas. kt 
quis ego sum, qui Dei decretum rescindam, ac Deo 
benigniorem me priebeam? /Egrotent , afflictentur, 
in calamitate versentur : ita Deo. visum est. Atque 
hic solum Dei amorem pre se ferunt, ubi obolos 
custodire , ae miseris insultare oportet, Sane quod 
isti se prosperitatem. ἃ Deo habere minime arbi- 
6rentur, per ea quia loquuntur, aperte. indicant, 
Quis enim de indigentibus ila statuerit, qui quidem 
suorum 279 omnium bonorum auctorem et largi- 
torem Deum agnoscat ? Eorumdem quippe est, et a 
Deo aliquid habere, et iis, quie habent, pie ac se- 
cundum Deuin uti. 

XXX. An autem a Deo quoque fiat, ut illi di- 
vexentur, nondum perspieuurm est, quandiu terrena 
hie moles perturbationem a seipsa, velut in flucti- 
bus, tulerit. Cuinam vero exploratum est, num ille 
ob vitium erucietur, bie rursuni ut bonus ac laude 
dignus, evehatur; et non econtrario, ille ob. im- 
probitatem attollatur, hie ob. virtutem exploretur ? 
Ille, inquam, altius evectus, ut gravius corruat, ac 
tantisper exspectatus, quoad universa ipsius impro- 
bitas, morbi cujuspiam instar, prius. eruperit, ut 
justius etiam postea puniatur : hic rursus, prieter 
opinionem oppressus, ut, non secus atque aurum 
in fornace, probatus , si quid vitii paululum in se 
habeat, eliquet ; nemo euim, saltem in natura ge- 
neratione procreata, omnino à sorde purus est, ut 
audivimus ??, licet ille probatior videatur. Naim 
hujusmodi quoque aliquod mysterium in. Scriptura 
reperio ; ae longum utique esset omnes Spiritus 
voces, quie liue spectant, recensere, Sed quis are- 
na: maris, et pluviz guttas, et abyssi profundita- 


(02) Xopnyór. Or. 2, χορηγόν. 

(04) Ἡ C. φέρῃ. Reg. ph, et Or. 2, φέρει. « Ter- 
rena hxc moles, » 1d est, « corpus corruptibile.» 

(65) ILieior, ete. Tres. Regg., πλέον. lu Rey. c 
Sic legilur : πλεῖον ἐπαιρόμενος, ὥσπερ τινὰ νόσον 
ἧξα: τὴν ἑαυτοῦ χαχίαν συγχωρηθεὶς, tva 
ye: pov. 
(00) ToUzo. σα. c, d, τοιούτου. 
(67) Οὐκ cor. Forte, οὐ γοῦν. EpiT. 
(08) Τοιοῦτο. Wegg. bin, et pli, τοιοῦτον. 
re Me. Or. 2, μοι. 


πέσῃ χα- 


eto 


70) Kat. Weg. d, ἢ 


u 


889 s 


pientize profunditatem, per quam et omnia creavit, 
et ea, quemadmodum ipse vult. ae novit, moderatur, 
investigare queal? Satis enim nobis est, Apostoli 
exemplo, ipsius conjiciend:ie et contemplandze difli- 
cultatem admirando solum pertransire: O altitudo 
divitiarum sapientie et. scientie Dei ! quam. inscru- 
tabilia sunt judicia ejus, et investigabiles vic ejus?! 
Et, Quis novit mentem. Domini 5? Quis, ut cam 
Job loquar, ad summum sapientig ejus accessit * ? 
Quis sapiens, et intelliget hec. 5, ac non. per id, 
quod percipi non potest, id, quod supra mensuram 
est, metietur? 

XXXI. Alius igitur in his rebus temerarius et au- 
dax sit, vel potius nemo sil : ego autem , vel hujus 
vitze eruciatum. improbitati, vel res l:etas et. secun- 
das pietati omnino ascribere vereor ; imo vero non- 
nunquam, et hoc ob aliquam utilitatem contingit , 
nempe uL vel per improborum calamitatem vitii 
cursus reprimatur, vel per bonorum felicitatem vir- 
tuli via muniatur; sed id non semper, nec omnino, 
verum hoc 9$ futuro tempori tantum reservatur, 
in quo alii virtutis przemiis , alii scelerum poeiiis 
afficientur. Resurgent enim , inquit, hi in resurre- 
ctionem viua, illi in resurrectionem judicii 9. Rerum 
autem hujus :evi alia forma est, aliaque gubernatio, 
tametsi omnia. eo ferant , atque apud Deum :equa- 
bile quiddam procul dubio habeat id quod nobis in- 
s quale esse videtur : haud aliter atque in. corpori- 
bus eminentes ac demisse partes, magnitudines 
item et parvitates , atque in terra, tam ea quie alte 
se efferunt, quam quie subsidunt, ex quibus pul- 
chritudo mutua inter se habitudine conflatur ac 
perspicitur; quandoquidem quod inordinatum et 
inz:quale est. in prima artificis circa materiam ad- 
umbratione, valde tamen artifieiosum foret, si ad 
operis cujusdam structuram accommodaretur : id 
quod tum demum intelligimus atque fatemur, cum 
elaborati operis elegantiam undique perfectam et 
ut nos sumus ; nec res hujus vite propterea temere 
rationes non habemus. 

XXXII. Sed et si quedam ejus , qua laboramus, 
affectionis imago exhibenda est, non multum iis , 
qui nausea et vertigine laborant, dissimiles sumus, 
qui omnia sursum deorsumque verti putant , cum 
ipsi vertantur. Idem etiam his, de quibus loquimur, 
accidit. Neque enim Deum sapientiorem se esse sus- 


s Nec. 9. 5 Rom. xt, 93. 16 ibid. 24. 1 

(14) ᾿Αγεξιχγίαστοι. Sic Regg. bm, ph, Or. 2, 
Apost., etc, Editi, ἀνιχνίαστοι. 

(12) Καὶ οὐχὶ τῷ ἀνεφίκτῳ, etc. « Ac non per 
id, quod assequi nou licet, id metietur quod. supra 
mensuram esi? » Vel cum Gabrielio : « Ac non 
potius incomprehensibilitate metietur, id. quod est 
supra mensuram ?» 

(15) Οἱ δὲ τὰ τῆς κακίας ἐπιτίμια. Sic Regg. 
a, C, d, bm, ph, etc. Or. 2, χαχίας τὰ ἐπιτηδεύμα- 
κα. Edit., οἱ δὲ τῆς χαχίας τὰ ἐπιτίμια. 

(14) ᾿Επεὶ καὶ τεχνίτου, etc. Dillius : « Quando- 
quidem opificis quoque materia, qux? prius indequa- 
bilis atque incondita erat, perquam tamen artiticio- 


S. GREGORII THEOLOGI 


tm metiri !*; quis divine in omnibus rebus sa- A xal πεποίηχε τὰ πάντα, xaX Ototxet τ 


absolutam 


δ΄ AB'. 'AXX εἴ τινα 


Job xv, 8. 


901) 
όπον, ὃν αὐτὸς 


^ 1 


xat βούλεται χαὶ ἐπίσταται; ᾿Αρχεῖ yàp, κατὰ 


τῷ 


τὸν 
θεῖον ᾿Απόστολον, θαυμάσαντας μόνον τὸ ταύτης 
δυστέχμαρτον xax δυσθεώρητον παρελθεῖν -Ὦ βάθος 
πιούτου, καὶ σοφίας, καὶ γνώσεως Θεοῦ ! ὡς ἀν- 
εξερεύγητα τὰ χρίματα αὐτοῦ, καὶ ἀγεξιχγία- 
στοι (11) αἱ ὁδοὶ αὐτοῦ ! χαὶ, Τίς ἔγγω γοῦν Κυ- 
οίου ; Εἰς δὲ τὰ ἔσχατα τῆς σοφίας αὐτοῦ εἰς ἀφ- 
ίκετο ; φησὶν ὁ "106. Τίς σοφὸς, καὶ συγήσει ταῦ- 
τὰ, καὶ οὐχὶ τῷ ἀνεφίχτῳ (12) μετρήσει τὸ ὑπὲρ μέ- 


"pne * 


ΛΑ΄. ἤλλλος μὲν οὖν εἴη περὶ ταῦτα τολμηρὸς xat 
γεννάδας, μᾶλλον δὲ εἴη μηδείς - ἐγὼ OE ὀχνῶ χαχίᾳ 
δοῦναι πάντως τὴν ἐντεῦθεν χόλασιν, ἣ εὐσεθείᾳ τὴν 
ἄνεσιν - ἀλλ᾽ ἔστι μὲν ὅτε xal πρός τι χρήσιμον, ἣ 
χαχίας δυσπαθείᾳ τῶν πονηρῶν, ἣ 
ἀρετῆς ὁδοποιουμένης εὐπαθείᾳ τῶν βελτιόνων * οὐχ 


ἐγχοπτομένης 


ἀεὶ δὲ, οὐδὲ πάντως, ἀλλ᾽ εἶναι τοῦτο μόνον xatpoo 
τοῦ μέλλοντος, χαθ᾽ ὃν οἱ μὲν τὰ τῆς ἀρετῆς ἄθλα, οἱ 
δὲ τὰ τῆς xax(ag ἐπιτίμια (75) δέξονται. Ἀγαστή- 
σονται γὰρ οὗτοι, φησὶν, εἰς ἀνάστασιν ζωῆς, 
καὶ οὗτοι elc ἀνάστασιν κρίσεως " τὰ δὲ ἐντεῦθεν 
ἑτέρου τύπου εἶναι, χαὶ ἀγωγῆς ἑτέρας, πάντα ἐχεῖ- 
σε φέροντα, ἐχούσης ὁμαλόν τι παρὰ Θεῷ πάντως xat 
τῆς δοχούσης ἡμῖν ἀνωμαλίας * ὥσπερ ἐν σώματι τὰς 
ἐξοχάς τε χαὶ εἰσοχὰς, μεγέθη ve καὶ μιχρότητας, 
xai γῆς ἐπαναστάσεις ve χαὶ ὑφέσεις ἐξ ὧν τὸ χάλλος 
πῇ πρὸς ἄλληλα σχέσει συνιστάμενόν τε xaX θεωρού- 
μενον ἐπεὶ xal τεχνίτου (14) τὸ περὶ τὴν ὕλην τέως 
ἄταχτον xaX ἀνώμαλον, λίαν ἔντεχνον ἣν, ἂν πρός τι- 
νος ἔργου χατασχευὴν εὐτρεπίσαιτο (79) " τότε χαὶ 
ἡμῖν χαταλαμιανόμενόν «ce χαὶ ὁμολογούμενον, ὅταν 
τὸ (16) ἀποτελεσθὲν χάλλος τοῦ δημιουργήματος θεω- 
ρήσωμεν. "ÀXX οὔτε ἐκεῖνος ἄτεχνος T] (11) ὡς ἡ μεῖς, 
οὔτε ταῦτα, διοιχεῖται ἀτάχτως, ὅτι μὴ xai ἡμῖν ὁ 
λόγος γνώριμος. 


intuemur. Át nec ille artis inscius est, 


atque incondite gubernantur, quia exploratas earum 


78) δεῖ xo εἰχόνα λαθεῖν τοῦ 
ἡμετέρου πάθους, οὐ πόῤῥω τῶν ναυτιώντων ἐσμὲν 
χαὶ ἱλιγγιώντων, οἱ στρέφεσθαι (19) τὰ πάντα δοχου- 
σιν, αὐτοὶ στρεφόμενοι * ὡς δὲ xai οὗτοι, περὶ ὧν ὁ 
λόγος. Οὐ γὰρ ἀνέχονται σοφώτερον αὐτῶν εἶναι τὸν 
Θεὸν, ἂν πρός τι τῶν συμθαινόντων ἱλιγγιάσωσιν * ἣ 
15 Ose. xiv, 10. !? Joan. v, 29. 
sa essel, » etc. 

(75) Εὐτρεπίσαιτο. Sic Regg. a, c, d, bm, ph. 
Or. 9, Jes., eic. Editi, εὐτρεπίσηται,. 

(16) Té. Sic Regg. a, bin, ph, Or. 2, etc. Deest 
in editis. 


(11) ^H. Deestin tribus Regg. 
(78) "AAA εἴ τινα, etc. Bills : « quin potius, ut 
animi nostri affectum imagine quadam exprinam,» 
eic. 
(19) Οἱ στρέφεσθαι, etc. Reg. αν, οἷς στρέφεσθαι 
τὰ πάντα δοχεῖ αὐτοῖς στρεφομένοις. Quis quidem 
lectio optima, et svntaxi magis consona. 


901 ORATIO XIV. 


δοθησομένης τῆς ἀληθείας, ἢ σοφωτέροις ἑχυτῶν 
ταῦτα. συμφιλοσοφεῖν xai πνευματιχωτέροις, imt 

ἢ (80) καὶ τοῦτο χάρισμα ἕν, καὶ οὐχὶ πάντων Y) 
si ii ἣ καθάρσει βίου ταύτην θηρεύειν, xax παρὰ 


τῆς ὄντως Σοφίας σοφίαν ἐπιζητεῖν. Οἱ δὲ (ὦ τῆς 


ἀπαιδευσίας 1) ἐπὶ τὸ ἑτοιμότερον τρέπονται, xal 
ἀλογίαν τοῦ παντὸς καταψεύδονται, αὐτοὶ τὸν λόγον 


οὐκ ἐπιστάμενοι: " χαὶ εἰσὶ OU 
διὰ σοφίαν, ἵνα ap ε 
χαὶ ἀσύνετοι (81). ' 

πὸ αὐτόματον ἐδογμάτισαν, ὄντως αὐτόματα χαὶ ὡς 


ἀπαιδευσίαν σοφοὶ, ἣ 
τὴν πε 


τεῦθεν οἱ μὲν (82) τύχην χαὶ 


τω, pin, ἄποτοι 


ἔτυχεν ἀναπλασθέντα ἐπινοήματα " οἱ δὲ ἀστέρων τι- 
νὰ δυναστείαν ἄλογόν τε χαὶ ἄλυτον πλεχόντων, ὡς 
ἂν ὁ ue (85), τὰ ἡμέτερα, μᾶλλον δὲ χαὶ αὐτὸ 
τὸ πλέχειν συνηναγχασμένων " χαὶ πλανητῶν δὴ τ'- 
xaX xu- 
ρίαν τοῦ παντὸς χίνησιν. Οἱ δὲ, ὅ τι ἂν (84) ἔχαστος 
ἐφαντάσθησαν, τῷ ταλαιπώρῳ γένει e 
φέροντες, ἐπεισήγαγον, ὅσον αὐτοῖς (85) τῆς Προνοίας 
ὀνέφιχτόν τε χαὶ ἀθεώρητον, εἰς διαφόρους δόξας χαὶ 
προσηγορίας χαταμερίσαντες. Εἰσὶ δὲ οἱ χαὶ πενίαν 
πολλὴν τῆς Προνοίας χατέγνωσαν, τὰ μὲν ὑπὲρ ἡμᾶς 
παύτῃ διοιχεῖσθαι: νομίσαντες, ἄχρι δ᾽ ἡμῶν τῶν χαὶ 
μάλι εομένων χατάγειν αὐτὴν ἀποχνήσαντες, ὥσ- 
«sp δεδοιχότες, μὴ τῷ πλείονας (80) εὐεργετεῖσ θαι, 
ἀγαθώτερον à pos τὸν εὐεργέτην, ἣ ἀποχάμ' 
αὐτοῖς (817) ὁ 


νων χαὶ ἀπλανῶν συνόδους xaX ὑποχωρήσεις, 


ἀνθρώπων 


νοι 
ς εὖ ποιῶν πλείονας. 


ab ipsa regi atque gubernari judicarunt, clerum eam ad nos usque , 


— DE 


χαμεῖν περὶ τὸν λόγον δέον, ὡς τάχ᾽ ἂν τῇ φιλοπονία A tinent ; 


* 
PAUPERUM AMOLDE. 903 
statim ut. inopinatum quid acciderit, quasi 
e correpti. hirent, eum econtra. oporteret 
eos, vel in indaganda ratione laborare, ut eura ac 
diligentia veritatem fortasse consequi possint : vel 
de his rebus sapientiores viros magisque spirituales 
consulere, quandoquidem id quoque inter 
dona nunieratur, 


vertigine 


Spiritus 
nec omnium est scientia: vel eain 
denique per vile purgationem aucupari, atque ἃ 
ve;a Sapientia sapientiam postulare, [sti vero) o 
miram stultitiam :) ad id quod paratius et procli- 
vius est, se conferunt, nec ratione mundum guber- 
nari falso asserunt, 
atque. ita propter 


cum ipsi rationem ignorent; 
inscitiam sapientes sunt, aut 
propter supervacaneam sapientiam , ul ita loquar, 
insipientes ac stolidi. Hine alii quidem casum atque 


D fortunam , fortuito sane temereque confictam, 11- 


duxerunt ; alii siderum principatum quemdam ra- 
tianis expertem atque 981 indissolubilem, quie res 
nostras arbitratu suo, imo etiam necessario, conine- 
ctant, et errantium quarumdam atque fixarum stei- 
larum congressus et recessiones, ac motum 
bus in rebus dominantem confinxerunt ; alii , quod 
quisque secum excogitavit, :zerumnoso hominum 
generi invexerunt ; quidquid nimirum ex ipsa Pro- 
videntia comprehendi conspicique nequit, in varias 
epiniones, variaque nomina dividentes. Nec defue- 
runt, qui magn: quoque paupertatis Providentiam 
damnarent, dum ea quidem , quie supra nos sunt , 


, omni - 


qui ea vel maxime indigemus , 


demittere gravati sunt ; perinde ae vererentur, ne, si plurés beneficiis aflicerentur , nimis beneficuim 
exhiberent benefactorem, aut ne Deus bene de pluribus merendo defatigaretur. 


AT*. "AXX obo: μὲν, ὅπερ εἶπον, ἐῤῥίφθων, ἐπεὶ C — XXXIII. Verum hos, ut dixi, valere sinamus , 


xaY χαλῶς αὐτοὺς προλαβὼν ὁ λόγος ἡμύνατο- Ἐμα- 
ταιώθη γὰρ, φησὶν, ἡ ἀσύνετος αὐτῶν καρδία" 
φάσκοντες εἶναι σοφοὶ, égopárüncar, καὶ TiAAa- 
ξαν τὴν δόξαν τοῦ ἀφθάρτου (88) Θεοῦ, μύθοις 
τισὶ xai σχιαῖς τὴν διὰ πάντων Πρόνοιαν χαθυθρί- 
σαντες. Ἡμεῖς δὲ μήτε αὐτοὶ ταῦτα τερατευώμεθα, 
εἴπερ τι μέλει τοῦ λόγου λογιχοῖς 
γου θεραπευταῖς" μήτ 


οὖσιν ἡμῖν, χαὶ λό- 
s (89) τοὺς οἰομένους ud 
μεθα, xàv εὐδρομῶσι τὴν γλῶτταν ἐν τοῖς 
λόγοις χαὶ δόγμασι, χαὶ τῷ χαινῷ (90) τέρπωσιν. 
᾿Αλλὰ xai Θεὸν εἶναι τὸν πάντων ποιητὴν (91) χαὶ 
δημιουργὸν πιστεύωμεν " πῶς γὰρ ἂν (92) ὑπέστη τὸ 
πᾶν, μή τίνος οὐσιώσαντός τε χαὶ συναρμόσαντος ; 
Καὶ Πρόνοιαν 


συνεχτι 


συνεισάγωμεν, τὴν τοῦδε τοῦ παντὸς 


χὴν τε xai συνδετιχὴν " ἐπεὶ xai προνοητὴν 


?? Rom. 1, 21 seqq. 


(80) Ἐπειδή. Sic Megg. a, 
Editi vero, ἐπειδήπερ. 

(81) ᾿Ασύγετοι. Regg. , c, d, et Jes., ἀπαίδευ- 
ποι. 

(82) ᾿Εντεῦθεν οἱ μέν, etc. « Uinc alii quidem 
Fortunam et casum instituerunt, inventa vere casu 
et fortuito excogitata atque aflicta.» 

(85) BovAorcat. Sic Rezg. d, bm, ph, et Or. 2. 
Alii, βούλονται. 

(84) "O τι ἄν. Regg. a, bm, ph, ὅτ: δ᾽ 

,(85) Αὐτοῖς. Sic Regg. a, bm, ph, et Or. 

αὐτῆς. 

(86) Μὴ τῷ πιϊείονα 


bm, ph, et Or. 2. 


c, etc, Billius : « 1 


D 


quippe quos jam Scriptura egregie ulta sit: Evanuit 
enim , inquit, insipiens cor eorum; dicentes se esse 
sapientes, stulti [acti sunt, Deique incorruptibilis 
gloriem. immutarunt. ??, figmentis quibusdam atque 
umbris Providentiam ad omnia sese porrigentem 
contumeliose proscindentes. Nos aulem, neque hu- 
jusmodi dogmatum portenta confingamus , si qui 
nobis, qui ratione utimur, ac summxe rationis cul- 
tum profitemur, ratio cure est, ne iis, qui hiec 
putant, assentiamur ; tametsi in absurdis sermoni- 
bus et dogmatibus celerem et expeditam linguam 
habeant, et novitate delectent. Qu in potius, et Deum 
rerum omnium effectoremn et architectum creda- 
mus. Quonam enim modo universum hoc exstitis- 
set, nisi ab alique procreatum atque concinnatuni 


fictore eo meliorem esse pronuntiarent, quod plures 
beneficiis afliceret. » 

(87) Αὐτοῖς. « Ipsis defatigaretur , 
dicere viderentur.» 

(88) 'AcOdpcov esci. Or. 2 
εἰχόνος φθαρτοῦ ἀνθρώπου" 
ginis corri ptibilis hominis.» 

(89) Μήτε. Sic Regg. a, bm, ph. In ed., μηδέ. 

(90) Karo. Or. 2, zo: νῷ, * communione. » 

(91) Τὸν πάγτων ποιητήν. Sic Regg. a, et ph. In 
eg. bin, πῶν πάντων. Deest πόν in ed. 

(923) "Ar. Deest in Or. 2. 


defatigatum 


addit : ἐν ὁμοιώματι 
€ ju similitudinem nna- 


905 


S GREGORII THEOLOGI 


904 


fuisset? Et Providentiam, qux» universam hanc re- A εἶναι τούτων, ὧν ποιητὴν εἶναι Xvayxatov: εἰ μὴ 


rum machinam contineat, velutque vinculis astrin- 
gat, simul inducamus ; quandoquidem, quarum re- 
rum conditor est, earum quoque moderator sit ne- 
cesse est. Alioqui si mundus casu feratur, primo 
quoque tempore, velut navis a venti turbine, pro- 
pter materi: perturbationem, dissolvetur ac distra- 
hetur, atque ad. veterem confusionem indigestam- 
que congeriem reduceetur. Ac mostris presertim 
rebus, nostrum, sive factorem, sive fietorem appel- 
Jare mavis, prieesse credamus; etiamsi vita nostra 
per contraria gubernetur, ob id fortasse nobis 
ieno!a, ul quia eorum cognitionem vix omnino 
29 consequi possumus, rationem omnia supe- 


μέλλοι τὸ πᾶν τῷ αὐτομάτῳ φερόμενον, ὥσπερ ὑπὸ 
λαίλαπος ναῦς, αὐτίχα λυθήσεσθα! τε χαὶ διασπασθή- 
σεσθαι διὰ τὴν ἀταξίαν τῆς ὕλης, xai πρὸς τὴν ἀρ- 
χαίαν σύγχυσίν τε χαὶ ἀχοσμίαν ἐπαναχθήσεσθαι. Καὶ 


ἐροις μάλιστα ἐπιστατεῖν δεξώμεθα τὸν 


ἡμέτερον, εἴτε ποιητὴν, εἴτε πλάστην βούλει χαλεῖν * 
χἂν διὰ τῶν ἐναντίων ὁ βίος ἡμῖν (94) διεξάγηται, 
διὰ τοῦτο τυχὸν χαὶ ἀγνοουμένων, ἵνα τῷ δυσθεωρή- 
τῳ (90) τὸν ὑπὲρ πάντα λόγον θαυμάζωμεν. Ἐπειδὴ 
τὸ μὲν ῥᾳδίως ληπτὸν, ἅπαν εὐχαταφοόνητον" τὸ δὲ 
ὑπὲρ ἡμᾶς, ὅσῳ δυσεφιχτότερον, τοσούτῳ θαυμασιώ- 
τερον" xal γυμνάζει τὸν πόθον ἅπαν (96) τὸ διαφεῦγον 
τὴν ἔφεσιν. 


rantem admiremur. Quidquid enim faeile percipitur, faeile quoque in eontemptum venit. Quod autem 
supra nos est, quo majore cum difficultate percipi potest, eo etiam majorem admirationem movet; at- 
que id omne, quod appetitum nostrum fugit, desiderium exercet. 

XXXIV. Idcirco, nec sanitatem omnem admire- Β ΛΔ’, Διὰ τοῦτο μήτε ὑγίειαν πᾶσαν θαυμάζωμεν, 


mur, nee morbum omnem respuamus, nec fluenti- 
bus divitiis cor apponamus, fluxis, plus quam par 
sit, adh:erentes , ac velut partem quamdam anima 
cum eis absumentes : nee rursus paupertatem , ul 
detestabilem omnino ac damnatam, et invisam , 
insectemur. Verum et insipientem sanitatem, cujus 
fructus est. peccatum , despicere, et morbum san- 
ctum in pretio habere sciamus, eos, qui per dolo- 
rem et eruciatum victoriam adepti sunt, venerantes, 
ne forte Job quispiam inter zegrotantes lateat, multo 
ulique iis, qui corpore sano sunt, prastantior ac 
venerabilior, etiamsi saniem radat ὅδ, etiamsi diu 
ae noctu sub dio vexetur, tum a plaga, tum ab 
uxore, tum ab amicis in aretum adductus. Atque 
iniquas opes, propter quas merito dives ille in 
fiamina cruciatur, et exiguam aqua gultam, qua 
linguam refrigeret ?*, supplex petit, repudiemus : 
et rursum paupertatem cum grati animi affectu et 
virtute. conjunetam laudemus, cum qua Lazarus 
quie locupletatur 

XXXV. At mibi quidem hoc quoque nomine ne- 
cessaria esse benignitas el misericordia erga pau- 
peres videtur, ut iis, qui de illis ita sentiunt, os 
obstruamus, nec inanibus verbis cedamus, crudeli- 
latis legem adversus nosmetipsos sancientes; atque 
mandato omnium maximo et exemplo moveamur. 
(Quodnam porro hoc mandatum est? Ac videte, 
quisso, quam constans sit atque sincerum : neque 
enim homines Spiritu sancto afflati, cum semel aut 


bis de pauperibus sermonem habuissent, desierunt ; D 


? job τι, 8. ?? Luc. xvi, 24. 

(95) Toic. Sic Regg. a, bm, ph, et Or. 2. Deest 
in edit. 

(94) Ἡμῖν. Nicet., ἡμῶν. 
(95) Ti δυσθεωρήτῳ. « Propter cognosceudi dif- 
ficultatem.» 

(96) “Ἅπαν. Sic Regg. a. c, d, et Or. 2. Deest in 
edit. 

(97) Καρδίᾳ. « Corde inhirentes. » Par. et Com- 
Lef., χαρδίαν. 

(98) Καρπός. Or. 2. ὁ χαρπός. 

(99) 'Apgapctia. Weg. d, ἢ ἁμαρτία. 


μῆτε νόσον διαπτύωμεν, μήτε πλούτῳ ῥέοντι προστι- 
θώμεθα χαρδίᾳ (97), πλέον ἣ χαλῶς ἔχει, τῇ ῥοῇ 
προσχείμενοι, καὶ οἷον τῆς Ψυχῆς τι ταύτῃ προσαν- 
αλίσχοντες " μήτε πενίας χατεξανιστώμεθα, ὡς ἀπο- 
πτύστου πάντη χαὶ χαταχρίτου, χαὶ τῆς μισουμένης 
μερίδος - ἀλλ᾽ εἰδῶμεν χαὶ ὑγίειαν περιφρονεῖν ἀ- 
σύνετον, ἧς χαρπὸς (98) ἁμαρτία (99), χαὶ νόσον τιμᾷν 
ὁσίαν (1), αἰδούμενοι τοὺς διὰ πάθους νιχήφαντας, 
μή πού τις xa Ἰὼδ τοῖς νοσοῦσιν ἐγχέχρυπται, πο- 
λύ τι τῶν ὑγιαινόντων αἱδεσ:μώτερος, χὰν τὸν ἰχῶ- 
ρα (2) ξέῃ (5), x&v ταλαιπωρῇ νυχτὸς xai ἡμέρας 
αἴθριος, χαὶ πληγῇ, καὶ γυναιχὶ, xot φίλοις στενο- 
χωρούμενος " ὡς δὲ xat πλοῦτον ἄδιχον ἀποπέμπε- 
σθαι, 0 ὃν χάμνει δικαίως ὁ ἐν τῇ φλογὶ πλούσιος, 
xai προσαιτεῖ ῥανίδα μικρὰν ἀναψύξεως, xaY πενίαν 
ἐπαινεῖν εὐχάριστον xal φιλόσοφον (A), μεθ᾽ ἧς Λά- 
ζαρος σώζεται, καὶ πλουτεῖ τὴν ἐν χόλποις ᾿Αὐραὰμ 
ἀνάπαυσιν. 


salutem assequitur, atque illa in Abraho sinu re- 


AE'. ᾿Αλλ᾽ ἐμοὶ μὲν zal διὰ τοῦτο δοχεῖ ἀναγχαία 
τυγχάνειν ἣ φιλανθρωπία, xat τὸ πρὸς τοὺς δεομέ- 
νους εὔσπλαγχνον, ἵνα τοὺς οὕτως ἔχοντας περὶ τού - 
των ἐπιστομίζωμεν, χαὶ μὴ λόγοις ματαίοις παρα- 
χωρῶμεν, νομοθετοῦντες χαθ᾽ ἡμῶν αὐτῶν τὴν ὠμό- 
τῆτα΄ πάντων δὲ τὴν ἐντολὴν αἰδώμεθα πλέον, χαὶ 
τὸ ὑπόδειγμα. Τίς ἡ ἐντολή ; χαὶ σχοπεῖτε τὸ ἐπίμο- 


εἰπόντες τι περὶ τῶν δεομένων, οἱ τοῦ Πνεύματος 
ἀπηλλάγησαν " οὐδὲ οἱ μὲν, οἱ δὲ οὗ, ἣ μᾶλλόν τινες, 


(1) Ὁσίαν. Or. 2, ὅσιον. 

(3) Τὸν ἰχῶρα. Sic Regg. a, c, d, bm, et ph. Editi 
vero, et Coisl, 4, τις ἰχῶρα. 

(5) Ξέῃ. Editi, Zén. « Sanie scateat, ferveat. » 

(4) Eoydpiccor καὶ φιλόσοφον. « Gratias agen- 
lem ac patientem. » Vocat hie Gregorius 4 pauper- 
latem,» φιλόσοφον, id. est, philosopho Chrisuano 
dignam , eujus est omnia hujus vit: incommoda pa- 
tienter ferre, ac Deo gratias agere. 

(5) Τὸ ἐπίμονον. Coisl. 2, τὸ ἐπίσημον, « insi- 
gne. » 


. 
905 , ORATIO XIV. — DE PAUPERUM AMORE, 908 


οἱ δὲ ἧττον, ὡς ἂν μὴ περὶ μεγάλου τινὸς, μηδὲ τῶν A nee quidam duntaxat de his rebus verba fecerunt, 
σφόδρα χατεπειγόντων, ἀλλὰ xai πάντες, xoi μετὰ — reliqui minime, aut alii copiosius, alii parcius, velut 
σπουδῆς ἔχαστος, ἢ πρῶτον, jj ἐν πρώτοις, τοῦτο de re non ita magna, nec admodum necessaria ; 
διαχελευόμενοι, καὶ ποτὲ μὲν προτρέποντες, ποτὲ δὲ — verum, etommes in universum , et sedulo quisque, 
ἀπειλοῦντες, ποτὲ δὲ ὀνειδίζοντες " ἔστι δὲ ὅτε χαὶ — vel primum, vel in primis ad eam rem nos colior- 
ποὺς κατορθοῦντας ἀποδεχόμενοι, ὡς ἂν τῷ συνεχεῖ — tantur, nune aduonentes, nunc comminantes, nunc 
τῆς ὑπομνήπεως τὴν ἐντολὴν ἐνεργήσωσιν. "Erextr — exprobrantes; nonnunquam etiam eos, qui virtutis 
μὲν τῆς ταϊαιπωρίας τῶν πτωχῶν, xal τοῦ ct&- — hujusce munere funguntur, laudibus efferentes, ni- 
γαγμοῖ; cow πενήτων vor ἀναστήσομαι, φησὶ (6), — mirum ut. per admonitionis assiduitatem 283 co 
Aéyet Κύριος. Τὶς οὐ δέδοιχεν ἀνιστάμενον Κύριον; — nos adducant, ut hoe mandatum exsequamur. Pro- 
Καὶ, Ἀνάστηθι, Κύριε ὁ Θεός μου (T), ὑψωθήτω ἡ — pter miseriam inopum. et gemitum. pauperum. nunc 
χείρ σου" μὴ xclá0g τῶν πενήτων" (8). ᾿Ἀπευξώ- — exsurgam, dicit. Dominus ?. Quis exsurgentem. Do- 
μεθα τὴν τοιαύτην ὕψωσιν, καὶ μὴ βουληθῶμεν ἰδεῖν — minum mon extimescat? Et alio loco: Exsurge , 
ἐπαιρομένην χεῖρα χατὰ τῶν ἀπειθούντων, ἔτι δὲ μᾶλ- Domine Deus meus, εἰ exallelur manus. (ua ; ne 
λον ἑπαφιεμένην τοῖς σχληροτέροις (9). Καὶ οὐχ &m- — obliviscaris pauperum **. Elationem hujusmodi de- 
ελάθετο τῆς χραυζῆς τῶν πενήτων" Koi, Οὐχ εἰς D precemur, et ne velimus cernere manum illam ad- 
τέλος ἐπιϊησθϑήσεται (M0) ὁ πτωχός" xaX, Ogüal- — versus inobedientes et contumaces sese attulleutem, 
“μοὶ μὲν" αὐτοῦ; ἐπὶ τὸν πόνητα ἐπιθλέπουσιν (τοῦ — quodque eo gravius cst, in duros et perlinaces im- 
βλεφάρου χρεῖττον καὶ xoguosspov[1]), τὰ .lézapa — missam. Et rursus : Non est oblitus clamorem pau- 
δὲ αὐτοῦ ἐξετάζει τοὺς υἱοὺς τῶν ἀγθρώπων " ἡ —perum **; et, Non in finem oblivio erit pauperis?* ; 
ἐλάσσων, ὡς ἂν εἴποι τις, ἐπισχοπὴ καὶ δευτέρα (19). οἱ, Oculi ejus in pauperem respiciunt. (juod quidem 
ad ni est, ac praestantius) ; palpebre autem ejus interroqant. filios hominum ?'; id est, 
minor, ut ità dicam, et secundaria inspectio. 

Τάχα ἂν εἴποι τις - Ὑπὲρ τῶν ἀδιχουμένων XXNXVI. Verum dixerit fortasse aliquis : Προ pro 
ταῦτα πτωχῶν xzi πενήτων. Οὐ διαφέρομαι (15)* — pauperibus illis et inopibus dicta sunt, qui injuria 
ἀλλὰ σέ γε χεντριζέτω (14) xa τυῦτο πρὸς τὸ φιλάν- — afficiuntur. Non. contradico ; at hoc quoque tamen 
θρωπον. " p ἀδιχουμένων τοσοῦτος ὁ λόγος, τοῦύ- δι] colenda humanitatis oflicia te exstimulet. Quo- 
τῶν xal εὖ πασχόντων δηλαδὴ πλείων (15) ἡ χάρις. — rum enim, si quid eis injuriz inferatur, tanta. ratio 
Ei γὰρ ὁ ἀτιμάζων πένητα, παροξύνει τὸν ποιή- — habetur, iisdem certe beneficio affectis, amplior et 
carta αὐτὸν, τιμᾷ τὸν ποιητὴν ὁ περιέπων τὸ c uberior estgratia, Nam si, qui pauperem despicit, 
ποίημα. Πάλιν (16) δὲ ὅταν ἀχούῃς (17)* Πένης xal — eum a quo [actus est, ad. iram. concitat *? , non. du- 
πιιούσιος συνήντησαν dtj.loic, ἀμφοτέρους δὲ — bium est, quin opificem honore afliciat, qui ipsius 
ὁ Κύριος ἐποίησεν" μὴ τὸν μὲν πένητα, τὸν δὲ — opus complectitur. Rursus cum audis : Pauper et 
πλούσιον ὑπολάθῃς, ἵνα xat μᾶλλον χατεξαναστῇῆς — dives occurrerunt sibi, utrumque autem. creavit Do- 
τοῦ πένητος " οὗ γὰρ δῆλον, εἰ θεόθεν ἡ τοιαύτη δ:- — minus **; ue illum quidem pauperem, liunc autem 
αἰρεσις " πλάσμα δὲ Θεοῦ, φησὶν, ὁμοίως ἀμφότεροι, — divitem ab eo creatum intelligas , atque ex ea re in 
χαὶ ti τὰ ἔξωθεν ἅἄν:σα. Τοῦτό cs δυσωπείτω (18) pauperem insurgendi ansam. arripias ; neque enim 
πρὸς τὸ συμπαθὲς χαὶ φιλάδελφον, ἵνα ὅταν ὑπ᾽ ἐχεί-ὀ — constat, an a Deo hujusmodi distinctio. profecta sit. 
νων ἐπαρθῇς, ὑπὸ τούτου (19) συσταλῇς, χαὶ γένη — Verum Dei fignentum, inquit, uterque zeque est, 
σεαυτοῦ μετριώτερος. Τί ἔτι; Ὁ &iseor πτωχὸν,  lametsi, quod ad res externas attinet, dispari cou- 
Θεῷ δανείζει, φησίν (20). Τίς οὐ δέχεται τοιοῦτον ditione sint. Hoc te ad conimiserationem et claari- 
᾿χρξώστην, ἀποδώτοντα ἐν xatpip μετὰ τῆς ἐπιχαρ-ὀ — Dalem dnllectat, ut cum cogitatio illa tibi animos 
πίας τὸ δάνειον ; Καὶ πάλιν (21): "EJdengoc)orai; — exilerit, hzec cosdem.  demittat, teque moderatio- 
xal πίστεσιν ἀποκαθαίρονται ἀμαρτίαι (22 rem efficiat. Quid praeterea ? Qui. miseretur. paupe- 
ris, inquit, Deo feneratur **.— Quis. hujusmodi debitorem recuset, debitum in. tempore non sine fenore 
redditurum? Et cursus : Per misericordiam el fidem peccata purgantur ?'. 


? Psal, xi, 6. ?* Psal, ix, 355. ? ibid, 15. ?* ibid. 49... ?' Psal. x, 5... δ Prov. xvi, ὅ. Prov. 
xxn59.. 89 Proy. xix,14.. "Prov. xv, 27. 


(6) Φησί. Deest in Reg. c. D de hoc litem nullam movebo.» 

(1) Ὁ Θεός μου. Mec desunt in Reg. bm. (14) Kerzpitézo. Or. 2, ἐχχεντριζέτω. 

(8) Tercer. Colbert. 1 addit, εἰς τέλος, « in fi- (15) Πιλείων. Sic Regg. a, c; bin, et phi. Euit. vero, 
nein.» πελεῖον 

(9) Σχιϊηροτέροις. Regg. a, b, c, bm, ph, exir« (16) Πάλι». Reg. ph. addit, δέ. 
goi. (11) ᾿Ακούῃς. lega. bm, pl, ἀχούσῃς. 

(10) "Ez«qeücecac. Sic Regg. bin, ph, et Or. 2. (18) Τοῦτό σε δυσωπείτω. Kegg. a, c., τουτῳ oz 
Alii, ἐπιληθήσεται. δυσωπῶν. 

(11) Κυοιώτερον. Coislian. 2, οἱ Jes., τιμιώτεν (19) Τούτου. Jes., τούτων. 
gov. " (20, Φησίν. Deest in Reg. bm, et Or. 2. 

(12) Καὶ δευτέρα. Deest xai in C ΒΗ]. (21) Καὶ πάλιν". Deest in tribus. Regiis, et Or. 2, 
« posterior. » (32) ᾿Αμαρτέαι. 1n pluribus, αἱ ἀμαστίαι. 

(19; Οὐ διαφέρομαι. Billius, « sit ita nam 


PaATROL GR. NXXV, 29 


907 


cia, labesque et sordes animi pulehra illa herba 
extergamus, ac dealbemur, alii ut lana, alii ut nix, 
pro misericordiw videlicet proportione. Atque ali- 
quid magis formidandum dieam ; si nulla ost 284 
tibi confraetio, nec livor, nec plaga qumens ?*, nec 
vlla anima lepra, aul siguificationfs LacLus, aut 
albor 33, qu: a lege quidem exigue eurabantur, me- 
dicam autem. Christi manum requirunt ; 1 eum 
certe, qui salutis nostre. causa. vulneratus et attri- 
tus est, reverere, Revereberis autem, si te Cliristi 
membro benignum atque bumanum prabeas. Quod 
si te fortasse animarum nostrarum prado et tyran- 
nus, vel a Jerusalem in Jerielio descendentem , vel 
alibi uspiam inermem et imparatum nactus, usque 
udeo sauciavil, ut merito his verbis uti queas : Pu- 
trugrunbt et corrupt sunt. cicatrices mec a facie 
iusipientie tec ?* : siquidem ita affectus es, ut ne 
medicinam quidem expetas, ne morbi curandi ra- 
lionem intellisas, heu plagam sane gravissimam, 
calamitatemque altissime grassantem ! Sin salus tua 
vondum plane deplorata est, nec immedieabili morbo 
laboras, ad medicum accede, obsecra, vulneribus 
per vulnera medere, simile per simile acquire, vel 
potius, minoribus remediis graviores morbos de- 
pelle. Dicet anime tue : Salus tua sum ego ?* ; et, 
Fides (ua salvum te fecit ??; et, Ecce sanus [actus 
es 9? ; atque humanissimis quibusque verbis te allo- 
quetur, modo te iis, qui in. dolore versantur beni- 
gnum et humanum esse videat. 

XXXVIII. Beati misericordes , inquit, quoniam 
ipsi misericordiam consequentur 38, Non in postremis 
beatitudinibus est misericordia. Et, Beatus, qui in- 
Lelligit super egenum et pauperem 38, Acrursus : Deni- 
gnus homo, qui miseretur et commodat "δι Et alio loco: 
Tota die justus miseretur el conunodat **. Bene- 
dietionem arripiamus, intelligentes vocemur, beni- 
gui simus. Ne nox quidem misericordiz oflicia tibi 
interrumpat. Ne dixeris : Rediens redi el crastino 
die dabo tibi *. Ne quid inter propositum tuum et 
beneficium intercedat. Sola enim benelicentia mo- 
ram non admittit. Frange esurienti panem tuum, et 
cgenos vagosque induc in domum tuam ^*?*, idque leto 
atque. alacri animo. Qui enim miseretur, inquit ille, 
in hilaritate ** : ac benelicii gratia promptitudine et 
celeritate tibi conduplicatur. Nam quod moesto vel 
coacto animo defertur, ingratum est, minimeque 

313]53.1,.0.. **  T'evit; xri 9. 
*5 Matth. v, 7. 9 Psal: xb, 4. 
** Hom. xii, δ. 

(25) Οὐδέ. Quinque Regg. et Or. 2, f. 

(24) Ἢ ἁφή, etc. « Significationis tactus; » id 
6st, « macula lepram siguificans, » seu, « macula, 
quas ad tactum suspicionem ingerat leprie. » Augu- 
sinus, quast. 41, « tàcium » vocat. ipsam lepram. 
Uude, juxta. Nobilium, nonnulli vocem &zf, non 
« Lactum, » sed « maculam » interpretati sunt. 

(25) Δεῖται. Or. 2, δείτε [mendose]. 

(26) Θεραπεύσογτος. Duo ltegg. et Nicet., θερα- 


οἰ 
“πεύοντος. 


?! Psal. xxxvii, 6. 
*9 Psal. ὌΧΙ. Ὁ: 


(21) "Av. Regg. bm, ph, et Or. 3, ἐάν. 
(28) "Eznc. Quatuor Regg., ἔχε:ς. 


S. GREGORII THEOLOGI 


XXXVII. Purgemur itaque per misericordiz oflü8- A — AZ. Καθαρθῶμεν οὖν 


908 


ἐλεήσαντες, ῥύψωμεν τῇ 
χαλῇ πόᾳ τὰ τῶν Ψυχῶν ῥύπη τε καὶ μολυσματα" 
χαὶ λευχανθῶμεν, οἱ μὲν ὡς ἔριον, οἱ δὲ ὡς χιὼν, χα- 
τὰ τὴν ἀναλογίαν τῆς εὐσπλαγχνίας. Εἴπω τι χαὶ 
φοθερώτερον * Εἰ μὲν οὐδέν ἔστι σοι σύντριμμα, οὐδὲ 
(25) μώλωψ, οὐδὲ πληγὴ φλεγμαίνουσα, οὐδὲ λέπρα. 
τις Ψυχῆς, ἣ ἁφὴ (24) σημασίας, ἣ τηλαυγὴς, ἃ μιΞ 
χρῶς μὲν ὁ νόμος ἐχάθηρεν, δεῖται (25) δὲ Χριστοῦ 
θεραπεύσοντος (26): ἀλλὰ σύ γε τὸν ὑπὲρ ἡμῶν 
τραυματισθέντα xai μαλαχισθέντα αἰδέσθητι " αἱδε- 
σθήσῃ δὲ, ἂν (97) φαίνῃ τῷ Χριστοῦ μέλει χρηστὸς 
xaX φιλάνθρωπος. El δὲ τοσοῦτόν σε χατετραυμάτισε 
τυχὸν ὁ τῶν ἡμετέρων ψυχῶν λῃστὴς xoi τύραννος, 
ἣ ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ. εἰς Ἱεριχὼ χαταθαίνοντα, ἣ xat 
ἄλλοθί που λαθὼν ἄοπλόν τε χαὶ ἀπαράσχευον, ὥστ᾽ 
ἂν εἰχότως εἰπεῖν ἐχεῖνα - Hpocóscar καὶ ἐσάπη- 
σαν οἱ μώλωπές μου ἀπὸ προσώπου τῆς ἀφροσύ- 
vc μου. εἰ μὲν οὕτως ἔχης (38), ὡς μηδὲ τὴν θερα- 
πείαν ἐπιζητεῖν, μηδὲ τὸν τρόπον εἰδένα: τῆς 
σῆς (99) ἰάσεως, φεῦ τῆς πληγῆς ὄντως, χαὶ τῆς εἰς 
βάθος ταλαιπωρίας ! Εἰ ὃς μή πω παντελῶς ἀπέγνω- 
σαι, μιηδὲ ἀνιάτως ἔχῃς, πρόσελθε τῷ θεραπευτῇ, 
δεήθητι, θεράπευσον τὰ τραύματα διὰ τῶν τραυμά- 
των, χτῆσαι τῷ ὁμοίῳ τὸ ὅμοιον, μᾶλλον δὲ, τοῖς 
ἐλάττοσι τὰ μείζονα θεραπεύθητι. 'Epet τῇ ψυχῇ 
cov: Σωτηρίω cov εἰμὶ ἐγώ: xoi, Ἡ πίστις cov 
σέσωχέ σε" χαὶ, Ἰδοὺ ὑγιὴς γέγονας " xa πάντα 
τὰ τῆς φιλανθρωπίας ῥήματοι, μόνον ἂν ἴδῃ cs τοῖς 
ἀλιγοῦσι φιλάνθρωπον. 


ΛΗ΄. Μακάριοι, φησὶν, οἱ ἐλεήμονες, ὅτι αὐτοὶ 
ἐλεηθήσονται. Οὐ πολλοστὸς ἐν τοῖς μαχαρισμοῖς ὁ 


ἔλε 


;. Καὶ, Μακάριος ὁ συνιὼν, ἐπὶ πτωχὸν καὶ 
πένητα " xoi, Χρηστὸς ἀνὴρ (30) ὁ οἰχτείρων καὶ 
κιχρῶν" xax, “Ὅλην τὴν ἡμέρων ἐλεεῖ καὶ δανείζει 
ὁ δίκαιος. 'λρπάσωμεν τὸν μαχαρισμὸν, συνιέντες 


χληθῶμεν, χρηστοὶ γενώμεθα. Μὴ διαχοψάτω σου 
μηδὲ νὺξ τὸν ἔλεον. Μὴ εἴπῃς (51)" ᾿Επανελθὼν 
ἐπάγηκε, καὶ αὔριον δώσω σοι" μὴ τι μέσον γένη- 
και τῆς ὁρμῆς καὶ τῆς εὐεργεσίας " τοῦτο μόνον, οὐ 
δέχεται (58) ἀναδολὴν ἢ φιλανθρωπία. Διάθρυπτε 
πειγῶγτι τὸν ἄρτον cov, καὶ πτωχοὺς ἀστέ- 
yove (55) εἰσάγαγε εἰς τὸν οἵκόγ' σου, χαὶ ταῦτα 
μετὰ προθυμίας, Ὁ γὰρ ἐλεῶν, φησὶν, ἐν LAapócn- 


p c^ καὶ διπλασιάζεταί σοι (54) τὸ ἀγαθὸν τῇ ἑτοιμό- 


vnu. Τὸ γὰρ &x λύπης, ἣ ἐξ ἀνάγχης, ἄχαρί τε xaX 
ἀχαλλώπιστον. Πανηγυριστέον δὲ, οὐ θρηνητέον τὴν 
35 Psal, xxxiv, ὅ. 38 Matth. 1x, 22, 57 Joan. v, 14: 
"psal xxxvi, 26. "5 Prov. 15,28.  ** Isa. vini, 7. 


(29) Enc. Deest in Reg. ph. 

(90) Χρηστὸς ἀνήρ. Vulgata, « jucundus homo.» 
August., « suavis vir. » "Theod. et Syamach., &ya- 
θός, « bonus vir.» 

(91) Μὴ εἴπῃς, ete. Idem, ac pene iisdem verbis 
habes in hoc versiculo, qui Phocylidi tribuitur : 
πτωχῷ 9 εὐθὺ δίδου, μηδ᾽ αὔριον ἐλθέμεν εἴπῃς. 
Cito da pauperi, neque dicas, cras redi, 

(32) Οὐ δέχεται. Or. 2, οὐχ ἐχδέχεται. 

(93) ᾿Αστέγους. « Sine lecto. » Mox, εἰσάγαγε, 
Or. 2, εἴσαγε. 

(54) Eot. Deest in Regs. ban et ph. 


909 


ORATIO XIV. — DE PAUPERUM AMORE. Uus 


εὐποιίαν. Ἐὰν àvéAnc (59) σύνδεσμον, φησὶ, καὶ 4 985 preclarum. Litandum est autem, non lu- 


χειροτονίαν, μικρολογίαν δὴ λέγω (56) τοῦτο xaX &o- 

» Md " ^n T “ὭΣ Μ᾿ 
χιμλσίαν, εἶτ᾽ οὖν ἀμφιθηλίαν, xal ῥῆμα γογγυ- 
σμοῦ, τί γενήσεται (51); Ὡς μέγα τι χαὶ θαυμά- 
atov (58) ! οἷον (59) xat ὅσος ὁ τούτου μισθός ! 'Ραγή:- 
σεται πρώιμον" τὸ φῶς cov, xal τὰ Ἰάματά σου 
ταχὺ ἀνατελεῖ. Τίς οὖν οὐχ ἐφίεται φωτὸς χαὶ ἰά- 
σεως; 


ΛΘ’, Αἰδοῦμαι δὲ χαὶ τὸ Χριστοῦ γλωσσόχομον, ὃ 
πρὸς πτωχοτροφίαν ἡμᾶς παραχαλεῖ" xai τὴν Παύ- 
λου χαὶ Πέτρου συμφωνίαν, ὅτ: τὸ Εὐαγ 
μένοι, τοὺς πτωχοὺς χοινωνοὺς (40) ἐποιήταντη᾽ xax 
τὴν τοῦ νέου τελείωσιν ἐν τῷ τὰ ὄντα δοῦναι πτωχοῖς 
ὁρισθεῖσάν τε χαὶ νομοθετηθεῖσταν. Οἴε: μὴ ἀνάγχην 
εἶναί cot τῆς φιλανθρωπίας, ἀλλ᾽ αἵρεσιν ; μηδὲ νό- 


ἰὸν διελό- 


μον, ἀλλὰ παραίνεσιν; Σρόδρα xai αὐτὸς ἐθουλόμην 
τοῦτο, χαὶ ὑπελάμθανον * ἀλλὰ cofci ps dj ἀριστερὰ 
χεὶρ, χαὶ οἱ ἔριφοι, χαὶ ἃ παρὰ τοῦ στήσαντος ὀνει- 
δίξζονται" οὐχ ὅτι διηρπάχασιν, οὐθ᾽ ὅτι σεσυλήχασιν, 
3| μεμοιχεύχασιν, ἣ ἄλλο τι τῶν ἀπηγορευμένων πε- 


ποιήχασιν, ταύτην τὴν τάξιν χαταχριῦ 


ἡ Χριστὸν διὰ τῶν δεομένων ς-:ϑεραπεύχασιν. 
: t ( 


runt, aut aliud. quiddaim ex aliis, qve interdicta suat, 


per pauperes minime curarunt. 

Μ'. Εἴ τι οὖν (ἢ) ἐμοὶ πείθεσθε, δοῦλοι Χριστοῦ, 
χαὶ ἀδελφοὶ, χαὶ συγχληρονόμο!, ἕως ἐστὶ χαιρὸς, 
Χριστὸν ἐπισχεψώμεθα, Χριστὸν θεραπεύσωμεν (42), 
Χριστὸν θρέψωμεν, Χριστὸν ἐνδύσωμεν (45), Χρι- 
μένον, ὡς τινες " μηδὲ μύροις, ὡς $ Μαρία" μηδὲ 
τάφῳ μόνον (44), ὡς Ἰωσὴφ ὁ ᾿Αριμαθαῖος- μηδὲ 
τοῖς πρὸς τὴν ταφὴν, ὡς Νιχόδημος ὁ ἐξ ἡμισείας 
φιλόχριστος" μηδὲ χρυσῷ xai λιθάνῳ χαὶ σμύρνῃ, 
ὡς οἱ μάγοι πρὸ τῶν εἰρημένων" ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ἔλεον 
θέλει χαὶ οὐ θυσίαν ὁ πάντων Δεσπότης, χαὶ ὑπὲρ 
μυριάδας ἀρνῶν πιόνων (45) ἢ εὐσπλαγχνία, ταύτην 
εἰσφέρωμεν αὐτῷ διὰ τῶν δεομένων, καὶ χαμαὶ σήμε- 
ρον ἐῤῥιμμένων, ἵνα, ὅταν ἐνθένδε ἁπαλλαγῶ 
δέξωνται ἡμᾶς εἰς τὰς αἰωνίους σχηνὰς, ἐν αὐτῷ 
Χριστῷ (40) τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα (47) εἰς τοὺς 
αἰῶνας. ᾿Αμήν 


** ibid. 8. 
9! Joan. xix, 58 et seq. 


55 134. Lvirt, 6. 
δι Joan. xir, 5. 


" Joan. xni, 6. 


(53) ᾿Εὰν ávéAnc, etc. Gabrielius : « Si abstuleris D 


colligationem et suffragationem. » Deinde in schol. 
ait: « Si usquam alibi, hoe loeo certe admiratus 
sum Gregorii solertiam et acumen, quo Prophete 
dietum in rem de qua agebat, aptissime accoinmo- 
davit, et multo quidem latius atque apertius in Jau- 
dem patris. » Et sane or. xvi, n. 20, Gregorius 
.ipse σύνδεσμον eb χειροτονίαν, interpretatur. etiam 
μικρολογίαν et δοχιματίαν, id est, « nimiam parci- 
latem, et quamdam inquisitionem, » ut, quemadmo- 
dum in suffragiis ferendis, ita in hospitibus reci- 
piendis, nimio studio exquiratur an quis dignus sit, 
necne, Verum multo melius est, eorum causa, qui 
digni sint, eleemosynam etiam indignis erogare, nt 
observat Gabrielius, quam, timore largiendi indi- 
guis, dignos preeterire. 

(56) Λέγω. Par., λέγων. . s 

(97) Γεγήσεται. Alii , Regg. a, bm, ph. Sie, γε- 
νήσετα!:. 


*3 Galat. 11, 9 et seq. 
93 Matth. 1), 11. 


gendum, cum beneficium damus, Si vinculum. ei 
electionem sustuleris, inquit ille **, hoc. est, tenaci- 
tatem et probationem, sive. hiesitationem, ac ver- 
bum murmurationis, quid futurum est ? Quam ma- 
gnum et admirandum ! Qualis quantaque. hujus rei 
merces !. Erumpet matutinum lumen tuunt, οἱ sani- 
ias lua. cito orietur **. Quis ergo est, qui lucem et 
sanitatem non expetat? 

XXXIN. Quin me quoque movet. Christi. cru 
nena *!', quie nos ad pauperes alendos exliortatur ; 
Petrique etiam. et. Pauli conventio, qui. Evangelii 
promulgationem ita inter se partiti sunt, ut pau- 
peres interim communi animorum studio complecte- 
rentur ** : ac denique juvenis illius perfectio in eo 
definita et constituta, ul bona sua pauperibus da- 
ret ?, An tu benignitatem, non necessariani, sed tibi 
liberam esse putas? Ac non legem, sed consilium? 
lloc quoque ipse magnopere vellem et existimarem ; 
sed me sinistra lla manus terret, et Περι], et pro- 
bra, quie Ὁ} eo, a quo illie collocati sunt, conjiciun- 
tur; non quia manus alienis bonis attulerunt, nec 
quia templa diripuerunt, aut. adulterium perpetra- 
admiserunt, hoe ordine multati, sed quia Christum 


XL. Quocirca, si quid mihi auscultandam puta- 
lis, servi Christi, et fratres, et. coh:eredes, Chri- 
stum, quandiu licet, visitemus, Cliristum. curemus, 
Christum. alamus, Christum. vestiamus, Christum 
collisamus, Christum honoremus, non mensa so- 
lum, ut quidam ὅδ. nec unguentis, ut. Maria **, uec 
sepulero duntaxat, ut Joseph Arimatkzus, nec re- 
bus qui ad. sepulturam. pertinent, ut ille. dimidia 
tantum ex parte. Cliristum amans. Nicodemus **, 
nec denique auro, thure, et myrrha, ut Magi ? ante 
eos omnes, quos diximus; sed quoniam omnium 
Dominus misericordiam vult non sacrificium **, ac 
pinguium agnorum «yriades commiseratio supe- 
rat ?*, hanc per pauperes huwmique hodierno die 
provolutos ipsi conferamus, ut. cum hinc excesse- 
rimus, in atterna tabernacula nos. recipiant, in ipso 
Christo Domino nostro, cui gloria in s:cula. Amen. 


* Matth, xix, 291. "9" Luc, vii, 36. 
** Mati. ix, 15. 55 Dan. in, 40. 


(58) Καὶ θαυμάσιον. Deest xz! in Reg. pl. Pro 
θαυμάσιον, Oxon., θαυμαστόν. 

(59) Οἵον. Gabr. οἷος [rectius]. 

(40) Τοὺς πτωχοὺς xowwrovc, etc. Reg. bin, 
χοινόν. Jes., πτωχοὺς ἔργον χοινὸν ἐποιήσαντο, « pau- 
peres cominune opus facerent. » Τὴ quibusdam , 
ἔργῳ χοινωνούς. Nicet., τῶν δὲ πτωχῶν φροντίδα χοι- 
vy ἔχομεν, e pauperum autem curam communem ha- 
bemus » Non satis exprimit Billius dicens : « ut pau- 
peres communi animorun studio conmplecterentur.» 

(44) EI τι or. In pluribus, εἴ τι δ᾽ οὖν. 

(42) Χριστὸν θεραπεύσωμεν. Mvc desunt in qua- 
tuor Regiis. 

(45) Χριστὸν ἐγδύσωμεν [pro £r&vcóps6a.).Bil- 
lius : « Christum induamus. » 

(44) Μόνον. Regg. ἃς c, et Or. 2, μόνῳ, 

(45) Πιόνωγν.. Sie omnes codices. ἥν, τόνων. 
(46) Αὐτῷ Χριστῷ. Weg. bm, αὐτῷ τῷ Χριστῷ. 
(47) Ἡ δόξα. Addunt nonnulli : καὶ τὸ χράτος, 


911 5. CRECOiI THEOLOGI 912 


286 ΜΟΝΙΤΌΜ IN ORATIONEM XV. 


l. Gregorius, in hae oralione, preclara Eleezaris senis, septemque fratrum Macha- 
bw»orum, ac eorum generosa supra feminam matris verba, facinora et victorias enarrans, 
illorum triumphum omuibus eloquentie Christiana ac religiose coloribus exornat. Quasi 
ex abrupto sie incipit oralor (n. 1) : Τί δὲ οἱ Μανκαβαῖοι ; « Quid autem Machabaei? » Qua 
interrogatione siguilicatur, ut optime observat Basilius scholiasta, a nonnullis quaesitum 
esse ac dubitalum, «utrum in martyrum numero censendi essent Machabei, utrumne 
eliam pari essent cum eis lionore prosequendi, necne. » Quastionem hane subtiliter, hoc 
jucipiendi modo, et proponit, et solvit Theologus. Prius enim quam Machabaeorum laudes 
otlingal, expensis obiter ac diserte diversis utrinque rationibus, asserit ideo laudandos 
esse Macbabieos (n. 2), non precise quod « ante crucem tales exstiterint, sed quod ad 
crucis normam vilee sud ralionem exegerint. » Fatetur lamen apud multos non honorari ; 
eos vero dignos judicat, qui ab omnibus honore afliciantur. 

H. Quo auno, quove in loeo habita sit haec oratio, certo definire non possumus. Nihil, 
nee in ista oratione, nec in interpretibus occurrit, quo exploratam hac de re sententiam 
habeamus. Hoc tantum conjicere licet, eamex iis unam esse(^8), quarum « argumenta » 
Gregorio Basilias nonnunquam « suppeditabat. » Ideireo hanc coram Ceesariensibus, anno 
forsitan ac verisimilius 373 pronuntiatam | fuisse non male existimabimus. Nicetas tamen 
eaim Constantinopoli dictam seribit; sed nullis monumentis ipsius sententia fulcitur; ideos 
que profecto hane, non nisi conjiciendo, in medium producere potuit; hinc pro nihilo 
reputanda. Y 


(48) Or. xum, n. 1. 


ORATIO XY'. AOLOEXIE (9. 


In Machabeorum laudem. À Eic τοὺς (50) Muxxacalov * 


I. Quid autem. Machabzi? Horum enim nomine Δ’, TC δὲ (51) οἱ Μαχχαθαῖοι; τούτων γὰρ ἢ maps 
diem hunc festum agitamus; qui quamvis apud οὔσα πανήγυρις, οὐ παρὰ πολλοῖς μὲν τιμωμένων, ὅτι 
multos non honorentur, quia non post Christum μὴ μετὰ Χριστὸν ἣ ἄθλησις" πᾶσι δὲ τιμᾶἄσθαν 
deceriarunt, digni tamen suut qui ab. omnibus ho- ἀξίων, ὅτι περὶ τῶν πατρίων (52) ἡ χαρτερία" xal 
nore afliciantur, quoniam pro legibus institutisque οἱ πρὸ τῶν Χριστοῦ παθῶν μαρτυρήσαντες, τί ποτε 
patriis fortem animum priestiterunt. Qui porroante δράσειν ἔμελλον μετὰ Χριστὸν διωχόμενοι, xai τὸν 
Christi passiones martyrium subierunt, quid tandem ἐχείνου ὑπὲρ ἡμῶν μιμούμενοι θάνατον ; Οἱ γὰρ χω- 
facturi erant, si post Cliristum persecutionem passi ρὶς ὑποδείγματος τοιούτου, τοσοῦτοι τὴν ἀρετὴν, πῶς 
fuissent, ejusque mortem nostr: salutis causa sus- — οὐχ ἂν ὥφθησαν γενναιότεροι, μετὰ τοῦ ὑποδείγματος 
ceptam ad imitandum propositam habuissent? 287 κινδυνεύοντες ; Καὶ ἅμα μυστιχός τις xot ἀπόῤῥη- 
Nam qui sine hujusmodi exemplo tanta virtutis τὸς οὗτος ὁ λόγος, χαὶ (53) σφόδρα πιθανὸς ἐμοὶ γοῦν 
laude floruerunt, an non multo fortiores se ὑγ- χαὶ πᾶσ; τοῖς φιλοθέοις “ μηδένα τῶν πρὸ τῆς Χρι- 
buissent, si cum exemplo periculum adire ipsis con- στοῦ παρουσίας τελειωθέντων (54), δίχα τῆς εἰς Χρ:- 
tigisset? Ac simul mysticus et arcanus hic sermo p; στὸν πίστεως τούτου τυχεῖν. 'O γὰρ Λόγος (55) ἐπ- 
est, mihi quidem, atque omnibus Dei amore prz:- αῤῥησιάσθη μὲν ὕστερον χαιροῖς ἰδίοις, ἐγνωρί- 

δὲ 


ditis, admodum probabilis : neminem videlicet eo- σθη (56) xal πρότερον τοῖς χαθαροῖς τὴν διά- 


^ Mias XXII, qui autem 43 erat, nunc 16. — — ez; « Nonne digni sunt qui ab omnibus, ut marty- 
Habita circa annum 5735. res, colantur? » 
(52) Πατρίων. Sie omnes codices. In ed., παρ- 
νῦν χαὶ ἀεὶ, χαὶ εἰς τοὺς αἰῶνας αἰώνων. ᾿Αμήν᾽ «et ων. 
potestas, nunc et semper, et jn saecula seculorum. (93) Καί. Sie Reg. a. Deest in ed. 
Amen. » (54) Τειϊειωθέγτων. « Qui sancto fine defuncti 


49) Λόγος. Nicelas aliique addunt : λεχθεὶς ἐν — suut, consummati. » Hec est vis hujus. vocis, etsic 
Ἱζωνσταντινουπόλει, « Constantinopoli habita,» sed — est accipienda, cum de Machiabaris sit sermo. 


perperam. Vide Monitum. (55) Λόγος. « Verbum, » id est, « Christi fides, 
(5) Τούς. Clirysan. codex, et Or. 2 addunt, à- — Evangelium. » 
Ὑίους, « sanctos, » (56) Ἐγνωρίσθη,, etc. Hem docet Aug. passim 


(51) T£ δέ, ete. Iegg. et Colb. plures, Or. 2, Pass.,— De civit. Dei, 1. x, c. 25, scilicet omnes sanctos sub 
Comb., Tí δαί, ete. Quod sicexponit Nicetàs : Οὐχ — lege, ac prioribus seculis Christi fide iustificatos. 
€3:06 εἰσι τοῦ παρὰ πάντων ^uam, ὡς μάρτυ- — llem sanctus Leo, ete. 


915 


ORATIO XY. -- IN MACHAD.EORUM LAUDEM. 


931i 


νοιαν. ὡς bx πολλῶν δῆλον τῶν πρὸ ἐχείνου zcziur- A run, qui ante. Christi advenium numeros onuct 


μένων. 


virtutis. impleverunt, id citra Cliristi fidem essc 


consecutum, Quanquam enim Verbum suo postea tempore libere promulgatum est, puris tamen ani- 
mis etiam ante iunotuit, quemadmodum ex muliis, qui. ante ipsum honoribus affecti sunt, liquido per- 


5pici potest. 

B'. Οὔχουν, ὅτι πρὸ τοῦ σταυροῦ, τοιοῦτοι περι- 
οπτέοι " ἀλλ᾽ ὅτι χατὰ τὸν σταυρὸν, ἐπαινετέοι (57), 
χαὶ τῆς ix τῶν λόγων τιμῆς ἄξιοι" οὐχ ἵνα προσθή- 
χὴν ἣ δόξαν λάδοιεν" (τίνα γὰρ (58) ὧν ἡ πρᾶξις ἔχει 
τὸ ἔνδοξον) ἀλλ᾽ ἵνα δοξασθῶσιν οἱ εὐφημοῦντες, 
χαὶ ζη)ώσωσι τὴν ἀρετὴν οἱ ἀχούοντξς, ὥσπερ χέν- 
«pu τῇ μνήμῃ πρὸς τὰ ἴσα διανιττάμενοι. Οὗτοι τίνες 
μὲν ὄντες, xax ὅθεν, xat ἐξ οἵας ὁρμώμενοι τὸ ἀπαρ- 
χῆς ἀγωγῆς xol παιδεύσεως, εἰς τοσοῦτον ἀρετῆς 
τε (59) xa δόξης προεληλύθασιν, ὥστε χαὶ ταῖς ἐτη- 
σίο:ς ταύταις τιμᾶσθαι πομπαῖς τε xai πανηγύρεσι, 
xaY μείξονα τῶν ὁρωμένων τὴν περὶ αὐτῶν δόξαν ἐν- 
αποχεῖσθα: ταῖς ἁπάντων ψυχαῖς, ἡ περὶ αὐτῶν βί- 
θόλος (00) δηλώσει τοῖς φιλομαθέσι χαὶ φιλοπόνοις, ἡ 
περὶ τοῦ αὐτοχράτορα εἶναι τῶν παθῶν τὸν λογισμὸν 
φιλοσοφοῦσα, xai χύριον τῆς É 
τὴν τέ φημι χαὶ χαχίαν (01). !Αλλοῖς τε γὰρ οὐχ 
ὀλίγοις ἐχρήσατο μαρτυρίοις, xal 
τούτων ἀθλήμασιν" ἐμοὶ δὲ τοσοῦτον 
ez (62). 


π᾿ ἄμφω ῥοπῆς, ἀρε- 


est, vel ad virtutem, vel ad vitium propendeamus. Nam libelli 
monia, tum horum quoque dimicationes ad hujus 


tantum d.cere sufficiet. 


Γ΄. Ἐλεάξαρ ἐνταῦθα, τῶν πρὸ Χριστοῦ παθόντων C 


f ἀπαρχὴ (05), ὥσπερ τῶν μετὰ Χριστὸν Στέφα- 
νος (64), ἀνὴρ ἱερεὺς χαὶ πρεσθύτης, πολιὸς τὴν τρί- 
χα, πολιὸς τὴν φρόνησιν " πρότερον μὲν χαὶ προθυό- 
μενος τοῦ λαοῦ, χαὶ προσευχόμενος, νῦν δὲ χαὶ τε- 
λεώτατον θῦμα (05) προσάγων ἑαυτὸν τῷ Θεῷ, παν- 
τὸς τοῦ λαοῦ χαθάρσιον, προοίμιον ἀθλήσεως δεξιὸν, 
xaX φθεγγομένη xai σιωπῶσα (00) παραίνεσις " 
προσάγων δὲ χαὶ τοὺς ἑπτὰ παῖδας (07), τὰ τῆς ἑαυ- 
τοῦ (08) παιδείας ἀποτελέσματα, θυσίαν ζῶσαν, 
ἁγία", εὐάρεστον τῷ Θεῷ, πάσης νομιχῆς ἱερουργίας 
λαμπροτέραν τε xal χαθαρωτέραν. Τὰ γὰρ τῶν maí- 
&ov (69), τῷ πατρὶ λογίζεσθαι, τῶν ἐννομωτάτων τε 
xai διχαιωτάτων. Παῖδες ἐχεῖ (10) γενναῖοι χαὶ με- 

9 ][ Mach. v1, 18. Act. vii, 58. 

(51) Ἐπαινετέοι. Sie Regg. quinque, novem Coib. 
et Or. 2. Editi, ἐπαινετοί. 

(95) Ἢ δέξαν AáCorer* τίνα γάρ. Quinque Regg., 
&uo Coisl., Or. 2, et Combef., ἣ δόξα λάθοι" τίνων 
γάρ. Par., τές γάρ. 

(99) Te. Sic plures mss. Deest in elit. 

(60) Ἢ περὶ αὐτῶν Bi€oc. « Liber de his tra- 
cinns, 0. Gregorius hie intelligit Josephi librum, He- 
p! αὐτοχράτορος «Ἰογισμοῦ,, De. imperatrice ratio- 
ne; quod ratio passioutbis imperet, in quo libro 
totam Machabzeorum historiam exponit, 

(61) Ἀρετήν"... κακίαν. Duo Reg., Coisl, 1, Or. 2, 
Par., ἀρετῆς... xaxíaz. 

(62) Ἑξωρκέσει. Duo Regg., 
χέσει. 

(03) ᾿Απαρχή. Coisl. 1, χορωνίς, « fastigium. » 
Ohservat Billius, « primitiarum nomine appellari, 
non id solum quod ordine, sed id etiam quod pretio 
δι diguitatle primum est. Primitiz ilaque dicitur 


Par., Combef., ἀρ- 


b 


55 lom. xn, 1. 


Il. Quocirca Machabiei non idcirco. contemnendi 
sunt, quia ante crucem tales exstiterunt : veruin 
quia ad crucis normam vite sud rationes exege- 
runt, ideo laudandi, ae sermonum lionore celebran 
di : non ut ipsorum glorie quidquam scceedaz 
(quid enim iis oratio afferre. possit, quorum gloria 
ipsis actionibus rebusque gestis nititur?); sed ut 
gloriam consequantur, qui eos laudant, ac virtu- 
temo mmulentur, qui audiunt, ejusmodi. nimirum 
commemoratione, quasi stimulis quibusdam, ad ea- 
rumdem rerum studium excitati, Euimvero qui- 
nam hi. fuerunt, et. unde, atque. ex quali. primum 
disciplina et institutione. in eam virlulis et. gloriae 
magnitudigem evaserint, ut tum annuis his festis, 
et solemnibus pompis celebrentur, tum multo ma- 
jor, quam qui oculis cernitur, eorum gloria in 
ownium animis condita sit, studiosis ac diligenti- 
bus viris perspicue liber ille declarabit, qui ratio- 
nem perturbationibus animi imperare docet, in 
ejusque arbitrio esse, ul in. utramvis parten, hoc 
illias auctor , tum pleraque alia testi- 
argumenti conlirmationem attulit. Mili vero bic 


Π|. Hic Eleazarus ὅδ, primiti: eorum, qui ante 
Christum. passi sunt, quemadmodum: Stephanus * 
eorum, qui post Christum, vir sacerdos et natu 
grandis, tum capillis tum prudcentia canus : prius 
quidem pro populo sacrificia et preces adhibens, 
nunc autem seipsum quoque Deo offerens, perfectis- 
simam 9$ hostiam, ac totius populi expialii- 
cem, faustum certaminis prxludium, loquens pari- 
ler ae tacens cohortatio : septemque insuper lilios 
offerens, institutionis suze fruetum, hostiam. viven- 
tem, sanctam, Deo placentem ὅδ, omni legali saerifi- 
«io clariorem et purioreum. Filiorum enim virtutes 
parentibus ascribere, aquissimum ac justissimum 
est. lbi fortes et magnanini filii, nobilis nratris no- 


Eleazarus, non ul ordine primus, cum ante eum 
inulti: prophetze ac justi viri pro pietate mortem sub- 
ierant, sed ut praestantissimus, » 

(04) Στέφανος. Coisl. 1 promittit, ἀπαρχῆ. 

(65) Θῦμα.. Coisl. 1, αἴμα, « sanguinem. » 

(00) φϑυεγγομένη xal σιωπῶσα. Intelligit eos, qui, 
non solum oratione et doctrina, sed etiam. inieger- 
rim: vite. exemplo, homines ad virtutis studiuim 
exeitant. 

(63) Παῖδας. « Filios, » nempe, « spirituales. » 

(68) 'Eavcov. Reg. bm, Comb., Sav., αὐτοῦ. 

469) Τὰ γὰρ τῶν παίδων, etc. Cois. 1, Τὰ γὰρ 
τῶν μαθητῶν δήπου τῷ διδασχάλῳ λογίζεσθαι. Νιιε- 
tss dn expositione utrumque junxit : Τὰ γὰρ τῶν 
παίδων xai μαθητῶν χατορθώματα τῷ πατρὶ xai τῷ 
διδασχάλῳ ἀνατίθεσθα: δίχαιον. « Filiorum enim et 
discipulorum virtutes parentibus et magistris a- 
scribere aquissimum est. » 

(10) Ἐκεῖ. Par., &xetvo:, c illi filii. » 


15 


S. GREGORII THEOLOGI. 


916 


bilis soboles, alacres veritatis pugiles, Antiochi A γαλόψυχοι, μητρὸς εὐγενοῦς εὐγενῆ βλαστήματα, φι- 


temporibus sublimiores, sinceri Mosaicm legis di- 
scipuli, seduli pa'riorum rituum custodes numero 
septem, qui numerus apud Hebr:os in laude est, 
utpote septenarize quietis mysterio coornatus, unum 
spirantes, unum spectantes, unum ad vitam iter, 
hoc est mortem pro lege Dei oppetitam, agno- 
Scentes, non minus animis quam corporibus fra- 
tres, mortis causa inter se xemuli (0 rem adinira- 
bilem !), tormenta, nonsecus ac thesauros quosdam, 
proripientes, ac pro magistra lege periculum sus- 
cipientes : admota tormenta non magis formi- 
dantes, quam quie supererant, requirentes : unum 
hoe metuentes, ne fessus tyrannus finem cruciandi 
faceret, sieque nonnulli ex ipsis coronz» expertes 
abscederent, atque a fratribus inviti disjungerentur, 
ac malam victoriam referrent, eo videlicet adducti, 
ut periculum esset, ne non cruciarentur. 


IV. Illie fortis et strenua mater, filiorum simul 
et Dei amans, atque ita. affecta, ut materna ipsius 
viscera prier naturze morem distorquerentur. Non 
enim filiorum, qui supplicio afficiebantur, vicem 
dolebat : verum sollieito atque anxio animo erot, 
ne non ipsis supplicium iuferretur : nec eos, qui 
excesserant, magis desiderabat, quam reliquos il- 
lis adjungi optabat : ac de his in. majori cura erat, 
quam de illis, qui jam e vita migrarant. Horum 
enim dubium atque anceps certamen erat : illorum 
autem securus vile. exitus, Atque illos quidem jam 
Deo commendarat, hos autem ut. Deus. acciperet, 
liborabat. O virilem animum in muliebri corpore! 
Ὁ preclarum et admirandum munus! O sacrifi- 
cium, 9&9 Abrahz sacrificio (vereor ne hoe a me 
audacius dicatur) majus ac prsstantius ὃ Ille enim 
nnum alacri animo obtulit, quanquam unigenitum, 
et divinitus promissum, imo ad quem promissio 
ipsa referebatur; quodque majus est, quia non ge- 
neris tantum sui, verum omnium etiam hujusmodi 
hostiarum primitiz:, et radix exstitit : hzc. autem 
populum universorum filiorum Deo consecravit; in 


(74) "Avziczov. Is Antiochus Epiphanes. — , 

(12) Τοῦ Μωῦσέως νόμου. Al, τοῦ Μωῦσέως v6- 
μων. 

(15) Τῆς. Male, τῶν, in edit. , 

(74) Εἰδότες. Coisl. 1, Gabr., ὁδεύσαντες, € iter 
facientes. » 

(15) Θεοῦ. Pass., Χριστοῦ. DNE AE 

(16) ᾿Α.λ.:1η.1οὐς. In quibusdam, ἀλλήλους ἄλλης 
λοι. In aliis, ἀλλήλων τελευτήν. Me 

(71) Τῶν: βασάνων". Deest in sex Reg. et Coisl. 
9. Pass., βασάνους. e 

(18) Φοδούμενοι. Quinque Regg., Coisl. 2, Or. 2, 
Par., Pass., Gabr., Comb., εὐλαδούμενοι. 

(19) Νίκην. Sic sex Regg., Coisl. 1, Pass. , Por., 
Comb. Deest in edit. 

(80) Κι δυγεύσαγτες. 1 quibusdam, χινδυνεύ- 
οντες. 

(81) Ἐκεῖ. Ῥαγ., ἐχείνη, « hiec.» — — 

(83) Μεγαϊοφύχου. « Magnifici animi, profusa 
liberalitatis. ? 

(85) "A€paquatov. Reg. c, Or. 2, Sav. , Comb., 


λότιμοι τῆς ἀληθείας ἀγωνισταὶ, τῶν ᾿Αντιόχου (71) 
χαιρῶν ὑψηλότεροι, τοῦ Μωῦσέως νόμου (72) μαθη- 
ταὶ γνήσιοι, τῶν πατρίων ἐθῶν ἀχριθεῖς φύλαχες͵ 
ἀριθμὸς τῶν map' 'E6patotg ἐπαινουμένων, τῷ 
τῆς (73) ἑύδοματιχῆς ἀναπαύσεως μυστηρίῳ τιμώ- 
μενος, ἕν πνέοντες, πρὸς ἐν βλέποντες, μίαν ζωῆς 
ὁδὸν εἰδότες (714), τὸν ὑπὲρ τοῦ Θεοῦ (75) θάνατον, 
οὐχ ἧττον ἀδελφοὶ τὰς ψυχὰς ἣ τὰ σώματα, ζηλοτυ- 
ποῦντες ἀλλήλους (70) τῆς τελευτῆς, (ὦ τοῦ θαύμα- 
τος!) προαρπάζοντες ὥσπερ θησαυροὺς τὰς βασά- 
νους, τοῦ παιδαγωγοῦ νόμου προχινδυνεύοντες, οὐ 
τὰς προσαγομένας τῶν βασάνων (71) μᾶλλον φοθού- 
μένοι, Tj τὰς λειπομένας ἐπιζητοῦντες - ἕν τοῦτο φο- 
θούμενο!: (18) μόνον, μὴ ἀπείπῃ χολάζων ὁ τύ- 
ρᾶννος, xai ἀπέλθωσί τινες -αὐτῶν ἀστεφάνωτοι, 
χαὶ διαζευχθῶσι τῶν ἀδελφῶν ἄχοντες, χαὶ τὴν χα- 
χὴν νίχην (19ι νιχήσωσι τὸ μὴ παθεῖν χινδυνεύ- 
σαντες (80). 

Δ', Μήτηρ &xet (81) νεανιχὴ xaX γενναία, φιλόπαις 
ὁμοῦ xal φιλόθεος, xai τὰ μητρῷα σπλάγχνα 
σπαρασσομένη παρὰ τὸ εἰχὸς τῆς φύσεις. Οὐ γὰρ πά- 
σχοντας λέει τοὺς παῖδας, ἀλλ᾽ ἢγωνία τὸ μὴ παθεῖν" 
οὐδὲ τοὺς ἀπελθόντας ἐπόθει μᾶλλον, ἣ προστεθῆνα: 
τοὺς ὑπολειφθέντας . ηὔχετο: xal τούτων ἣν αὐτῇ 
πλείων ὁ λόγος, 7| τῶν μεταστάντων. Τῶν μὲν γὰρ 
χαὶ τοὺς μὲν ἤδη Θεῷ παρετίθετ 
θῃ Θεὸς ἐφρόντιζεν. Ὦ ψυχῆς ἀνδρείας ἐν γυναιχείῳ 
τῷ σώματι! ὦ θαυμασίας ἐπιδόσεως xal μεγαλοψύ- 
yo» (82)! ὦ τῆς ᾿Αὐραμιαίου (85) θυσίας ἐχείνης 
εἰ μή τι τολμητέον, xal μεῖζον (84)! Ὁ μὲν γὰρ ἕνα 
προσάγει προθύμως, εἰ xai τὸν μονογενῆ, xa) τὸν 
ἐχ τῆς ἐπαγγελίας, xai εἰς ὃν ἣ ἐπαγγελία" xaX τὸ 
μεῖζον, ὅτι μὴ τοῦ γένους μόνον, ἀλλὰ xal τῶν τοι- 
ούτων θυμάτων, ἀπαρχὴ xal ῥίζα χαθίσταται- T δὲ 
δῆμον ὅλων (85) παίδων χαθιέρωσε τῷ Θεῷ, νικήσασα 
xaX μητέρας, xai ἱερέας, τοῖς θύμασι (80) προθύ-- 
μοις εἰς σφαγὴν, ὁλοχαυτώμασι λογιχοῖς, ἱερείοις 
ἐπειγομένοις " ἣ μαστοὺς παρεδείχνυ (87), χαὶ ἀνα- 
τροφῆς ὑπεμίμνησχε, xa προέτεινε τὴν πολιὰν, xat 


'Αθραμιαίας. --- De voce hac vide qrze. plene doctis- 
simeque disseruit C. B. Hase in. Stephani Zhesauro 
edit. Didot, sub voce. Epi. 

(84) Μεῖζον. Sic Reg. a, ph, Par., Gabr. In ed., 
μείζων. a 

(85) Ὅλων. Or. 2, Par., Comb., ὅλον [longe me- 
lius], « universum populum filiorum, » id est, « om— 
nes filios. » NS 

(86) Τοῖς θύμασι, etc. Billius : « Victimarum ad 
necem prompte, atque alacriter accedentium, holo- 
caustorum ratione przeditorum, hostiarumque omni 
festinatione ad Janienam properantium multitudine 
superavit. » | 

(81) Μαστοὺς παρεδείκγυ, etc. Mec a Gregorio 
mutuata videntur ex Homer. Iliad. xxn, vers. 79, et 
seq., ubi Heeuba. Hectorem filium, ne eum Achille 
certamen ineat, dehortatur : 
Μήτηρ € αὖθ᾽ ἑτέρωθεν ὀδύρετο AE: 

etc. 
Mater autem rursus ex alia parte lugebat NICHT 
ele, 


^ t * 


, 
* 917 


. 
ORATIO XV. — IN MACHABJEORUM LAUDEM, 


918 


τὸ γῆρας ἀνθ᾽ (88) ἱκετηρίας προὐδάλλετο" o) σω- A quo sane, tum matres, tum sacerdotes, victimis ad 


τηρίαν ζητοῦσα, τὸ δὲ παθεῖν ἐπείγουσα, χαὶ χίνδυ- 
voy ἡγδυμένη τὴν ἀναθολὴν, οὐ τὸν θάνατον " ἣν οὐ- 
δὲν ἔχαμψεν, οὐδὲ ἐμαλάκισεν (89), οὐδὲ ἀτολμυτέ- 
pav (90) ἐποίησεν * οὐχ ἀρθρέμθολα (91) προτεινόμενα, 
οὐ τροχοὶ προθαλλόμενο!, οὐ τροχαντῆρες, οὐ χατα- 
πέλται, οὐχ ἀχμαὶ σιδηρῶν ὀνύχων, οὐ ξίφη θηγόμε- 
να, οὐ λέθητες ζέοντες (02), οὐ πῦρ ἐγειρόμενον, οὐ 
τύραννος ἀπειλῶν, οὐ δῆμος, οὐ δορυφόρος χατε 


γῶν (93), οὐ γένος ὁρώμενον, οὐ μέλη διασπώμενα, 
οὐ cápxsg ξαινόμεναι, οὐχ αἵματος ὀχετοὶ ῥέοντες, 
οὐ νεότης δαπανωμένη, οὐ τὰ παρόντα δεινὰ, οὐ τὰ 
ποροσδοχώμενα χαλεπά (04) * καὶ ὃ τοῖς ἄλλοις βαρύ- 
ἡτατόν ἐστιν (O0) ἐν τοῖς τοιούτοις, ἢ τοῦ χινδύνου 
παρέχτασις, τοῦτο ἐχείνῃ τὸ χουφότατον ἣν" ἐνετρύ- 
qa γὰρ τῷ θεάματι " χαὶ γάρ πως χαὶ τριδὴν ἐνεποίει 
τοῖς πάθεσιν, οὐ τὸ ποιχίλον τῶν προσαγομένων 8α- 
σάνων μόνον, ὧν πατῶν, ὡς οὐδὲ εἷς μιᾶς, χατεφρό- 
νοῦν " ἀλλὰ χαὶ οἱ τοῦ διώχτου λόγοι πολυειδεῖς ὅὄν- 
τες, ὑδρίζοντος, ἀπειλοῦντος, θωπεύοντος " τέ γὰρ οὐ 
ἰνοῦντος πρὸς τὸ τυχεῖν ὧν ἤλπιζε ; 


necem alacribus, holocaustis ratione. praeditis, ho- 
stiis ad lanienam. properantibus, superavit. Atque 
ubera quidem illis ostentabat, et. puerilem educa 
lionem in memoriam revocabat, canitiemque ipsam 
protendebat, ae. seniles annos, supplicis. cujusdam 
orationis loco, proferebat; non, ut illi vite. suze 
consulerent, quzrens, sed ad. subeundos cruciatus 
adurgens, ac mortis dilationem, non autem mor- 
tem, periculosam esse existimans. Cujus animi ro- 
Dur atque constantiam nihil flectere et emollire ac 
debilitare potuit; non instrumenta luxandis artu- 
bus accommodata, quae in. medium proferebantur, 
non rote quie proponebantur, nou. exquisitissima 
quaque — tormentorum — genera, non ferrearum 
ungularum — acies, món emses qui acuebantur , 


non ferventes oll, non ignis qui excitabatur, 
non tyranni minz , non. populus, non urgens sa- 
telles, non generis aspectus, non membra qua di- 
scerpebantur, non carnes qni lacerabantur, non 
sanguinis defluentes rivi, non juvenilis tas quie 


absumebatur, non prassentia mala, non impendentes acerbitates. Quinetiam, ipsa periculi mora, quae 


aliis in hujusmodi rebus gravissima esse solet, levissima 


illi videbatur. Ex hoc enim spectaculo iu- 


eredibili quadam voluptate perfundebatur. Moram quippe suppliciis quodammodo | afferebat, non. ipsa 
tantum tormentorum, que admovebantur, varietas, πα omnia illi animosius aspernabantur, quara 
quivis alius unum. eorum vel levius tolerasset : verum etiam multiplices tyranni sermones, nunc corn- 
tumeliis utentis, nunc minas intentantis, nunc blanditias adhibentis : quid enim non movit, ut id, quod 


sperabat, assequeretur? 


Ε΄. Καὶ μέντοι xa τῶν παίδων αἱ πρὸς τὸν τύραν- C 


νον ἀποχρίσεις, τοσοῦτον ἔχουσα! τὸ σοφὸν ὁμοῦ (96) 
καὶ γενναῖον, ὥστε μιχρὰ (97) μὲν εἶνα: πρὸς τὴν ἐχεί- 
νων χαρτερίαν ἅπαντα τὰ τῶν ἄλλων χαλὰ εἰς ἕν συν- 
αχθέντα - μιχρὰν δὲ τὴν χαρτερίαν πρὸς τὴν ἐχείνων 
ἐν λόγοις σύνεσιν " χαὶ τῶν αὐτῶν εἶναι μόνων, πάσχειν 
τε οὕτω χαὶ φιλοσοφεῖν ἐν ταῖς ἀποχρίσεσι πρὸς τὰς 
ὺς προτεινομένους φό- 
θους, ὧν οὐδενὸς ἡττῶντο οἱ γενναῖοι παῖδες, χαὶ ἡ γεν- 
να:οτέρα τεχοῦσα " πάντων δὲ ἑαυτὴν ὑπεράνω θεῖσα, 
χαὶ τῷ φίλτρῳ τὸν θυμὸν μίξασα, καλὸν ἐντάφιον δίδω- 
σι τοῖς παισὶν ἑαυτὴν, ἐπαπελθοῦσα τοῖς πρραπελθοῦ- 
σι" xai τοῦτο πῶς; ἐχουσίως ἐπὶ τοὺς χινδύνους χω- 
ρἤσασα (98) χαὶ μεθ᾽ οἵων τῶν ἐπιταφίων ; Καλοὶ μὲν 
γὰρ xaX οἱ τῶν παίδων πρὸς τὸν τύραννον λόγο!, χαὶ 
γαλῶν χάλλιστοι" πῶς γὰρ ob; μεθ᾽ ὧν παρετάξαντο, 
χαὶ οἷς τὸν τύραννον ἔθαλον (99)* χαλλίους δὲ 


(88) ᾿Α»0΄. Ita sex Reg., Coisl. 1, Or. 2, Pass., 
Par., Jes. In Par. ed. deest. 

(89) "EpaAáxzicer. Sav., ἐμαλάχισαν. 

(90) "Azo.luocépar. Par., ἀπαλλοτέραν [men- 
dose]. Montac., ἀπαλωτέραν. ' 

(91) Οὐκ àpüp£guEoc.la. « Non fidiculie : οὐ τροχοῖς 
non rote : οὐ τροχαντῆρες, non trochantores : οὐ 
χαταπέλται, non catapelüe. ». Quie omnia. textoria 
Instrumenta. 

(92) Λέδητες ζέογτες. In uno cod., οὐ λέδητες, οὐ 
θῆρες ζέοντες, «non lebetes, non furentes bestie. » 
Sic eiiam reddiderat Dillius, quamvis nulla sit be- 
sWiarum mentio in Machab:ris. 

(95) Οὐ δῆμος, οὐ Ocpvzópoc κατεπείγων. 
Reg. ἃ, c. d, Coisl. 2, et Qr. 2, atjjecto δορυφόρος, 


habent, οὐ δήμιος χατεπείγων, «mon urgens carni- 


V. At vero in. filiorum ad tyrannum responsis 
tantum sapientize animique magnitudinis inerat, ut 
et aliorum omnium przeclara 29Q facinora in unum 
locum collata, prie eoram constantia et fortitudine, 
perexigua el minuta videri necesse sit : et rursus 
fortitudinis atque constanti: Jaus parva futura sit, 
si cum sapientissimis eorum sermonibus compare- 
tur : adeo ut. illorum hzc laus propria sit, quod 
iidem, et ita cruciatus exceperint, et tantam sapiei- 
tiam exercuerint in. responsionibus ad persecutoris 
minas, injectosque suppliciorum terrores, quoruin 
nulli, nec fortes lilii, nec fortior mater succubuit. 
Quin potius ipsa supra omnia sese collocans, impe- 
tumque animi cum amore commiscens, pulchri 
cujusdam. funebris muneris loco, seipsam Jiberis 
obtulit, ac prziegressos secula est : idque. quonam 
pacto? sua sponte ad supplicia gradiens : et. cum 


fex. 1 Non male. «Carnificum» enim erat urgere, 
ut Antiochi jussa perficerentur ; non certe ipsa turba 
Machab:eos urgebat. 

(94) Xe.1gxá. Deest in plerisque. 

(93) Ἔστιν. Deest in sex Reg., Coisl. 2, Or. 2, 
elc. 
(96) Ὁμοῦ. Sic sex Reg., plures Colb., Coisl. 2, 
Or. 2, ete. In eil., ἐμοί, 

(97) Mixpá. Quinque Reg. et Coisl. 2, μιχρήν 

(98) Χωρήσασα. In editis sequitur : ὡς ἄν unot 
σῶμα Ψψαύσειεν ἄναγνον ἁγνοῦ xa γενναίου Gt[.2- 
τος € ne purum ac generosum corpus ab impro 
corpore attrectaretur. ». Sed hiee temere lic sunt 
assula. : 

(99) "E£a.icr. In quibusdam, ἔύαλλον. 


^ 


919 


$. GREGORII TSiEOLOGE 


A 
990 


quibus epitaphiis? Quamvis enim pulchri quoque, A xa (I) οἱ τῆς μητρὸς, xat παραχλητιχοὶ πρότερον, καὶ 


atque adeo pulcherrimi filiorum ad tyrannum ser- 
mones fuerint, cum quibus aciem instruxerunt, et 
quibus tyrannum confixerunt : pulehriores tamen 
matris sermones fuerunt, quibus eos prius ad mar- 
tyrium eohortata est, ac deinde funus eorum exorna- 
vit. Quinam igitur filiorum sermones fuerunt? Com- 
modum enim fuerit eos quoque vobis commemo- 
rare, ut quemadmodum certaminis, ita sermonum 
eliam, qui martyres deceant, exemplum habeatis, 
$i in eadem tempora incideritis. Alii quidem alio 
sermonis genere utebantur, prout quemque, vel ty- 
ranni verba, vel periculorum ordo, vel animi ala- 
eritas armabat. Cieterum, ut summatim eos coin- 
pleetar, tales erant : « Nobis, o Antioche, cieteri- 
que qui adestis, Rex unus est Deus, a quo pro- 
creati sumus, et ad quem revertemur. Unus legis- 
later Moyses, quem non prodemus, nec contume- 
Jia afficiemus; non per ea perieula, qua vir ille 
virtutis causa suscepit, ac. miracula qui plurima 
patravit, ne si alius. quidem Antiochus te atrocior 
nobis minitetur. Unum pr:sidium, divini mandati 


observatio, ae ne lex, qua obsepti sumus, infringa- . 


tur. Una porro gloria, ut. pro tantis rebus gloriam 
omnem contemnamus. Sol: denique opes et divitis, 
bona ea, qui? in spe habemus. Nec vero quidquam 
aliud nobis formidabile est, quam ne quid magis quam 
Deum. formidemus. Cum his rationibus in aciem 
prodimus: his armis instructi sumus : eum hujusmo- 
di juvenibus tibi sermo ac negotium est. Jucundus 
quidem et suavis hic mundus est, et patrium so- 
Jum, et amiei, et cognati, et :equales, et templum 
hoec, cujus magnum ac celebre nomen est, et pa- 
iria festa, et mysteria, atque cztera, 99] ob que 
mortales omnes antecellere videmur. Verum ista, 
Deo periculisque iis, quis pro virtnte adeuntur, 
haudquaquam suaviora sunt : cave id existimes. 
Alius enim nobis mundus est, omuibus rebus, quze 
oculis cernuntur, longe sublimior ac diuturnior. 
Patria autem, 


ὕστερον ἐπιτάφιοι. Τίνες οὖν οἱ τῶν παίδων λόγοι ; 
Καλὸν γὰρ (2) ἀπομνημονεῦσαι: χαὶ τούτων ὑμῖν, ἵν᾽ 
ἔχητε τύπον, ὥσπερ ἀθλήσεως, οὕτω χαὶ λόγων μαρ- 
τυριχῶν ἐν τοῖς τοιλύτοις χαιροῖς. "AXXou μὲν ἄλλοι, 
χαὶ ὡς ἕχαστον οἱ τοῦ διώχοντος λόγοι, ἣ τῶν χινδύ- 
νων 1j τάξις, ἣ τῆς ψυχῆς τὸ φιλότιμον ὥπλιζεν * ὡς 
δ᾽ οὖν τύπῳ περιλαθεῖν (5), ἧσαν τοιοῦτοι "- € Ἡμῖν, 
᾿Αντίοχε, καὶ πάντες οἱ περιεστηχότες, εἷς μὲν βασι- 
λεὺς ὁ Θεὸς, παρ᾽ οὗ γεγόναμεν, xai πρὸς ὃν ἐπι- 
στρέψομεν. Εἷς δὲ νομοθέτης ὁ Μωῦσῆς, ὅν οὐ προδώ- 
σομεν, οὐδὲ χαθυδρίσομεν: οὐ μὰ τοὺς (A) ὑπὲρ ἀρε- 
τῆς τοῦ ἀνδρὸς χινδύνους, χαὶ τὰ πολλὰ θαύματα, 
οὐδ᾽ ἂν ἡμῖν ἄλλος ᾿Αντίοχος ἀπειλῇ σου χαλεπώτε- 
ρος. Μία δὲ ἀσφάλεια, τῆς ἐντολῆς ἢ τήρησις, χαὶ τὸ 
μὴ ῥαγῆναι τὸν νόμον, ᾧ τετειχίσμεθα. Μία δὲ δόξα, 
τὸ δόξης ἁπάσης ὑπεριδεῖν (8) ἐπὶ τηλικούτοις. Εἷς 
δὲ πλοῦτος, τὰ ἐλπιζόμενα - φοθερὸν δὲ οὐδὲν, ἣ τὸ 
φοθηθῆναί τι πρὸ Θεοῦ. Μετὰ τούτων παρατετάγμε- 
θα τῶν λογισμῶν, χαὶ οὕτως ὡπλίσμεθα " πρὸς τοιού- 
ποὺς σοι νεανίας ὁ λόγος. Ηδὺ μὲν χαὶ ὁ χόσμος οὗ-- 
τος, χαὶ τὸ πατρῷον ἔδαφος, χαὶ φίλοι, χαὶ συγγε- 
νεῖς, xal ἡλικιῶται, xai ὁ ναὸς οὗτος τὸ μέγα xat πε- 
ριθόητον ὄνομα, xal πανηγύρεις πατριχαὶ, xat 
μυστήρια, xal πάντα οἷς ἡμεῖς τῶν ἄλλων διαφέρειν 
δοχοῦμεν. Οὔπω δὲ ἡδίω Θεοῦ, xal τῶν ὑπὲρ τοῦ χα- 
λοῦ χινδύνων * μὴ τοῦτο νομίσῃς. Κόσμος τε (θ) γὰρ 
ἄλλος ἡμῖν, πολὺ τῶν ὁρωμένων ὑψηλότερός τε xaX 
μονιμώτερος " πατρίς τε (7) ἣ ἄνω Ἱερουσαλὴμ, ἣν 
οὐδεὶς ᾿Αντίοχος πολιορχήσει, οὐδὲ προσδοχῆσει πα- 
ραστήσεσθαι, ἡ χαρτερὰ καὶ ἀνάλωτος. Συγγένεια δὲ, 
ἡ ἔμπνευσις, καὶ οἱ xav' ἀρετὴν γεννηθέντες. Φίλοι 
δὲ, προφῆται, καὶ πατριάρχαι, παρ᾽ ὧν ἡμῖν xol ὁ 
τύπος τῆς εὐσεθείας. ᾿Ἡλιχιῶται δὲ, οἱ σήμερον ἡμῖν 
συγχινδυνεύοντες, χαὶ τὴν χαρτερίαν ὁμόχρονοι. 
p 

ἀγγέλων χοροστασία (8): xaX μυστήριον ἕν μέ- 
γα, xoi μέγιστον, xai τ 


à 


οἷς πολλοῖς ἀπόχρυφον, ὁ 
Θεὸς, πρὸς ὃν βλέπει xal τὰ τῇδε μυστήρια. 


superna Jerusalem ?, quam nullus Antiochus expugnabit, nec spem habebit rore, ut 
I & expug , 


ditioni aujpue imperio suo subjiciat, utpote firmam et inexpugnabilem.: Cognatio item, inspiratio illa *9, 


et qui secundum virtutem progeniti sunt. Amici 
formam et exemplam 


porro, prophete et 
accepimus. /Equales preterea, qui nobiscum hodie in iisdem periculis ver- 
saniur, atqne in doloribus constanti animo perferendis contemporanei sunt. 


patriarehze, a. quibus pietatis 


Nam quod ad hoe tem- 


plum attinet, caelum longe magnificentius est. Jam vero nobis pro festo et celebritate, angelorum cho- 


rus est 


: ac postremo mysterium unum magnum atque adeo maximum ac plerisque tectum et inco- 


gnitum, ipse Deus, ad quem hujus quoque vita nostre mysteria referuntur. 


Vl. « Quocirca res parvas nulliusque pretii nobis D 


polliceri desine, Nee enim turpibus et ignominiosis 
honoribus affici sustinebimus, nec cum detrimento 


9? Galat. 1v, 26. 59 Gen. ir, 7. 


(1) Kal. Sic tres Reg. et Or. 29. Deest in ed. 

(2) P'áp. Deest in nonnullis. 

(5) Τύπῳ περιλαδεῖν. Billius : « ut formula qua- 
dam eos complectar. » 

(4) Ov μὰ τούς, εἴς, «Non per ea perienla. » 
ΠΡΟ est quedam Jurandi formula. Sic Joseph, Gen. 
^L", 15, « per salutem Plhisraonis non egrediemini 
line... exploratores estis.» 


Σ΄. « Παῦσαι τοίνυν ὑπισχνούμενος ἡμῖν (9) τὰ 
μιχρὰ, χαὶ τοῦ μηδενὸς ἄξια. Οὐ γὰρ τιμησόμεθα τοῖς 
ἀτίμοις, οὐδὲ χερδανοῦμεν ἐπιζήμια " οὐχ οὕτως 


"5 


(5) 'Yzxepibeiv. Reg. d, ὑπερορᾶν. 

(6) Te. Deest in nonnullis. 

(7) Te. In quibusdam, δέ, 

(8) Χοροστασία. Reg. d, χοροστασίαι. 

(9) "γπισχγούμενος ἡμῖν. Sic Reg. a, c, d, Or. 
9. Deest ἡμῖν in multis. Editi, ὑπισχνούμενος 


Yt. ὃ 


pos ᾿ b 
2" ΕἾ Φ ^. 


ORATIO XV. — IN MACHABJEORUM LAUDIM. 02a 


ἀϑλίως ἐμπορξυσόμεθα. ΤΠ χῦσαι χαὶ (10) ἀπειλῶν, ἢ A conjuncta luera compleetemur : non. ita. infelicitey 
ἀνταπειλήσομεν, ἐλέγξειν (11) σοῦ τὴν ἀσθένειαν, — negotiabimur. Quin tu quoque nobis minari desine ; 
xa πρὸς τούτῳ τὰ (12) ἡμέτερα χολαστήρια " ἔχομεν — vel contra facturos nos minabiwur, nt imbecillita- 
xai ἡμεῖς πῦρ, ᾧ τοὺς διώχτας χολάζομεν. Οἴει πρὸς — tem tuam. prodamus, atque insuper. tormentorum 
ἔθνη xai πόλεις εἶναί σοι (12) τὸν ἀγῶνα, zzi θασι- — nostrorum metum intentemus, Nam nobis quoque, 
λέων τοὺς ἀνανδροτάτους, ὧν οἱ μὲν χρατήσουσιν, ob πὸ sis nescius, ignis est, quo persecutores nostros 
& ἴσως ἡττηθήσονται ; οὐδὲ γὰρ περὶ τηλιχούτων — exeruciamus, An tu cum gentibus el civitatibus tibi 
αὐτοῖς ὁ χίνδυνος. Πρὸς νόμον Θεοῦ παρατάτσῃ, πρὸς — certamen esse putas, aut cum ignavissimis regibus, 
πλάχας θεοχαράχτους, πρὸς πάτρια xaX λόγῳ (14) xa — quorum alii superiores discedere, alii fortasse vinei 
χρόνῳ τετιμημένα, πρὸς ἀδελφοὺς ἑπτὰ μιᾷ ψυχῇ — queant? Nee mirum, cum nequaquam pro tanti 
συνδεδεμένους, ἑπτὰ τροπαίοις σε στηλιτεύσοντας — miomenti rebus periculum subeant. Imo vero adver- 
ὧν χρατῆσαι μὲν οὐ μέγα, ἡττηθῆναι: δὲ xaX λίαν — sus legem Dei aciem instruis, adversus tabulas a 
αἰσχρόν. Ἐχείνων ἐσμὲν xoi γένος xa μαθηταὶ, οὺὃ6ς — Deo exsculptas, adversus patrios ritus, οἱ ratione οἱ 
στύλδς πυρὸς xaX νεφέλης ὡδήγει: (13), οἷς θάλασσα — antiquitate coornatos, adversus seplem fratres 
διίστατο, xai ποταμὸς ἵστατο (16), xai ἥλιος ày- — unius animie vinculo constrictos , septem ἰγορα 
ἐχόπτετο, χαὶ ἄρτος ὕετο, xo χειρῶν ἔχτασις ἔτρο- D swlernam nomini tuo infamiam inusturos : quos vin- 
ποῦτο (17) μυριάδας, OU εὐχῶν (18) βάλλουσα v — cere quidem parum amplum atque honorificum 
Ünozg ἡττῶντο, xal πῦρ οὐχ ἥπτετο, xai βασιλεῖς — fuerit, ab ipsis autem. vinei admodum turpe et. pu- 
ἀπήεσαν (19), τὸ γενναῖον θαυμάζοντες. Εἴπωμέν τι. dendum. Abillis genus ducimus, illorum discipuli 
xai τῶν σοὶ γνωρίμων * Ἐλεαζάρου μύσται ἐμεῖς, sumus, quibus ignis nubisque columna viam com- 
οὗ τὴν ἀνδρείαν (20) ἔγνως. Προηγωνίσατο πατὴρ,  Wmenstrabat *', quibus mare. scindebatur **, fluvius 
ἐπαγωνιοῦνται malüsg* ἀπῆλθεν ὁ ἱξρεὺς, ἐπαχολου- sistebatur **, solis cursus reprimebatur **, panis ut 
θήσει τὰ θύματα " πολλὰ δεδίττῃ, πρὸς πλείω παρ- — pluvia fluebat ^^, manuum extensio numerosissiinos 
εὐχευάσμεθα. Τί χαὶ δράσεις ἡμᾶς, ὑπερήφανε (21), exercitus per orationem fundebat, atque in fugam 
ταῖς ἀπειλαῖς; τί xai πεισόμεθα ; Οὐδὲν ἰσχυρότερον — Verlebat 95: quibus fer:e cedebant, nec vis flamme 
τῶν πάντα παθεῖν ἐτοίμων. "D δήμιοι (32), τί μέλ- — eos attingebal, ac reges, eorura. 299 fortitudinem 
λετε; τί δὲ ἀναδύεσθε; vi τὸ πρόσταγμα τὸ χρηστὸν — admirantes, discedebani". Atque, ut quidpiam eoram, 
ἀναμένετε ; Ποῦ «à ξίφη ; ποῦ τὰ (25) δεσμά; ζητῶ — qiue (ibi cognita. sunt, proferamus, Eleazari di- 


L 


θω τὸ πῦρ, οἱ θῆρες ἔνερ-  Scipuli sumus , cujus tu. magnitudinem animai per- 
speetam et exploratain labes 55, Pater. prius decer- 


τὸ τάχος. Πλεῖον àva 

γέστερηι, ai στρέθλαι περιεργότεραι (24)* πάντα 

ἕστω βασιλιχὰ xat πολυτελέστερα. Ἐγὼ πρωτότοχός tavit, filii postea certabunt. Sacerdos abscessit, 

εἶμ!, πρῶτόν με χαθιέρωσον * ἐγὼ τελευταῖος, T, τάξις victimze sequentur, Multa quidem minaris, verum 
ἔ f Ξ 


ἐναμειφθήτω ; ἔστω τις xal τῶν μέσων ἐν πρώτοις, ad plura parati sumus. Qaid autem nobis, vir 


ἵνα τιμηθῶμεν ioouotpíz. Φείδῃ δέ; προπυδοχᾷς τι. — Superbe atque insolens, minis istis tuis facies? Aut 


Ἢ "T 
τυχὸν (25) xa τῶν ἐναντίων ; Πάλιν xot πολλάχις — quo cruciatu afficiemur? Nihil his hominibus for- 
ἐροῦμεν τὸν αὐτὸν λόγον" Οὐ μιαροφαγήσομεν, οὐκ — lius, qui ad quidvis perferendum prompto et parato 
ἐυδώσομεν (26). Θᾶττον σὺ σεθασθήσῃ τὰ ἡμέτερα, ἢ — animo sunt. Carnilices , quid cunctamini? Quid 
«oi; σοῖς ἡμεῖς εἴξωμεν (27). Κεφάλαιον τοῦ λόγου" — moras nectitis? Quid benignum et suave jussum 
Ἢ χαινότερα ἐπινόησον χολαστήρια, ἣ τὰ παρόντα — exspeetatis? Ubi gladii? Ubi vincula? Celeritatem 
ἔσθι χαταφρονούμενα.» requiro. Ignis amplior accendatur, acriores fere 
producantur, exquisiliora tormenta proferantur, sint omnia regia et spleudida. Primus natu ego sum, 
primum me consecra. Exo postremus, ordinis ratio immutetur : sit quoque quispiam eorum, qui medize 
sunt ciatis, in primorem ordine, ut sic zquas honoris portiones obtineamus. Quid parcis? Exspe- 
ctas fortasse aliquid contrarium? Imo vero iterum ac tertio sepiusque eumdem sermonem repetemus: 


* Exod. xij, 21... Exod. xiv, 106. 5* Jos. ui, 10. ** Jos. x, 15. 5* Exod. xvii, 11. 9 [.xod. xv, 
11 seqq... 9 Dan. xvi, 50; ni, 15 seqq. *5 IH Machab. vi, 18 seqq. 


(10) Καί. Deest in Reg. d. b (30) 'Avéreíav. Sic quinque Reg. et Or. 1. Editi 
(M) "EAéy£etr. Pass., ἐλέγξαι [baud recte]. vero, ἀνδρίαν. 


(12) Πρὸς τούτῳ cd. Coisl. 1, «ph; τοῦτο ἔτι (21; Ὑπερήφανε. Sic plures Reg., Ch:ysan., 
τά, Coisl. 1 οἱ 3, Pass. In ed., ὑπερήφα. 

(13) Eoi. Deest in Reg. a, c. (22) Δήμιοι. Sic sex Reg., Clhrysan , Coisl. 1 et 

(14) Αόγῳ. Duo Coisl., νόμῳ, tlege. » 9, Comb. Male in ed., δῆμοι, « populi. » 

(15) Ὡδήγει. Quinque Reg., Coisl. 1, Or. 2, (25) Τά. Sic Reg. a, c, d, et. Comb. Deest in 
Pass., ὡδήγουν. edit. 

(16) Ποταμὸς ἵστατο, etc. Pass., ποταμὸς àv- (24) Περιεργότεραι. Weg. bm, περ:εργότεροι. 
εχόπτετο, xal ἥλιος ἵστατο. (38) Προσδοχκᾷς τι τυχόν, ew. Sic tres. Reg., 

(11) ᾿Ετροποῦτο. Duo Reg., Coisl. 1 οἱ 2, £zgé- — Coisl. 2, Par., Coib., etc. In edit., τυχών. Billius : 
75210 [ mendose J. Alii, ἐτρέπετο [perperam]. « exspectas fortasse, ut orationen relexanus. ) M 

(18) Av εὐχῶν. Coisl. 2, Or. 1, Par., δι᾽ c5- (26) Ἑγδώσομεν. Sic. Reg. c, d. Coisl. 2, Or.2, 
LUE , A Par., Jes., et Comb. Iu edit., ἐχδώτσομεν. 

(49) ᾿Απήεσαν. Sic plures Reg., Clirysan., Coisl. (27) Εἴξωμεν. Quinque Reg., εἴξομεν [rectius;. 


2, Or. f, Par., etc. Editi, &vfvz5av. 


€ 


925 


S. GREGORII THEOLOGI 


924 


Non impuris eibis vescemur, non manus dabimus. Citius nostra veneraberis, quam ut nos tuis ceda: 
mus. Verbo dicam ; aut nova tormentorum genera excogita, aut haec, qu» in promptu sunt, a nobis 


contemni pro certo habe. » 


Sa^ 


VII. Hzc quidem fuit illorum ad tyrannum oratio, ἃ Z. Ταῦτα μὲν πρὸς τὸν τύραννον. "A ὃὲ ἀλλήλοις 


Jam vero qux inter se cohortandi causa. dicebant, 
quaque spectanda priebebant, quam przeelara, quam 
sacra, piisque hominibus quovis alio spectaculo 
alque auditu jueundiora ! Equidem ipse ea memoria 
recolens, incredibili voluptate diffundor, ac mente 
et cogitatione cum ipsis athletis versor, mirabili- 
terque in hac. narratione. mihi placeo. Amplecte- 
bantur se mutuo, atque exosculabantur, non minus 
Letis animis, quam si jam ad certaminum finem 
ventum esset. « Eamus ad pericula, fratres, clama- 
bant; eamus, properemus, quandiu. fervet. adver- 
sum nos tyrannus, ne forte molliatur, atque ita 
salutis jacturam faciamus. Proponuntur | epulze 
instructissimie : iis intersimus. Pulchra quidem res 
est, cum fratres simul habitant, simul epulantur, 
seque invicem constipant, ac protesunt : pulchrior 
autem, cum virtutis causa. simul periclitantur, Ac 
quidem, si fieri potuisset, corporibus 893 quoque 
pro patriis ritibus et. institutis depugnavissemus ; 
nam hoc quoque mortis genus laude noif caret, 
Quoniam autem temporis ratio id non tulit, ipsa 
certe corpora offeramus. Quid enim ? Etiam si hoc 
lempore non moriamur, an non omnino moriemur? 
An non debito nativitati munere perfungemur? Quod 
necessario, id gloriose faciamus; mori discamus : 
quod commune est, proprium efficiamus; morte 
vitam emamus, Nemo nostrum hojus vite cupidus 
sit, nemo ignavus ac timidus. Perficiamus, ut cum 
in nos tyrannus inciderit, de exteris desperet. Pe- 
rieulis ille quidem ordinem imponat, nos vero finem 
persecutioni imponemus ; nec de ea re ob alaeritatis 
fervorem inter nos contenlamus. Nam et primus 
aliis via erit, et postremus certaminis sigillum. 
Ceterum hoc nobis fisum certumque sit, ut omnes 
sine ulla exceptione coronam adipiscamur, nec per- 
seeutor ullam e nobis partem accipiat, ac scelere 
Iumens, perinde de uno superato glorietur, ac si 
omnium constantiam infregisset. Demus operam, 
ut quemadmodum ortu, ita etiam morte fratres 
(28) Διεχειεύοντο. Coisl. 1 addit, ὡς ἐν παρατό- 
ει παροτρύνοντες, « uL in acie. mutuo se cohortan- 
les. » 

129) Μετ᾿ αὐτῶν. Quatnor Rerz., 

(950), Περιέδα.1.1ον. Reg. bm, πὶ 
περιελάμθανον. 

(51) Ποιήσωμεν" ... τὴν διάλυσιν. Billius, « quam- 
obrem necessitatem in animi alacritatem. ac prom- 
ptitudinem convertamus : dissolutionem eludamus. » 
l'irceheimerus : « ex necessitate cloriam faciamus : 
solerti consilio dissolutionis nostrae nezotium transi- 
famus, » id est, « honeste decumbamus, alioqui ne- 
cessario serius ocius morituri; sapienter efliciamus, 
u! dissolutio in nostram utilitatem cedat. » 

(52) Ἡμεῖς δὲ ἐπιθήσομενγ' τέλος τοῖς διωχομέ- 
vcrc. Wee desunt in θ᾽ τί θιι5. Beg., duobus Coisl., 
Or. 2, Par., ete., nec. vertit Dillius, imo in Bas., 
edit. Graeca delevit. Vertenda. tamen, « nos autem 
persecutioni finem. faciamus, imponamus, » id est, 


constantia nostra efficiendo, ut victus tyrannus in- 
cepto desrstat. Quod. quidem satis consonum verbis 


fx 


μετὰ τῶν. 
ριέθαλον. Par., 


Ὧν 


διξχελεύοντο (28), ἃ 0$ παρεῖχον ὁρᾷν, ὡς καλά τε xat 
ἱερὰ, χαὶ παντὸς ἄλλου θεάματος xai ἀχούσματος 


πλαμ. 


᾿λωπίξομαι. 


Περιέδαλλον (50) ἀλλήλους, περ:επτύσσοντο, πανήγυ- 

te, ὡς ἐπ᾿ ἄθλοις τετελεσμένοις" « Ἴωμεν, ἀδελφοὶ, 
πρὸς τοὺς χινδύνους, ἐθόων, ἴωμεν, ἐπειγώμεθα, 
ἕως ζέει χαθ᾽ ἡμῶν ὁ τύραννος, μὴ τι μαλαχισθῇ, 
xaX ζημιωθῶμεν τὴν σωτηρίαν. Πανδαισία πρόχε!- 
ται" μὴ ἀπολειφθῶμεν. Καλὸν μὲν χαὶ συνοιχοῦντες 


ἀλλήλοις ἀδελφοὶ, χαὶ συμποσιάζοντες, χαὶ συνασπί- 


* 


χάλλιον δὲ ὑπὲρ ἀρετῆς συγχινδυνεύοντες. El 


Covzec * 
μὲν οἷόν τε fjv, xoi τοῖς σώμασιν ἂν ἡγωνισάμεθα 
ὑπὲρ τῶν πατρίων - ἔστι καὶ οὗτος τῶν ἐπαινετῶν ὁ 
θάνατος. Ἐπεὶ δὲ οὐ τούτου χαιρὸς, αὐτὰ τὰ σώ- 
ματα εἰσενέγχωμεν. Τί γάρ ; Κἂν μὴ νῦν ἀποθάνω- 
pev, οὐ τεθνηξόμεθα πάντως ; οὐ τῇ γενέσει τὰ ὀφει- 
λόμενα λειτουργήσομεν; Ποιήσωμεν τὴν ἀνάγχην 
φιλοτιμίαν * σοφισώμεθα τὴν διάλυσιν (51) * τὸ χοινὸν 
ἴδιον ποιησώμεθα * θανάτῳ ζωὴν ὠνησώμεθα Μή τις 
οὖν ἡμῶν ἔστω φιλόψυχος, μηδὲ ἄτολμος. ᾿Αττογνώτω 
xoi τῶν ἄλλων ὁ τύραννος, ἡμῖν ἐντυχών, Τοῖς μὲν 


ς ὃ 
ἊΣ, : 
^) 


διαφερώμεθα τῇ ζέσει τῆς προθυμίας. Καὶ ὁ πρῶτος 


σομεν πέλος το ωχομένοις (52)* μηδὲν περὶ τούτου 


ἔσται (55) τοῖς ἄλλο 
ἀθλήσεως. Ἡμῖν δὲ τοῦτο ἐμπεπήχθω πᾶσιν ὁμοίως, 


πανοιχεσίᾳ στεφανωθῆναι, καὶ μή τινα λαθεῖν με- 


ρίδα ἐξ ἡμῶν τὸν διώχτην, ἵν’ ὡς πᾶσιν ἐγχαυχήσηται 
τῷ ἑνὶ, φλεγμαίνων τῇ πονηρίᾳ. Φανῶμεν ἀλλήλων 
ἀδελφοὶ, χαὶ τῇ γενέσει, xal τῇ μεταστάσει " xal πάν- 


εἷς, χινδυνεύσωμεν, χαὶ ἀντὶ πάντων ἕχα- 


e. 
LE 
[0] 


τες, 
στος (54). Ἐλεάζαρ, 
λούθησον ᾿ Ἱερουσαλὴμ, θάψον τοὺς ἑαυτῆς νεχροὺς 


ὑπόδεξαι" μῆτερ (55), ἔπαχο- 


μεγαλοπρεπῶς, ἄν τι τοῖς τάφοις ὑπολειφθῇ (50). 


Διηγοῦ τὰ ἡμέτερα, χαὶ τοῖς ὕστερον δείχνυ (57), 
χαὶ τοῖς σοῖς ἐρασταῖς τὸ τῆς μιᾶς γαστρὸς εὐσεθὲς 
πολυάνδριον (38). » 


quie. precedunt, ἀπογνώτω, etc. 

(53) Ἔσται. Par., ἔστω. 

(54) Kal ἀντὶ πάντων £xac coc. Nicetas exponit : 
ὑπὲρ ἀλλήλων ἀποθνήσχοντες " «alii pro aliis, quis- 
que pro omnibus moriatur. » 

(55) Μῆτερ. Sic Pass. in editis, μήτηρ. 

(56) Ὑποιλειφρθῇ. Pass., ἀπολειφθῇ 

(91) As(xrv. Pass. et Par., δείχνυς. 

(58) HoAvárOpiov. IHoXoávópux. sunt loca publica, 
ubi pauperes et inferioris conditionis homines com- 
muniter sepeliebantur, ut bene monuit Perizonius ad 
AKlian. Var. hist. xir, 21, Livio, xxxi, 6, sunt 
« tumuli. » Behr. ad Platarch, Vit. F'lamin., p. 95 
sq. Cur autem hie πολυάνδριον dixerit noster, more 
paganornm et Judzorum (v. Biel. Thesaur. s. v.), 
non χοιμητήριον, more Christianorum, patebit tihi, 
Si memineris Machabxos Jud:eos fuisse. Legas om- 
nino 8. Chrysostomi homiliam in appellationem 
« ceemeterii, » t. 1I, p. 997 sq. ed. Montfaucon. Lo. 
DE S)NNER. 


925 ORATIO XV. — IN MACHABJEORUM LAUDEM, 920 


asppareamus. Omnes tanquam unus, et. singuli tanquam omnes periculum  subeamus. Eleazare, sus- 
Cipe; mater, sequere; Jerusalem , mortuos tuos magnifica sepultura allice, si quid tamen reliquum 
fuerit, quod sepulturze mandari possit. les nostras commemora, poslerisque, ac tui studiosis, pium 
unius ventris sepuleretum ostende. » - 

H'. Οἱ μὲν δὴ ταῦτα xal εἰπόντες, χαὶ πράξαντες, A ὙΠ. Quie cum dixissent ac egissent, seque, 
χαὶ ὡς συῶν ὀδόντες ἀλλήλους θήξαντες ἐν τάξε: τῆς — Velut aprorum dentes, invicem acuissent, pro τοί ας 
ἡλιχίας, xaX ἰσότητι τῆς προθυμίας διεχαρτέρουν. — ordine quisque, in eadem animi promptitudine 
Ἡδονὴ xai θαῦμα τοῖς ὁμοφύλοις “ φόθος χαὶ χατά-ὀ — perseverabant. Atque ea res ut. contribulibus volu- 
mnis (39) τοῖς διώχουσιν, ot χατὰ παντὸς τοῦ ἔθνους — ptatem et admirationem allerebat ; ita. metu atque 
στρατεύσαντες, ἀδελφῶν ἑπτὰ συμψυχίας ὑπὲρ εὖσε- errore persecutorum animos consternabat, qui eum 
θείας ἀγωνιζομένων (A0), τοσοῦτον iara ὥστε expeditionem suscepissent adversus universam na- 
μηδὲ περὶ τῶν ἄλλων ἔχειν ἔτι χρηστὰς τὰς ἐλπίδας. — lionem, a septem fratribus , concordi animo pro 
"H δὲ γενναία μήτηρ, xaX ὄντως ἐχείνων τῶν τοσού- — pietate dimicantibus, ita facile superati sunt, ut 
τῶν χαὶ τοιούτων τὴν ἀρετὴν, τὸ μέγα τοῦ νόμου jam ne de ceteris quidem spem Letam haberent, 
θρέμμα χαὶ μεγαλόψυχον, τέως μὲν χαρᾷ xoi φόθῳ Δι vero strenua mater, et. vere illorum tanta. οἱ 
σύμμιχτος ἦν, xai δύο (41) παθῶν ἐν μεταιχμίῳ. — Uali virtute praeditorum parens, illa, inquam, pr:ze- 
χαρᾷ, διὰ τὴν ἀνδρείαν xai τὰ ὁρώμενα - φόδῳ, διχ — clara et magnanima legis alumna , prius quidem 
τὸ μέλλον, χαὶ τὴν ὑπερθολὴν τῶν χολάστων " xai ὡς — gaudio simul ae timore afliciebatur, et anxia duos 
νεοσσοὺς (42) ὄρνις, ὄφεως προσερπύζοντος, fj τίνος inler affectus hierebat, Nam ut eorum fortitudine, 
ἄλλου τῶν ἐπιθούλων, περιΐίπτατο, περιέτρυζεν, ἦντι- D alque iis qux cernebat, 9944 delectabatur; ita 
Θόλει, συνηγωνίζετο, τί μὲν οὐ λέγουσα; τί δὲ οὐ rursus, cum incertum pugni eventum incredibi- 
πράττουσα τῶν πρὸς νίχην ἐπαλειφόντων; Ἤρπαζε — lemque tormentorum magnitudinem secum repu- 
πὰς ῥανίδας τοῦ αἵματος, ὑπεδέχετο τὰ λαχίσματα — aret, timore angebatur; ac proinde pullos suos , 
τῶν μελῶν, προσεχύνει τὰ λείψανα c τὸν μὲν cuv- mon secus atque avicula, arrepente angue, aut alia 
ἔλεγε, τὸν δὲ παρεδίδου, ρεσχεύαζεν. "Ez- — quapiam insidiosa fera, circumvolabat, stridebat, 
BQUVet πᾶσιν. c Εὖγε, ὦ παῖδες, εὖγε, ἀριστεῖς ἐμοὶ, — obsecrabat, una cum ipsis certabat. Quid enim tum 
εὖγε, ἀσώματοι σχεδὸν ἐν τώμασιν, εὖγε, προστάται — verbo, tum opere non egit, ut illos ail victoriam 
τοῦ Νόμον, χαὶ τῆς ἐμῆς πολιᾶς, xai τῆς θρεψαμένης —paratiores alacrioresque redderet? Cruoris guttas 
ὑμᾶς (15) πόλεως, xai εἰς τόδε ἀρετῆς προαγού- —rapiebat, fragmenta membrorum excipiebat, reli- 
σης (M). Ἔτι μιχρὸν, χαὶ νενιχήχαμεν. Κεχμήχασιν — quias venerabatur ; hunc colligebat, illum porrige- 
οἱ βασανισταὶ, τοῦτο φοθοῦμα: μόνον. "Ezt μιχρὸν, — bat, alium parabat. Omnibus acclainabat : « Euge, 
καὶ ape μὲν ἐν μητράσιν ἐγὼ, μαχάριοι ὃὲ ὑμεῖς ΠΕ mei, euge, strenui mei^milites, euge, in corpo- 
iy νέοις. ᾿Αλλὰ ποθε ἣν μητέρα; Οὐχ ἀπολείψο- — ribus ferme incorporei, euge, legis, canixque sene- 
μα: ὑμῶν (45), τοῦτο ὑμῖν ὑπισχνοῦμα! "οὐ οὕτως Clutis me: , alque civitatis, quae vos aluit, et ad 
ξγὼ μισότεχνος. » C eam virtutis magnitudinem evexit, prisidlium ac 
propugnaeulum. Paululum adhuc, et vicimus, Defatigantur carnifices, hoe unum extimesco. Paulu- 
lum adhue, et ezo inter mulieres beata, οἱ vos inter adolescentes beati. At fortasse matris vos deside- 
rium ΠΕ 6: Nequaquam vos deseram, hoc vobis polliceor : non tam liberos meos odi. » 

Θ΄. Ἐπεὶ δὲ τελειωθέντας εἶδεν (46), xai τὸ ἀσφα- IX. Postquam autem omnes martyrio perfunctos 
λὲς εἶχεν ἐχ τῆς συμπληρώσεως, διάρατα τὴν χεφαλὴν — esse,seque ob eorum mortem metu omni liberatam 
μόλα φαιδρῶς, ὥσπερ τις ul Ὀλυμπιονίχης, iv — vidit, tum vero erecto capite, ingenti eum  hilari- 
ὑψηλῷ τῷ φρονήματ' (48), xaX τὰς χεῖρας ἐχτείνασα, — tale, non secus ac quispiam in Olympiis victor, 
μεγάλῃ xai λαμπρᾷ τῇ φωνῇ" « Εὐχαριστῶ σοι, — sublimi animo, extensisque manibus, magna et 
φησὶ, Πάτερ ἅγιε, xal σοὶ, παιδευτὰ νόμε, χαὶ coY — clara,voce hzc verba habuit : «Gratias tibi ago, 
πάτερ ἡμῶν xai προχγωνιστὰ τῶν τέχνων τῶν σῶν — Pater sancte, et tibi, magistra lex, tibique, parens 
τὸν τῶν ἐμῶν ὠδίνων χαρπὸν παρ-  nmoster et filiorum tuorum in certamine antecessor 


ὅτι μήτηρ ἐγενόμην πασῶν μητέρων — Eleazare, quoniam meorum in pariendo dolorum 
ὑδὲν ὑπελιπόμην (49) χύσμῳ, πάντα Θεῷ — fructum accepistis, atque mater omnium matrum 


(59) KacázAncic. In aliis, παράπληξις. D (45) Ὑμᾶς. Sic pleriqne codd. In ed.. ἡμᾶς. 
(40) Ὑπὲρ εὐσεδείας ἃ) ΥΩ" ἐζομένων". Hie desunt (44) Προαγούσης. Quatuor. Reg. et Conb., προ- 
in pluribus Reg., Coisl. 2, Or. 2 et Par. αγαγούσης. 
(41) Καὶ δύο, 'ete. S c atque in duorum {Ὁ - (45) Ὑμῶν. Deest 1n quinque Reg. aliisque pliuri- 
cluum confinio posita erat. bus. 
(42) Kal ὡς reccccóc, im Dillius : « ac proinde (46) Εἴδεν. Addunt nounulli, τοὺς παῖδας, t fi- 
illos, non secus atque avienla, pullos suos orripiente — lios.» 
angue,» etc. Hanc similitudinem. Gregorius sum- (AT) Ttc. Uta sex Reg., Coisl. 2, 0r. 2, Par. et 
psisse videtur ab Homero, //iad. 1, vers. 505 : Jes. In Par. ed., τι. 
Μήτηρ δ᾽ ἀμφεποτᾶτο ὀδυρομένη cla τέχνα, (48) Φρογήματι. Reg. c, χηρύγματι, «€ prieco- 
[ete. nio. » 
Mater autem. circumvolabat, lugens dilectos. filios, (49) Ὑπειιπέμην.. Sic reg. e, d, et Or. 2. Alii, 
[ple. υπελειπόμην. 


* 


921 
sacratissima effecta. sum, 
omnia Deo tradidi, thesaurum meum, spes senectu- 
Us mew alirices. Quam magnifice honorata sum ἢ 
Quam excellenter senectus mea. exeulta et eurata 
est! Habeo educationis vestr: proimia, o filii! Vos 
Omnes virlutis causa 
victores 
tueor ; 


decertantes vidi, vos omnes 
aspewi, Carnilices, velut benefactores, in- 
nihilque propius fit, quam ut hoc nomine 
quod hune suppliciorum 
ut me ultümam ad perienla 
posteaquam partum meum prius 
spectavi, atque in unoquoque filiorum dimicavi , sie 
demum cum perfecta 
victimas hinc 
lam, 


lyranno gratias habeam, 
ordinem tenuerit , 
Teservarit; quo, 
securitate — post. perfectas 
Non comam 295 avel- 
non vestes scindam, non carnes 
lacerabo, non luctum. excitabo, 


excedam. 
unguibus 
non luctus socias 
accersam, non tenebras concludam, ut ipse quoque 
zer mecum lugeat, non cousolatores exspectaho, 
non lugubrem panem apponam. Hze enim ignavis, 
abjeetique animi matribus eonveniunt , qux carnis 
duntaxat matres sunt, quibus filii sine ulla re me- 
moratu digna intereunt. Mihi vero, charissimi filii, 
laadquaquam mortui et exstincti , sed Deo oblati 


estis : nec defecistis, sed alio migrastis : nec lace- 
rail, sed compacti et coagmentati estis, Non. fera 


vos rapuit, non fluctus obruit, 
non morbis oppressit, 


non latro jugulavit, 
non vis belli, non denique 
rerum hamanarum aliud. quidquam vel parvurn. vel 
wiegnum sustulit, In. maximis equidem luctibus 
fuissem, si quid horum vobis aecidisset. Tum. vero 
. laerymando, ut nunc laerymas comprimendo, ma- 
terni amoris specimen edidissem. Sed hee adhuc 
parva. Vere igitur vicem vestram deplorassem, si 
male servati, si tormentis fracti fuisselis, si quem 
vestrum persecutores superassent, quemadimoduin 
ipsi superati sunt. At nunc, qu vobis contigerunt, 
eiusmodi sunt, ut laudes, gaudium, gloriam, cho- 
reas, ae letitiam omnem et hilaritatem iis, qui 
superstites relicti fuerint, excitare debeant, Nam 
ipsa post vos delibor. Jam cum Phinees collocabi- 
mur €, eum Anna celebrabimur ?? : nisi fortasse eo 
etiam magis, quod ille unus erat; vos contra multi 
zelo pradiii estis, ac scortatorum interfectores, 
non corporum, sed animarum scorlationem gladio 
confodientes. Rursus illa duntaxat, divino 


benefieio sib? concessum  eumoue infantem; ego 


** Num. xxv, 7 seqq. "^1 Reg. 1, 22 seqq. 


(50) Γηροκόμους ... γεγηροκόμημαι. Reg. c, d, 
elC., γηρωχόμους ... γεγηρωχόμημαι. : 

(51) Θεατρίσασα. Nicelas sie. recte. exponit: 
€ posiquam meam. sobolem in theatro pompaque 
produxi, atque in singulorum liberorum agone de- 
sudavi. » ; Mi 

(52) Εἰς σκότος. Deest εἰς in plerisque codici- 
hus, Qui gravi dolore premuntur, se quandoque in 
enbieulum includunt, aditus obstruunt, et intra te- 
nelras se excruciant. υ 
᾿Αγενγῶν. Reg. bm, ἀγενῶν. . 

(54) "Avrev, etc. Billius, « sine ulla gravi atque 
lio;esta narratione. » 


S. GREGORII TITEOLOGI 


Nibil mundo reliqui, / 


928 
παραδέδωχα, τὸν ἐμὸν θησαυρὸν, τὰς ἐμὰς γηροχό- 
μους ἐλπίδας. Ὡς μεγαλοπρεπῶς τετίμημαι! ὡς 
ὑπερθαλλόντως γεγηροχόμημα: (50) 1 ᾿Απέχω τὰ τρο- 
φεῖα, ὦ παῖδες. Εἶδον ὑπὲρ ἀρετῆς ἀγωνιζομένους 
ὑμᾶς, πάντας στεφανίτας ἐθεασάμην. Ὡς εὐεργέτας 
ὅτις βασανιστάς * prop xà τῷ τυράννῷ y&pt- 
ολογῶ τῆς τάξεως, ὅτι με τελευταίαν ἐταμιεύ- 
χινδύνοις " ἵνα τὰν ἐμὸν τόχον πρότερον 
α (51), καὶ χαθ᾽ ἔχαστον τῶν παίξων ἀθλή- 
οὕτως ἐπαπέλθω σὺν ἀτφαλείᾳ τελείᾳ τε- 
λείοις θύμασιν. Οὐ σπαράξομαι χόμην, οὐ διαῤῥήξω 


σασα, 


χιτῶνα, οὐ ξανῶ σάρχας ὄνυξιν, οὐχ ἐγερῶ θρῆνον, 
οὐ χαλέσω τὰς συνθρηνούσας. οὐ συγχλείσω εἰς 
σχότος (52), ἵνα xoX ἀὴρ συνθρηνήσῃ μοι, οὐκ ἀνα- 
μενῶ παραχλήτορας, οὐχ ἄρτον πένθιμον ian 
cogat. Ταῦτα γὰρ τῶν ἀγεννῶν (5) μητέρων, αἵ 
σαρχῶν μόνον εἰσὶ μητέρες, αἷς οἴχονται παῖδες 
ἄνευ (54) σεμνοῦ τινος διηγήματος. Ἐμοὶ δὲ οὐ τεθνή- 
χατε, φίλτατο: 
ἐχλελοίπατε, 


παίδων, ἀλλ᾽ ἑκαρποφορήθητε " οὐχ 


ἀλλὰ μετεληλύθατε οὐ χατεξάνθητε, 
ἀλλὰ συνεπάγητε " οὐ θηρίον ἥρπασεν ὑμᾶς, οὐ χῦμα 
ἐπέχλυσεν (55), οὐ λῃστὴς διέφθειρεν, οὐ νόσος δὺ- 
ἔλυσεν, οὐ πόλεμος παρανάλῳσεν, οὐχ ἄλλο οὐδὲν i| 
μικρὸν ἣ μεῖζον τῶν ἀνθρωπίνων. 
μάλα σφοδρῶς, εἴ τι τούτων ὑμῖν συνέπεσεν 
᾿Ἐφάνην ἂν τότε τοῖς δάχρυσιν, 


Ἐθρήνησα ἂν xs 
(56). 
ὡς νῦν τῷ μὴ δα- 
χρῦσαι, φιλότεχνος, Ἔτι χαὶ ταῦτα μιχρά. "Ὄντως ἂν 
τῶν βα- 
σάνων ἡττήθητε (57), εἴ τινος ὑμῶν ἐχράτησαν, ὡς 
ἡττήθησαν νῦν οἱ διώχοντες. Τὰ δὲ νῦν, εὐφημία, 
χαρὰ, δόξα, χοροστασίαι, φαιδρότητες τοῖς ὑπολει- 
φθεῖσιν. ᾿Εγὼ γὰρ ὑμῖν ἐπισπένδομαι. Μετὰ Φινεὲς 
ταχθησόμεθα, μετὰ. "Ἄννης δοξασθησόμεθα. Πλὴν 
ὅσον ὁ μὲν εἷς, ὑμεῖς (58) δὲ τοσοῦτοι ζηλωταὶ πορ- 


ὑμᾶς ἀπεχλαυσάμην, εἰ χκαχῶς ἐπσώθητε, εἰ 


νοχτόνοι, οὐ σωμάτων 
τήσαντες (59). Kol ἢ μὲν, ἕνα θεόσδοτον, ἀρτιγενῆ 
χαὶ τοῦτον " ἐγὼ δὲ ἄνδρας ἑπτὰ, xal τούτους ÉxÓy- 
τας Θεῷ χαθιέρωσα. Συμπληρούτω μοι xai 'Ieps- 
μίας τὸν ἐπιτάφιον, οὐ θρηνῶν, ἀλλ᾽ εὐφημῶν (60) 
τελευτὴν ὁσίαν. Ὑπὲρ χιόνα ἐλάμψατε, ὑπὲρ γάλα 
ἐτυρώθητε, ὑπὲρ λίθον σάπφειρον (01) τὸ σύνταγμα 


πορνείαν, ἀλλὰ ψυχῶν ἐγχεν- 


ὑμῶν, Θεῷ χαὶ γεγεννημένων χαὶ δεδομένων. Τί ἔτι ; 
Πρόσθες, ὦ τύραννε, χἀμὲ τοῖς 
παρ᾽ ἐχθρῶν χάρις, ἵν᾽ ἢ σοι σεμνότερον τὸ ἀγώνιοσ- 
μα. Εἴθε μὲν xaX διὰ πασῶν ἦλθον τῶν χολάσεων, 


ἵνα ἀναμίξω (62) τοὺς ἐμοὺς ἰχῶρας τοῖς "ἐχείνων 


παισὶν, εἴ τις xai 


(53) "ExéxAvcev. Par., ἐπέχλεισεν [male]. 

(50) Εἴ τι τούτων ὑμῖν συγέπεσεν. Sc plures 
Reg., etc. Editi : εἰ τούτων ὑμῖν t συνενέπεσεν. 

(Di) El τῶν: βασάνων ἡττήθητε. Me desunt in 

eg, c. 

(98) Ὑμεῖς. Yres Reg., ἡμεῖς. 

(59) ᾿Εγχεντήσαγτες. Keg. bm, et Coisl. 2, &x- 

χε Mice Ἢ 

(00). Εὐφημῶν. Sie quinque. Reg., Chrysan., 
Coisl. ἃ, Pass., etc. Editi, εὐφητῶν — . 

(61) A(üov cázgerpor. Weg. bm, λίθου σαπφεί- 
ρου. 


(62) ᾿Ανγαμίξω. Pass., μίξω 


$29 ORATIO XY. 


ἰχῶρσι, xai ταῖς σαρξὶ τὰς γηραιὰς σάρχας. ᾿Αγαπῶ 
διὰ τοὺς παῖδας χαὶ τὰ χολαστήρια " εἰ δὲ μὴ τοῦτο, 
ἀλλὰ τὴν vs χόνιν τῇ χόνει, χαὶ τάφος dies ὑπο- 
δέξηται (05) Μὴ φθονήσῃς τελευτῆς de μου, τοῖς 
ὁμοτίμοις τὴν ἀρετήν. Χαίρετε, ὦ μητέρες, χαίρετε, 
ὦ παῖδες. Οὕτως ἐχτρέφετε τοὺς ἐξ ὑμῶν προελ- 
θόντας᾽ οὕτως ἐχτρέφεστθε. Καλὸν ὑπόδειγμα δεδώ- 
χαμεν ὑμῖν" ἀγωνίζεσθε (64).» 
hostes quoque gratie locus est, 
ea supplicia, quibus illi alTecti sunt , 
mite confectas eum. carnibus conmnisceam. 
filios amo. Quod si milii non concedatur, at 


— IN MACHABJEORUM LAUDEM. 


ut illustrius tibi hoc. certamen 
grassari contingat, 
Nun 


lud. certe. optarim , ut 


950 


A contra septem. viros, eosque volentes Deo conse- 


cravi. Atque, ut Jeremias quoque ipse mihi elogiuin 
funebre concludat, non lugens, sed laudibus ac 
faustis ominibus pium vite exitum prosequens, Su- 
per mivem splenduistis, super lac coagulati estis, 
super sapphirum cetus. vester. est ?*, quippe qui 
Deo progeniti atque oblati estis, Quid jam superest? 
Adjunge me, quieso, filiis, o tyranne, si quis apud 
evadat, Atque utinam mihi per oinnia 
ub. saniem cum eorum sanie, 
ipsa quoque suppliciorum | instrumenta 


meam etcarnes 
propier 


cineres eum. cineribus conjun- 


gantur, nosque 296 unum idemque monumentum excipiat, Noli. iis qui pari virtule priediti sunt, par 


mortis genus invidere, Valete, 


Pulelirum vobis exemplum dedimus; certate. » 


matres, valete, filii. Sie ἃς vobis prognatos educate : sic ipsi elucemiui, 


|. Ταῦτα ἔλεγε, xai προσετίθει (02) τοῖς παισὶν B. — X. Hac oratione habita, filiis seipsam adjecit. 


ἑαυτήν. Tiva τρόπον; Ὡς ἐπὶ νυμφῶνα τὴν πυρχαϊὰν 
δραμοῦσα (ταύτην γὰρ χατεχρίθη), χαὶ οὐδὲ τοὺς 
7? ^» 

ἄγοντας ἵνα μηδὲ 
αγνον ἁγνοῦ χαὶ γενναίου σώματος. Οὕτως ἀπέλαυσε 

«ἧς ἱερωσύνης 
ἐπουράνια, χαὶ οὐ τοῖς ἔξωθεν ῥαντισμοῖς τὸν Ἰσραὴλ 


&(tàsag, ἀλλ᾽ οἰχείοις αἵμασι, xai ποιήσ 


ἀναμείνασα, σῶμα ψαύσειεν ἄν- 
Ἐλεάζαρ, μυηθεὶς χαὶ μυήσας τὰ 


σας τὴν τε- 


λευτὴν τελευταῖον μυστήριον (00) " οὕτω τῆς νεότη- 
πος οἱ παῖδες, οὐ ταῖς. ἡδοναῖς δουλεύσαντες, ἀλλὰ 


τῶν παθῶν χυριεύσαντες, χαὶ τὸ σῶμα χαθαγνίσαν- 
τες, καὶ πρὸς τὴν ἀπαθῆ ζωὴν μεταθέμενοι. Οὕτως 
ἀπέλαυσε τῆς πολυτεχνίας ἡ μήτηρ᾽ οὕτω χαὶ ζῶσιν 
ἐχαλλωπίσατο, xal ἀπελθοῦσι συνανεπαύσατο" og 
ἐγέννησε χόσμῳ, Θεῷ παραστήσασα, χα! τὰς ἑαυ- 
ἧς 


ὠδῖνας τοῖς ἄθλοις ἀπαριθμήσασα (01), χαὶ τοῦ 


πτόχου τὴν ἀχολουθίαν τοῖς θανάτοι:- γνωρίσασα. "Amb 
γὰρ τοῦ πρώτου τῶν παίδων μέχρι: τοῦ τελευταίου 


τὰ τῆς ἀθλήσεως, χαὶ ὥσπερ ἐν χυμάτων ἐπαναστά- 
σξσιν, ἄλλος Ex! ἄλλῳ τὴν ἀρετὴν ἐπεδεί 
εἰς τὸ πάσχειν (08) ἣν 
ληφότος χινδύνοις στομούμενος " 

τύραννον, ὅτι μὴ πλειόνων Ks μήτηρ. μᾶλλον 
γὰρ ἂν ἀπῆλθε χατησχυμμένος, xai ἡττημένος. Καὶ 


χνυτο, xal 


προθυμότε pos, τοῖς τοῦ προει- 


τότε πρῶτον ἔγνω, μὴ πάντα τοῖς ὅπλοις ἰσχύων, 


πότε παισὶν ἀόπλοις προσέθαλεν͵ ἑνὶ μόνῳ, τῇ εὐσε- 


, χαθωπλισμένοις, xal τῷ πάντα πάσχειν προ- 


το. 


Ac tum primum se non omnia vi atque armis consequi posse cognovit, 


Quonam pacto? Sie nempe, nt ad rogum (hoc enim 
supplicii: genere multata fuerat), non. secus atque 
ad nuptialem thalamum. curreret, ac ne carnifices 
quidem exspectaret, ne sanctum et generosum cor- 
pus profani homines contingereut. Hunc sacerdotii 
fructum cepit Eleazarus, qui ecelestia mysteria di- 
dicerat ae docuerat, atque l[sraelem non externis 
aspersionibus, sed proprio eruore lustraverat, et 
mortem extremum mysterium fecerat, Hunc juven- 
tutis fructum — Lulerunt. filii, qui non voluytatibus 
inservierunt, sed turbulentos animi motus. rationis 
imperio compresseruntl, corpusque à peccati sor- 
dibus purum servarunt, atque ad. vitam a vitiosis 
animorum permot onibus liberam transiatt sunt, 
Hoe commodi ex multiplici sobole cepit mater: sic 
et vivis gloriata est, eL cum ipsis diem vibe ultimum 
clausit ; quam, quos murmdo pro- 
ereaverat, Deo exhibuisset, doloresque quos in pa- 
riendo pertulerat, certaminum numero recensuisset, 
partuumque seriem ex ipsorum morle recoguovis- 
sel. A primo enim ad ultimum usque, omnes «dini- 
carunt, aliusque alii, velut. in fluctuum | jactatione, 
succedens, virtutis δι specimen. exhibebat, majo- 
remque ad perferendos. dolores alacritatem affere- 
bat, ejus nimirum, qui pr:ecesserat, periculis izci- 
latus et exacutus : adeo ut tyrannis commode secum 


non ante Lanien, 


υμοτέοοις (69), ἢ δρᾷν ἐχεῖνο- (10) παρεσχευάζε- D agi duceret, quod non plures illa liberos peperisset; 


sic enim majori cum dedecore et clade discessisset. 
cum inermes pueros oppu- 


gnare aggressus est, solis pietatis armis instructos, atque ita affectos, ut ad quivis tormenta perpe- 


tienda, quam ille ad. inferenda, 
JA'. Τοῦτο τῆς ' 


ee die essent, 
Ιεφθάς θυσίας ἀσφαλέστερον, xai 


7! Thren. iv, 1. 7? Judic. xi, 50 seqq. 


(65) Ὑποδέξηται. Or. 2, Pass., Combef., ὑπο- 
δέξεται. ] 

(04) Δεδώχαμεν ὑμῖν" ἀγωγίζεσθε. Sic plures 
Regg., tredecim Colb., Coisl. 4 et 2, etc., omissis 
his vocibus, πρὸς τὸν ἀγῶνα τὸν χαλὸν ἀγωνίζε- 
cÜa:, «ut bonum certamen certetis, » qui in editis 
leguntur. 

68) Προσετίθει. Reg. bm, προσετίθη. 

(06) Τε.ϊευτὴ» τειϊευταῖον μυστήριον. Sic Reg. 
plures, undecim. Colb., Coisl. 2, Or. 2 et Pass. Bil- 
ius pro τελευτήν, legit cum editis, τελευταίαν ἡμέ- 
pav, cextremum vite diem. » 


XI. Hoc facinus, Jephte sacrificio ?* cauti at- 


(07) ᾿Απαριθμήσασα. Reg. d, ἀριθμήσασα. 

(68) Καὶ εἰς τὸ πάσχειν». etc. Deest εἰς, in qua- 
tior Regg., et in Or. 2. Alii legunt, χαὶ Ὁ πά- 
χειῖν [perperam]. Nicetas in expositione 

ty τοῖς τοῦ προΞξιληφότος χινδύνοις στομοῦ; 
νος" « Priecedentibus periculis roboratus, obfirma- 
tus, ad perferenda alacrior. » 

(69) Προθυμοτέροις. Sic Coisl. 2, et Or. 2. In 
aliis, προθυμοτέρως. Editi, προ wir . 

(70) Ἐκεῖνος. Sic sex Reg., Coisl. 1, Or. 9, et 
Pass. Edit, ἐχείνοις. 


951 S. GREGORII THEOLOGI 


9352 


L 


que magnificentius. Neque enim, ut illic, pollicita- A μεγαλοπρεπέστερον. Οὐ γὰρ ἀναγχαίαν ἐποίει τὴν 


tionis fervor, ac desperatze victori: cupiditas votum 
solveidi necessitatem imponebat; sed a libera vo- 
luntate sacrificium proficiscebatur, et quidem 9977 
ejusmodi, ut iis tantum, quie in spe posita sunt, 
praemiis niteretur. Hoc Danielis certaminibus haud- 
quaquam inferius, qui leonibus iu escam objecetus 
est 15, ac per manuum extensionem belluas supe- 
ravit. Hoe juvenum. in Assyria captivorum lucta- 
tionibus haudquaquam cedit ?*, quos, eum nullis 
rationibus adduci potuissent, uL patrias leges vio- 
larent, cibumque profanum admitterent, angelus 
in mediis flammis refrigeravit. Moc denique victi- 
mis illis, quz postea pro Christo cxse sunt, ne- 
quaquam minorem laudem gloriamque promeretuür. 
Illi enim, quemadmodum orationis initio a nobis 
dictum est, Christi sauguinem sequebantur ; Deum- 
que, qui tantum tamque admirabile munus. salutis 
nostra causa obtulit, ad hujusmodi certamina du- 
cem habebant: his autem nec multa, nec talia vir- 
tutis exempla contigerunt, Horum fortitudinem et 
constantiam universa Judxa admirata est, atque 
exsultabat animisque erigebatur, perinde ac si jpsa 
coronam consecula esset. Etenim certamen istud 
eral omnium certaminum, quibus unquàm impli- 
cata civitas fuerat, maximum, ut illo die, aut legis 
auctoritas everteretur, aut. gloriam ae. splendorem 
consequeretur : atque eo loci tota Hebroorurm natio 
addueta erat, ut omnis rerum ipsorum status hujus 
cerlaminis periculo contineretur, atque, ut dici 
consuevit, in novacule acie staret. ipse quoque An- 
tiochus, minis in admirationem coüversis, Gemira- 


tus est. Nam virorum fortium virtutem hostes quoque ipsi admirari norunt, 


infectis rebus 
templumque 


res ipsa in se expenditur. Quare 
nores huic nationi tribuerat , 


quens: Simoni vero, qui eum ad hauc expeditionem suscipiendam | induxerat, 
exstilissel "5. 


qui crudelitatis ipsius ignominizque accepte auctor 

XII. Hos igitur, et sacerdotes, et matres, et filii, 
semuleinur, Sacerdotes quidem, in Kleazari spiri- 
Qualis parentis. honorem, qui non modo sermone, 
sed etiain opere, quod optimum erat, ostendit ae 
doeuit"5: matres autem, in. generosie matris hono- 
rem, verum amoris erga filios argumentum eden- 
tes, ac Christo liberos vestros exhibentes, ut per 
hujusmodi sacrificium maLtriuonio quoque sanctitas 
comparetur : filii denique, sacrosauctos filios reve- 
rentes, atque adolescentiam non in turpibus et foedis 


3 pan. vi, 16. 


(71) ᾿Απεγγωσμέγης. Aeg. d, ἀπεγνωσμένος. 

(12) θυμάτων. Coisl. 2, man μάτων. Pass., Üxu- 
pas τίν. 

(75) Θεὸς ... 
εγχών. 

(14) Καὶ γὰρ ἣν ἀγών, οἷο. Billius : « maximum 
enim civitali propositum | erat certamen,  ulruin eo 
dieslegis auctor itas, » eic. 

(15) Περισχόντων. Coisl. 2, περιεχόντων. 

(6) "Exi ξυροῦ τὰ Pun εἱστήκει. Prover- 
bium fluxit ex Homer. Jliad. K, 479 : 
loy γὰρ δὴ zárceccur ἐπὶ ᾿ξυροῦ 


^* Dan. τιῖ, 20 seqq. 


εἰσενεγκών. Pass., Χριστὸς ... £v- 


ἵσταται ἀκ- 


ἱμῆς 


discessit, 
magnificis 


15. 1 Maeli-in, Ὁ 


ἐπίδοσιν, ὥσπερ ἐχεῖ, ἐπαγγελίας θερμότης, xat 
νίχης ἔρως ἀπεγνωσμένης (71): ἀλλ᾽ ἐχούσιὸς ἱερουρ- 
γία, καὶ μισθὸν ἔχουσα μόνα τὰ ἐλπιζόμενα. Τοῦτο 
τῶν Δανιὴλ ἄθλων οὐχ ἀτιμότερον, παραδοθέντος εἰς 
βορὰν λέουσι, χαὶ τῇ τῶν χειρῶν ἐχτάσει τοὺς θηῃρὰς 
νικήσαντος. Τοῦτο τῶν ἐν ᾿Ασσυρίᾳ νεανίσχων οὐ 
δεύτερον, οὃς ἄγγελος ἀνέψυξεν ἐν ur. τὸν ma- 
τρῷον νόμον μὴ καταλύσαντας, μηδὲ τροφὴν προσιε- 
μένους βέδηλον xa ἀνίερον. Τοῦτο τῶν ὕστερον ὑπὲρ 
Χριστοῦ θυμάτων (72), εἰς φιλοτιμίαν οὐχ ἔλαττον. 
Οἱ μὲν γὰρ, ὃ χαὶ ἀρχόμενος εἶπον τοῦ λόγου, τῷ 
Χριστοῦ χἀτηχολούθησαν αἵματι xoi Θεὸς ἣν ὁδη- 
γὸς τῶν τοιούτων ἄθλων, NS ὑπὲρ ἡμῶν εἰσ- 
ενεγχὼν (15) εἰσφορὰν χαὶ οὕτω παράδοξον " τοῖς δὲ, 
οὐ πολλὰ, οὐδὲ τοιαῦτα τὰ τῆς ἀρετῆς ὑποδείγματα. 
Τούτων τὴν χαρτερίαν ἐθαύμασε μὲν ἡ Ἰουδαία 
πᾶσα, χὰὶ ὡς αὐτὴ στεφανωθεῖσα ἠγάλλετο χαὶ διαν- 
ίστατο. Καὶ γὰρ ἣν ἀγὼν οὗτος, xat ἀγώνων μέγιστος 
τῶν (14) πώποτε περισχόντων (15) τὴν πόλιν, T] χα- 
ἐχείνην, 1j 


δοξασθῆναι" xal ὡς ἐπὶ ξυροῦ τὰ πράγματα εἰστή- 


ιν 


χει (10) τότε παντὶ τῷ τῶν "E6paitv 


ταλυθῆναι τὸν νόμον χατὰ τὴν ἡμέραν 
γένει, τὰ τῆς 
ἐχείνων ἀθλήσεως. Ἠγάσθη ὃὲ xaX ᾿Αντίοχος, οὕτω 
μεταθαλὼν εἰς θαῦμα τὴν ἀπειλήν. Ἴσασι γὰρ θαυ- 
μάζξειν ἀνδρῶν ἀρετὴν xat πολέμιοι, ὅταν (77), τοῦ 
θυμοῦ λήξαντος, ἢ πρᾶξις ἐφ᾽ ἑαυτῆς (78) δοχιμά- 
ζηται (79). "0. xat ἀπῆλθεν ἄπραχτος, πολλὰ μὲν 
τὸν πατέρα Σέλευχον ἐπαινέσας τῆς εἰς τὸ (80) ἔθνος 

τιμῆς, xa 


^I 


Σίμωνα «by ἔπα (αγόντα μεμψάμενο ὡς χαὶ τῇ 
᾽ t i 


ὶ τῆς εἰς τὸ ἱερὸν μεγαλοψυχίας " πολλὰ δὲ, 


ἀπανθρωπίας αἴτιον χαὶ τῆς ἀδυξίας. 

sedata iracundia; 
Seleucum quidem patrem, qui plurimos ho- 
multis laudibus prose- 
valde succensens, ut 


cum, 


douis exornaverat , 


18’. Τούτους μιμώμεθα (81), καὶ ἱερεῖς, χαὶ μη: 
τέρες, xal παῖδες " οἱ μὲν, εἰς τὴν ᾿Ελεαζάρου τιμὴν 
χαὶ λόγῳ, χαὶ ἔργῳ τὸ 

ξαντος * αἱ δὲ, τῆς γενναίας μητρὸς; 


ποῦ πνευματιχοῦ πατρὸς, 


βέλτιστον παραδείξ 
ἀληθῶς φιλότεχνοι φανεῖσαι, xal "Uem τοὺς ἐξ αὖ- 
τῶν παραστήσασαι, ἵνα χαὶ γάμος ἁγιασθῇ διὰ τῆς 
τοιαύτης θυσίας" οἱ δὲ, τοὺς ἱεροὺς αἰδούμενοι παῖ: 
οὐχ ἐν τοῖς αἰσχροῖς 
πάθεσιν, ἀλλ᾽ ἐν τοῖς χατὰ τῶν παθῶν ἀγωνίσμασι, 


xai πρὸς τὸν χαθ' ἡμέραν ᾿Αντίοχον γενναίως &vbpi- 
16 JE Mach. vi, 18 sqq. 


δας, χαὶ τὴν νεότητα δαπανῶντες, 


Ἢ μάλα Avypóc ὄλεθρος ᾿Αχαιοῖς, ἠὲ βιῶναι. 
Ibi Heyn. : Ἐπὶ ἀχμῆς ξυροῦ ἴστασθαι, «iu acie 
novacule stare, ductum: est ἃ momento quo culter 
tonsorius jam admotus est cuti, ». V. Diogenian. 
Centur. 4, 44, ubi legas Leutschii notam. Coll. bois- 
sonad. ad "Theognid. 557. SINNER. 

(71) "Ozar. Sic Reg. Din; ph. In ed,, ὅτ᾽ ἄν. 

(18) Ἐφ᾽ ἑαυτῆς. Cisl, ἃ 2, ἐφ᾽ ἑαυτήν. 

(19) Δοκιμάζηται. Or. 2, δοχιμάζεται. 

(80) T6. Sie quatuor [04 ei Pass. Deest in ed. 

(81) Μιμώμεθα, Or. 2, μιμούμεθα. Alii, μιμησώ- 


m 


955 


ORATIO XV. — IN PATREM TACENTEM. 


954 


ζόμενοι πᾶσι μέλεσι πολεμοῦντα (82), xai διαφό- A cupiditatibus, sed in certaminibus adversus pravas 


ρως (85) διώχοντα. Ποθῶ γὰρ ἀθλητὰς ἔχειν, χατὰ 
πάντα xatpby xai τρόπον, xaX γένος ἅπαν, χαὶ ἡλι- 
χίαν ἅπασαν, χαὶ φανερῶς πολε 


μουμένην, xa ἀφα- 
νῶς ἐπιδουλενομένην " xat βοηθεῖσθαι μὲν τοῖς πα- 
λαιοῖς διηγήμασι, βοηθεῖσθα: δὲ χαὶ τοῖς νέοις, χαὶ 


πανταχόθεν, ὥσπερ αἱ μέλισσαι, συλλέγειν (81) τὰ 


e 


χρησιμώτατα εἰς ἑνὸς χηρίου φιλοτεχνίαν χαὶ ylo- 
χασμὸν, ἵνα καὶ διὰ Παλαιᾶς χαὶ Νέας εὐδοχιμῇ (85) 
Θεὸς ἐν ἡμῖν, ὁ ἐν Υἱῷ καὶ Πνεύματι δοξαζόμενος, 
xaX γινώσχων τοὺς ἰδίους, χαὶ γινωσχόμενος ὑπὸ τῶν 
ἰδίων, διλολογούμενός τε xai ὁμολογῶν, δοξχζόμενός 


τε χαὶ δοξάζων, ἐν αὐτῷ τῷ Χριστῷ, ᾧ ἡ δόξα (80) 


affectiones susceptis 898 consumenies, strenueque 
cum quotidiano nostro Antiocho. coufligentes, qui 
membris omnibus bellum infert, eaque variis mo- 
dis persequitur. Alliletas. enim quovis tempore ac 
modo, ex omni sexu et :etale, sive. aperto bello la- 
cessantur, sive occultis insidiis appetantur, habere 
cupio ; ae tuin. priscis tum recentibus historiis ad- 
juvari, atque. apum ritu ad solertem. unius favi 
confectionem , οὐ suavitatem, utilissima quieque 
colligere, ut et per Vetus et per Novum Testamen- 
tum Deus in uobis celebretur, qui in lilio, Spiritu- 
que sancto glorilicatur, et cognoscit suos, οἱ ἃ suis 


elg τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων (87). ᾿Αμήν. cognoscitur "7, et confitentes se confitetur 75, et glo- 


rificantes gloriticat ^, in ipso Christo, cui gloria in s:ecula sieculorum. Amen, 
75 Matth. x, 99. 7? I Reg. 11, 90. 

(82) Ποιϊεμοῦντα. Jes., τυραννοῦντα. 

(85) Aragépoc. Chrysan. οὐ Jes., ἄλλοτε ἄλλως 
χαὶ διαφόρως. 

(8) Xv.Lléyeor. In. quibusdam, συνάνειν. 


77 Joan. x, l4. 


(85) Εὐδοκιμῇ. Pass., εὐδοχιμήσῃ. 
. (86) Δόξα. Or. 2 addit, zat τὸ χράτος, «et impes 
rium. » 

(87) Τῶν airov. Sic Neg. bm. Deest in ed. 


299 MONITUM IN ORATIONEM XVI. 


I. Cum Tiberina regio, ubi Arianzi pagus, Gregorii natale solum, plurimis ac gravis- 
simis afllietata essel. calomitalibus, in miserie eumulum, vineas et maturas jam fruges 
tristis grando demessuerat. Tot lantisque territa periculis Nazianzena plebs ad utrumque 
üregzorium, tanquam ad tatissimum portum, convolavit. Has autein calamitates cum Gre- 
gorius senior, ob populi scelera, immissas doleret, stupeus ipse pre moestilia silebal. 
Theologus vero, licel invitus, plebis suasu iu medium prodiens, hane ad Nazianzenos 
eralionem habuit. Optasset quidem silere, patrem aulem loqui; idque ipso orationis 
exordio profitetur. Verum, ubi frustra tentavit, ipse ad invesligandas calamitatis causas 
converlitur, easque longa ac multipliei peccatorum, qui Dei iram esxcitaverant, enuime- 
ratione, exponit. Deinde Nazianzenos horlatur, ul, peccati fuga, lacrymis, compunctione 
cordis ac precibus ad divinam benignitatem confugiant. Deimuni, conversa d palrem 
oratione, eum rogat, ut ipse populuu erudiat, docealque «illa pielatis ae. misericordia 
oflieia, quibus Deus magis quam pluribus oblatiouibus delectatur (n. 20). » 

11. Moralis est et suasoria hee oratio. Mira ju ea elucet. dicendi copia, eximiusque 
verborum el senlenliarum in rem suam ex Scripturis delectus. Dicta videlur medio 
circiler anno 373 : quippe qua ineaplo jam eodem anno, et sallem ante medium anni 
3'I^, haberi debuit. Grezorius siquidem noster in hac oratione episeopum aperte se prod- 
it : « loquere, » inquil Patrem alloquens (n. ^4), «loquere, quiso, elsi pauca.... Hunc po- 
pulum mihi compone, alumno disciplina tui, deinde pastori, nune aulem pastorum 
quoque priücipi. » Unde profeclo manifestum est, banc a Gregorio sceriplam «dictauque 
oraüonem, non lantum postquam conusecralus esl episcopus, auno scilicel inedio 372, 
verum eliam post susceptam ab eo Nazianzene Ecclesie una cum patre administratio- 
nem, quod quidem contigit exeuute anno 372, vel polius ineunte 373. Non potest etiam 
differri ultra medium annum 37^. Etenim Gregorio filio dicenti interfuit Gregorius paler, 
qui sequenti mense Martio vel Aprili anni 374 obiit. Hoc igitur oratio ad annum cir- 
ciler medium 373 merilo pertinere videtur. 


ΛΟΓῸΣ 1“. 


Εἰς τὸν (88) πατέρα σιωπῶγντα διὰ τὴν πληγὴν B 
τῆς χαϊάζης. 


ORATIO XVI». 


1n patrem tacentem propter plagam grandinis, 


Α΄. TE λύετε τάξιν ἐπαινουμένην ; τί βιάζεσθε γλῶσ- 1. Quid laudabilem ordinem solvitis? Quid lingue 
* Alias XV, que autem 10 erat, nunc 1j, — 


τς A Δι τς (88) Εἰς ccr, etc. Sic Reg. bn, ph. 
Habita medio circiter anno 575. 


955 : 


S. GREGORII THEOLOGI 


930 


legi servienti vim affertis? Quid sermonem spiritui A σαν νόμῳ δουλεύουσαν; τί προχαλεῖσθε (89) λύγον 


cedentem provocatis? Quid, relieto eapite, ad pedes 
aecurritis? Quid Aaronem pr:etereuntes, Eleazarum 
3009 in melium producitis ? Non patior fontem 
obstrui, et torrentem currere ; solem occultari, et 
stellam lucere ; canitiem se subducere, et juvenilem 
zlatem leges ferre; sapientiam silere, el imperitiam 
insolenter se jactare. Nam profecto nec. major plu- 
vim vis minore utilior est. Quid enim? Si vehe- 
mentior fuerit, terram abstrahit, et agricol:e fructus 
summatim comminuit; hiec autem sensim ac leni- 
ter labens, et ad ima usque penetrans, agrum pin- 
guem reddit, atque agricolam commodo allicit, 
spicamque ad maturum fructum alit. Nec item in 
sermonibus, is, qui dicendi copia praestat, sapien- 
tore fruetuosior et. conducibilior est. llle enim, 
cum auditorem exigua forsan voluptate affecerit, 
abscessit, simulque cum percusso aere solutus est, 
nibil aliud supra hoc virium habens aec per lingua 
leporem avidis auribus tanquam pr:estigias quasdam 
offudit. [lie autem in mentem penetravit, ac dila- 


D 


εἴχοντα πνεύματι; τί τὴν χεφαλὴν ἀφέντες, ἐπὶ τοὺς 
πόδας ἐσπεύσατε (00); τί τὸν ᾿Ααρὼν παρατρέχοντες, 
τὸν Ἐλεάζαρ προδάλλεσθε ; Οὐ δέχομαι πηγὴν φράσ- 
σεσθαι, χαὶ χείμαῤῥον φέρεσθαι " ἥλιον χρύπτεσθαι, 
χαὶ ἀστέρα δείκνυσθα!- τὴν πολιὰν ὑποχωρεῖν, xai 
τὴν νεότητα νομοθετεῖν" τὴν σοφίαν σιωπᾷν, χαὶ τὴν 
ἀπειρίαν νεανιεύεσθαι. Οὔτε ὑετοῦ πάντως ὁ πλείων, 
τοῦ ἐλάττονος χρησιμώτερος " τί γάρ (91); Εἰ ὁ μὲν 
σφοδρότερος ὧν, παρασύρει τὴν γῆν, xal προσζη- 
μιοῖ τῷ χεφαλαίῳ τὸν γεωργόν" ὁ δὲ ἠρέμα χεόμενος, 
καὶ εἰς τὰ βάθη δυόμενος, πιαίνει τὴν ἄρουραν, xal 
ὀνίνησι τὸν ἀρόσαντα, χαὶ τρέ 


t στάχυν εἰς χαρπὸν 
ὥριμον. Οὔτε ἐν (93) λόγοις ὁ δαψιλέστερος, τοῦ σο- 
φωτέρου λυσιτελέστερος. Ὁ μὲν γὰρ ἴσως ὀλίγον (95) 
εὐφράνας ἀπῆλθε, χαὶ ὁμοῦ τῷ πληγέντι ἀέρι διελύ- 
θη, μηδὲν δυνηθεὶς ὑπὲρ τοῦτο, χαὶ τὴν λίχνον ἀχοὴν 
τῇ εὐγλωττίᾳ χατεγοήτευσεν. Ὁ δὲ εἰς τὸν νοῦν δι- 
ἐθη xai πλατύνας τὸ στόμα ἐπλήρωσςε Πνεύματος, 
χαὶ τῆς γεννήσεως ὥφθη μαχρότερος (94), χαὶ πολλὰ 
ἐν ὀλίγαις συλλαθαῖς ἐγεώργησε 


tatum os Spiritu implevit, ortuque suo major apparuit, atque ingentem paucis syllabis segetem edi- 


dit. 

Η. Nondum de vera illa et prima sapientia loquor, 
cujus pr:eclarus hie pastor et agricola principatum 
tenet. Prima autem sapientia , est vita proba, et 
lionesta, Deoque perpurgata, vel certe se purgaus ; 
Deo, inquam, qui purissimus et splendidissimus 
est, solumque purgationis sacrificium a no5is requi- 
rit, quod quidem cor contritum ^, et laudis sacri- 
ficium **, et. novam in. Christo creaturam *5*, οἱ 
novum hominem $?*, aliaque id genus, appellare 
Scriptura consuevit, Prima sapientia est, sapientiam 
in sermone ae dictionum strophis, atque adulteriuis 
et supervacaneis figuris sitam aspernari. Mihi au- 
tem utinam potius quinque verba cum prudentia 
eloqui contingat, quam. decem millia in lingua et 
voce lub: siae sensu **, haudquaquam militem 
meum ad spirituale bellum exeitante. Hanc ego 
supientiam laudo, hane compleetor, per quam igno- 
biles gloriam consecuti sunt, et ad quam ii, qui 
nullo in pretio erant, exteris praelati sunt, et cuxa 
qua piscatores universum orbem Evangelii vinculis, 
tanquam retibus, implicuerunt, ae per consumma- 
tum et abbreviatum verbum 55, sapientiam eam quie 
destruitur 5 superarunt. Nec enim qui iu sermone 


8'Ps3]..5,49. t Psal, xrix, 25. 
* * 3 
1x, 98. | 59^ | Gor. 1,16: 


(39) HpoxaAsic0s. Reg. ph. προσχαλεῖσθε. 

(90) Ἐσπεύσατε. Sie Reg. a, e, d, bm, Uoisl. 1, 
Or. 4, ete. In aliis vero non paucis, σπεύδετε, Qui 
lectio non ininus placet. Editi, ἀπεύσατε. 

(91) Τί γάρ, ete. illius, « quonam. enim pacto, 
cum illa ob vehementiam suam terram abstrahat, 
atque ipsa etiam forte agricolam multet, » etc. 

(92) Οὔτε àv, etc. Or. 1. Οὔτε ὁ ἐν. Fortasse le- 
gendum, οὕτως οὔτε ὁ ἐν λόγοις δαψιλέστερος. 

(95) ᾿Ο.λίγον. Meg. c, ὀλίγα. 

(ἢ "Ὥφθη μαχρότερος. « Sublimior, grandior 
apparuit. » Billius : « longior exstitit. » 

(95) "Avcióéc'ectr. « Antithesibus. » Billius, « dis- 


C 


*3 3 Cor. v, 17. 


B'. Ka οὕπω λέγω τὴν ἀληθινὴν σοφίαν xai πρώ- 
τὴν, fv ὁ θαυμάσιος δδς γεωργὸς xol ποιμὴν τὰ 
πρῶτα φέρεται. Σοφία πρώτη, βίος ἐπαινετὸς χαὶ 
Θεῷ χεχαθαρμένος, ἣ χαθαιρόμενος, τῷ χαθαρωτάτῳ 
xoi λαμπροτάτῳ, xai μόνην ἀπαιτοῦντι παρ᾽ ἡμῶν 
θυσίαν, τὴν κάθαρσιν, ἣν δὲ χαρδίαν συντετριμμέ - 
νην, χαὶ θυσίαν αἰνέσεως, χαὶ χαινὴν ἐν Χριστῷ 
χτίσιν, xal νέον ἄνθρωπον, χαὶ τὰ τοιαῦτα, τῇ Γρα- 


ω 
* 


φῇ χαλεῖν φίλον. Σοφία πρώτη. σοφίας ὑπερορᾷν τῆς 
ἐν λόγῳ χειμένης, xa στροφαῖς λέξεων, xal ταὶς χι- 
θδήλοις χαὶ περιτταῖς ἀντιθέσεσιν (95). Ἐμοὶ δὲ γέ- 
νοιτο πέντε λόγους ἐν ἐχχλησίᾳ λαλῆσαι μετὰ συν- 
ἐσεως, ἣ μυρίους (96) ἐν γχώσσῃ, καὶ φωνῇ σάλπιγε 
γος ἀσήμῳ, τὸν ἐμὸν ὁπλίτην οὐχ ἐγειρούσῃ πρὸς 
τὸν πνευματικὸν πόλεμον. Ταύτην ἐπαινῶ τὴν σο- 


DSTI 


clay ἐγὼ, ταύτην ἀσπάζομαι, δι’ ἦν ἀγεννεῖς ἐδοξά- 
σθησαν (91), καὶ εἰς ἣν ἐξουθενήμενοι (98) προετι- 
μήθησαν, χαὶ μεθ᾽ ἧς ἁλιεῖς τὴν οἰχουμένην ὅλην 
τοῖς τοῦ Εὐαγγελίου δεσμοῖς ἐσαγήνευσαν, τῷ συντε- 
πελεσμένῳ χαὶ συντετμημένῳ λόγῳ, τὴν καταργου- 
μένην σοφίαν νιχήσαντες. Οὐ γὰρ ὁ ἐν λόγῳ σοφὸς, 
οὗτος ἐμοὶ σοφὸς, οὐδὲ ὅστις γλῶσσαν μὲν εὕστροφον 
ἔχει, Ψυχὴν ὃὲ ἄστατον χαὶ (99) ἀπαίδευτον, ὥσπερ 
55 Rom 


88 Ephes. 1v, 24. **I Cor. x1v,19. 


putationibus, » 

(96) Ἢ μυρίους, etc. Reg. ἃ, ἢ μυρίους λόγους, 
«decem millia verborum. » Sie in Epist. 1. ad Cor. 
xiv, 19: « Sed in Ecclesia volo quinque verba sensu 
meo loqui, ut et alios instruam, quam decem mnil- 
lia verborum in lingua.» Billius : « quam sexcenta 
in lingua et voee tube obscura. » 

(97) "E6o£dcOncav. Ma plerique codd. 1n editis, 
ἀδοξάσθησαν, «ignominia affecti sunt. » 

(98) Ἐξουθενημένοι. Sic Reg. ph, Chrys., Coisl. 
1, Or. 4, etc. In ed., ἐξουδενωμένοι. 

(99) "Acracov xat. Sic Reg. c. ph, (0151 4, 2t 
Par. In edit. deest. 


951 
τῶν τάφων, ὅσοι τὰ ἔξωθεν ὄντες 
ὡραῖοι, μυδῶσι νεχροῖς τὰ ἔνδον, xal πολλὴν δυτ- 
ωδίαν περικαλύπτουσιν" ἀλλ᾽ ὅστις ὀλίγα μὲν περὶ ἀρε- 
τῆς φθέγγεται, πολλὰ δὲ οἷς ἐνεργεῖ παραδεῖχ 
χαὶ τὸ ἀξιόπιστον τῷ λόγῳ διὰ τοῦ βίου προστίθη- 
σιν. 


νυσπι, 


ORATIO XVI, — IN PATREM TACENTEM. 


953 


* - Ἢ 1 . " 18.3 . ' 
εὐπρεπεῖς χαὶ A sapientia priestat, hie mili sapiens est, nee qu 


301 volubilem quidem linguam, instabilem vero et 
imperitum animum habet, illis utique sepulcris non 
absimilis, que, cum foris pulchra et decora sint, intus 
lamen cadaveribus scatent *', atque ingentem feto- 
rem obtegunt: verum is, qui. pauca quidem de .vir- 


tute. verba facit, multa vero operibus exhibet, fidem et auctoritatem sermoni suo per vitam conciliat. 


I'. Κρείσσων ἐμοὶ εὐμορφία θεωρουμένη τῆς 
ἐν (1) λόγῳ ζωγραφουμένης" i 
χεῖρες ἔχουσιν, ἣ ὃν οἱ ὄνειρο: πλάττουσιν" χαὶ σοφία, 


χαὶ πλοῦτος, ὃν αἱ 


οὐχ *j τῷ λόγῳ (3) λαμπρυνομένη, ἀλλ᾽ ἡ διὰ τῶν 
ἔργων ἐλεγχομένη. Σύνγεσις γὰρ ἀγαθὴ πᾶσι τοῖς 
ποιοῦσιν" αὐτὴν, φησὶν, ἀλλ᾽ οὐ τοῖς χηρύττουσιν" 
ταύτης δὲ βάσανος ἀχριθεστάτη τῆς σοφίας χρόνος, 
xai στέφανος ὄντως γῆρας χαυχήπεως. El γὰρ οὐ 
χρὴ μαχαρίζειν πρὸ τελευτῆς ἄνθρωπον, ὡς Σολο- 
μῶντι χἀμοὶ δο 


εἴ, χαὶ ἄδηλον ὃ παρὰ τῆς ἐπιούσης 
τεχθήσετα!, πολλὰς στροφὰς ἐχούσης ἡμῶν τῆς χάτω 
ζωῆς, xaX τοῦ τῆς ταπεινώσεως σώματος ἄνω xal 
χάτω χινουμένου (5) χαὶ μεταπέπτοντος" πῶς οὐχὶ 
χαὶ ὁ τὸ πολὺ τοῦ βίου (4) χενώσας ἀμέμπτως, χαὶ 
οἷον ἤδη πρὸς λιμέσιν ὧν τοῦ χοινοῦ τῆς ζωῆς πελά- 
γους, τοῦ πολὺν ἔχοντος ἔτι τὸν πλοῦν ἀσφαλέστερος, 
χαὶ διὰ τοῦτο μαχαριώτερος; 


Δ΄. Μὴ τοίνυν ἀποχλείσῃς γλῶσσαν τὴν πολλὰ 
τὴν LI 
oae M 


φθεγξαμένην χαλῶς, ἧς oi χαρποὶ πολλοὶ, xa πολλὰ 
τὰ τῆς διχαιοσύνης γεννήματα" ἧς πόσα τὰ τέχνα, χαὶ 
κίνες οἱ θησαυροὶ, ἄρον" xóx.p τοὺς ὀσθωϊμούς 
σου, καὶ ἴδε" πᾶς ὁ λαὸς οὗτος, ὃν ἐν Χριστῷ διὰ τοῦ 
Εὐαγγελίου ἐγέννησας. Μὴ δὴ φθονήσῃς ἡμῖν τῶν 
χρηστῶν πλέον ἣ ὀλίγων ῥημάτων, μηδὲ τῆς μελλού- 


ens ζημίας (8) ἤδη δῷς τὸ προοίμιον. Φθέγξαι, βρα- 
χέα μὲν, ἀλλ᾽ £go φίλα χαὶ ἥδιστα (0): οὐχ ἀχου- 


στὰ (7) μὲν, ἀλλὰ τῇ πνευματιχῇ βοῇ (8) γινωσχό- 
μενα, xal) ἣν χαὶ σιωπῶντος ἀχούει Μωσέως Θεός (9)- 
xa, Τί βοᾷς πρὸς μέ (10) ; τῷ νοερῶς ἐντυγχάνοντ: 
λέγεται. Κατάρτισαί uot τὸν λαὸν (11) τῷ σῷ θρέμ- 
ματι, xa μετὰ τοῦτο ποιμένι, νῦν δὲ χαὶ ἀρχιποιμένι 
(19). Δίδαξον 


* 


t ποιμαντιχῆς, τὸν λαὸν τοῦτον 
τα 


ς παρούσης τι πληγῆς (15) 


φιλοσόφησον, ὧν διχαίων τοῦ Θεοῦ χριμάτων, 
ἐάν τε χαταλαμθάνωμεν ἡμεῖς, ἐάν τε ἀγνοῶμεν τὴν πολ- 


λὴν ἄθυσσον. Πῶς χαὶ ἡ ἐλεημοσύνη εἰς σταθμοὺς (14), 


9 Mattb, xxnir, 97. 


** Psal]. cx, 10. 
XLIX, 18. 


*3 [ Cor. iv. 15. * Exod. xiv, 15. 


(1) "Er. Sic Reg. ph. Deest in ed. 

(2) Oi ὄνειροι ... τῷ Aóyo. [τὰ nonnulli. codd. 
Desunt oi et τῷ in ed. 

(5) Kurovpérov. Reg. bin, Or. 1, Jes., δονουμέ- 
νους t agilelur. » 

(4) Bíov. Or. 1 addit, τούτου, « vit:e bujus. » 

(5) Μειιλούσης ζημίας. Mic, per «impendens 
detrimentum, » seu. « periculum, » intelligit. Gre- 
gorius mortem patris, qu:ze longe abesse non pote- 
rat prz? long:eva. ejus senectute. 

(06) Καὶ ἥδιστα. Sic Regii plures. Coisl. vero 2, 
Jes., aliique non pauci, πλεῖστα, « plurima.» Sic 
etiam legit Billius. 

(3) Οὐκ ἀκουστά. Reg. ph, Coisl. 1, Or. 1, οὐχ 


ParRor. Gn. XXXV. 


9? Prov. xvi, 21. 


M. Prostantior, meo quidem judicio, est. pul- 
ehritudo ea quie oculis cernitur, quam qua sermone 
pingitur; et divitize quas manus tenent, quam quae 
per somnia eflinguntur ; et sapientia quie per opera 
demonstratur, quam qux sermone nitet ac splen- 
descit, Intellectus enim bonus, inquit ille, omnibus 
facientibus eum *^, non autem przedicantibus, Hujus 
porro sapientiz certissimus explorator tempus est, 
ac vere gloriationis corona senectus *?, Nam si, ut 
ego eum Salomone sentio, hominem ante mortem 
beatum przdicare non oportet ?, incertumque est 
quid superventura dies paritura siL*', propterea 
quod terrena nostra vita multas conversiones ha- 
beat, atque. humilitatis corpus sursum et deorsum 
moveatur ae subinde immutetur; quid afferri po- 
test, quin is, qui magnam vilze partem sine repre- 
hensione confecit, et jam communis hujus wit 
maris velut in portu est, tutior. ac proinde beatior 
811, quam is cui longa adhue navigatio superest? 

IV. Ne igitur linguam elaudas, αὐτο multa. recte 
locuta est, quie fructus multos, ac multos justitia 
fetus edidit; eujus quot filii, et quinam — thesauri 
sunt, leva in circuitu oculos tuos, et vide?*, totus 
hie est populus, quem in Christo per Evangelium 
genuisti ?. Quocirca ne nobis, non tam paucos, 
quam suaves sermones invideas, nec jam impen- 
dentis detrimenti praludium pribeas. Loquere, 
quiso, elsi pauca, at mihi chara et dulcissimà ; 
elsi minus audiri possint, al quie lamen per 
spiritualem — clamorem cognoseantur, per quem 
Deus tacentem quoque Moysem audivit; eui. etiam 
sola mente colloquenti dietum est : Quid ad me 
clamas **? Hune populum mihi compone, hoc est, 
alumno disciplina tu:e, deinde pastori, nunc autem 
pastorum quoque principi. Me de pascendi gregis 
ratione, populum hunc de obedientia aliquid doce : 

D quidpiam de przesenti plaza. philosophace, 309 de 
justis Dei judiciis; sive nos ea compreliendamus, 


*" Eccli. xi, 51. *! Prov. xxvi, 1. ?* Isa. 


ἐξάχουστα. 

(8) Bom. Coisl. 2, ῥοῦ, «per spirituale fluen- 
tum. » 

(9) Μωσέως Θεός. Reg. ph, ὁ Θεὸς Μωσέως. 

m Πρὸς μέ. Coisl. 4 addit, φησί, 

11) Τὸν Aacv. Montac. addit, τοῦτον. 

(12) Nov δὲ καὶ ἀρχιποιμέγνι. Sic exponit Nice- 
115: € Ex. sacerdote. Jam episcopus, et tuo. jussu 
ἀρχιερατεύων, sumimus sacerdos Nazianzen:ie. Eccle- 
Sire. » 

(15) Παρούσης τι π.ιϊηγῆς. Sic Regg. a, c. Deest 
zt in ed. 

(14) Εἰς σταθμούς. Coisl. 1, ἐν σταθμοῖς, xal 
χατά, elc. 


30 


959 


S. GREGORII THEOLOGI 


940 


sive ingentem eorum abyssum »gnoremus. Doce A xazX τὸν ἅγιον Ἡσαῖαν (οὐδὲ γὰρ τὸ ἀγαθὸν ἄχρι- 


quomodo et misericordia, ut est apud sanctum 
Isaiam, ad libram espendatur ?! (neque enim in- 
discreta bonitas est, iicet iis aliter visum sit, qui 
priores in vinea laborarunt?*, nec in mercedis pa- 
rilitate, imparem laborandi rationem intellexe- 
runt), et. quomodo ira, qu:e appellatur calix in 
manu Domini?'; et, calix ruine qui ebibitur *5, 
peccatis proportione respondeat, tametsi omnibus 
de merit: poen: atrocitate aliquid detrahat, atque 
iri meracum benignitate temperet; ita ut ex se- 
verilate ad lenitatem et gratiam iis inclinet, qui 
metu erudiuntur, et ex parva calamitate concipiunt, 
ac morum correctionem parturiunt, perfectumque 
salutis spiritum pariunt ?? : fecem autem, hoc est, 


τον, εἰ xai τοῖς ἐν τῷ ἀμπελῶνι προχεχμηχό- 
σιν, ἔδοξε, μὴ συνιεῖσι (1) τὸ ἐν τῇ ἰσότητι ἄν- 
1009), χαὶ ἣ ὀργὴ κατὰ λόγον τῶν ἁμαρτημά- 
των, ποτήριον ἐν χειρὶ Κυρίου προσαγορενομένη, 
χαὶ χόνδυ πτώσεως (10) ἐχπινόμενον, εἰ χαὶ πᾶσιν 0gat- 
ρεῖταί τι τῆς ἀξίας, xai τὸ τῆς ὀργῆς ἄκρατον φιλαν- 
θρωπίᾳ χίρνησιν" χλίνων μὲν ἐχ τοῦ (17) ἀποτόμου 
πρὸς τὸ ἐνδόσιμον τοῖς φόθῳ παιδευομένοις, καὶ τοῖς ἐκ 
τῆς μιχρᾶς θλίψεως (18) συλλαμθάνουσι χαὶ ὠδίνουσιν 
ἐπιστροφὴν, χαὶ πνεῦμα σωτηρίας τέλειον ἀποτίχτου- 
cty* ὑποτηρῶν ὃς ὅμως τρυγίαν, τὸ τῆς ὀργῆς ἔσχα- 
τον, ἵν᾽ ὅλον χενώσῃ τοῖς μὴ θεραπευομένοις Ex τῆς 
χρηστότητος, ἀλλὰ χαὶ (19) σχληρυνομένοις χατὰ τὸν 
βαρυχάρδιον Φαραὼ, xaX πικρὸν ἐργοδότην, εἰς δεῖγμα 


id quod in ira extremum est, asservet, ut eam (0- B. ταμιευθέντα τῆς τοῦ Θεοῦ χατὰ τῶν ἀσεδῶν δυνάμεως. 
tam in illos effundat, qui benignitate atque clementia minime sanantur, imo etiam obdurantur, 
quemadmodum ille cordis duritia laborans Pharao, et in operibus indicendis acerbus*, ad divi- 
nis adversus impios polentix€ specimen edendum reservatus ?, 


X. Expone, unde hujusmodi plage et flagra 
oriantur, et. que sit eorum ratio? Utrum inordi 
natus quidam ac przeposterus et gubernationis om- 
nis expers universitatis motus, ac. cca temeritas, 
tanquam videlicet nemo sit qui rebus moderandis 
praesit, et denique casus hxc ferat, ut placet ho- 
minibus stulte sapientibus, et iis, qui a przcipiti 
et tenebroso spiritu temere feruntur; an potius 
universa hzc rerum moles, ut ratione atque ordi- 
ne primum creata, atque concinne et ornate tem- 
perata, et eolligata, et mota est, velut is solus no- 
vit, qui molum attulit, sie etiam, Providentix 
freno eam ducente, in diversum moveatur, et col- 
locetur? Unde sterilitates, et ἃ ventis invecLe la- 
bes, et grandines, praesens. nostra plaga et admo- 
nitio? Unde aeris corruptiones, et morbi, et :estuan- 
tis terre motus, et maris sese in altum attollentis 
impetus, et ceelitus orti terrores? Et quonam pacto 
creatura, ad hominum usum et commoditatem 
effecta, communes, inquam, et quales deliciz, 
ad impiorum penam immutetur, ut, quibus 303 
ornati gratias non egimus, iis etiam erudiamur, 
"atque ex his qui patimur, potentiam agnosca- 
mus, quandoquidem ex acceptis beneficiis eam 
haudquaquam agnovimus? Quonam modo aliis de 
manu Domini duplicia peccata tribuuntur *, ac vitii 
ieensura per duplum impletur, secundum quam 


95 Ica, xvin, 17, 
* Exod. v, 6; vir, 22 
9 , , 


-— 


96. Matth. xx, 19. 
? Exod. i, 9. 


91. Psal. 
* fom. 1x, 47. 


45) Μὴ συνιεῖσι, etc, Sic exponit. Nicetas : 
4 Etsi iniquum videbatur postremos primis ex- 
square, non tamen iniquum erat; postremorum enim 
voluntas id, quod labori deerat, supplevit. » 

(16) Πτώσεως. Or. 2, πόσεως, 

(17) "Ex cov. Or. 2, ἀπὸ τοῦ. 

(18) Mixpüc OAhfbgoc. Coisl. 1, μαχρᾶς, « diu- 
turna calamitate.» Coisl. 2, μιχρᾶς πίστεως, « mo- 
dica fide. » 

(19) Καί. Deest in Reg. a. 

. (20) 'Expáón. Sic Wegg. bm, ph, etc. In ed. 
ἐχράτη. 
A 


E'. Εἰπὲ, πόθεν αἱ τοιαῦται πληγαὶ xai μάστιγες ; 
χαὶ τίς ὁ περὶ ταῦτα λόγος ; Πότερον χίνησίς τις τοῦ 
παντὺς ἅταχτος, xaX ἀνώμαλος, χαὶ ἀχυδέρνητος φορά 
«c χαὶ ἀλογία, ὡς οὐδενὸς τοῖς οὖσιν ἐπιστατοῦντος, 
χαὶ τὸ αὐτόματον ταῦτα φέρει, ὡς δοχεῖ τοῖς ἀσόφως 
σοφοῖς, χαὶ τοῖς εἰκῇ φερομένοις ὑπὸ τοῦ ἀτάχτου 
xai σχοτεινοῦ πνεύματος" ἣ λόγῳ τινὶ xa τάξει, 
ὥσπερ ὑπέστη τὸ πᾶν ἀπ᾽ ἀρχῆς, καὶ ἐχράθη (20), χαὶ 
συνεδέθη, xal ἐχινήθη χοσμίως, ὡς μόνῳ τῷ χινή- 
σαντι γνώριμον, οὕτω xal μεταχινεῖται xal μετατί- 
θετα: Προνοίας χαλινοῖς ὁδηγούμενον ; Πόθεν ἀφορίαι»ν 
xaX ἀνεμοφθορίαι, xaX χάλαζαι, ἡ νῦν ἡμετέρα πληγὴ 
χαὶ νουθεσία ; Πόθεν ἀέρων φθοραὶ, καὶ νόσοι, xa 
βρασμοὶ γῆς, καὶ θαλάσσης ἐπαναστάσεις, xal τὰ ἐξ 
οὐρανοῦ δείματα (21); Καὶ πῶς ἡ εἰς ἀπόλαυσιν 
ἀνθρώπων δημιουργηθεῖσα χτίσις, τὸ χοινὸν ἐντρύ- 
φημα (92) καὶ ἰσότιμον, εἰς τὴν τῶν ἀσεθῶν χόλασιν 
μεταθάλλεται, ἵν᾽ οἷς τιμηθέντες οὐκ ηὐχαριστήσαμεν, 
τούτοις χαὶ παιδευθῶμεν, καὶ γνῶμεν τὴν δύναμιν ἐξ 
ὧν πάσχομεν, ἐπειδὴ μὴ ἔγνωμεν (23) ἐξ ὧν εὖ πε- 
πόνθαμεν ; Πῶς τοῖς μὲν (24) Ex χειρὸς Κυρίου διπλᾶ 
τὰ ἁμαρτήματα (23) δίδοται, xal ἀναπληροῦται τὸ 
τῆς χαχίας μέτρον τῇ διπλασίᾳ (26), χαθ’ ἣν χαὶ ὁ 
Ἰσραὴλ σωφρονίζεται" τοῖς δὲ, διὰ τῆς ἑπταπλασίας 
εἰς τὸν χόλπον ἀποδιδομένης, χενοῦται τὰ ἁμαρτήμα- 
πα; Καὶ τί τὸ τῶν ᾿Αμοῤῥαίων μέτρον οὔπω πεπλη- 
ρωμένον ; Καὶ πῶς ὁ ἁμαρτωλὸς ἣ ἀφίεται, | χολά- 
υχχιν, 9. "8 Ezech. xxm, 55. 55 Isa. xxv, 18. 
s S2 ΧΙ; 2. 


(21) Δείμειτα. Sic Regg. bm, ph., Or. 2, etc. Sic 
etjam legit Billius. In ed. δείγματα, « exempla. » 

(22) “Εντρύφημα. Sic Regg. bm, ph, Or. 2, Par. 
In ed., ἀντρύφημα. 

(25) "Ἔγνωμεν. Montac. ἐγνώχαμεν. 

(24) Τοῖς μέν. Sic plures Regg., Coisl. 1 Or. 2, 
Par. [n ed., τοῖς ἄν. 

(85) Az Aa τὰ ἁμαρτήματα. « Duplicia peccata, » 
id est, « duplices pro peccatis poenas. » 

(26) Διπιϊασίᾳ. Billius : « per duplicitatem. » Vox 
hic aquivoca, quia διπλασία. aliud sonat Latiue 
quam Grace. 


941 


ORATIO XVI. — IN PATREM TACENTEM. 


943 


ζεται πάλιν" τὸ μὲν, ἐκεῖθεν τυχὸν τηρούμενος, τὸ A etiam Israel castigatur ; aliis rursus per septuplum 


i, ἐντεῦθεν ἰατρευόμενος ; Kat πῶς ὁ δίχαιος, ἣ χα- 
χοπαθεῖ πειραζόμενος ἴσως, ἣ có ma Det συντηρούμε- 
νος, ἄνπερ | πτωχὸς τὴν διάνοιαν, xol 
ὑπεράνω (37) τῶν ὁρωμένων, χαὶ ὡς τὸ συνειδὸς 
διδάσχει τούτων ἑχάτερον, τὸ οἰχεῖον χαὶ ἀψευδὲς 
χριτήριον; Τίς ἡ πληγὴ, xaX πόθεν ; Πότερον ἀρετῆς 
ἔλεγχος, ἣ χαχίας βάσανος, καὶ ὅτι χρεῖττον ὡς χολά- 
σει χάμπτεσθα:, χἂν μὴ οὕτως ἔχῃ, xa ὑπὸ τὴν 
χραταιὰν τοῦ Θεοῦ χεῖρα ταπεινοῦσθαι, ἣ ὡς δοχιμα- 
σίᾳ μετεωρίζεσθαι. Ταῦτα δίδαξον χαὶ νουθέτησον, 
μὴ σφόδρα τῇ παρούσῃ πληγῇ δυσφορεῖν ἡμᾶς (38), 
ἣ εἰς χαχῶν βάθος ἐμπεσόντας (29) χαταφρονεῖν 
(ἔστι γάρ τι χαὶ τοιοῦτο (50) πάθημα ἐν τοῖς πολλοῖς), 
ἀλλὰ σωφρόνως ἔχειν πρὸς τὴν νουθεσίαν, χαὶ μὴ 


μὴ σφόδρα 


τὴν μείζω προχαλεῖσθαι, διὰ τῆς πρὸς ταύτην ἀναι- 5 


σθησίας (51). 


in sinu. redditum peccata. exhauriuntur * ? Qu:enam 
Amorrhiorum mensura nondum cumulata *? Quo- 
nam pacto peccator, aut dimittitur, aut. rursum 
supplicio afficitur; illud, quia fortasse ad alteram 
vitam reservatur, hoc, ut ea ratione ad sanitatem 
revocetur? Quonam item pacto vir justus, vel 
wrumnis premitur, ut fortasse tentetur, vel leta 
omnia habet, ut conservetur, modo sit animo pau- 
per, nec supra ea, qux in oculorum sensuim cadunt, 
admodum evectus, sicut etiam conscientia, lioc est, 
domesticum et verum tribunal, horum utrumque do- 
cet? Quaenam hzec plaga, eLunde ? Utrum ut virtus no- 
stra exploretur, an ut improbitas vindicetur? Quan- 
quam prostat. velut ob poenam (etiam si. aliter res 
se habeat) animos. demittere, ac sub. potenti manu 
Dei humiliari?, quam velut ob probationem in altum 


elferri. Hec doce, atque admone, ne ob przsentem plagam gravius discruciemur, aut in profundum malorum 
prolopsi, eam contemnamus (id enim plerisque ita etiam evenit), verum prudenter in hac castigatione nos 
geramus, ne, animi stupiditate ac sine sensu eam excipiendo, majorem accersamus. 


Qr. Δεινὸν ἀφορία γῆς, xaX χαρπῶν ἀπώλεια: πῶς 
δὲ οὗ, ἤδη ταῖς ἐλπίσιν εὐφραινόντων, xai ταῖς 
ἀποθήχαις πλησιαζόντων; Καὶ δεινὸν ἄωρος θερισμὸς, 
χαὶ γεωργοὶ τοῖς πόνοις ἐπιστυγνάζοντες, χαὶ οἷον 


νεχροῖς (52) παραχαθήμενοι τοῖς γεννήμασιν, ἃ ὑετὸς 


E 


ἥμερος, xa ἄγριος ἐξεθέρισεν. ὧν οὐχ 
ἐπλήρωσε τὴν χεῖρα αὐτοῦ ὁ θερίζων, χαὶ τὸν χόλπον 
αὐτοῦ ὁ τὰ δράγματα συλλέγων᾽ οὐδὲ τῆς εὐλογίας 
π᾿ αὐτοῖς ἔτυχεν, ἣν χαρίζονται γεωργοῖς οἱ παρ- 
άγοντες. Καὶ θέαμα ἐλεεινὸν, γῆ χαθυθρισμένη, καὶ 
ἀποχειραμένη, xai τὸν ἑαυτῆς χύσμον οὐχ ἔχουσα. 
Ὃ θρηνεῖ μὲν ὁ μαχάριος Ἰωὴλ, γῆς χαταφθορὰν, 
xai λιμοῦ βάσανον, εἰ xaí τις ἄλλος, ἐχτραγῳδήσας" 
θρηνεῖ ὃὲ προφήτης ἕτερος (55), τῇ 
χοσμίᾳ τὴν τελευταίαν ἀχοσμίαν ἀν 


πρότερον εὑ- 


ιθεὶς, ἐν οἷς 
φησι περὶ ὀργῆς Κυρίου διαλεγόμενος, θραύοντος 
γῆν" Τὰ ἔμπροσθεν αὐτοῦ παράδεισος τρυφῆς, 
καὶ τὰ ὄπισθεν (54) πεδίον" ἀφανισμοῦ. Δεινὰ μὲν 
δὴ ταῦτα, xal πέρα δεινῶν, ἕως μόνα λυπεῖ τὰ (55) 


παρόντα, xal οὕπω χαλεπωτέρας ἀνιᾷ πληγῆς αἵ- 
σθησις" ἐπειδὴ, χαθάπερ ἐν τοῖς νοσήμασι, τὸ λυποῦν 
ἀεὶ πάθος τοῦ μὴ παρόντος ἀνιαρώτερον" δεινότερα 
δ᾽ ἔτ: τούτων οἱ τῆς ὀργῆς τοῦ Θεοῦ θησαυροὶ παρ᾽ 
CTS *- * ἊΣ DU 1 - D - - 
ἑαυτοῖς χατέχουσιν, ὧν μὴ γένοιτο πεῖραν ὑμᾶς (20) 
λαθεῖν" οὐδέ γε λήψεσθε 


τοῦ 
Θεοῦ καταφεύγοντες, καὶ τὸν θελητὴν (57) τοῦ ἐλέους 
τοῖς δάχρυσιν ἕλχοντες, χαὶ τὸ 


πρὸς τοὺς οἰχτιρμοὺς 


ἑξῆς τῆς ὀργῆς διὰ 


; - 
πραότης ταῦτα, 


5 Psal. ὑχχυι, 13. 
1. Deut. xxxi, 54. 


* Gen. xv, 16. 
12. Ose. vi, 6. 


.. (91) "Yxepdro. Sic tes Regg. In editis divisim, 
ὑπὲρ ἄνω. 

(38) μᾶς. Sic plures codd. Deest in ed. 

(29) Ἐμπεσόντας. Comb. addit, ὃ δὴ λέγεται, 
€ quod dici solet, » 

(90) Τοιοῦτο. Sic Coisl. 4, et Par. tn ed., τοιοῦ- 
πον. 

(51) Kal μὴ ... ἀναισθησίας. ἈΠ α5,, «ne ad 
lianc obstupescentes, majorem aecersarmus, » 


ΤΊ Petr. v, 6. 


VI. Acerba res est, terrz sterilitas, et fructuum 
jactura ; quidni autem , eum jam spe oblectarent, 
atque horreis appropinquarent ? Acerba res, pri- 
matura messis, et agricole labores suos luctu 
prosequentes, ac germinibus, tanquam mortuis 
assidenles, quie mitis imber alait, ac ferus et im- 
mauis demessuit; quibus non implevit manum 
suam qui metit, et sinum suum qui manipulos col- 
ligit^; nec propterea benedictionem eam, quam, 


€ qui pritereunt, agricolis impertire solent, conuse- 


cutus est. Miserum spectaculum, terra clade affecta, 
et detonsa, suoque ornatu spoliata, Quod et bea- 
tus Joel deplorat *, cantu lugubri, ut si. quis alius, 
terrze corruptionem et famis eruciatum exaggerans ; 
et item. alter propheta luget, pristine pulchiritudint 
posteriorem deformitatem opponens, cum videlicet 
de Domini ira terram GQA percutientis ita verba 
faciens, in hunc, modum loquitur : Anuteriora ejus, 
hortus voluptatis, posteriora autem, campus ezter- 
minii '?, Gravia quidem hzc sunt, ac plusquam 
gravia, quandiu pr:esentia sola. molestiam afferunt, 
nec atrocioris plagze sensus merore adhuc animum 
pulsat; quandoquidem, non secus atque in morbis, 
calamitas prasens semper molestior est, quam ea, 
qui procul abest. At his adhuc graviora divina 
ire thesauri apud se continenL!!, que utinam 
vobis experiri minime contingat: nec vero expe- 
riemini, modo ad Dei miserationes confugiatis, 
eumque, qui vult. misericordiam **, lacrymis per- 


* Psal. cxxvin, 1. ? Joel 1, 10. !? Joel i1, 5. 


(52) Νεκροῖς. Reg. ph addit, τισι. 

(99) Ἕτερος. « Ater.» Forte, ἑτέρως, «aliter; » 
vel, ἑτέρωθι, «alibi. » Nam verba sunt. ejusdem 
Joel. 1, 5. 

(94) Kal cà ὄπισθεν. Coisl. 4, xaX τ᾽ ὀπίζω. 

(95) Τά. Sic Reg. ph. Deest in ed. 

(96) "kac. Deest in pluribus. 

(27) Τὸν" θεϊητήν. Or. 2, τὸν τελέτην. 


945 


S. GREGORII THEOLOGI 


944 


trahatis, ac per morum emendationem, quidquid A πληγῆς (58), νηπιότητα παιδαγωγούσης" ἔτι χαπνὸς 


deinceps ire sequitur, avertatis. Adhuc lenitas et 
benignitas hae sunt, et. blanda castigatio, plaga- 
rumque elementa, qux» puerilem :etatem coercent : 
adhue irz fumus ??, tormentorum pr:eludium : non- 
dum autem ignis comburens !*, hoc est, acerrima 
commotio; nee succensi carbones !5, id est, ultima 
partes supplicii, quod partim comminatus est, par- 
tim intentavit, partim. vi compressit, partim etiam 
induxit; sque nimirum, et per plagam, et per 
comminationem nos erudiens, ae pro incredibili 
quadam bonitatis 


magnitudine, semite ire sus 


ὀργῆς, βασάνων προοίμιον" οὕπω δὲ πῦρ χαταφλε- 
γόμενον (59), ἣ ἀχμὴ (40) τῆς χινήσεως" οὐδ᾽ ἄν- 
θραχες ἀναπτόμενοι, τὰ τελευταῖα τῆς μάστιγος" ἧς 
τὸ μὲν ἠπείλησε, τὸ δ᾽ ἀνετείνατο, τὸ δὲ βίᾳ χατέσχξ, 
τὸ δὲ ἐπήγαγεν" ὁμοίως xa τῇ πληγὴ παιδεύων xat 
τῇ ἀπειλῇ, xai ὁδοποιῶν (4) τρίθον τῇ ὀργῇ αὐτοῦ, 
δι᾿ ὑπερθολὴν ἀγαθότητος"- ἀπὸ μὲν τῶν ἐλαττόνων 
ἀρχόμενος, ὥστε μὴ δεηθῆναι τῶν σφοδροτέρων" 
παιδεύων δὲ χαὶ τοῖς μείζοσιν, εἰ πρὸς ταῦτα ἐχ- 
θιασθείη. 

viam sternens'? ; a minoribus quidem incipiens, 


ne asperioribus uti necesse habeat; ccterum per majora etiam erudiens, si ad ea adigatur. 


VII. Scio refulgentem 
ebrium in ccelo, qui jugulare, in nihilum redigere, 
liberis orbare, ac ne carni quidem, et medullis 
atque ossibus parcere jubetur". Scio eum, qui 
perturbatione omni vacat, urs:e. fame laboranti, ac 
pardo similem, in Assyriorum via occurrere !? ; 
non eorum tantum qui tum erant, sed eorum 
etiam qui vite improbitate Assyrium nune refe- 
runt; nee ire ipsius vim et celeritatem fugere 
cuiquam licere, cum ad impia nostra facinora vigi- 
laverit, ac zelus, qui adversarios devorare novit, 
ipsius hostes persecutus fuerit. Scio conceussionem, 
el excussionem, et ebullitionem, cordisque confra- 
clionem, ac genuum dissolutionem '*, atque ejus- 
modi supplicia, quibus impiorum scelera vindican- 
tur. Mitto enim dicere future vitze tribunalia, qui- 
bus hujusce vitz indulgentia et. impunitas eos tra- 
dit; ita ut satius sit nunc castigari ac purgari, 
quam ad cruciatum illum 3Q5 transmitii, cum 
jam penz tempus erit, non purgationis. Quem- 
admodum enim, ut a Davide optime dictum est *?, 
morte superior est, qui hic Dei memor est, ita non 
est mortuis in inferno confessio, nec morum cor- 
rectio. Hie enim Deus vitam et actionem, illie au- 
Lem rerum gestarum censuram conclusit. 

VIII. Quid faciemus in die induclionis?!, qua 
terret me quidam prophetarum, sive eum nobiscum 
Deus judicia loquetur, sive in montibus et collibus, 
quemadmodum audivimus, sive quxcunque tandem 
illa, et quocunque loco futura sit, cum nos coar- 
get, atque ex adverso stabit, peccata nostra, acer- 


1* Psal. civ, 39. 
10 Psal. vi, 6. 


13 Psal. xvin, 9. 
xu 7,8. ?? Nahum 1,7410. 


(58) Στοιχεῖα πιιηγὴς. « Plaga elementa. » Quem- 
admodum pueris primum elementa traduntur, 
deinde syllabze, ete. : ita Deus primum nos per « mi- 
nores ac. leviores plagas,» velut pueros, ducil; 
deinde « graviores » adhibet. 

(59) Καταφ.ϊεγόμενον. Plures codd., χαταφλέ- 
γον. 

(10) ᾿Αχμή. « Primitiz, acies commolionis. » 

(41) 'οδοποιῶν. Pass., ὁδοποιοῦντι. 

(49) Ἐξουθεγεῖν. Nonnulli habent, ἐξουδενεῖν. 

(43) "Ecc. Or. 9, χαὶ ἕως. 

(44) "Apxcov ἀπορουμέγην. - wigat: 
nrsa raplis catulis,» eic. Reg. bm, et 
xo) [mendose]. 


; «quasi 
cet., ὅρ- 


frameam, et gladium p 


!5 Psal. xvii, 
1i[sa: 


Z'. Οἶδα στιλθουμένην ῥομφαίαν, xal μεθύουσαν 
μάχαιραν £y τῷ οὐρανῷ, σφάζειν, ἐξουθενεῖν (42), 
ἀτεχνοῦν χελενομένην, ἕως (45) sapxtv, xot μυελῶν, 
χαὶ ὀστέων μὴ φείδεσθαι. Οἶδα, ὡς ἄρχτον ἀπορου- 
μένην (44), τὸν ἀπαθῆ, χαὶ ὡς πάρδαλιν ἀπαντῶντα 
χατὰ τὴν ó0by ᾿Ασσυρίων, οὐ τῶν τότε μόνον, ἀλλὰ 
αἱ εἴ τις νῦν (A5) τὴν χαχίαν ᾿Ασσύριος" xal οὐκ 
ἐνὸν φὐγεῖν τὸ χράτος τῆς ὀργῆς αὐτοῦ xa τὸ 
τάχος, ὅταν γρηγορήσῃ ἐπὶ τὰ ἀσεθήματα ἡμῶν, χαὶ 
τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ χαταδιώχῃ ζῆλος, ἐσθίειν εἰδὼς 


x 


τοὺς ὑπεναντίους. Οἶδα ἐχτιναγμὸν, καὶ ἀνατιναγμὸν, 
xaX βρασμὸν, xoY χαρδίας θραυσμὸν, χαὶ παράλυσιν 
γονάτων, χαὶ τοιαῦτα ὄντα τὰ τῶν ἁἀσεθῶν ἐπιτίμιοι" 
ἐῶ γὰρ λέγειν τὰ ἐχεῖθεν διχαιωτήρια, οἷς ἡ ἐνταῦθα 
φειδὼ παραδίδωσιν, ὡς βέλτιον εἶναι νῦν παιδευθῆναι 
xai χαθαρθῆναι, ἣ τῇ (46) ἐχεῖθεν βασάνῳ παρα- 
πεμφθῆναι, ἡνίχα χολάσεως χαιρὸς, οὐ χαθάρσεως. 
Ὥσπερ γὰρ θανάτου χρείττων ὁ ἐνταῦθα Θεοῦ 
μνημονεύων, xa χάλλιστα τῷ θείῳ Δαδὶδ τοῦτο 
πεφιλοσόφηται" οὕτως οὐχ ἔστιν ἐν ἅδῃ τοῖς ἀπελ- 
θοῦσιν ἐξομολόγησις χαὶ διόρθωσις. Συνέχλεισε γὰρ 
ὁ Θεὸς ἐνταῦθα piv xo βίον χαὶ πρᾶξιν, ἐχεῖ δὲ τὴν 


τῶν πεπραγμένων 
H. Τί ποιήσομεν ἐν ἡμέρᾳ ἐπαγωγῆς, fj us 
ἐχφοθεῖ (47) τις τῶν προφητῶν, εἴτε δικαιολογίας (48) 


βουνῶν, ὅπερ ἠχούσαμεν, εἴτε τῆς ὁποιασοῦν χαὶ ἐφ᾽ 
ὧν δήποτε γινομένης ὅταν διελέγχῃ (ἀ9) τε πρὸς 


Ὦ ἡμᾶς, χαὶ ἀντικαθιστῆται (80) χατὰ πρόσωπον ἡμῶν 


16. Psal. pxxvri, ὅθ. 57 Ezech. χχι, 9. 1506, 


χ 9. 


(45) Et τις νῦν. Coisl. 1, et Or. 2, εἴ τις εἴη νῦν’ 
In quibusdam deest νῦν. 

(46) Τῇ. Sic Regg. bm, ph, et Coisl. 4. [n ed., 
τῆς. 

m) "Exgo6et. Yn quibusdam, co6ct. 1n nonnullis, 
φοδῇ. 

(48) Εἴτε δικαιοιογίας, ete. « Sive justi Dei erga 
nos judicii. » Billius : « IHfoc est. divinis ad nos ex- 
postulationis. x 

(49) Διειλέγχῃ. Regg. a, c, ph, Coisl. 1, Or. 2, 
διελέγχηται. 

(50) ᾿Αγεικαθιστῆται. Sic Reg. ἃ, et Coisl. 1. In 
editis vero, ἀντιχαθιστᾶται. 


945 ORATIO XVI. — IN 


ἱστὰς τὰ ἁμαρτήματα, τοὺς πιχροὺς χατηγόρους, xax 
οἷς εὖ πεπόνθαμεν, ἃ ἠνομήσαμεν ἀντεξάγων, καὶ 
λογισμῷ λογισμὸν πλήσσων, xai πράξει πρᾶξιν εὑ- 
θύνων, χαὶ τὸ τῆς εἰχόνος ἀπαιτῶν ἀξίωμα, τῇ χαχίᾳ 
συνθολωθείσης χαὶ συγχυθείσης, τὸ τελευταῖον ἀπ- 
ἀγει (51) αὑτοὺς ὑφ᾽ ἑαυτῶν χατεγνωσμένους, xa χα- 
ταχεχριμένους, χαὶ οὐδὲ ὡς ἄδιχα πάσχομεν (22) εἰ- 
πεῖν ἔχοντας, ὅπερ ἐνταῦθα τοῖς πάσχουσιν ἔστιν ὅτε 
ἱχανὸν εἰς παραμυθίαν τῆς χαταχρίσεως ; 
eos, qui peenas. luunt, nonnunquam hane vim 
niat. 

€. Ἐχεῖ δὲ τίς συνήγορος ; ποῖα σχῆψις; τί 
δὴς à 
χατὰ 
χαὶ 


πολογία ; ποία πιθανότης ἔντεχνος ; τίς à 
τῆς ἀληθείας παραλογιεῖτα: τὸ διχαστήριον, 
χλέψει τὴν ὀρθὴν χρίσιν, τοῖς πᾶσι πάντα ἐν 


ζυγῷ τιθεῖσαν, χαὶ πρᾶξιν, χαὶ λόγον, χαὶ διανόημα, 


xa ἀντισηχοῦσαν (53) τοῖς πονηροῖς τὰ βελτίονα, ἵνα 


τὸ ῥέπον νιχήσῃ, χαὶ μετὰ τοῦ πλείονος j 
ἔφεσις, οὐ χριτὴς ὑψηλότερ 
ἀπολογία δι᾽ ἔργων δευτέρων, οὐχ ἔλαιον παρὰ 

τς 


νηται, μεθ᾽ ἣν οὐχ 


πούσαις λαμπάσιν, οὐ μεταμέλεια πλουσίου φλογὶ 
τηχομένου, χαὶ τοῖς οἰχείοις ἐπιζητοῦντος διόρθωσιν, 
οὐ προθεσμία μεταποιήσεως" ἀλλὰ xal μόνον, xaX 
τελευταῖον, xat φοδερὸν τὸ χριτήριον, xai δίχαιον 


πλέον ἣ ὅσον ἐπίφοθον, μᾶλλον δὲ διὰ τοῦτο xaX (94) 
φοθερώτερον, ὅτι xaX δίχαιον; Ἡνίχα θρόνο: προτί- 
θενται, xaX Παλαιὸς ἡμερῶν προχαθέζεται, xa βίόλοι 
ἀνοίγονται: (95), χαὶ ποταμὸς πυρὸς ἕλχεται, χαὶ τὸ 
φῶς ἔμπροσθεν, χαὶ τὸ σχότος ἡτοιμασμένον: χαὶ 
“ορεύσοντα: (50) οἱ τὰ ἀγαθὰ ποιήσαντες εἰς ἀνά- 
στασιν ζῶης, τῆς ἐν Χριστῷ νῦν χρυπτομένης, xal 
τερον αὐ 


ράξαντες εἰς 


συμφανερουμένης" oi ὃὲ τὰ φαῦλα 
ἀνάστασιν χρίσεως, ἣν ἤδη παρὰ τοῦ 


ct 
Ὁ 


1 


7 


t 


X 
o 
x 
[s] 
x 
d 
e 
Ln 


αὐτοὺς λόγου ol μὴ πιστεύσαντες (51) 


Ν 


κατεχρίθησαν': χαὶ τοὺς μὲν τὸ ἄφραστον φῶς δια- 


δέξεται: (88), χαὶ d τῆς ἁγίας καὶ βασιλιχῆς θεωρία 
Τριάδος ἐλλαμπούσης τρανώτερόν τε xai χαθαρώτε- 


ρον, χαὶ GXng ὅλῳ voi μιγνυμένης, ἣν δὴ xaX μόνην 

μάλιστα βασιλείαν οὐρανῶν ἐγὰ 

zzX τῶν ἄλλων βάσανος, λᾶλλον δὲ πρὸ τῶν ἄλλων, 
u -6 D 


τίθεμαι" τοῖς (59) δὲ 


τὸ ἀπεῤῥίφθα: Θεοῦ, xai fj ἐν τῷ συνειδότι αἰσχύνη 
πέρας οὐχ ἔχουσα. Καὶ ταῦτα μὲν ὕστερον. 


PATREM TACENTEM., 246 


A bos et amarulentos accusatores, nobis in faciem 
statuens *, acceptaque beneficia. eum iis, quie ini- 
que admisimus, ex adverso conferens, οἱ cogita- 
lione cogitationem ,verberans, et actione actionem 
exquirens, et. vilio contaminatie atque. eonfusie 
imaginis diguitatem a nobis exposcens, nos demum 
abducet, a nobismetipsis judicatos et condemnatos, 
hueque abductos, ut ne id quidem dicere queamus, 
nos inique supplicio affici? Quod quidem hie apud 


habet, ut eorum condemnationem et cruciatum le- 


IX. lllic autem quis patronus? quis speciosus 
Q p p 


p titulus? quie fueata. defensio? que artificiosa veri 


similitudo? Quir consilii adversus veritatem soler- 
tia tribunal illud eircumveniet, ae rectum judicium 
eludet, omnia omnibus in statera collocans, actio- 
nem, sermonem, cogitationeni, virtutesque cum 
viliis ex :quo. rependens, ut, quod propendet, vi- 
ctoriam obtineat, atque ab ampliore parte senten- 
Hia stet, post quam non jani provocatio superest, 
non sublimior judex, non alia opera, per qua: quis- 
piam poenam deprecetur, non, deficientibus lam- 
padibus, oleum, a prudentibus virginibus, aut ἃ 
vendentibus acceptum ??, non divitis illius poeniten- 
tia, flamme cruciatu liquescentis?*, ac propinquis 
suis correctionem requirentis, non denique priesti- 
tutum vitze iu melius commutandi tempus ; sed et 
solum, et. postremum, ac formidabile illud tribu- 
nal erit, magisque etiam justum quam forniidabile ; 
imo, ut rectius dicam, idcirco formidabilius, quia 
justum ? Quo quidem tempore throni proponentur, 
et Antiquus dierum sedebit, et libri aperientur, et 
306 igneus fluvius volvetur, et lux a fronte, et 
paratze fenebrze ?? : ac procedent qui bona fecerunt, 
in resurrectionem vit:e??, nune quidem in Cliristo 
abscondite ?", verum postea simul cum ipso maui- 
festandze : qui autem mala egerunt in resurrectio- 
nem judicii?*, quo etiam ii qui non credunt, a 
verbo eos judicante jam condemnati sunt : atque 
illos quidem lux omni sermone prwstantíor exci- 
piet, eL sancte regizque Trinitatis purius jam et 
clarius illuminanlis, totamque se cum tota mente 


D miscentis, contemplatio, in qua ego, vel sola pre- 


cipue, reguusm colorum positum esse censeo; hos autem, simul cum | aliis, vel potius. ante alia, istud 
exeruciabit, quod a Deo projecti sint, atque inustam in conscientia sempilern::s ignominie notam gerant. 


Verum hiec posterius. 

I. Nàv δὲ τί ποιήσωμεν (60), ἀδελφοὶ, συντετριμ- 
μένοι, χαὶ τεταπεινωμένοι:, χαὶ μεθύοντες, 
σίχερα, οὐδὲ ἀπὸ οἴνου, τοῦ 


οὐχ ἀπὸ 
πρὸς ὀλίγον σαλεύοντος 
* -nTlny-n- 4)" AT TR o—mTvTCOTY ib—RLÓael 
xaX σχοτίζοντος, ἀλλ᾽ ἀπὸ τῆς πληγῆς ἣν ἐπήγαγε 
?* Psal. χεῖχ, 91. 


n, 3. 8 Joan. v, 99. ?? [sa. xxix, 9. 


51) ᾿Απάγει. Regg. ἃ, c, bm, ph, Or. 2, ἀπάγῃ. 
52)|Hác zoyt£r, etc. Ρα55., πάσχοντας εἰπεῖν ἔχομεν". 
(85) ᾿Αγτισηχοῦσαν. Montac., ἀντεισάγουσαν. 
(54) Καί. Deest in pluribus. 

55) "Arciyorcat. Montac., διανοίγοντα!. 

(S) Πορεύσονται. Sic Begg. a, bm. Editi vero, 


33 Matth. xxv, 8 5η4. ?* Luc. xvi, 24. 


X. Nunc autem quid faciemus, fratres, contriti, 
et humiliati,,et ebrii, non a sicera, nec ἃ vino ?*, 
quod ad breve tempus animum agitat, eique tene- 
bras offundit, sed a plaga, auam Dominus invexit ; 


15 Dan. vir, 9 544. ?* Joan. ν, 39. *' Coloss. 


πορεύονται. 
(57) Πιστεύσαντες. Regg. c, ph, πιστεύοντες. 
(58] Διαδέξεται. Sic duo Regg.In ed., διαδε- 


χεται. 
(59) Τοῖς. Bas., τούς. 
(60) Ποιήσωμεν". Weg. 


pl, ποιήσομεν. 


941 S. CREGORII THEOLOGI 
ille, inquam, qui dicit : Et tu, cor, movere ac titu- A Κύριος, 


ba?*; quique meroris et compunctionis spiritu 
contemptores potat ?'; ad quos etiam dicitur : Vi- 
dete, contemptores, οἱ aspicite, et admiramini, et 
disperdimini *? Quonam modo ejus redargutiones 
feremus? Aut quid responsi dabimus, cum preter 
beneficiorum multitudinem , quibus acceptis, in- 
grati permansimus , plagas etiam insuper nobis 
probro vertet, ac. medicin: genera, quibus sanati 
non sumus, recensebit? Atque nos quidem prolem 
vocans, verum improbam??, et filios quidem, sed 
alienos ?*, et à. semitis nostris ob summam vix 
difficultatem et asperitatem claudicantes, sic allo- 
quetur : Quonam modo, et quanam ratione, vos 
erudiri oportebat, qua non erudierim? An per mol- 
liora medicamenta? At ea adhibui. ZEgyptium san- 
guinem ?5, qui ex fontibus, et fluviis, eL ex omni 
aquarum collectione bibebatur, hoc est, primam 
plagam, proterivi. Ranas etiam, et ciniphes, ae 
casmomyias, quz? deinceps sequebantur, pretermisi. 
À quinta, id est, a jumentis, et bobus, et ovibus 
incopi; ac ralione przditis adhuc parcens, in 
bruta sola impetum feci. Vos eam calamitatem 
nihil eurastis; verum iis etiam, qux? percussa sunt, 
stolidiores atque a ratione alieniores vos ipsos mihi 
proebuistis. Pluviam a vobis suspendi 
compluta est : 


:pars una 
pars aulem ea, cui pluviam. negavi, 
exaruib 55; ac dixistis : Fortiter nos geremus?", 
Grandinem vobis immisi, 397 contraria videlicet 
plaga vos castiga 


quidem melior fio, fortasse his verbis utetur : 
quia durus es tu, 


Scio 
et nervus ferreus cervix tua ὅδ. 
Qui spernebat, spernit; qui inique agebat, inique 
agit : nihil superna admonitio profuit, nihil flagra. 
De[ecit su[flatorium, defecit plumbum ??, quod prius 
quoque per Jeremiam vobis exprobravi : Incassum 
argentum conflat argentarius: scelera vestra non 
sunt liquefaeta *^, Num me iratum sustinebitis, di- 
cit Dominus? Annon mea manus alias quoque pla- 
gas inferre potest? Adhuc penes me vesicie sunt 
ebullientes a camini fuligine **, quam Moyses, aut si 
quis illi similis irze divine minister, in ccelum spar- 
gens, Egyptum per morbum castigat. Adhuc lo- 
custa, et tenebr:e. palpabiles, et plaga iila, ordiue 
quidem postrema, dolore autem ac potentia prima, 
nempe primogenitorum strages et internecio , quam 
ut effugiamus, et exterminatorem a nobis averta 
mus, animi postes, contemplationem et actionem, 
magno illo et salutari signaculo, nimirum | Novi 


^ 3 Psal. 
? Amosiv, 7. 37 Jer. 


30 Psal... cvr, 2T: 
vit, 25. xvin, 19. "55.158. 

(01) Θαυμάσατε. Coisl. 2 addit, θαυμασία, 
miratione. » 

(62) Αὑτῶν. Montac., αὐτοῦ. 

(03) Σανῖπα. Reg. a, et Jes., σχνῖφα. 

(64) δάστιγας. Duo "Regg. πληγάς, « plagas. » 

(65) Eravría. Coisl. 2, ἐνάτῃ, « nona. » 


(06) l'evr gaza. « Germina. » Mallem : 
fruges. » 


t ad- 


« natas 


LIX,1D..« 997A 01. 3024 232 *Deut2exxxi, Ὁ» 


XLVII, ὦ 


948 
ὁ λέγων" Καὶ cb, χαρδία, σείσθητι xoi ca- 
χαὶ ποτίζων τοὺς χαταφρονητὰς πνεῦμα 
λύπης χαὶ χατανύξεως" πρὸς οὺς χαὶ λέγεται" "Itere, 
οἱ χαταφρονηταὶ, καὶ ἐπιδιλέγψιατε, καὶ θαυμά- 
σάτε (01), καὶ ἀφανίσθητε; Πῶς οἴσομεν αὐτοῦ τοὺς 
ἐλεγμούς; ἣ 


λεύθητι" 


τίνα δώσομεν τὴν ἀπόχρισιν, ὅταν ἐπὶ 
τῷ πλήθει τῶν εὐεργεσιῶν, ἐφ᾽ αἷς ἀχάριστοι μεμε- 
νήχαμεν, ἡμῖν ὀνειδίζῃ, χαὶ 
ἀπαριθμῆται τὴν ἰατρείαν, ἐξ ἧς οὐ τεθεραπεύμεθα ; 
Καὶ τέχνα μὲν, ἀλλὰ μωμητὰ χαλῶν λέγῃ, χαὶ υἱοὺς 
μὲν, ἀλλ᾽ REMIT χαὶ χωλάναντας ἀπὸ τῶν vpl6ov 
αὑτῶν (09) ὃ 
χαὶ πόθεν πεπαίδευχα s 
Δι᾿ doa. τ ρον φαρμάχων; ἐπήγαγον. Παρῆχα τὸ 
Αἰγύπτιον αἷμα πινόμενον Ex πηγῶν xoi ποταμῶν 
χαὺ πάσης συναγωγῆς ὕδατος, τὴν πρώτην πληγήν. 
Παρῆλθον τοὺς βατράχους, χαὶ τὸν σχνῖπα (03 3^ xa 
τὴν κυνόμυταν, τὰς ἑξής μάστιγας (04) ἀπὸ δὲ τῶν 


χτηνῶν, xoi τῶν βοῶν, xal τῶν πρυδάτων ἐρξά μην, 


ἔτι χαὶ τὰς πληγὰς 


ἀνοδίαν τε xaX τραχύτ 
ὑμᾶς 


τα" Πῶς ἔδει. 
παιδευθῆναι, χαὶ οὐ 


τῆς πέμπτης πληγῆς, xai τοῖς ἀλόγοις ἐνέσχηψα, ἔτι 
τῶν λογιχῶν φειδόμενος. Οὐδὲν πρὸς ὑμᾶς ἡ θραῦσις" 
ἀλλὰ γεγόνατέ μοι χαὶ τῶν πληγέντων ἀλογώτεροι, 
᾿Αγέσχον ἐξ ὑμῶν τὸν ὑετόν" 
μερὶς μία ἐξράχη; καὶ μερὶς ἐφ᾽ ἣν οὐκ ἔδρεξα, 
ἐξηράνθη: χαὶ εἴπατε. ᾿Αγδριούμεθα. Ἐπήγαγον 
ὑμῖν χάλαζαν, τῇ ξναντίᾳ (05) πληγῇ παιδεύων, 
ἀμπελῶνας ὑμῶν χαὶ δρυμῶνας xal γεννήματα (66) 
ὑμῶν ἐξεθέρισα᾽ χαὶ τὴν χαχίαν ὑμῶν οὐ συν- 
ἐτριψα. 


χαὶ ἀπαιδευτότεροι. 


gans, vineas vestras, fruteta et germina demessui ; nec tamen improbitatem vestram obtrivi. 
XI. Quin etiam ad me quoque, qui ne plagis C 


ΙΔ΄. Γινώσκω (07), ὅτι σκιἸηρὸς εἶ, xal vevpov 
σιδηροῦν ὁ cpáynAóc cov: ταῦτα τυχὸν ἐρεῖ ms 
ἐμὲ, τὸν μηδὲ ταῖς πληγαῖς ἀρενος 8) 
ἀθετῶν ἀθετεῖ" ὁ ἀνομῶν ἀνομεῖ- οὐδὲν T ἄνωθεν (69) 
νουθεσία" ᾿Εξέλιπε φυσητὴρ, 
Ἱερεμίου πρότερον 
ἀργυροχόπος ἀργυροχοπεῖ" 
&váxncav. Μὴ ἐμὲ ὑπομενεῖτε, 


οὐδὲν αἱ μάστιγες. 

ἐξέλιπε μόλιδδος, ἃ χαὶ διὰ 
ὑμῖν ὠνείδισα᾽" Εἰς auus 
πονηρίαι ὑμῶν οὐχ & 
λέγει Κύριος, ὠργισμένον ; Ἢ οὐχ ἰσχύει ἣ χείρ μου 
xal ἄλλας ἐπενεγχεῖν πληγάς (10); "Ἔτι παρ᾽ ἐμοὶ 
χαὶ φλυχτίδες ἀναζέουσαι ἀπὸ χαμινιαίας͵ (11) αἱθά-- 
^ne. ἣν πάσσων εἰς οὐρανὸν Μωῦσῇῆς, ἣ εἴ τις xac 
ἐχεῖνον ὑπηρέτης Θεοῦ χινήσεως, παιδεύει νόσῳ τὴν 
Αἴγυπτον. "Ἔτι xo ἀχρὶς, χαὶ σχότος ψηλαφητὸν. 
xa 1j τελευταῖα πληγὴ τῇ τάξει 
χαὶ τῇ δυνάμει, Tj τῶν πρωτοτόχων φθορὰ (12) xo 
ἀπώλεια, ἣν ὥστε φυγεῖν, χαὶ ἀποστρέψαι τὸν ὃλο- 
θρευτὴν, χρῖσαι τὰς τοῦ νοῦ φλιὰς ἄμεινον, θεωρίαν 
xai πρᾶξιν, τῇ μεγάλῃ xai σωτηρίῳ σφραγῖδι, τῷ 
τῆς Καινῆς Διαθήχης αἵματι, Χριστῷ xat συσταυ- 


t, πρώτη δὲ τῷ πόνῳ 


8ὅ Exod. 
* Exod. 1x, 10 sqq. 


?* Psal. xvi, 46. 
39 Jer; vi; 997, ΟΊ 1: 
(67) Γινώσκω. Montac., γινώσχων. 
(68) NovOecouevor.Coisl. 2 addit, μῆτε [], μηδὲ] 
ταὶς ἀπειλαῖς, « nec minis. » 
(69) "Arcor. « Antecedens, superior correctio. 
(70) Πι1ηγάς. Or. 2, μάστιγας, « flagella. » 
(11) Καμινιαίας. Regg. ph, Or. 2, χαμιναίας. 
(12) Φθορά. Or. 2 addit, τε. 


(423 


ρονυμένους, xax συναποθνήσχοντας, ὥστε xai auvava- A 
ατῆναι, xaY συνδοξασθῆναι, xaY συμθασιλεῦσαι (15), 
νῦν τε xal χατὰ τὴν τελευταίαν αὐτοῦ φανέρωσιν" 
ἀλλὰ μὴ θραυσθῆναι, μηδὲ συντριθῆναι, μηδὲ θρη- 
νῆσαι, πλήσσοντος ἡμᾶς ἀωρίᾳ, χαὶ ἐν τῷ σχοτεινῷ 
τούτῳ βίῳ τοῦ Πονηροῦ, xat ὀλοθρεύοντος τὰ πρωτό- 
τοχα, χαὶ Θεῷ καθιερωμένα (74) τῆς ζωῆς ἡμῶν 
γεννήματα χαὶ χινήματα. 

IB'. Μή μοι γένοιτο μετὰ τῶν ἄλλων πληγῶν, xa 
ταῦτα ὀνειδισθῆναι παρὰ τοῦ ᾿Αγαθοῦ, πορευομένου 
πρὸς μὲ θυμῷ πλαγίῳ διὰ τὴν ἐμὴν πλαγιότητα (79) 
᾿Επάταξα ὑμᾶς v ἱχκτέρῳ, xal ἐν πυρώσει, καὶ 
σφαχελισμῷ (16): καὶ οὐδὲν πιϊέον. "Ἔξωθεν" ἠτέ- 
xrocsv ὑμᾶς μάχαιρα, καὶ οὐδ᾽ ὡς ἐπεστρέγ'α- 
τε (71) πρὸς μὲ, ᾿έγει Κύριος. Μὴ γενοίμην ἀμπε- 
λὼν τοῦ ἡγαπημένου, μετὰ τὸ φυτευθῆναι. χαὶ 1αρα- 
χωθῆναι, xal φραγμῷ, xal πύργῳ. χαὶ πᾶσιν ἀσφα- 
λισθῆναι, ὡς ἐνῆν μάλιστα, χερσομανῶν xai ἀχαν- 
θοφορῶν, χαὶ διὰ τοῦτο χαταφρονούμενος, ὡς χαθαι- 
ρεθῆναι τὸν πύργον, xal 


πε 


ριαιρεθῆνα: τὸν φραγμὸν, 
χαὶ μὴ τμηθῆναι, μηδὲ σχαφῆναι, ἀλλὰ γενέσθα: 
πᾶσιν εἰς διαρπαγὴν, xal χοινὴν ὕθριν, xaY χαταπά- 
"npa. Ταῦτα μὲν ὁ ἐμὸς φόθος xoi λόγος" χαὶ οὕτως 
ἐγὼ δυσφορῶ πρὸς τὴν πληγὴν, χαὶ τοιαύτην εὔχο- 
μαι τὴν εὐχὴν, ἣν χαὶ προσθήσω τοῖς εἰρημένοις" 
Ἡμάρτομεν, ἠνομήσαμεν", ἠσεδήσαμεν,, ὅτι ἔπε- 
λαθόμεθα (78) τῶν ἐντολῶν σου, χαὶ ὀπίσω τῆς δια- 
νοίας ἡμῶν τῆς πονηρᾶς ἐπορεύθημεν" ὅτι ἀναξίως 
τῆς χλήσεως χαὶ τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ σου 
πεπολι 


ύμεθα, xai τῶν ἁγίων αὐτοῦ παθημάτων, 
χαὶ τῆς ὑπὲρ ἡμῶν χενώσεως" ὅτι ἐγενήθημεν ὄνε:- 
δος τῷ ἀγαπητῷ σαυ. Ἱερεὺς xax λαὸς ἐξέστημεν (19) 
ἐπὶ τὸ αὐτό" πάντες ἐξεχλίναμεν, ἅμα ἠχρειώθημεν. 
Οὐχ ἔστι ποιῶν χρῖμα xa διχαιοσύνην, οὐχ ἔστιν 
ἕως ἑνός. ᾿Απεχλείσαμεν τοὺς οἰχτιρμούς σου, χαὶ 
τὴν φιλανθρωπίαν σου, χαὶ σπλάγχνα ἐλέους Θεοῦ 
ἡμῶν, διὰ τὴν καχίαν ἡμῶν, xol τὴν πονηρίαν. τῶν 
ἐπιτηδευμάτων ἡμῶν, μεθ᾽ ἧς ἀνεστράφημεν (80). 
Σὺ χρηστὸς, ἀλλ᾽ ἡμεῖς ἠνομήσαμεν" σὺ μαχρόθυμος, 
ἀλλ᾽ ἡμεῖς πληγῶν ἄξιοι. Γινώσχομέν σου τὴν ἀγαθό- 
τῆτα, χαίπερ ἀσυνετοῦντες- ὀλίγα ὧν ἡμάρτομεν 
μεμαστιγώμεθα. Σὺ φοδερὸς, καὶ τίς ἀντιστήσε- 
ταί σοι; τρόμος λήψεται ἀπὸ σοῦ ὄρη, χαὶ μεγέθε: 
βραχίονός σου τίς ἀντερίσει (81); Ἐὰν χλείσῃς τὸν 
οὐρανὸν, τίς ἀνοίξει ; χαὶ ἐὰν λύσῃς τοὺς χαταῤῥάχτας 
σου, τίς συνέξ 


D 


3 


ξει (82) ; ΙΚοῦφον £v ὀφθαλμοῖς cou πτω- 


"! Amos 1v, 9 sqq. ** Baruch αι, 12. 


51]s3.. v. 


9 


(73) Καὶ συμξασιζεῦσαι. Sic Coisl, 1. et Or. 
Deest. in ed, 

14) Καϑιερωμέναι. Or. 9, χαθιερούμενα. 

15) Διὰ e ἐμὴν πιαγιότητα. « Ob meam obli- 
quitatem.. » Juxta Billium, cobliquitas » est aversio 
a rectà via mandatorum Dei. « Ira » autem « obli- 
qua» est vehementior peena. Unde, qui obliquo ensis 
ictu. feriunt, acrius vulnerant; et leo. furore suc- 
census oblique impetum facit. Sie Deus, cum nos a 
Tecta mandatorum ipsius semita deflectimur, ipse 
quoque se avertit, eL in nos visitationis oculum 
oblique torquet; quod irascentium proprium est. 

(16) Καὶ σφαχεϊισμῷ. Or. 9, χαὶ ἐν σφαχε- 


λισμῷ. 14. a Gregorio additum verbis Amos. Pluri- 


ORATIO XVI. — IN PATREM TACENTEM. 


950 


Testamenti sanguine, unxisse satius fueril, atque 
una cum Christo erucifigi, ac mortem obire, ut si- 
mul quoque eum eo, et nunc. et in postrema ipsius 
apparitione resurgamus, et gloria afliciamur, et simu] 
regnemus ; nonautem perfringamur, etobteramur, ac 
lugeamus,|eum Pravus ille, intempesta nocte, et in 
caliginosa vita, nos percusserit, ac primogenitos, et 
Deo consecratos vitze nostrze fetus motusque deleverit. 
XII. Absit, ut una'cum aliis plagis, hzc quoque 
3 Bono illo, ob meam obliquitatem in ira obliqua 
adversum me gradiente, mihi exprobrentur : Per- 
cussi. vos aurigine, εἰ inflammatione, et putredine ; 
nec quidquam  profeci. Externe filiis vos orbavit gla- 
dius ; nec. sic tamen ad me conversi estis, dicit Do- 
minus **, Absit ut. dilecti illius vinea. sim "ἢ, qua 
posteaquam plantata. fuit, et. vallo munita, mace- 
riajue 308 et turri, ceterisque. rebus, quoad 
ejus fieri potuit, firmata, vastilate postea horre- 
Scit, el spinas profert, ob eamque causam in id 
contemptus venit, uL et. turris dejiciatur, el. mace- 
ria diruatur, nec jam putetur atque fodiatur, sed fiat 
omnibus in direptionem, et cornmunem contumeliam 
et conculcationem. Ilic meus timor est, hic sermo : 
sic ad hane plagam discrucior, atque bas preces 
adhibeo, quas etiam ad ea, que a. me dieta sunt, 
adjungam : Peccavimus, inique egimus, impietatem 
[ecimus **, quoniam obliti sumus mandatorum tuo- 
rum, et post cogitationes nostras pravas ambula- 
vimus **; quoniam non, ut Christi tui vocatione et 
Evangelio dignum erat, sanctisque ipsius crucia- 
libus, et ea exinanilione, quam nostra causa sub- 
iit, vie nostre rationes institulas habuimus ; 
quoniam dilecto tuo probro ac dedecori exsiiti- 
mus; sacerdos simul et populus a te descivimus, 
omnes declinavimus, simul inutiles facti sumus ; 
non est qui judicium et justitiam faciat, non est 
usque ad unum **. Miserationes tuas, et. clemen- 
liam taam, et viscera misericordie Dei nostri, ob 
improbitatem nostram, et consiliorum nostrorum 
perversitatem, qua retro ivimus, nobis przclusi- 
mus. Tu bonus, at nos inique egimus. Tu lenis, 
nos verberibus digni. Bonitatem tuam agnoscimus, 
tametsi insipientes, Paucis pro peccatorum nostro- 
rum atrocitate vapulavimus. Tu terribilis, et. qvis 
resistet tibi  ? A timore tuo montes contremiscent : 
et magnitudini. brachii tui quis resistet? Si ca- 


ΛΕ βὰν txv, 2. "* Psal. xin, 5: " Psal. Lxxv, 8. 


, 
m3 de eo morbo ex. medicis et Plinio leguntur in 
Thesaur. 

(11) Οὐδ' ὡς ἐπεστρέψατε. Coisl. 9. et Or. 3, 
οὐδ᾽ οὕτως ἐπεστρέψατε. Monlacutius prafert, ὑπε- 
στρέψατ-. 

(18) ᾿Επειϊαθέμεθα. Sic duo Ite 
ἀπελαθόμεθα. 

(19) "E&ée enger. « Prievaricati sumus, » 

(80) Μεθ᾿ ἧς ἀνεστράςημεν. « Qua. conversati 
sumus, in contraria acu sumus, » [FHExc ab inter- 
prete omissa, 

(84) "Arcepícé.. Coisl. 2 et Jes., ἀντερεῖσει. 

(82) Kal ἐὰν"... συνέξει, Misc desunt inOr. 2. 


om 
τ’ 


etOr. 2. Iu ed., 


951 


. GREGORII THEOLOGI 


952 


lum clauseris, quis aperiet? Si cataraetas tuas sol- A χίσαι xal πλουτίσα:, ζωῶσαι καὶ θανατῶσαι, πατάξαι 


veris, quis cohibebit? Facile est in oculis tuis 
pauperem facere et ditare, mortificare eL vivifica 
re, percutere et. sanare; tuaque voluntas, perfecta 
est actio. Tu iratus es, et nos peccavimus "ὃ, ail ex 
veleribus quidam, confitens. At jam tempus est, 
ut ego in contrarium. dicam: : Nos peccavimus, et 
τὰ iratus es. Idcirco vicinis nostris opprobrium fa- 
cli sumus. Avertisti faciem tuam, et ignominia op- 
pleti sumus *?. Verum quiesce, Domine, remitte, 
Domine, propitius esto, Domine : ne nos prepler 
iniquitates nostras in. perpetuum tradas; nec alios 
per supplieia nostra erudias, cum nos aliorum poe- 
nis emendari liceat, Quorum scilicet? Gentium, 
qua te non noverunt, et regnorum 3Q9 quz imperio 
iuo minime subjecta sunt. At nos populus tuus, 
Domine, et virga hereditatis. tux ὅδ, Proinde ca- 
stiga nos, verum in mansuetudine, ac non in ira 
tua, ne paucissimos nos facias, et. contemptissimos 
omnium qui habitant terram *', 

XIII. His ego sermonibus misericordiam capto. 
Quod si holocaustis etiam aut sacrificiis iram ipsius 
plaeare liceret, ne his quidem  pepercissem. Vos 
vero, ipsi quoque timidum sacerdotem imitemini. 
Ita facite, dilecti filii ; ita, inquam, facite vos, quos 
diving inerepationis et benignitatis socios et con- 
sortes habeo. In lacrymis animas vestras possidete, 
divinam iram sedate, vestra vitze studia et instituta 
in melius commutantes, Sanciificate jejunium, pro- 
clamate curationem; quemadmodum vos mecum 
beatus Joel cohortatur ??, Congregate seniores, in- 
fantes ubera sugentes, etatem miserabilem, ae Dei 
misericordia imprimis dignam. Nec vero me fugit, 
quinam mihi quoque, Domini ministro, et vobis, 
qui eumdem honorem consecuti estis, prxcipiat; 
nimirum ut cum ciliciis templum ingrediamur, ac 
diu noctuque inter gradus et allare pectora tunda- 
mus, gestu ipso ac speeie miserabiles, vocibus 
miserabiliores; tum nostra, tuin. populi causa, in- 
lente ae prolixe clamantes, non labori, non ser- 
moni, non ullis aliis. rebus pareentes, quibus Dei 
indignatio sedatur, dicentes : Parce, Domine, po- 
pulo (uo, ne des hereditatem tuam in opprobrium "ἢ, 
et qui in ea oratione postea sequuntur; tantoque 
majorem afflictionis partem sentientes, quanto di- 
gnitate superiores sumus, nostro exemplo plebem 
ad compunctionem, 
comitatur, erudientes, 

XIV. Venite igitur omnes, o fratres, 
el procidamus, eL ploremus coram Domino, qui fe- 


adoremus, 


improb:eque vite correctionem, 


xaX ἰάσασθαι" xal τὸ θελῆσαί (85) cou, πρᾶξίς ἐστὶ 
συντετελεσμένη. Σὺ ὠργίσθης, καὶ ἡμεῖς ἡμάρτομεν, 
λέγει τις τῶν πάλαι ἀνθομολογούμενος. Ἐμοὶ δὲ xo 
τὸ ἐναντίον χαιρὸς εἰπεῖν’ ᾿Ημεῖς ἡμάρτομεν, χαὶ σὺ 
ὠργίσθης" διὰ τοῦτο ἐγενήθημεν ὄνειδος τοῖς γείτοσιν 
ἡμῶν. ᾿Απέστρεψας τὸ πρόσωπόν cou, xo ἀτυμίας 
ἐπλήσθημεν. ᾿Αλλὰ χόπασον, Κύριε" ἄνες, Κύριε" 
ἱλάσθητι, Κύριε: μὴ (84) παραδῷς (85) ἡμᾶς εἰς 

πέλος διὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν, μηδὲ διὰ τῶν ἡμετέρων 
παιδεύσῃς ἄλλους μαστίγων, ἐνὸν diui διὰ τῆς ἐτέ- 
ρὼν βασάνου σωφρονισθῆναι: τίνων τούτων ; Ἐθνῶν. 
τῶν οὐ (80) γινωσχόντων σε, xat βασιλειῶν, a? τῷ 
σῷ χράτει οὐχ ὑπετάγησαν. Ἡμεῖς δὲ 
Ιζύριε, χαὶ ῥάδδος χληρονομίας cou. Διὰ 
ὅευσον ἡμᾶς, πλὴν ἐν χρηστότητι, xaX μὴ ἐν τῷ (87) 
θυμῷ σου" ἵνα μὴ ὀλιγοστοὺς ἡμᾶς ποιήσῃς, xat πα- 
ρὰ πάντας τοὺς χατοιχοῦντας τὴν γῆν, ἐξουδένω- 
μα (88). 


λαός σου, 
τοῦτο παί- 


II'. Τούτοις ἐγὼ τοῖς λόγοις ἕλχω τὸν ἔλεον" εἰ 
xaX ὁλοκαυτώμασιν ἣ θυσίαις ἣν ἐξιλάσασθαι τς 
τούτων ἂν ἐφεισάμην. Ὑμεῖς ὃ 
τοὶ μιμήσασθε δειλὸν ἱερέα" ναὶ, τέχνα ἀγαπη- 
αἱ, θείας χοινωνοὶ χαὶ νουθεσίας χαὶ φιλανθρω - 
iy. Κτήσασθε τὰς Ψυχὰς ὑμῶν ἐν δάκρυσι" 
τὴν ὀργὴν, βελτίονα ποιήσαντες τὰ ἐπιτηδεύ- 
ματα ὑμῶν. ᾿Αγιάσατε νηστείαν, κηρύξατε θερα- 
πείαγ" καῦθ᾽ ὑμῖν διαχελεύεται μεθ᾽ ἡμῶν Ἰωὴλ ὃ 


ps xz 
ὀργῆς, οὐδὲ 


, 
τῆς 
oat 


μαχάριος. 
ἀάζοντα μαστοὺς, ἡλικίαν 
τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανθρωπίας ἀξίαν. Οἶδα δὲ, ἃ χἀμοὶ 


Συγαγάγετε πρεσδυτέρους, νήπια θη- 
ἐλεεινὴν, καὶ μάλιστα 


τῷ λειτουργῷ Κυρίου χαὶ ὑμῖν ἐντέλλεται (89), τοῖς 
τῆς αὐτῆς δόξης ἠξιωμένοις, εἰσελθεῖν ἐν σάχχοις (90), 
χαὶ χόπτεσθαι νυχτὸς χαὶ ἡμέρας ἀνὰ μέσον (91) τῇς 
χρηπῖδος χαὶ τοῦ θυσιαστηρίου, ἐλεεινοὺς τῷ cyf- 
μᾶτι, 
ὑπέρ τε ἑαυτῶν χαὶ τοῦ λαοῦ, φειδομένους μηδενὸς, 
at Φεῖσαι, 


ἐλεεινοτέρους ταῖς φωναῖς, βοῶντας ἐχτενῶς 


μὴ χόπου, μὴ ῥήματος, οἷς Θεὸς ἐξιλάσχετ 
Κύριε, τοῦ JAaoU σου, λέγοντας, xo μὴ δῷς civ 
κιηρογομίαν σου εἰς ὄνειδος, ἑξῆς “τῆς 


xa ἑξῆς 
δεήσεως" τοσοῦτον πλέον ἔχοντας τῆς θλίψεως, ὅσον 


ὅσα 
χαὶ τῆς ἀξίας, δι᾽ ἑαυτῶν παιδεύοντας τὸν λαὸν πρὸς 
χατάννξιν, xa τῆς χαχίας διόρθωσιν, xol τὴν Emo- 
D μένην τούτοις τοῦ Θεοῦ μαχροθυμίαν, xaX ἀνοχὴν τῆς 
μάστιγος. 

auam utique Dei lenitas virgwque suspensio 

IA'. Δεῦτε οὖν πάντες, ἀδελφοὶ, προσκυγήσωμεν", 
* καὶ προσπέσωμεν (92), καὶ χιιαύσωμεν ἐναντίον" 


48 Isa. τιν, ὅ. 59 Psal. nxxvin, ἅ. ὅ9 ibid. 6, 15, 5! Jer. x, 24 ,95. *5* Joel 1, 14. 55 Joel mn, 17. 
(85) Τὸ θε.1ῆσ d Coisl. , 1b θέλημα. (89) "Ercé£AAEcat. Reg. ph, ἐντέταλται, « manda- 
(84) Μή. Coisl. 1, Or. va RUE vit. » Mont., ἐντέταχται, « ordinavit, constituit, » 
(85) Παραδῷς. Cos x παραδῴης. (90) Ἔν c ἀχκοις. Or. 2, ἐν σάχχῳ. 

(86) Οὐ. Or. 2. μή. (91) "Avà (esee Reg. ph conjunctim, ἀναμέσον. 
(81) "Er τῷ. Deest in. Regg. ἃ, c, οἱ in Qr 9 (92) Προσπέσωμεν. Coisl. 1, Or. 2, et Montac. 


(88) "Ἐξεουδένωμα. Vlures Regg. el Coisl. 1, ἐξ- 
ουθένη μας 


addunt, αὐτῷ. 


955 ORATIO XVI, — IN 


Κυρίου τοῦ ποιήσαντος ἡμᾶς. Στησώμεθα χοινὸν 
πένθος, χατά τε ἡλιχίας (95) καὶ γένη διαιρεθέντες. 
ὙΨψώσωμεν τὴν φωνὴν τῆς ἱχεσίας (94)" ἀντὶ τῆς 
μἱσουμένης αὐτῷ χραυγῆς, ταύτην εἰς τὰ ὦτα Κυ- 
ρίου Σαθαὼθ ἀνενέγχωμεν (95) Προφθάσωμεν εἰὑ- 
toU τὴν ὀργὴν ἐν ἐξομοιϊογήσει. βουληθῶμεν a5- 
τὸν ἰδεῖν, ὥσπερ ὠργισμένον, οὕτω xai μετατιθέ- 
μενον. Τίς οἷδε, φησὶν, εἰ ἐπιστρέψει, καὶ μετα- 
γοήσει (90), καὶ ὑποιλείψεται (97) εὑ.Ἰογίαν"; Οἷδα 
τοῦτο σαφῶς ἐγὼ τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανθρωπίας 
τῆς. Καὶ ὃ «ap φύσιν ἐστὶν αὐτ 
ἐπὶ τὸ χατὰ φύσιν χωρήσει, 
μὲν γὰρ ὑφ᾽ ἡμῶν βιάξεται" 
εἰὴν ἔχει. Καὶ εἰ πατάσσει βιαζόμενος, πῶς οὐχ 
ἀνήσει: (08) τῇ φύσει χρώμενος ; Μόνον ἡμᾶς αὐτοὺς 
ἐλεήσωμεν, τοῖς διχαίοις τοῦ Πατρὸς (99) σπλάγχνοις 
ὁδὸν (1) ἀνοίξαντες. Σπείρωμεν ἐν δάχρυσιν, ἵν᾽ ἐν 
ἀγαλλιάσει: θερίσωμεν. Γενώμεθα Νινευῖται, μὴ Σο- 
δομῖται" θεραπεύσωμεν τὴν χαχίαν, μὴ τῇ χαχίᾳ 


ie-Up- 
YT, 


ᾧ, τῆς ὀργῆς ἀφεὶς, 


Εἰς 


πρὸς δὲ τοῦτο τὴν ὁρ- 


τὸν ἔλεον. ἐχεῖνο 


δ: 
σε: 


συντελεσθῶμεν. ᾿Αχούσωμεν Ἰωνᾶ χηρύσσοντος, μὴ 
πυρὶ xai θείῳ χαταχλυσηῶμεν. Κἂν ἐξέλθωμεν (2) 
Σόδομα, προσθῶμεν τῷ ὄρει, χαταφύγωμεν εἰς Σε- 
γὼρ (5), ἀνίσχοντ: συνεισέλθωμεν (4) τῷ ἡλίῳ. Μὴ 
στῶμεν ἐν πάσῃ τῇ περιχώρῳ" μὴ περιθλεψώμεθα (5), 
μὴ παγῶμεν 
χαὶ χατηγορίαν ψυχῆς εἰς χαχίαν ἐπιστρεφούσης. 


εἰς στήλην ἁλὸς, στήλην ὄντως ἀθάνατον, 


IE'. Γνῶμεν, ὅτι τὸ μὲν μηδὲν ἁμαρτεῖν (0), ὄντως 
ὑπὲρ ἄνθρωπον, καὶ μόνου Θεοῦ" ἑῷ γὰρ περὶ ἀγγέ- 
λων τι λέγειν, μὴ δῶμεν χαιρὸν τοῖς πάθεσι, χαὶ 
θύραν (7) πονηραῖς ἀντιῤῥήσεσι" τὸ δὲ (S) ἀθεράπευ- 
τον, τῆς πονηρᾶς χαὶ ἀντιχειμένης ἐστὶ (9) φύσεως, 
χαὶ τῶν ὑπ᾽ ἐχείνης ἐνεργουμένων. Τὸ ὃὲ ἁμαρτά- 
νοντὰς ἐπιστρέφ 
χαὶ τῆς σωζομένης (10) μερίδος. Εἰ γὰρ χαὶ ὁ χοῦς 
ἐπισύρεταί τι τῆς χαχίας, χαὶ τὸ γεῶδες σχῆγνος po 


ειν, ἀνθρώπων μὲν, ἀλλ᾽ ἐπιειχῶν, 


θς: τὸν νοῦν ἄνω φερόμενον, Y, ἄνω φέρεσθα: Ozün- 
μιουργημένον" ἀλλ᾽ ἡ (11) εἰχὼν ἀναχαθαιρέτω τὴν 
ἰλὺν, χαὶ ἄνω τιθέτω (12) τὴν ὁμόζυγον σάρχα, τοῖς 
ποὔ λόγου πτεροῖς χουφίζουσα. Καὶ (15) χρεῖττον 
μὲν, μήτε δεηθῆνα: τοιαύτης χαθάρσεως, μήτε χαῦ- 
αρθῆναι, τοῦ πρώτου μένοντος ἡμῖν ἀξιώματος, 


** Psal, xciv, 6. ὅδ ibid. 7. "9 Joel τι, 14. 


(95) Κατά τε m.lxíac. Wegg. 3, bm, pn, Pass., 
ἡλιχίαν. Deest. zz in nonnullis, 

(94) '"Ixectac. Or. 2, et alii, i lag. 

(95) ᾿Αγεγέγχωμεν. Reg. a, εἰσενέγχωμε 

(96) ᾿Επιστρέψει, καὶ μεταγοήσει. Jes., 
Vm, χαὶ μετανοήσῃ. 

(97) “Ὑποιϊείψεται. Reg. ph, 
ὑπολείπηται. Montac., ὑπολίπ 
Coisl. 1, aliique nonnulli, ὑπ 
τοῦ. 

(98) Πῶς οὐκ ἀνήσει, etc. Dillius : « Quid afferri 
potest, quin boni natura utens, indulgentem se nobis 
priebiturus sit? » 

(99) Τοῦ Πατρός. Or. 2, τοῦ Θεοῦ, « Dei. » 

(1) '086r. Or. 2, θύραν, « januam. » 

e "E£éAoger. Sic Reg. hm, Or. 2, Pass. In ed., 
ἐξέλθημεν. 

(5) Σεγώρ. Duo Regg. et Or. 2, Σηγωρ. 

(4) Συγεισέλθωμεν. Or. 2, τυνανέλῆωμεν. 


£ 


8] psal. cxxv, 5. 


PATREM TACENTEM. 954 


A cit nos **.. Pro statum ac generum | ratione. distin- 
eti, supplicationis vocem attollamus ; pro inviso 
ipsi clamore-hune ad. aures Domini Sab^»oth. eve- 
hamus : Jram illius in confessione preoccupemus *? : 
ipsum denique, ut iratum, ita. etiam mutatum. et 
sedatum intueri velimus. Quis scit, inquit: ille, an 
convertetur, et penitentia ducetur, ac benedictionem 
relinquet ?. Ego vero id plane scio, ego divine mi- 
sericordia sponsor. Nam certe missa facta ira, quie 
ipsius naturz repugnat, ad misericordiam , quie 
ipsius naturis consentanea. 9310 est, se. conferet. 
Ad Àllud enim a nobis vi adigitur, ad hoe autem 
suapte natura fertur. Quod si vi ad id adactus pereu- 
lit, quomodo propensionem secutus non remittet **? 
Tantum nos ipsos commisereamur, piis Patris visce- 

B ribus viam aperientes. In lacrymis seminemus, ut 
in exsultatione metamus ". Ninivitas imitemur, non 
Sodomitas. limprobitati medicinam adhibeamus, ne 
eum improbitate consumamur. Jonam concionan- 
tem audiamus, ne igne €t sulphure velut aquis 
obruamur. Quod si e Selomis excesserimus, ad 
montem ascendamus, ad oppidum Segor confugia- 
mus, ad solis ortum illuc. ingrediamur 55, Ne in 
ulla vicin:e regionis parte pedem figamus; ne cir- 
cumspiciamus, ne alioqui. in salis columnam.  con- 
crescamus, columnam, inquam, vere immortalem, 
animzque in. vitium relabentis aceusatricem. 

XV. lilud cognitum habeamus, quod omni vitio 
carere, vere hominis modulum excedit, soliusque 
Dei est. Nihil enim de angelis dico, ne vitiosis af- 

C fectionibus occasionem — demus, alque improbis 
contentionibus januam aperiamus. Perdite autem 
et incurabiliter :egrotare, pravie illius et. adversa- 
rie nature est, atque eorum, qui ab. ea afllantur. 
At vero post peceatum ad meliorem mentem red- 
ite, hominum esse, verum proborum, et qui ex ea 
classe sint, qui salutem consequitur. Nam etsi 
pulvis hie improbitatis aliquid. secum  traliit, ac 
terrenum hoc tabernaculum mentem sursum ten- 
dentem, aut certe ad hoc creatam, ut sursum ten- 
dat, deprimit: at imago tamen limum  repurget, 
ae sociali jugo conjunctam carnem, rationis pen- 


53 Gen, xix, 17, 25. 


p | (5) Περιδλεψώμεθα. Coisl. 1 addit, εἰς τὰ ὀπίσω. 


Comb.. εἰς τοὐπίσω. 

(0) λΙηδὲν ἁμαρτεῖν, ete. « Solius Dei est non pec. 
care.» Solon, apud Demosth. or. De corona, ait : Mr 
ἁμαρτεῖν ἔστι θεῶν, χαὶ πάντα χατορῇοῦν" 
« Deorum est nihil. peecare, et. omnia proeclare 
agere. » Deest ὄντως in Reg. ph. ; ] 

(7) Θύραν". Billius : « fenestram. » Combef. addit, 
ἀνοίξωμεν, « ostium aperiamus. » Ruf, « aditum 
yeseramls, } 

(8) Τὸ δὲ. Sic Regg. bm, ph, Or. 2. In ed., τὸ 
μέν. 

(9) Ἑστί. Sic Or. 2 et Comb. Deest ia ed. 

(10) Σωζομένης. Coisl. 1, σωζομένων. ; 

(M) 'H. Sie Kegg. a, bm, ph, et Or. 2. Deest in 
ed. 

(19) "Arco τιθέτω. Montac. ἀνατιθέτω. 

(15) Κουρίζουσα. Καί. 1n. quibusdam, zougiia- 
gi. Deestzac in Or. 2 


955 
nis sublevatam, in sublimi collocet. Melius quidem A 
nobiscum ageretur, si nec hujusmodi purgatione 
opus haberemus, nec omnino purgati fuissemus, 
integra videlicet atque incolumi nobis manente di- 
gnitate illa, ad quam etiam per hujusce vite dis- 
ciplinam properamus; nec per amarum peccati 
gustum a vit:e ligno excidissemus. At illud item 
melius ae prostantius est, ut, cum peccamus, in 
nos 811 animadvertatur, quam ut labentes mini- 
me castügemur. Quem enim amat Dominus, casti- 
gat ?, paternique benevolenti:& argumentum est 
increpatio : contra omnis anima, qu:ze admonitionis 
et castigationis expers est, incurabilis manet. Quo- 
cirea non grave est plagis affici, sed plaga melio- 
rem non fieri gravissimum et acerbissimum est. 
Atque eo nomine propheta quidam de duro illo ac B 


S. GREGOR!I THEOLOGI 


950 
tig ὃ xai σπεύδομεν Ex τῆς ἐνταῦθα (14) παιδαγω- 
γίας, μηδὲ (15) τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς ἐχπεσεῖν τῇ 
πιχρᾷ γεύσει τῆς ἁμαρτίας" χρεῖσσον δὲ, τοῦ μὴ (10) 
παιδεύεσθαι πταίοντας, τὸ ἁμαρτάνοντας ἐπιστρέφε- 
σθαι. Ὃν μὲν γὰρ ἀγαπᾷ Κύριος παιδεύει, χαὶ πα- 
τριχὸν τὸ τῆς ἐπιτιμήσεως" Ψυχὴ δὲ πᾶσα ἀνουθέτη- 
τος. ἀθεράπευτος. Οὐχοῦν οὐ πληγῆνα: χαλεπὸν, 
ἀλλὰ μὴ σωφρονισθῆναι (17) τῇ πληγῇ χαλεπώτερον. 
Φησί τις τῶν προφητῶν, περὶ τοῦ Ἰσραὴλ λέγων, 
τοῦ σχληροῦ χαὶ ἀπεριτμήτου τὴν καρδίαν: Κύριε, 
ἐμαστίγωσας αὐτοὺς, xal οὐκ ἐπόγεσαν" àxal- 
δευσας αὐτοὺς, καὶ οὐκ ἠθέϊησαν δέξασθας 
παιδείαν" χαὶ πάλιν, Καὶ ὁ 1αὺς οὐκ ἐπεστράφη (18), 
ἕως ἐπιλήγη" xoi, Τί (19) ὅτι ἀπεστράφη ὁ λαός 
μου ἀποστροφὴν πονηρὰν, ἐξ ἧς τέλεον συντρι- 
θήσεται, χαὶ χαταφθαρήσεται ; 


corde incireumceiso Israele verba faciens, ita loquebatur : Domine, percussistà eos, el mon doluerunt : 


corripuisti eos, el renuerunt. accipere. disciplinam *^ ; 


ac rursus, Ft populus non est conversus, quoad. per- 


cussus est *! ; eL alio loco, Quare aversus est. populus meus aversione prava ὅδ, ob quam prorsus obteretur 


et exstinguetur? 

XVI. Horrendum est, fratres, in Dei viventis ma- 
nusincidere ὅς. HIorrendus vultus Domini super fa- 
cientes mala9*, vitiumque funditus evertens ac de- 
Jens. Horrenda auris Domini, Abelis vocem 55 etiam 
per tacitum eruorem sentiens. Horrendi pedes, impro- 
pitatem cursu assequentes. Horrenda universi orbis: 
impletio, ita ut nemini usquam Dei commotionem effu- 
gere liceat**; nonsi in ccelum avolaverit, nonsi inin- 
fernum se contulerit, non si ad orientem profugerit, 
nonsi in profundos et extremos maris sipus sese αὶ 
abdiderit ". Quin etiam ante me Nahum ille Elcesz:eus 
Ninivitarum onus praedicans **, zeloten Deum, el 
Dominum cum furore adversários suos ulciscentem, 
tantamque severitatis magnitudinem adhibentem 
perhorrescit, ut ne secundam quidem adversus sce- 
leratos ultionem sibi reliquam faciat. Nam cum 
Isaiam audio Sodomorum populo ac Gomorrh:e 
principibus minitantem, et dicentem : Utquid ultra 
percutiemini, addentes provaricationem 9? minimum 
abest, quin toto corpore contremiscam, laerymisque 
perfundar. Sceleris, inquit, accessioni nulla jam 
poen accessio excogitari potest : ita per omnia 
grassali estis, atque omne plagarum genus exhau- 
sistis, novam subinde peenam per improbitatem 
vestram accersentes, Non est vulnus, non livor, non D 
plaga tumens : toto corpore, inquit, fusa est plaga, 
prorsusque incurabilis. Non enim malagma impo- 
nere est, non oleum, »on alligaturam ὃ. Ac, quie 
deinceps in ea comminatione sequuntur, pr:etereo, 
ne prissenti plaga vobis acerbior exsistam. 

5" Prov, n 42 "9" Jer." v; 9. 
*5 Gen, 1v, 10... 5* Jer. xxm, 24. 


(14) ᾿Ενταῦθα. Coisl. 4 et Or. 2, ἐντεῦθεν. 

(15) μηδέ. Reg. bm, μήτε. 

(16) Μή. Deest in Or. 2. 

(V1) XogporicOnrat. Regg. bm, ph, Montac., &- 
φρονίζεσθαι. 

(18) ᾿Επεστράφη. In quibusdam, ὁ πεστράφη. 

(19) Τί. Deest in Reg. a, et Or.2. 

(20) Φοδεριίί. Pass., φοθερόν. 

(21) Παντὸς πήρωσις. Coisl. 2, aliique nonnulli, 


δι 1s3, 1x). 49. 


** Jer. vim, ὃ. 
"Psal. cxxxvnt, 7 sqq. 


* kd 
IQ'. $o6cphv μὲν οὖν, 
χεῖρας Θεοῦ ζῶντος" φοδερὸ 
ἐπὶ ποιοῦντας χαχὰ, χαὶ 


x 


πρόσωπον Koptou 
πανωλεθρίᾳ τὴν xaxiav 
ἐξαφανίζον᾽ φοδερὰ (20) δὲ ἀχοὴ Θεοῦ, xax τῆς "Αθελ 
φωνῆς αἰσθανομένη διὰ τοῦ σιγῶντος αἵματος" φοῦε- 
ροὶ δὲ πόδες πονηρίαν χαταλαμθάνοντες" ἰφοδερὰ δὲ 
τοῦ παντὸς πλήρωσις (21), ὡς μὴ εἶναι μηδαμοῦ φυ- 
γεῖν Θεοῦ χίνησιν, μὴ εἰς οὐρανὸν ἀναπτάντα, μὴ εἰς 
ἄδου χωρήσαντα, μὴ πρὸς (22) ἀνατολὰς ἀποδράντα, 
μὴ θαλάσσης ἐναποχρυδέντα βυθοῖς ἣ πέρασι. Φοδεῖ- 
ται δὲ πρὸ ἐμοῦ καὶ Ναοὺμ ὁ Ἑλχεσαῖος, ἐν οἷς τὸ 
χατὰ Νινευΐ (25) λῆμμα δημοσιεύει, τὸν ζηλωτὴν 
Θεὸν, χαὶ ἐχδικοῦντα Κύριον μετὰ θυμοῦ τοὺς ὑπεν- 
αντίους, χαὶ τοσαύτῃ χρώμενον ἀποτομίας περιουσίᾳ, 
ὡς μηδξ δευτέραν ὑπολείπεσθαι χατὰ τῶν πονηρῶν 
ἐχδίχησιν. Ἡσαΐου μὲν γὰρ ὅταν ἀχούσω, τῷ λαῷ 
Σοδόμων χαὶ τοῖς ἄρχουσι Γομόῤῥας ἀπειλοῦντος, 
xaX λέγοντος" Τί ἔτι πιϊηγῆτε (24), προστιθέντες 
ἀνομίαν; μιχροῦ χαὶ φρίχης πληροῦμαι, χαὶ συγ- 
χέομαι δάχρυσιν. Οὐχ ἔστι, φησὶ, τῇ προσθήχῃ τῆς 
ἁμαρτίας προσθήχην πληγῆς ἐξευρεῖν" οὕτω πάντα 
διεξεληλύθατε, χαὶ πᾶν εἶδος πληγῆς ἐχενώσατε, ἀεί 
τινα χαινοτέραν διὰ τῆς χαχίας τῆς (25) ἑαυτῶν προ- 
χαλούμενοι. Οὐκ ἔστι τραῦμα, οὐδὲ μώνων;, οὔτε 
πιἪληγὴ eAsyualrovca: ὁιϊοσώματος, φησὶν, ἡ 
πηγὴ, ἀλλὰ καὶ ἀθεράπευτος. Ob γὰρ ἔστι μά- 
Aevi ἐπιθεῖναι, οὔτε ἔλαιον, οὔτε καταδέσμους. 
Καὶ παρίημι τὰ ἑξῆς τῆς ἀπειλῆς, ἵνα μὴ τῆς 
παρούσης ὑμῖν (20) πληγῆς βαρύτερος γένωμα 


$3 Hebr. x; 9l. 
$5 Nahum, 3534-859 Es3.,15 5. 
παντὸς χόσμου συμπλήρωσις. 

(22) Πρός. Or. 2, εἰς. 

(25) Nurevi. Reg. ph, Νινευή. 

(24) Πιληγῆτε. Sic Regg. a, c, ph, Jes. In ed., 
πληγῇ τε. 

(25) Τῆς. 
in ed. 

(26) Παρούσης ὑμῖν, etc, Sic Regg. a, c, bw, 


*5 Psal, xxxii, 17. 
TouTsa MO. 


Sic plures Regg. et Or. 2. Deest 


937 ORATIO XV 


', Πλὴν ἐπιγνῶμεν τοῦ xaxoü τὴν ὑπουεσιν. Iló- A 312 ? 


e BE γεωργία: (27), ἡσχύνθησαν ἀποβῇ - 
χαι, χαὶ νομὴ ποιμνίων ἐξέλιπεν, ὠλιγώθη (38) τὰ 
ὡραῖα τῆς γῆς, οὐχ ἐπλήσθη τὰ πεδία πιότητος, ἀλλὰ 
χατηφείας" οὐχ ἐπλήθυναν αἱ χοιλάδες σῖτον, ἀλλ᾽ 
ἐχλαύσθησαν" οὐχ ἐστάλαξε (29) τὰ ὄρη γλυχασμὸν, 
ὡς ὕστερον τοῖς διχαίοις, ἀλλ᾽ ἀπεχοσμήθη χαὶ ἣτι- 
μάσθη, χαὶ τὴν Γελύουξ χατάραν Ex τῶν ἐναντίων 
πρὶν 
᾿Επεσκέψω μὲν 
ἀλλ᾽ ἐπισχοπὴν 
πονηρὰν χαὶ μέθην ὀλέθριον. Φεῦ τοῦ θεάματος ! ἐν 
χαλάμῃ τὰ τῆς εὐφορίας fi 
ἡ σπορὰ γνωρίζεται, 


ἐδέξατο; Γέγονεν ὡς τὸ ἀπ᾿ &pync πᾶσα ἡ γῆ, 
κοσμηθῆναι τοῖς ἑαυτῆς χάλλεσιν. 
τὴν γῆν, καὶ ἐμέθυσας αὐτὴν, 


ἡμῖν, χαὶ μιχροῖς λειψάνοις 


χαὶ μόλις ἀπαρχὰς Κυρίῳ τὸ 
θέρος ἡμῶν χαρποφορεῖ, μησὶ μᾶλλον (50) ἣ δρά- 
γμασι χαταλαμθανόμενον. Τοιοῦτος ὁ πλοῦτος τῶν 
ἀπεθῶν, τοιαῦτα τὰ τῶν χαχῶς 07 
ἐπιθλέψαι, 


ρόντων γεώργια" 


ὡς ἡ παλαιὰ κατάρα, π χαὶ 


ενεγχεῖν ὀλίγα" σπεῖραι, xai μὴ ἁμῆσαι" φυτεῦσα:, 


ἰονᾶ, εἰσ- 
xa μὴ ἐχθλῖψαι" οὗ ἐργῶνται δέχα ζεύγη βοῶν, 
ποιῆσα. χεράμιον ἕν" xal παρ᾽ ἄλλοις ἀχούειν τὴν 
εὐχαρπίαν, αὐτοὺς ἐνδείᾳ (91) πιεζομένους. Πόθεν 
καῦτα, xal ἡ αἰτία τοῦ dcato uade: Μὴ ἀνα- 
μείνωμεν ὑπ᾽ ἄλλων ἐλεγχθῆνα:" ἡμῶν αὐτῶν E&cza- 
σταὶ γενώμεθα. Μέγα χαχίας φάρμαχον, χαὶ ὁμολο- 
γία, χαὶ φυγὴ τοῦ πταίσματος. Ἐγὼ πρῶτος, ὥσπερ 
ἀνήγγειλα (53) τῷ λαῷ μου ἄνωθεν, χαὶ τὸ τοῦ σχο- 
ποῦ ἔργον πεπλήρωχα.(55) (οὐ γὰρ ἔχρυψα τὴν ἔρχο- 
μένην ῥομφαίαν, ἵνα χαὶ τὴν ἐμαυτοῦ ψυχὴν, χαὶ 
τὰς τῶν ἀχουόντων περιποιήσωμα!)" οὕτως ἀναγγελῶ 
χαὶ τοῦ λαοῦ μου τὴν ἀπεί 


zTi- 


:s 


tav, ἐμαυτοῦ τὰ ἐχείνου 
ποιούμενος" εἴ πως ἂν οὕτω τύχοιμί τινος φιλανθρω- 
πίας xdY ἀναψύξεως. 


pro meis ducens. Sie enim fortasse futurum est, 


consequar. 

ΙΗ΄. 'O μέν τις ἡμῶν ἐξέθλιψε (54) πένητα, χαὶ 
μοῖραν γῆς παρεσπάσατο, χαὶ ὄριον ὑπερέθη χαχῶς, 
ἣ χλέψας, ἣ τυραννήσας, χαὶ συνῆψεν οἰχίαν πρὸς 
οἰχίαν, χαὶ ἀγρὸν πρὸς ἀγρὸν, ἵνα τι τοῦ πλησίον 
ἀφέληται" χαὶ μηδένα ἔχειν ἐφιλονείχησε γείτονα, ὡς 
μόνος οἰχήσων ἐπὶ τῆς γῆς. Ὃ δὲ τόχοις xai πλεο- 
νασμοῖς τὴν γῆν ἐμίανε (55), χαὶ συνάγων ὅθεν οὐχ 
ἔσπειρε, xat θερίζων ὅπου μὴ διεσχόρπισε" γεωργῶν 
οὐ τὴν γῆν, ἀλλὰ είαν 
ἀπαρχὰς ἄλωνος χαὶ ληνοῦ τὸν 
ἀπεστέρησ: 


: 
CU LM d 


τῶν δεομένων. 'O δὲ 

πάντα δεδωχότα Θεὸν 

z, xai γέγονεν ἀχάριστός τε 
* T ΕΣ ᾿ ^ 

ἀνόητος" οὔτε ὑπὲρ ὧν ἔσχεν εὐχαριστήσ, 

ς εὖ 


ς, οὔτε τὸ 
μέλλον (56), εἰ μὴ y 


a 
τι ἄλλο, διὰ τῆς εὐγνωμοσύνης 


7* || Reg. 1, 94. ?* Psal. xiv, 10. ? Agg. 1, 9. 
ph, etc. ln ed., παρούστς πληγῆς βαρύτερος ὑμῖν 
γένωμαι. 

(21) Γεωργίαι. Weg. a, ἀγροί. 
vot. 

(38) ᾿Ω.τεγώθη. Duo Colb., ὠλιγώθησαν. 

(29) "Eccd.la&s. Regg. a, c, ἐστάλαξαν." 

(950) Μησὶ ga.44cr, etc. « Ex. mensibus potius, » 
etc.; id est, « non ex manipulorum acervis, sed. ex 
mensium ralione, messis dignosci polest. » 


(91) Thy &ixapziar, αὐτοὺς ἐνδείᾳ. Coisl. 1,52 


Reg. bm, γεωρ- 


L — IN PATREM TACENTEM. 


958 
XVII. Sed tamen hujus calamitatis cau- 
sam agnoscamus. Cur segetes exaruerunt, horrea 
confusa sunt, pascua ovium defecerunt, extenuata 
sunt speciosa terre, campi non pinguedine, 
merore perfusi sunt; valles non. frumento abun- 
darunt, sed deploratie sunt; montes nobis, quem- 
admodum postea justis viris, dulcedinem non stil- 


sed 


larunt, sed ornatum suum exuerunt, iguominiaque 
ἈΠΟ sunt, ac montium  Gelboe maledictionem 


contrario modo acceperunt 7) ? Facta. est. universa 
terra ut à. principio, cum. nondum pulchritudine 
sua exornata Visitasti terram, et. inebriasti 
eam ?*; sed visitatione mala, et pestifera ebrie- 
tate, Proh triste spectaculum! in culmo fertilitas 
nobis est, et sementis ex parvis reliquiis agnosci- 
tur, ac vix primitias Domino messis nostra edil, 
atque ex mensibus poiius quam ex manipulis per- 
cipitur. Tales impiorum diviti: sunt, tales male 
seminantium messes : nimirum, juxta veterem 
inaledictionem, respicere ad multa, et pauca iufer- 
ré ? : seminare, et non metere ; plantare, et non 
exprimere ?* ; ubi decem juga boum operantur, la- 
gunculam unam facere ^; atque apud alios frugum 
ubertatem audire, cum interim ipsi rerum penuria 
premantur. Ünde hzc tandem, et qui& nobis hu- 
jusce calamitatis causa est? Ne exspectemus, ut ab 
aliis. coarguamur : ipsimet in nos inquiramus. 
Magna vitii medicina est confessio, et peccati fuga. 
Primus ego, sicut populo meo ante denuntiavi, ac 
speculatoris munere functus sum./ Non enim. venien- 
tem gladium celavi?*, utet meam ipsius, et eorum 
qui audiunt, animas elucrarer. Sie nunc. quoque 
populi mei inobedientiam exponam, peccata illius 
ut misericordiam aliquam et zrumnze levationem 


esset. 


XVIIL Alius nostrum pauperem oppressit, ac 
terrze partem ipsi abstraxit, maleque, vel per fraudem, 
vel per vim, terminum transgressus est, et domum 
ad domum conjunxit, et agrum agro copulavit, ut 
proximo aliquid eriperet; ac vicinum nullum ha- 
bere studuit, perinde ac solus habitaturus in ter- 
ra. Alius usuris et foenoribus terram contaminavit, 
colligens ubi non seminarat, ac metens ubi non 
sparserat; non ex terrx cultu, sed ex pauperum 
inopia et penuria, commoda sua. 313 comparans. 
Alius are: ac torcularis primitiis Deum, qui omnia 
donaverat, fraudavit, simulque, et ingratum et de- 
mentem se prabuit; ul qui, nec pro iis, qui ha- 


** Soph. 1, 15. ἴδ fsa. v, 10. 75 Ezech. xxxii, 5. 
τῆς εὐχαρπίας αὐτοὺς ἐν ἑνδεία. 

(22) ᾿Αγήγτγει. la. Reg. ἃ, ἀπήγγειλα. 

(93) Πεπιϊήρωκα. Regg. a. c, bm, ph, 
ἐπλήρωσα. 

(54) Ἐξέθαινε. € AMHixit, vexavit. » 

(55) ᾿Εμίανε. Sequitur in ed. xaf, quod codicum 
auctoritate delevimus. 

(59) Τὸ p£AAcv. In Coisl. 1 sequitur, ὅπως ἄσφα- 
λῶς ἔξῃ φροντίσας, xax ei, elc., « nec postea cogitavit 
quomodo secure eret. » 


Or. 2 


959 S. GREGORII 


THEOLOGI 960 


buit, gratias egerit, nee, si nihil aliud, futurum A πραγματευσάμενος. Ὃ 0b χήραν xoi ὀρφανὸν οὐχ 


certe, per probi et. grati animi officium, sibi ipsi 
procurarit. Alius nee viduam nec orphanum mise- 
rT3lus est, nec. panem et. exiguum alimentum pau- 
peri, vel Christo potius, qui per illos etiam parce 
nuiritos alitur, impertiit; el quidem cum multa 
fortasse habeat, ac priter spem. (nam hoc demum 
iniquissimum est), atque in multis horreis angustia 
laboret, eaque partim impleat, partim. evertat, ut 
ad futuros fructus. condendos ampliora exstruat, 
illud ignorans fore, ut priusquam spei su: compos 
fiat, morte abripiatur, rationemque reddendam ha- 
beat, tum opum quibus hie abundavit, tum earum 
rerum quas animo et cogitatione sibi finxit, ul 
qui aliena bona male administrarit, Alius viam 
humilium. declinavit 7, et justum injustis rationi- 
bus circumvenit 75. Alius corripientem in portis 
odio habuit, ac sanctum sermonem abominatus 
est ?, Alius reti soo multa colligenti immola- 
vit 5?, ac pauperis pr:sdam. domi habens, aut Dei 
memoriam ex animo ejecit, aut certe illius male 
recordatus est, dicens : Benedictus Dominus, quo- 
niam divites facti sumus 8' ; et iniquitatem suspi- 


ἠλέησεν, οὐδὲ μετέδωχεν ἄρτου xo τροφῇς ὀλίγης 
τῷ δεομένῳ, μᾶλλον δὲ Χριστῷ τῷ τρεφομένῳ (51) 
διὰ τῶν xal μιχρῶς τρεφομένων: ὁ τὰ πολλὰ ἔχων 
ἴσως, καὶ παρ᾽ ἐλπίδα, (τοῦτογὰρ ἤδη τὸ ἀδικώτατον.) 
xa ταῖς πολλαῖς ἀποθήχαις στενοχωρούμενος, xo 
τὰς μὲν πληρῶν, τὰς δὲ χαθαιρῶν, ἵνα τοῖς μέλλουσι 
χαρποῖς οἰχοδομήσῃ μείζονας, ἀγνοῶν, ὅτι τῶν ἐλπί- 
Gy προαναρπάζεται, χαὶ λόγον ὑφέξει τῆς ἐνταῦθα 
εὐπορίας (38) xaX τῆς (59) φαντασίας, χαχὸς οἰχονό- 
μος ἀγαθῶν ἀλλοτρίων γενόμενος. Ὁ δὲ ὁδὸν ταπει- 
νῶν ἐξέχλινε, χαὶ ἐπλαγίασεν ἐν ἀδίχοις δίκαιον. Ὁ 
δὲ ἐμίσησεν ἐν πύλαις ἐλέγχοντα, xal λόγον ὄσιον 
ἐδδελύξατο. Ὁ ὃὲ ἔθυσε τῇ ἑαυτοῦ σαγήνῃ πολλὰ 
συναγούσῃ (40), καὶ τὴν ἁρπαγὴν τοῦ πτωχοῦ ἐν 
τοῖς οἴχοις ἔχων, ἣ οὐχ ἐμνήσθη Θεοῦ, ἣ χαχῶς ἐμνή- 
σθη, Εὐλογητὸς Κύριος, εἰπὼν, ὅτι πεπλουτήχαμεν" 
χοὶ ὑπέλαδεν (A1) ἀνομίαν, ὡς παρ᾽ αὐτοῦ ταῦτα 
ἔχων, ἐξ οὗ χολασθήσεται. Διὰ ταῦτα γὰρ ἔρχεται 
ἡ ὀργὴ τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τοὺς υἱοὺς (42) τῆς ἀπειθείας" 
διὰ ταῦτα, ἣ χλείεται οὐρανὸς, | χαχῶς ἀνοίγεται" 
xai πολλῷ μᾶλλον, εἰ μηδὲ πληγέντες ἐπιστρεφοί- 
μεθα, καὶ τῷ ἐγγίζοντι φυσιχῶς πλησιάζοιμεν. 


catus est, velul opes illas ipsius beneficio possideret, a quo p«ena afficietur. Ob hxc enim venit. ira 
Dei in filios. diffifentize *. Ob hzc, vel clauditur coelum , vel male aperitur; eoque magis, si, ne 
percussi quidem, resipiscamus, atque ad eum, qui natura sua e vicino est, accedamus. 


XIX. Quid ad h:c dicemus, qui frumentum emi- 
mus ct vendimus, ac temporum difficultates obser- 
vamus, uLopes nobis comparemus, el in alienis (. 
calamitatibus delicias capiamus, atque neque ut 
Joseph AEgyptiorum facultates 5? majoris dispensa- 
lionis causa (utrumque enim norat, nimirum et 
recte colligere, et recte annonam tribuere, quem- 
admodum etiam, et famem prospicere, et eminus 
ei obsistere), sed, ut iniqui et conscelerati, popula- 
rium nostrorum opes acquiramus, qui dicimus : 
Quando transibit mensis, ut vendamus ; et Sabbata, 
ul eraria recludamus ** ? qui duplicibus mensuris 
et stateris. justitiam corrumpimus 55, ac plumbeam 
iniquitatis mensuram in nos ipsos inclinamus ** ? 
Quid ad 31A hzc dicemus, qui nullum. augenda- 
rum opum finem novimus; qui aurum et argentum, 
non secus atque illi olim. Baal et Astarten, et 
exsecrandum illum. Chamos 57. adoramus; qui la- ἢ 
pidum luxus et splerndores consectamur, vestesque 


18 πα. XXIX, 521. 
5* Amos vin, 5. 


7 Amos τι, 7. 
5? Gen. xL1, 59. sqq. 


(57) Τῷ τρεφομένῳ, etc, Nonnulli Rege. et Coisl. 
A, τῷ xai διὰ τῶν μιχρῶν τρεφομένῳ, « Christo qui 
et per parvulos alitur. » 

(28) Εὐπορίας. Weg. bm et Montac. , εὐφορίας. 

(159) Τῆς. Sie plures Regg. Deest in ed. 

(40) Συγαγούσῃ. Plures Regg. et Or. 2, συναγα- 
Y023T. 

(A) Καὶ tz£AaCer, ete. Bunus, « opesque ipsius 
beneficio se consecutum inique existimavit, a 
quo, » etc. 

(42) Ἐπὶ τοὺς υἱούς. Coisl. 1 ἐφ᾽ ἡμᾶς τοὺς 
υἱούς, « super nos filios inobedientes. » 


7? Amos v, 10. 
85 Deut, xxv, 15. 


10΄. Τί πρὸς ταῦτα ἐροῦμεν, oi (A5) σιτῶναι, xa 
σιτοχάπηλοι, χαὶ τηροῦντες τὰς τῶν χαιρῶν δυσχο- 
λίας, ἵν᾽ εὐπορήσωμεν, xal ταῖς ἀλλοτρίαις (44) συμ.- 
φοραῖς ἐντρυφήσωμεν, χαὶ χτησώμεθα, μὴ ὡς Ἰωσὴφ 
τὰ τῶν Αἰγυπτίων, ἐπ᾽ ὀἱκονομίᾳ μείζονι (ἐχεῖνος γὰρ 
0s. xal συναγαγεῖν χαὶ σιτοδοτῇσαι χαλῶς, ὥσπερ 
χαὶ προγνῶναι τὸν λιμὸν, xal στῆναι πρὸς αὐτὸν 
πόῤῥωθεν (45), ἀλλ᾽ ὡς παράνομοι τὰ τῶν ὁμοφύλων, 
οἱ λέγοντες" Πότε διειεύσεται ὁ μὴν, καὶ ἐμπω.1ή- 
σομεν |46])* xal τὰ Xá66aca, καὶ ἀγοίξομεν' θη- 
σαυρούς; οἱ τοῖς δισσοῖς μέτροις χαὶ σταθμίοις τὸ 
δίχαιον διαφθείροντες, χαὶ τὸ μολιόδοῦν (47) μέτρον 
τῆς ἀνομίας ἐφ᾽ ἑαυτοὺς χλίνοντες ; Τί πρὸς ταῦτα 
ἐροῦμεν, οἱ μηδὲν πέρας (48) εἰδότες 
προσχυνοῦντες τὸν χρυσὸν χαὶ τὸν ἄργυρον, ὥσπερ 
τὴν Βάαλ οἱ πάλαι, χαὶ τὴν ᾿Αστάρτην, χαὶ τὸ Χα- 


χτήσεως" οἱ 


pos βδέλυγμα" οἱ 
λείας xoi διαυγείας, xaX τῆς ἐσθῆτος τὴν μαλαχὴν 
τε χαὶ περιῤῥέουσαν, σητῶν δαπάνην, χαὶ λῃστῶν, 


περιέποντες τῶν λίθων τὰς πολυτε- 


99 00. 1, 15. 
85  ZACD ἀν ΤΡ 


817ach. xi, 5. 9 £phes. v, 6. 
81 [l| Reg. xi, 25. 


(45) Oi. Sic Regg.;bm, ph, Jes., Pass. In ed., εἰ, 
(44) ᾿ΑΛιλοτρίαις. Or. 2, ἀλλοτρίων. P 
(40) “ὥσπερ... πόῤῥωθεν. Sic Coisl. 4, aliique 
codd. Πῶς in. Graecis omissa, licet a. Billio Latine 
reddita. 
(46) "EuzoAncopuev. Reg. ph, et Par., ἀπεμπω- 
σομεν. Bas., εὐπωλήσομεν. 
(41) Μοιιδδοῦν. Wegg. bm, ph, et Das., μολι- 
609v. i 
(48) Μηδὲν azfpac. Wem scripsit Solon : Πλού- 
του δ᾽ οὐδὲν τέρμα πεφοασμένον ἀνδράσι χεῖτοι" 
« Nullas opum mortalibus fixus est limes, » 


^T 


961 OKATIO NVI. 


xa τυράννων, xax 


γαυριῶντες ἀνδραπόδων xal τετραπόδιων' οἱ τοῖς 
πεδίοις ἐμπλατυνόμενο:ι καὶ τοῖς ὄρεσι, xai τὰ μὲν 


ἔχοντες, τὰ δὲ προσλαμθάνοντες, τὰ δὲ μέλλοντες, 
χατὰ τὴν Σολομόντειον βδέλλαν ἐμπλησθῆναι μὴ δυ- 
ναμένην, ὁμοίως ἄδη, xai γῇ, καὶ πυρὶ, xaX ὕδατι, 
χαὶ ζητοῦντες οἰχουμένην ἑτέραν εἰς χτῆσιν, xal τοῖς 
χαταμεμφόμενοι ὡς μιχροτέροις T) 
ἐπιθυμίαν καὶ ἀπληστίαν; Τί 
ὑψηλοῖς θρόνοις ἐγχαθεζόμενο:, 


τοῦ Θεοῦ ὁρίοις 
χατὰ τὴν ἑαυτῶν 
δαὶ (49), οἱ τοῖς 
χαὶ τὴν ἀρχιχὴν σχηνὴν αἴροντες, χαὶ τὴν ὀφρὺν 
τῶν θεάτρων ὑψηλοτέραν, xai μὴ λογιζόμενοι: τὸν 
ἐπὶ πᾶσι Θεὸν, καὶ τὸ ἀπρόσιτον ὕψος τῆς ἀληθινῆς 

, T i i 
βασιλείας, ἵν᾽ ὡς ὁμοδούλων τῶν ὑπηχόων ἄρχωσιν, 
οἱ τῆς ἴσης δεόμενο: φιλανθρωπίας ; Σχόπει δέ μοι 
χαὶ τοὺς χατασπαταλῶντας ἐπὶ χλινῶν ἐλεφαντίνων, 
᾿Αμὼς χαθάπτετ 


ὧν χαλῶς ὁ θεῖος t, χαὶ τὰ πρῶτα 


μύρα χριομένους, xax τῇ φωνῇ τῶν OT ἐπιχρο- 
αμένων ἐξηρτη- 


Ἰωσὴφ συναλ- 


τοῦντας, xal τῶν φευγόντων ὡς doc 
μένους" ἀλλὰ μὴ τῇ συντριδῇ τοῦ 
γοῦντάς τε xai συμπάσχοντας" δέον χρηστοὺς elvat 


τοῖς προεμπεσοῦσι, xal τῷ ἐλέῳ χτᾶσθαι τὸν ἔλεον" 


ὁλολύζειν πίτυν, ὅτι πέπτωχε χέδρος, χαὶ (50) vou- 
θετεῖσθαι τῇ τῶν πλησίων πληγῇ, xai διὰ τῶν 
ἀλλοτρίων χαχῶν τὰ οἰχεῖα εὖ τίθεσθαι, τοσοῦτον 


πλέον ἔχοντας τῶν προειληφότων, ὅσον αὐτοὺς δι᾽ 
ἐχείνων σωθῆνα!: (91), ἀλλὰ μὴ OU αὐτῶν ἑτέρους 
σωφρονισθῆναι. 

aliena mala rebus suis probe consulere; ut qui 


— AN PATIUIM TACENTEM. 


χλεπτῶν θησαυρίσματα" oi πλήθει A molles et diflluentes, quie a. tineis absumuntur, et 


952 


proedonibus, ae tyrannis, furibusque recouduntur , 
qui ob servorum et quadrupedum greges insolesci- 
mus; qui in campis et montibus dilatamur, atque 
alia jam. habemus, alia adjangimus, aliaque. jam- 
jam adepturi sumus, instar illius sanguisuge, cu- 
jus meminit Salomon "5, quie expleri nequit, quem- 
admodum nee infernus, nec terra, nec ignis, nec 
aqua; novumqnue orbem, quem possideamus, quie- 
riinus, ac Dei terminis, ut insaturabili nostra. cu- 
piditate. minoribus, succensemus? Quid. vero illi, 
qui in. sublimioribus thronis sedent, atque. imperii 
scenam attollunt, ac supercilium theatris ipsis al- 
tius; nec Deum, qui super omnia est, nec inacces- 
sibile illud veri regni fastigium consilerint, ut sub- 


D ditis, tanquam conservis, imperent, qui eandem be- 


nignitate opus. habent? Jam eos quoque spectes 
velim, quos. divinus Amos pulchre per-tringit, qui 
in eburneis lectis lasciviunt, pretiosissimisque un- 
guentis perfunduntur, atque ad musicorum instru- 
mentorum sonos applaudunt, rebusque fugientibus, 
ut firmis et stabilibus, addieti sunt; autem ob 
Josephi contritionem dolorem ae molestiam conci- 
piunt 5?, Atqui. oportebat, ut. eos, qui priores in 
calamitatem inciderant, benignitate complecteren- 
lur, ae misericordia misericordiam sibi conciliarent : 
oportebat, inquam, abietem | ululare, quia cecidit 
cedrus ^, ac. vicinorum plaga erudiri, atjue per 
hoc utique. nomine potiori conditione essent, quam 


"non 


qui precesserunt, quod. ipsi per alios salutem consequi potuerin!, non autem alii per ipsos eruditi. 
K'. Ταῦτα συμφιλοσόφησον ἡμῖν, ὦ θεία xal iepx (; — XX. Hec nobiscum philosophare, vir divine et 


χεφαλὴ, χαὶ πολλὴν ἐμπειρίαν τῷ μαχρῷ (52) χρόνῳ 
συλλεξαμένη, ἐξ ἧς σοφία γί 
σου χατάρτισαι. Δίδαξον διαθρύ: ty πεινῶσι (55) 
τὸν ἄρτον, xal ἀστέγους συνάγειν (54), 
χαὶ 
ἀφ᾽ αἴματος" καὶ νῦν μάλιστα, ἵν᾽ ἣ τὸ ἀγαθὸν ἡμῶν 
ἐχ τῆς χρείας, μὴ περισσεύματος" fj μᾶλλον 
χαρποφορίᾳ Θεὸς εὐφραίνεται, j| πλήθει τῆς εἰσ- 
φορᾶς χαὶ μεγέθει τῆς ἐπιδόσεως. ᾿Επὶ τούτοις 
πρὸ τούτων, γενοῦ uot Μωσῆς, ἣ Φινεὲς σήμερον. 
Στῆθι περὶ ἡμῶν (55), xai ἐξίλασαι" χαὶ χοπασάτω ἡ 
θραῦσις e εἴτε διὰ θυσίας πνευματιχῆς (56), εἴτε δι 
Ἐπίσχες τὴν 


Ka Eupt ου τῇ uet τείᾳ (58): DA 0 τὴν ἀχολου- 


. Τούτοις τὸν λαόν 


πτωχοὺς 
γυμνότητα περιστέλλειν, xal μὴ περιορᾷν τοὺς 


ποῦ 


, χαὶ 


e 
S 
x 
a 
. M 
" 
"E 
Me 
a 
E: 
e 
^ 
"o 
T 
e 
m 
x 
2 - 
e 
“τὸ 
e 
8 
R 
" 
ὋὌ 
er 
E 


ins 


kn πέχνων Ei ὕουσαν. Δ πε 
jnsa:. Προσάγαγε 


ε τ ΠΣ παρ- 
ελθούσης χαχίας" τὸ μέλλον ἐγγ 


88 Prov. xxx, 15. 
cv, 95, 50. 


*? Amos vi, ὁ sqq. 


(49) Aa/. Rezg. bm, ph 
(50) Καί. Deest in Regg. ἃ, C, bm, ph, et Or. 2. 
(51) Σωθῆγαι. Billius : « consecuti sint. » Non 
récle: salutem. enim non sunt. consecuti, sed per- 
niciem ; nec ex aliorum panis eruditi sunt, ut mox 
exponit Gregorius. 
(52) Μαχρῷ. Reg. bm, πολλῷ. 
35) Πεινῶσι. Sic Or. 9. In ed., πεινῶντι. 
54) Xvráyetr. In quibusdam, “συναγαγεῖν. 
(95) Περὶ ἡμῶν. Reg. c, μεθ᾽ ἡμῶν. 


30 Zach. χι, 9. 


sacrosancle, quippe longo temporis spatio ingen- 
tem rerum usum, ex quo sapientia nascitur, colle- 
gisti. Mis populum tuum instrue. Doce panem esu- 
rienti frangere ?', et pauperes tecto carentes colli- 
gere, el nuditatem tegere, nec consanguineus despi- 
cere; ac nunc praesertim, ut. bonum nostrum ex 
penuria sit, non ex abundantia : quo munere Deus, 
magis 915 quam muliis oblationibus magnisque 
largitionibus, delectatur. Post h:ee, imo ante. hiec, 
esto mihi hodierno die Moyses et Phinees ??, Sta 
pro nobis, et placa ; el cesset. quassatio ??, sive per 
spirituale sacrificium, sive per orationem ae ratio- 
nalem intercessionem. Domini iracundiam inter- 
ventu tuo reprime; plagas deinceps sequentes coin- 


πολιὰν D pesce. Patris canitie pro filiis obsecrantis permo- 


veri solet, Pro pr:eterita improbitate ora ; meliora 
in posterum de nobis pollicere. Offer populum ca- 


91 [sa, Lvin, 7. 53 Exod. xxxi, 11. 9? Psal. 
56) Διὰ θυσίας πνευματικῆς. « Per spiri- 
c ! 1c I 


tüale. sacrificium. » Nicetis exponit per τὴν ἱξρουρ- 
iav, WM est, « misse sacrificium. » 

e(t 51) Λογικῆς ἐντεύξεως. Sic passim Gregorius 
mutat quod Paulus, Rom. ΧΗ, RP voval λογιχῆς λα- 
τρεξίας. Ceterum λογιχὴ ἔντευξις videlur esse « ora- 
uo, » quie fit verbo. ac mente, « de gren inter- 
cessio, » 

(58) Τῇ μεσιτείᾳ. Sic Kegg. a, c, Par., etc. Ia 
editis, μεσιταία. 


965 


S. GREGORII THEOLOGI 


S64 


lamitàte ac metu purgatum. Corpoream alimoniam A λαὸν πληγῇ (959) xaX φόθῳ χεχαθαρμένον. Αἴτησαι 


pete; angelicam etiam e ccelo descendentem prius 
peie. Hoe si feceris, Deum nobis conciliabis, ea- 
lum mitigabis, matutinam et serotinam pluviam ** 
reddes. Dominus dabit benignitatem, et terra nostra 
dabit (ructum suum ὅδ: hxc, inquam, inferior, 
quotidianum; carnis autem nostr terra, sempi- 
ternum, quem divinis horreis per te, et nos et mu- 
nera nostra olfferentem , imponemus, in Christo 


τὴν σωματιχὴν τροφήν αἴτησαι πρὸ ταύτης xol 
τὴν ἀγγελιχὴν ἐξ οὐρανοῦ χαταθαίνουσαν. "Av τοῦτο 
ποιήσῃς, οἰχειώσεις Θεὸν (60), ἡμερώσεις οὐρανὸν, 
ἀπὸόδωσεις ὑετὸν πρώιμόν τς xat ὄψιμον: Ὃ Κύριος 
δώσει χρηστότητα, καὶ ἡ γῆ ἡμῶν δώσει τὸν 
καρπὸν αὐτῆς, ἡ χάτω γε, τὸν ἐφήμερον, xai ὁ 
χοῦς ἡμῶν, τὸν αἰώνιον, ὃν ταῖς θείαις ληνοῖς ἐν- 
αποθησόμεθα διὰ σοῦ, προσάγοντος (01) ἡμᾶς τε xat 


Jesu Domino nostro, cui sit gloria in ssecula. 
Amen. 

8. Joel n, 25. 

(59) Π.ϊηγῆ. Sie Regg. bm, ph, Coisl. 1, Or. 2, etc. 
Male in editis, πληγῆς. 

(60) Θεόν. Reg. ph, Θεῷ. 

(61) Προσάγοντος, Nonnulli codices, προσάγον- 
τες, « Offerentes. » 


τὰ ἡμέτερα, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ 
ἡ δόξα (62) εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν. 

"5 Psal; pxxxiv; 19. 

À (02) Δόξα. Duo Ress. addunt, xai τὸ χράτος 
ἅμα Πατρὶ χαὶ ἁγίῳ Πνεύματι εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν 
αἰώνων, « cui gloria et potestas una eum Patre. ei 
saueto Spiritu in saecula szeculorum. » 


316 MONITUM IN ORATIONEM XVII. 


1. Nazianzi habita est heec orato, circa finem. anni 373. In eujus rei confirmationem, 
iisdem rationibus, quibus in precedenti monito (63), utimur. Vivebat adhuc Gregorius 
senior, et Theologus noster episcopali jam unctione erat consecratus. Hane orationem in 
duas ve!uti parles dividit orator. Prima pars ad Nazianzenos, secunda ad magistratus di- 
rigitur. Qucenam autem fuerit Nazianzenorum culpa, non salis in hac oratione declaratur. 
Conjicit Billius Nazianzenos;ediclo quodam, aut tributorum et vectigalium gravitate offensos, 
signa quedam animorum ad seditionem spectantium dedisse. At verisimile est non ita 
grave fuisse Nazianzeporum crimen ; alioquin multo aeriorem ad eos habiturus fuisset 
orationem Gregorius, si non tantum in animo habuissent, sed eliam reipsa seditionem 
excitassent. In hac enim oratione neutiquan: Nazianzenos increpat orator; sed eos blande 
vonsolatur, et ad patientiam revocat. Hortatur etiam ut Dei memores sint, si consolatio- 
nem et delectationem in malis consequi velint; nec obliviscantur bomines sepe « a Deo 
per contraria erudiri (n. 5), » ae proinde Deo, sive benefaciat, sive corripiat, pari studio 
ae voluntate subjiciendos, neque Deo solum, sed iis etiam qui imperium in terra gerunt. 
Alia hujusmodi plurima, ac digna qua» legantur, Theologus ad populum Nazianzenum 
concionatur. | 

M. In secunda parte magistratus alloquitur, et praxcipue prefectum; non quidem Ju- 
lianum tributorum dunlaxat exeequatorem, ut arbitratur Nicetas, sed alium totius provincia 
procuratorem, seu praefectum, utpote qui « a Deo gladium acceperat (n. 9). » Hunc modis 
omnibus aggredilur Gregorius, ut ipsius iratum animum sedet ac leniat. « Vos quoque, » 
inquit. (ibid.), « imperio meo ae throno lex Christi subjieit. Imperium enim nos quoque 
gerimus, addo etiazm prestantius ac perfectius... nec dubito (prefectum compellaus) 
quin hanc dicendi libertatem in optimam partem acceplurussis, utpote saera sacri met 
&regis ovis... A Christo gladium aecepisti, non tam ut eo ularis, quam ut mineris et 
'erreas, Imago. Dei es, Dei quoque imagini imperas..... Flectat te nature cognatio, » etc. 
His aliisque pluribus admonitum oflicii prilectum ad clementiam el mansuetudinem 
revocare conatur Gregorius. Deinde his etiam canitiem Patris, cleri reverentiam, imo 
ipsius Christi in carne dispensationem , et saeram mensam. adjungens, mira arle ho- 
imninem urgel, ut lenitatem terrori admiseeat, ut minas spe temperet, ul denique nihil, 
uec «lempus,» nec « princeps, » nee « majorum dignitatum spes » a misericordia et be- 
nignilate eum remoretur, ac detorqueat ( ἢ. 10). 


(65) Monit. ad. or. xvi, n. 2. 


ORATIO XVII*. AOTOX IZ 


317 44 cives Nazianzenos gravi timore perculsos, p Πρὸς τοὺς πολιτευομένους Ναζιαγζοῦ (04) ἀγω- 
et pra [ectum irascentem. vicc, καὶ τὸν ἄρχοντα ὀργιζόμεγον. 


I. Ventrem meum, ventrem meum doleo, οἱ sensus 


..? Alias et nunc 17, — Habita circa finem anni 
2oío. 


Δ΄. Τὴν xovliar μου, τὴν κοιλίαν" μου ἀλγῶ, 


4104) Ναζιαγζοῦ. Deest in Or. 2 et Par. 


965 4 ORATIO XNVIL. — AD 


xal τὰ αἰσθητήρια τῆς χαρδίας μου 
σει (03), φησί που τῶν ἑαυτοῦ λόγων Ἱερεμίας, ὁ 
τῶν rede συμπαθέστατος, ἀποχλαιόμενος (66) 
τὸν Ἰσραὴλ ἀπειθοῦντα, xa τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανήρω- 
πίας ἀλλοτριούμενον, χοιλίαν μὲν (07) τὴν ἑαυτοῦ 
ψυχὴν ὀνομάζων, κατὰ τοὺς τῆς τροπῆς νόμους. 05- 
τω (08) γὰρ εὑρίσχω πολλαχοῦ τῆς Γραφῆς, εἴτε ὡς 
ἀπόχρυφον χαὶ ἀόρατον (τὸ γὰρ αὐτὸ χαὶ ψυχῆς xaX 
γαστρὸς τὸ χρύπτεσθαι), εἴτε ὡς χωρητιχὴν χαὶ ἀνα- 
δοτιχὴν, ἵν᾽ οὕτως εἴπω, τῶν Ex τοῦ λόγου τροφῶν 

ὃ γάρ ἐστιν ἐν σώματι (09) τροφὴ, τοῦτο ἐν ψυχῇ λό- 
γος. Αἰσθητήρια δὲ τάχα μὲν τὰ τῆς ψυχῆς χινήματα 
xaX διανοήματα, καὶ τούτων μάλιστα, ὅσα ἐχ τῆς al- 
σθήσεως, οἷς ὁ δίχαιος σπαράπσεται, xal θερμαίνε- 
ται, xal ὁρμητιχῶς ἔχει, xal οὐδὲ χαθεχτός ἐστι διὰ 


μαιμάσ΄. 


τὴν ζέσιν τοῦ Πνεύματος * τοῦτο γὰρ τὸ μαιμάσσειν, 
οἷον προθυμία τις θυμῷ σύγχρατος. Εἰ 0i χαὶ τῶν 


τις 


σωματιχῶν ἔστιν ἃ λαμθάνο: 
οὐχ ἀπὸ σχοποῦ λήψεται " χαὶ ὀφθαλμῶν, χαὶ ὥτων, 
οὐ μόνον ἀχθομένων τοῖς χείροσι χαὶ θεάμασι χαὶ 
ἀχούσμασιν, ἀλλὰ χαὶ τὰ βελτίω ποθούντων χαὶ ἰδεῖν 
ἈΝ χει σα διὰ τὸ εὔσπλαγχνον. Πλὴν ὅπως ἂν von- 
at ταῦτα, ὁ δίχαιος ἀλγεῖ xaX μαιμάσσει, χαὶ οὐ με- 

τρίως φέρει τὰ πάθη τοῦ Ἰσραὴλ, 
ταῦτα νοεῖν " εἴτε τὰ σωματιχὰ, xal τοῦ σωματιχῶς 
ὁρωμένου, εἴτε 
νου (71) π Ἐπεὶ 
"αὐτὸς προφήτης χαὶ σταθμὸν ἔσχατον i 
ποθεῖ, χαὶ ἐρημίαν PAG M ἵνα χενώσῃ τὸ πολὺ 
τῆς λύπης, xat χουφισθῇ πὼς τῆς ἔνδον πληγῆς, καθ᾽ 
τὸν 


αἰσθητηρίων (70), 


ὁποτέρως βούλει 


τὰ πνευματιχὰ, xal τοῦ νοουμέ- 


Ξυματιχῶς. χαὶ πηγὴν δαχρύων ὁ 


ἐπιζητεῖ, 


ἡσυχίαν θρηνήσας Ἰσραήλ. 
magnam maroris sui partem exnauriaL, 
terna plaza quodammodo levetur. 

Β΄. Τὸ δ᾽ αὐτὸ xai ὁ θεῖος Aa615, οὐ μιχρὸν ἔμπρο- 
αθεν ἐπὶ τοῖς χαθ᾽ ἑαυτὸν δυσχεραίνων, Τίς δώσει 
μοι, φησὶ, πτέρυγας ὡσεὶ περιστερᾶς, καὶ πετα- 

σθήσομαι, καὶ καταπαύσω; Περιστερᾶς ἐ 
πτέρυγας, εἴτε ὡς χουφοτέμας χαὶ ταχυτέρας " τοι- 

“οὗτος γὰρ ἅπας δίχαιος᾽ εἴτε ὡς τὸ Πνεῦμα σχιαγρα- 
φούσας (132), ᾧ μόνῳ τὰ δεινὰ φεύγομεν, ἵν᾽ ὡς ποῤ- 
ῥωτάτω γένητα: ἀπὸ παρόντων (75) xaxov. Εἶτα τὸ 
ἐν τοῖς στενοῖς φάρμαχον, ἣ ἐλπίς" Προσεδεχόμην, 
φησὶ, τὸν Θεὸν τὸν σώζοντά με ἀπὸ ὀϊιγογυχίας 
καὶ ἀπὸ καταιγίδος. “Ὅπερ οὖν χαὶ ἀλλαχοῦ ποιῶν 

α τῷ λυποῦντι τὸ ἴαμα ιθεὶς, 

παίδευμα χαὶ Myo xa Ep- 


alque, 


ἐπιζητεῖ 


φαίνεται, τάχιστα προστ 
χαὶ ἀγαθὸν ἡμῖν παρέχων τ 
γῳ τῆς πρὸς τὰ δεινὰ μεγαλοψυχίας: ᾿Απηγήγατο, 


φησὶ (14), zapaxAn8nrat ἡ ψυχή μου. Ὁρᾷς ἀχη- 


86 Jer, 1v, 19. 


99 


Sh jer. ax, 4... 9*8 Psal. τὰν, ἧς, 


(65) Μαιμάσσει. Schol.: φυσεῖ, προθυμεῖ, πηδᾷ, 
χαχλάζει, quz sunt hujus vocis interpretationes. 

606) ᾿Αποχ.Ἰαιόμεγος. Regg. bm, hu, &zoxXaíov. 

67) Korl/ar. pér, etc. Billius : « Ventris quidem 
nomine suam ipsius animam intelligit. » Verba au- 
lem, χατὰ τοὺς τῆς τροπῆς νόμους, « juxta allego- 
rie leges, » vel a Billio non reddita, vel ἃ typo- 
grapho omissa. 

(08) Οὕτω. Reg. bm, τοῦτο. 

(69) "Er σώματι. Sie plures Regg., Coisl. 1, Or. 
2, etc. Deest ἐν in ed. 

(70) Ei δὲ καὶ τῶν" σωματικῶν ἔστιν» d Ἰαμδάνοι 


Φ 


C 


UIVES. NAZIANZENO:-. 966 


A cordis mei turbati sunt in ine, ait. quodam. sermo- 
num suorum loco Jeremias **, prophetarum om- 
nium ad. commiserationem propensissimus, contu- 
inacem Israelem, atque à. Dei benignitate se aver- 
tentem deplorans, et suam quidem ipsius animam, 
juxta allegoriz leges, ventrem nominans. Hoc enim 
sensu pers:iepe hane vocem in Scripturis acceptam 
reperio; vel quod abdita sit, atqua oculorum obtu- 
tum fugiat (id enim habet anima cum ventre com- 
mune), vel. quod sermonis alimenta. capiat, atque, 
ut sie loquar, digerat. Quod enim corpori cibus 
est, hoc. in animo est. sermo. Per sensus autem, 
fortasse impulsiones. animi, cogitationesque intel- 
ligit, easque potissimum, quie a sensibus profici- 
scuntur, quibus justus percellitur et incalescit, at- 
e impetu fertur, nec jam prze Spiritus zstu co- 

liberi potes! ; hoc enim. verbum μαι μάσσειν prom- 
piitudinem quamdam iracundia permistam indicat, 
Quod si quis hze ad ipsius etiam corporis sensus 
referat, à / scopo mon aberrabit : quandoquidem 
oculi et aures, non modo tristi visu et auditu discru- 
ciantur, verum etiam ob commiserationem leticra 
videre atque audire concupiscunt. Quocunque vero 
sensu hiec accipiantur, perspicuum est utique pro- 
phetam gravi dolore affici, et incitarj, atque Israe- 
lis calamitates molestissime ferre; sive corporeas 
illas intelligas, ejusque, qui corporeo modo cerni- 
Qur, sive. spirituales, ejusque, qui spirituali | modo 
percipitur. Nam et alio loco lacrymarum fontem *? 
idem propheta requirit, aque extremum quemdam 
Tecessum exoptat, solitudinemque amplectitur, ut 

posteaquam Israelem in silentio deplorarit, ab in- 


Il. Consimilem in modum divinus etiam David 
haud paulo ante calamitates suas acerbe fereus : 
Quis, inquit, mihi dabit pennas sicut columba, et 
volabo, et requiescam**? 918 Columb:e pennas ex- 
petit (vel quod leviores ae velociores sint, talis 
enim est quisquis- justitiam colit, vel quod Spiri- 
tum adumbrent, cujus unius auxilio pericula fugi- 
mus), ut quam longissime se à proesentibus malis 
removeat. Sequitur deinde spes, in angustis rebus 
medicina : Exspectabam, inquit, Deum, qui. salvum 
me fecit a. pusillanimitate et. tempestate ὃ. Quod 
etiam ipsum alio loco facere perspicitur, ubi con- 
festim dolori remedium adjungit, probumque nobis, 
et verbo et opere, magnitudinis animi adversus res 
graves et perieulosas documentum pr:ebet : tenuit, 


ibid. 9. 


τις αἰσθητηρίων. Sic Regg. bm, tres Colb., Or. 
2, Par., et Jes. In edit., εἰ δὲ za ἐπὶ τῶν σωματι- 
χῶν αἰσηητηρίων λαμθάνοι τις. Nounulli, pro λαμθά- 
νοις hahent, λαμθάνε!. 

(11) Noovp£rov. Reg. a, ὁρωμένου. 

(12) Σκχιαγραφούσας. Regius bm, σχιαγραφοῦύ- 


ens. 

(73) ᾿Απὸ παρόντων. Deest ἀπό im Regg. a et 
bm. Alii, sublato ἀπό, habeut, τῶν παρόντων [me- 
lius]. 

(4) ᾿Απηγήγατο, φησί. Sic plures Regg. et Colb., 
Or. 2. etc. Deest φησί in ed. 


963 

inquit, 
et desperationis verba? Num quis te Davidis causa 
umor invasit, quasi incurabili morbo laboraret? 
Quid ais? Non admittis consolationem? Negas tibi 
spem ullam superstitem — esse? Nihilne 
tibi medebitur? Non sermo, non amicus, non 
propinquus, non monilor, non doloris socium se 
probens, non res suas adversas exponens, non 
velera commemorans, non presentia cum illis 
comparans atque ostendens, quam multi homines 
eUam ex atrocioribus malis evaserint? Siccine 
projecta sunt, interierunt, concisa sunt omnia? 
Siccine spes omnis periit? Nee quidquam aliud 
superest, quam ut jacentes et supini finem exspe- 
ctemus? He magnus ille David, qui alioqui in 
tribulationibus dilatatur?; qui, vel mortis umbra 
eireumfusus?, Dei lamen ope obnixus, adversus 
eam amit Quidnam igitur me facere par est, 
me parvum et imbecillem, me terrenum, nec tanta 
spiritus. facultate przditum? David zstuat, neque 
habet quo se vertat, et quis salvus esse poterit ? 
Que res mihi laboranti, vel subsidio, vel solatio 
futura est? Ad quem in angustias redactus fugiam ? 
Tibi responsum pr:ebet David, magnus ille medicus, 
ac malos etiam spiritus per Spiritum in ipso habi- 
tantem. incantans *. Ad quem confugies ex me scire 
cupis, nec per te ipse intelligis ? Quis est, qui lan: 
guidas manus roborat, et genua dissoluta confir- 
maL5, et per ignem ducit, et per aquam salutem 
affert? Nihil, inquit, instrueta acie opus est, non 
armis, non sagillariis, non equitibus, non consul- 
toribus, non amicis, non externo subsidio. Auxi- 
liares copias in teipso habes, quie, et tibi, et mihi, 
eL cuivis in promptu sunt. Velle tantum oportet, 


solatii 


S. GREGORII THEOLOGI 


consolari anima mea. Audisne anxielalis A δίας ῥήματα (75) χαὶ ἀπογνώσεως ; " 


B χαταφύγω στενοχωρούμενος ; 


ὡς περὶ ἀθεραπεύτου τοῦ Δαβίδ; Τί λέγεις ; Οὐ δέχῃ 
παράχλησιν : ἀπελπίζεις παραμυθίαν ; οὐδεὶς θερα- 
πεύσει (70) σε; οὐ λόγος, οὐ φίλος, οὐ συγγενὴς, οὐ 
συμθουλεύων, οὐ συναλγῶν, οὐ τὰ χαθ᾽ ἑαυτὸν Ot- 
ἡγούμενος, οὐ τὰ ἀρχαῖα λέγων, οὐ τὰ νῦν παρατιω 
θεὶς, ὅσοι χαὶ ἀπὸ οὐ ΣΙ χαχῶν διεσώθησαν ; 
Ἔρῤῥιπται πάντα ; oy 
πᾶσα ἐλπίς; ὙΠ δα, δεῖ μόνον, τὸ τέλος prod 
νους ; Ταῦτα ὁ μέγας Δαθὶδ, ὁ ἐν θλίψεσι πλατυνόμε- 
νος * ὁ 


ται; περιχέχοπται ; ἀπόλωλε 


ποῦ Θεοῦ 
πάθω, ὁ μιχρὸς, ὃ 

ἀσθενὴς, ὁ γήϊνος, ὁ μὴ τοσοῦτος τῷ πνεύματι; Δα- 
610 ἰλιγγιᾷ, xal τίς σώζεται; Τίνα βοήθειαν εὕροι- 
Ut (11) χαχοπαθῶν, ἣ τίνα παράχλησιν ; 


χαὶ uide θανάτου χυχλούσης μετὰ 


χατεξανιστάμενος. Τί οὖν ἐγὼ 


πρὸς τίνα 
᾿Αποχρίνεταί σοι Δα- 
θιὸ ὁ μέγας θεραπευτὴς, ὁ χαὶ πνευμάτων πονηρῶν 
χατεπάδων διὰ 
χαταφεύξῃ (18) 
οὐχ ἐπίστασαι; 
ρας, xa γόνατα 
διὰ τ 
παρατάξεως, φησὶν, οὐχ ὅπλων, οὐ τοξοτῶν, οὐχ ἵπ- 
πεν; οὐ συμθούλων, οὐ φίλων, οὐκ ἐπιχουρίας τῆς 


«τίνα 
παρ᾽ ἐμοῦ βούλει μαθεῖν, αὐτὸς δὲ 


ποῦ ἐν αὐτῷ Πνεύματος. Πρὸς 
D D D 


Τίς ὁ τὰς παρειμένας ἐνισχύων yet- 
παραλελυμένα παραχαλῶν (19), xat 
πυρὸς ἄγων, χαὶ σώζων δι᾽ ὕδατος ; Οὐδὲν δεῖ σοι 


ἔξωθεν. Ἰύχεις ἐν σεαυτῷ τὴν συμμαχίαν, ἣν χἀγὼ 
xaX πᾶς ὁ βουλόμενος. θελῆσαι δεῖ μόνον, ὁρμῆσαι 
μόνον- Ἐγγὺς ἡ παράχλησις, ἐν τῷ στόματί σου, ΝΣ 
ἐν τῇ χαρδίᾳ σου: Ἐμγήσθην τοῦ Θεοῦ, φησὶ, καὶ 
εὐφράνθην. Ti μνήμης ἑτοιμότερον; Μνήσθητι χοὶ 
σὺ, xai εὐφράνθητι. Ὦ τοῦ εὐπορίστου τῆς ἱατρείας ! 
ὦ τοῦ τάχους τῆς θεραπείας! ὦ τοῦ μεγέθους τῆς 
δωρεᾶς! Οὐ χοιμίζει μόνον ὀλιγοψυχίαν xoà λύπην 
μνημονευθεὶς ὁ (80) Θεὸς, ἀλλὰ χαὶ εὐφροσύνην ἐρ- 
γάζεται. 


animique impetum afferre. In propinquo est consolatio, in ore tuo, οἱ in corde tuo. Memor fui Dei, in- 
quit, οἱ delectatus. sum. Quid memoria paratius? 319 Tu quoque memor esto, et delectare. Ὁ faci- 
lem medicinam! O celerem curandi rationem ! Ὁ ingentem beneficii magnitudinem ! Non modo animi 
imbecillitatem moastitiainque sedat Dei recordatio, sed et delectationem parit. 


WI. Vis alia insuper divinz erga humanum genus 
benevolentia: testimonia producam? Si, inquit, con- 
versus ad Dominum  ingemueris, tunc salvus eris?. 
Videtisne. quemadmodum salus cum gemitu con- 
juncta sit? Et adhuc te loquente dicet : Ecce ad- 
sum*; et loquetur anime tue : Salus tua ego sum?. 
Nibil inter petitionem 
dit; non aurum, non argentum, non splendid: et 
eximi: gemmsze, non cztera quibus hominum men- 
tes ad. lenitatem et clementiam inflectuntur. Post- 
quam dixit Sophonias, tanquam ex Dei irati et 


1 Psal. Lxx vj, 9... * Psal.'av,9.. 3Psal. xxt 4; 
Isa. xxx, 15. 9 Isa. 1.010, 9... ? Psal. xxxiv, 3. 


15) 'Pügaza. Sic Reg. hu. Or. 2, Par., Jes., etc. 
Deest in ed. 

(16) Θεραπεύσει. Reg. ἃ, 
πεύει 

(5 1) Εὕροιμι. Reg. h, Colbert. 2, Orat. 2, εὕρω- 
pot. 

(78) Καταφεύξῃ. Sic Reg. a, et Coisl. 1. In ed. 
aliisque pluribus codd. deest. 


ei tres Colb., θερα- 


et impetrationem interce- D 


I". Βούλει xai ἄλλων ἀχοῦσαι φιλανθρωπίας ῥημά- 
Ἐὰν (81) 
στεγάξῃς, τότε σωθήσῃ. Ὁρᾶτε τῷ στεναγμῷ τὴν 
σωτηρίαν Καὶ ἔτι λαλοῦντός σου, 
᾿Ιδοὺ πάρειμι: xo φθέγξεται τῇ Ψυχῇ cov * 
Σωτηρία σου εἰμὶ ἐγώ. Οὐδὲν μέσον τῆς αἰτήσεως 
χαὶ τῆς ἐπιτεύξεως * οὐ χρυσὸς, οὐχ ἄργυρος, οὐ λί- 
θοι τῶν διαφανῶν χαὶ τιμίων, οὐχ ὅσοις ἄνθρωποι 
ἰχάμπτ νται πρὸς τὸ ἥμερον. Ὅταν εἴπῃ (82) Σοφο- 
νίας, ὡς παρὰ τοῦ Θεοῦ λέγων ὠργισμένου xa χαλε- 
Ἐξερημώσω τὰς ὁδοὺς αὐτῶν τὸ πά- 


των ; ἐπιστραφεὶς, φησὶ, πρὸς Κύριον 


συνεζευγμένην ; 
ἐρεῖ" 
f 


παίψοντος * 


^ [ Reg. xv1:29... 5 IsasX3xy, 0o: * Psal. ixxvi, 4* 


(19) HapazaAGv. « Consolatur,» quod durius vi- 
detur ad metaphoram. 

(80) ὁ. Deest in Regg. a, bm. 

(81) Πρὸς Κύριον. In LXX deest. 

(82) "Ocav εἴπῃ, etc. Dillius, « postquam iratus 
atque infensus Deus per Sophoniam sic loeutus est.» 
Hic nulla ratione. Gregorii phrasim invertit inter- 
pres. 


969 * 


ORATIO XVII, — AD CIVES NAZIANZENOS, 970 


ράπαν, τοῦ μὴ διοδεύειν. Ἐξέλιπον (85) al πό- A indignantis persona. loquens '^ ; Penitus. desertas 


Ac αὐτῶν διὰ τὸ μὴ ὑπάρχειν, μηδὲ κατοικεῖ- 


σθαι * ὅταν ἀπειλήσῃ τὰ φρικωδέστατα, ὅταν χατα- 
6 ἀθυμία (84), ὅταν ζόφον ἐργάτηται (85) διὰ 
Ang ἀπειλῆς, εὐθὺς ἐπάγει 

ἐλπίδος φῶς, χαὶ ἀναχτᾶταί 


Θάρσει, Σιὼν, μὴ πωρείσθωσαν αἱ χεῖρές σου. 
Κύριος ὁ Θεός σου &r σοὶ, δυνατὸς σῶσαί (81) es 


καὶ ἐπάξει ἐπὶ σὲ εὐφροσύνην, καὶ καιγιεῖ (88) 
- H " - 1 * 

σὲ ἐν τῇ ἀγαπήσει αὐτοῦ, καὶ συνάξει τοὺς cvr- 

τετριμμέγους, καὶ σώσει τοὺς ἐχπεπιεσμέγνους, 


xal τοὺς ἀπωσμέγους εἰσδέξεται. Ταῦτα xai o 
C r C εἰν 


Y τὸ τῆς χρηστοτέρας 
}) με τούτοις τοῖς ῥῆή- 
μασι" Πιὴν εἶπα" Φοδεῖσθέ μὲ, καὶ δέξασθε παι- 
δείαν,, καὶ οὐ μὴ ἐξοοθρευθῆτε ἐξ ὀσθωϊμῶν αὐ- 
τῆς " χαὶ ἔτι φαιδροτέροις μιχρὸν προϊὼν xal φιλαν- 
θρωποτέροις" Ἐν τῷ χαιρῷ ἐκείνῳ ἐρεῖ Κύριος " 


[aciam vias eorum, ut uon sit qui ingrediatur. De[e- 
cerunt. civita'es eorun, eo quod nullus. supersit, nec 
inliabiten. ur; postquam acerbissima quaque mina- 
Qs est, postquam 
sternavit, ac. mi 


summo marore animos cores 

rum caliginem offudit, spei me- 
loris lumen statim inducit, neque. hujusmoi ora- 
lione recreat et. reficit : Veruntamen dizi : Timete 
me, et accipite disciplinam, e! non. disperdemini de 
ocnlis ejus". Aliquantoque — ulterius. progressus, 
Letioribus. adhuc. humanioribusque verbis utitur : 
In tempore illo. dicet Dominus : Bono animo esto, 
Sion, ne lanquescant manus tue. Dominus Deus tuus 
iu (ὃ est, qui te salvam. [acere potest : et inducet su- 
ere jucunditatem, et innovabit te per dilectionem 

1, el. contritos colliget, et oppressos servabit, et 


ἅγιοι χαὶ οἱ λογισμοὶ βούλονται, xax ὁ ἐμὸς à 
λόγος. ᾿Αλλὰ δέξασθε λόγους φρονήσεως, ὥς (89) φη- 
σιν ὁ θεῖος Σολομὼν, iva μὴ ἐμπεσόντες εἰς xaxov 
βάθος χαταφρονήσητε (90), μηδὲ ὑπ' 


ai (91) μᾶλλον 


. A. Κύχλος τίς ἐστιν, ἀδελφοὶ, τῶν ἀνθρωπί- 
νων (92) πραὴ μάτων, xaX παιδεύει διὰ τῶν ἐναντίων 
ἡμᾶς ὁ Θεός" ὥσπερ συνεστήσατο τὰ πάντα σοφῶς 

. οχαὶ, συνέδησεν, οὕτω σοφῶς τὸ πᾶν διεξάγων χαὶ χυ- 
ρνῶν τοῖς ἀνεφίχτοις (90) αὐτοῦ καὶ ἀνεξιχνιάστοις 


χρέμασιν, ἐν δὲ τοῖς πᾶσι χαὶ τὰ ἡμέτερα. Κινεῖται 


tos admittet *. ec sancti viri, liec rationes vo- 
lunt, hiec mea postulat oratio. Vos autem  suscipite 


sermones. prudentie, ut est apud Salomonem ?3, ne 
ὃ τῆς ἰδίας ἀμα- —d'andem in. profundum malorum. prolapsi, conteum- 
natis, atque ab imperitia vestra porius. quam a me 
lestia et. diflieultate, in qua nuue estis, absorb«a 
mini. 

IV. Res humani, velut orbis quidam, volvuntur, 
fratres, ac Deus per contraria nos erudit; ut sa- 
pienter omnia cosgmentavit, et quasi vinculis 
astrinxit, sie non minori sapientia, inaccessis et 
inserutabilibus 32 judiciis, tum universam rerum 
machinam, tum res quoque nostras regit ac guber- 
γὰρ (94), ἵν᾽ οὕτως εἴπω, τὸ πᾶν περὶ τὸν ἀχένητον, c nt Moveiur enim, ut sie dicam, ac. fluctuat. uni- 
xaX σαλεύεται, λόγῳ μὲν οὐδαμῶς (985) (ὁ γὰρ αὐτὸς 


τ 
τῆς χατεχούσης δυσχερείας χατα- 


versitas rerum circa immobilem, haud quidem 


] Ma "P . αὶ ; : ἢ ; 
ἐν πᾶσιν ἑστὼς xal ἀχίνητος, χἂν διαφεύγη τὴν ἥμε- — quantum ad rationem. (nam ea ipsa inter omnia 
πέραν ἀσθένειαν [96]), τοῖς ὃὲ xaÜ' ἐχάστην ἡμέραν — lirma et immobilis stat, etiamsi nostram iulirmi- 
ἀπαντῶσί τε xai συμπίπτουσιν. Καὶ τοῦτό ἐστι 0ó- — lalem atque animorum hebetudinem effugiat), ve- 

| 


- , T. 
γμα Θεοῦ παλαιόν τε xai πάγιον, σχότος εἶναι 


ἀποχρυφὴν αὐτοῦ πρὸ τῶν ἡμετέρων ὀφθαλμῶν (91) 


rum quantum ad ea quo singulis diebus nobis 
occurrunt et eveniunt. Atque lioc. vetus. fixunique 
Dei decretum est, tenebras oculis nostris undique 
affusas, ipsius latibulum esse : permultaque in 
ipsius gubernatione hanc rationem habere, ut a 
nobis, nisi in. obscuris zenigmatibus ac veluti spe- 
ctris perspici nequeant; sive hac ratione fastum no- 


xtyopévoy* xai τὰ πολλὰ μὴ χαθορᾶσθα: τῇς αὐτοῦ 
ιχήσεως, πλὴν ὅσον ἐν ἀμυδροῖς αἰνίγμασι χαὶ 

^. MM εἴτε τὸν τῦφον ἡμῶν συστέλλοντος, ἵν᾽ 
εἰδῶμεν τὸ μηδὲν ὄντες πρὸς τὴν ἀληθινὴν σοφίαν 
χαὶ πρώτην, ἀλλὰ πρὸς αὐτὸν νεύωμεν μόνον, χαὶ ζη- 


πῶμεν ἀεὶ ταῖς ἐχεῖθεν αὐγαῖς ἐναστράπτεσθαι" εἴτε 


διὰ τῆς ἀνωμαλίας τῶν ὁρωμένων χαὶ περιτρεπομέ- 


νων μετάγοντος ἡμᾶς ἐπὶ τὰ ἑστῶτα χαὶ μένοντα. 
Πλὴν οὐδὲν ἀχίνητον, ὅπερ ἔφην, οὐδὲ ὁμαλὸν, οὐδὲ 


αὕταρχες, οὐδὲ εἰς τέλος ὅμοιον, οὔτε τὸ εὐθυμεῖν, 
οὔτε τὸ ἀθυμεῖν, οὐ πλοῦτος, οὐ πενία, οὐ δύναμις, 


'" Sophon. 111, 6. !* ibid. 7. "ibid. 10 sq. "* 


(85) ᾿Εζέλιπον, etc. Dillius : « Postquam iratus 
atque infensus Deus per Sophoniam sic locutus est. 
Mic nulla ratione Gregorii phrasim invertil inter- 
res. 
; (84) Τῇ ἀθυμίᾳ. In pluribus, ταῖς ἀθυμίαις. 
83) ᾿Εργάσηται. Cowbet., εἰργάσατο | perperam]. 
86) "Araxcacat. Reg. hu, Or. 2, ἀναχαλεῖτα!. 
87) Σῶσαι. Reg. hu, Or. 2, σώσε!. 
88) Καινιεῖ. Or. 2, àvaxatvizt. 
-. (89) "Oc. Deest in Regg. a, bm, Or. 2, etc. 
(90) Kacazporijence. Regz. bin, hu, χαταφρονῆτε. 
(91) ᾿Αμαθίας. Combef. post Eliam przfert, ἀθυ- 


ParROL. Gn. NXXV 
* 


strum et. arrogantiam coercere velit, ut. intelliga- 
mus nos nihil esse, si cum prima illa et vera sa- 
pientia conferamur ; eamque ob rem ad ipsum unum 
tendamus, nec quidquam aliud quaeramus, quam ut 
promanantibus illinc radiis collustremur ; sive. per 
earum rerum, qua oculs cernuntur, ac conversioni 


Prov. 1, 5. e. 


μίας, « molestia, animi dejectio. » 

(92) 'Ar8poziror. In quibusdam, ἡμετέρων. 

(95) Τοῖς àregixcorc, ete. Dillius : « Ut inaccessa 
sunt illius judicia, minimeque humana mente per- 
vesligari possunt, » etc. 

(94) Κωεῖται γάρ. In quibusdam, x: t μὲν γάρ. 

(95) Οὐδαμῶς. Duo Coislin. addunt, τῷ xa0' ἡμᾶς. 

(96) Διαρεύγῃ τὴν ἡμετέραν àcü£reur. In qui- 
busdam, διαφύγῃ. Coisl. 1, αἴσθησιν, « sensum nos- 
wum effugiat; » quie forsan genuina est lectio. 

(97) Πρὸ τῶν: ἡμετέρων éz0a.tjir. Sic Reg. bm. 
In ed., πρὸ τῶν 670214 τῶν fiuszigov. 


31 


9*1 S. GREGORII THEOLOGI 


973 


subjeets sunt, inconstantiam, ad ea, qu:e stabilia A οὐχ ἀσθένεια, οὐ ταπεινότης, o) δυναστεία, ob τὸ 


el clerna sunt, revocare, Cieterum nihil. immotim 
est, ut diximus, nihil planum et :equabile, atque 
in finem usque sibi simile, non hilaritas, non πῶσ 
stilia, non Opes, non paupertas, non vires, non 
infirmitas, non humilitas, non potent£a, non pr:esens 
tempus, non futurum, non res nostra, non alien:, 
non parvum, now majus, nee denique quidquid 
dicere quispiam possit. Atque hoe unum quale 
ingquabilitas habet, nempe in omnibus rebus mu- 
1ationem.. Omnia enim facile in orbem feruntur, 


παρὸν, o) τὸ μέλλον, οὐ τὸ ἡμέτερον, οὐ τὸ ἀλλό- 
τριον, οὐ μικρὸν, οὐ μεῖζον, οὐχ 6 τι ἂν εἴποι τις. Καὶ 
τοῦτο ἴσον ἡ ἀνισότης ἔχει, τὴν περὶ πάντα μεταύο- 
λήν. Περιχωρεῖ γὰρ τὰ πάντα ῥᾳδίως, xoi μεταχω- 
ρεῖ, xal ἀντικαθίσταται" ὡς αὔραις εἶναι μᾶλλον πι- 
στεύειν xol γράμμασι τοῖς καθ᾽ ὕδατος, ἣ ἀνθρώπων 
εὐημερίᾳ. Καὶ φθόνος μὲν εὐπραξίαν, συμφορὰν δὰ 
ἔλεος ἴστησιν * xal τοῦτο σοφῶς, χατά ys τὸν ἐμὸν 
λόγον, xaX θαυμασίως, ἵνα μήτε τὸ ἀλγεῖν ἀπαραμύ- 


θητον ἢ 


ἢ, μήτε τὸ εὖ πράττειν ἀπαιδαγώγητον. 


atque in diversum migrant, sibiqne invicem adversantur; ut ventis tutius, aut litteris in. aqua scriptis 


fides haberi posse videatur, quam 


hominum felicitati. Ae livor quidem res secundas, misericordia 


antem calamitatem sistit. Idque meo quidem judicio sapienter et admirande, ne vel adversitas sola- 


iio, vel prosperitas freno et disciplina careat. 


V. Prudenter vero illi faciunt, qui calamitatibus B.— E'. Σωφρόνων 0t ἀνδρῶν, οἵτινες παιδεύονται ταῖς 


erudiuntur, ae dum illis, velut aurum igne, purgantur, 
Davidieum illud in ore habent : Bonum inihi, quia 
humiliasti me, ut discam justificationes tuas '*. Quod 
videlicet ea res justificationum Dei. cognitionem 
pariat, quique Petrum iziitantur, Salvatoris opem, 
cum jam pene mergeretur !5, implorantem : qui de- 
nique ob' dolorem ad Deum sese magis adjungunt, 
S231 ac beneficiorum omuium auctorem per aflli- 
ctionem sibi conciliant. Quandoqnidem το στα anima 
Deo propinqua est; ac penuria ipsa efficit, ut. ad 
Deum, qui largiendi potestatem habet, nosmetipsos 
conferamus, qui alioqui fortasse ob effusam libera- 
litatem. contemnitur. Quocirca, fratres, oculos in 
cclum erectos habeamus, in. omni tempore atque 
omni adverso rerum eventu bonam spem przefera- 
mus, neque vel iu. prosperis rebus timorem, vel in 
adversis spem abjiciamus. Memores simus, tum 
tempestatis in. tranquillitate, tum gubernatoris in 
lempestate : nec in afilictionibus frangamur animis 
ae debilitemur, nee improbos servos imitemur, qui 
confitentur quidem Domino eum benefacit eis, verum 
eidem corripienti nequaquam pari studio et volun- 
tate adjunguntur; cum tamen interdum accidat, ut 


συμφοραῖς, xai ὡς χρυσὺς πυρὶ χαθαιρόμενοι (98) 
λέγουσιν - ᾿Αγαθόν μοι, ὅτι ἐταπείνωσάς με, ὅπως 
ἂν μάθω τὰ δικαιώματά cov (99)* ὡς τιχτούσης 
πεινώσεως τὸ γινώσχειν τὰ διχαιώματα. Καὶ 
τὸ τοῦ Πέτρου πάσχουσιν (1), ἐπιχαλεσαμένου τὴν 
σωτηρίαν ἐν τῷ μέλλειν χαταδύεσθαι " χαὶ μᾶλλόν τι 
προσχωροῦσι Θεῷ (2) διὰ τὸ ἀλγεῖν, καὶ τὸν εὐεργέτην 
οἰχειοῦνται (5) διὰ τῆς θλίψεως. Ἐπειδὴ χάμνουσα 
ψυχὴ ἐγγύς ἐστι Θεοῦ, χαὶ τὸ χρήζειν (4) ἐπιστρέφει 
πρὸς τὸν δοῦναι δυνάμενον, τῷ ἀφθόνῳ τῆς δωρεᾶς 


τῆς τὰ 


τυχὸν χαὶ χαταφρονούμενον. Διὰ τοῦτο ἅνω νεύω- 
μεν (8), ἀδελφοὶ, ἐν παντὶ χαιρῷ xot περιστάσει 
πάσῃ προθαλώμεθα (6) τὴν χαλὴν ἐλπίδα, μήτε ἐν 
παῖς εὐθυμίαις ἀπούάλωμεν τὸν φόθδον, μήτε ἐν τοῖς 
λυπηροῖς τὸ εὕελπι. Μνησθῶμεν xal ἐν εὐδίᾳ τῆς ζά- 
λης, xai ἐν χειμῶν: τοῦ χυδερνήτου ἀλλὰ μὴ ταῖς 
θλίψεσιν ἐχχαχήσωμεν, μηδὲ γενώμεθα (7) δοῦλοι xa- 
χοὶ, ἀγαθύνοντι μὲν ἐξομολογούμενοι τῷ Δεσπότῃ, 
παιδεύοντι δὲ μὴ προστιθέμενοι " χαίτοι ποτὲ xpelo- 
σων ὑγιείας (8) πόνος (9), χαὶ ὑπομονὴ (10) ἀνέσεως, 
χαὶ ἐπίσχεψις ἀμελείας, xal ἐπιστροφὴ συγχωρή- 
σεως. Εἴπω συντόμως, μῆτε διὰ τὰς συμφορὰς πίπτω- 
μεν, μῆτε διὰ τὸν κόρον ὑθρίζωμεν 


dolor sanitate, οἵ. patientia remissione atque indulgentia, eL visitatio negleetu, el castigatio venia 
melior sit et praestabilior, Atque, ut rem iu pauca conferam, sie nos instituamus, ut nee propter cala- 
mitates eoncidamus, mec propter saturitatem insolentia efferamur. 

VI. Submittamus nos, tum. Deo, tum alii aliis, D (΄. Ὑποτασσώμεθα xo Θεῷ xaX ἀλλήλοις, xo 


tum ijs qui imperium in terra gerunt : Deo qui- 
dem, omnibus de causis * alii autem aliis, propter 


1* Psal. cxvim, 11. ?5 Matth. xiv, 50. 


(98) Καθαιρόμενοι. Sic Coisl. 1, aliique. In eil, 
χαθαιρόμεναι. 

(99) “Ὅπως ἂν μάθω τὰ δικαιώματά cov. Sic 
Coisl. 4, 29, etc. Desunt in ed. 

(4) Hác zovctr. Sic Regg. 2, bm, Coisl. 5, Jes., 
eic. In ed., πάσχωσιν. 
(2) Kal ua AAcv τι προσχωροῦσι Θεῷ. Sie Regg. 
a, hu, Coisl. 5, Jes., etc. lu ed., xat προσχωρῶσι 
μᾶλλόν τι Θεῷ 

(9) Oixewvrcar. Sic Regg. hu. 61015], 2, Jes., etc. 
In ed., οἰχξιῶνται. 

(4) Τὸ χρήζειν. Wa Reg. a, bm, Jes., etc. In ed., 
τῷ χρήζειν. 

(5) "Avo rebar. Reg. bm, ἀνανεύωμεν. 

(6) προξωιώμεθα. Reg. bm, προδσλλώμεθα, « bo- 


τοῖς ἐπὶ γῆς ἄρχουσιν * Θεῷ διὰ πάντα, διὰ τὴν φιλ- 
αδελφίαν ἀλλήλοις, OV εὐταξίαν τοῖς ἄργουσιν * xal 


nam spem pr»feramus. » Qu:e verba ostendunt, vo- 
ces has, περιστάσει πάσῃ, non de « opibus et pau- 
pertate, » de « gloria et ignominia, » ut. vult Elias, 
sed de « quibusvis casibus adversis, » esse intelli- 
gendas. Sic apud Chrysostomuin frequens hzec plira- 
Sis, τοῖς ἐν περιστάσεσιν οὖσι παρίστασθαι, « iis qui 
adversis casibus conflictantur przesto esse. » 

(7) Γενώμεθα. Reg. bm., γινώμεθα, 

(8) ᾿Υγιείᾳς. Reg. bm, ὑγείας. 

(8) Πόνος. In pluribus, νόσος, « morbus. » 

(10) "Yzoguorn. « Malorum tolerantia, patientia.» 
Reg. bm, Coisl. 2, et Jes., ὑπόμνησις. Sie videntur 
legisse Billius et. Leuvenklaius, qui reddunt, « ad- 
inonitio, submonitio. » 


£ τοῖς πιστεύουσι " xai τοῖς μὲν ἔστι πέτρα 
όμ. 


915 ORAT:.O XvIl. 


— AD CIVES 


NAZIANZENOS. e 


τοσούτῳ μᾶλλον, ὅτῳπερ ἂν ὧτιν ἡμερώτεροι xo A charitatis fadus ; principibus denique, propter ordi- 


χρηστότεροι (11). Δεινὸν ἐπιείχειαν δαπανῆσα! τῷ 
συνεχεῖ τῆς συγγνώμης, ἴ ἵνα μὴ xat τῆς ἐχείνων τρα- 


πνεύματι λύσαντες, XO 
μέλιτι χαταμιγνύντες ὁ 
τῶν ἡμετέρων νόμων, 
χαὶ χάλλιστα διατεταγμένων τι , τὸ δυνα- 
τὸν μετὰ τοῦ χαλοῦ δοχιμάσαντι, χαὶ νομοθετήσαντι, 
ὥσπερ δούλους ὑπαχούειν δεσπόταις, χαὶ γυναῖχας 
ἀνδράσι, xa Κυρίῳ τὴν Ἐχχλησίαν, χαὶ μαθητὰς 


^L. xài οὗτος εἰς 


ἐπαινουμένων, 


ποιμέσι χαὶ διδασχάλοις - οὕτω 05 χαὶ πάσαις ἔξου- 
αἰαις ὑπερεχούσαις 

ὀργὴν, ἀλλὰ xaX διὰ τὴν συνείδησιν, 
φόρου τυγχάνοντας " xax μὴ χαχοποιοῦντας μισεῖν τὸν 


οὐ μόνον διὰ τὴν 


ὡς ὑποτελεῖ 


P 


nem publieeque rationem ; idque. tanto 
euam magis, quanto. facilioribus illis ae benignio- 
ribus utimur. Grave ac periculosum est, ignoscendi 
assiduitate. clementiam  exhiaurire, ne alioqui illo- 
rum acerbitatis penze à. nobis expetantur, ut. qui 
veniis iuvectis. tranquillitatem. sustulerimus , et 
caliginem. induxerimus, mellique absinthium 
Jam vero inter ceteras 
doctrinz leges, hane quoque. babemus cumprimis 
laudandam, et a Spiritu, qui id, quod prestare 


discipline 


luci 


admiscuerimus. nostrae 


possumus, eum eo quod pulelirum et honestum est, 
exploravit, legeque sanxi', prieclare. constitutam ; 
qua, ut servi heris suis "^, et uxores viris, et Ec- 
clesia Christo, et discipuli magistris ac pastoribus 


νόμον, μηδὲ ἀναμένειν τὴν μάχαιραν, ἀλλὰ τῷ φόθῳ B obteinperare jubentur "7, ita nobis etiam przesceribi- 


παινεῖσθαι ὑπὸ τῆς ἐξουσίας. 


χαθαιρομένους & 


Solum propter iram, Sei etiam propter conscientiam '5, 


nec committamus, uL ob scelera nostra legem 


odio habeamus "", ac vindicem gladium 


wr, ut. sublimioribus potestatibus pareamus, non 
ut tribnto simus obnoxii; 
exspectemus ; 


qui  pendendo 


quin potius id agamus, ut per timorem purzati, laudem 2 potestate consequamur. 


΄. Μία χαὶ ἡ αὐτὴ στάθμη " ἀλλὰ φείδετα: μὲν τοῦ 
iii περιχόπτει δὲ τὸ περιττόν. Eig ἥλιος " ἀλλὰ 
φωτίζει μὲν τὴν ὑγιαίνουσαν ὄψιν, ἀμαυροῖ δὲ τὴν 
ἀσθενοῦσαν. Βούλει τι χαὶ τῶν ἡμετέρων ῃαῤ- 
pfiaac ; Εἷς Χριστός" ἂν εἰς πτῶσιν χεῖται καὶ ἀνά- 
ατασιν (15) πτῶσιν μὲν τοῖς ἀπ 


εἴπω 
ἔστοις, ἀνάστασιν 
προσ- 
οὐ Ὧν xai πέτρα (14) σχανδάλου, ὅσοι μὴ 
σαν, οὐδὲ συνῆχαν, ἀλλ᾽ ἐν σχότε: διαπορεύον- 
ται, εἴτε εἰδώλοις εἴτε μέχρι τοῦ 
γράμματος διαδλέπον χαὶ ὑπὲρ τοῦτο αὐγασθῆναι 
μήτε θέλοντες (15), μήτε ἰσχύοντες" τοῖς δὲ λίθος 
ἀχρογωνιαῖος, xai πέτρα ἐπαινουμένη, ὅσοι συν- 
δεσμοῦνται τῷ λόγῳ, xaX ἐπ᾽ αὐτῆς βεδήχασιν " εἰ 
βούλε: δὲ, ὁ μαργαρίτης ἐχεῖνος, ὃν πάντων ὧν 
ὠνεῖται ὁ χαλὸς ἔμπορος. 'Hysig ὃξ τοιοῦτόν τι πά- 
σχομεν, ἀδελφοὶ, μὴ τὰ ἑαυτῶν χατορθοῦντες, ἀλλὰ 
€ τὴν ἐξουσίαν δυσχεραίνοντες - ὥσπερ ἂν εἴ τις 
ἐτιῷτο (16) τὸν ἀγωνοθέτην ὡς μοχθηρὸν, αὐτὸς ἐ; 
παλαίων ἣ τὸν ἰατρὸν ὡς (l7) ἀμαθῇ χαὶ θρασὺν 
ταῖς τομαῖς xai ταῖς καύσεσι χεχρημένον (18), αὐτὸς 
πονήρως διαχείμενος, χαὶ στηροτέρων δεόμε- 
νος φαρμάχων. Ταῦτά μοι πρὸς τοὺς ἀρχομένους πὰ- 
ραμυθία τε ἄμα xax νουθεσία * ταῦτα ὁ πενιχρὸς ποι- 
μὴν χαταρτίζων τὸ μιχρὸν ποίμνιον, ᾧ yatpovzt συν- 


* 


θρησχεύοντες, 


πες 


“πες, 


πῶν αὖ 


: (19) συστενάζειν, τῆς 
ὁ (30) νόμος. 


pauperi pastori, 


εὐθυμεῖν, xai σχυθρωπάζοντ 
ἐμῆς ποιμαντιχῇς 


cta sint; mihi, inqua, 


qui 


16 Ephes. vi, 5; Col. ur, 99 "1 Hebr. xii, 17. 
* DPetr. 11, 8. ?? Psal, txxxi, ὅ. 35 Eplies. τι, 20. 
(M) Καὶ χρηστότεροι. W:ec desunt in Reg. bm. 
(12) Τραχύτητος. Coislin. 1, et. Par., θρασύτη- 
πος, « audacid. » 
. (1S) Kal ἀνάστασιν». Reg. bm xat εἰς ἀνάστα- 
σιν. se 


(14) Πέτρα. Regg. a, m, λίθος, « lapis. » 
AP Μήτε θέλοντες. Regius bm. αὖτ᾽ ἐθέλον- 


parvum 
 gaudente gaudere, el maorente. ingemiscere, pastoralis mex legis prescripto jubeor. 


Colb. In e4., ai- 


399 VII. Una atque eadem est regula : οἱ ta- 
men recto parcit, quod autem superfluum est, re- 
secat. Unus itidem sol : et tamen, ut sanis oculis 
splendorem affert, ita zgros et imbecilles obscura!. 
Vis ex nostra doctrina. quidpiam audacter profe- 
rain? Unus est Christus: idem tamen in ruinam e! 
resurrectionem positus est ?^; in ruinam mimirum 
incredulis, in resucvectionem autem. credentibus : 
ct aliis quidem petra. offensionis est, ac lapis scan- 
dali?', iis nempe, qui nescierunt neque intellexe- 
runt, verum in lenebris ambu!ant ** ; quales illi 
sunt, qui vel idolis. cultum adhibent, vel ad litte- 
ram usque duntaxat prospiciuni, nec quidquam 
preterea splendoris haurire vel cupiunt, vel pos- 
sunt ; aliis conira, lapis angularis **, et petra. lau- 
data, iis videlicet qui verbi divini vinenlo constrin- 
guntur, eique insident; aui, si mavis, margariia 
118, quam bonus negotiator ommibus suis faculta- 
libus emercaiur ?*, At nos, fratres, dum officiur 
ipsi deserentes, magistratus potestatem iniquo ani- 
mo ferimus, perinde utique facimus, ac si quis 
certaminis praesidem ut improbum accuset, cum 
ipse in palestre leges peccet, aut. medicum ut in- 
doctum et audacem, quod sectionibus et eauteriis 
utatur, cum ipse gravi morbo laboret, asperiori- 
busque remediis indigeat. Atque hzec milii ad subdi- 
ios, partim monendi, partim consolandi gratia, di- 
hunc gregem compono ac insiruo, cum quo 


15 Rom. xi, 1... 7? Amos v, 10. ?^Luc. i1, 54 


** Mau. xit, 46. 


ὡς: 
(16) Aizigzo. Sic Regg. a, bm, Coisl. 1, et tzes 


Ὁ). 
(11) Ὡς. Sic Reg. bm. Deest in ei. 
(18) Κεχρημένοι *, Deest in Regg. ἃ et bm. 
(19) Σκυθρωπάζογτι. Sie Regg. a, bm, duoCoisl. 


et tres Colb. In ed., σχυθρωπάζον. 


(30) ὋὉ. Sic Cois!. 1, et tres 
lis. 


Colb. veest in eai- 


915 


S. GREGORII THEOLOGI 


9:0 


HI. Quid autem vos, principes et przfecti? Ad A — Ir. Τί δὲ ὑμεῖς, οἱ δυνάσται xoi ἄρχοντες ; Ἤδη 


vos enim jam nostra Se convertit oratio; ne alio- 
qui inique omnino faeere videamur, atque his qui- 
dem, qua ipsorum officii sunt, suadere, vestrae au- 
tem diguitati et potenti:e cedere, quasi vel pudore, 
vel metu, libere, ut. Chrisiianum | decet, loqui non 
audeamus; aut illorum. quidem commodis consu- 
lere, vos autem negligere, quorum curam eo ma- 
jorem gerere par est, quod ea res plus in utramque 
partem momenti habeat, majorque inde utilitas 
promanet,si negotium prospere successeriL. Con- 
trarium enim, tum a nobis ahsit, tum. ab oratione 
nostra. Quid igitur dicitis? Aut quid inter nos con- 
venit? An me libere loquentem :quo animo feretis? 
Nam vos quoque imperio meo ac throno lex Christi 
subjicit. Imperium. enim. 3292 nos quoque geri- 
mus; addo etiam praestantius ac perfectius : nisi 
vero :equum sit. spiritum carni, et ecelestia terrenis 
cedere. πὸ dicendi libertatem in optimam partem 
accipies, cerlo scio, utpote sacra sacri mei gregis 
ovis, magnique Pastoris alumna, recteque jam olim 
2 Spiritu dueta et instituta, sanct;eque et beat:e Tri- 
nitatis lumine, zeque ac nos ipsi, collustrata. Proinde 
brevis mihi ad te erit oratio. 

IX. Cuin. Christo imperium geris, cum Christo 
munus hoc administras. Ab illo gladium accepisti, 
1no0u tam ut eo utaris, quam ut mineris ac terreas. 
Quare tibi videndum est , ut illum , tanquam dona- 
rium quoddam purum et integrum, ei, qui dedit, 
serves. Imago Dei es : verum. Dei quoque imagisi 
imperas; qux quidem hie certa dispensatione gu- 
bernatur, ad aliam autem vitam migrat, ad quam 
omnes quoque concedemus, posteaquam in hoc vita 
carcere, vel stadio, vel przesignatione, vel adumbra- 
tioae, aliquantisper luserimus. Flectat te nalusce 
cognatio; moveat te exemplar tuum ; ad Deum te 
adjunge, non ad mundi principem; ad benignum 
Dominum, nons ad acerbum tyrannum. J/le homicida 
erat ab. initio?*. lle , et primo homini per mandati 
wansgressionem vulnus inflixit, et zerumnosam vi- 
lam invexit, el. tum inferendze, tum subeunda poe- 
n: legem per peccatum induxit **. Tibi vero, homo 
Dei, in mentem veniat, quis te finxerit, quo voceris, 
quot quantaque habeas , quot nominibus obstrictus 
sis, a quo rationem, legem, prophetas acceperis , a 
ἀπὸ hoc ipsum quod Deum cognoscis, quod bona in 
exspectatione posita non desperas. Quocirca Dei 


35 Joan, vin, ἀλ. ?5 Gen, Π|, 1 sqq. 


(24) Τὰ εἰκότα. Billius : in rem futura 
Sint, » etc. 

(22) "ExxAlvrovzec. Weg. a, χλίνοντες, « infle- 
clentes. » Dillius : « Christianam nostram liberta- 
lem demittentes. » 

(25) ᾿Απείη. Coisl. 1, ἀπίει. 

(24) Ἢ δεῖ τὸ πγεῦμα, οἷο. Coisl. 1, εἰ δεῖ τῷ 
πυξύματι ὑποχωρῆσαι τὴν σάρχα, xa τὰ γήινα τοῖς 
ἐπουρανίοις, « siquidem par est ul caro cedat. spi- 
ritui, et terrena coelestibus. » 

(25) Ei. Deest in Reg. bm. 

(20) Τοῦ μεγάλου Houd£roc. « Patrem. suum » 
iutelligit. 


€ quae 


γὰρ πρὸς ὑμᾶς ὁ λόγος μέτεισιν, ἵνα μὴ δόξωμεν 
πάντη τυγχάνειν ἄνισοι, χαὶ τοῖς μὲν τὰ εἰχύτα (21) 
παραινεῖν, ὑμῶν δὲ τῇ δυναστείᾳ παραχωρεῖν, ὥσπερ 
αἰδοῖ τὴν χατὰ Χριστὸν ἡμῶν ἐλευθερίαν, ἣ δέει ἐχ- 
χλίνοντες (22) - ἣ τῶν μὲν χήδεσθαι μᾶλλον, ὑμῶν δ᾽ 
ἀμελεῖν, ὧν καὶ μᾶλλον φροντίζειν ἄξιον, ὅσῳ xal εἰς 
μείζω φέρουσα ἣ ῥοπὴ ὁποτέρως ἂν ἔχῃ, καὶ πλεῖον 
τὸ χατορθούμενον - τὸ γὰρ ἐναντίον ἀπείη (25), xol 
ἡμῶν, xoi τοῦ λόγου. Τί οὖν φατε ; χαὶ τί διομολο- 
γούμεθα πρὸς ἀλλήλους ; "Apa δέξεσθε σὺν παῤῥη- 
σία τὸν λόγον : Καὶ ὁ τοῦ Χριστοῦ νόμος ὑποτίθησιν 
ὑμᾶς τῇ ἐμῇ δυναστείᾳ χαὶ τῷ ἐμῷ βήματι. "Apyo- 
μὲν γὰρ χαὶ αὐτοί " προσθήσω δὲ, ὅτι χαὶ τὴν μείζονα 
xai τελεωτέραν ἀρχήν * ἣ δεῖ τὸ πνεῦμα (34) ὑποχω- 
ρῆσαι τῇ σαρχὶ, χαὶ τοῖς γηίνοις τὰ ἐπουράνια. Δέ- 
ξῃ τὴν παῤῥησίαν, οἶδ᾽, ὅτι πρόδατον εἴ (25) τῆς 
ἐμῆς ποίμνης, τῆς ἱερᾶς ἱερὸν, χαὶ θρέμμα τοῦ με- 
γάλου Ποιμένος (26), xaX χαλῶς ἄνωθεν ἢγμένον ὑπὸ 
τοῦ Πνεύματος, χαὶ τῷ φωτὶ τῆς ἁγίας χαὶ μαχα- 
ρίας (21) Τριόδος ὁμοίως ἡμῖν ἐλλαμπόμενον. Διὰ 
ποῦτό Uo: χαὶ βραχὺς ὁ πρὸς σὲ λόγος χαὶ σύντομος. 


Θ΄. Χριστῷ συνάρχεις, Χριστῷ χαὶ (28) συνδιοιχεῖς" 
παρ᾽ ἐχείνου σοι «à ξίφος, οὐχ εἰς ἔργον, ἀλλ᾽ εἰς 
ἀπειλήν 6 χαθαρὸν ἀνάθημα τῷ δεδωχότι φυλάσσοι- 
το. Εἰκὼν εἴ τοῦ (39) Θεοῦ" xal εἰκόνα διὰ χειρὸς 
ἄγεις (50), ἐνταῦθα οἰχονομουμένην, χαὶ πρὸς βίον 
ἄλλον μεθισταμένην, εἰς ὃν πάντες μεταθησόμεθα, 
μικρὰ παίξαντες ἐν τῷ τῆς ζωῆς τούτῳ, εἴτε δεσμω- 
τηρίῳ, εἴτε σταδίῳ, εἴτε προχαρόγματι, εἴτε σχιά- 
σματι. Τίμησον τὴν συμφυΐαν " αἰδέσθητι τὸ ἀρχέτυ- 
πον᾽ γενοῦ μετὰ τοῦ Θεοῦ, μὴ τοῦ χοσμοχράτορος * 
μετὰ τοῦ χρηστοῦ (31) Δεσπότου, μὴ τοῦ πιχροῦ 
τυράννου. ᾿Εχεῖγος ἀνθρωποκτόνος ἦν ἀπ᾿ ἀρχῆς" 
ἐχεῖνος xat τὸν πρῶτον ἄνθρωπον διὰ τῆς παραχοῆς 


ἔπληξε, xal τὴν ἐπίμοχθον ζωὴν ἐπεισήγαγε, xaX 
τὸ χολάζειν, χαὶ τὸ χολάζεσθαι διὰ τὴν ἁμαρτίαν 
ἐνομοθέτησε. Σὺ δὲ, ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ, μνήσθητι 
τίνος εἶ ποίημα, χαὶ ποῦ καλῇ, xaX πόσα ἔχεις, xol 
πόσον ὀφείλεις, παρὰ τίνος cot λόγος, νόμος (59), 
προφῆται, αὐτὸ τὸ εἰδέναι Θεὸν, τὸ μὴ ἀπελπίζειν 
τὰ προσδοχώμενα. Μίμησαι διὰ ταῦτα Θεοῦ φιλαν- 


D θρωπίαν, Τοῦτο ἔχει (ῷ5) μάλιστα θεῖον ἄνθρωπος, 


τὸ εὖ ποιεῖν. "Ἔξεστί σοι Θεὸν γενέσθα: μηδὲν πο- 
νήσαντι (94)* μὴ πρόῃ τὸν καιρὸν τῆς θεώσεως. 


(877) Καὶ μακαρίας. Wec desunt in Reg.bm,etOr 2. 

(28) Ka/. Deest in Reg. bin. 

(29) Τοῦ. Deest in Regg. a, bm. 

(50) Διὰ χειρὸς ἄγεις. « In manu , in. potestate 
habes Dei inaginem.» 

(54) Χρηστοῦ. Sic duo Coisl., tres Colb., et Or. 
9. |n ed., Χριστοῦ, « Christum. » 

(52) Λόγος, γόμος. Sic Reg. bm, et Or. 2 « Evan- 
gelium. » " 

(55) Tovro ἔχει, ete. « Nulla re propius accedít 
homo ad Deum, quam beneticentia. » 

(54) Πονήσαντι. Sie duo Coislin. In ed., ποιή-, 
σαντι. 


071 


ORATIO XVII. — AD CIVES NAZIANZENOS, 


978 


huwanitatem et misericordiam zemulare, ΝΙΝ tam divinum homo habet, quam  beniguitatem | ac beneti 


centiam, Licet tibi nullo labore Deum fieri 


, χαὶ χόσμου 
αθιεροῦσι Θεῷ τὰ 
ν πάντως ἀχήχοας " 

ἢ Q τὸν μονογενῆ, τὸν 
ix τῆς ἐπαγγελίας, χαὶ εἰς ὃν dj ἐπαγγελία, ἣ (30) 
παρὰ Θεοῦ τὸ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἐχομίσατο. Σὲ 0i τούτων 
οὐδὲν αἰτοῦμεν" ἕν ἀντὶ πάντων εἰσένεγχε, τὴν φιλ- 
ανθρωπίαν" f| χαίρει Θεὸς μᾶλλον, ἢ πᾶσιν ὁμοῦ 
τοῖς ἄλλοις " δῶρον ἴδιον, δῶρον ἄμωμον, δῶρον φι- 
λοτιμίαν Θεοῦ προχαλούμενον (51). Μῖξον τῷ φόδῳ 
τὴν ἐπιείχειαν "χέρασον τῇ ἀπειλῇ τὴν ἐλπίδα. Πολλὰ 
χαὶ χρηστότητα χατηρθοῦσαν (8) olóx, δυσωποῦσαν 
εἰς ὀφειλομένην ἀντίδοσιν, ὅταν βιάζεσθαι παρὸν 
συγχωρήσαντες, δυτωπήσωμεν 
νον. Μηδὲν εἶναί as πειθέ 


πειθέτω 


εὐνοΐχᾳ τὸν ἐλεούμε- 


τῆς ἀρχῆς ἀνάξιον" 
μηδὲν ἀποχλειέτω τὸν οἶχτον χαὶ τὴν ἡμερότητα, μὴ 
χαιρὺς, μὴ δυνάστης, μὴ φόθος, μὴ μειζόνων ἀρχῶν 
ἐλπὶς (59), μὴ θρασύτης (40) τὸ πλέον ἔχουσα. Κτῆσαι 
τὴν εὔνοιαν ἐν τοῖς ἀναγχαίοις καιροῖς (11), τὴν ἄνω" 
χρῆσον Θεῷ τὸν ἔλεον. Οὐδεὶς μετέγνω τῶν Θεῷ τι 
προεισενεγχάντων (43). Πολύς ἔστιν εἰς ἀντίδοσιν, 
μάλιστα μὲν τοῖς ἐχεῖθεν ἀγαθοῖς ἀμειβόμενος τοὺς 


προχαταθαλόντας τι, xal προχρήσαντας " ἔστι δὲ ὅτε 
xat τοῖς ἐνταῦθα πρὸς πίστιν τῶν ὕστερον. 


E. : noli divinitatis eonsequendie occasionem | ahjieere. 
Pl. "Aja. χρήματα χενοῦσιν, ἄλλοι σάρχας τῷ A 


X. Alii opes suas effundunt, alit exhaustam car- 
nem spiritui mancipant, ae propter Christum. enmo- 
riuntur, atque omuino à mundo se removent, Alii 
charissima. quaque sibi pignora Deo consecrant, 
Nec vero tibi Abrahae sacrificium inauditum est, qui 
unicum filium , divinitusque promissum, imo ad 
quem ipsa promissio referebatur, Deo libentius ob- 
wlit!, quam ab eu primum 824, acceperat. Mo- 
rim nibil a te postulamus : pro omnibus hoc unum 
oller, nempe benignitatem , qua Deus magis, quam 
cunctis aliis rebus in unum collatis , delectatur ; 
donum proprium , donum omni labe vacuum, do- 
num Dei liberalitatem. et. muuilicentiam invitans. 
Lenitatem terrori admisce : minas spe tempera. 
Multa quoque humanitate ac benignitate perlici sci 


ut qui ad debitam gratiam referendam: pudore ipso — 


compellat; cum videlicet. oblata ulciscendi. a!que 
animaidvertendi potestate uoxam condonantes, ei , 
cui misericordiam impertimur, benevolentia nostra 
pudorem incutimus. Nihil tibi tanti sit, ut propter- 
ca inducas in. animum aliquid admittere , quod te 
magistratu. indignum. reddat. Nihil miscricordiam 
et mansuetudinem. excludat , non lempus, mon 
princeps, non metus, non majorum dignitatum 
spes, non temeritas quie sui uris nimium retinet. 


Ad necessaria tempora superne. benevolentie. tibi prosidium para; misericordiam Deo commoda. Ne 


minem unquam Deo aliquid prius obtulisse peenituit. In beneficio referendo copiosus est, maxime 


ille 


quidem celestia. bona, iis, a quibus ipsi ante quidpiam collatum mutuoque datum fuerit, rependens ; 
nounurquam autem. hujus quoque vit:e commoda refundens, ut de futuris fidem laciat. 


IA'. Ἔτι μιχρὸν, xai ὁ χόσμος παρέρχεται, xai 
ἡ σχηνὴ (45) καταλύεται. Πραγματευσώμεθα τὸ" 
καξράν" ποῖς οὐχ ἑστῶσι τὰ μένοντα ὠνησώμεθα. 
Ἔχαστος ἡμῶν ἐστιν ἐν ἐπιτιμίοις" χαὶ ὁ χοῦς πολλὰ 
φέρει τὰ ὀφλήματα. Συγχωρήσωμεν, ἵνα συγχωρηθῶ- 

μεν" ἀφῶμεν, ἵνα αἰτήσωμεν doc 
“ Εὐαγγελίῳ - Χρεωφειλέτη 


ιν. Ὁρᾷς ἐν τῷ 
Ἔ ἐ (44) τις πολλῶν 
ταλάντων, xal ἀφίεται τοῦ χρέους " προσάγεται γὰρ 
ἀγαθῷ δεσπότῃ. καὶ ἀνθ cie. Ps οὐ MMC 
6i: δοῦλος γάρ ἐστι xaX τὴν προαίρεσιν (45) " ἀλλ᾽ 
ἧς ἔτυχε φιλανθρωπίας περὶ τὸ πλεῖον, ταύτης οὐ 
μεταδίδωσ: τῷ ὁμοδούλῳ περὶ τὸ ἔλαττον, οὐδὲ, εἰ 
μὴ τιν: ἄλλῳ, τῷ τῆς μεγαλοψυχίας ἑπόμενος ὑπο- 
δείγματι περὶ τὸ ἀλλότριον  χαὶ ὁ δεσπότης ἀγανα- 
χτεῖ. Καὶ τὸ ἑξῆς σιωπήσομαι" πλὴν ἄμεινον τῷ παντὶ, 


* Gen. xxi, 2 5η4. ?? Matth. xviri, 25 sqq. 


(95) Χριστῷ. Regg. a, bin, duo Coisl., tres Coll 
Or. 2, &X X un di rra 


(56) *H. Goisl. 1, £v. 

(91) HpoxaAovpercr. Sic Reg. bm, tres Colb., 
Coisl. 1, Or. 2, et Jes. In ed., προχαλοῦμεν. 
à (98) KacopBovcar. Regg. a, bin, Orat. 2, xazog- 
09v. 7 

(59) Μειζόνων: ἀρχῶν ἐλπίς. Sie Regg. a, bm, 
«uo. Coisl. et θυ. 2. Alii resecant, μειζόνων, alii, 
ἀρχῶν. In ed, deest ἐλπίς. 

(40) Μὴ θρασύτης, etc. « Non temeritas plus sibi 
tribuens, quie modum excedit, » Vel cum Leuven- 


Q ΧΙ. Adhue paululum, et mundus transibit, et hoc 


tabernaculum dissolvetur. Temporis commo:itate 
ad quistium utamur; fluxis el fragilibus aeterna 
coemamus. Unusquisque nostrum in correptione 
est; ac lutea hze massa plurimum wris alieni 
secum cireumfert, Alienis ergo peccatis veniam 
demus, ut nostris impetremus ; remittamus , ut vi- 
cissiim nobis remitti postulemus. Vides in Evangelio 
quemadmodum quidam multorum talentorum debi- 
tor adducatur, ac debito liberetur *5 ; ad bonum 
enim et facilem dominum accesserat. At non, ut ei 
debitum remissum fuerat, ita ipse quoque remittit ; 
nam animi etiam proposito servus erat ; nec mise- 
ricordiam, quam in majori pecunie summa conse- 
cutus fuerat, in minori pecunia conservo suo imper- 


D klaio: « Non audacia meliori rerum suarum con- 


ditione freta. » Billius : « Non audacia et. importu- 
nitas pope moia habens. » 

(41) Peiper. Deest in Reg. bm, et tribus Colb. 

(43) Ilposwereyxárcor. Wegg. a, bm, et Or. 2, 
προσενεγχόντων. 

(45) Καὶ ἡ σκη»ἡ, εἰς. Dillius: « Ac scena dissol- 
vetur. » 

(44) Εἰσάγεται. Weg. bin, tres Colb., Or. 2, προ-- 
ἄγεται. « Judicio sistitur ad reddendam Γαι.» 

(45) Τὴν» προαίρεσιν. Billius : « Auinái inductio 
ne.» 


919 


S. CREGORII TIEOLOGI 


9850 


Utür, nec, si nihil aliud, propositum sibi certe libe- A προεισφέρειν τοῦ ἐχεῖσε λόγου (46) τὴν ἐντεῦθεν χρη- 


ratis erga alios animi exemplum sequitur. Quam ob 
causam doininus ira commovetur. 


τότητα. 


Nam qwe postea sequuntur, silentio prteribo. Tantum hoe dicam, 


Iucibili 3 i SS Ἢ ^ “ 1 . H 5 H * * 
conducibilins omnino esse , ut priusquam in altero s:eculo vitze rationes referamus, hujus vitae benigni- 


làtem impendamus. 


S325 XII. Quid ais? Num te his sermonibus ca- 
ptum tenemus, quorum te amore inflammari Spe 
confessus es, praefectorum optiine , atque , utinam 
addere liceat, clementissime? Num tibi praterea 
supplieis cujusdam libelli loco canities hiec offa- 
renda erit, atque annorum numerus, diuturnumque 
et labis expers hoe sacerdotium , quod ipsi quoque 
angeli, puri purissimi Dei cultores , lanquam ipso- 
rum cultui minime impar, fortasse veneratione 
prosequuntur. Num. b»c te permovent? An majus 
. aliqui! audendum erii? Audacem autem me dolor 
efticit. Christum tibi offero, Cliristi pro nobis inani- 
lionem, et impatibilis passiones, et crucem, et cla- 
vos, quibus peccato solutus sum , et sauguinem , et 
sepulturam , et resurrectionem , et ascensionem, 
alque adeo mensam hanc, ad quam communiter 
accedimus , salutisque mec typos , quos eodem ore 
perago, quo hane ad te deprecationem obeo, hoc, 
inquam, saerosanctum atque in coelum nos evehens 
mysterium. 

Xill. Quod si non propter unum ex his, saitem 
propter omnia , da hane gratiam, et nobis, et tibi 
ipsi, et domestici Ecclesize tue, atque buie pulchro 
Christi ceetui ; de quo ita velim existimes, eum tibi 
nobiscum supplicem esse, tametsi obeundze legatio- 
nis munere nobis cedat, ut majorem apud te, ob 
sacerdotii diznitatem, qua a Deo ornati sumus, au- 
ctoritatem habituris ; neillud etiam dicain, quod im- 
perii leze prohibetur. Hae una re pulchre vincaris ; 
benizniiate nos supera. En tibi, coram Deo, et an- 
gelis, et regno ceelorum , illiusque vit:e proemiis, 
supplices meos offero. Fidem meam honora , quam 
mihi commissam liis commisi : ita fiet, ut et tua 


(46) Λόγου. Unus Regius, ἐλέου, « misericor- 
di.» 

(41) Hpoc0sirat. Or. 2 addit, ὅτι. 

(A48) Τὴν» ποιϊιάν, « canitiem, » etc. His verbis 
€ Datrem suum » indicat Gregorius. 

(49) Μεῖζον. Qr. 2, χαὶ μεῖζον. 

(50) Προσάγω σοι. Sic tres Colb., Coisl. 1, Or. 
2, ete. ]n ed., προσάγωσι [perperam]. 

(91) Τὴν» ἀνάστασιν. BDilius, « reditum ad vi- 
iam.» 

(52) Kal τοὺς τύπους, eic., « et salutis me:e 
typos.» Nollum serupulum movere debent hoc 
verba. « Typi» quidem suut et c signa; » sed « si- 
gua» rerum presentium. His vocibus usi sunt SS. 
l'aves, et « nihil aliud intelligunt, » inquit Billius, 
« quam partem sacramenii quie in oculorum sen- 
"n cadit.» Sie in Eucharistia, species panis et 
vini sunt « typi » seu « signa » corporis et sanguinis 
Christi realiter et. substantialiter praesentis. ἢ τι 
ilia omnia sacramenta ita sunt « typi » vel « sigua 
, uL eam simol efficiant et signilicent.» 

85) El καὶ μὴ δι᾿ £r, ete. Billius: « Quod si hiec 
da iminus apud te valent, at universa certe 
nt.» 

54) Oov. Boest in Rees. a, bm, et Or. 2. 

(99) Σεαυτῷ. Sic Or. 2. In ed., σαυτῷ, 


e 


C 


D 


IB'. Τί φής; "Eyopév σε τοῖς λόγοις τούτοις, ὧν 
ἐραστὴς εἶναι πολλάχις χαθωμολόγησας, ὦ κάλλιστε 
ἀρχόντων, εἴη ὃὲ προσθεῖναι (11), χαὶ ἡμερώτατε ; 
Ἢ δεῖ, καὶ τὴν πολιάν (48) σοι ταύτην ἀνθ᾽ ἱχετηρίας 
προσαγαγεῖν, χαὶ τὸν τῶν ἐτῶν ἀριθμὸν, χαὶ τὴν 
μαχρὰν ἱερωσύνην χαὶ ἄσπιλον ταύτην, ἣν αἰδοῦνται 
τυχὸν χαὶ ἄγγελοι, χαθαρῶς τῷ χαθαρωτάτῳ λα- 
τρεύοντες, ὡς τῆς ἑαυτῶν λατρείας ἀξίαν. Πείθε 
ταῦτα ; ἥ τι τολμήσω μεῖζον (49) ; τολμηρὸν δέ με 
τὸ ἀλγεῖν. Χριστὸν προσάγω σοι (50). καὶ τὴν Χριστοῦ 


ποίξὶ 


χένωσιν τὴν ὑπὲρ ἡμῶν, xal τὰ τοῦ ἀπαθοῦς πάθη. 
χαὶ τὸν σταυρὸν, καὶ τοὺς ἥλους, οἷς ἐλύθην ἐγὼ τῆς 
ἁμαρτίας " χαὺ τὸ αἷμα, χαὶ τὴν ταφὴν, xoi τὴν 
ἀνάστασιν (51), καὶ τὴν ἄνοδον, ἣ xat τὴν τράπεζαν 
ταύτην, $ χοινῇ πρόσιμεν " χαὶ τοὺς τύπους (52) τῆς 
ἑμῆς σωτηρίας, οὺς ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ τελῶ στόματος, 
Σ CT e - * , D t ^ Y 
ἀφ᾽ οὗ ταῦτα πρὸς σὲ mpsoÓcUn, τὴν ἱερὰν xat ἄνω 
φέρουσαν ἡμᾶς μυσταγωγίαν 


IP". Ei xoi μὴ δι᾽ Ev (55) τούτοιν͵ ἀλλ᾽ οὖν (54) 
διὰ πάντα, δὸς xol ἡμῖν xai σεαυτῷ (95) τὴν χάριν, 
xai τῇ (50) xax olxóv σου Ἐχχλησίᾳ, χαὶ τῷ χαλῷ 
τούτῳ Χριστοῦ πληρώματι" ὃ νόμισον ἡμῖν συμ- 
πρεσθεύειν, el χαὶ ἡμῖν παραχωρεῖ τῆς πρεσθδείας, 
ὡς αἱδεσιμωτέροις (57) διὰ τὸν τιμήσαντα, xax ἄμα 
τῷ τῆς ἀρχῆς (58) νόμῳ χατείργεται. Ἕν τοῦτο χα- 
λῶς ἡττήθητι νίχησον ἡμᾶς φιλανθρωπίᾳ. Ἰδοὺ 
πρησάγω σον τοὺς ἐμοὺς ἱκέτας ἐναντίον Θεοῦ, xa 
ἀγγέλων, xoi βασιλείας οὐρανῶν, xa τῆς ἐχεῖθεν 

ίστιν (59), ἣν 


ἐπίστευσα dg ἂν χαὶ ἡ 
c 


ἀντοποδόσεως. Τίμησον τὴν ἐμὴν π 
ἐπιστεύθην τε χαὶ 


4 r 


τιμηθείη περὶ τὰ μείζω χαὺ τελεώτερα. 


(B6) Καὶ τῇ, eic. Sie codd. : « et ἀοηιοϑιϊο Ec- 
clesi; itum.» Mie prefeeti « familiam, » quie, nu- 
mero et pietate, Ecclesie formam exhibebat, signi- 
fieare videtur Gregorius, non « Nazianzenam Ec- 
clesinin, » ut putat Elias. Siquidem in his sequen- 
tibus verbis, xal τῷ χαλῷ τούτῳ Χριστοῦ πλη- 
ρώματι, cet huic. pulehro Christi coetui,» ipsa 
designatur Nazianzeua  Eeclesia. In editis, τὴν 
πῇ» etc. A 

(93) Ὡς αἰδεσιμωτέροις, etc. Non. bene Billius, 
« ut majorem apud te, a quo honore allecti sumus, 
auctoritatem. habituris. » Ascribit. siquidem  prae- 
fecto id, quod Gregorius Deo tribuit. : 

(8) T τῆς ἀρχῆς, ete. Vetabat lex. przetoria, 
ne « populus legationis munere fungeretur, quia 
non permitiebat,» inquit Elias, «ut quisquam ordinis 
sui fines transiliret. » 

(B9) Τίμησον τὴν ἐμὴν πίστιν, et. « Honora 
fidem meam ; secundum quam, » juxta klliam, « fi- 
delis ae verax esse huic populo creditus sum, cum 
dicerem omnino te nobis obiemperaturum,; quaque 
fide credidi te nos exauditurum, ul et tua fides 
lonoretur, qua fiduciam concepisu, majora?te bona 
consecuterüm eredcüs, » » 

(00) Ἢ σή. Sic Reg. bm, Coisl. 1 et 2, Or. 2, et 
Par. Deest iu edilis. 


Ι 


951] ORATIO XVIII. — FUNEDRIS IN PATREM, 


931 


δὲ (61) τοῦ λόγον, ἔχεις xat αὐτὸς ἐν οὐρανῷ Κύριον" A quoque in majoribus et perfeetioribus hünoretur. - 


τοιούτου τύχοις περ σεαυτὸν τοῦ χριτοῦ, οἴόσπερ (62) 
ἂν αὐτὸς γένη τοῖς ἀρχομένοις. Τύχοιμεν δὲ πάντες, 
χαὶ τῶν ἐντεῦθεν χρηστῶν, χαὶ τῶν ἐχεῖθεν ἀνεχτο- 
πέρων, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ 
δόξα (63) καὶ τὸ χράτος, ᾧ τιμὴ xo βασιλεία, σὺν 
τῷ Πατρὶ χαὶ τῷ ἀγίῳ Πυεύματι, ὥσπερ ἦν, xoi 
mor», xai ἔσται, χαὶ νῦν (04), χαὶ εἰς τοὺς αἰῶνας 
τῶν αἰώνων. ᾿Αμήῆν. 


61) A£. Deest in Or. 2, 
62) Oléezep. Sic Keg. bm, Coisl. 2, Jes., Par., 
etc, In. ed., οἷς ὃς περ. 


Aique, ut uno verbo rem coinplectar, Domirmn 
ipse quoque in elo habes. Hunc tibi talem erga te 
judicem experiri contingat, qualem te his 326 qui 
impeiio tuo. subsunt, prastileris, Utinaui autem 
nobis , οὐ in hae vita mitia et benigna cuneta con- 
tingant, et in altero seculo leviora, in Christo Jesu 
Domino nostro, cui gloria et imperium, et honor, et 
regnum, cum Patre et sancto Spiritu, sicut eral, et 
erit, et nunc est, in secula seculorum, Amen. 

(63) "Q ἡ δόξα, etc. Reg. a, et Or. 2,  xpázos, 
δόξα, τιμὴ, βασιλεία. 

(64) Καὶ ror. Jes. addit, xaX dct, « et semper. » 


7 


327 MONITUM IN ORATIONEM XVIII. 


. « Hae oratione, » inquit Brus, « primum Basilium Magnum alloquitur, eique velut 
argumentum quoddam orationis subministrat. Deinde paterna; vitie historiam exordiens, 
Oslendit quemadmodum, portentosa quadam atque impia superstitione abjecta, Christia- 
nam (idem amplexus sit, idque miris modis exornal, ae simul caplata. occasione laudem 
matris annectit. Tum ad eralionis inslitulum rediens, miracula quadam narrat, quie 
in illius baptismate conligerant. Hiue ad episcopatum ejus transit, ubi varias ejus laudes 
prosequitur, ac pietatem quidem illius et fidei constantiam per collationem amy lificef, 
eumque obiter purgat, quod imprudens falso cuidam et sacrilego bereticorum dozmati 
subseripsisset. Mox ejusdem liberalitatem benignilatemque in comnplecteadis pauperibus, 
glorieque humauc eontemptum laudat; et, quibusdam virlutibus per congeriem enu- 
meratis, ad humilitatis laudem redit, eamque eleganter pertractat. Cui. ignoscendi la- 
cilitatem subjungit, atque injuriarum oblivionem, eximiamque hamanitalem euim mira 
in rebus gerendis dexteritate conjunetam. Ita demum exponit, quemadmodum. euui 
duplici miraeulo Deus celebravit, dum, et eos, a quibus fuerat ollensus, ultio divina 
statim secuta est, eL eumdem a medicis comploratum, priter omnium spem, ipse pristina 
valetudini restituit; et quia his rebus hominum saactimonia perspicue declaratur, addit 
quemadmodum maler gravissimo et alcocissimo morbo laborans, repente sanilalem re- 
ceperit; ac praeterea quonam modo ipse perieulosa tempestate jactatus, parentum precibus, 
cerlissimum morlis periculum effugerit. Hinc ad fortitudinis coustantieque laudem se 
confert, Qua pluribus exemplis demonstrata, patris encomio finem imponit, alque ad 
matrem jaw senio conleetam oratiouem converlens, eam elegantissime οἱ doctissime 
consolatur. » 

Il. Nazianzi medio circiter anno 375 habila est hee oratio. Mense enim Martio vel 
Aprili hujusce anni, juxta eruditos, obierat Gregorius senior. Id etiain nonnullis mo- 
numentis probari potest. Ae primo quidem constat inortuum jam fuisse Gregorium patrem, 
cum ad lconiensem sedem assumptus est Amphiloehius. Etenim quo tempore 1s ordi- 
natus fuit Iconii episcopus, Grezorius noster in luctu de parenlis funere versabatur, 
ut ipsemet scribit ad Amphilochium patrem : « Àn te quidem, » inquit. (653), « in mc- 
rorem conjicit filius, quod ob virtutem arripiatur, et honore allieiatur.... me aulem non 
discruciat paler, qui postremam ἃ nobis peregrinationem iniit, ex qua non jam ad nos 
reverletur, nec a nobis conspicielur? » Proterea Faustinus, cui successit Amphbilochius, 
vita functus erat anno 373. Basilius namque ad Eusebium Samosatensem episcopum 
scribens, ait (66) : « Iconium civitas est Pisidiw... Ipsa nos invitat, nt se invisamus, 
ut episcopum ei demus. Mortuus est enim Faustinus. » Hane autem epistolam scriptam 
anno 373 consentiunt eruditi. Utrum vero Amphilochius proxime Faustino successerit, 
an hereticus .quidam, qui 398 brevi defunctus aut pulsus est, medius Faustinum intec 
et Amphilochium sederit, ut arbitrantur nonnulli, non salis liquet. Quidquid sit, certum 
est Amphilochium Iconiensis Ecclesie adiinistralionem suscepisse anno 375. Hunc enim 
ordinatum episcopum datis lilteris eodem anno Basilius copsolatur his verbis (61) : 
« Benedictus Deus, qui sibi placentes in singulis etatibus elegit, electionisque secernit 
vasa, el his ulitur ad ministerium sanctorum : qui nunc eliam te cum fugeres, ut 
tumet dixisti, non nos, sed vocationem quam per nos futuram suspicabaris, inevita- 
bilibus grati: retibus illigavit, ac in mediam Pisidiam deduxit, ut homines Deo capias, » 
etc. Cum ergo et ordiuationis Amphilochii et Gregorii senioris obitus lempora con- 


(65) Epist. 65. 


M EM (67) Epist. 101. 
^ .dAoC, 


985 S. GREGORII TIIEOEOGI 984 


veniant, atque illius ordinationi sin minus, istius certe funeri affuerit Basilius, non male 
conjicitur, Gregorii patris obitum. funusque post hiemem anni 37^ collocari posse. Nec 
movere debet quod in Mensis (p. 19) legitur, nempe, Kalendis Januarii « recoli me- 
moriam Gregorii patris hae die in pace quiescenlis. » Infirmum prorsus id argumenti 
genus, quod ex jam diclis satis confutatur. 
1 Iii. Superest alhuc ut unum et alterum istius orationis locum diffieiliorem, quam ut 
intra notarum angustias solvi possit, enucleemus. Ae primum quidem de H ypsistariis, 
in quorum errore versabatur Gregorius senior, priusquam Christo nomen daret, aliquid 
dieamus. Rara apud veleres Hypsistariorum mentio. Nihil, jux'a Suicerum, apud Epi- 
phanium, Augustinum, Theodoretum, Damascenum et alios, qui olim de hwresibus 
seripserunt, legitur. Horum quidem meminere, preter Gregorium nostrum et Nyssenum, 
Hesychius et Suidas. Verum isti. nihil atTerunt preter nominis rationem, ac Hypsistarios 
sie dictos volunt, quod « Sumraum, » seu « Supremum colerent el invocarent. » Nyssenus 
vero id unum habet (68), quod ipsi quidem « Deum esse confiterentur, quem Altis- 
simum, vel Omnipotentem vocabant, Palrem autem ipsum esse non admittebant.» Si tamen 
Theologum audiamus, ex duabus rebus maxime oppositis conflatus erat Hypsistariorum 
error, parlim scilicel ex gentili errore, partim ex legali vanitate. Hypsistarii siquidem 
idola et sacrificia rejicientes, «ignem» tamen et « lucernas » cum gentilibus coleban!; 
« cireumcisione:m » vero aspernantes, « Sabbatum et jejunam quamdam a nonnullis cibis 
abstinentiam » cum Judieis observabant. Unde hi abjecti et aspernandi homines Hypsista- 
riorum nomen sibi tribuebant, quod solum « Supremum, » seu, « Altissimum » agnoscerent 
ae venerarentur. Epiphanius, licet de Hypsistariis nullam, ut jam vidimus, mentionem 
fecerit, quiddam tamen fere simile de Euphemitis, seu Massalianis, narrat. Ait enim (697, 
« eos ex genliiibus ortos, nec Judaismo, nec Christiauisnio altlendere; deos quidem dicere, 
nullum lamen adorare, sed unum solum venerari, eumque Omnipotentem vocare. » Addit 
«tiam, «eos cum lucernarum igne, » (quod λυχναφίαν voca!), « conventus habere. » Quee 
quidem ab iis, qua de « Hypsislariis » veleres scripserunt, non multum discrepant. 
IV. Altera de lisdem Hypsistariis occurrit diflicullas. Mirum Clerico videtur (70), quod 
Gregorius noster, cum in bac oratione Hypsistarios « idola » coluisse neget, et Grego- 
rium patrem «in eorum heresi natum » dicat, fateatur tamen carmine primo, «eum 
animalium simulacris paruisse. » lid Clericus 829 pugnare existimat. Ezregium sane artis 
criliee. magistrum ! cui una lantum nodi solvendi ralio suecurrit, Gregorium scilicet 
nostrum, « vel memori lapsu, vel zeH fervidioris impulsu contraria locutum esse; nisi 
forle, in eo quod de animalium idolis dixit, ab hyperbole pro more suo adhibita, excu- 
sandus esse videatur. » Quis hoe audiendo non indignetur? Vel, qua fides malevolo aut 
imperito interpreti habenda? Audacior ille censor, qui tam peritus sibi videtur, et tam 
temere quam arroganter de Gregorio aliisque doctissimis ac sanctissimis scriptoribus ple- 
rumque judicat, nullatenus hie Gregorii mentem assecutus est. Hoc sunt enim Theologi 
verba, carin. 1, vers. 125: 


Αὐτὰρ Gy ἀγριέλαιος, ὑπ᾽ εἰδώλοις πάρος Tv 

Zoo», etc 

At ille quidem (pater) agrestis oliva, sub simulacris antea erat 
Vivens, etc. 


Nihil in hoe contextu de animalium idolis dictum. Falsa vocis ζώων interpretatio Cle- 
rieum in errorem induxit, dum « animalium idola » videre se putat, ubi Theologus, 
nulla animalium mentione facta, patrem « sub simulacris viventem » exhibuit. Vox enim 
ζώων non est, ut loquuntur grammatici, genitivus pluralis nominis ζῶον, « animal ; » sed 
parlicipium presens verbi £oo poetice pro ζάω, « vivo. » Sepissime illam vocem, « vi- 
ventis» tantum significatione zaudentem, apud Homerum, Hesiodum, Herodotum aliosque 
nsurpatam. reperimus. Mirum sane id, ἃ Clerico ignoratum, vel potius dissimulatuum. 
Preterea, hae «idolorum » seu « simulacrorum » voce utens Gregorius, non idcirco 
deorum aul animalium simulacra significare voluil; verum ea tantum generatim, quae 
superstitiosee genlililatis propria, veri Dei cultores summopere respuunt, cujusmodi 
fuerunt. « ignis et lucernaruim » elementa, qua Hypsistarii religiose colebant. Cum igitur 
Gregorius pater, elsi non supremo, superstitioso lamen cultu hec elementa veneraretur, 
potuit dicere Theologus patrem sub «idolis» seu «simulacris » vixisse, id esl, « sub 
sensibilibus elementis. » Quo eliam sensu intelligendum est, quod Gregorius presbyter 
in Vita Theologi seribit (71) : « Pater. quidem Gregorii, » inquit, « idolis relictis, ad 
pietatis cultum migravit; et exeussa Hypsislariorum superslitione, sincerus divina graà- 
tie diseipulus eluxit.» Non ergo Theologus, dum de Hypsistario patre sermonem habuit, 
memoria lapsus est, nec nimio zelo abreplus, nec etiam hyperbole usus, a qua Clericus 
ejus exeusationem erui posse videtur. [ 
V. Ex hujusce orationis textu alia etiam exsurgit difficultas; an scilicet Gregorius 
pater «in cubiculo suo, » ut volunt nonnulli, « privatum sacrum peregerit. » Rem sic 


(68) Or. 2 contra Eunom., t. 1T, pog. 440. (10) Bibl. univ., an. 1690, tom, XVIII, p. 5 et 4. 
(69) lieres. LxNx, pag. 450. (11) Greg. Presb. in. Greg. Vita, n. 4. 


985 ORATIO XVII. — FUNEERIS IN PATREM. 95€ 


narral. Theologus (n. 99) : « Mysterii tempus aderat... cum ille (Gregorius paler) ab eo, 

ui mortuos ad vilam revocat, exeitatur, Primo paululuim se movet, deinde firmius, mox 

igua admodum et obscura voce famulum .... vestem porrigere, manumque subjicere 
jubet. Qui cum non sine stupore adesset, prompteque obsequeretur, ipse manu tanquam 
baculo ductus, Moysem illum in monte orantem imitatur ; fractisque ac debilitlatis ma- 
nibus ad orationem compósitis, 330 alacri animo pro populo mysteria concelebrat , 
aut preccelebrat, paueis quidem, et quibus poterat, verbis, mente autem, ut mihi videlur, 
perquam integre. Rem miram ! sine sacrario in sacrario, sine allari saerificus, sacerdos 
ἃ mysleriis remotus.... Postea, cum gratiarum actionis verba, itla ut consuetudo fert, 
ellatus esset, ac populum benedixissel, in lectulum rursus se conjecit. » Ex quo contextu 
quidam eruditi, inler quos doctissimus ae piissimus cardinalis Bona (72), mysterii voce 
decepti, Gregorium patrem e lectulo surrexisse, et. privatum sacrum in cubiculo per- 
egisse, existimarunt. Verum si serio perpendamus Theologi verba, non verum ac reale, 
sed mysticum lantum, menteque conceptum in Gregorii facto sacrificinm deprehendemus, 
« Nam, » ut ail Elias (73), « festa quidem olim, ob ea, qua in his mystice peragebantur, 
mysteria appellabant : iioc aatem loco eum (Theologum?, per mysterium, ipsum sacri 
conventus tempus intelligere existimo, in quo mysticas quoque preces sacerdotes cele- 
braut. Cui sententie ea. etiam, qua sequuntur, favent.... Ergo mysteria quidem pro po- 
pulo concelebrat , utpote una cum iis qui hec in altari celebrabant spiritu. prassezs, 
eliamsi corpore, propter corporis infirmitatem, abesset; priecelebrat autem, ut compen- 
diose quodammodo ac breviter ea. prius absolvens. » Eodem modo interpretantur Basilius, 
Pilius, Tillemontius, ete. Nou ergo « privatum sacrum in cubieulo peregit » Gregorius 
senior, cum ibi ea, quie ad verum sacrificium requiruntur, ornamenta scilicet, allare, panis 
et calix consecrandi, abessent. Etenim ex "Theologi contextu sequitur tantum, Gregorium 
patrem, solemni Paschatis die, prie morbo jacentem, e lectulo surrexisse, et in cubiculo, 
manibus ad orationem composilis, liturgiz?. preces, « paucis quidem, et quibus poterat 
verbis, » recitasse; ae proinde verbo tantum, ut ita loquar, obtulisse, gralias egisse, 
benedixisse, ete. Quibus peractis, in. leetulum rursus se conjecit. 


(12) Liturg. lib. 1, c. 14, p. 96 ed. Rom. an. 1671. (15) ln Comment. 


RATIO XVIII». 


ἙἘπιτάφιος (1) elc cor πατέρα, παρόντος (13) A Funebris oratio in. patrem, prasente Dasiíio 


Bactleicv. 


zou Θεοῦ, xa «: θεράπον, xal l. Hoino (78) Dei?" et fidelis serve ??, et mysterio- 
rum Dei dispensator?!, et vir desideriorum Spiritus?*; 


hoc enim nomine virtute provectos et excelsos vi- 


Α΄. ΓΑνθρωπε 
οἰχονόμε τῶν τοῦ Θεοῦ μυστηρίων, χαὶ ἄνερ ἐπιθυ- 
μιῶν τῶν τοῦ Πνεύματος" οὕτω γὰρ ἢ Γραφὴ χαλεῖ 


ποὺς διαθεθηχότας xai ὑψηλοὺς, χαὶ ὑπεράνω (106) 
τῶν ὁρωμένων. Καλῶ δέ σε χαὶ θεὸνΦαραὼ πάσης Αἰ- 
γυπτιαχῆς xa ἀντιχειμένης δυνάμεως, xal στύλον, 
xaX ἐδραίωμα τῆς Ἐχχλησίας, xai θέλημα Κυρίου, 
χαὶ φωστῆρα ἐν χόσμῳ λόγον ζωῆς ἐπέχοντα, χαὶ 
πίστεως ἔρεισμα, χαὶ Πνεύματος χαταγώγιον. Καὶ 


τί ἂν πάτας ἁπαριθμοίμην τὰς προσηγορίας, ὅσας 


ἡ ἀρετή co: πεποίηχεν, ἄλλη τις ἄλλην οἰχειοῦσά τε 
χαὶ προσάγουσα; 
Β΄. Πλὴν εἰπέ" πόθεν πάρει; χαὶ τί 


γασία ; xal zi χαριούμ. 
σε σὺν θεῷ, xai παρὰ Θεοῦ χινούμενον 
ἐπ᾽ εὐεργεσίᾳ τῶν δεχομένων. Ἥχεις 1; 
sov (11), ἣ τὸν ποιμένα ζητήσων, ἣ 
ἐποψόμενος; Ἡμᾶς 

* Josue xiv, ὃ. 9? Num. xii, 7. 
5 |sa. px, 2 79 Philipp. τι, 16. 

(14) Ἐπιτάριοξ, οἷο. Sie. titulus. in plerisque 
Ccodd., brevior sane et clarior quam iste a Dilio 
vsurpatus: Eig τὸν ἑαυτοῦ πατέρα, ἐν ᾧ xa ci; 
Νόνναν μητέρα παραμυθητιχός. Εἴρηται δὲ 
παρουσίᾳ Βασιλείου, εἰς ὃν χαὶ τὸ προοίμιον ποι 
παι τοῦ λόγου" « Sancti. Gregorii oratio, partir 
funebris in laudem — patris sui mortui, partim 
consolatoria ad matrem  Nonnam, habita priesente 
Basilio, ad quem et priucipium orationis spe- 
Clat. 1 


τὸ ποίμνιον 


μὲν οὐχ ἔτι. ὄντας, ἀλλὰ τῷ 


*! | Cor. iv, 4. 


C 


ἘΦ Dan, ix, 25 


TOS, el supra ea, quie oeulis cernuntur, posilos 
Seriptura. vocat. Quin. 1e quoque. Pharaonis, hoe 
est, omnis /Egyptiac:e atque adversarie | potestatis 
Deum appello ?, et Ecclesie columnam ae. firma- 
mentum ?*, et Domini voluntatem ?5, et luminare iu 
mundo verbum vite sustinens ??, et. fidei adininicu- 
lum, ae 831 Spiritus. domicilium, Et quid. no- 
mina ea omnia, quzetibi tua. virtus peperit, alia aliud 
tibi concilians atque offerens, enumerem ? 

ἢν Cseterum die, quaeso, unde ades et quaenam 
tua opera, quidque largiturus ad. nos venis? Quan- 
doquidem omuibus in rebus te, cum Deo, et a Deo, 
ad eorum, qui te excipiunt, commodum et. utilita- 
tem moveri compertum habeo. Venisne ut nos in- 
visas? An ut. pastorem quieras ? An ut grege inspi- 
811 Tim. in, 15. 


33 Exod. νιι, 1. 


(15) Παρόγτος. ln quibusdame, ἐπὶ 
tain priesentia. » 

(16) Ὑπεράνω. Sic Or. 1 et 2. In ed. divisim, 
ὑπὲρ ἄνω. 

(71) Ἑποπτεύσων. Or. 1 et 2, ἐπισχεψόυενος 
Ad marginem vero ut in ed 

a Alias XIX, que autem 18. erat, nune 24. — 
Habita medio circiter anno 274. 

(78) Basilium compellat. ^ 


παρουσίᾳ, 


ΓΕ] 


S. GREGORII THEOLOCI 


988 


Gas? Nos quidem non Jam superstes, verum A πλείστῳ μέρει: συναπελθόντας, xa. τῷ τόπῳ τῆς 


maxima ex parte una cum eo vita functos, atque 
afllictionis lecum moleste ferentes, ac nune priser- 
Um, eum scitum. gubernatorem, aut vit: nostrae 
facem, in quam, salutis lumen molis e sublimi 
ostentantem, intuentes, dirigebamur, amisimus ; 
illum autem eum omni. virtute, ac pastorali disci- 
plina, quam diuturno tempore collegerat, peregre 
profeetum, dierum simul ae prudenti: plenum, et, 
si Salomonis verbis utendum est, glorie senectute 
coronatum ; gregem deuique consilii inopia labo- 
ranlem et consternatum, summoque, ut vides, do- 
lore ae mestitia confectum?", non jam in loco pa- 
scu: requiescentem, nec refectionis aqua educa- 
tum?5, sed precipitia, et solitudines, et voragines, 
in quas disperga'ur et intereat, qu:erentem ; num 
alium quoque solertem ac prudentem pastorem ali- 
quando consecuturus sit, diffidentem, illud quidem 
certe et quidem valde sibi persuadentem, quod mi- 
nime talem, beneque secum agi existimantem, si 
non multo inferiorem. 

MI. Porro eum tria hzec, ut dixi, atque omnia ex 
$1uo, tibi huc veniendi necessitatem attulerint, nos 
scilicet, eL grex, et pastor, age, pro eo curationis 
spiritu, quo przeditus es, eam, qu:e cuique apta sit, 
medicinam adhibe, ac. sermonem cum judicio dis- 
poue, quo te sapienti:e nomine magis admiremur. 
Quonam autem modo dispones? Ad. pastorem quod 
attinet, si illum ob. virtutem, ut. par est, laudave- 
ris, non solum ut puro puram orationem, instar 
funebris cujusdam muneris, inferas; sed ut etiam 
aliis illius vite rationem, tanquam pietatis formam 
et admonitionem, proponas. Nos vero quod spe- 
clat, si de vita et morte, de anim atque corporis 
conjunctione ae disjunetione, de duobus mundis, 
hoc est de prasenti ac fluxo. et. fragili, et. de eo, 
qui animo et mente intelligitur ac manet, pauca dis- 
serueris; nobisque persusseris, ut. alterius quidem 
imposturam et perturbationem atque inconstan- 
tam, 832 ac, velut in undis, sursum deor- 
sumque jactationem contemnamus; ad allerum 
aulem, qui firmus et stabilis, ac divinus, semper- 
que sui similis est, atque omni perturbatione οἱ 
confusione vacat, totos nos adjungamus. Sic enim 
ii, qui hine prius excesserint, minus nobis maro- 
ris attulerint ; imo etiam Letitia nos affecerint, si 
nos oratio hinc abductos sursum collocet, atque id, 
quod in praesenti molestum est, in futuri exspecta- 
tione occultet, nobisque illud persuadeat, quod ipsi 
quoque ad bonum Dominum properemus, atque 


"ProyAsvE, 01. 5 Psal uxx1i519. 

(79) ᾿Απηυθυνόμεθα. Sic Reg. c. In ed., ἀπευ- 
θυνόμεθα. 

(80) Στεραγούμεγος. Reg. 2, στεφανούμενον. — 

(81) Ἡπορημέγον, καί. « Gregem pastore desti- 
ttum, » ete, Sie Reg. a, tres Colb. et Or. 1. Deest 
xai in ed. 

(82) Ἐναγαπαυόμενον. Sic Or. 1. !n ed., £vz- 
T6). j 

(85) 'Ayazxor. Coisl. 1, et Par, ájarqn 


χαχώσεως δυσχεραίνοντας " xaX νῦν μάλιστα, ἡνίχα 
τὸν ἐπιστήμονα χυθδερνήτην, ἣ τὸν λαμπτῆρα τῆς 
ζωῆς ἡμῶν ἀποθεθλήχαμεν, πρὸς ὃν ἀπηυθυνό- 
μεθα (19) βλέποντες, ἄνωθεν ἡμῖν τὴν σωτηρίαν 
πυρσεύοντα " ἐχεῖνον μετὰ τοῦ χαλοῦ παντὸς ἐχδη 
μήσαντα, xal πάτης τῆς ποιμαντιχῆς εὐταξίας, j|) 
χρόνῳ μαχρῷ συνελέξατο, πλήρης ἡμερῶν τε ὁμοῦ 
xai φρονήσεως, xol τῷ τῆς χαυχήσεως γήρα, εἰ δεῖ 
τὸ τοῦ Σολομῶντος εἰπεῖν, στεφανούμενος (80). Ποί- 
pytoy ἠπορημένον, xaX (81) χαταθδεθλημένον, xaX 
ὁρᾷς ὅσης γέμον ἀθυμίας χαὶ χατηφείας "οὐχ ἔτι τόπῳ 
χλόης ἐναναπαυόμενον (82), οὐδὲ ὕδατι ἀναπαύσεως 
ἐχτρεφόμενον ζητοῦν χρημνοὺς, χαὶ ἐρημίας, χαὶ 
βάραθρα, χαθ᾽ ὧν σπαρήσεται, καὶ διαφθαρήσεται " 


B ἀπιστοῦν εἴ ποτε xal ἄλλου ποιμένος συνετοῦ ἐπι- 


τεύξεται, ὅτι μὲν οὐ τοιούτου, xaX λίαν πεπεισμέ- 
νον, ἀγαπῶν (85) δ᾽ ἂν, χαὶ εἰ μὴ παραπολὺ χεί- 


ρονος. 


I". Τριῶν δὲ ὄντων, ὅπερ ἔφην, & σοι τὴν παρου- 
σίαν ἀναγχαίαν ποιεῖ, χαὶ πάντων ἐξ ἴσης, ἡμῶν, 
τοῦ ποιμένος, τῆς ποίμνης φέρε, χατὰ τὸ ἐν σοὶ 
πνεῦμα τῆς θεραπείας, ἀπόδος ἑχάστῳ τὸ πρόσφο- 
ρον, χαὶ οἰχονόμησον ἐν χρίσει τὸν λόγον, ἵνα σε 
χαὶ μᾶλλον τῆς σοφίας θαυμάσωμεν. Οἰχονομήσεις 
δὲ πῶς; Τὸν μὲν ἐπαινέσας τῆς ἀρετῆς τὰ εἰχότα, 
οὐ μόνον ἵν᾽ ἐντάφιον τῷ χαθαρῷ χαθαρὸν ἑπιθάλ͵ ς 
τὸν λόγον, ἀλλ᾽ ἵνα χαὶ τοῖς ἄλλοις εὐσεδείας χαρα- 
χτήρα, τὴν ἐχείνου προθείης πολιτείαν τε xal map- 
αἰνεσιν (84). Ἡμῖν δὲ περὶ ζωῆς καὶ θανάτου βρα- 
χέα φιλοσοφήσας, xal τῆς χατὰ σῶμα xa Ψυχὴν 
συζυγίας χαὶ διαζεύξεως, χαὶ τῶν δύο χόσμων, τοῦ, 
τε παρόντος χαὶ οὐχ ἑστῶτος, χαὶ τοῦ νοουμένου 
χαὶ μένοντος" χαὶ πείσας, τοῦ μὲν περιφρονεῖν τὸ 
ἀπατηλὸν, χαὶ ἄταχτον, xal ἀνώμαλον, xa, ὥσπερ 
ἐν χύμασιν, ἄνω xai κάτω φέρον ve xal φερόμε- 
νον (85) * τοῦ 6& προστίθεσθαι τῷ παγίῳ, χαὶ στα- 
θερῷ, καὶ θεοειδεῖ, xai ὡσαύτως ἔχοντι, καὶ πάσης 
ἐλευθέρῳ ταραχῆς xoi συγχύσεως. Οὕτω γὰρ ἂν 

ττὸν ἀνιῷεν ἡμᾶς οἱ προεχδημιήσαντες " ἀλλὰ χαὶ 
ἥδοιεν, εἰ ἐνθένδε ἀπάγων (86) ἡμᾶς ὁ λόγος, ἄνω 
τιθείη, χαὶ τὸ παρὸν ἀηδὲς ἐναποχρύπτοι τῷ μέλ- 
λοντι, xai πείθοι, ὅτι χαὶ αὐτοὶ παρὰ Δεσπότην 
ἀγαθὸν ἐπειγόμεθα, χαὶ βελτίων ἡ χατοιχία τῆς 
παροιχίας - xat ὅπερ ἐστὶ «ot 
τοῦτο τοῖς ἐνταῦθα χειμαζομένοις T| ἐχεῖσε μετά- 
στασις χαὶ μετάθεσις (87): ἣ ὥσπερ οἱ μαχρὰν ὁδὸν 
προχαταλύσαντες, τῶν ὁδοιπορούντων χαὶ μοχθούν- 


ouct λιμὴν εὕδιος, 


Lo 

(84) Hugatrecir. Coisl. 1, προαΐρεσιν, « propo- 
situm, » j 

(35) Φέρον ce x«l φερόμενον. « Qua ferat et fera- 
lur. » : 

(86) ᾿Απάγων. Weg. a, ἀπαγαγὼν. 

(87) Kul μετάθεσις. « EL trauspositio, permu- 
tatio. » Deest in Beg. a. Vox sane superlua. nec 
a Billio reddita. 


939 ORATIO XVIII. 


— FUNEBRIS IN PATREM. 


990 


τῶν ἔτι ῥᾷάους xai ἀπονώτεροι" οὕτως οἱ (88) ἐπι- A habitatio peregrinatione melior et. przestantior sit; 


τυχόντες τοῦ ἐχεῖ χαταλύματος, τῶν ἔτι τὴν σχο- 
λιὰν χαὶ χρημνώδη τοῦ βίου τούτου τεμνόντων ὁδὸν, 
ἀμείνους χαὶ ἀνεχτότεροι. 
qui longum iter priores confecerunt, 
ciunt, atque 
jam pervenerunt, 
Δ’. Ἡμᾶς 
δὲ πῶς; 


μὲν οὕτω παραμυθήσῃ τὴν ποίμνην 
Πρῶτον μὲν τὴν σὴν ὑποσχόμενος ἐπιστα- 
σίαν χαὶ ἡγεμονίαν, οὗ πᾶσι χαλὸν ὑπὸ τὰς πτέ- 
ρυγας ἀναπαύεσθαι, xai οὗ διψῶμεν τῆς φωνῆς 
μᾶλλον, ἣ πηγῆς τῆς καθαρωτάτης οἱ δίψε. χάμνον- 
τες. Δεύτερον δὲ πείσας, ὡς οὐδὲ νῦν Án ἀπολέ- 
λοιπεν ὁ Ποιμὴν ὁ χαλὸς, ὁ τ' 
τῶν προθάτων ἀλλὰ καὶ 
χαὶ ὁδηγεῖ, χαὶ γινώσχεε τὰ ἴδια, di γινώσχετα!: 
ὑπὸ τῶν ἰδίων: σωματιχῶς μὲν oby ὁρώμενος, 
πνευματιχῶς δὲ συγγινόμενος, χαὶ προπολεμῶν τῆς 
ποίμνης χατὰ τῶν λύχων, χαὶ οὐδενὶ 
τῆς αὐλῆς ὑπερθαίνοντι λῃστ 
λως, 


συγχωρῶν διὰ 
ριχῶς τε χαὶ ἐπιθού- 
ξένῃ φωνῇ χατασύρειν χαὶ διαχλέ 
τῇ ἀληθείᾳ χαλῶς ἡγμένας. Πείθομαι: δ᾽, ὅτι χαὶ 
τῇ πρεσθείᾳ νῦν μᾶλλον, ἣ πρότερον τῇ διδασχὰ 
ὅπῳ χαὶ μᾶλλον ἐγγίζει Θεῷ, τὰς σωματιχὰς πέδας 
ἀποσεισάμενος, χαὶ τῆς ἐπιθολούσης τὸν νοῦν ἐλύος 
ἀπηλλαγμένος, χαὶ γυμνῷ γυμνὸς 

πρώτῳ xaX χαθαρωτάτῳ voi, τάξεως χαὶ 


ἐντυγχάνων τῷ 


παῤῥης 


gs Eis εἰ e πολ "Ὁ τοῦτο εἰπεῖν, ἀξ'οὐ- 


boo cibus xai πνεύματος. " 
τῶν ἐχείνου χαλῶν 
ἐλαττωθῇ, βραχέα τῆς 
ἐπίσταμαι τῷ iris, s σχιαγραφ n t) 


le eina y 


Οῶσαι, xaY 


a 
x 
n 


παραδοῦνα! ταῖς πάντων àx 


minus difficultatis ae molestiae habent , quam — qui 
in labore versantur ; ita tolerabilior et melior eorum conditio sit, qui ad 


quam qui sinuosum adhue et priceps hujus vite iter emetiuntur 


quodque navigantibus tranquillus portus est, hoc 
iis, qui hujus vitae procellis agitantur, migratio ad 
alteram vitam exsistat z aul. etiam. quemadmodum 
ier [ἃ- 
illud. hospitium 


adhuc 


IV. Ae nos quidem ad hunc modum consolabe- 
ris. Quonam autem pacto gregem? Primum si. cu- 
ram tuam et ductum. tuum, hoc est, ejus viri, sub 
cujus. pennis requiescere. omnibus pulchrum. 80 
proeelaruim est, et cujus vocem magis sitimus 
quam purissimos fontes, ii, qui siti laborant, non de- 
futurum pollicearis. Deinde si nos eo adduxeris, ut 
ab illo bono Pastore, qui pro ovibus animam suam 
posuit ??, nos ne nune quidem relictos esse confida- 
mus; quin polius eum, eL adesse, el. pascere, el 
deducere, et oves suas cognoscere, el à suis cogno- 
sci, nou illum quidem corporeo modo sese spectan- 
dum przbentem, sed spiritualem. in modum  no- 
biscum versantem, ac pro grege adversus lupos 
pugnantem, nec quemquam, pridonum more, ac 
per insidias, caulam transilire, atque. animas veri- 
tale recte institutas peregrina voce distrahere ac 
subripere sinentem. Nec dubito quin hoc nunc 
quoque ta nagis deprecatione sua, quam prius 
doctrina, prastet, quaito. nune. magis Deo appro- 
pinquat, ut qui eorporeas compedes exeusserit, ac 
limo illo mentis puritatem inficiente, liberatus sit, 
nudusque cum nuda principe et purissima mente 
verseiur, angelici ordinis dignitatem et fiduciam 
(nisi hoe dictu audax est) consecutus. Ac lu qui- 
dem pro ea sermonis et spiritus facultate, qua 
polles, rectius ipse per te, quam tibi ego indicare 
possim, constitues ac philosoyliaberis. Ne autem ob 
virtutum | illius ignorationem. oratio 223 infra 
dignitatem longe subsistat, breves (quasdaiu. enco- 


.mii partes, ex iis, quie. in. defuncto agüovi, de- 


lineabo, atque adumbrabo, ae tibi perito hujusmodi rerum pictori , virtutis illius. pulchritudinem 
accuratius expolieidam, atque. omnium mortalium auribus et animis tradendam, dabo. 


E'. "Exeivog τοίνυν (ἵνα xa 


σώματος εὐφυΐαν (91), καὶ zwi ἔξωθεν περιφά- 


ἐν ἄνθρωποι, τοῖς 


νειαν, καὶ τἄλλα οἷς μέγα φρονοῦσ: 
τῶν ἐγχωμίων νόμοις v 


tS πὶ 


τῶν ἡμῖν πρώτων 
χαὶ οἰχειοτάτων ἄρξωμαι ), ῥίζης ἐγένετο βλάστημα 


οὐχ ἐπαινετῆς, οὐδὲ εἰ 


φυοὺς εἰς εὐσέθδειαν (οὐ γὰρ 
αἰσχύνομαι τοῖς πρώτοις, τοῖς τελευταίοις θαῤῥῶν), 
οὐδὲ ἐν τῷ οἴχῳ 


λίαν ἀτόπου xa 


τοῦ Θεοῦ πεφυτευμένης, ἀλλὰ χαὶ 

ἀλλοχότου (92), £x δυοῖν τοῖν 
ἐναντιωτάτοιν συγχεχραμένης, Ἑλληνιχῆς τε πλά- 
νης, χαὶ νομικῆς ς περατείας" ὦ ὧν ἀμφοτέρων τὰ (95) 
μέρη φυγὼν, ἐχ μερῶν cuv 


εἴδωλα χαὶ τὰς θυσίας 


1,44 


τέθη. Τῆς μὲν γὰρ τὰ 
ἀποπεμπόμενοι, τιμῶσι τὸ 


39 Joan. 


(88) Oi. Sic Reg. a, et Or. 1. Deest in ed. 

(89) Obr. Deest i in Rezg. 3, bin, et Or. 1. 

(90) Σχιαγραφήσω. Sic Regg. 2, bm. In ed., 22:0- 
γραφήσω. 

(Q1) Σώματος εὖ naturalem 


gvíay. « Ad omnia 


οἶδα, xax γένος, xaX D — V. llle igitur (ut patriam, genus, corporis doles, 


externum splendorem, et alia, ob qui homines 
magnifice de se sentiunl, ad encomiorum leges 
remitiam, atque ab his, qux nobis prima et 
maxime propria sunt, initium ducam) ex radice 
orlus est minime laudabili, nec ad. pietatem recte 
comparata (non enim priorum me pudet, postre- 
mis confidentem) ; nec in domo Dei plantata, ve- 
rum admodum absurda ct prodigiosa, ex cuabus 
rebus contrariis, hoc est, ex 
rore et legali vanitate conflata; quarum utriusque 
parles quasdam fugiens, ex quibusdam partibus 
conflata et constituta est. Etenim illius. quidein 


maxime gentili er- 


corporis dexteritatem. » 
(92) "A.Ltoxézcv. Gloss., 
versa, peregrina. » 


(95) Τά, Deest in Reg. bm. 


ἐγαντίας, ξένης, « αὐ- 


991 


S. GREGORII TITEOLOGI 


922 


idola eL sacrifieia rejicientes, ignem οἱ lucernas A πῦρ καὶ τὰ λύχνα᾽ τῆς ὃὲ τὸ Σάδδατον αἰδούμενοι, 


colunt; hujus autem Sabbatum ΟἹ jejunam quam- 
dam a nonnullis cibis abstinentiam observan:es, 
cireumeisionem aspernantur. Atque humiles et ab- 
jecti homines Hypsistariorum nomen sibi tribuunt, 
ac soli Omnipotenti venerationem adhibent. Hoc 
ille modo eum ad impietatem biformis quodammodo 
esset, quidnam ex quonam exsistit? Equidem 
ignoro, num gratiam illam, a qua vocatus est, an 
ilius voluntatem animique propositum magis lau- 
dare debeam. Utcunque sit, usque adeo mentis 
oculum ab iis lemis, qux ipsi insidebant, repurga- 
vit, ac lanta celeritate ad veritatem accurrit, ut 
quod celestis Patris ae verze hiereditatis causa, et 
matre, et facultatibus, aliquandiu carere susti- 


nuerit, atque hanc. ignominiam, cquiüs et. facilius p 


quam alii summos honores, tulerit, minus ipse 
mirer, licet alioqui. res ea non parva. admiratione 
digna sit. Quid ita? Quoniam liec gloria illi cum 
mullis aliis communis est, omnesque magna illa 
Dei sagena includi, ac piseatorum sermonibus irre- 


xai τὴν περὶ τὰ βρώματα ἔστιν &(94) μικρολογίαν, τὴν 
περιτομὴν ἀτιμάζουσιν. ὙΨιστάρ!ιοι τοῖς ταπεινοῖς 
ὄνομα, χαὶ ὁ Παντοχράτωρ δὴ μόνος αὐτοῖς σεθά- 
σμιος. Ka οὕτω διφυῆς τις ὧν εἰς ἀσέδειαν, Ex 
τίνος τί γίνεται; Οὐχ οἶδα, πότερον τὴν χαλέσασαν 
αὐτὸν χάριν ἐπαινέσω πλέον, ἣ τὴν ἐχείνου προαί- 
ρξσιν. Πλὴν οὕτω τὸν τῆς διανοίας ὀφθαλμὸν τῆς 
ἐπιχειμένης (95) αὐτῷ λήμης (96) ἀνεχαθάρθη, xal 
τοσούτῳ τάχει (97) τῇ ἀληθείχ προσέδραμεν, ὥστε 
ὅτι μὲν xal μητρὸς, xal οὐσίας ἐχπεσεῖν ἄχρι τινὸς, 
ὑπὲρ τοῦ ἄνω Πατρὸς xat τῆς ἀληθινῆς χληρονομίας 
ἠνέσχετο, χαὶ ῥᾷον ἤνεγχε τὴν ἀτιμίαν ταύτην, i| 
τὰς μεγίστας τιμὰς ἕτεροι, τοῦτο μὲν ἧττον θαυ- 
μάζω, καίτοι λίαν ὃν θαυμαστόν. Διατί; “ 


τι χοινὸν 
αὑτῷ (98) πρὸς πολλοὺς ἄλλους τὸ φιλοτίμημα (99), 
χαὶ πᾶντας εἴσω γενέσθαι δεῖ τῆς μεγάλης τοῦ Θεοῦ 
σαγήνης, χαὶ τοῖς τῶν ἁλιέων λόγοις σαγηνευθῆναι, 
χἂν οἱ μὲν πρότερον, οἱ δὲ ὕστερον τῷ Εὐαγγελίῳ 
περιληφθῶσιν. Ὃ 0E μάλιστά μοι τῶν ἐχείνου θαυ- 


1 
τ 


μάζειν ἔπεισι, τοῦτο εἰπεῖν ἀναγχαῖον. 


tiri oportet; tametsi alii. citius, alii serius ab Evangelio comprehendantur. Quod autem mihi ex 
ipsius rebus potissimum admirari subit, hoc necessario dicendum est. 


VI. llle, ante etiam quam ad nostram caulam se 
contulisset, noster erat. Mores 33A quippe ipsum 
nobis asciscebant. Ut. enim multi ex nostris nobis- 
cum non sunt, quos scilicet ἃ communi corpore vita 
removet : sic contra multi ex'erorum ad nos 
spectant, quicunque nimirum fidem moribus ante- 
vertunt, ac solo nomine carent, eum rem ipsam 
leneant. Quo. iu numero meus quoque pater erat, 
ramus quidem ille alienus, ceterum vita et mo- 
ribus ad nos propendens. Ac pudiciti:z quidem laude 
adeo excelluil, ut. idem simul, et amabilissimus, etf 
castissimus esset, qui duo haud facile in unum 
concurrunt, Justitiz: autem, quod majus et illustrius 
argumentum afferri potest, quam quod, in magnis 
reipublieze muneribus versatus, ne teruncio quidem 
faeultates suas auxerit, idque cum alios cerneret pu- 
bicis bonis Briarei manus, ut. dici solet, injicientes, 
ac malis lucris turgentes? Sic enim opes injuste 
collectas voco. Prudenti porro quanquam  hi:ee 
quoque non exigua indicia sunt, plura tamen oratio 
longius progressa declarabit. Pro his rebus fidem 
quoque, ut opinor, przxmii loco retulit. Id vero quo 
pacto contigerit (neque enim res tanta silentio 
prietereunda est), perspicuum faciemus. 

VIE. Divinam Scripturam dicentem audivi : Mu- 
lierem. (ortem quis inveniet *? Ac donum istud divi- 


** Prov, xxxi, 10. 


(94) Βρώματα ἔστιν d. Sic Weg. hm, Coisl. 2, 
Or. 1. Mendose in editis, πρόθατα ἔς τινα. 

(95) Τῆς ἐπικειμένης. Or. 1, τῆς περιχειμένης. 

(96) Λήμης. Gloss. : Λήμη, τὸ συνιστάμενον ἐν 
τοῖς ὀφθαλμοῖς χόν ἐστι" € Lippitudo, ». id est, 
« Labi quadam species, quod lippientium oculis ad- 
hieret. » 

(97) Τάχει. Coisl. 1, τάχιον. 

(98) Αὐτῷ. Sic Or. 1. In ed., αὐτό. 

(99) Φιιοτίμημα. Reg. 4, φιλότιμον, 


Q'. Ἐχεῖνος xal πρὸ τῆς ἡμετέρας αὐλῆς ἣν 
ἡμέτερος" εἰσεποίει γὰρ αὐτὸν ἡμῖν ὁ τρόπος. 
“Ὥσπερ γὰρ πολλοὶ τῶν ἡμετέρων οὐ μεθ᾽ ἡμῶν 
εἰσιν, o0; ὁ βίος ἀλλοτριοῖ τοῦ χοινοῦ σώματος " 
οὕτω πολλοὶ τῶν ἔξωθεν πρὸς ἡμῶν, ὅσοι τῷ τρόπῳ 
τὴν πίστιν φθάνουσι, χαὶ δέονται ποῦ ὀνόματος, τὸ 
ἔργον ἔχοντες. Τούτων χαὶ ὁ ἐμὸς ἣν πατὴρ, πτόρ- 


t4 
E 
G 
E] 
ῷ 
[5] 
ς- 
x 
aj 


μέν γε τοσοῦτον διήνεγχεν, ὥστε ὁ 
αὐτὸς ἐρασμιώτατός τε ἄμα γενέσθαι χαὶ χοσμιώ- 
) συνδραμεῖν. Atxato- 
γνώρισμα xaX περιφανέστερον, 
3| ὅτι πολιτείας οὐ τὰ δεύτερα ἐσχηχὼς, οὐδὲ μιᾷ 


δραχυ ἢ οὐσίαν 


πεποίηχε, καίτοιγε τοὺς 
ἄλλους ὁρῶν τὰς Βριάρεω χεῖρας ἐπιβάλλοντας τοῖς 
δημοσίοις, χαὶ τοῖς χαχοῖς πόροις φλεγμαίνοντας ; 
οὕτω γὰρ ἐγὼ χαλῶ τὴν ἄδιχον εὐπορίαν. Φρονή- 
σεως Oi, μιχρὰ μὲν οὐδὲ ταῦτα γνωρίσματα, δη- 
λώσει δὲ τὰ πλείω προϊὼν ὁ λόγος. Τούτων xaX μι- 
σθὸν (2), οἶμαι, τὴν πίστιν ἠνέγχατο. Τὸ δὲ ὅπως 
(οὐδὲ γὰρ ἄξιον σιωπᾶσθαι πρᾶγμα τοσοῦτον), αὐτοὶ 
παραστήσωμεν (3). 


Ζ'. Γυναῖκα μὲν ἀνδρείαν τίς εὑρήσει; τῆς 
θείας ἤχουσα λεγούσης Γραφῆς xoi τὸ δῶρον θεό- 


(1) Τῷ. Sie Reg. hm, et Or. 1. Deest ἴῃ δ... 

(3) Τούτων καὶ μισθόν, ete. Hec verba non sic 
intelligenda sunt, nec intellexisse censendus est 
Gregorius, quasi quispiam ullis moralium virtutum 
officiis fidem. mereri possit. Est. enim fides donum 
Dei, non operum merces. hnproprie tamen potuit 
« mercedem » dicere, pro congrua quadam ad fidem 
praeparatione, et quasi non. repagnantia; qu aec 
ipsa Dei munere vacare censenda est. 

(9) παραστήσωμεν. Or. 1, παραστήσομεν, 


nJ5 


ORATIO NVHI, — FUNEBRIS IN PATREM. 


υοῦ 


θεν εἰναι, τὴν ἀγαθὴν mapa τοῦ Κυρίου συζυγίαν A nitus esse, bonumque coujugium ἃ Domino conci- 


ἀρμόζεσθαι. Τὸ δ' αὐτὸ (A) δοχεῖ καὶ τοῖς ἔξωθεν" 
εἴπερ ἐχείνων (ὃ) τὸ, Γυνγαικὸς àrnp χρῆμ᾽ οὐδὲν 
«ἰηίζεται xáAAioy ἐσθιιῆς οὐδὲ χεῖρον τῆς ἐναντίας. 
Τοῦ δὲ οὐχ ἔστιν εἰπεῖν, ὅστις χατὰ τοῦτο εὐδαιμο- 
νέστερος. Οἷμαι γὰρ, εἴ τις Ex περάτων γῆς, καὶ 
παντὸς γένους ἀνθρώπων, τὴν ἀρίστην ἁρμόσασθαι 
συζυγίαν ἐσπούδασεν, οὐχ εἶναι ταύτης 
ἀμείνω xaX ἀρμοδιωτέραν. Οὕτω γὰρ ἀνδρῶν χαὶ 
γυναιχῶν εἰς ἐν συνῆλθε τὰ χράτιστα, ὥστε οὐχ ἧττον 
ἀρετῆς ἣ σωμάτων γενέσθαι συζυγίαν τὸν γάμον" 


εὑρεῖν 


ἐπεὶ τῶν ἄλλων χρατοῦντες, ἀλλήλων χρατεῖν οὐχ 
εἶχον, διὰ τὸ τῆς ἀρετῆς ἰσόῤῥοπον χαὶ ὁμότι- 
μον (6) 


H'. Καὶ τῷ μὲν ᾿Αδὰμ ἡ δοθεῖσα xaz' αὐτὸν βοη- 
θὸς (ἐπειδὴ χαλὸν ἣν μὴ μόνον εἶνα! τὸν ἄνθρωπον 
ἣν μη 2 , 
ἀντὶ συνεργοῦ πολεμία χατέστη, xai οὐχ ὁμόξζυγος, 
ἀλλ᾽ ἀντίθετος " χλέψασα τὸν ἄνδρα OU ἡδονῆς. xai 
τῷ ξύλῳ τῆς γνώσεως τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς ἀλλο- 
τριώσασα. Τῷ δὲ οὐ συνεργὸς μόνον ἡ παρὰ Θεοῦ 
ἀλλὰ χαὶ 
ἀρχηγὸς γίνεται, ἔργῳ τε χαϊλόγῳ πρὸς τὰ χράτιστα δι᾽ 
ἑαυτῆς ἄγουσα" χαὶ τὰ μὲν ἄλλα τοῦ ἀνδρὸς χρα- 
πεῖσθαι νόμῳ συζυγίας ἄριστον εἶναι: χρίνουσα, τῆς 


δοθεῖσα (ἧττον γὰρ τοῦτο θαυμαστὸν), 


εὐσεθείας δὲ οὐχ αἰσχυνομένη παρέχειν ἑαυτὴν χαὶ 
διδάσχαλον. Ὃ θαυμάζειν μὲν ix 


ξένης ἄξιον, θαυμάζειν 
δὲ πλέον τὸν ἐχοντὶ ἡττώμενον (1). Ἐχείνη γάρ ἔστιν 
f, τῶν ἄλλων γυναιχῶν χάλλει φιλοτιμουμένων xat 
ὑψουμένων, ὅτον τε φυσιχὸν χαὶ ὅσον ἐπίπλαστον, ἕν 
ἐπισταμένη χάλλος, τὸ τῆς ψυχῆς, xai τὸ τὴν θείαν 


εἰχόνα ἣ συντηρεῖν, ἣ ἀναχαθαίρειν εἰς δύναμιν " 


τοὺς δὲ γραπτοὺς (8) χαὶ τεχνητοὺς χόσμους, ταῖς 
ἐπὶ τῆς σχηνῆς ἀποῤῥίψασα. Μίαν δὲ ἀληθινὴν ci- 
γένειαν 


“πόθεν τε t 


γεγόναμεν, xoi ποῖ χαταντήσομεν. "Eva 
E πλοῦτον ἀσφαλῆ τε xal ἄσυλον, τὸ ἀποπλουτεῖν 


Φ 
mq 
-£i 
x 
bj 

τ 


| τοῖς πένησι, xal μάλιστα τῶν ἐχ γέ- 


ῃ 
τοῖς ἀπανθήσασιν" οἷς τὸ μὲν ἄχρι τῇ 


a 


, 
νους (9) 
χρείας ἐπαρχεῖν, οὐ λύσιν τῆς συμφορᾶς, ἀλλ᾽ ὑπό- 
μνησιν ἔχειν ἐνόμιζεν: τὸ δὲ ἐλευθεριώτερον εὖ 


ποιεῖν, τοῦτο εἶναι τιμῆς 


ΠῚ 


βεθαίας xaX παραμυθίας 
πελεωτάτης. Καὶ τῶν μὲν τῇ οἰχωφελ 


ía προεχου- 


ὧν, τῶν δὲ τῇ εὐσεῦ 


a 


eo 


4 (xaX γὰρ χαλεπὸν ἀμφο- 


πέρων ἐπιτυχεῖν), ἀμφοτέροις ἁπάτας νιχήσασα, χαὶ 
τῷ περὶ ἐχάτερον ἄχρῳ, xai τῷ μόνη τὰ δύο συν- 
^ L ει * 


aYaYystv. Οὕτω μὲν τὸν οἶκον συναύξουσα ταῖς ἑαυ- 
μ Ξ 

τῆς ἐπιμελείαις xal π᾿ 

μῶντος περὶ τῆς ἀνδρείας γυναιχὸς ὅρους χαὶ νό- 


voíatg, χατὰ τοὺς Σολο- 


*! Gen. n, 18. 


(4) Αὐτό. Sic Reg. bm, Coisl. 1, et Or. 4. «n el., 
αὐτόν. ] ) uu 

(9) Ἐκείνων. « Morum, » id est, c unius ex ipsis,» 
nempe Hesiodi, lib. Operum et dierum, vers. 100, 
cujus haec sunt verba : 

Οὐ μὲν γάρ τι γυναιχὸς àrijp An/Cec ἄμεινον 

Τῆς ἀγαθῆς. τῆς 9 abce κακῆς οὐ" ῥίγιον áo. 

Nihil enim vir melius sortiri potest muliere 

Bona, rursus vero mula non durius aiiud. 


liari, Qua in sententia externi qnoque sunt; siqui- 
dem illorum hoc est: Nullam proba uxore meliorem 
rem cuiquam obvenire posse, nec rursus improba pe- 
jorem. Mac porro in re diei non potest quis eo feli- 
cior exstiterit, Sie enim existimo, si quisab ultimis 
terrarum finibus, atque ex universo hominum | ge- 
nere, prmstantissimnm conjuginm conciliare stu- 
duisset, nullum usquam hoe. przestantius aptiusque 
reperiri poluisse. Ma enim virorum ac mulierum 
optima et. preclarissima quique in unum confluxe- 
rant, ut hoe matrimonium, non minus virtutis, 
quam corporum, nexus esset, Nam cum alios! vin- 
cerent, tamen ob virtutis :equalitatem neuter alteri 
victoriam eripere poterat 

VIII. Et quidem illa, quie Adamo, adjumenti causa, 
similis illi data fuerat (uec. enim. hominem solui 
esse bonum erat δ), pro socia hostem se priebuit, 
pro conjuge adversarium ; ut. quie. voluptatis ille- 
cebra 335 maritum in fraudem iiduxerit, ac per 
scientize lignum a vite ligno averterit. Huic contra 
mulier. Dei beneficio concessa, non modo adjutrix 
(minus enim id laudis et admirationis haberet), sed 
et dux, el antesignana fuit, utpote quie eum vita et 
sermone ad optima quique per seipsam ducens, ac 
ceteris quidein in rebus, ut matrimonii leges fere- 
bant, viro suo. parere optimum esse judicans, fidei 
autem et pietatis magistram quoque se prebere 
liaudquaquam erubuit. Quam quidem cum hoc no- 
mine admirari par sit, tum vero maritum amplius 
admirari convenit, qui sponte cedebat. Hla enim 
est, que. cum alize mulieres ob forme. elegantiam, 
tam nativam, quam fictam eL ascititiam, gloriari 
atque animis efferri soleant, ipsa contra hane unam, 
quie in anima divinaque imagine, sive Luenda, sive 
pro viribus repurganda, posita est, pulehritudinem 
agnoscebat; pietos autem ΟἹ arte. quiesitos ornatus 
ad scenicas mulierculas abjiciebat, Unam item no- 
bilitatem in pietate sitam esse censebat, atque in 
eo, uL unde ortum habuimus, et quo tandem p«r- 
venturi simus, intelligamus. *olas insuper has tutas 
aique ab omni subreptione immunes opes ducebat, 
nimirum Deo et pauperibus opes elfundere, ac 
prissertim consanguineis, qui fortunis suis, tanquam 
flore quodam, excidissent ; quibus, quod necesse 
esset, duntaxat. priebere, non calaimitatis depulsio- 
nei, sed monumentum esse judicabat : liberalius 
autem et prolixius eos juvare, id demum firmi ho- 
noris ac perfectissimi solatii esse. Jam cum alise rei 


(6) Ἰσόῤῥοπον καὶ ὁμότιμον. « Ob aquales vir- 
tutis lances, paremque priestintiam » 

(3) Ἑκχοντὶ ἡττώμενον. Jes., ἔχον τῇ ἡἧττώ- 
μενον [mendose]. 

(8) Γραπτούς. Jes., χρυπτούς, « occultos. » 

(9) Tor ἐκ γέγους. « Consanguineos.» Elias « ho- 
mines nob.li et claro genere ortos» intelligit, lta 
etiam Basilius : ἐχ γένους, τουτέστι ἐξ εὐγενείας 
xai πλούτου πεπτωχότες * € COnsanguineos, » id est, 
(qui a nobilitate et lortuna desciverunt. » 


- 
095 


lant (utrumque enim. assequi difficile est), utroque 
nomine mulieres omnes superavit : tum quod utrum- 
que horum ad summum usque presiüterit, tum 
quod sola duo ista coniplexa fuerit. Rem enim do- 
mesticam industria et solertia sua, juxta leges 
pietatem colere nesciret : Deo rursum ac divinis 
rum procuratione plurimum abesset: neque ab 
alterum impleret, quin polius utrumque alterius ope 
IX. Quodnam orationis tempus, ecquis locus eam 
latuit? Nihil enim toto die erat, ad quod prius im- 
pelleretur. Imo. vero quienam unquam parem spem 
habuit fore, ut simul atque aliquid petiisset, sta- 
tim, quod peteret, consequeretur? Quinam sacer- 
dotum manum vultumque ita verita est, aut omne 
püilosophize genus coluit? 836 Quxnam jojuniis et 
vieilijs carnem magis attenuavit, aut diurnis ac no- 
cturnis fixa stetit? 
Quinam virginitatem. majore in. admiratione ha- 
buit, quamvis connubii vinculum sustinens? Qu- 
nam orphanis ac viduis majori prosidio fuit? 
Quinam lugentibus calamitates απ. sublevavit ? 
Atque h:c insuper, qu: parva quidem fortasse 
sunt, atque a nonnullis etiam contemnuntur, quod 
plerisque non facile pateant (fit enim fere, vt! quod 


psalmodiis columnae instar 


Cuispiam assequi non potest, id ob invidiam ne cre- 
dible quidem esse putet), apud me tamen in 
magno pretio sunt, quoniam fidei inventa erant et 


S. GREGORII TIIEOLOGI 


familiaris augend:e laude, alie pietatis gloria excel- A 


996 


μους, ὡς εὐσεθεῖν οὐκ εἰδυῖα - οὕτω δὲ προσχειμένη 
Θεῷ xai τοῖς θείοις, ὡς οἰχουρίας πλεῖστον ἀπ- 
ἔχουσα - xa οὐδὲν ὑπὸ (10) τοῦ ἑτέρου παραθλαπτο- 
βένη πρὸς θάτερον, ἀμφότερα δὲ δι᾽ ἀλλήλων χρα- 
πύνουσα. 


mulieri forti ἃ Salomone statutas, ita auxit, quas! 
T€ 


bus ila sese addixit, tanquam ἃ rerum domestica. 
alterutro. horum quidquam impedita est, quominus 


fulcivit et confirmavit. 


Θ΄. Τίς μὲν ἔλαθεν ἐχείνην, εὐχῆς ἢ καιρὸς, 1| 
τόπος ; ὃ (11) χαὶ πρῶτον ἣν αὐτῇ πάντων τῆς ἡμέ- 
ρᾶς χίνημα. Μᾶλλον δὲ τίς οὕτως ἔχειν ὁμοῦ τῷ 
αἰτεῖν (129) τὸ αἰτούμενον ἤλπισεν ; Τίς δὲ ἱερέων 


» NE: B ENS x 
B οὕτως ἠδέσθη χεῖρα xaX πρόσωπον, ἣ πᾶν εἶδος φιλο- 


σοφίας ἐτίμησεν ; Τίς δὲ 


μᾶλλον νηστείαις χαὶ ἀγρυ- 
πνίαις πὰς σάρκας ὑπέσπασεν, ἣ ψαλμῳδίαις ἑαυτὴν 
ἐστήλωσε (15) παννύχοις τε χαὶ ἡμερησίαις ; Τίς 
μὲν παρθενίαν ἠγάσθη πλέον, χαίπερ ἀνασχομένη 
Hm 


δέσεως; 


αἀστάτις (14); 


Τίς δὲ ὀρφανῶν χαὶ χηρῶν ἀμείνων ἐγένετο 
τίς δὲ πενθοῦσι τὰς συμφορὰς 


τος 
Ὡ 
s] 


τ 
^ 


ὕτω συνυπεχούφισς (15); Kao ταῦτα δὴ, τὰ μιχρὰ 
δέ τ 


ο 

μὲν ἴσως, τυχὸν ισι χαὶ διαπτυόμενα, ὅτι μηδὲ 
προσιτὰ ῥᾳδίως τοῖς πλείοσι (τὸ γὰρ οὐκ ἐφιχτὸν οὐδὲ 
πιστόν πως διὰ τὸν φθόνον), ἐμοὶ δὲ χαὶ λίαν τιμώ- 
στεως ἣν εὑρήματα, xai πνευματικῆς 


Οἷον: τὸ μήπατε φωνὴν αὐτῆς 


I 


s 
ἐν ἱεροῖς ἀχουσθῆνα: συλλόγοις, ἣ τόποις, ἔξω τῶν 
ἀναγχαίων (10) χαὶ μυστιχῶν. 


spiritualis fervoris conatus. Quo in genere illud est, quod in sacris conventibus aut locis nunquam illius 
vox audita 51}, si necessarias el myslieas excipiamus. 


X. Quod si olim magnum atque amplum altari ( 


erat, quod super ipsum nee securis ascendisset, nec 
visa nee audita ascia esset? (quo nimirum subli- 
mius aliquid significabatur, nempe nativum et sim- 
plex, artisque-ae fuci expers esse debere, quidquid 
Deo consecratur), cur non illi quoque ad lauden: 
magnum sit, quod silentio saneta honorarit, qued 
venerand:e mens:s nunquam terga obverterit, nec 
in divinum pavimentum exspuerit; quod nullius 
unquam gentilis feminz:, quamvis alioqui honestis- 
sime ae propinquissim:e, manibus manurn injecerit, 
aut labra labris miscuerit ; imo nec cum his, qui ἃ 
profana et impura mensa veniebant, non modo 
sponte, sed ne coacta quidem sal commune ha- 
buerit, nec impuram et saerilezam domum adver- 


sus conscientize legem, aut pertransire unquam aut D 


conspicere sustinueril; nec aurem et linguam, res 
divinas partim. accipientem, partim proloquentem, 
ethnicis narrationibus, ac theatricis cantilenis con- 
taminari passa sit (nihil enim profani sacris conve- 


* Deut. xxvn, 5. 


(10) Ὑπό. Or. 4, ἀπό. 

(M) Τόπος; 6. Jes., τόνος. Cmsl. 1, 5j. 

(12) Τῷ αἰτεῖν. Coisl. 1, τὸ αἰτεῖν. 

(15) Ἑστήκωσε. Rillius : « Columuz instar. se- 
ipsam affixit. » 

(14) Παραυστάτις. In quibusdam, προστά 

(15) Συγνυπεκούφισε. Or. 1, συνεχούφισς. 


I. Καὶ εἰ μέγα τῷ θυσιαστηρίῳ ποτὲ τὸ μὴ πέλε- 
χὺυν ἐπ᾽ αὐτὸ ἀναύηναι, μηδὲ ὀφθῆναι, ἢ ἀκουσθῆναι 
λαξευτήριον (λόγῳ μείζονι, ὡς δέον φυσιχὸν χαὶ 
ἄτεχνον εἶνα. πᾶν τῷ Θεῷ χαθιερούμενον), πῶς οὐχὶ 
xal παρ᾽ ἐχείνης μέγα, τὸ σιωπῇ τιμᾶσθαι τὰ ἅγια, 
πὸ μήποτε νῶτα δοθῆναι τῇ σεθασμίῳ (17) τραπέζῃ, 
μηδὲ χαταπτυσθῆναι θεῖον ἔδαφος, τὸ μήποτε δεξιὰν 
ἐμόληθῆναι ἣ χείλη μιγῆναι χερσὶν Ἑλληνιχαῖς ἣ 
χε 

: ; ENS UE Ξ -— 
οἰχειοτάτης ; ἀλλὰ μηδὲ ἁλῶν χοινωνῆσαι, μὴ ὅτι 
ἑχοῦσαν, ἀλλὰ μηδὲ βιασθεΐῖσαν, τοῖς ἀπὸ τῆς βεθήλου 


Dot μηδὲ τῆς τἄλλα χοσμιωτάτης γυναιχὸς xol 


χαὶ ἀνάγνου τραπέζης μηδὲ μιαρὸν οἶκον ἣ παρεὰλ- 
θεῖν ποτε, ἣ ἰδεῖν ἀνασχέσθαι, παρὰ τὴν τοῦ συνειδό- 
τος νομοθεσίαν" μηδὲ διηγήμασιν Ἑλληνικοῖς, ἢ ἄσ- 
μᾶσι θεατριχοῖς χαταμολυνθῆναι τὴν ἀχοὴν, ἣ τὴν 
γλῶσσαν, τὴν τὰ θεῖα δεχομένην 3| φθεγγομένην 
(οὐδὲν γὰρ ἱεροῖς πρέπειν ἀνίερον)" xal ὃ τούτων 


θαυμασιώτερον, τὸ μήποτε τοσοῦτον δοῦναι πένθει 
σωμαπιχῷ, χαίτοιγε διαφερόντως χαμπτομένην χαὶ 


τοῖς τῶν ξένων πάθεσιν, ὥστε ἣ γοεράν ποτε πρὸ 


(10) ᾿Αγναγχαίων, etc, Per « voces necessarias et 
mystieas,» eas intelligit Elias, quibus plebs tota 
sacerdotibus accinebat, quales. sunt, ut in scholio 
legitur, voces : « Amen , et cum Spiritu tuo ; San- 
etus. sanclus, et similia : » Δ μήν" καὶ co Πγεύματί 
σου" καὶ có, Αγιος, ἅγιος, xai τὰ τοιαῦτα 

(17) Σεδασμίῳ. Or, 1, σεδασμίᾳ. 


(CO wurzbg xal ἡμέρας, xa παρ᾽ αὐτοὶ 


991 


ORATIO XVill, — FUNEBRIS IN PATREM. 


928 


τῆς εὐχαριστίας (18) ῥαγῆναι φωνὴν, ἢ δάχρυον ἐχ- A nire statuebat) ; nee, quod. majori. admirationi e«so 


πεσεῖν βλεφάρου μυστιχῶς σφραγισθέντος, ἣ σχῆμα 
πένθιμον παραμένειν, χαΐίτοιγε πολλῶν πολλάχις 
συμπεσόγτων αὐτῇ λυπηρῶν. λαμπρᾶς (19) παρού- 
σης ἡμέρας. Ἑυχῆς γὰρ εἶναι θεοφιλοῦς ὑποχλίνειν 
τοῖς θείοις ἅπαν ἀνθρώπινον. 


debet, corporeo luetui tantuin uiquam  indulserit, 
licet alioqui vel externorum. calamitatibus majorem 
in modum eommoveretar, ut luctuosa vox ei prius, 
quam gratiarum actio erumperet, aut ex. palpebris 
mystice signatis laeryma flueret, aut eum dies fe-tua 


adesset, quamvis Ipsi melt pers:epe molestia acciderint, lugubris liabitus permaaeret, Pie enim ac 


Deo eharze anima esse censebat, divinis rebus humana omnia submittere. 


n RM UN. 3. αν... 
IA'. Καὶ σιωπῶ τὰ τούτων ἀποῤῥητότερα, ὧν Θεὸς 

- A Y. ον 

μάρτυς, xai τῶν πιστῶν (20) θεραπαινίδων aig τὸ 
τοιαῦτα ἐπίστευσε. Τὸ γὰρ xa0' ἡμᾶς ἴσως οὐδὲ 
μνήμης ἀξιωτέον, ὡς ἀναξίους τοῦ ἐλπισθέντος * εἰ 
i t 91). ὅτι xal πρὸ Yevé- 

χἀχείνῃ μέγα τὸ ἐπιχείρημα (21), ὅτι χαὶ mph γενέ 
; - Qe τις di ar 

σεως ἡμᾶς χαθυπέσχετο τῷ Θεῷ, μηδὲν τὸ μέλλον 


εὐλαθδηθεῖσα, xaX γεννηθέντας εὐθὺς ἀνέθηχε. Θεοῦ p 


δὲ τὸ μὴ πάντη διαμαρτεῖν αὐτὴν τῆς εὐχῆς, μηδὲ 
ἀπωσθῆναι τὸ χαλλιέρημα (22). Τούτων μὲν οὖν τὰ 
μὲν παρῆν ἤδη, τὰ δὲ ἔμελλε, ταῖς χατὰ μέρος πρου- 
Üfxatg αὐξόμενα. Καὶ χαθάπερ ἥλιος ἥδιστον ταῖς 
ἑωθιναῖς προσθάλλων ἀκτῖσι, ταῖς μεσημδριναῖς θερ- 
μότερος ἴστατα: xaX o 
uix τὰ τῆς εὐσεθείας ἀπ᾽ ἀρχῆς ὑποφαίνουσα (25), 


ρος" οὕτω xax αὕτη, οὐ 


^ t I* "m4 It T 
τῷ τελευταίῳ φωτὶ πλέον ἐξέλαμψε. Τότε δ᾽ οὖν 


χέντρον οὐ μικρὸν εὐσεθείας οἴχοθεν εἶχεν αὐτὴν ὁ 
εἰσοιχισάμενος, ἄνωθεν μὲν, xa Ex προγόνων φ'λό- 
θεόν τε xal φιλόχριστον, χαὶ πατρῷον χλῆρον δια- 
δεξαμένην τὸν τῆς ἀρετῆς “ ἀλλ᾽ οὐχ ἐχ τῆς ἄγρι- 
ελαίου, χαθὼς ἐχεῖνος, ἐγχεντρισθεῖσαν εἰς χαλλι- 
ἔλαιον, οὐ φέρουσαν δὲ τὸ ἑτεροζυγεῖν δι᾽ ὑπερθολὴν 


πίστεως " ἀλλὰ τοῦτο μόνον φιλοσοφῆσαι μὴ δυνα- C 


μένην, τἄλλα χαρτεριχωτάτην οὖσαν γυναιχῶν xz 
ἀνδριχωτάτην (24), τὸ ἐξ ἡμισείας ἡνῶσθαι τῷ Θεῷ 
διὰ τὴν τοῦ τμήματος ἀλλοτρίωσιν, ἀλλὰ μὴ προστε- 

ἦναι τῇ σωματιχῇ συναφείᾳ τὴν συμφυΐαν τοῦ πνεύ- 
a. xaX διὰ τοῦτο προσπίπτουσαν μὲν τῷ Θεῷ 
ὑτοῦ τὴν σωτηρίαν 
τῆς χεφαλῆς αἰτουμένην ἐν πολλαῖς νηστείαις xal 
δάχρυσι, προσχειμένην ὃὲ τῷ ἀνδρὶ φιλοπόνως, xal 
πολυτρόπως αὐτὸν ἐμπορευομένην, ὀνειδισμοῖς, vou- 
θεσίαις, θεραπείαις, ἀλλοτριώσεσι, τὸ μέγιστον, τῷ 


οἰχείῳ τρόπῳ, χαὶ τῷ θερμοτέρῳ περὶ τὴν εὐλάύδειαν, 


! 
o 
2 

E 


"6 μάλιστα ψυχὴ χάμπτετα: xai μαλάσσεται, x 
ἀρετὴν ἐχουσίως βιαζομένη. Ἔμελλε δὲ ἄρα χοιλαί- 
νεῖν (23) τὴν πέτραν dj τοῦ ὕδατος ῥανὶς ἀεὶ πλήτ- 

τουσα, xa χρόνῳ διανύσειν τὸ σπουδαζόμενον " δηλοῖ 


δὲ τὰ ἐφεξῆς. 


337 ΧΙ. ^c, quie his occuliiora. sunt, taceo, 
quorum lestis est Deus, et ancille, quarum fidei 
res. hujusmodi committebat. Nam illud, quod ad 
nós altinet, ne commemoratione quidem fortasse 
dignum est, utpote. qui ipsius spei haudquaquam 
responderimus; quanquam magnus ipsi hic cona- 
tus fuit, quod nos etiam ante ortum Deo, futurum 
nihil reformidans, promisit, atque in. lucein editos 
statim. consecravit, Dei autem — beneficium — illud 
fuit, quod voto suo non omnino exciderit, nec victi- 
ma ea, quam obtulerat, repudiata fuerit, Atque 
hic quidem, partim jam aderant, partim. adventa- 
bant, tacitis incrementis paulatim angescentia, Et 
«uemadmodum sol, matutinis radiis in oculos sua- 
vissime incidens, meridianis fervidior et splendi- 
dior stat ; eodem modo illa, cum haud parva pietatis 
officia primum subobscure ostendisset, postremo 
lumine magis exsplenduit. Tum. igitur. haud exi- 
guum pietatis stimulum domi habebat, qui eam sibi 
matrimonio junxerat, quippe qux antiquitus, atque 
ἃ majoribus suis, Dei et Christi amore przedita 
essel, ae. virtutis hireditatem a patribus accepis- 
Set; non aulem, utl ille, ex oleastro in olivam in- 
Seria fuisset, nec, propter incredibilem quamdam 
fidei magnitudinem, cum divers: religionis homine 
jagum ducere sustineret; verum, quamvis alioqui 
mulieres omnes patienti: ac fortitudinis laude supe- 
raret, hoc unum aquo animo ferre non posset, se 
dimidia tantum ex parte, ob segmenti sui aversio- 
nem, Deo copularij et non ad corporum cen- 
junctionem spiritus etiam unionem adjungi; ac 
propterea. dies noctesque ad Dei pedes accideret, 
atque pro capitis sui salute cum inultis jejuniis et 
lacrymis eum obsecraret, atque viro etiam sedulo 
instaret, eumque variis modis lucrari contenderet, 
probris, admonitionibus, obsequiis, simultatibus, et, 
quod maximi momenti erat, morum suorum probi- 
late. ac ferventi erga pietatem studio, qua potis- 


simum re anima flectitur et emollitur, ac voluntarie ad virtutem pertrahitur. Nec vero aliter ficri pote. 
vat, quin assiduis tandem ictibus gutta lapidem exeavaret, ac progressu temporis, quod sjudebat, 
conficeret, quemadmodum ex his, qu: deinceps sequuntur, liquido apparebit. 


(18) Εὐχαριστίας. Regz. plures, tres Colb. Or. 
1, Jes., εὐχαριστηρίου. 

(19) Λαμπρᾶς, etc. Dillius : « Splendido die pr:e- 
sente. » 

(20) TG» πιστῶν. Deest in Reg. bm. 

(21) Ἐπιχείρημα. Reg. a, Or. 1, ἐγχείρημα. 

(22) Ka.L.Uépnga. « Sacra litata, » ἃ χαλλιξρέω, 
* lito, sacra facio. » Hine Schol. : Χριστιανοὶ μέν 
ποτε χαλλιεροῦσι, ὅταν ἑαυτοὺς τῷ Θεῷ προσαγά- 
γωσι πνεύματι συντετριμμένῳ, χαὶ χαρδία τεταπεινω- 
μένῃ * « Christiani quidem tunc sacra faciunt, cum 
seipsos Deo olIcrunt spiritu contrito, et lumiliato 


corde. » 

(25) 'Yxogalrovca. Coisl. 1, ὑφαίνουσα, « te 
xuisset, » 

(24) ᾿Αγδριχωτάτην. Regg. a, bm, Coisl. 1, Or. 
1, ἀνδρειοτάτην. ' 

(25) Κοιιιαίνειν, ete. Notum. est apud. Grzecos 
istud. proverbium : Κοιλαίνει πέτραν ῥανὶς ὕδατος 
ἐνδελεχείη " « Aqum gutta assidue cadendo cavat 
lapidem. » Aet istud etiam. huic simile : Πολλαῖσι 
πληγαῖς δρῦς στερεὰ δαμάζεται" « Predura quercus 
crebris ictibus cedit, » 


$99 


XH. Ive igitar ipsa petebat, et in spe habebat, 
ut qua: fide magis, quam juventute, 33$  ferveret. 
Neque enim quisquam prosentibus rebus perinde, 
ut illa rebus in spe positis, confidebat; nec mirum, 
cum divin:e liberalitatis ae munificentize periculum 
jen fecisset. Huie. autem ad. salutem. adjumento 
erat, tum. ratio ipsa, curationem paulatim admit- 
lens, tum insomniorum etiam visio, per qu:e Deus 
animam salute dignam sxpenumero juvat. Quinam 
autem hiec visio erat? ΠΙῸ nihi jucundissima totius 
narrationis pars sita est, Putabat se, quod ante 
nunquam fecerat, quamvis uxor frequens in ora- 
lione esset, ex Davidis Psalmis eam partem canere : 
Latatus sum in his que dicta sunt mihi, in domum 
Domini ibimus *. Novus et iusuetus hic cautus erat, 
ae desiderium simul cum cantu. ingreditur. Quod 
ubi mulier audivit, voti jam. compos facta, occa- 
sionem arripit, visionem hane in jueundissimam 
partem vera conjectura interpretans, beneliciique 
magnitudines animi letitia declarans, ac salutem 
adurgeus, ne quid, quod vocationi obstaret, inter- 
cederet, nezotiumque, in quod summo studio in- 
eumbebat, abrumperet. Et certe, cum res ita tum 
natà fuisset, ut complures episcopi Niczeam con- 
tenderent, quo Arii furori obsisterent, cuni recens 
orta esset τ hzeresis qu:e. divinitatem | sciadebat, 
Deo sese ac. veritatis prieconibus tradit, et deside- 
rium confitetur, communisque salutis auxilium ab 
iis poscit ; inter quos insignis quoque ille Leontius 
erat, qui tum metropolim nostram gubernabat. 
Miraculum autem, quod hie quoque divina gratia 
editum est, si reticuero, magnam profecto ipsi 
gratie injuriam fecero. Hujus porro testes sunt 
non pauci. Spirituale quoddam erratum accuratio- 
ris discipline magistri admittunt, idque, quod 
futurum erat, gratia przsiznat, ac sacerdotii forma 
cum «atechesi miscetur. O initiationem minime 
spontaneam! Etenim in genu inclinatus, ita cate. 
chesis sermonibus imbuitur, adeo ut multi, qui ad- 
erant, non tantum insenii solertia proediti, sed 
quod futurum erat, przedicerent, 

XUI. Non. multum temporis interfluxerat, cum 
huic miraculo miraeulum 339 aliud adjungitur : 
lunc autem. sermonem piis auribus commendabo ; 
nam apud profanas animas nihil oulehri fidem in- 


*3 Psal. cxxt, 4. 


(26) Ἑθάῤῥει. Reg. a, Or. 1, θαῤῥεῖ. 

(21) Συνείργει μέν... συγείργει δὲ. Coisl. 1, et 
Or. 1, συνήργει, etc. j k 

(28: "A£iar τοῦ σώζεσθαι. « Salute. dignam. » 
ld cum congruentia quadam intelligendum est ; 
nullum enim ante fidem potest esse meritum. 

(29) Πορευσόμεθα. Weg. ἃ, πορευσώμεθα. 

(50) Μετὰ τῆς ἀληθείας. « Cum veritate. » 

(51) κλήσει. Sic Coisl. 4 et 2, Jes., eic. In ed. 
ZÀAL . 

(5:) Δή. Sie Reg. bm, Coisl. 4 et 2, Or. 1, etc. In 
ed., τῇ 

(95) 
1 et 2, Or. 1, Jes. 

(54) "Hr ὁ πάνυ, eic. Goisl. 1 
ς χαθ' ἡμᾶς. 


Σπεύδειν. Sic plures Regg., et Colb., Coisl. 
In ed , σπευδήν, [|mendose.] 
, ἣν ὁ τότε Πόντου, 


S. GREGOH!I THEOLOGI 


A 


etiam 


b 


1009 

xol ἤλπιζεν, ἅτε τῇ 
ἔουσα. Καὶ γὰρ οὐδεὶς 
οὕτως ἐθάῤῥει (26) τοῖς παροῦσιν, ὡς αὕτη τοῖς ἐλ- 
πισθεῖσι, πείρᾳ μαθοῦσα τοῦ Θεοῦ τὸ φιλόδωρον. Τῷ 
δὲ συνείργει 


IB'. Ἡ μὲν χαὶ ι 
πίστει μᾶλλον. ἣ τῇ νεότητι ( 
ur t μᾶλλον ἣ τῇ νεότητι 


μὲν πρὸς σωτηρίαν χαὶ ὁ λογισμὸς, χατὰ 
μικρὸν τὴν θεραπείαν παραδεχόμενος" συνεέργει δὲ (21) 
χαὶ ὀνειράτων ὄψις, οἷς εὐεργετεῖ πολλάχις Θεὸς 
Ψυχὴν ἀξίαν τοῦ σώζεσθαι (28). ᾿Αλλὰ τίς ἡ ὄψις ; 
Ἐνταῦθά μοι xaX τὸ τοῦ διηγήματος ἥδιστον" "Ἐδο- 
ξεν, ὃ μήπω πρότερον, χαίτοι πολλάχις τῆς γυνᾶι- 
χὸς ἱχετευούσης xal δεομένης, ψάλλειν Ex τῶν τοῦ 
θείου Aa618 ἐχεῖνο τὸ μέρος: Εὐφράγθην ἐπὶ τοῖς 
εἰρηκόσι μοι" εὶς οἷκον Κυρίου πορευσόμεθα (29). 
Ka 1j ψαλμῳδία. ξένη, χαὶ ὁ πόθος τῇ ᾧδῆ συνεισ- 
ἐρχεται. Καὶ ὡς ἤχουσεν ἣ τῆς εὐχῆς ἐπιτυχοῦσα, 
τὸν χαιρὸν ἁρπάζει, ὑποχριναμένη τε τὴν ὄψιν πρὸς 
τὸ ἥδιστον μετὰ τῆς ἀληθείας (50), χαὶ τῇ χαρᾶ 
δηλοῦσα τῆς εὐεργεσίας τὸ μέγεθος, xai τὴν σωτη- 
ρίαν ἐπιταχύνουσα, μὴ τι παρξμπεσὸν ἐμποδίσῃ τῇ 
χλήσει (51), xo λύσῃ τὸ σπουδαζόμενον. Ka δὴ (52 
συμθὰν τηνιχαῦτα πλείους ἀρχιερεῖς ἐπὶ τὴν Νιχκαίαν 
σπεύδειν (55), ἵνα χατὰ τῆς ᾿Αρείου στῶσι μανίας, 
ἄρτι τοῦ χαχοῦ φυομένου, χαὶ τὴν θεότητα τέμνον-- 
τος, δίδωσι μὲν ἑαυτὸν τῷ Θεῷ xai τοῖς κήρυξι «rc 
ἀληθείας, χαὶ τὸν πόθον ὁμολογεῖ, xaX ζητεῖ παρ᾽ 
αὐτῶν τὴν χοινὴν σωτηρίαν, ὧν εἷς Λεόντιος ἣν ὁ 
πάνυ (54), ὁ τότε τῆς xa0' ἡμᾶς μητροπόλεως ἐξ- 
ἡγούμενος. Ὃ 0t χάνταῦθα παρὰ τῆς χάριτος ἀπήν- 
τὴσε θαῦμα, σφόδρα ἂν ἀδιχοίην τὴν χάριν, εἰ σιωπῇ 
παρέλθοιμι" μάρτυρες δὲ οὐχ ὀλίγοι τοῦ θαύματος " 
Πλανῶνταί τινα πλάνην πνευματιχὴν οἱ τῆς ἀχρι- 
θείας διδάσχαλοι (35), xaX mpovumot τὸ μέλλον Tj χά- 
ρις, καὶ τύπος ἱερωσύνης τῇ χατηχήσει μίγνυται. 
Ὃ τῆς ἀχουσίου μυήσεως! Ἐπὶ γὰρ γόνυ χλιθεὶς, 
οὕτω τοῖς λόγοις τῆς χατηχήσεως χαταρτίζετι 
ὥστε πολλοὺς τῶν παρόντων προφητεῦσαι τὸ μέλλο 
οὐ τῶν ὑψηλοτέρων μόνον, ἀλλὰ χαὶ τῶν ταπεινοτέ- 
ρων εἰς σύνεσιν, οὐχ ἀμυδροῖς σημείοις πιστωθέντας 
πρὸς τὸ ἐσόμενον. 
ipsi rudes, haud obscuris signis confirmati, 
II". Μικρὸν τὸ ἐν μέσῳ, x3 τῷ θαύματι θαῦμα 
συνάπτεται - παραθήσομαι ὃὲ πιστῶν ἀχοαῖς τὸν λό- 
γον Ψυχαῖς γὰρ βεθήλοις οὐδὲν τῶν χαλῶν ἀξιόπι- 
στον. Πρόσεισι μὲν τῇ δι᾽ ὕδατος (50) ἀναγεννήσει 


(33) Οἱ τῆς àxpi£elac διδάσκα.ϊοι. « Accuratio- 
ris disciplin:e magistri. » Billius, « sincer:e disci- 
plinze, » Juxta. hane. disciplinam, ut habet scho- 
lium, « non genna fleetebant, catechumeni , sed 
aures tantum oleo perfundendas przebebant, Grego- 
rius autem senior, contra hane legem, cum sacris 
initiaretur, genuflexit; et qui catechise. munere 
fungebatur, item ipse errore lapsus, nou catechesis, 
sed sacerdotii orationem protulit, » Ἔτι τῶν xaz- 
ηχουμένων οὐχ εἰωθότων χλίνειν τὰ γόνατα, ἀλλὰ 
μόνον τῷ ἐλαίῳ χρίεσθαι τὰ ὦτα, αὐτὸς παρὰ τὸν 
νόμον χατηχήσεως ἔχλινε κατηχούμενο-:. χαὶ ἔτι ὁ 
χατηχήσας πλανηθεὶς, οὐ χατηχήσεως, ἀλλὰ ἱερωσύ- 
νης εὐχὴν ἐποίησεν. 

(96) Τῇ δι ὕδατος. Reg. a, τῇ τοῦ ὕδατος. 


1001 


ORATIO XVIII, — FUNEDRIS IN PATREM. 


1002 


καὶ Πνεύματος, δι᾽ ἧς ὁμολογοῦμεν Θεῷ τὴν τοῦ χατὰ A venire polest. Ad eam regenerationem, qum per 


Χριστὸν ἀνθρώπου μήρφωσίν τε xai τελείωσιν, xat 
ποῦ χοϊχοῦ πρὸς τὸ πνεῦμα μετάθεσιν χαὶ ἀνάπλασιν" 
χαὶ πρόσεισι μετὰ θερμῆς τῆς ἐπιθυμίας, χαὶ λαμ- 
πρᾶς τῆς ἐλπίδος, τῷ λουτρῷ προχαθήρας (57) ἑαυ- 
τὸν εἰς δύναμιν, xal ψυχῇ χαὶ σώματι χαθαγνίσας 
πολλῷ μᾶλλον, ἣ οἱ τὰς πλάχας παρὰ Μωῦσέως (58) 
᾿ δέξασθαι μέλλοντες. Toig μὲν γὰρ μέχρις ἐσθῆτος ὁ 
ἁγνισμὸς, xal γαστρὸς μιχρὰ στένωσις, 
σύνη τις σχέδιος (59)* τῷ δὲ πᾶς ὁ ἐν μέσῳ βίος 
παρασχευὴ τῆς ἐλλάμψεως ἦν, χαὶ πρὸ τῆς καθάρ- 
σεως χάθαρσις ἀσφαλιζομένη τὴν δωρεὰν (40), ἵνα ἡ 
τελειότης τῇ χαθαρότητι πιστευθῇ, χαὶ μὴ κινδυνεύσῃ 
τὸ ἀγαθὸν ἐν ἕξει τολμώσῃ μετὰ τῆς χάριτος (41). 
ἐξξελθόντα δὲ αὐτὸν Ex τοῦ ὕδατος, φῶς περιαστρά- 
miei χαὶ δόξα τῆς διαθέσεως ἀξία, μεθ᾽ ἧς προσῆλθε 


xai σωφρο- 


τῷ χαρίσματι τῆς πίστεως" ἔστι μὲν οἷς xal τῶν 
ἄλλων ἐπίδηλος, οἵ τότε μὲν σιωπῇ τὸ θαῦμα χατ- 
ἔσχον, ἐξειπεῖν οὐ θαῤῥήπταντες (χαὶ γὰρ αὐτοῦ μόνου 
ταύτην εἶναι τὴν ὄψιν ἔχαστος ᾧετο), μιχρὸν δὲ 
ὕστερον ἀλλήλοις διέδωχαν " τῷ Oi βαπτιστῇ xav τε- 
λειωτῇ (12) τοσοῦτον ἐναργής τῇ χαὶ γνώριμος, ὥστε 
μηδὲ (45) χατασχεῖν δυνηθῆναι τὸ μυστήριον, ἀλλὰ 
xai δημοσίᾳ ῥῆξα: φωνὴν, ὅτι τὸν ἑαυτοῦ (44) διά- 
&oyov τῷ πνεύματ: χρίσειεν. t] 


et initiabat, adeo clara et cognita, uL ne mysterium quidem 


aquam et Spiritum efficitur, ipse accedit, per 
quam hominis, qui secundum Christum est, forma- 
tionem et. perfectionem, terrenique ad spiritum 
immutationem | et relictionem Deo confitemur : et 
quidem cum ardenti desiderio et splendida spe ad 
lavacrum accedit, cum se pro viribus suis prius 
purgasset, atque tum animo, tum corpore, multo 
magis, quam qui olim a Moyse tabulas accepturi 
erant **, purificasset. Illis enim non ultra vestem, et 
exiguam ventris compressionem, ac brevem quam- 
dam corporis castimoniam purilicatio sese porri- 
gebat: ipsi autem ad divinam. illuminationem su- 
perior omnis vita praeparatio qnaedam erat, et anta 
purgationem purgatio, αὐ donum in tuto poneret, 
ut perfectio puritati commilteretur, bonumque mi- 
nime periclitaretur. in. habitu, qui grati: auxilio 
priesideret, Ipsum autem ex aqua. egressum lumen 
cireumfulget, et gloria hae animi affectione, cum 
qua ad fidei gratiam accessit, digna : nonnullis qui- 
dem etiam aliis conspicua, qui tum miraculum 
illud apud se continebant, idcirco enuntiare mi- 
nime audenles, quod unusquisque visionem hanc 
sibi duntaxat contigisse crederet, paulo post autem 
illud inter se disseminarunt : at ei, qui. baptizabat 
peetore clausum tenere potuerit, sed 


palam clamaverit se successorem suum spiritu unxisse. 


IM, Καὶ τοῦτο οὐδεὶς ἀπιστήσειε τῶν ἀχηχοότων 
τε χαὶ γιγνωσχόντων, ὅτι Μωῦσῆς (45) μὲν ἔτι μι- 
χρὸς ὧν τοῖς πολλοῖς, χαὶ οὕπω λόγου τινὸς ἀξιούμε- 
νος, £x τῆς βάτου χαλεῖται, χαιομένης μὲν, οὐχ ἀνα- 
λισχομένης δὲ, μᾶλλον δὲ τοῦ ἐν τῇ βάτῳ φανταζο- 
μένου, χαὶ πιστοῦται τῷ πρώτῳ θαύματι " Μωῦσῆς 
ἐχεῖνος, ᾧ θάλασσα τέμνεται, xal ἄρτος ὕεται, xal 

pa πηγάζει, xaX στύλος πνρὸς χαὶ νεφέλης ὁδη- 
9st, μετ᾽ ἀλλήϊῶν ἱστάμενοι (40), χαὶ χειρῶν ἔχ- 
τασις τρόπαιον ἵστησι, xal νιχᾷ πολλὰς μυριάδας, 


? 
τὸν σταυρὸν σχηματίζουσα. Ἡσαΐας 6i, ὁ τῆς δόξης 
xai τῶν σεραφὶμ θεατὴς, xol μετ᾽ ἐχεῖνον Ἵερε- 
μίας, ὁ τὴν μεγάλην xaz' ἐθνῶν χαὶ βασιλέων πιστευ- 
θεὶς δύναμιν" ὁ μὲν ἀκούει: θείας φωνῆς, xal τῆς 
προφητείας τῷ ἄνθραχ: προχαθαίρεται" ὁ δὲ πρὸ 
τῆς (41) διαπλάσεως γιγνώσχεται, xai mph γεννή- 


x 


σεως ἁγιάζεται. Παῦλος δὲ διώχτης ὧν ἔτι, ὁ μέγας 


XIV. Nec vero quisquam huic rei fidem adhibere 
detrectaverit, qui audierit et. noverit, quemadmo- 
dum Moyses, eum apud multos adhuc parvus esset, 
nec vulgi judicio ulla fama celebraretur, e rubo qui 
ardebat quidem, sed non assumebatur *?, vel ab eo 
potius, qui in rubo apparebat, vocatus sit, ac primo 
illo miraculo confirmatus : Moyses, inquam, ille, 
cui mare scinditur **, panis pluit *, petra scatu- 
rit 9, ignis et nubis columna alternis vicibus stan- 
tes *?, iter prxemonstrant, et manuum extensio ὅδ, 
crucem adumbrans, tropeum statuit, ac multa 
hominum millia superat. [saias autern, ille, inquam, 
glorie et seraphinorum spectator *!; ac post eum 
Jeremias, qui 34Q magnam adversus gentes et 
reges potentiam accepit ?* ; aller divinam vocem 
audit, atque priusquam prophetie munus obeat, 
per carbonem purgatur 9^; alter ante formationem 


τῆς ἀληθείας χῆρυξ, ὁ τῶν ἐθνῶν ἐν πίστε: διδάσχα- D cognoscitur, et ante ortum sanctilicatar "*.. Paulus 


* Exod, xix, 10. 


89 Exod. xvii, 11, 47. δ᾽ 158. vi, 1. 


ροχαθάρας. 


$. 


59) Kai σωφροσύνη τις σχέδιος. « Brevis que- 
dam et ad tempus ab uxoribus continentia. » Aut, 
ut in Elia, « castitas. » 

(40) ᾿Ασφαμιζομένη τὴν δωρεάν. Dillius : « fir- 
mitatem dono allerens. » 

(41) Μετὰ τῆς χάριτος. Billius legit, χατὰ τῆς 
χάριτος, et vertit, « in animi habitu adversus gra- 
tiam audaci, » Sie etiam legitur in Bas, ed., Or. 1, 
aliisque nonnullis codicibus. Nobis tamen retinenda 
videtur lectio, que habet, ἐν ἔξει τολμώσῃ μετὰ 
τῆς χάριτος, c in. habitu, qui gratie auxilio. przesi- 
deret, » Quis enim ille est. « habitus adversus gra- 


ParroL. Gg. XXXV, 


*5 Exod. 11,4... *5 Exod. xiv, 92. 
?! Jerem. i, 10. 


M Εχοάμανι, 4. " Exod. xvi, 6. ** Exod. xri, 2. 

ΕΣ 1s29891,6... ** Jer. 1, 5. 
tiam audax, » in quo « bonum, » id est, « baptismi 
gratia, non periclitetur? » 

(42) TeAeuoz]. Sic Reg. bm. et Or. 1. In ed., 
τελειοτῇ. 

(45) Μηδέ. Regz. a, hm, Or. 1, μήτε. 

(44) "Ὅτι τὸν ἑαυτοῦ, etc. Billius, « sed eum 
quem inungebal, sibi in episcopatu suecessuruni 

alam ac publice clamaverit. » 
᾿ (45) Mobofic. Reg. bim, et Or. 1, Μωσῆς. 

(40) Mec" ἀ.1.1ἠων ἱστάμενοι. πες ab inter- 
prete omissa. « Alternis vicibus stantes, » id est, 
« altera in usum diei, altera in usui uoctis. » 

(41) Τῆς. S c leg. bm. Deest in ed. 


9 
ἰω 


1605 S, GREGOR 


etiam, magnus, inquam, ille veritatis przeco, et A 
gentium in fide magister, cum adhuc persecutor 
esset, lumine cireumfunditur ὅδ, eumque, quem per- 
sequebatur, cognoscit, magnumque ministerium sibi 
Evangelio implet. 

XY. Quid autem omnes eos enumerare attinet, 
qui a Deo advocati sunt, talibusque miraculis as- 
citi, qualibus ille etiam ad fidei pietatem confirma- 
tus est? Nec vero talia quidem, tamque incredi- 
bilia et admiranda initia fuerunt, per ea autem, 
qui postea secuta sunt, aliquid eorum, qua prze- 
cesserunt, probro et. dedecore affecit, quemadmo- 
dum quispiam ex iis, qui hbonestarum rerum satu- 
ritatem et fastidium cito concipiunt, nec ulterius 
progredi curant, vel etiam ad vitium omnino rela- 
buntur. Non, inquam, hoc cuiquam dicere licet; 
verum, et sibi admodum constitit, et pristinis ve- 
stigiis haesit, adeo uL inter se utraque pulchre con- 
venirent, nempe et ea, quie sacerdolium prwcesse- 
rant, cum his, qu: in sacerdotio recte ac pr:eclare 
gessii,et ea qui? post. susceptum sacerdotium se- 
cula sunt, cum iis, qu:& pracesserant : nec aliter 
incipere deceat, quam quomodo ipse finivit, nec 
rursus in alium [inem progredi, quam unde is 
exordium duxerat. Sacerdotium autem suscipiL, non 
ea facilitate ae confusione, qus nunc viget, sed 
nonnullo interjecto temporis spatio, quo nimirum 
ad sui purgationem aliorum quoque purgandoruim 


TIIEOLOGI 1004 
λος, xat φωτὶ περιλάμπεται, xal γνωρίζει τὸν διω- 
χόμενον, χαὶ τὴν μεγάλην διαχονίαν πιστεύεται, καὶ 
πληροῖ τοῦ Εὐαγγελίου πᾶσαν ἀχοὴν χαὶ διάνοιαν. 


creditum | suscipit, atque 9mnium aures et animos 


IE'. Ti δεῖ πάντας ἀπαριθμεῖσθαι τοὺς ὑπὸ Θεοῦ 
προσχληθέντας, χαὶ τοιούτοις οἰχειωθέντας θαύμα- 
σιν, οἷς (48) χἀχεῖνος 
θειαν; Καὶ οὐ τὰ μὲν 
ἄπιστα χαὶ παράδοξα, 


ἐθεθαιώθη πρὸς τὴν εὐσέ- 
πρῶτα τοιαῦτα, χαὶ οὕτως 
χατήσχυνε δέ τι τῶν προ- 
Ὀπηργμένων τοῖς ὕστερον, ὡς ἄν τις τῶν τάχιστα 
χόρον τοῦ χαλοῦ λαμθανόντων, εἶτα τοῦ πρόσω χατα- 
φρονούντων, ἣ χαὶ παντάπασι πρὸς χαχίαν παλιν- 
δρομούντων οὐχ ἔστι τοῦτο εἰπεῖν " ἀλλὰ xal λίαν 
ἑαυτοῦ χαὶ τῶν προειληφότων ἔχεται, ὥστε ἀμφό- 
τερα συναρμόζειν ἀλλήλοις, τά τε πρὸ τῆς ἱερωσύνης 
ποῖς ἐχείνης χαλοῖς, xal τὰ μετ᾽ αὐτὴν τοῖς πρότε- 
pov* χαὶ μήτε ἄλλως (49) ἄρξασθαι πρέπειν ἣ ὡς 
ἐτελεύτησε, μήτε εἰς ἄλλο προελθεῖν τέλος ἣ οὗ 


σ 

οὐ χατὰ τὴν νῦν εὐχολίαν χαὶ ἀταξίαν, ἀλλὰ μικρόν 
τι διαλιπὼν, ὥστε τῇ χαθάρσει΄ προστεθῆναι xal τὴν 
τοῦ χαθαίρειν ἐμπειρίαν xal δύναμιν. ὅπερ (51) δὴ 
νόμος ἀχολουθίας πνευματιχῆς. Ἐπεὶ δὲ πιστεύεται, 
πλέον ἡ χάρις δοξάζεται, ὥσπερ ὄντως Θεοῦ χάρις, 
ἀλλ᾽ οὐχ ἀνθρώπων, οὐδὲ, ὅ φησιν ὁ Ἐχχλησιαστὴς, 
ὁρμή τις αὐτόνομος, καὶ προαίρεσις πνεύματος (52). 
peritiam. et facultatem adjungeret, quemadmodum 


videliceà. spiritualis ordinis lex. poscit. Postquam auteim suscepit, gralia magis celebratur, ut revera 
Dei gratia, non autem hominum, nec ut, quod ait Ecclesiastes, impetus quidam solutus, et pr:sumptio 


spiritus ὅδ, 

XVI. Nam cum silvosam et. agrestem Eeclesiam C 
accepisset, non longo ante. tempore episcopali cura 
gubernatam, sed ab uno tantum ex antecessoribus 
suis exornatam, quique, ut admirandis atque an- 
gelicis moribus erat przeditus, ita simplicior, 3/41 
quam qui nunc populo przssunt, habebatur; eo au- 
tens celerrime ia ecelum | assumpto, perdiu rursum 
neglectam, et ob anüstitis inopiam squalore affe- 
clam, atque in vepres redactam, primum quidera 
ferinos hominum mores haud magno negotio miti- 
gavit, tum pastoralis artis sermonibus, tum etiam 
quod se, velut spiritualem quamdam statuam ad 
optima cujusque actionis pulchritudinem expolitam, 
ad imitandum proponeret. Deinde in sacrarum litte- 
rarum meditatione, summa cum animi contentione 
versatus, quamvis serius ad hujusmodi studia sese 
contulisset, tantum eruditionis brevi collegit, uL nec 


SUACL IX, 0. "Eccle. 1,47. 

(48) Οἷς. Or. 1, οἵοις. 

(49) "AA40c, ete. Montac., ἄλλοις ἄλλως .. Eze- 
λεύτησεν ἐχεῖνος. Verum hx voces ἄλλοις, et ἐχεῖ- 
νος, qu:e in nullo reperiuntur codice, nobis super- 
flue, ideoque rejiciendze videntur. 

(50) Ἢ οὗ προήρξατο. Billius : 
incepit. » 

(01) "Ox£p. Regg. a, bm, ὅσπερ 
legisse, ὥσπερ. 

(52) Καὶ προαίρεσις zvebpazoc. « Priesnmptio, 
adlictio spiritus. » Sie LXX. «n Hebraeo autem ser- 


« quam ul ipse 


. Billius videtur 


1X. Παραλαθὼν γὰρ τὴν Ἐχχλησίαν ὑλώδη xo 
ἀπηγροιχισμένην, οὐ πόῤῥωθεν μὲν ἐπισχοπῇ ποι- 
μανθεῖσαν, ἀλλ᾽ ὅσον ἑνὶ τῶν πρὸ αὐτοῦ χοσμηθῆνα:, 
xo τούτῳ θαυμασίῳ μὲν χαὶ ἀγγελικῷ τὸν τρόπον, 
ἁπλουστέρῳ δὲ ἣ χατὰ τοὺς νῦν τῶν λαῶν προστά- 
τας τούτου δὲ τάχιστα προσληφθέντος, ἐπιπολὺ πά- 
λιν ῥᾳθυμηθεῖσόν 


πε 
τε 


χαὶ χερσομανήσασαν ἐξ ἀναρ- 
χίας " πρῶτον μὲν τὰ ἤθη τῶν ἀνθρώπων οὐ χαλεπῶς 
ἐξημέρωσε λόγοις «e ποιμαντιχῆς (6) ἐπιστήμης, 
χαὶ τῷ προθεῖναι (54) τύπον ἑαυτὸν, ὥσπερ ἀνδριάντα 
πνευματιχὸν, εἰς χόλλος ἀπεξεσμένον πάσης ἀρίστης 
πράξεως. "ἙΕπειτα τοῖς θείοις λόγοις συντόνως ἐμμε- 
λετήσας, χαίπερ ὀψιμαθὴς τῶν τοιούτων τυγχάνων, 
τοσαύτην ἐντὸς ὀλίγου χρόνου σοφίαν συνελέξατο, 
τε τά τε ἄλλα μηδενὸς λείπεσθαι τῶν ἐπὶ πλεῖστον 
πεπονηχότων, xal χάριν &x Θεοῦ ταύτην λαθεῖν ἑξαί- 


ρξτον, ὀρθοδοξίας γενέσθαι πατὴρ xa διδάσχαλος " 


mone, r3 Ty, « depastio venti. » Unde Schol. 
pro προαίρεσις πνεύματος, habet, νομὴ ἀνέμου, 
« depastio venti, » ut apud Hebrxos. Caeterum Gre- 
gorius hie nihil aliud intellexit , nisi quod expres- 
serunt interpretes, cum hac Eccle. 1, 17, verba 
interpretati sunt, nempe Gregorium patrem nec 
proecipiti motu, nec inani gloria ductum, ad sacer- 
dotium accessisse. 

(5) Ποιμαγτικῆς. Sie Regg. a, bm, etc. In ed., 
ποιμαντιχοῖς. 


(94) IIfpoüeirat. Reg. bm, προσθεῖναι. 


1005 
οὐ xxtk τοὺς νῦν σοφοὺς τοῖς χαιροῖς συγχλινόμε- 
νος, οὐδὲ μέσως χαὶ τεχνιχῶς τοῦ γαθ᾽ ἡμᾶς λόγου 
προϊστάμενος, ὡς ἂν οἱ μὴ πῆξιν ἔχοντες π 


fts, 
3| χαπηλεύοντες τὴν ἀλήθειαν * ἀλλ᾽ ἣν τῶν μὲν λόγῳ 
δυνατῶν εὑὐσεθέστερος, τῶν ὀρθῶν δὲ τὴν διάνοιαν 
λογιχώτερος - μᾶλλον δὲ λόγου τὰ δεύτερα φέρων, 
εὑὐσεθείᾳ πάντων ἐχράτει. “Ἕνα μὲν Θεὸν εἰδὼς ἐν 
Τριάδι προσχυνούμενοην, τρία δὲ εἰς μίαν θεότητα 


i 


συναγόμενα " χαὶ οὔτε τῷ ἑνὶ Xa6 e 
τρισὶν "Apetavisov, ἣ τῷ συστέλλειν θεότητα xai 
ἀναλύειν (55) ἀθέως, 3] τῷ χατατέμνε:ν ἀνίσοις ἀλλο- 
τριότησιν, ἣ μεγέθους, 
ἀχατάληπτον χαὶ ὑπὲρ 
ἐνταῦθα τὸ ὑπεραῖρον ἣ 
ται; Ποῦ δὲ μετρεῖται 
τουμένων ἐστὶ, τοῦτο πάθῃ θεότης, βαθμοῖς μετρου- 


ἣ φύσεως. Οὗ γὰρ ἕκαστον 
τὴν ἡμετέραν ἐπίνοιαν, πῶς 
νοηθήσεται, ἣ δογματισθή τε- 


τὸ ἄπειρον, UG, ὃ τῶν περα- 


μένη xat ὑποθάσεσιν (56); 


ORATIO XVIII, — FUNEDRIS IN PATREM. 


Toá6 


A aliis in rebus. quoquam eorum, qui diuturno teim- 
poris «patio laboraverant, inferior esset ; ac prieter- 
ea singularem hane a Deo gratiam. acciperet, ut 
orthodoxce doctrine pater et. magister. efficeretur; 
non, ut hujus temporis sapientes, una cum tempo- 
rihus se infleetens, nee fidem nostram medio quo- 
damn et artificioso modo defendens, ut. ii, qui fidei 
firmitatem non. haben!, aut veritatem. cauponum 
more adulterant ; sed ita se comparabat, ut et eru- 
ditos pietate, et. pios eruditionis laude superaret, 
imo potius, ita secundas doctrinz ferebat, ut tamen 
pietatis primas obtineret. Unum quippe Deum, qui 
in Trinitate adoratur, tria autem, qui in unam 
deitatem colliguntur, agnoscebat : ae neque aut per 
unu, Sabellio, aut per tria, Ario favebat; nempe 

P vel deitatem. impie contrahendo: et resolvendo, vel 
per dispares magnitudinis aut naturze. gradus. con- 


scindendo. Ubi enim unumquodque mentis nostre atque ingenii eaptum excedit, quonam modo illie, id 


quod przeellit, poterit. vel mente percipi, vel doceri? Quinam 


item. immense rei dimeltiend:e ratio 


futura est, ut, quod rebus finitis convenit, iden: divinitati quoque accidat, graduuimique ae. descensuum 


mensur:e subjiciatur ? 

IZ'. Ταῦτα ἐννοῶν ὁ μέγας ἐχεῖνος (51) ἄνθρωπος 
τοῦ Θεοῦ, χαὶ ἀληθῶς Θεολόγος, χαὶ μετὰ τοῦ Πνεύ- 
ματος περὶ τούτων χινούμενος, τί χρὴ λέγειν ἕτερον, 
3| ὅτι νέαν Ἱερουσαλὴμ χαὶ χιδωτὸν ἄλλην ὑπὲρ ὑδά- 
των φερομένην, ὥσπερ ὁ μέγας ἐχεῖνος Νῶε, χαὶ τοῦ 

εὐτέρου τούτου χόσμου πατὴρ, τήνδε τὴν 'Exxim- 
clay χαλεῖσθα!: χαταχλυσμοῦ 
τῶν ψυχῶν, χαὶ τῆς τῶν αἱρετιχῶν ἐπηρείας σαφῶς 
ὑπεραίρουσαν " χαὶ ὅσῳ πλήθει: τῶν ἄλλων ἐλεΐ 
ποσοῦτον εὐδοξίᾳ xpazoücav* χαὶ τὸ τῆς ἱερᾶς πά- 


[13 


memoinxe* τοῦτό 


:X0, 


σχουσαν Βηθλεὲμ, ἣν οὐδὲν ἐχώλυσε xai μιχρὰν elvat 
πόλιν, χαὶ τῆς οἰχουμένης μητρόπολιν, ὡς Χριστοῦ 
xai (58) τροφὸν χαὶ μητέρα, τοῦ τὸν χόσμον χαὶ 
ποιήσαντος χαὶ gione: 


1η’. Τεχμηρίον δὲ τοῦ λόγου " Και γάρ ἡνίχα παρὰ 
ποῦ θερμοτέρου μέρους τῆς Ἐχχλησίας χατεστασιά- 
σθημεν (59), γράμματ: χλαπέντες χαὶ ῥήμασι τεχυι- 
χοῖς εἰς πονηρὰν χοινωνίαν, μόνος μὲν ἐπιστεύθη 
τὴν διάνοιαν ἄτρωτον ἔχειν, χαὶ μὴ 


Ψυχὴν συμμελαίνεσθα: 


τῷ μέλαν: τὴν 


| χαὶ ἀπλότητ: συνηρπάσθη, 
xal τὸν δόλον Ex τοῦ τῆς ψυχῆς ἀδόλου μὴ ἐφυλά- 
ξατο" μόνος δὲ, μᾶλλον ὃὲ πρῶτος, τὸ στασιάζον 
πρὸς ἡμᾶς, ζήλῳ τῇ 
ἄλλοις κατήλλαξε, τελευταῖόν v (00) ἀποῦδραμὸν, χαὶ 


τῆς εὐσεδείας ἑαυτῷ τε χαὶ τοῖς 


πρῶτον προσδραμὸν, αἰδοῖ τε τοῦ ἀνδρὸς, xa τῇ τοῦ 
δόγματος χαθαρότητ'." ὥστε xal τὸν πολὺν σάλον τῶν 


(05) Καὶ ἀναλύειν. Billius : « et confundendo. » 
Verum sie verlendo, vim vocis non reddit. Impu- 
gnat enim hie Gregorius novum Sabellianismum 
Marcellianorum, qui Filium ac Spiritum sanctum 
a Patre productos esse concedentes, eos tamen in 
persona vere subsistere negabant. Unde, εἰς ἕν, ἢ 
μηδέν, inquit Basilius, « in unam, vel potius nullam 
personam resolvebant, » Et Scholiastes, εἰς τρία 
ὀνόματα, « in tria nomina Trinitatem resolvebant. » 

(56) Βαθμοῖς μετρουμένη καὶ ὑποδάσεσι. « Gra- 
duum superiorum et inferiorum mensura obnoxia, » 


C 


XVII. Hc cum magnus ille homo Dei, vereque 
Theologus, ac de his rebus una cum Spiritu sancto 
incitatus et agitatus, secum reputaret, quid aliud 
dicendum est, quam. quod hoc effecerit, ut nova Je- 
rusalem, ae. secunda quzdam arca undis eminens, 
quemadmodum illa magni illius Noe, secundique 
hujus mundi parentis, h:ec Ecclesia vocaretur ; quippe 
quie illud animarum diluvium, quod tum grassaba- 
tur, atque hiereticorum impressiones plane supera- 
ret, quantumque aliis numero 949 cedebat, tanto 
eas nominis celebritate vinceret ; idemque ipsi usu 
veniret, quod Bethlehem accidisse videmus, quam 
nulla res prohibuit, quominus simul et. parva civi- 
las esset, el tolius lerr? metropolis, utpote quae 
Christi, orbis conditoris ac victoris, parens atque 
nutrix exstiterit? 

XVII. Hlud autem hinc conjieitur. Nam cum a 
ferventiore Ecclesise parte ob. eam causam seditio 
in nos excitala esset, quod seripto quodam, et ar- 
lifieiosis verbis circumscripti, in pravam societa- 
tem pertracti fuissemus, solus ipse illesam mentem 
minimeque simul cum atramento infectam animam 
habere ereditus est, tametsi per animi simplicita- 
tem abreptus fuisset, dolumque ob animi sincerita- 
tem ab omni dolo alienam. minime cavisset. Quin 
etiam solus, aut, ut rectius dicam, primus, eos, quia 
nobis ob pietatis zelum dissidebant, et sibi,et c:eteris 
reconciliavit, postren:os a nobis sejunctos, et priunos 


D In. sublimiori gradu Patrem collocabant hzretiei , 

Filium in inferiori, Spiritum in inlinio. 

(97) 'O μέγας ἐκεῖνος. Sic Reg. a, et Or. 2. In 
ed., ἐχεῖνος ὁ μέγας. 

(58) Καί. Deest in Reg. a, et Or. 1. 

(59) Κατεστασιάσθημεν. Sic 5 Colb., Coisl. t 
et 2, Or. 4, Jes., etc. Mendose in editis, χατα 
στιάσθημεν. 

(60) T&Jevraicr c. 


λευταϊόν τε. 


Regg. a, bm, et Or.  τε- 


1007 


S. GREGORII THEOLOCI 


1008 


reversos, tum ob ipsius reverentiam,tum ob dogmatis A "Exxomstv χατασδεσθῆναι, xal στῆναι τὴν καταιγίδα 


puritatem, ita ut gravis Ecclesiarum tempestas ex- 
stincta sit, ac procella in auram redacta, ipsius pre- 
cibus etadmonitionibus soluta, nobis interim (si quid 
juvenili more jactabunde loqui fas est), et pietatis 
et operz sociis, qui eum ad. omne bonum adjutores 
ipsi et comites essemus, ac velut a latere currere- 
mus, hie Dei beneficio multo maximam laboris stu- 
diique partem contulimus, Verum sermo de 


εἰς αὔραν, ταῖς ἐχείνου λυθεῖσαν εὐχαῖς τε xal map 
αινέσεσιν, εἴ τι δεῖ χαὶ νεανιεύσασθαι (61), μεθ 
ἡμῶν χοινωνῶν xat τῆς εὐσεθείας, xal τῆς ἐνερ 
γείας" οἱ πρὸς πᾶν ἀγαθὸν αὐτῷ συναιρόμενοι, xa 
οἷον παρομαρτοῦντες χαὶ παραθέοντες, ἐνταῦθα πλεῖ 
τον μέρος συνεισενεγχεῖν ἠξιώθημεν. ᾿Αλλ᾽ ὁ pi 
περὶ τούτων λόγος, μιχρόν τι προεχδραμὼν, ἐνταῦθε 
μεινάτω. 


his rebus, ordinem suum nonnihil antegressus, hoc loco conquiescat. 


XIX. Quis autem tot illius virtutes, aut enume- 
rando recenseat, aut multa. przterire cupiens, quid 
protereundum sit, facile reperire queat? Semper 
enim quidquid animum subit, przxstantius iis, quze 
pracesserunt, esse videtur: idque amplector: ma- 
gisque ipse, quid mihi omittendum sit, quam alii 
laudatores, quid dicere debeant, addubito. lta fit, 
ut mibi copia quodammodo in detrimentum cedat, 
mensque ipsa exploretur, dum illius laudes explo- 
rare aggreditur, nec inter zequalia prestantius ni- 
hil invenire potest. Nam quod in tranquillis undis 
evenire eernimus, ut cum injectus lapis centrum 
effecerit, alius super alium circulus excitetur, con- 
tinenterque in superficiem agitatus externum cireu- 
lum semper dissolvat, id mihi plane hie quoque ac- 
cidit. Aliud enim in mentem venit, aliud superve- 
nit, aliud sese subduxit; atque in delectu laboro, 
353 dum id, quod prius arripui, ei, quod postea in 
animum influit, loco cedit. 

XX. Quis enim illo in publicis negotiis studio- 
sior? Quis in rebus domesticis sapientior, quando- 
quidem ipsi, et domum, et opes satis amplas, Deus, 
qui omuia recte ace varie administrat, largitus est? 
Quis pauperibus, hoc est, abjectissimze parti na- 
ture, cui idem debetur honor, vel animo condolen- 
tor, vel manu largior et profusior ? Nam revera 
tanquam alienorum bonorum procurator, de bonis 
suis cogitabat, pauperum inopiam quam maxime 
poterat, sublevans, nec superflua duntaxat, sed ne- 
cessaria quoque in eam rem insumens, quod quidem 
charitatis erga pauperes apertissimum argumen- 
ium est, partemque dans, non septem duntaxat, 
velut Salomonis lex przseribit 9, verum si octavus 
etiam accederet, ne hic tamen restricti ae sordidi 
animi vitio laborans, sed libentius sua profundens, 
quam alii acquirant: vinculum et electionem tol- 
leus** (hoe est, ut quidem interpretor, tenacita- 


tem, et explorationem ejus, qui accepturus est, . 


sitne videlicet dignus, necne), ac murmuris ver- 


δ᾽ Eccle. xi, 3. "5 Isa, Lviri, 9. 

(64) Νεαγιεύσασθαι. Or. 4, νεανιεύεσθαι, 

(62) Hapez£or. Sic Keg. bin, tres Colb., Or. 4, 
Jes. In οὐ, παρεθέν. 

(605) Μετὰ τούτου. Regg. a, bm, et Or. 4, μετ᾽ 
αὐτοῦ. 

(64) ILAgcv. Tres Colb., et Montac., πλείων. 

(03) Ἡ ἀπορία. Reg. a, ἀπειρία, « imperitia. » 

(66) Τὸ γικοῦγ. εὑρεῖν τοῖς ὁμοτίμοις. Weg. bm, 
οἱ Or. 4, τὸ νιχῶν [bene]. Idem Reg. bm, et tres 
Colb., ἐν τοῖς ὁμοτίμοις, [optime]. Quod sic optime 


IG'. Τίς δ᾽ ἂν τῶν ἐχείνου χαλῶν ἣ τὸ πλῆθοι 
ἐξαριθμήσαιτο, ἣ τὰ πλείω παραδραμεῖν ἐθέλων, ul 
χαλεπῶς εὕροι τὸ παρετέον (62); "Ast γὰρ τὸ τὴ" 


p διάνοιαν ἐπεισιὸν, χρεῖττον τῶν προειληφότων φαΐ 


νεται" χαὶ μετὰ τούτου (05) γίνομαι * χαὶ πλεῖον (6 
ἐμοὶ τοῦ τί χρὴ παραλιπεῖν, ἣ τοῖς ἄλλοις ἐ παινέται. 
τοῦ τί χρὴ λέγειν ἡ ἀπορία (05)* ὥστε μοι τρόπο" 
τινὰ ζημίαν γίνεσθαι τὴν περ!ουσίαν, χαὶ δοχιμάζε 
σθαι τὴν διάνοιαν, τὰ ἐχείνου δοχιμάζειν ἐπιχειροῦσαν 
χαὶ οὐχ ἔχουσαν τὸ νιχοῦν εὑρεῖν τοῖς ὁμοτίμοις (06) 
Ὅπερ γὰρ ἐπὶ τῶν σταθερῶν ὑδάτων ὁρῶμεν augeat 
νον, ὅταν ψηφὶς ἐμπεσοῦσα χέντρον γένηται, ἄλλοι 
ἐπ᾽ ἄλλῳ χύχλος ἐγειρόμενος xai συνεχῶς ἐπιφρίσ 
σων ἀεὶ λύει τὸν ἔξωθεν τοῦτο xol αὐτῷ μοι συμ 
θέδηχεν ἄντιχρυς. Τὸ μὲν ἐπὶ νοῦν ἦλθε, τὸ δὲ ἐπεισ 
ἤλθε, τὸ δὲ ὑπεχώρησεν " xal χάμνω περὶ τὴν αἴρε 
σιν, ἀεὶ τοῦ προχαταλαθόντος (07) ὑπεξισταμένου τῷ 
ἐπεισρέοντι. 

Κ΄. Τίς μὲν γὰρ ἐκείνου περὶ τὰ χοινὰ σπουδαιό- 
τερος ; τίς δὲ τὰ οἴχοι φιλοσοφώτερος (08), ἐπειδὴ xo? 
οἶχον ἐμέρισεν αὐτῷ, χαὶ χτῆσιν σύμμετρον, ὁ πάντα 
χαλῶς χαὶ ποιχίλως οἰχονομῶν Θεός ; Τίς δὲ πένησι, τῷ 
ἀτιμωτάτῳ μέρει τῆς ὁμοτίμου φύσεως,ἣ τὴν ψυχὴν 
συμπαθέστερος, ἣ τὴν χεῖρα δαψιλέστερος ; τῷ ὄντι γὰρ 
ὡς οἰχονόμος ἀλλοτρίων διενοεῖτο περὶ τῶν ἰδίων, ἐπι- 
χουφίζων τὴν πενίαν εἰς δύναμιν, xal δαπανώμενος, οὐ 
τοῖς περιττοῖς μόνον, ἀλλὰ δὴ χαὶ τοῖς ἀναγχαίοις, 
ἥπερ δὴ σαφεστάτη φιλοπτωχίας ἀπόδειξις, xal δι- 
δοὺς μερίδα, οὐ τοῖς ἑπτὰ μόνον, χατὰ τὴν τοῦ Σο- 
λομῶντος νομοθεσίαν, ἀλλ᾽ εἰ προσέλθοι xal ὄγδοος, 
μηδὲ ἐνταῦθα μιχρολογούμενος, ἀλλ᾽ ἥδιον ἀποχτώ- 
μενος, 1| χτωμένους ἄλλους γινώσχομεν" ἀναιρῶν 
σύνδεσμον χαὶ χειροτονίαν (ὅπερ ἐμοὶ δύναται μι- 
χρολογίαν χαὶ δοχιμασίαν τοῦ ληψομένου, ὅστις τε 
ἄξιος, καὶ ὅστις οὔ [08]}, καὶ ῥῇμα γογγυσμοῦ μετὰ τῆς 
ἐπιδόσεως. Ὅθπερ πάσχουσιν οἱ πολλοὶ, διδόντες μὲν, 
τὸ δὲ προθύμως οὐ προστιθέντες " ὃ τοῦ παρέχειν 
μεῖζόν ἐστι χαὶ τελεώτερον. Πολλῷ γὰρ βέλτιον (09) 


interpretatur Elias : « nec quid praestet invenire 
queat, eum omnia sint. aequalia. » 
a Προκατα.αδόντος. Weg. a, Or. 1, προλα- 
ὄντος. 
(03) duAocogocepoc. « /Equi justique tenacior. » 
(08*) Verba in parenthesi inclusa, Scholion nobis 
esse videntur, quod e margine cod. ms. in textui 
irrepserit, Epi. 
(09) HoAAQ γὰρ βέλτιον. Praclara. hàee se-*eu- 


1009 ORATIO XVIII. 


εἶναι διὰ τοὺς ἀξίους óps,.tw xal τοῖς ἀναξίοις, 
τοὺς ἀξίους ἀποστερεῖν δέει τῶν ἀναξίων. Καὶ τοῦτο 
εἶναι φαίνεται, τὸ χρῆναι πέμπειν τὸν ἄρτον ἑαυτοῦ 
χαὶ χαθ᾽ ὕδατος, ὡς οὐ παρασυρησόμενον, οὐδὲ ἀπο- 
λούμενον τῷ διχαίῳ τούτων ἐξεταστῇ (10), ἀλλ᾽ ἐν- 
ταῦθα χαταντήσοντα, οὗ πάντα χείσεται τὰ ἡμέτερα, 
xai ἀπαντήσοντα: (71) ἐν χαιρῷ, χἂν ἡμεῖς μὴ τοῦτο 
νομίζωμεν. 


— FUNEBRIS IN PATREM. 


1010 


7| A bum cum largitione. [d profecto plerisque accidit, 


qui tribuunt quidem, verum hoc non adjiciunt, ut 
prompte ac. libenter tribuant, quod certe majus et 
perfectius est, quam | pribere, Multo. enim satius 
est ob eos, qui digni sunt, indignis quoque largiri, 
quam, dum metuimus ne de indignis bene merea- 
mur, dignos etiam benelicio defraudare. Atque hue 
pertinere videtur, quod ait. Seriptura , panem in 


aquam quoque mittendum esse δ᾽: non ut. distrahatur, aut pereat apud justum harum rerum sti- 


matorem, sed eo perveniat, 
aliter existimemus. 


A'. Τὸ δὲ χάλλιστόν τε xal μέγιστον, ὅτι τῷ με- 
γαλοψύχῳ προσῆν χαὶ τὸ ἀφιλότιμον. Ὅσον δὲ xal 
οἷον, δηλώσων ἔρχομαι" Τὰ μὲν γὰρ χρήματα χοινὰ, 
χαὶ ἡ προθυμία τοῦ παρέχειν, αὐτῷ τε χαὶ τῇ ὁμο- 
ζύγῳ πρὸς τὸ χάλλιστον ἀμιλλωμένοις * τῆς ἐπιδόσεως 
δὲ τὸ πλεῖστον τῇ ἐχείνης χειρὶ παρῆχεν, ὡς ἀρίστης 
οἰχονόμου τῶν τοιούτων χαὶ nd Τίνος δὴ 
γυναιχὸς λέγω, χαὶ οἵας, f μηδὲ τὸ ᾿Ατλαντιχὸν πέ- 
λαγος, ἣ εἴ τι ἄλλο τῶν μεγίστων, ἴδῃ σεν ἂν ἀπαν- 
πλούμενον ; τοσοῦτος ἔρως τοῦ παρέχειν αὐτῇ, χαὶ οὔ- 
τως ἄμετρος ἣ τὴν Σολομώντειον βδέλλαν εἰς τοὐναν- 
πίον ἐζήλωσε, τῇ περὶ τὸ χρεῖττον ἀπληστίᾳ τὴν 
εἰς τὸ χεῖρον (13) νιχήσασα, xal χόρον οὐχ ἔχουσα 
τῆς περὶ τὸ εὖ ποιεῖν προθυμίας " ἣ μὴ ὅτι γε τὴν 
οὐσίαν ἅπασαν, ὅση τε ἦν αὐτοῖς, χαὶ ὅση προσ- 
ἐγένετο, μιχροτέραν ἡγεῖτο τῆς οἰχείας ἐφέσεως (73) * 
ἀλλὰ xaX ἑαυτὴν xat τοὺς παῖδας τοίμως ἀπέδοτο ἂν, 
sl πως ἐνῆν, ὃ χαὶ πολλάχις αὐτῆς λεγούσης ἤχουσα, 
ὥστε ἐχδαπανηθῆναι τοῖς πένησι. Ταύτῃ τὰς ἡνίας 
ὅλας ἐπαφῆχε τῆς ἐπιδόσεως. "O xai παραδείγματος 
ἐμοὶ γοῦν χρεῖττον ὑπολαμθάνεται. Τὸ μὲν γὰρ εἰς 
χρήματα μεγαλόψυχον, χαὶ παρ᾽ ἄλλοις οὐ χαλεπῶς 
εὕροι τις ἂν, ὅσα τε εἰς τὰς χοινὰς χαὶ πολιτιχὰς 
ἀπόλλυται φιλοτιμίας, ὅσα τε τῷ Θεῷ διὰ τῶν πενή- 
των δανείζεται, xaX μόνα τοῖς ἀναλίσχουσι θησαυρί- 
ζεται" τῆς δὲ ἐπὶ τούτῳ (74) δόξης, οὐχ ἔστιν ὄντινα 
παραχωρήσαντα ῥᾳδίως εὑρίσχομεν. Τοῦ μὲν γὰρ 
δαπανᾷν, χαὶ ἡ φιλοδοξία τοῖς πολλοῖς παρέχει: τὸ 
kd οὗ δὲ ἀφανὴς (75) ἡ ἐπίδοσις, Exet xal 

ὃ παρέχειν ἀμθλύτερον. 
duntur: at. qui gloriam ex ea re collectam alteri 


ubi omnia nostra collocabuntur, atque in tempore occurrent , 


utcunque 


XXI. Quod autem. maximum et. pulcherrimum 
est, ad animi maguitudinem glori: quoque con- 
bemptum. adjungebat. Quantus. autem. et. qualis 
fverit, ostendam. Quamvis enim opes ipsi essent 
cum uxore conimunes, itemque largiendi prompti- 
tudo, quippe qui de pulcherrima quaque virtute 
contenderent ; majorem tamen ipse largitionis par- 
tem ei, ut optime et fidelissimae hujusmodi rerum 
dispensatrici, relinquebat. Quam autem et qualem 
inulierem dico, cui ne Atlanticum quidem pelagus, 
aut si quid aliud. maximum est, ad exliaurienduimn 
suflicere potuisset? Tantus tamque immodicus ipsi 
inerat largiendi amor! 34/5 Qu:e. Salomonis san- 
guisugam ** in. contrarium :emulata est, nimirum 
per inexplebilem aa bonum cupiditatem, insatura- 
lilem ad malum aviditatem. vincens, tantaque ad 
bene merendum alacritate praedita, ut ea saturari 
non posset; qu: denique non opes solum omnes, 
quas vel ab initio habuit, vel postea consecuta est, 
cupiditate sua minores existimabat : sed seipsoz 
quoque, si fieri potuisset, et liberos, ut ex ipsa 
siepe audivi, prompte ac lubenter vendidisset, ut in 
pauperum usus expenderentur. lluic totas largi- 
tionis habenas ille permiserat. Qux res, mea quidem 
sententia, omni exemplo prostantior ac sublimior 
est, Nam animi quidem in pecuniis magnitudineni 
apud alios quoque facile reperire est, sive eas 
Spectes, qui» in publicas et politicas cupiditates 
perdite effunduntur, sive quz» Deo per pauperes fec- 
nori dantur, sol:eque iis, qui eas expendunt, recon- 
concesserit, haud ita facile reperiemus. Permulti 


siquidem ad sumptus prompto animo faciendos sola honoris cupiditate ducuntur. Ubi autem largitio ar- 


|niris caret, 


xaX ἡμῖν μαρτυρεῖται 


** Eccle. xi, 1. *^ Prov. xxx, 15. 


Wa apud Demosthen. Or. de Corona : 
“οὺς ἀξίους τιμᾷν τοὺς ἀναξίους, i τοὺς 
τερεῖν τῆς προσηχούσης τιμῆς διὰ τοὺς ἀναξίους " 
« Prasstat indignos propter dignos honorare, quam 
dignos, propter indignos, merito bonore spolia- 
re. » 

nd 'ξεταστῇ. Sic Regg. a, bin, Or. 1, etc. In 

., ἐξετασθῇ. 


illie quoque largitio languescit, et obtunditur. 


ΚΡ Ἢ μὲν οὖν χεὶρ τοσαύτη" xa τὰ πλείω τοῖς D — XXII. Tanta quidem ac talis fuit. illius liberali- 


εἰδόσι παρήσομεν, ὥστε, εἴ τι 
τοιοῦτον, ἐξ ἐχείνης εἶναι τῆς πηγῆς, χἀχείνου μοῖ- 


ρᾶν τοῦ ὀεύματος. Τίς δὲ μετὰ Θεοῦ μᾶλλον, ἣ τῷ 


$; pluraque etiam scientibus relinquemus, adeo 
ut, si tale quid a nobis commemoretur, illud ex eo 
fonte promanare, illiusque profluvii partem esse, 


(143) ᾿Απαντήσονται. Reg. bin, et Or. 1, ázav- 
σοντα. 
(12) Εἰς τὸ χεῖρον. Reg. a, et Or. 1, 
χείρω. 
(15) Ἐφέσεως. Regg. a, bm, Or. 1, ἐπιθυμίας. 
(74) Ἐπὶ τούτῳ. Coisl. 1, ἐπὶ τούτων. 
(78) Οὗ δὲ ἀφανής. Sic Coil. 1, Or. 1, 
eie. Mala in edit, οὐδὲ ἀφανής. 


Rad 


εἰς τὰ 


Jes., 


1911 


S. GREGORII TIIEOLOGI 


1012 


intelligatur. Quis autem unquam magis cum Deo, A βήματι προσήγαγεν (16), ἣ τὰς xa αὐτοῦ (11) ὕθρεις 


velhomines sacrario obtulit, vel ob injurias ipsi 
facetas zelo exarsit, aut sacram mensam profanis 
hominibus cum metu repurgavit? Quis pari animi 
firmitate atque constantia, paribusque justiti:e pon- 
deribus, vel controversias disceptavit, vel improbi- 
tatem odio habuit, vel virtutem honore prosecutus 
est, vel optimos viros antetulit? Quis pari facilitate 
peccantibus ignovit, aut recte currentibus cursus 
socium se praebuit? Quis, cum et virg el baculi 
tempus optime nosset, baculo tamen plus tribuit ? 
Cujus porro oculi magis ad fideles terrze δ᾽, et, inter 
alios, ad eos praesertim, qui in solitaria. et c:elibe 
hilo ducunt? 

XXIII. Jam quis magis, aut. fastum $455 coer- 
cuit, aut humilitatem amavit, eamque non ficie ac 
leviter, quemadmodum plerique ex his, qui nunc 
virtutis larvam praeferunt, atque in speciem scili et 
vlegantes sunt, stultissimis utique mulierculis haud 
dissimiles, quae nativa pulchritudine destitutze, ad 
colores confugiunt, atque honeste quodammodo et 
ornale, ut sie loquar, tanquam in theatris se osten- 
tant, ob. venustatem invenustze, atque ob faeditatein 
deforiniores? Non enim in veste, sed ip animi con- 
stantia, humilitas ipsi sita erat ; nec colli depressio, 
aul vocis demissio, aut vultus inclinatio, aut pro- 
missa barba, aut capitis ad cutem usque rasi ex- 
ornatio, aut certus incedendi modus humilitatem 
eflingebat, quie, ut ad. breve quoddam tempus ex- 
primi possunt, ita quam celerrime sese produnt; 
nihil enim simulatum constans ac diuturnum est. 
Verum ille, et vita maxime sublimis, et animo per- 
quam humilis erat: et quideni ad ipsius virtutein 
nemo aspirare poterat, ad ejusdem autem congres- 
sum perfacilis omnibus aditus patebat. Cumque 
vulgari et usitato vestitus genere uteretur, a fastu 
scilicet ac sordibus ::que abhorrens, ratione tameu 
interni splendoris supra multos assurgebat. Et cum 
ventris morbum atque. inexplebilem aviditatem, ut 
si quis alius, domaret et comprimeret, id tamen 
non ostentabat; illud quidem, ut se purum custo- 
diret, istud vero, ne, rei novitate gloriam captaus, 
animo. efferretur. Etenim hominis quidem mundi 


e$ Psalzic;6- 


(16) Ἢ τῷ βήματι προσήγαγεν. « Vel homines 
sacrario obtulit. » Mallem, « adinovit. » "Testatur 
Billiius se ita vertisse, eo quod ad veteris codicis 
marginem hae verba legerit: Περὶ χληριχῶν xo 
Θεοῦ λειτουργῶν ὁ λόγος" « De clericis ac. Dei mi- 
nistris sermo est, » liaque quotiescunque Gregorius 
dicit, τοὺς τοῦ βήματος, vel, τοὺς περὶ τὸ βῆμα, 
idem est ac si diceret, τοὺς πρεσθυτέρους χαὶ τῷ 
Θεῷ λειτουργοῦντας, « presbyteros et Dei mini- 
Sslros. » 

(11) Κατ' αὐτοῦ. Regg. a, bm, Or. 1, χατ᾽ αὐτῶν. 

(18) Ἢ δίκην. Regg. a, bm, Or. 1, Jes., ἢ δίχαις, 

(719) ᾿ΡῬάξδου xal βακτηρίας. Schol. : 'Pá66ov 
νοῆσεις τὴν ἐπιφερομένην τοῖς ἁμαρτάνουσ! πληγήν" 
ῥαχτηρίαν Oz, λογιχῶν προθάτων λόγον, ᾧ τὰ νοητὰ 
πρόθατα ῥυθμίζεται xaX ποιμαίνεται " « Per virgam 
penas inflictas peccatoribus intelliges; per bacu- 
lum aulem sermones, quibus compotes rationis 


ἐζηλοτύπησεν, ἣ τῶν ἁνιέρων σὺν φόθῳ τὴν ἱερὰν 
ἐχάθηρε τράπεζαν; Τίς δ᾽ οὕτως ἀῤῥεπεῖ γνώμη, καὶ 
σταθμοῖς διχαιοσύνης, T, δίχην (18) ἔχρινεν, ἣ χαχίαν 
ἐμίσησεν, ἣ ἀρετὴν ἐτίμησεν, 1] τοὺς ἀρίστους προὐτί- 
μησεν; Τίς μὲν οὕτω συγγνώμων τοῖς ἁμαρτάνου- 
ἢ τοῖς εὐδρομοῦσι σύνδρομος ; τίς δὲ μᾶλλον 
ῥάθδου χαὶ βαχτηρίας (19) χαιρὸν ἐπιστάμενος, τῇ 
ϑαχτηρίᾳ τὸ πλέον ἔνεμεν ; Τίνος δὲ οἱ (80) ὀφθαλμοὶ 
ἄλλους, 
χαὶ ὅσο. Θεῷ ζῶσιν ἐν μοναδιχῷ βίῳ χαὶ ἄζυγι, γῆν 
χαὶ τὰ περὶ τὴν (81) γῆν ἀτιμάσαντες ; 
vita 


i 
σιν, 
Y 
μᾶλλον ἐπὶ τοὺς πιστοὺς τῆς γῆς, τούς τε 


Deo vivunt, ac terram resque terrenas pro ni- 


B ΚΓ΄. Τίς δὲ πλέον, ἢ τῦφον ἐχόλασεν, T| ταπεινο- 

φροσύνην ἠγάπησε, χαὶ ταύτην οὐχ ἐπιπλάστως, 
οὐδὲ ἐξ ἐπιπολῆς, ὡς οἱ πολλοὶ τῶν νῦν προσποιου- 
μένων φιλοσοφεῖν, χαὶ χομψοὶ τὸ φαινόμενον, χατὰ 
τὰς ἀφρονεστάτας τῶν γυναιχῶν, αἱ ἀποροῦσαι χάλ- 
λους οἱἰχείου πρὸς τὰ χρώματα χαταφεύγουσι, xol 
εἰσί πως, ὡς ἂν εἴποιμι (82), χοσμίως θεατριζόμεναι, 
δι᾿ εὐσχημοσύνην ἀσχήμονες, χαὶ δι᾽ αἴσχρος (83) at 
σχρότερα: ; Οὐ γὰρ ἐν ἐσθῆτι τὸ ταπεινὸν ἣν αὐτῷ, 
ἀλλ᾽ ἐν ψυχῆς χαταστήματι- οὐδὲ θρύψις αὐχέ- 
νος (84), ἢ φωνῆς, ὕφεσις, ἣ προσώπου νεῦσις (85), 
ἣ βάθος ὑπήνης, ἣ κεφαλῆς ἐν χρῷ χόσμησις, ἣ βα- 
δίσματος ἦθος τὸ ταπεινὸν ὑπεχρίνετο, τὰ πρὸς ὁλί- 
γον τυπούμενα, xoi τάχιστο. ἐλεγχόμενα - πᾶν γὰρ ὃ 
προσποιητὸν, οὐδὲ μόνιμον. "AXX ἣν ὁ αὐτὸς ὑψηλό- 


C «axo; μὲν τῷ (80) βίῳ, ταπεινότατος δὲ τῷ φρονή- 


ματι" χαὶ τὴν μὲν ἀρετὴν ἀπρόσιτος, τὴν συνουσίαν 
δὲ χαὶ λίαν εὐπρόσιτος. Καὶ συνήθης μὲν τὴν ἀμπεχό- 
νην, ἐπίσης φεύγων χαὶ τὸ ὑψηλὸν xa τὸ ταπεινόν᾽ 
ὑπὲρ δὲ πολλοὺς τὴν ἔνδον λαμπρότητα. Καὶ γαστρὸς 
νόσον, χαὶ ἀπληστίαν δαμάζων μὲν, εἰ καί τις ἄλλος, 
οὐ δοχῶν δέ - τὸ μὲν ἵνα χαθαίρηται (87) τὸ δὲ ἵνα μὴ 
ὑπεραίρηται, τῷ χαινῷ θηρώμενος τὸ εὐδόχιμον. 
Πολιτιχοῦ μὲν γὰρ ἔργον εἶναι πάντα ποιεῖν xal λέ 
γειν, ἐξ ὧν εὐδοχιμήσει παρὰ τοῖς ἔξωθεν, ᾧ μηδέν 
ἔστι τοῦ παρόντος βίου μαχαριώτερον * πνευματιχοῦ 
δὲ xal τοῦ xa0' ἡμᾶς, πρὸς Ev μόνον βλέπειν, τὴ" 
σωτηρίαν, χαὶ ὃ μὲν ἂν εἰς τοῦτο φέρῃ; μέγα οἴεσθαι, 
ὃ δ᾽ ἂν μὴ, διαπτύειν ὡς μηδενὸς (88) ἄξιον " χαὶ 


Ὁ oves erudiuntur et pascantur. » In altero Schol. 
legitur : Διαφέρει ῥάῤδου βαχτηρία " ἡ piv γὰρ 
παιδεύει, ἡ δὲ ὑπερείδει " « Differt virga a baculo: 
illa enim castigat, hic vero sustentat. » 

(80) Oi. Sic Regg. a, bm, tres Colb., et Or. 1, 
Deest in ed. 

(81) Τήν. Deest in Or. 1. A 

(82) Ὡς ἂν εἴποιμι. Mac a Dillio, vel a typo- 
graphio prieterinissa. Deest ὡς in Reg. a, et Or. 1. 

(85) Aic ypoc. Reg. bm, Coisl. 1, Or. 1, αἶσχος. 

(84) Θρύψις αὐχένος. « Mollis fractaque cervi- 
eis inflexio. » " 

(85) Δεῦσις. Weg. bin, tres Colb., Or. 1, δέσις. 

(86) T. Sic Reg. a. In ed. deest. . 

(87) Καθαίρηται. Sic Or. 1. In ed., χαθαίρεται. 

(88) Μηδενός. Sic Regg. a, bm, Or. 4, etc. la 
ed., 5& urozyó7c. Delevunus τοῦ auctoritate co- 
dicum. 


τον 


1015 ORATIO XVIIT. 
διὰ τοῦτο, τὸ μὲν ὁρώμενον (89) ἀτιμάζειν, ὅπως δ᾽ 
ἂν ἐντὸς (90) χάλλιστα ἔχοι, τοῦτο nus σχοπεῖν, χαὶ 
ταῦτα περὶ πολλοῦ ποιεῖσθαι, ἐξ ὧν αὐτός τε πλεί- 
στου ἄξιος ἔσται, xal τοὺς ἄλλους ἔλξει δι᾽ ἑαυτοῦ 
πρὸς τὸ βέλτιστον. 
nere, atque ea, 45 ad. hane ducant, 
ul vilia, nulliusque pretii, 
nihilo putare , id autem unum spectare, atque. in. eo 
Sint, eaque magni :estimare, 
optima quique pertracturus 
ΚΔ΄. Ὃ δὲ χάλλιστον τῶν ἐχείνου χαὶ ἰδιώτα- 
τον (91), χαὶ οὐδὲ τοῖς πολλοῖς ἀγνοούμενον, ἡ ἀπλό- 
τῆς, χαὶ τὸ τοῦ ἤθους ἄδολόν τε χαὶ ἀμνησίχαχον. 
ἴΛλλος μὲν γὰρ ἄλλο τι τῶν παλαιῶν f| τῶν νέων 
χατωρθωχέναι πιστεύεται, ὡς ἕχαστος ἔτυχεν tx 
Θεοῦ χάριτός τινος ἠξιωμένος. Ἰὼβ, τὸ ἐν τοῖς πά- 
θεσι χαρτεριχὸν χαὶ ἀνάλωτον * Μωσῆς χαὶ Δαθ)ῦ, τὸ 
πρᾶον " Σαμουὴλ τὸ Ximgocteut βλέπων τὰ ἔμπρο- 
σθεν Φινεὲς τὸν ζῆλον, ἀφ᾽ οὗ χαὶ ὀνομάζεται" Πέ- 
προς xa Παῦλος (99), τὸ σύντονον τοῦ χηρύγματος - 
οἱ τοῦ Ζεθεδαίου τὸ μεγαλόφωνον, à (95) χαὶ βϑροντῦῇς 
υἱοὺς αὐτοὺς προσηγόρευσεν" xal τί ἂν χαταριῦ- 
μοίην (94) ἅπαντας ; ἐν γὰρ εἰδόσιν ὁ λόγος. Στεφάνου 
δὲ (95) xai τοῦ ἐμοῦ πατρὸς, οὐδὲν οὕτως, ὡς τὸ 
ἀπόνηρον γνώρισμα. 'O μὲν γὰρ οὐδὲ χινδυνεύων 
ἐμίσει: τοὺς βάλλοντας, ἀλλ᾽ ἐλιθάζετο μὲν, ὑπὲρ δὲ 
πῶν λιθαζόντων ηὔχετο, ὡς Χριστοῦ μαθητὴς, ὑπὲρ 
οὗ χαὶ τὸ πάσχειν ἣν αὐτῷ, μεῖζον τοῦ θανάτου χαρ- 
ROapuy τῷ Θεῷ, τὴν μαχροθυμίαν " τῷ δὲ οὐδὲν 
μέσον ἣν τῆς ἐπιπλήξεως χαὶ τῆς ἀφέσεως, ὡς μι- 


χροῦ xai χλέπτεσθα: τὸ λυποῦν τῷ τάχει τῆς αυγχω- 
ρήσεως. 


— FUNEBRIS IN PATREM. 


A ilecebris irretiti esse arbitrabatur, 


plurimi facere, 
aspernari; ob. eamque causam, id quidem, quod in aspectum cadit, 


1014 
dicta. factaque 
sua omnia hue referre, ut gloriam. et splendorem 
apud exteros assequatur, quippe qui pr:esenti vila 
niliil beatius esse ducat: spiritualis autem et Chri- 
stiani, unam tantum salutem ob oculos sibi propo- 
que autem ad. eam nihil adjumenti aflerant, 
pro 
elaborare, ut interna optimo et. pulcherrimo statu 


ex quibus et ipse quam optimus futurus sit, et alios exemplo suo ad 


XXIV. Sed inter omnia ipsius ornamenta nihil 
mque pulchrum, eique proprium, ac multitudini 
etiam cognitum erat, ut simplicitas, et mores doli 
expertes, atque. injuriarum oblivio. Etenim alius 
quidem antiquorum aut recentiorum hominum pro- 
pria quadam virtute emicuisse creditur, pro ea sci- 
licet gratia, quam 346 quisque a Deo consecutus 
est, Eimnieuit. Job magna invictaque in malis pa- 
lientia **, Moyses et David mansuetudine 9?, Samuel 
vaticiniis, quod futura prinuntiaret **, Phinees 
zelo “δ, quo magnam sibi famam peperit, Petrus et 
Paulus animi contentione in Evangelio przedi- 
cando **, filii Zebed:ei grandiloquentia, unde et filii 
tonitrui appellati sunt " ; et quid omnes enume- 
rem? Apud eos enim, qui hzc. norunt, orationem 
habeo. At Stephanum et patrem meum nulla res 
perinde nobiles et insignes reddit, ac morum placi- 
ditas et innocentia. llle quippe, nece in periculum 
quidem vite adductus, eos, a quibus impetebatur, 
oderat, verum cum lapidaretur, pro lapidantibus 
orabat 5, ut Christi discipulus, pro quo etiam cru- 
ciatum. sufferebat, majus aliquid morte Christo 


olferens, nempe longanimitatem ; hic. autem nullum temporis momentum inter objurgationem et veniam 
fluere patiebatur ; adeo ut ignoscendi celeritate meeror quoque ipse pene subriperetur. 


ΚΕ΄. Θεοῦ μὲν ὀργῆς τρυγίαν τινὰ χαὶ πιστεύομεν 
χαὶ ἀχούομεν, τὸ λεῖμμα (90) τῆς χατὰ τῶν ἀξίων 
χινήσεως " ἐπειδὴ Θεὸς ἐχδιχήσεων Κύριος. Εἰ γὰρ 
xai χλίνει διὰ φιλανθρωπίαν ἐχ τοῦ ἀποτόμου πρὸς 
πὸ ἐνδόσιμον, ἀλλ᾽ οὐ πάντη συγχωρεῖ τοῖς ἁμαρτά- 
νουσιν, ἵνα μὴ τῇ χρηστότητι χείρους γίνωνται, Ὁ 
δὲ οὐδὲν ὑπεχράτει (97) τοῖς παροξύνουσι, χαΐτ' 
τρωτος ἣν θυμῷ, χὰν τοῖς πνευ- 
ματιχοῖς μάλιστα τῷ (98) ζήλῳ νιχώμενος * 
που τύχοι παρεσχευασμένος xai ὡπλισμένος, xa ὡς 
πρὸς ἀντίπαλον τὸ λυπῆσον πόῤῥωθεν παρατεταγμέ- 
νος. Οὕτω δὲ οὐδ᾽ ἂν μυριάσι: μετεχινήθη, τὸ δὴ λεγό- 
μενον, xai τοῦτο ἐχείνου γλυχὺ τὸ πάθος. 'O μὲν 
γὰρ θυμὸς ἣν αὐτῷ, οὐ χατὰ τὴν ὁμοίωσιν τοῦ ὄφεως, 
ἔνδοθεν ὑποσμύχων, χαὶ πρὸς ἅ 
εἰς ὀργὴν φθάνων ἐκ τοῦ πρώτου χινήματος, xol 
ἀντιδόσεως ἔφεσιν, ἀλλὰ χατὰ τὸ χέντρον τῆς με- 

45 Job 1,91. 

7 Ματγο. τι, 17. 


τγξ 
οὐδὲ παντάπασιν 


πλὴν εἴ 


ἄμυναν εὐτρεπὴῆς, οὐδὲ 


*3 Num. xi( 5; Psal. οχχχι, 1. 
$5 Act. vr, 99. 


(89) 'Opógeror. Sic Regg 
et Or. 1. In ed., ὁρώμενα. 

190) Ἑντός. Or. "B τὰ ἐντός. 

192) "Ἰδιώτατον: Duo Colb., ἰδιαίτατον. 

92) Hécpoc xal Παῦνϊος. Or. 1, Παῦλος 
Πέτρος. . 

(95) "0. Or. 1, 


3, bm, duo. Coisl., 


pD* 


E 


D imyriadibus quidem, ut dici solet, 


** ] Reg. 1x, 9. 
** Psal. Lsxiv, 9. 


XXV. Ac nos quidem quamdam ire divin f»- 
cem δ᾿, et credimus, et audimus, hoc est, commo- 
lionis adversus eos, qui ea digni sunt, residuum ; 
quandoquidem Deus ultionum Dominus ??. Licet 
enim pro sua benignitate atque clementia ex seve- 
ritate ad facilitatem et veniam inclinet, peccantibus 
tamen non omnino ignoscit, ne benignitate deterio- 
res fiant, At pater iis a quibus coneitabatur, nihil 
reservabat, vir alioqui. ab iracundi: vulneribus non 
prorsus immunis, ac presertim. in. rebus spirituáli- 
bus, in quibus a zelo vincebatur; nisi forte paratus 
et armatus esset, atque adversus id, quod mole- 
stiam allaturum erat, tanquam adversus hostem a 
longinquo instructus et expeditus. Sic enim ne a 
emotus fuisset, 
quin suavis quoque hic illius animi motus erat. 
Furor enim ipsi non. secundum similitudinem ser- 


* Num. xixv, 4.  *"*Galat..n, 7. 


10 psal. xci, 1. 


(94) Καταριθμοίην. Or. 1, χαταριθμοίμην. 
(05) Στεφάνου δέ, etc. ln "nonnullis, Στέφανον δὲ 
χαὶ τὸν ἐμὸν πατέρα. 


(96) Λεῖμμα. Keg. ἃ, secunda manu, sed antiqua, 


λῆμμα. 


(917) Ὑπεχράτει. Reg. Ἂν n. 
(98) Τῷ. Deest in Reg. bin, et Or. 


1015 


S. GREGORII THEOLOGI 


1016 


pentis ?' erat, animum internesincendeus, et ad ul- A λίσσης δίχα τοῦ θανατοῦν τὸν πλησσόμενον (99) τὸ 


lionem paratus, atque ex primo motu ad iram et 
vindictam progrediens; verum apis aculeo similis 
qui ita pungit, ut mortem non allerat : at tanta erat 
ipsius benignitas, quanta nec ab homine postulanda 
videtur. Roias οἱ flagra sepe minabatur, ac praesto 
erant, qui hiec exhiberent; periculum autem, vel 
in aurium compressionem, velin genarum contu- 
meliam, vel iu impactas puguis alapas, desinebat. Sic 
mins solvebantur. 8/47. Vestis et calceamenta de- 
ἀγα ΠΟ θα πιὰ τ, atque humi stratus jacebat, qui facinus 
aliquod perpetrarat: postea iracundia non in eum, 
qui injustitiam fecerat, sed in eum, qui prompte 
atque impigre observierat, ut malorum 


ministrum, 


δὲ φιλάνθρωπον ὑπὲρ ἄνθρωπον. Τροχοὶ πολλάχις 
ἡπειλοῦντο χαὶ μάστιγες, xai οἱ παραστησόμενοι 
πλησίον - xal ὁ χίνδυνος ἣν ὥτων (1) θλίψις, ἣ πα- 
ρειῶν ὕόδρεις (2), ἣ πὺξ χατὰ χόῤῥης" οὕτω τὴν 
ἀπειλὴν διελύετο (9. Ἐσθὴς περιηρεῖτο xoY ὑποδή- 
ματα, xal χατὰ γῆς ὁ xaxoüpyoc* εἶτα ὁ θυμὸς οὐχ 
ἐπὶ τὸν ἠδικηχότα (4), τὸν δὲ προθύμως ὑπουργή- 
σαντα, ὡς χαχῶν ὑπηρέτην. Πῶς ἄν τις μᾶλλον ἐφάνη 
χρηστὸς ὧν, ἣ Θεῷ δῶρα προσφέρειν ἄξιος ; Οὐ γὰρ 
ἔφθανε χεχινημένος πολλάχις, xa ὑπεραπελογεῖτο 
τοῦ χινήσαντος, ἐρυθριῶν ὡς οἰχείοις, τοῖς ἐχείνου 
ταίσμασιν. 
se convertebat. Quonam autem modo quisquam be- 


nignior videri potuisset, aut dignior, qui dona Deo offerret? Sape enim vix commoveri ceperat, cum 


€um, a quo commotus 
scens, 


fuerat, 


statim. excusabat, ob illius. peccata, non secus atque ob suo, erube- 


XXVI. Ros potius solem matutinos radios diffun- 5 KG. Apósog ὑφίσταται μᾶλλον ἡλιακὴν ἀχτῖνα 


dentem sustinuisset, quam ut quid iracundia in ip- 
sius animo resideret. Simul enim atque loquebatur, 
protinus indignatio eum verbis abscedebat, solui 
probitatis amorem infixum relinquens, nec tardius 
unquam sole occumbens; nec. iram, quae prudenti- 
bus etiatn viris exitium affert, fovens, aut. aliquam 
vitii sui notam corpori imprimens, utpote eui, iu 
ipsa quoque animi perturbatione, sua constarel se- 
renitas. Hoc igitur, quod maxime mirandum est, 
ipsi contingebat, non quidem ut solus objurgaret, 
sed ut solus iisetiam, quibus succensebat, et amori 
et admiratioui esset, beniguitate videlicet fervorem 
superante: ac profecto, a viro justo eorripi satius 
est, quam ab improbo inungi ; illius enim asperitas 
etiam propter utilitatem suavis est, hujus contra 
ob morum perversitatem benignitas quoque suspecta. 
Quanquam autem animo ita comparatus esset, ac 
divina quadam morum simplicitate prxditus, cou 
tumeliosis tamen et petulantibus hominibus ob pie- 
13tem terrori erat; imo, ut rectius loquar, nulla 
res alia ipsis adeo gravis erat, quam contempta 
simplicitas. Non enim fieri poterat, cum cusquam 
fausta vel infausta precaretur, quin ei statim, vel 
diuturnum aliquod bonum, vel brevem molestiam 
afferret. lllud enim ab intimo pectore proficisceba- 
tur; istud. autem. in extremis tantum labiis situm 
erat, ac patern: cujusdam objurgationis rationem 
habebat. Multis quidem certe ex iis, a quibus offen- 


7! Psal. Lv, 5. 

(99) Τὸν πιησσόμεγον. Reg. a, tres Colb., 

πλῆσσον- Or. 1, πλήσσων. 

ati ) Ὥτων. Reg. a, et Or. 1, νώτων, « dorsi. » 

(2) Παρειῶν ὕέξρεις. Reg. a, et Or. 1, ὕθδρις. 
« Genarum contumelia, » vel, « impacta. maxillae 
alapa. » Juxta Eliam, « per genarum contumeliam, 
percussiones in maxillas intelliguntur ; per puguo- 
rum autem ictus in malam, aul res eadein, act 
quodammodo dispar. Illud enim. expansis digitis 
fit, hoc autem contractis. » 

(5) Ai&AD&co. Coisl. 1, συνελύετο. 

(4) ᾿Ηδικηκότω. « ln eum qui injustitiam fece- 
rai. ». Non. bene Dillius : « a quo lesus fuerat; » 
quas! Gregorius ipse suas ultus fuisset injurias. 


D 


ἑωθινὰ βάλλουσαν, ἥ τι παρέμενεν ἐχείνῳ θυμοῦ λεί-- 
Ψανον ἀλλ᾽ ὁμοῦ τε ἐφθέγγετο, χαὶ ὁ χόλος (5) τοῖς 
ῥήμασι συναπήρχετο, μόνον ἀφεὶς τὸ φιλάγαθον, καὶ 
οὔποτε ἡλίου φανεὶς μαχρότερος " οὐδὲ τὴν ἀπολλύου- 
cay xaX φρονίμους ὀργὴν γεωργῆσας, ἣ τι τῆς ἑαυ- 
τοῦ χαχίας ἐνσημήνας τῷ σώματι, τὸ δὲ γαληνὸν δια- 
σώζων x&v τῷ χινήματι. Τοιγαροῦν συνέθαινεν ἐχεί- 
νῷ τὸ παραδοξότατον, οὐ μόνῳ μὲν ἐπιτιμᾷν, μόνῳ 
δὲ ὑπὸ τῶν ἐγχαλουμένων ἀγαπᾶσθαί τε xat θαυμά- 
ζεσθαι, νικῶντος τοῦ χρηστοῦ (6) τὴν θερμότητα " 
χαὶ ὄντως τιμιώτερον εἶναι τὸ (7) τῷ δικαίῳ παι- 
δεύεσθαι, ἢ τῷ πονηρῷ χαταλείφεσθαι " τοῦ μὲν γὰρ 
χαὶ τὸ τραχὺ προσηνὲς διὰ τὴν ὠφέλειαν, τοῦ δὲ 
τὸ χρηστὸν ὕποπτον διὰ τὸ χαχόηθες. Καίπερ δὲ οὕ - 


T 
τε 


χαὶ 


τως ἔχων ψυχῆς χαὶ ἤθους ἁπλοῖχοῦ xa θεοειδοῦς, 
ὅμως (8) τι τοῖς ὑθρισταῖς xai φοδερὸς ἣν διὰ τὴν 
εὐσέδειαν * μᾶλλον δὲ οὐδὲ ἄλλο τι τὸ πλῆττον ἣν, ἣ 
ἁπλότης χαταφρονουμένη. Οὐ γὰρ ἣν αὐτὸν εὐχῆς, ἣ 
χατάρας προέσθαι ῥῆμα, χαὶ μή τι δοῦναι παραυτί- 
xa, ἣ ἀγαθὸν διαρχὲς, ἣ λυπηρὸν mpósxatpov* τὸ 
μὲν γὰρ ἣν &x βάθους ψυχῆς, τὸ δὲ ἐπὶ χείλεσι μό- 
νον, χαὶ πατριχὴ τις ἐπίπληξις. Πολλοῖς γέ τοι τῶν 
λελυπηχότων οὐδὲ ὑπερήμερος ἀπήντησεν ἡ ἀντίδο- 
σις, οὐδὲ ὀπισθόπους ἣ δίχη, τοῦτο δὴ τὸ (9) ποιητι- 
χόν " ἀλλὰ παρ᾽ αὐτὰ τῆς χινήσεως ἐπλήγησαν, ἐπε- 
στράφησαν, προσῆλθον, ἐγονυπέτησαν, συγγνώμης 
ἔτυχον, ἀπῆλθον, ἡττημένοι χαλῶς, ἀμείνους ἐγένον- 
το, χαὶ σωφρονισθέντες, xal συγγνωσθέντες. Ἐπεὶ 


won sane sibi, sed aliis illatas, et Deo maxime, 
cujus vindex et ultor erat episcopus, sie pleetebat, 

(5) 'O yéAoc. Plerique. codd., ὁ λόγος. lnepta 
lectio. Prafevt Combef., ὁ θυμός, quod et ego ma- 
lim. Siquidem χόλος « iram diuturnam » significat, 
qualis Cregorii ira non fuit. 

(0) Τοῦ χρηστοῦ. Sic duo Coisl., Or. 1, Jes., 
elc. Male in ed., Χριστοῦ. 

(7) Té. In pluribus deest. 

(8 TE “Ὅμως. Weg. a, ὁμοίως. 

(9) Τοῦτο δὴ τὸ ποιητικόν. Sic Regg. a, hin. 
Alii omittunt, 76, male. Elias, « ut Pindari verbis 
utar. » 


1017 


ORATIO XVIII, — FUNEBRIS IX PATREM. 


1048 


χαὶ τὸ σύγγνωμον πολλάχις μέγα πρὺς σωτηρίαν, al- A sus fuerat, ne sera quidem ἃς pedissequa, ut poetico 


€ol χατεΐῖργον τὸν ἀδιχήσαντα, χαὶ μετάγον εἰς φίλ- 
«pov Ex φόθου τὴν ἀσφαλεστέραν εὔνοιαν. Ἐπαιδεύ- 
θησαν δὲ, οἱ μὲν ὑπὸ βοῶν ἀναῤῥιφέντες τῇ ζεύγλῃ 
τετρυχωμένων, xai ἀπαντησάντων ἀθρόως, οὔπω 
τοῦτο πρότερον πεπονθότων * οἱ δὲ ἵπποις σφενδονη- 
θέντες, καὶ συμπατηθέντες, τῶν εὐπειθεστάτων τε 
xaX ἡμερωτάτων᾽ οἱ δὲ ἐπυβετοῖς ἀσχέτοις χαταλη- 
φθέντες, καὶ φαντασίαις ὧν τετολμήχασιν᾽ οἱ δὲ à- 
λοι: Lais es τι παιδαγωγηθέντες, xal μαθόντες τὴν 
ὑπαχοὴν ἐξ ὧν ἔπαθον. 


jactati a bobus jugo vexatis οἱ afflictis, ac repente incursantibus, cum 


verbo utar, vis. illa scelerum ultrix. occurrit ; sed 
in ipso irae articulo percussi sunt, resipuerunt, ad 
eum accesserunt, ad genua proeiderunt, veniam 
impetrarunt, pulchre vieti discesserunt, atque, tum 
oh castigationem, tum ob veniam, meliores facti 
sunt. 34$ Quandoquidem etiam persaepe magni ad 
salutem momenti est. noxarum condonatio, ut qua 
eum, qui injuriam intulit, pudore coerceat, atque 
a metu ad. amorem, hoe. est tutiorem. benevolen- 
tiam, traducat. Castigati: porro sunt, alii sursum 
nunquam prius hoc ipsis acci- 


disset; alii ab equis, etiam  mansuetissimis et obseqnentissimis, exeussi et protriti;; alii. intolerandis 
febribus correpti, atque objecta facinorum suorum specie perturbati; aliialiis modis eruditi, atque. ex 


lis, qu:e perpessi fuerant, obedientiam edocti. 
KZ. 
οὕτω γνώριμον" ἐντελείας (I1) δὲ καὶ τῆς (12) περ 
^b πραχτέον ἀρετῆς παρῆχεν ἑτέρῳ τὸ πλέον E 
Οὐ μὲν οὖν: ἀλλ᾽ ἣν ὁ αὐτὸς ἥμερος μὲν, el xat τις 
ἄλλος, ἐνεργὸς δὲ χατὰ τὸ ἥμερον. 
ὡς τὰ πολλὰ μαχομένων ἀλλήλοις χαὶ ἀντιχαθιστα- 
μένων, ἀπλότητος χαὶ τραχύτητος, χαὶ τῆς μὲν τὸ 
ἥμερον ἐχούσης μετὰ τοῦ ἀπράχτου, τῆς δὲ τὸ πρα- 
κτιχὺν δίχα τοῦ φιλανθρώπου, ἐχείνῳ συνῆλθε θαυμα- 
cies ἀμφότερα" πράττειν μὲν, ὡς αὐστηρῷ d «ἧς 
ἡμερότητος * ὑφίεσθαι δὲ, ὡς ἀπράχτῳ μετὰ τῆς ἐν- 
πελείας, ἐν προστασίαις, ἐν παῤῥησίαις, ἐν εἴδει παν- 
πὶ χυδερνήσεως. Τὸ γὰρ τοῦ ὄφεως φρόνιμον περὶ τ 
χαχὸν τῷ τῆς περιστερᾶς ἀχεραίῳ περὶ τὸ χαλὸν 
ἀναμίξας, οὔτε τὸ φρόνιμον εἴασε χαχοῦργον γενέ- 
σθαι, οὔτε τὸ ἁπλοῦν ἀνόητον * ἀλλ᾽ ἕν ἀρετῆς εἶδος, 
ὡς μάλιστα ἐνῆν, ἐξ ἀμφοτέρων ἀπηχριθώσατο. Τὸν 
δὴ τοιοῦτον μὲν γεγονότα, οὕτω ὃὲ τῆς ἱερωσύνης 
προστάντα, τοιαύτης δὲ παρὰ πᾶσι δόξης τετυχηχό- 
τα, τί θαυμαστὸν χαὶ σημείων ἀξιωθῆναι, οἷς βεθαιοῖ 
Θεὸς τὴν εὐσέθειαν ; 
fieri poteraà!, unam virtutis speciem efliceret, 


Δύο γὰρ τούτων 


lur, cum talem se przebuisset, atque ita. sacerdotio pr:efuisset, 


T - * - 
Ap' οὖν τὸ μὲν ἐπιειχὲς τοσοῦτον αὐτῷ ΗΝ np 


numeris omnibus perfectam et absolutam. 


XXVII. Sed. fuerit sane tanta tamque illustri 
morum facilitate; industria vero, eaque virtute, 
quie in rebus gerendis versatur, num cuiquam alii 
cedebat? Minime. Verum idem ipse et lenis ac 
plaeidus, ut si quis alius, erat, et ad agendum per- 
sque aptus et. appositus. Quamvis. enim hie duc 
res fere inter se pugnent et opponantur, simplicitas 
nimirum et asperitas, alteraque mansuetudinem 
cum inertia conjunctam habeat, altera rebus quidem 
gerendis apta sit, verum humanitate careat, in illo 
tamen ainirifice hxc duo in unum convenerunt, 
nempe ut et tanquam asper ac vehemens rebus ge- 
rendis cum mansuetudine incumberet, et tanquam 
a rebus gerendis alienus. sese cum industria sub- 
mitteret, in. praesidiis. ferendis, in. sermonibus ah 
omni metu liberis, in. omni denique gubernationia 
genere. Nam cum serpentis ad. malum prudentiam 
cum coluinb:: ad bonum simplicitate conjunxisset, 
ita se comparavit, ut nec prudentiam in versulaim 
improbitatem, nec simplicitatem in stoliditatem 
degenerare sineret; verum ex ambabus, quoad ejus 
Hunc igi-.- 
tantamque apud omnes gloriam obii- 


nuisset, quid mirum signis etiam, quibus Deus pietatem confirmat, dignum -habitum fuisse? 


ΚΗ’. "Ev δὲ τῶν περὶ ἐχεῖνον θαυμάτων’ "Exag.vev 
ἀῤῥωστίᾳ, χαὶ πονηρῶς εἶχε τοῦ σώματος. Καὶ τί 
θαυμαστὸν, εἰ χκαχοπαθοῦσι χαὶ ἅγιοι, εἴτε εἰς χάθαρ- 
σιν χαὶϊ τῆς μιχρᾶς ἰλύος, εἴτε εἰς βάσανον ἀρετῆς 
καὶ πεῖραν φιλοσοφίας, εἴτε εἰς παίδευσιν τῶν ἀσθε- 
γεστέρων ἐν ἐχείνοις μανθανόντων τὸ χαρτερεῖν, ἀλλὰ 
μὴ £xxaxcty τοῖς πάθεσιν; Ἔχαμνεν οὖν, χαὶ ὁ χαι- 
ρὺς ἣν τὸ ἅγιον Πάσχα χαὶ περιθόητον (15), ἡ βασί- 
λισσα τῶν ἡμερῶν ἡμέρα, καὶ ἡ λαμπρὰ νὺξ λύουσα 
«b σχότος τῆς ἁμαρτίας, xx0' ἣν ἡμεῖς ὑπὸ πλουσίῳ 
φωτὶ τὴν σωτηρίαν ἡμῶν αὐτῶν ἑορτάζομεν, χαὶ τῷ 
φωτὶ à! ἡμᾶς νεχρωθέντι συννεχρωθέντες, χαὶ ἀν- 
ισταμένῳ συνανιστάμεθα. Ἔνταῦθα μὲν δὴ τοῦ χαι- 
ροῦ τὸ πάθος" τὸ δὲ Tv, ὡς ἐν βραχεῖ διηγήσασθαι" 
Πυρετὸς μὲν σφοδρὸς χαὶ διαχαὴς πᾶν τ 


βάθος συν- 
ἐφλεγεν, ἡ δὲ δύναμις ἐπελελοίπει, τῶν σιτίων δὲ (14) 


(10) "A.L1ot. Regg. ἃ, bm, 5 Colb., Or. 1, ἄλλος. 
(11). "Erce.ieíac. Nonne, ἔντρεχε ut. Dill. 
videtur legisse? 


las, 


XXVII. Horum porro. miraeulorum, qua in eo 
edita sunt, hoc unum est : Morbo laborabat, ac aegro 
corpore erat. Quid autem mirandum, si sancti 
quoque viri malis premantur, sive ad limi quan- 
tumvis exigui purgationem, sive ad virtutis explo- 
rationem et philosophize documentum, sive denique 
ad imbeeilliorum eruditionem , qui in illis fortiter 
adversa perferre, et calamitosis rebus minime 
frangi ac debilitari condiscunt? Morbo igitur la- 
borabat, ae morbi tempus erat sanctum | et celebre 
349 Pascha, dies dierum rex, ae splendida illa 
nox, peccati tenebras solvens, in qua nos cum ma- 
gna luminis copia salutis nostrz | festum celebra- 
mus, atque cum mortua pro nobisluce morte simol 
affecti, et cum eadem excitata simul exeitamur. 
lloc tempore morbus urgebat. Is autem. ut breve 


(12) Τῆς. Deest in Reg. bm. 
(13) Περιδόητον. Reg. a, περιόντος. 


(14) Σιτίων δέ. Coisl. 1 addit, ἅπαν, « omnino. » 


1019 


faciam, 
febris intimas omnes corporis partes exurebat, vi- 
res defecerant, a eibis exclusus erat, somnus abs- 
cesserat, quo se verteret nesciebat, atque ob cor- 
dis palpitationes animo subinde linquebatur. Jam 
omnia oris interiora, et palatum ipsum, et quidquid 
superius pendet, tol. tamque acerbis et continuis 
ulceribus scatebant, ut ne aqui: quidem facilis et 
periculo expers meatus esset. Nec vero aut medi- 
corum artes, aut propinquorum vel necessariorum 
quamlibet assidu: preces, aut ullum curationis ge- 
nus morbo depellendo par esse poterat. Atque hic 
eo slalu erat, exisuum quiddam et desperatum spi- 
rans, ac ne praesentes quidem agnoscens, verum to- 
tus in discessum intentus, atque in ea, qux jampri- 
dem expetebat, quieque ipsi praeparata erant. Nos 
vero in templo eramus, nmyste simul et. supplices 
(desperatis videlicet omnibus aliis remediis, ad ma- 
gnum medicum, et noctis illius potentiam, tanquam 
ad extremam opem el auxilium, confugientes) ; 
quid dicam? Festumne ut ageremus, an ut lngere- 
mus? L:etitiamne ut ex diei celebritate caperemus, 
an ul eum, qui non jam hic esset, funebribus ho- 
noribus afficeremus? Ὁ laerymas illas, quas tum 
universa plebs fudit! O voces et clamores, qui 
psalmorum canübus admiscebantur! À templo sa- 
cerdotem, a mysterio sacrorum antistitem, a Deo 
dignum astitem requirebant: idque priecinente mea 
Maria, tympanumque, non triumphale, sed supplex 
pulsante ?, ac. tum primum pudorem pr:e dolore 


deponente, populumque simul ac Deum magnis cla- € εὑρετιχὸν τὸ πάσχειν) 
moribus implorante; illum nempe, ut dolenti condoleret, 


hune autem, ut orantes exaudiret, 
inveniendum vim dolor habet), submonente. 

XXIX, Quid igitur noctis illius, et jacentis 350 
Deus? Mihi ad eorum, quie sequantur, narrationem 
progredienti, cohorrescere subit; ac vos etiam co- 
hnorrescatis velim, non autem fidem orationi de- 
iralatis: neque enim fas est, cum et nos, et de illo, 
verba faciamus. Mysterii tempus aderat, et vene- 
randa statio, atque ordo, ad ea quie celebrabantur, 
quietem et. silentium tenens, cum ille ab eo, qui 
mortuos ad vitam revocat, et a nocte sacrosancta 
excitatur, Primo paululum se movet, deinde firmius: 
mox exigua admodum et obscura voce famulum 
quemdam ex iis, qui ei assistebant, nominatim ac- 
citum pr:esto esse, ac vestem porrigere, manumque 

?*? Exod. xv, 90. 


(15) EPIIT IR Reg. ἃ, Coisl. 1, ὑπερεώρη- 
και. Or. 1, ὑπερηρώηται |pro ὑπε ὌΜΟΝ: quod 


Combe fepe αι Montaec., ὑπηρώηται" « quidquid 
sub illo (palato) pendet, » quo potissimum « linguam 
palato subjectam » significat. 

(16) Hocpezicu£ror. Or. 14, εὐτρεπισμένων. 

(17) μύστας, ete. « Saerorum antistites simul et 
supplices. » Ipse intelligendus est Theologus, qui 
patris vices agebat, Elias : « festum agentes. » 

(48) Καὶ ὕμνων. Haec desunt in Regg. a, bm, et 
Or. 1. 

(19) Μαρίας. 
ligit. Gregorius. 


Juxta Eliam, Nonnam matrem intel- 


$. GREGORII THEOLOGI 


. r * 
talis erat : Vehemens quedam et ardens A ἀποχέχλειστο, ὕπνος δὲ ἀπελήλατο, ἀπορίᾳ δὲ εἴχε- 


B 


102€ 


το, χαὶ παλμοῖς συνεχόπτετο. Τὰ δὲ εἴσω τοῦ στόμα- 
πος ἅπαντα, T, τε ὑπερῴα, xai ὅσον ὑπεραιώρη- 
ται (15), τοσούτοις ἕλχεσιν ἐξηνθήχει, xat οὕτω πι- 
χροῖς τε χαὶ συνεχέσιν, ὥστε μηδὲ ὕδατι ῥᾷάδιον εἶναι 
τὸν πόρον, μηδὲ ἀχίνδυνον. "Hpxouv δὲ οὔτε ἰατρῶν 
τέχναι, οὔτε οἰχείων εὐχαὶ χαὶ λίαν προσλιπαρούντων, 
οὔτε θεραπεία πᾶσα προσαγομένη. Ὁ μὲν οὖν ἐν 
τούτοις ἣν, πνέων μιχρὰ χαὶ ἀπεγνωσμένα, χαὶ μηδὲ 
τῶν παρόντων ἐπαισθανόμενος, ἀλλ᾽ ὅλος τῆς ἐχδη- 
μίας ὧν, χαὶ τῶν πάλαι ποθουμένων αὐτῷ χαὶ ηὐ- 
τρεπισμένων (10). Ἡμᾶς δὲ εἶχε τὸ ἱερὸν, μύστας 
ὁμοῦ (17) xaX ἱκέτας (ἐπειδὴ τῶν ἄλλων ἀπεγνώχει- 
μεν ἁπάντων), πρὸς τὸν μέγαν ἰατρὸν χαὶ τὴν τῆς 
νυχτὸς ἐχείνης δύναμιν χαταφεύγοντας, xol τὴν τε- 
λευταίαν ἐπιχουρίαν " τί xal φῶ ; ἑορτάσοντας, ἣ 
θρηνήσοντας ; πανηγυρίσοντας, ἣ τιμήσοντας τὸν 
οὐκέτι ἐνταῦθα τὰ ἐπιτάφια; "Q τῶν δαχρύων Exci- 
νων, ἃ παρὰ παντὸς ἐχέθη τοῦ λαοῦ τηνικαῦτα ! ὦ 
φωνῶν, χαὶ βοῶν, xat ὕμνων (18) ταῖς ψαλμῳδίαις 
συγχιρναμένων ! Ἐζήτουν παρὰ τοῦ ἱεροῦ τὸν ἱερέα, 
παρὰ τοῦ μυστηρίου τὸν μυσταγωγὸν, παρὰ τοῦ 
Θεοῦ τὸν ἄξιον παραστάτην" xal ταῦτα ἣν, ἐξαρχού- 
ens τῆς ἐμῆς Μαρίας (19), χαὶ ἀναχρουομένης τὸ 
τύμπανον, οὐ τὸ ἐπινίχιον, ἀλλὰ τὸ ἱχέσιον, χαὶ τότε 
πρῶτον ἀναισχυντεῖν μαθούσης ὑπὸ τοῦ πάθους, χαὶ 
χαταθοώσης τοῦ λαοῦ τε ὁμοίως χαὶ τοῦ Θεοῦ " τοῦ 
μὲν, συναλγεῖν πασχούσῃ (20), καὶ προσφιλοτιμεῖσθαι 
τοῖς δάκρυσι" τοῦ δὲ, εἰσαχούειν τῶν δεομένων, πάν- 
τῶν αὐτὸν τῶν πρὸ τούτου θαυμάτων (21) (χαὶ γὰρ 
ὑπομιμνήσχουσα. 
cerlatimque cum ea lacrymas profunderet ; 


ae miraculorum omnium, qui& prius ediderat (magnam enim ad 


ΚΘ'. Τί οὖν ἐνταῦθα (22) ὁ τῆς νυχτὸς ἐχείνης xat 
τοῦ χειμένου Θεός ; Φρίττειν ἐπέρχεταί μοι τοῖς ἑξῆς 
προσιόντι τοῦ διηγήματος (25) (φρίττοιτε δὲ xo 
ὑμεῖς οἱ ἀχούοντες, μὴ ἀπιστοίητε δέ ". οὐ γὰρ ὅσιον, 

ἡμῶν (24) καὶ περὶ ἐἐχείνου διηγουμένων). Παρῆν ὁ 
τοῦ μυστηρίου χαιρὸς, xa ἡ σεθάσμιος στάσις, χαὶ 
τελουμένοις ἐφησυχάζουσα : ὁ δὲ παρὰ 
τοῦ ζωοποιοῦντος τοὺς νεχροὺς χαὶ τῆς ἱερᾶς νυχτὸς 
διανίσταται. Μικρὸν ὑποχινεῖται πρῶτον, εἶτα στεῤ- 
ῥότερον᾽ εἶτα χαλέσας τῶν παραμενόντων τινὰ θερα- 
πευτὴν (25) ἐξ ὀνόματος, μιχρὰ πάνυ καὶ ἀμυδρᾷ τῇ 


τάξις, “τοῖς 


φωνῇ, παρεῖναί τε καὶ ὀρέγειν ἐσθῆτα, xo χεῖρα ὑπ- 
ἐχειν ἐχέλευεν. Καὶ ὃς παρῆν μετ᾽ ἐχπλήξεως, xal 


(20) Πασχούσῃ. Jes., παρασχούσῃ. 

(21) Αὐτὸν τῶν πρὸ τούτου θαυμάτων. Weg. 
bm, αὐτῶν, [melius ] Coisl, 9 2, πρὸ τοῦ [pro προτοῦ] 
θαυμάτων. Bill. in secunda versione : « miracula 
omnia in memoriam ipsi redigente. » Verum, hac 
posthabita, priorem restituimus. 

(22) TI οὖν ἐνταῦθα, etc. « Quid hic igitur noctis 
illius, et jacentis zegrou facit Deus? » Sic Billius in 
prima versione. 

Ὁ: 5) Διηγήματος. Coisl. 1, θαύματος. 

o 4) "Hg. Coisl. 1, ὑμῶν. 

(25) Θεραπευτήν. Weg. ἃ, 
τῶν. 


Coisl. 1, θερσπευ- 


1021 


ORATIO XVIII. — FUNEDRIS IN PATREM. 


1029 


ὑπηρέτει προθύμως" xai ὃς (26) ὡς βαχτηρίᾳ τῇ A subjicere jubet, Qui cum non sine stupore adesset, 


χειραγωγίᾳ χρησάμενος, μιμεῖται τὸν ἐπὶ τοῦ ὄρους 
Μωῦσέα (27), καὶ τὰς παρειμένας χεῖρας εἰς εὐχὴν 
σχηματίσας, συντελεῖ προθύμως ἢ προτελεῖ τοῦ (25) 
λαοῦ τὰ μυστήρια, ῥήμασι μὲν ὀλίγοις χαὶ ὅσοις ἔσθε- 
νεν, διανοίᾳ δὲ, ὡς ἐμοὶ δοχεῖ, χαὶ λίαν τελεωτάτῃ 
(ὦ τοῦ θαύματος ! ), ἄνευ βήματος ἐπὶ βήματος, ἄνευ 
θυσιαστηρίου θύτης, ἱερεὺς πόῤῥω τῶν τελουμένων " 
xai ταῦτα παρὴν αὐτῷ παρὰ τοῦ ἀγίου Πνεύματος, 
αὐτῷ μὲν γινωσχόμενα, τοῖς παροῦσ! δὲ οὐχ ὁρώμε- 
να. Εἶτα ἐπειπὼν τὰ τῆς εὐχαριστίας ῥήματα (39) 
οὕτως, ὡς σύνηθες, χαὶ τὸν λαὺν χατευλογήσας, πά- 
λιν τῆς χλίνης γίνεται, τροφῆς τε μιχρόν τι προσέ- 
μενος (50), xai ὕπνου μεταλαδὼν, ἀναχαλεῖτα: τὸ 
πνεῦμα: xal ταῖς χατὰ μιχρὸν προσθήχαις τῆς 
ὑγείας (51) συναυξηθείσης, ἡ καινὴ παρῆν (52) ἡμέ- 
οα τῆς ἑορτῆς (ἣν οὕτως ὀνομάζομεν πρώτην Κυρια- 
κἣν, μετὰ τὴν ἀναστάσιμον ταύτην ἔχοντες) " xa τὸ 
:£oby χαταλαδὼν σὺν παντὶ τῷ τῆς Ἐχχλησίας πλη- 
οώματι ἐγχαινίζει τὴν σωτηρίαν, χαὶ θύει τὰ χαρι- 
τέρια, Καί μοί τι τοῦτο (93) τὸ ἔργον τοῦ περὶ τὸν 
Ἐζεχίαν θαύματος οὐχ ἀτιμότερον (54) * ὃν ἀσθενή- 
σαντα xaY δεηθέντα, προσθήχῃ ζωῆς ὁ Θεὸς ἐδόξα- 
Ξεν" xai τοῦτο ἐγνώρισε τῇ σχιᾷ τῶν ἀναθαθμῶν ἐπ- 
ἀναχθείσῃ (55), χατὰ τὴν αὐτοῦ τοῦ σωθέντος[αἴτησιν" 
ὑμοῦ τε τῇ χάριτι χαὶ τῷ σημείῳ τὸν βασιλέα τιμῶν, 
καὶ τῇ προσθήχῃ τῆς ἡμέρας τὴν τῶν ἡμερῶν προσ- 
θήχην πιστούμενος. 


Δ΄. Τὸ δ᾽ αὑτὸ xat περὶ τὴν μητέρα τὴν ἐμὴν συν- 
ηνέχθη θαῦμα, οὐ μιχρὸν ὕστερον ἄξιον δὲ μηδὲ 
εοὔτο παραδραμεῖν" ταύτην τε γὰρ τὰ ε 

3opsv, εἴπερ τινὰ οὖσαν τιμῆς ἀξίαν ) τε χα- 
ριούμεθα τὴν χοινωνίαν (50) τοῦ διηγήματος. ἽΛπτε- 


ἰχότα τιμή- 


ἐχεέίνι 


τα: χἀχείνης ἀῤῥωστία τῆς πάντα χαρτεριχῆς (91), 
καὶ γενναίας, χαὶ ἀνόσου τὸν ἅπαντα χρόνον. Πολ- 
λῶν δὲ ὄντων τῶν λυπούντων, ἵνα μὴ μαχρὸν ἀποτεί- 
νω λόγον, f; (58) ἀτροφία τὸ βαρύτατον ἣν ἐπὶ συχνὰς 
ἡμέρας τοῦτο χινδυνευούσῃ, χαὶ μηδὲν εὑρισχούσῃ 
ποῦ χαχοῦ φάρμαχον. Πῶς οὖν τρέφει ταύτην Θεός ; 
Οὐ μάννα βρέξας, ὡς τὸ πάλαι τῷ Ἰσραήλ᾽ ἣ πέ- 


79 [V Reg. xx, 9; Isa. xxxvii, 8. 


(26) Kal ὅς. In nonnullis, x2 ὁ. 

(231) Movcéa. Weg. bm, et Or. 1, Mosza. 

(28) Προτειϊεῖ τοῦ Jaco, etc. « Pro populo my- 
Steria peragit. ». Dillius:: « ante. populum mysteria 
peragit. » Non recte: vox enim. προτελεῖν hic idem 
Sonat a€ προξύχεσθα: τοῦ λαοῦ, t Orare pro populo,» 
quod apud eundem. Gregorium reperitur. Citeruim 
in. Monito probavimus Gregorium seniorem uon vere 
sacra peregisse. 

(29) Ἐπειπὼν τὰ τῆς εὐχαριστίας ῥήματα. 
Billius : « cum eucharistie verba ellatus. esset, » 
Verum in notis observat, per « eucharistie verba, » 
vel ea intelligi posse, quibus consecratio perlicitur ; 
vel ea, quibus sub Miss: finem a sacerdote, ob sa- 
crosanctum epulum, Deo gratie agebantur. lec 
posterior expositio ipsi, ob ea, quze de populi be- 
nedictione mox subjungit Gregorius , magis ar- 
ridet. n 

(30) Hpccégercc. In nonnullis, 1997 


τὸ Exod. xvt, 17. 


prompteque obsequeretur, ipse manu tanquam ba- 
culo ductus, Moysem illum in monte orantem imi- 
tatur, fractisque ae debilitatis manibus ad oratio- 
nem compositis, alaeri animo. cum populo, vel pro 
populo mysteria peragit, paueis quldem, et quibus 
poterat, verbis, mente autem, ut mihi videtur, per- 
quam integra ; rem miram ! sine sacrario in 5 
rio, sine altari sacrificus, sacerdos a. mvsteriis pro- 
cul remotus. Atque hic quoque illi a Spiritu sancto 
aderant, ipsi quidem cognita, praesentibus autem 
haudquaquam. perspecta. Postea, cum gratiarum 
actionis verba, ita ut consuetudo fert, protulisset, 
40 populum benedixisset, in lectulum rursus se 
conjicit. Cumque paululum quiddam cibi admisisset, 
ac somni particeps factus fuisset, spiritum revocat; 
auetaque paulatim. sanitate, cum novus ille festi 
dies (ita eum appellamus, quod post resurrectio- 
nem Dominicam primum eum habeamus,) jam ades- 
sel, in templum se confert, ac cum omni Ecclesia 
agmine salutis encznia celebrat, atque in grati 
animi significationem sacrificium offert. Que qui- 
dem res miraculo illo, quod in Ezechia editum est, 


cra- 


"meo quidem judicio, nequaquam inferior haberi 


debet; quem, eum in morbum incidisset, et preces 
adhibuisset, Deus viti incremento donavit; idque 
indicavit per retroactam. graduum umbram, prout 
petierat ??, qui salutem accepit, regem scilicet gratia 
simul et siguo honorans, atque 353 per. diei aug- 
mentum, dierum augmentum conlirmans. 


C XXX. Idem autem miraculum in matre aliquanto 


post contigit, quod eliam ipsum commemorare 
oper: pretium est, ut et eam honore, si qua alia, 
dignam, ut par est, honoremus, et ab illo per narra- 
lionis societatem gratiam ineamus. Hane quoque 
morbus invadit, fortem ac generosam aliequi femi- 
nam, qu:e per omne vitae "s commoda valetudine 
fuerat. In multis autem doloribus, nesermonem lon- 
gius producam, nihil perinde grave erat, atque inedia, 
qua multos jam dies periculose laborabat, neque 
hujus mali remedium ullum inveniebat. Quonam 
igitur modo Deus eam alit? Non. manna plueus ἦν 


(51) “Ὑγείας. Reg. bm, ὑγιείας. 

(52) Ἢ xai] παρῆν, etc. « Novus. solemnitatis 
dies aderat, quem sic appellamus, quod post Resur- 
rectionis Dominicum diem, primum Dominicum 
hunc diem habeamus. » Octavus Pasche dies, quem 
Cin Albis » vocamus, apud Grecos « Dominica 
nova » appellabatur. Hanc Dominicam insigni ora- 
üone celebravit Gregorius. Vide Or. xttv. 

(95) Καί uot τι τοῦτο. Deest in Reg. hin, 
el tribus Colb. Coisl. 1 habet, zai τοί τ' τοῦτο. 

(54) Θαύματος οὐκ ἀτιμότερον. Sic Reg. bm. 
Or. 1, Jes., etc. Sic ipse legit Billius, etsi οὐχ in 
editis desit. 

(55) ᾿Αγαδαθμῶν ἐπαναχθείσῃ. Reg. Vm, βαθμῶν. 
Coisl. 1, ἐπαναδειχθείσῃ. 

(50) Τὴ» xotror(ar. Coisl. 4, τῇ χοινωνία, 

(51) Καρτερικῆς. Sic Reg. bin, ires Colb., Coisl. 
1, Or. 1, etc. In ed., xagzzpt 


1025 5. GREGUHNII 


ut olim lsraeli, aut. petram frangens, ut sitienti A 
populo aquam funderet '*, aut per corvos pascens, 
ut illum Eliam "*, aut per prophetam in sublime 
raptum satians, ut Danielem antea, cum fame in 
lacu premeretur 7, Quonam igitur modo? Visum 
est ipsi, me, quem charissimum habebat (ueque 
enim quemquam alium nostrum, ne in somnis qui- 
dem, mihi proferebat), noctu repente supervenien- 
tem, cum canistro, panibusque inprimis candidis 
pro meo more benedictis, atque cruce consignatis, 
eam aluisse, et confortasse, ac sic vires collegisse. 
Et certe nocturna illa visio veritatis opus erat. Ab 
eo enim tempore! ad se rediit, spemque meliorem 
concepit. Id autem aperto et perspicuo argumento 
manifestum est, Nam cum postridie mane ad eam 
ingressus, primum hilariorem eam, quam antea, 
conspexissem ; deinde haec consueta : Ut se noctu 
habuisset, ecqua re opus haberet, quisivissem ; 
Tu me, respondit illa, o fili, prompte admo- 
dum ac benigne aluisti, el postea. rogas, ecquid 
valeam ? perquam egregie et quieta mente. Simul- 
que capitis nutu mihi ancillie significabant, ne con- 
tradicerem, sed statim responsum hoc acciperem, 
ne, patefaeta veritate, moerore consternaretur. 
Unum adhue ambobus commune adjungam. 

XXXI. Cum Alexandria per mare Parthenicum 
in Griciam navigarem (navigabam autem in ZEgi- 
nza navi, iniempestivo prorsus tempore, ut mihi 
sic suadebat cupiditas ; nam id me vel maxime im- 
pellebat, quod in nautas mihi familiares incidis- 
sem); 352 cum, inquam, navigarem, paululum- 
que jam processissemus, gravis tempestas exorta 
est, et quales haud multas prius meminissent, ut 
aiebant, qui mecum velebantur. Hic cum omnes 
comirunem mortem metuerent, mihi contra mors 
anima majorem formidinem afferebat, In pericu- 
lum enim miser veneram, ne non initiatus e vila 
discederem, spiritualem aquam inter exitiosas et 
inorliferas undas desiderans, Ac proinde clama- 
bam, obsecrabam, breve quoddam temporis spa- 
lium. expetebam : eonclamabant etiam, in communi 
licet vite discrimine, qui simul navigabant, sie ut 
nec quilam e necessariis ::que, humani videlicet 
hospites, atque ex periculis ad commiserationem 
eruditi. Hoc porro ego quidem patiebar, compatie- ἢ 
Πάπα Γ᾽ autem parentes mei, per nocturnum visum 
periculo participantes, atque e terra opem ferebant, 
vim fluctuum precibus velut incautantes, quemad- 


B 


1HEOLOGI 1024 


τραν ῥήξας, ἵνα πηγάσῃ λαῷ διψῶντι" ἢ χόραξιν 
ἑστιάσας, ὡς τὸν Ἡλίαν ἐχεῖνον" ἣ προφήτῃ μεταρσίῳ 
χορέσας, ὡς τὸν Δανιὴλ πρότερον ἐν λάχχῳ λιμώτ- 
τοντα. Τίνα δὲ τρόπον; "Ἔδοξεν ἐμὲ τὸν αὐτῇ φίλτα- 
τον (προετιμᾶτο γὰρ ἡμῶν ἄλλος (59) οὐδ᾽ ἐν ὀνεί- 
Qt), ἀθρόως ἐπιστάντα νυχτὸς, μετὰ χανοῦ, xal ἄρ- 
των τῶν λαμπροτάτων, ἐπευξάμενόν τε αὐτοῖς, χαὶ 
σφραγίσαντα, ὥσπερ φίλον ἡμῖν, θρέψαι τε καὶ ῥῶ- 
σαι, χαὶ συναγαγεῖν τὴν δύναμιν. Καὶ ἡ τῆς νυχζὸς 
ὄψις, ἔργον ἣν ἀληθείας - ἐξ ἐχείνου γὰρ ἑαυτῆς γί- 
νεται xal τῆς χρηστοτέρας ἐλπίδος - τῷ τοῦτο Of- 
λον (40) ἐναργεῖ καὶ φανερῷ (41) γνωρίσματι. Ἔπει- 
δὴ γὰρ τῆς ἡμέρας ἐπιλαδούσης, εἰσελθὼν τότε πρὸς 
αὐτὴν ὄρθριος, πρῶτον μὲν φαιδροτέραν ἣ πρόσθεν 
ἐθεασάμην ἔπειτα, πῶς ἡ νὺξ, xal ὅτου δέοιτο, τὰ 
συνήθη δὴ ταῦτα ἐπυνθανόμην" Σύ με ἔθρεψας, 
φησὶν, ὦ τέχνον, μάλα ἑτοίμως χαὶ φιλανθρώπως, 
ἔπειτα ἐρωτᾷς τὸ, πῶς ἔχοιμι; λίαν χαλῶς τε χαὶ 
γαληνῶς (42). Καὶ ἅμα χατένευον αἱ θεραπεύτριαι 
πρὸς τοῦτο μὴ ἀντιτείνειν, ἀλλ᾽ ἑτοίμως δέχεσθαι τὴν 
ἀπόχρισιν" μὴ ἀθυμίᾳ χαταδληθείη, γυμνωθείσης 
τῆς ἀληθείας. Ἕν ἔτι προσθήσω τῶν χοινῶν ἀμφοτέ- 
ροις. 


ΛΑ’, Πλέοντί μοι τὸ Παρθενιχὸν (45) πέλαγος ἀπὸ 
τῆς ᾿Αλεξανδρέων, ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα - ἔπλεον δὲ παν- 
τελῶς ἔξω τῆς ὥρας, οὕτω τοῦ πόθου πείθοντος, ἐπὶ 
νηὸς Αἰγιναίας" τοῦτο γάρ με χαὶ μάλιστα προὔτρεψεν 
ὡς οἱχείοις προσδραμόντα τοῖς ἄξουσι " πλέοντι δ᾽ 
οὖν, ὡς ὀλίγον ἀνήχθημεν, δεινὸς συμπίπτει χειμὼν, 
χαὶ οἷον (ἀ4) μὴ πολλῶν πρότερον μνημονεύειν cl- 
χον, ὡς ἔφασχον, οἱ συμπλέοντες. Πάντων δὲ τὸν χοι- 
γὸν θάνατον δεδοιχότων, ὁ τῆς ψυχῆς ἣν ἐμοὶ φοῆε- 
ρώτερος. ᾿Εχινδύνευον γὰρ ἄθλιος ἀπελθεῖν xat ἀτέ- 
λεστος, ποθῶν τὸ πνευματιχὸν ὕδωρ ἐν τοῖς φονιχοῖς 
ὕδασι. Καὶ (45) διὰ τοῦτο ἐδόων, ἱχέτενον, ἐπόθουν 
μιχρὰν προθεσμίαν" καὶ συνεθόων οἱ συμπλέοντες, 
χαὶ τοῦτο ἐν τοῖς χοινοῖς χινδύνοις, ὡς οὐδὲ τῶν ἐπι- 
τηδείων τινὲς, ξένοι φιλάνθρωποι, τὸ συναλγεῖν μα- 
θόντες Ex τῶν κινδύνων. Τοῦτο ἔπασχον μὲν ἐγὼ, 
συνέπασχον δὲ οἱ γεννήτορες, διὰ νυχτερινῆς φαντα- 
σίας τοῦ χινδύνον μετέχοντες, xal ἀπὸ γῆς ἐθοήθουν, 
τῶν χυμάτων QU εὐχῆς χατεπάδοντες, ὡς ὕστερον 
συμθαλόντες ἔγνωμεν τὸν χαιρὸν, ἡνίχα ἐπανήλθο- 
μεν. Τοῦτο χαὶ ἡμῖν ἐδήλωσεν ὕπνος σιυτήριος, ἔπει- 
δή ποτε τοῦτον ἔγνωμεν, μικρὸν ὑπανέντος τοῦ χλύ- 
δωνος. Ἑριννύος (46) ἐχράτουν. ἐγὼ, φούθερὸν 8λε- 


15 Exod. xvi, θ. 151 Reg. xvit, 6... 17 Dan. xiv, 23. 


(39) "Α.1.1ος. Sic Regg. 
Bas., etc. ln ed., ἄλλως. iU 

(40) Τῷ τοῦτο £iAcv. Pro τῷ, quod nihil hie si- 
gnificare potest, nisi addas, γενέσθαι, legendum 
forte, xaf, vel, τοῦτο δὲ 6A. Epi. 

(41) Φανερῷ. Coisl. 1 et Bas. addunt, γενέσθαι. 

(42) Μάλα ἑτοίμως xal φιλανθρώπως... Alar 
«aAGc τε zal γαληγνγῶς. Vt recte incedat oratio, sic 
legendum putamus, licet codd. eted. habeant : μάλα 
ἑτοίμως x2Y γαληνῶς... λίαν χαλῶς τε xat qUav- 
θρώπως, Uillius, omisso hoc posteriori membro, 


a, bm, Coisl. 4, Or. 1, 


primum ad matrem referens, sic vertit : « prompte 
admodum et trauquillo vultu. » Elias pro φιλανθρώ- 
πως habet ἡμέρως, quod ad filium refert, Verum 
hoe ultima. verba rectius videntur matris respon- 
sum, quie interrogata, « quomodo se habeat, » re- 
spondet, « Optime. » 

(45) Παρθενικόν. Or. 4, Παρθένιον. 

(44) Οἷον. Lege, otov. Ενιτ. 

(45) Καί. Sie Or. 4. Deest in ed. 

(46) ᾿Ερινγύος. Schol., δαίμονος 


τιμωρητι- 
χοῦς « daemone crudelem. » 


1025 ORATIO ΧΥ͂ΠΙ. 


— FUNEDRIS IN PATREM. 


1025 


mojsme, xal ἀπειλούσης τὸν κίνδυνον " ταύτην γὰρ A modum postea, subducta temporis ratione, domum 


ἡμῖν σαφῶς ἡ νὺξ ὑπέγραψεν. "AXXoq ἐδόχε: τῶν ἐμ- 
πλεόντων (ἣν δὲ παῖς (47) τῶν εὐνουστάτων ἐμοὶ xax 
φιλτάτων, χαὶ ὑπεραγωνιώντων, οὕτως ἔχοντος), τὴν 
μητέρα τὴν ἐμὴν ἐπιθᾶσαν τῆς θαλάσσης, χαὶ τῆς 
νηὸς λαδομένην ἐξέλχειν ταύτην ἐπὶ τὴν γῆν, οὐ σὺν 
πολλῷ τῷ πόνῳ. Καὶ ἡ yug ἐπιστεύετο" ἡμεροῦτο 
γὰρ ἡ θάλασσα, xaY Ῥόδος εἶχεν ἡμᾶς αὐτίχα o) 
πολὺ τὸ ἐν μέσῳ χαχοπαθήσαντας. Ἐχείνου τοῦ χιν- 
δύνου χαὶ ἡμεῖς δῶρον γεγόναμεν " xafium ΠΝ 
εἰ σωθείημεν, ἡμᾶς αὐτοὺς τῷ Θεῷ, xal δεδωχότε 
ὡς (48) ἀπεσώϑημεν. 


inveniebat hie visio, Sedabatur enim — mare, 


statimque citra multam. zerumnam 


reversi cognovimus, ld etiam nobis salutaris som- 
nus indicavit, cum tandem aliquando eum, remit« 
tente nonnihil tempestate, Furiam 
enim mihi lenere videbar, horrendum vultum prze- 


cepissemus, 
ferentem, ae. periculum. minitantem : liane. enim 
nox aperte nobis adumbrabat. Alius ex. vecetoribus 
(puer is erat singulari erga me studio et benevo- 
lentia , meaque causa. vehementer anxius, cum ita 
se res laberet,) matrem meam sibi videre videba- 
tur, quie. mare ingressa, prehensam navem haud 
magno labore ad terram pertraheret, Filemque 
Rhodum —appuli- 


mus, Hujus ipsi periculi donum exstitimus. Ut enim nos Deo voveramus, si diserimen elfugeremus , 
ita, postquam evasimus, nos ei etiam dono dedimus. 


AB'. Τὰ μὲν δὴ χοινὰ τοιαῦτα. Πάλα: δὲ οἶμαι: θαυ- p 


μάζειν τινὰς τῶν τὰ ἐχείνου σαφῶς ἐγνωχότων, ὅτι 
περὶ μὲν τούτων οὕτω χαταγεγόναμεν, ὡς μόνα πρὸς 
εὐφημίαν ἔχοντες τῆς δὲ 
μνήμην ἀνεθέμεθα (49), πρὸς οὺς παραταξάμενος 
ἐχεῖνος φαίνεται, ὥσπερ ἣ ἀγνοήσαντες ταῦτα, ἣ μὴ 
μεγάλα νομίζοντες (50). Φέρε οὖν χαὶ ταῦτα προσθῶ- 
μὲν τοῖς εἰρημένοις * Ἤνεγχεν ὁ χαθ᾽ ἡμᾶς χαιρὸς 
πρῶτον χαχὸν, οἶμαι δὲ χαὶ τελευταῖον, τὸν ἀποστά- 
τὴν χαὶ τοῦ Θεοῦ χαὶ τῶν λογισμῶν βασιλέα * ὃς μι- 
χρὸν ὯΝ ἔργον ἡγησάμενος εἶναι Πέρσας χειρώσα- 
σθα:, μέγα δὲ τὸ Χριστιανοὺς παραστήσασθαι, xal 
ἅμα τῶν ἀγόντων αὐτὸν δαιμόνων τοῦτο πειθόντων, 
οὐδὲν εἶδος ἀσεθείας ἐνέλειπε (51), πείθων, ἀπειλῶν, 
σοφιζόμενος, ἕλχων πρὸς ἑαυτὸν, οὐ μόνον οἷς ἐτεχνά- 
ζετο, ἀλλὰ xai οἷς ἐθιάζετο. Οὐ μὴν λαθεῖν οἷός τε 
ἦν χλέπτων τὸν διωγμὸν σοφιστιχαῖς ἐπινοίαις, οὐδὲ 
μὴν xai φανερῶς τῇ δυναστείᾳ χρώμενος " ἵν᾽ ἑνί γε 
τῷ τρόπῳ πάντως ἀλῶμεν, ἣ cubo vec, 1] Bta- 
σθέντες. Τοῦτον τίς μᾶλλον ἣ περιφρονήσας, Tj xaza- 
λύσας εὑρίσχεται; Τῆς (52), hs οὖν περιφρονήσεως 
πρὸς πολλοῖς ἄλλοις ἐχεῖνο σημεῖον, οἵ τε τοξόται, 
xal ὁ τούτων στρατηγὸς, οὺς ἐπῆγεν ἐχεῖνος τοῖς ἱε- 
ροῖς οἴχοις ἡμῶν, ὡς T] παραληψόμενος, ἣ χαταστρε- 
ψόμενος (95). Ἐπειδὴ γὰρ πολλοῖς προσθαλὼν ἄλλοις, 
χἀνταῦθα ἧχεν μετὰ τοῦ ἴσου φρονήματος, χαὶ τὸ ἱε- 
ph» ἐζήτει μετὰ τῶν προσταγμάτων, τοσοῦτον ἀπο- 
σχέσθα: (54) τοῦ τι χαταπράξασθαι ὧν ἐθούλετο, ὥσ- 
“ε, εἰ μὴ θᾶττον ὑπεχλίθη τῷ ἐμῷ (55) πατρὶ, ἣ παρ᾽ 
ἑαυτοῦ συνεὶς, fj τινος συμβουλεύσαντος (56) ἀχού- 
σας, χἂν τοὺς πόδας 
πος ἐπ᾽ αὐτὸν θυμῷ xai ζήλῳ περὶ τοῦ ναοῦ τοῦ ἰε- 
ρέως. Τὴν χατάλυσιν δὲ πῶς ἄν τις μᾶλλον φανείη 
πραγματευσάμενος, ἣ δημοσίχ μὲν εὐχαῖς xal δεή- 


τῶν χαιρῶν δυσχερείας τὴν 


ξανθεὶς 


(41) Παῖς. Sie. plures Reg. et Colb., duo Coisl., 
Or. 1, Jes., etc. Deest in ed. 

(48) Ὡς. Sic Regg. a, bm, Coisl. 2, et Jes. Deest 
in ed. 

(49) ᾿Ανεθέμεθα. Regg. ἃ, bm, Coisl. 5, Or. 4, 
Jes., ἀνεδαλόμεθα. 

(50) Νομίζοντες. In nonnullis, νομίσαντες. 

(51) Ἐνέμειπε. Reg. a, ἐνέλιπε. 

(52) Τῆς. Sic Regg. a, bm, et 2. Coisl. Prave Τίς 
in ed. 

(53) Ὡς ἣ παραληψόμενος, T] καταστρεγ"ό- 
jiévoc. « Ut. vel eas acciperet, (ab episcopo 


C 


ἀπηλλάγη (91), Césav- p 


XXXII. He quidem erant utrique communia. 
Mirari autem jampridem nonnullos eorum arbitror, 
quibus res illius apprime cognite sunt, quid. sil, 
enr, cum in his rebus ita moram fecerimus, ac εἰ 
sola hi:ee ad laudem haberemus, diflicultatis tamen 
lemporum, adversus quie ipse velut aciem instru- 
xisse conspicitur, mentionem facere distulerimus, 
velut si ea vel ignoraverimus, vel non ita magna 
existimaverimus. Age igitur, liec quoque superio- 
ribus adjungamus : Tulit nostra zltas primum, et, 
ut opinor, postremum malum, hoc est, imperato- 
rem, qui eta Deo, et à mente defecit; qui parvum 
quidem opus esse arbitratus, Persas imperio suo ac 
ditioni 353 subjicere, magnum autem. Christia- 
nos in potestatem redigere, eum ipsi simul diemo- 
nes, a quibus ducebatur, ita suaderent, nullum iim- 
pietatis genus prietermittebat, nunc alliciendo, nunc 
comminando, nunc fallendo, nunc etiam non solum 
callidis artibus, sed vi quoque hominesad se pertra- 
hendo. Nec vero ita obscura ejus consilia esse pote- 
rant, quin appareret eum versutis àc sophisticis 
artificis persecutionem tegere ; nec rursum po- 
lentia sua aperte utebatur , quo nempe utrovis 
modo prorsus caperemur, vel improbe decepti, 
vel coacti. Quis porro reperietur, qui hunc magis 
aut contempserit, aut oppresserit? Contemptionis 
quidem, inter multa alia signa, testes sunt sagitta 
rii illi, eorumque praefectus, quos in ecclesias no- 
Stras immiserat, ut eas vel deditione acciperet, vel 
armis subigeret. Nam cum multos alios adortus, 
hue quoque pari cum audacia venisset ae cum im- 
peratoris jussu templum sibi tradi exposceret, tan- 
tim abfuit ut quidpiam eorum, quz? cupiebat, per- 
ficeret, ut, nisi patri meo, vel suopte consilio, vel 


nimirum, aut a civibus traditas) vel illas, » iis 
obnitentibus, 
μενος [ 
(54) 

*, 


ceverteret. ». Coisl. 
perperam]. 


) ᾿Αποσχέσθαι. Regg. a, bm, Coisl. 5, Or. 1 


1, χατασχεψά- 


Τῷ ἐμῷ. Reg. bm, τῷ ui. 
Συμδουκεύσαγτος. Ür. 1, συμβουλεύον- 


(50) 
«oz. 

(57) Τοὺς 
Elia: « pedibus contusus abiissel. » Mendose in ed., 
ἀπηλλάγης. 


πόδας ξαγθεὶς ἀπη.1.1άγη. Billius in 


1027 


S. GREGORII THEOLOGI 


1028 


eujusdam admonitu, protinus cessisset, calcibus A σεσι πανδήμοις βάλλων τὸν αλιίτηρίην, xai οὐδὲ τὸν 


eliam cxsus discessurus fuerit ; ita in illum fu- 
rore ac templi zelo sacerdos :estuabat ! Quis autem 
ipsi exitium magis comparasse videri queat, quam 
ille, qui. publice quidem conjunctis totius populi 
votis et precibus impurum illum et sacrilegum im- 
peteret, ac ne tempus quoque metueret ; privatim 
aulem, nocturnam adversus eum aciem opponeret, 
atque et humi cubando seniles illas et roscidas car- 
nes conficeret, et lacrymis pavimentum perfunderet, 
in annum etiam ferme integrum, idque ei duntaxat, 
cui res occulte cognit:e sunt, prestans, nobis au- 


χαιρὸν εὐλαθούμενος * ἰδίᾳ δὲ τὴν νυχτερινὴν παράτα- 
ξιν xax αὐτοῦ προθαλλόμενος, χαμευνίᾳ (58) μὲν τὰς 
γεραιὰς (59) ἐχείνας χαὶ δροσερὰς χατατρύχων σάρ- 
χας, δάχρυσι 0E πηγάζων τὸ ἔδαφος, μιχροῦ (00) xot 
εἰς ἐνιαυτὸν ὅλον " χαὶ τοῦτο τῷ (61) τῶν χρυπτῶν 
γνώστῃ μόνῳ φιλοσοφῶν, ἡμᾶς δὲ λανθάνειν ἐπιχει- 


ὧν διὰ τὸ ἀνεπίδειχτον, ὥσπερ ἔφην. τῆς εὐλαθείας; 
i à ΞΡ 

| λαθὼν ἂν ἣν παντάπασιν, εἰ μὴ ποτε ἀθρόως 
D , » 


Η͂ 4 


λθὼν ἐγὼν, xoi (62) χαμευνίας σύμθολα θεα- 

σάμενος, χαὶ τῶν περὶ αὐτὸν πυθόμενος, τίνα ταῦτ᾽ 
v T5 

ἦν, ἔγνων τῆς νυχτὸς τὸ μυστήριον. 


tem ob pietatem ab ostentatione, ut jam dixi, alienam, celare studens? Ae. certe. omnino celasset, nisi 


ipse aliquando cubiculum subito ingressus, 


chameunieque signa 


conspicatus, atque ex quodam 


ipsius famulo, quidnam hoc esset percontatus, noctis arcanum intellexissem. 
XXXIII. Alteram ejusdem temporis ejusdemque B ΔΙ". Ἕτερον δὲ τοῦ αὐτοῦ χαιροῦ xot τῆς αὐτῆς 


fortitudinis narrationem accipite. Caesare: cives de 
episcopi creatione inter se contendebant : nam 
alter excesserat, alter requirebatur, acrisque seditio 
erat, eL quie non. facile comprimi ac sedari 35/4 
posset. Prieter id enim, quod natura sua, in hac re 
presertim, ob fidei fervorem ad seditionem pro- 
clivis est ea civitas, cathedrae insuper illius splen- 
dor et gloria majorem contentionis cumulum affe- 
rebat. Aique hoc statu res erat : ac nonnulli epi- 
scopi aderant, ut antistitem darent. Sed cum in 
plures sententias multitudo distraheretur, alii- 
que alium proponerent, quemadmodum in hujus- 
modi rebus (ieri consuevit, prout quisque vel bene- 
volentia erga aliquem, vel pietate erra Deum duce- 
batur : tandem plebs tota uno consensu primarii 
erdinis virum unum, vita quidem et moribus exi- 
mium, divino tamen baptismo nondum consigmea- 
tum, invitum et repugnantem corripientes, simul- 
que militaribus copiis, qua tum in urbe erant, 
opem afferentibus, in sacrario collocarunt, et epi- 
scopis obtulerunt, ab iisque petere instituerunt, ut 
eum initiarent, et antistitem proclamarent, vim 
interim suasioni admiscentes : non id quidem ad- 
modum modeste atque composite, admodum tamen 
pie atque ardenter. Neque hic dicendum, quisnam 
eo, vel clarior, vel pietate prwstantior exstiterit : 
id tempus ostendit, Quid enim fit, et quo seditio 
progressa est? Coacti illi eum purificarunt, antisti- 
tem. renuntiarunt, in throno collocarunt, manu 
tamen potius, quam voluntate animique affectu, 
velut postea declaratum est. Ut enim lubentibus 
animis discesserunt, ac sententiam suam in arbi- 
trio suo et potestate habuerunt, consilium inter se 
ineunt, haud. scio an Spiritus impulsu, sed ineunt 
lamen, nempe ut nihil eorum, qux» gesta fuerant, 


(58) Χαμευγίᾳ. Sic Coisl. 1, Jes., etc. In ed., 
χαμευνίαν. 

(59) Τὰς γεραιάς. 
ραιάς. 

(00) Μικροῦ. Reg.a, μιχρόν. 

(61) Τῷ. Sie Reg. bm, et Jes, Deest in ed. 

(62) Καί. Deest in Reg. bm, et Or. 1. 

(65) 'Avépíac. Sic plerique codd. Coisl. 5, 
εἰ Or. 4, ἀνδρείας. Prave in ed.. ἀνανδρίας, «igna- 


Or. 4 et ali, τὰς Ὕη- 


ἀνδρίας (65) διήγημα: ἐστασίαζεν ἣ Καισαρέων πόλις 
περὶ προθολὴν ἀρχιερέως (64), τοῦ μὲν ὑπεξελθόντος, 
ποῦ δὲ ἐπιζητου μένου, xai fj στάσις θερμὴ, xoi μὴ 
ῥᾳδίαν τὴν λύσιν ἔχουσα. Φύσει τε γὰρ περὶ τοῦτο 
μάλιστα στασιώδης ἡ πόλις, διὰ (65) θερμότητα πί- 
στεως, xal τὸ τῆς χαθέδρας ἐπίδοξον, πλείω τὴν φι- 
λονεικίαν εἰργάζετο. Ταῦτα Tv, xal παρῆσαν τῶν 
ἐπισχόπων τινὲς τὸν ἀρχιερέα δώσοντες΄ ὡς δὲ εἰς 
πλείους τοῦ δήμου διαιρεθέντος, χαὶ ἄλλων - ἄλλον 
προθαλλομένων, ὅπερ ἐν τοῖς τοιούτοις φιλεῖ συμθαί- 
νειν, ὡς ἕχαστος ἔτυχεν ἣ φιλίας πρός τινας ἔχων, ἢ 
πρὸς Θεὸν εὐλαθείας, τέλος συμφρονήσας ὁ δῆμος 
ἅπας, τῶν πρώτων (60) παρ᾽ αὐτοῖς ἕνα, βίῳ μὲν ἐξ- 
ειλεγμένον, οὔπω δὲ τῷ θείῳ βαπτίσματι χατεσφρα- 
γισμένον, τοῦτον ἄχοντα συναρπάσαντες, χαὶ ἅμα 
στρατιωτιχῇς χειρὸς συλλαδομένης αὐτοῖς τηνιχαῦτα 
ἐπιδημούσης ἐπὶ τὸ βῆμα ἔθεσαν, xal τοῖς ἐπισχό- 
ποις προσήγαγον, τελεσθῆναί τε ἠξίουν χαὶ χηρυχθῇ- 
yat, πειθοῖ βίαν ἀνα μίξαντες - οὐ λίαν μὲν εὐτάχτως, 
λίαν δὲ πιστῶς χαὶ διαπύρως. Κἀνταῦθα οὐχ ἔστιν 
εἰπεῖν, ὄντινα εὐδοχιμώτερον ἐχείνου v.a θεοσεδέστε- 
pov διέδειξεν ὁ χαιρός. Τί γὰρ γίνεται, καὶ ποῖ προ- 
Ἦλθεν ἢ στάσις ; Ἐδιάσθησαν, ἥγνισαν, ἀνεχήρυξαν, 
πὶ τὸν θρόνον ἔθεσαν, χειρὶ μᾶλλον ἣ γνώμῃ xal 


5 
διαθέσει πνεύματος " ἐδηλώθη δὲ τοῖς μετὰ ταῦτα. 
Ὡς γὰρ ἀπηλλάγησαν ἄσμενοι, χαὶ γνώμης ἐγένοντο 

ς γὰρ i un 9 γνωμη Y 
χύριοι, βουλὴν βουλεύονται σὺν ἀλλήλοις, οὐχ olóx. 
μὲν εἰ πνευματιχὴν (01), βουλεύονται δ᾽ ὅμως, μηδὲν 
χύριον ἡγεῖσθαι τῶν πεπραγμένων, μηδὲ. τὴν χατά- 
στασιν ἔγχριτον" τήν τε βίαν ἐπιχαλοῦντες αὐτῷ, 
μηδὲν ἧττον βιασθέντι, xol ῥημάτων λαμθανόμενοί 
τινων, ὡς εἰρημένων τηνιχαῦτα προπετέστερον ἣ σο- 
φώτερον. Οὐ μὴν ὁ μέγας ἀρχιερεὺς, χαὶ δίχαιος τῶν 
πραγμάτων ἐξεταστὴς, ἣ συναπήχθη τοῖς ταῦτα βου- 
λενομένοις, ἣ τὴν γνώμην ἐπήνεσεν" ἀλλ᾽ ἔμεινεν 
vis. » 

(64) ᾿Αρχιερέως. « Summi sacerdotis, » id est, 
« episcopi. » Bill. « archiepiscopi, » qui? VOX non- 
dum erat in usu. 

(65) Διά. Sic Regg. ἃ, bm, duo Coisl., Jes., etc. 
In ed. deest. 

(06) Τῶν» πρώτων. Sic Coisl. 1, Or. 1, Jes. et 
Combef, In ed., τὸν πρῶτον. 

(07) Εἰ πγευματικήν. illius : « an spirituale. » 


1029 ORATIO XVIII. 


— FUNEBRIS IN PATREM. 


1050 


ἀκλινὴς καὶ ἀηττητος, οὐδέν γε ἧττον ἢ μηδὲ βιασθεὶς A ratum ac firmum esse ducerent, nee institutionem 


ὅλως. Χρῆναι γὰρ, χοινῆς (08) οὔσης τῆς βίας, ἣ 
κατηγοροῦντας ἀντιχατηγορεῖσθαι, ἢ ἀφιέντας ἀφίε- 
σθαι, ἣ τό γε διχαιότερον, μήτ᾽ (09) ἀφιέντας ἀφίε- 
σθαι. Εἰ μὲν γὰρ αὐτοὺς elvat συγγνώμης ἀξίους, 
κἀχεῖνον πάντως * εἰ δὲ μηδαμῶς ἐχεῖνον, σχολῇ γὰρ 
ἂν αὐτούς. Πολλῷ γὰρ βέλτιον εἶναι, τότε χινδυνεύειν 
καὶ ἀντιτείνειν μέχρι παντὸς, 
λεύειν, x&y τούτῳ τῷ χαιρῷ (70) μάλιστα, ἡνίχα χαὶ 
τὰς οὔσας ἔχθρας χαταλύειν ἄμεινον ἣν, ἣ τὰς οὐχ 
οὔσας περινοεῖν * εἶχε γὰρ οὕτως. 

solventes absolverentur ; aut, quod  justius erat, 
venia deberetur, utique et illi : 


y ὕστερον ἐπιθου- 


legitimam : vim ei objicientes, qui non minorein 
ipse vim passus fuerat, ac sermones quosdam arri- 
pientes, ut petulanter. magis quam sapienter eo 
tempore prolatos. At antistes, et aequus rerum zwesti- 
mator, nee cum iis, qui hujusmodi consilium. in- 
ibant, abductus est, nee eorum sententiam compro- 
bavit, verum constans atque invictus permansit, 
non minus quam si nulla omnino vis ipsi adhibita 
fuisset, Nam cum vis communis esset, oporteret, 
ut aut accusantes vicissim aceusarentur, aut. ab- 


ne absolventes quidem absolverentur. Si enim ipsis 
sin illi nullo modo ignoscendum esset, mullo certe minus ipsis. Longa 


enim satius fuisset, ut ipsi tum temporis periculum adirent, atque ad extremum usque obsigterent, 


quam ut postea insidias compararent, eoque 355 presertim tempore, 
essent deponend:e, quam nov: excogitandas, Sie enim res se habebat. 
AA. Παρῆν μὲν ὁ βασιλεὺς βρέμων Χριστιανοῖς, B. XXXIV. Aderat imperator adver: 


5ι᾽ ὀργῆς δὲ ἡ χειροτονία, ἢπειλεῖτο E: ὁ προδληθείς" 
ἐπὶ ξυροῦ (71) δὲ ἡ πόλις, ἢ μηχέτ᾽ εἶναι μετὰ τὴν 
ἡμέραν ἐχείνην, ἣ περισωθῆναι, xal τινος φιλανθρω- 
πίας τυχεῖν. Προσεγεγόνει γὰρ οἷς παρώξυντο περὶ 
τῆς Τύχης, ἐν χαιρῷ τῆς εὐτυχίας περιλυθείσης, χαὶ 
fj περὶ τὸν ἄνδρα NL ὡς τῶν δημοσίων cc- 
συλημένων. ᾿Εζήτε: δὲ τι χαρί- 
σαιτο τῷ χαιρῷ, χἀχεῖνον τί διαθείη χαχὸν, οὐδὲ ἄλ- 
λως πρὸς αὐτὸν ἔχων ἐπιτηδείως, ἀλλ᾽ ὡς ἐξ ἀντιπο- 
λιτείας διάφορος (v. Ἐχάλε: δὲ OU ἐπιστολῶν τοὺς 
χειροτονήσαντας ὡς χατηγορήσοντας, οὐχ ἔτι ἀπρα- 
γμόνως, ἀλλ᾽ ἤδη τι xal ἀπειλῆς (79) προστιθεὶς, ὡς 
τοῦτο ἀπαιτοῦντος (15) τοῦ βασιλέως. Τότε τοίνυν χαὶ 
πρὸς αὐτὸν ἐλθούσης ἐπιστολῆς, οὐδὲν δείσας, οὐδὲ 
μικρὸν ἐπισχὼν (σχοπῶμεν τὴν παῤῥησίαν, ὅση xax 
μεθ᾽ ὅσου τοῦ πνΞ ὕματος, ἐχ τῶν ἀντεπεσταλμένων), 

Ἡμεῖς, n ὦ χράτιστε ἡγεμὼν (74), πάν- 
των τῶν πραττομένων ἔχομεν ἐξεταστὴν ἕνα χαὶ βα- 
σιλέα, τὸν νῦν πολεμούμενον " ἐχεῖνος xai τὴν νῦν 
ἐξετάσει χειροτονίαν, ἣν ἔνθεσμον (13) χαὶ φίλην αὐ- 
τῷ πεποιήμεθα. Ὑμῖν δὲ ἄλλο μέν τι βιάζεσθαι βου- 
λομένοις, xai πάνυ ῥᾷστον" τοῦτο δὲ οὐδεὶς ἡμᾶς ἀφ- 
αιρήσεται, τὸ συνηγορεῖν, ὡς ὀρθῶς χαὶ διχαίως πε- 

πραγμένοις, τοῖς πεπραγμένοις “ εἰ μὴ xa τοῦτον 
θεέητε τὸν νόμον, οἷς (10) οὐ θεμιτὸν παραχύπτειν 
εἰς τὰ ἡμέτερα. Τοῦτο τὸ γράμμα χαὶ αὐτὸς ἐθαύ- 
μᾶσεν ὁ δεξάμενος, εἰ χαὶ πρὸς ὀλίγον ἐχαλέπῃνεν, ὡς 


ὁ ποῦ ἔθνους ἄρχων ὅ 


ol πολλοὶ τῶν (17) τὰ ἐχείνου καλῶς γιγνωσχόν- 
πων (18) ἀπήγγελλον * τοῦτο χαὶ βατιλέως τὴν i aot 
ἔστησε, xal τοῦ χινδύνου τὴν πόλιν ἀπήλλαξεν, οὐ 
φαύλως δ᾽ ἄν προσθείην, ὅτι χαὶ τῆς αἰσχύνης ἡμᾶς. 

Τούτου τοῦ μιχροπολίτου τὸ ἔργον, χαὶ τῆς χαθέδρας 


(08) Koc. Schol. : δηλονότι τῷ χειροτονηθέντι, 
xai τοῖς χειροτονήσασι" « Tum ei scilicet qui ordi- 
natus fuerat, et iis qui ordinaverant. » 

(69) Mijc'. Reg. bm, et Or. 1, μηδέ. 

(10) Τῷ χαιρῷ. Regg. ἃ, bm, et Or. 4, τοῦ xa:- 


ροῦ. d ] ᾿ 
(14) Ἐπὶ ξυροῦ. « Qu» in summo periculo 

sunt, » inquit Billius, « ea, proverbiali locutione, 

in novaeule acie stare dicuntur. ». lllud adagium 

est ab Homero ductum, qui, Iliad. lib. x, vers. 175, 

ait : 

Νῦν γὰρ δὴ πάντεσσιν» ἐπὶ ξυροῦ ἵσταται ἀχμῆς. 


(quo orte ja imiciti:e potina 
s Christianos 
fremens; hanc autem ordinationem irato atqua 
incenso animo ferebat, gravia vero in eum, qui pro- 
motus fuerat, minabatur : atque in. novaculie. acie 
civitas erat, utrum post illum diem esse desineret, 
an e periculo evaderet, atque humanitatis aliquid 
consequeretur. Ad eum enim dolorem, quem ob 
Fortunz: templum | felicitatis. tempore dirutum et 
eversum, capiebat, viri illius ordinatio accedebat, 
quam publicarum rerum eonvulsionem ac velut ex- 
pilationem esse interprelabatur. Is autem, qui pro- 
vincis proerat, rationes exquirebat, quibus tem- 
pori obsecundaret, atque ipsum. malo aliquo mul- 
laret, ut qui nec alioqui amico ac benevolo in eum 
animo esset, verum ob contraria in republie:e ad- 
ministratione studia ab eo dissideret. Quocirea eos, 
a quibus ordinatus fuerat, velut ipsum accusaturos, 
per litteras accersebat, non jam leniter et remisse, 
sed minarum etiam aliquid adjungens, tanquam im- 
perator hoc exigeret, Cum igitur pater quoque 
tum ab eo epistolam accepisset, nihil veritus, nec 
moram ullam interponens (consideremus, qu:eso, 
ex iis, quie respondit, quanta ipsius in dicendo li- 
bertas, et quanto cum spiritu conjuncta fuerii) : 
Nos, inquit, polentissime prises, rerum omnium, 
quie geruntur, censorem unum ac regem habemus, 
qui nunc oppugnatur. Is et prassentem ordinationem 
expendet, quam nos rite ac legitime, atque u! 
ipsi gratum est, fecimus, Vos aulem alia quidein 
aliqua in re nobis, si animus ita tulerit, vim af- 
ferre perfacile potestis: id antem nemo unquam 
nobis adimet, quim ea, quie facta sunt, ut. recie ac 
iuste facia, defendamus; nisi forte hane quoque 


Nune enim omnibus in novacule acie sita res est. 


(72) Ἀπειιῆς. Coisl. 1, ἀπειλάς 

(15) ᾿Απαιτοῦγτος. Coisl. 1, ἀπειλοῦντος, « mini- 
tantis. » 

(74) ᾿Πγεμών. In quibusdam, ἤγεμον. 


(79) Xeipozor(ar, ἣν ἔνθεσμον. « Ordinationem, 
quam legitime, » elc. Quatenus scilicet, ἤγνισαν, 
ἀνεχήρυξαν, ἐπὶ θρόνον ἔθεσαν, « puri(icaverunt, 
proclamave erunt, in throno collocarunt. » 

(16) Οἷς. Reg. a, ὡς. 

(11) Tov. Sic Or. 1. Deest in ed. 

(18) Γιγνωσκόντωγν. Reg. bm, γἱνωσχόντων. 


1051 


8. GREGORII THEOLOGI 


1053 


1egem slatuatis, quibus ne in nostras quidem res A τὰ δεύτερα ἔχοντος. "Ap' οὐ πολλῷ βέλτιον οὕτω 


prospicere fas est. Has litteras ille etiam ipse ad- 
miratus est, qui accepit, etiamsi parumper st!oma- 
chatus sit, quemadmodum ex multis intellectum est, 
qui res illius perspectissimas habebant. Atque hoc 


πρωτεύειν, ἣ ἀπ' 
σθαι, χαὶ χρατεῖν 
volg ὀνόμασιν; 


τῶν ὑψηλοτέρων θρόνων φθέγγε- 
ἐν (79) τοῖς πράγμασι μᾶλλον ἣ 


et imperatoris impetum compressit, el civitatem pe- 
riculo liberavit, non male autem addiderim, quod nos quoque ab infamia vindicavit. loe. exigu: urbis 
ep:sscopi opus, et cathedr: seeundas tenentis. Annon autem multo melius est principatum ita te- 


nere, quam e sublimioribus thronis declamare, ae rebus potius, quam nominibus, superiorem esse? 


356 NNXV. Jam. quod in illius rebus gestis 
ordine quidem postremum est, vi autem. et facul- 
tate. primum et imaximum, quis tam ab orbe no- 
stro remotus est, ut nesciat? Rursus eadem civitas 
eamdem ob causam seditione laborabat, eo nimi- 
rum, cüi recte vis illata fuerat, celerrime vita 
functo et ad Deum, pro quo fortiter ac. strenue in 
persecutionibus decertarat, profeeto. Atque ea se- 
ditio quanto aerior et ferventior, tanto. etiam stul- 
tior et absurdior erat. Non enim ignorabatur quis 
pracelleret, queraadmodum nee sol inter sidera, 
sed perquam etiam conspieuum erat, cum aliis 
omnibus, tum selectissim:e presertim ae puris- 
simz populi parti, hoe est et iis qui altare cir- 
cumstant et. nostratibus Nazameis, quibus solis, 
vel certe potissimum, electiones hujusmodi com- 
mitti oportebat (sie enim nunquam Eeclesiis male 
essel), ac non iis qui opibus ae potentia pollent, 
aut plebis impetui et temeritati, atque etiam ple- 
beiorum vilissimo et contemptissimo cuique. Nunc 
vero parum abest, quin popularia imperia meliori 
ordine ac disciplina constare existimem, quam 
nostra, quibus divina gratia omnium voce attribui- 
tur, ac res hujusmodi timore melius, quam ratione 
administrari credam. Nam nisi ità esset, quisnam 
sane mentis, 16. relicto, o divinum et sacrum ca- 
put, ad alium secontulisset, te, inquam, relicto, 
qui in. manibus Domini depictus es, qui connubii 
jugum nescis, qui nihil possides, qui carne prope- 
modum et sanguine cares, qui litterarum laude et 
eloquio post Verbum secundas tenes, inter philoso- 
phos sapiens, inter mundanos mundo sublimior, 
sodalis ac socius meus, atque, ut audacius aliquid 
dicam, animx me: dimidium, ac vite et. doctri- 
ni consors? Vellem libertatem oratio haberet, apud 
alios te pingens, ac non te presente hiec expende- 
rentur, ubi laudes tuas majori ex parte imminuere 
cogor, ne in adulationis suspicionem incurram, 
Verum, ut. ad. institutum sermonem redeam, Spiri- 


(79) "Ev. Deest i Rez. a, et Or. 1. 

(80) IpocAngÓO£vcoc. Weg. bm, προληφθέντος. 

(81) Τοῦ καϊῶς. «Recte. » Reg. bin, τοῦ xa- 
xGe, « male. » Utraque lectio. admitti. potest; sci- 
licel, χαλῶς, ratione fidei ae virtutis illius qui 
deposcebatur, et cui vis inferebatur; χαχῶς autem, 
ratione popularis tuinultus., 

(32) Θεόν. Reg. bm, Κύριον. 

(85) ᾿Εχδημήσαντος. Or. 4, ἐνδημήσαντος. 

(84) Μάλιστα. Deestin Reg. bm. 

(85) Ὅσον τε περὶ τὸ βῆμα. Mie clerici, et n 
qui sacerdotalis sunt ordinis iutelliguntur. 

(86) Τοῖς καθ᾽ ἡμᾶς Ναζιραίοις. « Nostratibus 
Nazaisis, » id est, « iis nostrae provincia, » qui cuin 


D 


ΛΕ". Ὃ δὲ τελευταῖον μὲν τῶν ἐχείνου τῇ τάξει, 
πρῶτον δὲ τῇ δυνάμει χαὶ μέγιστον, τίς οὕτως ἔξω 
τῆς χαθ᾽ ἡμᾶς οἰχουμένης, ὥστε ἀγνοεῖν ; Ἐστασίαζε 
πάλιν dj αὐτὴ πόλις ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς, τάχιστα mpoc- 
ληφθέντος (80) τοῦ χαλῶς (81) βιασθέντος, xoi πρὸς 
Θεὸν (82) ἐχδημήσαντος (85), ὑπὲρ οὗ γενναίως καὶ 
ἀνδριχῶς ἐν τοῖς διωγμοῖς ἡγωνίσατο. Καὶ fj στάσις 
ἦν, ὅσῳ θερμοτέρα, τοσούτῳ χαὶ ἀλογωτέρα. Οὐ γὰρ 
ἠγνοεῖτο τὸ ὑπεραῖρον, ὥσπερ οὐδ᾽ ἐν ἀστράσιν ἥλιος" 
ἀλλὰ xaX λίαν ἐπίδηλον ἣν, τοῖς τε ἄλλοις ἅπασι, xal 
τοῦ λαοῦ μάλιστα (84) τῷ ἐγχρίτῳ τε χαὶ χαθαρωτά- 
τῷ, ὅσον τε περὶ τὸ βῆμα (85), καὶ ὅσον ἐν τοῖς χαθ᾽ 
ἡμᾶς Ναζιραίοις (86) " ἐφ᾽ οἷς ἔδει τὰς τοιαύτας προ- 
θολὰς χεῖσθαι μόνοις, ἣ ὅτι μάλιστα, χαὶ οὐδὲν ἂν ἣν 
ταῖς Ἐχχλησίαις χαχόν " ἀλλὰ μὴ τοῖς εὐπορωτάτοις 
«& xa δυνατωτάτοις, Y) φορᾷ δήμου xal ἀλογίᾳ, καὶ 
τούτων αὐτῶν μάλιστα τοῖς εὐωνοτάτοις (87). Νῦν δὲ 
χινδυνεύω τὰς δημοσίας ἀρχὰς εὐταχτωτέρας ὑπο- 
λαμθάνειν τῶν ἡμετέρων, αἷς ἡ θεία χάρις ἐπιφημί- 
ζεται" xal βελτίω τῶν τοιούτων διοιχητὴν φόθον, | 
λόγον. Ἐπεὶ τίς ἂν ἐπ᾽ ἄλλον ἦλθε τῶν εὖ φρονούν- 
των, σὲ παραλιπὼν (88), ὦ θεία καὶ ἱερὰ χεφαλὴ, τὸν 
ἐπὶ τῶν χειρῶν Kuptou ἐξωγραφημένον, τὸν ἄζυγα, 
τὸν ἀχτήμονα, τὸν ἄσαρχον μιχροῦ χαὶ ἀναίμονα, τὸν 
ἐν λόγοις μετὰ τὸν Λόγον, τὸν ἐν φιλοσόφοις σοφὸν, 
τὸν ἐν χοσμιχοῖς ὑπερχόσμιον, τὸν ἐμὸν ἑταῖρον χαὶ 
συνεργὸν, τὸν συμμεριστὴν τῆς Ψυχῆς, ἵν᾽ εἴπω τι 
τολμηρότερον, xaY βίου χοινωνὸν χαὶ παιδεύσεως : 
Ἐδουλόμην ἐλευθερίαν ἔχειν τὸν λόγον, ἐν ἄλλοις σε 
γράφων, ἀλλὰ μὴ παρόντος σου τὰ τοιαῦτα ἐξετάζε- 
σθαι, χαὶ ὑφίεσθαι τὰ πλείω διὰ χολαχείας ὑπόνοιαν. 
"AXI ὅ μοι λέγειν ὁ λόγος ὥρμησε, τὸ Πνεῦμα μὲν 
ἤδει τὸν ἑαυτοῦ (πῶς γὰρ οὔ :}" ἀντεστάτει δὲ ὁ φθό- 
νος τὸ δὲ ὧν, αἰσχύνομαι λέγειν * εἴθε δὲ μηδ᾽ (89) 
ἄλλων λεγόντων ἀχούειν ἦν, καὶ χωμῳδούντων ἐπι- 
μελῶς τὰ ἡμέτερα. Τοῦτο μὲν οὖν, καθάπερ οἱ ποτα- 
pol τῶν πετρῶν τὰς ἐν μέσῳ τῷ ῥεύματι, παραδρά- 
μωμεν, σιωπῇ τιμῶντες τὰ λήθης ἄξια - αὐτοὶ δὲ 
πρὸς τὰ ἑξῆς τοῦ λόγου προΐωμεν. 


Basilio versati, vel ab eo sunt instituti. De monachis 
bie precipue mentio est. lllos Nazarzeos vocat Gre- 
gorius, utpote Deo conseeratos, « Penes illos solos, 
inquit Elias, hujusmodi electiones sitas esse. opor- 
lebat, non. copiosissimis quibusque et potentissimis, 
et vulei temeritari atque stultitie committi, » 

(87) Εὐωγοτάτοις. « Sie appellat eos, qui ad 
quorumlibet laudes, inquit Elias, facile se conferunt, 
ac quiestus exigui earsa. veritatem adulterant. » 

(88) Σὲ παραλιπών. « Te relicto. ». Schol. : 
Πρὸς τὸν Μέγαν στρέφεται χαὶ ταῦτα λέγει Ba- 
σίλειον" « Ad. Basilium Magaum conversa oratigue 
hiec loquitur.» 


(89) Μηδ᾽. Reg. bm, Or. 1, μήτ᾽, 


B 

1055 ORATIO XVIIL. — FUNEBRIS IN PATREM. {4 
ws quidem norat, qui suus. esset. (απ εἰ] enim?) At. invidia obsistebat; quorum autem, dieere pu- 
det ; atque utinam nec ex aliorum sermone, qui. res nostras studiose proscindunt, id. audire liceret; Sed 


hzc, ut illa. fluvii saxa, que in 


medio flueuto 


occurrunt, pretereamus, atque. ea, 357 qua 


oblivione digna sunt, silentio premamus, et ad ea, quie deinceps sequuntur, progrediainur. 


AG'. Ἤδει τὰ τοῦ Πνεύματος ἀχριθῶς ὁ 
Πνεύματος " xal διὰ τοῦτο μηδὲν ταπεινὸν φρονεῖν 
ᾧετο δεῖν, μηδὲ χατὰ συστάσεις (00) χαὶ προλήψεις 
μάχεσθαι, χάριτι πλέον ἣ Θεῷ νέμοντας - ἀλλὰ πρὸς 
ἕν βλέπειν μόνον, τὸ τῶν Ἐχχλησιῶν ὄφελος, χαὶ τὴν 
χοινὴν σωτηρίαν. Διὰ τοῦτο ἔγραφεν, ἑνουθὲ 
ἥρμοζε τὸν λαὸν, τοὺς ἱερέας (91), βοῆς τε 
xa ὅσοι τοῦ βήματος, Otc Su agde 2x0, ἐψηφίξετο (02), 

ἐχειροτόνει xol μήπω. ν" ἐδίδου τῇ πολιᾷ τ 
ἐναυθεντεῖν, ὡς οἰχείοις, à) λοτρίοις. Καὶ τέλος, 
ἐπειδὴ χανονιχὴν ἔδει γεν: τὴν χειροτονίαν (95) 
αὐτῷ, λείποντος ἑνὸς (91) τῷ ἀριθμῷ τῶν ἀναχηρυ- 
ξόντων, τοῦ σκίμποδος ἑαυτὸν ig ipie γήρᾳ xai 
νόσῳ συντετριμμένος (95), ἐπὶ τὴν πόλιν νεανιχῶς 
ἵεται " μᾶλλον δὲ noon WEE gast, xai uix px 
πνέοντι * χαλὸν ἐντ εἴ τι δέοι: παθεῖν, 
τὴν σπουδὴν ἐχείνην vinea i Mid Γίνεται δὲ 
οὐχ ἀπιστούμενον - ἹΡώννυται 
προθυμίᾳ, οἰκονομεῖ, παρατάοσ- 


t, σὺν - 


ἄλλους 


πὴ 
χἂν 


“τσ 
7 


*t ι χἀνταῦθα σημεῖον 
πόνῳ, νεάζξει τῇ τ 

ποῖαι; τίθησιν ἐπὶ τοῦ θρόνου (90), προπέμπεται, οὐχ 

τι σορῷ τῷ φορείῳ, χιθωτῷ δὲ θείᾳ χρησάμενος. " 
δὲ ἄρτι μαχροθυμίαν ἐπαινῶν ἐπαυσάμην, ταύτην ἐν- 
ταῦθα xai πλέον δείχνυσιν. Οὐ γὰρ φερύντων τῶν 
συλλειτουργῶν τὴν αἰσχύνην τῆς ἥττης, xai τὴν ἐν 
τοῖς πράγμασι τοῦ γέροντος δυναστείαν, χαὶ διὰ τοὺ- 


«0 δυσχεραινόντων αὐτῷ χαὶ λοιδορουμένων, ἴσχυσεν 
οἷς ἐκαρτέρει xai τούτων ὑπεράνω γενέσθαι, 


μέγι- 
στον εὑρὼν εἰς συμμαχίαν τὴν ἐπιείχειαν, χαὶ τὸ μὴ 
ἀντιλοιδορεῖν λοιδορούμενον Mid Τί γὰρ εἶναι δεινὸν, 
εἰ τοῖς πράγμασ: νιχήσας, φέρο: τῇ γλώσσῃ νιχώμε- 
νος, Τοιγαροῦν οὕτω χἀχείνους εἷλε τῇ pax pol up, 
προσλαθὼν χαὶ τὸν χρόνον τῆς γνώμης σύμμαχον, 
ὥστε ἀπελογοῦντο, προσέπιπτον, μεταθάλλοντες εἰς 
θαῦμα τὴν ἀγανάχτησιν. Ἡσχύνοντο τοῖς προτέροις, 
ἐχρῶντο πατριάρχῃ, χαὶ νομοθέτῃ, xa διχαστῇ, 
μισεῖν ἀποῤρίψαντες. 


LU 
c 


τοῦ A 


D fractu 


XXXVI. Probe seiebat. vir spiritualis. quie. Spi- 
ritus erant; ob idque. demissos omnes et abjectos 
animi sensus abjiciendus esse judicabat, nee. con- 
venlieulis et antieipatis. opinionibus certandum, 
nec plus favori, quam Deo, tribuendum ; sed unam 
lantum Ecclesie utilitatem, ac communem omnium 
salutem ob 6eulos ponendam. Ac proinde litteras 
scribebat, monebat, conciliabat populum, sacer- 
dotes et reliquos, quotquot. erant. clerici, testimo- 
nium dicebat, suffragium ferebat, 
adliuc absens, 


ordinabat. etiam 
, UL apud alienos, 
etur. Denique, 
quoniam ordinationem canonicam esse oportebat, 
cum unus ex eorum numero, qui episcopum pro- 
clamaturi erant, desideraretur, senectute et morbo 
€ lectulo se abstrahit, atque ad urbem ju- 
venili e contendit; vel potius mortuo. cor- 
pore, ae paululum spirante fertur, przclari. fune- 
ris loeo studium istud ac diligentiam sibi fore per- 
suadens, etiam si quid mali ipsi fortuito accidisset. 
lie quoque signum quoddam editur, cui fides mi- 
nime abroganda est. Ex 
alacritate vigeseil, 


senectuti hoc 
lanquam apud suos, auctoritate 


labere robur comparat, 
uegotium adminiswat, ad con- 
flictum se parat, in tbrono collocat, domum  redu- 
citur, vehiculo, non jam ut tumulo, sed ut arca di- 
vina usus. Quam autem lenitatem modo laudare 
desii, eam hie quoque amplius demonstravit. Cum 
enim ipsius colleg: contentionis illius, in qua 
vieti fuerant, ignominiam, eamque, quam senex 
ile omnibus in rebus obtinebat, auctoritatem et 
potentiam iniquo animo ferrent, ob idque ipsi in- 
fensi essent, ac conviciis eum incesserent, eos 
quoque patientia sua. superavit, maximum  subsi- 
dium nactus, seilicet mausuetudinem et quod. ma- 
ledictis lacessitus maledieta non regereret. Quid 
enim ipsi grave csset, si, cum rebus vicisset, lin- 


gua sevinci pateretur? Quamobrem sic eos quoque lenitate sua et patientia. cepit, ascito. praesertim 
ad sententie sus auxilium tempore, ut. indignationem in admirationem. convertentes, sese ipsi exeu- 
sarent, genibus 35$ advolverentur, pudore, ob ea qu prius admiserant, suflunderentur, abjc- 
clisque odiis, eo. patriarcha, legislatore et judice uterentur. 


AZ'. Too δὲ αὐτοῦ ζήλου xa fj zazà τῶν aipctt- XXXVII. Ejusdem porro zeli ea. illius contentio 


(90) oae Sic Reg. a, bm, duo Coisl., Or. D rum cur Billius, vir doctus ae pius. posthabito Ec- 
1. In ed. Par., συστάσεως. clesiw usu, ubique vertat : € electionem, » ut Cal- 


(91) Τοὺς ἱερέας, ete. Billius, « Sacerdotes, tum 
ilios, tum eos qui altaris sunt, » Displicet licec € iu- 
lerpretatio, quasi duplex esset. sacerdotum | genus, 
quorum alii sint altaris, alii non sint. Nam, ut recte 
observat Elias, per « sacerdotum » vocabulum, non 
solos sacerdotes intelligit Gregorius ; sed etiam dia- 
COnoS, subdiaconos, lectores, ete, « Quocirca, in- 
quit, merito sacerdotum noniine sacros onmes or- 
dines comprehendit, ut qui saeri catalogi siut. » 
Omnes enim, tum sacerdotes tum clerici, eum epi- 
Scopo, unusquisqve in ordine suo, sacris operam 
dabant. 

(92) "Fi nzero. Billius : « decernebat.» 

(95) Xerpozoriar. « Ordinationem, consecratio- 
nem, » Sic ex sacro. Ecclesie usu. vertendum. Mi- 


PAYROL, GR, XXXV. 


vinistie interpretari des 

(94) Λείποντος ἑνός, ete. Ex conc. Nicen. can. 
4, tres requirebantur ápiecopi ad priesulis ordina- 
tionem, scilicet ad solemnitatem, non vero. ad or- 
dinationis essentiam. Cum jgitur ad consecrandum 
Basilium, unus deesset, advolavit Gregorius pater, 
sive ut terius adesset, sive ne episcopi qui. pr:e 
invidia Basilio adversabantur, numero preevalerent. 

(95) Συγντετριμμέγος. Coisl. 1, συντετριμμέ- 


νον. 
(90) Τοῦ θρόνου. Meg. a, bm, Coisl. 1, τὸν 
θρόνον. 
(97) Λοιδορούμενον, Coislin, 1, λοιδορο 
33 


ἃ, 


"w 


1055 S. GREGORII 


fuit, qua se hzreticis tum opposuit, cum illi una A xov ἔνστασις, ἡνίχα ἐπεστοάτευσαν 


cum imperatoria impietate expeditionem adversus 
nos susceperunt, tanquam nos quoque in potesta- 
tem suam redacturi, aliisque, jam fere omnibus 
servitute oppressis, adjuncturi. Nam hie quoque 
non parvo nobis adjumento fuit, tum per se ipse, 
ium per nos etiam. fortasse, quos, tanquam non 
ignavos ac degeneres catulos, in illos, velut in 
sivissimas feras immittebat, ad pietatem nimirum 
hae ratione nos exercens. Unum habeo, quod 
utrique succenseam; ac pelo a vobis, ne meam 
hane dicendi libertatem :egre feratis; expromam 
enim animi dolorem, etiamsi gravis ac molestus 
hic sermo futurus sit; nempe quod me hujus vite 
mala iniquo animo ferentem, ac solitudinis 
amore flagrantem, quo haud scio an quisquaui 
nostre statis alius, communemque hanc tempesta- 
tem et pulverem, quam celerrime poteram, vitare, 
atque in lutum locum confugere obnixo studio 
contendentem, nescio quo pacto in hoe grave et 
insidiosum animarum forum per speciosum sacer- 
dotii nomen intulistis. Qua ex re multa mihi mala 


rens, aliud quiddam persuadeat. 


XXX VIII. Nee. vero hanc. quoque ipsius laudem 
omiserim. Erat quidem ille in omnibus rebus for- 
tis, 2c corporis integumento superior : postremo 
autem morbo laborans, qui simul cum senectute 
impetum faciebat, eoque diuturno et periculoso, 
illud quidem eum aliis hominibus commune habuit, 
quod zgrotarei; hoc autem non item commune, 
sed admodum peculiare, aliisque miraeulis consen- 
taneum. Nam cum nunquam non dolore premere- 
tur et quidem persxpe singulis diebus, atque in- 
terdum etiam horis, ex sola liturgia robur conci- 
piebat,ae morbus tanquam ex edicto fugatus, se 
subpducebat. Cum autem centum ferme annos vixis- 

hoc est, ultra Davidicos de temporis nostri 
spatio terminos, ex iisque in sacerdotio quinque et 
quadraginta, quxe fere 359 human: vit:e mensura 
est, exegissel, ita demum in bona segectute vitam 
claudit. Quonam modo? Jn orationis verbis et ha- 
bitu, nullum quidem vitii vestigium, plurima vero 
virtutum monimenta relinquens. Quocirca major 
quoque, quam hominis conditio ferre videatur, ip- 
sius veneratio in omnium linguis et mentibus sita 
est; nee facile reperire est, qui illius memoriam 


(98) ᾿Επεστράτευσαν. Sic. Reg. 
Or. 1, Jes. In ed., à ἀπεστράτευσαν: 
(99) Μηδέν. Reg.a, Or. 1, μή. 

(1) Τὸ λυποῦν. « dnd » Perpetua fuit 'Theo- 
logi querela, ob impositum sibi sacerdotium, 

(3) Τῶν ψυχῶν ἀγορᾷ. « Foro, inquit Elias, ani- 
marum curam comparavit Gregorius, ob eorum qui 
se regendis humanis animis preesse profitentur, 
temeritatem et pe olanHa ms et quia ipsi pene animas 
vendunt ac produnt. » 

(9) Παραδεδώκατε. Or. 

(4^) Τοῦτο. Sic Keg. a 
0070. 


a, tres Colb., 


], παρεδώχατε. 
et Or. 1. In ed., mendose, 


THEOLOGI 1036 


f 
«ἧς βασιλιχῆς &oi6c ἐπα ὡς χατασ' 
ἡμᾶς, xal τοῖς ἄλλοις 7 
Οὐδὲ auta pus ó 
ἡμῖν συνεισήνεγχε, xal παρ᾽ ἑαυτοῦ xai παρ᾽ ἡμῶν 
ἴσως " οὃς ἐπῆγεν ἐχείνοις, ὡς πιχροτάτοις θηρίοις, 


Tad 
δεδουλωμένοις. 3 Bk 


οὐχ ἀγεννεῖς σχύλαχας, γυμνάζων πρὸς τὴν εὐσέ- 
ἔειαν. Ἕν ἀμφοτέροις μέμφομαι (xat μοι μηδὲν (99) 
δυσχεράνητε τῆς παῤῥησίας" ἐχρήξω γὰρ τὸ λυ- 


ποῦν (1), εἰ χαὶ ἘΣ παν, ὅτι με τοῖς τοῦ βίου 
χαχοῖς δυσχεραίνοντα, χαὶ τῆς 


ἐρημίας ἐρῶντα, ὡς 
REA 
οὐχ οἱδ᾽ εἴ τις ἄλλος 


ἡμᾶς, xai τὴν χοινὴν 
πκαύτην ζάλην XO χόνιν, ὡς ἔχω τάχους, ἐχχλίνειν 
φιλονειχοῦντα, χαὶ εἰς τὸ ἀσφαλὲς ἀποσώζεσθαι, οὐχ 
οἷδ᾽ ὅπως τῇ φορτικῇ χαὶ ἐπιδούλῳ τῶν ψυχῶν ἀγο- 
ρᾷ (2) ταύτῃ φέροντες παραδεδώύχατε (5), δι᾽ εὐπρε- 
ποῦς ὀνόματος τῆς ἱερωσύνης. Ἐξ ὧν ἤδη μοι τὰ μὲν 
συνέδη χαχὰ, τὰ δὲ ἐλπίξεται. Τὸ 
θεῖν, χαὶ πρὸς τὸ μέλλον 
λογισμὸς ἄλλο τι 
νος, 


“ὧν xa 


γὰρ ἤδη πα- 
πως δύσελπι, χἂν ὃ 
τείθῃ, τὸ χρεῖττον ὑποτιθέμε- 


; partim. jam contigerunt, partim imminent. Nam 
qui jam aliquid passus est, idem etiam de futuro quedammodo  diffidit, 


etiam si ratio, meliora sugze- 


ΛΗ΄. Οὐχ ἂν οὐδὲ τοῦτο (4) τῶν ἐχείνου χαλῶν 
παρέλθοιμι, Πάντα μὲν ἣν χαρτεριχὸς, χαὶ χρείττων 
τοῦ περιθλήματος (5): τῇ 
παθῶν, ἣ τῷ γήρᾳ συνεπ 


τελευταίᾳ δὲ νόσῳ χαχο- 
ἔθετο (0), xaX ταύτη χρονίᾳ 
xaX σφολερᾷ, τὸ μὲν ἀῤῥωστῆσα!: χοινὸν πρὸς τοὺς 
ἄλλους ἔσχεν ἀνθρώπους - τοῦτο Oi, οὐχ ἔτι χοινὸν, 
ἀλλὰ σφόδρα ἐχείνου, χαὶ τοῖς ἄλλοις ἀχόλουθον θαύ- 
μασιν. Οὐ γὰρ ἔστιν ὅτε μὴ τῷ πάθει στενοχωρούμε- 
νος,, x0X πολλάχις γε τῆς ἡμέρας, ἔστι δὲ ὅτε xo 
ὥρας, ὑπὸ μόνης ἐῤῥώννυτο τῆς λειτουῤγίας " xal 
ὑπεχώρει τὸ πάθος, ὥσπερ ἐξ ἐντολῆς φυγαδευόμε- 
νον. Ζήσας δὲ σχεδόν τι περὶ τὰ ἑκατὸν ἔτη, πέρα 
τῶν Δαυϊδιχῶν (1) ὅρων, περὶ τοῦ xa" ἡμᾶς χρόνου, 
χαὶ τούτων αὐτῶν ἐν τῇ ἱερωσύνῃ πέντε χαὶ τεσσαρά- 
χοντα, μέτρον τῆς ἀνθρωπίνης ζωῆς, ἔπειτα ἐν γή- 
Qa. χαλῷ χαταλύει τὸν βίον. KaY τοῦτο, πῶς ; Ἔν τοῖς 
τῆς εὐχῆς ῥήμασί τε καὶ σχήμασιν, οὐδὲν μὲν χαχίας 
ἵχνος, πλεῖστα δὲ ὑποινήμαξα: 
Τοιγαροῦν χαὶ τὸ σέθας αὑτῷ πλεῖον (8) ἣ 
θρωπον, 


ἀρετῆς χαταλιπὼν 
χατὰ ἄν- 
ἐν ταῖς ἁπάντων (9) γλώσσαις χαὶ δια- 
χαὶ οὐχ ἔστι ῥᾳδίως εὑρεῖν, ὅστις ἐχεί- 
νου μεμνημένος, οὐχὶ xaX τὴν φαντασίαν ἀσπάζε- 
ται, τοῦτο δὴ τὸ τῆς Γραφῆς, χεῖρα θεὶς ἐπὶ στόμα- 


νοίαις * 


(5) Κρείττων τοῦ περιδιλήματος. « Corporis in- 
tegumento, » id est, « necessitatibus corporis supe- 
rior. » Sic Rez. bm, ete. Deest τοῦ, in ed. 

(6) Καχοπαθῶν, ἣ τῷ γήρᾳ συνεπέθετο. Sic Or. 
1. [n Coisl. 4, f| τὸ γῆρας συναπέθετο. In ed., 7j τῷ 
γήρᾳ, ete. 

(7) Δαυϊδικῶν. Or. 1, Δαυϊτικῶν. Alludit Grego- 
rius ad πὰρ verba psal. LxNXiX,. 10 : « Dies anno- 
rum nostrorum in ipsis septuaginta bif ) eic. 

(8) I1Agiov. Reg. bm, πλέον. 

(9) Azárzor. Sic Megius 
των. 


a. ln editis, πάνο 


1057 


ORATIO XVIII. — FÜNEDRIS IN PATREM. 


1058 


«t. Τοιοῦτος μὲν ὁ βίος αὐτῷ, τοιαύτη δὲ ἡ τοῦ βίου A usurpans, mon etiam posita, ul. Scripturie. verbo 


συμπλήρωσις χαὶ τελείωσις. 


ΛΘ’. Ἐπεὶ δὲ χαὶ μνημόσυνον τῆς ἐχείνου μεγα- 
λοψυχίας (10) ἔδει τῷ βίῳ χαταλειφῆηναι, τί μᾶλλον 
ἔδτι, ἢ τὸν νεὼν τοῦτον, ὅν Θεῷ τε ἤγειρε χαὶ ἡμῖν, 
ὀλίγα μὲν τῷ λαῷ προσχρησάμενος, τὰ πλείω δὲ 
θει μὲν ὑπὲρ τοὺς πολλοὺς, χάλλει 
ἅπαντας " ὀχτὼ μὲν ἐσοπλεύροις lg ἑαυτὸν 
ἀπαντῶντα, χιόνων δὲ χαὶ στοῶν χάλλεσι διωρόφων 
(11) εἰς ὕψος αἐρόμενον, xaY τοῖς ὑπὲρ αὐτῶν πλά- 
σμασιν οὐ λειπομένοις (12) τῆς φύσεως " οὐρανῷ δὲ 
(15) ἄνωθεν χαταστράπτουτα, πηγαῖς δὲ φωτὸς πλου- 
σίαις τὰς ὕψεις περιαυγάζοντα, ὥσπερ ἀληθῶς φω- 
τὸς οἰχητήριον * δρόμοις τε (14) ἀμφιθέτοις ὕλης τῆς 
λαμπροτάτης ἰσογωνίοις χυχλυύμενον, χαὶ πολὺν τὸν 
ἐν μέσῳ 


πυλαΐων 


εὐθείαις c 


πόπον περιλαμθάνουσ! - πυλῶν δὲ χαὶ προ- 
προλάμποντα χάρισι, χαὶ πόῤ 


t) τὸν ἔξωθεν 


προσιόντας δεξιούμενον. Καὶ οὕπω À 
χόσμον, λίθου τετραπέδου, χαὶ εἰς τρίχα (15) συνηρ- 
βοσμένου χάλλος xav μέγεθος, ὅσος τε χαὶ μαρμάρεος 
(16) ἐν ἕδραις καὶ χεφαλίσιν (17), αἱ τὰς γωνίας διει- 


λήφασι, χαὶ ὅσος ἐπιχώριος μηδὲν τοῦ ξένου λε 


πό- 
μένος" ζώνας vs πολυειδεῖς xai ποιχίλας προθεθλη- 
μένας τε χαὶ ἐνυφασμένας, ἀπὸ χρηπῖδος εἰς χορυ- 
quw, ἣ ζημιοῖ τὸν θεατὴν, τὴν ὄψιν ὁρίζουσα. Πῶς 
ἂν ὁ (18) λόγος ἔργον τοσούτου χρόνον, χαὶ πόνου, 
χαὶ τοσαύτης χειρὸς οὕτως ἐν βραχεῖ παραστήσειεν - 
Ἢ τοσοῦτον εἰπεῖν ἀρχέσει, ὅτι πολλῶν τὰς ἄλλας 
πόλεις χοσμούντων ἔργων, ἰδίων τε χαὶ δημοσίων, 
τοῦτο χαὶ μόνον ἴσχυσε διαθοήτους ἡμᾶς χαταστῆσαι 
τοῖς πλείοσιν. ᾿Αλλ᾽ ὁ μὲν ναὸς οὕτως ἔχων. " ὃὲ 
χαὶ ἱερέως ἔδει, χαὶ τοῦτον οἴχοθεν 
μὲν χατὰ τὸν 
Ἐπεὶ δὲ χαὶ θυμάτων ἔδει, χαὶ 
«X πάθη τοῦ παιδὸς, xal τὴν ἐν τοῖς δεινοῖς καρτε- 
ρίαν * ἵν᾽ ἔχῃ παρ᾽ αὐτοῦ Θεὸς (19) ὀλοχάρπωμα (20) 
λογιχὸν, ἱερεῖον πνευματιχὴν ἀντὶ νομιχοῦ θύματος 


uci 


ναὺν, οὐχ ἔχω λέγειν, πλὴν € 


a 
a 
ct 
“3. 

| & 
τῇ 

"T 
o 
[5] 
MI 
c 
E 
o 


χαλῶς δαπανώμενον. 


n 


utar'*, ad 0s manu, speciem quoque ipsam am- 
plectatur. Sic ipsius vite fuit. perfectio el consum- 
matio. 

XXXIN. Quoniam autem. magnanimitatis ;psius 
monimentum. quoque posteris relinqui. oportebat , 
quidnam aliud potius conveniebat, quam hioc tem- 
plum, quod Deo et. nobis exstruxit, populi sane 
largitione. nonnihil adjutis , majorem autem par- 
lem e suo. impendens ? Opus profecto haud silentio 
dignum, eum magnitudine quidem plurima , pul- 
chritudine vero cetera omnia pene superet. Nam 
eL octo :equilateris rectis in se occurrit, et co- 
lumnarum ac porticuum duplex. tabulatum haben- 
tium elegantia, sublimi culmine assurgens, et qui- 
dem inpositis statuis, qui nee nature cedant; 
calo autem desuper colluswatur, uberrimisque lu- 
cis fontibus spectantium. oculis irradiat, ut. vere 
lucis domicilium. Adhuc etiam eirceumjectis zequiau- 
gulis splendidissim:e materie ambulacris , atque 
ingentecu in medio locum ambientibus cingitur, ac 
portarum et vestibulorum — venustate przelucet , 
atque accedentes eminus excipit. Nondum de ex- 
terno ornatu loquor, de quadrati lapidis, atque 
tifariam coneinnati palehritudine et magnitudine , 
lam qui marmoreus est, nempe in basibus et ca- 
pitellis, quibus anguli intereipiuntur, quam qui 
patrius, nulla in re extero cedens. Nondum de va- 
riis et multiplicibus zonis , a fundamentis ad ca- 
cumen usque protensis et intextis, quod spectato- 
rem damno afficit , visum circumscribens. Quo- 
nam modo sermo, paucis quidem, tanti temporis et 
laboris, tantieque manus opificium exornare pote- 
rit? An hoc. dixisse satis fuerit, quod cum multa 
opera, tum privata, tum publica, urbibus aliis 
ernamento 360 sint, hoc, vel solum , eam viin 
habuit, ut nos apud complures claros et celebres 
redderet ? Ac templum quidem ad hunc modum se 
habet. Quoniam autem sacerdote etiam opus erat, 
hune quoque ex suo largitur; templone. dignum , 
dicere haud queo, sed tamen largitur. Quando- 


quidem antem. vietimze. quoque requirebantur, has etiam adjungit, nempe filii calamitates, atque. in 
rebus acerbis patientiam, ut Deus ab eo rationale holocaustum habeat, victimam spiritualem , qu:e 


legalis victima: loco pulchre consumatur. 
Μ΄. Τί φῇς, ὦ πάτερ; lxavà ταῦτα, xot 


τῶν πόνων τὰς ἁμοιθὰς, οὺς ἐπὶ τοῖς ἐμοῖς λόγοις 


TI 


78 Job xxxix, 54. 

(10) Meya.tovziac. Schol. : Τὴν εἰς τοὺς ἐλεει- 
νοὺς μεγαλοψυχίαν, eic. : « Maguilicentiam in pau- 
eres a€ miseros alibi passim appellat Gregorius. » 

(14) Διωρόφω». Sic mss. In ed., δι ὁρό- 
«ov. Billius : « per laquearia. » M 

(12) Πλάσμασιν» οὐ Agizopsroic, etc. billius : 
« et quidem. ejusmodi picturis ornata, ul nec 
natur: ipsi concedant. » Coisl. 4 et Or. 1, λει- 
πομένης. ^L 

(15) οὐρανῷ δέ, elc. « Fornice desuper col- 
lustrante. » Sie. enim in edificiis. vocant. οὐρα- 
yóv, ut recte. óbservat Elias. " 

(44) Δρόμοις τε, εἰς. « Circumjeclis. ambula- 


D NL. Quid ais, 0. pater? Hzecne. sufficiunt, atque 


hanc laudationem, qui vel te prosequatur, vel 


cris, » et quasi solariis. lhec Graci χατηχού- 
μενα appellant, Ubi. mulieres praecipue sacris ad- 
erant, el per cancellos in templum prospiciehan: 
Billius : « Orbicularibus cursibus. » 

(15) Εἰς τρίχα. Reg. bin, εἰς τρίχας. Billius, « it 
crinem, » 

(16) Μαρμάρεος. Coisl. 1, μαρμάρειος. 

(131) Κεφακέσιν. Willius : € capitibus. » 

(18) 'O. Deest in Reg. aet Or. 1, 

(19) Hag! αὑτοῦ Θεός. Sic Or. 1. In ed., Θεὸς 
map αὐτου. ; 

(20) "ο.ἱοκάρπωμα. Or. 1, κάρπωμα, «oblationeu 
victimam, munus. » Ὰ 


1059 
funus tuum. ornet , 
run, quos ob mea doetrino studia. suscepisti, fru - 
ctum tuleris? Nui, pro veteri more, pacem ora- 
tioni tribuis, eique, ne modum excedat, finem 
prascribis? An potius aliquid uberius desideras? 
Sed haud dubie pr:escribis ; satis enim longam ora- 
tionem habuimus. Hoc vero mihi, pace tua, adji- 
cere liceat, Fac sciamus, quanam gloria sis , 
quod lumen te circumstel, atque uxorem tuam 
aliquanto post, et liberos, quorum funus deduxi- 
Sli, ac me quoque, aut nihil adhue, aut certe pa- 
rum hujus vite malis afflietum, iisdem taberna- 
culis excipe : atque. ante. tabernacula, hoc dulci 
lapide, quem ambobus nobis statuisti, videlicet 
hie quoque sacerdotem tuum et cognominem [10 - 
nore afficiens, et sermoni pratermisso , et. in tui 
gratiam assumpto, ignosce : ac denique, cum gre- 
gem universum, et pontifices omnes, quorum pater 
vocatus es, tum me praesertim, paterne ac spiri- 
taliter coactum , periculi securos guberna , ne 
vim mihi abs te illatam usquequaque acceusem. 
XLI. At tu, quid censes, o sermonum meorum 
el agitationum judex? Si hzc sat commode οἱ co- 
piose, atque ut. cupiditate tua dignum erat, dicta 
sunt, hoc caleulo tuo con(íirma, et aceipiemus. 
Nam profecto Dei caleulus tuus calculus est. Sin 
autem longe infra ipsius gloriam et spem tuam 
substitimus, in promplu est qui suppetias 361 
ferat. Vocem tuam , opportunze pluviae instar, ex- 
petitam illius laudibus immitte. Ac sane ipse ma- 
ximiste nominibus sibi obnoxium et obstrictum ha- 
bet, nempe et ut pastor pastorem, et ut. paler fi- 
lium, quod quidem ad gratiam attinet. Quid vero 
mirandum , si, qui terrarum orbi per te intonuit, 
idem nunc fructum quoque aliquem ex tua. voce 


S. GREGORII THEOLOGI 


ita. accipis, quasi laborum eo- A ἐμόχθησας, τὸν εἴτε προπεμπτήριον; εἴτ᾽ ἐπιτάφιον 


1010 


τοῦτον ἔπαινον ; χαὶ δίδως εἰρήνην τῷ λόγῳ, τὸν πα- 
λαιὸν τρόπον, χἀνταῦθα τοῦτον ὁρίζεις, φεύγων τὸν 
χόρον, ὡς ἂν 


εἴη σύμμετρος ; ἣ τίνα προσθήχην ἐπι- 


ζητεῖς; Ὁρίξεις, oió ὅτι xal γὰρ αὐτάρχης. Ἐχεῖ- 
vo ὃὲ προσθεῖναι συγχώρησον " Γνώρισον ἡμῖν ποῦ 


ποτε εἶ δόξης, χαὶ τὸ περὶ σὲ φῶς, χαὶ 
λίγον ὁμόξυγα (21), καὶ τῶν τέχνων, ἃ 


Une ΘῸΝ - 
was (22) 


τὴν σὴν μετ᾽ 
προχαπτέθα- 
χὰμξ ταῖς αὐταῖς δέξαι σχηναῖς, ἣ μηδὲν 
ἔτι, ἣ μικρὰ τῷ βίῳ τούτῳ χαχοπαθήσοντα " xa πρὸ 
τῶν σχηνῶν, τῷ YXuxst λίθῳ (95) τούτῳ, ὃν ἀμφοτέ- 
ροις ἔστησας, τιμῶν χἀνταῦθα τὸν cóv ἱερὸν xoi 
ὁμώνυμον * xaX τοῦ λόγου (24) συγγνώμην ἔχε, τοῦ 
«s παρεθέντος, χαὶ τοῦ προσληφθέντος σὴν χάριν. 
36) Bp ΠΣ ἀχινδύνως (25), μάλιστα μὲν ἅπασαν 
μνᾶν xol πάντας ἀρχιερέας, ὧν ἐχλήθης πατὴρ, 
ρέτως δὲ τὸν ὑπὸ σοῦ βιασθέντα, 

πατριχῶς τε xay 
πάντα σε μεμφοίμην τ 


χαὺ τυραννη- 
πνευματιχῶς, ὡς ἂν μὴ 


Ὡς τυραννίδος. 


λόγων χαὶ χινημάτων ; 
τοῦξα; χαὶ τῆς σῆς ERibupía ας ἀξίως, τοῦτο ἐπιψή- 
xat δεχόμεθα - πάντως 0E Θεοῦ ψῆφος 
hol Ei Ἃ παρὰ πολὺ τῆς ἐχείνου δόξης, καὶ τῆς σῆς 
ἐγγὺς ὁ σύμμαχος. Ἐπάφες ἑὴν σὴν φωνὴν 
ς v ie χαλοὶς 
pov (98) * πάντως δὲ ὑπόχρεων ἔχει σε τῶν μεγίστων, 
χαὶ ὡς ποιμένα ποιμὴν, χαὶ ὡς πατὴρ υἱὸν τὸν ἐν 
χάριτι. Τί θαυμαστὸν, εἰ διὰ (29) σοῦ βροντήσας τῇ 
οἰχουμένῃ, χαὶ αὐτός τι τῆς σῆς. φωνῆς ἀπολαύσειεν ; 
Τί δεῖ λοιπόν ; Τῇ πνευματιχῇ Σάῤῥχ, τῇ τοῦ μεγά- 


προσδοχωμένην, ὡς ὑετὸν ὥρ:- 


λου πατρὸς ἡμῶν ᾿Αδραὰμ., xaX ὁμοζύγῳ, χαὶ ἰσοχρό- 


νῳ, συμφιλοσοφῆσαι τὰ ἐπιχήδια (90). 


capiat? Restat jam, ul cum spirituali Sara, magni nostri patris Abrahz conjuge, atque ejusdem 


slüalis, de iis, qu:e ad funus spectant , disseram. 
XLII. Non est , o mater, cadem Dei et hominum 
natura; aul, uL in. genere loquar, superorum et 
terrestrium. Apud illos euim constans et immor- 
tale.est , tum ipsum esse, tum quicunque ad illud 


pertinent. Firmorum enim res firmo sunt. Res 


(21) Ὁμόζυγα. Sic Reg. a, hm, Or. 1, Jes. In 
ed., ὁμόξυγον. 

(22) Προκατέθαψας. € Quos tumulo composuisti. » 
Heg. a, duo Colb., Or. 4, Jes., ipse Dillius, προχα- 
Du (in antecessum , priwverleas | accepistt , 
prius occupasti. » 

(25) Τῷ γιυκεῖ Al0«. 1 est, inquit Elias, « Se- 
pulero, quo eorpus tuum tegitur, quod et tibi ipsi 
οὐ inilil statuisti. » Mox, τὸ σὸν ἱερόν, « vietimam 
tuam. » Sie Combelisius libenter legeret. Billius 
legisse videtur, ἱερέα, « sacerdotem. » 

24) Καὶ τοῦ Aóyov. Dwo Coisl, tes Colb., Or. 
A, Jes. et Elias, xa τοῦ λαοῦ, « et populo. » "Hine 
Schol. : Παρεθέντα λαὸν, τὸν Σασίμων λέγει, προσ- 
γηφθέντα δὲ τὸν Ναζιανζοῦ" « Populum dimissum, 
seu relictum, Sasimorum plebem dicit; assumptum 
vero, Nazianzenum. » Que quidem lectio melior vi- 
detur. Petit Theologus, exstincto jam patre, utrius- 
que plebis eura liberari, tum Sasimorum, quam 
pridem reliquerat, tuin. Nazianzeno, quam jn patris 
gratiam, ac donec is vilze superstes esset, in se re- 


ΝΒ’, Οὐχ ἡ αὐτὴ φύσις, ὦ μῆτερ, Θεοῦ xai àv- 
θρώπων (51): μᾶλλον GE. ὅλως τῶν θείων xai τῶν 
ἐπιγείων. Παρ᾽ ἐχείνοις μὲν τὸ ἄτρεπτον χαὶ ἀθάνα- 
τον, αὐτοῦ τε τοῦ εἶναι, χαὶ τῶν ὅσα τοῦ εἶναι " τῶν 
γὰρ παγίων τὰ πάγια. Τὰ δὲ ἡμέτερα πῶς ἔχει ; 


ceperat. Sie ergo reddiderim : « da. veniam, plebis- 
que tum ejus quiz? ἃ me relieta est, tum ejus quam 
jn tui gratiam suscepi, » etc. 

(25) ᾿Αχιγϑδύγως, « Citra periculum, periculi se- 
€uros. » A Billio omissum. 

(26) Σοὶ δέ. Schol. : Πρὸς «bv μέγαν Baot- 
λεῖον" « Magnum Basilium alloquitur. » 

(27) Ἐπιψήρισον. Reg. a, bin, Or. 1, ἐπιψή- 
Qoa. 

(28) "Qpruov. Billius : « maturi. » 

(29) Ei Oi, etc. Sic Reg. bm, Coisl. 1, Or. 4. 
In ed. ἣ διά. « Quid autein mirandum, inquit las] 
si is, qui universo orbi salutarem doctrinam per te 
intonuit, utpote qui tibi manus imposuerit, ipse quo- 
que ex voce tua fructum aliquem capiat? » Basilius 
siquidem, qui pia doctrina orbem replebat, Gregorii 
patris studio et opera, Cwesariensis episcopus crea- 
tus fuera:. 


(90) Τὰ ἐπικήδια. Ov. 1, τὰ ἐπιχήδεια. ] 
(51) 'Avüpozor. 1n nonnullis , ἀνθρώπου. 


1041 


ORATIO XVII, — FUNEBRIS IN PATREM. 


1042 


* eT l zi C mut w^ , ? 
Ῥεῖ τε xa φθείρεται (52), καὶ ἄλλοτε ἄλλην λαμθδά- A autem nostra quo pacto se liabent ? Fluunt et cor- 


νει μεταθολήν. Ζωὴ γοῦν xal θάνατος, ταῦθ᾽ ἄπερ 
λέγεται, πλεῖστον ἀλλήλων διαφέρειν δοχοῦντα, εἰς 
ἄλληλα περιχωρεῖ πὼς xal ἀντιχαθίσταται. Ἢ μὲν 
γὰρ £x φθορᾶς ἀρχομένη τῆς μητρὸς ἡμῶν, χαὶ διὰ 
φθορᾶς ὀδεύουσα τῆς ἀεὶ τοῦ παρόντος ἐχττάτεως, 
εἰς φθορὰν χαταστρέφει τὴν τοῦ βίου τούτου χατάλυ- 
σιν" ὁ δὲ τῶν ἐνταῦθα χαχῶν ἀπαλλαγὴν ἔχων, χαὶ 
πρὸς τὴν ἄνω πολλάχις μετάγων ζωὴν, οὐχ οἷδα εἰ 
χυρίως προσαγορεύοιτο θάνατος, ἐν ὀνόματι μᾶλλον 
3| πράγματι τὸ φοθερὸν ἔχων " καὶ χινδυνεύομεν πά- 
σχεῖν πως ἄλογον πάθος, ἃ μὲν ἔστιν οὐ φοδερὰ ὃ:- 
δοιχότες, ἃ δὲ τοθεῖσθα: ἄξιον ὡς αἱρετώτερα περι- 
ἐπόντες. Μία ζωὴ, πρὸς τὴν ζωὴν βλέπειν " εἷς θάνα- 
τος, ἡ ἁμαρτία " ψυχῆς γὰρ ὄλεθρος. Τἄλλα δὲ, οἷς 
μέγα φρονοῦσί τινες, ὀνειράτων ὄψις ἐστὶ χατὰ τῶν 
ὄντων παίξουσα, xal ψυχῖς ἀπατηλὰ φάσματα. "Ἄν 
οὕτως ἔχωμεν, ὦ μῆτερ, οὔτε τῇ ζωῇ (55) μέγα 
φρονήσομεν, οὔτε τῷ θανάτῳ λίαν ἀνιασόμεθα. Τί 


τοίνυν δεινὸν πεπόνθαμεν, εἰ πρὸς τὴν ἀληθινὴν ζωὴν 
ἐνθένδε μεταθεθήχαμεν ; εἰ στροφῶν (54), χαὶ ἰλίγ- 


γων, z χόρων, xaX τῆς αἰσχρᾶς φορολογίας ἀπηλ- 
λαγμένοι, μετὰ τῶν ἑστώτων χαὶ οὐ ῥεόντων ἐσό- 
μεθα φῶτα μιχρὰ, φῶς τὸ μέγα περιχορεύον- 
τες; 


rumpuntur, atque alias aliam mutationem capiunt, 
Vita quippe et. mors , quod dicitur, tametsi pluri- 
mum inter se dissidere videantur, inter se tamen 
quodammodo immeant, atque altera in. alterius 
locum subit. llla enim a corruptione, matre no- 
stra, incipiens, ac per corruptionem , hoe est, 
perpetuum ejus , quod presens est, excessum, 
gradiens, in corruptionem tanden , hoc est, in 
hujus vite. finem. desinit ; hzc autem, quá pre- 
sentibus malis liberat, atque eWam sepe ad 
supernam vitam traducil, haud seio an proprie 
mors appellari queat, utpote "omine magis quam 
re formidabilis, Atque absurde. quodammodo. et 
propostere affecti esse. videmur, qui ea, qui mi- 
B nine horrenda sunt, extimemus, quie autem me- 
tuenda sunt, ut optabiliora, complectimur. Una 
vita est, ad vitam respicere. Una mors, peccatum ; 
est enim animi interitus. Alia autem, ob qua 
nonnulli animis efferuntur, insomniorum visio sunt, 
veris rebus illudeus, et fallacia anime spectra. Si 
hac mente fuerimus, 0 mater, nec ob vitam animos 
attollemus, nec ob mortem nimium angemur. Quid 
igitur grave nobis accidit, si hinc ad. veram vitam 
wigravimus ? Si. vicissitudinibus, fallaciis, fasti- 


diis, ae turpi illa tributi exactione liberati, cum stabilibus rebus, minimeque fluxis et caducis, 
parva lumina futuri sumus, circum lumen illud magnum tripudiantes? 


"x i^ 


P SS EISE OE 55 κς Ὑὐ Ἢ τ. Y εν 
MT". ᾿Αλλὰ λυπεῖ σε τὸ τῆς διαζεύξεως ; ἀλλ᾽ εὑ- 
φραινέτω τὸ τῆς ἐλπίδος. ᾿Αλλὰ δεινὸν ἡ χηρεία (55) ; 


ἐχείνῳ (50) δὲ οὐ δεινόν. Καὶ ποῦ τὸ τῆς ἀγάπης C 


ἀγαθὸν, ἑαυτῷ τὰ ῥάω διδόντα, τῷ πλησίον ἀπονέ- 
μεῖν τὰ προσαντέστερα ; Τί δὲ χαὶ δεινὸν ὅλως τῇ λυ- 
θησομένῃ μετὰ μιχρόν ; Ἐγγὺς ἡ προθεσμία, τὸ λυ- 
πηρὸν οὐχ ἐπίμονον. Μὴ φορτίζωμεν (51) ἀγεννέσι 
λογισμοῖς τὰ χουφότατα. Μεγάλων ἐστερήμεθα χαὶ 
γὰρ τετυχήχαμεν * τὸ μὲν στερεῖσθαι, πάντων, τὸ δὲ 
πυχεῖν, οὐ πολλῶν. Μὴ τοῦτο χαμπτέτω, ἀλλ᾽ ἐχεῖνο 
παραμυθείσθω (58). Τὸ γὰρ χρεῖττον, νιχᾷν εὐλογώ- 
περον. "Ἤνεγχας παίδων ἀποθολὴν, τῶν ὡραίων ἔτι, 
χαὶ τῷ ζῇν (59) ἐπιτηδείων, ἀνδριχώτατα χαὶ φιλο- 
σοφώτατα " ἔνεγχε χαὶ γηραιοῦ χατάθεσιν 
ἤδη τῷ βίῳ χάμνοντος, εἰ χαὶ τὰς αἰσθήσε 


eon 


τάτας ὁ τῆς Ψυχῆς τόνος αὐτῷ (A0) συνετήρησεν. 
MNA - NET S n 
᾿Αλλὰ δέῃ τοῦ χηδεμόνος ; ποῦ δὲ ὁ σὸς οὗτος Ἰσαὰχ, 


ὃν ἀντὶ πάντων cot χαταλέλοιπε 


; Αἴτε: παρ᾽ αὑτοῦ 


εὐχὰς, χαὶ τὴν ἐχεῖθεν ἐλευθερέαν. ig 
νουθετουμένη ; τοῦτο ἐπαινῶ" xai γὰρ πολλοὺς 
νενουθέτηχας, ὅσους ὁ πολὺς χρόνος ὑπὸ τὴν σὴν 


᾿Ἄγαναχτε 


ἤγαγΞ σύνεσιν. Οὐδὲν ὁ λόγος πρὸς σὲ τὴν φιλο- 


(92) Φθείρεται. Weg. bm, ct Or. 1, 
zat, € feruntur, volvuntur. » 

(95) Τῇ Cog. Reg. a, duo Coisl., Or. 1, Combef., 
τῷ ζῇν τούτῳ, lidem codices λίαν sequens non 
agnoscunt, 

(94) El στροφῶν, ete. Sic Reg. a, duo Coisl., Or. 1. 
(Si rerum humanacum vieissitudinibus,» etc, In ed., 
εἰς τροφῶν. Dillius, « Si conversionibus, vertigini- 
bus, saturitalibus, » etc. ᾿ 


XLI. wo o» te angit? Spes te oblectet- 
At gravis re iduitas? 369. Sed illi non gra- 
vis. Ubi porro charitatis bonum erit, si laciliora 
quispiam sibi ipsi dans , asperiora proximo tribuat? 
Imo quid est omnino, quod ei , qui paulo. post dis- 
solvenda est, grave videri debeat? Instat prasti- 
tutus dies ; diuturna molestia non erit. Ne comnmit- 
tamus, ut ignavis cogitationibus res levissimas 
oneremus. Magnis rebus privati sumus ; al etiam 
iis nobis frui contigit, Privari porro omnium esl; 
frui paucorum. Quare ne mentem nostram illud 
dejiciat, verum hoe potius consoletur, ;Equius 
enim est, ut, quod melius est, vincat. Filiorum 
amissionem, qui, florentes adhuc :etate, longio- 
rem. vitam. acturi videbantur, fortissime aC sa- 
pientissime tulisti; age, senilis etiam corporis , 
jam vivendo defatigati, depositionem feras, etianisi 
animi vigor integerrimos ipsi sensus conservari. 
AL deest, qui Lui. curam. gerat? Ubinam ergo hic 
tuus Isaac, quem) tibi ille, omnium instar, reli- 
quit? Parva illa ab eo pete, nempe ut te manu du- 
cal, libique serviat: majora repende, hoc est, 
maternam benedictionem , orationes, atque illius 
avi libertatem. Moneri. te indignaris? ld vero lau- 


(55) Χηρεία. Sic Reg. a, bm. Alii, χηρία. 

(50) ᾿Εχείγῳ. Coisl. 1, ἐχεῖνο, : iu autem non 
grave. » 

(91) Φορτίζωμεν. Coisl. 1, φροντίξωμεν, « cure- 
mus, » 

(58) Παραμυθείσθω. Coisl. t, παραμυθείτω. 

(99) Τῷ Cir, etc. Cist. 1, τοῦ ζῆν. Billius, « ad 
vivendum aptorun. » 

(10) Αὐτῷ. Reg. a, Cuisl. 1, Bas., Got. 


1045 


qui in tam longo temporis spatio ad luam pru- 
dentiam sese contulerunt, Quare ad. te feminam in 


S, GREGORII TIIEOLOGI 


do:nam multos ipsa monuisti, nimirum eos omnes, A σοφωτάτην * 


1044 
ἔστω χοινὸν τοῖς πενθοῦσι παραμυθίας 
φάρμαχον, ὡς ἂν εἰδεῖεν (41) ἀνθρώπους ἄνθοωπος 
προπέμποντες, 


primis sapientem , nihil hzc oratio pertinet : sit autem m«rentibus communis solatii medicina, ut 


sciant mortales, se mortalium funus deducere. 


(41) Ὡς ἂν si&grer, ete. Sie Or. 1. Alii, εἴδοιεν. 
Coisl. 1, εἴδωσι. Billius : « ut homines illud intelli- 
gant, homines a se przemitti, » Hunc locum sic ex- 
ponit Elias, «ut discant homines, qui mortales sunt se 
inortales quoque homines przemittere, quorum cor- 


pora quidem tumuli, animas autem, qu:e immortales 
sunt, loci quidam actionibus congruentes suspiciunt, 
usque ad futuram resurrectionem, in qua unaquzeque 
anima, corpus suum recipiens, aut lucis aut ignis he 
res exsistet. » 


363 MONITUM IN ORATIONEM XIX. 


I. Gregorius, post patris obitum, in dilectam solitudinem sese recipere parabat. Inter 
has moras, Julianus, non Aposlata, qui jam e vivis excesserat, sed aller Gregorii nostri 
amicorum et zxqualium optimus, eadem cum "Theologo patria natus, iisdemque usus ma- 
gistris ac imbutus disciplinis, quique etiam jam in jure dicendo, eximium sibi cequitatis 
ac probitatis nomen compararat, exiquandis tum tributis Nazianzi prefieitur. Hune eon- 
festim Gregorius ad misericordiam et benignitalem erga pauperes, clericos et philosophos, 
id est monachos, tum litteris (42), tum carmine (43) incendere nititur. Lubenter petitis 
annuit Julianus, ea tamen lege ut ipse vicissim sermonem, tributi Joco, penderet. Fuit 
Theologo gravis hac imposita lex. Sed omnia vicit iosius erga pauperes amor : et vero; 
licet repugnans, hane subinde habuit orationem. 

II. Exorditur orator «a tyrannide, qua ex charitate assidue premitur. » Ipse enim per 
omnem vitae cursum, huic mundo emori, et vitam in Christo abseonditam ducere per- 
optabat. Amisso patre, silentium amplectitur; quo in proposito invictum se ratus, victum 
se postea fatetur ; atque iis in angustiis positus, aliquid silentio prestabilius dicere expelit. 
Arrepta igitur oblatee martyrum festivitatis occasione, eorum exemplis, ab humanarum 
rerum contemptu ad colestia, modis omnibus, auditores evehit. Postquam autem plurima 
de benignitate, misericordia ceterisque virtulibus disseruit, docet (n. 11) « reddenda Cesari 
qui sunt Casaris, et quee sunt Dei, Deo. » Deinde ad Julianum orationem transfert, 
eumque hortatur, ut, qui tributa in publicas rationes referat, haee ee qua lance deseribat, 
atque Christum ipsomet descriptionis tempore natum prc oculis habens, sese benignum 
et faeilem conservis suis prcebeat. 

JH. Hoc est analytica hujus orationis synopsis. Dictam credimus eo temporis spatio, 
quod ab obitu Gregorii senioris usque ad Theologi in Isauriam secessum eflluxit. Cuni 
enim "Theologus hac in oratione Gregorium patrem, ne semel quidem, ut in aliis con- 
sueverat, nominaverit, eo jam vita functo habitam esse nullatenus dubitandum. Obiit 
autem Gregorius senior, ul in Monilo precedenti vidimus, medio circiter anno 375, 
el Theologus in Isauriam anno sequenti secessit, ut ex rerum inde gestarum serie colli- 
gilur. Preterea Julianus, juxta Tillemontium (44), hoc ipso anno 37^ excequandis tri- 
butis profectus est. Unde non male conjicitur, hane pro pauperibus, clerieis et monachis 
oralionem, exeunte anno 375, vel ineunte 375, recitatam fuisse. 


e Epist ὅτι τὰ (44) Art. xri, p. 404, 
49) Carm. ἃ ul. 


ORATIO XIX*. AOPOX IO. 


3G De suis sermonibus, et ad Julianum tributorum p Εἰς τοὺς Aóyovc, καὶ elg τὸν ἐξισωτὴν "IovAt- 


exequatorem. /— . 

1. Quinam hie tyrannis est, qua ex charitate 
assidue premimur? Quonam sapientia nostra et 
scientia, ob quam festis omnibus diebus oppugna- 
iur? Equidem undique meipsum explorans et excu- 
tiens, nullam omnino invenio. Czeterum hoc unum 


ἃ Alias IX, quz autem 19 erat, nunc 18.— Habita 
exeunte anno 574, vel, ineunte 575. 

(45) Ἰουλιαγόν. Weg. a, Jes., aliique nonnulli 
addunt, συμφοιτητὴν αὐτοῦ γενόμενον, xoi ἔχδικον 
Ναζιανζοῦ, « qui ipsius fuerat condiscipulus, et 


arév (45). 

Α΄. Τίς ἢ τυραννὶς, ἣν ἐξ ἀγάπης ἀεὶ τυραννού 
μεθα; τίς ἡ ἐμὴ σοφία χαὶ ἐπιστήμη, δι᾽ ἣν xaO" 
ἐχάστην πανήγυριν πολεμούμεθα; Ἐγὼ μὲν γὰρ 
οὐδεμίαν εὑρίσχω, πανταχόθεν ἐμαυτὸν διεξάγων (46) 
χαὶ διευθύνων. Πλὴν ἕν γε τοῦτο ἐμαντῷ συνεπίστα- 


Nazianzi exactor erat. » Alter codex addit, xa εἰς 
τὴν ἀπογραφήν, «in descriptionem, » seu, « cen- 
sum. » 

(46) Are&d yov, εἰς. Nicetas exponit : ἐξετάζων, 
x23 διερευνῶν, « inquirens et indagans. » 


16045 


ORATIO NIX. — AD JULIANUM TRIBUTORUM EX/EQUATOREM. 


1046 


μαι, xai ἴσως οὐ φαῦλον, x&v τινες εὐήθειαν ὀνομά- A mihi conscius sum, ac fortasse non improbun) et 


«Pos ! E 
ζωσιν. Ἐδουλήθην ἐν χαιρῷ μὲν παντὶ νεχρωθῆναι 
- al -- ; - ; 
τῷ βίῳ, καὶ ζῆσαι τὴν iv Χριστῷ χεχρυμμένην 
ζωὴν, xai γενέσθα: τις μεγαλέμπορος, πάντων ὧν 
ἔχων τὸν τίμιον ὠνησάμενος μαργαρίτην, χαὶ ἀντι- 
δοὺς (A7) τὰ ῥέοντα χαὶ συρόμενα τῶν ἑστώτων xal 
οὐρανίων" ἧπερ δὴ πραγματειῶν μεγίστη χαὶ βε- 
Ὀαιοτάτη τοῖς γε νοῦν ἔχουσιν" εἰ ὃ "οῦχ (48), ἀλλὰ 
"Ud γε χαρτερῆσαι, παραχωρῆσαι: τῶν θρόνων (49) 
τοῖς βουλομένοις, αὐτὸς δὲ διὰ βίου (50) παῖς εἶναι 
καὶ μαθητὴς, μέχρις ἂν τοῖς ποτίμοις τῶν λόγων τοὺς 
ἁλμυροὺς ἀποχλύσωμαι. "Ev μὲν δὴ τοῦτο τῆς ἐμῆς 
ἔστω (51) φιλοσοφίας, 
δεύτερον δὲ, ὃ χαὶ μέγιστον. 


εὐηθείας, χαὶ πρῶτον " 


ram doctrinam eluissem. lec autem mec, sive 
alteram vero, eamque gravissimam, nune audite. 

B'. Ἐπειδὴ λόγῳ τὸν τῶν πολλῶν λόγον ἐπισχεῖν 
οὐχ οἷός τε ἐγενόμην, χαὶ τὴν νῦν χατέχουσαν πάν- 
πᾶς φορὰν xai προθυμίαν, εἰς τὸ διδάσχειν τε χαὶ 
λαλεῖν τὰ τοῦ Πνεύματος χωρὶς Πνεύματος " ἑτέραν 
ἦλθον, ὡς ἐμαυτὸν πείθω, βελτίω τε καὶ ἀπονωτέραν 
ἀδὸν, παιδεῦσαι πρὸς ἡσυχίαν ἅπαντας τῷ ἀρχετύπῳ 
πῆς σιωπῆς " εἰ μέν τι μέγα περὶ ἡμῶν οἴονται, τὴν 
ὑπεροχὴν αἰδουμένους - εἰ δὲ μιχρόν τε χαὶ ὅσον (52) 
ἄξιον, τῷ ὁμοτίμῳ συμμετριάζοντας. Οὗτος ὁ λόγος 
τῆς ἐμῆς σιωπῆς " τοῦτο τῆς χαρτερίας (55) ἡμῶν 
τὸ μυστήριον. 


T'. ᾿Αλλὰ τί πάθω; Ὁ μὲν ἔνθεν (54), ὁ δὲ ἔνθεν 
διέλχουσιν ἡμᾶς χαὶ σπαράττουσι, χαὶ ὑπὲρ τῶν 
ἐμῶν διχάζονται πόνων, ὥσπερ ἄλλο τι χρέος τὸν 
λόγον ἀπαραιτήτως εἰσπράττοντε 


ς, χαὶ ἀγαπῶσι 
μᾶλλον ἣ αὐτὸς ἐμαυτόν" i 


χαὶ εἰσὶ 


πάντες ἐμοῦ 
σοφώτεροι, πλέον 3| ἐγὼ γινώσχοντες xaipby λόγου 
3j (95) σιωπῆς" καί φασιν οὐχ ἀνήσειν, ὥσπερ σιδήρῳ 
πυρῖτιν (56) λίθον, παίοντες ἡμᾶς τοῖς ὀνείδεσιν, 
ἕως ἂν Ex. μιχροῦ σπινθῆρος τὸν τῶν λόγων πυρσὸν 
ἀνάψωσιν. Ἤδη δέ τινες αὐτῶν xai ὑπισχνοῦντα: 


όγον χαρποφορῆσαι" ἔπειτα χαὶ 
ms ἀπογραφῆς (517), τὸν ἐμὸν 
πατριχὺς, τὸ ἐμὸν ποίμνιον, 
οὺς λίαν ἀδιχοίην, μὴ πάντα τρόπον εὐεργετεῖν προ- 


T Coloss. u1,9.. 5? Mattli. xir, 45 seqq. 

(41) Ἀγνειδούς. Jes., ἀντιδιδούς. 

(48) Οὔκ. Weg. bm, οὖν. 

(49) Τῶν" θρόνων". Coisl. 1, τὸν θρόνον. Sic etiam 
Nicetas, qui διὸ χσχαλιχόν id est, « magistri cathe- 
dram, » ex episcopali munere, exponit, 

(50) Διὰ βίου. « Per totam vitam. » Sie Nicetas 
interpretatur : δι᾽ ἄλης μου τῆς ζωῆς. Neque enim 
mirum videri. debet, Gregorium tanto. humilitatis 
amore pr:editum, inter pueros ac discipulos totam 
vitam transigere desiderasse, quoad dulci doetrina 
salsam et amaram eluisset. Unde satis indicat tum 
morum tum doctrinz;s puritatem tolo vitz: tempore 
vix comparari posse, Ejus silentium non. € stolidi- 
tas, » sed « prudentia potius ac modestia » appel- 
lari debet. Non igitur bene Billius, qui διὰ θέου 
per « tantisper 1 reddit. Quis enim igtorat, uultum 


reprehendendum, quantumvis nonnulli stullitiam id 
appellent, Hlud optabam, maxime quidem per 
omnem vite cursum , huic mundo emori, vitamque 
in Christo absconditam ἢ ducere, ac magni cujus- 
dam negotiatoris instar, rebus meis omnibus, pre- 
Hosam illam margaritam emere *^, fluxasque et 
fragiles opes cum firmis et caestibus commutare : 
quas quidem nmegotiatio sana mente praeditis longe 
maxima est ae certissima ; quod si minus consequi 
possem, me certe ita. continere, ut sublimes sedes 
iis, qui earum cupiditate ducerentur, concederein ; 
ipse vero per lotam vitam inter pueros et discipu- 
los censerer, quoad dulci doctrina. salsam et ama- 


s ἡ stolidilatis, prima causa exstitit; 


M. Quoniam enim multorum hominum loquacita- 
tem sermone reprimere non potui , nec promplilu- 
dinem illam animique impetum , quo nunc omnes 
ad ea quie Spiritus sunt, sine Spiritu docenda et 
exponenda przcipites. feruntur, alteram viam, et, 
ut mihi persuadeo, meliorem minusque laborio- 
sam, ingressus sum, ut proposito silentii exemplo 
caleros ad silentium erudirem : si quidem de nobis 
lionorifice sentiant, prostantiam honore ac reve- 
rentia prosequentes; sin autem. parum magnifice, 
ἃς perinde ut dignum est, :equalis sui. mediocrita- 
iem imitantes, Hac mee taciturnitatis ratio ;; hoc 
obfirmati propositi nostri consilium. 

HE. At quid faciam? Alii aliunde me trahunt et 
lacerant, ac de meis laboribus mihi litem creant, 
sermonem, non secus ac 365 debitum quoddam, 
rigide flagitantes , meque velementius , quam ego 
meipsum, diligentes, ac me omnes sapientia vincunt, 
ut qui sermonis silentiique tempus magis quam 
ezo, cognitum et. exploratum habeant, Quin etiam 
negant se anle, ut. silicem ferro, sic me conviciis 
tundendi finem faeturos, quam ex parva scintilla 
ingentem sermonum fJammam excitarint. Jam vero 
quidam etiam jucundiora promittunt, meisque 
sermonibus praemia magna proponunt; primum 
quidem, ut de scipsis optime mereantur, Deo nimi- 
rum ac nobis hoc dantes, ut suus orationi nostra 
fructus constet : deinde ut descriptione los etiam 
omnes juvent ; hos, inquam, sortcin meam, si modo 


esse inter homines, qui « tantisper» discipulus esse 
non debeat? 


(34) "Ec Deest in Pass. Meg. e. habet, 
εἴτε, [mele] 
(52) Kal ὅσον. Sic tres legg., ete. In ed., xat 


οὐχ 630v. « nec perinde atque diguum est, » ut Dilitus 
iuterncetatur. 

(53) Kapzeplac. Coisl. 2, σωτηρίας, « salutis. » 

(54) 'O μὲν ἔνθεν, etc. « Alius. hine, alius il- 
line, » etc. 

(55) "H. Nonnulli, xa£. 

(56) Hvpiciv. Reg. bun, 
τὴν. 
(91) Διὰ τῆς ἀπογραφῆς. « Per descriptionem, » 
nimirum Juliani opera, tribuloruat evaequatoris, 
Gregorio amicissimi, 

* 


ei Goisl. 1, πυρί- 


1017 


quie 
quam, 


paterna sors, mea censenda est, meum, in- 
gregem, quem quidem nisi omnibus benefi- 
ciis augere studerem, iniquissime facerem. In quo 
etiam illud est przeclarissimum, quod, ut a me ser- 
monem impetrent, hoe ipsum offerunt, quod ut con- 
sequerer, magnus inihi labor in dicendo suscipien- 
dus fuisset. O priclaram contentionem, qua me 
vincere adnituntur! o insignem liberalitatem ! Vi- 
dete quid silentium nostrum effecerit : majus in 
vobis sermonum ipsorum desiderium | excitavit. 


pepererit. Utinam quantum utilitatis silentium attulit, 


Quoniam igitur placet, atque invietum  vi- 
ac de nostra philosophia tropzeum statui- 
siis, age, aliquid ad vos dicam silentio melius ac 
pristabilius. Nihil igitur molle ae remissum, nihil 
numerosa concinnitate multitudini jucundum elo- 
quar; non enim eximiam gratiam. mei amantibus 
rependerem, hoc orationis genere uteus; verum 
admodum robusta et acri ac vehementi dicendi 
ratione utar, et qua ipsi fortasse meliores efficie- 
mini, nimirum ἃ carne ad spiritum translati, ani- 
misque in altum abunde subvecti. Fili hominum, 
usquequo gravi corde? (initium enim a Davide du- 
cam, propheta in dicendo maxime sublimi; ) utquid 
diligitis vanitatem, et quaeritis mendacium δ᾽ ? Hanc 
seilicet vitam, et delicias, et exiguam gloriolam, et 
humilem potentiam, et falsam prosperitatem, rna- 
gnum aliquid e& amplum esse existimantes. Προ 
tamen non magis eorum qui ea possident, quam 
eorum qui ea in spe habent, propria; neque horum 
rursus magis, quam illorum apud quos ne in 
exspectatione quidem unquam fuerunt: verum 366 
ut pulvis a turbine **, sic ea ab aliis ad alios sub- 
inde ventilantur atque jactantur, et sicut. fumus 


cistis, 


S. GREGORII THEOLOGI 


1048 


Α θυμούμενος, Τὸ δὲ χάλλιστον, ὅτι, ὃ πολλὰ πονήσαν- 


τας ἔδει χατορθῶσαι τοῖς λόγοις, τοῦτο ὑπὲρ τῶν λό- 
γων αὐτῶν εἰσφέρουσιν. Ὦ τῆς χαλῆς φιλονειχίας, 
ἣν ἐμὲ νιχῇσα: φιλονειχοῦσιν ! Ὦ τῆς ἐπαινετῆς ἐπι- 
δόσεως ! Ὁρᾶτε πηλίχον τὸ ἔργον τῆς ἐμῆς σιωπῆς" 
αὐτοὺς ὑμῖν πεποίηχε τοὺς λόγους ποθεινοτέρους. 
Ὁρᾶτε τὸν χαρπὸν τῆς ἀδοξίας τῆς ἡμετέρας (98). 
Εἴθε τι γένοιτο χαὶ τῶν λόγων τοσοῦτον ὄφελος, ὅσον 
τῆς σιωπῆς. 
Vide 
idele fructum. meus 
lantum sermones ipsi afferant, 
A'. Οὐχοῦν ἐπειδὴ ταῦτα δοχεῖ, xa νενιχήχατε τὸν 
ἀήττητον (59), καὶ ΠΩ, παιον ἐστήσατε (00) χατὰ τῆς 
ἐμῆς φιλοσοφίας, φέρε τι φθέγξωμαι (01) πρὸς ὑμᾶς, 
Ὡς σιωπῆς ἄμεινον. φθέγξομαι τοιγαροῦν, οὐ μα- 
λαχόν τι χαὺ ἀναθεθλημένον, οὐδὲ τῆς ἡδίστης τοῖς 
πολλοῖς ἁρμονίας (οὐδὲ γὰρ ἂν χαλῶς ἀμειθοέμην 
τοὺς ἐμοὺς ἐραστὰς, οὕτω διαλεγόμενος), ἀλλὰ χαὶ 
λίαν ἀνδριχόν τε xai σύντονον (02), xal ᾧ τάχα ἂν 
ἀμείνους γένοισθε, ἀπὸ τῆς σαρχὸς ἐπὶ τὸ πνεῦμα 
μετενεχθέντες, xa ὑψωθέντες ἰχανῶς τὴν διάνοιαν. 
Υἱοὶ ἀνθρώπων, ἕως πότε βαρυκάρδιοι (προοιμιά- 
copat γὰρ μεγαλοφωνοτάτου 
Δαθίδ) ; "Ira τί ἀγαπᾶτε ματαιότητα, καὶ ζητεῖτε 
ψεῦδος, μέγα τι τὸν ἐνταῦθα βίον, χαὶ τὴν τρυφὴν; 
xa τὸ μικρὸν δοξάριον, xal τὴν ταπεινὴν δυναστείαν, 
; "A 
xaX τὴν 
μὴ τῶν ἐχόντων μᾶλλόν ἐστιν ἣ τῶν ἐλπισάντων, οὐδὲ 


quem glorie contemptus 


πρὸς ὑμᾶς Ex τοῦ 


Ψευδομένην εὐημερίαν ὑπολαμθάνοντες ; 


τούτων μᾶλλον ἢ τῶν οὐδὲ προσδοχησόντων * ὥσπερ 
χοῦς ὑπὸ λαίλαπος ἄλλοτε εἰς ἄλλους ῥιπιζόμενά τε 
χαὶ {ει HU undue , ἣ ὥσπερ καπνὸς διαῤῥέοντα, 
χαὶ ὡς ὄναρ παίζοντα, xal ὡς oxi μὴ χρατούμενα" 
οὔτε ἀπόντα δυσέλπιστα τοῖς οὐ χεχτημένοις, οὔτε 
παρόντα πιστὰ τοῖς ἔχουσιν. 


dilabuntur 5, οὐ tanquam insomnium homines deludunt 5*, umbrzeque instar, manibus teneri ne- 


queunt ; 
non habent; nec cum adsunt, 

V. Non in celum sursum suspiciemus? | Non 
expergiscemur? Non lemas ex oculis detrahemus ? 
Non, quanam ver divitix sunt, intelligemus? ;Qui 
verus splendor? Ubi dignitas mutationis expers? 
Qu:e finem nesciens beatitudo? Übi bonum illud nec 
fluetuans, nec alio migrans, nec insidiis obnoxium ? 
Non haze multis laboribus , sudoribusque, si ita 
contingat, adipiscemur? Non, si quid deliciis in 
hae vita dandum est, rerum futurarum spes pro 
deliciis habebimus ? Non animadvertemus, tum om- 
nes sanctos martyres, qui, velut communes quidam 
nodi, universum terrarum orbem complexi sunt, 
tum hos etiam. quorum nomine festum hunc diem 
agitamus? Quam ob causam vuluera, vincula, eru- 

5!^Psal. Ivo.  9i!83p?/v;45:| πὸ Jób xx1)M8. 

(98) Τῆς ἀδοξίας τῆς ἡμετέρας. Dillius : « mei 
nominis obscuritas glorieque contemptio. » Non 
recte; cum potius, ob nominis claritatem, sermones 
abeo poscebantur, eo quod dicendi copia insignis 
habebatur. * 

(59) "Axzzncov. « Invietum. » Addit Biilius : « ut 
ipse quidem sibi videbatur. ». Qua: cum ἃ Gr:eco 
absint, delenda {τ avimus. 

(60) Ἐστήσατε. Pass., € 


ἤσασθε. 


ac denique ita comparata sunt, ut nec, 


cum absunt, de iis cousequendis desperent, qui 


habentibus fida et certa sint. 


Ε΄. Οὐχ ἀναθλέψομεν εἰς τὸν οὐρανὸν ἄνω ; οὐκ 
ἜΣ zie CU ; 
ἐχνήψομεν; οὐ τῶν ὀφθαλμῶν τὴν λήμην περιαιρῆ- 


σομεν; οὐχ εἰσόμεθα, τίς ὁ ἀληθινὸς πλοῦτος, χαὶ 


τίς ἡ ὄντως λαμπρότης, xaX ποῦ τὸ μὴ δια πῖπτον (62) 
ἀξίωμα ; τίς ἡ ἀπέραντος cul m xal ποῦ τὸ 


ἀσάλευτον A taps (64), TN 
θουλευόμενον ; 


xai πόνοις, ἂν οὕτω ἘΜΕΙΝΣ ba εἴ τι δὲ 
φᾷν ἐντεῦθεν, ἐν ταῖς ἐλπίσι τρυφήσομεν ; οὐ γνω- 


σόμεθα τοὺς ἁγίους μάρτυρας, τούς τε ἄλλους πάν- 
«ac (05), 


«tig xotwoi cUvoz 


οἱ πᾶσαν διειλήφασ! τὴν οἰχουμένην, ὥσπερ 
πανήγυ- 
ρις; Ὑπὲρ τίνος τραύματα, xo δεσμὰ, xa στρε- 
θλώσεις, καὶ πυρὸς ἀπειλὴν, xal ξιφῶν ἀχμὴν, χαὶ 


σμοι, xal ὧν ἡ παροῦσα 


5* Eccli, xxxi, 1. 


(61) Sic 
μαι. ὶ 
(62) Σύντονον. Coisl. 1, εὔτονον. 
(05) Διαπῖπτον. Quinque Regg., et decem Colb., 
μεταπίπτον. j : 
(04) Τὸ dcáAevcor ἀγαθόν. Coisl. 9, τὸ μὴ ἀλλό- 
πριν ἄγαθόν. 
(65) Πάντας. Reg. « 
w 


φθέγξωμαι. Reg. d. Alii, φθέγξο- 


1049 


ORATIO XIX. — AD JULIANUM TRIBUTORUM EX.EQUA TOREM. 


1050 


θηρῶν ἀγριότητα, χα! σχότος, χαὶ λιμὸν, xal βάρα- A ciatus , ignis minas, gladiorum aciem , belluaruia 


θρα, xai χρημάτων ἁρπαγὰς, καὶ μελῶν ἀποδολὰς, 
χαὶ θανάτους τὸ τελευταῖον, χαὶ πάντα προθύμως 
ὑπέστησαν, ὥσπερ ἐν ἀλλοτρίοις ἀγωνιζόμενοι. σώ- 
μασιν; ἵνα τί γένωνται, καὶ τίνα (00) χληρονομή- 
σωσιν, 3| (07) πᾶσι δῆλα, χἂν ἡμεῖς μὴ λέγωμεν; 
Οὐ μετὰ τῆς αὐτῆς ἐλπίδος, ὑπὸ τῷ αὐτῷ βραθευτῇ 
χαὶ ἀγωνοθέτῃ, πρὸς τὸν αὐτὸν παραταξόμεθα τύ- 
ρᾶννον, τὸν πιχρὸν xal τότε xal νῦν τῶν ψυχῶν 
διώχτην, τὸν ἀόρατον ἐχθρὸν χαὶ πολέμιον; Οὐχ 
ἀνδριούμεθα (08) παραπλησίως ὥσπερ ἐν χοινῷ 
θεάτρῳ τῷδε τῷ χόσμῳ, εἰ xa μὴ ἀχμῇ (69) τοῦ 
χινδύνου ταχεῖαν ἐχούσῃ χαὶ τὴν ἀπαλλαγὴν, ἀλλὰ 
ποῖς γε xa0' ἑχάστην ἡμέραν ἀγωνίσμασι χαὶ πα- 
λαίσμασιν, ἵνα καὶ τῶν αὐτῶν στεφάνων ἀξιωθῶμεν, 
ἣ ὅτι ἐγγυτάτω (70) ; 


Qr. Ἐγὼ μὲν παντὶ διαχελεύομαι, xa ἀνδρὶ χαὶ 
γυναιχὶ, χαὶ πρεσθύτῃ χαὶ νέῳ, ἀστιχῷ τε αὖ χαὶ 
ἀγροίχῳ, ἰδιώτῃ καὶ ἄρχοντι, πλουσίῳ χαὶ πένητι 
(καὶ γὰρ ὁ αὐτὸς ἀγὼν χαλεῖ πάντας ), πρὸς τοῦτον 
ἀποδύεσθαι προθύμως, χαὶ μὴ μαλαχίζεσθαι, μηδὲ 
μέλλειν, μηδὲ προΐεσθαι τὸν χαιρὸν, οὗ πάλιν τυ- 
χεῖν ἀμήχανον. Ἐργασίας γὰρ ὁ παρὼν (71), ὁ δὲ 
μέλλων ἀνταποδόσεως. ᾿Εγείρεσθε (12), ἄγωμεν év- 
τεῦθεν',, ἠγχχούσστε τοῦ Σωτῆρος λέγοντος, ob μᾶλλόν 
^t τοὺς τότε μαθητὰς Ex τοῦ τόπου τῆς Ἰουδαίας 
ἀπάγοντος, ἀλλὰ χαὶ τοὺς ὕστερον ἅπαντας ἐντεῦθεν 
ἀπανιστάντος (75), xaX πρὸς ἑαυτὸν ὑψούμενον ἕλ- 
χοντος, ὡς ἡ ὑπόσχεσις. ᾿Αχολουθήσωμεν ἀγαθῷ 
Δεσπότῃ " φύγωμεν τὰς χοσμιχὰς ἐπιθυμίας, φύγω- 
μεν τὸν πλάνον χόσμον xaX χοσμοχράτορα, γενώμεθα 
χαθαρῶς (14) τοῦ ποιήσαντος, τιμήσωμεν τὴν εἰχόνα, 
αἰδεσθῶμεν τὴν χλῆσιν, μεταθώμεθα τὴν ζωήν. Τί 
ποιοῦμεν ἡμᾶς αὐτοὺς ταπεινοὺς, ὑψηλοὶ γεγονότες ; 


Τί τοῖς ὁρωμένοις ἐγχαταμένομεν (75) ; 


C 


furorem, tenebras, famem, voragines, pecuniarum 

direptiones, membrorum — abjectiones , mortem 

denique atque extrema. omnia. prompto οἱ alacri 

animo, tanquam in alienis corporibus dimicantes , 

sustinuerunt ?. Utquid. essent, utquid conseque- 

rentur, nonne omnibus utique in prospectu esset, 
vel nobis tacentibus? Non igitur nos etiam, eum 
eadem spe, sub eodem certaminis judice ac przemii 
arbitro, adversus eumdem tyrannum aciem instrue- 
mus, truculentum, inquarin , illum, et tune, et nunc 
etiam, animarum persecutorem, invisibilem hostem 
et adversarium? Non pari virtute in. hoc mundo, 
quasi in communi theatro, certabimus, si non peri- 
culi acie, et qua protinus defungi liceat, at in quo- 
B tidianis saltem dimicationibus et palzstris, ut eas- 
dem coronas, aut his proximas, consequamur? 

VI. Equidem omnes, tam viros quam feminas, 
lam senes quam juvenes, tam urbanos quam rusti- 
cos, tam privatos quam principes, tam divites quam 
pauperes, hortor, (idem enim certamen. omnibus 
propositum. est,) ut ad pugnam cum Loc loste 
conserendam impigre se accingant, ac non 367 
ignavia laborent, aut moràs nectant, alque occa- 
sionem, quam nulla postea ratione nancisci liceat, 
abjiciant. Laboris enim przsens hoe tempus est; 
futurum, priemiorum. Audistis Salvatorem dicen 
tem, Surgite, abeamus hinc ; quibus verbis non 
solum discipulos quos tunc habebat ἃ Judie:e. loco 
abüucebat, sed etiam omnes qui postea ipsius 
discipuli futuri. erant hinc abstrahebat, et ad seip- 
sum, in altum eveetum 5*5, quemadmodum se factu- 
rum promiserat 5^, pertrahebat. Quocirca bonum 
Dominum sequamur; fugiamus lerrenas cupidi- 
9165, fugiamus impostorem mendum, et mundi 
principem, pura mente Creatori nos addicamus, 


divinam imaginem: honore complectamur, vocationem nostram revereamur, vitam in melius commu- 
temus. Quid nosmetipsos sponte dejicimus , cum sublimes et excelsi creati. simus? Quid rebus in 


aspectum cadentibus inh:eremus ὃ 


Z'. Ἕχαστος, 6 τι ἂν οἷός τε 1, καρποφορείτω (16) 
πῷ Θεῷ ἐν χαιρῷ παντὶ, καὶ ἰδέᾳ πάσῃ xa βίων (77) 


3 
, 
uU 


σωμεν, τοσοῦτον θερίσαντες (18), ὅσον ἐσπείραμεν, 
μᾶλλον δὲ τοσοῦτον ἐναποθέμενο: ταῖς θείαις ληνοῖς, 
τις, ὁ μὲν χρή- 


ὅσον ἐγεωργήσαμεν (79). Εἰσφερέτω 
55 Joan. xiv, 3l. 


86 Joan. xit, 39. 

(66) Τίνα. Reg. c, 

(01) "H. Sic duo Regg , et Comb. In ed. 

(08) ᾿Ανδριούμεθα. Duo Regg., àvopztoou. 

(69) ᾿Αχμῇ. Duo Reg., £v ἀχμῇ. « Periculi flam- 
mem » solet dicere Tullius. Gregorius vero vocat 
« periculi aciem, » cum statim, acerpo quodaimn 
mortis genere, vita piis viris tollitur; cui, ut 
ait Nicelas, opponit τοὺς ἀσχητιχοὺς πόνους, « sán- 
ele » scilicet « eL religiosze vitze labores, qui in lon- 
gum temporis spatium porriguntur. } . 

(10) ᾿Εγγυτάτω. Weg. bm et Coil. 1, ἐγ- 
γύτατα. Mox pro ἐγὼ μέν, Or. 1 habet, ἐγὼ 
δέ. ὃ 


(10) Hagovr. Nempe, χαιρός, « tempus, ». 
» 


T 
τε 


ΜΠ. Unusquisque Deo, quod poterit, offerat, 
quovis tempore, quovis genere vite et fortun;, 
pro presentis facultatis modulo, pro gratia sibi 
concessa, ul, per omnes virtutis modos, omnes 

D ccelestis regni mansiones impleamus, tantum scili- 
cet metentes, quantum severiinus ; vel ut. exactius 
loquar, tantum in divinis horreis reconditum. haben- 
tes, quantum. messuerimus, Conferat quidem, lie 


(12) ᾿Εγείρεσθε. Pass., ἐγείρωμεν. . 

(15) "Axariczárzoc. Weg. c, et Combef., àzazv- 
ιστῶντος. 

(74) Καθαρῶς,, ete. Coisl. 1 et unus. Colb. , 


χαθαρο! τῷ ποιήσαντι ἡμᾶς, « puri elliciamur 
Creatori nostro. » Pass, χαθαρῶς τῷ ποιή- 
σαντι. 


(15) "Eyxazapéropn£r. Coisl. 1, ἐναπομένωμεν. 
Pass., ἐναπομένομεν. 

(76) Καρποφορείτω. Or. 1, χαρποφορήτω 

(11) Βίων. Or. 1, βίον. 

(18) Θερίσαντες. Or. 1, τηρήσαντες, « servantes.» 

(19) “Ὅσον ἐγεωργήσαμεν. « Quantum: messue- 
rimus. » DBillius : « quantum. araverimus. » Non 


[prave]. 


105t 


S. GREGORII THEOLOGI 


1052 


pecunias, ille hoc ipsum quod nihil habeat; hie A μᾶτα, ὁ δὲ τὸ μηδὲν ἔχειν (80) * ὁ μὲν τὸ προθυμεῖ- 


propeusam ad bene de proximo merendum volun- 
tatem, ille bonam afterius voluntatem suscipiendo ; 
hic honestam actionem, ille scitam et solertem con- 
templationem; hie tempestivum etcommodum sermo- 
nem, ille cum ratione conjunctum silentium ; hic 
inoffensam doctrinam. vitamque minime contra- 
riam, ille. obsequentem et candidam aurem; hic 
castam virgirjtitem, et à. mundo. penitus abscin- 
dentem, ille pudicas nuptias, nec prorsus a Deo 
disjungentes; hic jejunium fastus expers, ille epu- 
las ab intemperantia et petulantia remotas; hie 
attentionem et assiduitatem in orationibus et spi- 


σθαι, ὁ δὲ τὸ τὸν προθυμούμενον (81) ἀποδέχεσθαι" ὁ 
Qi» πρᾶξιν ἐπαινετὴν, ὁ 0E θεωρίαν εὕστοχον " ὁ μὲν 
λόγον xaiptov, ὁ δὲ σιωπὴν εὔλογον " ὁ μέν τις διδα- 
σχαλίαν ἄπταιστον xal βίον μὴ ἀνθιστάμενον, ó δὲ 
ἀχοὴν εὐπειθῇ xaX (82) εὐγνώμονα " ὁ μὲν παρθενίαν 
ἁγνὴν xaX κόσμου παντελῶς ἀποτέμνουσαν, ὁ δὲ γά- 
pov σεμνὸν χαὶ μὴ πάντη Θεοῦ χωρίζοντα * ὁ μὲν νη- 
στείαν ἄτυφον, ὁ δὲ ἀπόλαυσιν μὴ ἀχόλαστον " ἄλλος 
τὸ ἐν προσευχαῖς ἀπερίσπαστον χαὶ ὕμνοις πνευματι- 
xoig, ὄλλος τὸ ἐν προστασίᾳ (85) τῶν δεομένων " πάν- 
τες δάχρνα, πάντες χάθαρσιν, ἀνάδασιν πάντες xal 
τὸ τοῖς ἔμπροσθεν ἐπεχτείνεσθαι. 


ritualibus hymnis, ille. pauperum curam et. presidium : omnes autem laerymas, omnes purgationem, 
emnes ascensum, atque extensionem ad ea qui priora sunt". 


VII. Prieclarum quoque munus est. simplicitas, p 


et risum coercere, iram. reprimere, oculum cohi- 
bere, menti vagandi potestatem 36$ negare. Ni- 
hil àorum qu: Deo offeruntur, tam. parvum est, 
quamvis etiam minimi momenti sit, quamvis longe 
infra. illius dignitatem, quod non omnino accipiat, 
gralumque habeat, tametsi justo judicio misericor- 
diam ponderare soleat **, Accipit ille, et Pauli 
plantationem, ut Pauli, et rigationem Apollo 35, et 
duo vidux minuta ?^, publicani humilitatem ?!, et 
Manassis confessionem **, Moyses tabernaculum il- 
lud, ad coelestium exemplar constructum, in. terra 
figebat; et omnes, quod cuique denuntiatum fue- 
rat, conferebant. Quin etiam suapte sponte alii au- 
rum, alii argentum, alii gemmas pretiosas ad su- 
perhumeralis ornatum. erogabant : mulieres par- 
Um bLyssum retortam, partim coceinum textum, 
partim purpuram, partim arietum pelles rubricatas, 
partim caprarum pilos, rem vilissimam, ad opus 
tabern2culi ??; alii, quod quisque. aut quzeque ia- 
bebat; ewterum omnes afferebant, nec quisquam 
immunis erat, ne tenuiorum quidem. Consimilem 
nos quoque in modum pretioso Dei tabernaculo, 
hoc est, hujus Ecclesi, quod non ab homine, sed 
à Deo fixum est **, quodque variis virtutum | orna- 
mentis construitur, alius minus quiddam, alius ma- 
ius, omnes tamen citra exceptionem. offeramus, in 
opus perfectum, in habitaculum. Cliristi, in tem- 
plum sanctum *5, arehiteetonica. Spiritus arte con- 
structi, et coagmentaiti. lllud quidem minime dubium 


H'. Καλὴ xoY ἁπλότης χαρποφορία, xai γέλως ou 
φρονιζόμενος, xaX θυμὸς χολαζόμενος, xoi ὄμμα παι- 
δαγωγούμενον, χαὶ νοῦς πλανᾶσθαι μὴ συγχωρούμε- 
νος. Οὐδὲν οὕτω μιχρὸν τῶν εἰσφερομένων Θεῷ, χἂν 
ἐλάχιστον jj, xXv παρὰ (84) πολὺ τῆς ἀξίας λειπόμε- 
νον (85), 
χαὶ σταθμίζειν οἷδε τῇ δικαίᾳ χρίσει τὸ ἔλεος. Δέχεται 
χαὶ Παύλου τὴν φυτείαν, ὡς Παύλου, καὶ ᾿Απολλῶ τὴν 
ἀρδείαν, καὶ τὰ δύο λεπτὰ τῆς χήρας, χαὶ τοῦ τελώνου 
τὴν ταπείνωσιν, χαὶ τοῦ Μανασσῇ τὴν ἐξαγόρευσιν. 
Μωσῇς ἐπήγνυτο τὴν σχηνὴν (80) χάτω, τὴν τῶν οὐ- 


ὃ μὴ προσίεται πάντως καὶ ἀποδέχεται, εἰ 


ρανίων ἀντίτυπον, xal πάντες εἰσέφερον τὸ χηρυχθὲν 

αὐτοῖς. Οἱ δὲ χαὶ αὐτεπάγγελτοι, οἱ μὲν (8T) χρυσὸν, 

Aut c ELTE ΤΡ EA E ATi 

oi 6E ἄργυρον, οἱ δὲ λίθους τιμίους εἰς τὴν ἐπωμίδα 
d A 5 FONT. 

αἱ δὲ βύσσον διαχεχλωσμένην, αἱ δὲ χόχχινον νε- 

s 


νησμένον, οἱ δὲ πορφύραν, οἱ ὃὲ δέρματα χριῶν Tipu- 


θροδανωμένα " αἱ δὲ χαὶ τρίχας αἰγείας εἰς τὰ χάτερ- 
γα τῆς σχηνῆς, τὸ φαυλότατον * οἱ δὲ ὅ τι (88) ἕχα - 


; 3 A apos 
στος, ἣ ἑχάστη τύχοιεν ἔχοντες " πάντες δὲ ἔφερον, 


χαὶ οὐδε 
χαὶ ἡμεῖς τῇ τιμίᾳ τοῦ Θεοῦ σχηνῇ τῆσδε τῆς Ἐχ- 
χλησίας, ἣν ὁ Κύριος ἔπηξε, καὶ (89) οὐχ ἄνθρωπος, 
fj διαφόροις ἀρετῆς συνοιχοδομεῖται κάλλεσιν, ὁ μὲν 
μικρὺν, ὁ δὲ μεῖζον, πάντες üt ὁμοίως εἰσφέρωμεν 
toy, εἰς χατοικητήριον Χριστοῦ (90), 


εἰς ἔργον 
εἰς vaby ἅγιον, συντιθέμενοι, χαὶ συνορμολογ, ύμε- 
νοι (91) τῇ ἀρχιτεχτονίᾳ τοῦ Πνεύματος. Πάντως δὲ 
οὐδὲν εἰσοίσομεν τοσοῦτον, ὅσον εἰλήφαμεν, x&v 
πάντα εἰσφέρωμεν. Ἐπεὶ χαὶ τὸ εἶναι ἡμῖν ἐχ Θεοῦ, 
χαὶ τὸ εἰδέναι Θεὸν, χαὶ αὐτὸ τὸ ἔχειν ὃ εἰσενέγχω- 


est, quin, etiamsi omnia contulerimus, minus ta- D μεν. Τὸ 0E χάλλιστον xo φιλανθρωπότατον, ὅτι μὴ 


51 Philipp. ur, 15. 
xxxii, 12 546. 


38 Ica. xxvii, 17. 


reete. quidem. Etenim post messem fruges in hor- 
reis reconduntur. 

(80) Τὸ μηδὲν ἔχειν». Billius : « paupertatem. » 

(81) Τὸ τὸν προθυμούμενον, ew, Billius nimis 
parapnrastice : « hominis eo affectu pr:zediti laudem 
eL commenilationem. » 

(52) Καί. Sic decem Colb., Or. 1, et Pass. Deest 
in eil. 

(85) Ἐν προστασίᾳ. Coisl. ὅ et Or. 1, ἐν ταῖς 
προστασίαις. 

(84) Παρά, Sic Reg. ph. Dcest imn ed. 

(85) Ae«zéperor. Coisl. 1, ἀπολειπόμενον. 

(86) Ti σκηνήν. Billius, « arcam. » In. prima 


89; Y Cor. n, 6. 


33 Exod. xxv, ὅ sqq.; xxxv, 22 sqq. 


^» 
So Tuertxxpas 951} Ρᾶτα!. 


** Hebr. vin, 2. 


?! Luc, xvin, 15. 
95 Ephes. 11, 21. 


editione verterat, « tabernaculum, » quod sane re- 
etius videtur. Aliud enim erat « arca, » aliud « ta- 
bernaculum. » 

(87) Οἱ μέν. Duo Regg. et Or. 

(88) “Ὃ τι. Pass., εἴτι. 

(89) Καί. Sic Pass. Deest in ed. 

(90) Χριστοῦ. Colb. 1, Θεου. : c 

(91) Συγτιθέμενοι καὶ συναρμοϊογούμεγοι. Bil- 
lius : « constructum. οἱ coagmentatum. » Ii refert 
« ad templum, » cum ad nos ipsos referri debeat. 
Nos enim ipsi sumus, qui, architectonica Spiritus 
sancti arte, «in templum Dei construimur, et. eoa- 
guentamur. 


1, ὁ μέν. 


1055 


τῇ ἀξίᾳ τοῦ διδομένου, τῇ δὲ δυνάμει xo τῇ 
διαθέσει τοῦ χαρποφοροῦντος, ὑετρεῖ Θεὸς τὴν ἐπί- 
ὅδοσιν. 


mus, habemus, Atque illud pulcherrimum 


ORATIO XIX. — AD JULIANUM TRIBUTORUM EX.EQUATORIM, 


1054 
A men collaturi simus, quam aceepiiius, Quando- 
quidem. divini benefleii est, quod. sumus, quod 
Deum cognoscimus, quodque etiam, quod ollera- 


humanissimumque censendum est, quod Deus largitio- 


nem, non oblat: rei pretio et. dignitate, sed ollerentis affectu et facultate metiatur. 


Θ΄. Μὴ οὖν ἀναμείνῃς γενέσθαι χρηστὸς, ἀλλ᾽ ἤδη 
γενοῦ * μηδὲ ὅτι τῆς ἀξίας λείπῃ, τὸ πᾶν ἑ | 
᾿Αλλὰ τὸ μὲν εἰσένεγχε, τὸ δὲ προθυμήθητι (95), 
ὑπὲρ δὲ τοῦ δεήθητι: δοθῆναι συγγνώμην τῇ ἀσθενείχ. 
Οὐκ ὀφθήσῃ, φησὶ, x&róc ἐγαγντίον μου. Μηδεὶς 
ἔστω κενὸς, μηδὲ ἄχαρπος, μηδέ τις στεῖρα ψυχὴ χαὶ 
ἄγονος. "Exaszog ἐκ τῶν παρόντων χαρποφορείτω 


εῷ, xal ἐχ τῶν οἰχείων (04): ὁ ἁμαρτάνων τὴν με- 
τκαθολὴν, ὁ χαλῶς τρέχων, τὴν εὐτονίαν, ὁ νέος τὴν 


ἐγχράτειαν, ἡ πολιὰ τὴν φρόνησιν, ὁ πλούσιος τὴν 
μετάδοσιν, ὁ πένης τὴν εὐχαριστίαν, ὁ ἐν ἐξουσίᾳ τὴ 
τυχίαν, ὁ εἰσπράττων τὴν ἡμερότητα. Οἱ ἱερεῖς, 
ἐνδύσασθε δικαιοσύνην, ἣ, τόγε ἀληθέστερον εἰπεῖν 
L , 

ἐνδυσώμεθα * μὴ διασπείρωμεν τὰ πρόθατα τῆς vo- 
pe, χαὶ διαφθείρωμεν, ὑπὲρ ὧν ἔθηχε τὴν ψυχὴν ὁ 
ποιμὴν ὁ χαλὸς, ὁ γινώσχων τὰ ἴδια, χαὶ γινωσχόμε- 
νος ὑπὸ τῶν ἰδίων, χαὶ χαλῶν χατ᾽ ὄνομα, xa εἰσ- 
άγων αὐτὰ, xal ἐξάγων ἀπό τε ἀπιστίας εἰς πίστιν, 
χαὶ ἀπὸ τῆς ζωῆς ταύτης ἐπὶ τὴν ἐχεῖθεν ἀνάπαυ- 
σιν. Φοθηθβῶμεν, μὴ ἀφ᾽ ἡμῶν ἄρξηται τὸ χρῖμα, xa- 
τὰ τὴν ἀπειλήν μὴ λάθωμεν Ex χειρὸς Κυρίου διπλᾶ 


ποὺς εἰσελθεῖν δυναμένους χωλύοντες. 


IX. Proinde ne benignus esse euncteris, sed jam 
e810; nec, quia satis. dignum munus. offerre non 
potes, idcirco. officium. omnino desere. Quin po- 
lius ità. te. compara, ut alia. statim. offeras, | alia 
prompta ae propeusa voluntate. efferre exoptes, de 
aliis infirmitati tuze veniam petas. Non. apparebis, 
inquit, coram me vacuus ?^, Nemo igitur vacuus, 
et infructuosus sit, nee anima ulla sterilis et in- 
fecunda. Unusquisque Deo qux suppetunt, et quie 

B propria sunt, 369 muneris loco ollerat : qui pee 
cat, vite mutationem ; qui recte currit, in. cursu 
constantiam ; adolescens continentiam, senex pru 
dentiam, dives largitionem, pauper gratiarum actio 
nem; qui potentia pollet, modestiam ; qui exigit, 
mansuetudinem. Sacerdotes, induite justitiam ἣἿ 
aut, uL verius dicam, induamus : pascu:e oves ne 
dispergamus et jugulemus ?*, pro quibus bonus ille 
Pastor animam suam posuit, qui oves suas eogno- 
Scit, eL a suis cognoscitur, el. eas vocat, et. intro- 
ducit atque educit ?, tum ab. impietate ad. fidem, 
Qum ab hae. vita ad. futuram requiem. "Timeamus, 
ne, quod Seriptura comminatur, a nobis Dei judi- 
cium incipiat! ; ne de manu Domini duplicia pee- 


cata accipiamus *, non modo ipsi non introeuntes, sed etiam et. eos qui introire possunt, prohiben- 


1es;*; 
1. Τὰ πρόθατα, μὴ ποιμαίνετε τοὺς 
ἔρεσθε" 

ὑμῖν, ἂν χαλῶς ποιμαίνησδε (90). Μὴ xp^ 
χριτὰς, μηδὲ νομοτεθεῖτε 


μηδὲ ὑπὲο τοὺς ἑαυτῶν ὄρους Ex 


«oig νομοθέταις * οὐ γάρ 
ἔστι Θεὸς ἀχαταστασίας 
* Ὗ 


χαὶ τάξεως. Μὴ τοίνυν ἔστω τις χεφαλὴ, μόγις που 
χεὶρ τυγχάνων, Tj, ποῦς, ἣ ἄλλο τι τῶν εὐτελεστέρων 
μελῶν (97) τοῦ σώματος " ἀλλ᾽ ἔχαστος ἐν fj ἐχλήθη 


τάξει, ἀδελφοὶ, ἐν ταύτῃ μενέτω, χἂν ἢ τῆς χρείττ' 
νος ἄξιος - ἐν ᾧ στέργει (98) τὴν παροῦσαν, πλέον 
εὐδοχιμῶν, f| ἐν τῷ ζητεῖν ἣν οὐχ ἔλαθεν. Μή τις, 
ἐνὸν ἀκινδύ at, ἄρχειν ἐπιχινδύνως ἐπιθυ- 
μείτω: μ τῆς ὑποταγῆς νόμος χαταλυέσθω, ἣ 
χαὶ τὰ ἐπίγεια συνέχει χαὶ τὰ οὐράνια - μηδὲ ποιῶ- 
μεν ἀναρχίαν τὴν πολναρχίαν. Οἱ περὶ λόγους, μὴ 
σφόδρα τοῖς λόγοις θαῤῥεῖτε, μηδὲ σοφίζεσθε 
σὰ χαὶ ὑπὲρ τὸν λόγον, μηδὲ νιχᾷν ἐπιθυμεῖτε 
κα χαχῶς, ἀλλ᾽ ἔστιν ἃ χαὶ ἡττᾶσθαι χαλῶς 
σθε (99). Δότε τῷ Λόγῳ τὸν λόγον" ποιήσατε 
σύνης ὅπλον, μὴ θανάτου, τὴν παίδευσιν. 


96 Exod. xxii, 15... ?* Psal. cxxxi, 106, 9? Εχϑοὶι. 


3 ]sa. xr, 2. ? Matth. xxur, 13. 


(92) "EAA£zmc. Or. 1, ἐλλειπης [malel. 

(95) Τὸ δὲ προθυμήθητι. Sie quinque Regg., decem 
Colb., Or. 1, Pass., quorum auctoritate resecavimus 
μὴ ante προθυμήθητι, quod in edilis reperitur. 

(94) Καὶ ἐκ τῶν οἰκείων". Sic plures codd. Deest 
£x in ed. Billius vertit : « et quod Deo convenit. » 

(95) Διπιῖα τὰ ἁμαρτήμειτα. « Duplicia peccata, » 
id est, « duplices peccatorum poenas. i 


C 


X. Oves, pastores ne pascite, nee supra f[ines 
vestros assurgite; salis enim vobis est, si recte 
pascamini. Nolite judicare judices, nec legislatori- 
bus leges prisceribite. Non est enim. dissensionis 
et confusionis Deus, sed pacis et ordinis *. Ne quis 
igitur eaput sit, qui vix aut. manus, aut. pes, aut 
vilius quoddam aliud corporis membrum est : ve- 
rum, quo vocatus est, in eo gradu quisque ma- 
neat, etiamsi alioqui przstantiéri dignus sit; p.us 
utique laudis habiturus ex eo quod pr:esenti gradu 
acquiescit, quam si eum quaerat, quem non acce- 
pit. Ne quis, cum sine periculo alium | sequi liceat, 
proire cum periculo expetat; nec obedientie. lex, 
quie tam terrena quam colestia tuetur atque. coun- 
servat, infringatur : neque. commilamus, ut. prie- 
fectorum inultitudo in dissolutam sine ullis. przefe- 
ctis vivendi licentiam. recidat. Qui litteris operain 
datis, ne doctrinz:s atque eloquentize vestre. ma- 
gnopeze confidatis, nec immodice et plus quam ra- 
tio postulat, sapientes sitis, nec. omnibus in rebus 


xxxiv, 5, 6. 9? Joan. x, 10 sqq... ! I Petr. iv, 17. 


* | Cor. xiv, 35. 


(96) Ποιμαίνησθε. Weg. ph. et Coisl. 1, ποιμαί- 
νοισῦε. 

(97) MeAGv. Reg. ph, Coisl. 1, octo Colb., Or. 1, 
μερῶν, « pars. » i E 

(98) Ἐν à ἐν τῷ στέρ- 


στέργει. — Forsan, 


(99) 'Avézecós. Coisl. 1, ἀνέχεσθα:, 


1055 


S. GREGORII TITEOLOGI 


1050 


vincere male cupiatis, sed in quibusdam etiam honeste vinci sequo animo feratis. Verbo sermones 
date. Curate, ut. doctrina, non mortis, sed justiti: vobis instrumentum sit. 


XI. Milites, contenti estote vestris stipendiis , nee A 


quidquam preter id quod vobis constitutum est, 
exposcite *. Hoc mecum vobis faciendum preseri- 
bit magnus ille veritatis przco Joannes, vox illa 
Verbi previa. Quid stipendium appellat? Regiam 
certe annonam, atque munera illa, qu: iis, qui 
370 lignitates obtinent, lege constituta sunt. Quod 
autem superfluum est, cujusnam sit? [pse quidem 
vereor dicere, ne quid sinistri ominis hic sermo 
habeat: sed ipsi certe satis per vos intelligiiis, 
quamvis dicere supersedeam. Qui a reipublice: ad- 
nünistratione nomen ducitis , que Cesaris. sunt, 
Cesari reddite, et que Dei, Deo *; illi vectigal, 
huie timorem; timorem autem cum dico, expila- 
tionem prohibeo. Quid vero magni, fortasse dicturi 
€stis, ex ea re lucrabimur? Rem omnium maxi- 
mam; meque, si ita vultis, mediatore, nimirum 
spes faustas, ac primas supernz civitatis, non hu- 
jus exigue minimeque inter civitates, cujus ne 
imperium quidem tenere, ut in altricis mex gra- 
liam parcissime loquar, admoduni amplum est ac 
gloriosum. lllie primas tenere cupiamus; illius vi- 
VP splendorem assequi studeamus; pro misera- 
tione in hac vita calamitosis exhibita, in Abrah:e 
sinu requiescamus; justum judicium judicemus; 
pauperem et egenum eripiamus : viduz: et orphano 
misericordiam impertiamur; eos, qui ad necem 
Lrabuntur, redimamus; aut, uL levissime dicam, 
:anus jpsis ne afferamus : eum qui nostram, 
etiam usque ad mense mieas ", opem implorat, ne 
despiciamus : ulcerosum et pro foribus nostris ja- 
centem ne przetereamus : laborantibus aliis, atque 
in calamitate constitutis, luxui ne studeamus; nec 
conservum nostrum  exhorreseamus. Ne, quiso, 
fratres et amici, a divitis illius partibus stemus, 
nec flammis ecruciemur, nec vasto hiatu a piorum 
cetu dirimamur : nee cum Lazaro paupere illo 
supplices agamus, ut nostram linguam ignis ardo- 
ribus exustam, extremo digito refrigeret, ac ne id 
quidem impetremus. Simus benigni, misericordes, 
humani : Magistri nostri bonitatem. :emulemur , 
qui solem oriri facit, non minus super malos, quam 
super bonos, pluviaque sua omues :eque alit ^. Ne 
ex aliorum egestate rem (amiliarem augere sus- 


* Luc. m, 44... 5 Matth. xxu, 91. 


(1!) 'H. 516 duo Regg. In ed., 5. 

(2) Τί Aéyowr ὀψώγιον. Mc et que sequun- 
tur, usque. ad hae verba, τὸ δὲ περισσὸν, τί- 
νος ; non sunt, juxia Montacutium, Gregorii verba, 
sed scholiastie cujusdam glossema, quod in textum 
irrepsit. Miratur id. à nemine observatum. Nicetas 
lamen ut genuinam Gregorii sententiam explicat. 

(9) Τὸ δὲ περισσὸν, círoc; MIuudit Gregorius, 
inquit Nicetas, ad illud Chrisu, apud Matih. v, 57 : 
« Quod autem. his abundantius est, a. malo est, » 
Eodem modo innuit Theologus, ea, quie necessariis 
vitas usibus supersunt, ab impuro spiritu esse; id 
lamen eloqui non audet, ie quid tristioris ominis 
habeat oratio. 

(4) οἱδ᾽ ἔτι. Sic omnes colices. Sic legit Pirchy- 


7 Luc. xvi, 


ΙΔ΄, Ἀρχεῖσθε τοῖς ἰδίοις ὀψνωνίοις, ol στρατιῶται, 
χαὶ μηδὲν ὑπὲρ τὸ διατεταγμένον ἀπαιτεῖτε. Ταῦτα 
ὑμῖν διαχελεύεται μεθ᾽ ἡμῶν Ἰωάννης, ὁ μέγας τῆς 
ἀληθείας χῆρυξ, ἡ (1) πρόδρομος τοῦ Λόγου φωνή. Τί 
λέγων ὀψώνιον (3); Τὸ βασιλιχὸν σιτηρέσιον δηλον- 
ότι, χαὶ τὰς ὑπαρχούσας ἐχ νόμου τοῖς ἀξιώμασι δω- 
ρεάς. Τὸ δὲ περισσὸν, τίνος (5) ; Ἐγὼ μὲν ὀχνῶ λέ- 
γεῖν τὸ βλάσφημον - ὑμεῖς δὲ, οἵδ᾽ ὅτι (4) συνίετε, 
xàw ἐγὼ φείδωμαι. ᾿Απόδοτε τὰ Καίσαρος Καίσα- 
ρι, καὶ τὰ τοῦ Θεοῦ τῷ Θεῷ " τῷ μὲν τὸ τέλος, τῷ 
ὃὲ τὸν φόθον, ὑμεῖς οἱ τῆς πολιτείας ἐπώνυμοι" φόθον 
δὲ 
χερδανοῦμεν, τάχα ἂν εἴποιτε, μέγα ; Τὸ πάντων μέ- 

ἰστον" χαὶ εἰ βούλεσθε, δι᾽ ἐμοῦ μεσίτου, τὰς χρη- 


ὅταν εἴπω, χωλύω τὴν πλεονεξίαν. Τί οὖν ἡμεῖς 


1 
στὰς ἐλπίδας, xaY τὰ πρωτεῖα τῆς ἄνω πόλεως, οὐ 


τὸ ἄρχειν, ἵνα μετρίως εἵπω τιμῶν ὡς θρεψαμέ- 
νην, πάνυ τι σεμνὸν χαὶ ὑπέρλαμπρον: 'Exst γενέ- 
σθαι πρῶτο: θελήσωμεν μεταποιηθῶμεν τῆς ἐχεῖθεν 
λαμπρότητος" ἐν χόλπο:ς 'A6paàp., ἀντὶ τῆς ἐντεῦθεν 
εὐσπλαγχνίας, ἀναπαυσώμεθα * x pipa δίκαιον χρίνω- 
psv: ἐξελώμεθα πένητα xol πτωχόν - χήραν xat 
ὀρφανὸν ἐλεήσωμεν" ἐχπριώμεθα χτεινομένους, i| 
τό γε μετριώτατον (5) εἰπεῖν, μὴ αὐτοὶ χτείνω- 
μεν μὴ παρίδωμεν τὸν δεόμενον ἡμῶν, μέχρι χαὶ 
τῶν ἀπὸ τραπέζης Ψιχίων (6)* xat μὴ παραδράμωμεν 
τὸν ἡλχωμένον (7), xol βεθλημένον ἐν τοῖς ἡμετέ- 
ροις πυλῶσιν- μὴ τρυφήσωμεν, ἄλλων χαχοπα- 
θούντων * μὴ βδελυξώμεθα τὸν ὁμόδουλον " μὴ, φίλοι 
xai ἀδελφοὶ, γενώμεθα τῆς τοῦ πλουσίου μερίδος. 
μηδὲ ὀδυνηθῶμεν ἐν τῇ φλογὶ, μηδὲ τῷ χάσματ' δια- 
στῶμεν ἀπὸ τῶν ὁσίων, μηδὲ δεηθῶμεν Λαζάρου τοῦ (8) 
πένητος, ἄχρῳ δαχτύλῳ (9) χαταψῦξαι τὴν γλῶσ- 
cay ἡμῶν φλεγομένην, xal μηδὲ τοσούτου τυγχάνω- 
μεν. Γενώμεθα χρηστοὶ, εὔσπλαγχνοι, συμπαθεῖς " 
μιμησώμεθα τοῦ Δεσπότου τὴν ἀγαθότητα, ὃς ἀνα- 
πέλλει τὸν ἥλιον ἀγαθοῖς χαὶ πονηροῖς (10), καὶ τρέφεε 
τῇ βροχῇ πάντας ὁμοίως. Μὴ δεξώμεθα πλουτεῖν διὰ 
τῆς τῶν ἄλλων πενίας - μὴ παρὰ τοσοῦτον ἔλθωμεν 
τῆς θείας ἰσότητος" μηδὲ μίξωμεν τὸν ἡμέτερον 
πλοῦτον ἀλλοτρίοις δάχρυσιν, ὑφ᾽ ὧν ὡς ἰοῦ χαὶ ση- 
πό γε τῆς Γραφῆς εἰ- 


A 


τὸς ἐχδαπανηθήσεται, 1, 
ἐξεμεθήσεται. ᾿Αλλά ἐσμεν τοῦ δέοντος ἀπο- 
πληστότεροι (11); ἔστι xoi πλεονεχτῆσαι χαλῶς. 


20 sqq. ὃ Matth. v, 45. 


D merus, qui reddit: « Vos autem, recte novi, intelli- 


gitis. » Deest oiox in ed. 1 

(5) μετριώτατον. Tres Regg., quatuor Colb., Or. 
1, Pass., μετριώτερον. , 

(6) Ψιχίων. Tres Megg. Or. 1, Pass., Ψιχῶν. 

(1) Τὸν dAxopévor. Sw tres Regg , duo Coisl., 
duo Colb., et Or. 1. in Par. ed., εἰλχωμένον. 

(8) Tov. Sie quinque Regg , Coisl. 1, Or. 1, Pass. 
Deest iu. eid. : E 3 

(9) Δαχτύνῳ. Plures codices, δαχτύλου. — $ 

(10) ᾿Αγαθοῖς καὶ πονηροῖς. Pass., ἐπὶ ἀγαθοὺς 
χαὶ πονηρούς. Á 

(M) ᾿Αποπιϊηστότεροι; Sie Reg. bm, ph, eum 
interrogationis nota. In editis, ἀπληστότεροι. 


1057 


ORATIO XIX. — AD JULIANUM TRIBUTORUM EX/EQUATORLM., 


1058 


Δῶμέν «t μιχρὸν ἐντεῦθεν, ἵν' ἐχεῖθεν πλουτήσωμεν. À tineamus; absit. ut. tam. longe a. divina iquitate 
recedamus ; nec divitias nostras cum. aliorum laerymis misceamus, a quibus tanquam a rubigine 


ac linea consumentur , aut, ut. Seripturie. verbo. utar, evomentur ἤν, Verum ad. rein 


avidiores su- 


mus, quam par sit? Nihil prohibet, quominus laudabili avaritia. teneamur. Paululuin quiddam | hic 


demus, ut illic divites et copiosi simus. 

IB'. Ταῦτα μὲν οὖν (12) ἤδη χοινὰ πρὸς πάντας, 
οὐ τοὺς (15) ἐν πολιτείᾳ μόνον, τὰ παραγγέλματα" 
χοινὰ γὰρ καὶ χοινῆς ἀῤῥωστίας τὰ φάρμαχα. Σὺ δὲ 
ἀπόγραφε διχαίως ἡμᾶς, ὁ τῶν ἡμετέρων φόρων ἀπο- 
γραφεύς (14) * ἀπόγραφε, μὴ τοὺς ἐμοὺς λόγους ἐπι- 
μελῶς, ὧν οὐδὲν, ἣ μικρὸν τὸ χέρδος, ἣ εἰς (15) ἀχοῆς 
χάριν χαὶ ἡδονὴν, ἀλλὰ τὸν ἐμὸν λαὸν ὁσίως χαὶ φι- 
λανθρώπως * αἱδεσθεὶς, εἰ μή τι ἄλλο, ἣ τὸν χαιρὸν 
αὐτὸν, ὅτι χαὶ ὁ Σωτὴρ ἐν ἀπογραφῇ τίχτεται, Ἐξ- 
ἤθε γὰρ δόγμα, φησὶ, παρὰ Καίσαρος Αὐγού- 
στου, τοῦ ἀπογράξεσθαι (10) πᾶσαν τὴν οἰκουμέ- 
vnr* χαὶ ἀπεγράφετο. Ἀγνέδη δὲ καὶ Ἰωσὴφ ἐν 


Βηθιεὲμ σὺν Μαριὰμ τῇ μεμνγηστευμένῃ αὑτῷ 
γυναικὶ (11) ἀπογράψασθαι, διὰ τὸ εἶναι αὐτὸν 
ἐξ οἴχου xal πατριᾶς Aa6(6. Καὶ τηνιχαῦτα ὁ Σω- 
τὴρ τίχτεται, τὸ θαυμάσιον, ὁ πάντων δημιουργὸς 
(18) καὶ δεσπότης, ἐν φαύλῳ (19) χαὶ μιχρῷ χαταλύ- 
ματι. Φοθηθῶμεν τὸ μυστήριον - αἱδεσθῶ; 
χονομίαν (20), xaX σύτοὶ τῷ χαιρῷ τι 
μεν. Νῦν ἄγγελοι χαίρουσι, νῦν ποιμ 
πτονται, νῦν ἀστὴρ ἐξ ᾿Ανατολῶν τρέχ 
γιστον φῶς xal ἀπρόσιτον" νῦν μάγοι προσπίπτουσι, 


χαὶ δωροφοροῦσι, χαὶ τὸν πάντων βασιλέα γινώσχου- 
σι, χαὶ χαλῶς τῷ ἀστέρι τεχμαΐρονται τὸν οὐράνιον " 
νυνί τε Ἡρώδης μαίνεται, xa παιδοφονεῖ, χαὶ διὰ 
τὸν ἐλευθερωτὴν, ἀναιρεῖ τοὺς τῆς ἐλευθερίας τυγ- 
χάνειν ὀφείλοντας. ᾿Αλλ᾽ ἡμεῖς γε μετὰ τῶν πρυσχυ- 
νούντων γενώμεθα, χαὶ προσενέγχωμεν τῷ δι᾽ ἡμᾶς 
πτοχεύσαντι μέχρι xal σώματος, 
E σμύρναν * τὸν μὲν ὡς Θεῷ (21), τὸν ὃὲ 
ὡς βασιλεῖ, τὴν ὃς ὡς γευσαμένῳ δι᾽ ἡμᾶς νεχρότη- 
τος (22) - ἀλλὰ δῶρα μυστιχὰ, χαὶ ὑπὲ 


μὴ λίθανον, μηδὲ 


τὸ φαινό- 


à 
χωρῆσαι xazà πενίας, μηδ᾽ ἀδιχῆσα!ι τὸ πλάσμα διὰ 
τοῦ πλάσματος. 


371 II. Hec quidem precepta non ai eos so- 
lum, qui rempublicam gerunt, seid etiam ad omnes 
communiter spectant. Communis enim imorbi com- 
munia quoque medicamenta sunt, Tu. vero qui tri- 
luta nostra in publicas rationes refers, fac nos 
juste deseribas ; id age, non ut sedulo et accurate 
orationes meas, quarum, vel nulla, vel parva utili- 
las est, vel auribus tantum grata atque jueunda, 
sed populum meum sancte et humane deseribas : si 
nihil aliud, at certe tempus hoc reverentia prose- 
cutus ; quandoquidem ipse quoque Salvator deseri- 
ptionis tempore nascitur. Exiit enim , inquit, edi- 
cluim a Cesare Augusto, ut. describeretur universus 
orbis; et quidem describebatur. Ascendit autem et 
Joseph in Bethlehem , ut cum. Maria desponsata sil. 
uxore profiteretur, eo quod esset de domo et familia 
David '?, Atque eo tempore salutis auctor in lucem 
prediit, res admiranda ! omnium rerum opifex ct 
dominus, in exiguo et ignobili diversorio, Mysterium 
lioc timeanmus ; Christi incarnationem revereamur ; 
in gratiam temporis nos quoque aliquid erogemus. 
Nune angeli gaudent, pastores luminis fulgore per- 
stringuntur !! : nunc ab Oriente adlucem maximam 
et inaccessibilem stella currit; nunc magi procum- 
bunt, ae dona offerunt, omniumque Regem agnoscunt, 
et ex sideris aspectu. celestem egregie conjectura 
assequuntur. Nunc llerodes furit, et pueros ob- 
Iruncat, et propter libertatis nostre. vindicem, eos, 
qui in libertatem asserendi erant, de medio tollit '*. 
Αἱ nos ab adorantibus stemus; eique qui nostra 
salulis causa eo paupertatis se demisit, ut corpus 
eliam acciperet ; non tlius, non aurum , non myr- 
rham, primum ut Deo, secundum ut regi, tertium, 
ut ei qui nostra causa mortem degustavit, oflera- 
mus ; sed mystica dona, iisque, quie oculis cernun- 


tur, sublimiora; nimirum, ut nihil. accipiamus, nec divitiis quidquam adversus pauperlatem conceda- 
mus, nec Dei creaturam per aliam creaturam injuria afficiamus. 


II". Σὺν Χριστῷ γράφεις, σὺν Χριστῷ ταλαντεύεις, 
σὺν τῇ χεφαλῇ δοχιμάζεις, μετὰ τοῦ λόγου λογίζῃ. 
Χριστὸς ἄρτι γεννᾶταί σοι, χαὶ Θεός ἐστι, χαὶ ἄν- 
θρωπος γίνεται, χαὶ ἀνθρώποις συναναστρέφεται. Τί 
ποῦ λόγου δηλοῦντος ; Ἐμοὶ δοχεῖ (25), εἰς νουθε- 
σίαν τῶν τὰ τοιαῦτα πιστευομένων (24), ὅτι ταῖς με- 


σξ ΟῚ 
D 


ἴσταις τῶν διοιχήσεων Θεὸς àzY cuvz 
ἢ *, 


* Job xx, 19. ' Luc. in, 1 541. !! ibid. 9 sqq. 
(12) Obr. Deest in ed. 
15) Τούς. Pass., τοῖς. 
Ἢ Φόρων ἀπογραφεύς. Sic Coisl. 4. In. Coisi. 
2, et eJ., γραφεύς. Deest φόρων in ed. 

(15) Εἰς. Deest in Regg. e, d, et Cois!. f. 

(16) ᾿Απογράφεσθαι. Tres Reg., Coisl. 1, Pass., 
ἀπογράψασθαι. 

(11) Γυγαικί. Sic Reg. c. Deest in ed. 

(18) Δημιουργός. Or. 1, ποιητής, « factor. » 

(19) Ἐν gab. Weg. ph. et Coisl. 1, ἐν φά- 


XIII. Cum Christo deseribis, cum Christo tribu- 
Qum expendis, cum capite censuram facis, cum 
Verbo rationem subducis. Nunc Christus tibi nasci- 
tur, et Deus est, et homo efficitur, et cum homini- 
bus conversatur. Quid autem sibi vult hie sermo? 
Saone, nisi me senteutia fallit, eos, 372 quibus 
liujusmodi munera commissa sunt, admonet, Deun 


? Matth. n, 1 sqq. 


cum. € in praesepio. » 

(20) Oixcrogtar. Billius : « humanitatem assum- 
ptam. » 

(21) Τὸν μὲν ὡς Θεῷ, etc. Billius : « partim ut 
x)eo, partim ut Regi, partim, » ete. 

(33) Νεχρότητος. Pass., νεχρώσεως, « mortalita- 
tem. ? 

(25) Δοχεῖ. Sic Coisl. 1. In ed., 20x 

(24) Ilic cevoptéror. Regg. €, d, et Coisl. 1, zzzt- 
στουμένων. 


1059 S. GREGORII 


una seniper maximis rerum administrationibus co- A 
mitem interesse. Et quidem, ut descriptores pudore 
quodam afliciat, ac commoveat, eo tempore carnem 
assumit, et cum hominibus versatur ; ut autem ser- 
vituti nostrae solatium afferat , animique zquitatem 
veluti lege sauciat (nam ne id quidem contemptim 
proetereundum est), non modo suo, sed etiam Petri, 
discipulorum omnium charissimi , nomine didra- 
chmum pendit *?. Nam propter nos homo factus erat, 
servique formam suscepit '*, et pro iniquitatibus 
nostris ad mortem ductus est !5. Πρ Salvator fecit, 
idque cum voluntate sola nobis, utpote Deus , salu- 
tem. afferre posset, quemadmodum et universam 
rerum machinam solo jussu atque imperio procrea- 
vit. Majus autem , et ad. incutiendum pudorem ac- 
conimodatius nobis contulit, nempe pietatem ac 
misericordiam , atque honoris zqualitatem. Quid 
vero nos, Christi discipuli, illius, inquam, mitis et 
benigni, et qui nobis usque adeo ministravit? Non 
miagistri pielatem nobis imilandam proponemus ? 
Non benignos ac faciles nos ipsos conservis przebe- 
bimus, ut talem ipsi quoque dominum experiamur, 
nobis videlicet eadem mensura , qua mensi fueri- 
mu:, repensurum !?? Non animas nostras lenitate 
redimemus? Satis superque grave est liberis homi- 
nibus servitute premi, tantunique inter eos, qui ex 
eadem terri massa coagmentati suut, interesse, ut 
ali imperent, alii imperio teneantur; alii tributa 


constituant , alii tributi causa desceribantur; alii 


xai ἄνθρωπος ἐγένετο 


THEOLOGI 


ἵνα μὲν χαταιδέσειε 


1060 
(39). τοὺς ἀπογράφοντας, τηνι- 
καῦτα ὁμιλεῖ σαρχὶ χαὶ ἀνθρώποις " ἵνα δὲ παραμυ- 


θήσηται τῆς δουλείας ἡμᾶς, χαὶ τὴν εὐγνωμοσύνην 
νομοθετήσῃ (οὐδὲ γὰρ τοῦτο παροπτέον), τελεῖ χαὶ 


αὐτὸς τὸ δίδραχμον, χαὶ οὐχ ὑπὲρ ἑαυτοῦ μόνον, 
ἀλλὰ χαὶ Πέτρου τοῦ τιμιωτάτου τῶν μαθητῶν " ἐπεὶ 


t 
OU ἡμᾶς, xaX δούλου μορφὴν 
ἀνεδέξατο (30), χαὶ ὑπὲρ τῶν ἀνομιῶν ἡμῶν ἤχθη εἰς 
θάνατον. Ταῦτα μὲν ὁ Σωτὴρ, χαὶ τῷ θελήματι μό- 
νον, ὡς Θεὸς, σῶσαι δυνάμενος, ἐπεὶ χαὶ τὰ πάντα 
προστάγματι συνεστήσατο" μεῖζον δὲ xal δυσωπητι- 
χώτερον εἰσήνεγχεν ἡμῖν, τὴν συμπάθειαν xa τὸ 
ὁμότιμον (27). Τί δὲ ἡμεῖς οἱ Χριστοῦ μαθηταὶ τοῦ 
πράου xa φιλανθρώπου, χαὶ τοσοῦτον ἡμῖν λειτουρ- 
γήσαντος ; Οὐ μιμησόμεθα τοῦ Δεσπότου τὴν εὖ- 
σπλαγχνίαν ; οὐχ ἐσόμεθα χρηστοὶ τοῖς ὁμοδούλοις, 
ἵνα τοιούτου τύχωμεν χαὶ αὐτοὶ τοῦ Κυρίου μετροῦν- 

ἂν μετρήσωμεν; οὐ χτησόμεθα τὰς ἑαυτῶν 

τ 


ἡμερότητος ; ᾿᾽Λρχεῖ. δουλεύειν τοῖς 


ποπτοῦτον εἶνα; τὸ διάφορον, ὥστε 
τὸ μὲν κρατεῖν, τὸ 6E ἄρχεσθαι" χαὶ 


τὸ μὲν τάσσειν φόρους, τὸ δὲ ἀπογράφεσθαι“ χαὶ τοῖς 


- n 
*0U αὐτου χούς, 


μὲν ἀδιχεῖν ἐξεῖναι xa ποιεῖν χαχῶς, τοῖς δὲ (28) 
ὑπὲρ τοῦ μὴ (29) παθεῖν δεῖσθαι χαὶ ἀγωνίζεσθαι" 
χαὶ ταῦτα εἶναι περὶ τὴν μίαν εἰχόνα, χαὶ πὸ ἕν 


ἀξίωμα, τοὺς τῆς αὐτῆς ζωῆς χληρονόμους, ὑπὲρ ὧν 
Χριστὸς ὁμοίως ἀπέθανεν. ᾿Αρχεῖ ταῦτα ἕ 
poc" μὴ βαρυνέσθω δὲ ὁ ζυγὸς, μηδὲ 
ἡμῶν ἁμαρτίας τὸ ἐπιτίμιον. 


injuriam inferre, maloque afficere impune possint, ali, ne quid patiantur, laborent, ac precibus con- 


tendant; eaque circa unam et eamdem imaginem , 


circa unam et eamdem dignitatis przsstantiam. con- 


tingere, circa ejusdem vilze hiredes , et. pro quibus Christus :eque mortuus est. Satis, inquam, hic 


liberis hominibus molesta sunt; ne quid huic jugo ponderis addatur, ne quid posue illi, qua 


nostrum peccatum mulctatum est , acerbitatis accedat 
XIV. Utinam funditus pereat vitium , et primum C 
illius semen, ac pravus ille, qui , dormientibus no- 
bis, zizania superseminavil '*, ut mali principium 
ex boni incuria nasceretur, non secus ac tenebra- 
rum principium, est lucis secessio. Ie nobis li- 
gnum illud invexit, et amarus esus , et invidus ser- 
pens, et lex violata, que 373 hanc poenam irroga- 
vit, ut in sudore vultus nobis victus sit parandus !5. 
Hinc ego nudus et indecorus, et nuditatem cognovi, 
et pelliceam vestem indui, et e paradiso dejectus 
sum, atque ad terram, ex qua sumptus fueram, 
aversus sum, id unum deliciarum loeo habens, quod 
calamitates meas cognitas habeam : et pro exigua 
voluptate, perpetuo maerore damnatus sum ; eam- 


que ponam pendo, uL mihi cum eo, qui male in D 
33 Matth. xvit, 20. 15 Philipp. 1r, 7. 15 [sa. rin, 5. 


(25) Καταιδέσειε. Plures Wege. οἱ Coil. f, xaza:- 
δέση. Plurimi Colb., χαταιδήσῃ. 

(26) ᾿Αγεδέξατο. Quatuor Regg. et Or. 
ἐλαῦε. 

(21) Εἰσήγεγκχεν.... τὸ ὁμότιμον". Cisl. 5, τὸ ὁμό- 
δουλον, «servitutis :equalitateim. ν Hee Gregorii 
verba non male interpretatur Nicetas de humanis 
alfectibus, quos induit Cliristus, nostram assumens 
naturam, nobisque per omnia, preter peccatum, 
factus similis : Διὰ τοῦτο γέγονεν ἄνθρωπος, συμπα- 


1, ἀν- 


primuni 


IM. Ὡς ἀπόλοιτο ἡ xaxa, xat ἡ πρώτη ταύτης 
χαταθολὴ, xat ὁ χαθεύδουσιν ἡμῖν ἐπισπείρας τὰ C:- 
ζάνια Ἰ]ονηρὸς, ἵν᾽ ἀρχὴ τοῦ χαχοῦ γένηται τὸ ἀμε- 
λήται τοῦ ἀγαθοῦ, ὥσπερ xal σχότους ἣ τοῦ φωτὸς 
ὑποχώρησις. Ταῦτα τὸ ξύλον, xa 1| πιχρὰ γεῦσις, 
xai ὁ βάσχανος ὄφις, xoi ἣ παραχοὴ ἐν ἱδρῶτι τοῦ 
προσώπου ζῇν χαταχρίνασα. Ἐντεῦθεν γυμνὸς ἐγὼ 
χαὶ ἀσχήμων, χαὶ τὴν γύμνωσιν ἔγνων, χαὶ τὸν δερ- 
μάτινον χιτῶνα ἠμφιασάμην, xai τοῦ παραδείσου 
διέπεσον (50), χαὶ εἰς τὴν γῆν ἀπεστράφην, ὅθεν ἐλή- 
φθην, ἕν τοῦτο ἀντὶ τρυφῆς ἔχων, τὰ ἐμαυτοῦ γινώ- 
Gxsty χαχά: xal λύπην χατεχρίθην ἄπαυστον ἀντὶ 
τῆς μιχρᾶς (51) fj0ovmc, xa πόλεμον πρὸς τὸν φιλω- 
θέντα χαχῶς, xai διὰ τῆς γεύσεως ὑποσπάσαντα. 


ΣΡ 


kJ 
Ταῦτα τῆς χαχίας ἔμοὶ τὰ ἐπίχειρα" ἐντεῦθεν τὸ 


E 


16 Luc. vi, 58. Mauh. xir, 20. 15 Gen. πὶ, 19. 
Ὠήσας ἡμῖν, xa ὁμότιμος γενόμενος, ἵνα ταῦτα 0uc- 
ωπούμενοι φιλανθρωπευώμεθα" « Propterea factus 
est homo, affeetus nostros in se recipieus, perinde 
ac nos malis obnoxius, ut nos pudore perfusi huma- 
niores essemus. » 

(38) Τοῖς δέ. Or. 1, τοὺς δέ. 

(29) μή. Deest in Pass. 

(50) Διέπεσον. Comb., ἐξέπεσον. 

(91) μικρᾶς. Colb. 1, πικρᾶς, « acerba. » 


1061 


ORATIO XIX, — AD JULIANUM TRIBUTORUM EX.EQUATOREM. 


1062 


γεννᾶσθα: (53) μόχθῳ, καὶ ζῇν, xat λύεσθαι. Αὕτη A meam amicitiam irrepsit, ac per arboris gustum in 


μήτηρ χρείας, ἡ δὲ πλεονεξίας, fj δὲ πολέμων, πόλε- 
μοι δὲ φόρων (55) πατέρες, οἱ δὲ τῆς χαταχρίσεως τὸ 
βαρύτατον. ᾿Αλλ᾽ ἡμεῖς γε μὴ τὸ πρόστιμον ἐπιτεί- 
νωμεν, ὑπὸ τὴν αὐτὴν χείμενοι χαταδίχην, μηδὲ ἄλ.- 
λοις χαχοὶ γενώμεθα. Φιλανθρωπίαν ἡμᾶς τὴν εἰς 
ἀλλήλους ἀπαιτεῖ Θεὸς, xà» ὑπ᾽ αὑτοῦ χολαζώ- 


μεθα. 


eidem pan: obnoxii simus, nec male cum aliis ag: 


a nobis exposcit, etiamsi ab ipso puniamur. 

IE'. Ἔσται xaX ἄλλη τις ἐγγραφὴ, xax ἄλλος ἀπο- 
γραφεύς᾽ εἴ τινα βίθλον ζώντων ἀχούε:ς, χαὶ βίθλον 
οὐ σωζομένων. Ἐχεΐ πάντες ἐγγραφησόμεθα, μᾶλ- 
λον δὲ ἤδη γεγράμμεθα xaz' ἀξίαν τῶν ἐνταῦθα βε- 
θιωμένων (34) ἕχαστος.. Οὐ πλοῦτος ἔχει τὸ πλέον 
ἐχεῖ, οὐ πενία τὸ ἔλαττον, οὐ χάρις, οὐχ ἔχθρα, οὐχ 
ἄλλο τι τῶν ἁπάντων, οἷς ἐνταῦθα τὸ δίχαιον χλέ- 
γράμμεθα, καὶ ἀνοι- 


πτεται. Δαχτύλῳ Θεοῦ πάν 
γήσεται ἡμῖν βίδλος ἐν ἡμέρᾳ ἀποχαλύψεως. Μιχρὸς 
μὲν xai μέγας ἐκεῖ ἐστι, xat θεράπων ὁμοῦ δεσπότῃ, 
τὸ Σολομῶντος φθέγξομαι (55), χαὶ βασιλεὺς ἀρχο- 

ἐνῳ, xal ἀπογραφεὺς (20) ἀπογραφομένῳ, καὶ ἢ 
λαμπρότης ἐγγύθεν. Καὶ τὸ δύσφημον σιωπήσομα:" 
πλὴν οἷα γράφομεν, τοιαῦτα xat γραφησόμεθα. Ταύ- 
τὴν ποίησον σεαυτῷ τὴν ἐγγραφὴν χρηστοτέραν, 
ἡμῖν φανεὶς χρηστὸς χαὶ φιλάνθρωπος. 


" 
L 


fraudem me induxit, bellum gerere sit. necesse. 
Moe mihi peccati. praemium. Hine factum est, ut 
in l;bore et zrumna nascar, et vivam , 2€ moriar. 
Ilinc indigentia nata est; ex. indigentia cupiditas , 
ex cupiditate bella , ex bellis porro tributa, quibus 
in divina. condemnatione nihil gravius est et acer- 
bius. At nos saltem , ne multam augeamus, cuin 
unus. Mutuam erga nos ipsos benignitatem | Deug 


XV. Erit alia. quoque. descriptio, et descriptor 
alius : nisi forte de quodam viventium pereuntium- 
que libro nihil unquam audisti. lHlie omnes in- 
scribemur, vel , ut rectius dicam , jam iuscripti su- 
mus, pro merito quo quisque hie vitam confecit. 
lllie non meliori conditione sunt diviti:e, nec dete- 
riori paupertas, non gratia, non odium, non denique 
alia omnia. quibus judiciorum filles ae religio hic 
subripitur et labefaciatar. Omues Dei digito descri- 
pti sumus , nobisque in revelationis die liber ape- 
rietur. Hlie parvus et magnus est, οἱ servus una 
cum hero '*, ut est apud. Salomonem [Job], et rex 
una cum subdito, et. descriptor una eum profitente, 
el splendor in propinquo ; nam quod dictu omino- 
sum est, silentio. prieleribo. Ceterum. quo. modo 
alios deseripserimus , eodem ipsi quoque describe - 


mur. Hanc inscriptionem si facilem et commodam experiri cupis, fae. te commodum nobis et humanum 


priebeas. 


^ 


IQ'. Τί πρὸς ταῦτα λέγεις ; Τί γράφεις, ὦ φῇίων Q ΧΥ͂Ι. Quid ad hxc dicis? Quid seribis, amicorum 


ἄριστε xal ἡλίχων xaY παιδευτῶν ἡμῖν χοινωνὲ χαὶ 
παιδευμάτων, εἰ χαὶ νῦν ἡμᾶς εἰς τὴν χρείττω μοῖ- 
ρᾶν ὁ Θεὸς ἔταξεν, ὑμᾶς ταῦτα παιδεύειν τοὺς ἐν 
ἐξουσίᾳ (ὀχνῶ γὰρ εἰπεῖν βαρυτέραν); Ὧ πατρίδος 
εὐσεθοῦς (27) χαὶ γένους, ὦ γονέων ἱερῶν ἱερὸν φυ- 
τὸν, ὦ ifa τέχνων ἱερωτέρων (58), πῶς ποτε ἀπο- 
δέχῃ τοὺς ἐμοὺς λόγους ; ἾΑρά τι πείθομεν, ἣ δεήσει 
χατεπάδειν μαχρότερα; Τοῦτο μὲν οὐχ εἰχάζειν, 
ἀλλ᾽ εὖ εἰδέναι χρὴ, ὅτι σε οἱ παρ᾽ ἐμοῦ λόγοι ἐχ 
πλείονος ἔχουσιν. KaY γὰρ εἰ μή τιν: ἄλλῳ θαῤῥεῖν 
εἴχομεν (59), ἀλλὰ τοῖς (40) λόγοις αὐτοῖς, οἵ σε ἀεὶ 
πρὴς τὰ χαλὰ ῥᾳδίως ἄγουσιν, ἣ ἀρχόμενον, ἣ ἐπό- 
μενον" τοῦτο γάρ ἐστιν, ᾧ τῶν πολλῶν οἱ σοφοὶ δια- 
φέρουσιν. Ἐγὼ δὲ μιχρὸν ἕτι προσθήσω τοῖς εἰρη- 
μένοις * σὺ μὲν ἔδωχας μισθὸν τοῖς ἐμοῖς λόγοις, 


ς 
τινα δέδωχας * οἱ δέ σοι διδόασι χαὶ προσάγουσι πέ- 


νητας, πάντα χορὸν ἱερέων, χορὸν φιλοσόφων, οὐδενὶ 
δεσμῷ χάτω χατεχομένων, μόνα χεχτημένων τὰ σώ- 
ματα, xal οὐδ᾽ αὐτὰ παντελῶς - οὐδὲν ἐχόντων Καί- 
capt, πάντα Θεῷ, ὕμνους, εὐχὰς, ἀγρυπνίας, δάκρνα, 


1) Job ui, 19. 


($2) ᾿Εντεῦθεν τὸ γενγγάσθαι, etc. Sic exponit 
Nicetas : "Av0pt zog γεννᾶτα! μόχθῳ, xoi ζῇ ἐν 
λύπῃ «Homo in labore nascitur, in :rumna vi- 
vit. » 

(55) Φόρων. Coisl. 1, et Or. 1, φόνων, « cedes, 
homicidia. » " ' 

(943) Tor ἐνταῦθα βεξιωμένων.. Sic Coisl. 1 et 
Jes., quod etiam Combelisio placet. In ed., τῶν £25 
βεθαιωμένων. : 

(53) XoAouGrzoc φθέγξομαι. Pass., προσφθέγ- 


c, ὃν- D 


et :wqualium optime, atque iisdem nobiscum use 
magistris et disciplinis? Tametsi nunc. priestantiori 
gradu atque ordine (vereor enim dicere, graviori) , 
nos Deus collocarit, ut vos, qui magistratum geri 
tis, ista doceamus., O tu , qui pia patria et familia 
orlus es, 0 sancla sanctorum parentum planta, o 
sanctiorum liberorum radix ! Quo pacto nunc ser- 
mones meos 374 excipis? Nunquid te flectunt ? 
An longiori oratione mihi deliniendus ac velut in- 
cantandus eris? Equidem te jamdiu sermonibus 
meis correptum teneri, non conjectura quadam as- 
sequor, sed certum et exploratum habeo; fretus 
quidem, si nulla alia re , litteris certe ipsis et do- 
ctrina, quie te facile semper ad optima queque du- 
cit, vel tua ipsius sponte incedentem , vel alios 
sequentem. Hoc enim est, quo sapientes vulgus su- 
perant. Ego vero nonnihil etiam ad ea, qua jam 
dixi, adjiciam. Tu quidem orationi me: mercedem 
persolvisti, quamcunque tandem, persolvisti ; at illa 
tibi dono pauperes offert, totum sacerdotum chorum 


ξομα!. Lapsus memoria hic videtur Gregorius, dum 
Salomoni tribuit verba qui in libro Job occur- 
runt, 
(56) ᾿Απογραφεύς. Sic Coisl. 1 et 2, decein 
Colb., Or. 4, Jes., etc, In Par. ed. deest. 
(91) Εὐσεθοῦς. Coisl. 5, εὐγενοῦς, « celebri. » 
(58) Ἱερωτέρων.. Coisl. 1, ἱερωτάτων. 
(59) Εἴχομεν.. Pass., ἔχομεν. ln aliis 
(10: Τοῖς. Deest in Reg. bm et Or. 1. 


1005 


S. GREGOR!! TIIEOLOGI 


1064 


ac philosophorum ccetum , qui nullo vineulo humi A χτῆσιν οὐ χρατουμένην, ἀποθανεῖν χόσμῳ (41), ζῆ- 


tenentur, qui sola corpora , ac ne ea quidem tota, 
possident ; qui C:esari nihil habent, Deo omnia tri- 
buunt, hymnos, preces, vigilias, lacrymas, opes, 
quie manibus arripi nequeunt, mundo emori , Chri- 
Slo vivere, carnem macerare, animam ἃ corpore 
abstrahere. lis parcens, aut etiam omnino Deo 
reddens divini numinis famulos et mysteriorum 
conseios, colestiumque rerum inspectores, has, 
inquam, generis nostri primitias, h:ec columina , 
ihas fidei coronas, has pretiosas margaritas, hos 
Xempli illius, prxeclari, inquam, Ecclesi: catus, 
lapides, cujus fundamentum et lapis angularis est 
Christus : pulcherrime utique, et ipsis, et tibi, et 
nolis omnibus consulueris. Ac tibi has potius a nobis 
ilesauros, qui nunc exsistunt, ae paulo post non 
XVII. Habetis orationis mex munus, si spe vestra 
inferius, at certe quale offerre potuimus. Vos vero 
mihi pro hae mea erogzatione, quod majus est, re- 
pendite, nempe tractabiles et. obsequentes animos. 
Sic ad alia commoda hoc quoque accedat, ut sermo- 
nihus meis minus opus habeatis, nimirum mutuo 
vos ipsos considerantes ad provocationem charita- 
tis, et bonorum operum ὅδ ; atque ita tandem in colis 
facilem et benignam in illo ::vo deseriptionem con- 
secuti, et circum omnium Regem tripudiantes (quod 
unum agunt qui illic descripti sunt) , laudem Deo 
ministremus, unam et eamdem Patris et Filii eL 
Spiritus sancti. divinitatis gloriam et splendorem 
intuentes, laudibusque exaltantes , cui gloria, et 
honor, et adoratio in secula s:eculorum. Amen. 


39 [Tebr, x, 94. 


(M) ᾿Αποθαγεῖν κόσμῳ, etc. Dillius : « qui 
mundo mortui sunt,» etc. Minus recte; naim hae 
sunt « philosophorum, » seu, « monachorum » divi- 
lim, quas enumerat Gregorius, neinpe, « mundo 
emori, Christo vivere, » elc. 

(42) ᾿Αποδιδούς. Quinque Regsg., et Coisl. 1, 
ἀποδούς. 


σαν Χριστῷ, σάρχα χενῶσαι, Ψυχὴν ἑλχῦσαι ἀπὸ τοῦ 
σώματος. Τούτων φειδόμενος, ἣ χαὶ χαθαρῶς ἀποδι- 
δοὺς (42) τῷ Θεῷ τοὺς θεραπευτὰς τοῦ Θεοῦ xal μύ- 

τας, χαὶ τῶν οὐρανίων ἐπόπτας, τὴν ἀπαρχὴν τοῦ 
ἡμετέρου γένους, τὸ ἔρεισμα τοὺς τῆς πίστεως στε- 
φάνους, τοὺς μαργαρίτας τοὺς τιμίους, τοὺς τοῦ ναοῦ 
λίθους, οὗ θεμέλιος χαὶ ἀχρογωνιαῖος Χριστὸς, τοῦ 
χαλοῦ λέγω τῆς Ἐχχλησίας πληρώματος - καὶ (45) 
χάλλιστα ἂν χαὶ τούτοις, χαὶ σεαυτῷ, xo πᾶσιν ἡμῖν 
βουλεύσαιο. Καί σοι εὔχομαι τοῦτον παρ᾽ ἡμῶν τὸν 
πλοῦτον γενέσθαι μᾶλλον, ἣ πολλοῦ χρυσίου xo 
ἀργυρίου θησαυροὺς, νῦν ὑπάρχοντας, χαὶ μετ᾽ ὀλί-- 
γον οὐχ ἐσομένους. 


divitias optarim, quam magnos auri atque argenti 
erunt. 


IZ". Αὕτη τῶν ἐμῶν λόγων ὑμῖν (44) χαρποφο- 
ρία, εἰ χαὶ τῆς ἐλπίδος ἐλάττων, ἀλλὰ χατά γε τὴν 
ἡμετέραν δύναμιν. Ὑμεῖς δὲ ἀντιδοίητέ μοι τῆς 
ξμΐῆς εἰσφορᾶς τὸ μεῖζον, τὴν εὐπείθειαν * ὡς ἂν τά 
πε ἄλλα xa ἧττον δέησθε τῶν ἐμῶν λόγων, ἁλλήλγυς 
χατανοοῦντες εἰς παροξυσμὸν ἀγάπης χαὶ χαλῶν 
ἔργων" ὡς ἂν χρηστῆς xat φιλανθρώπου τῆς ἐχεῖθεν 
γραφῆς τυχόντες, χαὶ περὶ τὸν πάντων βασιλέα yo- 
ρεύοντες, ὃ μόνον ἔργον ἐστὶ (45) τοῖς ἐχεῖ γεγραμ- 
μένοις, λειτουργῶμεν Θεῷ τὴν αἴνεσιν, τὴν μίαν 
Πατρὸς, χαὶ Υἱοῦ, χαὶ ἁγίου Πνεύματης, χαὶ θεωροῦν- 
τες χαὶ ἀνυψοῦντες τὴν (40) τῆς θεάτητος δόξαν τε 
χαὶ λαμπρότητα, ὅτι αὐτῷ d δόξα, xal d) τιμὴ, καὶ ἣ 
προσχύνησις εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿λμήν. 


(43) Καί. Sic Regg. bm, ph, Or.4, et Pass. Deest 
Ín editis. 

(44) Ὑμῖν. Sie duo Regg., et Pass. Sie etiam 
videtur legisse Billius. In ed., ἡμῖν. 

(45) "Eczí. Sic Reg. ph. Deest in ed. 

(46) "Avwirovrzec τήν. Sie duo Regg. In Coisl. 
4, ἀνυμνοῦντες, « celebrantes. » Deest τὴν in ed. 


375 MONITUM IN ORATIONEM XX. 


I. Defunetis Gregorii parentibus, ipse, juxta probabiliorem opinionem, abdicata Na- 
zianzena Ecclesie cura, anno 375 Seleuciam se contulit. Ibi per triennium solitudini, 
vigiliis ac rerum celestium contemplationi deditus, hominibus fere incognitus mansit. 
Verum, ob sanctitatis et eloquentiae famam, plurimorum presulum votis expetitus, et a 
Theodosio Magno in Constantinopolitana sede, cirea annum 379, collocatus, eadem doctri- 
ni ac pielotis semina in navem sibi creditam plebem sparsit. Invaserat tunc temporis 
Constantinopolim incredibilis quiedam quasi errorum cohors. Non tantum hareliei, sed 
ipsi etiam Catholici novas et perieulosas de rebus divinis quisltiones agitlabant. Ex opi- 
nionum diversitale oriebantur rix:e el dissensiones ; lantaque erat animorum vis, et 
linguarum prurigo, ut de rebus sacris non solum templa, sed et fora et cedes continuo 
personarerit. 

II. Hanc temeritatem retundit Theologus, ac primo quidem eos precipue carpit, qui, 
nec sacrarum litterarum cognitione instructi, nec vite sanctitate commendabiles, sibi 
theologorum nomen arroganter ascribebaut. Pluribus exemplis ex Scriptura prolatis 
Oslendil, non cuique licitum esse Sancta sanctorum adire, vel spectare, vel attingere, 
sed illis tantum qui a Deo sunt vocali, et seipsos hostiam. viventem, imo ipsum Dei 


I 


1^65 ORATIO XX. — DE DOGMAT. ET CONSTIT. EPISC, 1666 


vivi templum exhibuerint, Deinde fuse de sanclissima Trinitate disserit, et irapia Sabellii 
Ariique dogmala, doctrine simul ac lidei gladio, deturbat. Nature unitatem in Deo cum 
personarum distinc!ione invicle asserit; ac diserte exoosila αἰ ν᾽ περ humanique gene- 
rationis dillerentia, monet Filii a Patre generationem, et sancti Spiritus processionem 
a theologis non curiosius inquirendam. Unde sapienter coneludit (n. 12) : « Vis theologus 
fieri? Serva mandata; per Dei precepta incede; actio enim gradus est ad contempla- 
tionem. » 

HI. Inseribitur hac oratio : « De dogmate et constitutione episcoporum,» Verum in- 
scriptio liec non satis accurata. videtur. Nihil enirn, aut fere nihil, hic «de episcoporum 
constitulione » agitur. Inscriptionem tamen non immutamus, eum in plerisque codicibus 
sola reperiatur, De hae re monuisse sufliciat. Ceterum, teste Elia, Constantinopoli habita 
est. ld etiam. probatur rerum cireumstantiis et annalium monumentis. Quo aulem anno 
pronuntiata fuerit, id. non satis iisdem lestimoniis declaratur. Juxta Billium, in Elie 
Commentariis (forsan manuscriptis) collocatur post secundam Ze theologia orationem. 
At, ut observal idem Billius, huic ordini repugnant omnes, uno Eliano excepto, quos 
viderit codices. Verisimile videtur habitam fuisse anno 319. Utrum autem primum debeat 
obtinere locum inter Gregorianas qua Constantinopoli habite sunt, aflirmare veremur. 
Hanc tamen aliis premittendam conjieimus, quod scilicet aliarum, ae precipue theolo- 


gicarum, Gregorii orationum, veluti orocoemium ab eruditis habeatur. 


AOPOX K. 


Περὶ δόγματος (41) xal καταστάσεως ἐπισκόπων. ἃ 


A'. Ὅταν ἴδω τὴν νῦν γλωσσαλγίαν, xaX τοὺς αὖ- 
θημερινοὺς σοφοὺς, χαὶ τοὺς χειροτονητοὺς θεολό- 
ὕους, οἷς ἀρχεῖ τὸ θελῆσαι: μόνον πρὸς τὸ εἶναι co- 
φοῖς " ποθῶ τὴν ἀνωτάτω φιλοσοφίαν, xai σταθμὸν 
ἔσχατον ἐπιζητῶ, χατὰ τὸν Ἱερεμίαν, xai ἐμαυτῷ 
μόνῳ συγγενέσθαι βούλομα:. Οὐδὲν γάρ pot δοχεῖ 
ποιοῦτον (48), οἷον μύσαντα τὰς αἰσθήσεις, ἔξω σαρ- 
xbg χαὶ κόσμου γενόμενον, μηδενὸς τῶν ἀνθρωπίνων 
προσαπτόμενον, ὅτι μὴ πᾶσα ἀνάγχη, ἑαυτῷ προσ- 
λαλοῦντα χαὶ τῷ Θεῷ, ζῇν ὑπὲρ τὰ.ὁρώμενα, χαὶ ἀεὶ 
τὰς θείας ἐμφάσεις χαθαρὰς ἐν ἑαυτῷ φέρειν (49) 
ἀμιγεῖς τῶν χάτω χαραχτήρων χαὶ πλανωμένων, οἷον 
ἔσοπτρον ἀχηλίδωτον Θεοῦ χαὶ τῶν θείων, χαὶ ὃν, 
χαὶ ἀεὶ γινόμενον (50), φωτὶ προσλαμθάνοντα φῶς, 
χαὶ ἀμαυροτέρῳ τρανότερον, μέχρις ἂν πρὸς τὴν πη- 
γὴν ἔλθωμεν τῶν τῇδε ἀπαυγασμάτων (51), xaX τύ- 
χωμεν τοῦ μαχαρίου τέλους, λυθέντων (52) τῶν 
ἐσόπτρων τῇ ἀληθείᾳ" ὡς μόλις ἄν τις ἑαυτὸν, ἣ μα- 
XpÀ φιλοσοφίᾳ παιδαγωγήῆσας, χαὶ ἀποῤῥηγνὺς χατὰ 
μικρὸν τὸ τῆς ψυχῆς εὐγενὲς, χαὶ φωτοειδὲς, τοῦ 
ταπεινοῦ xai σχότῳ συνεζευγμένου, ἣ Θεοῦ τυχὼν 
Dto, ἢ χαὶ ἄμφω ταῦτα, χαὶ μελέτην ὅτ: μάλι 
ποιούμενος ἄνω βλέπειν (523), τῆς χατασπώσης ὕλης 
ἐπιχρατήσεις. Πρὶν ὃὲ ταύτην ὑπε 


στα 


ρσχεῖν, ὅση δύνα- 
μις, χαὶ ἀναχαθᾶραι ἱχανῶς τά τε ὦτα χαὶ τὴν διά- 


3: Jerem. ix , 2. 


(41) Περὶ δέγματος. Plures habent, Περὶ δογμά- 
των. Alii, Y δογμάτων, ἦτο: περὶ θεολογίας, « de 
Dogmatibus, seu de Theologia. » Alii, Περὶ δογμά- 
πων, xai χατὰ ἐπισχόπων, « de Dogmatibus, et 
contra Episcopos. » 

(48) Τοιοῦτον. Sic duo Regg., et Or. 1. In ed., 
τοιοῦτο. 

(49) Φέρειν, Combef., φέρει, «in seipso fert. » 

(90) Καὶ ὃν, xal ἀεὶ γινόμενον. Sic editi. At 
Coisl. 1, et Par., χαὶ ὧν, xai ἀεὶ γινόμενος. ἔριτ. 

(51) Tor τῇδε ἀπαυγασμάτων.. Gregorius, per 
€ vie hujus radiorum fontem, » intelligit Deum, qui 
jin hac vita, veluti radios claritatis sud in homniues 


ParROL, Gn, XXXV. 


376 ORATIO XX *. 


De dogmate et constitutione episcoporum. 


I. Cum lingue pruriginem hae tempestate vigen- 
lem conspicio, sapientesque diei unius momento 
exortos, atque theologos electione ac suffragio ef- 
fectos, quibus ad. eruditionem comparandam satis 
est, si voluntatem solam afferant, philosophie 
suprem:e desiderio leneor, ac, juxta Jeremiam ?', 
exiremum quemdam secessum requiro , mecumque 
ipse solus vite. consuetudinem habere concupisco. 
Nihil enim potius mihi videtur, quam si, sensibus 
compressis, extra mundum et carnem | positus, ni- 
hil rerum humanarum contingens, nisi sumnia. ne« 
cessitale coactus, mecum ipse et cum Deo collo- 
quens, subliriorem iis rebus, qu: aspectu sentiun- 

p ur, vitam traducam, ac divinas rerum species et 
imagines puras semper, aique ab omnibus terrenis 
et errabundis simwiacris immunes in. me circum- 
feram , ac efliciar, semperque exsistam , velut pu- 
rissimum quoddam Dei rerumque divinarum spe- 
culum , ut lumen lumine, et clarius obscuriori ex- 
cipiam , donec tandem ad radiorum vite hujus fon- 
tem perveniamus, ac, solutis per. veritatem spe- 
culis, beatum finem assequamur ; adeo ut vix quis- 
piam, etiamsi seipsum vel diuturna philosophia ac 
disciplina exerceat, animique nobilitatem et splen- 
dorem ab humilis et caliginosi corporis contagione 


C immittit, ita ul semper in se «. divinas species sen 


imagines cireumferant.» Quo sensu ellieemur puris- 
simum quoddam Dei rerumque divinarum speculum, 
in quo omnibus contemplari licet illius. claritatis 
radios, cujus Deus fons est, ut omnis desiderii. no- 
stri impetus magis magisque ad illum fontem diri- 
atur. 
(52) AvO£rzov. Coisl.5 et Par. addunt, ἡμῖν. 
(55) Kal μελέτην ὅτι μάλιστα ποιούμενος ἄγω 
βλέπειν. Mac desunt in. drobus Regz., et Or. f. 
ἃ Alias xxix, quie autem 20 erat, nuuc 45. — Ha- 
bita auno 379. 


c 
e 


1057 


paulatim abrumpat, vel divinum numen propitium A vot2y, 


sentiat, aut utrimque horum habeat, ac mentem 
maxima cum diligentia ad celestia dirigat, 


lem superare poterit, Priusquam autem eam, 


S. GREGORII THEOLOGI 


vix , 


1968 
ἣ Ψυχῆς ἐπιστασίαν δέξασθαι, ἣ θεολογιᾳ 
προσθαλεῖν, οὐχ ἀσφαλὲς εἶναι γινώσχω. 

inquam, terrenam hane molem deorsum trahen- 
quantum — fieri. potest, superaverimus , auresque 


nostras et inentis aciem salis repurgaverimus, animarum curam suscipere , aut ad rerum divinarum 


pertractationem accedere haudquaquam tutum esse duco. 


Il. Ac ne me forte timidiorem, quam par sit, 
existimelis, sed consilium potius nostrum pruden- 
tiamque comprobetis, unde in hunc metum indu- 
cetus fuerim, exponam. Primum igitur ex ipso 
Moyse?? audio, quo 3777 tempore oracula ei Deus 
edebat, quamvis ad montem multi aceiti essent , 
quorum unus erat ipse Aaron , cum duobus filiis , 
iisque sacerdotibus, tamen cieteros omnes eminus 
adorare jussos esse , Moysem autem &olum ad eum 
propius accessisse, populum vero ne simul qui- 
dem ascendisse. Atque, ut item aliquanto supe- 
rius narrat , alios fulgura , tonitrua, tubarum clan- 
gor, et mons fumo circumfusus ?*, et horrendze 
comminationes, atque hujusmodi terrores deor- 
sum sistebant, adeo ut ipsi przclare secum agi ar- 
bitrarentur, quod vel solam Dei vocem audirent , 
idque hac lege , ut summo prius studio seipsos ab 
omni labe purgarent. At Moyses, et ascendit , et 
accipit, iis quidem , qui e vulgo sunt , litteralem , 
lem. 


DB Καὶ μιχρὸν πρὸ τούτων, 


B'. Καὶ ὅθεν εἰς τοῦτο ὑπήχθην τὸ δέος, ἵνα μή 
us (94) τοῦ δέοντος δειλότερον ὑπολάθοιτε, ἀλλὰ χαὶ 


ἐπαινῆτε τῆς προμηθείας, ἀχούω uil αὐτοῦ Μωῦ- 
σέως, ἡνίχα ἐχρημάτιζεν αὐτῷ ὁ Θεὸς, ὅτ! πλειόνων 
εἰς τὸ ὄρος προσχεχλημένων, ὧν εἷς ἣν χαὶ ᾿λαρὼν 
σὺν τοῖς παισὶν αὐτοῦ τοῖς δύο τοῖς ἱερεῦσιν, οἱ μὲν 
λοιποὶ πάντες προσχυνῆσαι πόῤῥωθεν ἐχελεύσθησαν, 
ἐγγίσαι δὲ Μωῦσῆς μόνος, οὐ συναναθῆναι δὲ ὁ λαός. 
τοὺς μὲν ἄλλους ἀστραπαὶ, 
ζόμενον 


χαὶ βρονταὶ, χαὶ σάλπιγγες, 
τὸ ὄρος, xai ἀπειλαὺ φριχώδεις, xal τοιαῦτα δείμα- 
xai μέγα ἣν αὐτοῖς ἀχοῦσαι τῆς τοῦ 


xa ὅλον χαπν!: 


τὰ (ovr χάτω᾽ 
coU φωνῇς μόνον, xoi ταῦτα εὖ μάλα ἁγνισαμένοις. 
Moon δὲ χαὶ ἄνεισι, xa τῆς νεφέλης εἴσω χωρεῖ, 
xai Θεῷ συγγίνεται, xo δέχεται νόμον, τοῖς μὲν πολ- 
λοῖς τὸν τοῦ γράμματος, τοῖς δὲ ὑπὲρ τοὺς πολλοὺς 
τὸν τοῦ πνεύματος. 
nubem penetrat, eL cum Deo congreditur, et legem 
iis aulem, qui supra vwulgus assurgunt, spiritua- 


HI. Tum etiam illud, quod Heli sacerdoti 3", at- α΄ I". Γινώσχω δὲ "Het τὸν ἱερέα, xaY μικρὸν ὕστε- 


que aliquanto post Os:e ** accidit, cognitum et ex- 
ploratum habeo : quorum alter sceleris etiam illius, 
quod filii adversus sacrificia committebant , poenas 
solvit, idque cum eorum impietatem non modo non 
probasset, verum etiam. multum c szepenumero 
ipsos hoe nomine objurgasset ; alter, quod arcam 
solum ἃ bove distractam, tangere ausus esset ; eam 
quidem incolumem servavit , ipse vero interiit ; sic 
nimirum Deus venerationem arce sux debitam 
tuebatur. Quin illud quoque mihi perspectum est , 
ne parietes quidem templi promiscu:e multitudini 
contingere lieuisse, eaque de causa parietibus 
aliis, quibus illi cingerentur, opus fuisse : nec sa- 
erifieia ipsa a quibus, aut quando, aut ubi non 


pov Ὅζᾶν τινα " τὸν μὲν χαὶ ὑπὲρ τῆς τῶν παίδων 
παρανομίας ἀπαιτηθέντα δίχην, ἣν ἐτόλμων xac 
τῶν θυσιῶν, χαὶ ταῦτα οὐχ ἀποδεχόμενον αὐτῶν τὴν 
πολλάχις ἐπιτιμήσαντα" τὸν 
τολμήσας μόνον, περι- 


ἀσέθειαν, ἀλλὰ πολλὰ 


δὲ, ὅτι τῆς χιθωτοῦ Ψαῦσαι 
οπασθ [ο T6 Dr τὸ τοῦ μόσχου, τὴν piv περιεσώσατο, 

ὑτὸς δὲ à το, φυλάσσοντος δηλαδὴ (95) τοῦ Θεοῦ 
τὴ Hu 2i non Οἷδα δ᾽ ἐγὼ μηδὲ τῶν τοί- 
χων τοῦ ἱεροῦ Ψαῦσαι τοῖς πολλοῖς ὃν ἁσφαλὲς, xol 
διὰ τοῦτο ἑτέρων ἐδεήθησαν (56) τοίχων τῶν ἔξωθεν" 
μηδὲ τὰς θυσίας αὐτὰς, ὑφ᾽ ὦν, χαὶ ὅτε, χαὶ οὗ μὴ 
χαθῆχον ἦν, ἀναλίσχεσθαι" τοσούτου δεῖν πρὸς τὰ 
"Avia τῶν ἁγίων προσφοιτᾷν θαῤῥοῦντα, ἣ (57) τὸ 
χαταπέτασμα, ἣ τὸ ἱλαστήριον, ἣ τὴν χιδωτὸν, ἣ 


conveniebat, consumi solita esse : nedum cuivis , D προσύλέπειν εἶναι παντὸς, ἢ προσάπτεσθα!. 


aut Sancta sanctorum , aut. velamen , aut propilialorium, aut arcam denique adire, 


attingere , liberum fuisse. 
IV. Quz cum ipse norim, illudque przeterea , 
minem magno Deo, et sacrificio , et ponüfice di- 


ne- 


353 Exod. xix, 5. ??ibid. 16. ** I Reg. ἵν, 12 sqq. 


e GU ed μεὶ Sic duo Regsg., duo Colb., Or. 1, et 
;ombef. In ed., μῆτε. 

(55) Δηαδή Deest in pluribus codd. 

(56) Ἐδεήθησαν. Duo Regg., tres Colb., et Or. 
4, ἐδέησαν. 


(51) "H. Deest in duobus Regzg., totidem Colb., 


et Or. 1. 
(58) Synodus CP., anno 1156 habita, inter testi- 
monia contra h:eresim. Soterichi / scholion | affert 


Basilii minimi ad hunc locum, qui sie se habet : Τοῦ 
Θεολόγου ἐκ coU Adyov τοῦ « Περὶ üeoAoy(ac, καὶ 
καταστάσεως ἐπισκόπων.» Ἀείμενον. « Τόῦ μεγάλου 
Θεοῦ xa θύματος xa ἄρχιε ρέωΞ.» Ἑρμηνεία τοῦ 
ἐλαχίστου Βασιλείου, « Μεγάλου μὲν Θεοῦ τοῦ Κυρίου 


vel spectare, vel 


Δ΄. Ταῦτα οὖν εἰδὼς ἐγὼ, xai ὅτι μηδεὶς ἄξιος τοῦ 
μεγάλου Θεοῦ, χαὶ θύματος (98), xot ἀρχιερέως, ὃς 


35 [T Reg. vr, 6. 


ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ λέγει, ἀλλ᾽ οὐχὶ τοῦ Πατρὸς 
VUy e τοῦτο σημειούμεθα πρὺς τοὺς τὸ Μεγάψου τῷ 
Πατρὶ μόνῳ περιγράφοντας, τῷ δ᾽ Υἱῷ τὰ δευτεραῖα 
διδόντας " θύματος δὲ xo ἀρχιερέως τὸ μὲν ὡς σφα- 
γιασθέντος, χαὶ ὑπὲρ τῆς ἡμετέρας προσενεχθέντος 
σωτηρίας" τὸ δὲ ὡς οὐχ ὑπ᾽ ἄλλου, ὑφ᾽ ἑαυτοῦ δὲ 
ἑαυτὸν τεθυχότος, χαὶ εἰς σφαγὴν ἑχούσιον προτεθει- 
χότος. » Theologi ex oratione De theologia et episco- 
porum. constitutione, Textus: « Magni Dei et. lostize 
et pontilicis. » Dasilii. minimi interpretatio : « Ma- 
gnum quidem Deum, Dominum nostrum Jesum 
Christum dicit, non tamen nunc Patrem. Hoc ad- 
notamus adversus illos qui vocabulum Magnum 
Patri tantum: ascribunt, lilio autein. partes se- 


1069 ORATIO XX 


. — DE DOGMAT. ET CONSTIT. EPISC. 


1070 


μὴ πρόττρον ἑαυτὸν παρέστησε τῷ Θεῷ θυσίαν ζῶ- A gnum esse, qui quidem prius Deo hostiam viven- 


σαν, μᾶλλον 03, vabz ἅγιος ἐγένετο Θεοῦ ζῶντος καὶ 
ζῶν * πῶς T, αὐτὸς προχείρως ἐγχειρήσα:μι τοῖς περὶ 
Θεοῦ λόγοις, 3| ἀποδέξωμαι (59) τὸν ἐγχειροῦντα 
θρασέως; Οὐκ ἐπαινειὸς ὁ πόθος * φοδερὸν ( 
pua. Καὶ διὰ τοῦτο χαθαρτέον ἑαυτὸν πρῶτον, εἶτα 


τῷ χαθαρῷ προσομιλητέον " εἰ μὴ μέλλοιμεν τὸ τοῦ 
Μανωὲ πείσεσθαι, χαὶ λέξειν (00) ἐν φαντασίᾳ Θεοῦ 
γενόμενοι (61)" ᾿Αποιϊώναμεν, ὦ γύναι, Θεὸν &opá- 
κάμεν", ἣ, ὡς; Πέτρος, ἀποπέμψασθαι (62) τοῦ πλοίου 
ἣ, 
ὁ ἐχατόνταρχος ἐχεῖνος, τὴν μὲν θεραπείαν ἀπαιτή- 
σειν (03), τὸν θεραπευτὴν δὲ οὐχ εἰσδέξασθαι. Ac 


τὸν Ἰησοῦν, ὡς οὐχ ἄξιοι τοιαύτης ἐπιδημίας * ἣ, ὡς 


πω τις καὶ ἡμῶν, ἕως ἐστὶν ἑχατόνταργος, χαὶ πλειό- 
ς 1p H * 
νων ἐν χαχίᾳ χρατῶν, χαὶ ἔτι στρατευόμενος Katca- 
Q* τῷ xosuoxpázopt τῶν χάτω συρομένων " Οὐκ εἰμὶ 
ἱκανὸς, ira μου ὑπὸ τὴν στέγην εἰσέλθῃς. “Ὅταν 
Ἰησοῦν θεάτωμα:, χαίΐτοι t ιχρὸς ὧν τὴν πνευμα- 
ἔ μ 
Y 


πιχὴν ἡλιχίαν, ὡς ὁ Ζαχχαῖος ἐχεῖνος, xaX ὑπὲρ τὴν 


συχομορέαν ἀρθῶ, νεχρώσας τὰ μέλη τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, 
χαὶ μαράνας (04) τὸ σῶμα τῆς ταπεινώσεως * τότε xax 


Ἰησοῦν εἰσδέξομαι, χαὶ ἀχούσομαι " Σἡμερον σωτηρία 
τῷ οἴκῳ τούτῳ" χαὶ τῆς σωτηρίας τεύξομαι, 
λοσοφήτω τὰ τελεώτερα, σχορπίζων χαλῶς ἃ χαχῶς 
συνήγαγον, εἴτε 


τ 
χρήματα, εἴτε δό 


χαὶ φι- 


γματα. 


n 


tem seipsum non exhibaerit "*, aut, ul rectius 


loquar, Dei vivi templum sanctum ae. vivum 37 fa- 
ctus sit ; qui tandem fieri possit, ut vel ipse prom- 
pto animo de Deo disputationem habere aggregiar, 
vel temere aggredientem probem ? Laudanda non 
est hiec. cupiditas; periculosus ac metuendus hic 
conatus. Ac proinde purgari nos ante oportet , at- 
que ita deinde in illius, qui purus est, congressum 
et colloquium venire; ne alioqui nobis idem quod 
Manue , accidat, ac Dei visione perstrictis oculis, 
dicamus : Periimus, mulier; 978 Deum vidimus? ; 
aut, Petri instar ^, Jesum ἃ navigio üblegemus , 
tanquam. hujusmodi presentia minime digni : auj 
denique , ut centurio ille medicinam quidem expo- 
scamus, medicum autem. minime admittamus. Di- 
cat euam quisquam nostrum, quandiu centurio est, 
vitiique imperium inter multos. tenet, adhucque 
sub Cisare, hoe. est, mundi principe, atque eo- 
rum, qui lumi serpunt. imperatore , stipendia fa- 
cit: Non sum dignus , ut intres sub tectum meum 35. 
Cum autem Jesum. conspexero, quamvis spirituali 
Statura parvus , ut ille Zachieus, ae super sycomo- 
rum evectus fuero ?', mortilicatis nimirum mem- 
bris, quie sunt super. terram ?*, atque. humilitatis 


corpore reformato ?, tum vero et Jesum. excipiam, et. audiam : Hodie, salus huic domui ?*; et salu- 


tem. adipiscar, 
| €ollegeram , aud pecunias, sive dogmata. 
E'. Ἐπεὶ ὃ 
φὲρξ δὴ χαὶ ine Θεοῦ ὡς ἐν ϑραχεΐ διαλεχθῶμεν, αὖ- 
τῷ τῷ Πατρὶ, χαὶ τῷ Υἱῷ, χαὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι 
θαῤῥήσαντες, περὶ ὧν ὁ λόγος. Εὔχομα: δὲ τὸ τοῦ 
Σολομῶντος παθεῖν, μηδὲν ἴδιον ἐννοῆσαι περὶ Θεοῦ, 
μηδὲ Ὅταν γὰρ "'Agzporéccazoc 
γάρ εἰμι πάντων ἀνθρώπων, 
θρώπου οὐκ ἔστιν" ἐμοὶ (65). οὐχ (66) ἀσυνεσίαν ἑαυ- 
ποῦ δήπου χαταγινώσχων τοῦτό φησιν. Πῶς γὰρ, ὅς 
γε τοῦτο xai (07) ἤτησε παρὰ Θεοῦ πρὸ παντὸς ἄλ- 
λον, χαὶ ἔλαθε σοφίαν, χαὶ θεωρίαν, χαὶ πλάτος χαρ- 
δίας, ψάμμου 


φθέγξασθαι. γῇ 


καὶ φρόνησις àv- 


τε 


πλουσιώτερον χαὶ δαψιλέστερον; 
Καὶ ὁ τοσοῦτον σοφὸς, xai τοιαύτης τετυχηχὼς δω- 
wan πῶς ἀφρονέστατον ἑαυτὸν πάντων (08) ὀνομά- 
Ὡς οὐχ ἔχων ἰδίαν δηλαδὴ φρόνησιν, ἐνεργούμε- 
νος δὲ τὴν θείαν τε χαὶ τελεωτέραν. Καὶ γὰρ ὁ Παῦ- 


λος Mus, Ζῶ δὲ, οὐκ ἔτι ἐγὼ, C] δὲ ἐν ἐμοὶ Χρι- 


στὸς, οὐχ ὡς περὶ νεχροῦ πάντως ἑαυτοῦ διελέγετο, 
ἀλλ' ὡς ζῶντος χρείσσονα τῶν πολλῶν ζωὴν, τῷ μετ- 
εἰληφένα: τῆς ὄντως ζωῆς, καὶ μηδενὶ θανάτῳ περα- 


36. Rom. xu, 1. 37}! Cor, vi, 16. 
2 seq. 3MColoss. m, 95. ?* Philipp. n1, 21. 


cundas dant, Ilostam porro et pontilicem appel- 
lant, illud quidem ob passionem et pro nostra sa- 
lute oblationem ; alterum autem, quia non ab alio 
sed propria voluntate immolatus fuit, et ad volun- 
lariam mortem accessit. » Man Sypicileg. ftom. 
X, 31. 

(59) 


Ἀποδέξωμαι. Reg. bm, 
(60) 


Λέξειν. Or. 1, iit 

(61) Γενόμεγοι. Combef., γενομένου. 

(02) Ὡς Πέτρος ἀποπέμψασθαι. leg. bm, ὡς ὁ 
Πέτρος. Or. 4, recentiori manu, ἀποπέμψεσθαι 


ποδέξομαι. 


ἀνεχαθήραμεν τῷ λόγῳ τὸν θεόλογον, C 


38 Judic. xui, 92. 
9* Luc. xix, 9. 


et perfectiora illa oflicia curabo atque exsequar, proclare spargens qui scelerate 


V. Quoniam autem sermone Theologum repur- 
gavimus, age jam de Deo paucis disseramus, ipsius 
Patris Filiique et sancti. Spiritus, de quibus verba 
facturi sumus, auxilio freti atque subuixi. Optarim 
autem idem mihi continzere quod Salomoni, hoc 
est, ut de Deo nihil meum ac proprium , vel cogi- 
tem , vel loquar. Nam eum his verbis utitur : Stul- 
lissimus sum omnium hominum , et prudentia homi- 
nis non est in me ?, haudquaquam scilicet. liec eo 
dieit, quod steliditatis seipsum  condemnet. ( Qui 
enim istud, cum eam prz aliis omuibus rebus a 
Deo postulasset, ac sapientiam et contemplatio- 
nem, et cordis latitudinem arena maris uberiorem 
atque. copiosiorem accepisset?) Qui fit igitur, ut 
vir usque adeo sapiens, atque hujusmodi benefi- 


D cium consecutus , omnium stultissimum se appel- 


let? Hoc vult nimirum, propriam se. nullam *pru- 
dentiam habere, sed divina el perfectiori sapien- 
tia afllari. Siquidem et. Paulus, cum aiebat : Viro 
autem , non jam ego , vivit vero in me Christus ?* ; 


Y Lue.v,8. ?* Matth, vur, 8, ?* Luc. xix, 
79 Prov, xxx, ὦ. 35 Galat. n, 90. 


(65) Θεραπείαν' ἀπαιτήσειν. Coisl. 1, θεραπείαν 
ἐπιζητήσειν. Par., θεραπείας ἐπιζήτησιν. - 

(64) Mapáv ας. Par., μωράνας. Keg. Chry. ὑπερ- 

αναθάς, « Àranscenso humilitatis corpore. » 

(65) Ἐμοί. Reg. a, Or. 4, Par., ἐν ^or. 

(06) Οὐκ. Sic Coisl. 1, Or. 1, et Par. In ed., 
οὖν. 

(01) Τοῦτο καί. Sic plures codices. In ed., χαὶ 
τοῦτο. 

(68) Πάντων. Deest in Reg. a. 


1071 


S. GREGORII THEOLOCI 


1073 


non utique de serpso, tanquam de mortuo, loque- A τουμένης. Προσχυνοῦμεν οὖν Πατέρα, xo Υἱὸν, xaX 


batur, sed tanquam de eo, qui prestantiorem , 
quam vulgus mortalium soleat, vitam ageret, ut- 
pote qui ver: vite , nulloque mortis fine. circum- 
script;e, particeps esset, Patrem igitur, et Filium , 
et Spiritum sanctum adoramus, proprietates qui- 
dem distinguentes , divinitatem autem copulantes : 


neque aut tria in unum contrahimus, ne Sabellii 


morboó-laboremus ; aut $79 rursus in tria diversa 
et aliena. separamus, ne in Arii furorem incida- 


mus. Quid enim necesse est ut, velut plantam in alteram 


ἅγιον Πνεῦμα, τὰς μὲν ἰδιότητας χωρίζοντες, ἑνοῦν- 
εἰς ἐν τὰ τρία συν- 
νόσον νοσήσωμεν " 


ὃς 
αλείφομεν, ἵνα μὴ τὴν Σαδελλίου 
διαιροῦμεν εἰς τρία ἔχφυλα. xal ἀλλότρια, ἵνα 
μὴ τὰ ᾿Αρείου μανῶμεν. Τί (10) γὰρ δεῖ, καθάπερ φυτὸν 
ἑτεροχλινὲς πάντη χαμπτόμενον, βίᾳ μετάγειν ἐπὶ τὸ 
ἕτερον μέρος, διαστροφῇ τὴν διαστροφὴν διορθουμέ- 
νους, ἀλλὰ μὴ mpbe τὸ μέσον εὐθύνοντας, ἐν ὅροις 
ἴστασθαι τῆς θεοσεθείας ; 

partem. propendentem , ad alteram partem 


per vim inflectamus, ac distorsionem | per distorsionem corrigamus, non autem potius eam ad me- 
dium dirigentes, intra pietatis fideique orthodoxz fines consistamus 
VI. Porro cum medium dico, verit4tem. dico, quam ΒΒ Q'.. Μεσότητα (11) 8i ὅταν εἴπω, τὴν ἀλήθειαν 


recte solam prz oculis propositam habemus. Repu- 
diamus itaque, tum malam contractionem, tum hac 
absurdiorem divisionem; ne, vel ob multitudinis des- 
rum metum, in unam personam contracta orapio, 
nuda nobis et inania nomina relinquat, unum videlicet 
et eumdem Patrem ac Filium et Spiritum. sanctum 
existimantibus, ac non magis hxc omnia unum, 
quan; unumquodque nihil esse statuentibus (de- 
sierint enim id esse quod sunt, inter se mutuo trans- 
euntia el migrantia); vel rursus in tres, aut pe- 
regrinas et dispares atque distractas naturas se- 
parata, juxta Arii recte. nominatum furorem, aut 
principatus expertes et inordinatas, divinitatique, 
ut sic loquar, contrarias; partim 3n Julaicam 
iuamdam. parcitatem concludatur, si ingenito solo 
divinitatem cireumseribamus, partim in oppositum 
quidem, non minus lamen perniciosum malum 
provolvatur, si tria. principia tresque Deos. consti- 
tuerimus, quod superiori eliam errore absurdius 
est. Nam profecto, nee quosdam ita Patris amantes 
esse oportet, ut illi quod Pater sit. adimant; cujus 
enim Pater fuerit, si Filius ab eo natura diversus 
dieatur, atque una. cum reliquis creaturis abalie- 
netur? Nec rursus ita Christi amantes, ut ne. Filii 
quidem nomen ei integrum servent; cujus enim, 
qu:eso, Filius fuerit, nisi ad Patrem, tanquam ad 
principium, referatur? Nee denique Patri. principii 
dignitatem imminuere, quam ut pater et genitor 
habet; parvorum etenim certe, ipsoque indigno- 
rum principium fuerit, nisi deitatis ejus, qui in 
Filio et Spiritu sancto consideratur, causa sit. 


(69) "ErcUorcec. « Unam autem divinitatem pro- 
fitentes. » 

(10) Τί. Combef., οὐ. 

(11) Μεσότητα. Billius : « mediocritatem. » 

(12) Παραιτούμεγοι. Sic duo Wegg., duo Coisl., 
Qr. 4, Combef. In ed., παραιτούμενον. 

(15) Τρεῖς ἢ ξένας. Combef. delet f. 

(14) "Avopotovc. Weg. bin., ἀνομοουσίους. 

(15) Κατακ,λεισθῆγαι. Sic tes Colb., Or. 1, 
Par. In ed., καταχλεισθεῖνα:. 

(16) ᾿Αγεγγήτῳ. Reg. Cyp., ἀνάρχῳ. Non. male, 
cum hic Gregorius totus sit in « principii » ratione : 
ἢ ἀνάρχους τρεῖς ἀρχάς, etc. 

(11) Τινας. Or. 1, τίνα. 

(18) Μήτε τοῦτο, etc. Sic tres Colb., Or. 1, 
Jes., Bas. Alii, μήτε τό. Coisl. 9, Par., etc., 51s 


C 


λέγω, πρὸς ἣν βλέπειν χαλῶς ἔχομεν μόνην xa 
τὴν φαύλην συναίρεσιν παραιτούμενοι (12), χαὶ τὴν 
ἀτοπωτέραν διαίρεσιν " ὡς μήτε εἰς μίαν ὑπόστασιν 
συναιρεθέντα τὸν λόγον, δέει πολυθεΐας, ψιλὰ ἡμῖν 
χαταλιπεῖν τὰ ὀνόματα, τὸν αὐτὸν Πατέρα, χαὶ Υἱὸν, 
χαὶ Πνεῦμα ἅγιον ὑπολαμθάνουσι, χαὶ μὴ μᾶλλον ἕν 
τὰ πάντα, ἣ μηδὲν ἕχαστον εἶναι ὁριζομένοις ( φεύ- 
γοι γὰρ ἂν εἶναι ἅπερ ἐστὶν, εἰς ἄλληλα μεταχω- 
ροῦντα χαὶ μεταθαίνοντα )" μήτε εἰς τρεῖς ἣ ξέ- 
νας (16) καὶ ἀνομοίους (14) οὐσίας xal ἀπεῤῥηγμέ- 
νας διαιρεθέντα, χατὰ τὴν ᾿Αρείου χαλῶς ὀνομασθεῖ- 
σαν μανίαν, Tj ἀνάρχους xal ἁτάχτους, xoi οἷον 
εἰπεῖν, ἀντιθέους: τῷ μὲν εἰς Ἰουδαϊχὴν σμιχρολο- 
γίαν χαταχλεισθῆνα! (70), μόνῳ τῷ ἀγεννήτῳ (76) 
τὴν θεότητα περιγράφοντας * τῷ δὲ εἰς ἐναντίον μὲν, 
χαχὸν δὲ ἴσον πεσεῖν, τρεῖς ἀρχὰς ὑποτιθεμένους, 
χαὶ τρεῖς Θεοὺς, ὃ τῶν προειρημένων ἀτοπώτερον * 
δέον μήτε οὕτως εἶναί τινας (77) φιλοπάτορας, ὡς 
xai τὸ εἶναι Πατέρα περιαιρεῖν ( τίνος γὰρ ἂν xoY 
εἴη Πατὴρ, τοῦ Υἱοῦ τὴν φύσιν ἀπεξενωμένου xat 
ἀπηλλοτριωμένου μετὰ τῆς χτίσεως ; ) μήθ᾽ οὕτω 
φιλοχρίστους, ὡς μήτε τοῦτο φυλάττειν (78), τὸ 
εἶναι Υἱόν ( τίνος γὰρ ἂν χαὶ εἴη Υἱὸς, μὴ πρὸς αἴ- 
τιον (19) ἀναφερόμενος τὸν Πατέρα; ) μήτε τῷ Πα- 
τρὶ τὸ τῆς ἀρχῆς χατασμιχρύνειν ἀξίωμα, τῆς ὡς 
Πατρὶ χαὶ γεννήτορι " μιχρῶν γὰρ ἂν εἴη καὶ àv- 


αξίων ἀρχὴ, μὴ θεότητος ὧν αἴτιος (80) τῆς ἐν Υἱῷ 
xax Πνεύματι θεωρουμένης. Ἐπειδὴ χρὴ χαὶ τὸν ἕνα 
Θεὸν τηρεῖν, xaY τὰς τρεῖς ὑποστάσεις ὁμολογεῖν, 
εἴτ᾽ οὖν τρία πρόσωτ:ο,, χαὶ ἑκάστην μετὰ τῆς ἰδιότη- 
τος. 


τούτῳ, «UL ei integrum non servent, quod Filius 
SIL. » 

(79) Πρὸς αἴτιον. « Tanquam ad principium. » 
Gregorius, inquit Billius in Scholiis, « voeat. Pa- 
trem » principium, « ut qui sit eausa naturalis. Ob 
ilque cum dixisset :» imminuunt Patri. principii 
decus, «statim. subjecit,» ejus c inquam, » Priu- 
cipii, quod Pater sit et genitor; « ne quis seilicet 
suspicaretur, ipsum Patri. principii. appellationem 
tribuere, tanquam ei, qui majestate ac dignitate 
praestet. » 

(80) Αἴτιος. « Causa,» id est, c origo. » Sic enim 
Patres Graecos, cum de divinis relationibus agunt, 
inrerpretannux ΠΡΟΊρεΙς Vide Estium in r, dist. 29, 
$2. 


1073 ORATIO XX. 


quidem unaquaque eum sua proprietate, 

Z'. Τηροῖτο δ᾽ àv, ὡς ὁ ἐμὸς λόγος, εἷς μὲν Θεὸς, 
lg ἕν αἴτιον χαὶ Υἱοῦ χαὶ Πνεύματος ἀναφερομέ- 
νων, οὐ συντιθεμένων, οὐδὲ συναλειφομένων (81) " 
χαὶ χατὰ τὸ ἕν xal ταυτὸ τῆς θεότητος, ἵνα οὕτως 
ὀνομάσω, κίνημά τε χαὶ βούλημα, χαὶ τὴν τῆς οὐ- 
σίας ταυτότητα. Al δὲ τρεῖς ὑποστάσεις, μηδεμιᾶς 
ἐπινοου μένης συναλοιφῆς (82), ἢ ἀναλύσεως, f| συγ- 
χύσεως, ἵνα μὴ τὸ πᾶν χαταλυθῇ, 6€ ὧν τὸ ἕν σε- 
μνύνεται πλέον fj χαλῶς ἔχει. Αἱ δὲ ἰδιότητες, Πα» 
τρὸς μὲν, καὶ ἀνάρχου (85), καὶ ἀρχῆς ἐπινοου μένου 
xai λεγομένου (ἀρχῆς δὲ, ὡς αἰτίου, καὶ ὡς πη- 
γῆς, χαὶ ὡς ἀϊδίου φωτός (84)): Υἱοῦ δὲ, ἀνάρχου 
μὲν οὐδαμῶς, ἀρχῆς δὲ τῶν ὅλων: ἀρχὴν δὲ ὅταν 
εἴπω, μὴ χρόνον παρενθῇς, μηδὲ μέσον τι τάξῃς τοῦ 
γεγεννηχότος χαὶ 
φύσιν τῷ χαχῶς 


τοῦ γεννήματος, μηδὲ διέλῃς τὴν 
παρεντεθέντι τοῖς συναϊδίοις χαὶ 
συνημμένοις. Ei γὰρ χρόνος Υἱοῦ πρεσθύτερος (85), 
ἐχείνου δηλαδὴ πρώτως ἂν εἴη (δ0) αἴτιος ὁ Πατήρ. 
Καὶ πῶς ποιητὴς χρόνων ὁ ὑπὸ χρόνον ; Πῶς δὲ χαὶ 
Κύριος πάντων, εἰ ὑπὸ χρόνου προείληπταί τε xal 
χυριεύεται ; "Avapyosz 


θεν αὐτῷ, οὐδὲ παρ᾽ 


οὖν ὁ Πατήρ οὐ γὰρ ἑτέρω- 
ἑαυτοῦ (87) τὸ εἶναι. Ὁ δὲ 
Υἱὸς, ἐὰν μὲν ὡς αἴτιον τὸν Πατέρα λαμθάνῃς. οὐχ 
ἄναρχος " ἀρχὴ γὰρ Υἱοῦ Πατὴρ ὡς αἴτιος (S8): ἐὰν 
δὲ τὴν ἀπὸ χρόνου vof; ἀρχὴν, xaY ἄναρχος " οὐχ 
ἄρχεται γὰρ ὑπὸ χρόνου ὁ χρόνων Δεσπότης. 

nec enim aliunde, nec ὃ se jpso esse habet. Filius 
quaquam principio caret; principium enim Filii 
intellexeris, principii quoque omnis est expers. 
Est. 

δὲ, ὅτι τὰ σώματα ὑπὸ χρόνον, διὰ τοῦτο 
χεῖσθαι χαὶ τὸν Υἱὸν ὑπὸ χρόνον, περιθή- 
σεις χαὶ σῶμα τῷ ἀσωμάτῳ xal εἰ ὅτι τὰ παρ᾽ 
ἡμῖν γεννώμενα, οὐχ ὄντα ποτὲ, εἶτα γινόμενα, διὰ 
τοῦτο χαὶ τὸν Υἱὸν ἀναγχάσεις ἐξ οὐχ ὄντων εἰς τ 
ἵνα: παρεληλυθένα:, συγχρίνεις (89) τὰ ἀσύγχριτα, 
Θεὸν xai ἄνθρωπον, σῶμα χαὶ τὸ ἀσώματον * οὐχοῦν 
xai πείσετα: χαὶ λυθήσεται, ὅτι χαὶ 
ματα. Σὺ μὲν οὖν ἀξιοῖς διὰ τοῦτο οὕτω γεννᾶσθαι 
Θεὸν, διότι τὰ σώματα" ἐγὼ δὲ διὰ τοῦτο οὐχ οὕτως, 


" Hebr. 2;—* tom. x; 42. 


m 


» ὦ 


τὰ ἡμέτερα σώ- 


(81) Οὐ συντιθεμένων, οὐδὲ cvraAegegé- 
vor. Hec desunt in Or. 1. A 

(82) Συγαϊοιφῆς. Duo Regg., et duo Colb., συν- 
αλειφῆς. 

(85) ᾿Αγάρχου. « Principii expertem. » Theologi 
Griei duas proprietates Patri tribuunt, τὸ ἄναρχον, 
et τὸ ἀγέννητον, quibus eum ἃ Filio et Spiritu 
sancto distinguunt. Hicautem ἄναρχον, non de tem- 
pore accen, alioqui enim. Filius et. Spiritus san- 
ctus, non minus &Xvxpyot, id est, «principii ex- 
pertes» sunt, quam Pater, sed de causa. Alque in 
hae significatione hoc vocabulum soli Patri. con- 
venit, qui a. nullo est, cum Filius et Spiritus ex 
Patre sin!, atque ad eum, tanquam a: causam, re- 
lerantur. Per causam autem Greci nihil aliud quam 
«originem, » ae velut. essenti:e fontem | intelligunt. 
]ta. exponit Dillius, 

(S4) Αὐδίου φωτός. Reg. Cypr., ἀγεννήτου φω- 
πός. llec lectio apta. videtur Comibefisio, et proprie 
Patri convenit, Nam Filius et Spiritus sauctus, ἀΐδιον, 


— bE DOGMAT, ET CONSTIT. EPISC, 


Quandoquilem et unus Deus retinendus est, et, 


C 


1074 
(res. hypostases, sive tres personz, confitend.e, et 


VI. Sie enim, mea quidem sententia, Deus unus 
retinebitur, si Filium 380 «ct Spiritum. sanctum 
ad unam causam referamus, non autem compona- 
mus nec commisceamus; Οἱ si unam atque eam- 
dem Divinitatis, ut ita loquar, motionem et volun- 
tatem, essentieque. identitatem intelligamus. Tres 
autem personas ita tenebimus, si nulla commixtio, 
aut resolutio; aut confusio excogitetur, ne alioqui 
universum — per cos evertatur, qui impensius , 
quam par sit, unitatem extollunt. Postremo ita no- 
Lis proprietatum ratio constabit, si Patrem quidem, 
et principii expertem, et principium cogitemus, ἂς 
prasdieemus (principium, inquam, ut causam, et 
ut fontem, lumenque sempiternum) ; Filium vero, 
minime quidem principii expertein, omnium autem 
rerum principium asseramus ; principium | porro 
cum dico, ne lempus interjicias, nec. inler genito- 
rem et genitum medium aliquid constituas, nec per 
id, quod inter ea, qui eamdem zternitatem ha- 
bent, et conjuncta sunt, male interponis, naturam 
dividas. Nam si tempus. Filio est antiquius, illius 
procul dubio primum Pater causa fuerit necesse est. 
Quod si ila est, quo tandem modo temporum fa- 
ctor erit ?, qui sub tempus cadit? Quo item modo 
Dominus omnium ?*, si eum tempus pr:ecesserit, 
eique dominetur ? Principii igitur expers est Pater : 
autem, siquidem Patrem utl causam accipias, ne- 
Pater est, ut causa; sin de lempore principium 
Neque enim temporum Dominus tempori subjectus 


A 


VIII. Quod si, quia. corpora tempori sutjacent, 
idcirco Filium quoque tempori subesse statuas, 
tune rei incorpore: corpus attribues; el si, quo- 
niam ea qui apud nos gignuntur, eum ante non 
essent, postea orta sunt, ideo Filium quoque ne- 
cessario ex nihilo in rerum naturam prodiisse 
contendis, comparas ea, quie comparationem om- 
nem respuunt, Deum nempe et hominem, corpus, 
εἰ id quod corpore vacat, Ergo et patietur, et dis- 
solvetur, atque interibit, quemadmodum et nostra 


ἄναρχον φῶς sunt, perinde ac Pater, id est, « sem- 
piternum. lumen. » Unus autem Pater. est « inge- 
nitus. » 

(85) Πρεσδύτερος. Reg. bm, Bas., πρεσθύτε- 

ον. 

(86) Πρώτως ἂν εἴη. Sic Reg. bm, Or. 1, Par., 
Comb., eic, « primum.» Mendose in ed., πρῶτος 
ἂν f. Dillius, « primus. » 

(87) Οὐδὲ παρ᾽ ἑαυτοῦ. « Nec ἃ seipso, » etc. 
€ Si enim. ἃ seipso, » inquit Elias, « ortus esset, a 
seipso quoque separari possel ; atque ita unus essel, 
duo, quorum alter. przeewstitisset, alter postea ortus 
esset; aut ita divideretur, ut dimidia — parte esset, 
dimidia rursus ex parte non esset.» Coi«l. 1, pro οὐδὲ 
παρ᾽ ξαυτοῦ, habet, ἀλλὰ παρ᾽ ἑαυτοῦ, «sed a se- 
ipso. » etc. 

(88) Αἴτιος. Reg. bm, duo Colb., Or. 1, Bas., 
αἴτιον. 


(89) Συγχρίνεις. Reg. Cypr., συγχρινεῖς. 


1073 


ses, quod corpora ita generentur : 8&3 ego vero ob 
il non ita gigni affirmo, quod ea sit corporum 
gignendorum ratio (quorum enim natura diversa 
est, horum dispar quoque generandi modus) ; nisi 
eum in omnibus aliis quoque rebus corpore: ma- 
teri: servire contendas, hoc est, ut patiatur, et in 


mOrore versetur, et fame ac siti laboret, omnes 


5. GREGORII THEOLOGI 


eorpora. Tu quidem ideireo Deum ita generari cen- A ὅτι οὕτω τὰ σώματα. 


1076 
v 
Ὧν γὰρ τὸ εἶναι οὐχ ὅμοιον» 
«ούτων οὐδὲ τὸ γεννᾷν ὅμοιον" εἰ μὴ χαι τἄλλὰ 
δουλεύσῃ (90) ταῖς ὕλαις, οἷον πάσχων, χαὶ λυπού- 
pevos, xat πεινῶν, χαὶ διψῶν, 


xat ὅσα ἣ σώματος, 
ἣ τοῦ συναμφοτέρου πάθη. 


᾿Αλλὰ ταῦτα οὐ παραδέ- 
χεταί σου ὁ νοῦς * περὶ Θεοῦ γὰρ ὁ λόγος. Μὴ τοίνυν 
μηδὲ τὴν γέννησιν ἄλλως, ἢ ὡς θεϊχὴν 
χου. 


παραδέ- 


denique eas affectiones, quibus, vel corporis, vel conjunctim utriusque partis: natura subjecta est, 
experiatur. Hee. enim. vero. mens tua non admittit, De. Deo. quippe sermo est, Ne tu igitur genera- 


lionem aliter quam ut divinam admitte, 

IX. Verum si generatus est, inquis, quomodo gene- 
ratus est? Responde tu quoque mihi, o0 acute et invicte 
sophista. Si ereatusest, quomodo creatus est ?Acpost- 
ea ex me sciscitare, quomodo generatus sit ? Passio 
est, inquies, cirea generationem ? Est et passio etiam, 
inquam ego, cirea creationem. (An non enim pas- 
sionis rationem habet informatio, et cura, et ejus 
761, qui tota simul ae repente cogitata est, in par- 
ies extensio?) Tempus, addes, circa generationem ? 
ln tempore etiam sunt qu:e creantur. Locus illic? 
Hie quoque locus. Spei frustratio circa genera- 
tionem? Creatio quoque interdum spem frustratur. 
Hec a vobis disserentibus audivi; etenim. quie 
mens delineavit, ea plerumque manus perficere non 
potuit. At dices : verbo et voluntate omnia condi- 
dit : 1956 enim dixit, et facta sunt : ipse mandavit, 
εἰ creata sunt *??, Atqui, cum ais omnia Dei verbo 
creata fuisse, non humanam scilicet. creationem 
inducis; nec enim quisquam nostrum, ea, qua 
fiunt, verbo effieit. Nihil quippe nobis sublimius 
ac prwstantius esset, minusque laboriosum, si 
sermone solo aliquid conficere possemus. Quamob- 
rem, etsi. Deus, ea, qux creantur, verbo creat, 
non tamen humana est ejus creandi ratio. Aut 
enim hominem quoque sermone aliquid eflicien- 
tem ostende : aut mihi concede Deum non humano 
more ereare. Quod si secus existimas, age, volun- 
Aate civitatem describe, et slatim civitas repra- 
sentetur. Opta tibi filiam nasci, et protinus tibi 
puer exsistat. Velis aliud quidpiam eorum, qu: 
manibus efficiuntur, et confestim voluntas in opus 
prodeat. Quod si quidem nihil horum. voluntatem 
nostram sequatur, Dei vero voluntas actio sil; 
perspicuum vtique est, alio quidem modo homi- 
nem creare, alio autem rerum omnium crealLo- 
rem Deum. Qui igitur est hiec. ratio , ut. cum 
Deus alio quam humano more procreet, humano 
iamen more gignere cogatur? Tu quidem, cum 
prius non esses, deinde factus es, postea 382 


39 Psa]j. cxrvut, 5 

(90) Té.1.1a δουλεύσῃ. Reg. bm, tres Colb., Or. 
ἃ τὰ ἄλλα δουλεύσει. 

(91) Πάθος. « Passio. » In sensu. scholasticorum 
hane vocem intelligimus. Aíffeetum quemdam ex- 
primit, 

(92) Ἐγενήθησαγν. Sic duo Regg. et Or. 1. Ita 
legendum, licet plerique codices eU editi Linn 
ἐγεννήθησαν. 


(95) Αὐτῷ τὸ κτίζειν, Wee desunt in. Coisl. 5 


C we 


D £z ἐν τῇ ὀσφύϊ (97) τοῦ πατρὰς ἦν, πρὶν εἰς τ 


- AXY εἰ γεγέννητάι, πῶς γεγέννηται, φησίν: 
᾿λπόχριναί μοι, ὦ διαλεχτιχὲ σὺ xo ἄφυχτε. Εἰ 
ἔχτισται, πῶς ἔχτισται; χὰμξ ἀπαίτει τὸ, Πῶς γε- 


Β γέννηται ; Πάθος (91) περὶ τὴν γέννησιν ; Πάθος χαὶ 


περὶ τὴν χτίσιν" ἣ γὰρ οὐ πάθος ἡ ἀνατύπωσις, χαὶ 
ἢ φροντὶς, xa ἣ τοῦ νοηθέντος ἀθρόως εἰς τὸ χατὰ 
μέρος ἐξάπλωσις ; Χρόνος περὶ τὴν γέννησιν; "Ev 
χρόνῳ χαὶ τὰ χτιζόμενα. Τόπὸς ἐνταῦθα: 
Excel. ᾿Αποτυχία περὶ 


Τόπος 
τὴν γέννησιν ; ᾿Αποτυχία χαὶ 
περὶ τὴν χτίσιν. Ταῦτα ἤχουσα φιλοσοφούντων ὑμῶν" 
ἃ γὰρ ὁ νοῦς ὑπέγραψε, πολλάχις ταῦτα f χεὶρ οὐχ 
᾿Αλλὰ Mo, φησὶ, τὸ πᾶν ὑπέστησε xal 
βουλήματι. Αὐτὸς γὰρ εἶπε, καὶ ἐγενήθησαν (92) 
αὐτὸς Evec&lAeco, καὶ εὐ δῶρα Ὅταν εἴπῃς 
τῷ λόγῳ τοῦ Θεοῦ τὰ πάντα ἐχτίσθαι, οὐ τὴν ἀνθρω- 

πίνην χτίσιν εἰσάγεις " οὐδεὶς γὰρ ἡ μῶν λόγῳ πράτ- 
«ct τὰ γινόμενα. Οὐδὲν γὰρ ἂν ἣν ὑψηλότερον ἡμῶν, 

οὐδὲ ἀπονώτερον, εἰ τὸ λέγειν ἔργου συμπλήρωσις 

ὥστε εἰ χαὶ λόγῳ χτίζει Θεὸς τὰ χτιζόμενα, 

οὐχ ἀνθρώπινον αὐτῷ τὸ χτίζειν (95). Ἢ γὰρ δεῖξον 
χαὶ ἄνθρωπον λόγῳ τι πράττοντα " ἣ δέξαι, ὅτι οὐχ 
ὡς ἄνθρωπος χτίζει Θεός. Ἐπεὶ διάγραψον βουλή- 
ματι πόλιν, xal παραστήτω (94) πόλις * θέλησον γε- 
νέσθαι σοι (95) υἱὸν, καὶ παραστήτω παῖς " θέλησον 
ἄλλο τι τῶν πραττομένων, xal εἰς ἔργον ἣ βούλησις 


χωρησάτω. Εἰ δὲ τούτων οὐδὲν ἕπεται: τῷ βούλεσθαι, 
ἄλ 


Θεοῦ δὲ τὸ βούλεσθαι πρᾶξίς ἐστιν λως μὲν ἄν- 
θρωπος ἘΝ ἄλλως δὲ ὁ πάντων χτίστης Θεός. 
Πῶς οὖν χτίζει μὲν οὐχ ἀνθρωπιχῶς, γεννᾷν δὲ 
ἀναγχάζεται ἀνθρωπιχῶς ; Σὺ μὲν οὐχ ὧν, ἔπειτα 
ἐγένου, εἶτα γεννᾷς " διὰ τοῦτο οὐχ ὄντα εἰς τ εἶναι 
Ἢ, ἵνα τι βαθύτερον εἴπω, τάχα οὐδὲ (90) 


αὐτὸς ἐξ οὐχ ὄντων παράγεις * ἐπεὶ xa ὁ Λευΐ, φησὶν, 


παράγεις. 


εἶναι 
ἐπηρεαζέτω τῷ λόγῳ. Οὐ γὰρ 
οὕτως ἐχ τοῦ Πατρός φημι τὸν Υἱὸν ὑπάρχειν, ὡς ἐν 
μετὰ δὲ τοῦτο εἰς τὸ εἶναι 
οὐδὲ γὰρ ἀτελῆ πρότερον, εἶτα τέλειον. 
ὥσπερ νόμος τῆς ἡμετέρας γεννήσεως (98). 


παρελθεῖν. Καὶ μηδεὶς 


τῷ Πατρὶ πρότερον ὄντα, 


ὁδεύσαντα" 


et Or. 1. 
(94) Παραστήτω. Comb., 


Sit civilas. » 
(95) Σοὶ. Deest in duobus Regg. et Or. 1. 
(96) Τάχα οὐδέ. In quibusdam, τάχα δὲ οὐδέ. 
(91) "Ev τῇ ὀσφύϊ. «In lumbis.» Potentia nis - 
mirum, non actu, inquit Billius in notis, 
(98) Γεγγήσεως. Keg. ἃ, Cois!. 5, 


Par., χυήσεως, « conceptus. » 


παραστήται. « Praesto e 


tres. Colb., 


1071 


gignis; ac proin!e, eum qui non erat, in 
,9m, fortasse ne 


ORATIO XN. — DE DOGMAT. ET CONSTIT. EPISC. 


rerum 
ipse quidem ex nihilo producis; quandoquidem et Levi, ut ille ait, adliue. in lum- 


1078 
naturam producis, Aut, ut. profundius aliquid di- 


bis patris erat, antequam in. lucem prodiret *?, Nec. vero. quisquam huie orationi. calumniam | con- 
flet. Non enim Filium ita ex Patre exsistere dico, quasi. in Patre. prius quidem fuerit, postea. autem 
in esse prodierit. Neque. enim imperfectum. prius, ac. postea. perfectum dico," quemadmodum fert. lex 


nostr: generationis. 


l'. Ταῦτα τῶν ἐπηρεαζόντων ἐστίν" ταῦτα τῶν A — X. Mee sunt corum, qui obtrectatione et. ca- 


ἐπιπηδώντων προχείρως πᾶσι τοῖς λεγομένοις. ᾿Π μεῖς 
δὲ οὐχ οὕτω φρονοῦμεν, οὐχ οὕτω δοξάζομεν ἀλλ᾽ 
ὁμοῦ τῷ τὸν Πατέρα εἶναι (99) ἀγεννήτως (ἀεὶ δὲ ἦν, 
οὐχ ὑπερπίπτει (1) γὰρ εἰς τὸ μὴ εἶναί ποτε ὁ νοῦς), 
xai ὁ Υἱὸς ἣν γεννητῶς. Ὥστε συντρέχει τὸ εἶναι 
τοῦ Πατρὸς τῷ γεγεννῆσθαι τοῦ Μονογενοῦς, ἐξ αὐ- 
τοῦ τε ὑπάρχοντος, χαὶ οὐ μετ᾽ αὐτὸν, ἣ ἐπινοίᾳ (2) 
μόνῃ τῇ τῆς ἀρχῆς " ἀρχῆς δὲ, ὡς αἰτίου. Πολλαχις 
γὰρ τὸν αὐτὸν ἀναστρέφω λόγον, τὸ παχύ σου χαὶ 
ὑλιχὸν τῆς διανοίας φοθούμενος (Ὁ). Εἰ δὲ οὐ πολυ- 
πραγμονεὶς τὴν τοῦ Υἱοῦ, εἴτε γέννησιν χρὴ λέγειν, 
εἴτε ὑπόστασιν, εἴτε τι ἄλλο χυριώτερον τούτων 
ἐπινοεῖ τις (νιχᾷ γὰρ τὴν ἐμὴν γλῶτταν τὸ νοούμε- 
νον xal λεγόμενον) " μηδὲ τοῦ Πνεύματος περιεργά- 
Cou τὴν πρόοδον. ΛΑρχοῦμαι ἀχούειν, ὅτι Υἱὸς, xax 
ὅτι Ex. τοῦ Πατρός" χαὶ ὅτι ὁ μὲν Πατὴρ, ὁ δὲ Υἱός " 
καὶ οὐδὲν παρὰ τοῦτο περιεργάζομαι, μὴ ταυτὸ πάθω 
καῖς φωναῖς, αἵ τῷ ὑπερφωνεῖσθαι παντελῶς δια- 
πεινούσῃ (4) πρὸς ἡλιαχὴν 


ἀχτῖνα. “Ὅσῳ γὰρ ἂν πλεῖον χαὶ ἀχριθέστερον 


ἐδεῖν 
ἐθέλοι τις, τοσούτῳ τὴν αἴσθησιν παραθλάπτεται, 
xa τὸ ὁπωσοῦν ὁρᾷν ἀποστερεῖται, διὰ τοῦ πλείονος 
νιχῶντος τὴν ὄψιν τοῦ ὁρωμένου ἐὰν ὅλον ἰδεῖν ἐθε- 
λήσῃ, xai μὴ ὅσον ὁρᾶν ἀσφαλές. 

adversum 


lumniis gaudent : haec eorum, qui adversus omnia, 
qua dicuntur, prompte insiliunt. Nos autem. non 
ita sentimus, non ita censemus : verum loc. doce- 
mus, et profitemur, quod. simul atque Pater ánge- 
nito modo erat. (semper autem erat, nec enim euim 
aliquando non fuisse concipit mens nostra, quan- 
lumvis se altissime efferat), et Filius quoque per 
generationem erat; ita ul Patris essentia. coneur- 
rat cum Unigeniti generatione, qui ex ipso quidem 
est, non autem post ipsum, aut saltem sola. princi- 
pii cogitatione. Principium vero hie pro causa ac- 
cipio. Identidem enim eadem verba repeto, ut ani- 
mi tui hebetudini et crassitiei occurram. Quod si 
curiosius non scruteris Filii, sive generationem di- 
eere convenit, sive substantiam, sive quod aliud 
voenbulum magis proprium atque appositum cui- 
piam in mentem venit (linguam enim meam st- 
perat id, quod cogito ac dico), ne quoque Spiri- 
lus sancti processionem anxie inquire. Mihi audrre 
satis est : quod Filius est, et quod ex. Patre : tum 
quod ille Pater est, hic Filius; nihil preter ea 
investigo ae perscrutor; ne mihi idem quod voci- 
bus accidat, qu:e immodica contentione frangun- 
lur, ac prorsus concidunt, aut. idem quod oculis 


solem intuentibus. Nam quo quis amplius et accuratius eum cernere cupit, co magis 


sensum ledit, ac ideo etiam quoquo modo cernendi facultate privatur, quia nimirum id, quod cernitur, 
oculorum aciem superat, cum quispiam totum conspicere voluerit, ac non quantum tulo cernere 


licet. 

IA'. ᾿Αχούεις γέννησιν; Τὸ πῶς μὴ περιεργάζου. 
᾿Αχούεις ὅτι τὸ Πνεῦμα προϊὸν Ex τοῦ Πατρός ; Τὸ 
ὅπως μὴ πολυπραγμόνει. ΕΣ δὲ 
Υἱοῦ γέννησιν, xai Πνεύματος πρόοδον, χἀγώ σου 
πολυπραγμονῶ τὸ χρᾶμα ψυχῆς xai σώματος " Πῶς 
εἴ χοῦς, xal εἰχὼν Θεοῦ; Τί τὸ κινοῦν σε, ἣ τί τὸ 
αι; Πῶς 


πολυπραγμονεῖς 


χινούμενον ; Πῶς τὸ αὐτὸ xa χινεΐ χαὶ χινε 


ἡ αἴσθησις ἐν τῷ αὐτῷ μένει, χαὶ τὸ ἐχτὸς ἐπισπᾶ- 
ται; Πῶς ὁ νοῦς ἐν σοὶ μένει, χαὶ γεννᾷ λόγον ἐν 
ἄλλῳ vot (5); Πῶς λόγῳ νόημα διαδίδοτα: (0) ; Καὶ 
οὔπω τὰ μείζονα λέγω" Τίς οὐρανοῦ περιφορά; Τίς 
ἣ μέτρα, ἣ σύνοδος, ἣ 


ἀστέρων χίνησις, ἣ τάξις, 
ἀπόστασις ; Τίνες δ᾽ ὅροι θαλάσσης ; Πόθεν ὃὲ ἀνέ- 


᾽ S05. 


pov. ῥεύματα, ἣ ὡρῶν περιτροπαὶ, T, ὄμθρων ἐπιχύ- 


Xl. Audis generationem? Modum curiosius 118 
inquiras. Audis Spiritum ex Patre procedere? 1, 
quomodo fiat, ne anxio studio perscruteris. Quod 
si in Filii generatione et Spiritus processione per- 
vestiganda 8&3  curiosum te. pricbes, ego quoque 
pari curiositate tuam anima corporisque conjun- 
ctionem et temperamentum inquiram : quo modo 
pulvis es, et Dei imago? Quid est, quod te moveat, 
aut quid quod moveatur? Quo modo idem movet 
et movetur? Quo modo sensus in eodem manet, et 
externa attrahit? Quo. modo mens in te. manet, et 
in alia mente sermonem gignit? Quo modo cogitatio 
per sermonem impertitur ? Nondum majora profero. 
Qui cali conversio? Quis siderum motus, aut or- 


σεις ; Εἰ τούτων μηδὲν χατενόησας, ὦ ἄνθρωπε (χα- D do, aut modus? Quz. conjunctio aut distantia? Qui 


*9 Hebr. vir, 10. 


(99) Ὁμοῦ τῷ τὸν» Πατέρα εἶναι. Duo Regg., 
Coisl. 1, Par., ὁμοῦ τὸ εἶνα. τὸν Πατέρα. 'fres 
Colb., τῷ εἶναι τὸν ἄναρχον (Πατέρα) ἀγεννήτως, 
« absque generatione. » 

ie "Yxspaizcei Par., ὑποπίπ 

2) Ἢ ἐπινοίᾳ, ew. Huic. plirasi consonat expli- 
catio, qua Filius dieitur Patre posterior, non « na- 
lura,» neque « lempore,» sed « originis » duntaxat 
«ratione. » Vide Estium in 1, dist. 9, $ 5, et dist. 


16, $ 2. 

(2) Διαγοίας φοδούμεγος. Sic Reg. bm, plures 
Colb.. Par., Combef., « crassitiem ac stupidititem 
ingenii tui metuens. » In ed. deest φοθούμενος. 

(4) Ὄψει τεινούσῃ. Sic tres Kegg., Das., Par., 
Tillem., ete. Mendose in ed., ὄψη πεινούσῃ. 

(5) Not. In nonnullis, νῷ, “ἢ 

(6) Διαδίδοται. Tres. Regg., Coisl. 1, Or. 1, zé- 
δοται. 


1019 
joaris termini? Unde venti profluunt? Unde par- 
tium anni revolutiones, aut pluviarum effusiones ? 
Si nihil horum intellectu percepisti, o homo  (per- 
cipies autem fortasse aliquando, cum perfectionem 
ronsecutus fueris : Videbo enim, inquit ille, co- 
los, opera digitorum tuorum *'; ut conjicere possi- 
mus, ea, qux» nunc cernimus, non veritatem ipsam 
esse, sed quadam duntaxat. veritatis simulacra); si 
1e ipsum nou nosti, quisquis es, qui de his rebus 


S. GREGORII TIIEOLOGI 


À τανοήσεις δὲ ἴσως ποτε 


€, ὅταν ἀπολάδης τὸ τέλειον. 


"Ὄψομαι γὰρ, φησὶ, τοὺς οὐραγοὺς, ἔργα τῶν 
Oaxcó.Aov σου" ὡς ὑπονοεῖσθαι τὰ νῦν ὁρώμενα μὴ 
εἶναι τὴν ἀλήθειαν, ἀλλὰ τῆς ἀληθείας ἰνδάλματα)" 
εἰ σαυτὸν οὐχ ἔγνως (1), ὅστις εἴ ὁ περὶ τούτων δια- 
λεγόμενος, εἰ ταῦτα οὐ χατέλαδες, ὧν xa i, αἴσθη- 
σις μάρτυς, πῶς Θεὸν ἀχριθῶς, ὅπερ τε xal ὅσον 
ἐστὶν, εἰδέναι ὑπολαμδάνεις ; 


εἰς ; Πολλῆς τοῦτο τῆς ἀλο- 
γίας. 


disputas, si ec nondum — intelléctu | comprehendisti, quorum sensus ipse lestis est, quo tandem modo, 


quid, et quantus sit Deus, te certo tenere ae scire 

XII. Quocirca si quid mihi obtemperas, hoc est, 
theologo minime audaci, ut nonnulla jam perce- 
pisti, ita etiam ea, qu: supersunt, ut percipias, 
roga. Ea parte, quie in te. manet, contentus esto : 
altera in supernis thesauris recondita maneat. Per 
vite probitatem ascende : per purgationem , eum, 
qui purus est, adipiscere. Vis theologus aliquando 
fieri, ac divinitate dignus? Serva mandata ; per Dei 
priecepta incede; actio enim gradus est ad contem- 
plationem : ex. corpore operam anims nava. An 
quisquam est mortalium, qui ad eam sublimitatem 
elferri possit, ut ad Pauli mensuram perveniat? At 
ille tamen videre se per speculum et :enigma dicit *?, 
tempusque alffore, quo facie ad faciem visurus sit. 
"Tune aliis quidem in disputando sublimior? At 
Deo haud dubie inferior es. Tune aliis fortasse 
acutior et perspicacior? At cerle veritate tanto 
posterior es, 38/4 quanto essentia Dei essentiam 


tuam antecellit.. Pollicitationem habemus fore, ut C ταῦθα ἔχειν τελείαν τὴν τῶν ὄντων 


aliquando tantum cognoscamus, quantum cogniti 
sumus "ἧς Si fieri non potest, ut perfectam in hac 
viia rerum cognitionem assequamur, quid mihi 
reliquum est? Quid in spe positum? Regnum coelo- 
rum, procul dubio inquies. Atqui illud nihil aliud 
esse existimo, quam ejus, quod purissimum et 
perfectissimum est, adeptionem, Perfectissima porro 
rerum omnium est Dei cognitio. Verum eam, par- 
lim teneamus, partim, quamdiu in terra versamur, 
percipere studeamus, partim in futurum vum 
reservemus, ut hunc laboris industri:eque nostrae 
MPsal.vnur, 4," “ΠῈΣ xn, 49.^ *9/3pid. 

(7) Ἔγγως. In quibusdam, ἐπέγνως. 

(8) KacaAap6drem. "Tres Colb., et Or. 1, xaza- 
λαθεῖν. 

(9) "Avo. Sic plures Regg., ct Colb., Coisl. 1, et 
Or. 1. In ed. deest. 

(10) Διὰ καθάρσεως, ete. His verbis docet. Gre- 
gorius, ad diving sapientize studium puritatem re- 
quirj, nec nisi qui purus est, ad Deum posse per- 
tingere. Hine Casaubouus in. Prafatione. epist. vir, 
sancti Gregorii Nysseni ad Eustathiam, Ambrosiam 
et Basilissam, h:xec habet : « Non alia sententia fuit, 
tum aliorum veteris Ecclesi: Patrum, tum Gregorii 
Nazianzeni, viri sine controversia maximi, et qui 
ob exquisitam rerum divinarum notitiam cum pari 
facundia et eruditione junctam, gloriosissimum Theo- 
logi nomen tulit. Hic igitur vir tantus gravissimuin et 
vere gemmeuin libellum, quo de divin: sapientize 
studio disputat, ita concludit ut oportere dicat : διὰ 
χαθάρσεως χτῆσαι τὸ χαθαρόν, « per purgationem , 
eum, qui purus est, adipiscere. » Deinde autem iler 
affectantibus ad. Dei divinarumque rerum notitiam, 
doctor fidelissimus hanc «compendiariam —viam 


arbitraris? Magn: profecto id stultitize est. 

18’. "AXX εἴ τι ἐμοὶ πείθῃ, τῷ μὴ θρασεῖ θεολόγῳ; 
τὸ μὲν χατέλαδες, τὸ ὃὲ χαταλαμθάνειν (8) δεήθητι. 
Τὸ μὲν ἀγάπησον ἐν σοὶ μένον, τὸ δὲ ἐν τοῖς ἄνω (9) 

B θησαυροῖς μεινάτω. Διὰ πολιτείας, ἄνελθε * διὰ χαθ- 
ἄρσεως (10), χτῆσαι τὸ χαθαρόν. Boos: θεολόγος 
γενέσθαι ποτὲ, χαὶ τῆς θεότητος ἄξιος ; τὰς ἐντολὰς 
φύλασσε " διὰ τῶν προσταγμάτων (11) ὄδευσον" πρᾶ- 
ξις γὰρ ἐπίθασις θεωρίας " Ex τοῦ σώματος τῇ ψυχῇ 
φιλοπόνησον (12). *Ap& τίς ἐστιν ἀνθρώπων, ὃς (15) 
ἀρθῆναι τοσοῦτον δύναται, ὥστε εἰς τὸ Παύλου μέ- 
«pov ἐλθεῖν; ᾿Αλλ᾽ ὅμως φησὶ βλέπειν δι᾽ ἐσόπτρου 

χαὶ αἰνίγματος, καὶ εἶναι χαιρὸν, ὅτε ὄψεται πρόσ- 


πον πρὸς πρόσωπον. ἤΑλλου μὲν (14) εἶ φιλοσοφώ- 
τερος ἐν λόγοις; Θεοῦ OE πάντως (15) χατώτερος. 


ΚΆλλου μὲν τυχὸν (16) συνετώτερος ; τὸ δὲ ἀλη- 
θείας (17) τοσοῦτον λείπῃ (18), ὅσον τὸ εἶναί σου 
ξύτερον τοῦ εἶναι Θεοῦ. Ἔχομεν ἐπαγγελίαν γνώ- 
σεσθαί ποτε, ὅσον ἐγνώσμεθα. Εἰ μὴ δυνατὸν ἐν- 
γνῶσιν, τί μοι (19) 
«b λειπόμενον; Τί τὸ ἐλπιζόμενον ; Βασιλείαν οὐρα- 
νῶν, πάντως (20) ἐρεῖς. Ἡγοῦμαι ὃὲ μὴ ἄλλο τι 
τοῦτο εἶναι, ἣ τὸ τυχεῖν τοῦ χαθαρωτάτου τε χαὶ τε- 
λεωτάτου - τελεώτατον δὲ τῶν ὄντων, γνῶσις Θεοῦ. 
᾿Αλλὰ τὸ μὲν χατάσχωμεν, τὸ δὲ χαταλάδωμεν, ἕως 
ἐσμὲν ὑπὲρ γῆς τὸ δὲ ἐκεῖθεν ταμιευσώμεθα, ἵνα 
ταύτην σχῶμεν τῆς φιλοπονίας τὴν ἐπιχαρπίαν, 
ὅλην τῆς ἁγίας Τριάδος τὴν ἔλλαμψιν, ἥτις ἐστὶ, 
xaX οἵα, χαὶ ὅση, εἰ θέμις τοῦτο εἰπεῖν, “ἐν αὐτῷ 
Χριστῷ τῷ Κυρίῳ ἡ μῶν, ᾧ ἡ δόξα χαὶ τὸ χράτος (21) 


εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήῆν. 


ostendit, ut per Domini mandata iter capessant, 
sj ad veram sapientiam pervenire velint. Actiones 
namque sunt veluti gradus quibus ad coelestem 
D veritatem | ascenditur. » Βούλει θεολόγος γενέσθαι" 
etc. 
11) Προσταγμάτων. Or. 4, πραγμάτων. 

(i) Φιλοπόγησον. Reg. Cypr., φιλοσόφησον. 

(15) "Oc. Sic Or. 1, et Bas. In edit., ὡς. 

(14) "AA.40v. μέν. Reg. Cypr., ἄλλος μὲν ἄλλου. 

(15) Πάντως. Deest in Or. 1. 

(16) Tuxór. Weg. Cypr., εἰ τυχόν. 

(17) Τὸ δὲ ἀνιηθείας. Or. 1, τῆς δὲ ἀληθείας. 

(18) Τοσοῦτον  Ae(zm. Reg. Cypr., τοσοῦτο 
λείπει. 

(19) Τί μοι, ete. Dillius vertendo : c id, quod 
restat, honore aflieere, » videtur legisse, cíp.a [pro 
τιμᾷν, vel τίμα]. Sie legit Leuvenklaius, et reddit, 
« venerare id quod tibi deest. » 

(20) Πάντως. Regg. a, bm, Or 1, Par., ἴσως, 
« fortasse. » Alii, ἴσως πάντως. 

(21) Kal τὸ κράτος. lae desunt in Reg. a, duobus 
Colb., et Or. 1. 


ju81 ORATIO XXI. — IN LAUDEM ATHANASII. 1082 


fructum habeamus, nimirum totam sancte Trinitatis illuminationem, quecunque tandem , et qualis, et 
quanta illa. sit, si ita loqui fas est, in ipso Christo Domino nostro, cui gloria et imperium in sacula 
seculorum, Amen. 


385 MOÓNITUM IN ORATIONEM XXI. 


T. In. hac panegyriea oratione, cujus meminit Hieronymus (22), quamque Eulogius 
Alexandrinus honorifice commendat (23), magni Athanasii laudes prosequitur. Gregorius, 
Tanta siquidem erat ipsius sanctitalis fama, ut orator ipsomet exordio, se, « Athana- 
sium laudando, virtutem laudare » profiteatur. Et. cerle, sanctissimum aulislitem cum 
eximiis Veleris ae Novi Testamenti viris conferens, eum nullatenus ipsorum virtutibus 
imparem exhibet, « Alios enim, » inquit (n. 4), «evequavit, ab aliis paululum ebfuit, 
nonnullos etiam antecessil. » Et deinde precipua ipsius vite capita pertractans, ostendit 
quanta et quam preclara adversus Arii errores in Nicmna synodo praslileril, quot exsilia 
ejus invicta fides subierit, quanto apparatu, quantoque hominum concursu 10. urbe, ab 
exsilio redux, exceptus fuerit; alque, ut uno verbo absolvam, to! et tam eximia Atha- 
nasii facta hic. oratio complectitur, ut, quam invictissimi hujus catholice fidei propu- 
gnatoris historiam conscribere optaverat, eam perditam aut non scriplam vix desiderare 
liceat, Plura etiam de Constantii ac Juliani imperatorum vita et moribus, de Arii au- 
dacia, dignoque ipsius impietalis exitu commemorat; et quidquid de vera ae sanctissima 
"(Trinitate sentiendum sit, Athanasii laudibus mirilice innectens, Sabellii Ariique sequaces 
undequaque confundit et. exagitat. 

Il. Hane orationem Constantinopoli habitam fuisse existimant eruditi. Sic censent Nice- 
tas et Tillemontius (24). Atque id colligitur ex his Theologi verbis (n. 5) : « Neque pium, » 
inquil, « neque tutum est, cum impiorum hominum vita memorie prodalur, eximios 
pielate viros silentio preermillere; in ea preserlim civitate, quam vix eliam multa 
pielatis exempla servare possint; quippe que, ul cireos el theatra, ita res quoque di- 
vinas pro ludo habeat. » Sic enim his ultimis verbis altera Roma designatur. Praeterea 
eodem modo loquitur Gregorius in oratione xxi, De pace (n. 8), quam Constantinopoli 
pronuntialam fuisse nemo dubitat. Hic. etiam optime consonant cum iis qui de Constan- 
linopoli tradunt historie monumenta (25). Credimus quoque dictam sexto Nonas Maii, 
quo die a Grecis pariter et Latinis Athanasii memoria celebratur. Constat enim, ut in 
Cypriani encomio lestatur Gregorius, martyrum memoriam fuisse annuis ac solemnibus 
festis celebratam. Unde licet conjicere hanc orationem in anniversario Athanasii [6510 
babitam fuisse. Quo autem anno, non ila perspicuum est. Si Tillemontio habeatur ti- 
des (26), is videtur annus 379. Illud tamen non ito fidenter asserimus, ut in sequen- 
lem annum differri non posse existimeius., 


22) De script. eccles., ed. Bas. 1529, pag. 149. 
25) In Photii Dibl., cod. ccxxvr. 
24) Tom. IX, p. 459. 


AOTOX ΚΑ΄. 


Εἰς τὸν μέγαν (27) ᾿Αθαγάσιον ἐπίσκοπον 
᾿Αἰεξαγνδρείας. 


Δ’, ᾿Αθανάσιον ἐπαινῶν, ἀρετὴν ἐπαινέσομαι. Ταυ- 
᾽ν * LI * 


τὸν γὰρ, ἐχεῖνόν τε εἰπεῖν (28), xaX ἀρετὴν ἐπαινέ- 
63:1, ὅτι πᾶσαν ἐν ἑαυτῷ συλλαθὼν εἶχε τὴν ἀρετὴν, 


ἣ, τό γε ἀληθέστερον c Θεῷ γὰρ ζῶσι 


, ἔχει. 
πάντες οἱ χατὰ Θεὸν ζήσαντες, χἂν ἐνθένδε ἀπαλλα- 


. 

(31) Εἰς τὸν μέγαν, etc... Reg.. Chrys., Ἐγχώ- 
piov εἰς τὸν μέγαν ᾿Αθανάσιον" « Encomium in ma- 
guum Athanasium, » Reg. bin, Επιτάφιος λόγος ci; 
᾿Αθανάσιον ἐπίσχοπον ᾿Αλεξανδρείας " « Funehris 
in Atlianasium Alexandri episcopum oratio. » Ve- 
rum hic titulus perperam inscribitur. « Hec. enim 
oratio, » juxta Nicetam, « non. funebris, ut quidam 
existimarunt, sed pure panegyrica est. Nullas si- 
quidem lamentationes aul consolationes continet, 


(25) Socr. Hist. lib. v, e. 7 et seq. ; Theod. Hist. 
lib. iv, c. 24[; Gregorii or. xxiv, n. 4. 
(26) Tom. IN, p. 459. 


— 


ORATIO XXI*, 


A 386 !n laudem magni Athanasii. episcovi Alexan- 


drini. 


]. Athanasium laudans, virtutem. laudabo. Idem 
enim est illum. dicere, quod virtutem laudibus 
eflerre, quoniam virtutes omnes in unum collectas 
tenebat, vel, ut. verius loquar, tenet, Deo. quippe 
vivunt omnes, qui secundum Deum vixerunt, etiam 


nec ad Athanasii sepulcrum pronuntiata est, Nam 
cum Gregorius in. Constantinopolitana urbe com- 
moraretur, iwperante "Theodosio, hanc orationem 
conscripsit, Magnus autem. Athanasius antea, Va- 
lente imperium obtinente, ad Deum umigrave- 
rat. » 

(28) Eixetv. Coisl. 1, ἐπαινεῖν, « laudare. » 

? Alias, et. nunc xxr. — Habita die secunda 
Maii anni 579, 


1085 


GREGORII TITEOLOGI 


1084 


si ex liac vita migrarint. Unde et Deus, Deus Abra- A γῶσι. Καθ᾿ ὃ xai A6paàp, xoY Ἰσαὰχ, xoY Ἰαχὼδ 


ham, et Deus Isaac, et Deus Jacob dicitur, ut vi- 
ventium Deus, non mortuorum **, Virtutem. autem 
laudans, Deum laudabo, a quo virtus hominibus 
fluit, illudque, ut per cognatam illuminationem ad 
eum evehantur, vel potius reducantur. Nam cum 
multa et magna sint, atque adeo tot et tanta, ut 
nemo ea sermone complecti possit, quie nos a Deo 
jam habemus, jamjamque habituri sumus; maxi- 
mum tamen et humanissimum est, propensio ad 
eum atque familiaritas. Nam quod rebus sensibilibus 
est sol, hoc iis, qu:e animo et ratione intelliguntur, 
est Deus. llle enim mundum hune aspectabilem 
collustrat, hie invisibilem ; ille corporis oculos ita 
aMlicit, ut Iumen ipsius intueri possint, hic mentes 
divinas reddit. Atque ut ille, cum, et iis qux? ocu- 
lorum sensu praedita sunt, et iis qu:e aspectu sen- 
tiuntur, hane vim tribuat, ut et illa videre, et. h:ee 
visu percipi possint, interim tamen ipse omnia, 
qui oculis subjeeta sunt, pulchritudine antecellit : 
eodem modo Deus, cum tam iis, qu: intelligentia 
utuntur, quam qux? mente et intellectu comprehen- 
duntur, hoc afferat, ut illa et intelligant, et hzc 
intelligentia percipiantur, ipse tamen intelligibilium 
omnium summus est vertex, in quo desiderium 
omne consistit ac defligitur, et nequaquam supra 
nut omnino habebit mens ulla, 


ἀχούει Θεὸς, ὁ Θεὸς, ὡς o) νεχρῶν Gebc, ἀλλὰ Cov- 
των (39). 
παρ᾽ οὗ τοῖς ἀνθρώποις ἡ ἀρετὴ, χαὶ τὸ πρὸς αὐτὸν 
ἀνάγεσθαι, ἣ ἐπανάγεσθαι διὰ τῆς συγγενοῦς (50) 
ἐλλάμψεως. Πολλῶν γὰρ ὄντων ἡμῖν ον μεγάλων, 
οὗ μὲν οὖν εἴποι τις ἂν ἡλίκων xa ὅσων, ὧν ἐχ Θεοῦ 


ἔχομέν τε xo ἕξομεν * τοῦτο μέγιστ᾽ 


᾿Αρετὴν δὲ ἐπαινῶν, Θεὸν ἐπαινέσομαι, 


ν χαὶ φιλανθρω- 
πότατον, ἣ πρὸς αὐτὸν (51) νεῦσίς τε xal οἰχείωσις. 
Ὅπερ γάρ ἐστι τοῖς αἰσθητοῖς ἥλιος, τοῦτο τοῖς νοη- 
τοῖς Θεός. Ὃ μὲν γὰρ τὸν ὁρώμενον φωτίζει χόσμον, 
ὁ δὲ τὸν Ur xai ὁ μὲν τὰς ctoyazt ὄψεις 
iz (52) ἀπε 
(55) ὁρῶσι xat 
τοῖς μὲν τὴν τοῦ ὁρᾶν, τοῖς δὲ τὴν 


χὰς 


ἡλιοειδεῖς, ὁ δὲ τὰ 
ἐργάζεται. Καὶ ὥσ 
τοῖς ὁρωμένοις, 


ς voc pas φύσεις θεοειδε 


περ οὗτος τοῖς τε 


D τοῦ ὁρᾶσθαι παρέχων δύναμιν, αὐτὸς τῶν ὁρωμένων 


ἐστὶ τὸ χάλλιστον - οὕτω Θεὸς τοῖς νοοῦσι χαὶ τοῖς 
τ 


νοουμένοις, τοῖς μὲν τὸ νοεῖν, 


μιουργῶν. αὐτὸς 


τὸ νοεῖσθαι δη-- 
τῶν νοουμένων ἐστὶ τὸ ἀχρότατον; 
lg ὃν πᾶσα ἔφεσις ἵσταται, xal ὑπὲρ ὃν οὐδαμοῦ φέ- 
ρεται. Οὐδὲ γὰρ ἔχει τι ὑψηλότερον, ἣ ὅλως ἕξει (54), 
οὐδὲ ὁ φιλοσοφώτατος νοῦς xa διαθατιχώτατος, Ti 
πολυπραγμονέστατος. Τοῦτο γάρ ἔστι τὸ τῶν ὁρε- 
χτῶν ἔσχατον, χαὶ οὗ γενομένοις πάση 
παυσις. 


1$ θεωρίας ἀνά- 


eum fertur. Nec enim quidquam sublimius habet 


quantumvis philosophica sit, et aluissime tendens, ac summe curiosa. 


Moc etenim rerum omnium expetendarum extremum est, quo cum pervenerimus, omnis speculatio 


conquiescet. 


II. Cuicunque igitur terrena. mole per rationem ( Pr. 


et contemplationem perrupta, solutaque 3877 hac 
carnali, sive nubes, sive obvelatio dicenda est, cum 
Deo commercium habere, ac purissinxe luci, quan- 
tum humane naturis datum est, commisceri licue- 
rit, is duplici nomine beatus pr:edicari debet; tum 
quod hine sursum ascenderit, tum quod deifica- 
lionem illam sit consecutus, quam verum οἱ since- 
rum philosophi:e studium conci'iat, ac mentis supra 
terrenum binarium elatio, propter eam, quam in 
Trinitate intelligimus, unitatem, Qui autem ob 
anima cum corpore conjunctionem det 
est, 46 luto usque adeo hesit, 


erior factus 
uL nec in veritatis 
radios mentis aciem intendere, nec supra inferiora 
hiec assurgere queat, idque. cum desuper originem 
traxerit, et ad supera vocetur, illum hac cecitate 
miserum existimo, etiamsi res hujusce vitz illi 
'x animi sententia fluant , tantoque etiam miserio- 
rem, quanto magis a secundo ac felici fluxu delu- 


** Matth. xxii, 22. 


(29) Θεὸς, ὡς ob γεχρῶν Θεὸς, àAAAà ζών- 
των. « Non ut mortuorum Deus, sed viventium. » Sic 
Regg. plures, duo Coisl., Or. 1, etc. Deest in ed., ὡς 
οὐ νεχρῶν Θεός. lu quibusdam legilur, ὡς οὐχὶ νε- 
χρῶν Θεός. 


EP Συγγενοῦς. Or. 4 addit ἡμῖν. 
5 1) Αὐτόν. Sic Regg. a, c, d, undecim Colb., 
Je ie etc. In ed., αὐτό. 
52) 'HAicei&eic... θεοειδεῖς. « Solem viden- 
T . Deum videntes.» Hxc utriusque vOCis esse 


videtur significatio. Quare hie locus sie reddi po- 
test: € ille effi it, ut corporis ocu'i solem videant, 


Ὧωτινι μὲν οὖν ἐξεγένετο, διὰ λόγου xai θεω- 
ρίας διασχόντι τὴν ὕλην xal τὸ σαρχιχὸν τοῦτο, εἴτε 
νέφος χρὴ λέγειν, εἴτε προχάλυμμα (99), Θεῷ συγγε- 
νέσθαι, xo τῷ ἀχκραιφνεστάτῳ φωτὶ χραθῆναι, χαθ- 
ὅσον ἐφιχτὸν ἀνθρωπίνῃ E . ona οὗτος, τῆς 
€ ἐντεῦθεν ἀναδάσεως, χαὶ τῆς ἐχεῖσε (50) θεώσεως, 
iv τὸ γνησίως φιλοσοφῆσαι WEN xa τὸ ὑπὲρτὴν 
ὑλιχὴν δυάδα γενέσθαι, 
νὴν ἑνότητα. “Ὅστι 


pu 


διὰ τὴν ἐν τῇ Τριάδι νοουμέ- 
(57) συζυγίας χείρων 
᾿ῷ συνεσχέθη, ὡς μὴ 
τῆς ἀληθείας αὐγὰς, 


tg 0E ὑπὸ τῇ 


ς, ὧν 


ἐγένετο, xol τοσοῦτον τῷ πηλῷ 


δυνηθῆναι ἐμδλέψαι πρὸς τὰς 
μηδὲ ὑπὲρ τὰ χάτω γενέσθαι, γεγονὼς ἄνωθεν, xal 
πρὸς τὰ ἄνω χαλούμενος " ἄθλιος οὗτος ἐμοὶ τῆς τυ- 
φλώσεως, χἂν εὐροῇ τοῖς ἐνταῦθα. xai τοσούτῳ 
πλέον, ὕσῳπερ ἂν μᾶλλον ὑπὸ τῆς εὐροίας παίζηται, 
χαὶ πείθηται ἄλλο τι χαλὸν εἶναι πρὸ τοῦ ὄντος χα- 


λοῦ, πονηρὸν πονηρᾶς δόξης χαρπὸν δρεπόμενος, ἣ 


ζόφον χαταχριθῆναι, ἣ ὡς πῦρ ἰδεῖν, ὃν ὡς φῶς οὐκ 
ἐγνώρισεν. 


hie quoque efficit, ut nature rationis compotes 
Deum videant. » 
(95) Te. Sic quatuor Regg. Deest in ed. 
Ἕξει. Sic. Regg. quinque, octo. Colb., 
Coisl. 1, Pass. lta etiam legit Billius. Combefisius 
tamen priefert, ἔχει, ut in editis reperitur. 

4499) Προκάλυμμα. Coisl. 1 addit, διαπτύσαν- 
^56) Ἐχεῖσε. n nonnullis, ἐχεῖθεν. ; 
P τῆς. Sie quinque Regg. et Coisl. J. Deest in 

edit. 


1085 ORATIO XXI. — IN LAUDEM ATIIANASII, 4086 


sus fuerit, sibique aliud quodpiam bonum, vero bono prastabilius esse — persuaserit, malum utique 
make opinionis fructum decerpens, nimirum, ut vel tenebris mulctetur, vel. eum. tanquam | ignem 
videat, quem nt lucem. minime cognovit. 

I". Ταῦτα ὀλίγοις μὲν ἐφιλοσυφήθη, xal τῶν νῦν, A — MI. Hiec paucis, tam nostra tempestatis, quam 
γαὶ τῶν πάλαι (ὀλίγοι γὰρ οἱ τοῦ Θεοῦ, εἰ xal πάντες — priscis hominibus cura ac studio fuerunt (pauci 
πλάσματα), νομοθέταις, στρατηγοῖς, ἱερεῦσι, zpogf- enim Dei sunt, quamvis omnes ipsius figmenta 
ταις, εὐαγγελισταῖς, ἀποστόλοις, ποιμέσι, διδασχά- — sint), legislatoribus, bellicis ducibus , sacerdotibus, 
λοις, χαὶ (58) παντὶ πνευματιχῷ πληρώματι: χαὶ συ- prophetis, evangelistis, apostolis, pastoribus, doctog 
στήματι, ἐν δὲ τοῖς πᾶσι, χαὶ τῷ νῦν ἐπαινουμένῳ. — ribus, omnique spirituali cetui atque. agmini, 
Τίνας δὴ λέγω τούτους ; Οἷον τὸν ᾿Ενὼχ ἐχεῖνον, τὸν — inter omnes autem eos huie quoque, in cujus lau- 
Nóc, τὸν ᾿Αὐραὰμ, τὸν Ἰσαὰχ, τὸν Ἰαχὼδ, τοὺς — dem hoe a nobis habetur oratio, Quos tandem lios 
δώδεχα πατριάρχας, τὸν Μωῦσέα (39), τὸν "Aagüw, dico? Enoch illum, Noe, Abraham, Isaae, Jacob, 
τὸν Ἰησοῦν, τοὺς Κριτὰς, τὸν Σαμουὴλ, τὸν Δαδὶδ, — duodecim patriarchas, Moysem, Aaroncin, Josue , 
τὸν Σολομῶντα μέχρι τινὸς, τὸν Ἡλίαν, τὸν Ἐλ:σ- — Judices, Samuelem, Davidem, Salomonem aliquan- 
σαῖον, τοὺς πρὸ τῆς αἰχμαλωσίας προφήτας, τοὺς pc- — ἰδρον, Eliam, Elisaeum, prophetas, qui vel captivi - 
τὰ τὴν αἰχμαλωσίαν * χαὶ (40) τὰ τελευταῖα δὴ ταῦτα — Valem antecesserunt, vel post eam exstiterunt, 
τῇ τάξει, xaX πρῶτα τῇ (41) ἀληθείᾳ, ὅσα περὶ τὴν — Alque hzc, ordine quidem postrema , ceterum 
Χριστοῦ σάρκωσιν, fiot πρόσληψιν, τὸν πρὸ τοῦ qu- — revera prima, qui circa Christi Incarnationen, 
τὸς λύχνον, τὴν πρὸ τοῦ Λόγου φωνὴν, τὸν πρὸ τοῦ D seu humanitatis assumplionem , contigerunt, nimi- 
Mzsízou μεσίτην, μεσίτην Παλαιᾶς Διαθήχης xoi — rum lucernam illam ante Lucem, vocem ante Ver- 
Νέας, Ἰωάννην τὸν πάνυ, τοὺς Χριστοῦ μαθητὰς,Ἠ — bum, mediatorem ante Mediatorem, hoc est, exi- 
τοὺς μετὰ Χριστὸν, T| λαοῦ προχάθεσθὲ ντας, ἣ διὰ λό- — mium {πὰ Joannem, qui medius inter Vetus et 
yo» φανερωθέντας, ἣ διὰ σημείων γνωρισθέντας (42), — Novum Testamentum exstitit, Christi discipulos , 
7| τελειωθέντας δι᾽ αἵματος. eos denique, qui post Christum vel plebi przfue- 
runt, vel per sermonem ac doctriuam in conspicuum venerunt, vel per miracula nobilitati sunt, 
vel per sanguinem. consummati. 


. Τούτων ᾿Αθανάσιος, τοῖς μὲν ἡμιλλήθη, τῶν 388 !V. Ex his Athanasius alios exiequavit, ab 
δὲ iod ἀπελείφθη, ἔστι δὲ οὺς xal ὑπερέσχεν, ci aliis paululum abfuit, nonnullos etiam, nisi hoc 
μὴ τολμηρὸν εἰπεῖν" xai τῶν μὲν τὸν λόγον, τῶν δὲ — audacius a me dictum videatur, anlecessit ; atque 
τὴν πρᾶξιν, τῶν δὲ τὸ πρᾶον, τῶν δὲ τὸν ζῆλον, τῶν — aliorum sermonem et eruditionem, aliorum actio- 


6i τοὺς χινδύνους, τῶν ὃὲ τὰ πλείω, τῶν 0i τὰ (45) mem, aliorum mansuetudinem , aliorum zelum, 
ἅπαντα roi ip χαὶ ἄλλο ἀπ᾽ ἄλλον κάλλος Aa- — aliorum  dimicationem , aliorum multa, aliorum 
6», ὥσ ἱ τὰς μορφὰς μεθ᾽ ὑπερθολῇς γράφον- ^ omnia imitando consecutus, alque aliud ab alio 
i τὴν ἑαυτοῦ Ψυχὴν συναγαγὼν, ἕν — mutuatus, quemadmodum qui formas seu imagines 
ἀρετῆς εἶδος ix πάντων ἀπηχριθώσατο, τοὺς μὲν ἐν — Singulari studio et elegantia pingunt, atque in unam 
λόγῳ δεινοὺς τῇ πράξει, τοὺς πραχτιχοὺς δὲ τῷ λόγῳ — Suiipsius animam complexus, unum ex ommibes 
νιχῆσας" εἰ βούλε: δὲ, λόγῳ μὲν τοὺς εὐδοχίμους ἐν — perfectum virtutis simulacrum edidit : sic videlicet 


λόγῳ, πράξει δὲ τοὺς πραχτιχωτάτους ὑπερθαλών * — Se comparans, ul el disertos actione, el rerum 


C 


χαὶ τοὺς μὲν xaz' ἀμφότερα μέσως ἔχοντας, τῷ περὶ — gerendarum facultate praeditos eruditione atque 
τὸ ἕτερον ὑπερθάλλοντι " τοὺς δὲ χαθ᾽ ἕτερον (A4) eloquentia vinceret; aut si mavis, et doctrine gloria 
ἄχρους, τοῖς ἀμφοτέροις παραδραμών. Ka εἰ μέγα florentes, doctrina, et rehus gerendis aptissimos, 
τοῖς προλαθοῦσι, τὸ παράδειγμα τούτῳ γενέσθα! τῆς — aclione superaret : atque, et iis, qui mediocrem in 
ἀρετῆς, οὐχ ἧττον εἰς εὐφημίαν τῷ ἡμετέρῳ χαλῷ, utroque genere laudem habebant, eo superior esset, 
τὸ τοῖς μετ' αὐτὸν γενέσθαι παράδειγμα. quod in altero horum summe excelleret; et rursus , 
iis, qui altero. duntaxat genere summopere  eminebant, hoc nomine prastaret, quod utraque virtute 
polleret. Quod si his qui ipsum :etate praecesserunt, virtulis exemplum — ipsi praebuisse magnum et liono- 
rificum est, non minus certe huic nostro. proclarum censeri debet, quod posteris exemplum — ipse 
fuerit, 

E'. Πάντα μὲν δὴ τὰ ἐχείνου λ 

εἰν μαχρότερον ἂν εἴη τ 


ιν τε χαὶ θαυμά- D —. V. Atque omnem quidem illius vitam sermone 
χὺν, ἢ χατὰ τὴν παροῦσαν — prosequi ae laudibus efferre longius fortasse fuerit, 
ὁρμὴν τοῦ λόγου, χαὶ ἱστορίας ἔργον, οὐχ εὐφημίας" — quam hujus orationis institutum ferat , ac non tam 
ἃ χαὶ ἰδίᾳ παραδοῦναι. γραφῇ παίδευμά τε χαὶ ἤδυ-- — encomii opus quam liüstoriz; quam etiam ut poste- 
σμα τοῖς εἰς ὕστερον, εὐχῖς ἔργον ἐμοὶ, ὥσπερ ὃν — ris documento atque oblectationi futuram peculiari 


(58) Καί. Sic Reg. a, bm, ph. Dina in ed. (42) Διὰ «Ἰόγου zavepofi£rzac, ἢ διὰ σημείων, 
59) Mo?ca. ln pluribus, Μωσέ γγωρισθέντας. Quinque. lezgg. et Combef., διὰ στα 
40) Καί, Deest in nonnullis. μείων γνωρισθέντας, ἢ διὰ λόγου φανερωθέντας. 

" 41) Τῇ. Sie quatuor Regg. et. Combef. In οὐ,» (43) Τά. Deest in quatuor Regg. et Or. t. 


ἢ. (44) Ka9^ ἕτερον". Coisl. 4, x4" ἐχάτεοον. 


1087 


dum ipse divi Antonii vitam conscripsit, monastica 
nempe vile precepta sub narrationis specie tan- 
quam lata lege promulgans. Verum cum pauca ex 
multis illius rebus, qu:sque nunc nobis, ut notiora 
et insigniora, uliro memoria suppeditat, commeno- 
vavimus (ut simul et. cupiditati nostris satisfacia- 
mus, et officium huie festo debitum persolvamus ), 
plura iis, quibus ea cognita sunt , relinquemus. 
Neque enim alioqui pium, nec tutum est, cum im- 
piorum hominum vita memorix: prodatur, eximios 
pietate viros silentio pritermittere; idque in ca 
civitate, quam vix etiam multa virtutis exempla 
servare possin!, quippe qui, ut circos et theatra, 

3&9 VI. Ille igitur in divinis moribus ae discipli- 
nis siatim educatus est, eum liberalibus artibus per 
exiguum temporis spatium tribuisset, ne videlicet 
hujusmodi rerum omnino rudis et ignarus, eaque 
nescire , qu: sibi contemnenda duxerat, videretur. 
Neque euim nobilem et egregiam animi indolem 
vanis studiis occupari sustinuit, eodemque modo 
afliei, quo imperiti athletz:e, qui dum aerem plus 
quam corpora feriunt, priemiorum spe frustrantur. 
Atque, et Veteris et Novi Testamenti libros omnes 
ita permeditatus, ul ne unum quidem quispiam 
alius, non modo contemplatione, sed etiam morum 
$c vite splendore ditatur, ae mirifice utrumque 
connectit, catenam vere auream, et quie a plerisque 
minime necti queat : hane nimirum rationen: 
iniens, ut et vita duce ad contemplationem utere- 
lur, et contemplatione vitam obsignaret. Nam et 
timor Domini principium est sapienti: , velut pri- 


S. GREGORII! THEOLOGI 


scripto mandare cumprimis optarem , quemadmo- A ἐχεῖνος ᾿Αντωνίου τοῦ θείου βίον συνέγραφε, τὸ 


1088 
n 
μοναδιχοῦ βίου νομοθεσίαν, ἐν πλάσματι διηγή- 
σεως (45). Ὀλίγα δὲ £x πολλῶν τῶν ἐχείνου δι- 
ἐξελθόντες, χαὶ ὅσα σχεδιάζει ἡμῖν νῦν (46) 4j μνήμη 
ὡς γνωριμώτερα, ἵνα τόν τε ἡμέτερον ἀφοτιω- 
σώμεθα πόθον, χαὶ τῇ πανηγύρει τὸ εἰχὸς ἐχ- 
πληρώσωμεν (47), τὰ πλείω τοῖς εἰδόσι παρήσομεν. 
Οὐδὲ γὰρ ἄλλως ὅσιον, οὐδὲ ἀσφαλὲς, ἁσεθῶν μὲν 
βίους τιμᾶσθαι ταῖς μνῆμαις, τοὺς δὲ. εὐσεδείᾳ δι- 
ενεγχόντας, σιωπῇ παραπέμψασθαι (8) " xal ταῦτα 
ἐν πόλει, ἣν μόλις ἂν xal 7 
γματα σώσειεν, ὥσπερ τοὺς ἱππιχοὺς χαὶ τὰ θέατρα, 
οὕτω δὴ χαὶ τὰ θεῖα παίζουσαν. 


πολλὰ, τῆς ἀρετῆς ὑποδεί- 


ita res quoque divinas pro ludo habeat, 


B 


Q'. Ἐχεῖνος ἐτράφη μὲν εὐθὺς ἐν «oic θείοις ἥθεσι 
χαὶ παιδεύμασιν, ὀλίγα τῶν ἐγχυχλίων φιλοσοφήσας, 
τοῦ μὴ δοχεῖν παντάπασι τῶν τοιούτων ἀπείρως 
ἔχειν, μηδὲ ἀγνοεῖν ὧν ὑπεριδεῖν ἐδοχίμασεν. Οὐδὲ 
(49) γὰρ ἠνέσχετο τὸ τῆς ψυχῆς εὐγενὲς χαὶ φιλότι- 
μον ἐν τοῖς ματαίοις ἀσχοληθῆναι, οὐδὲ ταυτὸν πα- 
θεῖν τῶν ἀθλητῶν τοῖς ἀπείροις, οἱ τὸν ἀέρα πλείω 
παίοντες ἣ τὰ σώματα, τῶν ἄθλων ἀποτυγχάνουσι. 
Καὶ πᾶσαν μὲν Παλαιὰν Βίόλον, πᾶσαν δὲ Νέαν 
ἐχμελετήσας, ὡς οὐδὲ μίαν ἕτερος, πλουτεῖ μὲν 
θεωρίαν, πλουτεῖ δὲ βίου λαμπρότητα, χαὶ πλέχει 
θαυμασίως ἀμφότερα, τὴν χρυσῆν ὄντως σειρὰν, καὶ 
τοῖς ἄπλοχον" βίῳ μὲν ὁδηγῷ θεωρίας, 
θεωρίᾳ δὲ τὰ βίου. χρησάμενος. ᾿Αρχή τε γὰρ 
σοφίας φόθος Κυρίου, οἷόν τι πρῶτον σπάργανον " 
χαὶ σοφία τὸν oif ον ὑπερύᾶσα, xai εἰς τὴν ἀγάπην 
ἀναθιθάσασα, Θεοῦ φίλους ἡμᾶς xal υἱοὺς ἀντὶ δού- 


πολλοῖς 


λων ἐργάζεται. 


mum quoddam ineunabulum ; et sapientia, cum timorem excesserit, atque ad. charitatem nos subve- 


xerit, ex servis jam amicos Dei ac filios efficit. 

VIE. Sie porro educatus et. institutus. ( ut nunc 
quoque eos oporteret, qui plebis antistites futuri, 
magnumque Christi corpus tractaturi sunt, secundum 
magnum Dei consilium ac prazscientiam, qui: ma- 
gnarum rerum materiam longe ante przestruit), in 
magnum hunc sacerdotum ordinem cooptatur, atque 
in eorum, qui appropinquanti Deo. appropinquant, 
numerum ascribitur, ac sacrosancte stationis et 
ordinis honore affieitur, cunctisque ecclesiastico- 
rum graduum muneribus deinceps perfunctus (ut 
quà media sunt resecem ), Alexandrino populo, 
quod idem est ae si dixissem universo terrarum 
orbi, prificitur. Neque satis constituere possum, 
virtutisne praemium , an, ut esset Ecclesie fons ac 
vita, hujusmodi dignitatem acceperit. Hane enim 

(4: 5) 'Avcov(ov τοῦ θείου βίον... ἐν a. Pn 
διηγήσεως. Nicetas : Σχηματισάμενος διηγεῖσθαι τ 
τοῦ θείου ᾿Αντωνίου, χανόνας ἐξέθετο μοναδιχούς 
« Prictexens. Antonii res gestas narrare, vit:ie mona- 
sticie. regulas conseripsit. » Et. Scholiasta. codicis 
C yprii mouet cavendum, ne fictio existimetur, quod 
ἐν T ἄσματι διηγῆσ εῶς, ἐ sub LE irrationis specie, » 
dicatur "Athanasius Antonii vitam sc ripsisse, vir a 


mendacio remotissimus; sed Antonii vitam ab 
Athanasio serigtam, esse monasticze vilie. normam 


ac disciplinam Ἔν πλάσματι, οὐχ ὅτι ἐπλάσατο 
λέγει χατὰ ᾿Αντών!ον ἱστορίαν" μὴ λέγοιτ 
T: ΡΣ 4 : ὃ - 
I5 Y£voizo !] . ἀλλ᾽ ὃ λέγει τοιοῦτόν ἐστιν" 'H τοῦ 


D 


5 


Z'. Τραφεὶ 


xaX νῦν τοὺς λαοῦ προστήσεσθαι μέλλοντας, xa τὸ 


ὃὲ οὕτω xa παιδευθεὶς, ὡς ἔδει γε 


μέγα τοῦ Χριστοῦ (50) σῶμα μεταχειρίζεσθαι, xaxà 
τὴν χαὶ πρόγνωσιν, ἣ 
πόῤῥωθεν χαταδάλλεται τῶν μεγάλων πραγμάτων 
SU 


μεγάλην τοῦ Θεοῦ βουλὴν 


τε 
ποθέσεις, τῷ μεγάλῳ βήματι τούτῳ ἐγχαταλέ- 
γεται, xal τῶν ἐγγιζόντων εἷς τῷ ἐγγίζοντι “Θεῷ 
γίνετα!, xaX τῆς ἱερᾶς ἀξιοῦται στάσεώς τε χαὶ τάξεως, 

τῶν βαθμῶν ἀχολουθίαν διεξελθὼν, 
ἵνα τὰ ἐν μέσῳ συντέμω, τὴν τοῦ (50*) λαοῦ προεδρίαν 


xaX “πᾶσαν τὴν 


πιστεύεται, ταυτὸν δὲ εἰπεῖν, τῆς οἰχουμένης πάσης 


ἐπιστασίαν. πότερον & 
ἄθλον, ἣ τῆς 
σύνην λαμθάνει. 


δίψει τῆς ἀληθείας, ὥσπερ τὸν Ἰσμαὴλ, 7 


Καὶ οὐχ ἔχω λέγειν, ετῆς 


Ἐχχλησίας πηγὴν xat ζωὴν, τὴν ἱερω- 
Ἔδει γὰρ ἐχλείπουσαν ταύτην τῷ 
τισθῆναι, 


ἁγίου ᾿Αντωνίου βίου συγγραφὴ, νομοθεσία ἣν τοῦ 
μοναδιχοῦ. βίον, ete. 

(46) Νῦν. Deest in quinque Regg 

(41) "ExzAnpoccoper. Unus Reg., 
τες. 
(48) Παραπέμνασθαι. Regg. c, d, octo Colb., Or. 
παραπέμπεσθαι. 
(49) Οὐδέ. Sic sex Reg gg. et Or. 1. In ed., οὐ. 
(50) Tov Χριστοῦ. Per « Christi corpus, » intelli- 
gitur, vel « Ecelesi:e coetus, » cujus caput. est Cliri- 
ur vel « sacra Eucharistia. » 

(50*) Interpres legisse videlur, τοῦ τῆς ᾿Ἄλεξαν- 

δρείας λαοῦ, Evi. 


. et Or. 1. 
ἐχπληρώσαν- 


9 


"πὶ 


1059 


ORATIO XXI. — IN LAUDEM ATIUANASIT. 


46090 


T, ὥσπερ τὸν (94) Ἡλίαν, Ex τοῦ χειμάῤῥου, xaxztbo- A oportebat, veritatis siti languentem ac prope coufe- 


Ὑμένης àvogfpix τῆς γῆς (52), ἀναψύξαι, xal μι- 
χρὰ πνέουσαν ἀναζωοποιηθῆναι, xal σπέρμα τῷ 
Ἰσραὴλ ὑπολειφθῆναι " ἵνα μὴ γενώμεθα ὡς Σόδομα 
χαὶ Γόμοῤῥα (53), ὧν περιθόητος μὲν ἡ χαχία, περι- 
θοητοτέρα δὲ ἡ ἀπώλεια, πυρὶ καὶ θείῳ χαταχλυσθέν- 
των (4). Διὰ τοῦτο ἡγέρθη χέρας σωτηρίας ἡμῖν 
ἤδη χειμένοις (35), xat λίθος ἀχρογωνιαῖος, συνδέων 
ἑαυτῷ τε χαὶ ἀλλήλοις ἡμᾶς, ἐνεθλήθη χατὰ χαιρὸν, 
ἣ πῦρ χαθαρτήριον τῆς φαύλης ὕλης χαὶ μοχθηρᾶς, 
J| πτύον γεωργιχὸν, (p τὸ χοῦφον τῶν δογμάτων xa 
πὸ βαρὺ διαχρίνεται, T] μάχαιρα τὰς τῆς χαχίας ῥί- 
ζας ἐχτέμνουσα" xal ὁ Λόγος εὑρίσκει τὸν ἑαυτοῦ 
σύμμαχον, χαὶ τὸ Πνεῦμα καταλαμθάνει τὸν ὑπὲρ 
αὐτοῦ πνεύσοντα. 


H'. Οὕτω μὲν οὖν χαὶ διὰ ταῦτα, ψήφῳ τοῦ λαοῦ 
παντὸς, οὐ χατὰ τὸν ὕστερον νιχήσαντα πονηρὸν τύ- 
πον, οὐδὲ φονιχῶς τε χαὶ τυραννιχῶς, ἀλλ᾽ ἀπόστο. 
λιχῶς τε xal πνευματιχῶς, ἐπὶ τὸν Μάρχου θρόνον 
ἀνάγεται, οὐχ ἧττον τῆς εὐσεθείας, ἣ τῆς προ- 
εδρίας (56) διάδοχος. τῇ μὲν γὰρ πολλοστὸς ἀπ᾽ 
ἐχείνου, τῇ δὲ εὐθὺς μετ᾽ ἐχεῖνον εὑρίσχεται." ἣν δὴ 
χαὶ χυρίως ὑποληπτέον διαδοχήν. Τὸ μὲν γὰρ ὁμό- 
γνωμον xax ὁμόθρονον, τὸ δὲ ἀντίδοξον xax ἀντίθρο- 
νον" xai ἡ μὲν προσηγορίαν (57), fj δὲ ἀλήθειαν 
ἔχει διαδοχῆς. Οὐ γὰρ ὁ βιασάμενος, ἀλλ᾽ ὁ βιασθεὶς 
διάδοχος" οὐδὲ ὁ παρανομήσας, ἀλλ᾽ ὁ προδληθεὶς 
ἐννόμως " οὐδὲ ὁ τἀναντία δοξάζων, ἀλλ᾽ ὁ τῆς αὐτῆς 
πίστεως εἰ μὴ οὕτω τις λέγοι διάδοχον, ὡς νόσον 
ὑγιείας (98), χαὶ φωτὸς σχότος, χαὶ ζάλην γαλήνης, 
xaX συνέσεως ἔχστασιν. 


ctam, Ismaelis instar, potione refici, aut, velut Eliam, 
relrigerata per siccitatem terra , e torrente refocil- 
lari, paululumque spirantem ad. vitam revocari, ac 
semen Israeli relinqui ; ne ut Sodoma et Gomorrha 
efliceremur, quarum celebris quidem est improbi- 
las, celebrior autem. interitus, incolis nempe igni 
et sulphure oppressis atque obrutis, Propterea 
nobis jam jacentibus cornu salulis ereetum est, 
lapisque angularis, nos, et sibi , et inter nos con- 
stringens, opportune 399 injectus est, aut. ignis 
make et vitiose materi purgator, aut rusticum 
ventilabrum, quo, inter dogmata, levia a. gravibus 
discernuntur, aut gladius vitii radices exscindens : 
atque adeo Verbum belli socium invenit, et Spiritus 
liominem, qui pro se spiret, nanciscitur. 


: VII. Sie igitur, atque ob eas. causas, totius po- 
puli suffragiis, non autem secundum pravum exera- 
plum, quod. postea inolevit, neque per vim ac οἵο- 
dem, sed apostolico et. spirituali modo. ad Marci 
thronum evehitur, non minus pietatis quam sedis 
successor; lempore quidem ab eo remotissimus, 
pietate autem. illi proximus invenitur; qu:e qui- 
dem proprie suecessio existimanda est. Nam qui 
eamdein fidei doetrinam profitetur, ejusdem quoque 
lhroni socius est: qui autem. contrariam senten- 
liam tuetur, adversarius quoque in. throno censeri 
debet. Atque hzc quidem nomen, illa vero. rem 
ipsam et veritatem habet successionis. Neque enim 
qui per vim irrupit, successor habendus est, sed 
qui vim perpessus est : nec qui leges violavit, se 
qui modo legibus consentaneo creatus est : nec qui 


contraria dogmata tenet, sed qui eadem fide praeditus est; nisi quis fortasse ita successorem dicat, 
quemadmodum morbum sanitati , et tenebras luci, et. tempestatem | tranquillitati, et inentis alienatio- 


nem prudenti: succedere dicimus, 

Θ΄. Ἐπεὶ ài οὕτω προδάλλεται, οὕτω xai τὴν 
ἀρχὴν (59) διατίθεται. Οὐ γὰρ ὁμοῦ τε χαταλαμθά- 
νει τὸν θρόνον, ὥσπερ οἱ τυραννίδα τινὰ, T) χληρονο- 
μίαν παρὰ δόξαν (00) ἁρπάσαντες, xai ὑδρίζει διὰ 
τὸν χόρον. Ταῦτα γὰρ τῶν νόθων χαὶ παρεγγράπτων 
ἱερέων (01) ἐστὶ, xax τοῦ ἐπαγγέλματος ἀναξίων " ol 
μηδὲν τῇ ἱερωσύνῃ προεισενεγχόντες, μηδὲ τοῦ χα- 
λοῦ προταλαιπωρήσαντες, ὁμοῦ τε μαθηταὶ xai δι- 
δάσκαλοι τῆς εὐσεθείας ἀναδείχνυντα!, χαὶ πρὶν χαθ- 
αρθῆναι χαθαίρουσι - χθὲς ἱερύσυλοι, xa σήμερον 
ἱερεῖς " χθὲς τῶν ἁγίων ἔξω, xaX μυσταγωγοὶ σήμε- 
ρον" παλαιοὶ τὴν χαχίαν, xal σχέδιοι τὴν εὐσέθειαν" 


(54) Τόν". Deest in pluribus codd. — 

53) Κατεψυγμένης ... τῆς γῆς. Coisl. 1 et Par., 
χατεψυγμένην τὴν γῆν. " I 

(55) Kal Γόμοῤῥα. Reg. Cypr., χαὶ τὰ τῆς Γομόῤ- 
ῥας πάθωμεν. 

(94) Καταχιιυσθέγτων. In quibusdam, χαταχαυ- 
σθέντων. . 

(95) Ἤδη κειμένοις. Sic Regg. plures, Coisl. 2, 
Pass. Sic etiam legunt Nicet. et Bill. In ed. Par., 
ἠδιχημένοις, « injuria aflectis, » : 

(96) Προεδρίας. Or. 1 addit, ἐχείνου, « non minus 
pietatis, quam sedis illius successor. » 


IX. Posteaquam autem ad hune modum przsul 
designatus est, ad hune quoque protinus modum 
imperium administrat, Non enim simul atque ad 
thronum pervenit, velut qui. tyrannidem quamdam 
aut hzereditatein preter. spem arripuerunt, slatiin 
ob saturitatem in. petulantiam prorupit; hoc enim 
adulterinorum sacerdotum est, et eorum qui obre- 
pserunt, quique munere quod profitentur, indigni 
sunt : qui cum nihil prius ad. sacerdotium attule- 
rint, nullas :rumnas virtutis causa pertulerint, 
discipuli simul magistrique pietatis creantur, alios- 
que ante purgant, quam ipsi purgati fuerint : heri 


(97) Kal ἡ μὲν προσηγορίαν, etc. Reg. a, xa* 
ἡ uiv προσηγορία, ἢ δὲ ἀλήθεια ἐδείχθη διαδο- 
χῆς. , . 

(58) Ὑγιδίας. Reg. bm, ὑγείας. Ὁ : 
(59) Ἀρχήν. Nicetas, ἀξίαν, « sic munere fungi- 
tur. » 

: (60) Παρὰ 8c&av. Reg. ph, Bas., Till., παράδο- 
$9. À 

(61) Ἱερέων. Billius, « Przsulum. ». Non male ; 
hie namque agitur « de adulterinis sacerdotibus, » 
qui, nulla virtute, imo cum multis vitiis, « ad tliro- 
num perveniunt.» 


1021 


sacrorum  anlistiles ; veleres vitio, pietate ru- 
des et recenles; quod gratiw ac favoris humani , 
non Spiritus opus est; qui cum cetero. omnia 
violenter pervaserint, ad extremum ipsam quo- 
que pietatem tyrannide premunt : quorum non 
nores dignitati, sed dignitas 3891 moribus fidem 
astruit, ordine admodum przpostero : qui denique 
plura pro suis, quam pro populi ignorantiis *", sa- 
erificia debent; ac prorsus duorum alterum pec- 
cant, vel quia venia ipsi opus habent, ultra modum 
aliis ignoscenles, ut sic vitium non modo non re- 
primatur, sed etiam doceatur, vel quia imperii 
acerbitate peccata sua obtegunt : quorum utrumque 
fugiens Athanasius, vita quidem sublimis erat, 
verum animo humilis: atque ea quidem virtute , ut 
nemo ad eam aspirare posset, czlerum ea comi- 
tate, ut ad ejus congressum facilis omnibus aditus 
pateret, mansuetus, ab ira alienus, ad miserationem 
propensus, sermone jucundus, moribus jueundior, 
facie angelicus , animo magis angelicus; in incre- 
pando placidus, in laudando erudiendi vim habens ; 
Sic utrumque temperans, ut. neutrum horum pec 
jimmoderationem labefactaret, verum et increpatio 
paternam charitatem, et laudatio imperio dignam 
gravitatem obtineret ; nec aut mollities dissoluta , 
aut severitas rigida el telrica essel; 
haberet, utraque vero sapienti: 


S. GREGORII THEOLOGI 


sacrilegi, hodie sacerdotes; heri, profani, hodie A ὃ ἔργον χάριτος ἀνθρωπίνης 


laudem consequeretur ; 
propter mores abunde ad institutionem sufficientes, magnopere opus haberet ; 


1052 

, οὐ τῆς τοῦ Πνεύματος - 
0, ὅταν πάντα διεξέλθωσι βιαζόμενοι, τελευταῖον 
τυραννοῦσι xai τὴν εὐσέόειαν * ὧν οὐχ ὁ τρόπος τὸν 
βαθμὸν, ὁ βαθμὸς δὲ τὸν τρόπον πιστεύεται, παρὰ 
πολὺ τῆς τάξεως ἐναλλαττομένης " 
ἑαυτῶν, ἣ τῶν τοῦ λαοῦ ἀγνοημάτων, τὰς θυσίας 
ὀφείλουσι " καὶ πάντως τῶν δύω τὸ ἕτερον ἁμαρτά- 
ἴσθαι συγγνώμης, ἄμετρα συγγινώ- 
V μήτε ἀναχόπτοιτο χαχία, ἀλλὰ xol 


οἱ πλείους ὑπὲρ 


δε 


νουσιν, ἣ τῷ δὲ 
σχοντες, ὡς ἃ 


διδάσχοιτο, ἣ τῇ τραχύτητι 
συγχαλ dw ὯΩν οὐδέτε ρον ἐχεῖνος * 


τῆς ἀρχῆς, τὰ ἑαυτῶν 
ἀλλ᾽ ἣν ὑψη- 
τῷ φρονήματι" xaX 


λὸς μὲν τοῖς ἔργοις, ταπεινὸς δὲ 
ἣν μὲν ἀρετὴν ἀπρόσιτος, τὴν ἐντυγίαν δὲ χαὶ λί 
τὴν μὲν ἀρετὴν ἀπρόσιτος, τὴν ἐντυχίαν δὲ χαὶ λίαν 
εὐπρόσιτος, πρᾶος, ἀόργητος, συμπαθὴς, ἡδὺς τὸν 
λόγον, ἡδίων τὸν τρόπον, ἀγγελιχὸς τὸ εἶδος, ἀγγε- 
λικώτερος τὴν διάνοιαν, ἐπιτιμῆσαι γαληνὸς, ἐπαινέ- 
σαι παιδευτιχός (62)* χαὶ μηδέτερον τῶν χαλῶν τῇ 
ἀμετρίᾳ λυμήνασθαι, ἀλλὰ ποιῆσαι xaX τὴν ἐπιτίμη- 
σιν πατριχὴν, xai τὸν ἔπαινον &pyuxóv* μήτε τὸ 
ἁπαλὸν ἔχλυτον, μήτε στυφὸν τὸ αὐστηρόν " ἀλλὰ τὸ 
μὲν ἐπιείχειαν, τὸ δὲ φρόνησιν, xaX φιλοσοφίαν (65) 
ἀμφότερα" ἐλάχιστα μὲν λόγου διὰ τὸν τρόπον δεόμε- 
νος ἀρχοῦντα πρὸς παιδαγωγίαν" ἐλάχιστα ὃὲ ῥάθδου 
διὰ τὸν λόγον " ἔτι δὲ ἐλάττω τομῆς, διὰ τὴν ῥάθδον 


μετρίως πλήττουσαν. 


quin potius illa faeilitatis et benignitatis, hiec prudenti: nomen 


ita denique se comparans, ut nec sermone, 
nec rursus, propier vim 


facultatemque dicendi, virga admodum egeret ; sectione ἄμ multo minus, ob virzam moderate ferientem. 


X. Quid autem vobis hominem ΠΟ τς atti- C 


net? Hunc Paulus antevertens depinxit; sive cum 
pontificem illum magnum, qui cclos penetravit *^, 
depredicat (huc enim usque progredi non dubita- 
bit oratio, eum Scriptura eos, qui secundum Chri- 
stum vivunt, pro Christis agnoscat) ; sive eum Ti- 
motheo, in epistola quam ad eum scribit, leges 
imponit, eum, qui Ecclesiw antistes futurus est, 
sermone fingeus atque informans ". Nam si legem 
eam, velut regulam quamdam , ei, qui ab his rebus 
laudatur, admoveris, quam recta ea sit, liquide 
perspicies. Agite igitur, ac mecum laudationis mu- 
nus suscipite. Nam circa orationem laboro, ac multa 
quidem 'pretermittere cupio; verum alias ab alio 
detineor, neque, quod pricellit, reperire queo, 
velut in corpore undequaque «quali atque eleganti. 
Mihi enim , ut quidque occurrit, ita pulchrius ac 
prastantius videtur, et orationem ad se rapit. Fa- 
cite igitur, quieunque laudum illius priecones ac 
Llestes estis, ut virtutes illius inter vos partiamini, 
ac prieclarum $92 certamen inter vos ineatis, viri 


*5 Hebr. 1v, 14. 


(62) PaAnvéc ... παιδευτικός. Regg. plures opti- 
ma note, γαληνῶς ... παιδευτικῶς. « Placide incre- 
pando, laudando s alubriter. » 

(65) di.locogiar. Nicetas, ἀρετήν, « virtutem. » 

(64) Καλεῖν" ἡ ἡ Γραφή. Hac desunt in Regg. a, d, 
et Bas, 

(05) Πρὸς αὐτόν. Deest in AE d. 

(06) Ἐπισκοπῆς. Coisl. 2, aliique, τῆς ἐπισχο- 


557 Hebr, 3X5 4. 


. TE ἂν ὑμῖν ἀναζωγραφοίην τὸν ἄνδρα ; Παῦλος 
iod αὐὼν ἔγραψε " τοῦτο piv, ἐν οἷς τὸν ἀρχιερέα 
τὸν μέγαν, τὸν διεληλυθότα τοὺς οὐρανοὺς ἀνυμνεῖ 
(τολμήσει γάρ μοι χαὶ μέχρι τούτων ὁ λόγος, ἐπειδὴ 
Χριστοὺς οἷδε χαλεῖν ἡ Γραφὴ (04) τοὺς ζῶντας χατὰ 
Χριστόν )* τοῦτο δὲ, ἐν οἷς Τιμοθέῳ πρὸς αὐτὸν (65) 
γράφων νομοθετεῖ, τυπῶν τῷ λόγῳ τὸν ἐπισχο- 
πῆς (06) προστησόμενον. Εἰ γὰρ ὡς χανόνα τὸν νό- 
γνώσῃ σα- 
φῶς τὴν εὐθύτητα. Δεῦρο δὴ συμπανηγυρίσατέ μαι 
περὺ τὸν λόγον κάμνοντι, xa τὰ μὲν πλείω παρατρέ- 
χειν ἐθέλοντι, ἄλλοτε 0E ὑπ᾽ ἄλλου χατεχομένῳ, xaX 
οὐχ ἔχοντι τὸ νιχῶν (07) εὑρεῖν, ὥσπερ ἐν σώματι 
πανταχόθεν ἴσῳ τε χαὶ χαλῷ" ἀεὶ γάρ μοι τὸ προσπε- 
σὸν χάλλιον φαίνεται, xaY τοῦτο συναρπάζει τὸν λό-- 
γον. Δεῦρο οὖν μοι διέλεσθς (68) τὰ ἐχείνου χαλὰ, 
ὅσοι τῶν ἐχείνου ἐπαινέτα! χαὶ μάρτυρες, xaX ἀγῶνα 
χαλὸν ἀγωνίσασθε πρὸς ἀλλήλους, ἄνδρες ὁμοῦ xo 
γυναῖχες, νεανίσχοι xal παρθένοι, πρεσθῦται (69) 
μετὰ νεωτέρων, ἱερεῖς καὶ λαὸς, οἱ μοναδικοὶ χαὶ 


μιγάδες, οἱ τῆς ἁπλότητος xal τῆς ἀχριθείας, ὅσοι 


pov παραθείης τῷ ταῦτα ἐπαινουμένῳ, 


U ] Tim. nr, 2 sqq. 


πῆς. 

(07) Nucor. Jes., νιχᾷν. 

(08) Mor διέλεσθε. Deest μοι in Reg. ph. In aliis 
autem, pro διέλεσθε, legitur, διέλθετε, « enarre— 
lis. » 

(69) Πρεσδῦται. Reg. hu, et Combef., πρεσύύ- 
τεροῖ, « senes cum junioribus. » 


1095 ORATIO NNI. — IN 


LAUDEM ATIIANASIIF. 1094 


τῆς θεωρίας, xaY ὅσοι τὴς πρόξεως. 'O μὲν ἐπαινείτω A simul et femine, adolescentes et. virgines, senes et 


τὸ ἐν νηστείαις xai mpossuyaig, oíov ἀσώματόν τε 
χαὶ ἄῦλον * ὁ δὲ τὸ ἐν ἀγρυπνίαις τε xax ψαλμῳδίαις 
εὔτονόν τε (70) χαὶ ἀήττητον " ἄλλος τὸ ἐν προστα- 
cía τῶν δεομένων, ἄλλος τὴν πρὸς τὸ ὑπερέχον ἀν- 
τιτυπίαν (71), 3| πρὸς τὸ ταπεινὸν συγχατάθασιν. AL 
παρθένοι, τὸν νυμφαγωγόν᾽ αἱ ὑπὸ ζυγὸν, τὸν σω- 
φρονιστὴν " οἱ τῆς ἐρημίας, τὸν 
eris ἐπιμιξίας, τὸν νομοθέτην" οἱ τῆς ἀπλότητος, τὸν 
ὁδηγόν" οἱ τῆς θεωρίας, τὸν θεολόγον " οἱ ἐν εὐθυ- 
μίαις (15), τὸν χαλινόν " οἱ ἐν συμφοραῖς, τὴν παρά- 
χλησιν" τὴν βαχτηρίαν, ἡ πολιά " τὴν παιδαγωγίαν, 
ἡ νεότης dj πενία, τὸν ποριστήν (74) * ἡ εὐπορία, 
τὸν οἰχονόμον. Δοχοῦσί μοι χαὶ χῆρα! τὸν προστάτην 
ἐπαινέσεσθαι" καὶ ὀρφανοὶ, τὸν πατέρα " χαὶ πτωχοὶ, 
πὸν φιλόπτωχον " xa τὸν φιλόξενον, οἱ ξένοι " χαὶ 


πτερωτὴν [73}" οἱ 


ἀδελφοὶ, τὸν φιλάδελφον " οἱ νοσοῦντες, τὸν ἰατρὸν, ἣν 
βούλει νόσον χαὶ ἰατρείαν " οἱ ὑγιαίνοντες, τὸν φύ- 
laxa τῆς ὑγείας (13) * οἱ πάντες, τὸν πᾶσι πάντα 
γινόμενον (70), ἵνα χερδάνῃ τοὺς πάντας, ἣ πλείονας. 


juvenes, sacerdotes et populus, monachi et in soda- 
litio viventes, qui simplicitatis alumni estis, et qui 
exactioris vite studiosi, omnes denique, quorum 
vita, vel in contemplatione, vel in rebus gerendis 
versatur. [Hic illius, velut corpore vacantis ac ma- 
leri: expertis, in jejuniis atque orationibus assi- 
deitatem. laudibus evehat, ille insuperabilem in 
vigiliis ac. psalinodiis vigorem. Alius egentium 
curam et praesidium, alius, ut vel superbis et elatis 
restiterit, vel ad humiles se demiserit, narret. Vir- 
gines pronubum laudent; quie matrimonii jugo 
constrietze sunt, moderatorem; qui solitoriam vi- 
lam agunt , exeitatoren el erectorem ; qui in soda- 
litio vivunt, legislatorem ; simplices, deductorem ; 
speeulationi dediti, theologum; priecipites , fre- 
num ; calamitosi, consolatorem ; canities, baculum ; 
juventus, pedagogum; paupertas,  largitorem ; 
divitiie, dispensatorem. (Quin mihi videntur, et 
vidu: patronum laudatur: , et pupilli, patrem ; et 


pauperes, paeperum studiosum; et peregrini, hospitalem , et fratres, fratrum amantem ; agrotan- 
tes, medicum, idque cujuscunque morbi ae medicamenti volueris ; sani, valetudinis custodem ; 
omnes denique eum, qui omnia omnibus factus est, ut omnes, vel quam plurimos lucrifaceret *5. 


ΙΔ΄. Ταῦτα μὲν οὖν, ὅπερ εἶπον, ἄλλοι θαυμαζέ- 
τωσάν τε χαὶ ἀνυμνείτωσαν, οἷς σχολὴ τὰ μιχρὰ τῶν 
ἐχείνου θαυμάζειν. Μιχρὰ δὲ ὅταν εἴπω, αὐτὸν ἑαυτῷ 
συγχρίνων λέγω, χαὶ τὰ ἐχείνου τοῖς ἐχείνου παρεξ- 
ἐτάζων (οὐ γὰρ δεδόξασται (17) τὸ δεδοξασμένον, 
x&v ἡ λίαν λαμπρὸν, ἕνεχεν (18) τῆς ὑπερδαλλούτης 
δόξης, ὥσπερ ἡἠχούσαμεν )* ἐπεὶ xa ὀλίγα τῶν τού- 
που, ἑτέροις αὐτάρχη πρὸς εὐδοχίμησιν. Ἡμῖν δὲ 
( οὐ γὰρ ἀνεχτὸν χαταλείπουσι (79) τὸν λόγον, διαχο- 
νεῖν τοῖς ἐλάττοσιν), ἐπ᾿ αὐτὸ τὸ χυριώτατον (80) 
^V ἐχείνου τρεπτέον. Θεοῦ δὲ ἔργον, ὑπὲρ οὗ χαὶ ὁ 
λόγος, εἰπεῖν τι τῆς ἐχείνου μεγαληγορίας χαὶ ψυ- 
χῆς ἄξιον. 
tio. Deo vero, cujus causa hune quoque sermonem 
dixerimus, quod illius grandiloquenti:& animique 

IB'. "Hy ὅτε ἤχμαζε τὰ ἡμέτερα, xà χαλῶς ci- 
χεν, ἡνίχα τὸ μὲν περιττὸν τοῦτο, zai χατεγλωτ- 
τισμένον τῆς θεολογίας χαὶ ἔντεχνον, οὐδὲ πάροδον 


παίζειν, τὴν ὄψιν χλεπτούσαις τῷ τάχει τῆς μεταθέ- 

σεως, ἣ χατορχεῖσθαι τῶν θεατῶν παντοίοις χαὶ 

ἀνδρογύνοις λυγίσμασι, καὶ περὶ Θεοῦ λέγειν τι χαὶ 

ἀχούειν χαινότερον xat (81) περίεργον " τὸ δὲ ἁπλοῦν 
*8 | Cor. ix, 92. "8" fI Cor. ui, 10. 


70) Te. Deest in quinque Regg. et Or. 1. 

IN Πρὸς τὸ ὑπερέχον ἀντιτυπίαν. « Ut elatis 
yestiterit, » id est, « Priecellentibus, lmperatoribus, 
Prafectis, pietatis ac fidei hostibus, FLereticis, 
Etinicis, ete. » 

(12) Τὸν acepociiv. « Alas addentem, sublimi vo- 
latu excitantem, » 

(19) Εὐθυμίαις. Jes., εὐθυμία. . 

(74) Τὸν: ποριστήν. «Qui victui. necessaria sub- 
ministret. » 

13) Ὑγείας. Duo. Regg., ὑγιξίας. 

(r6) Γινόέμενον. Quatuor legg., Or. 2, Comb., 
γενόμενον. 

(11) Οὐ γὰρ δεδόξασται, εἴο. Alludit Theologus 
ad hzc verba Apost. HL. Cor. πὶ, 10 : « Nam nec 


ΧΙ. [lec igitur, ut diximus, alii mirentur e! prze- 
dicent, quibus tantum otii suppetit, ul exiguas 
illius virtutes laudibus prosequantur. Exiguas porro 
cum dico, ipsum secum comparans dico, ipsiusque 
virtutes cuin ipsius virtutibus conferens. ( neque 
enim id quod glorificatum est, glorificatum est ***, 
etiam si valde sit splendidum, propter exuberantem 
gloriam, velut litteris sacris proditum est); alioqui 
pauca etiam illius ornamenta. ejusmodi sunt, ut aid 
nominis celebritatem aliis abunde esse queant. No- 
bis autem (nec enim ferendum est, nos, relicto 
verbo, rebus levioris momenti ministrare), ad id, 
quod laudum ipsius caput est, counvertenda est ora- 


instituimus, acceptum referendurü eril, si quidpiam 
virtuti respondeat, 


3993 XII. Fuit quondam tempus, cum res no- 
stre florerent, ac prieclare se haberent, cum nimi- 
rum superflua hiec, et verborum lepore atque arte 
fucata tractandze: theologi: ratio, ad divinas caulas 
ne aditum quidem habebat : verum idem erat cal- 
culis ludere, inversionis celeritate. oculorum obtu- 
tum fallentibus, aut. omnigenis δὲ lascivis corporis 

D flexibus spectatores ludifieari, quod novi quidpiam 


glorificatum est, qnod claruit in hae parte propter 
excellentem gloriam, » ete, Ea. siquidem ad Atha- 
nasii laudes accommodans, signilicat illius virtutes, 
quas prius per congeriem enumeraverat, quamvis 
maxima laude diguie sint, parvas lamen haberi 
posse, si cum iis, quas mox allaturus est, compa- 
rentur. 

(78) Ἕγνεκεν., Plures codd., εἴνεχεν. 

(19) KacaAeizovct. Weg. d, Or. 1, Combef., xa- 
ταλιποῦσι. Alludit Gregorius. ad hiec Petri. verba, 
Act, vi, 2 : « Non est :quum nos derelinquere ver- 
bum Dei, et ministrare mensis. » 

(80) Kupiózazor. Par., χαιριώτατον. 

(81) Καινότερον xai, Wc desunt in plerisque 
codd 


1095 


contra ingenuusque sermo atque doctrina , pietas 
existimabater, Verum. posteaquam Sexti, et. Pyr- 
rhones, et contradicendi libidine incitata lingua, 
velut gravis quidam ac malignus morbus, in Eccle- 
sias nostras magno nostro malo irrepserunt, ac 
nugacilas doctrine atque eruditionis opinionem 
tulit quodque. Actuum liber de Atheniensibus nar- 
rat ?,. ad nibil aliud vacamus, quam ut novi aliquid 


S. GREGORII THEOLOCI 


ac curiosi de Deo vel dicere vel audire : simplex A τε 


1095 

€ τοῦ λόγου, εὐσέθεια Evoyuítezo. "Ao' 
ot, xol Πύῤῥωνες (82), καὶ ἡ ἀντίθετος 
γλῶσσα, ὥσπερ τι νόσημα δεινὸν χαὶ χαχόηθες, ταῖς 
εἰσεφθάρη " χαὶ ἣ φλυαρία mai- 
δευσις ἔδοξε, χαὶ, ὅ φησι περὶ ᾿Αθηναίων ἡ βίθλος 
τῶν Πράξεων, εἰς οὐδὲν ἄλλο εὐκαιροῦμεν, ἣ λέγειν 
τι xat ἀχούειν χαινότερον (85). "Q τίς Ἱερεμίας ὁδυ- 
ρεῖται (84) τὴν ἡμετέραν σύγχυσιν χαὶ σχοτόμαιναν, 
ὁ μόνος εἰδὼς ἐξισοῦν θρήνους πάθεσι! 


dicamus vel audiamus. O quis Jeremias confusionem nostram caligiuemque deplorabit? Ipse solus 


lamentationes calamitatibus ex:equare novit. 

XIII. Huic furori Arius quidem ille, a furore 
nomen habens, initium dedit; qui etiam petulantis 
et effrenatie. lingue poenas expendit, in obscenis et 
impuris locis exstinctus, atque orationis, non mor- 
bi, viribus oppressus, ac Jud: instar ὅδ᾽ ob eamdem 
Verbi proditionem disruptus. Verum alii hune mor- 
bum excipientes, impietatis artem. condiderunt, 
nimirum qui divinitatem Ingenito circumscribentes, 
non modo genitum, sed etiam. procedentem, divinz 
naturz finibus exturbarunt, nominis tantum socie- 
tate. Trinitatem. honorantes, imo ne hoc quidem 
ipsi integrum conservantes, At. non eodem modo 
beatus ille, et vere homo Dei, ac magua veritatis 
tuba. Quin potius, cum illud perspectum haberet, 
et tria hxc in. numerum unum contrahere, impii 
erroris esse, novique dogmatis Sabellii, qui primus 
divinitatis contraclionem excogitavit : el rursus 
tria, quantum ad naturam, distrahere, nihil aliud 
esse, quam portentosam divinitatis sectionem intro- 
ducere; hane rationem tenuit, ut unum, quantum 
ad divinitatem, pulchre servaret, et tria, quantum 
ad proprietates, pie doceret, nec aut per unum dei- 


II'. Ταύτης τῆς λύσσης ἤρξατο μὲν ἤλρειος, ὃ 
«ἧς μανίας ἐπώνυμος, ὃς χαὶ δίχην ἔδωχεν ἀχολά- 
στου γλώσσης, τὴν ἐν βεθήλοις τόποις χατάλυσιν, 
εὐχῆς ἔργον (85), οὐ νόσου γενόμενος, χαὶ τὴν Ἰούδα 
ῥῆξιν ὑποστὰς, ἐπ᾽ ἴσῃ προδοσίᾳ τοῦ Λόγου. Διαδε- 
ξάμενοι ὃὲ ἄλλοι τὴν νόσον, τέχνην ἀσεθείας ἐδη- 
μιούργησαν" οἱ, τῷ ἀγεννήτῳ τὴν θεότητα περι- 
γράψαντες, τὸ γεννητὸν, οὐ μόνον δὲ, ἀλλὰ χαὶ τὸ 
ἐχπορευτὸν ἐξώρισαν τῆς θεότητος, ὀνόματος χοι- 
νωνίᾳ μόνον τὴν Τριάδα τιμήσαντες, ἢ μηδὲ τοῦτο 
αὐτῇ τηρήσαντες. "AAA οὐχ ὁ μαχάριος ἐχεῖνος, xal 
ὄντως ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ, χαὶ μεγάλη σἀλπιγξ τῆς 
ἀληθείας. 'AXX εἰδὼς, τὸ μὲν εἰς ἀριθμὸν ἕνα τὰ 
τρία συστέλλειν, ἀθεότητος ὃν, χαὶ τῆς Σαθελλίου 
χαινοτομίας (80), ὃς πρῶτος θεότητος συστολὴν 
ἐπενόησε" τὸ δὲ τὰ τρία διαιρεῖν φύσεσι, χατα- 
τομὴν θεότητος ἔχφυλον" χαὶ τὸ ἕν χαλῶς ἐτήρησε, 
θεότητι γάρ" xoi τὰ τρία εὐσεθῶς ἐδίδαξεν, ἰδιότησι 
γάρ" οὔτε τῷ ἑνὶ συγχέας, οὔτε τοῖς τρισὶ διαστή- 
σας, ἀλλ᾽ ἐν ὅροις μείνας τῆς εὐσεθείας, τῷ φυ- 
γεῖν τὴν ἅμετρον ἐπὶ θάτερα χλίσιν τε xal ἀντί- 
θεσιν. 


tatem. confunderet, aut per tria distraheret, sed intra pielatis metas consisteret, immodicam in 
utramque partem inclinationem et oppositionem vitans. 


XIV. Atque idcirco primum in sancto 394 Con- 
cilio Nicxse habito, atque illo trecentorum et 
duodeviginti lectissimorum virorum numero quos 
Spiritus sanctus in unum coegerat, quantum in 
ipso fuit, morbum compressit; nondum ille quidem 
in episcoporum numerum allectus, verum primas 
tenens inler eos qui convenerant. Nam is tum 
rerum slatus erat, ul non minus virtute , quam 
graduum dignitate, honoris prwstantia censeretur, 
Deinde cum hoc malum pravi illius follibus jam 
excitatum atque inflammatum esset , majoremque 
orbis partem invaderet (hie enimvero tragosdie 

M ACE XYIDI21: 9 9 ACUTIS AS. 

(82) Σέξτοι καὶ Πύῤῥωνες. Sextus et Pyrrho 
erant philosophi, exteris. omnibus philosophis op- 
positi, qui, aliorum placita impugnantes, nihil certi 
esse conteudebant. 

(85) Kaivézepor. Coisl. 1, χενὸν χαὶ ἀνώνητον, 
« vanum et inutile. » 

(84) Ὀδυρεῖται. Sic Tillem. Combef., ó2ópatzo, 
« deploraverit. » Alii, ὀδύρεται. 

(85) Εὐχῆς ἔργον. « Orationis viribus. » Theodo- 
retus, lib. 1, €. 4 narrat. quomodo Arius, orante 
Alexandro Constantinopolitano praesule, miserabi- 
liter interierit. 

(86) Καινοτομιας. Coisl. x addit, ἴδιον. «Pro- 
prium iuvectie novitatis a Sahellio. » 


IA', Καὶ διὰ τοῦτο πρῶτον μὲν iv τῇ χατὰ Νί- 
χαιαν ἁγίχ (87) ταυτῃ συνόδῳ, χαὶ τῷ τῶν τρια- 
χοσίων ὀχτὼ xa δέχα ἀριθμῷ ἀνδρῶν λογάδων (88), 
οὺς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον εἰς ἕν ἤγαγεν (89), ὅσον ἣν ἐπ᾽ 
αὐτῷ, τὴν νόσον ἔστησεν " οὕπω μὲν τεταγμένος ἐν 
ἐπισχόποις, τὰ πρῶτα δὲ (90) τεταγμένος τῶν 
συνεληλυθότων - xoi γὰρ ἣν ἀρετῆς οὐχ ἧττον i) 
βαθμῶν ἡ προτίμησις. "Ἔπειτα τοῦ χαχοῦ ῥιπι- 
σθέντος ἤδη ταῖς αὔραις τοῦ πονηροῦ, χαὶ τὸ 
πλεῖον ἐπιλαμόάνοντος (ἐνταῦθά μοι xoi τὰ δρά- 
ματα, ὧν πᾶσα μιχροῦ πλήρης γῆ τε χαὶ θάλασσα), 
πολὺς μὲν περὶ αὐτὸν ὁ πόλεμος, ὡς γενναῖον προ- 


(87) Ἁγίᾳ. Deest in quinque Reg. et Or. 1. 

(88) Καὶ τῷ τῶν zpuaxocíor ὀχτὼ xal δέκα ἀρι- 
θμῷ ἀνδρῶν «ογάδων. Sic Coisl. 14, duo Colb., 
Par., Jes. Hc etiam a Billio reddita, licet in 
Graecis omissa. In. ed., xa τῷ τῶν λογάδων ἀρι- 
θμῷ. Cietera desunt. 

(89) Ἤγαγεν. Coisl, 1 et Par., συνήγαγεν. 

(90) Τὰ πρῶτα δέ, etc. Billius : « verum primi 
inter eos, qui simul cum ipsis eo perrexerant, or- 
dinis.» Per hauc interpretationem conjicit Billius 
Alhanasium, non inter ipsos concilii Patres, sed 
inter secundi ordinis theologos primas tenuisse. 
Nicetas vero aliter interpretatur, et innuit Athana- 
$ium sedisse, £v τοῖς πρωταγωνισταῖς εὐσεθείας, 


1097 ORATIO NNI. 


— IN LAUDEM ATIIANASII, 


1098 


στάτην τοῦ Λόγου" (πρὸς γὰρ zb ἀντιτεῖνον μάλιστα A ille initium capiunt, quarum fama terram pene ac 


ἡ παράταξις, xaX ἄλλοθεν ἄλλο τι τῶν δεινῶν περιῤ- 
ῥέον (91}" εὑρέτις (92) γὰρ xaxov ἡ ἀσέβεια, χαὶ 
λίαν τολμηρὸν εἰς ἐγχείρησιν: πῶς δὲ ἀνθρώπων 
ἔμελλον φείδεσθαι, οἱ θεότητος μὴ φεισάμενοι;) μία 
δὲ προσθολῶν xaX (95) χαλεπωτάτη. Συνεισφέρω τι 
xai αὐτὸς τῷ δράματι" ἀλλά μο: παρητήσθω (04) 
τὸ φίλον ἔδαφος ἡ πατρίς οὐ γὰρ τῆς ἐνεγχούσης, 
ἀλλὰ τῶν προελομένων (93) ἢ πονηρία. Ἢ μὲν γὰρ 
ἱερά τε xai πᾶσιν ἐπ᾽ εὐσεθείᾳ γνώριμος " οἱ δὲ 
ἀνάξιοι τῆς τεχούσης αὐτοὺς "ExxAnsia;. Φύεσθα: 
ὃὲ xai ἐν ἀμπέλῳ (90) βάτον ἡχούσατε" χαὶ Ἰούδας, 
τῶν μαθητῶν εἷς, ὁ προδότης. 


mare implevit), varium illi quidem ae multiplex, 
ut strenuo. Verbi defensori bellum infertur : (ad- 
versus eum enim qui obsistit, àc contra nititur, 
infestissima esse acies liostilis solet, atque aliunde 
aliud quoddam periculum influit; solers quippe et 
ingeniosa ad excogitanda mala est impietas, atque 
ad aliquid aggrediendum mire audax : quonam 
autem. modo hominibus parcerent, qui divinitati 
non peperceerant?) Unus tamen hic impetus atro- 
cissimus fuit. Nam ipse quoque ad haac trageediaim 
nonnihil confero. Atque. hie mihi clarissimum so- 
luin, patriam, inquam, meam, omni crimine solu- 


tum velim : improbitas enim, non patrie, sed iis, qui zuimi inductione ipsam elegerunt, assignand? 


est. Hla enim quippe sacra, et apud omnes pietatis laude clara et illustris est ; 
we indigni. Porro in vinea quoque spinam nasci audiistis * ; ac Judas, qui 


erat, proditor fuit ??, 


Ecclesia. ma- 
iu discipulorum numero 


lii autem 


IE'. Εἰσὶ μὲν οὖν, οἱ μηδὲ τὸν ὁμώνυμον (97) p XV. Nec vero desunt, qui ne meum quidem 


ἐμοὶ τῆς αἰτίας ἀφιᾶσιν" ὃς χατὰ παιδεύσεως 
ἔρωτα, τῇ ᾿Αλεξανδρέων ἐπιδημῶν τότε πόλει, χαὶ 
πάσης παρ᾽ αὐτοῦ τυχὼν δεξιώσεως, ἴσα χαὶ mat- 
δων ὁ τιμιώτατος, xal τῶν τὰ μέγιστα πιστευομέ- 
νων εἷς ὧν, ἐπανάστασιν, ὥς φασι, βουλεύεται τῷ 
πατρὶ χαὶ προστάτῃ (98). Καὶ ἣν τὸ μὲν δρᾶμα 
ἑτέρων, ἡ δὲ χεὶρ ᾿Αθεσσαλὼμ μετ᾽ αὐτῶν, ὡς ὁ 
λόγος. Εἴ τις ὑμῶν οἷδε (99) τὴν χεῖρα, ἣν ὁ ἄγιος 
χατεψεύσθη, xai τὸν ζῶντα νεχρὺν, χαὶ τὴν ἄδιχον 
ἐξορίαν, οἶδεν ὃ λέγω. Πλὴν τοῦτο μὲν ἐχὼν ἐπιλή- 
σομαι. Καὶ γὰρ οὕτως ἔχω ἐν τοῖς ἀμφιθόλοις, 
νεύειν χρῆνα: πρὸς τὸ φιλάνθρωπον, χαὶ ἀπογινώ- 
σχεῖν μᾶλλον, ἣ χαταγινώσχειν τῶν ὑπαιτίων. Ὁ 
μὲν γὰρ χαχὸς τάχιστα ἂν χαταγνοΐη χαὶ τοῦ ἀγα- 
θοῦ ὁ ἀγαθὸς ὃὲ οὐδὲ τοῦ χαχοῦ 
εἰς χαχίαν οὐχ ἕτοιμον, οὐδὲ εἰς ὑπόνοιαν εὐχε- 
Qéíz. Ὃ δὲ οὐχ ἔτι λόγος, ἀλλ᾽ ἔργον ἐστὶν, οὐδὲ 
ὑπόνοιά ἀνεξέταστος, ἀλλὰ 
γμένη. 

ne malum quidem 


^ic 


τις πίστις χεχηρυ- 


facile condemnaverit. 


ῥαδίως. Τὸ γὰρ C 


cognominem culpa liberent; qui doclrin:s amore 
ac studio tum temporis Alexandrie peregre agens, 
cum ab ipso humanissime, non secus ac filiorum 
charissimus, acceptus esset, tantamque apud eun 
gratiam et auctoritatem obtinuisset, uL res ei ma- 
ximi ponderis committerentur, consilium, ut homi- 
mum sermo est, capit, adversus patrem et patro: 
num insurgendi, Et quanquam alii trazoedie liujes 
auctores essen!, manus tamen Absalonis, ut dicitur, 
cum illis erat **, Si quis vestrum est, qui manuni 
395 illam, ex qua sancto viro falsum crimen con- 
flatum est, et mortuum illum viventem, et injustum 
exsilium norit, quid dicam intelligit, Verum hoc 
lubens obliviscar. Si enim existimo, in dubiis et 
incertis rebus faciendum nobis esse, ut ad. beni- 
gnitatem et humanitatem propensiores simus, et 
crimini obnoxios absolvamus polius, quam con- 
demnemus. Malus enim celerrime adducitur, ut 
bonum etiam virum condemnet ; contra vir probus 


Qui enim ad vitium minime proclivis est, is nec facile ad 


ale de alio suspicandum movetur. Quod autem jam non sermo, sed res est, nec inexploratà quz. 
dam suspicio, sed certissimis argumentis nixa persuasio, id etiam narrabo. 


IGQ'. Τέρας τι Καππαδόχιον, Ex τῶν ἐσχατιῶν 
τῶν ἡμετέρων ὁρμώμενον, πονηρὸν τὸ γένος, πο- 
νηρότερον τὴν διάνοιαν, οὐδὲ παντελῶς ἐλεύθερον, 
ἀλλ᾽ ἐπίμιχτον, οἷον τὸ τῶν ἡμιόνων γινώσχομεν " 
?! Luc. vi, 16. 


' Prov, xxvi, 9. 53 [L Reg. xv, 5. 


c inter primos pietatis pugiles ac defensores,» id D 


est, «inter concilii Patres. ». Unde Gregorius hanc 
rationem reddit, quod scilicet, « nou minus virtute, 
quam graduum diguilate, honoris pristantia. cen- 
seretur. » 

(01) Περιῤῥέον. Or. 1, περιῤῥέων. Reg. 
πιῤῥέον. 


a, d, 


(92 Εὑρέτις. Coisl. 1 et Combef., εὑρετιχόν. 
(95) Καί. Quatuor. Reg., undecim Colb., Or. 1, 


T. Unus Reg., καὶ ἡ. 

(941) Παρῃτήσθω. Sic Reg. bm, ph, undecim 
Colb., Or. 1. Alii, παρητείσθω, mendose. Epir. 

(85) HposAopéror. Sie quinque Reg., Or. 1, 
Combef. In ed., προσελομένων. Hiec observat Theo- 
logus propter Georgium, qui Cappadox erat, et in- 
feusissimus Athanasii hostis, qui ejus eliam sedem 
occupavit. 


PATROL, Gn. XNNV. 


XVI. Cappadox quoddam monstrum, ex ultimis 
terrx: nostr: finibus oriundum , malum genere, 
animo pejus, ne omni quidem ex parte liberum, 
sed dubium ae permistum , cujusmodi mularum 


(96) Ἐν ἀμπέϊῳ. Sic Reg. ph, Or. 1 et Par. 
Coisl. 1, £y ἀμπελῶνι. Deest £v in ed. 

(97) Ὁμώγυμον. Gregorium. quemdam intelligit 
Theologus, qui, pulso Athanasio, in ejus sedem ab 
Arianis subrogatus fuerat ; queim etian postea amo- 
verunt, atque in ejus locum Georgiuin Cappadocem 
instituerunt. 

(98) Προστάτῃ. Reg. c et Combef., δεσπότῃ. 

(99) Εἴ τις ὑμῶν οἷδε, etc. Juxta. Ruf, Hist 
lib. x, c. 17, et Socr., lib. 1, c. 29, Atbanasio. ab 
Arianis ohjectum fuit, quod, iagic:e artis causa, 
Arseuio euidam brachium ampttasset. Verum sta- 
tim hxe fraus detecta est. Nam ipse Arsenius, qoem 
falso ab Athanasio interfectum uictitabant, se epi— 
scopis, qui Tyrum anno ὅδ᾽ convenerant, vivum ei 
incolumei ostendit. 


35 


1099 


S. GREGORII TIIEOLOGI 


1100 


genus esse constat ; primum alienz:s mense manci- A τὰ μὲν πρῶτα τραπέζης ἀλλοτρίας δοῦλον, xol 


pium, atqse offa venale , sjieque comparatum et 
edoctum, ut omnia ad ventris gratiam. tum faceret, 
tum loqueretur ; tandem cum ad rempublicam ge- 
rendam »estifere se contulissel, alque extremo et 
sordidissimo illius muneri, hoc est, suillis carni- 
bus, quibus turba militaris. alitur , suscipiendis 
praefectus fuisset, atque in commisso sibi negotio 
infidum se prebuisset, totamque muneris sui ad- 
ministrationem ad ventrem retulisset, posteaquam 
nilil illi prieter. corpus reliqui. fuit, profugiendi 
consilium capit, atque aliam ex alia regiouem ac 
civitàtem, ut fugitivorum ms esl, subinde per- 
mutans, postremo, ad commuanem Ecclesi: perni- 
ciem, instar cujusdam ZEgyptiacie plag:e, Alexau- 
driam venit. Hie vagari desinit, improbitatem au- 
tem et versutiam auspicatur. Ceterum nullius qui- 
dem pretii erat, non liberalibus disciplinis imbutus, 
non in congressu et colloquio facetus, non pietatis 
rüm ad suscipienda facinora, resque perturbandas 

XVII. Nostis omues, ac commemoratis, qualia 
adversus sanctum virum insolenter perpetrarit. 
Persspe enim impiorum manibus ac potestati viri 
justi deduntur**, non ut illis honor habeatur, sed 
ut horum virtus exploretur : et. quanquam impro- 
horum mors pessima sit 55, quemadmodum Seri- 
ptura testatur, deridentur tamen interim in hac vita 
pietatis. eultores, dum Dei benignitas tantisper 
occultatur, ae latent etiam 396 magna earum re- 
rum promptuaria, qua in posterum utrisque recon- 
duntur: tum cum et sermo, et aetio, et cogitatio 
justa Dei trutina expendentur; cum scilicet ipse 
ad jadieandam terram surrexerit, consilium οἱ 
opera colligens, atque ea. qu» apud ipsum condiza 
et obsignala sunt, detegens, et in medium profe- 
rens. Hzc tibi, tum sermone suo, tum erueiatu Job 
persuadeat, qui cum homo esset veritatis cultor, 
roprehemsione immunis, justus, pius, et. quiecun- 
que illi, Scripture testimonio, tribuuntur, ab. es 
lamen, qui ipsum depoposcerat, toL tamque densis 
et copiosis assultibus quatitur, ut, cum multi s:epe 
ex emni hominum memoria in zerumnas inciderint, 
nonnulli etiam, ut probabile est, vexati eL alllicti 
fuerint, nemo tamen cum illius calamitatibus com- 
parari queat. Non eniin pecunias tantum et przedia, 
splendidam ac numerosam prolem, qux res ab 


9 Jobix,94; xir, ἃ. 5 Ps. xxxii, 22. 


(4) Κενόν". In nonnullis, xztvóv, « novam. » 

(2) Aé. Sic quatuor Regg., Or. 1, Comb. Deest 
in ed. 

(5) Mév. Deest in pluribus codil. 

(4) Κρύπτεται. Sic quatuor Regs. et Combef. Alii, 
χρύπτηται. Epi. 
(B) Ταμιεῖα τῶν ὕστερον. Sie tres Regg., trede- 
cim Colb., Coisl. 4, Or. 4, Combef., etc. lu ed., τα- 
ὕστερον. 
Ἰαντεύεται. Sic nos cum Combef. Alii, za- 
τεύηται. 

(1) Ὃς ἦν μέγ. Sic quatuor Regg. et Combef. De- 
est μέν in ed. 


larvam 


μάζης vto), πάντα xai ποιεῖν xdi λέγειν ἐπὶ τῇ 
γαστρὶ μεμαθηχός" τὰ τελευταῖα δὲ χαὶ πολιτείᾳ 
παρεισφθαρὲν, χαὶ πιστευθὲν ταύτης τὰ ἔσχατα, 
ὅσον ὑείων χρεῶν ὑποδοχέα γενέσθαι, οἷς τὸ στρα- 
τιωτιχὸν τρέφεται" εἶτα χαχὸν περὶ τὴν πίστιν 
γενόμενον, χαὶ τῇ γαστρὶ πολιτευσάμενον, ἐπειδὴ) 
τὸ σῶμα ὑπελείπετο μόνον, δρασμὸν ἐννοεῖ, χαὶ 
ἄλλην ἐξ ἄλλης ἀμείθων χώραν xoX πόλιν, οἷα τὰ 
τῶν φυγάδων, τέλος ἐπὶ χαχῷ τοῦ χοινοῦ τῆς 'Ex- 
χλησίας, οἷόν τις Αἰγυπτιαχὴ πληγὴ» τὴν ᾿Αλεξαν- 
δρέων χαταλαμθάνει. Ἐνταῦθα τῆς ἄλης ἵσταται. 
χαὶ τῆς χαχουργίας ἄρχεται. Καὶ ἣν τἄλλα μὲν 
οὐδενὸς ἄξιος, οὐ λόγων ἐλευθερίων μετεσχηχὼς, οὐ 
τὴν συνουσίαν στωμύλος, οὐχ εὐλαθδείας σχῆμα 


Β γοῦν τι χαὶ πλάσμα χενὸν (1) περιχείμενος, χα- 


χουργῆσαι δὲ (2), xaX συγχέαι πράγματα πάντων 
δεινότατος. 


sallem. et. inanem speciem przefereus, ve- 


appositissimus. 


IZ". Ἴστε χαὶ διηγεῖσθε πάντες, οἷα χατὰ τοῦ 
ἁγίου νεανιεύεται. Παραδίδονται γὰρ xa δίχαιοι 
πολλάχις εἰς χεῖρας ἀσεδῶν, οὐχ ἵνα ἐχεῖνοι τιμη- 
θῶσιν, ἀλλ᾽ ἵνα οὗτοι δοχιμασθῶσι- χαὶ φαῦλοι 
μὲν (5) ἐν θανάτῳ ἐξαισίῳ, χατὰ τὸ γεγραμμένον, 
χαταγελῶνξαι δὲ ὅμως πρὸς τὸ παρὸν εὐσεθεῖς, ἕως 
ἡ χρηστότης τοῦ Θεοῦ χρύπτεταν (4), χαὶ τὰ μεγάλα 
ταμιεῖα τῶν ὕστερον (5) ἑχατέροις ἀποχειμένων" 
ἡνίκα χαὶ λόγος, xai πρᾶξις, xot διανόημα, τοῖς 
δικαίοις σταθμοῖς τοῦ Θεοῦ ταλαντεύεται (0) " ὅταν 
ἀναστῇ χρῖναι τὴν γῆν, τὴν βουλὴν xoi τὰ ἔργα 
συνάγων, χαὶ γυμνῶν và ἐσφραγισμένα παρ᾽ αὐτῷ 
xai σωζόμενα. Ταῦτα πειθέτω σε xal λέγων xot 
πάσχων Ἰώδ: ὃς ἣν μὲν (1) ἄνθρωπος ἀληθινὸς, 
ἄμεμπτος, δίκαιος, θεοσεόὴς, xat ὅσα μεμαρτύρη- 
ται" τοσαύταις δὲ πλήσσεται παρὰ τοῦ ἐξῃτηχότος 
ταῖς προπθολαῖς (8), xaX οὕτως ἀλλεπαλλήλοις xa 


φιλοτίμοις, ὥστε πολλῶν πολλάχις Ex τοῦ παντὸς 


αἰῶνος χαχοπαθησάντων, τῶν OE ὡς sixhg χαὶ τα- 
λαιπωρησάντων (9), μηδένα εἶναι ταῖς ἐχείνου παρα- 
θαλεῖν συμφοραῖς. Οὐ γὰρ μόνον χρήματα, χτήματα 
εὐτεχνίαν, πολυτεχνίαν, ἃ πᾶσιν ἀνθρώποις ἐστὶ περι- 
σπούδαστα- οὐ ταῦτα ζημιοῦται μόνον, ὡς μηδὲ 
θρήνοις γενέσθαι χώραν διὰ τὸ συνεχὲς τῶν χαχῶν - 
ἀλλὰ χαὶ αὐτὸ τὸ σῶμα τελευταῖον πληγεὶς πληγὴν 


ἁνίατόν τε xal δυσθεώρητον, μὲν προσθήχην 


(8) Ταῖς xpoctoAaic. Sic quatuor Regg., et Or. 4. 
In ed. ταῖς legitur post xat οὕτως, quod auctori- 
late codicum immutavimus. 

(9) Kexozaüncárzor  .. xal ταλαιπωρησάν- 
vor. Quamvis hie voces, apud Suidam, fere idem 
sonent, manifestum est tamen, in Gregorii mente, 
postremam aliquid ad primam addere. Credimus 
igitur Gregorium voluisse significare eos, qui non 
lantum malis vexati sunt, sed. etiam eos, qui ad 
mala et plagas animum indurarunt; veletiam eos, 
qui spontaneos labores non. susceperunt, sev illata 
ab aliis mala perpessi sunt. 


1101 ORATIO. XNI. 


τῆς συμφορᾶς τὴν γυναΐχα 
χείροσι (πληγῆναι γὰρ ἐφιλονείχει, χαὶ τὴν Ψυχὴν 
πρὸς τῷ σώματι) * εἶχε δὲ xal τῶν φίλων τοὺς γνη- 
σιωτάτους παραχλήτορας χαχῶν. ὡς αὐτός φησιν, 
οὐ θεραπευτάς᾽ οἵ τὸ μὲν 
πάθους ἀγνοοῦντες μυστήριον, οὐ βάσανον ἀρετῆς, 


πάθος ἑώρων, τὸ Gb τοῦ 


ἀλλὰ καχίας εἴσπραξιν, τὴν πληγὴν ὑπελάμθανον. 
Καὶ οὐχ ἐνόμιζον μόνον, ἀλλ᾽ οὐδὲ ἡσχύνοντο τὸ 
(10), ὁπότε 
σοφίζεσθαι τὸ λυποῦν 


χαὶ εἰ διὰ χαχίαν 
παραμυθίας 


δεινὸν ὀνειδίζοντες 
ἔπασχε, 
ῥῆμασιν. 
ipsius dolorem perspicerent, 


ἔδει 


— IN LAUDEM ATHANASII 


παραμυθοιμιένην τοῖς A omnibus hominibus vehementer 


1102 


expetuntur; non 
liec, inquam, duntaxat amittit, et quidem ita, ut 
nec luctibus ipsis ob malorum connexionem locus 
esset; sed postremo in. ipso quoque corpore, incu- 
rabili ae visu etiam tetra et horribili plaga affe- 
ctus **, pro calamitatis cumulo uxorem habebat, 
pejoribus et. gravioribus. eum  consolantem. ld 
enim obnoxie agebat, ut ad corporis plagam ani- 
mie vulnus accederet, Quin sincerissimos etiam 
amicos suos malorum, ut ipsius verbis utar *", 
consolatores habebat, non depulsores; qui cum 


nee doloris arcanum intelligerent, in ea opinione versabantur, ut non 


virtutis explorand:e, sed vindicandi sceleris causa, hane. illi. plagam infliclam esse. existimarent, Quid 
dico? existimarent? Imo nec calamitatem ei exprobrare verebantur; idque eo tempore, cum, etiam si 


Peccati poenam lueret, ejus tamen angorem blandis 

IH'. Οὕτω μὲν οὖν ὁ Ἰὼβ, 
περὶ αὐτὸν πραγματείας. ᾿Αγὼν γὰρ ἣν ἀρετῆς (11) 
xaX φθόνου " τοῦ μὲν, ὅπως τοῦ χαλοῦ χρατήσῃ (12), 
φιλονειχοῦντος" τῆς δὲ, ὅπως ἀήττητος διαμείντ,» 

πάντα φερούσης" χαὶ τοῦ μὲν, ὅπως εὐοδώσῃ χα- 

χίαν, ἀγωνιζομένου, διὰ τῆς τῶν χατορθούντων χο- 
λάσεως " τῆς δὲ, ὅπως χατάσχῃ τοὺς ἀγαθοὺς, xiv 
ταῖς συμφοραῖς τὸ πλέον (15) ἔχοντας. Τί δαὶ (14) 
ὁ πρὸς αὐτὸν χρηματίζων διὰ λαίλαπος χαὶ νεφῶν, 
ὁ βραδὺς εἰς χόλασιν, χαὶ ταχὺς εἰς ἀντίληψιν, ὁ μὴ 


παντελῶς ἐπαφιεὶς ῥάθδον ἁμαρτωλῶν χλήρῳ δι- 
χαίων, ἵνα μὴ χαχίαν δίχαιοι μάθωσιν; Ἐπὶ τέλει 


τῶν ἄθλων ἀναγορεύει: 
χηρύγματι, χαὶ γυμνοῖ τῆς πληγῆς τὸ ἀπόῤῥητον, 
Οἴει μὲ doc σοι (15) κεχρηματικέναι, λέγων, 
j| ἵνα ἀναφανῇς δίχαιος; Τοῦτο τῶν τραυμάτων 
τὸ pu οὗτος τῆς ἀγωνίας ὁ στέφανος, αὕτη 
τῆς ὑπομονῆς ἢ ἀντίδοσις. Τὰ γὰρ ἑξῆς ἴσως χαὶ (16) 
MUR xàv μεγάλα τισὶ δοχῇ, xai μιχρῶν ἕνεχεν 
οἰχονομηθέντα, xai εἰ διπλασίῳ (17) τῶν ἀφηρημέ- 
νων ἀντιλαμθάνει. 


τὸν ἀθλητὴν λαμπρῷ τῷ 


I0'. Οὐχοῦν οὐδὲ ἐνταῦθα θαυμαστὸν, εἰ (18) 
᾿Αθανασίου πλέον ἔσχε Γεώργιος - ἀλλ᾽ ἐχεῖνό γε 
θαυμασιώτερον, εἰ μὴ ἐπυρώθη ταῖς ἐπ 
6ixatog. Οὐδὲ τοῦτο θαυμαστ 
ἐπὶ πλέον ai φλόγες Ἐντεῦθεν ὁ μὲν ἣν 
Ex ποδῶν, χαὶ τὴν φυγαδείαν (21) ὡς χάλλιστα δια- 
τίθεται. Τοῖς γὰρ ἱεροῖς χαὶ θείοις τῶν χατ᾽ Αἴγυ- 
7-09 (22) φροντιστηρίοις φέρων ἑαυτὸν δίδωτιν" 
οἱ xósuo9 χωρίζον 
ἀσπαζόμενοι, ζῶσι Θεῷ, 7 μᾶλλον τῶν 

55 Job, 7 δι 5066. 97 Job, xvi, 9. Psal. 


(0) Τὸ δεινὸν ὀνειδίζοντες. «Lh npietatem, ) non 
« calamitatem » Jobo objiciebant. uxor et amici; at- 
que contendebant, eum his malis ac miseriis aflici, 
quod esset alicujus sceleris reus. 

(11) Ἣν ἀρετῆς. Sic quatuor Regg. 

ἧς v. 
ὃ Κρατησῃ. Regg. ph, οἱ Combef., χρατήσει. 

15) H.léoy. Quatuor Reg; ., πλεῖον. 

(14) Δαί. Duo Regz., δέ. 

(15) Οἴει μὲ dlc cot, ete. Nobil. « Putas, in- 
quit, me aliter tibi respondisse, quam ut justus 
appareas, » 

(16) Καί. Deest in tribus Regg. et Or. 1. 


ν ἄγαν, à 
ἥρχεσαν. 


Ξ ἑαυτοὺς, χαὶ τὴν ἔρημον 


ἄντων 


Iu ed., àgz- 


xài τὰ πρῶτα τῆς B — XVIII Hoc ipso quidem statu erat Job, 


CXV, 


sermonibus fallere ae mitigare conveniebat. 

ac divinae 
circa eum actionis principia hoc modo se habe- 
bant. Virtus enim cum invido spiritu. decertabat. 
Hic, ut virtutem superaret, omni ope contendebat ; 
illa, ut invicta permaneret, omnia perferebat. 
Atque hie, ut per justorum cruciatum vitio facilem 
viam strueret, laborabat; hzc contra, ut bonos 
retineret, etiam in. calamitatibus superiores, Quid 
vero is, qui 3977 ad eum per turbinem et nubes 
oracula edebat, qui ad inferendam poenam tardus 
est, eL ad opem ferendam celer, qui virgam pecca- 
lorum in sortem justorum **^ non omnino immittit, 
ne justi improbitatem addiscant ? In fine certaminis 
illustri praconio athletam suum victorem pronun- 
tiat, atque. afflictionis arcanum | aperit: Num tu 
censes, inquit, me aliam ob causam hac in te decre- 
visse, quam ut. justitia tua. elucescat ?? ΠΡΟ vulne- 
rum medicina, hzc certaminis corona, hoc patien 
te premium. Nam quie deinde secuta. sunt, parva 
fortasse, quamvis nonnullis magna videantur, et 
parvorum hominum causa constituta, tametsi alio- 
qui duplo majora, quam quz ipsi adempta fuerant, 
receperit. 

XIX. Proinde ne hic quidem mirum videri de- 
bet, si Georgius meliori, quam Athanasius condi- 
lione fuerit : sed. illud mirabilius videri debuisset, 
si injuriarum et calumniarum ignibus vir justus 
minime exploratus fuisset. lino ne lioc quidem val- 
de mirandum; verum illud potius admirationem 
habuisset, si longa his flammis mora producta 
fuisset. lline ille solum vertit, ac de exsilio quam 
praeclarissime statuit. Nam ad sacra. illa et. divina 
JEgypti monasteria se confert; in. quibus homines 

δ᾽ Job xr, 5. 

(17) Aiz.lac iq. Coisl. 2 

(18) Ei. Sic tres Regg., 
in ed. 

(19) Pe. Sic Regg. a. Deest in ed. 

(20) Ei. Sic Regg. ἃ, c, d, Coisl. 
el Combef. Deest in ed. 

(21) dvya£g(ar. Sic quatuor Regg., 
In ed., φυγαδίαν. 

22) Tor κατ᾽ Αἴγυπτον. Addit Nicetas, ἀσχη- 
τῶν. « Exercend:z pietatis gymnasia. » Non male ; 


Gregorius siquidem hac voce « solitarios et eremi- 
las designat. ) 


9. 
, διπλάσια. 
e 1, Par. Jes., etc. Deest 


Ἢ, Or. 1, Par. 


Basil., eic. 


1105 


S. GREGORII TIIEOLOGI 


1104 


a mundo se distrahentes, ae solitudinem ample- A φομένων ἐν σώματι" οἱ μὲν τὸν πάντη μοναδιχόν τε 


ctentes, Deo vivunt, magis quam cxteri omnes, 
qui in corpore versantur. Alii quidem vitam pror- 
sus solitariam, et ab hominum societate remotam 
agunt, sui ipsorum tantum οἱ Dei colloquio fruen- 
tes, atque hane duntaxat terre. partem pro mundo 
habentes, quam in solitudine cognitam habent. Alii 
2utem charitatis legem per communionem et socie- 
latem colentes, solitarii simul et coenobi':x sunt, ac 
mortui quidem ewteris hominibus, et negotiis om- 
nibus, quie in medio volvuntur, versantque simul 
et versantur, 3€ nobis per repentinas et crebras 
mutationes imposluram faciunt, sibi ipsis autem 
invicem mundi loco sunt, ac per comparationem 
mutuo inter se virtutem acuunt et exstimulant. 
Cum his consuetudinem habens magnus Athana- 
sius, Ὁ omnium aliarum rerum sequester et con- 


B 


xai ἄμιχτον διαθλοῦντες βίον, ἑαυτοῖς μόνοις mpoc- 
λαλοῦντες χαὶ τῷ Θεῷ, xai τοῦτο μόνον χόσμον εἰ- 
ὅσον ἐν τῇ ἐρημία γνωρίζουσιν " οἱ δὲ νόμον 
ἀγάπης τῇ χοινωνίᾳ (35) στέργοντες, ἐρημικχοί τε 
ὁμοῦ χαὶ μιγάδες, τοῖς μὲν ἄλλοις τεθνηχότες ἀν- 


* 
δότες, 


θρώποις χαὶ πράγμασιν, ὅσα ἐν μέσῳ περιφέρε- 
και (24), στροθοῦντά τε χαὶ στροθούμενα, χαὶ παί- 
ζοντα ἡμᾶς ταῖς ἀγχιστρόφοις μεταθολαῖς, ἀλλήλοις 
ὄντες, χαὶ τῇ παραθέσει τὴν ἀρετὴν θή- 
Τούτοις ὁμιλῆσας ὁ μέγας ᾿Αθανάσιος (25), 


χόσμος 
γοντες. 
ὥσπερ τῶν ἄλλων ἁπάντων μεσίτης χαὶ διαλλαχτὴς 
ἣν, τὸν εἰρηνοποιήσαντα τῷ αἵματι τὰ διεστῶτα 
μιμούμενος - οὕτω xai τὸν ἐρημιχὸν (26) βίον τῷ 
χοινωνιχῷ χαταλλάττει" δειχνὺς, ὅτι ἔστι xa ἱερω- 
σύνη (21) φιλόσοφος, xaX φιλοσοφία δεομένη μυστα- 


γωγίας. 


ciliator erat, illius scilicet exemplum sequens, 398 qui per sanguinem suum ea, ΠΡ. inter se disside- 
bant, paeificavil, ita solitariam quoque vitam eum canobiaca in gratiam reducit; illud nimirum osten- 


dens, et sacerdotium 
opus habere. 

XX. Sie enim hic duo, hoc est, tranquillam 
actionem el actuosam tranquillitatem | consociavit 
el copulavit, ut persuasum omnibus redderet , 
monastiez vitze professionem morum potius gravi- 
tale et eonslantia, quam corporis secessione ex- 
primi atque insigniri. In. quam etiam sententiam 
magnus ille David simul et rebus agendis summo- 
pere deditus erat, et perquam: solitarius ; si cui 
tamen illud : Singulariter sum ego, donec trans- 
eam 59", ad hujus dicti comprobationem conlirma- 
tionemque pondus magnum habere videatur. Quam- 
obrem, qui alios. virtue anteibant, iidem ab illius 
mente longiori intervallo aberant, quam quo reii- 
quos antecedebant; atque ad sacerdotii perfectio- 
nem pauca conferentes, multo plura ad philoso. 
phis utilitatem recipiebant, tantumque ei tribue- 
bant, ut quidquid ipsi placuisset, pro lege habe- 
rent, ac rursus velitum sibi atque interdictum, 
quidquid ille sententia. sua improbasset, existima- 
rent, illiusque deereta pro Mosaicis tabulis duce- 
rent, ac majori, quam. qui sanctis viris deberi 
videatur, ipsius veneratione afficerentur. Nam cum 
quidam eo se contulissent, ut. pium virum, perinde 
ac feram quamdam, vestigarent, nec. eum | passim 
quisitum invenirent, ne alloquendos quidem eos, 
qui missi fuerant, duxerunt ; verum cervices gla- 


C 


philosophie minime expers esse, et. philosophiam sacri antistitis institutione 


K'. Οὕτω γὰρ ἀμφότερα συνηρμόσατο, xai εἰς 
ἕν ἤγαγε (28), χαὶ πρᾶξιν ἡσύχιον, χαὶ ἡσυχίαν 
ἔμπραχτον (29), ὥστε πεῖσαι τὸ μονάζειν ἐν τῇ 
εὐσταθείᾳ τοῦ τρόπου μᾶλλον, ἣ τῇ τοῦ σώματος 
ἀναχωρήσει χαραχτηρίζεσθαι. Καθ᾿ ὃ χαὶ Δαθὶδ ὁ 
μέγας (50) πραχτιχώτατός τε ἣν ὁ αὐτὸς xat μο- 
νώτατος" εἴ τῳ τὸ, Καταμόνας εἰμὶ ἐγὼ, ἕως ἂν 
παρέλθω, μέγα πρὸς ἀπόδειξιν τοῦ λόγου χαὶ ἀξιό- 
πιστον. Διὰ τοῦτο, τῶν ἄλλων ἀρετῇ χρατοῦντες, 
τῆς ἐχείνου διανοίας πλέον ἡττῶντο, ἢ ὅσον ἐχρά- 
τοὺν τῶν ἄλλων : χαὶ ὀλίγα πρὸς ἱερωσύνης τελείω- 
σιν συνεισφέροντες, πλείω πρὸς φιλοσοφίας συντέ- 
ειαν ἀντελάμθανον " χαὶ τοῦτο ἣν νόμος αὐτοῖς, ὅ 
τι ἐχείνῳ ἐδόχει" xal τοῦτο ἀπώμοτον (51) πάλιν, 


ὃ μὴ ἐδόχει, xaX πλάχες Μωῦσέως αὐτοῖς τὰ ἐχεί- 


νου δόγματα, χοὶ πλεῖον τὸ σέθας, ἣ παρὰ ἀνθρώ- 
πῶὼν τοῖς ἁγίοις ὀφείλεται. Οἵ ve χαὶ ἡνίχα παρῆσάν 
; 


τινες, ὥσπερ θήρα (32), 
ἐπειδὴ πανταχοῦ τοῦτον 


τας ἢ 


οὔντες οὐχ εὕρισχον, 
M à 


λόγου μὲν οὐδενὸς τοὺς ξίωσαν " mpob- 
τεῖνον δὲ τοῖς ξίφεσι τοὺς αὐχένας, ὡς ὑπὲρ Χρι- 
στοῦ χινδυγεύοντες, xal τὸ παθεῖν τι τῶν ἀνηχέ- 
στων ὑπὲρ ἐχείνου μεγίστην μοῖραν εἰς φιλοσοφίαν 
νομίζοντες, χαὶ πολὺ τῶν μαχρῶν νηστειῶν, χαὶ 
χαμευνιῶν, χαὶ τῆς ἄλλης καχοπαθείας, ἣν ἐχεῖνοι 
τρυφῶσιν ἀεὶ, ἐνθεώτερόν τε χαὶ ὑψηλότερον. 


diis objiciebant, velut pro Christo periclitantes, atque ita animo comparati, ut si acerbissimi ali- 
quid pro eo perferrent, magni id ad philosophiam momenti esse judicearent, diuturnisque jejuniis, et 
chameuniis, e:wterisque corporis afflictationibus, quas pro perpetuis deliciis habent, multo sublimius 


ae divinius. 
$9 Psal. cxr, 10. 
(25) Τῇ κοινωνίᾳ. Par., τὴν χοινωνίαν. 
(24) Hepigépecat, 1n. nonnullis, περιφθεί 
« corrumpuutur, » "B 
25) ᾿Αθαγάσιος. Sic Coisl. 1, et Par. In 'editis 
deest. 


ρεται, 


(20) Ἐρημικόν. Sic plures Reg., duodecim 
Colb., Par., Combef., etc. ln editis, cipny- 
4ó9», « pacilicam. » 


(21) ἹΙερωσύνη. illius : « episcopatum. » 


Yt 
Len 


(28) Ἤγαγε. In. nonnullis, συνήγ 

(29) "Euzpaxzcov. |n quibusdam. ez paxzov. 

(50) Δαδὶδ ὁ μέγας. Sic quinque. feg., Cuisl. f, 
et Or. 4. Deest óin ed. Bill. : « David simul et re- 
rum gerendarum facultate prastabat, et. maxime 
solus erat. » 

(91) ᾿Απώμοτον. Coisl. 1, ἀνομώτατον. 

(52) Opa. Chrys. et Coisl. 1, θῆρες. 


1105 


ORATIO NNI, — IN LAUDEM ATIIANASII. 


τὺ 


KA'. Ὁ μὲν οὖν ἐν τούτοι; ἦν, χαὶ τὸ τοῦ Σολο- A — NXI. Atque hic in his stadiis versabatur, illud 


μῶντος ἐπήνει, καιρὸν elvat παντὶ πράγματι φιλο- 
σοφήσαντος. Καὶ διὰ τοῦτο ἀπεχρύ 
ὅσον τὸν τοῦ πολέμου χαιρὸν δια 
συναναφανῇ τῷ τῆς εἰρήνης ἤχοντι" ὅπερ οὖν xaX 
γίνεται μιχρὸν ὕστερον. Ὁ δὲ, χατὰ πολλὴν ἤδη τοῦ 
χωλύσοντος ἐρημίαν, κατατρέχει μὲν Αἴγυπτον, λτῖ- 
ζεται δὲ Συρίαν τῷ χράτει τῆς ἀσεδείας (54) 
ἐπιλαμθάνεται δὲ xal (59) τῆς ἑῴας ὅσον ἐδύνατο, 
τὸ ἀῤῥωστοῦν ἀεὶ προτλαμθάνων, ὥσπερ οἱ χεί- 


veto μιχρὺν, 


j» (55), ἵνα 


μαῤῥοι τὰ συῤῥέοντα, καὶ τοῖς χουφοτέροις, ἢ ὅει- 
λοτέροις ἐπιφυόμενος. Οἰχειοῦται ὃὲ τὴν βασιλέως 
ἁπλότητα " οὕτω γὰρ ἐγὼ (50) xaO τὴν χουφότητα, 
αἰδούμενος τὴν εὐλάθε:αν. Καὶ γὰρ ἣν, εἰ δεῖ τάλη- 
θὲς εἰπεῖν, ζῆλον μὲν ἔχων, ἀλλ᾽ οὐ χατ᾽ ἐπίγνωσιν. 
Ἐξωνεῖτα: δὲ τῶν ἐν τέλει τοὺς φιλοχρύσους μᾶλλον 

ς ται οὐ τ ξλξιὶ τοὺς φιλοχρυσοὺυς μᾶλλον 
ἢ φιλοχρίατους (εὐπορία γὰρ ἣν αὐτῷ τὰ τῶν πε- 
νήτων, χαχῶς δαπανώμενα), χαὶ τούτων μάλιστα 
τοὺς γυναιχώδεις (27) τε xal ἐν ἀνδράσιν ἀνάν- 
ὅρους, xai ἀμφιβόλους μὲν τὸ γένος, προδήλους δὲ 
τὴν ἀσέθειαν" οἷς οὐχ οἵδ᾽ ὅπως xai ὅθεν οἱ Ῥω- 
μαίων βασιλεῖς, τὰ τῶν (58) γυναιχῶν πιστευομέ- 
νοις, τὰ τῶν ἀνδρῶν ἐγχειρίζουσι. Καὶ ταῦτα ἴσχυ- 
σεν ὁ τοῦ πονηροῦ θεράπων, ὁ τῶν ζιζανίων σπο- 
iUe, ὁ τοῦ ᾿Αντιχρίστου πρόδρομος" χρώμενος μὲν 
ὅσα γλώσσῃ τῶν τότε λογίων ἐν ἐπισχόποις (59) τῷ 
πρώτῳ (εἴ τῳ (40) λόγιον φίλον καλεῖν τὸν οὐχ οὔ- 
τως ἀσεθῇ δογματιστὴν, 630v ἐχθρὸν xax φ'λόνειχον " 
τὸ γὰρ ὄνομα xiv 


Ξρθήσομα!) " αὐτὸς δὲ ἀντὶ χει- 
ρὸς ὧν τῷ συστήματι, χαὶ παρασύρων τῷ χρυσῷ τὴν 
ἁλήθειαν, ὃν OU εὖ αν συναγόμενον, ὄργανον 
ἀσεθείας οἱ πονηροὶ πεποίηνται. 


πρό- 


πτερὸν μὲν τὴν τῆς ἁγίας χαὶ χαλλιπαρθένου θΘέ- 
χλας (A4) Σελεύχειαν, μετὰ δὲ τοῦτο τὴν μεγαλό- 


KB'. Ταύτης ἀποτέλεσμα τῆς δυναστείας, ἢ 


χαλλίστοις 
ὑνομαστὰς πεποίγχεν" εἴτε τὸν Χαλάνης πύργον, ὃς 
χαλῶς τὰς γλώσσας ἐμέρισεν (ὡς ὥφελόν γε 


νας ἐπὶ xax γὰρ 4 συμφωνία), εἴτε 


D 


ποιοῦτο: τὴν σύνοδην ἐχείνην ὀνομαστέον, ἣ 
ἀνέτρεψε xai συνέχεεν. Τὸ μὲν εὐσεδὲς δόγμα χαὶ 
** Rom. χ, ἃ. 53 Gen. xi, 4. 


(53) Διαφεύγων. Tres Regg. οἱ Savil, δια- 
φέρων. 

(94) Κράτειτῆς ἀσεδείας. Sie designat Gregorius, 
et nefarium Georgium, et eos, qui ipsi atque Ariana 
impietati favebant. 

(955) Καί. Deest in quatuor Regg. et Or. | 
Mox, pro ἐδύνατο, in nonnullis, ἠδύνατο. 

(56) Οὕτω γὰρ ἐγώ, etc. Dill. : « Pietate enim 
ipsius dimoveor, ne levitatem dicam. » Existimavit 
Gregorius. Constantium. imperatorem | simplicitate 
potius atque ignorantia, quam infesto religionis odio, 
Arianis favisse. 

(97) Τοὺς γυναιχώδεις. Sic quinque Regz., Or. 
1, Combef. Deest τούς in ed. llic Gregorius « Eunu- 
chos » intelligit, et. inter eos maxime « Eusebium,» 
quem magnis muneribus ad suas partes traduxerat 


συνέδριον, ᾧ Χριστὸς χαταχρίνεται, εἴτε ct ἄλλο 
ἀ 


6. Eccli. in, 1. 


Salomonis comprobans, quo suum cuique rei teme- 
pus esse docuit **, Ac. proinde. aliquantisper belli 
teinpus fugiens latitabat, ut. cum adventante pacis 
tempore. colluceret, quemadmodum οὐ paulo post 
contigit, At Georgius, nemine jain ipsius impetum 
propellente, ZEgyptum incursionibus vastat, atque 
impietatis robore Syriam. populatur. Orientis etiam 
quantum 399 potest arripit, remissos et languidos 
quotidie, quemadmodum torrentes ea. quie simul 
volvuntur, assumens, ac leviores aut ignaviores 
sdoriens. Quin. etiam ' imperatoris simplicitatem 
siot conciliat; sic enim ego levitatem appello, pie- 
tatem veneraus, Nam δ] vere dicendum est, zelum 
habebat, verum. non. secundum scientiam **, "Tuin 
ex proceribus eos sibi pecunia comparat, qui auri 
πότου Christi: amori praferebant (ipsi etenim 
opes et copi, bona pauperum erant, in flagitiosos 
asus insumpta), atque ex. his potissimum muliebres 
liomines, et inter viros minime viros, sexu quidem 
dubios, impietate autem. apertos el perspicuos ; 
quibus cum feminarum cura committatur, haud 
scio qui liat, ut imperatores Komani eosdem viro- 
rum officiis muneribusque praficiant. Tantum va- 
luit ille diaboli administer, ille zizaniorum sator, 
ille Antichristi pracursor; ita negotium partiens, 
ul episcopo quodam, ea tempestate. disertissimo, 
linguz vice uteretur (si cui tamen disertum eur: 
appellare libeat, qui non tam impius sectarius fuit, 
quam inimicus el contentionis studio flagrans : 
nomen enim consulto priteribo); ipse autem, 
manus instar, cohorli sue esset, ac veritatem auro 
convelleret, quod quidem ob pios usus collectuin, 
impietatis instrumentum pravi homines effecerunt. 

XXII. Itujus potenti: opus concilium illud fuit, 
quod Seleuci: primum, ubi fanum est sanct» et 
egregie virgini Thecke, deinde in. hac amplissima 
civitate coactum est, quas urbes pulcherrimis antea 
nominibus claras, turpissimarum rerum nolis cele- 
bres illustresque reddidit; sive Chalanz turrin “ἢ, 
qua linguas pulchre divisit ; utinam illas queque, 
in malum. nempe concordes! sive Caiplie. conei- 
lium, quo Christüis condemnatur **, sive. quocun- 
que t22dem alio nomine conventus hie appellandus 
est, qui omnia evertit ae perturbavit. Piam enim 


δ Joan. xr, 47 et seqq. 
D Georgius. 


(58) Tov. Deest in sex Regg., Or. 1, et Conibef. 

(99) Ἐν ἐπισχόποις. Mii, cum Niceta, Eusebium 
Nicomediz:, alii Eusebiuin Pamphili episcopuni, 
Ariani agminis coryphizeum, intelligunt. Annon Aca- 
cius posset intelligi ? 

(40) Εἴ zo. In nonnullis, εἴτε τῷ sine. accentu pro 
τινί. 

(M) Θέχιϊιας. In pluribus, Θέχλης 

(42) Σύνοδος. Schol. : Οὐ 
πήχοντα ἁγίων Πατέρων λέγει, ἀλλὰ προγενε:- 
s:épav' « Non illam dicit. centum. quinquaginta 
Sanctorum. Patrum synodum, sed eam, quie. prius 
habita fuerat, » scilicet anno 500, quo tempere 5}- 
nodus Ariminensis in Occidente habebatur. 


τὴν 


1107 
et veterem. doctrinam, ac. Trinitatis patronam, in- 
terjeeto vallo; ae machinis impulsa et labefactata 
Consubstantialis voce, sustulit : impietati autem, 
per scripti dogmatis ambiguitatem, januam. 400 
aperuit : hoe quidem pr:etextu, quasi Seripturam 
revereretur, ac probatissimarum vocum usum am- 
plecteretur, re. autem. vera. Arianismum, | nullo 
Seripturze loco. proditum, in ipsius locum substi- 
tuens, Προ enim verba : Simile secundum Scriptu- 
ras, simplicioribus hominibus illecebra erant, im- 
pietatis hamo cireumjecta, imago ad omnes pertrans- 
euntes sese obvertens, cominunis utriusque pedis 
cothurnus, eribratio ad omnem ventum *5, ex recens 
scripta fraude, consilioque adversus veritatem ex- 
cogitato, licentium  2tque auctoritatem assecuta. 
Sapientes enim. erant ad male agendum : at bene[a- 
cere non norant 5*5, 

XXII. Hine subdola illa et captiosa h:eretico- 
rum condemnatio, quos, ut plousibilior eorum 
conatus esset, verbis quidem ab Ecclesia proseri- 
pserunt, re ipsa autem in medium produxerunt : 
sie videlicet cum illis agentes, ut. non immanis 
cujusdam — impietatis , sed scriptionis immodice 
erimen ipsis impingerent. Hinc profani sanctorum 
judices, et nova atque inusitata mistio, mystico 
nempe quistiones spectante vulgo tractatze, atque 
iniqua rerum gestarum inquisitio, el pretio con- 
ducti sycophantze, et sentent: stata mercede pro- 
nuntiat:, Hine alii ab Ecclesiarum thronis injuste 
pellebantur : alii in. eorum locum subrogabantur ; 
sic tamen, ut ab iis impietatis ehirographa, non 
secus atque aliud quidpiam necessarium, exige- 
rent. Atque in promptu atramentum erat, et ca- 
'umniator a terzo, Ea res permultos e nobis, in- 
victos alioqui viros, in fraudem impulit; qui quain- 
vis mente haudquaquam prolapsi fuerint, subsceri- 
ptione tamen transversi acti sunt, atque cum illis, 
utroque nomine improbis, consenserunt ; ae, si non 
flamma, 


S. GREGORH THEOLOGI 


1108 


A παλαιὸν, xaX τῆς Τριάδος συνήγορον χαταλύσασα, 
, i5 ? "n 


τῷ βαλεῖν yápaxa, xo μηχανήμασι χατασεῖσαι τὸ 
ὁμοούσιον" τῇ ὃὲ ἀπεθείᾳ θύραν ἀνοίξασα (43), διὰ 
τῆς τῶν γεγραμμένων μεσότητος " πρόφασιν μὲν 
αἰδοῖ τῆς Γραφῆς, χαὶ τῆς τῶν ἐγχρίτων ὀνομάτων 
χρήσεως, τὸ δὲ ἀληθὲς, τὸν ἄγραφον ᾿Αρειανισμὸν 
ἀντεισάγουσα. Τὸ γὰρ, Ὅμοιον κατὰ τὰς Γραφὰς, 
τοῖς ἁπλουστέροις δέλεαρ ἣν τῷ τῆς ἀσεθείας χαλχῷ 
$ πρὸ 


εἰχὼν, ὁ χοινὸς 


περιχείμενον, ς πάντας ὁρῶσα τοὺς παριόντας 
τῶν ἀμφοτέρων (4) ποδῶν χόθορ- 
νος, ἣ xxzà πάντα ἄνεμον λίχμησις, ἐξουσίαν λα- 
βοῦσα. τὴν νεόγραφον (3) χαχουργίαν, χαὶ τὴν χατὰ 
τῆς ἀληθείας ἐπίνοιαν. Σο:οὶ γὰρ ἐγένοντο εἰς τὸ 
κακοποιῆσαι": τὸ δὲ καϊὸν ποιῆσαι οὐκ ἔγγνω- 


car, 


(46) τῶν αἱρετιχῶν 
ἵν᾽ ἣ πι- 


τ 
θανὸν αὐτοῖς τὸ ἐπιχείρημα (41), ἔργῳ δὲ προήγα- 
γον (48) εἰς τὸ ἔμπροσθεν" οὐδὲ ἀσέδειαν ἄμετρον, 


ἀλλὰ συγγραφὴν ὄπληστον ἐγχαλέσαντες. Ἐντεῦθεν 
οἱ βέδηλοι τῶν ὁσίων χριταὶ, xaX ἡ χαινὴ μίξις, 
ὄψις δημοσία, χαὶ μυστικὰ προθλήματα, χαὶ ἣ πα- 
ράνομος τῶν βεθιωμένων ἐξέτασις 


τασις, χαὶ οὗ μισθού- 
μενοι συχοφάνται, χαὶ dj ἐπὶ 


ῥητοῖς (ἀ9) χρίσις. 
Καὶ οἱ μὲν ἐξωθούμενοι τῶν θρόνων ἀδίχως - οἱ δὲ 
ἀντεισαγόμενοι, xaX τὰ χειρόγραφα τῆς ἁσεύείας 
ἀπαιτούμενο,, ὥσπερ τι ἄλλο τῶν ἀναγχαίων - χαὶ 
τὸ μέλαν ἕτοιμον, χαὶ ὁ συχοφάντης ἐγγύς. Ὃ δὴ 
χαὶ ἡμῶν τῶν ἀηττήτων οἱ πλεῖστος πεπόνθασι, 
διανοίᾳ μὲν οὐ πεσόντες (50), γράμματι δὲ παρ- 
αχθέντες, ἐλθόντες 


χαὶ εἰς 51) τοῖς πονηροῖς xac' 
ἀμφότερα - χαὶ τοῦ χαπνοῦ (52) γε, εἰ χαὶ μὴ τοῦ 
πολλάχι 


τὴν τότε χύσιν (55) τῆς ἀσεθείας, 


, 
ἐδάχρυτα, δρῶν 
αὶ τὸν νῦν ἐπανα- 


L 
πυρὸς μετασχόντες. Ὃ i 
x 
διωγμὸν τῷ ὀρθῷ λόγῳ παρὰ τῶν προσταᾶ- 


τῶν τοῦ Λόγου, 


fumi certe participes fuerunt. Quod quidem ipse multis sxpe lacrymis prosecutus sum, 


impietatem eam quis tone longe lateque manoabat, et persecutionem quie nunc ab. ipsis Verbi patronis 
adversus orthodoxam doctrinam. excitata est, conspiciens. 


XXIV. Nam procul dub:o stulte egerunt. pastores, 
nt cum Scriptura loquar, et pastores multi vineam 
meam pervastaverunt, ac desiderabilem partem 9", 
loe est, Dei Eeclesiam, multis sudoribus, et victi- 


$5 Eccli. v, 11. *5Jer. 1v, 22... *' Jer. x, 94. 

(45) Θύραν ἀνοίξασα. « Impietati januam. ape- 
ruit ; » edita scilicet ambigua fidei confessione, quie 
pie simul et impie intelligi posset, quam etiam 
«cuique, sive Catholico, sive Ariano, in. Suam par- 
tem. trahere liceret, Quapropter. Theologus hanc 
confessionem vocsL, « communem utriusque. pedis 
coiburnum. » 

UA) Τῶν ἀμφοτέρων. Sicsex Regg. In ed., ἄμφο- 
περὼν των. 

(45) Νεόγραφον. Or. 1, et Bas., ἔγγραφον. 

(46) Σοφισεική, eve. Ariani, fieto subdoloque ani- 
mo, Aetium damnarunt, ut fidem facerent, se ortho- 
doxie assentiri. doctrina. 

(47) ᾿Επιχείρημα. Weg. Cypr., ἐγχείρημα 


KW. To ὄντι γὰρ, Ποιμένες ἠφρονεύσαντο, 
χατὰ τὸ γεγραμμένον, xal ποιμένες zoAAol δι- 


ἐφθειραν τὸν ἀμπειϊῶνά μου, ἤσχυγαν μερίδα 
ἐπιθυμητὴν, τὴν Ἐχχλησίαν τοῦ Θεοῦ λέγω, moA- 


(48) Προήγαγον, Combef., προσήγαγον. « Reipsa 
autem magis promoverunt, » ipsum scilicet. Aetii 
dogma coutirmando, eL modum duntaxat scribendi, 
velut contentionum causam, reprehendendo. 

(49) Ἐπὶ ῥητοῖς. Coisl. 1 et Jes., ἐπίῤῥετοι. 

(50) Πεσόντες. Meg. c, Conbef., χλαπέντες, 
« quasi furtim spoliati. » Mox, pro γράμματι, Regg. 
€, d, γράμμασι. 

(54) PE θόντες. Reg. c, Or. 1, Combef., συνελ- 

όντες. 

(52) Too καπγοῦ. Sie plerique codices. Deest 
ποῦ in ed. Per « fumum » autem « subscriptionem » 
intelligit. 

(55) Χύσιν. Yes., σύγχυσιν, 


1109 


λοῖς ἱδρῶσι xa σφαγίοις συνειλεγμένην, τοῖς 
Χριστοῦ τε (54) xal μετὰ Χριστὸν, xai αὐτοῖς τοῖς 
μεγάλοις τοῦ Θεοῦ περὶ ἡμῶν πάθεσι. Πλὴν γὰρ 
ὀλίγων ἄγαν, χαὶ τούτων ὅσοι διὰ σμιχρότητα παρ- 
εὐῤίφησαν, ἣ διὰ ἀρετὴν ἀντέθδηταν, 
σπέρμα xai ῥίζαν ὑπολειφθῆναι τῷ Ἰσραὴλ, ἵνα 
ἀναθάλῃ πάλιν, xai ἀναθιώσῃ ταῖς ἐπιῤῥοίαις τοῦ 
Πνεύματος, πάντες τοῦ καιροῦ γεγόνασι, τοσοῦτον 
ἀλλήλων διενεγχόντες, ὅσον τοὺς μὲν πρότερον, τοὺς 
δὲ ὕστερον τοῦτο παθεῖν" χαὶ μὲν προαγω- 
νιστὰς xal προστάτας γενέσθαι τῆς ἀσεθείας, τοὺς 
δὲ ταχθῆναι τὰ δεύτερα, ἣ φόθῳ χατασεισθέντας, 
ἢ χρείᾳ δουλωθέντας, ἣ χολαχείχ δελεασθέντας, T, 


ONRATIO XNI. 


E 
οὺς ἔδε: 


τοὺς 


ἀγνοίᾳ χλαπέντας, τὸ μετριώτατον εἴ τῷ χαὶ τοῦτο 
Fic εἰς ἀπολογίαν τῶν λαοῦ προεστάνα: πε- 
πιστευμένων. “Ὥσπερ γὰρ οὐχ αἱ αὐταὶ λεόντων τε 
xai τῶν ἄλλων ζώων ὁρμαὶ, οὐδὲ ἀνδρῶν ἣ γυνα!:- 
xv, ἣ πρεσθυτέρων T] νεωτέρων, ἀλλ᾽ ἔστι ἥλι- 
χιῶν χαὶ γενῶν οὐ μιχρὸν τὸ διάφορον" οὕτως οὐδὲ 


χαὶ 


ἀρχόντων ἣ ἀρχομένων. Τοῖς μὲν γὰρ τοῦ λαοῦ 
τάχα ἂν xal συγγινώσχοιμεν τοῦτο πάσχουσιν, οὺς 
σώζει πολλάχ:ς τὸ ἀθασάνιστον " διδασχάλῳ δὲ πῶς 
ποῦτο δώσομεν, ὃς χαὶ τὰς τῶν ἄλλων ἀγνοίας ἐπ- 
ἀνορθοῖ, ἄνπερ Tj μὴ ψευδώνυμος (55); Πῶς γὰρ 
οὐχ ἄτοπον, Ῥωμαίων μὲν νόμον μηδενὶ ἀγνοεῖν 
ἐξεῖναι, μηδ᾽ ἂν σφόδρα ἣ τις ἀγροιχίας xal ἀμα- 
θέστατος, μηδὲ εἶναι νόμον τὸν βοηθοῦντα τοῖς 
πραττομένοις δι᾽ ἄγνοιαν (50)* τοὺς δὲ τῆς σωτη- 
ρίας ἀγνοεῖν μυσταγωγοὺς τὰς τῆς σωτηρίας ἀρ- 
χὰς, χἂν τἄλλα 
καὶ μὴ με εἷς 
τοῖς δι᾽ ἄγνοιαν χαταχολουθήσασι. Τὶ δ' ἂν εἴποις 
περὶ τῶν ἄλλων, ὅ ὅποι xaX ἀγχινοίας μεταποιούμενοι, 


τυγχάνωσι τῶν ἀπλουστέρων ὄντες, 
τὴν διάνοιαν; Πλὴν ἔστω συγγνώμη 


PAD 


δι᾿ ἃς εἶπον αἰτίας, τῶν χρατούντων ἡττήθησαν (57), 
xai τὴν τῆς εὐσεθείας σχηνὴν ἐπὶ πολὺ παέξαντες, 
τῶν 


ὡς ἐφάνη τ’ Vi rudis, xai χατηνέχθη- 


σαν, 


— IN LAUDEM ATHANASII. 


1110 


πρὸ A mis tam ante. Christum quam post Christum cusis, 


AO ac denique magnis ipsius Dei pro salute 
nostra. cruciatibus collectam, probro ae dedecore 
alfecerunt **. Nam si perpaucos. exceperís, qui, vel 
ob nominis obscuritatem contemptui habiti fuerunt, 
vel ob virtutem restiterunt, quos Israeli seminis et 
radicis loco relinqui ^ oportebat, ut. pec. Spiritus 
influxiones rursum — effloresceret atque. ad. vitain 
revocaretur, omnes tempori obsecuti. sunt : hoe 
tantum. inter eos discrinrinis fuit, quod alii citius, 
alii serius in. eam fraudem | inciderunt; atque alii 
quidem impietatis duces antistitesque se. priebue- 
runt, alii autem. in. secundo ordine locati sunt, 
nempe vel timore perculsi vcl quiestu atque utilitate 
subacti, vel blanditiis inescati, vel denique igno- 
rantia circumventi ae circumscripti, quod omnium 
levissimum est; si cui tamen id quoque ad eorum, 
quibus populi cura commissa. est, purgationem suf- 
licere videatur. Nam «quemadinodum leonum cete- 
rorumque animantium non iidem sunt motus. alque 
impetus, nec virorum et mulierum, nec senum ac 
juvenum, verum et atatum. et. sexuum liaud. exi- 
guum diserimen 6st; sic nec prafeetorum. et. sub- 
ditorum, Nam e vulgo hominibus, qui per errorem 
id adiniserint, ignoscendum fortasse fuerit, quibus 
illud plerumque saluti est, quod animum ἃ curiosa 
exploratione alienum. habent; at doctori qno tan- 
dem modo idem concedemus, qui aliorum etiatn 
inscitias emendat, nisi id falso sibi nomen arroget ? 
Nam eum Romanorum legem memini, quamlibet 
rustico et. indoeto, ignorare liceat, nec lex ulla ex- 
stet, quae eriminibus per ignorantiam commissis 
opem ferat, nonne absurdum est salutis doclores 
el antistites salutis principia nescire, etiamsi alio- 
qui simplieiores sint, hebetiorique animo? Verum 
his sane ignoscatur, qui impiis dogmatibus per 
ignorationem assensum praebuerunt. Quid. autem 


de aliis dixeris, qui etiam ingenii laudem sibi vindicantes, ob cas tamen, quas cominemoravimus, 


causas, imperatoribus manus dederunt, el cum 
ludum 


nus corruerunt? 


gessissent, 


pietatis. personam 
simul ac aliqua supervenit tentatio, qua convinci alque coargui possent, proti- 


diuturno tempore tanquam per 


KE. "Ez μὲν ἅπαξ τὸν οὐρανὸν χαὶ τὴν γῆν D — XXV. Semel quidem adhuc futurum Scriptura 


Ξισθήσεσθαι (58), τῆς Γραφῆς ἀχούω λεγούσης, ὡς 
δὴ τοῦτο παθόντων χαὶ πρότερον" οὕτω δηλουμένης, 
πιφανοῦς τῶν πραγμάτων χαινοτομίας. 
KaY τὸν τελευταῖον σεισμὸν Παύλῳ «tc 
vov, μὴ ἄλλον 
παρουσίαν, pe τὴν τοῦδε τοῦ παντὸς μετ 


χαὶ μετάθεσιν εἰς τὸ ἀχίνητον χαὶ 


ν λέ- 
E. 4. ^ H LOW - 
εἶνα! ἣ τὴν δευτέραν τοῦ Χριστοῦ 
ποίησιν 
ἀσάλευτον. Τὸν 
6E νῦν τοῦτον σεισμὸν οὐδενὸς ἐλάττω τῶν 


προουξε- 
TooTz 


«-Jerj"xn, 10. *$* ]sa- 1,9. 7* ÁAgg. n, 7. 
(54) Πρὸ Χριστοῦ τε. Tres egg. et Comb., πρό τε 
ποῦ Χριστοῦ. | 
(53) ΑΥ̓͂ περ ἡ μὴ ψευδώνυμος. Tres Regg, 
ἄνπερ μὴ ῳευδώνυμος T.  Combef., ψευδόμε - 
t ἢν € nisi sil mendax, » 
560) AC. dpyrotav. Sie quinque Regg., undecim 
ΚΟ}. et Or. 1. In ed., δι᾽ ἀγνοίας. TN 
(97) Tor »pazcirzor. « Imperatoribus. » Sic ma- 


xime tritus est hojus voeis usus. Billius ; « ΠΦΥΟΙ - 


pronuntiat, ut ccelum et terra moveantur ??, tanquam 
id quoque ipsis antea jam contigerit ; quibus verbis, 


mea quidem sententia, illustris rerum mutatio si- 


guificatur. 409. Atque. etiam Paulo fides babenda 
est, postremum terra motum nihil aliud fore affir- 
manti, quam. secundum Christi: adventum, mundi- 
que bujus immutationem, atque in tranquillum sta- 
tum, et ab omni motu et agitatione liberum, tratns- 


cis rerum potientibus. » 

(58) Σεισθήσεσθαι. Semel et iterum illius. « de 
lerrie motu » intelligit, atque. interpretatur Aggeei 
loeum, qui tamen intelligendus videtur « de coi- 
motione et concussione magna. » l| namque. sic 
reddunt. omnes Scripture interpretes. Loquitur 
Gregorius de turbulentissima illa tempestate, quae 
conligit, cum Constantius et. Ariani, ejus. auxilio 
freti, tot in Exclesia strages ediderunt. 


1101 

lationem 1": 

tempestate coortum, nullo eorum , qui jam exstite- 
runt, inferiorem esse existimo, per quem omnes 


philosophi: dediti ae Dei amore proediti, atque ante 
tempus in eoelis civium. munere fungentes, a nobis 
dimoventur. Qui tametsi alioqui pacati 
rati sint, 


ac mode- 
hac tamen in re lenes et faciles esse non 
sustinent, cum per silentium et quietem Dei causa 
proditur : verum hie admodum bellaces sunt, atque 
in confligendo acres et feroces (hujusmodi enim 
zeli :»estus est ), citiusque aliquid , quod non opor- 
eat, emoverinL, quam , quod ex officio sil, pr:eter- 


S. GREGORII. THEOLOGI 


Ezo vero terre motum hunc, nostra A γενημένων ὑπολαμθάνω * 


Ὁ 
χαθ᾽ ὃν χινεῖται μὲν ἀφ᾽ 
ἡμῶν (59) ὅσον φιλόσοφον xaX φιλόθεον, xal πρὸ 
χαιροῦ τοῖς ἄνω πολιτευόμενον. Οἱ, x&v τἄλλα ὥσιν 
εἰρηνιχοί τε μέτριοι, τοῦτό γε οὐ φέρουσιν 
ἐπιειχεῖς εἶναι, Θεὸν προδιδόναι (00) διὰ τῆς ἣσυ- 
χίας - ἀλλὰ xaX λίαν εἰσὶν ἐνταῦθα πολεμιχοί τε xa 


χαὶ 


δύσμαχοι (01) (τοιοῦτον γὰρ Tj τοῦ ζήλου θερμότης), 
xai θᾶττον ἄν τι μὴ δέον παραχινήσαιεν, ἣ δέον 
παραλίποιεν. Συναποῤῥήγνυται δὲ xaX τῶν λαῶν 
οὐχ ἐλάχιστον, ὥσπερ ἐν ὀρνίθων ἀγέλῃ, τοῖς προ- 
αναπτᾶσι συναναπτᾷν, xal οὐδὲ νῦν ἔτι λήγει συν- 
ανιπτάμενον (62). 


miserint, Eodem motu non minima quoque populi pars abrumpitur, velut in. avium grege, qui cum bis 
qui prius avolarant, avolat, ac ne nune quidem simul avolandi finem facit. 


XXVI. Sie se res habebant, quandiu Athanasius, 
illa Eeclesi;: columna, nobiscum versabatur ; et sic 
se habuere, postquam improborum hominum cona- 
tibus cessit, Quemadmodum enim qui firmam quam- 
dam arcem expugnare in animum induxerunt, s 
eam accessu captuque diffieilem esse perspexerint, 
ad artem se conferunt. Quid postea? Arcis pr:efe- 
ctum pecuniis aut fraude ad suas partes pertrahunt, 
Sicque nullo jam negotio et labore arcem. quoque 
ipsam in ditionem redigunt. Aut, si mavis, quemad- 
idum qui Sampson? insidias struxerant, crinem 
prius, in quo vires positas habebat, abstulerunt , 
atque ita demum Judicem in potestatem acceperunt, 
et deinde ipsi arbitratu suo insultarunt, pristinieque 
ipsius potenii:& parem ex adverso potestatem ade- 
pli sunt; sie quoque alienigen: nostri, submoto 
alque e medio sublato nostro robore, ac detonsa 
Ecclesi: gloria, ita jam in impietatis dogmatibus et 
actionibus sese oblectabant. flic vitam cum morte 
cominutal adversarii pastoris confirmator, et patro- 
nus, qui malum haud malo imperio caput pr:efe- 
cerat, atque inutili, ut ferunt, poenitentia in extremo 
viue spiritu affectus, cum nimirum, ob alterius 5:8 - 
culi tribunal, Q3 :equus rerum suarum unus- 
quisque judex est. Tria enim hiec esse aiunt, ob 
qua tanquam imperio suo indigna, poenitentia du- 
ctus fuerit : primum , quod. propinquis suis neceui 
intulisset : alterum, quod Julianum Apostatam C- 
sarem nominasset: postremum quod novis fidei 
dogmatibus studuisset : simulque cum his vocibus e 
vita discessisse fertur. Rursum autem veritatis do- 
cirina potestatem ac licentiam accipit, atque il, 
qui vexati atque oppressi fuerant, solutam liberta- 


71" Hebrz xir, 96 'et'seq: 


(59) Kwreicat μὲν" ἀφ᾽ ἡμῶν", De monachis, qui 
fidei zelo a Gregorio patre discesserant, hee. dicta 
videri possunt. 

(60) Ger προδιδόναι, ete. « Ut per silentium et 
solitudinem (instituti tenaciores) Dei causam. pro- 
dant. » 

(61) Δύσμαχοι. Combef., 

μαχι μώτατοι. 

(02) Συγαγιπτάμεγογ". Sic. plerique. codices, et 
ita legit Billius. In. ed., συνανιστάμενον. 

(65) Βου.Ἰευθέντες. "Quatuor ΠῚ , decem Colb., 
£1 Or. 1, βουληθέν 

(65) Τὴ} 


δυσμαχώτατο!. Or. 


1 


. Quatuor Regg. 


b 


D 


ἕως παρῆν, ὁ στύ- 
πειδή γε ταῖς 

ἐχώρησεν. “Ὥσπερ zs οἱ 
φρούριόν τι τῶν χαρτερῶν ἐξελεῖν βουλευθέντες (05), 
ἐπειδὰν ἄλλως ἴδωσι δυσπρόσιτον xal δυσάλωτον, 
πὶ τὴν τέχνην χρήμασιν, ἣ 
φρούραρχον ὑποσπάσαντες, οὕτως ἤδη σὺν 


KqG'. Τοῦτο ᾿Αθανάσιος ἡμῖν, 
τῆς "ExxXnolac: xa τοῦτο, ἐπὶ 


ἐπ- 


λος 


ηρείαις τῶν πονηρῶν 


χωροῦσιν" εἶτα τί; 


ET 
ὃ 


ὅλῳ a 


οὐδενὶ πόνῳ χαὶ τῆς φρουρᾶς ἐχράτησαν " εἰ βούλε: 


τῷ Σαμψὼν ἐπιῦοι 


ὃὲ, ὥσπερ οἱ υλεύσαντες, τὴν χό- 


μὴν πρότερον, ἐν Tj τὴν L 


e 


περιελόντες, 


σχὺν 
b ἔλαθον, εἶτα 


τηνιχαῦτα (04) ὑπὸ χεῖρα τὸν κριτὴν E 
ἐνέπαιζον ὅσα βουλομένοις Ἦν, πρὶν τοῦ ἀνδρὸς 
χαθ᾽ ἡμᾶς ἀλλό- 


pov χράτος ἐχποδὼν ποιησάμενοι, 


τῇς 
δυναστείας ἀντίῤῥοπα οὕτω χαὶ οἱ 
vÀot, τὸ ἡμέτε 
χαὶ τὴν δόξαν τῆς "ExxXnsíag ἁἀποχείραντε:, οὕτως 
ύφων δόγμασί τε xot 
Ταύτῃ χαὶ μεταλλάττει μὲν τὸν βίον ὁ 
ποῦ ἀντιθέτου (65) 
τῆς, χαχὸν οὐ χαχῇ (00) βασιλείᾳ τὸ 


ἤδη τοῖς τῆς ἀσεύείας Eyes 
πράγμασι. 
ποιμένος βεθαιωτὴς χαὶ προστά- 
χεφάλαιον 


, καὶ ἀνόνητα μεταγνοὺς, ὥς φασιν, ἐπὶ ταῖς 


πελευταιαις 


ἐπιθεὶς 


ἀναπνοαῖς, ἡνίχα εὐγνώμων ἕχαστος 


τῶν ἑαυτοῦ (01) χριτῆς, διὰ τὸ ἐχεὶ δικαστήριον. 
Τρία Ü xa 


ἑαυτοῦ Ud «eta 


γὰρ ταῦτά οἱ συνεγνωχένα: χαχὰ, τῆς 


νάξια, τὸν τοῦ γένους φόνον, χαὶ 


&*v (08) ἀνάῤῥησιν τοῦ ᾿Αποστάτου, χαὶ τὴν χαινο- 
«ouíav τῆς ΠΑ αι χαὶ ταύταις συναπελθεῖν λέ- 


γεται ταῖς φωναῖς. ᾿Ἐξουσίαν δὲ αὖθις ὁ τῆς ἀλη- 


θείας λόγος λαμθάνει, χαὶ παῤῥησίαν οἱ βιασθέντες 
αὐτόνομον, τοῦ ζήλου τὸν θυμὸν θήγοντος. Ὃ δὴ χαὶ 


ὁ (09) τῶν ᾿Αλεξανδρέων ἔπαθε δῆμος, οἷος ἐχεῖνος 


περὶ τοὺς ὑδριστὰς, οὐχ ἐνεγχόντες τοῦ ἀνδρὸς τὴν 


ἀμετρίαν, χαὶ διὰ τοῦτο ξένῳ μὲν θανάτῳ τὴν πο- 


νηρίαν, ξένῃ δὲ ὕθρει τὸν θάνατον στηλιτεύσαντες. 


decem. Colb. et Qr. 1, τὸ ἰσχυρὸν..... τὸ τῆνι- 
χαῦτα. ν ; 
(65) ᾿Αγτιθέτου. Reg. bm, Jes., Comb., àvzt- 


θέου, « Deo adversantis. » 

(06) Κακὸν οὐ κακῇ. etc. « Malum non malo im- 
perio caput przeficiens, » Julianum scilicet Aposta- 
tam, (quem successorem suum instituerat Constan- 
tius, Billius : « malum haud malo imperio finem in- 
ponens. » 

(62) TOv ἑαυτοῦ. In nonnullis, οἱ “ξαυτῷ 

(£8) Καὶ τήν, οἵο, Julianus. apostata Cesar a 
Constantio imperatore creatus fuer a anno 225. 

(69) 'O. Sic plures Keeg. et Or. 1. Deest. in ed 


* 


115 ORATIO XNI. 
"Iasz τὴν χάμηλον (70) ἐχείνην, xa τὸν ξένον 


τον, χαὶ τὸ χαινὸν ὕψος, χαὶ τὴν πρώτην περίοδον, 
οἶμαι δὲ, xal μόνην, τὰ μέχρι xai νῦν τοῖς ὑδρ:- 
σταῖς ἀπειλούμενα. 


— IN LAUDEM ΑΤΤΙΛΝΑΒΙΙ. 


{11 


φόρ- A tem, zeio nempe iracundiam. aceuente, Quod etiam 


ipsum Alexandrinis accidit, qui, ut in eos, a qui- 
bus contumeliam acceperunt , acerbissimi esse so- 
lent, importunam hominis audaciam indignissimis 


animis ferentes, tum novo dedecore mortem notandam. | atque. infamandam duxerunt. Notus est. vobis 


camelus ille, atque insueta sarcina, et nova altitudo, primaque illa, ac, nisi me opinio fallit, 


sola zircum- 


ductio, quie etiamnum contumeliosis hominibus minaciter denuntiatur. 


KZ'. Ἐπεὶ δὲ ὁ τυφὼν (71) τῆς ἀδιχίας, ὁ τῆς 
εὐσεθείας φθορεὺς, ὁ 


τοῦ πονηροῦ πρόδρομος, ταύτην 
εἰσπρά in 


ττεται τὴν δίχην, ἐμοὶ μὲν οὐχ ἐπαινετὴν (οὐ 
γὰρ ἃ παθεῖν ἐχεῖνον ἐχρῆν, ἀλλ᾽ ἃ (73) ποιεῖν ἡμᾶς 
ἔδει σχοπεῖν), εἰσπράττεται δ᾽ οὖν, ὀργῆς πανδήμου 
xai φορᾶς ἔργον (15) γενόμενος " vetat. μὲν ἐχ 
τῆς χαλῆς ἐχδημίας ὁ ἀθλητὴς (οὕτω γὰρ ἐγὼ χαλῶ 
τὴν ἐχείνου διὰ τὴν Τριάδα xal μετὰ τῆς Ῥριάδος 
φυγὴν), οὕτω δὲ (74) τοῖς ἐν 
τῇ πόλει, χαὶ μιχροῦ τῇ Δἰγύπτῳ πάσῃ, χαὶ παντὰ- 
χόθεν εἰς ταυτὸ συνδραμούσῃ, xal ἀπ᾿ ἄχρου παν- 
«b; (15), ἵν᾽ οἱ μὲν φωνῆς ᾿Αθανασίου μόνης, οἱ δὲ 
ποῦ εἴδους ἐμφορηθῶσιν, οἱ δὲ, ὃ περὶ τῶν ἀποστό- 
λων ἡχούσαμεν, τῇ σχιᾷ γοῦν ἁγιασθῶσι μόνῃ, χαὶ 
τῷ χενῷ (10) τύπῳ τοῦ σώματος " ὥστε πολλῶν πολ- 
λάχις χαὶ 


ἐπ 


ἀσμένοις προσπ 


πολλοῖς ἤδη γεγενημένων Ex τοῦ παντὸς 
χρόνου τιμῶν τ 
δημοσίοις χαὶ 


s χαὶ ὑπαντήσεων, οὐχ ἄρχουσι μόνον 
ερεῦσιν, ἀλλὰ χαὶ τῶν οἰχείων τοῖς 
ἐπιφανεστάτοις, μηδὲ μίαν ταύτης μνημονεύεσθαι 
πολυανθρωποτέραν xaX λαμπροτέραν. “Ἐν δὲ εἶνα: 
ταύτῃ μόνον παραθάλλειν αὐτὸν ᾿Αθανάσιον, χαὶ 
«ἣν αὐτῷ προτέραν (11) συντεθεῖσαν ἐπὶ τῇ 


πὶ τῇ προτέρᾳ 
ταύτης εἰσόδῳ τιμὴν, ἡνίχα Ex τῆς αὐτῆς xal ἐπὶ C 
*olg; αὐτοῖς ἐπανήει: φυγῆς. 

ingressum ornatus. ZQ4g luerat, cum ex 


leret. 

KH'. Φέρεται xaY τοιοῦτός τ 
λόγος" λεγέσθω γὰρ, εἰ χαὶ περιττότερως, οἷον ἥδυ- 
σμά τι τῷ λόγῳ, xaX ἄνθος εἰσόδιον (8). 
τις τῶν δισυπάρχων (19) μετ᾽ ἐχείνην τὴν εἴσοδον. 
Ἡμέτερος οὗτος ἣν * Καππαδόχης γὰρ, xaX τῶν πάνυ. 
Τὸν Φιλάγριον ἐχεῖνον οἶδ᾽ ὅτ: πάντες ἀχούετε. Καὶ 
χαὶ περὶ ἄλλον, xa i 
πιμὴ χατὰ τὸ φίλτρον, ἵνα μικρῷ λόγῳ παραστήσω 
πὸ πᾶν γνώρισμα" ᾧ (SU) xa ἡ ἀρχὴ, πρεσῦ 
τῆς πόλεως, xal ψήφῳ τοῦ βασιλέως, αὖθις ἐγχ 
ρισθεῖσα. Τούτων οὖν τινα τοῦ δήμου (81), ᾧ φανῦ- 

ΖΞ Δεν, 15. 

(10) ἤ]στε τὴν κάμη, ἴον, etc. Intelligit Gregorius 
« Georgium, » quem Alexandrini, mortuo Constan- 
lio, crudelissima morte alfecerunt, ac deinde mem- 
hratim dissectum camelo imposuerunt, atque per 
lotam urbem circumduxerunt. 

(71) Ὁ τυφών. Sebol. : Ὁ μέγας ἄνεμος λέγε: 
Γεώργιον" € Validus ventus ; Georgium designat. » 
Mox, οὐ γὰρ... ἀλλ᾽ ἃ ποιεῖν ἡμᾶς, etc. Videtur hic 
Gregorius admittere, Georgium ἃ Christianis neca- 
tum | [uisse. Attamen, juxta Socrat,, l. πὶ, €. 2, et 
Sozom.,l. v, c. 7. Julianus, in Epist. ad. Alexandri- 
nos, id contigisse testatur, « ob spoliata idoloruin 
templa, » eic. 

(12) 'A.LU à. Legebatur in editis, ἀλλά, Epi. 

(13) 'Opyrc πανδήμου καὶ φορᾶς ἔργον. « Fu- 
rore Lotius populi atque impetu occisus est. ». Ha« 


ewmn i τιμῇ 


Εἰσήλαυνέ 


πὸ φίλτρον, οἷον οὐχ ἄλλο, 


est enim vis hujus vocis £pyov. Tritum enim est : 
ἔργον λιμοῦ, λοιμοῦ, πόλεμου. « lame. peste, bello 


n 


D 


XXVII. Posteaquam. autem ille injustitize turbo, 
illa pietatis labes et corruptela, ille pravi illius 
prieeursor, hujusmodi supplicio mulctatus est, meo 
quidem judicio, haud. recte. (nee. enim quid. eum 
pati, sed quid nos facere decebat, spectandum fuit ), 
sed muletatus est tamen , totiusque populi impetum 
atque iracundiam subiit; tum quidem. nobilis ille 
athleta ex praeclara. peregrinatione (sie enim ipsius 
fugam pro Trinitate. et cum Trinitate. susceptani 
appello) in. urbem redit, atque ita. [etos et alaeres 
cives offendit, imo etiam universam prope /Egy- 
ptum. undequaque, et ab extremis totius. ZEgypti 
finibus, in unum concurrentem , ut alii sola. Atlia- 
nasi voce, alii lorma et aspectu. saturarentur, alii , 
quod deapostolis praedicatur, ex umbra saltem ipsa 7ἢ, 
el vana corporis figura sanctitatem | contraherent, 
ut, cum multis jam sepenumero ex omni hominum 
memoria honores habiti sint, multis etiam obviam 
proditum sit, idque non przfectis tantum publicis et 
episcopis, sed familiarium quoque amplissimis qui- 
busque et clarissiniis, nullus tamen occursus fre- 
quentia et splendore major unquam fuisse memo- 
retur. Unus duntaxat honor huie comparari potest, 
ille seilicet, quo Athanasius ipse ad priorem urbis 


eadem fuga, iisdemque de causis inita, Alexandriam repe- 


XXVIII, Quin et. de honore illo hujusniodi quis- 
piam sermo circumfertur : dicam enim, superva- 
caneus licet. videri possit, ac velut condimentum , 
adventitiumque florem orationi adjungam. Post 
illius adventum quidam in urbem vehebatur, alte- 
ram jam prafecturam gerens: moster hie erat, 
quippe Cappadox , vir imprimis elarus; nec mihi 
dubium est, quin. Philagrium illum a me nominari 
sentiatis. Ea porro civium erga illum amorisflamma, 
ut nec ulla alia par, nec erga alium, honor autem, 
ut rem totam paucis verbis compleclar, amoris ta- 


necatus. » 

(14) ᾿Ασμένοις προσπίπτει. Sic quinque Rezg., 
Par., ete. [ὦ ed., ἀσμένως προσπίπτει. Or. 1, προτ- 
πίπτοι. 

(15) Καὶ ἀπ᾿ ἄκρου παντός. 
editis omnibus locis. » 


Dillius : « atque ab 


(16) Keri. Sic Reg. a. In ed., 42:9. « nova. » 
(11) Προτέραν : Duo Wegg., πρότερον. Primus ilie 


Athanasii in urbem Alexandriam. adventus, is fuit, 
cum exstincto magno Constantino, a quo in exsilium 
missus fuerat, rediit. : 

(18) "Avfoc εἰσόδιον.. Mos erat, uL in hujusmodi 
festis flores spargereut. . 

(19) ts Or. 4, δισυπάτων, « iterum 
consul. 

(80) τῷ. In nonnullis, οὗ. 

(81) Δήμου. Weg. ph addit, ἐπειδὴ οἱ, 


τὺ 


S. GREGORII TIIEOLOGI 


1116 


gnitudini respondens ; cui etiam urbis administratio, A vat τὸ πλῆθος ἄπειρον, xai οἷόν τι πέλαγος οὐχ ὁρί- 


tum. civium 


rogatu, tum imperatoris calculo et 
sententia, rursus mandata fuerat. Tum igitur e 
vulgo quispiam, cui infinita multitudo videbatur, ac 
velut pelagus quoddam oculis haudquaquam circum- 
scriptum , ad amicum quemdam et familiarem, ut 

liujusmodi rebus accidere solet, ita locutus esse 
fertur : « Dic mihi, vir optime , tantamne unquaim 
populi multitudinem vidisti, tamque concordibus 
animis ad unum hominem ornandum effusam ? Mi- 
nime, inquit juvenis. Ae ne Constantium quidem 
ipsum pari honorificentia exceptum fuisse opinor : » 
lanquam. videlieet per imperatoris nomen summus 
honoris vertex significaretur. Tum ille perquam 
suaviter arridens; « Quid ais, inquit, quasi ma- 
gnum aliquid et admirandum dicas? Imo magnum 
quoque illum Athanasium pàri honore introductum 


B 


ζον (82) τοῖς ὀφθαλμοῖς, πρός τινα λέγεται τῶν ἑαυ- 
τοῦ συνήθων xat φίλων, ὃ φιλεῖ συμβαίνειν ἐν τοῖς 
μοι, ὦ βέλτιστε " Ἤδη 
RE τεθέασαι δῇ μον τοσοῦτον χαὶ οὕτως ἔμψυχον (85), 

᾿ ἑνὸς ἀνθρώπου τιμῇ χυθέντα; --- Οὗ, ν φάναι 
ἘΝ νεανίαν" « ἀλλ᾽ ἐμοὶ μὲν δόξαι, μηδ᾽ ἂν αὐτὸς 
ταύτης τυχεῖν Κωνστάντιος (84)* » ὡς τοῦ ἀχροτά- 


ποιούτοις, εἰπεῖν. ς Εἰπέ 


του τῆς τιμῆς δηλουμένου διὰ τοῦ βασιλέως. Καὶ 
τὸν γελάσαντα μάλα χομψὸν χαὶ ἡδύ" « Τί τοῦτο 
ἔφης,» εἰπεῖν, «ig δὴ τι λέγων μέγα καὶ θαυμαστόν 
(85); Μόλις ἂν οἶμαι χαὶ ᾿Αθανάσιον οὕτως εἰσαχθῇ- 
ναι τὸν μέγαν" » χαὶ ἅμα ὄρχον τινὰ προσθεῖναι (80) 
τῶν ἐπιχωρίων εἰς τὴν τοῦ λόγου βεύαίωσιν. Ἐδού- 
λετο δὲ ὁ λόγος αὐτῷ, ὃ xal ὑμῖν οἶμαι δῆλον, xal 
βασιλέως αὐτοῦ ἔμπροσθεν ἄγειν τὸν νῦν εὐφημού- 
μενον. 


fuisse, vix adduci possum ut eredam : » simulque patrium quoddam jusjurandum ad 1d, quod dixerat, 
confirmandum adjunxit. Eo autem. hie. sermo spectabat, quemadmodum etiam vobis perspicuum esse 


arbitror, 

XXIX. Tanta. erat apud omnes viri hujus vene- 
ratio, tantoque stupori fuit ille, cujus nune memi- 
nimus, ingressus. Nam per sexus , οἱ zelates , atque 
artes divisi, (solet enim maxime civitas illa ad hunc 
1nodum instrui, cum publico honore afficiendum ali- 
quem suscipit; quonam vero modo spectaculi illius 
wiagnitudinem oratione referre queam?) fluvius 
unus omnes erant; Nilum etiam poeta. quispiain 


diceret, illum, &QB5 inquam, vere aurifluum , et Q, χαὶ εὔσταχυν (88), ἔμπαλιν ἀπὸ τῆς πόλεως (89). ἐπ᾿ 


spicis uberem, ab urbe ad Chzreum retroacto cursu 
lluentem, diei unius itinere, atque eo amplius. Li- 
ceal mihi, per vos, quaeso, paululum adhuc in hac 
narratione me oblectare. Illic enim animus versatur, 
nec sermonem ab ea solemnitate revocare facile 
possum. Pullus ipsum vehebat (ac peto a vobis, ne 
me amentiz accuselis ), non. secus fere, ac Jesum 
ieum pullus ille 7? ; sive gentilem populum , quem 
ignorantie vinculis singulari beneficio solutum con- 

75 Luc. xix, 55 seqq. 

(82) 'Opiiov. 
lem., ὁριζόμενον. 

(85) "Ἔμψυχον. Coisl. 1 et Jes., εὔψυχον. 

(84) Αὐτὸς... Κωνστάντιος. Unus Colb. et Das., 
αὐτὸν... Κωνστάντιον. 

(85) Λέγων μέγα καὶ θαυμαστόν. Mii, μέγα λέ- 
voy χαὶ θαυμαστόν. Alii, μέγα λέγων χαὶ μέγα Tm 


μαστόν. n 
(86) Προσθεῖναι. Or. 1, προσθῆναι. 


Reg. Cypr., ὁρίζων. Nicet. et Til- 


(83) Mr npovevouérnc. Weg. Cypr., μνημονευ- 
θείσης. « Tanto stupore fuit, » etc. Hine Nicet. 


πάντας χατέπληξεν ἡ τοῦ ἁγίου εἰς τὴν 
υσις" « Usque adeo hujus sancti in ur- 
hem ingressus omues percussit. » Dillius: « Tanto 
suripore ingressus ejus memoria hominum mentes 
etiamnum defixas tenet! » 

(88) Εὔσταχυν. Reg. c addit, xaX μετροῦντα τὴν 
εὐδαιμονίαν τοῖς πύχεσιν, « quique felicitatem iiul- 
titudine nietitur. » 

(89) ᾿Απὸ τῆς xcAgoc, etc. « Hoc, ». inquit Ni- 
cetas, « inter. Nilum et populum Alexandrinum in- 
tererat, quod Niles a Chiereo, quse terra. hoe. no- 
wena quodam habitatore conseeuta est, in. urbem 
influit; at popularis ille flavius tunc. saucto Atha- 
nesio sese ceflüundeus, im contrarium ἃ civitate ad 


'f'ocouzov 
πόλιν εἰσέ 


ut imperatori quoque ipsi Athanasium anteferret, 


KO'. Τοσοῦτον ἣν παρα πᾶσι τὸ τοῦ ἀνδρὸς τούτου 
σέύας - χαὶ τοσαύτη τῆς μνημονευομένης (87) εἰσ- 
όδου νῦν ἡ χατάπληξις. Κατὰ γὰρ γένη, χαὶ ἡλιχίας, 
(φιλοῦσι γὰρ μάλιστα 1j πόλις 
αὕτη οὕτω διασχευάζεσθαι, ὅταν τινὶ πλέχωσι τιμὴν 
παραστήσαιμι τῷ λόγῳ τὸ μέγα 


D 


xat τέχνας διαιρεθέντες, 
δημοσίαν" πῶς ἂν 
ἐχεῖνο θέαμα ;) ποταμὸς ἧσαν 
ἄρα xaX τὸν Νεῖλον εἰπεῖν, τὸν χρυσοῤῥόαν ὄντως 


εἷς, ποιητοῦ δὲ ἣν 


τὴν Χαιρέου ῥέοντα, ἡμερησίαν ὁδὸν οἶμαι, xal πε- 
ραιτέρω. Δότε μοι μιχρὸν ἔτι ἐντρυφῆσαι τῷ διηγή- 
ματι. Ἐχεϊσε γὰρ εἶμι, καὶ οὐδὲ ἀπαχθῆναι τὸν λόγον 
τῆς τελετῆς ἐχείνης ῥάδιον. Πῶλος μὲν ἣγεν αὐτὸν 
(xaX μή por τῆς ἀπονοίας (3) μέμψησθε), ὡς μ.- 
ἐχεῖνος (εἴτ᾽ οὖν ὁ (91) 
πιθαίνει, τῶν τῆς 
ἄλλο βούλεται πα- 


ὑποδέχονται (95), 


χροῦ τὸν ἐμὸν Ἰησοῦν ὁ πῶλος 
ἐξ ἐθνῶν λαὸς, ὃν εὖ ποιῶν (93) ἐ 
ἀγνοίας δεσμῶν λυόμενον, εἴτε τι 


ραδηλοῦν ὁ λόγος)" χλάδοι δὲ αὐτὸν 


Ch:ereum fluens, diei unius iter, et eo ampiius ex- 
lensus est. » 

(90) ᾿Απογοίας. Nicet., τόλμης, «audaci, » 

(91) Ὁ. Sic quatuor Regg. Deest in ed. 

(92) Εὖ ποιῶν". « Singulari. beneficio afliciens; » 
quod seilicet ejus ignorantie vineula solvere digna- 
retur. Dillius, « pereommode. D ' 

(95) K.4d8ot δὲ αὐτὸν ὑποδέχονται, etc. Billius, 
Nieetam secutus, sie vertit: « Hoe. nnum interfuit, 
quod Christum. rami susceperunt, et varia indu- 
menta, multiplicique florum genere constrata, ante 
ipsum projecta. sunt : excelso autem. et magnifico 
viro Athanasio nihil tale factum est. In eoque uno 
impares honoris partes habuit, » Verum, illorum 
pace dixerim , uterque ἃ Gregorii mente aberrat, 
Quod enim Theologus ad Athan: isium, ipsi ad Chri- 
stum referunt. Scopus tamen oratoris in hoc tendit, 
ut ostendat. illam sinilitudinis affinitatem, qu:e. re- 
peritur. inter. Christi. Jerosolymam | introitum, et 
Athanasii Alexandriam. — reditum. Uterque — pullo 
insidet : uterque ἃ populo. faustis aeclamationibus 
excipitur; ante utriusque pedes sternuntur etiam 

rani et indumenta; nec deerant , qui prieirent 
clamantes, etc. lee Graeca ipsa prie se ferunt. 
Claudicat igitur Billii versio, quie ad Christum τὸ τ 


1117 ORATIO XXI. — IN 


xaY στρώσεις ἱματίων πολυανθῶν xaX ποιχίλων mpob- 
ῥιπτουμένων τε χαὶ ὑποῤῥιπτουμένων " ἐνταῦθα μό- 
νον ἀτιμασθέντος τοῦ ὑψηλοῦ xaX πολυτελοῦς, xa τὸ 
ἴσον μὴ ἔχοντος. Εἰχὼν χαὶ αὕτη τῆς ἐπιδημίας Χρι- 
στοῦ, χαὶ οἱ προθοῶντες, χαὶ οἱ (94) προχορεύοντες * 
πλὴν ὅσον οὐ παίδων ὅμιλος μόνον τὸ εὐφημοῦν ἦν, 
ἀλλὰ χαὶ πᾶσα γλῶσσα σύμφωνος χαὶ ἀντίθετος, 
Pi Ug ἐπειγομένων. "EG λέγειν - 
νιχᾷν ἀλλήλους ἐπειγομένων. Ἐῶ γὰρ λέγειν χρό 
ποὺς πανδήμους, χαὶ μύρων ἐχχύσεις, xaX παννυχί- 
δας, xal πᾶσαν φωτὶ χαταστραπτομένην τὴν πόλιν, 
xai δημοσίας (95) ἑστιάσεις χαὶ οἰχιδίας, καὶ ὅσοις 
αἱ πόλεις τὸ φαιδρὸν ἐπισημαίνουσιν " ἃ μεθ᾽ 
ὑπερθολῆς ἐχείνῳ, χαὶ παρὰ τὸ εἰχὸς ἐχαρίζοντοιϑ0). 
Οὕτω τὴν ἑαυτοῦ πόλιν ὁ θαυμάσιος ἐχεῖνος, xaX 
μετὰ τοιαύτης χαταλαμθάνει τῆς πανηγύρεως. 
et supra quam eredi queat, conferebantur. Sie vir 
suam ingreditur. 
Δ΄, " Ap! οὖν &6lo (91) μὲν, ὦ 
ποσούτου προστησομένους (98); & 
Οΐωχεν; ἡγώνιστα: δὲ, οὐχ ὦ 


τότε 


τε 


σπερ εἰχὸς τοὺς λαοῦ 
δίδαξε 


OR A 
; ἐδίδαξεν ; ἐχινδύνευσε 


δὲ, οὐχ ὡς Bz- 


δὲ τῶν ὑπὲρ τοῦ λόγου τινὸς ἡγωνισμένων ἐλάττω ; 
πετέμηται δὲ ὧν ἡγώνισται μεῖον (99); χατήσχυνε 
5t τῶν τῆς εἰσόδου μετὰ τὴν 


δὲ 
οδον ; Οὐδαμῶς. Πάντα 
ὃὲ ἀλλήλων ἐχόμενα, ὥσπερ ἐν λύρᾳ μιᾷ, καὶ τῆς 
αὐτῆς ἁρμονίας, ὁ βίος, ὁ λόγος, οἱ ἀγῶνες, οἱ χίν- 
δυνοι, τὰ τῆς ἐπανόδου, τὰ μετὰ τὴν ἐπάνοδον. Ὁμοῦ 


πε γὰρ τὴν Ἐχχλησίαν χαταλαμθάνει, χαὶ οὐ πάσχε: 
ταυτὸν τοῖς δι᾽ ἀμετρίαν ὀργῆς τυφλώττουσι, xal ὅ 
κ' ἂν παραπέσῃ, τοῦτο πρῶτγ) (d) περιωθοῦσιν ἣ 
παίουσι, χἄν τι τῶν φειδοῦς ἀξίων ὃν τύχο: (2), τοῦ 
θυμοῦ δυναστεύοντος. ᾿Αλλὰ τοῦτον μάλιστα εὐδοχι- 
μήσεως αὐτῷ χαιρὸν εἶναι νομίσας (ἐπειδὴ τὸ μὲν 
πάσχον χαχῶς, ἀεὶ μετριώτερον " τὸ δὲ ἐν ἐξουσίᾳ 
τοῦ ἀντιδρᾶν, ἀχρατέστερον), οὕτω πράως xat ἠπίως 
τὰ τῶν λελυπηχότων μεταχειρίζεται, ὡς μηδὲ αὐτοῖς 
εἰ οἷόν τε τοῦτο εἰπεῖν (5), ἀηδῆ γενέσθαι 
ἀνδρὸς τὴν ἐπάνοδον. 


ad nominis celebritatem. ΟἹ gloriam. idoneum sibi esse arbitratus (quandoquidem 


calamitate versatur, moderatiorem se 


vit, ut ue iis quidem ipsis, si hoc diei potest, ipsius 

ΛΑ΄. Καθαίρει μέν γε (A) τὸ ἱερὸν τῶν θεοχαπή- 
λων, χαὶ χριστεμπόρων, ἵνα χαὶ τοῦτο τῶν Χριστοῦ 
μιμήσηται" πλὴν ὅσον οὐ φραγΞξλλίῳ πλεχτῷ, λόγῳ 
δὲ πιθανῷ τοῦτο ἐργάζετα: " χαταλλᾶττε: 0i τὸ στα- 


7* Joan. u, 15. 


fert, quod Theologus ad Athanasium. Et certe, 
tanta erat Alexandrinorum letitia cirea Athanasium 
ab exsilio redeuntem, ut non tantum rami gesta 
rentur, aut flores spargerentur, sed etiam quidquid, 
in pictis tapelibus el strazulis, pretiosius ac ma- 
gnilicentius erat, sperneretur, et ante ipsius pedes, 
lionoris causa, projiceretur. [deireo hane similitu- 
dinem inter utrumque. neetit. Gregorius; sed ne 
hee similitudo, ob. reverentiam quie. Christo. de- 
betur, quorumdam aures offendere. posset, ab. au- 
diloribus petit, ne, talia. proferendo, amentie aut 
audaciie accusetur. 

134) Oi. Sic quatuor Regg. et Or. I. Deest ἴῃ 
ed. 

(95) Δημοσίας. a. sex. Regg., et or. 1. 1a ed., 


LAUDEM ATIIANASII. 1115 
A scendit; sive quid aliud. Scriptura. significare velit. 
Mlum etiam rami, et varia variis pieta coloribus in- 
dunmenta. ante eum projecta et. substrata excipiunt ; 
hie solum spreta pretiosa supelleetili, ae eujus ma- 
gnilicentize nibil par. erat. Christi quoque adventus 
imago fuere, tum qui prieeundo clamabant, tum qui 
clioreas agitabant ; nisi quod non puerilis duntaxat 
turba faustis illum aeclamationibus excipiebat, ve- 
rum etiam omnis lingua concors et adversaria hio- 
minum, qui sese mutuo superare contendebant. 
Nam omittam publicos plausus, et unguentorum pro- 
fusiones, et nocturnas festivitates, et totam urbem 
lumine coruscantem , publica item et. privata con- 
vivia, eieleraque per quae urbes Eetitiz atque. hila- 
ratis argumenta edunt, quie tum illi amplissime, 
eximius, sc cum tali pompa et celebritate civitatem 


D. NAÀX. Esto igitur, vite rationes ita instituerit , 
qui tante. hominum | multitudini 
presse debent, verum paremne vite. doctrinam 
aunt? Decertavit quidem, num ut. docuit? Num 
minus quam quivis eorum, qui pro recià. 406 
doctrina. certamen adierunt, periclitatus est? Num 
minores, quam pro certaminum merito, honores 
consecutus est? Num denique honoribus illis, qui- 
bus in ingressu ornatus est, post ingressum dede- 
cori atque ignominize fuit? Minime gentium. Verum 
omnia, non secus atque in citlliara, inter se apta et 
connexa erant, pulchreque congruebant, tum vita 
et doelrina, Lum certamina et pericula, tum redi- 
Qus, et qui reditum sunt consecuta, Nam simul 
atque. ad Ecclesiam pervenit, non eolem modo 
affectus est, quo ii solent, qui per ir: impotentiam 
eweutiunt, et, ut quidque primurm occurrit, ita 
illud, quamlibet etiam dignum, à quo manus absti- 
neantur, protrudunt. aut feriunt, usque adeo sunt 
in iram przeeipites, Verum hoc potissimum tempus 
fere fit, ut. qui in 


ul eos decet, 


praebeat, qui autem. referend;e injurie potestatem nactus est, 
insolentius se gerat), tanta lenitate atque humznitate res eorum, a quibus lxsus fuerat, 


administra- 
reditus molestus fuerit. 

XXXI. Ac teinplum. quidem sacrilegis nundina- 
loribus, iisque qui Christo ad quistum abuteban- 
tur, repurgat, in hoc quoque seilicet. Christum 
referens : nisi quod non testo flagello ?*, sed pro- 


D δημοπίους. 

(96) Ἐχαρίζοντο. Oxon. apud Montac., igavt- 
ζοντο, « colligebautur. » 

(91) Ἐδίω. Duo Regg., Chrys. et Das., ἐβίου. 

(98) Προστησομέγους. Or. 1, τὸν προστησόμε- 
νον. 

(99) Meor. Weg. ph, μεῖζον, « majores. » Coisl. 
4, et Or. 1, στον. 

(t) Πρῶτον. Deest in Or. f. 

(2) Τύχοι. Quinque Regz., τύχῃ. 

(5) Ei οἷόν τε τοῦτο εἰπεῖν. Sic. Regg. bm, ph, 
Or.1, Jes., etc. Deest εἰ in ed. Nonnulli habent ποιεῖν 
pro εἰπεῖν. Alii oinittunt, τοῦτο. 

(4) Mér γε. Sic legg. bin, ph. In ed., μὲν γάρ 


1119 
babilibus atque 
accommodatis id eflicit. Tum eos, qui et inter se, 
ei cum jpso simultates gerebant, in. concordiam 
reducit; et quidem ita, ut nullius pacificatoris opera 
ad eam rem opus haberet. Przeterea injuria affectos 
iyrannide liberat, nullum eorum, qui ipsius cause 
studebant, et eorum, qui adversas partes sequeban- 
tur, delectum habens. Prolapsam insuper íidei 
doctrinam erigit, ae libere rursus Trinitas pr:di- 
catur, super candelabrum posita , 
unius divinitatis lumine 


argumentis 


splendidoque 
e animas omues collustrans. 
Leges etiam rursus orbi terrarum priscribit, atque 
omnium mentes ad se convertit, aliis epistolas mit- 
tens, alios accersens, nonnullos etiam ullro acce- 
Gentes erudiens, omnibusque liberam voluntatem 


pro lege proponens. loc enim. solum ad premon- P 


strandum virtutis iter sufficere censebat. Ut autem 


S. GREGORII Tii OLOGI 


ad persuadendum A σιάξζον πρός τε 


1190 
αὑτὸ χαὶ ἑαυτὸ (5), οὐδενὸς τῶν συν- 
αγόντων (Ὁ) προσδεηθείς " λύει δὲ τοῖς ἠἡδιχημένοις 
τὰς τυραννίδας, οὐδὲν διελὼν τοὺς τῆς ἑαυτοῦ (7) 
μερίδος, xal τῆς ἐναντίας " ἀνίστησι δὲ πεπτωχότα 

τὸν λόγον (8)" παῤῥησιάζεται δὲ ἡ Τριὰς πάλιν (9), 
ἐπὶ τὴν λυχνίαν τεθεῖσα, χαὶ λαμπρῷ τῷ φωτὶ τῆς 
μιᾶς θεότητος ταῖς πάντων ψυχαῖς ἐναστράπτουσα. 
Ἰγομοθετεῦ ὃξ τῇ οἰχου μένη RE Mi iie ὃὲ 


ἘΠΕ ὃὲ χαλῶν - ἔστι δὲ οὺς χαὶ ἀκλήτους s aside 
σοφίζων, πᾶσι δὲ νόμον ἕνα 
xat γὰρ τοῦτο μόνον ἐξήρχει πρὸς ὁδηγίαν τοῦ χρεΐτ- 
vovoc. Ἐν χεφαλαίῳ ὃὲ εἰπεῖν, δύο 


" 


προθεὶς τὸ βούλεσθα! * 


λίθων μιμεῖται 
φύσεις ἐπαινουμένων. Γίνετα! γὰρ τοῖς μὲν παίουσιν 
ἀδάμας, τοῖς δὲ στασιάζουσι μαγνῆτις, ἀῤῥήτῳ φύ- 
σεως βίᾳ τὸν σίδηρον ἕλχουσα, χαὶ τὸ (10) στεῤῥότα- 
τον ἐν ὕλαις οἰχειουμένη. 


in summa dicam, duorum laudabilium lapidum naturam imitatur. Nam et percutientibus adamas effi- 


citur, et dissidentibus magnes, occulta nature vi ferrum 


sibi ascisceus. 

A07 XXXII. Verum enim fieri non poterat, ut 
invidia hzc ferret, atque. Ecclesiam pristinae glo- 
rie sui veterique sanitati restitutam, videre susti- 
neret, disseetis nimirum partibus celerrima cica- 
trice, velut in. corpore, obductis. Quamobrem 
imperatorem adversus eum excitat, in eodem, quo 
ipse, defectionis crimine versantem, atque improbi- 
lale parem, tempore solo posteriorem ; qui primus 
Christianorum | imperatorum adversus Christum 
furore percitus, atque impietatis basiliseum, quem 
multo ante parturiebat, oblata occasione , subito 
perfundens, simul atque imperator declaratus est, 
stalim, et erza imperatorem, qui ipsius fidei impe- 
rium. commiserat, improbe, et erga Deui, cui 
salutem debebat, improbius se gerit, ac persecu- 
tionem omnium, qux unquam fuerunt, teterrimam 
excogitat; qualenus persuasionem et sermonis 
blanditias tyrannidi adjungens (nam eos etiam 
honores, qui ob certamina tribui solent, martyribus 
invidebat), fortitudinis laudem in dubium revoca- 
bat, verborum nempe captiones et argutias ad 
mores suos transferens, aut, ul verius loquar, a 
moribus et ingenii vafricie ad ea scelera studium 
conferens, d:emonisque, qui in ipsius pectore domi- 
cilium habebat, artem, multiplicemque versutiam 
imitans. Ille quidem parum amplum atque przecela- 
rum esse arbitratus est, universam Christianorum 
nalionem imperio suo subjicere; magnum autem et 
gloriosum fore, si Athanasium ejusque in Christiana 


(5) 'Eavcc. Sic melioris ΠΟΙ. codices et Nicetas. 
In ed., ἑαυτόν [recte]. 

(0) Xuvayórzor. Nonnulli addunt. πολλῶν ὄντων. 

(7) Ἑαυτοῦ. Sie wes Regg. et Savil. In. ed 
αὐτοῦ. 

(8) Πεπτωκότα cóv Acyov. Sic quinque Regg. In 
quibusdam, τὰ πεπτωχότα τοῦ λόγου. hn ed., πε- 
πτωχότα λόγον. 

(9) Τριὰς πάλιν". Tres ftege , πά 

(10) Té. In nonnullis, τόν. 

(11) Σώματι. Regg. d, ph, Or. 1, σώμασι 


(12) Xvraxcccátmr. Schol. : Ἰουλιανὸν 


λιν Τριάς. 


λέγει 
i 


trahens, ac durissimam omnium  materiaui 

ΛΒ΄. ᾿Αλλ᾽ οὐ γὰρ ἔμελλε ταῦτα ot 
οὐδὲ τὴν Ἐχχλησίαν ὁρῶν ἀνέξεσθαι 
αὐτῆς δόξης, χαὶ τῆς παλαιᾶς ὑγιείας, τάχιστα τοῦ 
διεστῶτος συνουλωθέντος, ὥσπερ ἐν σώματι (11). Διὰ 
τοῦτο ἐπανίστησιν αὐτῷ τὸν συναποστάτην (12) ἑαυ- 
τῷ βασιλέα, xal τὴν χαχίαν ὁμότιμον, 


λ 


σειν ὁ φθόνος, 
πάλιν ἐπὶ τῆς 


χρόνῳ μόνῳ 

i i 
πόμενον" ὃς (15) πρῶτος Χριστιανῶν βασιλέων 
χατὰ Χριστοῦ μανεὶς, χαὶ ὃν ὥδινε πόῤῥωθεν ἐν ἑαυ- 
τῷ βασιλίσχον τῆς ἀσεθείας ἀναῤῥήξας ἀθρόως, ἔπει- 
δὴ χαιρὸν ἔλαθεν, ὁμοῦ τε αὐτοχράτωρ ἀναδείχνυ- 


και, καὶ χαχὸς μὲν περὶ τὸν πιστεύσαντα βασιλέα τὰ 
βασίλεια (14) γίνεται, χαχίων δὲ περὶ τὸν σεσωχότα 
Θεόν χαὶ διωγμὸν ἐννοεῖ τῶν πώποτε γενομένων 

πανθρωπότατον, ὅσῳ τὸ πιθανὸν τῇ τυραννίδι μί- 
ξας (ἐφθόνει γὰρ τοῖς πάσχουσι χαὶ τῆς ἐπὶ τοῖς 
ἄθλοις τιμῆς), ἀμφίθολον ἐποίει xa τὸ τῆς ἀνδρείας 
φιλότιμον " τὰς ἐν τοῖς λόγοις στροφὰς xai πλοχὰς 
ἐπὶ τὸν τρόπον (15) μετενεγχὼν, ἣ, τό γε ἀληθέστε- 
ρον εἰπεῖν, ἀπὸ τοῦ τρόπου, xal περὶ ἐχεῖνα σπου- 
δάσας, xai τὸν Evotxoy αὐτῷ 
χνίας μιμούμενος. 
εἶναι τὸ πᾶν 


πονηρὸν τῆς πολυτε- 
Οὗτος μιχρὸν μὲν ἔργον ἐνόμι:σεν 
παραστήσασθαι (10) 
γένος " μέγα δὲ τὸ ᾿Αθανασίου χρατῆσαι, xa τῆς 
ἐχείνου περὶ τὸν λόγον ἡμῶν δυνάμεως. Καὶ γὰρ 
τῆς χαθ᾽ ἡμῶν Ext- 
νοίας, διὰ τὴν τοῦ ἀνδρὸς ἀντιπαράταξιν χαὶ ἀντί- 


τῶν Χριστιανῶν 


ἑώρα μηδὲν ὃν αὐτῷ πλέον (11) 
LI D v 


θεσιν * ἀεὶ τοῦ χενουμένου Χριστιανῶν ἀναπληρου- 
μένου, διὰ τῆς Ἑλληνικῆς προσθήχης, χαὶ τῆς ἐχεί- 
νοῦ συνέσεως, ὃ χαὶ παράδοξον. Ταῦτ᾽ οὖν ἐννοῶν, 


« Julianum dicit » 

(15) Ὅς. Sic duo Regs. et novem Colb. Iu 
ed , ὁ. 

(V4) Τὰ βασίλεια. Nicetas : Τὴν τοῦ Καίσαρος 
ἀρχήν" « Cesaris dignitatem. » Vox illa deest in 
wultis codd. Retinenda tamen videtur, quidquid 
dieat. variarum lectionum collector. 

(15) Ἐπὶ τὸν cpézov. « Ad ingenium indolemque 
transferens. » 

(16) Παραστήσασθαι. SicReg. d. Alii, παραστῆ- 
σεσῦαι. minus recte. Eprr. 

(V7) Hie. deesse videtur, £x. Eprr. 


1121 ORATIO ΧΧι. — IN 
καὶ ὁρῶν ὁ δεινὸς ἐχεῖνος παραλογιστὴς xal διώχτης, 
οὐδὲ ἐπὶ τοῦ πλάσματος ἔτι μένει καὶ τῆς σοφιστιχῆς 
ἀνελευθερίας " ἀλλὰ τὴν πονηρίαν γυμνώσας, φανε- 
ρῶς ὑπερορίζει τὸν ἄνδρα τῆς πόλεως. "Eos γὰρ 
τρισὶ παλαίσμασι (18) τὸν γεννάδαν νιχήσαντα, τε- 
λείας τυχεῖν χαὶ τῆς ἀναῤῥήσεως. 


LAUDEM ATHANASII, 
A doctrina vim et facultatem superaret, Perspicieba* 


1129 


enim. nihil sibi ex suis in nos consiliis accedere, 
quod adversus eum in acie staret Atlianasius, ejus- 
que conatibus obsisteret. Id enim, quod ex. Chri- 
stianis decedebat, gentilium accessione ipsiusque 
prudentia quotidie supplebatur, id quod sane mi- 


randum — erat, Qui cum. callilus ille. impostor et persecutor animadverteret et cerneret, ne perso - 
nam quidem diutius ferre, ae sophistica et servili dissimulatione uti sustinuit; verum animi perver- 
sitate delecta, palam. aperteque. hominem e. civitate exturbat, Egregium. enim virum triplici certamine 
vincere oportebat, ut. perfectum. etiam. praeconium consequeretur. 


AT*. Μικρὸν τὸ ἐν μέσιμ, χαὶ Πέρσαις μὲν ἡ δίχη 
δοῦσα τὸν ἀλιτήριον, ἐχεῖ διχάζει " χαὶ βασιλέα φιλό- 
πίμον παραπέμψασα, νεχρὺν ἐπανάγει, μηδὲ ἐλεού- 
μενον - ὡς δὲ ἐγώ τινός cot (19) ἤχουσα, μηδὲ τῷ 


τάφῳ προσλαμθανόμενον, ἀλλ᾽ ὑπὸ τῆς σεισθείσης D tem transmiserat , 


δι᾽ αὐτὸν γῆς ἀποσειόμενον xaX ἀναθρασσόμενον" προ- 
οἴμιον, οἶμα!, τῆς ἐχεῖθεν χολάσεως. ᾿Ανίστατα: δὲ 
βασιλεὺς ἕτερος (30), οὐχ ἀνα:δὴς τῷ προσώπῳ χατὰ 
«by προειρημένον, οὐδὲ τοῖς πονηροῖς ἔργοις χαὶ ἐπι- 

τάταις ἐχθλίθων τὸν Ἰσραὴλ, ἀλλὰ χαὶ λίαν εὐσε- 
θής τε χαὶ ἥμερος " ὅς, ἵνα ἀρίστην ἑαυτῷ xazacti- 
en:at (21) τὴν τῆς βασιλείας χρηπῖδα, xal ὅθεν δεξ 
(33), τῆς εὐνομίας ἄρξηται, λύει μὲν τοῖς ἐπισχόποις 
τὴν ἐξορίαν, τοῖς τε ἄλλοις ἅπασι, χαὶ πρὸ πάντων 
τῷ πρὸ πάντων τὴν ἀρετὴν, χαὶ προδήλως (35) ὑπὲρ 
«ἧς εὐσεθείας πολεμηθέντι. Ζητεῖ δὲ τῆς xa0' ἡμᾶς 
πἰστεως τὴν ἀλήθειαν, ὑπὸ πολλῶν διασπαπθεῖσαν 
χαὶ συγχυθεῖσαν, χαὶ εἰς πολλὰς δόξας χαὶ μοίρας 
νενεμημένην" ὥστε μάλιστα μὲν τὸν χόσμον ὅλον, 
εἰ οἷόν τε, συμφωνῇσα: (24), xax εἰς ἐν ἐλθεῖν τῇ συν- 
εργίᾳ τοῦ Πνεύματος" εἰ δὲ οὗ, ἀλλ᾽ αὐτόν (25) γε 
μετὰ τῆς βελτίστης γενέσθαι, χἀχείνῃ παρασχεῖν τὸ 
χράτος, χαὶ παρ᾽ ἐχείνης ἀντιλαθεῖν, λίαν ὑψηλῶς τε 
χαὶ μεγαλοπρεπῶς περὶ τῶν μεγίστων διανοούμενος. 
Ἔνθα δὴ xai μάλιστα διεδείχθη τοῦ ἀνδρὸς 4 χαθα- 
ρότης, χαὶ τὸ στερέωμα τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως. 
Τῶν γὰρ ἄλλων ἀπάντων, ὅσο! τοῦ x30" ἡμᾶς λόγου, 
cptyn νενεμημένων, χαὶ πολλῶν μὲν ὄντων τῶν περὶ 
τὸν Υἱὸν ἀῤῥωστούντων, πλειόνων Oi τῶν περὶ τὸ 
Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ἔνθα χαὶ τὸ (20) ἧττον ἀσεθεῖν 
εὐσέθεια ἐνομίσθη, ὀλίγου (21) δὲ τῶν xaz' ἀμφότερα 
ὑγιαίνοντος " πρῶτος χαὶ μόνος, T) χομιδῇ σὺν ὀλίγοις 
ποτολμᾷ τὴν ἀλήθειαν σαφῶς οὑτωσὶ xai διαῤῥή- 
δην, τῶν τριῶν μίαν θεότητα χαὶ οὐσίαν ἐγγράφως 
ὁμολογήσας (28)* xax ὃ τῷ πολλῷ τῶν Πατέρων ἀρι- 
θμῷ (29) περὶ τὸν Υἱὸν ἐχαρίσθη πρότερον, τοῦτο 


7) Ὡ- 


(48) Τρισὶ παϊαίσμασι. « Triplici certamine. » 
Tria subiit exsilia Athanasius, Primum, sub Con- 
stantino; secundum, sub Constantio; tertium, sub 
Juliano. ᾿ ] " 

(19) Eor. Deest in Coisl. 1, Or. 1, aliisque plu- 
ribus. ; 

(20) Βασιϊεὺς ἕτερος. Schol. : Ἰοθιανός, « Jo- 
vianus. » ] ᾿ 

(21) Καταστήσηται. Sic optimo note codices. 
Reg. ἃ, χαταστήσῃ. Alii cum editis, προχαταστή- 

ται, ) 

(32) Δεῖ. Sic plures Regg., duo Coisl., et Or. 1. 
ln ed., δή. ] 

25) Hpo6rloc. Par., προθύμως. — 

24) Ei οἷόν" τε, συμφωνῆσαι. Sic Regg. a, c, 


XXXI. Non. mullum. temporis. intercesserat ; 
cum impium illum et saerilegum ad Persas. vis 
numinis ultrix ablegat, illique causam disceptat : 
et quem magnificum et honoris cupiditate flagran- 
eumdem. mortuum. reducit , 
A08 ne miseratione quidem. quemquam permo— 
ventem : imo, ut mihi quispiam narravit, nee ad 
sepulluram assumptum, sed a terra, quie ipsius 
causa turbata fuerat, exeussum, sstuique vehementi 
projectum : insequentis, ut opinor, supplicii pralu- 
dium. Surgit autem alter. imperator, facie ninime 
impudens, quemadmodum is, de quo ante verba 
fecimus, nec pravis operibus et operum praefectis 
Israelem opprimens, sed mira pietate animique leni- 
Ve preditus; qui, ut. pulcherrimum imperii sui 
fundamentum jaceret, rectamque legum sanctionem, 
unde conveniebat, üuspicaretur, cum omnes alios 
episcopos, tum eum anle omnes, qui omnibus vir- 
tute pristabat, ae citra dubitationem ullam pietatis 
causa oppugnatus fuerat, ab exsilio revocat. Quin 
eliam fidei nostr: veritatem ἃ multis laceratam et 
perturbatam, atque in sexcentas opiniones partes- 
que distractam, qu:erit, ut. maxime quidem uni- 
versus orbis, si fieri posset, in fidei negotio con- 
sentiret, Spiritusque auxilio in unum coiret : sin 
minus, ipse certe optim:e parti. sese adjungeret, 
simulque et ei robur afferret, et ab ea vicissim acci- 
peret, excelse simul et magnifice de rebus maximis 
cogitans. Atque hie potissimum Athanasius puri- 
latis suze fideique in Christum firma et constantis 
specimen edidit. Nam cum ceteri omnes, qui doctri- 
nam nostram profitebantur, trifariain divisi essent, 
ac multi circa Filium, plures etiam circa Spiritum 
sanctum zgram fidem haberent. (ibi levior impie- 
las  pieletis opinionem ferebat), pauci autem 
utrinque sani ct incolumes essent, primus ille et 


d, Or. 4, Jes, ete., cum illo tantum discrimine, 
quod, pro συμφωνῆσαι, habeant, supgpovnsa:. In 
ed. deest εἰ, et pro τε, legitur, zt. 

(25) Ei δὲ οὗ, ἀ αὐτόν. Regg. bm, ph, 
decein Colb., αὐτός. In ed. et quibusdam aliis, εἰ 
δ᾽ οὖν, ἀλλ᾽ αὐτόν. 

(26) Τό. Sic quatuor Regz. Deest τό in ed. 

(27) 'O.tvov, etc. Alii, ὀλίγων 65 τῶν... ὑγιαι- 
νόντων. Alii, ὀλίγου ὃξ τοῦ ὑγιαίνοντος. Neutrum 
displicet Combefisio., ! 

(38) "Evypácoc ὁἐμοιϊιογήσας. Scriptum — illud 
videtur esse synodica Epistola ad Jovianum, de qua 
Theodoretus, IHist., lib. 1v, €. 5... 

(29) HoAAQ τῶν Πατέρων ἀριθμῷ. Wec de Pa- 
tribus concilii Nic:ni intelligit. Nicetas. 


1195 


S. GREGORII TIIEOLOGI 1124 


solus, aut cum admodum paucis, veritatem palam A περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος αὐτὸς ἐμπνευσθεὶς ὕστε- 


apertisque verbis promulgare non dubitavit, unam 
trium personarum divinitatem et essentiam scripto 
eonfessus : et quod multis illis Patribus circa Fi- 
lium prius concessum fuerat, idem ipse postea in 
asserenda Spiritus sancti divinitate superno afllatu 


ρον, xai δῶ iis y spese d ὄντως xal μεγαλοπρεπὲς 
τῷ βασιλεῖ σενεγχὼν, ἔγγραφον τὴν εὐσέθειαν 
χατὰ τῆς venie ρου χαινοτομίας (50) ἵνα βασιλεῖ μὲν 
βασιλεὺς, λόγῳ δὲ λόγος, γράμματι δὲ γράμμα κατα- 
παλαίηται. 


consecutus, Atque imperatori donum vere regium et. magnifieum offert, scriptam nimirum fidei confes- 


sionem, adversus novum dogma nusquam in Seriptura expressum : ut 


sic el imperatorem imperator, 


et doctrinam doctrina, et libellum libellus frangeret atque opprimeret. 


AO9 XXXIV. Mihi hujus. confessionis auctori- 
tate permoti videntur, tum Occidentales, tum quid- 
quid in Oriente vitale est ; alii quidem animo te- 
nus pietatem. colunt, si quid ipsorum verbis fidei 
habendum est, ulterius autem. eam non proferunt , 
velut mortuum quemdam fetum, in materno utero 
exstinctum ; alii vero eam, ignieuli cujusdam in- 
star, nonnihil accendunt, hactenus scilicet, ut tem- 
pori, atque ferventioribus orthodoxis, aut pim 
plebi uteunque. satisfaciant; alii denique tota ver- 
horum libertate veritatem praedicant, a qua parte 
utinam ipse stem : nec enim majus quiddam jactare 
audeo ; non jam timiditati me:e , sicut nee aliorum 
ignavi ae mentis imbecillitati consulam (satis 
elenim superque dispensavimus , non modo alienos 
nobis non adjungentes, sed nostros etiam corrum- 
pentes, quod sane malorum dispensatorum est); 
verum partum in lucem efferam 
oculos proponam. 


XXXV. Sed lioe in. illo ininus admirationis me- G— AE'. 


reri videtur. Nam qui re ipsa pro veritatis defen- 
sione periculis se objecerat, quid mirum, si eamdem 
scripto confessus sit? Quod vero mihi in ipso ma- 
xime mirari subit, quodque non citra damnum 
silentio przeteriri potest, hac przesertim tempestate, 
qua multe contentiones dissidiaque gignuntur, hoc 
adhue superioribus adjiciam. Nam his quoque , qui 
nune vivunt, προ aetio doctrina esse queat, si 
ipsum nobis imitandum proponamus. Quemadmo- 
dum enim ab una et eadem aqua non tantum ea 
pars disjungitur, quam. manus inter hauriendum 
reliquit, verum id etiam quod manu comprehen - 
sum, per digitos cflluit : eodem modo a nobis non 
impie solum doctrine cultores , verum etiam qui 
pietatis laude in primis excellunt, pr:eciduntur, id- 
que non in parvis duntaxat et eontemnendis dogma- 
tibus (minus enim lioc grave esset) , verum etiam 
in verbis, quie ad eumdem omnino sensum tende- 
bant. Nam cum essentia una , et tres lyypostases ἃ 


(50) Κατὰ της ἀγράφου καινοτομίας. In non- 
nullis exemplaribus, ut annotat Nicetas, scribitur, 
non ἀγράφου, sed, ἐγγράφου χαινοτομίας. Quam- 
obrem, si ἀγράφου legatur, id intelligit Gregorius, 
vocem ὁμοιούσιον, (uam Ariani introducebant , 
nullo Scriptur: e loco contineri. Si autem legatur, £y- 

γράφου, intellirit. seriptam illam fidei formulan, 
cui subseribendi necessitatem Constantius omnibus 
imponebat. 

(^4) Προάγειν. Sic sex Regg., duo Coisl., Or. 
1, Comb. In. ed., προάγων. 

(52) A£. Tres Regg., et Or. 1 


addunt, τε. 


et accurate nutriam 


AA'. Ταύτην μοι δοχοῦσιν αἰδούμενοι τὴν ὁμολο- 
γίαν, οἵ τε τῆς ἑσπερίας, χαὶ τῆς ἑῴας, ὅσον βιώσ:- 
μον" οἱ μὲν μέχρι διανοίας ἄγειν. τὸ εὐσεδὲς, εἴ τι 
λέγουσιν αὐτοῖς πιστευτέον, περαιτέρω δὲ μὴ mpo- 
ἄγειν (91), ὥσπερ vt νεχρὸν χύημα ταῖς μητράσιν 
ἐναποθνῆσχον " οἱ δὲ (52) μικρὸν ἐξάπτειν, ὥσπερ 
σπινθῆρας (55), ὅσον ἀφοσιοῦσθαι τὸν χαιρὸν, ἣ τῶν 
ὀρθοδόξων τοὺς θερμοτέρους, ἣ τῶν λαῶν τὸ φιλό- 
θεον " οἱ ὃὲ χαὶ παῤῥησιάζεσθαι τὴν ἀλήθειαν, ἧς ἂν 
εἴην ἐγὼ μερίδος * οὐ γὰρ τολμῶ τι πλέον (54) καυ- 
χήσασθαι, μηχέτι τὴν ἐμὴν δειλίαν οἰχονομῶν, ὡς 
δὴ τὴν τῶν σαθροτέρων διάνοιαν (ἱκανῶς γὰρ ὦχο- 
νομήσαμεν, μήτε τὸ ἀλλότριον προσλαμθάνοντες, xot 
τὸ ἡμέτερον φθείροντες, ὃ χαχῶν ὄντως ἐστὶν οἰχονό- 
pov) * ἀλλ᾽ εἰς φῶς ἄγων τὸν τόχον, xol μετὰ σπου- 
δῆς ἐχτρέφων, xal ταῖς ἁπάντων ὄψεσι προτιθεὶς 
(99), ἀεὶ τελειούμενον. 

δίσιιο, cuotidie auzescentem omnibus ob 


Τοῦτο μὲν οὖν (50) ἧττον τῶν ἐχείνου θαν- 
μάζειν ἄξιον. Ὁ γὰρ ἔργῳ τῆς ἀληθείας προχινδυ- 
νεύσας, τί θαυμαστὸν εἰ γράμματι ταύτην χαθωμο- 
λόγησεν; Ὃ δέ μοι μάλιστα τοῦ ἀνδρὸς θαυμάζειν 
ἔπεισι (χαὶ ζημία τὸ σιωπᾷν, διὰ τὸν χαιρὸν μάλιστα, 
πολλὰς 
θήσω τοῖς εἰρημένοις " γένοιτο γὰρ ἄν τι παίδευμα 
χαὶ τοῖς νῦν ἡ πρᾶξις, εἰ πρὸς ἐχεῖνον βλέποιμεν. 
Ὡς γὰρ ὕδατος ἑνὸς τέμνεται οὐ (58) τοῦτο μόνον, 
ὅσον ἣ χεὶρ ἀφῆχεν ἀρυομένη, ἀλλὰ χαὶ ὅσον τῇ χειρὶ 
περιεσχέθη τῶν δαχτύλων ἐχρέον οὕτω χαὶ ἡμῶν 
οὐχ ὅσον ἀσεθὲς σχίζεται μόνον, ἀλλὰ xa ὅσον εὐὑ- 
Beo Ec DON. οὐ περὶ 


φύηντα (51) τὰς διαστάσεις), τοῦτο ἔτι προσ- 


δογμάτων μόνον μικρῶν xal παρ- 
ορᾶσθα: ἀξίων (ἧττον γὰρ ἂν ἣν τοῦτο δεινὸν [59], 
ἀλλ᾽ ἤδη χαὶ περὶ ῥημάτων εἰς τὴν αὐτὴν φερόντων 
διάνοιαν. Τῆς γὰρ μιᾶς οὐσίας, χαὶ τῶν τριῶν ὑπο- 
στάσεων λεγομένων μὲν ὑφ᾽ ἡμῶν εὐσεθῶς (τὸ μὲν 
γὰρ τὴν φύσιν δηλοῖ τῆς θεότητος, τὸ OE τὰς τῶν 
τριῶν ἰδιότητας), νοουμένων δὲ χαὶ παρὰ τοῖς Ἶτα- 
λοῖς (40) ὁμοίως, ἀλλ᾽ οὐ δυναμένοις διὰ στενότητα 


ra Xawünpac. Sic tres Regg. In ead., σπιν- 
Ὡροῖς 
(54) Πιλέον. Tres Regg., πλεῖον 
(55) Προτιθείς. Reg. d, noo" ιθεί 
(56) Obr. Deest in Or. 1. 
(91) Φύοντα. Sic sex Regg., 
Combef., etc. In ed., ποιοῦντα. 
(58) Ov. Deest in Reg. hin. 
(99) Δεινόν. 'Tres Wegg., δεινῶν. 
(40) Παρὰ τοῖς "Icaoic. Billius, 
manos. » 


duo Coisl., Jes., 


« apud RKo- 


1125 


ORATIO XXI. — IN LAUDEM ATHANASII, 


» 


1126 


τῆς παρ᾽ αὐτοῖς γλιύττης, χαὶ ὀνομάτων πενίαν, ὅ:- A nobis pie dicerentur ( alterum enim. divinitatis na- 


ἐλεῖν ἀπὸ τῆς οὐσίας τὴν ὑπόστασιν, χαὶ διὰ τοῦτο 
ἀντεισαγούσης τὰ πρόσωπα, ἵνα μὴ τρεῖς οὐσίαι πα- 
ραδεχθῶσι (M), τί γίνεται ; Ὡς λίαν γελοῖον, | ἐλει- 
νόν. Πίστεως ἔδοξε διαφορὰ ἡ περὶ τὸν ἦχον σμιχρο- 
λογία (19). Εἴτα Σαθδελλισμὸς (45) ἐνταῦθα ἐπενοήθη 


τοῖς τρισὶ προσώποις, xal ᾿Αρειανισμὸς ταῖς τρισὶν 


τί; Προστιθεμένου μιχροῦ τινος ἀεὶ τοῦ λυποῦντος 
(8 λυπηρὸν ἡ φιλονειχία ποιεῖ), χινδυνεύει συναποῤ- 
ἡρῦν ἢ e f 
ῥαγῆναι ταῖς συλλαβαῖς τὰ πέρατα. Ταῦτ' οὖν ὁρῶν 
χαὶ ἀχούων ὁ μαχάριος ἐχεῖνος, χαὶ ὡς ἀληθῶς ἄν- 
θρωπὸς τοῦ Θεοῦ, xaY μέγας τῶν ψυχῶν οἰχονόμος, 
οὐχ (für δεῖν παριδεῖν τὴν ἄτοπον οὕτω xai ἄλογον 
τοῦ Λόγου χατατομήν (44) "τὸ δὲ παρ᾽ ἑαυτοῦ φάρ- 
μᾶχον ἐπάγει τῷ ἀῤῥωστήματι. Πῶς οὖν τοῦτο ποιεῖ; 
Προσχαλεσάμενος ἀμφότερα τὰ μέρη οὑτωσὶ πράως 
μενος 

χαὶ φιλανθρώπως, χαὶ τὸν νοῦν τῶν λεγομένων ἀχρι- 
Οῶς ἐξετάσας, ἐπειδὴ συμφρονοῦντας εὗρε wal οὐδὲν 
διεστῶτας χατὰ τὸν λόγον, τὰ ὀνόματα συγχωρήσας, 
συνδεῖ (A5) τοῖς πράγμασιν. 

οἱ ἃ ratione alienam Verbi sectionem 


dissimulandam 


turam , alterum trium personarum proprietates. de- 
clarat), atque eodem quidem modo apud. Latines 
intelligerentur, ceterum. ob. lingua illius angu- 
stiam et verborum inopiam, hypostasim ab. essen- 
lia distinguere non possent, eoque factum esset, 
ut pro ea, ne tres substantias admittere viderentur, 
personarum A410 vocabulum — inducerent , 
tandem contigit? Res. profecto ridieula, vel potius 
miseranda. Diverse fidei speciem praebuit levis illa 
et jejuna de vocum sono altercatio. Mie deinde et 
Sabellismus ob. tres. personas. exeogitatus est, et 
Arianismus ob tres hypostases, quorum. utrumque 
pertinax contendendi studium. effinxerat, Quid po- 
stea? Cum exigua res aliqua. quotidie accederet , 
qu;e molestiam afferret ( molestiam enim contentio 
parit), eo tandem res adducta est, ut. periculuin 
essel, ne orbis terrarum fines una cum syllabis 
abrumperentur. Qu:e eum. beatus ille vir, et vere 
homo Dei, magnusque animarum dispensator , 
oculis auribusque usurparet, sibi tam absurdan 
ac negligendam non pulavit; verum medici- 


nam morbo quamprimum adhibet. Quonam autem modo. id facit? Utraque. parte. leniter et. benigne 


accila, verborumque sententia diligenter οἱ 


accurate perpensa , posteaquam concordes reperit, 


nec, quantum ad doctrinam, ullo modo inter se dissidentes, ila negotium transegit, ut nominum 


usum concedens, rebus eos constringeret. 


AQ'. Τοῦτο τῶν μαχρῶν πόνων χαὶ λόγων λυσιτε- α΄ XXX VI. Hoc diuturnis illis laboribus et sermo- 


λέστερον, οὃς πάντες ἤδη λογογραφοῦσιν" οἷς τι xaX 
φιλοτιμίας (46) συνέζευχται, χαὶ διὰ τοῦτο ἴσως τι 
xai χαινοτομεῖται περὶ τὸν λόγον. Τοῦτο τῶν πολ- 
λῶν ἀγρυπνιῶν χαὶ χαμευνιῶν προτιμότερον, ὧν μέ- 
yp: τῶν χατορθούντων τὸ χέρδος. Τοῦτο τῶν ἀοιδί- 
gu) ἐξοριῶν χαὶ φυγῶν τοῦ ἀνδρὸς ἐπάξιον" ὑπὲρ 
γὰρ ὧν εἴλετο πάσχειν ἐχεῖνα, ταῦτα xal (AT) μετὰ 
τὸ παθεῖν ἐσπουδάζετο. Τὸ δ᾽ αὐτὸ χὰν τοῖς ἄλλοις 
ποιῶ διξτέλει * τοὺς μὲν ἐπαινῶν, τοὺς δὲ πλήττων 

ετρίως * xa τῶν μὲν τὸ νωθρὸν διεγείρων, τῶν δὲ 
τὸ θερμὸν χατείργων xai τῶν μὲν, ὅπως μὴ πταί- 
σωσι, προμηθούμενος" τοὺς δὲ, ὅπως διορθωθεῖεν 
πταίσαντες (48), μηχανώμενος " ἁπλοῦς τὸν τρόπον, 
πολυειδὴς τὴν χυθέρνησιν * σοφὸς τὸν λόγον, σοφώτε- 
ρος τὴν διάνοιαν * πεζὸς τοῖς ταπεινοτέροις, ὑψηλό- 
τερος τοῖς μετεωροτέροις “ φιλόξενος, ἰχέσιος (49), 


(M) Παραδεχθῶσι. Sic Regg. a, c, d, Or. 1, 
Combef. In ed., παραδειχθῶσι. 

(42) EqjuxpoAoyía. Sic Regg. ἃ, c, d. In ed., μὲ- 
χρολογία. τῷ 

(43) Σαδειαισμός, ete. Quod Latini. per «tres 
personas, » id Graeci per c tres hypostases» expri- 
mebant, atque hie. voces. ilem siguificabaut, Cum 
autem. Latini. « tres. hypostases» dicere recusa- 
rent, Orientalibus visi sunt Sabellii errorem 86- 
qui. Sabellius enim « tres. personas » rejiciens, as- 
serebat unam tantum esse, quie tribus appellaretuc 
nominibus. Orientales vero cum « tres hyposiases » 
perseveranter retinerent, nec earum loco « lres 
personas» admittere vellent, in suspicionem  La- 
linis venerunt, quasi Ariano dogmali assentiren- 
tur. Arius enim «€ tres hypostases» natura inter se 
distinctas agnoscebat, «tres» aulem « personas » 
unius naturz non recipiebat. Qui hanc Graecos inter 
et Latinos litem plenius nosse cupit, legat Hiero- 


nibus, quos jam omnes litteris mandant , longe uti- 
lius est; utpote qui ambitione non vacant, ob 
eamque fortasse causam circa fidei doctrinam 
quidquam innovatur. lloe multis viziliis et. cha- 
meuniis przstantius, quarum utilitas in his, qui 
liec priestant, defigitur, nec latius manat. Hoc. per- 
vulgatis atque omni fama celebratis ipsius exsiliis 
cl fugis nihilo inferius existimandum est, |n ca- 
dem quippe studia, ob qui calamitates illas sibi 
perferendas duxerat , post calamitates ipsas incum- 
bebat. Quin id etiam ipsum in aliis facere non de- 
sinebat, alios quidem laudibus wehens, alios vero 
parce leviterque feriens; aliorum socordiam exci- 
laus, aliorum fervorem reprimens; aliis, ne labe- 
rentur, providens, alii ut lapsi erigerentur, rationem 
inieas; moribus simplex , gubernandi arte imulti- 


nymi epistolam rvir ad. Damasum. Legat etiam Pe- 
tavium, tom. Il, lib. 1v, c. 4, n. 9 et seq., pag. 545 
et 515. 

(44) Λόγου χατατομήγ. « Verbi sectionem, » id 
est, « doctrine fideique. circa. Verbum | sectio- 
nem, » 

(45) Συνδεῖ, ete. Id actum in concilio Alexan- 
drino, anno 2562, cui praeerat Athanasius. Vide 
Epist. aJ Antiochenses, apud Athan. tom, 1, p. 770, 
et Soerat , lib. i, c. 7. 

(40) Φεϊοτιμίας. Sie tres Regg., Or. Ἢ, Jes., 
Par., Comb., etc. In ed., φιλοτιμία. 

(47) Καί. Sic res Regg., et Or. 1. Deest. in ei. 

(48) AropücÜeier πταίσαντες. Or. 1 et Jes , 
διορθώσεις πταίσαντας, « ut. lapsos erigeret. » 

(49) Φιιιόξενος, ἱκέσιος, etc. In quibusdam, c- 
Atog, ξένιος, ἱχέσιος. lu. aliis inverso ordine. Ob- 
servat Nicetas Jovem ἃ Gentilibus appellari, φίλιον, 
ξένιον, ἐχέσιον, ut amicitie, hospitalitatis et sup- 


1127 


S, GREGORII THEOLOGI 


1128 


plex; verbis sapiens, animo sapientior; si cum A ἀποτρόπαιος, πάντα εἷς ἀληθῶς, ὅσα μεμερισμένως 


humilioribus ipsi res esset, ad eorum captum se 
demittens; si cum sublimiori mente przeditis, altius 
assurgens; hospitum proses, AJ AX supples , ma- 
lorum depulsor, unus universa ea vere complexus, 
que singulatim. diis suis gentiles tribuunt. Ad- 


ποῖς ἑαυτῶν θεοῖς Ἑλλήνων παῖδες ἐπιφημίζουσι. 
Προσθήσω δὲ χαὶ ζύγιον, xoi παρθένιον, χαὶ εἰρη- 
ναῖον, χαὶ διαλλαχτήριον, χαὶ πομπαῖον τοῖς ἐντεῦ- 
θεν ἐπειγομένοις. Ὦ πόσας μοι ποιεῖ χλήσεις ἡ τοῦ 
ἀνδρὸς ἀρετὴ, πανταχόθεν χαλεῖν ἐθέλοντι! 


ἀλη et conjugatorum , el virginum patronum, et pacificum, et reconciliatorem , et. eorum, qui ex 


hae vita ad alteram properant, deductorem. Ὁ quantam nominum 
, dum undecunque cognomentum ipsi captare volo! 


peditat 

XXXVII. Cum autem eum vit? cursum tenuis- 
set, atque ita institutus fuisset , aliosque iustituis- 
set, uL et. vita ipsius morumque ratio episcopatus 
norma esset, et ipsius dogmata pro fideli ortho- 
dox: lege haberentur, quod tandem pietatis prze- 
mium capit? Neque enim hoc neglectim transmit 
tendum est. In bona senectute vitam claudit, pa- 
uribusque suis, patriarchis, et prophetis, et apo- 
s'olis, ac martyribus, qui pro veritate dimicaverant, 
adjungitur. Atque , ut epitaphium quoddam paucis 
complectar, excellentiori honore in discessu aflici- 
iur, quàm quo in civilalis ingressibus ornatus fue- 
rat; multas quidem laerymas excitavit, majorem 
nutem iis rebus, qux in aspeetum cadunt , nominis 
sui gloriam in omnium animis recondidit. At , o 
cherum et sacrum caput, tu, inquam , qui preter 
csteras tuas laudes sermonis et silentii. modum 
eximie coluisti , Orationi quidem nostrz finem hic 
constitue, quie, si virtutum tuarum prestontiam 


haudquaquam asseeuta sit, at viribus certe nostris C 


nunime inferior est. Nos autem ulinam ipse beni- 
gnus desuper et placidus aspicias, atque hunc po- 
pulum gubernes, per(ectum perfecte Trinitatis , 
qux in Patre, et Filio, et Spiritu sancto intelligitur 
eL colitur, adoratorem : meque, si quidem res pa- 
cate futurs? sint, in vita Leneas , gregemque me- 


cum pascas; sin autem Ecclesia bellis [lagratura est, 


similibus lametsi 


colloces , magnum sib quod 
gloria, honor, et imperium in szcula. Amen. 


plicum priesidem. Sie de aliis. His autem omnibus 
nominibus Athanasius ob. virtutem a Gregorio ap- 
pellatur. « Puilius» enim dicitur, quod eos diligat, 
qui amore digni sunt. « Xenius, » quod peregrinos 
hospitio excipiat, « Supplex, » quod preces pro po- 
puli salute. fundat. « Zygius » etiam et. « Parthe- 
nius,» quod matrimonio et virginitali leges condat 
ac perscribat. 

(50) Δόγματω. Par., διδάγματα, « documenta. » 


B 


copiam mihi virtus ipsius sup- 


ΛΖ'. Ζήσας δὲ οὕτω, xal παιδευθεὶς xaY παιδεύ- 
σας, ὥστε ὅρον μὲν ἐπισχοπῆς εἶναι τὸν ἐχείνου βίον 
χαὶ τρόπον, νόμον 0 ὀρθοδοξίας τὰ ἐχείνου δόγματα 
(30), τίνα μισθὸν τῆς εὐσεδείας χομίζεται; οὐδὲ γὰρ 
τοῦτο παριδεῖν ἄξιον. "Ev γήρᾳ χαλῷ χαταλύει τὸν 
βίον, χαὶ προστίθεται τοῖς πατράσιν αὐτοῦ, πα- 


πριάρχαις, xax προφήταις, χαὶ ἀποστόλοις, xal μάρ- 
τυσι, τοῖς ὑπὲρ τῆς ἀληθείας ἢγωνισμένοις. Καὶ, ἵνα 


1) ἐπιτάφιον, τιμᾶται τῶν εἰσο- 


δίων τιμῶν τὴν ἐξόδιον πολυτελεστέραν * πολλὰ μὲν 
χινήσας δάκρυα, μείζονα δὲ 


εἵπω τινὰ βραχὺν ( 
) ó 


τῶν ὁρωμένων τὴν περὶ 
αὐτοῦ δόξαν ταῖς ἁπάντων διανοίαις ἐναποθέμενος. 
᾽Αλλ᾽, ὦ φίλη xa ἱερὰ χεφαλὴ, ὁ χαὶ λόγου χαὶ σιω- 
πῆς μέτρα (52), μετὰ τῶν ἄλλων σου χαλῶν, διαφε- 
ρόντως τιμήσας, ἡμῖν μὲν ἐνταῦθα στήσαις τὸν λό- 
γον, εἰ xai τῆς ἀληθείας ἐνδεέστερον, ἀλλὰ τοῦ γε 
πρὸς δύναμιν οὐ λειπόμενον - αὐτὸς δὲ ἄνωθεν ἡμᾶς 
ἐποπτεύοις ἵλεως, χαὶ τὸν λαὸν τόνδε διεξάγοις τέλειον 


Υἱῷ, χαὶ ἀγίῳ Πνεύματι θεωρουμένης xo σεόο- 
μένης - χαὶ ἡμᾶς, εἰ μὲν εἰρηνιχῶς, χατέχοις χαὶ 
συμποιμαίνοις " εἰ δὲ πολεμιχῶς, ἐπανάγοις ἣ πρου- 
λαμθάνοις, χαὶ στήσαις μετὰ σεαυτοῦ xa τῶν οἷος 
σὺ, xXv μέγα Tj τὸ αἰτούμενον, ἐν αὐτῷ (54) Χριστῷ 
(55) τῷ Κυρίῳ ἡμῶν - ᾧ πᾶσα δόξα, τιμὴ, χαὶ (80) 
χράτος εἰς τοὺς αἰῶνας (DT). ᾿Αμήν. 


reducas, aut assumas , tecumque , et cum tui 


postulo, in ipso Christo Domino nostro, cui omnis 


(51) Τὰ βραχύν. In nonnullis 
βραχύ. 

(52) Μέτρω. In ed. sequitur, χαί, quod codicum 
auctoritate delevimus. 

(93) Tic. Deest in duobus Regg. 

(54) Αὐτῷ. Sic eodd. In ed., αὐτοῦ. 
E Χριστῷ. Nonnulli codd. addunt, Ἰησοῦ. 
(56) Καί. Sic duo Regg., Or. 1. In ed. deest. 
(57) Aiorac. Or. 1 addit, αἰώνων. 


codd., τὶ 


—- 


412 MONITUM IN ORATIONES XXII ET XXIII. 


I. Orationes istte « De pace » inscribuntur. Aliam itidem « De pace » inscriptam jam 


Nazianzi pronuntiaverat Gregorius (58), cum monachi, ob subsceriptam a Gregorio patre 
formulam, quc Arianam fraudem redolebat, ab eo distracti, ad unitatem rediissent. Nune 
aulem non eadem causa Theologi zelum inflammat. Etenim preter bellum adversus 
hereticos, luctuosum etiam vigebat his temporibus schisma inter ipsos Catholicos, quo- 
rum alii «ad Paulum (59), » alii «ad Apollo» trahere Gregorium conabantur. Per « Paulum 
et Apollo » hie merito quidem ab erudiUs intelliguntur Melitius et Paulinus, qui de 


(58) Or. vr. (99) Carm. De vita sua, vers, 680. 


, « ν 


11?9 ORATIO XXII. — DE PACE Il. 1150 


Autiocheno episcopalu contendebant, et quorum causes, non Oriens modo, sed universus 
orbis miserandum in modum in contrarias partes. seindebatur. Inter. hiec. dissidiorumn 
incendia, medias parles sequitur Grezorius, ae. veliementi genere dicendi ntens, abl«- 
gnatam pacem lotis viribus revocare conatur (n. 1) : « Pax Dei, inquit, et Deus. pacis, 
pax amica, bonum ab omnibus quidem lauda'um, a. paucis autem conservatum, ubinam 
nos tanto jam temporis spatio reliquisti? Quando ad nos reditura es? » Turn in. praisentem 
rerum statum  invehens, ostendit, quot. οἱ quanta. secum incommoda discordia. alferat, 
Christianis preipue, quorum Deus charitas est. Dissidentium levitatem inerepat (u. 5), 
qua fit, ul, «qui heri, velut. Elias aut Joannes proedicabatur, hodie, u! Judas aut 
Caiphas habeatur.» Deinde ad fidei doctrinau orationem convertens, docet quid in doctrina 
cavendum; atque insuper admonet quaedam esse, ne quidem omnino investiganda, quae 
dam autem contentliosis hominibus relinquenda, quedam vero, « non arinis el ferro (n, 11), » 
sed ralione propugnanda. Unde caule prudenterque colligit (u. 12), « omnes supertluos 
quaestionum surculos prorsus esse ampulaudos, cum pietatis regula in tuto est, et fidei 
caput semel est coustitulum.» 

JI. Nou. multo post, inita jam pace, atque Meletio et. Paulino, dissidentium etiam 
volis et suffragio, in Antiocliena sede eollocatis, ea lege, « ut, altero contendentium de- 
mortuo, aller qui superstes essel, episcopus ab omnibus agnosceretur (60), » alteram 
orationem habuit "Theologus. Hic iterum pacis utilitatem et delicias obiter. attingens, 
insurgit maxime adversus hwrelicos, qui, oblentu religionis et charitatis specie, Catlio- 
licorum dissensiones acriter criminabantur. Eos in lestimonium appellat et provocat 
orator (61). « Vos, inquit, arcanorum nostrorum participes estote. Ad concilium vos, 
etiam exosi, vocamus; arbitris hostibus utimur, ut pudore sulfusi viclique recedatis. 
Dissensimus quidem (62), non de deitate, sed de ordine et disciplina... Hoc nostrum 
erratum fuit, quod nimio pastoris amore allecti sumus, nec ex duobus eximiis praesu- 
libus, uter magis expetendus esset, reperire potuimus, quoadusque in lioc convenimus, 
ul utrumque pari in laude el admiratione ponereimus. » Tales sunt, quas liie alTert Gre- 
gorius, dissensionis Φ1 9 couse, et pacis conditiones. Peccarunt quidem, sed nimio tantum 
pastoris amore. Inter duos pastores, vita pariter, moribus et doctrina cozspicuos, incerti 
ec dissentientes haeserunt, donec tandem in hioc. convenerunt, ut pari utruinque in laude 
el admiratione pouerent. Nam «de lide οἱ divinitate, una erat omnium vox et labiutu 
unum (63). » Prieterea pacem, quam se in priori oratione optare pra dicaverat Theologus, 
nune in isla compositam gratulalur, simulque heeretieis probat, tantam non fuisse inter 
Calholicos disseusionem, quanta ipsis videbatur. Uude ipsorum invidiam et hypocrisin 
exagilat, alque contatatis illorum de Trinitate erroribus, pro eorum salute amanter exorat, 
et llieologicas orationes pollicetur. 

1H. Has orationes Constantinopoli nabitas, cirea. medium annum 2379, ut verisimilius, 
cum Tillemontio (65) arbitramur. De priori quidem nullum est dubium ; et titulus, quern 
pri se ferunt. couices, id eliam conltirmat, De posteriori vero dissentiunt eruditi, Elias 
siquidem, Billius et. Papebrochius (65) Nazianzi, Gregorio patre adhuc superstite, dictam 
existimarunt. Unde in editis primum locum obtinet. Nihil tamen ex hac oratione collizi 
polest, quod eorum sentenlic faveat. Ae primo quidem, quandiu Gregorius senior Na- 
zianzeni:? Ecclesi: curam gessit, nullum unquam tuit dissidium inler Grezorium patrem 
et Gregorium filium, ac proinde nulla reconciliationis necessitas fingi volest. Deinde, 
si quod exslitit inter utrumque Gregorium et monachos certamen, illud «ad. fidem», 
nou «ad ordinem et disciplinam (66), » de quibus hie tantum egitur, pertinebat. Non- 
dum etiam his temporibus, Nazianzi ad id lemerilatis et arrogantie venerant heretici, 
ut Theologo opus fuerit, ad retundendam illorum audaciam, eos tam acriter lamque 
Írequenter iisdem de rebus arguere el insectari, ac insuper uli «duris solidisque,» ut 
loquitur (67), « de Trinitate disputalionibus; » quo nomine theologicie, quas promise- 
rat, designantur orationes. Nec quemquam moveat, quod ait Theologus (68), « de benigno 
patre, ejusque obsequenti filio, una sedentibus, mutuumque sibi ornamentum alferenti- 
bus, » quod forsan Eli: ceterisque fucum fecit. ΠΙᾺ euim, ut ex dietis manifestum 
est, ad utrumque Gregorium nullatenus referri potest. Merito, juxta Tillemontium, iu- 
tclligitur vel de quodam episcopo, qui dissidenlium partibus preierat, quique forte 
Gregorio nostro dignitate presstabat, quem honoris causa, « patrem » appellat, seque ipse 
« filium » nominat; vel potius, ac verisimilius, ipse Theologus « paler » est, οἱ « filii » 
nomine designat unum e sacerdotibus, quem, etiamsi dissidentium agmen Constauti- 
nopoli duxisset, composita pace, in graliam recipil; cujus pacis ut fidem laceren!, necesse 
fuit, ut ambo una sederent, mutuas coram populo dexleras jungerent, atque una ἃ ἃ 
el uno ore sermonem separalita ulerque pronuntiaret. 


(69) Socrat. lib. v, c. 5. (65) Bolland., 9 Maii, pag. 405. 
(61) Or. XXIII, li. Ὁ (06) Or. xxii, n. 5. 

(02) Ibid., n. 4. (07) Ibid., n. 14. 

(05) Or. xxii, n. 4. (05) lbid., n. 5. 


(63) Tom. IX. art. 57, p. 456. 


Parnor. Gn. XXNXY. 36 


1195] 


ORATIO XX1I (9. 


S. GREGORII THEOLOGI 4: 


et 
I 


ΛΟΓῸΣ KD. 


HÀ Secunda de pace, in Constantini urbe habita, A Eipnvixóc β' (69), 4ex0slc ἐν Korccarcirov zó- 


ob ortam in populo contentionem, de quibusdam 
episcopis inter se dissidentibus. 


]. Pax amica, non re duntaxat, sed nomine quo- 
que ipso jucunda, quam nunc populo dedi, ac re- 
cepi; haud scio an sinceram ab omnibus vocem, 
Spirituque dignam, ac non potius publica pacta, 
Deo teste, violata, ut gravior sit nostra condemnatio. 
Pax amica, meditatio mea, et decus meum, quam 
Dei, et eujus Deum, e: auam Deum esse audimus, 
velut in illis Apostoli verbis : Pax Dei **; et, Deus 
pacis *; et, Jpse est pax nostra τ, ac ne sic quidem 
eam reveremur. Pax amica, bonum ab omnibus 
quidem laudatum, ἃ paucis autem conservatum, 
ubinam nos tanto jam temporis spatio reliquisti ? 
Quando ad nos reditura es? Equidem te supra 
mortale$ omnes cupio et exosculor, ae presentem 
compleetor, et absentem multis luetibus et laery- 
mis revoco, qualibus nec patriarcha ille Jacob Jo- 
sephum, a fratribus quidem venditum, 18 a fera au- 
tem raptum, ut ipse existimabat ; nee David ami- 
cum suum Jonathan in bello interemptum, aut 
posiea filium Absalonem ?*. Quorum alter pateruis 
visceribus laceratus clamabat: Fera Josephum ra- 
puit *?, fera mala et immitis; cruentamque pueri 
vestem. proferens, quasi filii carnes, osculabatur, 
eadem re scilicet et dolorem suum incendens, et 
miligans : alter nunc montibus illis, in quibus 
prelium. commissum fuerat, dira omnia impreca- 
wur : Montes Gelboe, dicens, super vos nec pluvia, 
«ec ros cadat δ᾽. Ac zursus : Quomodo Jonathe ar- 
cus et vires ceciderunt **? Nunc parricidam, quasi 
eum non Lesisset, excusal, ac cum mortuo in gra- 
tiam redit : hoc. quoque fortasse nomine pro filio 
dolens, quod z.amus adversus patrem intentàrat 
(hujusmodi quippe paternus affectus est), quemque 
bellum sibi, ut hostem, inferentem propulerat ac 
profligzarat, eumdem exanimem velut amicum desi- 
derat: sic natura, qua nihil est violentius, inimici- 
liam superat. 

A15 11. Miseranda quoque res erat, arca ab 
exteris oceupata 55, et solo :equata, atque ἃ gentibus 
coneuleata Jerusalem ; filiique Sion, inclyti, in- 
quam, illi, eL auro ad:equandi, in captivitatem ab- 
euntes, ac. nunc etiam dispersi, eoque redacti, ut 

75 philipp. 71v, 7. 7611 Cor. xin, 11. 
sqq. 9? Gen. xxxvit, 55. 5! II Reg. 1, 21. 

(a) Alias XIV, quz autem 22. erat, nunc 15, ha- 


bita cirea medium annum 2579. 

(69) Eipmvixóc β΄. Codex, quem ἃ Cypro attulit 
Vensleb., habet, Εἰρηνιχὸς α΄. ln ed., Εἱρηνιχὸς γ΄. 

(10) Ὃ viv ἔδωχα, etc. In Liturgia Greca, sicut 
et iu Latina, sacerdos populo, et populus sacer- 
doli pacem precatur. 

(11) Μὴ δημοσίας. Deest μή in quibusdam co- 
dicibus. Reg. hu, et Or. 1, habent, δημοσία. 

(12) Αὐτόθεον. Sic Reg. hu, et Montac. In ed. 


τ Eph. it. 44. 
83 ibid. 25. 


' 
Aet, ἐπὶ τῇ yeropérn τῷ Aa φιϊονεικίᾳ, περὶ 
ἐπισκόπων τιγῶν διεγεχθέντων πρὸς dAAW- 
Aovc. 

A'. Εἰρήνη φίλη, τὸ γλυχὺ xaY πρᾶγμα χαὶ ὄνομα, 

ὃ νῦν ἔδωχα (10) τῷ λαῷ καὶ ἀντέλαθον * οὐχ οἷδα εἰ 

παρὰ πάντων γνησίαν φωνὴν χαὶ ἀξίαν τοῦ Πνεύμα- 

τος, ἀλλὰ μὴ δημοσίας (71) συνθήχας ἀθετουμένας 
ὑπὸ Θεῷ μάρτυρι, ὥστε xat μεῖζον εἶναι ἡμῖν τὸ χα- 
τάχριμα. Εἰρήνη φίλη, τὸ ἐμὸν μελέτημα χαὶ χαλλ- 
ὠπισμα, ἣν Θεοῦ τε εἶναι ἀχούομεν, xoi ἧς Θεὸν, 
τὸν Θεὸν xaX αὐτόθεον (72), ὡς ἐν τῷ: Ἡ εἰρήνη 
τοῦ Θεοῦ" xai, 'O Θεὸς τῆς εἰρήνης " χαὶ, Αὐτός 
ἐστιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν" καὶ οὐδ᾽ οὕτως αἰδούμεθα. 

Εἰρήνη φίλη, τὸ παρὰ πάντων μὲν ἐπαινούμενον ἀγα- 

θὸν, ὑπ᾽ ὀλίγων ὃὲ φυλασσόμενον, ποῦ ποτε ἀπέλι- 

, τοσοῦτος ἐξ οὗ χρόνος ἤδη; xal πότε 

Ὡς λίαν (T5) σε ποθῶ xai ἀσπά- 

μαι διαφερόντως τῶν ἄλλων ἀνθρώπων " χαὶ παρ- 

cay περιέπω, xai ἀποῦσαν ἀναχαλοῦμαι πολλοῖς 
ὶ οἵοις οὔτε Ἰαχὼδ xa τὸν 

Ἰωσὴφ ἐχεῖνον ὁ πατριάρχης, ὑπὸ μὲν τῶν ἀδελφῶν 

πεπραμένον, ὑπὸ δὲ θηρίου ἡρπασμένον, ὡς ᾧετο" 

ο 

μου γενόμενον, ἣ τὸν υἱὸν ᾿Αθεσσαλὼμ ὕστερον. Ὧν 

ὁ μὲν σπλάγχνοις πατριχοῖς σπαρασσόμενος, Θηρίον" 

ἥρπασεν, £662, τὸν Ἰωσὴφ, θηρίον πονηρὸν χαὶ 

ἀνήμερον, χαὶ τὴν τοῦ παιδὸς ἐσθῆτα ἡμαγμένην 
προθεὶς, ὡς τὰς τοῦ παιδὸς σάρχας περιεπτύσσετο, 

τῷ αὐτῷ xai φλεγόμενος xai παραμυθούμενος. Ὁ 

δὲ, νῦν μὲν τοῖς ὄρεσι χαταρᾶται, xa" ὧν ὁ πόλεμος, 

"Opm τὰ Τειλδουὲ, λέγων, μὴ πέσοι ἐφ᾽ ὑμᾶς 

[oU ὑετὸς, μήτε δρόσος" xoY, Πῶς ἔπεσε τό- 

ξον (14) Ἰωνάθαν καὶ δύναμις; Nov δ᾽ ἀπολο- 

γεῖται ὡς οὐδὲν ἠδιχηχότι τῷ πατροφόνῳ, χαὶ τῷ νε- 
χρῷ σπένδεται" ἴσως χαὶ χατὰ τοῦτο ὑπεραλγῶν τοῦ 


D 
1 


παιδὸς, ὅτι χατὰ τοῦ πατρὸς ἀνετείνατο χεῖρα (15). 
οιοῦτο (10) γὰρ χαὶ ὁ πατήρ " ὃν ὡς ἐχθρὸν ἢμύνατο 
πολεμοῦντα, ὡς φίλον ποθεῖ (77) τεθνηχότα * χαὶ 
νιχᾷ τὴν ἔχθραν d φύσις, ἧς οὐδὲν βιαιότερον. 


- 


y 
Ü 


Β΄. Ἐλεεινὸν δὲ xo dj χιθωτὸς ὑπὸ τῶν ἀλλοφύ- 
λων χατεχομένη " χαὶ Ἱερουσαλὴμ ἠδαφισμένη xot 
ὑπὸ ἐθνῶν πατουμένη (78) xal υἱοὶ Σιὼν, οἱ τί- 
prot χαὶ ἰσοστάσιοι χρυσίῳ, πορευόμενοι ἐν αἰχμα-- 
λωσίᾳ, χαὶ νῦν ἔτι διεσπαρμένοι, χαὶ λαὸς ὄντες τῆς 


78 Gen. xxxvi, 98 sqq... ? IL Reg. xvii, 53, 


83 1 Reg. 1v, 11. 
divisim, αὐτὸ Θεόν, 

(15) Λίέαν. Deest in nonnullis codicibus. 
- (14) Ἔπεσε τόξον. Sic leg. hu. In ed., τόξον 
E£mEGEcV. 

(15) Xeipa. Reg. bm, Or. 1, ete., χεῖρας. 

(16) Τοιοῦτο. Duo legg., τοιοῦτον. 

(71) Ποθεῖ. Montac., πενθεῖ, « luget. » 

(18) Πατουμένη. |n. quibusdam, χαταπατουμένῃ. 
Prave in ed., παθουμένη. 


4155 
οἰχουμένης ξένος χαὶ πάροιχος. Δεινὸν δὲ 
ὁρώμενά τε xx ἀχουόμενα" πατρίδες ἀνιστάμε- 
ναι (79), χαὶ μυριάδες πίπτουσα, χαὶ χάμνουσα γῇ 
τοῖς αἴμασι χαὶ τοῖς πτώμασι, xal λαὺς ἀλλόγλωσ- 
σος ὡς οἰχείαν διατρέχων τὴν ἀλλοτρίαν" οὐ δι ἄναν- 
δρίαν τῶν προμαχομένων χατηγορείτω μηδείς " οὖὗ- 
ποι γάρ εἰσιν οἱ μιχροῦ πᾶσαν τὴν οἰχουμένην πα- 
ραστησάμενοι" ἀλλὰ διὰ τὴν ἡμετέραν χαχίαν, wat 
τὴν ἐπιχρατοῦσαν χατὰ τῆς Τριάδος ἀσέθειαν. Δεινὰ 
ταῦτα, xal πέρα δεινῶν. Τίς ἀντερεῖ τῶν συμφορὰς 


δοχιμάζειν εἰδότων ἐξ ὧν πεπόνθασιν, T] συμπεπόν- 
θασιν ; ᾿Αλλ' οὕπω τοσοῦτον οὐδὲν, ὅσον εἰρήνη Oz- 
διωγμένη, καὶ ἡ τῆς Ἔχχλησίας εὐπρέπεια περιῃρη- 
μένη, xal τὸ παλαιὸν ἀξίωμα χαταλελυμένον - xai 
παρὰ τοσοῦτον fj τάξις ἀντεστραμμένη, ὥστε πρότε- 
ρον μὲν ἐξ οὐ λαοῦ λαὸς, χαὶ ἐξ οὐχ ἔθνους ἔθνος γε- 
γόναμεν" νῦν δὲ χινδυνεύομεν Ex λαοῦ μεγίστου xal 
ἔθνους, εἰς οὐ λαὸν πάλιν χαὶ οὐχ ξῦνος ἀναλυθέντες 
γενέσθαι, ὡς τὸ ἀπ᾽ ἀρχῆς, ὅτε οὐχ Ἦἦρξας ἡμῶν, 
οὐδ᾽ εἰς £v ὄνομα χαὶ τάγμα συνεληλύθειμεν (80). 
et non gentem redigamur, atque in veterem illum 
imperares, atque in unum nomen et classem unam 
I'. Καὶ ὄντως χινδυνεύε: ῥᾷον εἶναι δυσπρατίαν 
ἐνεγχεῖν, ἣ εὐπραγίαν (81) διασώσασθα: " ὁπότε χαὶ 
ἡμεῖς, ἡνίχα ἐπολεμούμεθα, τοῖς διωγμοῖς ῥωσθέντες 
χαὶ συναχθέντες, ἡνίχα συνήχθημεν, διελύθημεν. Τίς 
γὰρ οὐχ ἂν ὀδύραιτο εὖ φρονῶν τὰ παρόντα ; Τίς δὲ 
λόγον εὑρῆσει τῇ συμφορᾷ παρ 
μὲν εἰρηνεύειν, οὖς χαχία συνέδησε, χαὶ τοὺς τυ- 
ραννίδι συντεταγμένους, T χλοπῆς χοινωνοὺς, ἣ στά- 
σεως συνωμότας, ἣ μοιχείας συλλήπτορας, ἕτι δὲ 
χορῶν συστήματα, χαὶ στρατῶν τάγματα, χαὶ νηῶν 
πληρώματα ($82): ἐῶ γὰρ λέγειν χλήρους ἐξ ἴσου 
διαιρουμένους, χαὶ πολι ς ἀντιθέτους, χαὶ διαδο- 
χὰς λειτουργιῶν χαὶ ἀρχῶν (85), τ τροϊούσας χαὶ 


ισούμενον ; Λῃστὰς 


*? 
νόμῳ, xai τὴν πολυύμνητον δὴ ταύτην σοφιστιχῆν, 
3| γραμματιχὴν, ἵνα μὴ λέγω φιλοσοφίαν, περὶ ἣν 
νέων φιλοτιμία λυσσᾷ τε xal μέμηνε" ταύτην μὲν 
ὁρᾶν ὁλίγα μὲν στασιάζουσαν, τὰ πὶ 


t: 


νεύουσαν" ἡμᾶς δὲ ἀσυνθέτους civas xai ἀσυνδέτους, 


B α 


Urol τινὰ 
λόγον φανῆναι: τῆς νόσου ταύτης θεραπευτὴν, ἀλλ᾽ 
ὥσπερ χαχίας μυσταγωγοὺς χαὶ μύστας ὄντας, οὐχ 
ἀρετῆς, πολλὰ μὲν ποιεῖσθαι τὰ τῆς διαστάσεως 
ὑπεχχαύματα, μιχρὰ ὃὲ, ἣ μηδόλως τῆς ὁμονοίας 
φροντίζειν (84). Καίτοι τούτων μὲν στασιαζόντων, 
οὐχ εἰς μέγα ἡ στάσις φέρει" τινάς τε χαὶ στασιάζειν 
pom 


ἣ συμφρονεῖν ἄμεινον" τὰς γὰρ ἐπὶ 


χαὶ μήποτε δύνασθαι εἰς ταυτὸν ἐλθεῖν, 


χαχῷ συστάσεις 


τίς ἂν ἐπαινέσειεν εὖ φρονῶν ; 


ORATIO XNII, — DE PACF Il. 


1154 


χαὶ τὰ νῦν Α per totum orbem hospites siut, et peregrini, Gravia 


sunt insuper, quie nunc et. cernimus, et audimus : 
patrie funditus eversie, innumerabiles copie. ca- 
dentes, terra sanguine et cadaveribus gravata, 
extera. natio alteram regionem velut suam pereur- 
sans ac populans; non eam quisquam ob defenso- 
rum ignaviam eriminetur : nam illi ipsi sunt, qui 
universum pene terrarum orbem bello atque armis 
subegerunt : sed ob improbitatem nostram, vigens 
lemque adversus Trinitatem impietatem, Sunt hac 
sane gravia, et plus quam gravia. Quis eorum infi- 
cias iverit, qui ex his, quie vel ipsi passi, vel aliis 
compassi sunt, calamitates zstimare norunt? Sed 
nihil perinde grave atque acerbum est, ut pax pulsa 
et fugata, et Ecclesia decoré suo spoliata, priseaque 


D dignitas et amplitudo subla&q et exstincta; atque 


adeo inversa ordinis ratio, ut qui prius ex non 
populo populus, et ex non gente gens facti fuera- 
mus, nunc in eo periculo versemur, ut. verendum 
sil, ne ex populo maximo et gente, in non populum 


statum. redeamus, ig quo eramus, cum nobis non 
convenissemus. 


Hl. ^c profecto facilius esse. videtur adversam 
fortunam ferre, quam secundam conservare; quippe 
cum nos etiam, qui, cum bello premeremur, ex 
persecutionibus robur comparavimus, alque in 
unum collecti sumus, iidem, posteaquam collecti 
sumus, diflluximus ac dilapsi sumus. Quis enim 
modo sanz mentis, pr:esentem rerum statum non 
deploret? Quis sermonem huic calamitati parem 
invenire queat ? Pacem colunt latrones, quos scelus 
inter se devinxit, et tyrannidis socii, aut furti 
consortes, aut ad seditionem conjurati, aut adulterii 
participes, atque insuper chororum sodalitia, οἱ 
exercituum ordines, et qui navibus vehuntur ; mitto 
enim dicere h:xreditates ex. ;equo divisas, et con- 
trarias in rebus publicis gerendis rationes, et civi- 
lium munerum successiones, et magistratus lege 
atque ordine progredientes; atque. adeo celebratis 
simam hanc sophisticen aut grammaticen, ne dicam 
philosophiam, in quam insano quodam impetu 
A16 juvenum ambitio furit, quam tamen. parum 
admodum dissidiis agitatam, imo ut plurimum 
quietam et pacatam videmus; nos autem nullo 
concordi: foedere ac winculo constringi, nec un- 
quam in unum coire possumus, nec ratio ulla ex- 
stat, qu: huic morbo medeatur; quin potius, quasi 
vitii, non virtutis, doctores ac discipuli, multos 
quidem discordi: igniculos subjicimus, parvam 


autem, imo nullam. omnino concordi: euram gerimus. EL certe illorum contentiones et dissidia non 
multum incommodi secum vehunt : imo etiam quosdam dissidere, quam inter se consentire pre- 
βίαι ; quis enim, nisi mentis expers, in malum initas conspirationes comprobarit ? 


(19) ᾿Αγιστάμεγναι. Schol. : ᾿Ανάστατο: γενόμε- 
ναι, xaX πορθούμεναι. 

(80) Συνειϊη λύθειμεν. Sic Reg. hu, Οτ. 1, etc. In 
ed., συνεληλύθαμεν. 

(841) Εὐπραγίαν. Reg. b, εὐπραξίαν. Meg. hu, 
συμπραξίαν. Montac., ἐχχαλεῖν εὐπραξίαν. 

(82) Καὶ γηῶγ πιϊηρώματα. « Classiariis militi- 


bus, » vel, « vectoribus plenas. » Significat. etiam 
« publicas naves omni tiominum genere onustas, » 
(85) 'Apzór. Sic Reg. hu, Or. 1, et σοι νεῖ, 1n 
ed., ἀρχάς. 
(84) Φρογτίζειν". Coisl. 1 addit, βούλεσθα:, Sic 
etiam Iervag. 


1155 


S. GRZGORII THEOLOGI 


1155 


IV. Nes autem. si quis roget: Quidnam est quod A. A'.. Ἡμᾶς δὲ εἴ τις ἐρωτήσειε, Τί τὸ τιμώμενον 


colitis atque adoratis? promptum est respondere, 
quod sit charitas. Etenim ut a Spiritu sancto pro- 
nuntiatum est : Deus noster charitas est 3", eoque 
nomine magis, quam quovis alio, delectatur. Quod 
si preterea ex. nobis sciscitetur, quae legis ae pro- 
phetarum summa sit 55? haud quidquam aliud, 
quam charitatem, evangelista nos respondere sinet. 
Quid igitur tandem caus: est, cur, qui charitatem 
colimus, mutuis odiis flagramus? Qui pacem, impla- 
cabile et inexpiabile bellum gerimus? Qui angula- 
rem lapidem, dirimimur ae distrahimur? Qui pe- 
—ram, concutimur ? Qui lucem, caligamus? Qui 
Verbum, tanto sumus silentio, aut stoliditate, aut 
stupore atque vecordia, aut, quo verbo utar, 
nescio, pleni, ut cum cibi, el somni, et cantus, 
rerumque obsceeenissimarum , ut aiunt, satietas sit, 
omniumque, non modo molestarum, sed etiam 
jucundissimarum rerum saturitas et fastidium tan- 
dem oboriatur, cunctaque inter se vicissim im- 
meent, et convertantur; nobis tamen nec finis, nec 
modus sit ullus, tum inferendorum, tum accipien- 
dorum vulnerum, non iis duntaxat, qui diversa 
senliunt, atque in fidei doctrina dissident, (minus 
enim acerbum id esset, ac zelus, res laudabilis, 


modo intra fines suos consistat, il excusaret;) veruin 
atque adversus eosdem et pro iisdem conflictantur. 


sut maxime miserandum. 


B 


" 
γὰρ Θεὸς ἡμῶν ἡ ἀγάπη ἐστί. Ῥῆσις 


ὑμῖν xoi προσχυνούμενον ; πρόχειρον εἰπεῖν" 
ἀγάπη. Ὁ 
τοῦ ἁγίου 
ἀχούων, ἢ 


Πνεύματος: xai τοῦτο χαίρει μᾶλλον 
τι ἄλλο, ὁ Θεός (85). Τί δαὶ νόμου χαὶ 
προφητῶν χεφάλαιον ; οὐχ ἄλλο ἣ τοῦτο συγχωρή- 
σειεν (86) ὁ εὐαγγελιστὴς ἀποχρίνασθαι. Τί δήποτϑ 
οὖν οἱ τῆς ἀγάπης, οὕτω (87) μισοῦμέν τε χαὶ μισού- 
μξθα ; χαὶ οἱ τῆς εἰρήνης, πολεμοῦμεν ἀχήρυχτά (88) 
τε χαὶ ἀχατάλλαχτα; xui οἱ τοῦ ἀχρογωνιαίου, δι- 
πέτρας, σειόμεθα ; xal οἱ τοῦ 
φωτὸς, ἐσχοτίσμεθα ; xai οἱ τοῦ Λόγου, τοσαύτης 
ἐσμὲν σιγῆς, ἣ ἀλογίας, ἣ παραπληξίας, ἣ, oUx 
οἷδ᾽ ὅ τι xal ὀνομάσω, μεστοί: ὥστε τροφῆς μὲν, χαὶ 


ιστάμεθα ; χαὶ οἱ τῆς 


χαὶ τῶν αἰσχίστων, ὡς 
μό- 
ἄλ- 
οὐ- 


ὕπνου, καὶ ᾧδῆς χόρος ἐστὶ, 
λέγουσι" χαὶ πλησμονὴ πάντων, οὐ τῶν ἄλγεινῶν 
νον, ἀλλ᾽ ἤδη χαὶ τῶν ἡδίστων, χαὶ πάντα εἰς 
ληλα περιχωρεῖ τε xa περιτρέπεται" ἡμῖν δ᾽ 
δεὶς ὅρος τοῦ βάλλειν χαὶ βάλλεσθαι, οὐ τοῖς ἑτεροδο- 
ξοῦσι μόνον, χαὶ χατὰ τὸν τῆς πίστεως λόγον διεστη- 
χόσιν ( ἧττον γὰρ ἂν ἣν (89) ἀλγεινὸν, xaX ὁ ζῆλος, 
ἀπολογία πραγμάτων (90) ἐπαινουμένων, ἐὰν ἐν 
ὅροις ἱστῆται [91]}" ἤδη δὲ χαὶ τοῖς ὁμοδόξοις (92), 
xai πρὸς τοὺς αὐτοὺς, xal ὑπὲρ τῶν αὐτῶν στασιά- 
ζουτι (τοῦτο γὰρ τὸ μοχθηρότατον, ἣ ἐλεεινότατον). 

iis quoque qui eamdem fidem profitentur, 
Hoc enim illud est omnium improbissimum, 


δ 
V. Et qu: hujus rei causa est? Dominandi amor αὶ E'. Καὶ τὸ αἴτιον τί; Φιλαρχία τυχὸν, ἣ φιλοχρι,- 


fortasse, vel opum cupiditas, vel livor, vel odium, 
vel superbia, vel aliquid eorum, quibus ne eos 
zuidem, qui Deum nullum putant, laborare conspi- 
cimus. 417 Quodque scitum et lepidum est, ipsa 
caleulorum inversio est. Nam cum deprehendimur, 
pii atque orthodoxi sumus, fal:oque ad veritatem 
confugimus, tanquam pro fide contendentes : idque 
unum, ut in malis, laude dignum, imo turpe admo- 
dum facimus, quod vitium erubescentes, ad specio- 
siu3 honestiusque nomen, hoc est, ad pietatem, 
itransimus. Attonite et versipellis, dixerit. quispiam, 
et pravi illius, ac vitii architecti figmentum, quis- 
quis es, qui ita afliceris, aut, ut verius loquar, 
amentissime : hic tibi hesterno die pius erat; quo- 
nam igitur pacto hodie impius est, cum nec verbo, 
ncc re, quidquam vel addiderit, vel detraxerit, 
sel in eadem fidei sententia h:wreat, eumdem 
aerem exhalet, iisdem oculis eumdem solem inspi- 
ciat? Aut, si mavis, tanquam de numeris aul men- 


8. | foan. 1v, 106. δ΄ Matth. xxtt, 96 sqq 


(85) ᾿Αχούων, 1| τι dAAo. ὁ Θεός. Sic Reg. 
hu, et Or. 4. lu ed., ἀχούων ὁ Θεὸς, ἥ τι 
ἄλλο. 


(80) Συγχωρήσειεν. Sic nos cum Montac. Or. 
1, συγχωρήσειν, prave. Alii, συγχωρήσει. Epi. 

(87) Οὕτω deest in quibusdam codd. 

(88) ᾿Αχήρυκχτα. Meg. bm promittit, xaf. 

(89) Γὰρ ἂν 4v. Sie nos cum Or. 1. Editi omit- 
tunt, ἄν. ÉDiT. 

(90) 'AzcAoyla, πραγμάτων, Montac., ἐν ἀπολογίᾳ 
πρᾶγμα τῶν. 


D 


pata, ἣ φθόνος, 1| μῖσος, ἣ ὑπεροψία (95), fj τι τῶν 
ὅσα μηδὲ τοὺς ἀθέους ὁρῶμεν πάσχοντας " xa τὸ χά- 

f τῶν ψήφων μετάθεσις (94). Ὅταν ἁλῶμεν, 
ἔσμεν xai ὀρθόδοξοι, χαὶ χαταφεύγομεν 
πὶ τὴν ἀλήθειαν, ὡς ὑπὲρ πίστεως στασιώά- 


t£v, 
E0cz6cis 
ψευδῶς ἐπὶ 
τοῦ 


ζοντες " xo τὸ μόνον ἐπαινετὸν ποιοῦμεν, ὡς ἐν 


xaxoic, εἰ μὴ xa λίαν αἰσχρὸν, ὅτι τὴν xaxiay ἐρυ- 
θριῶντες, ἐπὶ σεμνότερον ὄνομα μεταθαίνομεν, τὴν 


εὐσέδειαν (95). 


Xx 


"Ep6póvente xat πολύτροπε, εἴποι τις 
ἂν, xol πλάσμα τοῦ Πονηροῦ xa τοῦ σοφιστοῦ τῆς 
χακίας, ὅστις ποτὲ εἶ ὁ τοῦτο πάσχων, ἣ, τὸ γε ἀλη- 
θέστερον εἰπεῖν, ἀνοητότατε * οὗτός σοι χθὲς ἦν εὖσε- 
θὴς, χαὶ πῶς ἀσεθὴς σήμερον, μηδὲν προσθεὶς, μηδὲ 
ἀφελῶν, μῆτε ῥήματι, ἦτε πράγματι (90), ἀλλ᾽ ἐπὶ 
τῶν αὐτῶν ἱστάμενος" ὃς ἀναπνεῖ τὸν αὐτὸν ἀέρα, 
xaX τοῖς αὐτοῖς ὄμμασι προσθλέπει (97) τὸν αὐτὸν 
ἥλιον * εἰ βούλει δὲ, ὡς περὶ ἀριθμῶν ἣ μέτρων ἐρω- 
τηθεὶς, οὐχ ἄλλο τι ἣ ταυτὸν ἀποχρίνεται ; ᾿Αλλὰ 
xai πόρνος σοι σήμερον, ὁ χθὲς Ἰωσὴφ ( προθαίνει 


Ἱστῆται. Reg. bm, ἵσταται. 
'Ὃμοδόξοις. Montac., ὀρθοδόξοις. 
"Yaepow(a. Coisl. 1, ὑποψία. 

(94) Ψήφωγν μετάθεσις. Mic intelligit Gregorius 
judicia, quie per calculos olim ferebantur. 

(95) Τὴν εὐσέδειαν. Or. 1, εἰς τὴν εὐσέθειαν. 

(96) Ῥήματι... πράγματι. Or. 1, ῥῆμά τι... πρᾶ- 
γμά τι. Jes., γράμμα τι. 

(97) Προσδλέπει. Sic Reg. hu, et Or. 4. lu ed., 
m poA emet. 


1151 


γὰρ καὶ μέχρι! τούτων ἡ ἔρις, ὥσπερ τις φλὸξ διὰ χα- 
λάμης θέουσα, χαὶ τὰ χύχλῳ περιλαμδάνουσα ) * χαὶ 
Ἰούδας σήμερον, ἣ Καϊάφας, ὁ χθὲς Ἡλίας, ἣ 
Ἰωάννης, ἢ τις ἄλλος τῶν μετὰ Χριστοῦ τεταγμέ- 
νων, χαὶ τὴν αὐτὴν ζώνην περιχειμένων, χαὶ τὸ αὐτὸ 
ἀμπεχομένων φαιὸν ἢ μέλαν τριθώνιον, ὃ σεμνότης 
βίον προδάλλεται (98), χατά γε τὸν ἐμὸν νόμον χαὶ 
λόγον (99). Καὶ τὸ χαλὸν ἄνθος τῶν ὑψτλῶν, τὴν 
ὠχρότητα, ἣ τὸ τῆς φωνῆς εὔταχτον xal ἡσύχιον, ἢ 
τὸ τοῦ βαδίσματος ἐμθριθές 
φιλοσοφίαν, a 


τε χαὶ ἥμερον, χθὲς μὲν 
σήμερον δὲ χενοδοξίαν προτηγορεύπαμεν" 
χαὶ τὴν αὐτὴν χατὰ πνευμάτων ἣ νόσων δύναμιν, 
ποτὲ μὲν τῷ Ἰησοῦ, ποτὲ δὲ τῷ Ἰβεελζεθοὺλ cpoc- 
εθήχαμεν, xat χρώμεθα (1) τούτων οὐ διχαίᾳ στάθ μῃ, 


τῇ φιλονεικίᾳ χαὶ τῷ θυμῷ 


ORATIO XXII. — DE PACE II. 


1158 


A suris Interrogatus, idem plane respondeat? At etiain 


hodie libidinosus et scortator tibi est, qui hesterno 
die Joseph erat (hue. enim usque contentio progre- 
ditur, quasi flamma quaedam per stipulam currens, 
ae finitima comprehendens) ; et Judas. hodie, vel 
Caiphas, qui heri Elias, aut Joannes, aut alius 
quispiam ex his, qui ad Cliristi partes se adjunxe- 
runt, et eadem zona accincti sunt, atque eodem, 
vel fusco, vel atro pallio contecti, quale vita sancta 
et gravis, mea quidem lege ac sententia, przten- 
dit. Quin etiam. pulchrum illum sublimium viro- 
rum florem, hoc est, pallorem, aut compositam et 
quietam loquendi rztionem, aut incessus gravita- 
lem eum. mansuetudine conjunctam, heri philoso- 
phiain, hodie inanis glorie studium  &ppellamus ; 


atque. eamdem adversus malos spiritus aut morbos potentiam, nunc Jesu, nunc Deelzebul ascribimus, 


et iniqua rerum harum. regula, hioc est, 


Q'. Καὶ ὥσπερ ἡ αὐτὴ γῆ ἔστηχε μὲν τοῖς ἐῤῥω- ἢ 


μένοις xa οὐ πεπονθόσι, χινεῖται ὃὲ τοῖς ἰλιγγιῶσι 
xai περιτρεπομένοις, τοῦ τῶν ὁρόντων πάθους ἐπὶ 
τὸ ὁρώμενον μεταθαίνοντος “ εἰ βούλει δὲ, ὥσπερ τὸ 
αὐτὸ τῶν χιόνων διάστημα, πλεῖον μὲν τοῖς ἐγγυτέρω 
xai προσεχέσιν; ἔλαττον δὲ τοῖς 
γεται, χλε 


ς ποῤῥωτέρω (2) gaí- 
τομένου τοῦ ἀέρος τῷ διαστήματι, χαὶ 
τῆς ὄψεως τὰ naX sepa 
ἡμεῖς ῥᾳδίως ἐξαπατώμεθα (5) διὰ τὴν ἔχθραν, 
ὧν αὐτῶν οὐ τὰ αὐτὰ (4), € 
μὴ, γινώσχομεν * xal ysipozo)st ῥᾳδίως ἡμῖν πολ- 
λοὺς μὲν ἁγίους, πολλοὺς δ᾽ ἀθέους παρὰ τὸ εἰχὸς ὁ 
χαιρὸς (5), μᾶλλον δὲ πάντας ἀθλίους " οὐ μόνον τῷ 
πρὸς πονηρὸν παράδειγμα (0) βλέπειν ἡμᾶς (ἐπειδὴ 
πρόχειρον (1) ἡ xaxía xal δίχα τοῦ ἔλχοντος), ἀλλ᾽ 
ὅτι χαὶ πᾶσι πάντα συγχιορόῦμεν onus ὑπὲρ ἑνὸς 
τοῦ συμμαίνεσθαι (8). Καὶ πρότερον μὲν οὐδὲ ῥήμα 
τῶν περιττῶν τι iei τῶν δ πεν ἣν, νῦν 
δὲ λοιδορούμεθα χαὶ τοῖς 


χαὶ 
χαὶ 


συναπτούσης οὕτω 


͵ 
λοι τε ὄντες χαὶ 
αδί 


M 


σεθεστάτοις " γαὶ ποτὲ μὲν 
οὐδ᾽ ἀναγινώσχειν ἔξω ess (9) ἐξῆν, οὐδ᾽ ὁμολογίας 
ἐπικαλεῖσθαι (τὸ δέ ἐστιν, ὡς ἐμοὶ δοχεῖ, τὴν τοῦ 
λαοῦ συγχατάθεσιν)" νῦν δὲ xaX τῶν ἀποῤῥήτων τοῖς 
βεθήλοις χρώμεθα διαιτηταῖς, ῥιπτοῦντες τὰ ἅγια 
τοῖς κυσὶ, καὶ Bá.iorzec τοὺς μαργαρίτας ἔμ- 
προσθεν τῶν" χοίρων. Οὐ μόνον δὲ, ἀλλὰ χαὶ τὰ 
ἀχοὰς αὐτῶν ἑστιῶμεν ταῖς xa ἀλλήλων σ 
xaX οὐδ᾽ ἐχεῖνο δυνάμεθα συνορᾷν, ὅτι οὐχ ἀσφα). 


ὅπλον ἐχθρῷ πιστεύειν, οὐδὲ μισοῦντι Χριστιανοὺς 


“ (0 € 


χατὰ Χριστιανοῦ λόγον. 
μεν, αὔριον ὠνειδίσθη μεν " χαὶ σαίνε: τὸ λεγόμενον 


Ὃ γὰρ σήμερον ὠνειδίσα- 


ὁ ἐχθρὸς, οὐχ ὅτ: ἐπαινεῖ, ἀλλ᾽ ὅτι θησαυρίζει πι- 
χρῶς, ἵν᾽ ἐν χαιρῷ τὸν ἰὸν ἐμέσῃ χατὰ τοῦ πιστεύ- 
σαντος 


55 Matth. 57 Matth, vii, 6. 


(^8) Hjpcۇ.lAgzat. Moutac., 

(299) Kal Jcpyor.. Meg. bun, 
Nov. 

(ἢ) Χρώμεθα. Reg. bm, χρωμᾶτ τῶν: 

(2) Πρῤῥωτέρω. Reg. hu, el Or. 1, 2225 

(9) ᾿Εξαπατώμεθα. Weg. hm, ἔξαπτ iy 

(4) Tà αὐτά. Coisl. 1 'addit, διανοούμεθα. Idem 
Coisl. 1, pro γινώσχυμε ν, quod prope se quitur, ha- 
bel, γινωσχόμενος, Sic etiam legit Combelisius, et 


xit, 56. 


περιθάλλεται. 


Montac,, 7| λό- 


contentione alque iracundia, utimur. 


VI. Et. quemadmodum  eaoem terra sanis qui- 
dem ae minime l:esis fixa et stabilis est, iis autem 
qui cireumaguntur ac vertigine laborant, movetur, 
nimirum aspicientium vitio ad rem aspectam trans- 
eunte ; aut. si. mavis, quemadmodum idem colum- 
narum intervallum his, qui propius, majus, iis 
autem qui longius remoti sunt, minus videtur, 
aere nempe ob interstitium. velut surrepto, ac visu, 
ea, quie crassiora sunt, conneclente; ad eumdein 
nos quoque modum ob inimicitiam facile decipi- 
mur, nee de iisdem rebus eadem, 4168 amantes et 
non amantes, judicamus : ae tempus, przeter quod 
par est, multos sanctos, et multos atheos nobis 
facile designat, vel potius o:nnes miseros; non hoc 
lantum nomine, quod nos intuendo, malum exem- 
plar intuentur. (quandoquidem in proclivi est vi- 
lium, etiam nullo trahente), sed etiam quia liben- 
ler omnibus omnia concedimus, hac lege et condi- 
lione, ut nobiscum insaniant, Ac prius quidem nec 
supervacaneum aliquod verbum proloqui ** periculo 
carebat, nunc autem etiam summa pietate przeditos 
conviciis proscindimus ; imo, cum ne legem quidem 
foris legere cuiquam fas esset, nec confessiones, 
hoc est, ut mihi videtur, populi assensum expo- 
scere, nunc contra arcana quoque ipsa profanorum 
hominum arbitrio permittimus, canibus videlicet 
sancta projicientes, ac margaritas ante porcos mit- 
tentes V , Neque id solum, verum etiam ipsorum aures 
mutuis in nos ipsos Mi ARUM pasci- 
mus : ac ne illud quidem perspicere possumus, mi- 
nime tutum ezse arma hosti committere, nec ei, 
qui Christianos odit, sermonem adversus. Chiristia- 
num. Nam quod hodie probro objecimus, idem no- 


verlit : « ac de iislem non eadem sentimus, qui 
amicine simus, an inimici prodamus.» 
(9) Ὁ zaipéc. « Tempus, » id est, « occasio » 
(6) Παράδειγμα. Coisl. 1, 57 ὄξιγμα. 
(3) Πρόχειρον. Reg. e, πρόχε kis 
(διΣυμμαίνεσθαι. Sic Coisl. 1. Ita legit Dillius, 
In ed., συμθαίνεσθα!:, « ut suc dbi consenianut. » 
(9) Népov. Coisl. 1, νόμων. 


1133 


lis postero die objicietur; atque ad id , quod 
amaro animo recondat, ui tempestive 

ὙΠ. Quid hzc committimus, 
committemus ? Quando ab hac crapula emergemus, 
aut hanc oculorum lemam detrahemus, atque ad 
veritatis lucem suspiciemus? Qui bh:ec caligo est? 
Qus hic nocturnus conflictus? Qu h:ec tempestas, 
amicos ab hostibus non. internoscens ? Cur vicinis 
nostris opprobrium [acti sumus, subsannatio et deri- 
sio his, qui in circuitu nostro sunt? Quodnam hoc tam 
obnixum mali studium? Quid tam immortali labore 
fatigamur? quid autem dico fatigamui? imo ex ipso 
malo, ut furiosi solent, robur comparamus, et, cum 
absumimur, gaudemus : nec usquam est ratio, nec 
amicus, nee socius ; nec medicus qui morbum vel ine- 
dicamentis pellat, vel amputet; nec opitulator angelus, 
nec Deus; verum prater alia, Dei quoque benignita- 
tem nobis praeclusimus. Ut quid, Domine, recessisti 
"longe? (Quomodo averteris in. finem*?? Quando nos 
visitabis? Quonam hxe progredientur, et ubi con- 
sistenL? Equidem vereor, ne prisens rerum status 
ignis illius in exspectatione positi fumus quidam 
sit, ne his Antichristus superveniat, Z19 ac no- 
stros lapsus et. morbos in priucipatus sui occasio- 
nem arripiat. Non enim sanos, ut opinor, nec cha- 
ritate septos adorietur ; verum regnum in seipsum 
prius dividi oportet, atque ita fortem, eam, inquam, 
rationem, qui in nobis est, tentari et ligari, ac tum 
vasa diripi **^, nobisque eadem accidere, qu:e nunc 
hosti nostro a Cliristo accidere perspicimus. 

VIII. Idcirco ego ploro, ait Jeremias in. Lamen- 
tationibus ?!, atque oculis meis lacrymarum fontes 
huie calamitati pares quiero, ac sapientes mulieres 
voco, ut luctum excitent, aut certe 


S. 


adjuvent; ven- 
tris etiam dolore aflicior, et sensuum organis vel- 
licor, nec, quo modo quibusque verbis dolorem 
leniam, habeo. Idcirco vetera silentur, nova comico 
more sugillantur. Comedia enim est hostibus mea 
trageedia. Idcirco non parum Ecclesiis detraximus, 
ac scenz adjunximus, idque in hujusmodi civitate, 
qui data opera, ut aliis, ita divinis rebus illudit, 
quique potius priclarum aliquid et laude dignum 
riserit, quam ut ridieulum aliquid non derisum 
pratereat ; ut mili mirum futurum sit, si me quo- 
que, hoe est advenam pietatis prieconem, hiec 
dicentem, ac non ridenda omnia, sed quiedam stu- 
diose tractanda esse docentem, non riserit. Quid 
dico riserit? Mirabor, nisi peen:e etiam a me expe- 
tantur, dum prodesse cupio. Talis enim est rerum 
nostrarum status, ut nec mihi meoerorem afferant, 
aut Ecclesie occupatas (id quod fortasse cuipiam 


3* Ps; pxxvit,À. 99 ]s.3x,199 ^ rXXXVIIT; 475 
(10) ᾿Εχνήψομεν. Reg. bm, ἐχνήψωμεν, et 


sic in sequentibus, περιαιρήσωμεν, 
(11) "Arzízpie coc. Coisl. 
(12) Προσδαμεῖ. Sic Reg. 


ἀναθλέψωμεν. 
4, ἁντίδιχος. 
ἃ, et. Hervag. 


μι ed., 


velAopev. Sic Reg 2m Coisl. Or. 2. 


ndose in ed. Par. , ὀφείλομιε 
(14) θαυμάσαιμι dv. Sic εν: liu, Or. 


Me 


1, et Jes. 


GREGORIE THEOLOGI 
dicitur, 
adversus eum ipsum, qui coneredidit, virus evoma* 

fratres, et quandiu A ΔΖ’. Τί ταῦτα πάσχομεν, ὦ οὗτοι, καὶ μεχρι τίνος ; 


C 


o 


1:10 


hostis arridel, non quod probet, sed quod 


Πότε δὲ τῆς μέθης ἐχνήψομεν (10), 7| τῶν ὀφθαλμῶν 
τὴν λήμην περιαιρήσομεν, χαὶ πρὸς τὸ τῆς ἁληθείας 
φῶς ἀναδλέψομιν ; Ποία σχοτόμαινα ταῦτα ; τίς νυ- 
χτομαχία ; vic ζάλη, φίλων χαὺ πολεμίων ὄψιν οὐ 
διαχρίνουσα ; Διατί γεγόναμεν ὄνειδος τοῖς γείτο- 
cur ἡμῶν», μυκτηρισμὸς καὶ χιϊευισμὸς τοῖς κύ- 
24 ἡμῶν ; Τίς 1j φιλοτιμία τοῦ χαχοῦ ; Πόθεν οὕτως 
ἀθάνατα χάμνομεν; μᾶλλον δὲ οὐδὲ χάμνομεν, ἀλλ᾽ 
ἐῤῥώμεθα τῷ χαχῷ, μαινομένων τὸ πάθος, xat ἡδό- 
μεθα δαπανώμενοι. Καὶ οὐδαμοῦ λόγος, οὐ φίλος, οὐ 
σύμμαχος, οὐχ ἰατρὸς, ἣ φαρμαχεύων, ἣ ἐχτέμνων 
τὸ πάθος" ἀλλὰ 
πρὸς τοῖς ἄλλοις, χαὶ τὴν τοῦ Θεοῦ φιλανθρωπίαν 
"Ira τί, Kopie, ἀφρέστη- 
κας μακρόθεν ; καὶ πῶς ἀποστρέφῃ εἰς céAoc; 
Καὶ πότε ἐπισχοπὴν ἡμῶν ποιήσῃ ; χαὶ ποῦ προδή- 
σεται ταῦτα χαὶ στήσεται; Δέδοιχα μὴ καπνὸς ἢ τοῦ 


οὐ παραστάτης ἄγγελος, οὐ Θεός" 


ἡμῖν αὐτοῖς ἀπεχλείσαμεν. 


προσδοχωμένου πυρὸς τὰ παρόντα, μὴ τούτοις ὁ ᾿Αν- 
πίχριστος (11) ἘΦ xai χαιρὸν λάδῃ τῆς ἑαυτοῦ 


[r3 
ετ ep 


δυναστείας τὰ ἣμ ταίσματό, τε χαὶ ἀῤῥωστή- 
ματα. Οὐ γὰρ ὑγιαίνουσι Ὁ ταν ἐπὰΣ (12) τυχὸν, οὐδὲ 
τῇ ἀγάπῃ πεπυχνωμένοις * ἀλλὰ δεῖ μερισθῆναι τὴν 
βασιλείαν ἐφ᾽ ἑαυτὴν, εἶτα πειρασθῆναι xal δεθῆναι 
«b» ἰσχυρὸν ἐν ἡμῖν λογισμὸν, εἶτα τὰ σχεύη διαρπα- 
γῆναι, χαὶ ταῦτα παθεῖν ἡμᾶς, ἃ νῦν ὁρῶμεν τὸν 
ἐχθρὸν παρὰ Χριστοῦ πάσχοντα. 


εἴ 
εἴ p 


Η΄. Διὰ ταῦτα ἐγὼ χλαίω, φησὶν Ἱερεμίας ἐν Θρή- 
νοις, xoi ζητῶ τοῖς ὀφθαλμοῖς μου πηγὰς δαχρύων 
ἀρχούσας τῷ πάθει, χαὶ χαλῶ τὰς σοφὰς, ἵνα τὸν 
θρῆνον ἐργάσωνται, ἣ συνεργάσωνται  χαὶ τὴν χοι- 
λίαν ἀλγῶ, χαὶ μαιμάσσω τὰ αἰσθητήρια, καὶ οὐχ 
ἔχω, πῶς χουφίσω τὸ ἀλγοῦν, χαὶ τίσι τοῖς ῥήμασι. 
Διὰ ταῦτα σιωπᾶται τὰ παλαιὰ, xal χωμῳδεῖται τὰ 
νέα (χωμῳδία γὰρ τοῖς ἐχθροῖς ἡ ἐμὴ τραγῳδία)" διὰ 
τοῦτο τῶν Ἐχχλησιῶν ὑφείλομεν (15) οὐχ ὀλίγον, καὶ 
τῇ σχηνῇ προσεθήχαμεν " χαὶ ταῦτα ἐν τοιαύτῃ πόλει, 
θεῖα παίζειν, ὥσπερ 


ἣ σπουδάζει τὸ τὰ ἕτερον, 


εἰεν, T] παρ 


τον. στε θαυμάσαιμι 


xa θᾷττον ἄν «t τῶν ἐπ᾿ 
ίδοι τι τῶν γελοίων ἀγέλασ 
ἂν (14), εἰ μὴ χἀμὲ γελάσαι σήμερον τὸν ταῦτα λέ- 
γοντα, τὸν εὐσεθείας ἔπηλυν χήρυχα (15), χαὶ μὴ 
πάντα γελᾷν, ἀλλ᾽ ἔστιν ἃ χαὶ σπουδάζειν διδάσχοντα. 
Καὶ τί θαυμα 
ἀπαιτηθείην, εὐεργετεῖν βουλόμενος. Τοιαῦτα γὰρ τὰ 
Ἔχχλη- 


:νουμένων γελάσ 


γελᾷν λέγω; στὸν, εἰ μὴ xal δίχας 


ἡμέτερα, ὡς ἐμέ γε οὐ λυποῦσιν (16), οὔτ᾽ 


σίαι χατεχόμενα:, ὃ τάχα ἄν τις πάθοι τῶν μιχρο- 


πρεπῶν τὴν διάνοιαν, οὔτε χρυσὸς ἄλλοις ῥέων, οὔτε 


Luc. xu, 21 sqq. 53" Thren. 1, 16 sqq. 


In ed., θαυμάσαι μ᾽ ἄν. 

(45) "Ἔπηλυν κήρυκα. « Advenam pietatis prae- 
conem. » His verbis reete conjicitur, Gregorium re- 
cens Constantinopolim. adveuisse. Id. etiam confiz- 
matur lis quie sequuntur : « Ecclesie occupato, » 
scilicet ab. hzereticis. 

(16) οὐ Avzxobcur, Sic Reg. hu, Or. 2, Jes., etc. 
Deest οὐ in ed. 


11i. ORATIO XXil 
γλῶσσαι πονηραὶ, τὸ ἑαυτῶν ποιοῦσαι, λέγουσαι xa- 
χῶς, ἐπειδὴ χαλῶς οὐχ ἔμαθον. 


— bE PAGE Ik. 


{42 
A €x iis, qui imbecilliore animo sunt, accidere queat), 
aut aurum aliis fluens, aut. prave. linguae, quod 


Suum est facientes, male videlicet loquentes, quoniam bene loqui non didicerunt. 


Θ΄. Οὐ γὰρ δέος, μήποτε τόπῳ περιγράφηται τὸ 
Θεῖον, 1| vtov γένηται, ἵν᾽ ὅλον Tj τῶν εὐπορωτέρων. 


Ἐμέ τε οὐχ ἀμείψουσιν οἱ εὐφημοῦντες, 3| δυσφη- 


μοῦντες (ὥσπερ οἱ βορθόρῳ μύρον ἀναμιγνύντες, ἢ 
μύρῳ βόρθορον, xai τὰς ποιότητας τῇ imul 


συγχέοντες), ἵνα δυτχεράνω τὰς βλασφημίας ὡς μεῦ- 
ἰστάμενος. Ἢ πολλὰ ἂν χατέθαλον χρήματα τοῖς 
ἐπαινέταις, εἴ με βελτίω τοῖς ἐπαίνοις εἰργάζοντο. 
Νῦν δὲ οὐχ οὕτω τοῦτο ἔχει, πόθεν ; ἀλλ᾽ ὅπερ εἰμὶ, 
τοῦτο μένω, χαὶ δυσφημούμενος, χαὶ θαυμαζόμενος. 
Βροτὸς δ᾽ ἄλιως νήχεται (Vr) Acyote, φησὶν Ἰώδ' 
χαὶ ὅσα πέτραν περιῤῥέων ἀφρὸς, ἢ πίτυν αὖραι, ἢ 
τινα τῶν δασέων xai ὑψηλῶν " τοσαῦτα αἱ γλῶστα! 
μὲ περιῤῥέουσι, χαὶ ἅμα φιλοσοφῶ τι τοιοῦτο πρὺς 
ἐμαυτόν - ὡς Εἰ μὲν ψευδὴς ὁ χατηγορῶν (18), οὐχ 
ἐμοῦ μᾶλλον ὁ λόγος, ἣ ἐχείνου τὸ λεγόμενον ἅπτεται, 
xà ἐμὲ ὀνόματι βλασφημῇ " εἰ δ᾽ ἀληθὴς (19), ἐμαυ- 
τὶν μᾶλλον ἣ τὸν λέγοντα αἰτιάσομα: (παρ᾽ ἐμοῦ γὰρ 
ἐχείνῳ τὸ λέγειν, οὐχ ἐμοὶ τὸ εἶναι τοιούτῳ (20) παρὰ 
τοῦ λέγοντος)" χαὶ παραδραμὼν τὰς φωνὰς, ὡς οὐδὲν 
οὔσας, ἐμαυτοῦ γενήσομαι, τοῦτο μόνων αὐτῶν χερ- 


δαίνων τῆς μοχθηρίας, τὸ βιοῦν ἀσφαλέστερον. Τρί-. 


τον δ᾽, ὃ xal μέγιστον ἔχει τι xat μεγαλοπρεπὲς, ἡ 
λοιδορία, ὅτι μετὰ Θεοῦ βλασφημούμεθα " οἱ γὰρ αὐ- 
τοὶ θεότητά τε ἀθετοῦσι, χαὶ τὸν θεολόγον ὑθρίζουσιν. 
Οὐχοῦν τούτων οὐδὲν δεινὸν, χἂν οἱ πολλοὶ νομίζω- 
σιν" ἀλλ᾽ ὅτι μηδεὶς 
μηδὲ τὴν ἀρετὴν ἄτεχνος (21) χαὶ σχηνῆς ἐλεύθερος, 
μηδ᾽ ἂν σφόδρα T, τὴν. ψυχὴν ἐῤῥωμένος, xaX γνήσιος 
εἰς εὐσέθειαν " ἀλλ᾽ ὁ μὲν χαὶ φανερῶς χαχὸς, ὁ δὲ 
χειαν, ἵνα χλέπτῃ 


ἕτι πιστεύεται πιστὸς εἶναι, 


πλάσμα χαὶ χρῶμα ἔχει τὴν ἐπ 
τῷ φαινομένῳ. 


ΙΧ. Neque enim metuendum est, ne Deus loco 
circumscribatur, aut venalis exsistat, ut totus. di- 
liorum sit, Nec item me vel laudatores, vel vitu- 
peratores immutabunt. (quemadmodum qui. camo 
unguentum, aut unguento eaenum  adimiscent, 80 
per mistionem qualitates confundunt), ut maledicos 
sermones, tanquam a meipso multatus, graviter et 
iniquo animo feram. Nam multas profecto pecunias 
laudatoribus  numerarem, si me laudando melio- 
rem efficerent. Nunc autem aliter se res 490 ha- 

p bet. Quod enim sum, hoe maneo, sive maledictis 
aliciar, sive laudibus in coelum ferar. l/omo au- 
lem temere. verbis natat, inquit Job *; ac quantum 
petram spuma, aut. pinum, vel aliquam aliam den- 
sam et proceram arborem aurze, tantum me lingue 
circumfluunt, simulque hujusmodi quiddam mecuin 
commentor: Si falsa objicit accusator, non me 
magis, quam eum, qni loquitur, hic sermo atli- 
gil, eliamsi me nominatim conviciis petat; si an 
lem vera, meipsum polius, quam eum, qui loqui- 
iur, accusabo (a me enim illi sermonis materia 
subministratur, non autem illius sermo causa est 
cur talis sim) , ac vocibus przleritis, ul quie nibil 
Sinl, mei ipsius ero, hoc unum ex eorum improbi- 
late commodi capiens, ut cautius vitam institaam. 
Tertium. autem, in. quo etiam maximum aliquid 
atque in primis magnilicum habet hae maledicen- 
tia, istud. est, quod una eum Deo maledictis im- 
petimur. lidem enim et deitatem rejiciunt, et der- 
latis prconem contumeliis afficiunt, Quamobrem 
nihil horum grave est, tametsi id plerique. existi- 
ment ; verunt illud molestum, quod jam nemo fide- 


lis et virtute sump ex, atque a fuco et simulatione immunis esse credatur, quantumvis etiam animi 


firmitate ac sincera pietate pr:edilus 51}; 
larva tantum et. colore quodam morum facilitatem 
l'. Καὶ οἱ μὲν οὐ δοχοῦσ: μέλανες διά τινας τοιού- 
toug* οὐδὲ δυσγενεῖς, T δυσειδεῖς, ἣ ἄνανδρο:, ἣ 
ἀχόλαστοι, πλειόνων οὕτως ἐχόντων * ἀλλὰ χαθ᾽ ἑαυ- 
τὸν ἕχαστος χρίνεται, χαὶ οὐ χοινοῦται, οὔτε τῶν 
ψεγομένων οὐδὲν, οὔτε τῶν ἐπαινουμένων. Τὸ δὲ τῆς 
χαχίας εἰς πάντας (23) χεῖται ῥᾳδίως, χαὶ χαινὴ χατ- 
ηγορία τοῦ παντὸς, μὴ ὅτ: τὸ τῶν πολλῶν, ἀλλὰ xa 
τὸ τινῶν γίνεται. Καὶ τὸ δεινότατον, ὅτι μὴ μέχρις 
ἡμῶν ἴστατα: μόνον, ἀλλ' ἐπὶ τὸ μέγα χαὶ σεμνὸν (25) 
ἡμῶν διαθαίνε: μυστήριον. Τῶν γὰρ τὰ ἡμέτερα χρι- 
νόντων, ὃ πᾶσ: μιχροῦ συμδαίνει, τοῖς τῶν ἀλλοτρίων 
χριταῖς, οἱ μὲν ἐπιειχῶς εἰσιν ἥμεροι χαὶ φιλάνθρω- 
ποι, οἱ δὲ xol λίαν πιχροὶ χαὶ ἀγνώμονες. Οἱ μὲν 
?! Job xvi, 5. 


(17) Bpozóc δ᾽ ἄλλως νήχεται. Wc sic Elias 
exponit : « Homo temere laudatoriis | verbis intu- 
wescit, attollitur. » Hinc etiam. Schol. habet, θρα- 
σύνετα:. 

(18) Κατηγορῶν.. In quibusdam, χαχηγορῶν, « de- 
trectator, maledicus. » Quz lectio vera Combeltisio 
videtur. Reg. Cypr., χαχήγορος. 

(19) ᾿Ατηθής. Sic Reg. hu, et Or. 1. In οὐ.» 


sed alius quidem aperte quoque malus est, alius vero pro 


habet, ut virtutis specie fallat. 

X. Et certe non ideo statim omnes nigri judi- 
cantur, quia nonnulli tales sint, nec ignobiles aut 
deformes, aut ignavi, vel intemperantes et libidi- 
nosi, quod plures ita se habeant: verum per se 
quisque ae privatim expenditur, nee eorum quid- 
quam, quae vel vitio, vel laudi dantur, communiter 
omnibus attribuitur : hic contra vitium ad omnes 
facile diffunditur, atque ob multorum, vel etiam 
quoru mdam culpam, universus ordo in invidiam et 
crimen vocatur. Quodque omnium gravissimum est, 
hie criminatio non in nobis tantum sislil, veruin 
ad magnum et venerandum nostrum mysterium 
transit. Etenim ex iis, qui res nostras expendunt 


D 


ἀληθές. 
(20) Τοιούτῳ. Coisl. 1, τοιοῦτο. 

(91) "Azegroc. Reg. bm, ἔντεχνος. 
10. εὔτεχνος xax μηδὲ σχηνῆς. 
(39) Εἰς πάντας. Heg. 

πάντα. 
(33) Eguvér. Weg. hu, et Or. 1 σεθάσμιον. 


Ad marg. : 


1145 


(quod iis omnibus pene contingit, 
alienis 701 eium sibi arrogant), alii admodum lenes 
ei humani sunt, alii perquam acerbi et maligni. 
Ili enim *mprobitatem nostram ita vituperant, ut 
interim. fidei doetrinam omni reprehensione libe- 
rent; hi autem in legem quoque 
cum in multos improbos antistites inciderint. 
491 ΧΙ. Quid le, o viri, et quandiu insanie- 
mus ? Non saltem sero sapiemus? Non expergisce- 
mur? Non erubescemus ? Non, si nihil aliud, ho- 
stium certe linguas, qux falsa etiam crimina facile 
allingunt, vitabimus? Non immodico huie conten- 
tionis studio finem imponemus ? Non cognoscemus, 
quinam quzstiones, et quatenus à nobis percipi 
possint , 
Quienam sint hujus temporis ae terren:e confusio- 
nis, qu:e menti nostra tenehras offundit : quienam 
autem futuri seculi. et ccelestis libertatis, ut tandiu 
aliis contenti simus , aliis vero purgemur, donec 
landem postea perfectionem adipiscamur, ac desi- 
derii finem consequamur ? Non apud nosipsos dis- 
cernemus, quinam ne quaerenda quidem omnino 
sint, qu»nam mediocriter, qu:nam contentiosis 
hominibus concedenda et re'inquenda , quoquo mo- 
do se habeant, utpote que. nullum doctrin:e nostrze 
detrimentum afferant ? Quzenam fidei soli, quzenam 
etiam ratiocinationibus donanda ? Pro quibus deni- 
que alacriter, non ferro et armis, sed rationi- 
bus pugnandum ? Nam adversas quoque manus 
alque iis, qui nobis infensi sunt, abjiciendum. 


XH. Non unam hane pietatis regulam nobis pro- ( 


positam esse ducemus, ut Patrem, Filium et Spiri- 
tum sanctum, unam in tribus personis deitatem ct 
potentiam adoremus, nihil supercolentes, nec sub- 
colentes ; (libet enim nonnihil eos imitari, qui in 
his rebus sapienter se gerunt; alterum enim im- 
possibile, alterum nefarium et impium est ;) nec 
inagnitudinem unam per nominum novitatem di- 
scindentes ? Non enim quidquam seipso majus aut 
minus est. Hoc quippe posito et constituto, cxteris 
etiam in rebus consentiemus, saltem. qui eamdem 
Trinitatem. colimus, atque ejusdem pene dogmatis 
et corporis sumus, ac superfluos et inutiles qua- 
stionmm hujusce tempestatis stolones ac deflexus, 
Tanquam communem quemdam morbum, exscinde- 
mus, 0 de medio tollemus. An vero, ut ea, 


τῷ 


) Ka) ud. za ὅταν. Sic Reg. hu. In. ed., oi 
páu50 ὅταν. 

(23) Eogpovicouer. Reg. hm, σωφρονήσωμεν, et 
Sic deinceps, ἐχνήψωμεν... φυλαξώμε Ba... παυσώμε- 


θα.. γνωσώμεθα. 
(26) ᾿Επισκοτούσης. Sic Regg. bm, hu. In. ed., 
ἐπὶ σχοπούσης. 


Coisl. 


(27) Τεεσθησόμεγοι. Sic plures. Regg., Coisl 
ini- 


1, Or. 1|. Male in ed., υσθησόμενοι, « 
tiani, » 
(28) Hapec£or τοῖς φιλέρισιν. Sic Optime leg. 


T£ÀE 
τελε 


ἢν, Or. 4, Jes., etc. In ed., παραιντητέον τοῖς φιλ- 
ἐρεσιν. 
(39) Τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. Sic Regg. plures, Or. 1, 


elc. In ed., xai ἅγιον Πνεῦμα. 


ipsam, quasi vitii magistram , 


quinam vero vires nostras superent ? P 


qui D 


S. GREGORII TIIEOLOGI 114 
qui de rebus 4 γὰρ ἡμᾶς αὐτοὺς xaxitouct τῆς μοχθηρίας, ἀφιέντες 
τὸ δόγμα τῆς μέμψεως οἱ δὲ χαταιτιῶνται τὸν νό- 
pov αὐτὸν, ὡς χαχίας διδάσχαλον, xai μάλιστα 
ὅταν (31) πολλοῖς ἐντύχωσι πονηροῖς τῶν προστασίας 


ἠξιωμένων 
curpam conferant, idque pr:esertim, 


IA'. Ti ταῦτα, ὦ οὗτοι, xai μέχοι 
φρονήσομεν (25) ὀψὲ γοῦν ; 
αἰσχυνούμεθα ; Οὐχ, εἰ μή 
φυλαξόμεθα γλώσσας, αἱ xoY τὰ Ψευδῇ ῥᾳδίως ἐπ- 
ηρξάζουσιν; Οὐ παυσόμεθα τῆς ἄγαν φιλονειχίας 
Οὐ γνωσόμεθα, τίνα μὲν nn ἐφιχτὰ τῶν ζητουμέ- 


τίνος ; Οὐ σω- 
Οὐχ 
τι ἄλλο, τὰς τῶν ἐχϑρῶν 


Οὐχ ἐχνήψομεν ; 


νων, χαὶ μέχρι 
Καὶ τίνα 
χάτω συγχύσεως ἐπισχοτούσης (26) τῇ διανοίχ " τίνα 
Oi τοῦ μέλλοντος αἰῶνος, καὶ τῆς ἐχεῖθεν ἐλευθερίας" 
ἵνα τὰ μὲν στέργωμεν τέως, τοῖς δὲ χαθαιρώμεθα 
σθησόμενοι (21) xaX σρη πο (τε νοῦ τῆς 


τίνος - τίνα 0E ὑπὲρ τὴν ἡμετέραν δύ- 


γαμιν; * μὲν τοῦ παρόντος χαιροῦ, xal τῆς 


στερον τελεσ 
; Οὐ διαιρήσομεν ἐν ἡμῖν αὐτοῖς, τίνα Io 


: x 

οὐδὲ ζητητέον παντάπασι, τίνα δ᾽ ὑ 

t συγχωρητέον xa 
»AYg c) 


,0mt$ ἂν ἔχη, ὡς οὐδὲν τὸν λό 
5 £y , ὡς 


a 

z 
ES 

[Ὁ] 

OO Ox 

—€—€ 


ραῦλάπ 
τίνα peo ποῖς Wir οἷς τ ἢ ju ὃὲ τῇ ὡς x πο- 


τοντα ; Καὶ τίνα μὲν τῇ 


EZt d 
x τοῖς UibtosUs ἡμᾶς ἀποῤὴ 
nostra 


cipag αὐλῆς; 3 ἁιπτέον. 


attollere, prorsus a caula alióiid est, 

IB'. Οὐχ ἕνα μὲν ὅρον εὐσεθείας ἡγησόμεθα: 
προσχυνεῖν Πατέρα, χαὶ Υἱὸν, xai τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον (29), τὴν μίαν ἐν τοῖς τρισὶ θεότητά τε χαὶ 
δύναμιν, μιηδὲν ὑπερσέθοντες, μηδὲ ὑποσέθοντες (50) 
( ἵνα μιχρόν τι χαὶ αὐτὸς μιμήσωμαι τοὺς περὶ 
ταῦτα σοφούς τὸ μὲν γὰρ ἀδύνατον, τὸ δὲ ἀσεδεξ): 
μηδὲ μέγεθος 
Οὐδὲν γὰρ ἑαυτοῦ μεῖζον, ἣ ἔλαττον. Τούτου γοῦν 
χαὶ 


ἕν ὀνομάτων χαινότησι διαχόπτοντες ; 


ὡρισμένου, τἄλλα ὁμονοήσομεν, οἱ γοῦν τῆς αὐὖ- 


τε 


τῆς Τριάδος, χαὶ τοῦ αὐτοῦ σχεδὸν δόγματός χαὶ 


σώματος" τάς τε 
δας xa παρεξόδους τῶν νῦν ζητημάτων, ὥσπερ τι 


νότημα χοινὸν (51), ἐχχόψομέν τε χαὶ ἀναιρήσομεν. 


περιττὰς χαὶ ἀχρήστους παραφυά- 


ἔτι 


Ἢ οὐχ ἥρχει μοι (τὰ γὰρ (92) πόῤῥωθεν ἐῶ λέ- 
γειν) τὸ Μοντανοῦ πονηρὸν πνεῦμα κατὰ τοῦ ἁγίου 


Πνεύματος, χαὶ ἡ Νοθάτου (53) θρασύτης, εἴτ᾽ 


(50) Μηδὲν ὑπερσέδογτες, μηδὲ ὑποσέδοντες. 
Sic Weg. hu, et Or. 4. In ed., μηδ᾽ ὑπερσέθοντες, 
μηδ᾽, ete. Gregorius his verbis perstringit Euno- 
mium, qui gradus in. Trinitate conatus. est indu- 
cere, "docens « Patrem. exeellentiori cult, ὑπε 
σέθειν, adorandum ; inferiori vero, ὑποδέθεϊν, Ε i 
lium ae Spiritum sanctum. » Sed impium est, lio- 
norem vel ampliorem, vel minorem iis deferre, qui 
essentia et natura non differunt. 

(51) Kourcr. iteg. ἃ, χαινόν, « novum. » 

(52) Ἔτι. Sic Coisl. 4, et Or. 1, Deest in ca 

(59) NoCácov. Sie Weg. Cyp. In ed., Ναυά- 
του. De Montani et Novati erroribus agit Theologus 
in Or. xxv, in. laudem Hieronis , n. 15; Novatiani 
« Catliaros, » Seu « puros » se vocabant. 


145 


ORATIO XXII. — DE PACE Il. 


1146 


οὖν (54) ἀχάθαρτος χαθαρότης, τῇ τοῦ ῥήματος εὐ- A adhuc longius remota sunt, pr:teream , non nili 


πρεπείχ τοὺς πολλοὺς δελεάζουσα" xa ἡ Φρυγῶν (55) 
εἰσέτι χαὶ νῦν μανία, τελούντων τε χαὶ τελουμένων 
μιχροῦ τοῖς παλαιοῖς παραπλήσια" 
ἄνοια (50) πλουτούντων ἐν πολλοῖς τῆς ἀσεῖ 


καὶ ἡ ᾿αλατῶν 


z(ag 


ὀυόμανι, xa ἡ Σαδελλίου συναίρεσις, xa ἡ ᾿Αρείου 
διαίρεσις, xai ἢ τῶν νῦν σοφιστῶν (57) & θεν 
ὑποδιαίρεσις, τοσοῦτον διαφερόντων, ὅσον γλῶσσα 


λάλος τῆς ἀργοτέρας ; ᾿Αλλ᾽ ἔτι xai ἡμεῖς πρὸς 
ἡμᾶς αὑτοὺς σχεδόν τ 
φάλαιον ὑγιαίνοντες, χαὶ ὑπὲρ τῶν αὐτῶν χαὶ πρὸς 


f 
ποὺς αὐτοὺς στασιάζοντες. 


t διαφερόμεθα, οἱ πε:ὶ τὸ χε- 


II". Λέγω δὴ τὴν ἔναγχος ἡμἷν ἐπαναστᾶσαν ζυ- 
γομαχ! 


ἡμῶν ὅλως, οὐδὲ τῷ σταυρῷ προσηλωθείς" 
δὲ, ὅτι οὔτε ταφεὶς, οὔτε ἀναστὰς, ὃ τισιν ἔδοξε τῶν 
γαχῶς φιλοχρίστων ἀλλ᾽ ἐνταῦθα (10) μόνον τι- 
μώμιενος, οὗ τὸ τῆς τιμῆς ἀτιμία χαθέστηχε (4M), 
χαὶ διὰ τοῦτο εἰς δύο υἱοὺς τεμνόμενος, ἣ συντιθέ- 
μενος" ὁ δὲ οὐ τελέως προσλαμθανόμενος, ἣ τιμώ- 
μῆνος, ἀλλὰ τῷ μεγίστῳ παραῤῥιπτούμενος xoi 


€ 


τ 
i 
&xo£svoU|.:vog, εἴπερ μέγιστον ἐν ἀνθρώπου φύσει: 


b χατ᾽ εἰχόνα, xa ἡ τοῦ νοῦ δύναμις. Ἐχρῆν γὰρ, 


- 
ἐπειδὴ θεότης ἤνωτα: (42), διαιρεῖσθαι τὴν ἀνθρω- 
«ὅτητα, xai περὶ τὸν νοῦν ἀνοηταί 


ty τοὺς τἄλλα 
σοφούς" χαὶ μὴ ὅλον με σώζεσθα!, ὅλον πταίσαντα 
xai χαταχριθέντα ἐχ τῆς τοῦ πρωτοπλάστον (5) 
mapaxonc, xai χλοπῆς τοῦ ἀντιχειμένου" ὡς ἐλατ- 
ποῦσθα: τῷ μὲν Θεῷ τὴν χάριν, ἡμῖν ὃὲ τὴν σωτη- 
iav. Οὐ μόνον δὲ, ἀλλ᾽ ὅτ: χαὶ ὑπὲρ ἀνθρώπων ἡμῖν 
ὁ πόλεμος τοῖς παρὰ Θεοῦ σεσωσμένοις, χαὶ τοσοῦτον 


«b περιὸν ἡμῖν τοῦ στασιώδους, ὥστε xal ταῖς τῶν 


ἄλλων φιλοτιμίαις τοῦτο ἐχρήσαμεν, xat ὑπὲρ (44) 
ἀλλοτρίων θρόνων ἰδίας ἔχθρας ἀναιρούμεθα - δύο τὰ 
μέγιστα περὶ ἕν ἐξαμαρτάνοντες, ἐχείνων τε τὸ φίλ- 
apyov ὑπεχχαίοντες, χαὶ αὐτοὶ τοῦ οἰχείου πάθους 


ἔρεισμα τοῦτο λαμθάνοντες, χαθάπερ οἱ χρημνιζό- 
μένοι τὰς πλτσίον πέτρας, T] τῶν θάμνων τὰς στεὸ- 
ῥοτέρας. 


54) Etc cbr. Sic Or. 1. In Reg. bm, ἤτ᾽ οὖν. Ia 
εἰ... εἴτουν. 

(53) Καὶ ἡ Φρυγῶν, etc. « Et Phrygum, » etc. 
In ea regione Montanus suos errores sparsit. Unde 
ejus discipuli « Cataphryges » sunt appellati. 

(56) Ἢ Γαλατῶν ἄνοια. Wie « Marcellianos » si- 
gnilicare videtur, qui personarum Trinitatem. cum 
Sabellio negabant. Marcellus autem erat Galata; et 
alludit Gregorius ad hiec Pauli verba. ad Gal. 11, 1, 
«Ὁ insensati Galat;e, » etc. 

(91) Segiezór. Ad marginem Regii cod. hu pori- 
tur, Εὐνομιανῶν. Sie quidem Elias; Billio autem non 
placet. Certe Gregorius eos intelligit, qui paulo mi- 
nus dividebant, quam Arius. Non enim per διαφες- 
ρόντων intelliguntur ii, qui Arianos « superant, » ut 
imiterpretatur Dillius, sed qui ab eis « discrepant » 
et « dissident. » 

(58) Ζυγομαχίαν à&eAgizriv. lnteligenda hac 
de « Apollinari, » quem mitius tractat. Gregorius, 
quod euin aliquando ad saniorem mentem reditu- 
1um $perare!, 


v ἀδελφικὴν (58) , ἐξ ἧς καὶ Θεὸς ἀτιμάζε- D 


sufliciebat pravus adversus Spiritum sanctum Mon- 
tani spiritus , et Novati audacia , sive impura 422 
puritas, qui nominis honestate. multitudinem in- 
escat, et. Phrygum adhue vigens initiantium et ini- 
tiatorum furor, fere veterum furori similis, et Ga- 
latarum, impietatis nominibus affluentium, demens 
tia , et Sabellii contractio, et Arii. divisio, atque 
hine nata sophistarum hujus temporis subdivisio, 
qui tantum ab illis, quantum loquax lingua a tarila 
et inerti, discrepant Ὁ At nos etiam adversus nos 
ipsos pene contendimus, qui, quantum ad caput 
auinet, belle valemus, aec pro iisdem et adversus 
cosdem contendimus, 

XH. De fraterno illo dissidio, quoa nuper inter 
nos exstitit, loquor, ex quo et. Deus. et. liomo 
ignominia afficiuntur; ille videlicet. nec. pro. nobis 
quidem omnino genitus, et eruci affixus, ac proinde 
nec sepultus, nec ἃ morte "evocatus, quemadmo- 
dum nonnullis Christum. pripostere amantibus 
placuit; verum hic tantum honoratus, ubi honor in 
dedecus et contemptum recidit, atque ob eam cau- 
sam in duos filios dissectus aut. compositus : hie 
autem non perfecte assumptus, aut honore affectus, 
sed maxima ex parte abjectus et abalienatus , si- 
quidem maximum quid in hominis natura. est di- 
vina imago et mentis facultas. Oportebat enim 
scilicel, posteaquam deitas unita esset, humanita- 
tem dividi, ac circa. mentem homines, alioqui sa- 
pientes, insipientes evadere, meque, qui tolus c2 
cidi, atque ob primi hominis inobedientiam εἰ 
diaboli fraudem condemnatus sum, non omni ex 
parte salutem consequi, ut ita. et Dei. beneficium, 
et nostra salus imminuatur. Ad quam indignitatem 
illud etiam. accedit, quod qui a Deo. salute donati 
sumus, hominum causa bellum gerimus, tantumque 
in nobis contendendi studium. exuberat, ut ipsum 
quoque aliorum ambitionibus commo:emus, ac. pro 
alienis tironis proprias inimicitias suscipiamus, in 
una re duo gravissima peccata commiltentes, curi 
nimirum et eorum ambitionem inflammeius, et 
ipsi vitiose nostra? affectionis hoc. adminiculum 


(59) ᾿Ατιμάζεται. Plures Regg. et Or. 1, ἀτιμοῦ - 
ται. 

(40) Καχῶς φιϊοχρίστων" ἀ.1.1.) ἐνταῦθα, εἰς. 
Sic designantur Apollinaristie, qui contendebant, 
Christum ἃ Catholicis in duos filios. dividi, quod 
duas naturas, divinam scilicet et. humanam, inte- 
gras in eo admitterent, 

(41) Καθέστηκε. Deest in Reg. bin, et Or. 1. 

(412) "Hrozar. Elias. interpretatur :: € unita est 
carui. » Recte. quidem, licet aliter. sentiat Dillius. 
Hic enim Gregorius. exagitat. Apollinaristas, qui 
animam ἃ Christo assumptam non fuisse, at- 
que Verbum animz vices supplevisse volebant , 
quod Theologus appellat, περὶ τὸν νοῦν ἄνοη- 
παίειν, « Circa mentem insanire, » 

(45) Πρωτοπιιάστου. Meg. hu, Or. 1, Jes., πρώ- 
που. 

(44) Καὶ ὑπερ, etc. Hic designat Gregorius An- 
tioclienam sedem, de qua contendebant Meletius et 
Paulinus. 


1147 


$. GREGORII THEOLOGI 


1148 


accipiamus, quemadmodum, qui 493 in prxceps feruntur, propinquas petras aut firmiores fru» 


tices. 


XIV. Verum nobis potius eurandum erat, ut eos A 


per quietem nostram imbecilliores redderemus. 
Sie enim rectius ipsis, quam pro ipsis dimicantes, 
consuleremus. At nunc alii, mea quidem sententia, 
perquam misere se belli socios aliis adjungunt, et 
vicissim belli socios accipiunt, adeo ut mundus, 
qui diuturno labore vix tandem et paulatim , nec 
sine multorum sanguine collectus fuerat, in duas 
jam contrarias partes divisus sit : quicunque autem 
paci student, mediosque se profitentur, ab utrisque 
male muletantur, utpote qui vel contemptui sint , 
vel etiam bello lacessantur. Α qua parte cum nos 
quoque hodierno die stemus , qui h:ec. reprehendi- 
muüs, ac propterea cathedram certaminis et invidi» 
plenam accipimus, haud mirandum erit, si ab utris- 
que conteramur, ac post multos labores et sudores 
de medio submoveamur; ut sublato intermedio 
pariele atque omni impedimento, cominus jam 
alque omni animorum impelu sese mutuo convul- 
nerent. Enimvero hze sedare atque comprimere, 
maxime quidem Dei fuerit, qui omnia tanquam 
vinculis. quibusdam constringit ; deinde autem 
etiari hominum eorum , qui honestatem colunt , 
atque concordi:€ bonum cognitum et perspectur* 
habent ; illud quidem bonum a Trinitate exorditur, 
cui nihil :que proprium est, ac natur unitas, et 
in seipsa concordia; eujus boni participes sunt au- 
geli, et divinie potestates , que et cum Deo, et 
secum pacifice se gerunt; progreditur etiam ad res 
omnes creatas, quarum ornamentum iu concordia 


IA. Δέον χἀχείνους ποιεῖν διὰ τῆς ἑαυτῶν ἀπρα-- 
γμοσύνης ἀσθενεστέρους. Οὕτω γὰρ àv μᾶλλον αὐὖ- 
τοῖς, ἣ πολεμοῦντες ὑπὲρ αὐτῶν ἐχαριζόμεθα. Νῦν 
δὲ οἱ μὲν συμμαχοῦσι χαὶ συμμαχοῦνται (49). λίαν 
ἐλεεινῶς, ὡς γοῦν ἐμοὶ δοχεῖ " ὥστε xoY εἰς δύο μοί- 
ρᾶς ἀντιπάλους ἤδη τὸν χόσμον ἀποχριθῆναι, xol 
τοῦτο σὺν πόνῳ μόγις, χαὶ χατὰ μιχρὺν συναχθέντα, 
χαὶ πολλῶν αἵμασιν. “Ὅσον δὲ εἰρηνιχόν τε χαὶ μέ- 
σον, ὑπ᾽ ἀμφοτέρων πάσχει χαχῶς, ἣ χαταφρονού- 
μένον, Tj καὶ πολεμούμενον. Ὧν xa ἡμεῖς ὄντες σή- 
βμερον οἱ ταῦτα χατηγοροῦντες, χαὶ διὰ τοῦτο τὴν χαθ- 
ἐδραν ταύτην δεξάμενοι, τὴν ἐπίμαχον χαὶ ἐπίφθο- 
νον " θαυμαστὸν οὐδὲν, εἰ ὑπ᾽ ἀμφοτέρων ἔχτρι- 
θείημεν, xa σταίημεν ἐχ τοῦ μέσου μετὰ τοὺς πολ- 
λοὺς ἱδρῶτας χαὶ πόνους, ἵν᾽ ἐγγύθεν ἀλλήλους βάλ- 
λωσι, xai παντὶ τῷ θυμῷ, μηδενὸς ὄντος ἐν μέσῳ 
διατειχίσματος χαὶ χωλύματος. Ταῦτα οὖν ὁρίσαι 
χαὶ στῆσαι μάλιστα μὲν Θεοῦ, τοῦ πάντα συνδέον- 
τος ἔπειτα δὲ xal ἀνθρώπων, ὅσοις (46) τὸ χαλὸν 
διεσπούδασται, χαὶ τὸ τῆς ὁμονοίας ἀγαθὸν γνωρίζε- 
ται" ἀπὸ μὲν τῆς Τριάδος ἀρξάμενον (17), ἧς οὐδὲν 
οὕτως ἴδιον ὡς τὸ ἕν τῇ φύσει, xat πρὸς ἑαυτὴν εἰ- 
ρηναῖον " 
θείων δυνάμεων, αἱ χαὶ πρὸς Θεὸν χαὶ πρὸς ἀλλήλας 
εἰρηνιχῶς ἔχουσι - προελθὸν δὲ (48) μέχρι πάσης τῆς 
χτίσεως, ἧς χόσμος τὸ ἀστασίαστον " ἐν ἡμῖν δὲ πο- 
λιτευσάμενον (49), κατὰ μὲν ψυχὴν τῇ τῶν ἀρετῶν 
ἀνταχολουθήσει χαὶ χοινωνίᾳ, κατὰ δὲ σῶμα τῇ τῶν 


εταληφθὲν ὃὲ ὑπὸ τῶν ἀγγελιχῶν χαὶ 


μελῶν T] τῶν στοιχείων πρὸς ἄλληλα εὐαρμοστίᾳ xax 
συμμετρίᾳ " ὧν τὸ μὲν χάλλος, τὸ δὲ ὑγίεια ἔστι τε 


situm est; apud nos denique versatur, quoad ani- C ya ὀνομάζεται. 


mam quidem per mutuum virtutum comitatum οἱ 


Socielalem ; quoaa corpus autem , per memprorunm 


aut elementorum inter se concinnitatem atque proportionem, quarum altera pulchritudo, altera saul- 


tas, et est, et appellatur. 

XV. Quanquam autem illud quoque Salomonis 
predicem, qui, ut aliis omnibus rebus, ita bello 
etiam ac paei tempus statuit *?; hoc unum tamen 
aJjiciam, utriusque quidem rei tempus observandum 
esse (quandoquidem, juxta illius legem et sermo- 
nem, honeste interdum bellum geri potest), quan- 
diu autem licet, propensiores ad pacem esse debe- 
mus, hoc enim sublimius est et divinius. Absurdum 
quippe fuerit existimare , eoncordiam privatim 
quidem optimam Z2 rem esse, at publice non 
perinde utilem et. fructuosam : ac domum quidein 
illam et civitatem optime gubernari, qu: vel nullis 
omnino, vel certe minimis dissidiis laboret, aut si 
laboret, quamprimum ad se redeat, morboque li- 

98. Kccle. ni, δ. 

(45) Συμμαχοῦσι καὶ συμμαχοῦνται. Billius, «si- 
mul pugnant, et simul oppugnantur. » Non recte qui- 
dem. Etenim vocis Grzeeze hiec. est vera notio, συμ- 
μάχέω, «arma consocio, sum in belli societate; » 
συμμαχοῦμαι, « belli socios habeo. » Hec. ad An- 
tiochenum schisma referri videntur. 

vd Ὅσοις. Reg. Cyp., et hu, οἷς. 

41) ᾿Αρξάμεγον. Weg. Cypr., ἀρχόμενον. ; 

(48) Προυεϊθὸν δέ. Sic nos cum Reg. hu. Editi 
omittunt δέ, ÉpiT. 


IE'. Ἐπαινῶ (50) 8i ἐγωγε xat τὸ τοῦ Σολομῶν- 
τος, ὥσπερ παντὶ πράγματι, οὕτω δὲ χαὶ πολέμῳ 
χαὶ εἰρήνῃ νομοθετοῦντος χαιρόν. Ἐχεῖνο προσθήσω 
μόνον, ἀμφοτέρων μὲν τὸν χαιρὸν τηρητέον, ἐπειδὴ 
xol πολεμεῖν ἔστι ποτὲ χαλῶς (51), χατὰ τὸν ἐχείνου 
νόμον χαὶ λόγον" ἕως δ᾽ ἂν ἐξῇ, πρὸς τὴν εἰρήνην 
μᾶλλον ἀποχλιτέον - τοῦτο γὰρ ὑψηλότερόν τε xal 
θεοειδέστερον. Ὡς ἔστιν ἄτοπον, ἰδίᾳ μὲν ἄριστον 
ὑπολαμθάνειν τὸ τῆς ὁμονοίας, δημοσίᾳ δὲ μὴ λυσι- 
τελέστατον. Καὶ οἰκίαν μὲν xal πόλιν ταύτην ἄριστα 
διοικεῖσθαι, ἥτις ἂν μηδὲν ἣ ὡς ἐλάχιστα στασιά- 
ζῃ (52) πρὸς ἑαυτὴν, ἣ τοῦτο πάσχουσα, τάχιστ 
ἐπανίη (D3) xaX θεραπεύηται " τῷ δὲ χοινῷ τῆς "Ex- 
χλησίας ἄλλο τι βέλτιον εἶναι χαὶ πρεπωδέστερον. 


(49) Ποιιτιτευσάμεγον. Weg. hu, et Or. 1, πολι- 
τευόμενον. 4 5 

(50) Ἐπαινῶ. Reg. hu, ἐπαινῶν. 

(D4) Καλῶς. Deest in Reg. bm. P 

(52) Στασιάζῃ. Reg. hu, et Or. 1, στασιά- 
0t. 
: (53) ᾿Επανίῃ. Sie nos cum Or. 1. Reg. bm, 
ἐπενείῃ. Apud Montac., ἐπανήχῃ. Editi, ἐπαν- 
lot. EpiT. 


11i9 


Καὶ αὐτὸν μὲν Éxaszov, ὅπως ἂν πρὸς ἑαυτὸν 

νεύῃ, σπουδάζειν ( εἰρήνη δὲ à (94) x20' ixaszov 
αἱρετὸν, xai ἡ xazk τῶν παθῶν δεσποτείχ )" πρὸς δὲ 
ποὺς ἄλλους μὴ τὸν αὑτὸν φαίνεσθαι, ἀλλ᾽ ἡγεῖσθαι 
δόξαν ἑαυτοῦ, τὴν τοῦ πλησίον χατάλυσιν. Καὶ τὸν 
μὲν Θεὸν ἀφιένα: (39) κελεύειν xai τοῖς ἀμαρτά- 
νουσιν εἰς ἡμᾶς, μὴ ὅτι ἑπτάχις, ἀλλὰ χαὶ πολλάχις 
ποσοῦτον, ὡς τοῦ ἀφιέναι: τὸ ἀφίεσθαι προξενοῦντος" 
ἡμᾶς δὲ xai τοῖς οὐδὲν ἀδιχοῦσι προθυμότερον ἐπ- 
ηρεάζειν, f| παρ᾽ ἄλλων εὐεργετεῖσθα!. Καὶ 


εἰρη- 


τοσαύτην 


μὲν (56) εἰδένα: τοῖς εἰρηνοποιοῖς ἀποχει μένην μα- 


χαριότητα, ὥστε xai υἱοὺς Θεοῦ προσαγορεύεσθαι 
μόνους ἐν τῇ τάξει τῶν σωζομένων (57) * αὐτοὺς δὲ 
xax φιλέχθρως ἔχοντας, ἔπειτα οἴεσθαι καὶ (58) φίλα 
πράττειν Θεῷ, τῷ παθόντι (59) δι᾽ ἡμᾶς, ἵνα πρὸς 


ORATIO XXII. 


— ΡῈ PACE If. 1150 


A beretur ; reipublice antem ecclesiasticze aliud quid- 


quam bono pacis melius ae pr:estabilius esse : et 
unumquemque quidem, ut seeum pacatus sit, omne 
studium adhibere (pax enim illud est, quod quis- 
que privatim expetit, atque. in turbulentas. animi 
permotiones imperium); erga alios autem non 
eumdem se prebere, verum proximi oppressionem 
gloriam suam ducere ; id. etiam. absurdum fuerit 
existimare, quod, eum Deus quidem iis, a. quibus 
lesi fuerimus, non solum septies, sed sepius, ac 
loties noxas remittere. jubeat, quod videlicet re- 
missio remissionem conciliet ** : nobis autem lici- 
luin sit, eos etiam, a. quibus nulla nobis injuria 
illata est, libentiori animo divexare, quam ab aliis 
beneficio aflici : ac cum tantam quidem. beatitudi- 


ἑαυτὸν εἰρηνεύσῃ, xai χαταλύσῃ τὸν ἐν ἡμῖν πόλε- D nem pacificis recondilam esse perspectum sit, ut 


pov. 


autem, dum inimicitiarum et simultatum amore tenemur, in ea tamen. opinione versemur, 
gratiam reduceret, bellumque nostrum intestinum exstingueret , 


qui pro nobis, uL nos secum in 


in electorum ordine, soli filii Dei vocentur **; nos 
ut Deo, 


supplieio affectus est, rem gratiam. facere arbitremur 


IQ'. Μηδαμῶς, ὦ φίλοι xaX ἀδελφοὶ, οὕτω δια- 
νοώύμεθα. Αἰδεσθῶμεν τὸ δῶρον τοῦ εἰρηνιχοῦ, τὴν 
εἰρήνην, ἣν ἐνθένδε ἀπιὼν ἀφῆχεν ἡμῖν, ὥσπερ ἄλλο 
τι ἐξιτήριον (00). "Eva πόλεμον εἰδῶμεν, τὸν χατὰ 
πἧς ἀντιχειμένης δυνάμεως. Εἴπωμεν ἀδελφοὶ χαὶ 
ποῖς μισοῦσιν ἡμᾶς, ἂν ἄρα δέχωνται. Συγχωρήσωμέν 
πι μιχρὸν, ἵνα τὸ (01) μεῖζον ἀντιλάθωμεν, τὴν ὁμό- 
νοιαν. Ἡττηθῶμεν, ἵνα νιχήσωμεν. Ὁρᾶτε νόμους 
ἀθλήσεως, χαὶ παλαιστῶν ἀγωνίσματα, οἱ τῷ χάτω 
χεῖσῆαι πολλάχις νιχῶσι τοὺς ὑπερχειμένους. Τού- 
πους ζηλώσωμεν, μὴ τῶν δα:ιτυμόνων τοὺς ἀπληστο- 
πέρους, ἣ τῶν ἐμπόρων * ὧν οἱ μὲν ἀμέτρως ἐμφο- 
ρηθέντες τῶν προχειμένων, οἱ δὲ τὴν ναῦν φορτί- 
σαντες, θᾶττον ἐῤῥάγησαν χαὶ συγχατέδυσαν, fj τι 
τῆς ἀπληστίας ἀπέλαυσαν, (va μιχρὰ χερδάνωσ:, τὰ 
υεγάλα ζημιωθέντες. Ἐγὼ μὲν οὖν ταῦτα xaX βοῶ xat 
διαμαρτύρομαι, χαὶ τὸ τῆς Γραφῆς ποιῶν οὐ παύσο- 
μαι" Διὰ Σιὼν οὐ σιωπήσομαι, καὶ διὰ Ἱερουσα- 
ἀὴμ obx ἀγήσω" καὶ γὰρ ἐκιϊείπει ἡ ϑυχή μου 
ἐπὶ τοῖς ἀναιρουμέγοις, οἵτινες οὐτραυματίαι μαχαΐ- 
ρας, οὐδὲ τραυματίαι λιμοῦ γινόμεθα (03), τραυμα- 
ciat δὲ φιλοδοξίας ἣ φιλαρχίας " ὡς μηδὲ τὸ € 
μᾶλλον ἣ τὸ μισεῖσθα: (05) συμθαίνειν τοῖς πίπτουσιν. 

ὺς λόγους, τοῦτο 


Ὑμεῖς δὲ, εἰ μὲν δέχοισθε τοὺς ἐμοὺς 
ἄμεινον ἀμφοτέροις " εἰ 
mots, νιχῶντος τοῦ πάθους τὰν λογι t 
ἐχανῶς ἀφωσίωτα!: χαὶ τὰ πρὸς Θεὸν, καὶ τὰ πρὸς àv- 


me 


σμὸν, ἐμοὶ 


θρώπους " οὐδὲν γὰρ οἶμαι, πλέον ζητήσει τις, οὐδὲ 
τῶν σφόδρα εἰ sig δ᾽ ἂν 
εἰδεέητε τὰ ἑξῆς (04). Οὐ γὰρ ἐγώ σθήσω τῶν 


22. 
(51) Εἰρήνη δὲ τό, etc. 


?* Matth. xvii, *5 Math. v, 9. 


Reg. hu, εἰρήνη δὲ ἢ 


d 
(95) 'Agiérar. Sic plerique codd. In. ed., παρ- 
ιένα!. 


(56) Mér. Sic Regg. bm, hu, Or. 1, etc. Deest 
jn ed. 

(91) Τῶν. σωζομένων. Billius : « eorum qui 
tem consequuntur, » 

(98) Καί. Deest iu Regg. bm, hu, et Or. f. 


salu- 


D sauciavil; 


?* Joan. xiv, 


ANI. Absit à noois, 0 .ratres et amici, nzec ani- 
mi sententia, Pacifici illius munus, hoc est. pacem, 
revereamur, quam nobis hinc discedens quasi 
aliud quoddam legatum reliquit "*. Unum hoc bel- 
lum agnoscamus, quod cum adversariis potestati- 
bus committitur. Eos quoque, qui nobis infesti 
sunt, fratrum nomine appellemus, si tamen id equo 
animo paliantur. Exiguum quiddam concedamus, 
ut, quod majus est, recipiamus, nimirum concer- 
diam. Viuci nos sinamus , ut vincamus. Videte pa- 
lestrze leges, et atliletarum certamina , qui ex. eo 
plerumque, quod humi jacent, iis, qui supra | siti 
sunt, victoriam. extorquent. 105. :emulemur, non 
inexplebiliores convivas aut mercatores, qui partim 
immoderate appositis epulis ingurgitati, pariii ni- 
miis mercibus onerata nave, venirem pozius disru- 
perint, ac navim secum demerserint, quam ut ex 
hac inexplebili aviditate fructum. ullum coeperint, 
amissis maximis ul exigua tuerentur, Atque ipse 
quidem hic clamo et contestor, nec , quod ait 
Scriptura, facere desinam : Propter Sion non taee- 
bo, et propter Jerusalem non quiescam . 495 De- 
ficit anim& mea propter interfectos 9, quos quidem 
non gladius aut fames, sed glori: et imperii amor 
ita ut, qui cadunt, non. miserationem 

magis quam odium sui excitent. Vos aulem, si 

serinonibus meis parueritis , melius utrisque id 

fuerit; sin autem, affectu rationem superante, con- 

lemnendos eos et. repudiandos duxeritis, ipse qui- 
dem, et quantum ad. Deum, et quantum ad. homi- 
97. *'Isa.rxu,1. *5 Jer. iv, 5l. 

(59) Τῷ παθόντι. Reg. hu, τῷ χαὶ παθόντι. 

(60) ἙΞιτήριον. t Extremum abeuntis. manda- 
tum. » 

(01) Τό. Deest in tribus Regz., et Or. f. 

(62) Γιυόμεθα. Wa. Regg. plures, et Or. 
γενόμεθα, prave. Epir. 

(65) Ma.Llox ἣ τὸ μισεῖσθαι. Wec desunt in 
Or. 1. 

(03) Τὰ ἑξῆς. Reg. hu, et! Or. 1. 


l. Alii, 


il22- 
zn 
τὸ εϑὴν" 


1151 


S. GREGORII THEOLOGI 


1183 


nes, oflicio meo. satisfeci; neque enim. quisquam, A τραχυτέρων, ἐπειδὴ παίδων φείδεσθαι πατριχὸς νό- 


tametsi pacis admodum) studiosus Deique amore 
prieditus, a me, uL opinor, amplius a!iquid requiret; 
vOs vero, quie deinde sequentur, videritis. Nec enim 
asperius aliquid adjiciam, quandoquidem filiis par- 


μος. "AXX Ἄλξεω τύχοιτε (65) χαὶ εἰρηνιχοῦ τοῦ μεγά- 
λου χριτοῦ, νῦν τε xal ἐν ἡμέρᾳ ἀνταποδόσεως, ἐν 
αὐτῷ Χριστῷ τῷ Κυρίῳ ἡ μῶν" à ἡ δόξα χαὶ τὸ κρά- 


τος (66) εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων (07). ᾿Αμήν. 


cere lex. paterpa. est, Utinam. autem magnum illum judicem propitium et pacatum vobis experiri con- 
lingat, et nunc, et in. die retributionis, in ipso Christo Domino nostro, cui gloria et imperium in sxeula 


sieculorum. Amen. 


(065) Τύχοιτε. Sie Reg. hu, Coisl. 1, Or. 1, etc. 
In ed. τύχοι. 


(06) Kal có χράτος. Hoe desunt in plerisque 


codi, 
(07) Τῶν airov. Sic Regg. bm, hu, etc. Deest 
in ed. 


ORATIO XXIII (9. 


AOPFOXKTLT' 


Tertia de pace, quam | post. dissidium composuimus p Elpuvuxóc γ᾽ (08) elc τὴν σύμέξασιν. qv μετὰ τὴν 


nos, qui ejusdem fidei sumus. 


1. Zelus est fervidus, Spiritus lenis, charitas 0e- 
nigna, vel potius ipsamet benignitas, spes longani- 
mis : zelus accendit, Spiritus mitigat, spes exspe- 
ctat, charitas constringit, nec bonum, quod in no- 
bis est, dissipari ac diflluere sinit, quamvis alioqui 
fux fragilisque natur: simus : atque. e tribus 
unum, aut cum est, manet, aut cum mota et con- 
vulsa est, in. integrum restituitur, aut cum absces- 
sit, revertitur ; non secus ac plantae, quie. manibus 
per vim in diversum tract:s, simul atque dimittun- 
tur, statim ad sese, primamque suam naturam re- 


currunt, idque sibi proprium esse ostendunt, ut 


invite quidem inflectantur, non invite autem eri- C 


gantur. Vitium enim est natura quidem in prom- 
piu, et facilis ad malum cursus, et funda in prz- 
ceps labens, aut etiam. festuea. quiedam, qua ad 
seintillam et ventum facile succenditur et inflam- 
matur, et una. cum suo fetu absumitur. 496G 
Flamma quippe materi fetus est, ac 
aliter 
Litas, absumit, 


materiam 
atque improbos homines impro- 
tandemque cum suo alimento eva- 


ipsam, non 


nescit. i quis tamen ad boni alicujus habitum per- 
venerit, eoque penitus imbutus fuerit, 
vitium labi difficilius erit, 


huic jam in 
quam ab initio bonum 
fieri. Quandoquidem bonum omne, tempore ac 
quoque animis nostris infixa charitas, 


ratioue 
eum qua veram charitatem colimus , et quam charitate com- 


σύστασιν (69) ἐποιησάμεθα οἱ ὁμόδοξοι (10). 


Α΄. Θερμὸς ὁ ζῆλος, πρᾶον τὸ Πνεῦμα, φιλόνθρω- 
moy ἣ ἀγάπη, PE d δ᾽ αὐτοφ Dc pax poüu- 
E τὸ Πνεῦμα pavet, ἣ 
, ἢ ios; συνδεῖ (71), χαὶ οὐχ ἐᾷ σχε- 
δασθῆναι τὸ d ἡμῖν χαλὸν, xal el σχεδαστῆς ἔσμεν 
φύσεως, χαὶ τ ΩΣ ἕν, ἢ οὖσα Τὰ: ἣ χινηθεῖσα χαϑ- 


e 
ίσταται, ἣ ἀπελθοῦσα ἐπάνεισι" χαθάπερ τῶν φυτῶν 


ἃ βίᾳ χερσὶ μετασπώμενα, εἶτ᾽ ἀφιέμενα, πρὸς ἑαυτὰ 
ii xal τὴν πρώτην ἑαυτῶν φύ- 
βίχ μὲν ἀποχλινό- 


ix 
65 ἀνορθούμενα. Φύσει μὲν γὰρ πρόχει- 


γυσι τὸ olxsiov , 


Sms ΕἼ 8 
μένα, οὐ gi 


ρον (13) fj xaxía, καὶ πολὺς ἐπὶ τὸ χεῖρον ὁ δρόμος, 


ῥοῦς χατὰ πρανοῦς τρέχων, ἣ χαλάμη τις πρὸς σπιν- 
θῆρα χαὶ ἄνεμον ῥᾳδίως ἐξαπτομένη, χαὶ γινομένη 


φλὸξ, xaX συνδαπανωμένη τῷ οἰχείῳ (14) γεννήματι. 
Πῦρ γὰρ ὕλης γέννημα, χαὶ δαπανᾷ τὴν ὕλην, ὡς 
οὺς χαχοὺς à s xai τῇ τροφῇ συναπέρχεται. El 


τινος γένοιτο, χαὶ ἀπ' αὐτοῦ 


ταπεσεῖν ἐργωδέστερον, ἣ γενέσθαι 

ἀπ᾽ ἀρχὴς ἀγαθόν. Ἐπειδὴ χαὶ Mes (15) χαὶ λόγῳ 
ex 

βεθαιωθὲν ἅπαν χαλὸν, φύσις χαθίσταται, χαθάπερ 

χαὶ ἢ ἐν ἡμῖν ἀγάπη, μεθ᾽ ἧς λατρεύομεν τῇ ὄντως 

ἀγάπῃ, ντὸς τοῦ βίου προ- 
εἰ 

εστησάμεθα. 


confirmatum, naturze vir obtinet, 


xoi ἣν ἡγαπήσαμεν, xa π 


velut πο 


plexi sumus, atque totius vitze prassidem. et moderatricem nobis statuimus, 


Ubi sunt igitur, qui res nostras, tam bene, D 


quam male se habentes, studiose ac diligenter ob- 
fervant, non ut judicent, sed ut improbent; nec uL 
nobis gratulentur, sed ut insultent ; et ut bona qui- 
dem calumnientur , mala autem tragicis verbis 
ἃ Alias XHE. Quie autem 25 erat, nune 25. — Ma- 
bita post przecedentem, cirea medium annum 2579. 
(68) Eipnrizóc γ΄. Sic postulat rerum — series, 


quas in pr: cedenti. Monito exposuimus. In ed., Ei- 
*, Or. 1, στάσιν. 
(10) Oi ὁμό Pol ot. Keg. liu, et Coisl. 1 6pfó- 
δοξοι 
(71) Ἡ ἀγάπη συγδεῖ. Wec verba in Reg. hu. 
et Or. 4, tr ausferuntur infra post φύσεως. 


(72) Kal civ πρώτην ἑαυτῶν φύσιν. Hac desunt 


D'. Ποῦ τοίνυν οἱ τὰ ἡμέτερα τηροῦντες ἐπιμελῶς, 


εὖ τε χαὶ ὡς ἑτέρως ἔχοντα, οὐχ ἵνα χρίνωσιν, ἀλλ᾽ 


ἵνα χαγίσωσιν οὐδ᾽ ἵνα συνησθῶσιν, ἀλλ᾽ ἵν᾽ ἐφησθῶ- 


σι, χαὶ τὰ μὲν χαλὰ συχοφαντήσωσι, τὰ δὲ ER Ex- 


T 
L 


xaX ἀπολογίαν ἔχωσι τῶν 


tiov χα- 


πραγῳδήσωσι, 


in Or. 1. 

(15) Πρόχειρον. Or. 4, πρόχειρος. Billius, « Quan- 
quam enim in proclivi sit. vitium, ingensque ad 
malum cursus paleat, atque undis in praeceps ce- 
lerrime labenti simile sit, aut etiam festue:e. cui- 
piam, quas ad scintillam et ventum facili momento 
succenditur, flammaque effecta, una demum, » ete, 

(1) Τῷ οἰκείῳ. Reg. hu, et Or. 1, τῷ ἰδί M 

(15) Καὶ χρόνῳ, Sic Regg. a, hu, et Or, 1 
zaíin e 


. Deest 


1153 
χῶν, τὰ τῶν πλησίον τραύματα (76); 
χρίνοντες !" Hv γὰρ ἄν τι xaX χολῆς ὄφελος, χατὰ πὴν 
παροιμίαν (17), εἰ φόθδῳ τῶν ἐχθρῶν ὑπῆρχεν εἶναι 
ἀσφαλεστέρους " νῦν δὲ μετὰ τῆς ἔχθρας, xal 
ἐπισχοτούσης τοῖς λογισμοῖς χαχίας, ὑφ᾽ ἧς οὐδὲ ὁ 
ψόγος ἔχει τὸ ἀξιόπιστον. Ποῦ τοίνυν οἱ μισοῦντες 
ἐπίσης xai θεότητα xal ἡμᾶς ; τοῦτο γὰρ ὧν πάσχο- 
pev τὸ μεγαλοπρεπέστατον, ὅτι μετὰ Θεοῦ χινδυνεύο- 
un. Ποῦ ποτε ἡμῖν ol 


TT 
τὴς 


τῶν ἰδίων πρᾶοι χριταὶ, τῶν 

& ἀλλοτρίων ἀχριδεῖς ἐξετασταὶ, ἵνα χἀνταῦθα ψεύ- 
δωνται τὴν ἀλήθειαν ; Ποῦ ποτε ἡμῖν οἱ τὰ τραύματα 
ἔχοντες, καὶ τοὺς μώλωπας ὀνειδίζοντες ; οἱ τὰ προσ- 
χόμματα διασύροντες, χαὶ τὰ πτώματα αὐτοὶ πά- 
σχοντες ; οἱ τῷ βορθόρῳ ἐγχαλινδούμενοι, xaX τοῖς 
σπίλοις ἡμῶν ἐπευφραινόμενοι ; οἱ ταῖς δοχοῖς τυ- 
φλώττοντες, xal τὰ χάρφη προφέροντες, ἃ μήτε λυπεῖ 
λίαν ἐγχεέίμενα, μὴτε χαλεπὸν ἀποσχευασθῆναι xai 
ἀποφυσηθῆναι τῆς ὄψεως 


ORATIO XXIII. —DE PACE Π|. 


1154 


εἴθε διχαίως A exoggerent, atque ab alienis lapsibus excusationem 


vitiis suis quaerant? Utinam recte judicarent ! Esset 
enim aliqua etiam bilis utilitas, ut est in proverbio, 
si inimicorum metu cautiores 
aulem eum odio et 


efficeremur : nunc 
snimi improbitate, quie rationi 
tenebras. offundit, et ob quam ne vituperatio qui 
dem ullam auctoritatem habet, ad judicandum ac- 
cedunt, Ubi sunt igitur, qui divinitatem pariter et 
nos oderunt? Hoc enim. ex omnibus, que patimur, 
hlustrissimum | et. magnificentissimum est, quod 
cum Deo periclitamur. Ubi sunt, qui suorum qui- 
dem mansueti et. placidi judices sunt, alienorum 
àutem severi censores, ut hie quoque fucum veri- 
tati faciant? Ubi sunt, qui vibices nobis probro ver- 
tunt, cum ipsi vuluera habeant? Qui. offendicula 
nostra exagitant, cum turpiter ipsi prolabantur ? 
Qui maculis nostris gaudent, cum. ipsi in ceno 
volutentur ? Qui festuceas. nobis objiciunt, qui nec 


iusidentes magnum dolorem. afferunt, et facile depelli atque. efllari ab oculis. possunt, cum interiin 


ipsi trabium mole oppressi caligent ?? ? 

Γ΄. Δεῦρο μετάσχετε τῶν ἀποῤῥήτων τῶν 
ρων" χαλοῦμεν ὑμᾶς εἰς τὸ συνέδριον, χαὶ μισούμε- 
vot "χρώμεθα Mone aig τοῖς ἐχθροῖς, (ὦ τῆς αὐὖ- 
θαδείας, fj τῆς παῤῥησίας 1) ἵν᾽ ἀπέλθητε ἡσχυμμένοι 
χαὶ ἡττημένοι, (st τούτων (78 ) τ παραδοξότερον ;) μα- 
θόντες ἡμῶν τὴν ὑγίειαν ἐξ ὧν ἠῤῥωστήσαμεν. Οὐ 
γὰρ περὶ θεότητος xni iced ἀλλ᾽ M εὐταξίας 
ἠγωνισάμεθα - οὐδ᾽ ὁποτέραν δεῖ τῶν ἀσεθειῶν (19) 
ἑλέσθαι μᾶλλον ἡμφισθητήσαμεν, εἴτε τὴν συνα:ροῦ- 
σαν Θεὸν, ἣ τὴν τέμνουσαν, 
νον ἀπὸ τῆς θεϊχῆς οὐσίας, εἴτ 
πρὸς τῷ Πνεύματι, τὴν μίαν μοῖ 
ἀσεδείας. Ταῦτα γὰρ, ὡς ἐν (82 5 
6:i), τὰ νῦν ἀῤῥωστήματα ἐπειδὴ ἃ ἀναθάτ 
χαρδίᾳ τίθενται (85), 

σεως (84): οὐδὲ θεολογίας, ἀλλὰ 
γὰρ ἄλλου φιλοτιμότερος ἐν τῷ 7 eii Acá ἀσεθείας, 
ὥοπερ δεδοιχότες, οὐ τὸ ἀσεθεῖν, ἀλλὰ τὸ μέτρια xal 
ἑτέρων φιλανθρωπότερα. 
liberalior ae profusior est, 


ἡμετέ- 


m τὸν Υἱὸν 


οὐχ ὁμολογ γίας, ὰλ 


perinde 


εἴς zm τὸ Πνεῦμα μό-α 


Mf. Agite igitur, estote arcanorum nostrorum 
partieipes; ad concilium vos, etiam exosi, voca- 
mus; arbitris hostibus utimur, (o insignem arro- 
gantiam, vel potius fiduciam!) ut pudore suffusi 
viclique recedatis, (quo quid. magis novum ac mi- 
rum fingi potest?) cognita nimirum, ex eo ipso 
quod :cgrotavimus, nostra sanitate. Non enim de 
deitate dissensimus, sed ordinis ac disciplinze causa 
certavimus ; nec de eo inter nos contentio exstitit, 
utra impielas potius 49,7 eligenda esset, eane, 
que Deum contrahit, an illa qui vel. Spiritum 
sanctum duntaxat, vel Filium quoque ipsum una 
cum Spiritu a divina. essentia distrahit : alteramne, 
inquam, an utramque impietatis partem amplecte- 
remur. ΠῚ enim, ut in genere dicam, hujusce tem- 
pestatis morbi sunt; cum quidam sint homines, 
qui ascensiones in corde suo ponunt', non con- 
fessionis, sed abjurationis : non theologis, sed 
blasphemiz. Alius enim alio in impietatis opibus 


atque non id metuant, ne impiis erroribus sese coustringant, 


sed ne hac in re moderatiores atque humaniores sint, quam ceteri. 


Δ'. Ἡμεῖς δ᾽ οὐχ οὕτως. ᾿Αλλ᾽ ὑπὲρ μὲν θεότητος 
συμφρονοῦμέν τε καὶ συμδαίνομεν, οὐχ ἧττον ἣ πρὸς 
ἑαυτὴν ἣ θεότης, εἰ μὴ μέγα τοῦτο εἰπεῖν, xal γεγό- 


ναμεν χεῖλος ἕν χαὶ φωνὴ μία, ἐναντίως ἣ οἱ τὸν 


πύργον οἰχοδομοῦντες τὸ πρότερον. Οἱ μὲν γὰρ ἐπὶ 
χαχῷ συνεφρόνουν᾽ ἡμῖν δὲ ἐπὶ παντὶ rebos τὰ 


τῆς ὁμονοίας, ἵν᾽ ὁμοθυμαδὸν ἐν ἑνὶ στόματι δοξάζω- 
pev τὸν Πατέρα, χαὶ τὸν Υἱὸν, καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα, 
χαὶ τοῦτο λέγηται περὶ ἡμῶν, ὅτι ὄντως ὁ Θεὸς ἐν 
ἡμῖν ἐστιν, ὁ τοὺς ἐνοῦντας αὐτὸν (85) ἑνῶν, χαὶ δο- 

59 Matth, vir, 4. ! Psal. rxxxin, 6. ? Gen. xi, 1 


(16) Τὰ τῶν πιϊησίον τραύματα. Elias, τὰ τῶν 
ἀλλοτρίων πτώματα. Plures codd. pro τραύματα le- 
gunt πταίσματα. 

(11) Κατὰ τὴν παροιμίαν. «Ut est in proverbio.» 
« Usurpatur hoe proverbium, » inquit Elias, « de il- 
lis qui inde capiunt utilitatem, unde utilitas. nulla 
exspectabatur. , 

(18) Tí. τούτων. Reg. bm, tres Col5., Jes., τί 


«00367, 


IV. Nostra autem non eadem est ratio. Nam 
quod ad divinitatem attinet, non minus quam ipsa 


p 5e^um divinitas, nisi magnum hoc dictu sit, inter 


nos consentimus alque concordamus ; labiumque 
unum et vox una sumus?, contra tamen atque ii, 
qui turrim olim exstruebant. llli enim in malui 
conspirabant , nos autem. ob. pulcherrima quique 
concordiam colimus, ut unanimes atque uno ore 
Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum glorifice- 
mus, idque de nobis przdicetur, quod vere in no- 


79) Τῶν ἀσεξειῶν.. Oxon., τὴν ἀσέδειαν. 
(0) Ἢ τὴν» τέμγουσαν, εἴτε, eic. Plures codi- 
ces habeut, εἴτε τέμνουσαν, xat τέμνουσαν, εἴ τε, Clc. 
(81) Εἴτε καί. Sic plures codd. Deest χαΐ in ed. 
(82) "Ev. Deest in Reg. bin, et Or. 1. 
ὡς Τίθενται. Montac., δ: ατίθενται. 
δὴ ᾿Ἀργήσεως. Coisl. 1, ἄρνησις. 
85) 'Evcvrzac αὑτόν. Deest αὐτὸν in non- 
nullis codicibus. Coisl. 1 habet, αἰνοῦντας αἰνῶν. 


3155 
a quibus gloria afficitur, "oria afficiens; nec tan- 
Qum praedicetur, sed etiam eredatur. Verum aliis 
de rebus contentio inter nos fuit : male etiam id 
quidem, non enim inficiabor (nec enim diabolo 
aditum ullum aut. ansam, nee improbis linguis li- 
centiam dari oportuit) ; non tamen lanta, quanta iis 
videtur, qui res nostras per calumniam insectan- 
tur. Nam eum (ieri non. posset, quin aliquid pecca- 
remus, ut homines, nostrum hoe erratum fuit, 
quod nimio pastoris amore affecti sumus, nec ex 
duobus eximiis, uter magis expetendus esset, rcpe- 
rire potuimus, quoadusque in hoc convenimus, ut 
utrumque pari in laude et admiratione poneremus. 
Hoc nostrum crimen est. lfoc nomine, qui volet, 
nos condemnet, aut absolvat. lloc h:ereticorum 
presidium est. Prater hoc nihil habetis, etiamsi 
maxime eupiatis. Musce, inquit ille, cum in oleo 
moriuntur ac putrescunt, ipsius. suavitatem. corrum- 
punt * :livor quidem 
tissima est veritas, ut mihi et Esdrze videtur 5. 
A98 V. Nos igitur quidem dissidia nostra inter 
nos composuimus, ac componemus. Nec enim fieri 
potest, ut. filii parentibus inique jus dicant, inter- 
veniente prasertim communi Trinitate, pro qua 
bello impetimur, et propter quam bellum haud ge- 
remus. Ego pacis sponsor sum, tantillus vídelicet 
tante rei, quoniam Deus humilibus dat gratiam 5, 
sublimes autem usque ad terram deprimit". Quid 
vobis illud proderit, o communes nostri pacificato- 
res? Pacificatores namque estis, idque beneficii nobis 
inviti confertis. Non enim vos propterea pii estis, si 
quid nos aliqua in re vel parva vel magna peccemus ; 
nos quidem ob vitium haud laudandi, si quid pec- 
cemus, vos autem nihilominus impii estis, quamvis 
nos peccemus; nisi etiam eo magis, quod labeu- 
tibus acerbiores estis. Atque ut nos omnibus in 
rebus unanimes esse perspiciatis, ex eoque perpe- 
tuam etiam hane concordiam fore intelligatis , 
tametsi hujus rei fidem jam, ut opinor, vobis ea, 
quie videtis fecerint, probus nimirum ac benignus 
pater, et filius obsequens, una sedentes, mutuum- 
que sibi ipsis ornamentum afferentes ; a quibus, si 
qui in vobis benevolenti: concordiz:eque. fomites 


3] Cor. xiv, 25. * Eccle. x, 1. 5 Ill Esdr. 1v, 55. 


(86) Ἢ Ja€(jr. Deest in pluribus Regg., et D 


Ord 

(817) ᾿Δμαρτάγειν. Reg. hu, tres Colb., et Or. 4, 
ἁμαρτεῖν. 

(88) Alav φιδλοποίμεγνες, οἷς. Mic aperte viden- 
tur dissensisse Catholici, diverso pastorum (Meletii 
et Paulini) studio abrepti. Ex duobus namque exi- 
miis pastoribus reperire non polerant uter magis 
expetendus esset, Unde hzec intellizenda sunt geue- 
ratim de Catholicis, qui hac de causa Constantino- 
poli dissentiebant ; non vero de Nazianzenis, ut fal- 
so putat Elias. 

(89) Παῖδας πατράσι δικάσαι κακῶς. « Ut filii 
parentibus inique jus dicant. » Sic primo verterat 
Bilius; sed postea Eliam secutus, tam contra 
syntaxim, quam contra rem ipsam, ad parentes à:- 


S. GREGORII TIIEOLOGI 


bis sit Deus?, eos a qeibus unitur, uniens, el eos, A ξάζων τοὺς δοξάζοντας " xoY μὴ 


B 


1156 
λέγηται μόνον, ἀλλὰ 
eYTTOU μὸ ,« 
xal πιστεύηται. "AAA 
μὲν" χαχῶς μὲν xaY περὶ τούτων, οὐ γὰρ ἀρνήσο- 
μαι (ἐχρὴν γὰρ μηδεμίαν διδόναι τῷ πονηρῷ πάροδον 
3| λαθδὴν (86), μηδὲ ταῖς πονηραῖς γλώσσαις ἔλευθε- 
ρίαν), πλὴν οὐ τοσοῦτον, ὅσον δοχεῖ τοῖς τὰ ἡμέτερα 
διαθάλλουσιν. 


Ἐπειδὴ γὰρ ἔδει τι χαὶ ἁμαρτά- 
νειν (87), ὄντας ἀνθρώπους, τοῦτό ἐστιν ὃ ἐπταίσα- 
μεν, λίαν φιλοποίμενες (88) γεγόναμεν, καὶ οὐχ ἔχο- 
psv εὑρεῖν ἀγαθῶν δύο τὸ αἱρετώτερον, ἕως συνέθη- 
μεν ἀμφότερα ἐπίσης θαυμάζειν. Τοῦτο ἡμῶν τὸ ἔγ- 
χλημα" περὶ τούτων ἡμᾶς ὁ βουλόμενος εὐθυνέτω ἣ 


I 


&s 


Ὁ τοῦτο τῶν αἱρετιχῶν Tj ἀσφάλεια " ὑπὲρ δὲ 
τοῦτο οὐδὲν, οὐδ᾽ ἂν σφόδρα βούλησθε. Μυΐαι ca- 
πριοῦσιν' ἔλαιον, φησὶν ὁ εἰπὼν, ἐγγεχρούμεγ'αἱ 
τε xal ἐνγσηπόμεγαι" τὰ δὲ χαλὰ ὁ φθόνος βου- 
λήσεται μὲν, οὐ δυνήσεται δέ, Πάντων γὰρ ἰσχυ-: 
ρόύτατον, ὡς τῷ "Εσδρᾳ χἀμοὶ δοχεῖ, ἡ ἀ.1ή- 
Oed. 


ea, qui recta sunt, inficere volet, sed non poterit. Omnium etenim rerum for- 


Ε΄. Τὰ μὲν οὖν ἡμέτερα ἡμεῖς ἐν ἡμῖν αὐτοῖς χαὶ 
διαλελύμεθα, χαὶ διαλυσόμεθα. Οὐ γὰρ οἷόν τε παῖδας 
διχάσαι χαχῶς (89), χαὶ ἅμα τῆς χοινῆῇς 
Τριάδος μεσιτευούσης, ὑπὲρ ἧς πολεμούμεθα, χαὶ δι᾽ 
ἣν οὐ πολεμήσομεν. Ἐγὼ τῆς εἰρήνης ἐγγυητὴς (90), 
ὁ μιχρὸς τοῦ τοσαύτου πράγματος, ἐπειδὴ ταπεινοῖς 
δίδωσι χάριν ὁ Κύριος, ταπεινοῖ δ᾽ ὑψηλοὺς ἕως 
γῆς (91). Ὑμῖν δὲ τί τοῦτο τοῖς χοινοῖς ἡμῶν διαλ- 
λαχταῖς; διαλλαχταὶ γάρ ἔστε, xal ἀχουσίως (99) 
τοῦτο χαρίζεσθε. Οὐ γὰρ ὑμεῖς εὐσεθεῖς, εἰ χαχοὶ 
περί τι μιχρὸν ἣ μεῖζον ἡμεῖς (95) ἀλλ᾽ ἡμεῖς μὲν 
οὐχ 


] 


πατρᾶσι 


ἐπαινετοὶ τῆς χαχίας, εἴπερ τι πταίομεν, ὑμεῖς 
δὲ οὐδὲν ἧττον ἀσεύεῖς, xÀy ἡμεῖς ἁμαρτάνωμεν, εἰ 
μὴ xaY μᾶλλον, ὅσῳ xal πταιόντων ἐστὲ βαρύτεροι. 
Καὶ ἵν᾿ εἰδῆτε τὰ πάντα συμφρονοῦντας (94) ἡμᾶς, 
xaX διὰ τούτων ὅτι χαὶ ἀεὶ συμφρονήσομεν μάθητε, 
πέπειχε μὲν, ὡς οἶμαι, καὶ τὸ ὁρώμενον, πατὴρ εὐ- 
γνώμων (95), χαὶ παῖς εὐπειθὴς, ἀλλήλοις συγχαθ- 
εζόμενοι χαὶ συμπρέποντες" xa εἴ τι ζώπυρον ἐν 
ὑμῖν ὑπῆρχεν εὐνοίας τε χαὶ συμπνοίας, τοῦτο ἀν- 
ψαντες, πειθέτω δὲ xai ὁ λόγος. Τοῦ (96) μὲν οὖν 
ἀχηχόατε, χαὶ τὸ θαῦμα ἔνηχον ἔτι (97) 

ἀχοαῖς 


* χαὶ οἷδ᾽, ὅτι μεῖζον ἐν ὑμῖν τοῦ εἰς τὸν ἀέ- 


* Jae. 1v, 6. 7 Psal. cxzvr, 6. 


χάσαι retulit, ac reddidit : « ut parentes filiis ini- 
que jus dicant. » 
(90) ᾿Εγγυητής. Sic omnes codd. In ed., ἔγγυ- 
τῆς. 

ἴδ) Ἕως γῆς. Plures Regg., Coisl. ὅ, Or. 1, 
ἄχρι γῆς. ? 

(92) Kal ἀκουσίως. Reg. hu, εἰ ἀχουσίως. 

(95) Ἡμεῖς. Sic Regg, a, bm, hu, Coisl. 2, Jes., 
etc. In ed., ὑμεῖς. 

(94) Xvugporovrcac. Reg. bm, συμφωνοῦντας, 
« concordes. » 

(95) Πατὴρ εὐγνώμων, etc. Billius : « candidus 
pater, » etc. Quinam hie designentur, in Monito di» 
ctum est n. 5. 

(96) Too. Reg. bm, τοῦτο. 

(97) Ἔτι Reg. Cypr., ἐστί, 


3157 ORATIO XXIII. — DE PACE Ill. 1158 


px χεθέντος, τὸ ἐν ταῖς ψυχαῖς ἀποχείμενον " ἡμῶν A erant, exsuscitati: sunt ; tamen id quoque. sermo 
ὲ ἀχούσεσῃε πάλιν, εἰ πάλιν ποθεῖτε" xai εἰ μή τῷαως persuadeat. Hlum quidem jam  audiistis, meisque 
πρὸς ἀπόδειξιν Ixavk τὰ δημοσιευθέντα πολλάχις, xai — auribus sermonum ipsius. admiratio etiamnum in- 
οἱ πειρασμοὶ, xa ob λιθασμοὶ (98), οὕς τε ἤδη πε- —sonab: nec dubito quin majus illud sit, quod in 
πόνθαμεν, xai ol; ηὐτρεπίσμεθα, οὐ τὸ παθεῖν ζη- — animis vestris reconditum est, quam quod in aerem 


μίαν, fb δὲ μὴ παθεῖν χρίνοντες " xal τοσούτῳ μᾶλ- — fusum : nos autem rursus audietis, si rursus expe- 
λον, ὅσῳ τῶν ὑπὲρ Χριστοῦ χινδύνων γεγεύσμε- — litis; et si cui nondum ad probationem | sufficiunt, 
θα (99), ὧν xax xxpmiv ἄριστον ἡνεγχάμεθα, τὴν τοῦ — quie smepenumero publice prawdicata sunt, id perfi- 
λαοῦ τοῦδε συναύξησιν. ciant tentationes illie ae lapidationes, quas et. jam 


periulimus, et perferre parati sumtüs, non detrimento ducentes pati, sed. potius non pati : idque eo 
magis, quod periculorum, quie pro Christo tolerantur, gustum cepimus, ex quibus etiam optimum 
retulimus. fructum, nempe populi hujus incrementum, 

Q'. Τὶ οὖν βούλεσθε; Πέπεισθε τοῦτο, χαὶ οὐδὲν n VI. Quid. igitur vultis? Vosne hioc convietos te 

ἱ πραγμάτων ἡμῖν, οὐδὲ θεολογίας δευτέρας, va: — met, et nibil opus est, ut nos liac. de re gravemur, 
φείδεσθε τῆς ἐμῆς ἀσϑενείας, ὑφ᾽ ἧς ὑμῖν xax ταῦτα nee secundam de deitate. orationem habeamus, no- 
μόλις φθέγγομαι; ἢ δεῖ, χαθάπερ ταῖς βαρείαις τῶν — streeque inlirmitati parcitis, qua tanta est, ut vix hoc 
ἀχοῶν, πολλάχις τὸν αὐτὸν ἐνηχεῖν λόγον, ἵνα τῷ — ipsa vobis eloquar ? An potius oportet, velut gravio- 
ἐπιμόνῳ γοῦν τῆς φωνῆς, εἰς ὡταλαλήσωμεν ἀχουόν- — ribus auribus, eumdem sermonem siepius insonare, 
πων; δοχεῖτέ uot τὸν λόγον πρυχαλεῖσθα: διὰ τῆς — ut diuturna saltem vocis contentione in audientium 
ἡσυχίας. Kat γὰρ τὴν σιωπὴν συγχατάθεσιν cix: δι- aures tandem. 429 loquamur? Sed me hac vestra 
δάσχει xai fj παροιμία (1). Οὐχοῦν δέξασθε λόγον ἀμ- — quiete et silentio ad. dicendum invitare videmin:. 
φοτέρων, bx μιᾶς ψυχῆς xai ἑνὸς στόματος. "Ay0o- — Nam silentium. para mia quoque consensum esse 
μα: 05, ὅτι μὴ ἐπί τι ὅρος τῶν ὑψηλῶν ἀνελθὼν, μηδὲ — docet. Proinde utriusque sermonem ex una anima 
φωνὴν λαθὼν τῆς ἐπιθυμίας ἀξίαν, πᾶσιν ὁμοῦ τοῖς — alque ex uno ore accipite. Illud demum molestum 
φρονοῦσ! χαχῶς ταῦτα φθέγγομαι, ὥσπερ ἐν χοινῷ — est, quod hoe, in sublimem quemdam montem 
θεάτρῳ τῇ οἰχουμένῃ (2) " Υἱοὶ ἀγθρώπων, ἕως πό- — evectus, vocemque desiderio parem nactus, ad om- 
τε βαρυκάρδιοι ; "Ira τί ἀγαπᾶτε ματαιότητα, xal — nes eos simul, qui de religione male sentiunt, in uni- 
ζητεῖτε ψεῦδος, οὐ μίαν, οὐδ᾽ ἁπλὴν θεότητος φύσιν C verso orbe, velut. communi quodam theatro, pro- 
εἰσάγοντες, ἀλλ᾽ ἤτοι τρεῖς ἀπεξενωμένας ἀλλήλων — loqui nequeo : Filii hominum, usquequo gravi corde? 
χαὶ διεσπασμένας, οὐ θαυμαστὸ » XX ya- — Ut quid diligitis vanitatem, et queritis mendacium *, 
χομένας ὑπερθολαῖς xol ἐλλεύίψεσιν" ἢ μίαν μὲν, μι- — dum non unam, nec simplicem. deitatis naturam 
χροπρεπῇ δέ τινα χαὶ στενὴν, οὐχ ἔχουσαν τὸ μεγά- — inducilis, verum aut tres a se invicem alienas et 
λων εἶνα: ἀρχὴν, ὥσπερ οὐ δυνηθεῖσαν, ἢ οὐ θελήσα- — distractas, nec mirum si dixerim, defectibus etiam 
σαν " καὶ τοῦτο διχῶς, ἢ διὰ φθόνον, | διὰ φόδον" τὸ οἱ excessibus pugnantes ; aut unam quidem, sed je- 
μὲν, ἵνα μὴ τι ὁμότιμον συνεισάγηται, τὸ δὲ, ἵνα μὴ — junam et angustam, quz non habea!, ut magnorum 
ἐχθρὸν xax μαχόμενον ; Καίτοι ὅσῳ τιμιώτερον Θεὸς — causa sil, perinde atque vel non potuerit, vel nolue- 
χτισμάτων, τοσούτῳ μεγαλοπρεπέστερον τῇ πρώτῃ —rit:idque dupliei de causa, nempe vel ob invi- 
αἰτίᾳ, θεότητος εἶνα! ἀρχὴν, J| χτισμάτων " xa OX — diam, vel ob metum : illud quidem, ne quid :zquale ; 
θεότητος μέσης ἐλθεῖν ἐπὶ τὰ χτίσματα, ἢ τοῦναν- — hoc vero, ne quid inimicum et pugnans inducatur? 


πίον (5), τούτων ἕνεχεν ὑποστῆνα: θεότητα, ὃ Loxst — Itaque, quanto Deus rebus creatis antecedit, tanto 
ποῖς λίαν ἐξεταστιχοῖς τε xax μετεώροις. utique prim: cause magnificentius est, divinitatis, 


qnam rerum creatarum, principium esse, ac per interpositam deitatem ad. res creatas venire, quam 
ut contra, harum causa, deitas condita fuerit, quemadmodum sublimibus istis, nimisque ad inda- 
gandum propensis placet. 

Z. Ei μὲν γὰρ ἐμέλλομεν, Υἱοῦ xa Πνεύματος D — VII. Etenim si Filii et Spiritus sancti dignitatem 
τὴν ἀξίαν ὁμολογοῦντες, Tj ἄναρχα ταῦτα εἰσάγειν, ἢ — confitentes, cos vel principii expertes induceremus, 
εἰς ἑτέραν ἀρχὴν ἀνάγειν, δέος ἂν ἣν ὄντως μὴ ἅτι- vel ad alterum principium referremus, timendum 
μασθῇ Θεὸς, ἣ χινδυνεύσῃ παρ᾽ ἡμῶν τὸ ἀντίθεον —— revera esset, ne Deus contemptu alfficeretur, aut 
Ei 0t ózov ἂν ἑξαίρῃς (4) τὸν Υἱὸν, i| τὸ Πνεῦμα, Deo contrarium. aliquid inveheretur. Cum autem 


$'Ps3al. 1v, 9o. 


(98) Οἱ «ἀιθασμοί. Lapidibus nonnisi in urbe (3) Τῇ cixovp£rm. Coisl. 5, τῆς οἰχουμένης. 
Constantinopolitana petitus est Gregorius; ac pro- (5) Ἢ cobcarcíor, ete. Hac erat, juxta. Niceph. 


iude banc Orationem post « lapidationem, » eujus in— lib. vii, c. 8, sacrilega Arianorum vox, Filium sci- 
ea meminit, habitam fuisse constare debet, Non er- — licet propter nos faetum vel creatum fuisse, ut nos 
go Nazianzi, ut volunt Elias et Billius, sed Constan- — Deus per ipsum, velut per instrumentum quoddam, 


Unopoli pronuntiata est. ; crearet : unde si Deus homines creare noluisset, non 
99) Γεγεύσμεθα. Reg. hu, Or. 1, etc., γεγεύ- — creasset Filium. 
uela. (4) ᾿Εξαίρῃς. Regg. bm, hu, et Or. f, £&£- 


(4) Παροιμία. Sie proverbium istud : « Qui 'acet, ἀρῆς. 
Cousentire videlur. » 


115 


S. GREGORII THEOLOGI 


1160 


quantumlibet Filium aut Spiritum extuleris, uun- A οὐχ ὑπὲρ τὸν Πατέρα θήσεις, οὐδὲ τῆς αἰτίας ἀποξε- 


quam tamen eos supra Patrem ponas, nec à causa 
removeas; verum illuc prociaram generationem , 
et admirabilem processionem referas. Percontabor 
paululum ex te, qui ingeniti et. anarchi, hoe est, 
principii expertis, amorem tantopere pr: te fers, 
magis eontemnat, 


uler tandem. Deum isne. qui 


ipsum talium , quales tu inducis, principium con- 
stituat, an qui non Lalium,, sed natura et gloria 
sequalium , et quales doctrina nostra. profitetur? An 
vero tibi ad honorem amplum , atque adeo amplis- 
quod filium habeas, idque eo magis , 
sj patrem in omnibus rebus referat , verumque ge- 
nitoris sui simulacrum gerat, tibique sexcentis ser- 
vis imperare 439 minus jucundum futurum est, 
quam unius filii parentem esse : Deo autem quid- 
piam majus ae priestabilius erit, quam Filii Patrem 
esse, quod quidein glori: aecessio est, non deces- 
sio, quemadmodum et Spiritus productorem esse ? 
An te illud fugit, cum Deum, Filii , ac Spiritus, ve- 
lut creaturarum, principium statuis, nec principium 
abs te honorari, et quie ex eo manant, ignominia 
affici? Mlud, quia vilium, et. exiguorum, ac deitate 
indignorum principium constituis; he, quia par- 
và, πὲς creata tantum , sed omnium etiam , quae 


simum erit, 


γώσεις, ἀλλ᾽ Ex. ἀνάγεις (Ὁ) τὸ χαλὸν γέννημα, 


xat τὴν θαυμασίαν πρόοδον - προσερήσομαί σε ὀλίγον, 
φιχαγέννητε σὺ χαὶ φιλάναρχε, πότερο 


ρος Θεὺς 


ἀτιμά- 
ν, οἵων αὐτὸς εἰσ- 


ἀλλ᾽ ὁμοίων τὴν φύσιν, χαὶ 


ζει μᾶλλον, ὁ τοιούτων τιθεὶς ἀρχὴ 
άγεις, ἣ ὁ μὴ τοιούτων, 
ὁμοδόξων, χαὶ οἵων ὁ ἡμέτερος βούλεται λόγος ; "AX- 


λὰ σοὶ μὲν εἰς τιμὴν μέγα χαὶ μέγιστον ὁ σὸς υἱὸς, 


τρώζῃ, 
ἢ γνήσιος τοῦ γεννήσαντος, xal οὐχ ἂν 
έξαιο dst. ἀνδράπόδων εἶναι μᾶλλον δεσπότης, ἣ 
τι μεῖζον. ἣ 
υγχάνειν Πατέρα, ὃ προσθήχη δόξης ἐστὶν, οὐχ 


χαὶ Reg Ὁ μᾶλλον, ὅσῳπερ ἂν τὰ πάντα Tc 
nü 
"ip 


νὸς γεννήτωρ παιδός " τῷ Θεῷ δὲ ἄλλο 
z 
τ 


ὑφαίρεσις, ὡς δὲ χαὶ προδολέα νεύματος: Ἢ 
ἀγνοεῖς, ὅτι σὺ μὲν χτισμάτων τιθεὶς ἀρχὴν, λέγω 
δὴ Υἱοῦ χαὶ Πνεύματος, οὔτε τὴν ἀρχὸν τιμᾷς (0), 
χαὶ ἀτιμάζεις τὰ ἐξ αὐτῆς ; Τὴν μὲν, ὅτι μιχρῶν εἰσ- 
ἄγεις ἀρχὴν, χαὶ ἀναξίων θεότητος " τὰ δὲ, ὅτι μι- 
xpà, xal μὴ χτίσματα μόνον, ἀλλὰ xal πάντων χτι- 
σμάτων ποιεῖς ἀτιμότερα - εἴ γε τούτων ἕνεχεν ὑπ- 


ἔστη, χαὶ ποτὲ, ὥσπερ ὄργανα τεχνίτῃ πρὸ τῶν τε- 


Pago ) πρότερον οὐχ ὄντα, οὐδ᾽ ἂν ἄλλως γενόμε- 
να, εἰ μή τι χτίσαι: δι᾽ αὐτῶν ἐθουλήθη Θεὸς, ὡς οὐκ 
ἀρχοῦντος τοῦ βούλεσθαι. Πᾶν γὰρ ὃ τινος ἕνεχεν, 


ἀτιμότερον ἐχείνου δι᾽ ὃ γεγένηται. 


creata sunt, contemptissima et abjectissima faeis : siquidem horu:n eausa, et aliquando condita sunt 


non secus ac instrumenta ab artifice, qui» ante artifices 
eorum opera Deus creare voluisset, perinde videlicet 


non eranl, nec alias exsiitissent , nisi qui 
ac voluntas ipsa nequaquam sufficeret. Quidquid 


enim alicujus rei causa factum est, abjectius est eo, propter quod factum est. 


VII. At ego deitatis principium , 
pers, inseparabile, atque infinitum statuens , et 
principium, et ea , que a principio manant, pari 
honore prosequor : illud , quia talium est princi- 
pium, hzc, quia tali mode, et talia, et ex tali, nec 
tempore, nec natura, nec cultu e! veneratioae dis- 
linela, unum divisim exsistentia , et conjunctim 
divisa (dietu licet mirum), non minus ob relatio- 
nem, qnam inter se habent , laudanda , quam si 
unumquodque per se privatim acceptum οἱ intel- 
lectum esset : perlectam ex tribus perfectis Trini- 
tatem , unitate quidem ob divitias mota, binario 
autem superato , propterea quod deitas supra ma- 
teriam et formam sit, ex quibus corpora cons!ant , 
"(Trinitate vero propter. perfectionem definita (hzc 
enim prima binarii compositionem superat), ut. nec 
deitas angusta maneat, nec in infinitum diffunda- 


(5) ᾿Αγάγεις. Regg. om, hu, Coisi. 1, Or. 1, Jes., 
ἁνηίσεις, « depromes. » 

(6) Οὔτε τὴν" ἀρχὴν τιμᾷς. Sic plures Regg., 
duo Coisl., et Or. 1. In ed, legitur τὴν ἀρχήν, ante 
λέ Yt δῆ. 

(1) Τεχγιτῶν. Putat. Combefisius emendandum, 
πεχνιχῶν. Sie videtur etiam legisse Leuvenklaius, 
quf pro. c ante artifices, » reddit : « ante res [ae 
€Las. » 

(8) Θεότητος ἀρχήνγ', etc. Cum Gregorius Patrem 
app llat « principium deitatis, » id est Filii et Spi- 
ritus sancti, vox illa ἀρχήν, non de tempore, sed de 
causa est accipienda. Nam, ut scepe jam dictum est, 
non minus principio carent Filius et Spiritus san- 
cius, quam Pater, si ad tempus referatur. Sed si ὁ 


lemporis ex- C 


H'. Ἐγὼ ὃξ θεότητος ἀρχὴν (8) εἰσάγων ἄχρονον, 
χαὶ ἀχώριστον, χαὶ ἀόριστον, τήν τε ἀρχὴν τιμῶ, 
xal τὰ Ex τῆς ἀρχῆς ἐπίσης * τὴν μὲν, ὅτι τοιούτων 
ἀρχὴ" τὰ 
ἦτε τῷ ποτὲ, [8 τῇ φύσει, μή 
ργόμενα - ἕν ὄντα 


Uvmun£vue 
συνημμένως, € 


δὲ, ὅτι οὕτως χαὶ τοιαῦτα, xaX Ex (9) το!οὐ- 
τε τῷ σεπτῷ 


διῃρημένως, χαὶ διαιρούμενα 
xaX παράδοξον τοῦτο εἰπεῖν " οὐχ ἧτ- 
€ πρὸς ἄλληλα σχέσεως, ἣ χαθ᾽ ἑαυ- 
τὸ ἔχαστον νοούμενόν τε χαὶ λαμθανόμενον. Τριάδα 
τε d μονάδος μὲν χινηθείσης 
διὰ τὸ πλούσιον, δυάδος δὲ ὑπερθαθείσης (10) (ὑπὲρ 
LT 

*? 


à ὧν τὰ σώματα, Τριά- 


λείαν ἐκ τελείων τριῶν, 


p τὴν ὕλην xa τὸ εἶδος), & 
5 ὃὲ ὀρισθείσης διὰ τὸ τέλειον, πρώτη γὰρ ὑπερ- 
θαίνει δυάδος σύνθεσιν, ἵνα μήτε 


στενὴ μένῃ ἡ θεό- 
τῆς, μήτε εἰς ἄπειρον χέηται. Τὸ μὲν γὰρ ἀφιλότιμον, 
ms ὃὲ ἄταγτον" χαὶ τὸ μὲν Ἰουδαϊκὸν παντελῶς, τὸ 


Ἑλληνικὸν xa πολύθεον. 


causa qu:estio sit, Pater est principium, seu origo 
Filii et Spiritus sancti ; atque ut trium personarum 
proprietates. distinguantur, Pater est « ingenitus, » 
Filius « genitus, » et Spiritus sanclus « procedens. » 
Caeterum ut nulla sit de Gregorio nostro hac de ra 
suspicio, vide or. xx, n. 7, ad hac verba : Ἐὰν μὲν 
ὡς αἴτιον τὸν Πατέρα, ctc. 

(9) Kal ἐκ. Sic lega. bm, liu, Coisl. 4, et Or. 1. 
Deest xat in ed. 

(10) AvdOoc δὲ ὑπερδαθείσης, etc. « Binario 
autem superato. » Per « binarium » intelligit Gre- 
gorius « materiam et formam » quibus corpora con- 
stant. Unde in naturis corporeis perfectio sita vide- 
tur in hoe binario, ut patet in creatione prinio. un 
parentum, qui perfecti creati sunt. 


4161 ORATIO XXIII. 


— bE PACE Ill. 


1163 


tur. dud enim pareum ac jejunum, hoz confusum; πὰ} Judaicum prorsus, Loc ethnicum, ac 


multorum deorum cultum redolens. 


Θ΄. Σχοπῶ 6i χἀχεῖνο, xaX ἴσως ob» ἀπαιδεύτως, À 


οὐδὲ ἁμαθῶς, ἀλλὰ xai λίαν ἐπεσχεμμένως, ὅτι σοὶ 
μὲν κίνδυνος οὐδὲ εἴς γεννητὸν εἰσάγοντι τὸν Υἱόν. 
Οὐ γὰρ μὴ πάθῃ τ’ 


χῶν τε χαὶ ὑλιχῶν, ὅτι 


γεννῶν ὁ ἀγέννητος τῶν σωματι- 
ἐμηδὲ τῶμα, χαὶ τοῦτο αἱ χοι- 
ναὶ περὶ Θεοῦ Ὥστε τί 
φοθούμεθα φόδον οὗ μὴ ἔστ! φόθος, χαὶ ἀσεθοῦμεν 
διαχενῆς, ὃ δὴ λέγεται ; "Eno δὲ χίνδυνος ζημιωθῆ- 
ναι θεότητα, εἰ τὸ χτίσμα παραδεχοίμην. Οὐ γὰρ 
Θεὺς τὸ χτιζόμενον, οὐδὲ δεσποτιχὴὺὸν τὸ ὁμόδουλον, 
χἂν τὰ πρῶτα φέρηται δουλείας xal χτίσειυς, xal 
ποῦτο μόνον φιλανθρωπεύηται ὑθριξόμενον. Ὃ γὰρ 
τῆς ὀφειλομένης ἀποστερῶν τιμῆς, οὐ μᾶλλον τιμᾷ 
τῷ διδομένῳ, ἣ ἀτιμάζει τῷ ἀφαιρουμένῳ (1), 


πα ρβαχωροῦ σιν ὑπολήψεις. 


χἂν 


« προσποίησιν ἔχῃ (12) τιμῆς τὸ γινόμενον (15). 


melia humanius aliquanto tractetur. Nam. qui eum debito honore fraudat , 


quod tribuit, honore allicit, quam per id , 
noris speciem et obtentum habeat. 

I'. Καὶ εἴ σοι πλάττετ 
χἀμοὶ περὶ τὴ κτίσιν * οὐδὲ γὰρ τὸ χτιζόμενον (14) 
ἀπαθῶς οἷδα χτιζόμενον. Εἰ δὲ μὴ γεγέννηται: χατὰ 
σὲ (18), μηδὲ ἔχ is at χατὰ τὸν ἀληθῆ λόγον (16), δέ- 
Eat τοῦ λόγου σοι εἴ λειπόμενον, ὁ μιχροῦ τὸ ἴσον λέ- 
γειν c rod διὰ τῆς προσηγορίας τοῦ χτίσματος (17). 
Σοὶ μὲν οὖν οὐδὲν ἀνεπιχείρητον, οὐδὲ ἁτόλμητον τῷ 
xaxip βραθευτῇ xa διαιτητῇ τῆς θεότητος " οὐ γὰρ 
εἶχες ἄλλως εὐδοχιμεῖν, i| μαχρὰν ἐχθάλλων Θεὸν 
δεσποτείας, ὥσπερ ἐνταῦθα οἱ τυραννιχοὶ τὸν τρόπον, 
καὶ πλεονεχτιχοὶ τοὺς ἀσθενεστέρους. 
φωνὴν, τὴν αὐτὴν χαὶ σύντομον φθέγ 
ἀληθῶς ἡ Τριὰς, ἀδελφοί. Τριὰς δὲ, οὐ πραγμάτων 
ἀνίσων (18) ἀπαρίθμησις (ἢ τί χωλύει, xai δεχάδα, 
χαὶ ἐχατοντάδα, χαὶ μυριάδα ὀνομάζειν μετὰ τοσού- 
των συντιθεμένην ; πολλὰ γὰρ τὰ ἀριθμούμενα (19), 
xai πλείω τούτων), ἀλλ᾽ ἴσων χαὶ ὁμοτίμων σύλλη- 
tie, ἐνούσης τῆς προσηγορίας τὰ ἡνωμένα ἐχ φύσεως, 
καὶ οὐχ ἐώσης σχεδασθῆνα!: apug λυομένῳ τὰ μὴ 
λυόμενα. 


Ἐγὼ δὲ μίαν 
γξομαι. Τριὰς ὡς 


IX. Quin hoe quoque, nec inscite fortasse atquo 
imperite , sed perquam etiam prudenter et circum- 
specte mecum reputo , tibi quidem nihil periculi ex 
eo imminere , Non 
enim verendum. est, ne ingenitus aliquid eorum, 
quie corporibus ac materie conveniunt, in. 8.31 
gignendo patiatur, cum ne corpus quidem sit, iid- 
que vel communes ipse de Deo notiones facile con- 
cedunt. Quare, quid nobis timorem fingimus , ubi 
non est timor, ae sine eausa , nt vulgo diei solet, 
impii sumus ? At vero mihi periculum est , ne dei- 
tais jacturam. faciam , si creaturam. admisero. 
Nee enim, qui ereatur, Deus est; nec. qui conser- 
vus , Dominus, quamlibet alioqui primas inter sers 
vOS el res creatas ferat, atque hac ana re in. contu- 


si Filium geuitum | asserueris. 


non magis ipsum , per id 


quod eripit, ignominiam ei inurit , utcunque res ea ho- 


ai πάθη περὶ τὴν γέννησιν, Dp — X. Quod si passiones circa generationem tibi 


fiogis, ego queque idem circa creationem mihi 
fingam. Nam ne id quilem, quod creatur, citra 
passionem creatur. Quod si mec genitus est, ut 
ipse sentis , nec creatus , quod veritas sentit, quod 
libi reliquum est, accipe, qui per creatur: nomen 
eo pene audacis prorumpis , ul idem dicas, Ac tt 
quidem, male deitatis judex atque arbiter, nihil 
intentatum relinquis, nihil non audes ; non. eniin 
alia ratione nomen tuum | illustrare poteras , quami 
si , ul qui tyrannieis sunt moribus, atque ad alienas 
facultates eripiendas propensi , infirmiores homi- 
nes, eodem tu. quoque modo Deum ab imperio et 
dominatione procul submoveres. Ego contra, unam 
vocem , eamque brevem οἱ compendiosam , habeo, 
"Trinitas vere Trinitas est , fratres. Trinitas porro 
non in:equalium rerum enumeratio est (quid enim 
alioqui prohibeat, quin, et decadem, et centuriam,- 
ae myriadem nominemus, si cum tot numeris com- 
ponatur? Multa quippe, multoque his plura. in nu- 


merum cadunt); sed :equalium et honore parium complexio, cum scilicet. nomen ea, qua nalura 


unita sunt, 
IA'. Οὕτω φρονοῦμεν, xai οὕτως ἔχομεν, ὥστε ὅπως 
μὲν ἔχει (30) ταῦτα πρὸς ἄλληλα σχέσεώς τε χαὶ τά- 
ξεως, αὐτῇ μόνη τῇ Τριάδι: συγχωρεῖν εἰδένα:, χαὶ οἷς 
ἂν ἡ Τριὰς ἀποχαλύψῃ χεχαθαρμένοις, ἣ νῦν, ἣ ὕστε- 
ρον αὐτοὶ δὲ μίαν χαὶ τὴν αὐτὴν εἰδέναι φύσιν θεό- 
τος, ἀνάρχῳ, xax γεννήσει, χαὶ προόδῳ γνωριζο- 
μένην, ὡς νῷ τῷ ἐν ἡμῖν, καὶ λόγῳ, χαὶ πνεύματι: 


(11) 
yt: 

(13) 
ἔχει. 

(15) 


᾿Αφαιρουμένῳ. Regg. bm, liu, $22:g02; 


"Egyn. 8:6 Regg. bm, hu, et Or. 1. In ed., 
Τὸ γιγνόμενον. Coisl. 4, τὸ διδόμενον. 

(14) Οὐδὲ γὰρ τὸ κτιζόμενον, Combelisius ver- 
tit: « ne id. quidem quod ereat, citra. passione 
creat. ». Gieterum id fusius in Or. xx. De dogmate 
explicatur. 

(15) Γεγένγνηται κατὰ σέ. Sic codd, lta legit ac 
verut Dillius. Deest χατὰ σέ in ed. 


Parnor, Gn. XN XV, 


tónneciaL, nec, qui solutionem nesciunt , defluente numero dissipari sinat. 


XI. Sie sentimus, sic animo aflecti sumus, ita ta- 
men, ut, quam relationem atque ordinem hzc 
inter se habeant, Trinitati ipsi soli, ac. purgata 
mente hominibus, quibus, vel in hac vita , vel in 
posterum Trinitas id. patefecerit , noscendum re- 
liuquamus. Nos autem. unam et eamdem deitatis 
naturam teneamus, qui ex principii experte, ei 


(16) Κατὰ τὸν àAnür Acycy. Sic Weg. hn, Coisl. 
h eic, Haec desunt in. edit, quamvisa Biilio red- 
dita. 

(17) Κείσματος. Coisl. 1 addit, ὁ 
χατασχευάζε 
lur. » 

(18) "Avíccov. Pillins : « diversarum. » 

(19) Τὰ ἀριθμούμενα. Sic Regg. bw, 
Or. 1. Deest τά in. edit. 


(20) "Ἔχει. lta Reg. hu, et Or. 4. Alii, ἔχῃ. 


zt unb εἴδει ἐνὶ 
τῶι, « quod mec uni forine mstrua 


hu, et 


91 


1105 


S. GREGORII THEOLOGI 


1164 


generatione, et. processiene agnoscitur, quemad- A (ὅσον εἰκάσαι τοῖς αἰσθητοῖς τὰ νοητὰ, xaY τοῖς μι- 


modum id quod nobis inest , mente, sermone , ac 
spiritu 4432 intellisitur (quantum. quidem ex sen- 
sibilibus, ea, qux? animo et ratione intelliguntur, 
atque ex parvis maxima conjicere possumus, quan- 
doquidem nulla imago veritatem assequi potest) , 
ipsam secum  concorlem , semper eamdem , 
semper perfectam , qualitatis, quantitatis, tempo- 
ris expertem , inereatam , atque ejusmodi , ut. nec 
ei quidquam unquam defuerit, nec defuturum sit , 
ineomprehensibilem, aunquam se deserentem , nec 
deserturam : vitas et vitam, lumina et lumen, bona 
et bonum , glorias et gloriam, verum et. veritatem, 
ac spiritum veritatis , sancta et ipsammet sanctita- 
tem : Deum unumquodque, si separatim considere- 
tur, mente videlicet, ea qu: separari nequeunt , 
separante : Deum rursus hzec tria , si quidem simul 
intelligantur, ob eumdem motum et eamdem natu- 
ram : eam rationem habentem , ut. nec supra se 
quidquam reliquerit, aut aliud quidquam supera- 
rit ; nibil enim erat: nec rursus quidquam post se 
relictura aut. superatura sit ; nihil enim futurum 
est: nec denique secum aliquid :equale admittat ; 
nEiil enim est ex omnibus rebus creatis, et servis, 
et partieipantibus, ae cireumscriptis, quod inerea- 
tam illam, et dominam, et participatam , atque 
infinitam naturam assequatur. Verum alia longo 


χροῖς «à μέγιστα, ἐπειδὴ μηδεμία εἰχὼν φθάνει πρὸς 
τὴν ἀλήθειαν), αὐτὴν ἑαυτῇ συμθαίνουσαν, ἀεὶ τὴν 
αὐτὴν, ἀεὶ τελείαν, ἄποιον, ἄποσον, ἄχρονον. ἄχτι- 
στον, ἀπερίληπτον, οὕποτε λείπουσαν (21) ἑαυτῆς, 
οὔτε λείψουσαν * ζωὰς χαὶ ζωὴν, φῶτα χαὶ φῶς, ἀγα- 
θὰ χαὶ ἀγαθὺν, δόξας xa δόξαν, ἀληθινὸν xci ἀλή- 
θειαν, χαὶ πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ἄγια χαὶ αὐτοαγιό- 
«nz Θεὸν ἕχαστον, ἂν θεωρῆται μόνον, τοῦ νοῦ χω- 
ρίζοντος τὰ ἀχώριστα: Θεὸν τὰ τρία, μετ᾽ ἀλλήλων 
νοούμενα τῷ ταυτῷ τῆς χινήσεως χαὶ τῆς φύσεως " 
οὔτε ὑπὲρ ἑαυτήν τι χαταλιποῦσαν, ἣ ὑπερθᾶσαν ἄλ- 
λο τι" ob γὰρ ἣν᾽ οὔτε μεθ᾽ ἑαυτὴν τι καταλείψου - 
99), j| ὑπερθησομένην " οὐχ ἕσται γάρ" οὔτε 
μεθ᾽ ἑαυτῆς τι παραδεχομένην ὁμότιμον οὐ γὰρ 


Β ἐφιχνεῖταί τι τῶν χτιστῶν, χαὶ δούλων, χαὶ μετ- 


τ 
ἐχόντων, xaX περιγραπτῶν τῆς ἀχτίστου, χαὶ δεσπο- 
«ue, xol μεταληπτιχῆς (25), xa. ἀπείρου φύσεως. 
Τὰ ῥὲν γὰρ πάντη πόῤῥω, τὰ 0b ποσῶς πλησιάζοντα 
xaX πλησιάσοντα * xal τοῦτο οὐ φύσει, ἀλλὰ μεταλή- 
Ψει, χαὶ πηνίχα, ὅταν τὸ δουλεῦσα: (34) χολῶς τῇ 
Τριάδι, ὑπὲρ τὴν δουλείαν γένηται - εἴπερ μὴ xat 
τοῦτο αὐτὸ 1j ἐλευθερία xaX ἡ βασιλεία (25), τὸ γνῶ- 
ναι χαλῶς δεσποτείαν, ἀλλὰ μὴ φύρειν τὰ διεστῶτα, 
νοῦ ταπεινότητι. Οἷς OE τὸ δουλεῦσαι τοσοῦτον, πηλί- 
xr τούτων ἣ δεσποτεία ; xal εἰ τὸ γνῶναι μαχαριό- 
τῆς (26). πηλίχον τὸ γινωσχόμενον ; 


prorsus ab ea intervallo distant, alia prepius quodammodo ad eam aceedunt, atque accessura sunt ; 
idque non vi naturx , sed gratie, nempe cum servitus Trinitati recte prestita, supra servitutem 
assurre erit: nisi tamen Joc quoque ipsum libertas et regnum est , dominationem probe agnoscere, nec 
ea, que inter se, distinetà. sunt, per animi abjectionem confundere ae permiscere. Porro quibus 
lantum, tamque honorificum est serviisse, quanta tandem horum dominatio censenda est? Et cum 
cognitio ipsa beatitudo sit, quantum, quieso, illud est, quod cognoscitur? 


XII. loe nobis magnum illud mysterium vult ; C 


hoc nostra in Patrem , et Filium , et Spiritum san- 
ctum , ac commune nomen, fides et regeneratio , 
adheie abjuratio et deitatis confessio. Nam hoc 
commune illud nomen est. Quocirca trium aliquid 
contemnere, aul separare, confessionem ipsam 
contemnere est, hoc est , regenerationem , divini- 
tatem , deificationem , spem. Videte qualia Spiritus 
nobis, cum Deum ipsum pradicamus, largiatur; et 
quibus rebus nos mulcetet, cum spernitur ac rejici- 
tur. Mitto enim dicere terrorem atque 439 iram, 
cujus το τ. non in. cultores, sed in contemptores 
intenduntur. Atque h:zec nobis ad vos breviter, non 
disputandi, sed docendi modo ; non Aristotelico , 
sed piscatorio; non improbe ac veteratorie , sed 
spiritualiter; non circumforauee , sed concionato- 
rie et ecclesiastice; non ad ostentatiorem , sed uti- 


(21) Οὕποτε Aelzxovcav, etc. « Quo sibi nun- 
quam defuit, nec defutura est. » 

(22) Κατα.είψουσαν. Sic Reg. hu, et Or. 1. Sic 
legit et expressit Billius. In ed., χαταλείπουσαν. 

(25) MecaAmzcuxic. Sic plerique codd. Reg. hu, 
Coisl. 2, Or. 4, μεταληπτῆς. In Par. ed., μεταλυ- 
“πτιχῆς, | mendose]. 

(24) Τὸ δου.ϊεῦσαι. Reg. hu, et Or. 1, τῷ δου- 
λεῦσαι. 

(25) Kal ἡ βασιλεία, Sic Reg. hu. Deest ἢ in 
£uil. 


IB'. Τοῦτο ἡμῖν τὸ μέγα μυστήριον βούλεται" τοῦ- 
πο, fj εἰς Πατέρα, χαὶ Υἱὸν, χαὶ ἅγιον Πνεῦμα, χαὶ 
τὸ χοινὸν ὄνομα, πίστις καὶ ἀναγέννησις, ἄρνησις 
ἀθεΐας (21) xal. ὁμολογία θεότητος. Τοῦτο γὰρ τὸ 
χοινὸν ὄνομα. “Ὥστε τὸ ἀτιμάζειν τι τῶν τριῶν ἣ 

à 
ἀναγέννησιν, τὸ 65 τὴν θεότητα " τὸ μὲν τὴν θέωσιν, 
τὸ δὲ. τὴν ἐλπίδα. Ὁρᾶτε οἷα χαρίζεται. ἡμῖν τὸ 
Πνεῦμα θεολογούμενον, χοὶ oia ζημιοῖ ἀθετούμενον. 
Ἐῶ γὰρ λέγειν τὸν qó6ov, χαὶ τὴν ἠπειλημένην ὃρ- 
γὴν, οὐ τοῖς τιμῶσιν, ἀλλὰ τοῖς ἀτιμάζουσιν. Ταῦτα 


χοαὶ 


PNIS it e, S WASTE 
ὡς ἐν βραχέσι πεφιλοσόφηται πρὸς ὑμᾶς (28) δογμα- 
τιχῶς, ἀλλ᾽ οὐχ ἀντιλογιχῶς - ἁλιευτιχῶς, ἀλλ᾽ οὐκ 
᾿Αριστοτελιχῶς * πνευματιχῶς, ἀλλ᾽ οὐ καχοπραγμο- 
νιχῶς " ἐχχλησιαστιχῶς, ἀλλ᾽ οὐχ ἀγοραίως " ὠφελί- 
poc, ἀλλ᾽ οὐχ ἐπιδειχτικῶς * ἵνα γνῶτε τὸ αὐτὸ φρο- 
νοῦντας ἡ μᾶς, οἱ xaO" ἡμῶν δημηγοροῦντες, καὶ πα- 


(26) Εἰ τὸ γγῶναι μακαριότης, ete. Alludit Gre- 
gorius ad h:ee Joannis verba xvi, ὅ : € Haecest au- 
tem vita zterna, ut cognoscant te. solum Deum ve- 
rum, et quem misisti Jesum Christum, » in qua 
cognitione consistit certe vera beatitudo, quie in 
serna vita reperitur. 

(23) "Αργησις ἀθεΐωαφ. « Abjuratio atheie, seu, 
impietatis, qua Deus tollitur. » ὺ 

(23) Πεφιμοσόφηται πρὸς ὑμᾶς. Hc desunt in 
Reg. bin, et Or. 1... 


ORATIO XXII, 


ὕτο μόνον ὁμονοοῦντες, 


1165 


νηγυρίζοντες, χαὶ τ ἕν ἐμ- 
πνεομένους, ἕν πνέοντας" χαὶ μὴ, χαθάπερ οἱ 
λιμώττοντες, σπερμολογῆτε τὰ μιχρὰ ἡμῶν, εἴ- 
τε πταίσματα χρὴ λέγειν, εἴτε χαὶ παίγνια " ὡς 
ἔστι τῆς ἄκρας χαχοδαιμονίας, μὴ ἐν τοῖς ἰδίοις 
ἰσχυροῖς τὸ ἀσφαλὲς ἔχειν, ἀλλ᾽ ἐν τοῖς ἑτέρων σα- 
θροῖς (29). 


ἀλλήλοις 


IT". Ἰδοὺ δεξιὰς δίδομεν à £v ταῖς ὑμετέ- 
ραις ὄψεσιν. Ἰδοὺ τῆς Τριάδος τὰ ἔργα, τῆς ὁμοίως 
ἡμῖν δοξαζομένης χαὶ προσχυνουμένης. Τοῦτο 
ὑμᾶς χρηστοτέρους ποιήσει (50) xax ὀρθοδοξοτέρους. 
Ὡς ὄφελόν γε χαὶ ἀχουσθείημεν, τὴν 
ἡμέραν ταύτην, ἡμέραν γενέσθαι: χλητὴν, ἀγίαν, μὴ 
ἀντιλογίας, ἀλλ᾽ εὐρυχωρίας" μὴ πειρασμοῦ μνημό- 
συνον, ἀλλ᾽ ἑορτὴν ἐπινίκιον" ἵνα τὸ ἡμᾶς συμφρονεῖν 
ἀλλήλοις, χαὶ μιχροῦ πᾶσαν τὴν οἰχουμένην, ἧς 
μὲν ὑγιῶς εἶχε, τὰ δὲ νῦν ἀπέλα 
δὲ ὑγιαίνειν ἄρχεται, τοῦτο χαὶ ὑμῖν αἴτιον γένηται 
σωτηρίας, xai ἀναπλάσεως. Ὧ Τριὰς ἁγία, καὶ 
προσχυνητὴ, χαὶ μαχρόθυμε ! μαχρόθυμος γὰρ ἡ ἐτ 
τοσοῦτον ἀνασχομένη τῶν σὲ τεμνόντων. "Q Τριὰς, 
ἧς ἐγὼ χατηξιώθην, καὶ λάτρης εἶναι, καὶ χῆρυξ ix 
πλείονος ἀνυπόχριτος "Q Τριὰς ἡ πᾶσί (51) ποτε 

γνωσθησομένη, τοῖς μὲν τῇ ἐλλάμ' δὲ τῇ χο- 
λάσει! Δέχοιο χαὶ τούτους 
ὑθριστάς" xoi μηδένα ζημιωθείημεν, μηδὲν 
ἐλαχίστων, κἂν ἐμέ τι ζημιωθῆνα: δέο: (52) τῆς χά- 
ριτος" οὐ γὰρ τολμῶ τοσοῦτον ὅσον ὁ ᾿Απόστολος (55) 
φθέγξασθαι. 


IT 


jict 


χαὶ γένοιτο 


[/]4 τὴν ὑγίε ιᾶν, πὰ 


^oi; 
τ 


ΣΕ εν περ τοὺς νῦν 
τῶν 


IA', ᾿Αλλ᾽ οὐ ταῦτα φίλα ὑμῖν: coz κα με δὲ ἡ 
γλῶσσα, xaX ὠδίνε. τ Ὀψόμεηα zal 
ταύτην ποτὲ, ἣ οἷς μᾶλλον fus 203 π d 


γεν 


γνωσόμεθα xaX τὰ κομψὰ ὑμῶν γεννήματα, ἢ ἐξ 
θλώματα, ἐπειδὰν τὰ ὠὰ τῶν ἀσπίδων ῥήξαντες 
συντρίψαντες λόγῳ σχληρῷ χαὶ ἀντιτύπῳ, οὔρια (54) 
καὶ ἀνεμιαῖα ταῦτα ἐλέγξωμεν, xal τὸν ἐν αὑτοῖς τῆς 
ἀσεθείας χρυπτόμενον βασιλίσχον εἰς μέσον ἀγάγω- 
μὲν (95): εἰ χαὶ βασιλίσχον, ἀλλὰ νεχρόν τε χαὶ ἀτε- 
λῇ, xaX ἀχίνητον, ταῖς ὠδῖσιν ἐναποθανόντα, xax πρὶν 
γεννηθῆναι οὐχ ὄντα (50), χαθ᾽ ὑμᾶς εἰπεῖν, ἵνα τι 
μιχρὸν ὑμῖν χαὶ χαρίσωμα!:" οὐ μᾶλλον μισητὸν τῇ 
συλλήφεως, ἣ ἐλεεινὸν τῆς ἀμθλώσεως. Τοῦτο δώσει 
ἡμῖν, οἵδ᾽ ὅτι, 
ἐπιβαίνειν, χαὶ περιπατεῖν ἐπάνω ὄφεων xai σχορ- 
πίων" ὃς xa συντρίψει τὸν Σατανᾶν ἐν τάχει ὑπὸ 
ποὺς πόδας ἡμῶν, εἴτε ὡς ἀστραπὴν ἐχ τοῦ οὐρανοῦ 
πεσόντα διὰ τὴν παλαιὰν λαμπρότητα, εἴτε ὡς ὄφιν 


φεύγοντα διὰ τὴν ὕστερον σχολιότητα, χαὶ τὴν εἰς τὸ 


χαμερπὲς μεταποίησιν, ἵνα μιχρόν τ' τῶν χαχῶν 
* ἜΛΙΠΕ ΙΣῚ ὅ. 19 Psal. xc, 15: Luc. r, 49. '' 
(29) Σαθροῖς. Coisl. 1, gpl p 
(50) Ποιήσει. Reg. Cypr., ἦσοι. 
(51) Πᾶσι. Jes., πάντη. 
(53) Δέοι. Combef., δέῃ. 
(93) Ὅσον ὁ ᾿Απέστο. ioc. Alludit hie Grezorius 


id hzc Apostoli verba, Rom. iN, 5: « Optabam 
nim ego ipse anathema esse ἃ Christo pro fratri- 
-. u$ meis, » etc. 


A liter dicta sint : 


ὁ δοὺς ἐπὶ ἀσπίδα xai βασιλίσχον p 


— DE PACE Ill. 1166 
ut qui adversum nos conciones ha- 
betis, et in publicis conventibus vos ipsos jactatis, 
atque in hoc uno concoriles estis, nos idem. sen- 
lire, eodem modo inspirari, idem spirare intelli- 
gatis; nec, ut qui fame premuntur, exigua. no- 
8lra , sive peccata , sive ludiera dicenda sunt, col- 
ligatis atque in. vulgus spargatis. Extreme quippe 
miserie est , non propriia viribus, sed aliorum im- 
becillitate niti atque confiere, 
XH. En. mutuas. dextras, inspectantibus vobis, 
jungimus, En quid Trinitas, quam nos :eque. cele- 
bramus et adoramus, effecerit. Hoc vos benigniores 
rectiusque de religione sentientes efficiet. Utinam 
sane exaudiamur, atque hie dies, qui vocatur sau- 
ctus, fiat dies, non contradictionis, sed latitudinis; 
D non tentationis monumentum, sed triumphale. fe- 
stum ; ut mutua nostra concordia, totiusque pene 
terrarum orbis, qui partim jam ante sanus erat, 
partim sanitatem nune recepit, partim sanus esse 
incipit, vobis quoque salutis atque. instourationis 
cnusa sit. Ὁ sancta, et adoranda, et longaniais 
Trinitas! longanimis enim es, qua eos, a quibus 
scinderis, tandiu toleras. O Trinitas, cujus egzo, ut 
cultor ac. sincerus prio essem, jampridem dignus 
habitus sum! O Trinitas omnibus aliquando, vel 
per illuminationem, vel per panam. | agnoscenda! 
Utinam hos quoque, qui nunc contumeliis te affi- 
ciunt, adoratores accipias, nee. quemquam, ne ex 
minimis quidem amittamus, vel etiam si mihi pro- 
pterea aliqua. gratise jactura facienda sit : non eni 
lantuin dicere. audeo, quautum Apostolus ἢ 

XIV. Quid? Hiec vobis minus grata sunt, ac lin- 
gua distorquetur, et confatationem parturit? Hanc 
quoque aliquando videbimus, cum vobis plus otii, 
«uam nobis, suppetat; ac lepidos et. elegantes ve- 
5 ΓῸΒ fetus, imo abortus cognoscemus, cum ruptis 
aspidum ovis, aut dura et solida disputatione con- 
fractis, irrita ea et 44344 evanida esse aperte de- 
monstraverimus, abditumque in ipsis impietatis ba- 
siliscum in medium protulerimus; basiliscum qui- 
dem illum, ezterum mortuum, et. imperfectum. ac 
molu carentem, ipsisque partus doloribus immor- 
tuum, ac, priusquam gignalur, non exsistentein 
(libet enim verbis vestris uti, ut nonnihil gratiz 
apud vos ineam), ob conceptionem non. minus de- 
testabilem, quam ob abortum miserabilem. lloc 
nobis, mihi credite, daturus est ille, qui potesta- 
lem nohis dedit super aspidem et basiliscum ambu- 
landi, et calcandi supra serpentes et scorpiones ἢ; 
qui etiam Satanam, vel tanquam fulgur e coelo 
lapsum '!, ob antiquum splendorem, wel serpentis 


Luc. x, 48. 


(54) οὔρια. Coisl. 1, οὐραῖα. 

(55) ᾿Αγάγωμεν.. leg. hu, Or. 1, ἄγωμεν. 

(56) Ob» ὄντα. Micnotat vocein, seu blasphe- 
miam Arianorum, qui de Filio dicebant : « Non erat 
priusquam gigneretur, aut nasceretur, » Quare. οὐχ 
ὄντα videtur sic reddenduin : « non exsistentem. » 
Billius reddit: « exstinctum. » 


401 . S. GREGOnII TIIEOLOGI 1168 
instar fugientem, ob posteriorem obliquitatem, et A ἀναπνεύσωμεν, ἀποδρασάσης (37) παντελῶς ὀδύνης, 
immutationem in eum statum, ut jam humi repat, χαὶ λύπης, xa στεναγμοῦ, νῦν τε xai ὕστερον, ἐν 
sub pedibus nostris brevi conteret ; ut a malis pau-— Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα χαὶ τὸ 
lulum quiddam respiremus, fugato prorsus dolore, χράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων (58). ᾿Αμήν. 
et mderore, ac gemitu, nune et in posterum, in Christo Jesu Domino nostro, cui gloria et impe- 
rium in secula seculorum. Ainen. 

(97) ᾿Αποδρασάσης. Sie Coisl. 1. 10 ed., &zo- (58) Καὶ τὸ χράτος... cov αἰώνων. Hec desunt 
δράσης. in Regg. bm, hu, Coisl. 1, et tribus Colb 


— 


5335 MONITUM IN ORATIONEM XXIV. 


I. Antequam ad hujus orationis argumentum deveniamus, espendendum nobis es!, quie 
sit ille Cyprianus, eujus laudes hie tam magnifice prosequitur Gregorius. Non medioeris 
enim versatur hac de re inler eruditos controversia. Alii pro Cypriano Carthaginensi, 
alii pro Antiocheno militant; et perquam arduum videtur in tanta opinionum varietate 
inter discordes pacem constitiere. Etenim si attendatur ad hee Theologi verba (n. 6) : 
« Hic Cyprianus, maguum quondam Carthaginensium, nunc autem tolius orbis nomen, 
elc., » et alibi (n. 12) : « Pastor creatur.... Neque enim Carlhaginensi lantum Ecclesia, 
nec Afriee, ab eo, et propter eum etiam nunc clare et celebri prafieilur, verum etiani, 
ete.,» videbitur sane Theologum Cypriani Carthaginensis nomen celebrare voluisse. Verunt 
oralionis series plura eshibet, qua huic Cypriano nullatenus cougruere possint, imo quae 
repugnent. Dicendumne igitur errasse Gregorium, ac duos GCyprianos confudisse? I4 
animadvertit Billius (39); et ut Gregorium nostrum ab errore aut memorie lapsu vin- 
diect, geminum Cyprianum Carthagine natum fingit; nee absurdum putat duos ejusdem 
nominis viros, in eadem urbe natos, diverso tempore eauudem sedem occupasse. Sed 
subinde fatetur, quod, « velut in gemellis fratribus interdum, forme similitudine de- 
cepli, alleruur pro allero accipimus; ila Gregorius in duobus ejusdem nominis viris; 
multarumque virtutum similitudine eonjunctis, Antiocheno nonnulla tribuerit, qua Car- 
thaginensi conveniebant. » Idem diffieultatis nodus diu incertum tenuit eruditam Oxo- 
niensem Cypriani Carthaginensis editorem (40); sed aliam nodi solvendi viam aggreditur. 
Fellus namque, pari, ac Billius, erga Gregorium nostrum veneratione ductus, ne in hae 
re eulparetur Theologus, unicum duntaxat agnoscit Cyprianum, eumque Carthaginenser, 
sed qua de Autiocheno feruntur, inter fabulas nuuerat. Quin etiani aperte declarat, 
Gregorium tam Ooscilanler errare non potuisse, ut episcopum. Antiochenum cum Car- 
tliaginensi. confunderet. 

H. Verum supersunt vetustissima monumenta quibus plane demonstratur Cyprianum, 
Antiochice in Phoinieia episcopum, vere exstitisse. Constat enim apud eruditos Cypriani 
Auiioeheni et Justina» res geslas slatim post illorum marlyrium fuisse conseriplas. 
Exstat etiamnum opus in tres parles seu libros divisum. Primo pars mirabilem Cypriani 
et Justini? conversionem coinplectitur. In. secunda Cyprianus vite suc ac eriminum 
confessionem, necnon et magicarum artium seriei texit. Iu terlia denique utriusque 
martyrium describitur. Hujus operis secunda pars, jam Latine in Bodleiana bibliotheca 
reperta, a Fello fuerat Oxoniv excusa anno 1700. Geminas vero partes, nempe primam 
et terliam, qui? nondum prodierant, in velusto codice S. Audoeni Rothomagensis etiam 
Latine reperlas, ediderunt in suo Anecdotorum thesauro (^1) eruditi antiquilalis in- 
dagalores nostri domnus Edmundus A436 Marlene et domnus Ursinus Durand, addila 
secunda parte, quie jam ab Oxoniensi editore pervulgata fuerat. Primitivus quidem primax 
et lerlia parlis textus. desideratur. Secunda vero pars, Cypriani scilicet. confessio, ad 
«os usque Grece integra pervenit. Hanc suppeditavit bibliotheca Colbertina. Sed post- 
quam vetus interpretatio Latina a Fello edita, cum Greco textu. fuit. eollata, tot tantisque 
nivis ac erroribus scalere visa est, ul necesse fueril novam hujus operis inlerpreta- 
tionem Latine edere. Hunc laborem suscepit D. Prudentius Maran ; οἱ Cypriani Antio- 
client. eonfessionem a se Latine redditam vulgavit cum Greco textu auno 1727, ad calcem. 
novie editionis Operum sancti Cypriani Carthaginensis. 

If. Preterea Eudocia Augusta, Theo:osii junioris uxor, heroico carmine, teste Pho- 
tio (852), tribus itidem libris, eL eodem ordine quem mo:lo retulimus, Cypriani et Justini 
Acta, non ad arlis licentiam, sed ad historie fidem, conscripsit. Gregorius ipse cilat. 
Cypriaui confessionem, οἱ eadem, ac Eudocia, de illo commemorat. « Quis ergo, » inquit 
D. Prudenlius Maran (43), « eum nunquam exstilisse sibi persuadeat, de quo exslant 
monumenta illius temporis, quo vixisse dicitur, pene qualia? Fabulie in remotis cetalibus 


(59) Argum. in hanc orat. (42) Cod. crxxxiv, p. 416, 
(40) Fell. Oxon. Cypr. ed., t. Il, p. 196, JMonit. (45) Vita Cypr., in nova ed. p. XXXVHl« 
(41) T. Itl, p. 1615. 


M69 — ORATIO XXIV. — IN LAUDEM S. CYPRIANI. 1170 


latebras qurerunt ; nee quisquam tam inepte mentitur, ut quie nemo vidisse «e ant audi- 
visse meminit, ea nuper in clarissima luce et. omnium oculis evenisse fingat, » Sed 
dum fàtetur vir eruditus, negari non posse exstitisse Cyprianum Antioclenur, detinetur 
tamen quominus assentiatur, tum Gregorio, tum Tillemontio et aliis, qui confessionem 
istam ab ipso martyre scriptam existimarunt, Plura refert, quie profecto sententiam suam 
confirmare videntur. Nam confessio ista, preter quosdam magiem artis ellectus fabulam 
redolentes, complectitur eliam longom magicearum artium deseriplionem, et exquisitas 
nc frigidas de singulis vitiorum formis ambages, qua curiosum magis animum quam 
peccati. dolore affectum indicant, Sed quamvis dubitet utrum id opus sit vere genuinus 
Cypriani fetus, putat lamen. illius conversionem fabulis non esse ascribendam, nee, si 
quis egregium istud martyris factum elegerit, in quo ornando et amplilieando elaboraret, 
ideirco historie summam in suspicionem vocandam ; eum presertim scriptor ille uti po- 
tuerit. antiquioribus monumenlis, qua «Cypriani et Justinie Acta, » ut legitur sub finem 
libelli de utriusque passione, «ab initio usque in finem seripta. eon'inebant, » 

IV. His igitur monumentis cuique constare debet vere exstitisse Cyprianum Antio- 
chenum. Tanta et tam perspicua hac de re supersunt testimonin, ut ea vir prudens nullo 
modo rejicere possit. Unde eruditi, ae pricipue Tillemontius (^^) et D. Prudentius Ma- 
ran (A5), censent duos distinguendos esse Cyprianos, alterum Cartliaginensem, Antiochenutn 
alterum ; quorum primus quidem martyrium Cartlazine subiit, anno 258, decimo octavo 
Kalendas Octobris sub Valeriano et Gallieno principibus; aller vero Nicomedia, sexto 
Nonas Octobris anni 30*, sub Diocletiano et Maxi:iano imperatoribus, ut testatur Eu- 
docia, eui hae in re, ut observat Tillemontius, major debetur fides, quam Gregorio nostro, 
qui «sub Decio» Cyprianum exsulasse scribit (n. 1*5). Insuper Antiochenum, utpote 
qui esset Orientalibus notior, et Gregorii temporibus vicinior, in hac eratione laudas 
tum existimamus ᾿ e cum Tillemontio et D. Prudentio Maran moleste fatemur 
hic errasse Grego lura Antiocheno, qui ad Carlhaginensem spectabant, ita 
retulerit, ut ex duobus janis unum elIormasse videatur. Quo autem pacto in Lune 
errorem inciderit, mira res est; nisi forle, ut ait D. Prodentius Maran (46), « hiec nobis 
ilius excusandi ratio verisimilior videatur, nempe cum ei recens admodum cum iis 
quos alloquitur intercederet consuetudo, et post aliquot dierum secessum altemperale 
ad ipsum diem festum rediisset, ut ipse leslalur, salis proclive fuit in tain angustis 
àd res accurate ediscendas spaliis labi οἱ errare. » 

V. Ceterum hic error nihil de istius orationis laude detrahit. In ea viget illa ingenii 
vis e! facundia, qua in celeris orationibus suspicitur. Cypriani ac Justine res gestas 
mirum in modum exhibet ae prosequitur orator; et anditorum mentes ad illorum simul 
admirationem οἱ imitationem provocat. Notanda quoque est illa preclara Justine, in 
ipso tentationis discrimine, ad Deiparam Virginem invocatio (n. 11), qua, x u! Virgo 
periclitanti virgini opem ferret, » orabat. Nullibi enim, quarto scilicet. saeculo, tom diserte 
lamque perspicue quam in ista oratione, beate virginis Mari; auxilium ac protectio conia 
mendalur. Fatentes adversarios habemus. Clericus ipse, qui siepe Gregorium rhetorica 

tequo indulsisse conquestus esl, ad solitum non ausus confuzere diverticulum, 
ail (7) : « Nulla hie in verbis Gregorii, ubi Cyprianum invocat, οἱ Justine in. Maria 
ME enda studium exprimit, nulla, inquam, rhetoricie figura, nulla fietio est, contra ac 
putavit unus e nostris, Caveus' nomine.» Quo autem anuo, quove in loco habita fuerit 
bec oralio, facile, tum ex diversis titulis, tum ex orationis serie colligere est. Mirum 
sane videlur Nice!am Noazianzi diclam exislimasse. Constat enim. Gregorium « brevem 
80 recentem » cum is, quos alloquitur, «consuetudinem » habuisse, ἔραχεῖα συνήθεια, 
ut ipse loquitur (u. 2), ac proinde Nazianzeris nullatenus convenire posse. 1d vero Constan- 
linopolilanis apprime congruit. Deinde Theologus hauc orationem vocat (n. 19) «ser- 
monum suorum primilias, » ul significet a se lunc primum sanctum martyrem laudari. 
Concludendum igitur Constantinopoli habitam fuisse, et, quantuin ex diclis conjicere 
possumus, mense Oclobri anni 379. 


(44) T. V, p. 529 et 719. (46) Vita Cypriani, p. xxxvi. 
(45) In nova ed. Cypr. Carth. p. xxxvti et σχχχη. (41) Bibl. uu. t. XVII, p. 121. 


^ T A' rW 7a 
AOTl'OX KA. ORATIO XXIV'*. 

Εἰς τὸν ἅγιον (48) ἱερομάρτυρα Κυπριαγὸν, ἐξ X In lavdem S, martyris Cypriani, cum postridie illius 
ἀγροῦ μετὰ μίαν τῆς μγείας ἡμέραν éxar- solemnis memorie rure. rediisset. Gregorius. 
ἡἠκοντος. 

Α΄. Μιχροῦ Κυπριανὸς διέφυγεν ἡμᾶς" ὦ τῆς ζη- l. Cyprianus fere nos effugit : o ingens damnum ' 
(48) Εἰς τὸν" ἅγιον, ete. Varius in variis codici- τὸν μάρτυρα, ἐξ ἀγροῦ ἐπιστὰς μετὰ τὴν ἡμέραν τῆς 
bus legitur hujus orationis titulus, In Reg. a: Εἰς μνείας. Alter Reg. 2502 : Λόγος ἐπιτάφιος χαὶ ἐγ 
τὸν ἅγιον Κυπριανὸν, ἐξ ἀγροῦ ἐπανήχων. Reg. d: a Alias XVIII. Qui autem. 24 erat, nunc 34. — 


Εἰς μάρτυρα Κυπριανόν. Reg. ph : Eig Κυπρισνὸν — Mabita menseOctobri anni 372. 


M 


S. GREGORII THEOLOGI 


t2 


idque vos passi estis, qui eum omnium maxime A pí£ac! xot ὑμεῖς ἠνέσχεσθε, οἱ πάντων μᾶλλον τὸν 


susp'citis, annuisque honoribus ac publieis con- 
ventibus celebratis. 43$ Cyprianus, inquam, cu- 
jus, vel etiamsi alioqui oblivionis vitio laboraremus, 
meminisse tamen necesse fuerat; siquidem optimi 
polissimum viri memoria colendi sunt, iique, quo- 
rum meminisse non modo pium est, sed etiam utile 
ac fructuosum. Verum hoe debitum cum fenore 
dissolvamus; si tamen pares rei facultates habe- 
mus, ac non rerum omnium egestate οἱ penuria 
conflictamur. Quod si etiam admodum pauperes 
inveniamur, non dubito, quin vir ille, ut in omni- 
bus rebus animi magnitudine ac modestia priedi- 
tus, tum nostre mor, tum inopig, facile sil. ve- 
niam daturus; modo lioc nomine gratias Deo aga- 
mus, quod memoria ipsius ex animis nostris haud- 
quaquam elffugerit. Vere. gratias. Deo agamus : id 
enim :equum est ; atque ut hinc initium ducaimus, 
quam commode, pulchrisque Dei mensuris, qui 
omnia eum pondere et mensura constituit ac 


las! 

Il. Desiderabamus vos, o filii, et pari desiderii 
affectu a vobis expetebamur ; id enim. mihi persua- 
deo, Videte paterni animi. candorem ; nam et quod 
ineum est narro, et vestro erga me affectui testi- 
monium prwbeo, atque hactenus inter nos disjun- 
«ti, ut desiderium nostrum utrinque agnoscere, ac 
ipsa locorum distantia et intervallo, quemadmodum 
pictores labulas, explorare possemus, rursus Con- 
venimus. Quam magnus memorie fomes est, vel 
brevis amicorum familiaritas et consuetudo, iis 
uiique qui moribus sunt ad amandum propensi, 
quique Dei erga genus humanum amorem imitan- 
tur! Quidni autem, cum Christi, qui propter nós ad 
formam usque servilem seipsum exinanivit, eL a 
coolestibus alienos et peregrinos ad se collegit, di- 
seipulos nos profiteamur, quidni, inquam, mutuo 
2moris complexu inter nos hzereremus, spiritusaue 
iarum mysterium, seu caput est, servaremus ? 

MI. Jam igitur hoc unum et primum beneficium 
habemus, quod ipsi quam celerrime ad muLuos 
amplexus accurrimus. Neque enim zelus moram 
patitur; totiusque vite instar est unius diecul:e 


1? Sap. xi, 2I. 55 Ephes. 1v, 5. 
χωμιαστιχὸς εἰς τοὺς ἁγίους Κυπριανὸν xa Ἰουστί- 
νὴν τοὺς φιλοσόφους χαὶ μάρτυρας" « Oratio funebris 
et panegyrica in sanctos Cyprianum et Justinam 
philosophos et martyres. » Par. : Εἰς τὸν ἄγιον Κυ- 
πριανόν. Nicelas in Comment. : Μετὰ γοῦν μίαν t μέ- 
ρᾶν τῆς τοῦ μάρτυρος μνήμης παραγενόμενος, τὸ 
παρὸν εἰς αὐτὸν ἐγχώμιον ἐξεφώνησε * « Postridie il- 
lius diei, quo mar!yris commemoratio celebrari so- 
lebat, rure reversus, hauc in ipsius laudem oratio- 
nem habuit, » 

(49) Κυπριανός. Sie Reg. ph, Coisl. 2, etc. ln 
ei., Κυπριανόν. 

(50) Εὐποροῦντες. Sic Regg. bm, ph, Coisl. 1 et 
9, Das. Ha etiam videtur legisse Dillius. In ed. εὐ- 
φρρνουντες. 


(11 Υπερημερίοας. « Procrastipationis. » 


moderatur !*, ad 
dine ad sermonem, ἃ martyrum studiosa ad marlyres, a 


Dv 


ἄνδρα θαυμάζοντες, χαὶ ταῖς δι᾽ ἔτους τιμῶντες exci- 
νον τιμαῖς τε χαὶ πανηγύρεσι " Κυπριανὸς (49), οὗ, 
χαὶ τοῖς τἄλλα ἐπιλήσμοσι, μεμνήαθαι τῶν ἀναγ- 
χαίων" εἴπερ τῶν ἀρίστων μάλιστα μνημονευτέον, 
xai ὧν τὸ μεμνῆσθαι ὄσιόν τε ὁμοῦ xaX ὠφέλιμον. 
'AXX' ἀποδῶμεν σὺν τόχῳ τὸ χρέος, ἃ 


ἂν ἄρα τοσοῦτον 


D 
εὐποροῦντες (D0) φανῶμεν, ἀλλὰ μὴ πάντα, ὦμεν &v- 


δεεῖς τε χαὶ πένητες. 


"Ay δὲ xal λίαν πένητες, οἶδ᾽ 
ὅτι συγγνώσεται ἡμῖν χαὶ τῆς ὑπερημερίας (91), xat 


ς πενίας, ἐπεὶ χαὶ πάντα μεγαλόψυχος ὁ ἀνὴρ χαὶ 
φυλόσοφος " μόνον ἂν, ὅτι μὴ διέφυγεν ἡμᾶς, εὐχαρι- 
στήσωμεν. Εὐχαριστήπσωμεν (52) δέ * χαὶ γὰρ ἄξιον. 
"Apxvioy δὲ οὕτως, ὡς εἰς χαλὸν ὑμῖν ἐπανήχομεν, 
χαὶ χαλοῖς μέτροις Θεοῦ, τοῦ πάντα ἐν σταθμῷ xa 


D μέτρῳ διορίζοντός τε xal διευθύνοντος, Ex τῆς ἥσυ- 


χίας ἐπὶ τὸν λόγον, Ex τῆς φιλομάρτυρος (58) ἐπὶ 
μάρτυρας, ἐκ τῆς σωματιχῇς ἀνέσεως ἐπὶ τὴν πνευ- 
ματικχὴν ἑστίασιν. 

vos rediimus, a silentio οὐ solitu- 
corporea elaxatione ad spirituales. epu- 


Β΄. Ἐποθοῦμεν ὑμᾶς, ὦ τέχνα, xaX ἀντεποθούμε- 
0x τοῖς ἴσοις μέτροις (84) πείθομαι γάρ. ἱθΘοᾶτε 
πατρὸς εὐγνωμοσύνην * xal τὸ ἐμαυτοῦ λέγω, xat τὸ 
ὑμέτερον μαρτυρῶ, xot τοσοῦτον διαζευχθέντες ἀλλή- 
λων, ὅσον τὸν πόθον γνωρίσαι: xal δοχιμάσαι τῇ πο» 
στάσει, χαθάπερ οἱ ζωγράφοι (59) τοὺς mívaxac, πά- 
λιν συνήλθομεν. Ὡς μέγα μνήμης ἐμπύρευμα (50), 


C ya βραχεῖα συνήθεια φίλων (97), τοῖς τε ἀγαπητι - 


xoig τὸν τρόπον, xa Θεοῦ μιμουμένοις φιλανθρωπίαν Y 
Πῶς δὲ obx ἐμέλλομεν, οἱ Χριστοῦ μαθηταὶ, τοῦ χε- 
νωθέντος δι᾽ ἡμᾶς μέχρι δούλου μορφῆς, χαὶ ξένους 
ὄντας τῶν οὐρανίων πρὸς ἑαυτὸν συναγαγόντος, ἀνθ- 
ἐξεσθαί τε χαὶ περιέξεσθαι ἀλλήλων, χαὶ τηρήσειν 
τὴν ἐνότητα τοῦ πνεύματος ἐν τῷ συνδεσμῷ τῆς εἰ- 
ρήνης, ἣ νόμου καὶ προφητῶν ἐστι μυστήριον, εἴτ᾽ 
οὖν (58) ; 
unitatem in vinculo pacis ^, qui legis et propne- 


ξφάλαιον 5 


Γ΄. Ἕν μὲν δὴ τοῦτο τῆς εὐεργεσίας xa πρῶτον, 
πὺ ὡς τάχιστα προσδραμεῖν ἀλλήλοις xa περιπτύξα- 


σθαι. Οὐδὲ γὰρ φέρει τὴν ἀναθολὴν ὁ ζῆλος " καὶ βίος 


D ὅλος ἡμέρα μία τοῖς πόθῳ χάμνουσιν. Δεύτερον δὲ, ὅ 


(59) Εὐχαριστήσωμεν. Deest in pluribus codd. 

(35) Φιϊομάρτυρος. Piam quamdam matronam 
intelligere videtur Gregorius. 

(54) Τοῖς ἴσοις μέτροις. Wiec desunt in Regg. bm, 
ph, Par., ezterisque. melioris note codd. 

(55) Καθάπερ οἱ ζωγράφοι. « Ut pictores, inquit 
Nicetas, ex intervallo tabulas melius perspiciunt, at- 
que expeudunt, quam si propius intueantur: sic 
mutuus amor sejanctione melius, quam perpeLua vi- 
Lie consuetudine exploratur. » 

(50) Ἐμαύρευμα, Regius Cypr, ἐμπόρευμα, 
« negotiatio. » 

(57) Συγήθεια φίλων. Sic Reg. a. Deest φί- 
λων in ed. " 

(38) Μυστήριον, εἴτ᾽ oor. Wc desunt in Regg. 
ἃ, e, d, bm, Coisl. 2, Or, 1, Par., Oxon., etc. 


405. 


ORATIO XXIV. — IN LAUDEM S. CYPRIANI. 


14 


xa μέγιστον, τὸ μὴ χατόπιν (59) ἑορτῆς δραμεῖν, μηδὲ A spatium. desiderio laborantibus, Alterum est, idque 


μαρτύρων μυσταγωγίας ἀπολειφθῆναι, χαὶ τῆς ive 
τεῦθεν ἐγγινομένης ἡμῖν τρυφῆς τε χαὶ ἀναψύξει ς. 
Ἐγὼ γὰρ τἄλλα μὲν ὁμολογῶ παντὸς εἶνα: νωθέστε- 
ρος xaX πάντα πόθον ἀπεσεισάμην, ἀφ᾽ οὗ Χριστῷ 
συνεταξάμην, χαὶ οὐδὲν αἱρεῖ με τῶν ὅσα 
τοῖς ἄλλοις xai περισπούδαστα " οὐ πλοῦτος 
περιτρεπόμενος, οὐ γαστρὸς ἡδοναὶ, 


τερπνὰ 
ὁ χάτω 
συρόμενος xax 
xai χόρος πατὴῤ ὕδρεως, οὐχ ἐσθὴς μαλαχή τε χαὶ 
περιῤῥξέουσα, οὐ λίθων διαύγεια! χαὶ χάριτες, 
ἀκοὴ γοητεύουσα, οὐκ ὄσφρησις ἐχθηλύνουσα, οὐ χρό- 
τοι δήμων χαὶ θεάτρων ἐχμαίνοντες, ὧν πάλα: τοῖς 
βουλομένοις παρεχωρήσαμεν" οὐχ ὅσα τῆς πρώτης 
γεύσεως (00) ἡμῶν, ἐξ ἧς ἀπολώλαμεν, ἔχγονα " ἀλ- 
χὰ xaX πολλὴν εὐήθειαν καταγινώσχω τῶν xpazcisÜat 
πούτοις ἀνεχομένων, χαὶ τὸ τῆς Ψυχῆς εὐγενὲς δια- 
φθείρειν τῇ περὶ ταῦτα εὐιροπρεπείᾳ, χαὶ ὡς ἑστῶτι 
προστιθεμένων τοῖς φεύγουσιν. Ἐχείνου λίαν 
ἀπλήστως ἔχω χαὶ περιέχομαι, χαὶ τοῦ πάθους ἐμαυ- 
τὸν ἀποδέχομαι " μαρτύρων τιμαῖς ἐπιτέρπομαι, xal 
ἀθλητῶν αἴμασιν ἐπαγάλλο (xai ἄλλων μὲν οἱ 
ἄθλοι χαὶ τὸ χρατεῖν, ἐμοὶ ὃ qaot. Τοσοῦτον 
προαρπάζω τὴν εὐχοσμίαν (61 οἰχειοῦ- 
μαι τὰ χατορθώματα ! 


nux 


δὲ 


οὕτως 


maximum, quod non post festum acceessimus, 439 
seriusque, quam ut martyrum. saeris. interesse 
queamus, eoque obleetamento animique jucundi- 
tate frui, quae hine nobis comparatur. Nam caeteris 
quidem in rebus me quovis homine segniorem esse 
non infleior; omnem enim cupiditatem abjeci, ex 
quo Christo nomen dedi, neque ex omnibus rebus, 
quie aliis jucunda atque expetende videri. solent, 
ulla teneor ; non opibus quie fluxa et eaducze sunt, 
ac sursum deorsumque volvuntur, non ventris. vo- 
luptatibus, non saturitate, quie libidinem parit, non 
veste molli et. difluuente, non gemmarum splendore 
el gratia, non auditu. przestigias. offundeute, non 
olfactu animum | effeminante, non. vulgi ac. theatri 
plausibus, qui furorem excitant, quos. jampridem 
iis, qui ejus rei desiderio afficiuntur, liaud. grava- 
tim reliquimus, non. denique his omnibus quie ex 
primo illo gustu, qui nobis interitum attulit, origi- 
nem traxerunt : quin potius magna eos in stolidi- 
tate. versari existimo, qui ab hujusmodi rehus sez 
vinci patiuntur, ac vili et. sordido circa eas studio 
nobilitatem anim:e inficiunt, fluxisque et fugacibus, 
quasi certis et stabilibus, totos se addicunt. Hu- 


jus vero rei inexplebili quadam aviditate. teneor, nec ab. ea. unquam divelli possum, mihique ctiain 


hunc affectum inesse facile patior; martyrum 


honoribus oblector,, pugilum cruoribus exsulto; atque 


aliorum quidem certamina et vietoriz sunt, corongg autem mez. Usque eo gloriam hanc przripio, 2l 


eorum egregia facinora mea esse duco 

Δ’. Πᾶσ: μὲν δὴ μάρτυσι zavny 
ἀ"οικτέον ἑτοίμως χαὶ γλῶσσαν, xaX ἀχοὴν, χα 
νοῖαν, xal λέγοντάς τι προθύμως περὶ αὐτῶν x 


ἀχούοντας, χαὶ πάντα ἐλάττω νομίζοντας 


| εἰς ὁδηγίαν 
οὺς ἀρετὴν 
τῶν, ἀποστόλων, αὐτῶν τῶν Χριστοῦ 
μάτων, τοῦ πρώτου μάρτυρος ἐπὶ 
θόντος, χὰμὲξ συναγαγόντος, ἵνα προσηλυσῃ τὴν ἐμὴν 
ἁμαρτίαν, χαὶ τὸν ὄφιν θριαμθεύ χαὶ τὸ ξύλον 
ἁγιάσῃ, καὶ τὴν ἡδονὴν νιχήσῃ, xal τὸν ᾿Αδὰμ ἀνα- 
σώσῃ, xai τὴν εἰχόνα πεσοῦσαν ἀναχαλέσηται" τοῦ- 
οὕτων ὄντων ἡμῖν χαὶ τοιούτων, οὐδὲν ἔλαττον ἡμῖν 
εἰς παιδαγωγίαν (04) οἱ μάρτυρες, ὁλοκαυτώματα 
λογιχὰ, θύματα τέλεια, προσφοραὶ δεχταὶ, τῆς ἀλη - 
θείας κηρύγματα, τοῦ ψεύδους στηλιτεύματα, νόμου 
συμπλήρωσις, τοῦ γε πνευματιχῶς νοουμένου, πλάνης 
χατάλυσις, χαχίας διωγμὸς, ἁμαρτίας χαταχλυσμὴς, 


ποῦ χρείττονης (03), xa πολλῶν 
παιδευμάτων, λόγου (05), νόμου, 
παθη- 


τὸν σταυρὸν ἀνελ- 


ST, 


χόσμου χαθάρσιον. 


* 


Κυπριανὲ, χαὶ 
toy T| χατὰ τοὺς ἄλλους μάρτυ- 


E'. Σὺ δέ μοι, τὸ τιμιώτατόν uot 
πρᾶγυα xai ὄνομα, τ 


gas (φθόνος γὰρ PN παρὰ μαρτύρων μάρτυσι»): 


(59) Τὸ μὴ κατόπιν», etc. Moc proverbio notan- 
tur, qui serius ad rem aliquam occurrunt. 

. (60) Γεύσεως. Colb. 4, ῥεύσεως, «prima fluxione ;» 
nimirum peccato originali, ex quo tot mala fluxere, 
terrisque incubuere. 

(61) Εὐχοσμίαν. Regg. a, c, d, bm, duodecim 
€olb., Or. 1, etc., εὐδοξίαν. 


νων ἀθλήσεως. Καὶ γὰρ οὕτως ἔχει, πολλῶν ὄντων 


D 


IV. Omnium quidem. martyrum memoria cele- 
branda est, omnibusque, et linguz, et aures, et 
mentes prompte aperiendz, ut de eorum. laudibus 
libenter aliquid. dicamus. et audiamus, omniaque 
alia eorum certaminibus inferiora esse censeamus, 
Nam cum multa nos ad melioris vite studium du- 
cant, atque ad. virtutem erudiant, ratio, lex, pro- 
phetze, apostoli, Christi cruciatus, Christi, inquam, 
primi martyris, qui crucem conscendit, meque se- 
cum duxit, ut peccatum meum 2ailgeret, el de 
serpente triumpharet, et sanctitatem ligno afferret, 
et voluptatem vinceret, et Adamum prime incolu- 
milati restitueret, ac prolapsam imaginem erigeret 
atque iustauraret : cum tot, inquam, tantaque habea- 
tamen ad vitam recte inslituen- 
hoc bholo- 


mus, non minus 
dam nobis utilitatis afferunt. martyres, 
causta ratione przdita, vietimze — perfectze, obla- 
tiones Deo grate et accept, veritalis. praeconia, 
mendacii 44A) proscissiones, legis, qux spiritali 
modo intelligitur, expletio, erroris oppressio, viui 
insectatio, peccati diluvium, mundi lustratio. 

V. Tum tu mihi, Cypriane, et reet. nomine cha- 
rissime, supra ccteros mariyres celebrandus oc- 
curris (nec enim verendum est, ne martyres mar- 


(02) Εἰς ὁδηγίαν τοῦ χρείττογος. « Qu nos ad 
Deum vitamque meliorem ducant. » Virumque so- 
nat vox ὁδηγία. 

(05) Λόγου. Deest in Oxon. 

(64) Παιδαγωγίαν. « Ad instituüonem, » scilicet 
tam fidei quai. morum. 


1175 


tyribus invideant), atque et virtute lua. majorem 
in modum aflieior, et memoria recreor, ac prz gau- 
dio quasi lymphatus feror, et quodammodo in eo- 
dem tecum martyrio versor, dimicationisque socius 
el parliceps sum, ac. lotus ad te. transeo : sive me 
libi doctrina et eloquentia conciliel, qua tu tanto 
reliquos mortales anteibss, quanto ratione prodita 
brutis animaniibus pr:estant (fiL enim, nescio quo 
pacto, ut, non minus inter eos, qui studii cujusdam 
alque instituti nomine inter se conjuncti, quam 
qui affinitatis et. consanguinitatis vinculo inter se 
devineti sunt, amor coalescat); sive id repentinze 
et admirabili mutationi Luz, quie vim. omnem  ora- 
lionis excedit, omnique exemplo prastantior est, 
assignari debeat, Nam sol etiam post nubem, qua 


S. GREGORII THEOLOCI 


1116 
A xat σοῦ διαφερόντως ἤττημαί τε τῆς ἀρετῆς, xal τῇ 
μνήμῃ χουφίζομαι, xat ὥσπερ ἔνθους ὑφ᾽ ἡδονῆς γί- 
νομαι, xal τινα τρόπον σύνειμί τε τῇ μαρτυρίᾳ, xol 
χοινωνῶ τῆς ἀθλήσεως, xai ὅλος (05) πρὸς σὲ μετ- 
ανίσταμαι" τάχα μὲν διὰ τὴν τῶν λόγων οἰχείωσιν, οἷς 
ποσοῦτον τῶν ἄλλων ἐχράτεις, ὅσον τὰ λογιχὰ τῆς 
ἀλόγου φύσεως (συνεισέρχεται γὰρ, οὐχ οἷδ᾽ ὅπως, 
φίλτρον τοῖς χατά τι συναπτομένοις, οὐχ ἧττον τοῖς 
λοιποῖς πράγμασιν, ἣ τοῖς περὶ ἀγχιστείαν αἵματος)" 
τάχα δὲ διὰ τὸ τῆς μεταθολῃς ἀθρόον τε χαὶ mapá-. 
δοξον, ὃ χρεῖττον (00) λόγου xol παραδείγματος. 
Ἐπεὶ γλυχὺ μὲν ἥλιος μετὰ νέφος, ᾧ τέως συνεχα- 
λύπτετο" γλύχιον ὃὲ τὸ Éap, ὅτι μετὰ χειμῶνος χατ- 
ἠφεξιαν: ἡδίων OE μειδιῶσα γαλήνη, xal θάλασσα 
ἡπλωμένη, xai ταῖς ἀχταῖς προσπαίζουσα μετὰ 


prius obducebatur, jucundior illucescit; et ver post B πνευμάτων στάσιν, xa ὠδίνοντα (67) κύματα. 


hiemis tristitiam dulcius est; suavior etiam 


apparet 


ridens tranquillitas, eL expansum ae pacatum 


mare, cum, post ventorum tumultum, et tumescenles fluctus, littoribus alludit. 


VI. Hie Cyprianus, o viri (ut et qui nostis, ex 
ipsa commemoratione majorem voluptatem capia- 
lis, et qui iguoratis, historiam omnium nostrarum 
puleherrimam, commune Christianorum | decus, at- 
que ornamentum discatis), hie, inquam, Cyprianus, 
magnum quondam Carthaginensium, nunc autem 
totius orbis nomen, opibus conspicuus, potentia il- 
lustris, genere clarus (siquidem maximum nobilita- 
lis argumentum est, senatorem esse, primariamque 
in eo ordine sedem obtinere), flos juventutis, elabo- 
ratum natur:? opus, doetrin: principatus, tam 
philosophiez, quam cujusvis allerius generis disci- 
plinze, idque quacunque parte eas spectare volue- 
ris; adeo uL in eo, et variarum artium cognitio mi- 
rabilior esset, quam singularum exacta et perfecta 
scientia, et rursus singularum exquisita et modis 
omnibus absoluta perceptio plus admirationis 


vel, ut apertiori distinctione hzc explicem, alios multipliei, alios profunda rerum cognitione, alios. 


utraque laude, omnes autem omnino superaret, 
AA Vll. Ac eruditionem. quidem libri ipsi 
testantur, quos ille complures et. luculentos pro 
nobis conscripsit, posteaquam Dei, qui omnia facit, 
ci mutat !*, benignitate, doctrinam suam in melius 
transtulit, atque stoliditatem rationi subjecit. Quae- 
nam aulem hine mihi jam dicenti ratio tenenda 
Si!, eL quo me vertam, plane incertus sum. Vereor 
enim, ne nimis longum ac prorsus intempestivum 
sermonem habeam, si Cypriani omnia comnmemo- 
randa suscepero; el rursus, ne maximo eos, qui 
2dsunt, detrimento muletem, si quid przteriero. 
Ut igitur medium quemdam, inter temporis brevi- 


τ Amos v, 8. 


(65) "OAoc. 1n nonnullis, ὅλως. 

(06) "O χρεῖττον. Sic Regg. a, €, d, ph, etc. In 
ed., χρείττων. 

(67) ᾿Ωδίνοντα. Interpres videtur legisse, οἰδαί- 
νοντα. 

(68) Γένησθε. Savil., γένοισθε. 

(69) Τῆς φύσεως ἄγαλμα. Nernacula lingua di- 
cimus : « Chef-id'eeuvre de la nature. » 

(0) HoAvgaüíac. Sic plures codd. In Regg. 
e£, d, bm, ph, πολυμαθείας. In ed., φιλομαθίας, 


C 


Q'. Οὗτος Κυπριανὸς, ὦ ἄνδρες (ἵνα οἱ μὲν εἰδότες, 
ἡδίους γένησθς (θ8) τῇ ὑπομνήσει, οἱ δὲ ἀγνοοῦντες, 
μάθητε τὸ κάλλιστον τῶν ἡμετέρων διηγημάτων, xaY 
τὴν χοινὴν Χριστιανῶν φιλοτιμίαν), οὗτος ἐχεῖνος, τὸ 
μέγα ποτὲ Καρχηδονίων ὄνομα, νῦν δὲ τῆς οἰχουμέ- 

ji; ἁπάσης, ὁ πλούτῳ περιφανὴς, xoi δυναστε 
περίθλεπτος, χαὶ γένει γνώριμος (εἴ γε μέγιστον e 


ί 

ἰς 
ὑγενείας ἀπόδειξιν, συγχλήτου βουλῆς μετουσία xaX 
προεδρία), τὸ τῆς νεότητος ἄνθος, τὸ τῆς φύσεως 
ἄγαλμα (09), τὸ τῶν λόγων χράτος, τῶν τε χατὰ 
φιλοσοφίαν, χαὶ ὅσοι τῆς ἄλλης παιδεύσεως, χαὶ τού- 
των ὃ βούλει μέρος" ὡς μᾶλλον μὲν τὸ ποιχίλον ἣ τὸ 
ἄχρον ἐν ἑχάστῳ θαυμάζεσθαι, μᾶλλον δὲ τὸ εὐδόχυμον 
ἐν ἑχάστῳ τῆς περὶ πάντα πολυμαθίας (70)" 3, ἵνα διέλω 
σαφέστερον, τῶν μὲν τῷ ποιχίλῳ, τῶν δὲ τῷ ἄχρῳ, 
ἔστι ὃὲ ὧν ἀμφοτέροις, πᾶσι 0b πάντων ἐχράτει- 


haberet, quam variarum artium collecta scientia : 


2. Τῶν μὲν οὖν λόγων χαὶ οἱ λόγοι μάρτυρες. 
οὺὃς πολλοὺς xal λαμπροὺς ἐχεῖνος ὑπὲρ ἡμῶν χατε- 
θάλετο, ἐπειδή γε μετήνεγχε Θεοῦ φιλανθρωπίᾳ vi) 
παίδευσιν, τοῦ ποιοῦντος τὰ πάντα χαὶ μετασχευά- 
ζοντος, πρὸς τὸ βέλτιον (71), καὶ τῷ λόγῳ τὴν ἀλο- 
ql) ὑπέχλινεν " τὸ δὲ ἐντεῦθεν, οὐχ οἶδ᾽ ὅπως χρή- 
σωμαι (12), τῷ λόγῳ xax τίς γένωμαι" πῶς μὲν μὴ 
μακρὸν ἀποτείνω λόγον, καὶ παντελῶς ἕξω τοῦ xat- 
ροῦ, πάντων τῶν Κυπριανοῦ μεμνημένος" πῶς δὲ μὴ 
τὰ μέγιστα ξημιώσω τοὺς παρόντας τοῖς σιωπωμέ- 
νοις. Ἵν᾽ οὖν μέσην βαδίσω τοῦ χαιροῦ, χαὶ τοῦ πό- 
cu τῶν ἀχουόντων, οὕτω μοι δοχεῖ ποιητέον εἶναι " 


D 


1 discendi cupiditas. » : 3 : 

(11) Πρὸς τὸ βέλτιον. « Doctrinam in melius 
transtulit, » Sie vertendum existimamus. Hee enim 
verba referimus ad μετήνεγχε, quod superius 
legitur. Billius autem ea refert ad μετασχευά- 
Covzog, quamvis in propheta Amos non occurrant, 
et reddit, « atque in melius commutat. » 

(72) Χρήσωμαι. Regg. d, ph. et Or. 1, ypn- 
Copt. 


E 


1111 


ORATIO XXIV. — IN LAUDEM S, CYPRIANI. 


1178 


πὰ μὲν ἄλλα παρεῖναι τοῖς εἰδόσιν, ἐχδιδάσχειν τοὺς A (atem eb auditorum. cupiditatem, cursum teneam, 


^ 
ἀγνοοῦντας, εἴπερ εἰσί τινες, ἵν᾽ ἀμφότεροι εὐεργε- 
τῶνται ὁμοίως, χαὶ οἱ διδάσχοντες τὰ ἐχείνου, xai 
οἱ μανθάνοντες ( ἐπειδὴ xai τὸ μεμνῆσθα: τοῦ ἀν- 
δρὺς, ἁγιασμὸς, χαὶ μέγιστον εἰς παράχλησιν àpz- 
τὴς ὁ λόγος )" ἑνὸς ὃὲ ἢ δύο τῶν ἐχείνου διὰ βραχέων 
ἐπιμνησθῆναι, χαὶ τούτων ὅσα ατὸὲξ βουλομένῳ παρ- 
ελθεῖν δυνατόν. 
tutis studium habet oratio); ego vero ex 

H'. Μνησθήσομαι δὲ τοῦ προτέρου βίου, καὶ ἥτις 
αὐτῷ γέγονε σωτηρίας ὁδὸς, χαὶ τίς ἡ χλῆσις, χαὶ ἡ 
πρὸς τὸ κρεῖττον μετάθεσις. Ἐχεῖνο μέν γε λίαν 
ἀγεννὲς χαὶ μιχρόψυχον, οἴεσθαι χαθυδρίζεσθα: τὸν 
ἀθλητὴν τῇ μνήμῃ τῶν σχαιοτέρων. Ἐπεὶ οὕτω γαὶ 
Παῦλος ἡμῖν οὐχ ἐπαινετὸς ὁ μέγας, χαὶ Ματθαῖος 
ὁ τελώνης ἐν τοῖς γαχίστοις, χαὶ Κυπριανὸς αὐτός " 
ὁ μὲν τῶν προτέρων ἑαυτοῦ διωγμῶν μεμνημένος, χαὶ 
πῆς τοῦ ζήλου μεταθέσεως, ἵν᾽ ἐχ τοῦ παραλλή- 
λου (75) μᾶλλον δοξάσῃ τὸν εὐεργέτην" ὁ Gk τὸν 
Τειϊώνγη» ἑαυτῷ προστιθεὶς ἐν τῇ τῶν μαθητῶν ἀπ- 
αριθμήῆσει, ὥσπερ ἄλλο τι τῶν τιμίων ἐπίσημον " ὁ ot 
καὶ uaxpi λόγῳ στηλιτεύων τὴν προτέραν ἑαυτοῦ 


χαχίαν, ἵνα χαὶ τοῦτο Θεῷ χαρποφορήσῃ, τὴν ἐξ- 
αγόρευσιν, καὶ πολλοῖς ὁδὸς γένητα: τῆς χρηστοτέρας 
ἐλπίδος τῶν ἀπὸ χαχίας ἐπιστρεφόντων. Τίς οὖν ἢ 
χαχία, xai σχο 


τε, ὅση xai ἡλίχη τὸ μέγεθος " 

Δαιμόνων ἣν θεραπευτὴς, ὁ Χριστοῦ μαθητὴ 

ρον" xai διώχτης πιχρότατος, ὁ 

ἁγων!:στῆς " χαὶ λόγῳ xai ἔργῳ τ 
* Ἐ ΒΝ 


ς ὕστε- 
τῆς ἀληθείας 
σὼν τὴν ἧμε- 
τέραν ὀξὸν, διὰ τὸ ἐν ἀμφοτέροις χράτος. ὁ χρά- 
πιστος ἀμφότερα μετὰ τοῦτο Χριστιανοῖς. Ὅσον χα- 
χὸν χαὶ γοητεία τούτοις προστιθεμένη, τῶν ἐχεί- 
νου (74) τὸ γνωριμώτατον! ὅσῳ δεινότερον χαὶ 
στία σώματος, f| χαὶ τοὺς τἄλλα σοφοὺς ἐχμαί- 


δύναται, χαὶ χεῖρον φρονεῖν βιάζεται, χαθά- 
ὑθριστὴς πῶλος, τὸν λογισμὸν συναρπάζουσα ! 


huic malo cumulus accedebat! quantum item 


illius 
etiam hujus geueris sunt, ul ea, ne si maxime quiden 


baee mihi ineunda ratio. videtur : cetera. quidem 
scientibus relinquam, ut iis, qui ea ignorant, si qui 
tazen tales sunt, exponant, atque ex ea reutrique 
parem wlilitatem. capiant, tum qui. illius virtutes 
docent, tum qui. addiscunt. (quandoquidem: hujus 
quoque viri. vel. sola recordatio sanctitate animam 
imbuit, maximumque | pondus ad. excitandum. vir- 
rebus unum aut. alterum breviter exponam, quae 
velim, proeterire queam. 

ν 1}. Dicam porro, qui prioris ipsius vita ratio 
fuerit, quie salutis via, quas vocatio, quas in melio- 
rem vite statum mutatio. Equidem eos. admodum 
ignavi atque abjeeti animi esse existimo, qui mar- 
tyri, rerum. minus loudabiliuin commemoratione, 
contumeliam inferri arbitrantur. Hae enim ratione 
nec magnus ipse Paulus laudem mereatur, et. Mat- 
thius publicanus in sceleratissimorum. hominum 
numero habendus fuerit, ac noster. etiam Cypria- 
nus, lle quidem pristinarum suarum  persecutio- 
num, et mutati zeli mentionem facit ^, ut videlicet 
ex utriusque. eollatione Dei beneficentiam magis 
concelebret : alter vero in discipulorum. enunera- 
tione sibi ipsi Publicani cognomentum, perinde 
atque aliud. quoddam nobilitatis insigne et orna- 
mentum, adjungit '*; hie denique superioris vilae 
turpitudinem longa oratione proseindit, ut ipsam 
quoque scelerum confessionem Deo. muneris loco 
offerat, aec. multis eorum, qui ab improba et flagi- 
liosa vivendi ratione animum revocant, ad melius 
sperandum via exsistat, Quze igitur illius improbitas 
fuerit, quamque magna οἱ gravis, expendite : D:e- 
monum cultor. erat, qui. Christi. postea discipulus 
fuit : et persecutor acerbissimus, qui postea. 4/2 
magnus veritatis propugnator exstitit; et verbo el 
opere, utpote in utroque pollens, viam nostram 
turbabat, qui postea utraque re peregregiam Chri- 


stianis operam dedit. Jam quantus ex arte magica, a qua potissimum ad hominum | famam | pervenerat, 
hzc crimina exaggerabat ,eorporis intemperantia et 


libido, quze tantam vim habet, ut. quandoque sapientes etiam — viros furore afficiat, deteriusque sentire 
cogat, equulei petalantis et indomiti more , rationem secum arripiens! 


Θ΄. Ἥχει δὲ ἡμῖν ἐπ᾽ αὐτὸ τὸ χεφάλαιον ὁ λόγος. 
Καὶ μὴ πρὸς τὰ πρῶτά τις δρῶν Κυπριανοῦ, ταῖς 
ἡδοναῖς ἐφιέτω " τοῖς Oi τελευταίοις σωφρονιζέσθω. 


Παρθένος τις ἣν (19) τῶν εὐπατρίδων, χαὶ χοσμίων. 


151 Tim. 1, 15. 15 Matth. x, 5. 


(13) Παρα.1. τή lov. Sic egg. bm, ph. In ed. divi- 
Sim, παρ᾽ ἀλλήλου. 

(14) Τῶν ἐκείνου, etc. Combefisius sic vertit : 
( Ars magiea, qua maxime in notitiam hominum ve- 
nerat, quanto in ejus malis haee primas tenebat ? » 
Improbat interpretationem Dillii, qui ὅσῳ δεινότερον 
jungit eum. his verbis quie sequuntur, χαὶ ἀπληστί 
σώματος. Si admittatur Combelfisii interpretatio, sic 
his interpunctionibus distinguenda erit phrasis : Τῶν 
ἐχείνου τὸ γνωριμώτατον, ὅτῳ δεινότερον ; T, ἀπλη- 
στία, elc. : « Qua arte et notior, et.quanto ad scelus 
immanior? Ad he libido insatiabilis, » etc. 

(33) Παρθένος cic qr, ew. In Cotsl. 1 εἰ Hervag. 
ed. sic additur : Κάλλε. περίδλεπτος, τῶν εὐπατρί- 


IX. Ad ipsum antem jam mali eaput se confert 
oratio. Nee vero quisquam primas vite Cypriani 
partes intuens, voluptatibus indulgeat ; verum ulti- 
mis ad pudicitiam revocetur. Virgo quiedom erat 


δων χαὶ χοτμίων, εὑπ 
ματος. ζηλωτὴ δὲ 
ἀξιέραστος ἣν, xai 
γὰρ ἡ φήμη διῆγγε 
ὁρῶντα μὲν χάλλος ἑξαίσιον, ἀχούοντα 6E τρόπον ἐφά- 
piov. ᾿Αχούετε, παρθένοι, ele. : « Virgo quadain 
erat pulehritudine et genere insignis, ingenua, prze- 
stanti corporis forma, ob morum excellentiam imi- 
tatione digna. Forina namque erat amabilis, animi 
autem virtute longe admirabilior. Hec fama nun- 
tabat. | Confestim. juvenem. sauciavit, qui formam 
nulli parem conspiciebat; verum cuta. paribns con- 
junctam moribus audiebat. Audite, virgines, » eic, 


ρεπὴς μὲν τὴν ὥραν τοῦ σώ- 
τὸν τρόπον" τὴν γὰρ μορφὴν 
υχῆς à 


' 


xai τὸν νεανίαν € 


1179 S. GREGORII 


patricio genere nata, honestisque moribus przdita. A ᾿Αχούετε, 


Audite, virgines, ac simul exsultate, imo etiam 
quaecunque pudicitiam in matrimonio, et pudicitize 
amantes eolitis: nam utrisque communi ornamento 
est ista narratio. Virgo hse forma erat perquam 
liberali et egregia. Accinat huic nobiscum David : 
Omnis gloria filie regis ab intus , veva Christi 
sponsa, pulehritudo recondita, viva statua, dona- 
rium sacrilezas manus non metuens, fanum inac- 
cessum, hortus conclusus, fons signatus !9 (ut 
Salemon quoque aliquid ipsi accinat), soli Christo 
servata. Magnus Cyprianus, unie, et quo modo, 
haud seio, hujus virginis omni ex parte tute, ac 


morum gravitate pradit: amore captus est. Nam 
procaces et avidi oculi, ea etiam, qux attingere 


nefas est, attingunt, organum nempe omnium 
promptissimum atque avidissimum. Nec tantum 
captus est, sed ejus quoque pudicitiam tentabat. 
Ὁ singularem stultitiam , si quidem futurum spera- 
bat, ut eam diriperet, vel potius, o ingentem illius 
impudentiam, qui res hujusmodi audebat, atque 
ad audendum impellebat! Ille etiam in paradisum 
adversus eum, qui primus elfictus est, ab initio 
irrepsit '? : et medius inter angelos stat, Jobum ad 
cruciatum deposcens ὅδ: ae postremo Dominum 
ipsum, qui eum oppressurus et morte affecturus 
erat, adoriri non dubitat, eique, qui nulli tentationi 
obnoxius est, tentationem admovet ?' (quoniam 


THEOLOGI 1180 


παρθένοι, xo συναγάλλεσθε, μᾶλλον 0t 
χαὶ τῶν ὑπὸ ζυγὸν ὅσαι σώφρονές τε xa φιλοσώ- 
φρονες (16)* χοινὸν γὰρ ἀμφοτέραις καλλώπισμα τὸ 
διήγημα. Καὶ ἣ παρθένος χαλὴ τῷ εἴδει σφόδρα" 
προσαδέτω ταύτῃ μεθ᾽ ἡμῶν ὁ θεῖος Δαβὶδ, Πᾶσα ἡ 
δόξα, λέγων, τῆς θυγατρὸς τοῦ βασιϊέως ἔσω- 
θεν, νύμφη Χριστοῦ γνησία, χάλλος ἀπόθετον, 
ἄγαλμα ἔμψυχον, ἀνάθημα ἄπυλον, τέμενος ἀνεπί- 
6avov, χῆἥπος χεχλεισμένος, πηγὴ ἐσφραγισμένη 
( προσᾳδέτω γάρ τι χαὶ Σολομὼν). μόνῳ Χριστῷ τη- 
ρουμένη. Ταύτης ὁ μέγας ἥλω Κυπριανὸς, οὐκ οἶδ᾽ 
ὅθεν χαὶ ὅπως, τῆς πάντα ἀσφαλοῦς καὶ χοσμίας (T1). 
Ῥαύουσι γὰρ. ὀφθαλμοὶ λίχνοι xaX τῶν ἁψαύστων, τὸ 
προχειρότατον ὀργάνων (18) xaX ἀπληστότατον. Καὶ 
οὐχ ἥλω: μόνον, ἀλλὰ χαὶ ἐπεῖρα. "Q τῆς εὐηθείας, εἰ 
ταύτην συλήσειν ἤλπιζε, μᾶλλον δὲ τῆς ἀναισχυν- 
τίας τοῦ τὰ τοιαῦτα τολμῶντός τε xal τολμᾷν πεί- 
θοντος ! 'Excivog xaX εἰς τὸν 
παρέδυ (19) κατὰ τοῦ πρώτου 
ἀγγέλων ἵἴστάται τὸν 


παράδεισον ἀπ᾽ ἀρχῆς 
πλάσματος" xo μέσος 
Ἰὼδ ἐξαιτήσων " χαὶ τὸ τελευ- 
ταῖον, xac" τοῦ χαταλύ- 
σοντος (80) αὐτὸν xat θανατώσοντος, xaX πεῖραν 
προσάγει τῷ ἀπειράστῳ (ἐπειδὴ δεύτερον ᾿Αδὰμ. εἶδε 
τοῦ Θεοῦ τὸ 


αὐτοῦ τολμᾷ τοῦ Δεσπότου, 


φαινόμενον)» ὡς χαὶ τοῦτον χαταπα- 
λαίσων. Ἠγνόει γὰρ, ὅτι περιπεσεῖται θεότητι, προσ- 
δραμὼν ἀνθρωπότητι. Τί οὖν θαυμαστὸν, εἰ xaX διὰ 
ic ἁγίας (81) ψυχῆς, χαὺ τοῦ 


cT 


Κυπριανοῦ πειρᾶται τῇ 
ἀνεπάφου σώματος; 


alterum, in esterna Dei facie, ζῷ ῷ Adamum videbat), quasi ipsum quoque superaturus. Neseiebat 


enim fore ut humanitatem aggressus, in 


divinitatem: incideret. 


Quid igitur mirum, si ipse etiam per 


Cyprianum sanctani animam, atque intactum corpus aggreditur? 


X. Cwterum ipse quidem eam) sollicitabat, ac C 
pro lenone, non vetula quadam muliercula ad hu- 
jusmodi res idonea, sed d:einone quodam, corporum 
ac voluptatis amante, utitur, Rebelles siquidem et 
invid:ze potestates ad obeunda hujus generis miuiste- 
ria celeres esse solent, multos nimirum ruin:e suz 
socios querentes. Fujus porro lenocinii merces, 
victim:e. et libamina erant, affinitasque ea, qux per 
sanguinem et sacrificiorum nidorem cum eo con- 
trahitur. Talem enim iis mercedem pendi oporte- 
bat, qui hujusmodi beneficia contulissent. At puella 
simul atque malum persensit, eL iusidias intellexit 
(pure etenim ac divine anim: diaboli technas 
celerrime deprehendunt, quamlibet alioqui versi- 
pellis ille sit, atque in conatibus suis varius ac 
multiplex), quid faeit, et quid adversus vitii opili- 
cem molitur ? Desperatis omnibus aliis remediis, ad 
Deum confugit, atque adversus detestabilem amo- 
rem sponsum suum patronum ac defensorem assu- 


U Psal. xiv, 14. 18 Cant. 1v, 12. 15 Gen. in, 4. 


(16) Te καὶ giAocecpovec. Wc desuntin Reg. d. 
(11) Κοσμίας. Reg. d, ταμίας. 
(78) ᾿οργάνων. Reg. €, τῶν ὀργάνων. Par., 
ὄργανον. 
(19) Παρέδυ. Reg. c, εἰ ἰδεῖν. 
(80) Τοῦ καταλύσοντος. 


Sic Reg. bin, et Or. 1. 
Deest τοῦ in edit, 


D 


I. Πλὴν ὁ μὲν ἐπείρα, xoY προαγωγῷ χρῆταυ, οὐ 
γυναίῳ τινὶ 


ἐπι 


παλαιῷ τῶν πρὸς ταῦτα 
ἀλλὰ δαιμόνων 


τηδείων, 
τινὶ τῶν φιλοσωμάτων xat φιληδό- 
νων " ἐπειδὴ ταχεῖα!. πρὸς τὴν τῶν τοιούτων. ὑπηρε- — 
σίαν αἱ ἀποστατιχαὶ δυνάμεις χαὶ φθονεραὶ, πολλοὺς, 
χοιγωνοὺς ζητοῦσαι τοῦ πτώματος. Καὶ ὁ μισθὺς τῆς 
προαγωγίας, θυσίαι ve χαὶ (82) σπονδαὶ, xa ἡ δι᾽ 
αἰμάτων xo χνίασης οἰχείωσις - τοιούτους γὰρ ἔδε: 
μισθοὺς εἶναι τοῖς τὰ τοιαῦτα χαριζομένοις. Ἧ ὃ 
ὡς ἤσθετο τοῦ χαχοῦ, χαὶ τὴν ἐπιθουλὴν ἔγνω (τα- 
χύτεραι γὰρ αἱ χαθαραὶ ψυχαὶ χαὶ. θεοειδεῖς πρὸς 
θήραν τοῦ ἐνεργοῦντος, χἂν ὅτι μάλιστα σοφιστιχὸς 
ἢ καὶ ποικίλας τὴν ἐπιχεί ἰρησιν ), τί ποιεῖ, χαὶ τί 
ἀντιτεχνᾶται τῷ δημιουργῷ τῆς χαχίας ; Πάντων 
ἀπογνοῦσα τῶν ἄλλων, ἐπὶ τὸν Θεὸν χαταφεύγει, 
χατὰ τοῦ μισητοῦ πόθου (85) 
xaX Σωσάνναν ἐῤῥύσατο. xaX 
μὲν ἀπὸ πιχρῶν τ 
ἀπὸ τυράννου. μνηστῆρος, xaX τυ- 


[72 


xaX προστάτην ποιεῖται 
τὸν ἑαυτῆς νυμφίον, ὃς 


πρεσθυτέ- 


30. Job 1, ?! Matth. 1v, 


0 sqq. 1 sqq. 


n 'Aylac. Reg. c addit, &xztvnc. 

(82) Θυσίαι τε καί, εἱς. Regg. a, d, θυσίαι σπον- 
δαὶ 07 αἱμάτων xal χνίσσης, « qua 'eruoribus, et sa- 
crificiorum nidore fit conciliatio. » 

(85) Πόθου. Sic Regg. ἃ, e, d, bm, ph, Jes., Com- 
bef., etc. In ed., πόθον. 

(84) ᾿Απὸ πιχρῶν πρεσξυτέρων, Bill.: « a sevis. 


1151 


ORATIO NXIV. — IN LAUDEM S. CYPIUAM. 


1183 


ραυνιχωτέρας μητρός (85). Τίνα τοῦτον ; Χριστὸν, A mit, qui et Susannam mortis periculo liberavit, et 


ὃς xa πνεύμασιν ἐπιτιμᾷ, xat χουφίζει βαπτιζομέ- 
γους, χαὶ πεζεύει πέλαγος, χαὶ λεγεῶνα πνευμάτων 
πῷ βυθῷ δίδωσι  χαὶ ῥύεται μὲν ἐχ λάχχου δίχαιον 
λέουσι προτεθέντα βορὰν, καὶ χειρῶν ἐχτάσε: (80) 
τοὺς θῆρας νιχήσαντα" ῥύεται Oi ὑπὸ χήτους χατα- 
ποθέντα φυγάδα προφήτην, χἀν τοῖς σπλάγχνοις τὴν 
πίστιν διασωσάμενον " σώζει δὲ ᾿Ασσυρίους (87) ἐν 
φλογὶ παῖδας, ἀγγέλῳ τὴν πυρὰν χαταψύξας, xal 
tol; τρισὶ παραζεύξας τὸν τέταρτον. 


'heclam servavit; illam à &evis senioribus, hane 
à tyranno ipsius proco, el à matre adliuc erude- 
liori. Quem tandem hune sponsum? Christum, qui 
et spiritus increpat, et eos, qui merguntur, suble- 
vat "^, et pedibus mare peragrat ?, et spirituum 
legionem in profundum mittit ?*, quique et justum 
virum e lacu eripit, leonibus in escam objectum ?^, 
80 per monuum extensionem victoriam δ feris 
consecutum , et fugitivum prophetam à ceto vora- 


wna, in ipsisque. visceribus fidem integram | servantem, liberat *, et in Assyria. pueros inter flammas 
incolumes servat, flamma nimirum per angelum refrigerata, ac quarto. tribus illis adjuncto δ", 


IA'. Ταῦτα xoi πλείω τούτων ἐπιφημίζουσα, xal 
τὴν Παρθένον Μαρίαν (88) ἱχετεύουσα βοηθῆσαι 
παρθένῳ χινδυνευούσι͵, τὸ τῆς νηστείας χαὶ χαμευ- 
νίας προθάλλεται φάρμαχον" ὁμοῦ μὲν τὸ χάλλος 
μαραίνουσα ὡς ἐπίθουλον, ἵν᾽ ὑποσπάτῃ τῆς φλογὸς 
τὴν ὕλην, xa δαπανήσῃ τὸ τῶν παθῶν ὑπέχχαυμα" 
ὁμοῦ δὲ τὸν Θεὸν ἱλεουμένη διὰ τῆς πίστεως χαὶ (89) 
διὰ τῆς ταπεινώσεως * οὐδενὶ γὰρ οὕτω τῶν πάντων, 
ὡς χαχοπαθείᾳ, θεραπεύεται Θεὸς (90), χαὶ δάχρ' 


1 

t 
$ofcfz το 
t TA" 


τὸ φιλάνθρωπον ἀντιδίδοται. Ποθεῖτε τὰ ἑξῆς, oio 


1 


c 


ὅτ', τοῦ διηγήματος. ᾿Αγωνιᾶτε γὰρ ὑπὲρ τῆς xap- 
θένον, καὶ τοῦ ἐραστοῦ δὲ οὐχ ἧττον, μὴ εἰς χαχὸν 
ἀμφοτέροις ὁ πόθος ἔληξεν. ᾿Αλλὰ θαρτεῖτε. Πίστεως 
γὰρ ὁ πόθος πρόξενος γίνετα!: " χαὶ παρθένον ἑαυτῷ 
μνηστεύων ὁ ἐραστὴς, ὑπὸ Χριστοῦ μνηστεύεται" 
αὐ ἡ μὲν τῶν πόθων (91) φλὸξ ἀποσθέννυται, ἢ δὲ 
Ὡς ἀληθείας ἀνάπτεται. Πῶς χαὶ τίνα τρόπον ; Ἐν- 
a90& μοι τὸ τοῦ (92) διηγήματος ἥδιστον. Νιχᾷ ἡ 
ταρθένος, νιχᾶτα: ὁ δαίμων. Ὁ πειραστὴς πρόσ 
τῷ ἐραστῇ, χαταμηνύει τὴν ἧτταν - περιφρονεῖται. 
Δυσχεραίνει τῆς ὑπεροψίας" ἀμύνεται τὸν ὑπερ- 
ὄπτην. Ἡ ἄμυνα δὲ τίς ; Εἰς αὐτὸν εἰσοιχίζεται (95) 
ν τέως θεραπευτὴν, ἵνα χαχῷ τὸ χαχὸν ἐχχρουσθῇ, 
aX λύσσα λύσσης ἴαμα vévmza:. Τῆς παρθένου μὲν 
ποχρούεται, χαθάπερ τι μηχάνημα τείχους ὀχυροῦ 
χαὶ γενναίου, λόγου φυγὰς xal δεήσεως" τῷ πέμ- 
ψαντ: δὲ προσπαλαίει, (ὦ τοῦ θαύματος }) πρὸς τὸν 
βαλόντα πάλιν ἀναστραφεὶς, χαὶ συμπνίγων, ὥσπερ 
«νὰ Σαοὺλ δεύτερον. 


* 


“ 


a 


l 


at 
3t 


Xl. Hiec, atque his plura. commemorans, Virgi" 
nemque Mariam supplex obsecrans, ut periclitanti 
virgini opem ferret, jejunii et cbameunnie pharmaco 
sese communit ; tum quidem, ut form venustatem 
lanquam. insidiosamr obscuraret , sicque. flammze 
materiam. subtraheret, ac libidini fomitein με 
absumeret; tum. vero ut per fidem et humilitatem 
propitium sibi Deum redderet, Neque enim Deus 
ulla re M im voluntaria corporis afllicta- 
lione, conciliatur, lacrymisque misericordia vicis- 
sim rependi solet, Non est apud me dubium, quin 
reliquam hujus historie partem. avide. exspectetis. 
Trepidatis namque, et. anxii estis pro virgine, nec 
minus pro ipsius amante, ne utrisque malum tan- 
dem et funestum finem hie amor habuerit, Verum 
bono animo estote. Fidem enim hic amor conci- 
liat : ac dum procus virginis nuptias ambit, a 
Christo ipse despondetur, atque, exstincta libilinis 
flamma, veritatis ardor excitatur. Quo pacto id 
acciderit, quzritis? llic jam in jueundissima narra- 
tionis parte versor. Virgo superat, diemon supera- 
tur. Tentator ad amantem accedit, seque suceu- 
buisse indicat. Itaque ab eo contemnitur. Quam 
rem indigne ferens,  contemptorem — ulciscitur. 
Quinam autem hzc ultio est? In eum ipsum, ἃ 
quo ante colebatur, immigrat, ut malum malo 
extruderetur, ae furori furor medicinam afferret. 
A virgine quidem, non secus ac bellica quadam 
machina a firmo et valido muro, repellitur, sermone 


nimirum et precibus fugatus; cum eo autem, a quo missus fuerat, colluctatur. O rem miram et inau- 
ditam ! Ad eum, a. quo teli cujusdam instar jactus fuerat, rediit, ipsumque, velut alterum Saule, 


prafocabat **, 
ΙΒ’. Τί οὖν ὁ ἄφρων ἐραστὴς καὶ σώφρων ἐπί- 
ληπτος ; Ζητεῖ τοῦ χαχοῦ τὴν λύσιν, εὑρίσχει" εὐμή- 
45 Matth, xvir, 17 ; Luc. vit, 24. 
sqq. ?'Dan. m, 55 564. ?* 1 lieg. xvi, 14. 


preshyteris. » Minus quidem recte, cam Daniel ipse D 


xitt, 41, eos, non « presbyteros, » sed « senes » ap- 
pellet, . 

(85) Καὶ cvparrexozépac μητρός. Sie Reg. a, 
wes Colb., lervag., ,Oxon. apud Montae. Quie 
lectio optima videtur, omnesque ngos expendit. 
Neque enim a « patre, » sel à « matre » vexalam 
fuisse Theclam narratur. In ed., xai τυραννιχωτέρου 
πατρός, « et patre magis p erras ) 

(86) Χειρῶν ἐχτάσει. Reg. Cypr., θηρῶν ix- 
στάσει, « belluarum stupore. » IIxc lectio, licet nova 
etsingularis, melior videri potest. Daniel enim di- 
cendus est. vicisse leones, non « manuum exten- 
tione, » cujus nulla fit mentio, sed « incussa leouibus 
reverentia. 2 


35 Matth. xiv, 25. 


XII. Quid hic igitur demens ille amator, et pru- 
dens arreptitius? Mali depulsionem quierit, et inve- 
**- Mare, v, 15. 35 Dan. xiv. 90... ** Jon. 11, 2 


(87) 'Accvpíovc. Legendum potius, Ἑβραίους. 
ΠῚ enim pueri vere in Assyria a flamma liberati 
suüt; sed Hebrai erant. 

(88) Mapíar. Vide monitum n. 5. 

(89) Διὰ τῆς πίστεως καί. Sic Colb. codd. lec 
desunt in ed. 

(90) Καχοπαθείᾳ θεραπεύεται Θεός. egg. 8, 
bm, ph, χαχοπαθίᾳ, Et Regg. a, c, d, Θεὸς θερα- 
πεύεται. 

(91) Héctor. In nonnullis, παθῶν. 

(92) Τὸ τοῦ. Sic Regg. c, d, bm, Or. 1, etc. Deest 
25, in ed. 

(95) Αὐτὸν» εἰσοικίζεται. Sic Regg. c, d, ph, Or 1. 
In ed., ξαυτὸν εἰπσοιχίζεται. 


425 5. GREGORII THEOLOGI 


nit. Ingeniosus enim ac solers ese sole!, quisquis A yavoy γὰρ ἅπαν τὸ πιεζόμενον. Τίς 


premitur. Qux»nam autem depellendi mali ratio 
fuit? Ad Justine Deum , quemadmodum , Saul. ad 
Davildis citharam fidiumque pulsus ??, confugit : ad 
bujus Pastorem se confert; atque, ut amore per 
acceptam plagam, ita malo spiritu. per fidem in 


Christum. purgatur, amoremque commutat, Diu 
1àmen episeopus jpsi fidem abrogavit, eumque 


repulit. Incredibile enim, ac miraculi simile ei 
videbatur, Cyprianum aliquando inter Christianos 
aseribenduin esse, etiamsi omnes hamines ad fidem 
pervenirent. At revera mutatus erat, et perspicuum 
mutationis argumentum edit. Magicos enim. libros 
publice proponit, ac de pravi thesauri imbecillitate 
Uwiumphum agit : amentiam pr:edicat, ingentem ex 
illis flammam excitat, et diuturnam imposturam, 
qua ne uni quidem carnis flamme opem A455 al- 
ferre potuerat, igne absumit : a diemonibus sece- 
dit, Deo adjungitur. O mirilficam grati: potentiam ! 
Per improbum amorem ac spiritum, Deum invenit, 
ΟἹ sacra sacri gregis ovis ellicitur, atque etiam, 
quemadmodum ἃ quodam accepi, zdituus, idque 
multis quoque precibus ab eo adhibitis, ut ad prio- 
ris arroganti:* purgationem humilitatem exerceret. 
Pastor deinde creatur, ac pastorum optimus οἱ 
probatissimus. Neque enim Carthaginensi tantum 
Ecclesiw, nec Africie, ab eo, et propter eum etiam 
nunc clare et celelri, prificitur, verum etiam 
occiduis omnibus regionibus, ac prope etiam 


1181 
ἢ Ai0ct2; Ἐπὶ 
τὸν τῆς παρθένου χαταφεύγει Θεὸν, ὥσπερ Σαοὺλ 
ἐπὶ τὴν χινύραν (94) τοῦ Aa.610 xat τὰ κρούσματα (95)* 
πρόσεισι τῷ ταύτης Ποιμένι (96) * χαθαίρεται, ὥσπερ 
τοῦ πόθου διὰ τῆς πληγῆς, οὕτω τοῦ πονηροῦ πνεύ- 


ματος διὰ τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως " μετατίθεται τὸν 
πόθον * ἐπὶ πολὺ μὲν ἀπιστούμενος χαὶ ἀποπεμπόμε- 
νος" xaX γὰρ ἐδόχει τὸ πρᾶγμα τῶν ἀπίστων εἶναι 
χαὶ θαυμασίων, Kuzpiavby ἐν Χριστιανοῖς ἀριθμη- 
θῆναί ποτε, εἰ xaX πάντες Gy ot mot μετ 
I * D 
οὖν, xol (07) ἀπόδειξις 
Προτίθησι δημοσίᾳ 


ατίθεται δ᾽ 
πῆς μεταθολῆς ἐναργής" 
τὰς γοητιχὰς βίδλους " θριαμδεύει 
τοῦ πονηροῦ θησαυροῦ τῶν ἀσθένειαν * χηρύσσει τὴν 
ἄνοιαν, λαμπρὰν E& αὐ 


τῶν αἴρει τὴν φλόγα, πυρὶ 


δαπανᾷ τὴν μαχρὰν ἀπάτην., ἣ μιᾷ φλογὶ σαρχὸς 
οὐχ ἐπήμυνεν * ἀφίσταται τῶν δαιμόνων, οἰχειοῦται 


Θεῷ." 


πόθῳ χαὶ πνεύματι, 


Ὼ τῆς χάριτος ! “Ὅση Θεὸν εὑρίσχει. πονηρῷ 
πρόδατον ἱερὸν τῆς ἱερᾶς γίνε- 
«at ποίμνης. es OE ἐγώ τινος ἤχουσα, xoY νεωχό- 
ρος (98), πολλὰ 
εἰς χάθαρσιν τῆς προτέρας ἀλαζονείας. Εἶτα ποιμὴν, 
χαὶ ποιμένων ὁ χράτιστός τε (99) χαὶ δοχιμώτατος. 
Οὐ γὰρ τῆς Καρχηδονίων προχαθέζεται μόνον Ἔχ- 
ξείνου χαὶ δι᾽ ἐχεῖνον mz pt6of cou 


δεηθεὶς, ἵνα φιλοσοφήσῃ τὸ ταπεινὸν 


χλησίας, οὐδὲ τῆς ἐξ 
μέχρι νῦν (1) ᾿Αφριχῆς, ἀλλὰ καὶ πάσης τῆς ἑσπερίου, 
σχεδὸν δὲ χαὶ τῆς ἑῴας (2) αὐτῆς, νοτίου (5) τε xat βο- 
ρείου λήξεως, ἐφ᾽ ὅσα ἐχεῖνος ἦλθε τῷ. θαύματι. 
Οὕτω (4) Κυπριανὸς ἡμέτερος γίνεται. 

orientali omni, atque australi et. septentrionali 


ori, quocunque illius fama et admiratio pervagata est. Sic Cyprianus noster efficitur. 


XII. He signorum et. prodigiorum Deus facit : C 


hse, inquam, ille, qui Josephum, iniquo fratrum 
scelere venditum, in JEgyptum duxit??, et. in fe- 
mina exploravit δ, et in frumenti largitione nobili- 
tavit, et. ia somniorura scientia erudivit, uL in 
extera regione fidem et auctoritatem obtineret, 
atque ἃ Pharaone honore afficeretur, paterque 
inximarum illarum copiarum — fieret?*, propter 
quas ZEgyptus cruciatur ?*, mare scinditur?*, panis, 
instar pluvi:e, funditur ?5, ἘΠ cursus inhibetur 55, 
promissa lerra per sortem distribuitur?, Divina 
euim sapientia magnarum rerum fundamenta multo 
ante jacere, ac contraria per contraria procurare 
novit, ul majorem sui admirationem 
1?? | Reg. xvi, 23. 
A7sqq. ?* Exod. xiv, 


mortalibus 


? Gen. xxxvii, 28 sqq. 
21sqq. — ** Exod, xvi, 


(94) Kirüógar. « Citharam. » Sic omnes. codd. In p 


οἷ, κιθάραν. 

(95) Kpcócpaca. Wegg. 
χρούματα. 

(96) Ποιμέγι. « Pastori, » nimirum « Anthinio An- 
tiochenz Ecclesi: episcopo. » 

(97) Καί. Deest in Regg. a, bm, ph. At in Or. 4, 
xa T. 

(98) Νεωχέρος « Minister templum everrens ac 
repurgans. , 


3, d, Coisl. 1, Par., etc., 


(99) Ὁ χράτιστός τε, etc. Resg. hm, ph, 
Coisl. 2, Or. 1, Par., ó. τι χράτιστόν τε. χαὶ δοχι- 
μώτατον. 


(1) λιέχρι γῦν. 
(2) ἱῴας. 
(5) Νοτίου 


eg. d, μέ ἔχρι τοῦ νῦν. 
teg. bin, ἕω, 


. Ktegg. bin, ph, voz 


€tQu. 


δι Gen, xxxix, 7 sqq. 
14 sqq. 


IT'. Ταῦτα ὁ τῶν σημείων xai τῶν (5) τεράτων 
Θεός: ταῦτα, ὁ τὸν Ἰωσὴφ ἀγαγὼν εἰς Αἴγυπτον 
ὥνιον διὰ ἀδελφῶν ἐπηρείας, καὶ ἐν γυναιχὶ δοχιμά - 
σᾶς, χαὶ ἐν σιτοδοσίᾳ (0) δηξάσας, χαὶ ἐν ἐνυπνίοις 
σοφίσας (7), ἵν᾽ ἐπὶ ξένης πιστευθῇ, xal ὑπὸ Φαραὼ 
πιβηδῆ, xaX πατὴρ γένηται πολλῶν μυριάδων, δι᾽ ἃς 
Αἴγυπτος βασανίζεται, θάλασσα τέμνεται, 
ὕεται, ἥλιος ἵσταται, γῇ τῆς ἐπαγγελίας χληροδοτεῖ-- 
«at. Οἷδε γὰρ πόῤῥωθεν χαταθάλλεσθαι τῶν μεγάλων 

πραγμάτων Tj σοφία τὰς 
ἐναντίων (δ) τὰ ἐναντία οἰχονομεῖσθαι, ἵνα χα, μᾶλ- 
όχρη (9) χαὶ ταῦτα τῶν του (10) 
Κυπρ!’ανοῦ χαλῶν. εἰς μέτρον εὐφημίας τελειωτάτης. 
Νῦν ὃὲ τοσαῦτά ἐστι τὰ λειπόμενα xol τοιαῦτα, 
9?! Gen. χω, 40 sqq. * Exod, vii, 
55 jos. x, 12 sqq. 57 Jos. xiu, 1 seqq. 


ἄρτος 


ὑποθέσεις, χαὶ διὰ τῶν 


λον θαυμάζηται. "As 


(4) Οὕτω. In ima unius Colb. pagina legitur : Οὔ- 
τω πρὸς Χριστὸν μετατίθεται. « Sic ad Christum 
transfertur; » seu sit varia leetio, seu glossema. 

(Ὁ) Kal cov. Sic Regg. bm, ph et Or. 1. Deest 
τῶν in ed. 

(6) Σιτοδοσίᾳ. Weg. a el 4es., σιτοδείᾳ, «penu- 
Fla. ») 

(1) "Er. ἐνυπνίοις cogícac. Billius : « per in- 
somnia. » Non recte. Mice siquidem agitur de som- 
niorum scientia, qua Joseph edoctus est, ut somuia 
sua intelligeret, et aliorum interpretaretur. 

(8) Διὰ τῶν ἐναντίων", etc. « Per contraria,» etc. 
Sie Joseph per servitutem et ignominiam ad gloriam 
pervenit. 

(9) ᾿Απόχρη. Gloss., 

(10) Τῶν: vov. Sic Coi-l. 


&pxci. Lad 
1. Deest τῶν in ed. 


1155 
ὥστε εἰ xa* pr, 
εἰς ἔπαινον, ἐξαρχεῖν τοῖς ἑξῆς νιχᾷν ἄπαντας. "Iva 
γὰρ τὰ ἐν μέσῳ συντέμω, τὴν τῶν χρημάτων περι- 
φρόνησιν, τὴν τοῦ τύφου χατάλυσιν, τὴν τοῦ σώματος 
παιδαγωγίχν xaX χαθαρύτητα τῶν προτέρων ὁρμῶν 
ἀντίπαλον, τὸ περὶ τὴν ἐσθῆτα φιλόσοφον (11), τὸ 
περὶ τὰς ἐντεύξεις ὑψγηλόν τε ὁμοῦ χαὶ φιλάνθρωπον, 
ὡς ἔσον (19) ἀπέχειν εὐτελείας χαὶ αὐθαδείας" τὰς 
χαμευνίας, τὰς ἀγρυπνίας, ὃς (15). χαΐτο! τῶν τοιού- 
των ὀψιμαθὴς χατὰ πολὺ 
ἐχράτει" τὴν περὶ λόγους φιλοτιμίαν, ἐξ ὧν ἦθος 
ἅπαν ἐπαίδευσε, χαὶ δογμάτων ἀπαιδευσίαν ἐχάθηρε, 
χαὶ ἀνδρῶν βίους ἐκόσμησε, xai τῆς ἀῤχιχῆς χαὶ 
βασιλικῆς Τριάδος τὴν θεότητα τεμνομένην, ἔστι δὲ 
ὑφ᾽ ὧν χαὶ συναλειφομένην. εἰς τὸ ἀρχαῖον ἐπαν- 
ἤγαγεν, ἐν ὅροις μείνας εὐσεθοῦς ἑνώσεώς τε χαὶ 
συναριθ μήσεως" ἵνα ταῦτα συνέλω διὰ τὴν ἀμετρίαν, 
τῇ τοῦ βίου χαταλύσει συγχαταλύσω τὸν λόγον. 
exornavit, et principis. 2€. regie. Trinitatis 
contraliebant, ad veterem statum — reduxit, 
tinens ; ut liec, inquain, 
cendi fineu: faciam. 
Ἐμαίνετο xa ἡμῶν Aix (14), χαὶ πάσας 
ἰδέας χολάσεων ἐπενόει, καὶ 
δεινῶν, τὰ ὃξ ἔμελλεν" 
xdi Χριστιανοὺς ἐλεῖν, xa τοὺς πρὸ αὐτοῦ διώχτας 
ὑπερθαλεῖν, μᾶλλον δὲ, | Χριστιανοὺς πάντας, f) 
Κυπριανὸν μόνον ἐλεῖν τε χαὶ παραστήσασθα:. "Oct 
γὰρ εὐτσεθείᾳ «s καὶ δόξῃ διαφέρειν τὸν ἄνδρα ἐγί- 
νωσχε, τοσούτῳ (15) xai τὴν νίχην ἐχυτῷ περιφα- 


ὧν, τῶν προειληφότων 


τὰ μὲν ἤδη παρῆν τῶν 
ἴσον 0i ἀγώνισμα ποιεῖται, 


νεστέραν ἑώρα xal λαμπροτέραν, εἰ ASA χρατή- 
σειεν. Ἐχείνως (16) μ 
ὑπάρχειν χρατεῖν, οὕτω ὃὲ χαὶ φιλοσοφίας αὐτῆς, 
χαὶ λόγων. Καὶ τὴν γλῶσσαν περιελεῖν πρότερον, 
exa ἀφώνους ἀπαγαγεῖν ([8) xa ἀλόγους τοὺς ὑπ᾽ 
HM ἐρειδομένους, ἀρίστης εἶναι στρατηγίας &vó- 
μίζεν" οὐχ ὀρθῶς μὲν, οὐδὲ εὐσεθῶς ταῦτα διανοού- 
μένος, οὐ μὴν παντάπασιν GET, 


πρός γε τὴν 


ἑαυτοῦ βούλησιν χαὶ ἐ gos 
"Eze γὰρ ἅπασαν π 
δριχῶς τε χαὶ γενναίως we τοσεισάμενος, 

πέτρα παράλιος (19) χυμ ss ων i ιδρομὰς, τέλος 
ἐξορίαν ὑπ᾽ αὐτοῦ χαταχ o) τὸ xal) ἑαυτὸν 
ἔστερξεν ὁ γεννάδας, οὐδὲ ἡγάπα σωζόμενος" οὐδὲ 
ἀσφάλειαν τῷ σώματι μᾶλλον τὴν ἀτιμίαν ἐνόμιζεν, 
Ψυχῆς κίνδυνον τὴν ἡσυχίαν, χαὶ τὸ περιορᾷν 


& πὸ ἔργον. 


X un "ig 


cn 


ποὺς ἄλλους τῷ χαιρῷ (29) χινδυνεύοντας, οὐχ ὄντος 
τὸν ἀγῶνα θαῤῥύνον- 
πος. Οὐ γὰρ μιχρὸν δύνασθαι χαὶ λόγον εἰς ἀνδρείας 


ποῦ παιδοτριθοῦντος, xaX πρὸς 


προσθήχην τοῖς ἀποδυομένοις πρὸς τὸ τῇς ἀρεττς 


στάδιον. 


(M) Φιλόσορον. Coisl. 1, φιλότιμον. . 

(12) Ὡς ἴσον. Sic duo Col. ln ed. , ὡς 
[cov. 

(15) "Oc. Fortasselegenduimn sit, αἷς, nempe χαμευ- 
vlatg xal ἀγουπυίαις. "Epir. ] 

(14) A£xioc. Non sub Deeio, sed sub Diocletiano 
et. Maximiano passus est Cyprianus, anno 504. Viue 
Monitum, n. 4. 

(49) Τοσούτῳ. Reg. ph. et Coisl. 1 


79307315. 


ORATIO XXIV. — IN LAUDEM S 


δὲν αὐτῷ τῶν προειρημένων ὑπῆρχεν A excitet, Sufliciunt quidem. hic quoque Cypriani 


divinitatem, quam. nounulli 


iv γὰρ Χριστιανῶν μόνον (M1) C 


CYPRIANI, 1136 


decora 2d omnes perfectissimae laudationis nume- 
ros explendos. Nune autem. tot tantaque. mihi di- 
cenda supersunt. ut etiam si niliil eorum, qui prius 
commemorata sunt, ipsi ad laudein snppeteret, his 
τ, qua sequantur, omnes superare. posset, 
Nam, ut media ineidam, pecuniarum. contemptum, 
fastus compressionem, corporis frenauionem et. pus 
ritatem cum prioribus cupiditatibus pugnantem, in 
vestitu. philosophiam, in congressibus gravitateni 
cum humanitate conjunetam, pari intervallo a. vili- 
late atque arrogantia remotam, chameunias. el vi- 
gilias, quibus homo, licet hujusmodi rerum studium 
sero ingressus, eos lamen, qui priores lioe vite ge- 
nus amplexi fuerant, multum facileque 446 supe- 
rabat; uLetiam doctrine copiam et ubertatem sileam, 
(qua eb omniu mores instruxit, οἱ 
inscitiam. sustulit, et. clarorum 


dogmatum 
hominum  vitan 


scindebant, nonnulli rursum 


pie videlicet. unionis et. connumerationis finibus sese con- 
omnia, ne modum oratio excedat, coim 


m, una cum vite ipsius fine, di- 


XIV. Furebat adversus nos Decius, omuiaque 
tormentorum genera conquirebat, ae gravissuna 
quieque supplicia. partim jam inferebat, partim in- 

labat; pari etiam contentione in *utrumque. lio- 
rum incumbebat, ut et Christianos opprimeret, et 
priores omues persecutores crudelitate. superaret, 
imo potius, ut vel Christianos omnes, vel Cyprianum 
unum vinceret, atque in potestatem redizeret, Naim 
quanto illum pietate et gloria reliquis priestare in- 
lelligebat, tanto quoque clariorem et illustrioreui 
sibi victoriam fore perspiciebat, si eum devicisset. 
]Ho enim modo pulabat se perlicere posse, ut 
Christianos vinceret ; hac autem ratione, ut plilo- 
sophiam quoque ipsam et doctrinam exstingueret. 
Forro linguam prius ampulare, atque ita mulos et 
elingues eos, qui ab ea fulciebantur , abducere, 
priestantissimie cujusdam militaris astuti:e esse cen- 
sebat; non recte quidem ille nec pie lec cogitans, 
non tamen omnino temere et inconsulte, quantum 
quidem ad ipsius consilium elt conatum. atlinebat, 
quemadmodum res ipsa declaravit. Nam cuim, ut 
scopulus quidam incursantes fluctus, sic ille im- 
petus omnes et assultus magno strenuoque animo 
propulsasset, ac tandem ab eo in exsilium actus 
liaudquaquaim inm privata salute sua vir egre- 
gius acquiescebat, aut pr:eclare secum agi putabat, 
quod vita ipsi erepta non fuisset, nee securitakeui 
corporis potias hanc ignominiam, quam anii: pe- 
riculum | interpretabatur, si otio et. silentio indul - 


esset, 


(16) ᾿Εχείγως. Sic Regg. a, c, d, bm, ph, de- 
cem Qolb., Corsl.. 4, Par., etc. [|n ed., &xzi- 
νος. 

(17) ΜόνοΥ. Regg. a, c et Or. 1, μόνων. 

(18) 'Axayaysir. Sic fere omnes. codd. ln. edz, 
ἐπαναγαγεῖν. 

(19) Παράμιος, Reg. c addit, πολλάς. 

(20) Καιρῷ. « Tempore persecutiouis,» cuu sei.i- 
Cet in Cliristianos sieviret iinperator, 


1181 


S. GREGORIL TITEOLOGI 


1188 


geret, eorumque salutem negligeret, qui gravissimo tempore periclitabantur, ut qui nemmem ha- 
berent, qui ipsos ad certamen erudiret, animisque obfirmaret, Nec enim, ad augendum animi robur, 
leve momentum iis aller oratio, qui ad virtutis stadium accinguntur. 


XV. Proinde quamvis corpore abesset, spiritu A 


tamen aderat, in eodemque cum his, qui pugna- 
bant, certamine versabatur: et quibus lingua. opi- 
tulari non poterat, iisdem A47 per litteras succur- 
rebat. Quo pacto ? Aliptem enim, tametsi in exsilio 
positus, sese prestat, cohorlatorias orationes con- 
scribens, pietatemque litterarum monumentis pro- 
dens : ac plures propemodum solus ipse per episto- 
las ad subeundum martyrium inducit, quam ceteri 
per se omnes, qui tum dimicantibus praesto erant. 
Admonet enim, ne patriam, ne genus, ne facul- 
lates et copias, ne opes et polentiam, aut aliud 
quidpiam eorum, quie humi strata eL caduca sunt, 
veritati pramiisque illis, quae virtutis causa peri- 
culum adeuntibus in ccelo recondita sunt, antepo- 
namus. Hane enim negotiationem omnium przestan- 
tissimam esse, qua exigui sanguinis pretio coeleste 
regnum emitur, ac brevia et fragilia bona cum sem- 
piierna eloria commutantur. Unam enim magnis 
el excelsis viris patriam esse, nempe Jerusalem 
ilam qu» mente percipitur, non eas, quas hic 
angustis finibus cireumscriptas esse, atque ab aliis 
aliisque hominibus subinde iucoli videmus: unum 
item generis splendorem in eo consistere, ut divi- 
nam imaginem  eonservemus, atque exemplar 
nostrum imitemur, quantum quidem iis assequi 
datur, qui carnis vinculis astricti sunt, ac. perexi- 
guos duntaxat primarii boni rivulos accipere queunt : 
unum porro principatum in hoc positum esse, ut 
palmam adversus improbum illum obtineamus, ac 
ne in iis certaminibus, qux pietatis causa susci- 
piuntur, animos nostros frangi atque expugnari si- 
namus, ubi vitium cum virtute confligit, et fluxus ac 
fragilis mundus eum firmo et stabili ; et acerbus ac 
truculentus certaminis przses cum fortibus athletis, 
et Belial adversus Christum aciem instruit. Ob 
easque causas et gladios contemnere, el frigidum 
ignem, ac feras quamlibet immanes et truculentas, 
mites existimare, et famem pro summis deliciis du- 
cere, amicorum autem et propinquorum lacrymas, 


TE'. Διὰ τοῦτο τῷ σώματι μὲν ἀπῆν, τῷ πνεύματε 
ὃὲ παρῆν, xal τοῖς ἀθλοῦσι συνηγωνίζετο" xai τῇ 
γλώσσῃ μὲν βοηθεῖν οὐχ εἶχεν, βοηθεῖ δὲ τῷ γράμ- 
ματι. Πῶς (21); ᾿Αλείπτης ὑπερόριος γίνεται, τοὺς 
προτρεπτιχοὺς συγγράφων, xai λογογραφῶν 


τὴν 
εὐσέθδειαν, xal πλείους ἐχεῖνος (32) σχεδὸν ἐξ ἐπι- 
στολῶν ποιεῖται (95) μάρτυρας μόνος, ἢ πάντες δι᾽ 
ἑαυτῶν οἱ παρόντες τοῖς τότε χάμνουσι. Πείθει 
γὰρ, μὴ πατρίδα, μὴ γένος, μὴ περιουσίαν, μὴ 
δυναστείαν, μὴ ἄλλο τι τῶν χαμαὶ χειμένων, ἔμ.- 
προσθεν ἄγειν τῆς ἀληθείας (24), χαὶ τῶν ἐχεῖθεν 
ἀποχειμένων ἄθλων τῆς ἀρετῆς, τοῖς ὑπὲρ τοῦ 
χαλοῦ χινδυνεύουσι. Καὶ ταύτην εἶναι πραγματειῶν 
τὴν ἀρίστην (25), αἵματος ὀλίγου βασιλείαν οὐρα- 
νῶν ὠνήσασθαι, xal δόξης ἀϊδιότητα τῶν mpoo- 
χαίρων ἀντιλαθεῖν ἀγαθῶν. Μίαν μὲν γὰρ εἶναι 
πατρίδα τοῖς ὑψηλοῖς, τὴν νοουμένην Ἱερουσαλὴμ.» 
οὐ τὰς μιχροῖς ὁρίοις ἐνταῦθα διειλημμένας, χαὶ 
πολλοὺς ἀμειθούσας οἰχήτορας" μίαν Oi γένους 
λαμπρότητα, τὴν τῆς εἰχόνος τήρησιν, χαὶ πρὸς 
τὸ ἀρχέτυπον ἑἐξομοίωσιν, ὅσον ἐφιχτὸν τοῖς σαρ- 
γὺς δεσμίοις, xat βραχεῖαν ἀποῤῥοὴν τοῦ χαλοῦ 
δέχεσθαι δυναμένοις" μίαν ὃὲ δυναστείαν, τὸ χατὰ 
τοῦ πονηροῦ χράτος, χαὶ τὸ τῆς Ψυχῆς ἀνάλωτον 


τ 
ἢ 


xai ἀήττητον ἐν τοῖς ὑπὲρ εὐσεύδείας (26) ἀγῶσιν, 
ἡνίχα χαχία πρὸς ἀρετὴν ἀγωνίζεται (27), xa 
χόσμος πρὸς χόσμον, ὁ λυόμενος πρὸς τὸν ἑστῶ- 
«x (38), χαὶ πιχρὸς ἀγωνοθέτης πρὸς γενναίους 
ἀγωνιστὰς, χαὶ Βελίαρ πρὸς Χριστὸν παρατάσσε- 
ται (29). Διὰ ταῦτα χαταφρονεῖν μὲν ξιφῶν ἀνέ- 
πξιθε, ψυχρὸν δὲ νομίζειν τὸ πῦρ, ἡμέρους OP 
οἴεσθαι θηρῶν τοὺς ἀγριωτάτους, λιμὸν OE ὑπο- 
λαμιθάνειν τὴν ἀνωτάτω τρυφὴν, δάχρυα δὲ τῶν (50) 
QUU xai θρήνους, xai οἰμωγὰς παρατρέχειν, 
ὡς τοῦ πονηροῦ δελεάσματα, χαὶ χωλύματα τῆς 
θείας ὁδοιπορίας. Ταῦτα γὰρ εἶναι ἀνδριχῶν ψυχῶν 
χαὶ γενναίων, χαὶ λογισμοῦ σώφρονος. Καὶ τὸ πα- 
ράδειγμα ἐγγύθεν αὐτὸς ὁ ταῦτα λέγων χαὶ γρά- 
φων, πάντα ἡγησάμενος σχύθαλα, 
χερδήσῃ. 


ἵνα Χριστὸν 


et luctus, et gemitus, ut diaboli illecebras, vieque ad Deum ferentis impedimenta, proterire suadebat. 
Hec enim virilium et strenuarum animarum, atque prudentis consilii esse. ducebat. larum autem re- 


rum propinquum 
stercoribus duxisset, ut Christum lucraretur ?*, 


XVI. Hoc animo przeditus Cyprianus, atque hu- D 


jusmodi sermonibus Christianos ad ceriamen ar- 
mans, permultos ad mortem pro Christi nomine 


38 Philipp. nr, 8. 


(21) Πῶς; « Quomodo? » A Billio omissum. 

(22) "Ex&tvoc. Deest in Reg. Cypr. 

(25) Ποιεῖται. Or. 1, ποιεῖ. 

(24) Τῆς ἀληθείας. Sic Regg. a, c, bm, ph. Deest 
«ἧς in ed. 

(25) Τὴν ἀρίστην. Sic Reg. d, et. Comb. Deest 
τὴν in ed. 

(86) Εὐσεξείας. Sic Regg. bm, ph, Coisl. 2et Or. 1. 
Prave in ed.. ἀσρθείας, « impietatis. » 


exemplum ille ipse erat, qui 


hxc dicebat ae scribebat, utpote qui omnia pro 


IG'. Οὕτω διανοούμενος Κυπριανὸς, xal οὕτως 
π 


ὁπλίζων τοῖς λόγοις πρὸς τὸν ἀγῶνα, πολλοὺς ἀθλη- 
τὰς ἀπειργάζετο (21). Καὶ τίνα μισθὸν τούτων χο- 


(27) ᾿Αγωνίζεται. Sic Regg. a, c, d et Or. 1. In 
ed., ἀγωνίζηται. 

(38) 'Eccoca. Reg.d, ἐνεστῶτα. 

(29) Παρατάσσεται. Sic Regg. a, bm, ph, etOr.1. 
in ed., παρατάσσηται. 

(90) Té. Sic codd. Prave in ed., τόν. 

(91) ᾿Απειργάζετο. Yu. quibusdam, ἀπεργάζεται, 
In aliis, ἀπειργάσατο. 


1159 


ORATIO XXIV. — 1N LAUDEM S. CYPTUAM, 


1190 


μίζεται; Ὡς δαψιλῆ xa φιλότιμον! Μάρτυς ἐπὶ A oppetendam impellebat. Quodnam autem hujus rel 


T 
T- 


πᾶσιν ol; προέπεμψε γίνεται, ξίφει τὴν χεφαλὴν 
«μηθεὶς (52) χαὶ ταῖς πολλαῖς βασάνοις ταύτην 
ἐπιτίϑησι τὴν (33) χορωνίδα. Οὕτω Χριστῷ προσ- 
ἄγεται, οὕτω mph; Χριστὸν μετατίθεται, ὁ πολὺς 
ἐν ἀσεθείᾳ, χαὶ πλεΐων ἐν εὐσεθείχ Κυπριανὸς, ὁ 
μέγας χαὶ διώχτης χαὶ στεφανίτης, ὁ τὴν μετα- 
δολὴν οὐχ ἧττον f| τὴν ἀρετὴν θαυμάσιος. Οὐ γὰρ 


οὕτω μέγα τύπον ἀγαθοῦ διασώσασθαι, ὡς τὸ xatvo 
EY UT Y 14500323021, ὡς τὸ Z21y0- 


τομῆσαι θεοσέδειαν, Τὸ μὲν γὰρ 
τὸ δὲ τῆς εὐθουλίας" xai τὸ μὲν 

χόντων, τοῦ δὲ ὀλίγα τὰ παραδείγματα (35). 
contulisse. lilud enim consuetudinis est, hoc probi 
hoe rari omnino exempli. 


τῆς συνηθείας (54), 


τῶν πολλοῖς ὑπαρ- 


premium 448 tulit? Quam. copiosum atque. pro- 
fusum ! Post eos enim omnes, quos promiserat, 
capitis obtruncatione martyrii: palmam adipiscitur, 
multisque tormentis hanc coronidem imponit. Sic 
Christo offertur, sic ad Christum migrat ille magnus 
in impietate, major autem in pietate. Cyprianus ; 
ille, inquam, magnus tum persecutor, tum. victor ; 
non minus ob vite mutationem, quam ob virtutem 
admirandus, Neque. enim tam amplum ac. priecla- 
rum est boni formam incolumem servasse, quam 
mutata vite ratione animum ad pietatis. studium 
et prudentis consilii; illud frequens ac vulgare, 


IZ'. 'AXX οἷον δὴ χἀχεῖνο τῶν ἐχείνου θαυμά- 5 XVII. Jain. quale illud quoque ipsius miraculum 


των ; Μιχρὸν (56) ἔτε τῷ λόγῳ προσχαρτερήσωμεν, 
ἵνα τῷ ἀθ»ητῇ χαρισώμεθα. Τοιαύτη μὲν ἡ τοῦ 
ἀνδρὸς πολιτεία, τοιοῦτος δὲ ὁ τῆς ἀθλήσεως τρόπος. 
Ἐπεὶ δὲ καταλύει τὸν βίον (εἰ θέμις τοῦτο εἰπεῖν, 
ἀλλὰ μὴ πρὸς Θεὸν ἐχδημίαν ὀνομάσαι τὸ ἐχείνου 
πρᾶγμα, ἣ πόθου πλήρωσιν, ἣ δεσμῶν λύσιν, ἣ 
βάρους διάξευξιν), θαυματουργεῖταξ τι 

τῶν προειληφότων 


χἀνταῦθα 
ἄξιον" τὸ μὲν ὄνομα πολὺ παρὰ 
πᾶσι Κυπριανοῦ, χαὶ οὐ Χριστιανοῖς μόνον, ἀλλὰ 


χαὶ τοῖς τὴν ἐναντίαν (57) ἡ μῖν τεταγμένοις (πᾶσι 
γὰρ ὁμοίως (28) τὸ xaXov αἰδέτιμον) τὸ σῶμα δὲ 


ἀφανὲς ἣν (59), xa ὁ θησαυρὸς παρά τινι γυναίῳ 
τῶν θερμῶν Octav, xai τοῦτο ἐπὶ μαχρόν" 
et 


sig 


ευσ 


οὐχ οἶδ᾽ (40) εἴτε τιμῶντος τοῦ Θεοῦ τὴν φιλό- 
O:ov (41), χαὶ διὰ τοῦτο περιεχομένην (42) τοῦ C 
μάρτυρος, εἴτε τὸν πόθον ἡμῶν γυμνάζοντος, εἰ 


μὴ φέροιμεν ζημιούμενοι, xai τῶν ἁγίων λειψά- 
νων ἀποστερούμενοι. Ἐπεὶ ὃξ οὐχ 
των ἀγαθὸν ἴδιον ποιῆσαί τινος ὁ τῶν μαρτύρων 
Θεὸς, οὐδὲ τὸ χοινὸν ζημιῶσαι τῇ πρὸς ἐχείνην 
χάριτι, δημοσιεύει τὸ σῶμα OU ἀποχαλύψεως, χαὶ 
παύτην γυναίῳ zt (45) τῶν ἀξίων τὴν τιμὴν 
χαταθέμενος" ἵν᾽ ἀγιασθῶσι xaX γυναῖχες, ὥσπε 
τὸν Χριστὸν χαὶ τεχοῦσα: (44) πρότερον, χαὶ τοῖς 
μαθηταῖς ἀπαγγεΐλασαι μετὰ τὴν Ex νεχρῶν ἀνά- 
στασιν, οὕτω xal νῦν Κυπριανὸν, fj μὲν παραδεί- 
ξασα, ἣ oi 
τῶν ἐχείνονυ 
σον 
συγχωρεῖ 
δὴ χαὶ τῶν 


ἠνέσχετο τὸ πάν- 


παραδοῦσα τὸ χοινὸν ὄφελος. Τοῦτο 
χαλῶν τὸ τελευταῖον. Οὕτως εἰς 
ὁ τοῦ μὴ λαθεῖν (A5) ἄξιος, χαὶ οὐ 
φιλοσοφῇσα! τὴν ἑαυτοῦ χλοπὴν, ἐπε!- 
πὶ τοῖς σώμασι τιμῶν χρείσσων (ἰ0) 


μέ- 


at 


n 


ε 

ἐχεῖνος χαὶ VU 

39 Luc. xxiv, 9. 

(53) Τμηθείς. Coisl. 2, ἀποτμηθείς. 

(55) Τήν". Deest in. quisque Regg. 

(94) Τὸ μὲν γὰρ τῆς συνηθείας. « Wujismodi 
euim virtutis habitus longa consuetudine acquiritur,» 
vel, « id commune est, non. rarum et insuetum. » 
Sie Graecus. interpres. 

(95) Τὰ παραδείγματα. Sic Regg. a, c, d, bm et 
undecim Colb. Iucd. deest τά. 

(96) Mizpór. Sic pluresRegz., Cois!. 1, Or. 1, Par. 
1G ed., paxgóv. « multum. Ὁ 

(97) Kal τοῖς τὴν évarc(ar. Coisl. 2, xax τοῖς 
ἐναντίοις. 

(98) Ὁμοίως. Deest in pluribus. 
| (99) Agaréc T». Bill. : « obscurum erat. » 


D 


est? Parum enim adhue. in hac oratione. immora- 
bimur, ut à martyre gratiam ineamus. [Hec fuit 
ipsius vite ratio, hie dimicationis modus. Cum au- 
lem. extremum vite. diem egisset (si tamen hoc 
verbo uti fas est, ac non potius res ea, vel disces- 
sus ad Deum, vel desiderii cumulus, vel vinculo- 
rum solutio, vel oneris excussio appellanda est) , 
lic quoque dignum vite sanctissiine tran-acte 
miraculum designatur. Nam quanquam Cypriani 
nomen apud omnes, non modo Christianos, verum 
E eos, qui adverse classis erant, clarissimum 
ac celeberrimum esset (virtus enim omnibus simi- 
liter venerationi est) : corpus tamen latebat, atque 
lic thesaurus apud mulierem. quamdam pietate 
fervidam | occultabatur, idque perdiuturno teni- 
pore; sive quod Deus hae ratione piam matronam 
honore affici vellet, ac propterea. illa. martyrem 
complexu suo teneret; sive etiam utl. desiderium 
nostrum exerceret, num scilicet hoc. damno ange- 
remur, acerbeque ferremus nos sacrosanctis re- 
liquiis privari. At vero posteaquam ille martyruin 
Deus commune omnium bonum alicui privatim 
concedere, ae singulari erga illam gratia, publicis 
commodis detrimentum afferre minime sustinuit, 
per revelationem corpus iu. lucem edit, atque hunc 
rursus honorem prob:e cuidam mulieri eonfert ; ut 
inuülieres quoque. ex eo sanctificentur, quod. quem- 
admodum Christum ante pepererunt, resurrectio- 
uisque ipsius nuntium discipulis attulerunt ἦν ita 
nunc etiam. Cyprianum, hoe est. publicum orbis 
bonum, altera. quidem indicavit, allera vero tra- 
didit. Ilec laudum. illius postrema est. Sic in. me- 


(40) Οὐκ οἶδ᾽. « Haud scio. » ΠΟ desunt in plu- 
ribus Regz. 

(41) d.lcügor, In quibesdam, οιλόχριστου, 

(43) Περιεχομέγην. |n  uonnullis, περισχομές- 
νη». 

A5) T'vralo cri. sic Regg. 2, c, d, bm et Or. .. 
Deest. τιν in ed. Ceterum «| Ruflinam » dicunt hanc 
inilierem atque e Claudii imperatoris genere. 

(44) Τεχοῦσαι. Forte, τρέχουσαι, vel, εὑροῦ- 
cat, « quie priores ad Christum cucurrerunt, ». vel, 
« Christum invenerunt. » 

(645) λαθεῖν. « Quen dignnm non erat in obscuro 
latere, » Mendose in ed, παθεῖν. 

(40) Κρείσσων". Reg. c addit μέν. 


1191 S. GREGORII TIIEOLOGI 1153 


dium prodit, 4/49 qui indignus erat, ut in obscuro jaceret, nec sui furtum tolerare sinilur, quando- 
quidem his honoribus, quibus corpora aflici solent, ipse pr:iestantior ae sublimior erat. 

XVII. Hec sunt, qua dicenda habuimus, atque ἃ IH. Τὰ μὲν οὖν παρ᾽ ἡμῶν τοσαῦτα, καὶ οὐχ οἵδ᾽, 
haud scio an plura dicere opus sit. Neque enim , ὅτι δεῖ (41) πλείονα λέγειν. Οὐδὲ γὰρ, εἰ μαχρὸν 
eliamsi orationem in longum produxerimus, quid- ἀποτείναιμεν (48) λόγον, εἴποιμεν ἄν τι τῶν ἐχείνῳ 
quam tamen alferre queamus, quod illius virtuti- προσόντων ἄξιον, xa ὧν ἕχαστος περὶ τοῦ ἀνδρὺς 


bus et existimationi, quam de eo unusquisque con- ὑπε 
cepit, ulla ex parte respondeat. Atque hac etiam — λομένην ἐχείνῳ τιμὴν, διήλθομεν" τὰ δὲ λοιπὰ παρ᾽ 
eo disseruimus, ut debitum illi honoris tributum ὑμῶν αὐτῶν προσθετέον, ἵνα zt xa αὐτοὶ τῷ μάρτυ- 


νηφεν, Καὶ ταῦτα; ὅσον ἀφοσιώσασθαι τὴν ὀφει- 


utcunque persolveremus. Vestrum est jam ea que — pt προσενέγχητε, τὴν τῶν δαιμόνων xaÜatpsat, τὴν 
supersunta vobismetipsis adjungere, ut nonnullum τῶν νόσων χατάλυσιν, τὴν τοῦ μέλλοντος πρόγνωσιν " 
ipsi quoque. martyri munus olfferatis, demonum ἃ πάντα δύναται Κυπριανοῦ xoi J| χόνις μετὰ τῆς 
nimirum Ooppressionem , morborum depulsionem, π 

futurarum rerum przenotionem ; quie quidem omnia μέχρις ἡμῶν παραπέμψαντες, xai τῷ μέλλοντι ma- 
vel ipsi cineres Cypriani, modo adsit fides, efli- ραδώσοντες χρόνῳ. Μᾶλλον δὲ τὰ μείζω τούτων ass 
ciunt, quemadmodum norunt, qui hujus rei pericu- εἰσενέγχατε, xa οἷα τοὺς ἐχεῖνον γνησίως τιμῶντα 
lum fecerunt, ac miraculum ad nós usque transmi- εἰχὺς, σώματος χένωσιν, ψυχῆς &vá6acv (49), xxt 
serunt, ejusdemque memoriam posteris. quoque B ἀποφυγὴν, ἀρετῆς ἐπίδοσιν" αἱ παρθένοι τὴν ἀσαρ- 
tradituri sunt, Imo vero his majora offerte, qualia- χίαν (50), αἱ γυναῖχες τὴν εὐχοσμίαν ἀρετῆς μᾶλλον 
que eos offerre par est, qui eum vere ac sincere — 7] σώματος (51), οἱ νέοι τὴν χατὰ τῶν παθῶν àv- 
colunt; corporis scilicet macerationem, anim:e pro- δρίαν (52), οἱ πρεσόῦται τὴν εὐθουλίαν, οἱ ἐν δυ- 
gressionem , vitii fugam , virtutis incrementum ; ναστεία τὴν εὐνομίαν, οἱ ἐν στρατὴ vía (95) τὴν ἡ μερό- 
virgines carnis maciem, uxores virtutis potius quam — 712, οἱ γοῖς τὸ εὔλογον * εἴπω vt χαὶ τῶν ἣμε- 
corporis concinnitatem et elegantiam, juvenes in τέρων, οἱ ἱερεῖς τὴν μυσταγωγίαν [(94}, οἱ τοῦ λαοῦ 
comprimendis animi perturbationibus fortitudinem, τὴν εὐπείθειαν, οἱ ἐν πενθει τὴν παράχλησϊν, οἱ ἐν 
senes consilium et prudentiam, proceres in consti- εὐημερίᾳ τὸν φόδον, ol πλούσιοι τὴν μετάδοσιν, oi 
tuendis legibus a»quitatem, rei militaris duces man- πένητες τὴν εὐχαριστίαν * πάντες τὴν χατὰ τοῦ πο- 
suetudinem , ἀθοιγίη atque eloquentiz: studiosi νηροῦ χαὶ πιχροῦ διώχτου παράταξιν, ἵνα μὴ φαινό- 
aptam et ration: cousentaneam oralionem ; atque, μενος βάλλῃ, μὴ τοξεύῃ χρυπτόμενος, μὴ ὡς σχότος 
ut de rebus nostris aliquid dicam, sacerdotes re- πολεμῇ, μὴ ὡς ἄγγελος φωτὸς παίζῃ, καὶ χλέπτῃ 
rum sacrarum disciplinam, plebs obedientiam, qui — πρὸς τὸ τῆς ἀπωλείας βάραθρον. 

in moerore estis consolationem; qui in florenti rerum statu timorem , divites largitionem, pauperes 
gratiarum aclionem ; omnes denique, muneris cujusdam instar, dimicationem adversus pravum illum 
et sevum persecutorem offerant, ut nec aperte nos vulneret, noc occulte sagittis impelat, nec ut caligo 
bellum inferat, nee ul lucis angelus fallat, furtimaue ad sempiterni exiüi barathrum "rzcipites 
agat. 

XIX. Grave ac periculosum est per oculos capi, C, — 19". Δεινὸν ὀφθαλμοῖς ἁλῶναι, καὶ γλώσσῃ τρωθῇ- 
per linguam sauciari, per aures inescari, per ebul- ναι, xa ἀχοῇ δελεασθῆναι, xal διὰ θυμοῦ ζέσαντος 
lientem iram inflammari, per gustum dejici, per ἐμπρησθῆναι; χαὶ γεύσει χατενεχθῆνα:, χαὶ ἁφῇ μα- 
tactum emolliri, atque arma salutis in mortis arma λαχισθῆνα!, xai τοῖς ὅπλοις τῆς σωτηρίας, ὅπλοις 
convertere; /55Q cum oporteat econtra, ut. fidei θανάτου χρήσασθαι" δέον τῷ θυρεῷ φραξαμένους τῆς 
clypeo communiti *? , adversus diaboli astutias in πίστεως, στῆναι πρὸς τὰς μεθοδείας τοῦ Πονηροῦ " 
prociuetu stemus , vietoriamque cum Christo asse- χαὶ μετὰ Χριστοῦ νιχήσαντας, xoi μετὰ τῶν μαρτύ- 
cuti, et pari ac martyres certamine perfuncti, ma- ρὼν (55) & θλήσαντας; τῆς μεγάλης ἐχείνης ἀχοῦσαι 
gnam illam vocem audiamus : Venite , benedicti φωνῆς Δεῦτε, ol εὐλογημένοι τοῦ Πατρός μου, χλη- 
Patris mei, regnum vobis promissum hereditate ρονομήσατε τὴν ἐπηγγελμένην (56) ὑμῖν βασιλείαν, 
percipite **, in quo ketantium omnium choreamque ἔνθα εὐφραινομένων πάντων ἡ χατοιχία, xa χορευόν- 
sempiternam agentium habitatio est : in quo so- . τῶν χορείαν τὴν ἀκατάλυτον * ἔνῆα ἧχος ἑορταζόν- 

^ Ephes. vi, 16, *! Matth. xxv, 54. ** Psal. rxxxvi, 7. 


ίστεως, ὡς ἴσασιν οἱ πεπειραμένοι, xo τὸ θαῦμα 


£- E 


(41) Δεῖ. Deest in Reg. a. D (55) Oi er στρατηγίᾳ. Reag. a, c, d et ph, erasa 

(48) ᾿Αποτείγαιμεν. |n nonnullis, ἀποτείνοι-. — priori scriptura, οἱ ἐν στρατεία. "Coisl. 3 et Par., 
μεν. στρατίᾳ. « Homines militares, » tum duces, tum 1} - 

(49) "AváCactr. Meg. Cypr. et pl, àva6tto- lites, quibus pariter commendanda est lenitas. 
σιν, c animae resurrectionem. » Dillius : « auimie (54) Μυσταγωγίαν. Nicelas exponit, διχαιοσύ- 
ascensionem. » ynv, « jusutiam. » 

(50) Τὴν àcapzlar. « Carnis maciem, » id est, (55) Ka) μετὰ cow μαρεύρων. Dill. : « simulque 
r angelicam vile. rationem, et carnis pene ex- — cunimartyribus colluctati. .. Deest τῶν in pluribus 
pertem. ) Kegg.et in Or. f. 

(51) Σώματ oc. Reg. ἃ, τοῦ σώματος. (56) ᾿Επηγγε.ϊμένην. Coisl. 1 οἱ Or. 1, fzot« 


152) ᾿Αὐδρίαν. Regs- c, bm, ph et Or. 1, &v- σμένην, « paratum. 5 
δρείαν 
P . 


1105 


ORATIO XXV. — IN LAUDEM HERONIS PHILOS. 


1104 


των, xal φωνὴ ἀγαλλιάσεως, xa) θεότητος ἔλλαμψις A nus festum celebrantium, et vox exsultationis **, et 


τελεωτέρα xai χαθωτέρα, ἧς νῦν iv αἰνίγμασι xai 
σχιαῖς ἡ ἀπόλαυσις. Τούτοις Κυπριανὸς χαίρει μᾶλ- 
λον τιμώμενος, T| πᾶσιν ὁμοῦ τοῖς ἄλλοις " ταῦτα xal 
παρὼν ἐφιλοσόφει τῷ βίῳ (57), καὶ ἀπὼν πᾶσ: δια- 
χελεύεται διὰ τῆς ἡμετέρας φωνῆς * ἣν μηδαμῶς ἀτι- 
μάσητε, εἴπερ τι μέλει τῆς ἐχείνου χαρτερίας ὑμῖν, 
xal τῶν ἐχείνου περὶ τῆς ἀληθείας ἀγωνισμάτων, 
χἀμοῦ τοῦ ταῦτα πρεσθεύοντος (58). Alzal cot τῶν 
ἐμῶν λόγων αἱ ἀπαρχαὶ (59), ὦ θεία xat ἱερὰ χεφαλή" 
τοῦτό σοι χαὶ τῶν λόγων γέρας χαὶ τῆς ἀθλήσεως" 
οὗ χότινος Ὀλυμπιαχὸς, οὔτε μῆλα Δελφιχὰ παίγνια, 
οὐδὲ Ἰσθμιχὴ πίτυς, οὐδὲ Νεμαίας (00) σέλινα, δι᾽ 
ὧν ἔφηδοι δυστυχεῖς ἐτιμήθησαν" ἀλλὰ λόγος, τὸ 
πάντων οἰχειότατον τοῖς Λόγου θεραπ' 


εὐυταῖς " εἰ δὲ 


χαὶ τῶν σῶν ἄθλων χαὶ λόγων ἄξιον, τοῦ Λόγου τὸ D 


δῶρον. Σὺ δὲ ἡμᾶς ἐποπτεύοις ἄνωθεν Ἄεως, xax τὸν 
ἡμέτερον διεξάγοις λόγον χαὶ βίον, καὶ τὸ ἱερὸν τοῦ- 
τὸ ποίμνιον ποιμαίνοις, ἣ συμποιμαίνοις (61), τά τε 
ἄλλα εὐθύνων ὡς οἷόν τε πρὸς τὸ βέλτιστον (02), xaX 
τοὺς βαρεῖς λύχους ἀποπεμπόμενος, τοὺς θηρευτὰς 
τῶν συλλαθῶν χαὶ τῶν λέξεων (05) * xaX τὴν τῆς ἁγίας 


Τριάδος ἔλλαμψιν, ἧς σὺ νῦν παραστάτης, τελεωτέ- 
pav τε xa λαμπροτέραν ἡμῖν χαριζόμενος, ἣν προσ- 
χυνοῦμεν, ἣν δοξάζομεν, f| συμπολιτευόμεθα (64), 
προσχυνοῦντες Πατέρα ἐν Υἱῷ, Υἱὸν ἐν ἁγίῳ Πνεύ- 
ματι, $ καὶ παρασταίημεν ὕστερον εἰλιχρινεῖς χαὶ 
ἀπρόσχοποι, ἧς χαὶ μεταλάθοιμεν τέλειοι τελείως, ἐν 
αὐτῷ Χριστῷ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ πᾶσα δόξα (05), 


purior ac plenior est divinitatis illuminatio , qua 
nunc in znigmatibus duntaxat et umbris fruimur. 
loc honorum genere magis oblectatur. Cyprianus, 
quam cunctis aliis in unum congestis, Haec, et cum 
apud homines versaretur, vita. moribusque prasta- 
bat, et absens per nostram vocein omnibus praeci 
pit : quam, obsecro, ne contemnatis ac. pro nihilo 
ducalis, si tamen aut illius in dolorum acerbitatibus 
patienti:e , ac. certaminum pro virtutis defensione 
susceptorum, aut etiam mei, qui hac legatione fun- 
gor, apud vos ulla est. ratio, Habes, vir divine et 
sacrosancte, meorum sermonum primitias. Habes 
Qum doctrinze, tum certaminis praemium : non oli- 
vam Olympicam, nec poma, Delphicas nugas, aut 
Isthmicam pinum , aut. Nemzum apium , quibus 
miseri adolescentes olim ornabantur; verum ora- 
lionem, qua nibil est quod Verbi cultoribus magis 
conveniat ; qu:e si certaminum tuorum doctrinazeque 
meritum assecuta est, Verbo id acceptum fero, At 
τὰ nos e calo benignus aspicias, sermonesque mo- 
stros et vitam gubernes, saerumque hunc gregem 
pascas, aut pascentem adjuves, tum in ceteris 
rebus, quoad ejus fieri poterit, eum ad optima 

sque dirigens, tum graves. lupos, syllabarum et 
" w-—- captatores amoliens; sancteque Trinita- 
tis, cui nunc astas, pleniorem clarioremque splen- 
dorem nobis concilians, quam adoramus, quam 
celebramus, pro qua una militamus, in Filio Pa- 


τιμὴ xai xpázog εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. q trem, in Spiritu sancto Filium adorantes, cui uti- 


᾿Αμήῆν. 


nam etiam post confectum bujus vite. curriculum 


puri,.et an omni offendieulo liberi, astemus, eaque perfecti perfecte fruamur, in. ipso Christo Domino 
nostro, cni omnis gloria, honor et imperium in secula seculorum. Amen. 


4$ Psal. xri, 5. 


(57) Τῷ βίῳ. Coisl. 1, τῷ λόγῳ ἅμα δὲ xa τῷ D Theologus. 


HOM 

(58) Πρεσδεύοντος. Sic Reg. Chrys., Or. 1, Jes., 
Par., etc. ln ed., πρεσθεύοντες. 

(59) ᾿Απαρχαί. Mane orationem « primitias » ap- 
pellat Gregorius; quo nomine Cyprianum tunc pri- 
mum a se laudari significat, Billius aliter exponit. 
ς Veteres, ». inquit in nolis, « mortuis sacrificia 
peragebant, eaque primitias appellabant; ac prze- 
terea varia certaminum genera instituebant, in qui- 
bus victores prainia referebant, » ut deseribil 


(60) Νεμαίας. Or. 1, Νεμέας. Jes., Νεμαία. 
(65) Ποιμαίνοις, 3] συμποιμαίνοις. « Pascas, aut 
pascentem adjuves. » Sie Bill. in prima editione. 

(62) Βέλτιστον. Reg. a, βέλτιον. 

(05) A££&ur. Sic Regg. a, c, d, Coisl. 2, etc. In 
ed., συλλέξεων. 

(64) Συμποιιτευόμεθα. Wilius, « «ui munere 
nostro fungimur. » 

(63) Ὧ πᾶσα δόξα, eic. In. quibusdam, ᾧ δόξα, 
χαὶ ἐὸ χράτος εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμῆν. 


4531 NONITUM IN ORATIONEM XXV. 


I. Etsi constet hic Maximum a Gregorio fuisse celebratum , istius tamen orationis titu- 
lum non immutamus. Omnes enim, quos saltem vidimus, codices, nullo excepto, nullo 
eliam reclamante scholiasta aut interprete , inscriptum, non « Maximi, » sed « Heronis » 
nomen exhibent. Ideirco receptam | inscriptionis lectionem religiose retinendam arbitra- 
mur. Quinam autem fuerit de hac inscriptione eruditorum mens, investigare opera pre- 
tium est. Hieronymus asserit (66), Grezorium in hac oratione Maximi philosophi laudes 
decantasse , et aperte declarat « falso Heronis nomen a quodam fuisse supersceriplum ; » 
idque contigisse, « quod alius essel liber ejusdem Maximi vituperationem continens , 


(00) Scrip. eccl. Basil. ed., p. 119. 
ParROL, Gn, XXXV. 38 


1195 S. GREGORIH THEOLOGI 119€ 


quasi, » addit sanctus Doctor, « no? licuerit eumdem et laudare et vituperare pro tem- 
pore. » Billius vero (67), quamvis non difliteatur Maximi laudes hac oratione compcehendi, 
censet tamen , non abalio quodam , sed'ab ipso Gregorio Maximi nomen consulto muta- 
tam fuisse, « ne, » inquit, « ingratissimi hominis nomen in suis monumentis exstaret ; » 
illudque ab Elia non observatum miratur. Verum debile prorsus ae infirmum videtur istud 
argumenli genus; presertim, cum Gregorius ipse, ut alia omittamus , alibi « se Maxi- 
mum laudasse » non in(icietur (68). Conjiciunt alii, inter quos Tillemontius, philosophum 
istum binominem fuisse, ac apud ZEgyptios, unde oriundus erat, Heronis, οἱ Constanti- 
nopoli, ubi nimis clarus evasit, Maximi nomine nuncupatum. Verisimilior forsan videri 
posset hae doctissimorum virorum conjectura; sed nos tam expresse consignata Hiero- 
nymi sententia suspensos adhue detiaet. Nam , si binominis revera fuisset Maximus, quis 
credat, ut observat ipse Tillemontius (68*), Hieronymum, qui cum Gregorio Constanti- 
aopoli tam familiariter versabatur, id ignorasse? 

II. Cyrillus Scytliopolitanus, in. Vita sancti Euthimii et sancti Sabe, inter chronolo- 
gos, post. Hippolytum el Epiphanium , collocat « Heronem » quemdam « philosophum 
et confessorem.» Hinc Cotelerius sic conjiciendo adnotat (69): « Neque pudet me nescire, 
quod a viris longe doctissimis fuit ignoratum ; neque tacebo conjecturam meam , aut. si 
velis, hariolationem, num Hero iste philosophus et confessor sit Maximus Cynicus, quem 
115 sub nominibus laudat oratione Gregorius Theologus; quique scripsit, Leste Hiero- 
nymo, insignem librum adversus Arianos, et torte alia. reliquit ingenii sui monumenta, 
atque alieubi operum inseruit. nouniüil chronologicum, ob quod ab auctore nostro una 
eum Hippolyto οἱ Epiphanioeitetur. » Verum huic conjecture ultro aseribendum non 
putamus, cam nihil apud Hieronymum , de hae Maximi seu Heronis chronologia reperia- 
tur. Prius quippe probandum esset, Heronem, qui a Cyrillo inter ehronologos citatur, 
ipsum revera fuisse Maximum 452 Cynieum; quod probatu certe nobis perquam difli- 
cile, ne dieamus impossibile, videtur. Mirum quidem non esset, quosdam Maximos, seu 
Herones philosophos et confessores, iisdem fere temporibus exstitisse; sed quod maxime 
mirandum est, Gregorium, qui in aliis, tum Athanasii, tum Cypriani encomiis, eos 5 - 
pius proprio nomine compellat, ne semel quidem in hac oratione, vel Maximum, vel He- 
ronem nominasse. Forsan igitur satius esset, Hieronymi sententie simpliciter adharere, 
quain conjecturis jugiter inhiare. 

ΤΠ. Objici etiam potest , utrum Maximus a Gregorio laudatus, idem sit ac ille ad quem 
honoritieze Athanasii et. Dasilii exstant epistolae. Quod ad Athanasium attinet, non om- 
nino assentimur nostris, qui novam sancti Doctoris Operum editionem adornarunt, illi 
siquidem hac de re sic adinonent. (70) : « Hic Maximus philosophus, ad quem epistolam 
mittit sanctus Athanasius, non alius profecto videtur esse, quam Alexandrinus ille, cujus 
laudes oratione celebrat Gregorius, cujus nomine postea suppresso, falsum Heronis no- 
men superscriptum fuisse narrat Hieronymus. » Verum, si attente perpendantur, tam 
ipsamet Athanasii epistola , tum temporis et rerum circumstantie , plura occurrent quie 
illorum sententiae minime faveant. Ac primo quidem nullum est dubium , quin iste Maxi- 
mus, in libro quem ad Athanasium misit, plurima, non tantum adversus Arianos, sed 
etiam adversus gentiles, Judcos, Manichwos aliosque hereticos, docuerit. Id ex ipsa Atha- 
nasii responsione colligitur. Fatetur enim sanctus Doctor, se, responsum dictando, ex 
ipso libro mutuari quicunque de Christi divinitate pertractat. Maximi quoque scripto 
nihil addendum arbitratur. « Satis sunt, » inquit (71), « qua ipse scripsisti. Tu aulem in- 
fideles, ἀπίστους, rile perdoce. Forte enim futurum est, ul, relieta inscitia, ad veritatis co- 
gnitionem perveniant.» Laudat insuper Maximi pietatem, doctriuam et ardens pro veritate 
studium ; quee profecto ad Cynicum nostrum referri non possunt. Deinde Athanasius ad 
Maximum suum scribebat, ut nostris visum est, anno 371, et e vivis excessit anno 373. 
Nondum autem tune ternporis pietatis larvam induerat Maximus Cynieus, eum nonnisi 
anno 319, ab exsilio redux , Constantinopoli a Gregorio exceptus fuerit. Non igitur ad Ma- 
ximum Cynicum scripsit Athanasius, ut falso putarunt ipsius editores 

IV. Multo minus difficultatis occurrit circa Maximum illum ad quem scripsit sanctus 
Basilius, Ut penitus solvatur nodus , satis erit utriusque Maximi mores et indolem ape- 
rire. Basilii Maximus fuit quidem philosophus, non Cynicus, vel e Porticu, sed Christia- 
nus, « Ex aliena radice, » inquit Basilius (71*), « ex ampla familia et illustri genere , ad 
evangelicam translatus vitam » (id est in ore sanctorum Patrum, ad monasticam vitam), 
« ratione juventutem refrenabat, carnis libidinem rationis imperio subjiciebat, et. consen - 
taneam Christiano humilitatem amplexabatur. » Tanta ipsi inerat pietas, tantum virtutis 
ac religionis studium, ut Basilius ipse, ni fuissel senio et in(irmitate gravatus, variisque 
Ecclesi? curis impeditus, ad eum visendi desiderio se contulisset. En Basilii Maximus. 
Quantum autem ab illo discrepat. Maximus 53 alter, seu Hero, quem celebravit Grego- 
rius! Iste enim, genere ZEgyplius, patria Alexandrinus, nulla sanguinis nobilitate clarus, 
licet parentes habuerit , non solum Christianos, sed etiam, si scelesto filio fides addenda 


(61) In orationis argumento. (70) Nova Athan. ed., admon. in. Epist. ad Max. 
(08) Carm. de vita sua, vers. 965. phil., tom, 1. n. 2, p. 917. 
(687) Art. Lix, p. 445 et 712. (71) H., ibid., p. 920. 


(69) Monum, Eccl. Grac., 1. M, in not., p. 640. (71*) Opp. t. 111, epist. 277, p. 421, 


1197 ORATIO XXV. — IN LAUDEM HERONIS PILLOS, 1198 


est , Christi martyres, fuit professione philosophus, non profecto Cnristianus, sed Cyni- 
eus. Nihil enim dicemus de ipsius inverecundis moribus, edacitate, ingluvie et. ignoran 
tia, de quibus Gregorius, Carmine de vita sua (12), fuse recantando pertractat, Ile 
quidem, ob turpia quiedam facinora, virgis cisus circa annum 37^, in Oasim insulam post- 
ea deportatus est; unde. post quadriennium elapsus, ac multum. vagatus, ubique scele- 
rum suorum vestigia relinquens, Constantinopolim tandem appulit anno 379. Pietatis ac 
religionis simulacro obtectus , Gregorium adit, fingitque se pro Christi nomine virgas et 
exsilium subiisse. Ipsius dolis ac simulationibus deceptus Theologus, eum amanter ex- 
ceptum , in familiarium numero aseripsit, atque istam subinde orationem in illius laude 
habuit. 

V. Mirum sane cuique videri debet, quantum Gregorius fuerit à Maximo delusus, Nam, 
si nulla alia exstarent de isto Cynico contraria monumenta, prieclare quidem de illo seu- 
tieudum foret. Sic enim exordilur orator : « Philosophum laudabo,» et, philosophiie coin- 
modis atque utilitate breviter expositis, presentem Maximum compellans, prosequitur 
(n. 2): « Huc ades, o philosophorum, imo οἱ veritatis martyrum prastantissime... Huc 
ades, adullerinie sapienti: confutator... Hue ades, qui in alieno habitu nostra profiteris... 
Huc ades, et ad mensam mvysticam propius accede... Hue ades, te coronis nostris devin- 
ciam , ac clara voce, non in media Olympia, nec in exiguo Greeeiie theatro, sed coram D»o, 
et angelis, el universo Ecclesi: ectuü victorem proclamabo. » Quis, talia audiendo, Maxi- 
mum, ut veritatis athletam, lidei clypeum , Ecclesi: columen , acerrimum erroris hostem, 
et firmissimum divinitatis propugnaculum non admiretue? Deinde Theologus (n. 3) , non 
« sanguinis, » sed « pietatis illius ac morum nobilitatem » extollit; et percurrens quasceuti- 
que pro Christo subiisse dielitarat hypoeri!a afllictiones et exsilia, eum, ut Christi marty- 
rem, et virtutum omnium exemplar auditoribus repriesentat. Verum  igznoscendus pro- 
fecto Gregorii error, in quem eo facilius lapsus est, quo ipse esset candidior. Etenim viri 
probi bonum facile credunt; ad suspicandum vero aliquid mali, segues sunt et tardiores. 
Ignoscendus, inquara, error, cujus sic Gregorium panituit, ut, non solum laudes, qui- 
bus Maxinium celebrarat, recantaverit ,. verum eliam « linguam precidendam obtule- 
rit (73), » seque ipse silentio damnaveri!, si ipsi venia denegaretur. Cieterum in hae ora- 
lioue plura interserit orator de Ecclesia persesutione sub Arianis principibus, digniora 
cerle, quam qua de Cynico celebravit. Constantinopoli dielam exeunte anuo 379 cum 
erudilis exislima'nus, 


(72) Vers. 750 et seq. (15) Carm. ae vita sua, vers. 994 et seq 


-———— 


AOT OX KE. ORATIO XXV'. 


Eic ἫἭρῶγα τὸν φιλόσοφον (14). A A5 Inlaudem Ileronis philosophi. 
A'. Τὸν φιλόσοφον ἐπαινέσομαι, xaX el χάμνω (15) I. Philosophum laudabo, tametsi corpi eger: 
τῷ σώματι " φιλόσοφον γάρ" ἐπαινέσομαι δὲ xa λίαν id enim. philosophicum est : laudabo admo- 


εἰχότως. Ὁ μὲν γὰρ φιλόσοφος, ἐγὼ 05 σοφίας θερα- 
πευτής" ὥστε μοι χαὶ πρὸς λόγον ὁ ἕπαινος, ἵν", εἰ 
μὴ τι ἄλλο, τοῦτό γε φιλοσοφήσω, τὸ θαυμάξειν φι- 
λόσοφον. Ἢ γὰρ φιλοσοφητέον, ὡς ὁ ἐμὸς λόγος, ἣ 
πιμητέον φιλοσοφίαν, εἴπερ μὴ μέλλοιμεν παντελῶς 
ἔξω τοῦ χαλοῦ πίπτειν, μηδὲ ἀλογίαν χαταχριθήσε- 
σθα: λογιχοὶ γεγονότες, xai διὰ λόγου πρὸς Λόγον 
σπεύδοντες. Φιλοσοφείτω δὲ ἡμῖν ὡς £y τῶν ἄλλων ὁ 
ἀνὴρ, τὸ ἐπαινεῖσθαι, χαὶ χαρτερείτω τὴν εὐφημίαν. 
Οὐ γὰρ ἵνα χαρισώμεθα ἐπαινεσόμεθα (ἴσμεν τοῦ 
φιλοσόφου τὸ ἀφιλότιμον, xaX πρός γξ οὐδὲν ἂν ὁ λό- 
γος προσθείη τοῖς πράγμασιν (10), ὅτε μὴ xaY τῆς 
ἀξίας ἐλαττώσῃ (17) διὰ τῆς ἀσθενείας τῆς ἑαυτοῦ), 
ἀλλ᾽ ἵν᾽ ἡμᾶς αὐτοὺς ὠφελήσωμεν. Τοῦτο γὰρ οὐχ 


* Aliasxxin: qui autem 25 erat, nunc 55.— Habita 
Constantinopoli, exeunte anno 2579. 

(14) Εἰς 'Hpora τὸν gelécogor. Sie plerique 
codices. Reg. hu addit : ᾿Αλεξανδρέα, ἐξορισθέντα 
διὰ τὴν πίστιν, xai ἐπανελθόντα μετὰ τριξτῇ χρόνον. 
Ἐῤῥέθη ἐν Κωνσταντινουπόλε: τ «In laudem Heronis 
plitosophi Alexandrini, ob lidem in exsilium missi, 
80 post triennium reversi. Dicta Constantinopoli. » 
Sic Billius vertit, quamvis in editis legatur tantum : 


dum merito. llle enim philosophus est, ego. vero 
sapienti: cultor. Ac. proinde non. incongrue hoc 
laudis munus suscipic, ut, si nihil aliud, hoe certe 
nomine philosopher, quod philosophum laudem at- 
que admirer. Aut. enim philosophiz operam dare 
oportet, ut ego censeo, aut. philosophiam honore 
complecti ; nealioqui a recto atque honesto prorsus 
excidamus, ac brute cujusdam vecordi: damnemur, 
qui rationis partieipes creati sumus , ac per ratio- 
nem ad Verbum properamus. Philosophice quoque, 
ut alia, vir hic ferat se laudari, ac virtutum suarum 
praedicationem zequo animo accipiat. Non enim ut 
ab ipso gratiam ineamus, eum laudabimus (neqne 
nos fugit, quam ob honoris cupiditate philosojlii 


Eig Ἡρῶνα τὸν φιλόσοφον ἀπὸ τῆς ἐξορίας ἐπανελ- 
θόντα " « In laudem Heronis philosophi ab exilio re- 
versi. » Cieterum in monito probavimus, non οτος 
nem, sed Maximum philosophum Cynicum in hac 
oratione a Gregorio fuisse laudatum. 

(75) Κάμνω. Coisl. 1, χάμνων. 

(16) πράγμασι. Cois!. 1 et alii, θαύματι, 
rebus. » 

(11) 'EAaz cóc y. Forte, ἐλαττώσει. Epir. 


«m ris 


1199 


S. GREGORII THEOLOGT 


1200 


hujus animus abhorreat, ae preterea. ne. cumulum A ἔτι περιφρονήσει φιλοσοφία, f, γε τὸ εὖ ποιεῖν τι τὸν 


quidem ullum rebus oratio afferret, imo etiam, ob 
imbecillitatem suam aliquid de dignitate detrahet) ; 
verum uL nobis ipsis prosimus. 106 enim philoso- 
phia non jam contemnet, ac pro nihilo putabit , 

quippe eujus hoe munus et studium sit, ut de vita 
lumana przclare 
Laus enim zelum parit : 


mereatur. Prima porro bene merendi 


ἡμέτερον βίον, ἔργον χαὶ σπούδασμα. Πρώτη δὲ τῶν 
εὐεργεσιῶν, τὸ ἐπαινεῖσθαι τὰ χαλά. Ζήλου γὰρ (18) 
ὁ ἔπαινος πρόξενος - ζῆλος δὲ, ἀρετῆς " 
μναχαριότητος - ἣ δὲ, τὸ ἄκρον τῶν E 
ὃ τείνει 


ἀρετὴ δὲ, 
ετῶν. xal πρὸς 
πᾶσα σπουδαΐου χίνησις. 


ΓΆΠῸ est, rerum honestarum. commendatio. 


zelus autem virtutem : virtus porro beatitudinem : Προ. vero. rerum expe- 


tendarum culmen est, ad quod omnis probi viri agitatio tendit. 


V. Adesdum igitur, philosophorum, addam etiam, 
veritatis martyrum, optime ae pr:estantissime. Ades- 
dum, confutator adulterinz illius sapientize, quae in 
verbis sita est, ac per lingux lenocinia velut prze- 
stigias offundit, supra hoc autem attolli nec. vult 
nec potest. Adesdum, virtute dexter, tam quae 
contemplatione, quam quz in actione versatur, qui 
in alieno habitu nostra profiteris; ae ne in alieno 
quidem fortasse, siquidem angelicum est, vestitus 
candor et splendor, cum corporea forma 455 pin- 
guntur: ad designandam, ni fallor, naturalem ip- 
sorum puritatem. Adesdum, philosophe el sapiens : 
quousque enim ille sapienti:e amor jactabitur, si 
nusquam sit sapientia ? Adesdum, canis, non impu- 
dentia, sed oris libertate; non ingluvie, sed quia in 
diem vivis; non latratu, sed boni custodia, ae vi- 
giliis pro animarum salute susceptis, atque etiam, 
juia virtutis quidem familiares ac domesticos 
mulces, alienis autem oblatras. Adesdum, ad sacra 
he, et mensam hanc mysticam, atque ad me, qui 
per hzee sacrum deificationis munus obeo, propius 
accede, ad quie sermo, et vita, et purgatio ea, que 
per erueiatus comparatur, te adducunt. Adesdum, 
1e. coronis nostris devinciam, ae clara voce, non in 
media Olympia, nec in exiguo Grieciz theatro, sed 
coram Deo, etangelis , et universo Ecclesi: coetu 
victorem proclamabo; ut qui, non pancratio, aut 
cestu, aut cursu, aut alio quodam parvo, atque ob 
parva praemia inito, certaminis genere dimicaris , 
nec ad heroum cujuspiam aut ddemonum honorem, 
quibus calamitates tantum et fabulie nominis cele- 
britatem pepererunt (hujusmodi enim sunt, qui: de 
illis honorifice prxdicantur, posteaquam in stultitize 


in 


(18) Zidov γάρ, elc. «Laus enim parit zelum. » 
Schol. : Κατὰ ταύτην τὴν ἔννοιαν, xo ἐν τῷ ἐπιτα- 
φίῳ τοῦ μεγάλου Βασιλείου φησίν" Ὧν γὰρ τοὺς ἐπαί- 
γνοὺς οἶδα, τούτων σαφῶς χαὶ τὰς ἐπιδόσεις “ « Juxta 
eamdem sententiam, in funebri quoque Basilii Magni 
oratione ait : Quorum enim novi laudes, horum 
quoque palam incrementa explorata habeo.» Mac 
ullima scholii verba reperiuntur Or. 45, n. 4. 

(19) Az εὐγιωττίας. « Per lingus lenocinia, » id 
est, « per sermonis elegantiam et illecebras. » Bill., 
€ per linguae facundiam. » 

(80) Εἴπερ IT 
Pass., (ΟΣ habent : 


etc. Reg. hu, Coisl. 
Εἴπερ Ναζ ζιραίων “μὲν ἡ ΜῊΝ 
χαὶ d τῆς χεφαλῆς χαθιέρωσις, ὧν σίδηρον ἀπῇ γα- 
γεν, ὥσπερ *aY θυσιαστηρίων, ὁ νόμος "ATYe «xm δὲ 
7 λαμπροφορία, ἬΝ elc. : zat "Siquidem coma el ca- 
pitis consecratio Nazarzorum est, a quibus, velut ab 
altari, lex ferrum amovebat, » etc. Maximus, tamet- 
δὶ Christianam religionem profiteretur, philosophi 
cum tamen habitum non exuerat, 
(81) αιδρότης. In quibusdam, λαμπρότης, 


is 


C 


B'. Δεῦρο δὴ οὖν, ὦ φιλοσόφων ἄριστε χαὶ τελεώ- 
τατε " προσθήσω δὲ, ὅτι χαὶ μαρτύρων τῆς ἀληθείας. 
Δεῦρό μοι τῆς νόθου σοφίας ἔλεγχε, τῆς ἐν λόγῳ 
χειμένης, xai δι᾽ εὐγλωττίας (79) γοητευούσης, ὑπὲρ 
δὲ τοῦτο μηδὲν διαρθῆναι, μήτε δυναμένης, phos 9ε- 
λούσης" ὁ me ΑΞ Εο 6 τὴν ἀρετὴν, ὅση τε θεωιρίας, 
xXi ὅση πράξεως " ὁ τὰ ἡμέτερα φιλοσοφῶν ἐν ἀλλο- 
τρίῳ τῷ πα αἷς πε: τάχα δὲ οὐδὲ ἀλλοτρίῳ, εἴπερ ἀγ- 
γελιχὸν (80), ἡ λαμπροφορία, καὶ 3 φαιδρότης (81), 
ὅταν τυπῶνται σωματιχῶς * σύμθολον, οἶμαι, τοῦτο 
τῆς χατὰ τὴν φύσιν αὐτῶν χαθαρότητος. Δεῦρό μοι, 
φιλόσοφε, χαὶ σοφὲ, (μέχρι γὰρ τίνος τὸ φιλεῖν σο- 
φίαν, εἰ νηδαμοῦ σοφία: ) χαὶ χύων (82), οὐ τὴν ἀν- 
αισχυντίαν, ἀλλὰ τὴν παῤῥησίαν οὐδὲ τὸ γαστρί- 
μαάργον, ἀλλὰ τὸ ἐφήμερον" οὐδὲ τὴν ὑλαχὴν, ἀλλὰ 
τὴν φυλακὴν τοῦ χαλοῦ, xal τὸ ὑπὲρ τῶν Ψυχῶν 
ἄγρυπνον, xai τὸ σαίνειν μὲν ὅσον χατ᾽ ἀρετὴν ol- 
χεῖον, ὑλαχτεῖν δὲ ὅσον ἀλλότριον. Δεῦρό μοι στῆθι 
τῶν ἱερῶν (85) πλησίον, xaX τῆς μυστικῆς ταύτης 
τραπέζης, χἀμοῦ τοῦ διὰ τούτων More e ud 
τὴν θέωσιν, οἷς σε προσάγει λόγος xaX βίος, xal ἡ διὰ 
τοῦ παθεῖν χάθαρσις. Δεῦρό σε ἀναδήσω τοῖς ἡμετέ- 
ροις στεφάνοις, χαὶ 


οὐχ ἐν 


ἀναχηρύξω λαμπρᾷ τῇ D 
Ὀλυμπίᾳ μέσῃ, οὐδὲ ἐν θεάτρῳ μιχρῷ τῇ 

οὐδὲ ἠγωνισμένον παγχράτιον, ἣ REC 
fj τι τῶν μιχρῶν ἀγωνισμάτων, xal. ἐπὶ 
μικροῖς τοῖς ἄθλοις, οὐδὲ εἰς τιμὴν ἡρώων τινὸς (8) 
7, δαιμόνων, συμφορᾷ xaX μύθῳ τετιμημένων (τοιαῦ- 


Ἑλλάδος, 


Tj δίαυλον, 


τα γὰρ ἐχείνων τὰ σεμνά τε χαὶ τίμια, χρόνον προσ- 
λαθόντα (85) τῆς ἀνοίας ἐπίχουρον, xal συνήθειαν 
ἔννομον) * ἀλλ᾽ ἐναντίον Θεοῦ, χαὶ ἀγγέλων, χαὶ παν- 
τὸς τοῦ τῆς Ἐχχλησίας πληρώματος " xo νενιχηχότα 
ψεῦδος αἱρέσεων, εἰς τιμὴν Θεοῦ ζῶντος, χαὶ τὸ πα- 


(82) Κύων. Reg. a, χύον. « Ὁ canis.» Philosophi 
cyniei sic. vocabantur, quod canum voracitatem, 
ingluviem et oblatrandi libidinem, ete., xemularen- 
tur. Cum Maximus esset cynicus, ac cynico habitu 
indueretur, utpote qui et comam aleret, et vestem 
albam gereret, opponit hie Gregorius cynicorum 
vitiis veri philosophi notas. Unde Maximus « ca- 
nis » appellatur, inquit Elias, « non ob impudentiam, 
ut canes, sed ob libertatem ; non ob ingluviem, sed 
quod in diem vivat, » etc. 

(85) Στῆθι τῶν ἱερῶν, ete. Videtur Theologus 
his verbis Cynicum hortari ad sacerdotum, cui, 
Qum vita, tum doctrina eum esse idoneum arbitra- 
batur. 

(84) Τινός. Coisl. 1, et Pass., τινῶν. 

(85) Χρόνον προσιαδόντα, etc. Billius, « Postea- 
quam temporibus ac legitimae consuetudinis auxi- 
lum assumpserunt, » Rectius quidem in prima edi- 
tione reddiderat : « Posteaquam temporis antiqui- 
tas, vimque legis obtinens consuetudo, stultitia 
opem tulit. » 


1201 
θεῖν τοῖς οἰχείοις πάθεσιν ἐχδιδάσχοντος, xai ὧν 
ἄθλον, οὐρανῶν βασιλεία, καὶ Θεὸν γενέσῆαι τοῦ πα- 
θεῖν ὑψηλότερον. 

per suos cruciatus ad subeundos cruciatus erudit, 


ORATIO XNV. — IN LAUDEM HERONIS PIHLOS. 


1202 
À patrocinium, tempus, et pro re legitima consuetis 
dinem assumpserunt) ; verum. hiaresum mendacium 
deviceris, in honorem Dei viventis, qui nos quoque 
quorum etiam certaminum — praemium, caeli regnum 


est, ac Deum effici, omni doloris seusu. subliaiorein. 


I". ᾿λλλὰ τίς ἡ ἀνάῤῥησις ; El μὲν τὴν συντομωτέ- 
pav ποθεῖτε χαὶ γνωριμωτέραν * Οὗτος τῆς ἀληθείας 
ἀγωνιστὴς ἀψευδέστατος, χαὶ τῆς Τριάδος ὑπέρμαχος 
ἄχρις αἵματος, xal τῶν διωχόντων τῷ ποιεῖν χαχῶς, 
τῷ πάσχειν προθύμως διώχτης " οὐδὲν γὰρ οὕτω νιχᾷ 
τὸν διώχοντα, ὡς προθυμία τοῦ πάσχοντος. Εἰ δὲ τὴν 
τελεωτέραν (80) xaX πλατυτέραν - Οὗτος ἄριστος μὲν 
ἐξ ἀρίστων, καὶ ἐξ εὐγενῶν εὐγενέστατος. Εὐγένειαν 
δὲ λέγω, οὐχ ἣν οἱ πολλοὶ νομίζουσιν" ἄπαγε ! Οὐ 
πρὸς ἡμῶν οὕτω θαυμάζειν (87), οὐδὲ φιλόσοφον, τὴν 
ἐχ μύθων χαὶ τάφων ἐρχομένην χαὶ πάλαι σεσηπυίας 
ὀφρύος" οὐδὲ τὴν ἐξ αἱμάτων χαὶ γραμμάτων (88) 
προσγινομένην, ἣν νύχτες (89) χαρίζοντα!, xav βασι- 
λέων ἴσως οὐδὲ εὐγενῶν χεῖρες, προστασσόντων, ὥσ- 
περ ἄλλο τι, τὴν εὐγένειαν" ἀλλ᾽ ἣν εὐσέθεια χα- 
ραχτηρίζει καὶ τρόπος, χαὶ ἡ πρὸς τὸ πρῶτον ἀγαθὸν 
ἄνοδος, ὅθεν γεγόναμεν. Ταύτης ἀπόδειξις μία τῆς 
εὐγενείας. Οὐ γὰρ ἀθλητὴς μόνον ἡμῖν ὁ γεννάδας, 
ἀλλὰ xai Ex μαρτύρων ὥστε οἴχοθεν αὐτῷ τὸ τῆς 
ἀρετῆς παράδειγμα. Πολίτης δὲ, σοφίᾳ μὲν, τῆς οἱ- 
χουμένης ἀπάσης (οὐδὲ γὰρ ἀνέχεται μιχροῖς ὅροις 
Ἰζυν:χὴ περιγράφεσθα!)" σώματι: δὲ, τῆς 'Λλεξαν- 
δρέων πόλεως, τῆς σὺν ὑμῖν (90), ἣ μεθ᾽ ὑμᾶς (91) 
εὐθέως ἀριθμουμένης " ἧς πᾶσι πάντων χρατούςης, 
θερμότης τὸ ἰδιαίτατον (93), χαὶ ταύτης τὸ χάλλι- 
στον, Χριστιανισμὸς, χαὶ ἡ περὶ τοῦτο (95) διάθεσις, 
ἐχ προαιρέσεως μὲν ἀρχομένη, τῇ 
θαιουμένη. Τῇ γὰρ εὐσεθείᾳ τὸ θερμὸν προῦ- 
χωρῆσαν, ζῆλος ἐγένετο" ζῆλος δὲ, ἀσφάλεια 
στεως. 
in eo ῥγρΟΙ ΓΙ 55᾽ ΠῚ} est, acerrimum 
atque animi proposito principium ducens, cxterum 


IIl. Quodnam autem hoc pr:conium est ? Siqui- 
dem. brevius et. notius quieritis, erit hujusmodl z 
Mic est veritatis atlilela verissimus , et. Trinitatis 
ad sanguinem usque propugnator, atque eorum, 
qui ipsum, injurize. inferendo causa, persequeban- 
tur, per patiendi alacritatem persecutor. Nihil enim 
persecutorem ita superat, ut patientis alacritas, Si 
vero perfectius et. latius postulatis, tale erit ; Ilic 
ex optimis optimus, el ex nobilibus nobilissimus. 

B Nobilitatem. autem dico, non 456 quam plerique 
existimant : absit! Non enim nostrum est, nec phi- 
losophicum, eam admirari, qua a fabulis et. sepul- 
eris, ac supercilio jampridem putreficto manat : 
nec eam, qui ex sanguinibus οἱ litteris oritur, 
quam noctes largiuntur, ac. regum ignobilium quo- 
que fortasse manus , nobilitatem , velut. quiddam 
aliud, jubentium : sed quam pietas et niores notant 
atque indicant, et ad primum illud bonum, ex quo 
originem Lraximus, ascensus. Hujus nobilitatis hoc 
unum argumentum est, Etenim. non tantum. martyr 
ipse generosus exstitit, sed. etiam ex martyribus. 
ltaque virtutis exemplum ipse domi habuit. Jam, 
quod ad civitatem attinet, si quidem sapienti ratio 
habeatur, totius orbis terrarum est civis : nee enim 
cynicismus exiguis finibus circumscribi sustinet; si 
vero corpus spectemus, Alexandria orlus est, ex 
ea nimirum civitate, quze vel cum vestra, vel certe 
statiin. post eam. numeratur : que, cum. omnibus 
rebus urbes omnes antecellat, nihil tamen tam pro- 
prium habet, quam. animorum fervorem, et, quod 


erga Christianam religionem studium , ἃ voluntate. quideni 


à natura postea. confirmatum. Animi enim fervor, 


cum ad pielatem accesseril, zelum parit : zelus autem fidei przsidium est. 


A'. Τραφεὶς 6E οὕτω xal παιδευθεὶς, ὡς εἰχὸς τὸν 
Ex τοιούτων γεγονότα xal τοιοῦτον ἐσόμενον, ἐ 
βίων (94) αἱρέσεως χαιρὸς ἐδόχει (ἣν χρηπῖδα τοῦ 
πράττειν εὖ ἣ καχῶς ἐγὼ τίθεμαι), εἶδέ (95) «t μέγα, 
xal veavtxby, xaX τῶν πολλῶν ὑψηλότερον. Τρυφὴν μὲν 
ἀτιμάζει χαὶ περιουσίαν, χαὶ δυνάστειαν πλέον, ἣ 
ποὺς ἄλλους οἱ ταῦτα προέχοντες 
πρώτην χαχοπάθειαν, τὴν 


zi iy ὡς 
τὴν μὲν ὡς 


] πενίαν, τὴν 


es 
"E 
4d 
[2] 
τος 
(a 
"Eu 
D 
δ᾽ 
- 
Lu 


διὰ τέλους παραμένε: τοῖς ἔχουσι. Φιλο- 
τὴν δέσποιναν τῶν παθῶν χαὶ 


νεανιχῶς, χαὶ ἀπὸ τῆς ὕλης τέ- 


(80) TeAeorépar. In nonnullis, τελεωτέραν τε. 

(87) Θαυμάζειν". Coisl. 1, φιλοσοφεῖν. . 

(88) Γραμμάτων. «Literis.» Hic observare ju- 
vat, Inter varias nobilitatis species, eam a Grego- 
rio numerari, quis principum favore et diplomati- 
bus eomparatur. ] 

(89) Νύχτες. Schol. : Νυχτερινα: σωμάτων συνου- 
σίαι. 


IV. Enimvero cum ita, ut eum decebat, qui tali- 
bus ortus, ac talis futurus erat, educatus institu- 
tusque fuisset, jamque tempus postulare videretur, 
ut cerium sibi vite genus constitueret (quod ego 
tanti momenti esse duco, ul totius vite, vcl recte, 
vel male traducendz fundamentum | in eo positum 
esse putem), majus quiddam atque excelsius, quam 
vulgus soleat, animo agitare coepit. Delicias enim, 
eL opes, et potentiam magis aspernatur, quam alios 
aspernari solent ii, qui his rebus excellunt. Ac de- 
licias quidem, ut primam z:erumnam et afflictionem, 

q ; Ulp 
opes aulem, ul. extremam. paupertatem, potentiam 
vero, ut summam imbecillitatem despicit, atque 
amolitur. Neque enim quidquam boni nomen obti- 

(90) Ὑμῖν. Sie Reg. bm, Coisl. 4, Elias et Com- 
bef. Ita legit Billius. In ed., ἡ μῖν, . 

(91) Μεθ" ὑμᾶς. Sic Reg. bin, et Coisl. 1. In ed.; 
ἡμᾶς, . 

(92) Ἰδιαίτατον. Coisl. 1, ἰδιότατον. 

(95) Τοῦτο. Coisl. 1, τούτου. 

(91) Βέων. Forte, βίου. Epi. 


(95) Εἶδε. Reg. Cypr., ἴδε, « vide, » ete, 


1205 . GREG 


nere posse statuebat, quod dominos suos haudqua- A : 


quam ineliores, imo etiam persepe deteriores elli- 
ceret, nec constauter cum his, a quibus possidetur, 
maneret, Philosophiam autem perturbationum ani- 
mi dominam sibi proficit, strenueque ad virtutem 
contendit, atque, antequam a corporis mole disjun- 
gatur, a corporis mole sese abscindit, ac. supra ea, 
quis oculis cernuntur, &5'7 assurgit, totum sese, 
indolis magnitudine, ae voluntatis generositate, 
rebus firmis et stabilibus addicens. Posteaquam ita 
animo constituit, id ne quidem in deliberationem 
admisit, utram potius philosophiam sequeretur, 
externamque ac profanam , atque in philosophi:e 
habitu et obtentu veritatis umbras assimulantem, 
2n vero nostram, humilem illam quidem in specie 
et abjectam, e:eterum in oceulto sublimem, atque ad 
Deum ducentem ; verum nostram omnibus, ut. ita 
dicam, suffraeiis statim eligit, nequaquam passus 
mentem suam ad deteriora transversam agi, aut 
compte orationis elegantia distrahi , ob quam ii, 
qui gentilium placita profitentur, animos attollunt. 


TITEOLOGI 1201 

νεται, πρὶν διαζευχθῆναι (90) τῆς ὕλης “ καὶ τῶν 
[: X "ne 

ὁρωμένων χατεξανίοταται, μεγέθει φύσεως χαὶ mpo- 


αἱρέσεως εὐγενείᾳ, τοῖς ἑστῶσι προσθέμενος. Ἐπειδὴ 
οὕτω διενοήθη, τοῦτο μὲν οὐδὲ βουλῆς ἠξίωσε, ποτέ- 
pav δεῖ τῶν φιλοσοφιῶν ἑλέσθαι μᾶλλον, τὴν ἔξω xal 
παίζουσαν τὰς τῆς ἀληθείας σχιὰς ἐν τῷ τῆς φιλοσο- 
φίας σχήματι χαὶ προθλήματι, ἣ τὴν (97) ἡμετέραν 
χαὶ ταπεινὴν μὲν τῷ φαινομένῳ, ὑψηλὴν δὲ τῷ χρυ- 


πτομένῳ, xal πρὸς Θεὸν ἄγουσαν " ἀλλὰ πάσαις ψή- 
φοις αἱρεῖται τὴν ἡμετέραν, μηδὲν ὅλως ἐπὶ τὰ χείρω 
παρατραπεὶς τὴν διάνοιαν, μηδὲ ὑπὸ τῆς τῶν ᾿ γων 


χομψείας παρασυρεὶς, f| μέγα φρονοῦσιν (98) οἱ τὰ 
Ἑλλήνων φιλοσοφοῦντες. 

φεῖ, γνῶναι τῶν ἡμετέρων (99) ὁδῶν τὴν αἱρετωτέραν 
τε χαὶ λυσιτελεστέραν ἐπίσης αὐτῷ τε xal πᾶσι Χρι- 
στιανοῖς. Πανταχοῦ γὰρ τῷ xa0' ἑαυτὸν χαὶ τὸν χοι- 
νὸν συλλαμόάνειν, ψυχῆς εἶναι τελεωτάτης τε xat φι- 
λοσοφωτάτης ἐνόμιζεν. Οὐδὲ γὰρ ἑαυτῷ γεγενῆ- 
σθαι (1) μόνον ἕχαστον ἡμῶν, ἀλλὰ xot πᾶσιν, ὅσοι 
τῆς αὐτῆς μετέχουσι φύσεως, χαὶ παρὰ τοῦ αὐτοῦ, 
xai ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς γεγόνασιν. 


Ἐχεῖνο ὃΣ πρῶτον φιλοσο- 


Hoe autem primum philosophatur, ut, ex duobus nostis vit generibus, utrum pr:zestantius sit, at- 


que, et sibi, 


et omnibus Christianis fructuosius , intelligat. Etenim  perfectissimi ae 


sapientissimi 


animi esse judicabat, privatze utilitatis eum. publieis commodis conjunetam habere rationem. Neque 
*nim quemquam nostrum sibi soli natum esse, sed omnibus etiam, qui ejusdem naturx participes 


?unt ; 

V. Cum autem privatam vitam et solitariam, 
atque a vulgi commercio semotam et alienam, ma- 
gnam quidem et praeclaram, atque humanis rebus 
sublimiorem esse videret, cxterum intra eos, qui 
hoc vità genere cum laude fungerentur, defixam 
esse, atque charitatis communionem et humanitatem 
repudiare, quam in prestantissimarum virtutum 
numero esse sciebat; idque pr:terea incommodi 
habere, quod eorum virtus, qui sic viverent, ex- 
plorari non posset, quippe quie nee in rebus geren- 
dis exercerelur, nec cum aliis in 
veniret: eam contra 


comparationem 
, Que hominum societate et 
frequentia gaudet, preterquam) quod multa quoti- 
die occurrunt, in quibus virtutis sud periculum 
facere queat, ad multorum utilitatem etiam esse 
diffusam, atque ad divinam dispensationem prope 
accedere, quz? universam. rerum molem condidit, 


amicitizeque vinculis constrinxit, genusque nostrum p 


propter vitii aecessum a bono deturbatum atque 
dejectum, per familiaritatem illam vitzeque consue- 
wdinem, quam nobiscum habuit, ad pristinam 
diguitatem revocavit: hac, inquam, cum animo 
volveret ac perpenderet, 


ferunt, fastum 2tque insolentiam reprimere 45& opere pretium 


(960) Πρὶν" διαζευχθῆναι. Wo Reg., et Colb. plu- 
res, Coisl. 1 et 2, Or. 1, Par., Pass. « A terrenis se 
abscindit, ante disjunctionem ἃ corpore.» Deest 
πρίν» in edit. 

(91) Ἢ τήν. 
Deest 5 in edit, 

(98) *H μέγα φρογοῦσιν. Sic Or. 2, et Pass. De- 
gin edit: 

à) Tov ἡμετέρων". Sic Weg 
Deest τῶν in edit. 


Sic tres Reg., duo Coisl., et Or. 4 


», bm, Or. 1, Pass. 


atque ab eodem , et ad eadem procreati sunt. 


Ε΄. Ὁρῶν δὲ τὸν μὲν ἐρημιχὸν βίον xav ἰδιάζοντα, 
χαὶ τῶν πολλῶν ἔχφυλον, χαὺ ἀλλότριον, μέγαν μὲν 
χαὶ ὑψηλὸν, xai ὑπὲρ τὰ ἀνθρώπινα, μέχρις αὐτῶν 
δὲ μόνων τῶν κατορθούντων ἱστάμενον, xoi τὸ τῆς 
ἀγάπης χοινωνιχὸν (2) χαὺ φιλάνθρωπον ἁπαρνούμε- 
νον, ἣν ἐν πρώτοις εἶνα; τῶν ἐπαινουμένων ἐγίνω- 
σχε" πρὸς δὲ χαὶ ἀδοχίμαστον, ὡς οὔτε ἐν τοῖς πρά- 
γμᾶσι γυμναζόμενον, οὔτε ἄλλοις παραμετρούμενον * 
πὸ δὲ χοινωνιχὸν xaX ἐπίμιχτον, πρὸς τῇ βασάνῳ τῆς 
χαὶ θείας 
χαὶ 


τερον γένος ἐχπεσὸν 


ἀρετῆς, ἔτι καὶ εἰς τοὺς πολλοὺς διατεῖνον, 
οἰχονομίας ἐγγὺς (9), ἣ xaX πεποίηχε τὸ πᾶν, 
φιλίᾳ (A) συνέδησε, xoi τὸ ἣμέ 
ποῦ χαλοῦ διὰ τὴν ἐπεισελθοῦσαν χαχίαν, £x τῆς 
πρὸς ἡμᾶς ἐπιμιξίας xol ὁμιλίας πάλιν ἀνεχαλέσατο" 
ταῦτα. διανοηθείς τε xoY διελόμενος (5), xo ἅμα τὸν 
Ἑλληνιχὸν pus xoAása τῶν χαλῶν εἶναι νομίσας, 
Y τῇ ὑπήνῃ τὸ σεμνὸν ὑποδύονται (0)* 
τὴν φιλοσοφίαν μεταχειρίζε- 
ίνων ἀλαζονείας, 


οἱ τῷ τρίόων! xa. 
τί ποιεῖ, χαὶ πῶς 
ται; Μέσην τινὰ χωρεῖ 

Y τῆς ἡμετέρας σοφίας, χαὶ τῶν μὲν τὸ σχήμα καὶ 


λήθειαν χαὶ τὸ ὕψος φιλο- 


τῆς τε ἔχε 
χα 
ws 


τὴν et 
τὴν QUOI ἡμῶν δὲ τὴν 


σοφεῖ 


φει. 


simulque Griecorum, qui pallio et promissa barba, gravitatis speciem prz se 


esse censeret: quidnam facit, οἱ 


(1) Γεγεν ἤσθαι. Duo Reg., γεγεννησθαι. 

(2) Koucowixér. Weg. Cypr. addit, xat 
χτον, € mistamque charitatis societatem. » 

. (5) Ἐγγύς. Fagss addit, ἦχον. 

(4) di. lig. Or. 4, φιλανθρωπίᾳ, « humanitate. » 

(5) Kal διε. Ἰόμενος. Sic quatuor Colb., duo 
Coisl., Or. 4, Pass., Hervag., etc. In. ed., zat &v- 
ελόμενος. 

(6) Ὑποδύογνται. Pass., ἀποδύονται. 


ἐπιμι- 


1205 ! 


ORATIO NXV, — IN LAUDEM HERONIS PHILOS. 


1206 


* . . " 1 " 
q onam pacto philosophiam tractat? Medius quodammodo inter illorum. vanitatem, et nostratn sa- 
pie itiam incedit, atque illorum quidem habitum et larvam, nostrorum autem veritatem et sublimita- 


tem. profitetur. 
Q'. Διὰ τοῦτο Περιπάτους μὲν, xai ᾿Αχαδημίας, 
xaX τὴν σεμνὴν Στοὰν, xai τὸ αὐτόματον '᾿Ἐπιχούρονυ 
μετὰ τῶν ἀτόμων χαὶ τῆς ἡδονῆς, ἐρίῳ στέψας (7), 
ὥς τις ἐχείνων τὸν ποιητὴν (8), ὡς ποῤῥωτάτω πέμ- 
πει xai ἀποχρούεται. Κυνιχῆς δὲ, τὸ μὲν ἄθεον δια- 
πτύσας, τὸ δὲ ἀπέριττον ἐπαινέσας, τοῦτό ἐστιν ὃ νῦν 
ὁρᾶτε (9), κύων χατὰ τῶν ὄντως χυνῶν, χαὶ φιλόπο- 
φος χατὰ τῶν ἀσόφων, χαὶ Χριστιανὸς ὑπὲρ πάν- 
των, χαὶ νιχῶν τὴν μὲν ἐχείνων αὐθάδειαν τῇ τοῦ 
σχήματος ὁμοιότητι, τῶν δὲ παρ᾽ ἡμῖν ἔστιν ὧν τὴν 
ἀπειροχαλίαν τῇ χαινότητι τοῦ ἐνδύματος, δειχνὺς, 
ὅτι μὴ ἐν μικροῖς τὸ εὐσεδὲς, μηδὲ ἐν τῷ χατηφεῖ τ 
φιλόσοφον, ἀλλ᾽ ἐν ψυχῆς στεῤῥότητι χαὶ διανοίας 
χαθαρότητι, xai γνησίᾳ τῇ πρὸς τὸ χαλὸν νεύσει, 
ὅπως ἂν τοῦ σχήματος ἔχωμεν, χαὶ οἴστισιν ἂν ὁμι- 
λῶμεν, εἴτε ἡμῖν αὐτοῖς μόνοις συστέλλοντες τὸν νοῦν 
ἀπὸ ; «oig (10) πολλοῖς τε χαὶ 
ὁμοφύλοις ἰδιάζοντες ἐν τῷ χοινῷ, καὶ φιλοσοφοῦντες 
ἐν οὐ φιλοσοφοῦσιν (ὡς ἡ Nos χιθωτὸς ἐχείνη, ἐν xa- 
ταχλυσμῷ χαταχλυσμοῦ (11) χουφοτέρα" χαὶ ἡ τοῦ 
ὄρους βάτος, ἣν xaioy τὸ πῦρ οὐ χατέχαιε, τὸ μέγα 
Μωῦσέως ὅραμα [13]}, οὔτε 
ποῖς πολλοῖς, οὗ μᾶλλόν γε «oig παίουσι, 
χαὶ δι᾽ ἑαυτῶν τοὺς ἄλλους βελτίους ποιοῦντες εἰς δύ- 
ναμιν. Ταύτης καρπὸς τῆς φιλοσοφίας, οὐ λόγῳ (14) 
πλαττόμεναι πόλεις (σχινδαψοί τινες, 6 φασι, 
χαὶ τραγέλαφοι (15), ἃ γλῶσσα μόνη συντίθησιν) * 
οὐδὲ χατηγορίαι τινὲς, xal ἀναλύσεις, χαὶ μέξεις" 
οὐδὲ συμθάματα (10) χαὶ παρασυμθάματα, xa 


τῶν αἰσθήσεων, εἴτε 


αὐτοί τι (15) πάσχοντες 


τῆς 
Προνοίας ἐπινοούμενα. Ταῦτα μὲν γὰρ αὐτῷ δευτέ- 
ρου λόγου χαὶ πάρεργα, χαὶ τοσοῦτον παιζόμενα (17), 
ὅσον μὴ παίζεσθα: παρὰ τῶν εἰδέναι προσποιουμέ- 
νων. 


μεναι, οὐδὲ ἀστέρων πλοχαὶ χαὶ σχήματα χατὰ 


A. VI. Quamoprem Peripateticorum scholas, et Aca 
demias, et. venerandam Stoam , et Epicuri casum 
ac temeritatem una cum atomis οἱ voluptate, €o- 
rena lanea. cingens (quemadmodum quidam ipsorum 
poetam ornavit), quam longissime ablegat et repellit. 
Cynicae autem secte, impietatem quidem et numis 
nis contemptum | exsecratus, frugalitatem. autem 
laudibus prosecutus, hoc est quod. cernitis, canis 
adversus veros canes, et. philosophus. adversus in- 
sipientes, et Christianus ad bene de omnibus me- 
rendum paratus, atque illorum quidem arrogantiam 
per habitus similitudinem, nonnullorum autem ex 
nostris ineptiain per vestis novitatem refutans : 
illud scilicet. ostendens, nec pietatem in exiguis 
rebus, nec philosophiam in vultus tristitia, verum 
in animi firmitate ae mentis puritate, sinceraque 
ad bonum propensione consistere : nihil referre, 
quo habitu simus, et cum quibus consuetudinem 
habeamus, modo nos ita. comparemus, ut sive soli 
simus , mentem a sensibus contrahamus, sive cum 
aliis versemur, in communi hominum ceetu tan- 
quam in secreto vivamus, atque inter eos qui minime 
philosophantur, philosophi: studia colamus. Et 
quemadmodum arca illa Noe **, quie in diluvio vim 
diluvii evasit ; atque ingens illud Moysis spectacu- 
lum, hec est, ille montis rubus **, quem ignis urens 
non perurebat, eodem modo nos quoque, nec ex 
vulgi contagione detrimentum ullum contrahamus, 
quemadinodum nec adamas ab iis, ἃ quibus per- 
cutitur,et pro virili nostra curemus, ut alii per nos 
meliores efficiantur. Hujus philosophie fructus, non 
sermone Ποῖ civitates (scindapsi quidam, ut. ipsi 
aiunt, et tragelaphi, qu: lingua sola construit), nec 
categorie quedam et. analyses, ae mistiones, nec 
symbamata et parasymbarnata, et argutatrix sapieu- 


tia, nec lineze quaedam nusquam exsistentes, nec siderum nexus, et figure 4459 adversus Dei provi- 
dentiam excogitate. Hzc enim ille secundo loco semper habuit, obiterque ac. velut. per ludum  atti- 
git, haetenusque duntaxat, ne ab illis, qui. se earum rerum scientiam tenere profitentur, illudi at*ue 


exagitari posset. 
* Gen, vi, 14. 5 ἔχου. 1I, «. 


(7) Ecévrac. "Or. 1, et. Pass., στεφανώσας. Addi 
possel, xai μύρῳ ἀλείψας, « et unguento ungens. » 
Utriusque enim coron, el c impositionis eL un- 
ctionis» meminit Plato, lib, im De republ. 

(8) "Qc τις ἐχείνγων τὸν ποιητήν. « Ut quidam 
ipsorum. poetam ornavit, » Plato ipse est, qui Ho- 
merum, ne juvenibus noxius et exitiosus esset, lana 
coronari et. dimilti. statuit. Hac similitudine utitur 
Gregorius, ut sublimem Maximi philosophiam ex- 
tollat, qui, scholas Peripateticorum, Academicorum, 
Stoicorum et. Epicuri corona lanea cingens, quam 
longissime ablegat et repellit. 

(9) 'Opaze. Or. 1, ὁρᾶται. 

(10) Εἴτε τοῖς. In nonnullis, εἴτ σὺν τοῖς. 

(M) Καταχιυσμᾷ, καταχιυσμοῦ. Sic Regii et 
Colbertiui plures, Coisl. 1 et 2, etc. ln ed. deest xaza- 
χλυσμοῦ. 

(12) “οραμα. Coisl. 1, θέαμα. 

(15) Αὐτοί τι. Sic quatuor Colb., duo Coisl., 
Pass., ete. Sie etiam habet Hervag., ad cuius mar- 
ginem scripsit Billius : forte. αὐτόν zt. 


΄ 


14) Οὐ Ace, οἷο, Hie Platonem carpit, qui lib. 


p !! De rep. sermone civitatrem construxit, 
(15) Σχινγδανγροί ... zpayéAazor. Apollonii inter- 


pres tradit seindapsum esse plante genus, quod 
apud Nyssum in India nascitur. Cum. antem haze 
lanta nusquam alibi reperiatur, putat Gregorius, 
ane vocem inanem esse, et nihil significare, Tra- 
gelaphus vero, est animal ex hirco et cervo conlla 
tum, quod etiam a multis nunquam exstitisse ere- 
ditur. De tragelapho tamen mentio est in Deute- 
ron. xiv, 5; et in libro Job, juxta Septuaginta, 
xxxi, 4. 

(16) Συμέάματα, etc. Propositiones, quz sensum 
integrum elliciunt, «symbamata» vocantur; qua 
vero sensum integrum non elliciunt, « parasymba- 
mata.» Alludit. Gregorius ad Chrysippum, quem, 
inter alios, Lucianus in dialogo De auctione plio- 
sophorum irridet, et stulta. ipsorum dogmata, 91- 
que in verbis novandis curiositatem deridendam 
propinat. 


(M1) Παιζόμεναι. Or., παίζοντα. — 


1221 


S. GREGORII THEOLOGI 


1208 


Vll. Quodnam autem fuit primarium et anti- A Ζ'. Τί δὲ τὸ πρῶτον xai σπουδαζόμενον ; Ἢ πρὸς 


quissimum ipsius studium? Pro jure et : quo cum 
praesidibus expostulare, apud reges sermonis li- 
bertatem. adhibere , quemadmodum eximius ille 
David, qui loquebatur in conspectu. regum, et non 
confundebatur *^, popularis turbze. fluctuum | instar 
agitat stoliditatem | compescere ,  ferocientium, 
procerum licentiam, domorum inter se dissiden- 
tium morbum, indoctorum rusticitatem , doctorum 
arrogantiam , divitias insolenter sese efferentes, 
saturitatem pelulanter et contumeliose se geren- 
tem, paupertatem ad. maleficia proclivem, iracun- 
diam precipitem , ac. rationem secum efferentem, 
voluptatem modum excedentem, risum petulantem, 
mroris anxietatem coercere, juventutis inconstan- 
iam, senectutis ignaviam, animique imbecillitatem, 
viduitatis solitudinem, orbitatis desperationem com- 
primere. Hxc vero nonne syllogismis, et lineis, et 
hianti in stellis obtutui multum anteponet, quisquis 
mente sana fuerit? lllud secum reputans, quod si 
ad syllogismorum conclusionem, vel ad geoinetriam, 
aut astronomiam, omnes studium suum atque ope- 
ram contulerint, nihil ea res vit: human: profu- 
lura sit, quin potius omnia dissolvi ae labefactari 
necesse erit: contra si ea officia, quie a me com- 
"emorata sunt, de medio sublata fuerint, summa 
omnium rerum perturbatio et confusio sit. Hzc 
quanto Antisthenis vanitate, et Diogenis ingluvie, 
οὐ communi Cratetis matrimonio, sublimiora et 
nominis eorum reverentiam his quoque parcamus, 


ἄρχοντας διχαιολογία, ἣ πρὸς βασιλεῖς (18) παῤῥη- 
σία, xarà τὸν θεῖον Δαδὶδ λαλοῦντα ἐναντίον βατσι- 
λέων χαὶ μὴ αἰσχυνόμενον, δήμων ἀλογίαν συστεῖλαι 
χυμαινομένων, δυναστῶν ἐξουσίαν ἀγριαινόντων, οἵ- 
χων ἀῤῥωστίαν στασιαζόντων, ἀπαιδεύτων ἀγροιχίαν, 
πεπαιδευμένων ἀλαζονείαν, πλοῦτον ἐπαιρόμενον, 
χόρον ὑθρίζοντα, πενίαν χαχουργοῦσαν, θυμὸν ἐχ- 
φερόμενον xaX τὸν λογισμὸν (19) ἐχφέροντα, ἡδονῆς 
ἀμετρίαν, γέλωτος ἀχρασίαν, λύπης ἀδημονίαν παῦ- 
σαι, νεότητος ἀνωμαλίαν, γήρως μιχροψυχίαν, 
χηρείας ἐρημίαν, ὀρφανίας ἀπόγνωσιν. Ταῦτα 
τῶν συλλογισμῶν χαὶ τῶν γραμμῶν, χαὶ τοῦ χε- 
χηνέναι πρὸς τοὺς ἀστέρας, ἄρ᾽ οὐ μαχρῷ προ- 
τιμήσει τις εὖ φρονῶν ; ἐχεῖνο ἐνθυμηθεὶς, ὅτι 


D συναγόντων μὲν πάντων, ἣ γεωμετρούντων, ἣ ἀστρο- 


νομούντων, οὐδὲν ἂν ὁ βίος ἡμῶν παρὰ τοῦτο ὠφελη- 
θείη, ὅτι μὴ xal τὰ πάντα λυθήσεται " τούτων δὲ ὧν 
εἶπον ἀναιρουμένων, ἀταξία τὸ πᾶν χαὶ σύγχυσις. 
Ταῦτα τῆς ᾿ΔΑντισθένους ἀλαζονείας, χαὶ τῆς Διογέ- 
νους ὀψοφαγίας, χαὶ τῆς Κράτητος χοινογαμίας, τί 
χρὴ λέγειν ὄσῳ χρείττω χαὶ ὑψηλότερα; Πλὴν φειδό- 
μεθα (20) χἀχείνων αἰδοῖ τῆς προσηγορίας, ἵνα τι τοῦ 
ἀνδρὸς ἀπολαύσωσιν. Ἡμεῖς δὲ, ἵνα (21) τὰ ἐν μέσῳ 
συνέλωμεν, τὸ σῶφρον, τὸ ἐγχρατὲς, τὸ ἄτυφον, τὸ 
ἐπίχαρι, τὸ χοινωνιχὸν, τὸ φιλάνθρωπον, τἄλλα οἷς 
ὑπὲρ ἅπαντας ὁ ἀνὴρ, ἐπὶ τὸ τελευταῖον μὲν τῇ τάξει, 
πρῶτον δὲ τῇ δυνάμει τρεψόμεθα (22). 

prostantiora sint, quid dicere attinet? Verum ob 
ut nonnullum ipsi quoque fructum ex hujus viri 


philosophia capiant. Nos autem, ut media incidamus, pudicitiam nempe, continentiam, modestiam, 


morum suavitatem , affabilitatem, humanitatem, ceterasque virtutes, quibus ipse 


mortales onrnes 


superat, ad id, quod ordine quidem prostremum, dignitate autem et facultate principem locum ob- 


εἰμ δῖ, orationem convertamus. 


VII. Fuit quondam illud tempus, cum ab hz:re- Ε΄. Ἦν (2 


sum procellis tranquilla omnia habebamus, cum 
videlicet Simones, et Marciones, 460 et Valenti- 
niani,et Basilid:e, et Cerdones, Cerinthi etiam, et 
Carpocrates, atque ommes illorum nugx ac pre- 
stigi:, posteaquam rerum omnium Deum per- 
diuturno tempore secuissent, bellumque pro Bono 
»dversus Creatorem gessissent, suomet tandem, ut 
oquum erat, profundo absorptze, ac silentio traditae 
fuerunt. Nam Montani quoque malus spiritus, et 
Manis tenebrze, et Novati temeritas, aut puritas, et 
Sabellii mala monarchix assertio, cesserant, sese- 
que subduxerant, altera nimirum in contrariam 


*5 Psal, cxviit, 46. 


(18) Βασιλεῖς. Pass., βασιλέας. ἢ 

(49) Τὸν “λογισμόν. Coisl. 1, et Or. 1, τῶν λογι- 
σμῶν. 

(20) Φειδόμεθα. Or. 1, et Combef., φειδώμεθα. 
la legit Billius. 

(21) Ἵνα. Deest in Reg. bm... 

(22) Τρεψόμεθω. Combef., τρεψώμενα. — 

(25) "Hr. « Fuit. » Sic Combef. In ed., ty. 

(24) Ἐπὶ πιϊεῖστον. Weg. a, xoi ἐπὶ πλεῖστον. 

(25) Βυθῷ xal τῇ σιγῇ. « Profundo ac silentio. » 
Sie enim Latine sonant he voces. Plures hzretici, 
ac praecipue Valentinus, « Bytho» et «Sig» inter 
Aonas suos, prímas tribuebant. Unde Tertullianus 


5) ὅτε γαλήνην εἴχομεν ἀπὸ τῶν αἱρέ- 
σεων, ἡνίκα Σίμωνες μὲν, καὶ Μαρχίωνες, Οὐαλεν- 
πἴνοί τέ τινες, χαὶ Βασιλεῖδαι, xaX Κέρδωνες, Κήριν- 
θοί τε χαὶ Καρποχράτεις, χαὶ πᾶσα ἡ περὶ ἐχείνους 
φλυαρία τε χαὶ τερατεία, ἐπὶ πλεῖστον (24) τὸν τῶν 
ὅλων Θεὸν τεμόντες, χαὶ ὑπὲρ τοῦ ᾿Αγαθοῦ τῷ Δη- 
μιουργῷ 
ἑαυτῶν βυθῷ καὶ τῇ σιγῇ (25) παραδοθέντες, 
ἣν ἄξιον. Μοντανοῦ δὲ τὸ πονηρὸν πνεῦμα; xo τὸ 


πολεμήσαντες, ἔπειτα χατεπόθησαν τῷ 
ὥσπερ 


Μανοῦ σχότος, χαὶ ἣ Νανάτου θρασύτης, ἣ χαθαρό- 
τῆς, Σαθελλίου τε ἡ χαχὴ συνηγορία τῆς μοναρχίας 
εἶξε, xai ὑπεχώρησεν, fj μὲν εἰς ἀντίπαλον (26) μοῖ- 
Qa» ἀποχριθεῖσα, ἡ δὲ xal πάντη περιφρονηθεῖσα 


D Valentini stuporem notat, quod «Byti » nomen de- 


disset illi, quem in sublimi loco sedere diceret. 
Gregorius etiam, ad illorum nomina festive allu- 
dens, ait, h»c. errorum monstra « profundo et si- 
lentio » tradita fuisse. í ; 

(20) Εἰς àrcízaAcr, et. Schol. : Τὴν Νούατου, 
οἵμαι; λέγει αἵρεσιν, ὥσπερ xoi ἡ πεῖρα ἕως τοῦ 
νῦν δείχνυσι - « Novati haeresim, ut opinor, signili- 
cal, quemadmodum huc usque experientia probat. » 
Quid Gregorius et Scholiastes velint, liquido non 
patet, Num intelligunt, contrariam in partem, ac 
in mitiorem disciplinam mutatam fuisse Novati se- 
veritatem ? Supererant enim tunc temporis Coustan- 


1209 


ORATIO NXV, — IN LAUDEM HERONIS PIHLOS. 


1210 


x3 παραῤῥιφεῖσα διὰ τὸ ἀσθενές " ἄλλο δὲ οὐδὲν A partem secreta, altera prorsus etiam ob ipsius im- 


παρελύπει τὴν "ExxAncíav. Οἱ γὰρ διωγμοὶ xal λαμ- 
προτέραν αὐτὴν ἐποίουν τοῖς πάθεσιν. Οὐ πολὺ τὸ ἐν 
μέσῳ, xal δευτέρα ζάλη χατὰ τῆς Ἐχχλησίας ἐγείρε- 
ται, ὁ τυφὼν τῆς ἀδιχίας, τὸ πλήρωμα τῆς ἀσεθδείας, 
ὁλεγεὼν τῶν πνευμάτων, ἡ ἀντίχριστος γλῶσσα, ὁ 
ἀδικίαν εἰς τὸ ὕψος λαλήσας νοῦς, ἡ χατατομὴ τῆς 
θεότητος " οὗ δεινὴ μὲν ἡ ἐγχείρησις, δεινοτέρα δὲ ἡ 
τελευτὴ, xal τῆς (27) Ἰούδα προδοσίας ἀξία, ἣν 
ἐχεῖνος χατὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐτόλμησεν, λρειος, 
ὁ χαλῶς μετὰ τῆς μανίας ὀνομαζόμενος. Οὗτος ἀπὸ 
τῆς ᾿Αλεξανδρέων ἀρξάμενος πόλεως, χἀχεῖ τὸ δεινὸν 
ἐχμελετήσας (98), ἔπειτα, ὥσπερ τις ἀγρία φλὸξ, 
ἀπὸ μιχροῦ τοῦ σπινθῆρος τὸ πολὺ τῆς οἰχουμένης 
ἐπιδραμὼν, ὑπὸ τῶν Πατέρων ἡμῶν χαταλύεται, xal 
ποῦ εὐσεθοῦς ἀριθμοῦ τοῦ τότε χαταλαθόντος τὴν 
Νίκαιαν, xai εἴσω περιγραπτῶν ὅρων τε xal ῥημά- 
τῶν τὴν θεολογίαν στήσαντος. 


becillitatem contempta. atque. projecta, Nee vero 
quidquam aliud Ecclesize molestiam exhibebat. Nam 
persecutiones illustriorem quoque ipsam spleudi- 
dioremque per supplicia reddebant. Non multum 
autem temporis intercessit, cum altera tempestas 
adversus Ecclesiam excitatur, id est, ille injustitia 
turbo, illud. impietatis complementum , illa spiri- 
tuum legio ", illa Christi adversaria lingua, illa 
iniquitatem. in. excelsum locuta mens "5, ille divini- 
tatis sector, cujus gravis quidem et horrendus co- 
natus, gravior autem magisque horrenda mors, «1 
Jud: proditione digna, quam ille adversus nostr:e 
salutis auctorem moliri ae. perpetrare. non dubita - 
vit, Arius, inquam, a furore pulchre nomen habens. 
llic cum ab Mbsendrina civitate initium duxissel, 
illieque. pestiferum dogma in se concepisset, ac 


B deinde, immitis cujusdam ct rapidze flamme. instar, 


ab exigua scintilla magnam orbis terrarum partem percurrisset, tandem a Patribus nostris, pioque 
illo numero, qui tum Nic:am se contulit, certisque finibus 2€ verbis divinitatis doctrinam circum- 


scripsit, oppressus et exstinctus est, 

Θ΄. Πάλιν πονηρὰ βασιλεία (29), xaX πάλιν ἀναζῇ (30) 
τὸ χαχὸν, χαὶ ὥσπερ τὰ ὕπουλα τῶν τραυμάτων 
ἀναστομοῦται χαὶ ἀναῤῥήγνυται. Καὶ λύχο: βα- 
ρεῖς, ἄλλος ἄλλοθεν διαλαθόντες ἡμᾶς, τὴν Ἐχχλη- 
αν σπαράττουσιν. Ἱερεῖς τε χατὰ ἱερέων ἐξοπλι- 

ντες, xal δῆμοι δήμοις ἐπιμανέντες " χαὶ βασι- 
ἀσεθείᾳ διδοὺς παῤῥησίαν, χαὶ xa 
νομοθετῶν (51)* χαὶ οἱ μήτε ἄνδρες, μῆτε γυ- 
, παρ᾽ αὐτῷ δυναστεύοντες. Τίς ἂν τὰ 
χαχὰ πρὸς ἀξίαν ἐχτραγῳδήσειε ; τὰς 
μεύσεις, τὰς ἀτιμίας, τὰς ἐπὶ τῆς ἐρημίας συν- 
ἀξεις, μυριάδων ὅλων xaX πόλεων ὑπαιθρίων ταλαιπὼω- 


n 


a 
S 


e 
c 
(0. 


co » 
e. ὦ 
nn 


ἢ 


Ἢ] 
ow 


x 
5] 
P7] 
bi 
LA] 


ρουμένων, χαὶ ὑετοῖς xal χειμῶσι πιεζομένων ; τὰς 
ἐντεῦθεν ἐπαναστάσεις (οὐδὲ γὰρ τὴν ἐρημίαν εἶχον 
ἀκίνδυνον) ; τὰ ἔτι τούτων χαλεπώτερα, τοὺς αἰχι- 
σροὺς, τοὺς θανάτους, τὰς θριαμθεύσεις ἐπισχόπων, 
φιλοσόφων, ἀνδρῶν, γυναιχῶν, νέων, γεγηραχότων; 
τοὺς ἐπινοοῦντας τὰ δεινὰ, τοὺς προσεπινοοῦντας (59), 

: E met τι 
τοὺς ὑπηρετουμένους τῇ ἀσεθείᾳ δυνάστας, οἷς 
ποῦτο μόνον (55) πολλάχις εἰς εὐδοχίμησιν ἤρχεσε, 

- - ^ 

«b πιχροτέρους φανῆναι τῆς τοῦ χράτουντος βϑουλή- 
σεως; 


tormenta excogitabant, modo in ea, quz excogitata fuerant, acerbitatis 


IX. Rursus malum imperium, et rursus ma.urm 
reviviscit, ac velut subputridum maleque obductum 
vulnus aperitur, et. erumpit; gravesque lupi, alii 
aliunde nos. intercipientes, Ecclesiam | discerpunt. 
Armantur sacerdotes adversus sacerdotes, plebs 
adversus plebem furibundo impetu fertur; impera- 
tor ipse impietati auctoritatem praebet, 461 atque 
adversus ortliodoxam doctrinam leges instituit; ii- 
que przeterea, qui nec in virorum nec in mulierum 
numero censendi sunt, quorum magna erat apud 
eum potentia. Quis vero temporis illius mala pro 
dignitate. deplorare queat? Exsilia, bonorum pro- 
scripliones, ignomini: notas, infinitam hominum 
multitudinem, atque adeo integras civitates, quie 
in desertis locis conventus habebant, et sub dio 
srumnis premebantur, ac pluviis et. frigore con- 
flictabantur, atque etiam illinc pedem efferre coge- 
bantur? Nam ne solitudo quidem eos a periculi 
metu vindicabat. Quis, ut graviora proferam, cru- 
ciatus, mortes, actos de episcopis, monachis, viris, 
mulieribus, adolescentibus, ac senibus triumplios? 
Nam quid de proceribus illis dicam, qui modo nova 
aliquid addebant, seseque. im- 


pietatis administros przbebant, quibus hoc unum plerumque ad gloriam — nomiünisque splendorem 
abunde fuit, quod imperatoris voluntatein sua crudelitate superassent? 


V. "Apz. μὲν ὁ λαμπρὸς διωγμὸς εἶχε πέρας, χαὶ 


V Luc. vir, 90. *? Psal. 1xxit, 8. 


tinopoli Novati erroris. reliqui: ; ü 
consubstantialitatem agnoscebant, mitius, quam alii 
hzretici, habiti sunt. 

(27) Τῆς. Sic Or. 1. In ed., τοῦ. 

(38) 'ExusAscHcac. « Meditatus esset, in se con- 
cepisset. ». Non ab alio quidem pestiferum dogma 
didicerat Arius; auetor enim ipse fuit. Male igitur in 
ecitis « didicisset. » Nec tamen culpandus est Billius, 
cum in prima editione legatur, « meditatus esset. » 

(39) Πονηρὰ SactAsia. Schol. : Ota: τὴν Kov- 
σταντίου λέγειν αὐτόν - ἐπιφέρει γὰρ τὴν ἑξῆς Ἰου- 
λιανοῦ xa Οὐάλεντος. Σχοπῷ οὖν τιν: ἐν τοῖς χατὰ 


sed quia Verbi D Ἰουλιανοῦ ἐπαινεῖ 


X. Sed jam interim splendida persecutio finem 


Κωνστάντιον - «Puto eum de 
Constantii imperio loqui; nam in sequentibus addit 
Juliani et Valentis imperium. Certo itaque consi- 
lio, in Orationibus adversus Julianum, Constantium 
laudat, » 

(50) "Axacg. Tres Regg. , et Or. f, ἀναζεῖ. 

(51) Νομοθετῶν.. Constantius impiam legem san- 
xit, qua voci ὁμοουσξῳ, vocem ὁμοιούσιον subroga- 
vit. 

(53) Τὰ δεινὰ, τοὺς προσεπινοοῦγτας. πὰς de- 
sunt in Reg. bm. 

(55) Merov. Deest in. Pass. 


S. GREGORII TIIEOLOGI 1212 


accepit, recteque Persia causam nostram disceptavit, A Περσὶς καλῶς ἡμῖν ἐδίχασε τὸν ἀλιτήριον χαταλύσα- 


Oppresso nimirum et exstincto impio illo et exse- 
crando, ae multorum sanguinum penis ab uno 
sanguine repetitis, Nunc autem turpis et. indecora 
persecutio. cooritur, quie, Christianorum patro- 
cinium ad defensionem impielatis su: prxetexens, 
veros Christianos aggreditur : hoc utique nomi- 
ne superiore persecutione acerbior, quod tum 
quidem dubia et obscura erat marty- 
rum decertatio, nunc vero res eo rediit, ut erucia- 
lus quoque ipsi laude careant, saltem apud ini- 
quos cruciatuum judices.  Vultis omnibus qui 
adsunt, atque. huic eiiam fortasse, quamlibet in- 
signi animi robore ac tolerantia pradito, per- 
turbationibusque animi sublimiori, unius duntaxat 
ex his, quz tum perpetrata sunt, narratione, la- 
€rymas extundam? Testes autem hujus sermonis 
permultos habeo. Nam ad multos hujus supplicii 
wagedia dimanavit : illiusque etiam temporis hi- 
storiam, nisi me opinio fallit, omnium sculorum 
posteritas exceptura est. Navis, presbyterum unum 
portans, eumque non sceleris ullius, sed fidei causa 
perielitantem, mari committitur, non ut vectorem 
servet, sed ut perdat, Atque is quidem qui vehebo- 
tur, utpote vir pietate priestans, animo erat prom- 
pto et alacri, Comes autem illi ignis adjungitur : 
ac novitate ρθη A62 majorem in modum  Leta- 
{ΠΡ persecutor. Proh spectaculum grave! Proh 
gravem tragoediam? Navis mari fertur : spectan- 
tium multitudo ad littus effunditur; alii quidem 
Letantur, alii autem lugent. Quonam pacto rem 
tantam paucis exprimam atque in aspectu colloca- 
bo? Ignis accenditur, navis una cum onere suo 
absumitur, ignis aqu:& miscetur, resque inler se 
conwaria; ad pii viri supplicium concurrunt, duo- 
que elementa corpus unum partiuntur, et. novo at- 
que inaudito more fax super mare attollitur ; ad 
quam, ut benignam et humanam, fortasse quispiam 
accessit; propior autem. factus, miserandum atque 


minime 


σα, χαὶ πολλῶν αἱμάτων εἰσπραξαμένη δίχην δι᾽ 
ἑνὸς αἵματος " ἄρτι 0 ὁ ἀπρεπὴς ἄρχεται, καὶ τὸ ἀμύ- 
vety Χριστιανοῖς πρόσχημα ἔχων τῆς ἀσεδείας, τοῖς 
ἀληθῶς Χριστιανοῖς ἐπιφύεται " xal τοσοῦτον ἐχείνου 
χαλεπώτερος γίνεται, ὅσῳ τότε μὲν ἣ ἄθλησις περι- 
φανεστέρα χαὶ λαμπροτέρα, νῦν δὲ χαὶ τὸ παθεῖν 
ἀφιλότιμον, παρά γε τοῖς οὐ δικαίοις τῶν παθῶν λο- 
γισταῖς. Βούλεσθε δάχρυα τῷ θεάτρῳ χινήσω (54), 
xaX αὐτῷ γε ἴσως τῷ χαρτεριχωτάτῳ, xat τῶν πα- 
θῶν χρείσσονι, ἑνὸς τῶν τότε γενομένων ἐπιμνησϑείς:; 
Μάρτυρες δὲ πολλοὶ τοῦ λόγου " χαὶ (59) γὰρ xov εἰς 
πολλοὺς ἦλθεν ἡ τραγῳδία τοῦ πάθους " οἶμαι δὲ χαὶ 
ὁ μέλλων ὑπολήψεται χρόνος τοῦ χαιροῦ τὸ διήγημα. 
Ναῦς φόρτον ἔχουσα τῶν πρεσθυτέρων ἕνα (50), χαὶ 
τοῦτον οὐδὲ ὑπὲρ χαχοῦ τινος, ἀλλ᾽ ὑπὲρ πίστεως 


σώσῃ τὸν ἐπιθάτην, ἀλλ᾽ ἵνα ἀπολέσῃ. Καὶ ὁ φόρτος 
πρόθυμος " εὐσεθὴς γάρ. Καὶ πῦρ τῷ φόρτῳ συνέμ- 
«opov* xoi τρυφᾷ τὸ χαινὸν (58) τῆς χολάσεως ὁ 
διώχτης. Φεῦ τοῦ θεάματος ! Φεῦ τοῦ δράματος! 'H 
ναῦς πελάγιος " τὸ θέατρον ἐπὶ ταῖς ἀχταῖς, τῶν μὲν 
ἐφηδομένων, τῶν δὲ ὀδυρομένων. Πῶς ἂν ἐν ὀλίγῳ τὸ 
πολὺ παραστῆσαιμι ; ἀνάπτεται τὸ πῦρ, δαπανᾶται 
ἡ ναῦς, συνδαπανᾶται ὁ φόρτος, πῦρ ὕδατι μίγνυται, 


xai συντρέχει τὰ ἐναντία εἰς εὐσεθοῦς χόλασιν, xaX 
δύο στοιχεῖα ἕν σῶμα μερίζεται, xai πυρσὸς ὑπὲρ 
θαλάσσης αἴρεται ξένος. Ὧ προσῆλθε μὲν τάχα τις, 
ὡς ἡμέρῳ xat φιλανθρώπῳ" προσελθὼν δὲ, eüps θέα- 


μα ἐλεεινόν τε xal ἄπιστον, ἄνευ χυδερνήτου πλοῦν, 


ἄνευ χειμῶνος ναυάγιον: xal ὁ πρεσθύτερος χόνις, 
χαὶ οὐδὲ χόνις, σπαρεὶς ἐν τοῖς ὕδασι. Καὶ οὐδὲ το- 
σοῦτον ἣ ἱερωσύνη (59), ὅσον τελευτῆς γοῦν εὐσχη- 
μονεστέρας τυχεῖν " εἰ ὃὲ μὴ τελευτῆς, ἀλλὰ ταφῆς 
γε πάντως, f| xoi τοῖς ἀσεθέσιν ὀφείλεται. Τοιοῦτος 
ὁ τοῦ ἀσεθοῦς στόλος " τοιοῦτον τοῦ εὐσεθοῦς τὸ τέ- 
λος " χαὶ οὐδαμοῦ «up (A0) ἄνωθεν εὐαγέστερον, οὐδὲ 
χολαστιχὸν τοῦ τοιαῦτα πυρσεύοντος. 


incredibile spectaculum reperit, navigationem sine gubernatore, naufragium sine tempestate. Sic presbyter 
cinis efficitur, imo ne cinis quidem, utpote in aquis sparsus. Nec vero sacerdotii dignitas tanti fuit, ut hone, 
stiorem saltem mortem consequeretur ; aut si non mortem, ac certe sepulturam, qu:e impiis etiam et sacri- 
legis hominibus debetur. Hzc impii hominis marina expeditio fuit : hic pii viri finis. Nec usquam. de 
colo descendit sacer ignis, nec ab eo, qui hujusmodi facem navigantibus pr:eferebat, poenas sumpsit ! 


XI. Sed quid externa colligo? Ad dimicationem D 


Quam jam aecedendum est, atque ad tua. pietatis 
causa lolerata certamina, quz? pristinis tuis virtu- 
tibus, tanquam pr:eclarum. quoddam sigillum, im- 
posuisti. Vigebat (haeresis malum | in tua civitate, a 


(54) Κωρήσω. Sic plures Regg., Coisl. 1, Or. 1, 
Par., etc. In edit., νιχήσω. 

(55) Καί. Deest in Or. 4, et Pass. 
) Tov zpecCvcépor ἔνα. Schol. Colb. : Οἱ 
ἐν τῷ πλοίῳ, Ἡλιόδωρος πρεσθύτερος περι- 
οὔευτὴς, xa Θεόδουλος πρεσθύτερος. ᾿Απετμήθησαν 
ὃὲ ἄλλο: β' ἀναγνῶστα: xa ψάλται" « Qui in navi com- 
busti sunt, fuere Meliodorus presbyter circuitor, » 
id est, inspector, visitator, « et 'Theodulus presby- 
ter. Cosi sunt etiam, abscissis capitibus, alii duo 
lectores ct cantores. » 


ΙΔ΄. ᾿Αλλὰ τί μοὶ τῶν ἔξωθεν; Ἐπ’ αὐτὴν ἤδη 

βαδιστέον τὴν σὴν ἄθλησιν, xai τοὺς σοὺς ὑπὲρ εὐ- 

(ag (4 προλαθοῦσιν, 

ὕσπερ τινὰ σφραγῖδα χαλὴν, ἐπέθηχας. Ἤχμαζε μὲν 
7 I c 


ἐν τῇ σῇ πόλει τὸ τῆς αἱρέσεως ταύτὴς χαχῶν, ὅθεν 


(51) Κατὰ πελάγους ἀφίεται. Dill. : «ἴῃ mare 
demittitur. » 3 i: 

(58) Τὸ xemév. Nonnulli codd., τῷ χαινῷ. — 

(59) Ἱερωσύγη. Sic plures codd. In ed., ἱερο- 
σύνη. E : 

(40) Καὶ οὐδαμοῦ πῦρ, etc. Elias : « Nec desuper 
usquam ignis sanctus ac justus, et vindex ejus, qui 
ad hune modum navigantibus illucebat. » Sic eliam 
billius. po» à 

(41) Εὐσεύδείας. Pass., τῆς εὐσεθείας. 


1213 
xai ἤρξατο. " δὲ τὸν μὲν ἀγιώτατον τῆς olxou- 
μένης ὀφθαλμὸν, χαὶ ἀρχιερέα τῶν ἱερέων, τὸν τῆς 
σῆς ὁμολογίας χαθηγητὴν χαὶ διδάτχαλον τοῖς ἑαυτοῦ 
περὶ τῆς εὐσεθείας ἀγῶσι, τὴν μεγάλην φωνὴν, τὸ 
τῆς πίστεως ἔρεισμα, τὸν δεύτερον Χριστοῦ λύχνον 
χαὶ πρόδρομον, εἰ θέμις τοῦτο εἰπεῖν, ἐν γήρᾳ χαλῷ 
χοιμηθέντα, καὶ πλήρη τῶν χατὰ Θεὸν ἡμερῶν, μετὰ 
τὰς συχοφαντίας, μετὰ τοὺς ἄθλους, μετὰ τὴν περι- 
Θόητον χεῖρα (42), μετὰ τοὺς ζῶντας νεχροὺς, ἡ 
Τριὰς πρὸς ἑαυτὴν μετατίθησιν, T| συνέζησε, xai 
ὑπὲρ ἧς ἐχινδύνευσεν (᾿Αθανάσιον οἵδ᾽ ὅτι πάντες ἐν 
τοῖς λόγοις ἀνέγνωτε) " δευτέρα δέ τις Αἰγύπτου 
πληγὴ xoi μάστιξ (45) ἑαυτὴν ἐπεισάγε: τῇ ἘἜχχλη- 
cla ὁ τῆς ἀληθείας προδότης, ὁ τῶν λύχων ποιμὴν, ὁ 
διὰ τῆς αὐλῆς ὑπερδαίνων λῃστὴς, ὀ δεύτερος "Apztoc, 
ἡ θολερὰ χαὶ ἄποτος (44) ἀνατροπὴ, ὁ τῆς ἀθέου πη- 
γῆς δαψιλέστερος ποταμός " ὀχνῶ μὲν τὰς τότε παρα- 
νομίας εἰπεῖν xal μιαιφονίας, μεθ᾽ ὧν τὸν ἅγιον χα- 
παλαμθάνει θρόνον ὁ θὴρ, xaX τῆς πονηρᾶς εἰσόδου 
τὰ προτελέσματα " ὀδύρομαι δ᾽ ὅμως ὀλίγα ἐχ πολ- 
λῶν (ἃ xa ὑμεῖς ὀδύρεσθέ (425) τε χαὶ προωδύρα- 
σῦΞ), τῷ θείῳ Δαθὶὃ συγχρησάμενος (40) * 'O Θεὸς, 
TA0ccar ἔθνη εἰς τὴν κιϊηρογομίαν" σου, églarar 
τὸν ναὸν τὸν ἅγιόν σου, καὶ τὰ ἐπὶ τούτοις" "EUsv- 
τὸ τὰ θνησιμαῖα (41) cov δούνων σου, πετεινῶν 
βρώματα, καὶ θηρίων σπαράγματα. Mpos0T so δὲ 
παρ᾽ αὐτοῦ χἀχεῖνα ἐξ ἄλλου θρήνου xai ἑτέρας 
one * "Oca ἐπονηρεύσατο ὁ ἐχθρὸς ἐν τῷ ἁγίῳ 
σου, καὶ ἐνεκαυχήσαντο οἱ μισοῦντές σὲ ἐν μέ- 
cQ τῆς ἑορτῆς σου. Πῶς γὰρ οὐχ ἐνεχαυχήσαντο ; 
πῶς δὲ οὐχ ἐμίαναν τὸν ναὸν τὸν ἅγιόν σου (A8) 
συμφοραῖς πολυτρόποις χαὶ παντοίοις χαχοῖς ; 


πὸ 


ἀντι 


solemnitatis τ 9», (Quid enim? An non gloriati 


ORATIO XXV. — IN LAUDEM HERONIS PHILOS. 


1214 


A qua etiam. ortum. duxerat, Postquam autem. san- 
ctissiimum illum orbis oculum, ez. sacerdotum  anti- 
stitem, illum tu: confessionis, per ea pericula, quie 
pro fidei orthodox:e. defensione. suscepit, ducem et 
magistrum, illam sublimem vocem, illud fidei colu- 
men, secundam illam Christi. lucernam et. priecur- 
sorem, si ita loqui fas est, in bona. senectute mor- 
tuum, ac dierum eorum, qui secundum Deum sunt, 
plenum, post calumnias, post certamina, post illam 
omnium ore celebratam manum, post viventes 
mortuos, Trinitas, quam per omne vitie tempus 
coluerat, et pro qua periculis sese objecerat, ad 


se Wanstulit. (non. est. apud me dubium, quin 
ex his verbis Athanasium — agnoseatis); — tun 
secunda qu; Agypti plaga. et flagellam, ille, 


inquam, veritatis proditor, ille luporum pastor, ille 
per caulam transcendens latro, secundus ille Arius, 
turbida illa et amara eversio, ille impio fonte uhe- 
rior fluvius, seipsum in Ecclesism introduxit, Pi- 
gel equidem flagitin ea, qua tune designata sunt, 
et 463 nefarias cedes, cum quibus fera illa sacro- 
sanctum solium invasit, ac pestiferi ingressus praclu- 
dia referre : ex multis tamen pauca deploro, quie 
vos quoque mecum deploratis, et jam. ante deplora- 
stis, divini Davidis verbis utens **: Deus, ve- 
nerunt gentes in. hareditatem «uam : polluerunt tem- 
plum sanctum. tuum; etqui sequuntur: Posuerunt 
morticinia servorum tuorum escam volatilibus, et 
feris in. lacerationem. Quin illud insuper adjiciam, 
qnod idem propheta in altera lamentatione alioque 
psalmo cecinit : Quanta malignatus est. inimicus in 


C sancto tuo, et gloriati sunt qui oderunt te, in medio 


sunt? Quid autem? Annon sanctum templum 


tuum variis calamitatibus, atque omni malorum genere contaminarunt ? 


IB'. Ἐστρατήγε: piv ἀνὴρ ἄθεος (49) χαὶ παρά- 
νομος, οὐδὲ ὄνομα Χριστιανοῦ (50) περιχείμενος 
τοῦτο γὰρ τῆς ὕδθρεως τὸ δεινότατον), ἀλλ᾽ Ex τῶν 
εἰδώλων ἐπὶ τὸν τοῦ Θεοῦ ναὸν ἐπειγόμενος, ἐχ τῶν 
ἀχαθάρτων αἱμάτων ἐπὶ τὰ μυσαρώτερά τε xa βδε- 
λυχτότερα, xa τοῦτο ἱερουργων ἴσως 
ὕδριν τοῖς δαίμοσι" παρετάσσετο δὲ δύναμις 
ζέουσα, στρατὸς ἀλλόχοτος (51) xal ἀνήμερος χατὰ 
τῶν ἀόπλων xal ἀπολέμων. ᾿Ἐξωθεῖτο (52) μὲν ὁ τοῦ 
ἁγίου διάδοχος ἱερεὺς, ὁ νόμῳ xai τάξει Πνεύματος 
χεχρισμένος (95), xaX πολιᾷ χαὶ φρονήσει τετιμημέ- 
νος (Ὁ) - ἐθασίλευς δὲ Ταθεὴλ (523), ὁ χληρονόμος 

*9 Psal. uxxvir, 1,9, 9? Psal. rxxim, ὅ, 4. 


θυμῷ 


(43) Μετὰ τὴν περιδέητον χεῖρα, εἴα. Significat 
hie Gregorius suppositam Arsenii manum, quam 
falso ab Athanasio amputatam dictitabant Ariani. 

(45) Kal μάστιξ. «Et flagellum.» Schol, : Λού- 
xtov, οἶμαι, λέγειν, τὸν ἐπὶ Πέτρου μετὰ τὸν 'A0a- 
νάσιον εἰσέλθοντα " « Lucium, opinor, intelligit, qui 
Petri successoris Athanasii sedem oceupavit. » 

(M) ΓΆποτος. Sic Reg. Cypr., Par., Pass., Com- 
hef. Sic ipse Billius videtur legisse. fn edit. &zo- 
πος. 

(45) Ὀδύρεσθε. Reg. Cypr., προοδύρεσθε, « prio- 
res ipsi deploratis. » 

(46) Συγχρησάμεγος. Coisl. 1, συγχρησάμενοι. 

(41) Θγησιμαῖα. Sic LXX. In ed., θνισιμαῖα. 

(48) "Aqtcr. ccv. Sic Keg. bm. Deest σοὺ in ed. 


XH. Ducis munere fongebatur vir impius et 
consceleratus, ne Christiani quidem nomen gerens 
(hoc enim totius contumelie indignissimum est). 
verum ab idolis ad Dei templum, ab impuris eruo- 
ribus ad exsecrabiliores et detestabiliores prope- 
rans; ac fortasse hujusmodi adversus nos contu- 
melia, quasi. victima quadam, dzmonibus litans. 
Prodibant in aciem copiz, furore ardentes, imma- 
nis el ferus exercitus adversus inermes homines, 
5c rei bellice ignaros. ebatur sacerdos, viri 
sancti successor, legitime, atque, ut Spiritus ordo 
postulabat, inunctus, ac canitie et prudentia orna- 


D 


(49) "Ax p ἄθεος. Sie designatur Palladius qui7 
dam, vir nnpius et gentilis, qui, ut ab imperatore 
et ab Arianis gratiam iniret, adversus Ortliodoxos 
crudeliter seviebat. 

(50) Χριστιανοῦ. Coisl. 1, Χριστιανισμοῦ. 

(54) ᾿ΑἩἡόκοτος. Reg., Cypr. et Or. 1, ἀλλοχώ- 
τατος. 

(52) Ἐξωθεῖτο. Mic intelligitur Petrus. Alexan- 
drinus Athanasii successor, qui e sede a Lucio ex- 
pulsus est, Tota hec tragoedia ab ipso Petro depicta 
legitnr apud. Niceph., lib. ix, c. 28. 

(59) Κεχρισμένος. Sie plures Reg., et Colb., 
Coisl. 4, Or. 1, etc. In ed., χεχριμένος. 

(54) Τετιμημένος. Pass., χεχοσμένος, 

(55) 'ECaci.lsve δὲ TaCeijA. Lucius hie designa 


1215 


Adversus sanctos arma, adversus res eas, quas 
diripi nefas erat, impurz:e manus, adversus psal- 
mos tubarum clangor. Jam qui sequuntur consi- 
dera, cadentes viros in locis sanctis, pedibus 
protritas mulieres, nonnullas etiam cum natura 
onere, primaturos partus, vel, ul aptius dicam, 
non partus; virgines miserabilem in modum dis- 
tractas, feedius. etiam. cruciatas (nam et ob femi- 
nas, et ob viros, pudore impedior, quominus cru- 
delitatis modum exponam, atque occulta dedecoris 
sermone denudem, utpote ob quasetiam Lum denuda- 
las erubescam) ; alias in interiores templi puteos sese 
A464, dejicientes, alias ex editiore loco se in prze- 
ceps dantes, propter earum rerum, quas cerne- 
bant, indignitatem, alias denique super eas, quie 
jacebant, acervatim. collabentes; adde cedes cdi- 
bus, casus casibus succedentes, sancta profanis pe- 
dibus calcata, altaria probro habita per obscenos 
gestus et impudieas cantiones, atque, ut audio, 
(lhoecine lingua audax proferet?) super ea saltatio- 
ves et tripudia ; adde blasphemas linguas in sacro- 
sanctis thronis concionantes, mysteria sugillata, 
psalmodias silentio compressas, gemitus in earum 
locum excitatos, fluentes sanguinis rivos, laeryma- 
rum fontes, sacerdotes per vim obduetos, mona- 
chos laceratos, expressam denique incursionis il- 
lius imaginem, qua quondam Assyrii sanctam Jero- 
solymam populati sunt 5! ; quam nec oratio, ut 
dignum est, exprimere, nec auris capere potesl; 
1{ ut alter Jeremias ad eam. calamitatem pro di- 
gnitate complorandam adhibendus sit; qui etiam 
bus ob easdem calamitates ad luctum homines 
nullos, a quibus festa celebrentur, adducant 5?, 
XII. Hane tragediam Oriens quidem vidit, at 
Occidens quoque deflevit, cui immanitatis hujusce 
signa fugitivus antistes publice spectanda propo- 
suit. Quo pacto? Pro cadaveribus cruentas vestes 
Ecclesi: Roman: protulit, ac per tacitam accusa- 
tionem omnibus laerynrs movit, ut. calamitatis 
magnitudinem in oculis et aspectu defigeret, atque 
auxilium naneisceretur, quemadmodum etiam na- 
ctum esse scimus. Fit enim fere, ut qui opibus ac po- 
tentia praecellit, ad infirmi afflictique miseriam sub- 
levandam maxime  inflectatur, ac spontaneo be- 
nevolentiz affectu, ad eum, qui dignitate imminu- 
Qus est, seadjungat. lloc quidem omnes pii viri 
gravissime tulerunt; Lu vero, tanto magis commo- 
Qus es, quanto et. dicendi facultate atque. doctrina, 
et zeli fervore cxteris antecellebas. Quocirca ut pro 
Verbo bellum geris, ita etiam ab impietate bellum 
i1 Jer. 1x,4.. "* Thren. 1, 1 sqq. 


tur. Alludit enim Gregorius ad hiec Isai:e verba, vir, 
6 : Ascendamus ad Judam, et suscilemus eum, et 
avellamus eum ad nos, et ponamus regem in medio 
ejus filium Tabeel. “οἱ. , 

(56) 'Yxepoor. « E superioribus locis, » et 
quasi ccenaculis, unde Sacris intererant; vel, e can- 
cellis per quos audiebant. n i 

(51) Ὁ φυγὰς ἱερεύς. Schol. : Πέτρος ὁ μετ 
᾿Αθανάδιον " « Petrus. Athanasii successor, » qui e 


S. GREGORII TIIEOLOGI 


tus. Regnabat autem. Tabeel, alien: sedis hires. A τῶν ἀλλοτρίων. I 


1216 
ατὰ τῶν ἁγίων ὅπλα, χατὰ τῶν 
ἀσύλων μιαοαὶ χεῖρες, χατὰ τῶν δῶν σάλπιγγες. 
Σχόπει μοι ) πὶ 
ἐν τοῖς ἁγίοις, συμπατουμένας γυναῖχας, ἔστιν ἃς 
χοὶ μετὰ τοῦ φόρτου τῆς φύπτεως, τοὺς προώρους τό- 
χοὺς xal ἀτόχους, εἰπεῖν οἰχειότερον " διελχομένας 
παρθένους οἰχτρῶς, αἰχιζομένας αἰσχρότερον (αἰσχύ- 
νομαι xal γυναῖχας χαὶ ἄνδρας εἰπεῖν τὸν τρόπον, 
xal γυμνῶσα: τῷ λόγῳ τὰ χρυπτὰ τῆς αἰσχύνης, οἷς 


ὰ 
φρεάτων φερομένας τῶν ἔνδον τοῦ ἱεροῦ, τὰς δὲ ἐκ 


ὁρωμένων, τὰς ὃὲ ταῖς χειμέναις ἐπισωρευομένας * 
τοὺς ἐπὶ τοῖς φόνοις φόνους, τὰ ἐπὶ τοῖς πτώμασι 
πτώματα, πατούμενα βεθδήλοις ποσὶ τὰ ἅγιᾳ, θυσια- 
στήρια χαθυθριζόμενα σχήμασιν ἀσελγέσι χαὶ ἄσμα- 
σιν, ὡς δὲ ἀχούω, (τί τοῦτο ἣ τολμηρὰ γλῶσσα φθέγ- 


r 


ξεται :) χαὶ τοῖς ὑπὲρ αὐτῶν ὀρχήμασι xat λυγίσμα- 
σι" δημηγορούσας ἐπὶ τῶν ἱερῶν θρόνων γλώσσας 
βλασφήμους, μυστήρια. χωμῳδούμενα, σιωπωμένας 
ψαλμῳδίας, οἰμωγὰς ἀντεγειρομένας, αἱμάτων ὁχε- 
τοὺς, δαχρύων πηγὰς, ἱερεῖς ἀγομένους, μονοτρόπους 
σπαρασσομένους, πᾶσαν τῆς ᾿Ασσυρίων χαταδρομῆς 
τὴν εἰχόνα, ἣν ποτε τὴν ἁγίαν Ἱερουσαλὴμ χατέδρα- 
μὸν * ἣν μήτε λόγος ἀξίως παραστῆσαι, μήτε ἀχοὴ 
χωρῆσαι δύναται, μόνης δὲ τῆς Ἱερεμίου χαὶ ψυχῆς 
xaX φωνῇς πρὸς ἀξίαν ὀδύρασθαι " ὃς χαὶ πηγὰς δα- 
χρύων ἐπιζητεῖ, χαὶ ἐχ τειχῶν προχαλεῖται θρῆνον 
ἐπὶ τοιούτοις πάθεσι, χαὶ ὁδοῖς Σιὼν ἐπιθάλλει πέν- 
θος, οὐχ ἀγούσαις τοὺς ἑορτάζοντας. 


lacrymarum fontes exposcit, atque ex urbis meeni- 


hortatur , 


D 


viisque Sion luctum indicit, eo quod 


μὲν ἑῴα λῆξις, ἐθρήνησε 


ἧ 


τῇ Ἐχχλησίᾳ Ῥωμαίων, ἀντὶ τῶν νεχρῶν, τὴν 
μαγμένην ἐσθῆτα, χαὶ χινεῖ πάνδημα δάκρυα διὰ 


—9 


σιωπώσης xavnyopíac, ἵνα χαὶ παραστήσῃ τὸ 
ος, χαὶ τῶν δεινῶν ἐπίχουρον (58) λάθῃ, ὥσπερ 


c 


πά 
οὖν xal εἰληφότα ἔγνωμεν - ἐπειδὴ φιλεῖ μάλιστα 
χάμπτεσθαι τὸ προέχον πρὸς τὸ ἀσθενὲς, χαὶ δι᾽ εὐ- 
νοίας ἑχουσίου τῷ ἐλαττουμένῳ προστίθεσθαι. Τοῦτο 
ἤνεγχε μὲν οὐδὲ τῶν ἄλλων εὐσεύθῶν οὐδὲ εἷς " 
δὲ ε 


σὲ 
χινεῖ χαὶ πλέον, ὅσῳ χαὶ τὸν λόγον τελεώτε- 
ρος, xal τὸν ζῆλον θερμότερος. Διὰ τοῦτο πολε- 
μεῖς μὲν ὑπὲρ τοῦ Λόγου, πολεμῇ δὲ ὑπὸ τῆς 
ἀσεθείας (59) καὶ πρὸς πολλοὶς ἄλλοις, οἷς ὑπὲρ 
τοῦ χαλοῦ πράττων χαὶ λέγων ἠγώνισαι, διδάσχων, 
νουθετῶν, ἐξαιρούμενος, ἐλέγχων, ἐπιτιμῶν, συγ- 


sede ejectus, Romam petiit; unde post Valentis mor- 
tem, Alexandriam reversus est, non sine Damasi 
litteris ad. Alexandrinos. 

(D8) Τῶν δεινῶν ἐπίκουρον. Damasus Rom: 
pontilex hic designatur, qui Petrum benigne €xee- 
pit. . ES 

(59) Ὑπὸ τῆς ἀσεδείας. ln nonnullis, ὑπὲο τῆς 
εὐσεθείας, « pietatis causa impugnaris. » 


1217 


ORATIO XXV. — IN LAUDEM HERONIS PHILOS. 


1218 


χέων, ἰδιώτας, ἄρχοντας, ἰδία, δημοσία, χατὰ πάντα A libi infertur : ac priter alia multa. certamina, quie 


χαιρὸν χαὶ τόπον" τέλος, μανίᾳ συναρπασθεὶς δυσσε- 
θοῦς ἐξουσίας, (ὦ τῆς εὐγενοῦς (00) συμφορᾷς ! ὦ τῶν 
ἱερῶν σου τραυμάτων ") ξαίνῃ μὲν τὸ καλὸν σῶμα 
ταῖς μάστιξιν, ὥσπερ δὲ (01) ἄλλου θεατὴς πάσχον- 
τος" xai χάμπτῃ μὲν τὸ ὁρώμενον, οὐ χαταδάλλῃ Oi 
τὸ νοούμενον" στηλιτεύεις (02) τὴν ἀνδρείαν ἐν ταῖς 
ἁπάντων ὄψεσι" γίνῃ δὲ χαὶ σιγῶν τῆς χαρτε- 
ρίας διδάσχαλος, ἐπειδῆ γε 1| γλῶσσα παρῆχε τὸ 
φθέγγεσθαι. 

percipitur, haudquaquam dejiceris : quin potius 
lumna seulpis; atqne etiam tacens, (neque enim 
lie magistrum te pribes, 

IY, Εἶτα τί; Τῆς πατρίδος ὑπερορίξζη, ὁ μηδε- 
μίαν (05) εἰδὼς οἰχείαν καὶ ἀλλοτρίαν, ἐμοὶ δοχεῖν, 
ἵνα χαὶ ἄλλοι παιδευθῶσι διὰ σοῦ τὴν εὐσέθειαν " 
"Ὀασίς cot (04) τὸ φυγαδευτήριον, fj ἀπάνθρωπος 
ἐρημία, τὸ διὰ σὲ λοιπὸν εὐαγὲς (05) χωρίον. Μετά- 
δος ἡμῖν xal τῶν τῆς ὑπερορίας σου χαλῶν, ἐπειδῇ 
γε τῶν τῆς ἐπανόδου μετέδωχας. Ποίησον ἡμῖν θέα- 
«pov τὴν ἐπάνοδον. Τίνας ἐχεῖ φιλοσοφεῖν ἐδίδαξας ; 
τίνας ἐχάθηρας τῶν ἀσεθῶν ὑπολήψεων : τί ü 
εὐσεθεία προσήγαγες ; Ὁ ρᾷν μοι δοχῶ zb τ 
δευτήριον, τὴν περὶ σὲ τελετὴν (00) xai πανήγυριν. 
Εἰπὲ xai τοῦτο" Εἶχές τινα παραμυθίαν τοῖς λειψά- 
νοις τοῦ σώματος; ἣ xai τὴν (67) πενίαν ἐφιλοσό- 
φεις ; Εἰχές τινας χοινωνοὺς τῆς ἀθλήσεως ; ἣ xol 
ποῦτο πενόμενος ἤνεγχας ; Ἐπόθεις τὰς ἀδελφὰς, τὰς 
χοινωνούς σοι χαὶ τῆς ἀγνείας, xal τῆς χαρτερίας ; 


ἐχεῖ παι- 
, 


ν: L 
ἣ xai τῆς τούτων συνηθείας ἧς ὑψηλότερος ; Ἔχαμ- 
πτὲ σε γηραιᾶς μητρὸς ἐρημία ; ἣ xax λίαν ἐθάῤῥεις, 


ἀσφάλειαν χαταλιπὼν αὐταῖς τὴν 
"AXX ἐπειδή γε χαλῶς ποιῶν ἐπανήχεις 


ποῖς ποθοῦσι ποθοῦντα πάλιν ἀπέδωχεν 


ποὺς παραζηλοῦντας, ὁ θέλημα τῶν φοθουμένων αὐὖ- 
ς νεχροῖς ἐμπνέων ἀνάστασιν" ὁ 

Λάζαρον μὲν τετραήμερον, 

παρ᾽ ἐλπίδας, xai συνάγων ὀστᾶ πρὸς ὀστᾶ, xal 

&euoylav, πρὸς ἁρμονίαν, τὴν "Ic 

DW ἀϑ' Γ U L 
προφητῶν θαυμασιωτάτου xal ὑψηλοτάτου " ἔχου pot 
πάλιν τῆς αὐτῆς ἐργασίας, χαὶ ἵνα μὴ 


τοῖς πάθεσι, μηδὲ 


πὸν ποιῶν, xa «ot ς 
σὲ δὲ τετραετῇ ζωοποιῶν 


Ἰεζεχιὴλ ὄψιν, τοῦ 


παῤῥησίας, 
δόξης ἐγχεχόφθαι προδιδόναι δει- 


Mg. (68) τὴν φιλοσοφίαν. 


fortitudinem 
munus jam suum exsequi lingua. poterat,) constan- 


honesti eausa, opere et sermone subiisti, dum pri- 
valos et principes, privatim et publice, quovis de- 
nique tempore et loco doces, admones, arguis, in- 
crepas, confundis; ad extremum imp: potestatis 
furore comprehensus (o nobilem calamitatem ! o 
sacra tuà vulnera !), virgis quidem eleganti 465 ac 
decoro corpore laceraris, sed ita, ac si vapulanteim 
alterum spectares : et. quanquam ea tui parte, quae 
in aspectum cadit, inflectaris, ea tamen, qux mente 
ob omnium oculos tanquam ia co- 


5 MV. Quid. postea? E patriz finibus extermina - 


ris, qui nee propriam ullam, nee alienam agnoscis, 
ut alii, mea quidem sententia, per le ad pietatis 
studium erudiantur. Oasis, inhumana, inquam, illa 
solitudo, sed jam propter te sancta sedes, ad exsu- 
landuim tibi decernitur. Age igitur, quando reditus 
tui bona erogasti, fae. exsilii quoque in bona nobis 
impertiaris. Reditum tuum iu. tlieatrum nobis con- 
verle, Quosnam illie philosophari docuisti ? Quos- 
nam ab impiis opinionibus repurgasti? Quosnam 
ad pietatem — adduxisti ? Videre milii. equidem 
videor scholam illam, et cremoniam, maxi- 
mamque cirea te homiaum frequentiam. lllud 
etiam dicas mihi velim : Przstone tibi erant, qui 
corporis tui reliquiis solatii aliquid. afferrent? An 
etiam paupertatem colebas ? Utrum certaminis so- 
cios habebas ? An hujus quoque rei penuriam :equo 
animo ferebas? Utrum sororum, quas, et castitatis 
et fortitudinis atque — constante socias  habe- 
bas, desiderio tenebaris? An contra subliiniore 
animo eras, quam ut earum consuetudinem alque 
convictum requireres? Utrum te malris :tate con- 
fecue solitudo flectebat? An potius firmum ac prze- 
fidentem animum gerebas, ut qui pietatem, tanquam 
maximum vile pr:sidium, illi reliquisses? Enim- 
vero, quando le, ut par erat, ad nos recepisti, at- 
que ille, qui glorificantes se glorificat "ἢ, et. irri- 
tantes se irritat δὴ ; et, voluntatem timentium se 
facit "5, et mortuis rursus vitam inspirat ; qui, nt 
Lazarum, quatriduo postquam e vita migraverat **, 
sic te post. quadriennium praeter omniuin spem ad 
vitam revocavit, qui, juxta Ezechielis, prophetarum 


omnium maxime admirabilis et excelsi, visionem, ossa cum ossibus, et compagem cum compage con- 
nectit ", desiderantibus uobis desiderantem te reddidit : fac. in iisdem vite studiis, et eadem oris 
libertate perseveres, ne alioqui calamitatibus fractus ac debilitatus esse, ac philosophiam ob igna- 


viam prodidisse videaris. 


93 [ fteg. 1, ὅ0. δ᾽ Deut, xxxu, 21. 


(60) Εὐγεγοῦς. Reg. hm, συγγενοῦς, « consan- 
guineam. » ᾿ 

(61) “Ὥσπερ δέ. Sie tres. Regg., Cr. 1, Combef. 
Beest δέ in edit. . 

(62) Στη.ἱτεύεις. Sic Reg. a, Or. 1, Pass., Com- 
bef., Bas. lu edil., στηλιτεύσεις. . 

(05) Ὁ μηδεμίαν, etc. Pulchre Augustinus tom. 
V, pag. 1247, hac de re in natali Cypriani sic 
loquitur : «€ Si quiris exsilium, quo Christianus 
jubeatur ire : prius, si potes, iuveni unde Christus 


55 Psal. cCxLIV, 


19. 5* Joan. x1, 59. " Ezech. xxxvii, 4. 


cogatur exire. De patria sua in alienam te arbi- 
waris excludere hominem Dei, in Cliristo nusquam 
exsulem, in carne ubique peregrinum. » 

(64) Eor. Coisl. 1 et Pass. addunt ἦν. 

(05) Εὐαγές. Or. 1 et Pass., εὐγενές, et ad 
marg., ea "- 

(60; Τειϊετήν. Sic duo Regg., Coisl. 1, Or. 1, 
Pass., et Combef. ln edit, τελευτήν. — 

7) Kal τήν. 1n quibusdam, χάχεϊ τὴν. 

(08) Aeclig. Pass. addit τινὲ, 


1219 

AGG XV. Genülium superstitionem, et eorum 
qui plures deos colunt, impietatem, ul prius, cori- 
futa, et veteres ac novos deos, et obscenas fabulas, 
et obsceniora sacrificia eorum qui luto lutum pur- 
gant, ut ex quodam illorum audivi, brutorum in- 
star animantium corporibus corpora sua purgantium, 
el veneranda figmenta, eL indecoras przstigias; 
quibus, si divinitatem definiunt, o miseros et per- 
ditos homines! si autem eam designant, o. infeliei- 
tatis cumulum! si autem indicant, o singularem 
stultitiam! Doceant enim, quie ratio, quod turpitu- 
dinis illius, qua in hujusmodi rebus utuntur, ar- 
canum? Debent enim ipse quoque rerum honesta- 
rum significationes et species turpitudine vacare. 
Quod si aliud quiddam preterea esse. contendunt, 
quid hoe sit probent, quibusque ex libris et theo- 
logis hauserint, ostendant? Jam insurgentium etiam 
h:eresum impetus frange, idque eo etiam acrius, 
quod jam aniehae in eruciatibus versatus es. Phi- 
losophicus enim animus ex eo, quod passus Sit, 
generosior redditur, atque, ut candeus ferrum aqua 
frigida, ita periculis obdureseit. Quin pietatis no- 
str: doctrinam. prescribe, sic nos instituens, ut 
Deum unum ingenitum agnoscamus, hoc est, Pa- 
trem : unum item genitum Dominum, Filium vide- 
licet, qui Deus quidem appellatur, cum de eo sepa- 
ratim sermo est, Dominus autem, quando cum Pa- 
we nominatur; illud propter naturam, hoc pro- 
pter unicum divinitatis principatum : unum  deni- 
que Spiritum sanctum, ἃ Patre procedentem aut 
etiam prodeuntem, Deum quoque ipsum, apud eos, 
qui ea, que propinqua sunt, apprime intelligunt, 
cw ab impiis quidem etiam oppugnatur, ab iis au- 
tem, qui supra eos assurgunt, animo et mente con- 
cipitur, ab iis vero, qui magis spiritales sunt, etiam 
przedicatur. lllud item prescribe, ut nec Patri prin- 
cipium tribuamus, ne quid primo prius inducamus, 
ex quo etiam id, quod primum est, perire necesse 


s. GREGORII THEOLOGI 


b 


C 


1220 
τὴν Ἑλλήνων δεισιδαιμονίαν, 
πολύθεον αὐτῶν ἀθεῖαν, χαὶ 
ποὺς παλαιοὺς θεοὺς καὶ τοὺς νέους, χαὶ τοὺς αἰσχροὺς 
μύθους, καὶ τὰς αἰσχροτέρας θυσίας πηλῷ πηλὸν 
χαθαιρόντων, ὡς αὐτῶν τινος (09) λέγοντος ἤχουσα, 
λέγω δὴ σώμασι σώματα τοῖς τῶν ἀλόγων ζώων τὰ 
ἑαυτῶν, χαὶ τὰ σεμνὰ πλάσματα (10), χαὶ τὰ ἀσχῆ- 
μονα τερατεύματα᾽ οἷς εἰ μὲν τὸ Θεῖον (71) ὁρίζονται, 


Α 


IE'. Σύγχε: μὲν xal 
ὡς πρότερον, χαὶ τὴν 


τῆς χαχοδαιμονίας " εἰ δὲ παραδειχνύουσι, τῆς εὐ- 
ηθείας. Διδασχέτωσαν γὰρ, τίς ὁ λόγος, xal τί τὸ τῆς 
ἀσχημοσύνης τῆς περὶ ταῦτα μυστήριον ; δεῖ γὰρ 
μηδὲ τὰς ἐμφάσεις τῶν χαλῶν, τὸ αἰσχρὸν ἔχειν. 
Εἰ δὲ ἄλλο τι παρὰ ταῦτα εἶναί φασι, τί τοῦτο, πει- 
θέτωσαν, χαὶ £x ποίων λόγων, ἣ θεολόγων. Σύγχει 
δὲ xa τὰς τῶν αἱρέσεων ἐπαναστάσεις, xa τοσούτῳ 
θερμότερον, ὅσῳ προπέπονθας. Γενναιότερον γὰρ &x 
ποῦ παθεῖν τὸ φιλόσοφον, ὥσπερ ψυχρῷ σίδηρος Ep.- 
πυρος, οὕτω τοῖς χινδύνοις στομούμενον. Ὁρίζου δὲ 
xai τὴν ἡμετέραν εὐσέθειαν, διδάσχων ἕνα μὲν εἰδέ- 
ναι Θεὸν ἀγέννητον, τὸν Πατέρα " ἕνα δὲ γεννητὸν 
Κύριον, τὸν Υἱόν: Θεὺν μὲν, ὅταν xal ἑαυτὸν λέ- 
γηται, προσαγορευόμενον" Κύριον δὲ, ὅταν μετὰ 


τὴν μοναρχίαν. Ἕν δὲ Πνεῦμα ἅγιον, προελθὸν 6 
ποῦ Πατρὸς, ἣ χαὶ προϊόν" Θεὸν, τοῖς νοητῶς (12) 
νοοῦσι τὰ παραχείμενα- τοῖς μὲν ἀσεδέσι χαὶ πο- 
λεμούμενον, τοῖς δὲ ὑπὲρ τούτους νοούμενον, τοῖς 
χαὶ λεγόμενον. Μήτε ὑπὸ ἀρ- 
χὴν (13) ποιεῖν τὸν Πατέρα, ἵνα μὴ τοῦ πρώτου τι 
πρῶτον (74) εἰσαγάγωμεν, ἐξ οὗ χαὶ τὸ εἶναι (15) 
πρώτῳ περιτραπήσεται" μῆτε ἄναρχον τὸν Υἱὸν ἣ 
τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ἵνα μὴ. τὰ Πατρὸς (76) ἴδιον 
περιέλωμεν. Οὐχ ἄναρχα γὰρ. χαὶ ἄναρχά πως "(ὃ 
xal παράδοξον. Οὐχ ἄναρχα μὲν γὰρ τῷ αἰτίῳ (17)* 
&x Θεοῦ γὰρ, εἰ xol μὴ μετ᾽ αὐτὸν, ὡς ἐξ ἡλίου φῶς " 


πνευματιχωτέροις Oi 


ἄναρχα δὲ τῷ χρόνῳ. Οὐ γὰρ ὑπὸ χρόνον, ἵνα μὴ τὸ 

PUO UNUS Mes, ; (OP TM Mu 
ῥέον f| τῶν ἑστώτων πρεσθύτερον, xoi τῶν οὐσιῶν 
τὸ ἀνούσιον. 


sit; nec Filium. et Spiritum sanctum principii expertes esse astruamus, ne Patri, id quod ipsi pro- 
prium est, adimamus. llli quippe et principio minime carent, et quodam modo carent : quod sane 
dictu mirum est. Non enim, quantum ad causam, A467 principio carent : ex Deo enim sunt, licet 
non post ipsum, quemadmodum ex sole lumen : sed quantum ad tempus, principii sunt. expertes. 
Nec enim tempori subjecti sunt, ne quod fluxum est, iis qu: stabilia sunt, et quod non est, iis quie 


sunt, prius atque antiquius sit. 
XVI. Nec item tria principia constituamus, ne 


(69) Troc. Meraclitum intelligit. 

(70) Πιλάσματα. Weg. a, παλαίσματα. 

(11) El μὲν" τὸ Θεῖον, etc. Hic. obiter Gregorius 
perstringit absurdissimam | gentilium theoloziam , 
qui sub fabularum involucro Deitatem adumbrabant, 

(12) Τοῖς γοητῶς, ete. « Qui solerti ingenio, 
mentis acamine ea intelligunt, qui conjuncta sunt 
et cohacrent, » Deitatis scilicel. personas, sie nobis 
una serie propositas; ex quibus passim Gregorius, 
sicut et Basilius probant, Filium ei Spiritum. san- 
ctum Deum pariter esse, sicuti Pater. 

(15) "Ὑπὸ ἀρχήν, etc. « Ne Patrem. principio 
Subesse statuamus, » 

(14) Tt πρῶτον. Mic πρῶτον idem sonat ae πρό- 
τερον, quod Graecis familiare est. Mox , εἰσαγάγω- 
μεν" duo Regg. et Pass., εἰσάγωμεν. 

(19) Ἐξ οὗ xal τὸ εἶναι, ec. : 


«€x quo id, 


Q'. Μήτε ἀρχὰς τρεῖς, ἵνα μὴ Ἑλληνικὸν, ἣ τὸ 


D quod primum est, originem traxisse necesse sil. » 

(76) Τὸ Πατρός. Keg. hu, Or. 1, Pass., τὸ τοῦ 
Πατρός, 

(71) Τῷ αἰτίῳ. « Quantum ad causam.» Licet ab 
hae voce abstineant Latini, nihil tamen est dissidii, 
quoad rem et sensum, inter Grecos et Latinos. 
Quod enim Graci « cause. et causati » nomine in- 
tellimunt, nos idem « principii et principiati » no- 
mine intelligimus. Unde sanctus Thomas opusc. 
contra errores Grecorum c. 4, ait: « Apud Latinos 
non est eonsuetum, quod Pater dicatur eausa Filii, 
vel Spiritus sancti, sed solum principium, vel au- 
CLlor. .. Graeci, qui cause et eausati nomine utuntur 
iu divinis personis, non intendunt. diversitatem na- 
ταν inducere, aul Filium esse creaturam ; sed per 
hoc volunt ostendere. solam originem personaruim, 
sicul nos nomine priucipii. » 


0? 


-—- 


πολύθεον μήτε μίαν μὲν, Ἰουδαϊχὴν 0$ στενὴν τινα, 
χαὶ φθονερὰν, χαὶ ἀδύνατον" ἣ τῷ ἀναλίσχειν εἰς 
ἑαυτὴν θεότητα, ὃ τοῖς προάγουσι μὲν ἐχ τοῦ Πατρὸς 
τὸν Υἱὸν, εἰς αὐτὸν δὲ πάλιν ἀναλύουσιν ἤρεσεν" T] τῷ 
χαχαθάλλειν τὰς φύσεις, χαὶ ἀλλοτριοῦν θεότητος, ὃ 
τοῖς νῦν ἀρέσχει σοφοῖς, ὥσπερ δεδοιχυῖαν μὴ ἀντεξ- 
άγωντα: (18), T] μηδὲν δυναμένην ὑπὲρ τὰ χτίσμα- 
τα. Μήτε ἀγέννητον τὸν Υἱὸν, εἷς γὰρ ὁ Πατήρ * μῆτε 
Υἱὸν τὸ Πνεῦμα, εἷς γὰρ ὁ Μονογενής * ἵνα ax τοῦτο 


θεϊχὸν ἔχωσι τὸ μοναδιχὸν, ὁ μὲν τῆς υἱότητος, τὸ 
δὲ τῆς προύδου, χαὶ οὐχ υἱότητος. ᾿λληθῶς πατέρα 


τὸν Πατέρα, χαὶ πολὺ γε τῶν παρ᾽ ἡμῖν ἀληθέστερον, 
ὅτι μόνως, ἰδιοτρόπως γὰρ, χαὶ οὐχ ὡς τὰ σώματα " 
s 
xaX μόνος, o) γὰρ μετὰ συζυγίας * καὶ μόνου, Mo - 
νογενοῦς Yàp* χαὶ μόνον, οὐ γὰρ Υἱὸς πρότερον " 
χαὺ ὅλον Πατὴρ, xai ὅλου, τὸ γὰρ ἡμέτερον ἄδηλον" 
xai ἀπ᾿ ἀρχῆς, οὐ γὰρ ὕστερον. ᾿Αληθῶς υἱὸν τὸν 
Υἱὸν, ὅτι μόνος, χαὶ μόνου, xaX μόνως, καὶ μόνον " 
οὐ γὰρ xa Πατὴρ, καὶ ὅλον Υἱὸς, xai ὅλου, χαὶ ἀπ᾽ 
ἀρχῆς, οὔποτε τοῦ εἶναι Υἱὸς ἠργμένος " οὐ γὰρ ix 
μεταμελείας ἡ θεότης, οὐδὲ ἐκ προχοπῆς 1j θέωσις, 
ἵνα λείπῃ ποτὲ, τῷ μὲν τὸ εἶνα: (19) Πατρὶ, τῷ δὲ τὸ 
εἶνα: Υἱῷ. ᾿Αληθῶς ἄγιον τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον οὐ γὰρ 
xa ἄλλο τοιοῦτον (80), οὐδὲ οὕτως. οὐδὲ £z προσθήχης ὁ 
ἁγιασμὸς, ἀλλ᾽ αὐτοαγιότης " οὐδὲ μᾶλλον χαὶ ἧττον, 
οὐδὲ ἀρξάμενον χρονιχῶς ἣ παυσόμενον. Κοινὸν γὰρ 
Πατρὶ μὲν xaY Υἱῷ χαὶ ἁγίῳ Πνεύματι, τὸ μὴ γε- 
γονέναι, χαὶ ἡ θεότης - Υἱῷ ὃὲ χαὶ ἀγίῳ Πνεύματι, 
πὸ ἐχ τοῦ Πατρός. Ἴδιον ὃὲ Πατρὸς μὲν, $ ἀγγεννη- 


: 
ἐτε 
ξετε 


σία" Υἱοῦ δὲ, fj γέννησις - Πνεύματος 02, ἡ ἔχπεμ- 
ψις (81). Εἰ δὲ τὸν τρόπον ἐπιζητεῖς, τί χατάἀλείψεις 


τοῖς μόνοις γινώσχειν ἄλληλα, χαὶ γινώσχεσθαι ὑπ 
ἀλλήλων μαρτυρομένοις (82), ἣ xa ἡμῶν τοῖς ἐχεῖ- 
θεν ἐλλαμφθησομένοις ὕστερον; 

unquam habuit, nec finem habiturus est. Hoc euim 


στε 


ORATIO XXV. — IN LAUDEM HERONIS PHILOS, 


1923 


A in. gentilem deorum multitudinem ineilamus :. nec 
rursus unum quidem, sed Judaicum quoddam, et 
angustum, atque. invidum et. imbecillum ; nempe 
vel deitatem in seipsam absumendo, quemadmodum 
iis plaeuit, qui Filium quidem ex Patre producunt, 
eumdem autem rursum in Patrem resolvunt; vel 


n dlejiciendo, atque a divinitate alienanido, 
u ntibus hujus temporis videtur, perinde at- 
que ipsa hoe metuat, ne ipsi adversum se insur- 


gant, aut supra res conditas. nihil possit, Nec rur- 
sum ingenitum Filium, unus enim Pater ingenitus : 
nec Spiritum sanctum Filium, unus enim est Uni- 
genitus; ut hoe quoque divinum. habeant, singula- 
ritatem nimirum, ille. filiationis, hie processionis, 
non autem filiationis. Patrem vere patrem, ac multo 
p quidem verius. quam qui apud nos id. nomen obti- 
nent, tum quia. proprio et. singulari modo. pater 
est, non aute sieut corpora ; tum quia solus, non 
enim ex conjunctione; tum quia solius, nempe Uni- 
iti; tum quia solum, uec enim. ipse priusquam 
FM Filius fuit; tum quia in totum et totius 
Pater, quod de ngbis eerte. affirmari nequit; tum 
quia ab initio, nec enim posterius Paler esse ca- 
pit. Filium vere filium, quod et. solus sit, et solius, 
ac singulari modo, et solum; non enim Pater quo- 
que simul est, et. in totum Filius, et totius, et a 
principio, hane seilicet. rationem habeus, ut nun- 
quam Filius esse ceperit; non enim ex consilii mu- 
latione est. deilas, neque ex progressu deificalio, t: 
ille aliquando Pater, hic. aliquando Filius esse de- 
C sinat. Spiritum sanctum vere sanctum : neque enim 
alius talis est, nec eodem moo, neque. ex acces- 
sione sanctitatem habel, sed est ipsamet sanctitas, 
nec magis et minus, nec, quoad tempus, originem 
Patri et Filio et Spiritui sancto commune est, quo! 


minime creati sunt, atque ipsa divinitas. Hoe autem. Filio et Spiritui sancto, quod uterque eorum 
ex Patre est. At vero Patris proprietas hie est, quod. ingenius sit : Filii , quod. genitus : Spiritus 


sancti, quod procedat. Quod si modum queris, 
cognoscere ὅδ, atque a se mutuo cognosci Seriptura 
nitus illuminabuntur? 

C. τῶν εἰρημένων (85) πρότερον, ἣ 
ai τότε γνώσῃ τοσοῦτον, ὄὅπον (84) ὑπ᾽ 
ἀλλήλων γινώσχεσθα: (85). Νῦν ὃὲ δίδασχε τοσοῦτον 
εἰδέναι μόνον, μονάδα ἐν Τριάδι, χαὶ Τριάδα ἐν μο- 
νάδι προσχυνουμένην, παράδοξον ἔχουσαν xa τὴν 


ποιοῦτος, 


ξιαίρεσιν xal τὴν ἕνωσιν. Μὴ φοθηθῇς τὰ πάθη, 
γέννησιν ὁμολογῶν. ᾿Απαθὲς γὰρ τὸ Θεῖον, χαὶ εἰ γε- 
γέννηχεν. Ἐγώ σοι τούτου ἐγγυητὴς, ὅτ: θεϊχῶς, ἀλλ᾽ 
οὐχ ἀνθρωπιχῶς. Οὐδὲ γὰρ τὸ εἶνα! αὐτῷ ἀνθρώ 
νον. Φοθήθητι ὃὲ (80) χρόνον χαὶ χτίσιν. Οὐ γὰρ 


9 Joan. xvii, 95. * I Cor. xim, 12. 

(78) ᾿Αντεξάγωνται. Schol. : Μὴ στασιάσωσιν αἱ 
ὑποστάσεις Υἱοῦ xa Πνεύματος" « Ne Filii et Spi- 
ritus person? contra se insurgant. 9.— — 

(19) Τὸ εἶναι. Sic Regg. bm, hu, Coisl. 1 et Or. 
1. Deest τό in elit. 

(80) Τοιοῦτον". Coisl. 1, τοιοῦτο. 

(81) Ἔκπεμνγις. « Kmissio. » Hic idem sonat ac 
ἐχπόρευσις, « processio. » 


quid iis relicturus es, quos solos mutuo. se 469 
testatur ?, aut iis etiam nostrum, qui postea. divi- 


XVII. Fac sis prius quidlam eorum, quz come 
memoravimus, aut cerle talis : ac tum tantum cc- 
gnosces, quantum hiec mutuo à seipsis cognoscun- 
tur. Nunc. vero doce, ut hoe duntaxat sciamus, 
nempe Trinitatem in unitate et unitatem in Trini- 
tate. adorandam , cujus et divisio et conjunctio 
plane admirabilis sit, Ne passiones metuas, dum 
generationem conlileris. Deus enim. ab omni pas- 
sione liber est, etiamsi genuit. Hoc tibi spondeo, 
eum divino, non autem humano modo genuisse : 


D 


(82) Μαρτυρομένοις. Reg. bm, μαρτυρουμένοις. 

(35) Εἰρημένων, Weg. bm, προειρημένων. 

(84) Ὅσον. Sio tres legg., Coisl. 9, Par., Com- 
bef. In edit., ὅσων. Á 

(85) Dovócxscüat. Tres Regg., Par., Combef., 
γινώσχεται. Pass., γινώσχονται. M 

(86) Φοδήθητι δέ. Sic duo. Regg., Pass., Com- 
bef. Deest δέ in edit. 


S. GREGORII THEOLOGI 


1224 


nec mirum, eum etiam ipsius esse minime huma- A Θεὸς, εἰ γέγονε, μὴ Θεῷ συνηγορῶν διαχενῆς, Θεὸν 


num sit, Verum illud demum metue, ne tempus 
illi tribuas, eumque creatum contendas. Non enim 


profeeto Deus erit, si creatus fuerit, ac ne. Dei pa- 
itrocinium. incassum suscipiens, Deum tollas, con- 
servum tuum eum faciens, qui simul Deus est, et 
qui te quoque ex servitute in libertatem vindicat, 
si modo vere et sincere dominium confitearis. Pro- 
cessionem ne limeas : 
qui in omnibus dives est; 
non qui Spiritum. sanctum Deum esse profitentur, 

XVIII. Cave, ne unius imperium male colas, di- 
vinitatem eontrahens aut circumcidens; nec tri- 
theiz: crimen tibi pudorem moveat, quandiu alius 
quoque eadem ratione in ditheiu periculo ver- 
satur. Aut enim cum illo crimen objectum dilues : 
aut cum illo hzrebis : aut ille quidem simul cum ra- 
tionibus suis divinitatis naufragium faciet, tibi 
vero incolumis divinitas permanebit. Ae si ra- 
tio ipsa imbecillitate laborarit, satius est in ratio- 
nibus laborare, dum Spiritum. ducem. sequamur, 
quam impiis dogmatibus facile assentiri, dum otio 
nostro et desidia: consulimus. lustantias et opposi- 
tiones, novamque pietatem, et jejunam ac minutam 
sapientiam contemne, et quidem magis, quam ara- 
nearum telas, quae muscas quidem retinent, a ve- 
spis autem perrumpuntur, ne dicam a digitis, aut 
AG9 lio quopiam graviori corpore. Hoc unum 
nos timeri doce, nimirum ne in argutiis el captio- 
nibus fidem solvamus. Sermone viclum esse. mini- 
me grave atque acerbum est, non enim omnium est 
serme : al vero grave et. acerbum est deitatis ja- 
cturam fecisse, omnium enim est spes. Verum hxc 


ἀνέλῃ, ὁμόδουλον ποιῶν vb ὁμόθεον, ὃ xa σὲ τῆς 
δουλείας ἐλευθεροῖ, ἂν γνησίως (87) ὁμολογῇς δεσπο- 
τείαν. Μὴ φοθηθῇς τὴν πρόοδον " οὐ γὰρ ἀνάγχην (88) 
ἔχει Θεὸς, ἣ μὴ προδάλλειν, ἣ προθάλλειν ὁμοίως, 
ὁ πάντα πλούσιος" φοθήθητι δὲ τὴν ἀλλοτρίωσιν, 
χαὶ τὴν χειμένην ἀπειλὴν, οὐ τοῖς θεολογοῦσιν, ἀλλὰ 
ποῖς βλασφημοῦσι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. 


nec enim Deo necesse est non producere, aut simili ratione. producere, utpote 
verum alienationem metue, ae comminationem eam qui eos manet, 
sed qui eum contumeliis afficiunt. 


IH'. Μήτε τὴν μοναρχίαν χαχῶς τιμήσῃς, συναιρῶν 

3| περικόπτων θεότητα puce τὸ τῆς τριθεΐας (89) 
ἔγχλημα αἰσχυνθῇς, ἕως ἂν χαὶ ἄλλος (90) χινδυνεύῃ 
ΒΡ τὴν διθεῖαν. Ἢ γὰρ συνέλυσας, ἣ συνηπόρησας, UE 
μὲν ἐνανάγησε μετὰ τῶν λογισμῶν xa θεότητα, 
σοὶ 6E παρέμεινε θεότης. Καὶ εἰ ὁ λόγος Ἦσθένησε, 
χρεῖσσον χαμεῖν (91) ἐν τοῖς λογισμοῖς μετὰ 
ὁδηγίας τοῦ Πνεύματος, ἣ προχείρως ἀσεθῇσαι 
μοι τὰς ἐνστάσεις, χαὶ 


τῆς 
πὴν 


0 


ῥχτστώνην διώχοντα, Διάπτυ 
τὰς ἀντιθέσεις, χαὶ τὴν νέαν (92) εὐσέδειαν, χαὶ 
τὴν μικρολόγον σοφίαν " χαὶ διάπτυε πλέον ἣ τὰ τῶν 
ἀραχνίων νήματα, μυίας μὲν χρατοῦντα, σφηξὶ δὲ 
ῥηγνύμενα, οὕπω λέγω δαχτύλοις, οὐδὲ ἄλλῳ τινι τῶν 
βαρυτέρων σωμάτων. Ἕν δίδασχε φοθεῖσθαι μόνον, 
τὸ λύειν τὴν πίστιν ἐν τοῖς σοφίσμασιν. Οὐ δεινὸν 
ἡττηθῆναι λόγῳ, οὐ γὰρ πάντων ὁ λόγος " δεινὸν δὲ 
ζημιωθῆναι θεότητα, πάντων γὰρ dj ἐλπίς. Ταῦτα 
μὲν οὖν xol χατὰ σεαυτὸν φιλοσοφήσειν, οἶδ᾽ ὅτι, 
προθυμότερόν τε (95) xal τελεώτερον" ἐγγυᾶταί 
μοι (94) τὰ σὰ τραύματα, xaX τὸ σὸν σῶμα ὑπὲρ εὑ- 
σεθείας πεπονηχός * χαὶ ἡμεῖς δὲ συμφιλοσοφήσομεν, 
ὅση (95) δύναμις. 


[us 


ipse per te, sat scio, promptius et perfectius philosophaberis ; id mihi vulnera tua spondent, corpusque istud, 
quod pro pietate permultos labores exantlavit; nosque etiam una tecum pro virili nostra philosophabimur. 


XIX. At tu, cum egregiam peregrinationem obie- 
ris, Trinitatis, in tabernaculis habitantis, si tamen 
Deus omnino in manufactis habitat, memor esto, 
messisque hujus exigu:e, non ex parvis quidem pie- 
tatis seminibus, parve tamen adhue et exilis, et 
qux paulatim colligatur. Facti enim sumus sicut 
qui stipulani in messe colligunt, ut cum. Propheta 
opportune loquar, et racemulos in vindemia, cum 


(87) "Av γνησίως. Sic plerique codd. In editis, 
mendose, ἀγνησίως. 

(88) Ob γὰρ ἀνάγκην, etc. Billius: « Nee enim Deo 
vel producere vel non producere necesse est, utpote in 
omnibus diviti. » Sic etiam Nicetas. Verum non 
videntur Gregorii mentem assecuti. Hac enim dicta 
sunt de Spiritus sancti processione, qu:e tunc a plu- 
ribus impugnabatur, Unde Gregorius ait: « Ne timeas 
processionem : nec enim Deo necesse est, non pro- 
ducere, aut sunili modo producere, » quasi unicum 
in Deo esset producendi genus, scilicet per gene- 
rationem, ita ut Spiritus sanctus, cum ex Deo 511}, 
deberet quoque esse genitus, sicut Filius; quod 
quidem est contra Deitatis divitias. 

(89) Τριθεΐας. Pass., Τριάδος, Προ. Macedonio- 
rum cavillatio, qui Filium quidein Deum dicebant, 
non vero Spiritum sanctum. 

(90) Καὶ d.AAoc. Or. 1, x2Y ἄλλῳ. 

(91) Kapeir. Coisl. 1, et Pass., χάμνειν, Male. in 


IG'. Xy δὲ ὅταν (96) ἐκδημήσῃς τὴν χαλὴν ἐχδη- 

(av, μέμνησό μοι τῆς Τριάδος ἐν σχηναῖς χατοιχού- 
σης (97), εἴπερ ὅλως ἐν χειροποιήτοις οἰχεῖ (98) Θεὸς, 
χαὶ τοῦ μιχροῦ τούτου θέρους, οὐχ ἐχ μιχρῶν μὲν 
τῶν τῆς εὐσεύθείας σπερμάτων, πλὴν ἕτι μιχροῦ τε 
xal πενιχροῦ, xai xxv ὀλίγον συναγομένου. Ἐγενὴ- 
θημεν (99) γὰρ ὡς συνάγοντες χαλάμην ἐν ἀμήτῳ, 
εἰ δεῖ τὸ τοῦ Προφήτου εἰπεῖν ἐν χαιρῷ, χαὶ ὡς ἐπι- 


edit., χἀμεῖν. 

(92) Καὶ τὴν véay. Sic tres Regg., Or. 1, Pass. 
Deest χαΐ in edit. 

(95) Προθυμότερόν' τε. Sic tres Regg. οἱ Pass. 
In ed., προθυμότερόν τι. 

(94) Ἐγγυαταί uot. In quibusdam, ἐγγυᾷ τέ μοι. 

(95) Ὅση. Pass., ὡς fj. 

(96) Σὺ δὲ Ccav, ete. Maximum hie compellat 
Gregorius, atque eum rogat, ut, cum Alesandriam, 
confessionis gloria decoratus, reversus fuerit, illie 
sibi suoque gregi faveat apud Alexandrinum auti- 
stitem, cujus magna erat in Constantinopolitana 
Ecclesia auctoritas. Sed sua Gregorium spes fefellit, 
ut mox videbimus. 

(93) "Er. σκηναῖς xazoixovcnc. Hic significare 
videtur Gregorius, Ecclesias adhuc esse in hazre- 
ticorum potestate. 

(98) Οἰκεῖ. Pass., χατοιχεῖ, 

(99) ᾿Εγεγήθημενγ".. Pass., ἐγενόμεθα, 


4225 5 


ORATIO NXVI. — IN SEIPSUM, 


1:26 


φυλλίδα ἐν τρυγήτῳ, οὐχ ὑπάρχοντος βότρυος. "Opis A nulli sint botri *^.. Vides quanta sit liec collectio : 


τὴν συλλογὴν ὅση (1): xaY διὰ τοῦτο σπούδαζε πλουσιο»- 
πέραν ποιεῖν ἡ μῖν (3) τὴν ἅλω, καὶ τὴν ληνὸν πληρε στέ- 
ραν. Διήγησαι xa τὴν ἡμετέραν χλῆσιν, χαὶ τὴν ἅπι- 
στον ἐπιδημίαν, ἣν οὐχ ὥστε συντρυφᾷν, ἀλλ᾽ ὥστε πυγ- 
χαχοπαθεῖν, πεποιήμεθα "ἵνα τῶν δτινῶν μετα σχόντες, 
χαὶ τῆς δόξης μετάσχωμεν. Τοῦτόν cot (2) τὸν λαὸν 
ἔχεις συλλήπτορα ταῖς εὐχαῖς, τοῦτον συνέχδη μον, τὸ 
στενὸν ἀριθμῷ ποίμνιον, χαὶ οὐ στενὸν εὐσεῦεί" οὗ 

λέον αἰδοῦμαι τὴν στένωσιν, ἢ τὴν ἑτέρων πλατύ- 
τῆτα. Τάδε λέγει τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον - μετὰ τούτου 
xaX πῦρ διαδήσῃ, καὶ θῆρας χοιμέσεις, χαὶ ἡμερώσεις 
δυνάστας. Οὕτως ἐχδημεῖν, οὕτω στέλλεσθαι, χαὶ 
πρὸ; ἡμᾶς ἐπανήῆχειν πάλιν, πλουσίως πλούσιος, 


ἄσων τὸν ἐπι- 


δεύτερος στεφανίτης, χαὶ μεθ᾽ ἡμῶν 
νίχιον, νῦν τε xax ὕστερον ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυ- Ὁ 


ac proinde in. eam curam. incumbe, αἱ area. nobis 
vopiosior fiat, torcularque plenius. Narra, tum vo- 
cationem. nostram, tum. incredibilem nostram pe- 
regrinationem, quam, nou ut luxus et deliciarum, 
sed ut cerumnarum socii essemus, inivimus ; ut pe- 
r m et acerbitatum participes facti, in glorie 

partem. aliquando veniamus. Hane. plebem 
labes votis faventem, liane. peregrinationis comi- 
tem; hune, inquam, gregem, numero quidem an- 
gustum, al pietate nequaquam. angustum: eujus 
ipse angustiam magis, quam aliorum amplitudinem 
et latitudinem, revereor. lec. dicit Spiritus. san- 
&ius : eum hoc, et ignem pertransibis **, et fera- 
"um rabiem consopies, et proceres miles ac man- 
suetos reddes **, [ta excede, ita naviga, atque ad 


. ΘΑ ΕΝ : SONUS. 
ρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας (4). 'Aufyv. nos rursum redi, eximie dives, secundo. laureatus, 
ae nobiscum triumpliale carmen cantaturus, et nine , et in. posterum in Christo. Jesu, Doniiuo nostro, cui 


, Τοῦτόν σοι. Weg. 2, τοῦτον οὖν. 


(4) Αἰῶγας. Duo ltegg. addunt, αἰώνων, € κατ 
lorum, » 


gloria in s:ecula. Amen, 
. ** Mich. vi, 1. * Psal. rxv, 13. 


(1) "0cn. Reg. hu, 675; 
uota : « Vides quanta. sit?» 

(3) Ποιεῖν" ἡμῖν. Sic tes Regg. 
Deest ἡμῖν in edit. 


ἘΞ Luc. x, 19. 
eum. interrogationis 


εἰ Or. 4A; Pass. 


470 MONITUM IN ORATIONEM XXVI. 


I. Prava Maximi, quem in. precedenti oratione a Gregorio publice laudatum vidimus, 
non diu latuere consilia. Drevi e cineribus erupit ignis, et « /Ezyptium illud spectrum, » 
ut loquitur Gregorius (Ὁ), cito nimis venenatum « aspidis felum produxit. » Invidia 
namque et ambitione flazrans, ea impielalis et audaciie adductus est, ut. sedis Conslarn- 
tinopolitan:e dignitatem, legitimo pastore de throuo exturbato, ad se transferret. Eleireo 
primum sibi (flagitiorum consortem asciscit. unum e Gregorii sacerdotibus, qui secum 
pariter Theologi domus, mensie ac intima familiaritatis particeps erat. Ingrati ambo 
ac facltiosi. homines ex 7Egypto aceersunt, vel potius, pecunia emunt seditiosos et a 
quodlibet facinus expeditos viros, quorum subinde opera, missis insuper ab ipso Petro 
Alexandrino episcopis, qui clam Maximum consecrarent, noctu ecclesiam invadunt. 
Horrenda hee, quamvis ad lucem usque produeta, nondum perfecta erant, cum ad cleri 
noliliam venere. Ubi primum hee pervulgata sunt, tota infremuit civitas. Ad ecclesiam 
advolant magistratus, cives, exteri, ac ipsi etiam heretici. Omnes unanimi indignatione 
permoli, summo cum dedecore el ignominia consecratum et consecralores extruciunt; 
nee tali opprobrio sapienliores evasere. In nequissimo enim proposito obslinatle perse- 
veranles, libicinis eujusdam domuni ingressi, infandum opus peragunt. 

II. Interea. Gregorius, non in suburbano, ut putarunt Billius (6) et Baronius (7), sed 
Constantinopoli, quemadmodum e Carmine de vita sua colligitur, morbo laborabat, Cum 
aulem tol lantorumque facinorum seriem audivil, subito ace intimo animi dolore per- 
eulsus, fugam cogilat; el sacrum Anastasi;ie templum, quasi universe Christiane plebi 
extremum vale dieturus, ingreditur. Sed assiduis lotius gregis precibus el lacrymis 
permolus, se landem non disceessurum promittit. Ut autem debilitatas corporis et aniini 
vires inslauraret, in proximam villam. aliquantului concessit; unde non multo post 
redux hanc orationem habuit. IHllam Baronius, perperam certe, « Invectivam in Mavi- 
iom » vocat. Conjicit. etiam. vir doetus, hanc ipsam esse « viluperalionuin librum » 
cujus meminit Hieronymus. Verum huic sententia adversantur tum inscriplio ipsa, tuin 
oratoris scopus. Neque enim hec oratio liber ille esse potest, in qua ne Maximus qui- 
dem nominatur. Non negamus lamen pluribus in locis Maximuru ac ipsius sectatores 
obiter tectisque. verbis hic a Gregorio designari et perstringi; sed non inde sequitur 
hanc esse in Maximum Invectivain. Et certe si liber de quo loquitur Hieronymus (8), 
dillert ab iis quz Gregorius Carmine de vita sua adversus Maximum scripsit, huuc jaiui 
non exstare. aílirinare licel, cuin. nullibi supersit istius libri vestigium. 


485. n. δ]. 
(8) Hier, Script. eccl., Basil. edit. p. Hg. 


39 


(5) Carm. de vita sua, vers. 751 et 822. 
(6) Bill. or. arg. 
"Tr. Baron. Annal. t. V, edit. Luca, fol. 1759, p. 


ParnoL, Cn, NXNNV. 


1921 S. GREGORII TIIEOLOGI 1998 


ΠῚ. Constantinopoli dietam haue oralionem cirea medium annum 380 conjiciunt eru- 
diti. Mirus in ea stalim ab exordio se prodit pastoris erga A471 oves amor. « Desi- 
derabam vos, iuquit (n. 1), filii, el pari a vobis desidecio expetebar.... Quorum enim 
communis est spiritus, horum quoque communis est affectus.... Quamobrem a vobis 
diutius abesse minime sustinui. » Nec vero sola mutua dilectionis ratio Gregorium ad 
celerem reditum impulit. Metuebat etiam adhuc (n. 3) pra dilecta grege, οἱ « lupo- 
rum » voracitatem, et «latronum » insidias, et « canum» rabiem, qui jam, irrito licet 
impelu, in pastores irruperant, alque oves diripere, mactare aut dispergere Llentaverant. 
Tum fidei ac doctrin:e. rationem a grege exigit (n. 5); neque « mutuum » duntaxat 
exposcit, sed etiam « fenus;» nec « talentum » solum, sed et « talenti quistum ; » ne 
forie quis, talento in lerra defosso et occultato, creditorem, « ut durum et asperum, » 
falso criminetur. Hine fidem sine operibus mortuam esse ostendit, et ali auditoribus 
postulat, num sedulo bonis operibus studuerint ; atque dilucide perlraelatis variis vilae 
Christiane olliciis, ipse quoque rationem reddit de omnibus, qua absens secum phi- 
losophatus est. Quod ut assequalur, amplum et magnificum veri philosophi exemplar 
eo Joci ob oculos ponit, et eadem qua Chrysostomus postmodum 1n oralione, « Nemo 
éFedilur nisi a se ipso (9),» tractavit, ipse verbis et exemplis egregie demonstrat. 


(9) Chrysost., t. IIl, p. 444. 


ORATIO XXVI'. AOLTOZ Κα. 


In seipsum, cum rure rediisset, post ea quie Εἰς ἑαυτὸν (10), ἐξ ἀγροῦ éxavijaorca (14) μετὰ 
Mazimo perpetrata fuerant. cà κατὰ Μάξιμον. 


* 
l. Desilerabam vos, filii, et paria. vobis deside- A. oan Ἐπόθουν ὑμᾶς, ὦ τέχνα, xaX ἀντεποθούμην 
rio expelebar. Persuasum enim id habeo; ac si τοῖς ἔσοις μέτροις. Πείθομα! γὰρ, εἰ δεῖ xav mí 
ad eam rem jusjurandum interponendum est, Juro, προσθεῖναι τῷ λόγῳ, Ναὶ vi τὴν ὑμετέραν (12) 
fratres, per vestram gloriationem, quam habeo iu καύχησιν, á&eAzol (15), ἣν ἔχω ἐν Χριστῷ "In- 
Christo Jesu Domino nostro*?. Hanc enim jusjurandi σοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν. Τοῦτον γάρ μοι πεποίηχε τὸν 
formam mihi condidit. Spiritus sanctus, cujus nu- ὄρχον τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ᾧ πρὸς ὑμᾶς χεχινήμεθα, 
mine atque afflatu ad vos venimus, ut Domino po- ἴνα χατασχευάσωμεν Κυρίῳ λαὸν περιούσιον. Xxo- 
pulum eximium et. peculiarem comparemus 9*. Ac πεῖτε τὴν πίστιν ὅση" xal τὸ ἐμαυτοῦ πείθω, xaX 
filei magnitudinem, quaso, perspicile. Nam et ani- τὸ (14) ὑπὲρ ὑμῶν (15) διατείνομαι. Kay θαυμαστὸν 
tai mei affectum. vobis persuasum reddo, et de ve- οὐδέν. Ὧν γὰρ χοινὸν «b Πνεῦμα, χοινὸν xoX τὸ πά- 
stro erga me animo affirmo et. assevero, Nec id θοὸς" οἷς δὲ τὸ πάσχειν ἴσον, ἴσον xal τὸ πιστε 


στιν 
( 


] 


sane mirum videri debet. Quorum enim communis — Ὃ γὰρ μή vig πέπονθεν, οὐδ᾽ ἂν ἑτέρῳ πιστεύ- 
est Spiritus, horum affectus quoque. communis : — ge:v(16): ὁ δὲ παθὼν, εἰς συγχατάθεσιν ἑτοιμότε- 
quibus autem idem affectus est, idem etiam ad cre-.— ρος, μάρτυς ἀόρατος ἀοράτου πάθους, μορφῆς ἀλλο- 
dendum :eque propensi sunt. Naim quod in seipsa τρίας οἰχεῖον ἔσοπτρον. Διὰ τοῦτο οὐδὲ ἠνεσχόμην 
aliquis minime sensit, is nec alteri id de se afiz- ἀποφοιτῆσαι ὑμῶν μαχρότερα, χαίτοιγε ἱκανῶς τοῖς 
ranti unquam crediderit : qui autem ita aliquando — ἐνταῦθα δυσχεραίνων τε xaX ἀχθόμενος " οὐχ οἷς αἱ 


- 


D 


se affectum sensit, is profecto ad assentiendum fa- πόλεις φέρουσι (17) μόνον (δήμοις, θορύθοις, ἀγορα 
ciliorem se prabebit, utpote. invisibilis affectionis — θεάτροις, πλησμοναῖς, ὑδρεσιν, ἄγουσι χαὶ ἀγομένοις, 
invisibilis testis, formaeque alien:e. proprium. spe- ζημιοῦσι xaX ζημιουμένοις, πενθοῦσι xa πενθουμέ- 
culum. Quamobrem a vobis 4772. diutius abesse — votz, χλαίουσι, χαίρουσι, γαμοῦσι, θάπτουσιν, εὐφη- 
minime sustinui, quanquam alioqui res hasce agre μουμένοις, βλασφημουμένοις, ὕλῃ χαχίας, χόσμου 
ac molesto animo ferens; non solum quas civila- βράσματι. ταῖς ἀγχιστρόφοις μεταθολαῖς, ὥσπερ ἐν 
tes ferunt. (popularem scilicet multitudinem, lu- Εὐρίπῳ καὶ πνεύμασιν), ἀλλὰ xoY τούτοις ἤδη τοῖς 
multus, forum, spectacula, saluritales, contume- σεμνοτέροις xa τιμιωτέροις, τοῖς περὶ τὸ βῆμα (18) 
$3] Cor. xv, 91. *5* Deut. viis: 6. 


(^) Alias 28, qu;e autem 26 erat, nunc 52. — € (15) Ὑμῶν. Reg. bm et Savil., ἡμῶν. 


Habita circa medium aunum 580. (16) Πιστεύσειεγ. Comb., πιστεύοιεν. 
(10) Εἰς ἑαυτόν. «ln seipsum.» Aiunt. non- (13) Φέρουσι. Nonnulli eodd., yat£pouc:. 
nnlli, χαὶ τὸν λαὸν, χαὶ τοὺς ποιμένας, «el popu- (TS) Τοῖς περὶ τὸ βήμα, et. « Sacrarium οἱ 
luin. et pastores. » Sacram mensam.» Ihee enim sunt « venerabiliora 
(41) ᾿Επαγνήκοντα. Plures codices habeut, £z:- — et prostantiora » illa, quz sibi displicere ait. Gre- 
στάντα. Nonnulli, ἐπιστάς. gorius, non vero ii, « qui Saerarium ΟἹ sacram 


(42) Νὴ τὴν ὑμετέραν. « Per vestram.» Sic — meusam cingunt,» ut vertit Billius, contra Theologi 
Vulgata, sic pene. omnes codices, sic Patrum pars — mentem, qui. fidelem plebem deliniebat, et mutuum 
maxina, quibus posthabitis, mirum est Bilium — ei amorem gratulabatur. Ipsi displicebant, tum quie 
Complutense exemplar secutum , vertisse, « per — jam a Maximo in sacrario perpetrata fuerant, tum 
nostram. » onus, quod fere invilo susceperat, tum dignitas, 

(43) A624zcl. Deest in Reg. bm. quie tot tantasque curas. afferebat, et. plurimorum 

(14) Τό. Deest ia tibus egg. et quatuor Colb. — iuvidiam conciliabat. 


1999 


ORATIO XXVI. — IN SEIPSUM. 


1250 


co9vo λέγω, καὶ τὴν ἁγίαν τράπεζαν" ὧν ἡμεῖς τὸ A lias, eos qui ducunt, et qui ducuntur, eos qui dam- 


κράτος ἔχειν δοχοῦντες, xal τῶν ἐγγιζόντων ἦντες 
Θεῷ, δέδοιχα μὴ χαχῶς ἐγγίζωμεν, χαὶ, ὡς χαλάμη 
πυρὶ, πῦρ οὐ φέροντες. 


num inferunt, et qui. patiuntur, eos qui lugent, εἰ 
qui lugentur, eos qui. plorant, gaudent, matrimo- 
uium ineunt, sepeliunt, laudantur, vituperantur , 


hane, inquam, vitii silvam, mundi fervorem, subitas et repentinas, velut. in Euripo et ventorum agi- 

latione, mutationes), verum etiam venerabiliora h:e et pramstantiora, sacrarium nempe et. sacram 

mensam; quorum cum ipsi principatum. tenere. videamur, et. in. eorum, qui ad Deuin appropinquant, 

numero simus, vereor ne male appropinquemus, et, tanquam stipula. ad ignem, ignis vim ferre nequea- 
4 


mus. 

D'. Πλὴν ἐπανῆλθον ὑμῖν, βίᾳ μὲν ἀποδραμὼν, οὐ 
βίᾳ δὲ προσδραμὼν, ὀλλὰ χαὶ μάλα προθύμως, χαὶ 
αὐτομάτοις ποσὶ, τὸ τοῦ λόγου, τοῦ Πνεύματος οὕτως 
ἄγοντος, καθάπερ τι ῥεῦμα, πρὸς μὲν τὸ ἄναντες (19) 
βιαξόμενον, εἰς δὲ τὸ πρανὲς (20) ἐπειγόμενον. "Ov- 
τως ἡμέρα μία, βίος ὅλος ἀνθρώπου, τοῖς πόθῳ χάμ- 


HW. Ceterum. ad vos redii, et qui a vobis. invitis 
discesseram, idem non invitus, sed animo porquam 
alaeri, spontaneisque, ut dici solet, pedibus ac- 
curri, Spiritu. scilicet me, fluvii eujusdam in. mo- 
dum, agente, qui per acclivia quidem non nisi. co- 
actus fertur, per prona autem et. declivia celerrime 


νουσιν. Τὸ γὰρ τοῦ Ἰαχὼδ ἑτέρως (31) ἔχειν μοι n labitur. Ac profecto vel unicus dies totius vitas liu- 
φαίνεται" ὃς ἔτη δεχατέσσαρα δουλεύων τῷ Σύρῳ — mane instar est. desiderio laborantibus, N:m.| illud 
Λάθαν ὑπὲρ τῶν δύο παρθένων οὐχ ἔχαμνεν. Ἦσαν — patriarchie Jacob mihi alio. modo se habere vide- 
γὰρ αὐτῷ, φησὶν, αἱ πᾶσαι ἡμέραι, ὡς ἡμέρα μία, » qui pro duabus virginibus quatuordecim annis 
διὰ τὸ ἀγαπᾷν αὐτάς. Ἴσως ὅτι ἐν ὄψεσιν ἣν τὸ aban Syro serviens, haudquaquam labore frange- 
ποθούμενον, ἣ ὅτι χοῦφον τὸ χάμνειν ἔρωτι, xÀv ἡ — batur. Brant enim, inquit, omnes illi dies quasi dies 
ἀναθολὴ τὸ λυπηρὸν ἔχῃ (22). Οὕτως τὸ ἕτοιμον (25) — unus, quod earum. amore flagraret**.. Cujus rei liaec 
εἰς ἐξουτίαν, ἀργὸν εἰς ἐπιθυμίαν, ὥς τις ἔφη τῶν — lorlasse causa erat, quia rei expetite. conspectu 

b ἡμῶν. Ἐγὼ γοῦν ἡνίχα μὲν παρήμην, ἐλάχιστα — fruebatur : vel etiam, quia levis est. amori labor, 
ποῦ πάθους ἐπαισθανόμενος, ἡνίχα δὲ (21) ἐχωρίσθην, —tamelsi dilatio ipsa molestiam alferat. Sic videlicet 
ἔγνων τὸν πόθον τὸν γλυχὺν τύραννον " χαινὸν (25) — natura comparatum est, ut ea. segnius appetamus, 
δὲ οὐδέν. Ei γὰρ τοσοῦτον ὀδύρεται χαὶ βουχόλος uó- — quibus facile libereque frui licet, quemadinodum 
σχον τῆς ἀγέλης ἀποφοιτήσαντα, χαὶ ποιμὴν npó6a- — velerum quidam aflirmavit. Equidem ipse, qui, cum 
πον ἐλλεῖψαν δεχάδι, xai ὄρνεον νοσσιὰν, ἣν πρὸς —adessem, vim hujus affectus parum admodum sen- 
ὀλίγον ἀπέλιπεν (26), ὥστε οἱ μὲν τὰς σύριγγας λα- C Hebam, posteaquam a vobis disjmctus sum, cu- 


A 4 ) -α -) Tt TR 
θόντες, ἐπί τινα σχοπιὰν ἀνελθόντες, πληροῦσι τῆς 


ἀθυμίας τοὺς δόναχας, χαὶ ἀναχαλοῦνται, ὡς λογιχὰ, 
τὰ πλανώμενα " χἂν ὑπαχούσωτι, χαΐρουσι μᾶλλον 


j| πᾶσιν ὁμοῦ τοῖς ἄλλοις, ὧν οὐχ ἐφρόντισαν" τὸ δὲ 


πρύζον ἐπὶ τὴν χαλιὰν (zat, χαὶ τρύζουοι προσπίπτει 


Ν DE δὴ 
«oig νεοσσοῖς, xal « ταῖς πτέρυξι" πηλίχον 


n A 
ἂν εἴη δεξιῷ ποιμέν: λογιχὰ θρέμματα, xal ὧν τι 


προεχινδύνευσεν, ἐπεὶ χαὶ τοῦτο τῷ φίλτρῳ (37) x po3- 


τίθησιν; 


piditatem amoremque, dulcem tyrannum, agnoscere 
capi; quod quidem non est cur. novum videatur. 
Etenim si vel. bubuleus ob. vitulum. unum ab. ar- 
menlo aberrantem, vel. pastor ob pecudem ex de- 
nario numero deficiente, vel avis ob nidulum, 
quem ad breve tempus reliquit, usque adeo discru- 
ciari solent, ut et illi, arreptis fistulis, 473 in spe- 
culam quamdam evecti, maestos inflent calamos, et 
palantia. animalia, quasi ratione przedita, evocent ; 


ac si paruerint, majorem ex illis, quam ex reliquis universis de quibus solliciti non. fuerant, deleetatio- 


nem percipiant; h:ec vero stridens ad nidum convolet, pullisque | stridentibus 


allabatur, eosque pen- 


nis foveat: quanto tandem chariores esse par est apud bonum ac pervigilem pastorem oves ratione 


preditas, et pro quarum salute. nonnihil periculi subiit, cum 


excitet ? 
P". Ὡς ἐγὼ δέδοιχα μὲν τοὺς βαρεῖς εὔχους, μὴ 
τὴν σχοτόμαιναν (38) ἡμῶν τηρήσαντες, τὴν ποίμνην 


σπαράξωσι λόγοις συναοπαχτιχοῖς τε (39) xax βιαίοις" 
ἐδ Gen. xxvii, 26, 


(19) "Axarcec. Sie plerique codd, Prave in edit., 
ἄναχτος. | 

(20) Πραγές. Sic tres Regg., 
In ed., τρανές. ᾿ ξ 

(21) Ἑτέρως. Coisl. 1, οὐχ ἑτέρως 
legit Rufinus. . ] 

(32) Ἢ ὄτι... Avznp)r ἔχῃ. Mec desunt in 
pluribus codd, Nec tamen a Gregorio nostro aliena. 
Augustinus enim lib. De bono viduitatis, tom. Vl, 
pag. 984, eamdem fere sententiam habet : € Nullo 
modo, inquit, sunt onerosi labores amantium... 
Nam in eo quod a:atur, aut nou laboratur, aut. et 


labor amatur. » 


Coisl. !, et Combef. 


. Sic etiam 


D 


hoc quoque acriores amoris flamm:s 


Ill. Equidem ipse graves et atroces lupos timen, 
ne, caligine nostra observata, rapaci ac violen'a 
doctrina gregem dilacerent. Intempestam enim no- 


25) Οὕτως ro ἕτοιμον, etc. Plinius. epist. 20, 
lib. vit, ait: « Omnium. rerum. cupido languescit , 
cum facilis occasio est. » 

(24) Ἡνίκα μέν... ἡνίκα δέ. Sic plures codi. 
In ed. desunt μέν et δέ. 

(25) Kar. Weg. bm, za χαινόν. 

(26) "Axélzev. Rez. bin, zz y. 

(237) Τῷ φἰάτρῳ. Sic lteg. bm, Or. 1 et Comb. 
Deest τῷ in edit. 

(28) Σχοτόμαιναν'. Leuv. vertit, «e interlunium. » 

(29) Συναρπαχτικοῖς τε. Tg. bm, ezapaxzt- 
xoi. Deest τε in duobus Regg. 


1351 


clem captant, quod. palam aperteque nihil efficere 
possint, Fures etiam ac latrones metuo, ne per cau- 
lam transilientes, aut. impudenti. atque aperto iui- 
petu oves diripiant, aut furtim intercipiant, ut. ma- 
ctent, et jugulent, ac. perdant. *^, rapientes rapi- 
nas, et animas comedentes, ut. propheta quispiam 
cecinit *, Quinetiam illud vereor, ne quis eorum, 
qui heri et. nudiustertius a. nobis stabant, angustius 
ostium haud clausum nactus, ae. per familiaritatis 
speciem ingressus, jam ut alienus insidias molia- 
tur. Mulue enim. varieque cjus , qui hujusmodi 
res in. hominum animos immittit, arles et 
sunt; nec quisquam tam solers est rerum variaruin 
architectus, quam peritus vitii artifex est nosler 
adversarius. Jam mihi quoque timorem injiciunt 
canes, per vim in pastorum classem irrumpentes, 
idque, quod absurdum valde est, cum ad pastoralis 
muneris administrationem nihil omnino aliud coa- 
tulerint, quam quod comam, eui ornandze. et alendae 
wrpiter studuerant, raserunt ; qui nec in canum 
ordine manserunt, nec pastores facti sunt, nisi uL 
lanient et dispergant, atque aliorum labores infrin- 
gant. Quandoquidem facilius semper est labefactare 
ic perdere, quam conservare ; et labori quidem homo 
nascitur, quemadinodum ait Job 55, et navis exstruitur, 
et domus zedificatur; interficere autem, aut evertere, 
zu incendere quivis facile potest. Ac proindene nunc 
quidem —insolentius sese efferant, qui canes ad- 
versus gregem concitarunt, qui ne ovieulam quidem 
vnam proferre possunt, quam | adduxerint, vel con- 
Nee enim recte facere didicerunt, cum 
improbitatem studiose coluerunt. 47/44 Quod si 
gregem perturbant, idem et parva tempestas elli- 


insidiae 


servariut. 


cere potest, idem el exiguus morbus, idem et bestia una repente irruens. 
atque improbitati sue, 
nentes, adorent, et procidant, et plorent coram 


ignominia sua gloriandi ansam arripiunt ; 


quotquot non sunt. omnino insanabiles. 

1V. Hoc ego ille tiinidus pastor et cireumspectus, 
camque ob causam cautionis, lanquam ignavis no- 
iam subiens. Non enim pastor sum ex eorum nu- 
mero quispiam, qui lae comedunt, et lanis ope- 
riuntur, et quod crassum. est jugulant ??, ac labore 
conficiunt,aut vendunt, et. dicunt : Benedictus Do- 
minus, quia divites fact sumus "' ; qui seipsos pa- 
scunt, et non oves, si prophetarum voces recor- 
damini, quibus illi in. malos pastores invehuntur; 
verum ex illis potius, qui cum Paulo dicere pos- 


sunt z Quis infirmatur, et mon infirmor? Quis scan- 
55 Joan. x, 10. 9" Ezech. xxu, 95. ** Job v, 7. 
xl. D: 
(00) Τὰς ἀκαιρίας. « Intempesta. tempora. ». [n- 


teiligit Gregorius Catholicorum inter se dissidia. 
(94) Χθὲς ἡμετέρων. Notat eos, qui cum Maximo 

coutra ipsum msurrexerant. 

(532) Kal κύνας, etc. Hic alludit ad. Maximum 

Cynicum. Vox enun « Cynicus » à. canum latratu 

cesumitur; quod philosophi cynieci undequaque 

oblatrabaut, el conie aleudze et ornaudie. turpiter 

lebant, 

(55) Kal có. Meg. bm, ὃ zat. 

(54) Οἵ μήτε κύνες, etc. «Qui nec in canum or- 


GREGORII TIIEOLOGI 
Δὲ 


D γητὸς dee καὶ πεπ. pus 5 


1559 


2.) 


τηροῦσι, τὸ φανερῶς ἰσχύειν 
οὐχ ἔχοντες. Δέδοιχ τοὺς λῃστὰς xal χλέπτας, 

ες, T| ἀναιδείᾳ συλήσω- 
σιν, ἣ δι᾿ ἀπάτης χλέψωσιν, ὥστε θῦσαι, xol ἀπο- 
χτεῖναι, χαὶ ἀπολέσαι, ἁρπάζοντες ü&grd pul, ψυχὰς 
χατεσθίοντες, ὥς τις ἔφη τῶν προφητῶν. Δέδοιχα δὲ 


τὴν παράθυρον, μή τις ἄχλειστον εὑρὼν τῶν χθὲς 


fus 


τέρων (91) χαὶ πρώην, εἶτα ὡς ἴδιος εἰσελθὼν, 


ἐπιθουλεύσῃ ὡς ἀλλότριος. Πολλαὶ γὰρ xaX ποιχίλαι 
τοῦ τὰ τοιαῦτα ἐνεργοῦντος αἱ μεθοδεῖαι" καὶ οὐδεὶς 
οὕτως ἀρχιτέχτων οὐδενὸς τῶν ποιχίλων, ὡς σοφι- 
στὴς χαχίας ὁ ἀντικείμενος. Δέδοιχα δὲ ἤδη χαὶ χύ- 
νας (53), ποιμένας εἶνα: βιαζομένους, xal τὸ (23) 
παράδοξον, οὐδὲν εἰς ποιμαντιχὴν εἰσενεγχόντας, ἣ 
τὸ χεῖραι χόμας, ἃς μήτε 
ἣν τοῦ 
ρα! (55), χαὶ διαλῦσαι χόπον 
ἀλλότριον. Ἐπειδὴ ῥᾷον ἀεὶ τὸ διαφθείρειν τοῦ συν- 
τηρεῖν" χαὶ γεννᾶτα: μὲν ἄνθρωπος x 


χαχῶς ἤσχησαν" ol 


χύνες (54) ἔμειναν, μῆτε ποιμένες γεγόνασι, 


σπαράξαι, xal διασπεῖ 
χόπῳ, φησὶν ὁ 
Lo d z SUE 

I6, xaX ναυπηγεῖτα! ναῦς, xa οἰχία συνίσταται" 
ἀποχτεῖναι δὲ, ἣ χαταλῦσα: (50), 
βουλομένου παντός. 


ἣ ἐμπρῆσαι, τοῦ 
Ὥστε μηδὲ νῦν μέγα φρονείτω- 

σαν οἱ τῇ ποίμνῃ τοὺς χύνας ἐπαναστήσαντες, οἱ 
πρόθατον μὲν ἕν οὐχ ἂν ἔχοιεν εἰπεῖν, ὡς προσήγα- 
γον, ἣ διέσωσαν" οὐ γὰρ ἔμαθον χαλὸν ποιεῖν, πονη- 
ρίαν ἀσχήσαντες. Εἰ δὲ τὴν ποίμνην ταράσσουσι, 
τοῦτο xa ζάλη μικρὰ, τοῦτο xai νόσος ὀλίγη, τοῦτο 
xo θηρίον ἐν ἀθρόως ἐπιπεσόν. Στήτωσαν οὖν οἱ τῇ 
ἑχυτῶν αἰσχύνῃ μεγαλαυχούμενοι" xal 


τῆς. χαχίαξ; 


παυσάμενοι 
ἂν ἄρα δύνωνται, προσχυνησάτωσαν, 
χαὶ προσπεσέτωσαν, xoi χλαυσάτωσαν ἐναντίον Ku- 
ρίου τοῦ ποιήσαντος αὐτοὺς, χαὶ τῇ ποίμνῃ μιχθήτω- 
σαν, ὅσοι μὴ παντελῶς ἀνίατοι. 

Cohibeant ergo se, qui ex 
si quidem — possint, finem. impo- 
Domino qui fecit eos *, gregique adjungantur, 


A'. Ταῦτα ὁ δειλὸς ἐγὼ ποιμὴν xat περιεσχεμμε- 
νος, xa διὰ τοῦτο τὴν ἀσφάλειαν ὡς ῥᾳθυμίαν ἐγχα- 
λούμενος. Οὐ γάρ εἰμι 
γάλα χατεσθιόντων, χαὶ 


ποιμὴν ἐχείνων τις τῶν τὸ 


τὰ ἔρια περιθαλλομένων, 


χαὶ παχὺ σφαζόντων, χαὶ μόχθῳ χατεργαζομέ- 


ὺ 
νων, ἣ ἀπεμπωλούντων (51) xai λεγόντων - Εὐ.1ο- 


ποιμαινόντων 


ἑαυτοὺς, οὐ τὰ πρόθατα, εἴ τι τῶν προφητιχῶν φω- 


νῶν iue (58), δι ὧν pud τοὺς χαχοὺς ποι- 
ἀλλ᾽ ἐχείνων μᾶλλον τῶν δυναμέ- 


Τίς ἀσθεγεῖ, 


μένας ἐλαύνουσιν" 
xai οὐκ 


11 Zach. 


γων εἰπεῖν μετὰ Παύλου" 


59. Ὁ ΌΘΑΙ; χΟΙν; 0. 9 SEZech JgxxxlY» ὦ. 
dine manserunt, » etc., id est, inquit Elias, « nec 
Cynicus mansit, nec vere Christianus eflectus est, » 
cilicet Maximus. 
) Διασπεῖραι. "Pres Colb., διαφθεῖρα!,, « cor- 
rumpere, labefactare. » Sie quoque legit lhulinus. 

(56) KazaAvcar. Duo Regg., quatuor Colb., Or. 
], ete., xazaóucat. 

(91) 'AxeuxoAoUrcor. Reg. 
πων. 

(53) Μέιμο" nce. I» quibuslam, νῦν μεμνῆσθαι. 
lu aliis, μεμνῆσθαι Ozt ὦν. 


b, ἀπεμπολούν- 


ὡς ὩΣ CN 


1255 
dcüsvo; τίς σκαγδαιϊίζεται, xal οὐκ ἐμὴ πύρω- 
σις, ἢ φροντίς (99); Οὐ γὰρ ζητῶ τὰ ὑμῶν", d.Lu 
ὑμᾶς. Καί" ᾿Εγεγόμην συγκαιόμενος (40) τῷ καύ- 
curi τῆς ἡμέρας, καὶ τῷ παγετῷ τῆς pad 
πιεζόμενος" πατριάρχου φωνὴ ποιμένος, οὗ τὰ ἐπί 
σημα πρόδατα, xa ταῖς ἐχεῖθεν ληνοῖς ἐγχιτσᾷν 
μελετήσαντα. Οὕτω μὲν οὖν, χαὶ διὰ ταῦτα ἐπέστην 
ὑμῖν, χαὶ οὕτως ἔχουσιν. Ἐπεὶ b ἐπέστην, AM 
λόγον ἀλλήλοις, ὧν μεταξὺ χατωρθῴσαμεν. "E πειδὴ 
χαλὸν μὴ ῥήματος μόνον χαὶ πράϊεως, ἀλλὰ χαὶ 
χαιρηοῦ παντὸς, xa ὥρας αὐτῆς τοῦ ἀκαριαίου xal 
λεπτοτάτου οἴεσθαι λόγον ἀπαιτεῖσθαι ἐμᾶς. Ὑμεῖς 
μὲν (M) ἀπαγγείλατέ μοι: τὴν ἐργασίαν τὴν ὑμετέ 
ραν" ἐγὼ δὲ εἰς μέσον θήσω, ἃ χαθ' ἡσυχίαν ἐμαυ- 
τῷ συγγενόμενος ἐφιλοσόφησα. 


Ε΄. Τίνα μὲν θεωρίαν τῶν ὑψηλῶν, ἢ παρ᾽ ξμοῦ λαβόν- 
τες ἐφυλάξατε, f| παρ᾽ ὑμῶν αὑτῶν εἰσηνέγχατε, f] περὶ 
θεολογίας, ἢ περὶ τῶν ἄλλων δογμάτων, ἃ πολλὰ χαὶ 
πολλάχις ὑμῖν παρεθέμην; Ζητῷ γὰρ οὐ τὸ δάνειον μό- 
νον, ἀλλὰ xa τὸν τόχον " οὐ τὸ τάλαντον μόνον, ἀλλὰ 
χαὶ τὴν y τ * μή τις χαταχρύτας χαὶ γαταχώσας 
«b πιστευθὲν, ἔτι xal χαταψεύδηται τοῦ πιστεύταν- 
ς, ὡς ran τε xal τῶν ἀλλοτρίων ἐπιθυμοῦντος. 
ἵνα δὲ πρᾶξιν τῶν ἐπαινουμένων, ἣ μηδὲ τῆς dpi 
τερᾶς γινωσχούσης, ἐχαρποφιρήσατε, ἣ ὥστε λάμ- 
my τὸ ςῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων * ἵν᾽ ἐχ 
ποῦ χαρποὺ τὸ δένδρον δειχθῇ, χαὶ διὰ τῶν μαθητῶν 
ὁ διδάσχαλος (12) γνωρισθῇ, χαὶ εἴπῃ zt; τῶν 
μέτερα (πολλοὶ δέ εἰσιν, οἱ μὲν OU 


οπτευόντων τὰ 1 εὖ 
δοχίαν, οἱ ὃὲ χαὶ περιέργως), ὅτι ὄντως ὁ Θεὸς ἐν 
ὑμῖν (45) ἐστιν, οὐ χηρυσσόμενος ὑγιῶς rl ἀλλὰ 
χαὶ λατρευόμενος ; Ὡς γὰρ οὐχ ἔστι χωρὶς πίστεως 
πρᾶξις ἔγχριτης (ἐπειδὴ xal δόξῃς ἕνεχεν οἱ πολλοὶ 


ἔστι 


τὸ χαλὸν ἐπιτηδεύουσι, χαὶ φύσεως οὕτως ἔχοντες)" 
οὕτω χαὶ ἡ πίστις χωρὶς ἔργων νεχρά. Καὶ μή 
ὑμᾶς ἐς ΠΝ χενοῖς λόγοις τῶν πάντα συγχωρούν - 
τῶν ἑτοίμως, ὑπὲρ ἑνὸς τοῦ ἀσεθεῖν ἐν τοῖς δόγμασι, 
χαὶ φαῦλον χαταθαλλόντων Εἰσθὺν φαύλου πράγμα- 
τῆς χώρας 


τς 


ἣν πίστιν, 


s: Δείΐξατε οὖν ἐχ τῶν ἔργων τ 
ὑμῶν τὸ γόνιμον, εἰ μὴ εἰς 


"n ἐσπείραμεν, εἰ 


δράγμα τι ἐν ὑμῖν, τοῦ ποιῆσα: ἄλευρα ἰσχὺν 


xaX ἀποθηχῶν ἄξιον, ἵνα χαὶ 
γεωργήσωμεν. Τίς εἰς ἐχατὸν χαρποτον 
ξήχοντα, τίς τὸ τελευταῖον χἂν εἰς τριάχοντα * 
τοῦ τριάχοντα εἰς τὸν ἑξήχοντα προΞλ- 
γὰρ καὶ ταύτην ἕν τοῖς Εὐαγγελίοις τὴν 


προθυμότερον ὑμᾶς 


nt 


ἔμπαλιν ἀπὸ 
θὼν (ἔχομεν 
κάξιν), εἰς y ἐχατὸν ἐτελεύτησεν " ἵνα προδαίνων, 


ὡς ὁ Ἰταὰχ, μέγας γένηται, πορξυόμενος ἐχ δυνά- 
pius εἰς δύναμιν, χαὶ τὰς (Oz τῶν "Avz6a0 μῶν (1) 
ἄδων, χαὶ ἀναθάσεις ἐν 

7! Ἢ Cor. χε, 99. 151] Cor. xii, 14. 
el seq. 77 Maul. vi, ὅ. Τὸ Matti. v, 


τῇ xapóía τιθέμενος ; 
i6. 


(59) Πύρωσις, ἢ φροντίς. Sic leg. d. ln edit., 
πύρωσις ἢ φροντίς. 

(M Συγχαιόμεν»" cc. leg. bm et quinque Colb., 
συμφλεγόμενος. 

(M) Ὑμεῖς μέν, etc. « Vos igitur negotiationem 
Veslram) expenite, ineaur ego vicissim iu mucdiun 


ORATIO NXVI, 


7! Gon, xxxi, 40. 
7? Mattli. vit, 


— IN SEIPSUM. 


À dalizatur, et. ego. non. uror, et cura. discrucior ?? 


1274 


Non enim qua vestra sunt. quaro, sed vos ?*, Ei 
Perustus sum astu. diei, et nociurna glacie vexatus, 
inquit. patriarcha. Jacob. ?*, eujus 
signate 7*, et quie. in calestibus canalibus conci- 
pere didicerunt, Sic igitur, atque liis de causis, ad 
vos, ad hune modum affectos, accessi, Posteaquam 
aulem accessi, age, inter nos ea sulilucamus, quie 
interea. recte et cum virtute. gessimus, Praeclarum 
enim est nos iu hac opinione versari, ut non nodo 
fermonis, aut actionis, sed totius etiam 
atque adeo tenuissimi et. brevissimi cujusque hor:e 
momenti rationem a nobis reposci existimemus. 
Facite igitur, ut mihi operam vestram et studium 
exponatis : el ipse vicissim in medium afferam, 


sunt oves. ile 


lemporis, 


B quie mecum ipse, cum | solus essem, philosophatus 


sum, 

V. Ecquam rerum sublimium contemplationem, 
aut à me acceptam animis vestris retinuistis, aut 
à vohis ipsis contulistis, vel de divinitatis do- 
ctrina, vel de aliis fidei. capitibus, qu ego per- 
multa et. pers:pe vobis apposui? Neque enim mu- 
Quum. duntaxat quaro, verum etiam fenus; nec 
lalentum. solum, sed et talenti quxstum ?* :. ne 
quis forte, eum in terra id, quod ipsi commissum 
est, occultarit ,— et. defoderil, creditorem insoper 
falso, ut durum et acerbum, atque alienarum δ 
rum cupiditate 4775 llagrantem criminetur. Quam 
honestam et laudabilem actionem protulistis, vel 
ita occulle, ut ne sinistra quidem manus sciot "7", 
vel etiam. aperte, ut. lux vestra coram hominihus 
luceat 75, et arbor ex fructu. agnoscatur ??, et ma- 
gister per discipulos innoteseat, ae dicat quispiam 
eorum, qui vil» nostre rationes inspectant (il 
quod multi faciunt, alii benigna voluntate ducti, 
alii euriositate impulsi), quod vere Deus in vobis 
sit ^, non modo sane ac. sincere pridicatus, sed 
etiam cultus et adoratus? Ut enim actio sine fide 
non est accepta. (quandoquidem multi glorie stu- 
dio, atque etiam a natura ita. informati, virtutem 
colunt), ita fides sine operibus mortua est *. Ac 
videte, ne quis eorum vos inanibus verbis decipiat, qui 
omnia omnibus hac una de causa facile conce- 
dunt, ut impia dogmata homines complexentur, nia 
lamque rei. male mercedem  persolvunt. Ex operi- 
bus ergo fidem, terraeque vestre — fecunditatein 
ostendite, ut. perspicuum fiat, an. frustra. semeu- 
tem. fecerimus, an. manipulus quidam in vobis re- 
periatur, ex quo confici farina queat, dignusque 
qui in horreum inferatur, quo alacrioribus animis 
vos in posterum excolamus. Quis centesimum fru- 
cium edit? Quis sexagesimum? Quis postremo iri- 


75 Gen. xxx, 52, ot seq. 7? Matth. 48, 
16. 89) Cor. xiv, 95. *! Jac. i, 20. 


NXV, 


proferam. » 
(42) Ac£dc za.loc. Ὁ 
(45) Ὑμῖν". lteg. ἢ giv. i | 
(44) Τὰς φδὰς cor "Arad ᾿αὐ μῶν". « Gradium can- 
lica. Sie dicuntur, inquit Elias, Psalmi numero 
quindecim, pares gradibus illis qui erant in templo 


| addit, ὑμῶν. 


1235 S. GRiGOR:I TIIEOLOGI 12356 


cesimumn 5??. Aut converso ordine, quis a tricesimo 24d sexagesimum progressus (hune. quoque in Evan- 
geliis ordinem habemus), in centesimum desiit, ut novos subinde progressus faciens, velut Isaac 95, 
magnus tandem fiat, de virtute. in. virtutem | ambulans **, et cantiea. Graduum canens, otque ascen- 
siones in corde suo ponens 55? 

VI. Quiro enim fructum abundantem in rationem A (τ΄. Ζητῶ τὸν χαρπὸὺν πλεονάζοντα (45) εἰς λόγον 
vestram. Vestrum. enim luerum est, non meum: ὑμῶν. Ὑμέτερον γὰρ, οὐχ ἐμὸν, τὸ χέρδος" εἰ δὲ 
qg"anquam meum quoque, quoniam vestrum, cum χαὶ ἡμέτερον, ὅτι ὑμέτερον, ἀντιστρεφούσης τῆς 
utilitas a:vobis ad nos, ut in radiorum solarium — ὠφελείας ἀφ᾽ ὑμῶν εἰς ἡμᾶς, ὥσπερ ἐν ταῖς- αὐγαῖς 
reflexione accidere videmus, sese reflectat. Num τῶν ἀνταναχλάσεων. Ei ἐπτωχοτροφῆσατε, εἰ ἔξενο- 
pauperes aluistis? Num hospitio excepistis? Nui — δοχήσατε, εἰ ἁγίων πόδας ἐνίψατε, εἰ τρυφῶντες τῇ 
sanctorum pedes abluistis **? Num ventris, qui χαταργουμένῃ γαστρὶ (δεδόσθω γὰρ), χαὶ διὰ τῶν 
de-truitur ", volüptatibus indulgentes. (detur hoe — ἐντολῶν ἐτρυφήσατε ; ὡς οὐχ ἔστι ταύτης τρυφή τις 
enim), id. etiam egistis, ut in mandatis divinis de- — ἀμείνων, οὐδὲ μονιμωτέρα τοῖς τρυφᾷν ἐθέλουσιν. 
licias positas haberetis? Nam profecto nec delici: — E? τινας (46) τῶν λειτουργούντων τῷ θυσιαστηρίῳ, 
ull his meliores sunt, nec diuturniores et stabili- — xal χαλῶς πενομένων (δότε γάρ μο! xa τοῦτο εἰπεῖν), 
ores iis qvi in deliciis vitam transigere volunt. Num εἰς δύναμιν ἀνεπαύσατε, ἵν᾽ ἀπερισπάστως (AT) μᾶλ- 
quosdam ex ais, qui altari. ministrant, et pulchre λὸν τῷ θυσιαστηρίῳ παρεδρεύωσι (A8), xoi μετα- 
luopes sunt (liceat. enim mihi hoc dicere), pro vi- λαμθάνοντες τῶν ὑμετέρων, τὰ παρ᾽ ἑαυτῶν &vsetc- 
1ibus recreastis, ut, animis minus distractis, allari φέρωσιν ; ὡς αἰσχρὸν ταῦτα xa ἡμᾶς ἀπαιτεῖν, xax 
magis 476 assideant, ac bonorum vestrorum par- D μὴ παρέχειν ὑμᾶς. Οὐχ ἐνουθέτησσ δὲ ταῦτα, ἵνα 
ticipes facti, sua quoque vicissim vobis conferant? οὕτως ἐν ἐμοὶ γένηται (καλὸν γάρ μοι βόλον ἀπο- 


"Turpe saue est, hic et nos exposcere et vos ποθὴ θανεῖν, ἢ χενωθῆναί μου τὸ χαύχημα, xoi ἄμισθόν 
elargiri. Nee vero ideo hane. admonitionem habui, μοι γενέσθαι τὸ Εὐαγγέλιον ἐνταῦθα χαρπωσα μένῳ. 
vb dta in me fiat (melius enim est mihi mori, quam Τὸ μὲν γὰρ εὐαγγελίσασθαι (19), τῆς ἀνάγχης " ἡ 
ut gloriatio mea evacuetur 95, ac mihi praedicati φιλοτιμία δὲ, τὸ ἀδάπανον): ἀλλ᾽ ἵν᾽ ὑμεῖς μάθητε 
ivangelii merces pereat, si hie laborum messem — Χριστὸν εὖ ποιεῖν, διὰ τοῦ χαὶ τῶν μιχρῶν τινα εὖ 
fecero. Evangelii enim praedicatio necessitatis est; ποιεῖν. Ἐπειδὴ, ὡς πάντα ὅσα ἐγὼ, πλὴν ἁμαρτίας, 
munificentia autem et laus in eo sita est, uL gratis ἐμέ * οὕτω xal τὰ ἐλάχιστα τῶν ἐμῶν εἰς 
hoc munus obezinus **) ; verum eo hic oratio spe- ἑαυτὸν ἀναδέχεται" χἂν στέγης (80) μεταδῷς, χἂν 


ctat, ut ile Christo bene mereri di:catis : quod qui- ἐνδύματος, χὰν ἐν φυλαχῇ ἐπισχέψη, χἂν ἀῤῥω- 
dem vobis continget, si vel in unum ex parvis ?^ οι. στοῦντα ἴδῃς " τὸ φαυλότατον, χἂν ποτηρίῳ Ψυχροῦ 
abjectis hominibus beniguitatis aliquid conferatis, μόνῳ χαταψύξῃς γλῶσσαν πιεζομένου (51), ὥσπερ 
Quemadmodum enim ille salutis mei causa, omnia, ἐδεῖτο Λαζάρου τοῦ πένητος ὁ χάμνων ἐν τῇ φλογὶ 
quicunque sum ego, peccato excepto, faclus esi, πλούσιος. καί zt (52) τῆς ἐνταῦθα τρυφῆς ἀντιλαδὼν, 
ita vel minima mea oflicia in se recipit; sive tecto ^ xoY τοῦ περιορᾷν Λάζαρον πεινῶντα xaX fixopí- 
pauperem donaveris, sivein vincula conjectum invi- — νον, τὸ & 


Sf 


εἴθεν δεῖσθαι (53) Λαζάρου, xai μὴ τυγ- 
seris, «sive &grotantem adieris, sive denique, quod χάνειν. 

vilissimum est, hominis siti oppressi linguam 5010 frigide poculo refrigeraveris, quod a paupere La- 
Zaro exposcebat dives ille, qui in flamma  torquebatur, ac pro hujus. vit:e. voluptatibus, et. deliciis, 
Lozarique esurientis et ulcerosi contemptu, hane inercedem referebat, ut illic Lazarum rogaret, nec 
vunen ejus opem impetraret ?!. 

VII. Tic quidem sunt, quie à. vobis exiginius ;a€ Z'. Ἃ μὲν οὖν ὑμᾶς ἀπαιτοῦμεν, ταῦτά ἐστι" 
pro certo habeo, minimeid vobis pudori 6556, quod χαὶ οἶδ᾽, ὅτι οὐχ αἰσχύνεσθε, οὔτε παρ᾽ ἡμῶν (54) 
vite rationes a. vobis reposcamus, nec etiam lore, ἀπαιτούμενοι λόγον, οὔτε παρὰ (55) τῆς τελευταίας 
cum eas exiremo illo. die referendas habebitis, ad ἡμέρας, εἰς ἣν πάντα συνάγεται τὰ ἡμέτερα, κατὰ 


33 Matth. xi, 8. 9? Gen. xxvi, 45... 9* Psal. pxxxin, 6, 8.95 jbid, 8. **l- Tim. v, 10. *'[ Cor. 
15. **[ Cor. ix, 19. **[ Cor. 15, 18... *? Mattb. xxv, 40. ?! Luc. xvi, 24 sqq. 


Jerosolymitano, in quos ascendentes illi, qui ad p — (50) Στέγης. Coisl. 4 addit, τινί" « sive tecto ali- 
cantandos hymnos erant ordinati, haec ipsa cantica — quem exceperis, sive vestimento donaveris. » 


coucinebant. Hee autem cantica tractant de ascen- (51) Πιεζομένου. €Coisl. 1 et Sav. πιεζομέ- 
su et reditu. Judieorum e Babylone in. Jerusalem. — vrv, « arentem siti linguam refrigeraveris. » 
Uudemystico sensu ii. dicuntur Graduum . cantica (52) Eaf τι. Sic quiuque Colb., Coisl. 1 et Comb, 
concinere, qui virtute proficiunt. » In ed., xa£ «tz. 
(45) HAeovácorca. Qr. 1, πλεῖον. (53) Ἐκεῖθεν δεῖσθαι, etc. Dill. :« ut illic Lazaro 
46) Trac. buo Regg., τινα. opus haberet, 5 
(41) ᾿Απερισπάστως. Or. 3, ἀπερισπάτως [prave]. (54) Πμῶν". Sie teg. bm et quinque Colb. In edit., 
(48) Παρεδρεύωσι. Duo Regg. et Or. 1, zpos- ὑμῶν. ] 
εὀρεύωσι. (05) Οὔτε παρά. 516. βῦρίομι Regg. In edit., οὐ 


(49) Εὐαγγεαίσασθαι. Duo Colb, εὐαγγελί- παρά, 


1257 


ORATIO NNVI, 


— IN SCIPSUM. 1238 


τὸ εἰρημένον" Κἀγὼ ἔρχομαι τὰ βουιϊεύματα xal A quem omnia nostra colligitur, quemadmodum lis 


τὰς πράξεις ὑμῶν συναγαγεῖν" xa Ἰδοὺ ἄν- 
θρωπος (56), xal τὸ ἔργον αὐτοῦ, καὶ ὁ μισθὸς 
αὐτοῦ μετ᾽ αὑτοῦ. Τὰ δὲ ἡμέτερα, χαὶ ἃ παρὰ τῇς 
ἐρημίας ὑμῖν χομίζομεν. Ἐπειδὴ xai ᾿Ἡλίας ἡδέως 
ἐνεφιλοσόφει τῷ Καρμήλῳ, xaX Ἰωάννης τῇ ἐρήμῳ, 
χαὶ Ἰησοῦς αὐτὸς, τὰς μὲν πράξεις τοῖς ὄχλοις, 
τὰς εὐχὰς δὲ τῇ σχολῇ καὶ ταῖς ἐρημίαις, ὡς τὰ 
πολλὰ, προσένεμεν. Τί νομοθετῶν ; Ὡς οἶμαι, τὸ 
χρῆναί τι χαὶ ἡσυχάζειν, ὥστε ἀθολώτως προσομι- 
λεῖν τῷ Θεῷ, xai μιχρὸν ἐπανάγειν τὸν νοῦν ἀπὸ 
τῶν πλανωμένων. Οὐ γὰρ αὐτὸς ἐδεῖτο ἀναχωρήσεως 
(οὐδὲ γὰρ εἶχεν εἰς ὅ τι συσταλῇ, Θεὸς ὧν, καὶ πάντα 
πληρῶν), ἀλλ᾽ ἵν᾽ ἡμεῖς μάθωμεν χαὶ πράξεως χκα!ι- 
ρὸν, xaX ἀσχολίας ὑψηλοτέρας. Τίνα οὖν τὰ τῆς 


ἐμῆς (57) ἐρημίας ; Βούλομαι: γὰρ, ὡς ἀγαϑὸς ἔμπο- b 


ρος καὶ πανταχόθεν χερδαίνων, χἀντεῦθέν τι mpos- 
Eveyxzly ὑμῖν ἀγώγιμον. 

fractus exstitit? Libet enim, instar boni negotiatoris 
vobis nonnihil mercium olf:ram. 

H'. Ἐρδάδιζον οὕτω χατ' ἐμαυτὸν, ἤδη χλινούτης 
ἡμέρας. ᾿Αχτὴ δὲ ἣν ὁ περίπατος " χαὶ γάρ πως εἴωθα 
«οὺς πόνους ἀεὶ ταῖς τοιαύταις διαλύειν ἀνέσεσιν " 
ἐπεὶ μηδὲ νευρὰ ςέρε: τὸ σύντονον ἀεὶ τεινομέ 
xa δεῖταί τι μιχρὸν τῶν γλυφίδων (58) ἐχλύεσθα! 
^ μέλλοι ταθήσεσθα: πάλιν, xai μὴ ἄχρηστος 
πῷ τοξότῃ, μηδὲ ἀνόνητος ἐν χαιρῷ χρήσεως. Ἐδά- 
διζον οὖν, καὶ οἱ μὲν πόδες ἐφέροντο, ἡ δὲ ὄψις εἶχε 
τὴν θάλασσαν. 'H δὲ ἣν θέαμα οὐχ ἡδὺ, χαίτοιγε 
ἄλλως ἥδιστον οὖσα, ὅταν γαλήνη πορφύρηται, χαὶ 
προσπαίζῃ ταῖς ἀχταῖς ἡδύ τι χαὶ ἥμερον. ᾿Αλλὰ τί 
τότε (φθέγγομα: (59) γὰρ ἡδέως χαὶ (00) τὰ ῥήματα 
τῆς Γραφῆς) ; ᾿Ανέμου μεγάλου πνέοντος, διηγείρετ 


] 
x 
δ 

7E 
0 
x 
N 

rj 


«s xai ἐπωρύξτο" τῶν Oi χυμάτων, ὃ ct 
νεῖν ἐν 


«oig τοιούτοις χινήμασι (01), τὰ μὲν πόῤῥω- 
06. ἀνιστάμενα, χαὶ χατὰ μιχρὸν χορυφούμενα, εἶτ᾽ 
ἐλαττούμενα, πρὸς ταῖς ἀχταῖς 


«αἷς 


ἐλύξτο (02) τ 


μενα, εἰς ἄχνην ἀφρώδη xax ψιλὴν (05) ἐσχορπίζετο. 
Ἔνθα χάχληχες μὲν, xci φυχία, χαὶ χήρυχες, xa 


«(vy ὀστρέων τὰ ἐλαφρότατα ξξωθεῖτο χαὶ ἀπεπτύετο' 
χύματος. Ai 0t ἧσαν ἄσειστοι xai ἀτίναχτοι, οἱ 
q: ἧττον ἢ διοχλοῦντος οὐδενὸς, πλὴν ὅσον τοῖς χύ- 
μασι βάλλεσθαι. 


Q'. Ἐντεῦθεν οἷδά τι πρὸς φιλοσοφίαν ὠφεληθεὶς, 
χαὶ (οἷος ἐγὼ πάντα συντείνων (04) πρὸς ἐμαυτὸν, 
χαὶ μάλιστα εἰ τύχοιμι πρός τι τῶν συμθαινόντων 

9! sa. υχνῖ, 18. ?? Pa. xt, 10. ?* HI Reg. xvii 

(80) "Avüpezoc. Sacer textus, Κύριος. Vulgata, 
| Dominus. » 

(57) Ἑ μῆς. Deest in duobus Regg., quatuor Colb. 
et Or. 1. ) 

(58) PAvgi&or. « Arcuscornua, »id est, «crenas,» 
s^u « incisuras » in extrema arcus parte, quibus ner- 
vus inseritur. 


(59) Φθέγγομαι. Reg. bin, φθέγξομαι 


“(ὁ 


, 19. 


verbis Scriptura testatur: Et ego venio, ut consilia 
vestra et. actiones congregem ᾿ς Et, Ecce homo, et 
opus ejus, et merces ejus cum eo. ?, Jam nostra ex- 
ponamus, atque ea, quae a solitudine vobis. affe- 
rimus, Nam et Elias libenter in. Carmelo. philoso- 
phatur ** et Joannes in. deserto ^, et Jesus ipse ?*, 
ut actiones multitudini hominumque frequenti, ita 
preces quieti locisque ab hominum commercio se- 
motis fere tribuebat, Quid. hine, velut. lota lege, 
statuit? Nempe nobis quoque, ut. opinor, nonnihil 
quiescendum esse, ut animo minime turbido cum 
Deo versemur, mentemque ab erroneis liisee rebus 
paululum reducamus. Neque euim | ipsi secessione 
opus erat. (non enim. habebat quo se contr 

cum Deus esset, eL omnia. impleret); verum ut et 
aclHionis, et sublimioris occupationis tempus esse 
disceremus, Quis ergo solitudinis nostre 477 
et quistum. undecunque .factitantis, ut hine. quoque 


ὙΠ. Inanibulabam ego solus, vergente jam in 
occasum sole. Locus porro in quo spatiabar, maris 
ripa erat. Semper enim soleo hvjusmodi. oblecta- 
mentis labores dissolvere et. relaxare ; quandoqui- 
dem nee perpetuam. contentionem nervus ferre po- 
lest, sed laxari nonnunquam arcus cornua oport 
si quidem rursus intendendus sit, àc non rum 
inutilis tum futurus, cuni eo utendum erit, Inambu- 
libam igitur, atque ita pedibus ferebar, ut oculi 
maris aspectu. fruerentur. Nee vero spectaculum 
illud letum ae. jucundum. erat, quanquam alioqui 
jueundissimum esse soleat, eum tranquillitate pur- 
purasceit, ae littoribus blandum. quiddam et suave 
alludit. Sed quid tum ? Mare. (libenter. enim. utor 
Scriptura verbis), vento magno flante, excitabatur 
et iufremebat ?7 ; fluctus autem, vt in talibus rebus 
fieri consuevit, modo procul exsurgentes, seseque 
paulatim in summam altitudinem efferentes, ac post- 
ea decreseentes ad ripam solvebantur ; modo in 
propinquas petras incidentes, atque inde repulsi, in 
spumosam ac tenuem asperginem dilabebantur. Hic 
et lapilli, et algee, el. murices, et levissima ostrea 
extrudebantur quasi exspuebantur ;; nonnulla 
ctiam unda. recedente. rursus abripiebantur, Petize 
autem. interim. non. minus immote et inconcussa 
remanebant, quam si nulla omnino vis ipsis adimo- 
veret 


et 


n 


, nisi quod fluctuum ictibus verberabantur, 
Ex lioc spectaculo nonnihil utilitatis ad phi- 


m percepisse me sensi, et (ut omnia ad me- 


ipsum referre atque dirigere soleo, ac potissimuin 


?^ Luc, 1, S0, ?* Luc. v, 16. Joan. vi, !5 

(60) καί. Deest in. Reg. a. 

(61) κισήμασε. Deest in pluribus egg. et Ur. ἡ, 
Nec Billius agnoscit. 

62) 'E.liszc. In quibusdam, διελύετο. 

(65) ψ'ι.1ὴν. Sie plerique codd. et Bas; Mendose 
in ed., ὑψηλὴν. : 

(61) Συντεώτων. Or. t cum aliis pluriLus, 
τείνω. 


- 


guy 


1259 


S, GREGORII. THEOLOGI 1210 


$i ad aliquem rerum eventum animus meus :stuet, A ἐλιγγιάσας, ὃ καὶ νῦν πέπονθα) o) παρέργως ἐδεξά- 


et tanquam vertigine afficiatur, ut mihi nunc acci- 
dit) non obiter et negligenter id, quod oculis ob- 
versabatur, accepi ; et in doctrinam mihi hoc spe- 
etaculum cessit, Aunon enim, inquiebam, mare, 
vita haee nostra est, et res humanz? Nam hic quo- 
que multum est amaritudinis et instabilitalis. Au- 
non venti, tentationes ingruentes, et inopinali re- 
ruur eventus? Quod mihi animadvertisse videtur 
David, cum diceret: Salvum. me fac, Domine, quo- 
nium intraverunt aque usque ad animam 478 
meam*5, Et, Liberame, depro[undisaquarum??. Et rur - 
sus, Veni in altitudinem maris, et tempestas demersit 
me *. Porro eorum, qui tentantur, alii mibi, velut 
levissima quidam. corpora et spiritus. expertia, 
abripi distrahique videbantur, ae ue tantillum qui- 
dem adversarum rerum. impetum sustinere; nec 
euim robur et. firinitatem. habent, neque pondus 
prudentis et cordate. rationis, qua fortuitis casibus 
obluctetur ; alii autem petrze. instar. esse, ac petra 
illa *, supra quam stamus, et quam colimus, digni, 
quicunque nimirum philosophica ratione utuntur, 
ac supra vulgi humilitatem evecti, humana omnia 
immoto et firmo animo ferunt, atque eos quide, 
qui talibus rebus quatiuntur, irrident, vel miseran- 
tur. (illud ob philosophiei animi generositatem, lioe 
propler humanitatem et commiserationem ) ; ipsi 
2ulem turpe esse stotuunt, res graves et acerbas, 
cum absunt, contemnere, ac ne graves quidem illas 


existimare, cum autem adsunt, succumbe:e, per- C 


inde seilicet atque ex: non flux:e, sed firm ae sta- 


ex 
μὴν τὸ ὁρώμενον " xai μοι τὸ θέαμα παίδευμα γίνε- 
ται. Ἦ γὰρ οὐχ, ἔφην ἐγὼ, θάλασσα μὲν ὁ ἡμέτερος 
βίος καὶ τὰ ἀνθρώπινα (πολὺ γὰρ χὰν τούτῳ τὸ ἁλμυ 
ρὸν χαὶ ἄστατον), πνεύματα δὲ οἱ προσπίπτοντες 
πειρασμοὶ xai ὅσα τῶν ἀδοχήτων ; "O μοι δοχεῖ xax 
ὁ θαυμασιώτατος Δαθὶδ χατανοήσας, Σῶσόν με, Κύ- 
t8, λέγειν, ὅτι εἰσήνιθοσαν ὕδατα ἕως ψυχῆς μου" 
xai, 'Pocaí ue ἐκ τῶν βαθέων τῶν ὑδάτων - Π.- 
θοὸν δὲ εἰς τὰ βάθη τῆς θαιάσσης. καὶ καταιγὶς 
κατεπόγτισέ με. Τῶν δὲ πειραζομένων οἱ μὲν ἐδό- 
χουν μοι ὡς τὰ χουφότατα χαὶ ἄπνοα παρασύρεσθαι, 
xaX οὐδὲ μιχρὸν ἀντέχειν πρὺς τὰς 
γὰρ 5 


ἐπηρείας " οὐδὲ 
ιν ἐν ἑαυτοῖς στεῤῥότητα, χαὶ βάρος λογ'σμοῦ 


, 
I 


f 
σώφρονος, xai τοῖς προσπίπτουσιν ἀντιθαίνοντ 


δὲ εἶναι πέτρα, τῆς πέτρας ἐχείνης ἄξιοι, ἐφ᾽ ἧς 
βεθήχαμεν, χαὶ ἢ λατρεύομεν, ὅσοι φιλοσόφῳ χρώ- 
μένοι λόγῳ, χαὶ ὑπεραναδεθηχότες τὴν τῶν πολλῶν 
ταπεινότητα, πάντα φέρουσιν ἀσείστως xal ἀτινά- 
χτως, χαὶ διαγελῶσι μὲν (65), ἣ ἐλεοῦσι τοὺς σειομέ- 
νους (τὸ μὲν ὑπὸ φιλοσοφίας, τὸ δὲ ὑπὸ φιλανθρω- 
πίας) " αὐτοὶ δὲ τῶν αἰσχρῶν τίθενται, ἀπόντα μὲν 
τὰ δεινὰ περιφρονεῖν, μᾶλλον δὲ μηδὲ δεινὰ οἴεσθαι, 
παρόντων Oi ἡττᾶσθαι, χαὶ ταῦτα, τίνων ; τῶν παρ- 
ἐρχομένων, ὡς ἱσταμένων (00) χαὶ τοῦ χαιροῦ μὲν 
ἕξω φιλοσοφεῖν, ἐν δὲ ταῖς χρείαις ἀφιλοσόφους φαί- 
νεσθαι * ὥσπερ ἂν εἴ τις ἄριστον ἑαυτὸν νομίζοι (07) 
τῶν ἀθλητῶν, μηδὲ χαταθαίνων εἰς στάδιον (08) ἣ 
χυθερνήτην τῶν εὐδοχίμων, ἐν μὲν ταῖς εὐδίαις τῇ 
τέχνῃ μέγα φρονοῦντα (69), ἐν δὲ ταῖς ξζάλα:ς μεῦ- 


ιέντα τοὺς οἴαχας. 


biles sint ; atque extra tempus quidem philosophari, cum autem opus est, philosophi: expertes appa- 
rere : quemadmodum | si quis athletarum. omnium  prastantissimum se esse censeret, ne in arenam 
quidem descendens; aut probum et nobilem gubernatorem, in wanquillitate quidem artem su:in 


magnifice jactans, coorta autem tempestate gubernacula de manibus ponens. 


X. Quoniam porro in hos sermones semel incidi, 
alteram mihi quoque imaginem, prisentibus rebus 
admodum congruentem, proposui. Forsan me velut 
delirantem senem 2e fabulatorem habebitis, si hanc 
eliam vobis exposuero; exponam tamen, quando- 
quidem et. Seriptura plerumque ad. res dilucidius 
explicandas hujusmodi exemplis uti consuevit, Est 
quiedam in fabulis arbor, qui cum czeditur viret, 
et adversus ferrum certat; ae, si de re nova novo 
more loquendum est, morte vivit, et sectione pul- 


ΒΔ), rxvur, 2. 9 bids 49: 3 db AS 


(65) Διαγειϊῶσε μέν, Weg. a et Or. 1, διαγελῶσι 
μᾶλλην. 

(00) To» παρερχομένων, ὡς ἱσταμένων. Elias : 
« tanquam durabilibus, cuin transeant, nec in eo- 
dem statu permaneant. » Leuv. « Priesertim. quie 
L'anseant, ae minime fixae sint. » 

(67) Νομίζξοι. Coisl. 1, ὑπολαμιθάνοι. 

(68) Εἰς στάδιον. li nonnullis, εἰς τὸ 
διον. 

(09) Μέγα φρονοῦντα. Reg. b, Coisl. 1 et Or. 1, 
με αλοφρονδῦντα. 

(10) Λόγους. Ruf.. λογισμούς, 

411) Νομίσετε, ἄν. Sic tres Regg., tres Colb., 
Or. 1, etc. In Coisl. 1, νομέσητ᾽ ἄν, In ed., vop/zas- 


ατά- 


I. Ἐπεὶ δὲ ἅπαξ εἰς τούτους χατέστην τοὺς λό- 


lc 
γους (70), χαὶ πρὸς ἑτέραν ἦλθον cixóva, σφόδρα 
τοῖς παροῦσι συμθαίνουσαν. Τάχα με γέροντα χαὶ 
μυθολόγον νομίσετε, ἂν (11) χαὶ ὑμῖν ταύτην γνω- 
picto (12) γνωρ!στέον δ᾽ οὖν, ἐπεὶ χαὶ τὴν Γραφὴν 
οἵδα πολλάχις τοιούτοις σαφεστέραν 
διήγησιν (13). Ἕστι τι 
fr 


εμνόμενον, xaX πρὸς τὸν σίδηρον ἀγωνίζεται * χαὶ εἰ 


χρωμένην εἰς 
μύθῳ (74) φυτὸν, ὃ θάλλει 


D δεῖ παραδόξωης εἰπεῖν περὶ παραδόξου πράγματος, 


θανάτῳ ζῇ, xal τομῇ φύεται, xaX αὔξεται δαπανώ- 


1 | Cor. x, 4. 


τες ἄν. 

(12) Ταύτην γγωρίσω. In quibusdam, ταῦτα Yyto- 
pito. : Ἐς 

(73) Διήγησιν. Duo Regg., Coisl. 1, Or. 1, δή- 
λωσιν. Alludit hie ad parabolas, quie in sacris Scri- 
pturis reperiuntur. 

(14) Ἔστι τι μύθῳ. Reg. bm, Ἔστι τι παρὰ 
μύθῳ. Hue referri potest quod de ilice Horatius lib. 
ιν, ode 4, scripsit : 


Duris ut ilex tonsa bipennibus, 

Niqre: [eraci [róndis in Algido, 
Per damna, per cedes, ab ipso 
Ducit opes animumque ferro, 


12M ORATIO XXVI. 
μένον. Ταῦτα μὲν οὖν (75) à μῦθος, χαὶ 
^09 πλάσματος (76)* ἐμοὶ δὲ δοχεῖ σαφῶς (77) τοιοῦ- 


τὸν εἶναί τι ὁ φιλόσοφος. Εὐδοχιμεῖ (78) τοῖς πάθεσι, 


xal ὕλην ἀρετῆς ποιεῖται τὰ λυπηρὰ, xa τοῖς ἐναν- 
τίοις ἐγχαλλωπίζεται " μὴτε τοῖς δεξιοῖς ὅπλοις τῆς 
διχαιοσύνης αἱρόμενος, μήτε τοῖς ἀριστεροῖς χαμπτό- 
μένος " ἀλλ᾽ ὁ αὐτὸς οὐχ ἐν τοῖς αὐτοῖς ἀεὶ διαμένων, 
ἢ χαὶ δοχιμώτερος, ὥσπερ ἐν χαμίνῳ χρυσὸς, εὑρι- 
σχόμενος. Σχοπῶμεν δὲ οὕτως " Εὐπατρίδης ἐστίν ; 
ἀντεπιδείξεται (19) τὴν εὐτροπίαν τῷ αἵματι" ὥστε 
διχόθεν εὐδοχιμεῖν, χαὶ γενΞεαλογούμενος (80), χαὶ 
ὁρώμενος. Δυσγενὴς τὸν ἀνδριάντα xal τὸν πηλὸν 
(εἴπερ τι μέγα πηλὸς πηλοῦ διαφέρε!) ; ἀντεισοίσε: 
αἣν νοουμένην εὐγένειαν, καὶ ἣν ἔχαστος ἑαυτὸν δια- 
πλάττει πρὸς τὸ χεῖρον ἣ βέλτιον (81) * τὴν δὲ ἄλλην 
παραγράψεται, ὅση σπείρεται ἣ γράφεται, ὡς οὐδενὸς 
ἀξίαν χαὶ χίθδηλον. "Ἔστι γάρ τι γένος τρισσόν" τὸ 
μὲν ἄνωθεν ἠργμένον, ὃ πάντες ἐσμὲν εὐγενεῖς ἐπ᾽ 
ἴσης (83), ἐπεὶ xaz' εἰχόνα Θεοῦ γεγόναμεν" τὸ δὲ 
ἀπὸ σαρχὸς ἐρχόμενον (85), οὐχ οἶδ᾽ εἴ τις εὐγενὴς, 
τοῦτο φθορᾷ συνιστάμενον " τὸ δὲ ἀπὸ χαχίας ἣ ἀρε- 
τῆς γνωριζόμενον, οὗ μᾶλλον χαὶ ἧττον μεταλαμθά- 
νομεν, ὅσον ἂν, οἶμαι, Tj τηρήσωμεν τὴν εἰχόνα, ἣ 
διαφθείρωμεν. Ταύτην ἀγαπήσει (84) τὴν εὐγένε!αν 
ὅγε ἀληθῶς σοφὸς χαὶ φιλόσοφος. Τὸ γὰο τέταρτον 
γένος, τότε ἀξιύσω λόγου, τὸ ἐν γράμμασι χαὶ προτ- 
τάγμασιν, ὅταν χαὶ χάλλος (85) ἀποδέξωμα: τὸ ἐν 
χρώμασι, καὶ πίθηχον αἰδεσθῶ λέοντα clvat χεχελευ- 
σμένον. 

cojus vel uberius. vel exilius participes efficimur, 
vaveriimus, vel corruperimus. Atque hanc demum 
philosophus fuerit. Nam. quartum illud. nobilitatis 
consistit, tum ullo loco. ac. pretio habebo, cum 


— IN SEIPSUM. 1242 


ἡ abzovopia A lulat, atque, cum assumitur, crescit. Habetis falu- 


lam, jure suo quidvis libere confingentem. Mibi 
vero hujusmodi quiddam plane esse vir philosophus 
videtur. Floret enim inter cruciatus, ac 479 vite 
molestias velut virtutis. segetem existimat, atque iu 
adversis gestit et gloriatur; nec ob dextra justitiae 
arma effertur, nec ob sinistra. inflectitur ; sed. in 
diversis rebus idem semper suique similis perma- 
net, atque adeo probatior, tanquam. aurum in for- 
nace, reperitur. Quod. ut. perspicuum fiat, ita rem 
Nobili loco. natus est ?. Probitatem 
morum generis splendori. opponet, atque. ex ad- 
verso spectandam producet, Ita duplici nomine cla- 
rus erit; nempe et majorum imaginibus, et pro- 
pria virtute. inspectus. Olbseuro et ignobili genere 


expendamus. 


D ortus est, quantum ad statuam et lutum attinet ? (Si 


quid tamen. magni. inter lutum ae lutum interest.) 
At spiritualem. nobilitatem. illius loco afferet, et 
quam sibi quisque, vel in melius, vel in deterius 
efliugit : reliquas autem nobilitates, quae vel fe- 
runtur, vel principum diplomatibus comparantur, 
ut viles et adullerinas, nulloque in pretio haben- 
das, procul submovebit, Est enim triple. genus. 
Unum, quod superne originem traxit, quod. quidem 
si consideremus, omnes per:que nobiles sumus, 
quippe ad imaginem Dei creati ?. Alterum, quod a 
sanguine proficiscitur , cujus ratione haud quidem 
scio,an quisquam nobilis diei possit, cum corruptione 
constet, Tertium ἃ virtute. aut. vitio agnoscitur, 
prou!, opinor, divinam imaginem vel integram ser- 
nobilitatem amplectetur, quisquis vere sapiens ac 
genus, quod in principum diplomatibus et edictis 
sitam in. ccloribus pulchritudinem amplexus fuero 


simiamque ob id venerari cepero, qued leo esse jussa sit. 
ΙΔ΄. Νέος ἐστί; Κατὰ τῶν παθῶν ἀνδρισθήσεται, C ΧΙ. Juvenis est? Adversus vitiosos animi molus 


xal τοῦτο ἀπολαύσει τῆς νεότητος, τὸ μὴ τὰ νέων 
παθεῖν, ἀλλὰ δεῖξαι π 
τῷ σώματι" xai χαιρήσει τῇ νίχη πλέον ἣ οἱ ἐν 


Ξσθυτιχὴν φρόνησιν ἐν ἀχμαίῳ 


Ὀλυμπίᾳ στεφανούμενοι " νιχήσει γὰρ ἐν χοινῷ 


υἷας" ἡδέως (80) πρὸς τὰ ἑξῆς μεταθήσεται, ἔνθα οὐχ 
ἔστιν ἄωρος, οὐδὲ πρΞεσθύτης, 

πνευματιχὴν ἡλιχίαν τέλειοι. “Ὥρας ἔλαχεν; ᾿ 
ἔλψει τὸ χάλλος τῷ χάλλει, 


t 
erii 
ivl * 

σώματος. Παρῆλθε τὸ ἄνθος ἀνεπηρέαστον ; νεύει πρὸς 


viriliter se geret, atque lioc commodi ex juvenili 
slate percipiet, ut iis affectibus , quibus hic itas 
obnoxia est, non indulgeat, sed in vigenti corpore 
senilem prudentiam exMiibeat, majoremque ex liac 
victoria voluptatis sensum capiet, quam qui coro- 
nam in Olympiis adipiscuntur. Victoriam emn feret 
in communi orbis terrze theatro, et quidem victo- 
riam minime venalem. Ad senectutem. vergit? Αἱ 
non animo quoque senescet ; dissolutionem, ul prze- 
sütutum necessarie libertatis tempus, accipiet : 
libens ad ea, qux: hanc vitam sequuntur, migrabil, 
ubi nemo est. immaturus, 486 nemo senex, sed 


ἐσυτὸν, οὐδὲ οἶδεν ὁρώμενος. Αἰσχρὸς (87) τὸ φαινό- D s 1 spirituali ztate perfecti. Pulcher est? ld 
bi! 


3 Gen. 1, 27. 


(15) Ταῦτα μὲν cbr. Wec desunt in Or, 1. 

(19) Ἢ abzoropía τοῦ a-lác uazoc. Sic. Or. 1. In 
ei., αὐτονομία πλάσματος. 

(11) Xagóc. Sic plures Regg. et Colb. In ed., σα- 
ez. Deest in leg. bin. 

(18) Εὐδοκιμεῖ. Duo. Kegg., Coisl. 1 et Comb., 
ἐνευδοχιμεξ. 

(19) ᾿Αντεπιδείξεται, εἰς. « Probitatem morum 
ex adverso generis claritati respondentem ostendet.» 

(80) Γεγεα.ϊογούμενος, ew. « Tum majoruin, tum 
per se et propria virtute conspicuus. » 

'81) Βέλτιον. Plures Regg. et Or. 1 addunt ; Ta3- 


"ὦ 


τὴν ἀγαπήσε: τὴν εὐγένειαν ὅγε ἀληθῶς σοφὸς xat 
φιλόσοφος" « lllam nobilitatem diliget ille vere sa- 
piens et. philosophus. » 
(82) Ἐπ᾿ ἴσης. Or. 1 conjunctim, £ 
(55) Ἑρχέμενον. Or. 1, ἀρχόμενον. 
(54) Ταύτην ἀγαπήσει, εἰς. Hove usque 
γάρ. desunt in quibusdam Regg. et Or. f. 
(85) Kd.lloc, etc. Dill. : « cum pictam quoque 
pulchritudinem laudandam dixero. »— 
(s6) Ἡδέως. Regg. a, b et Coisl. 1,ἰλέως. 
(87) Αἰσχρές. In quibusdam additur. ἔστε. 


ad Τὸ 


1255 


S. GREGORII THEOLOGI 


1241 


aget, ut pulehritudo animze corporis pulchritudini A μενον; ἀλλ᾽ εὐφυὴς τὸ χρυπτόμενον, ὥσπερ ἐν xá- 


ex adverso refulzeat. Inoffensus flos proteriit? In 
seipsum vergit, ac ne spectari quidem se novit. De- 
formis est quantum ad id quod in aspectum cadit? 
At ea parle formosus et elegans, qui oculorum 
aciem fugit; rose non absimilis, qux: in bacca nec 
llorida, nee odore grata, florida tamen ipsa est sua- 
vissimumque odorem efllat. Speciosus forma pre filiis 
hominum*? Ne spatium quidem, id, quod externum 
est, aspiciendi concedit, quippe qui spectatorem ad 
internum hominem convertit. Proba valetudine est? 
Ad optima quique sanitate utetur; admonebit, in- 
crepsbit, verborum aculeis punget, insomnes noctes 
ducel, in nuda humo dormiet, corporis molem exte- 
nuabit, terrena et colestia speculabitur, summo 
studio moriem meditabitur. Morbo laborat? Pugna- 
bit. Quod si victus fuerit, vincet, hoc scilicet asse- 
€utus , ut non jam amplius pugnet. Dives est? ld 
studio habebit , ut opibus minuatur : pauperem bo- 
norum suorum participera faciet 


, lanquam alienorum dispensator, 


Aux: ῥόδον ἀνθηρὸν οὐχ ἀνθηρᾷ xal ἀνόδμῳ τὸ 
εὐωδέστατον. 'Opatoc κάλει παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν 
ἀνθρώπων ; οὐδὲ χαιρὸν δίδωσι τὸ ἐχτὸς χαθορᾶσθαι, 

εταστρέφων τὸν θεατὴν πρὸς τὸν ἐντὸς (88) ἄνθρω- 
πον. Εὐεχτεῖ; Χρήσεται τῇ ὑγιείᾳ πρὸς τὸ βέλτιστον" 
νουθετήσει, πλήξει, λόγῳ παῤῥησιάσεται, ἀγρυπνή- 
σει, χαμευνήσεις νηστεύσει, χενώσει τὴν ὕλην, 
θεωρήσει τὰ ἐπίγεια χαὶ τὰ οὐράνια, χατὰ πᾶσαν 
σπουδὴν μελετήσει τὸν θάνατον. ᾿Αῤῥωστήσει ; Μα- 
ἂν δὲ ἡττηθῇ, νιχήσει λαδὼν τὸ μηχέτι 
μάχεσθαι. Πλούσιός ἐστι; Φιλοσοφήσει τὸ ἀποπλου- 
τεῖν, μεταδώσει τῷ n τῶν ὄντων, ὡς olxovó- 
μος τῶν ἀλλοτρίων" ἵν᾽ ἐχεῖνός τε εὖ πάθῃ τῇ μετα- 


χήσεται" 


λήψει, xaY αὐτὸς πρὸς Θεὸν συναχθῇ, μηδὲν ἔχων 
πλὴν τοῦ σταυροῦ χαὶ τοῦ σώματος. Πένεται ; Πλου- 
τήσει Θεὸν, χαὶ τὸ χαταγελᾷν τῶν ἐχόντων, ὡς ἀεὶ 
μὲν χτωμένων, ἀεὶ ὃὲ πενομένων, τῷ δεῖσθαι τοῦ 
πλείονος. xal πινόντων ἵνα πλέον (89) δι Ψήσωσιν. 


αὐ et. ille hac perceptione juvetur, 


et ipse ad Deum colligatur, nihil prater erucem et corpus habens. Pauper est? Pro divitiis Deura. ha- 


bebit, et divites irridebit , 
quia pluribus indigent, 

ΧΙ. Fame vexatur? Cum avibus aletur, quibus 
victus sationis el arationis expers est : cum Elia 
apud Sarephthanam vivet : Lecythus olei non defi- 
ciel, et hydria [urine non minuetur?. lle, fontis 
instar, semper scaturiet ; hiec fructum copiose pro- 
feret, ut vidua hospitum studiosa honoretur, ae nu- 
Wix nutriatur. Sii angitur? Fontes ei et. flumina 
potum suppeditabunt, el quidem potum non in- 
ebriantem , nec dimensum. Quod si omnia propter 
nimiam siccitatem deficiant, torrentis aqua fortasse 
sitim sedabit. Algebit? Idem quoque Paulo accidit *; 
sed quandiu? Est et quoddam petri& indumentum ; 
fidem tibi Job faciat, his verbis utens : 
veste carerent, petra induti sunt τς 
cliora sunt, 


Eo quod 
Jam, quie perfe- 
considera. Maledietis lacerabitur? Vin- 
cet non regerendo maledicta. Persecutionem patie- 
tir? Sustinebit. Blasphemabitur? Obsecrabit. Ca- 
limniis premetur? A4 Orabit. Percutietur. in 
dextram masillam? Pizbebit et alteram ; tertiam 
etiam, objecturus , quo magis ad lenita- 
lem pereussorem erudiat, opere docens, quie ser- 
mone non potest, Probris impetetur? Et Christus 
alllietionis societate ornabitur. Quamvis 
etiam Samaritanus vocetur?, quamvis ei objiciatur, 
quod d:emonium habeat?, eum Deo omnia suscipiet. 
Et lieet multa toleraverit, multa adhuc ipsi super- 


si haberet, 


quoque : 


* Psal. xxiv, ὅ, 5 HI Reg. xvin, 9, 14. 


(88) ᾿Εντός. Sic Reg. bin, quinque Colb., Coisl. 
1, etc. Male in ed., ἐχτός. 

(89) IA£ov. |n nonnullis, πλεῖον. 

(90) Μετὰ τῶν cpréor, etc. Alludit Gregorius ad 
verba Matth. vi, 26. « Respicite volatilia celi, quo- 
niam non serunt, neque imetunt, neque e congregat 
in horrea. » 

(91) Kal τρέφῃ τὸν τρέφοντα. « Nutrientem nu- 
vial, » nempe, « Eliam prophetam. » 


ΘΠ Cor. x1, 97. 


ut qui, licet facultates suas. quotidie augeant, semper tamen pauperes sint» 
bibuntque, ut majori siti inflammentur. 


IB'. Πεινᾷ ; Μετὰ τῶν ὀρνέων (90) τραφήσεται» 
οἷς ὁ βίος ἄσπορος χαὶ ἀνήροτος " μετὰ Ἡλίου ζήσε- 
ται παρὰ τῇ Σαραφθίᾳ : 'O χαμψ'άκης τοῦ ἐλαίου 

οὐκ ἐκιλείψεει, καὶ ἡ ὑδρία τοῦ ἀνεύρου οὐκ éAac- 
τογήσει" ὁ μὲν ἀεὶ πηγάσει, ἡ δὲ γεωργήσει πλου- 
σίως, ἵνα τιμηθῇ χήρα φιλόξενος, χαὶ τρέφῃ τὸν 


C τρέφοντα (31). Διψήσει ; Kpryyat τούτῳ xal ποταμοὶ 


τὸ ποτὸν, ποτὸν οὐ Beo , οὐδὲ μετρούμενον " ἂν 
πάντα ἐπιλίπῃ (92) δι᾿ ἀνομύρίαν, χειμάῤῥῳ τυχὸν 
ποτισθήσεται. Ῥιγώσει ; Τοῦτο χαὶ Παῦλος, ἀλλ᾽ ἐπὶ 
πόσον (93) ; Ἔστι τι xai πέτρας ἔνδυμα " πειθέτω cz 
ὁ "I6 λέγων - Παρὰ τὸ μὴ ἔχειν αὐτοὺς (94) σχέ- 
amv, πέτραν περιεδάλοντο. Σχόπει μοι χαὶ τὰ τε 

λεώτερα. Λοιδορηθήσεται; νιχήσει τῷ μὴ ἀντιλοι- 


δορεῖσθαι. Διωχθήσεται ; ἀνέξεται. Βλασφημηθήσε- 
ται ; παραχαλέσει. Διαθληθήσεται ; προσεύξεται, 
Τὴν δεξιὰν ῥαπισθήσεται σιαγόνα (95) ; ᾿παρέξει xat 


τὴν ἑτέραν (96)* εἰ τρίτην εἶχε, xoi ταύτην ἂν προ- 


εὐάλετο, ἵνα μᾶλλον διδάξῃ μαχροθυμεῖν τὸν παίοντα, 
ἔργῳ παιδεύων, ἃ μὴ λόγῳ δυνατὸς ἣν. Ὀνειδισθή- 
σεται; τοῦτο xal ὁ Χριστός" τιμηθήσεται τῇ χοινω- 
via τοῦ πάθους. Κἂν Σσμαρείτης ἀχούσῃ, γχἂν δαι- 
μονᾷν ἐγχληθῇ, μετὰ Θεοῦ πάντα δέξεται. Πολλὰ Ext 
λείψει, x&v πολλὰ πάθῃ, ὅξος, χολὴ, στέφανος ἀχάν- 
θινος, cxT,mvpov χαλάμινον, χλαμὺς χοχχίνη, σταυ- 
ρὺς, ἧλοι, λῃσταὶ συσταυρούμενοι, παριόντες ὑύρί- 


7 Job xxiv, 8. 8 Joan. vui, 48. δ ibid. 
(92) ᾿Επιλίπῃ. Reg. bm et Combef, ἐπι- 
“Ὁ 9j AA ἐπὶ πέσον. Legendum sine interro- 


gatione. censet. Combef. : ἀλλ᾽ ἐπὶ ποσόν, sed algebit 
aliquandiu. Ita etiam legit Leuv. 

(94) Αὐτούς. Deest in Reg. a. 

(95) Σιαγόγα. Deest in pluribus codd. 

(96) 'Ecépar. ln nonnullis, ἀριστεράν, « sini- 
stram. » 


1245 ORATIO NXVI, 


— IN SEIPSUM. 


1216 


ζοντες. Δεῖ γὰρ (07) πλέον ἔχειν Θεὸν, ἐν τῷ πλεῖον A erunt, quie perferat, acetum nempe, fel, corona spie 


φέρειν ἀτιμαζόμενον. 
clavi, latrones simul eruci  affixi,, 
quod. plus ignominiz pertulerit, - e 
IT". Οὐδὲν ἀναλωτότερον φιλοσοφίας, οὐδὲν ài πτό- 
τερον. Πάντα ἐνδώσει πρότερον, ἣ φιλόσοφος. "Oroc 
ἐστὶν" ἄγριος ἐν' ἐρήμῳ, φησὶν ὁ 106, ἄνετος καὶ 
ἐιϊεύθερος, καταγελῶν ποιϊυοχιϊίας πόλεως, μέὲμ- 
vuv gopolóyov μὴ ἀκούων. Μονόχερώς ἐστι, 
ζῶον αὐτόνομον. Εἰ βουιϊήσεταί σοι δουιϊεῦσαι; 
εἰ δήσεις αὐτὸν ἐπὶ φάτνης; εἰ ὑπὸ ζυγὸν ἀχθὴ- 
σεται (98); Ὅταν πάντων ἐξείργηται: τῶν ἐπὶ γῆς, 
χατεσχεύασται αὐτῷ πτέρυγες ὥσπερ ἀετοῦ, ἐπιστρέ- 
ψει εἰς τὸν οἶχον τοῦ προεστηχότος (99) αὐτοῦ, πρὸς 
Θεὸν ἀναπτήσετα!ι. Εἴπω τι χεφάλαιον" Δύο ταῦτα 
δυσχράτητα, Θεὸς χαὶ ἄγγελος" χαὶ τὸ τρίτον φιλό- 
σοφος, ἄῦλος ἐν ὕλῃ, ἐν σώματι ἀπερίγοαπτος, ἐπὶ 
γῆς οὐράνιος, ἐν πάθεσιν ἀπαθὴς, πάντα ἡττώμενος 
πλὴν φρονήματος, νιχῶν τῷ νικᾶσθαι τοὺς χρατεῖν 
νομίζοντας. "' δὲ, πὸν φιλόσοφον ἡμῖν ὁ λόγος 
ἔγραψεν, ὅθεν εἶπον, ἀρξάμενος, φέρε, παρὰ τοῦτον 
τὰ ἡμέτερα θεωρήσωμεν ( δοχῶ γὰρ χἀγὼ (1) 
Πνεῦμα Θεοῦ ἔχειν, χαὶ εἴ τιν: τούτων τρωτὸς ἐγὼ 
xai ἁλώσιμος ) " ἵν᾽ εἰ μὲν ἡττώμενον εὑρίσχοιεν οἱ 
μισοῦντες χαὶ πολεμοῦντες, συγγινώσχοιντυ γοῦν τῆς 
ἐγχειρήσεως, εἰ xai μὴ τῆς προαιρέσεως " 
χρείπττονα τῶν 
χαχίας 


Ἐπεὶ 


Ἐπεὶ 


εἰ δὲ 
πολεμούντων xai ὑψηλότερον, ἢ τῆς 
ἀπαλλαγεῖεν, ἣ χαινοτέραν ὁδὸν τῆς ἀδιχίας 
ἐπινοήσαιεν, ὡς τῆς 
μὴ πρὸς τῇ χακίᾳ xal ἄνοιαν ἐγχαλοῖντο, ὡς ἀνο- 
μοῦντες διαχενῆς, χαὶ οὐδὲ εἰδότες (2) ἀδιχεῖν ὃ 
σπουδάζουσιν. 


excogitent, ne afioqui prieter improbitatem, amenti;e 
quitatem frustra perpetrantes, 489, ac. ue. injuriam 


jucumbant. 

IX. Ti γὰρ (3) δὴ χαὶ λυπήσουσιν ἐπὶ 
ἐλθόντες ; 
ἄνθρω πος. 


πολ τα 
ρὰ ἀνθρώπων 


σοφίαν 


Ἴδωμεν ὅσα ἂν ἀδιχηθείη π' 

᾿Απαίδευτον ἀπ πεν ἡ Μίαν 
οἶδα, τὸ φοθεῖσθα: Θεὸν ( Ἀρχή τε γὰρ σοφίας, zó- 
ὅος Κυρίου" καὶ céloc Acyov, τὸ πᾶν ἄκουε, τὸν 
Θεὸν φοδοῦ. Ταῦτα Σολομὼν ὁ σοφώτατος. Δειξά 
τωσαᾶν οὖν ἄφοθον, xai νιχησάτωσαν (4A])* τῇ 
ἄλλης σοφίας, τὴν μὲν παρέδραμον, τὴν δὲ προ 


θεῖν εὔχομαι χαὶ ἐλπίζω, θαῤῥῶν τῷ Πνεύματι. 
νίαν ἐγχαλέσουσ!:, τὴν ἐμὴν περιουσίαν ; εἴθε γὰρ (5) 
ἀποδυσαίμην xai τὰ ῥάκια ταῦτα, ἵνα γυμνὸς δια- 
δράμω τὰς ἀχάνθας τοῦ βίου" εἴθε χαὶ τὸν βαρὺν (0) 
19 Mattb. xxvi; xxvit, passim, — !! Job xxxix, 5 seq. 
(91) Δεῖ γάρ, ete. Billius: « Superiora enim Deum 
habere oportet, eo nomine in eR venien- 
temi , quod plures cruciatus ferat. : 
(98) El. Sov.licecat... ἀὐδήσεξαι Totus. hic 
locus in Billii et Leuver klaii iiterpretatione. depra- 
vatus legitur. Sic vertit Bill.:«5i tibi servire animum 
induxerit, videbis euim in prisepi : si sub jugum 
ducatur : si» ete. 
(99) Τοῦ προεστηκότος. Sic duo Regg. et Or. I. 
Deest τοῦ in ed. 
1) κἀγώ. Deest in Or. 1. 
(2) Εἰδότες. Reg. a addit, ἐχχαλεῖν xat. 


παρούσης χαταφρονουμένης, xat αὶ 


nen, sceptrum arundineum, chlamys coccinea, ernx, 
peeterouniamiilliomelin 7. Primas enim Deum habere par est, 


ΧΗ. Nibil philosophia fortius est, inexpngsabi- 
lius nihil, Omnia prius cedent, quam tt manus det 
philosophus. Onager est in deserto , ut emn. Job lo- 
quar", solutus et liber, urbis tumultus ridens, ez- 
actoris clamorem non audiens. Unicornis est, animal 
suis legibus vivens, Num tibi servire volet? Num li- 
gabis eum ad pra'sepe ? Num sub juqum ducetur? Si 
omnibus terre commodis prohibeatur, paratze sunt 
ipsi alie sicut 'aquile ; ad patroni sui domum se con- 
feret ; ad Deum convolabit, Ut in summa dicam : 
Duo hxe superari nequeunt, Deus et angelus; ter- 
tium est philosophus, in materia materi expers, in 
corpore incireumseriptus, in terra celestis, in pas- 
sionibus impatibilis , omnibus rebus vinci se facile 
ferens, praterquam animi magnitudine, eo ipso 
quod vinci se patitur, devincens eos, qui superiores 
sibi esse videntur. Quoniam autem philosophum n0- 
bis depinxit oratio, unde dixi, exorsa, age, jam ad 
ejus normam res nostras expendamus diem ipse 
quoque Spiritum Dei habere videor "ἢ, etsi me cui- 
piam eorum, qu: dixi, ad vulnus patere, ab eoque 
superari non diffitear) ; ut si me quidem inferiorem 
inveniant, qui mihi infesti sunt, ac bellum inferunt, 
eisi non pravae voluntatis , at certe conatus sui ve- 
niam consequantur : sin autem iis, qui me bello la- 
cessendum duxerunt, pristantiorem ae sublimio- 
rem ; aut ab improbitate sua discedant, aut novam 
certe (nam pr:ssentem contemnimus)  ledendi viam 
eliam et stoliditatis notam subeant, velut 
quidem inferre scientes , cum in id summo studio 


XIV. Quid enim me, obsecro, lxdere queant, 
cum omnia teutarint? Singula, in quibus homo ab 
hominibus injuriam accipere potest, inspiciamus. 
Indoctum nominabunt ? Unam hane sspientiam scio, 
quie in timore Dei sita est, (Nam δὲ principium sa- 
pienties, timor. Domini 77 eb finis sermonis, omna 


audi, Deum time '*. |wc sapientissimi illius Salo- 


monis verba sunt. Probent me timoris. expertem 


esse, el vicerint.) Reliquam autem sapientiam atque 
doctrinam, partim preteriti, partim. assuniere opto, 
alque etiam, Spiritus sancti. ope fretus, in spe ha- 
beo. Paupertatem objieient , meas scilicet opes , et 
9 | Cor. vu, 40. "ἡ Prov. 1, 7. !* Eccle. xii, 15. 

(9) Τί γάρ, ete. « Ecqua enim nos in porte Eesuri 
suit videamus, singula percurrentes, in. quibus liu- 
mo ab hominibus Ledi potest. » 

(4) Nie dzecar. Yo. nonnullis, νιχάτωσαν. 

(Ὁ) Εἴθε γάρ. Quinque Colb., Or. 1, aliique εἰ 
γάρ. 

«) Εἴθε xal τὸν βαρύν, etc. Weg. bm, Coisl. 1, 
Or. t, aliique optimi: note codd., εἰ γὰρ xai τὸν 
βαρὺν ἀπεθέμην χιτῶνα, csi enim esset. possibile, 
grave corporis istius indumentum. citius. depone- 
rem. » In ed., εἴτε xat τὸν ϑραχύν, «sive hanc etiam 
brevem, exiguam tunicam, » etc, 


1947 


S. GREGORII THEOLOGI 1248 


copias? Atque utinam et pannos hosce exuere pos- A χιτῶνα τοῦτον ὡς τάχιστα, ἵνα λάθω χουφότερον. 


sein, ut hujus vitz 


i? spinas nudus percurrerem : uti- 
nam et gravem hane tunicam quam celerrime abji- 
cerem , vel leviorem aeeiperem. Exsulem voca- 
bust? Quam demisse de nobis sentiunt homines 
vere contumeliosi , et peregrinorum inimici! Estne 
enim mihi, 0 viri, circumscripta patria, cui et om- 
nis terra, et nulla terra patria est? Τὰ vero annot 
lo:pes es, et advena? Equidem habitationem tuam 
haud laudo, si ita animo afficeris, ne a vera patria 
excidas, ad quam omnis vitz? conversatio referenda 
est. Nonne senectutem et valetudinis infirmitatem 
mihi ut probrum objicies ? Ut autem. arcanorum 
meorum quidpiam intelligas, non est hoe totum 
carnex ejus molis et natur:? opus; quiddam etiam 
ratio absumpsit , 


pribes , ita vegetus et. corpulentus. 


Φυγόπατριν ἀποχαλέσουσιν;; ὡς μιχρὰ φρονοῦσι περὶ 
ἡμῶν ὄντως ὑδρισταὶ xal μισόξενοι! Ἔστι γάρ μοι 
πατρὶς; ὦ οὗτοι, περιγραπτὸς, ᾧ πᾶσα πατρὶς, χαὶ 
οὐδεμία; Σὺ δὲ οὐ ξένος χαὶ παρεπίδημος ; Οὐχ 
ἐπαινῶ cou τὴν χατοιχίαν, ἂν οὕτως ἔχῃς, μὴ τῆς 
ἀληθινῆς πατρίδος ἐχπέσῃς, εἰς ἣν ἀποτίθεσθαι χρὴ 
τὸ πολίτευμα. Γῆρας (7) δὲ οὐχ ὀνειδίσαις ἡμῖν xo 
πὸ νοσῶδες ; οὐχ ὅλον τοῦτο τῆς ὕλης χαὶ τῆς φύ- 
σεως, ἵνα εἰδῇς τι τῶν ἐμῶν ἀποῤῥήτων " ἔστιν ὃ xol 
ὁ λογισμὸς ἐδαπάνησεν, ἵνα μιχρόν τι χαυχήσωμαι. 
Οὐδὲ σὺ (8) σφριγῶν pot χαὶ σαρχοτροφῶν, ἡδὺ 
θέαμα (9). Εἴθε τι χαὶ πολιᾶς ἐπήνθει σοι χαὶ ὠχρό- 
τητος, ἵνα πιστευθῇς γοῦν εἶναι συνετὸς xol φιλό- 
σοφος. 


libet. enim paululum aliquid gloriari. Ne τὰ quidem mihi jueundum spectaculum 
Atque. utinam tbi quoque canitiei et palloris quidpiam affusum 


essat, ut fidem saltem et existimationem prudentis ae philusophi:e colligeres. 


XV. Quid prieterea ? Episcopatum abrogabunt, ac B 


thronis dejicient? Et quos tandem , aut nunc , aut 
antea , prompto atque hilari animo conscendi? Au 
vero eos, qui ascendunt, beatos pr:edicare soleo ? 
'Tune mihi eos suaves et jucundos reddis, ita indi- 
gne conscendens? Quid ? Ne hzec quidem qui nuper 
acciderunt, animi mei sententiam vobis declararunt? 
An illa quoque delici: quaedam et jocus erant, atque 
vestri erga me amoris et desiderii exploratio? Va- 
fri homines facile adducuntur, ut vitia sua de aliis, 
partim. suspicentur, &&g3 partim loquantur. Quid 
vero illa oppressio? Quid illie imprecationes, quas ad- 
versus nos ipsos publiceconcepimus ? Quid ille laery- 
mie, quie vos etiam ad misericordiam moverunt, quam- 
vis alioqui propter obluctationem odio peneessemus ? 


Primariz sedis dignitatem nobis eripient? Quisun- c 


quam mentepraeditus hane admiratus est? Nunc autem 
eiiam, ut mihi quidem videtur, predentissimus est, 
quisquis eam fugit. Propter hanc enim, res omnes no- 
siri jactantur ac concutiuntur; propter hane, fines 
orbis terri suspicione et bello flagrant, eoque ob- 
securo et ignobili ; propter hane, periculum est, ne, 
qui a Deo creati sumus, hominibus subjiciamur, ac 
magnum illud, et novum nomen amittamus. Utinam 
potius ne ullus quidem sedis principatus esset, nec 
ulla loci praelatio , et tyraunica praerogativa ! ut ex 
sola virtute cognosce Nunc autem destrum 
hoc, et sinistrum , ac medium latus, et sublimior 
aique inferior gradus, et przecedere , et simul ince- 


eremur., 


dere , multas nobis collisiones incassum pepererunt, ac 


regionem abduxerunt, non plebeiorum tantum, 
liec ignoraverunt. 

XVI. 
altare aliud scio, cujus figure sunt. ea, quie nunc 
oculis cernimus Σ super quod nec ascia, nec nanus 
ascendit, nee ferrum, nec ullum artificum instru- 


15 Joan. mi, 10. 


(7) Γήγαφ. Plerique codd., τὸ γῆρας, 
n Οὐδὲ σύ. Reg. a, σὺ δὲ οὐ. 

(9) 'Héb θέαμα. 1n nonnullis, μέγα θέαμα. 
(10) Ἡδεῖς. Plures Reg: 


δ. et. Golb., etc., ἡδίους, 


Quid postea? Ab altaribus arcebunt? Αἱ D 


IE'. Τί ἔτι ; Θρόνων χαθαιρήσουσιν ; Τίνων. ἄρ᾽ 
ὧν ἡδέως ἐπέθην, f| νῦν, ἣ πρότερον; 
τοὺς ἐπιθαίνοντας : 


μαχαρίζω δὲ 
Σὺ δέ μοι τούτους ἡδεῖς (10) 
ποιεῖς, οὕτως ἐπιθαίνων ἀναξίως ; Οὐδὲ τὰ πρώην 
συμθάντα 


τὴν ἐμὴν γνώμην ὑμῖν ἐδήλωσεν ; ἣ zà- 
χεῖνα θρύψις τις ἦν, χαὶ τοῦ πόθου δοχιμασία ; 
Πάντα ἂν οἱ τεχν:χοὶ περὶ ἄλλων, τὰ ἑαυτῶν, τὰ μὲν 
ονοήσαιεν, τὰ δὲ εἴποιεν. Τί δαὶ 1j συντριθῇ (11) ; 
δαὶ αἱ ἀραὶ, ἃς δημοσίᾳ xa0' ἡμῶν αὐτῶν πε- 
ποιήμεθα; τί δαὶ τὰ δάκρυα, xal τὸ ἐλεεινοὺς γε- 
νέσθαι ὑμῖν μιχροῦ, χαὶ μισουμένους διὰ τὴν ἕἔνστα- 
σιν; Προεδρίας ἀποστερήσουσιν ; ἣν πότε χαὶ τίς 
τῶν εὖ φρονούντων ἐθαύμασε; νῦν δὲ χαὶ τὸ yeu 
γεῖν, ὡς γοῦν ἐμοὶ δοχεῖ, πρῶτον συνέσεως" δι᾿ ἣν 
πάντα δονεῖται xal σείεται τὰ ἡμέτερα" Ov ἣν τὰ 
πέρατα τῆς οἰχουμένης ἐν ὑποψίᾳ, xo πολέμῳ χωφῷ 
τινι χαὶ οὐδὲ ὄνομα ἔχοντι " δι᾽ ἣν χινδυνεύομεν ἀν- 
θρώπων εἶναι, παρὸ Θεοῦ γεγονότες, χαὶ τὸ μέγα 
χαὶ χαινὸν ἀποθαλεῖν ὄνομα. Ὡς ὄφελόν γε μηδὲ ἣν 
προεδρία, μιηδέ τις προτίμησις, χαὶ τυραννιχὴ 
προνομία ! ἵν᾽ ἐξ ἀρετῆς μόνης EUIS (12). 
Νῦν δὲ xoX τὸ ἀριστερὸν, xol τὸ 
μέσον, xaY τὸ ὑψηλότερον, 


ὑπο 
τί 


τόπου 


τὸ δεξιὸν τοῦτο, 
χαὶ τὸ χθαμαλώτερον, 
xaX τὸ προθαδίζειν ἣ συμθαδίζειν, πολλὰ πεποίηχς 
τὰ συντρίμματα ἡμῶν διαχενῆς, xai πολλοὺς εἰς 
βόθρον ὧσε, xal εἰς τὴν τῶν ἐρίφων χώραν ἀπήγα- 
γεν" οὐ τῶν χάτω μόνον, ἀλλ᾽ ἤδη χαὶ τῶν ποιμέ- 
νων, 0? διδάσχαλοι τοῦ Ἰσραὴλ ὄντες. ταῦτα ἠγνό- 
ησαν. 

multos. in foveam impulerunt, atque ad hircorum 


sed etiam pastorum, qui, cum magistri Israelis essent !?» 


Q'. θυσιαστηρίων οἶδα χαὶ 
λλο (15) θυσιαστήριον, οὗ τύποι τὰ νῦν ὁρώμενα " 
ἐν ὃ λαξευτήριον οὐχ ἀναθέθηχεν 
ἤχου 


ὕσθη σίδηρος, f| τ! 


εἴρξουσιν ; ᾿Αλλ᾽ 


, οὐδὲ χεὶρ, οὐδὲ 
(14-15) τῶν τεχνιτῶν xa 


(11) 'H συντριδή. Colb. 1, αἱ συντριθαί. 

(12) ᾿Εγινωσκόμεθα. Savil., ἐπιγινωσχώμεθα. 
(15) Καὶ à.140. Deest καί in Reg. bin. 

(14-15). "Ἢ τι. Plures Regg. et Colb. οὔτε τι. 


1219 ORATIO NNVI. 


— IN SEIPSUM. 


1250 


ποικίλων, ἀλλ᾽ ὅλον (10) τοῦ νοῦ τὸ ἔργον, xai διὰ A mentum auditum est!^, sed mentis totum lioe opus 


θεωρίας ἡ ἀνάθδασις (11). Τούτῳ παραστήσομαι, 
τούτῳ θύσω δεχτὰ, θυσίαν, xaX προσφορὰν, χαὶ ὁλο- 
χαυτώματα, χρείττονα τῶν νῦν προσαγομένων, ücto 
χρεῖττον σχιᾶς ἀλήθεια " περὶ οὗ pot δοχεῖ χαὶ Aa615 
ὁ μέγας φιλοσοφεῖν, λέγων' Καὶ εἰσειϊεύσομαι πρὸς 
τὸ θυσιαστήριον τοῦ Θεοῦ, τοῦ εὐτραίνοντος τὴν 
πνευματικήν μου νεότητα. Τούτου μὲν οὐχ ἀπάξε: 

s τοῦ θυσιαστηρίου πᾶς ὁ βουλόμενος. Πόλεως ἀπ- 
εἐλάσουσιν; ἀλλ᾽ οὐχὶ xa τῆς ἄνω χειμένης. Τοῦτο 
δυνηθήτωσαν οἱ μισοῦντες ἡμᾶς, χαὶ ὄντως πεπο- 
λεμήχασιν " ἕως δ᾽ ἂν μὴ τοῦτυ (18) δύνωνται, ῥα- 
νίσι βάλλουσιν, i| αὔραις παίουσιν, ἣ παίζουσιν 
ἐνύπνια - οὕτως αὐτῶν ἐγὼ βλέπω τὸν πόλεμον. 
Χρημάτων περίιαιρήσουσιν ; Εἰ μὲν 
ἐμῶν, χαὶ τῶν πτερύγων περικοπτέτωσαν , ὧν οὐχ 
ἐπιδέδχημα:" εἰ δὲ τῶν τῆς Ἐχχλησίας, τοῦτό ἐστιν 
ὑπὲρ οὗ πᾶς ὁ πόλεμος " δι" ἃ ζηλοτυπεῖ (19) τὸ γλωσ- 
σύχομον ὁ χλέπτης, χαὶ τὸν € Θεὸν προδίδωσι τριάκοντα 
ἀργυρίων, τὸ δεινότατον. Τοσούτου (20) γὰρ, οὐχ ὁ 

προδιδόμενος, ἀλλ᾽ ὁ προδιδοὺς ἄξιος. 


πε 


Τίνων; τῶν 


12’. Οἰχίας ἀποχλείσουσι; Τρυφὰς (21 
ψουσι; Φίλους ἀλλοτριώσουσι ; Πάνυ γὰρ, ὡς ὁρᾷς, 
πλείστων (22) χατεναρχήσαμεν, χαΐτοιγ 


) περιχό- 


προχαλου- 
μένων (35) (οὐ γὰρ ἀχαριστήσομεν )* εἰ δὲ χαὶ χατ- 
ἐναρχήσαμεν, ἀπ ας εσθα: μᾶλλον ἣ τῷ προσίεσθαι. Τὸ 


jua 


GE αἴτιον, οἶχός τις ἀνέπαυσεν ἡμᾶς εὐπσεθὴς χαὶ φιλό- 


θεος, χαὶ οἷος τὸν Ἐλισσαῖον ὁτῆς Σουναμίτιδος, συγγ 
νῶν τὸ σῶμα, συγγενῶν τὸ πνεῦμα, πάντα φιλότιμος 
παρ᾽ οἷς χαὶ ὁ λαὸςοὗτος ἐπάγη, x 
χομένην εὑσ 
τιμετρῆσαι αὐτῷ Κύριος ἐν ἡμέρᾳ ἀνταποδόσεως ! 
Τρυφὴν δὲ εἰ διώχομεν (24), τρυφήσαιεν xa ἡμῶν 


- 5 
τὼν ESEA 


νδιὼω- 


ἐθεξιαν, οὐχ ἀδεῶς, οὐδὲ ἀχενδύνως. "Av- 


μισοῦντες ἡμᾶς οὐ γὰρ ἄλλο τι μεῖζον 
χαταράτομαι. Φίλων Oi, οἱ μὲν οὐδὲ πάσχοντες χα- 
χῶς, εὖ οἶδα, φεύξοντα: μᾶς (τὸ γὰρ 
xai συναλγεῖν πεποίηχε )" τῶν 6i ἤδη 


ἐμαυτῷ 


συναδιχεῖσθα:, 
γεγυμνάσμεθα 
χαὶ ὑπερορώμενοι φέρειν τὴν ὑπεροψίαν. Τῶν γὰρ 
φίλων χαὶ τῶν πλησίον (225), οἱ μὲν χαὶ φανερῶς ἐξ 
ἐναντίας (30) ἤγγισαν καὶ ἔστησώ»" oi δὲ, τὸ φι- 
λανθρωπότατον, ἀπὸ μαχρόθεν' ἔστησαν, χαὶ ἐν 
τῇ νυχτὶ ταύτῃ π 

Πέτρος (27) ἡρνήσατό με΄ χαὶ τυχὸν οὐδὲ χλα 
χρῶς, ἵνα θεραπεύσῃ τὴν ἁμαρτίαν. 

el steterunt?! ; 


πάντες ἐσχανδαλίσθησαν. Μιχροῦ χαὶ 


quaverunt ] 


16. [lReg. vr, 7. — U Psal. xit, 4. 
xxxvii, 12. ?? ibid. 10. 


(16) "O.1cr. Sic Reg. bm et Or. 1. In. ed., 
ὅλων. ν m 
(V) Ἢ ἀνάδασις. Deest in. Or. 1. Ed., ἢ ἀνά 
θασις. — 
(18) Μὴ τοῦτο. Sic Reg. hm. Deest τοῦτο in ed. 
(19) Ζη.ἰοτυπεῖ. Mic Maximum designare vi 
detur. ᾿ 3 
(30) Τοσούτου. Sie. Reg. bin et Cois!. 
τυσοῦτον. 
(3) Τρυφάς. Coisl. 1, τροφάς, « alimenta. 


NC 2) Πλείστω»ν". leg. 2, πλεῖστον. 


1. In ed., 


D 


cp 


'5 Joan. xi, 6. 


- " " 
astabo , super illud grata immolabo, 


est, eoque. per contemplationem subvehimur, Huic 
sacrificium 
nempe, et oblationem, et holocausta, tanto iis, quie 
nunc offeruntur, excellentiora , quanto veritas uim- 
brze antecellit.. De quo mihi quoque David pliloso- 
phori videtur, cum ait : Et introibo ad altare Dei, 
qui spiritualem meam juventutem laetificat " . Ab hioc 
altari me non abstrahet, quisquis volet. E civitate 
cjicient ? Verum non ita ex ea, quie in calo sita est. 
Moc si efficere possent ii, qui nos invisos habent, 
vere bellum inferrent. Quandiu autem. minime po- 
werint, guttulis aqu: me petunt, aut ventis feriunt, 
aut in somnis ludunt, Sic euim eorum bellum in- 
lerpretor. Pecunias eripient? Quas tandem? Si 
meas quidem, ipsi eadem opera pennas etiam, qui- 
bus minime indutus sum , abscindant. Si autein Ec- 
clesie , illud quippe est, pro quo bellum omne ge- 
ritur. Ob pecunias fur ille zelotypia erga erume- 
nam zstuat ^, ac Deum prodit, et, quod gravissi- 
mum est, triginta argenteis vendit ". 4&4 loc 
enim pretio dignus erat, non qui prodebatur, sed 
qui prodebat. 

XVII. At domo excludent ? Delicias. resecabunt ? 
Amicorum animos a nobis avertent? Fermultos vi- 
delicet gravavimus , quamvis ab ipsis invitati (non 
enim ingrati animi vitio laboravimus). Quod si gra- 
vavimus, id parcendo potius, quam accipiendo fuit. 
Mujus rei si causam quzritis, domus quidam pia 
Deique amore flagrans, non secus atque Eliseum 
Sunamitidis domus ?*, nos refocillavit , domus, in- 
quam, hominum, qui tum corporis, tum spiritus 
cognatione mecum conjuncti sunt, ac singulari libe- 
ralitate praediti, apud quos hic quoque populus com- 
pactus est, cum exagitatam et vexatam fidei pieta- 
tem adhue surriperet, nequaquam libere, nee sine 
periculo. Rependat illi Dominus in die retributionis! 
Delicias autem si consectamur, efferantur adversus 
nos, qui nobis inimicitias indixerunt; nec enim 
gravius aliud quidquam imprecabor. Quod autem ad 
amicos attinet, alii, sat scio, ne l:si quidem, nos fu- 
gient (nam ii demum doloris socios se prabent, qui 
injuria simul afficiuntur) : aliorum autem. arrogan- 
liam nostrique contemptum :equo animo ferre diu- 
turno jam usu didicimus. Ex amicis enim et proxi- 
mis meis, alii haud obseure adversum me appropin- 


alii, et quidem ii, qui humanissime mecum egerunt, a longe steterunt ^, et 


? Matb.xxvi, 15..— IV Reg. iv, 8. " Psar. 


(35) Προχα.ϊουμένων. 
μένων. 

(34) Εἰ διώκομεν". Reg. bim, εἰ ἐδιώχομεν. 

(35) dior xal τῶν" z.nctcor. Duo ltegg. etOr. 4, 
φίλων μου χαὶ τῶν πλησίων. 

(36) Ἐξ ἐναντίας Meg. a addit, μου. 

(23) Πέτρος. Alludit forsan ad Peirum Alexan- 
drum. priesulem, qui aliquandiu. Maximo - favere 
visus est. Elias. id refert ad. quemdam e discipulis 
sibi familiarissimum. 


In. nonnullis, προτχαλοὺυ» 


1251 


S. GREGORII THEOLOGI ORATIO XXVI, — IN SEIPSUM. 1959 


E 


in noete hae omnes scandalum passi sunt ?.. Nihii. propius faetum est, quam ut. Petrus etiam me abju- 


yaret ?* : 


tis plenus, unus in rebus horrendis spe bona sub- 
nixus, unus constanter adversa tolerans, et publice 
propositus, et privatim eontemptus , et ex bellis, 
qui mihi inferuntur, Ovienti et Occidenti notus, O 
iusignem audaciam !. Si consistant adversum me ca- 
slra, non timebit cor meum, Si exsurgat adversum 
me pralium, in hoc ego sperabo**. Ac tantum abest, 
ut quidquam humanarum eL presentium rerum 
acerbum et formidolosum existimem , ut meipsum 
missum faciens, eos lugeam, qui mihi molestiam 
exhibuerunt. O membra olim Christi, membra mihi 
chara, etsi nune corrupta, 4&5 membra hujus gre- 
gis, quem prius etiam fere, quam collecti essetis, 
prodidistis. Quomodo distracti estis, ae distraxistis, 
quasi tenelli boves vineulis soluti? quomodo altare 
adversus aMare erexistis? quomodo repente in de 

solationem ac vastitatem facti estis?**? quomodo, e 

ipsi per hane sectioneni morte affecti estis, et nobis 
dolorem inussistis? quomodo pastorum simplicitate 
ad gregis dissolutionem et exitium abusi estis ? Non 
enim eos ob imperitiam reprehendam, sed vestram 
improbitatem aceusabo. Corruptele tuc, Israel, quis 
succurret?? ? Quod. medicamentum naneiscar, cica- 


ac nequaquam fortasse flet amare, ut peccato medeatur. 
XVIII. Unus ego audax, ut apparet, ac temerila- A 


1η΄, Μόνος τολμηρὸς ἐγὼ, xai θράσους γέμων, 
ὡς ἔοιχε * μόνος εὔελπις ἐν τοῖς φοδεροῖς, μόνος χαρ- 
περιχὸς, xai δημοσίᾳ προτιθέμενος, χαὶ ἰδίᾳ χατα- 
φρονούμενος, χαὶ ᾿Ανατολῇ χαὶ Δύσει τῷ πολεμεῖσθαι 
γνωριζόμενος. Τῆς ἀπονοίας! 'E&v παρατάξηται 
ἐπ᾿ ἐμὲ παρεμδοιὴ, οὐ φοδηθήσεται ἡ καρδία 
μου" ξὰν ἐπαναστῇ ἐπ᾿ ἐμὲ πόλεμος, ἐν ταύτῃ 
ἐγὼ ἐλπίζω. Τοσοῦτον ἀπέχω τοῦ φοθερὸν ἡγεῖσθα! 
τι τῶν παρόντων, ὥστε τὸ xa ἐμαυτὸν ἀφεὶς, θρηνῶ 
τοὺς λυπήσαντας. Μέλη Χριστοῦ (28) ποτε, μέλη 
τίμια ἐμοὶ, εἰ χαὶ (29) νῦν διεφθαρμένα, μέλη τῆς 
ποίμνης ταύτης, ἣν προδεδώχατε μιχροῦ, xal πρὶν 
συναχθῆναι. Πῶς διεσπάσθητε χαὶ διεσπάσατε, ὡς 
βοΐδια (50) ἐχ δεσμῶν ἀνειμένα ; πῶς θυσιαστηρίῳ 
θυσιαστήριον ἀντηγείρατε ; πῶς ἐγένεσθε εἰς ἐρῆ- 
μωσιν ἐξάπινα; πῶς χαὶ αὐτοὶ νενέχρωσθε τῇ τομῇ, 
χαὶ ἡμᾶς ἀλγεῖν πεποιήχατε; πῶς ἁπλότητι ποιμέ- 
νων (51) εἰς ποίμνης διάλυσιν χατεχρήσασθε ; Οὐδὲ 
γὰρ ἐχείνους μέμψομαι τῆς ἀπειρίας, ἀλλ᾽ ὑμᾶς ai- 
τιάσομαι τῆς xaxlac. Τῇ διαρθορᾷ cov, "apan, 
τίς βοηθήσει; Τί φάρμαχον εὕρωμαι (52) συνουλω - 
τιχόν ; ποῖον ἐπίδεσμον; πῶς συνάψω τὰ διεστῶτα ; 
τίσι δάχρυσι, τίσι λόγοις, τίσιν εὐχαῖς θεραπεύσω τὸ 
σύντριμμα; Tj τάχα τὸν τοῦτον τρόπον ; 


wieis obducendie vim habens? qua fascia vulnus oblizabo? quomodo disjuncta conuectam ?. quibus 
lacrymis, quibus verbis, quibus precibus huie ea'amitati medebor ? au hoc fortasse moo ὃ 


XIX. Trinitas sancta, et adoranda , et perfecta , 
et qui recte a nobis conjungeris atque religiose 
coleris, tuum hoc opus est, tua. conficiendi hujus 
negotii laus, Utinam tu hos nobis restituas, hactenus 
a nobis diremptos, ul per ipsam disjunctionem ad 
concordiam et pacis studium erudiantur : ac nobis 
pro hujus vitie laboribus et :erumnis caelestia bona, 
et ab omni dissidio immunia, rependas. Horum au- 
tem. primarium illud est, eL maximum, ut purius 
pleniusque a te illuminati, sciamus, quomodo cadem, 
et unitas intellizeris, et Trinitas reperiris; quomodo 
ingenilus, genitus, el procedens, una sit natura, 
tres proprietates, Unus Deus, qui es super omnia, et 
per omnia , et in omnibus ** ; qui nec superiori nec 
inferiori gradu collocaris, nec decrescis, nee sectio - 
rem admiltis; ac partim quidem jam comprehende- 
ris, partim inquireris, aliquando autem fortasse, 
quantus es, percipieris, nimirum ab iis, qui per vitze 


IO'. Τριὰς ἁγία, xai προσχυνητὴ, χαὶ τελεία, 
χαὶ χαλῶς ὑφ᾽ ἡμῶν συνάγομένη τε xal σεδομένη, 
σὸν τὸ ἔργον, σὸν τὸ χατόρθωμα. Σὺ τούτους τε πά- 
λιν ἀποχαταστήσαις ἡμῖν, τοσοῦτον διαστάντας, ὅσον 
παιδευθῆναι τῷ χωρισμῷ πρὸς ὁμόνοιαν" χαὶ ἡμῖν 
τῶν ἐντεῦθεν μόχθων ἀντιδοίης τὰ ἐπουράνιά τε χαὶ 


ἀστασίαστα. Τῶν δέ ἐστι τὸ πρῶτον (95) xai μέ- 


γίστον, ἐλλαμφθῆναί σοι τελεώτερόν τε (54) xat χα- 
θαρώτερον, πῶς fj αὐτὴ, χαὶ μονὰς vot, χαὶ Τριὰς 
εὑρίσχῃ πῶς τὸ ἀγέννητον, χαὶ τὸ γεννητὸν, χαὶ τὸ 
προϊὸν, uia φύσις, τρεῖς ἰδιότητες, Εἷς Θεὸς, ὁ ἐπὶ 
πάγτωτ', xal διὰ πάντων, καὶ ἐν πᾶσιν" οὔτε 
ὑπερτιθέμενος (29), οὔτε μετατιθέμενος, οὔτε μειού- 
μενος, οὔτε τεμνόμενος" τὸ μὲν ἄρτι χαταλαμθανόμε- 
νος, τὸ δὲ ζητούμενος, ποτὲ δὲ, ὅσον εἶ, τυχὸν χα- 
ταληφθησόμενος τοῖς ἐνταῦθα χαλῶς ζητήσασι (56) 
διὰ θίου xaX θεωρίας ᾿ ᾧ πᾶσα δόξα, τιμὴ, κράτος 
εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν. 


probitatem. et. contemplationem te in hoe ssculo recte quiesiverint : cui omnis gloria, honor et. impe- 


rinm in secula, Amen. 


35 Math. xxvi, 51. ?* ibid. 69-75. — ?* Psal, xxvi, 5. 


jv, 6. 

(28) Μέλη Χριστοῦ. « Membra Christi. » Ie 
designat eos, qui cum ab eo nihil Lvesi fuissent , 
partes Maximi seculi erant, atque. eum pontificem 
creaverant, altari adversus altare erceto. 

(29) El xal. Sic Reg. bm. In ed., xax εἰ. 

(50) Βοΐδια. « Buculi. » 5s ἀδὰ 

(234) Πῶς ἁπιλότητι ποιμένων. Si Elie fides, 
Gregorius hie de se. plurali numero loquitur. Ve- 
rum hac interpretatio cum sequeniibus miniine 


?9 Psal. Lxxri, Ὁ: 3" 036. xiu, 9. — ?* Ephes, 
congruit. 

(52) Εὔρωμαι. Reg. b, εὕρομαι. 

(55) Τὸ πρῶτον". Deest τό in Or. 1. 

(54) TeAeocepór τε. Sie duo Regg. et tres Colb. 
Deest τε in ed. 

(55) Οὔτε ὑπερτιθέμενος, etc. Dill. : « qui nee 
superponeris, nec transponeris, » 
(96) Ζητήσασι. Reg. a, ἐχζητήσασι. 


v ORDO RERUN 


QUIE IN HOC TOMO CONTINENTUR. 


8. GREGORIUS THEOLOGUS, ARCHIEPISCOPUS 
CONSTANTINOPOLITANUS. 


PRAEFATIO E 9 
PARS PhiMA. b 9 
81. — De variis 81 Ὁ 


Gregorii operum editionibus. — 9| 
τὸ ion operum Gregorii 
adornanda prastiterint ex pouitur. 23 


8 II. — Quid nostri 
8 III. — Notitia veterum codicum, ad quos Gregorii ora- 


Uoues emendavimus. 26 
Pans secoxpa. — Defensio Gregoriana. 54 
$ I. — Defensio Gregorii adversus Tollium. 54 
$ 1I. — Perpetua Gregorii virginitas contra Deveregium 
et Muratoriuin asseritur. 46 
δ ΠΙ. — De vila monastica quam professus est Grego- 
rius. δὲ 


Β ΤΥ. — Cujusnam Ecclesi episcopus habendus dicen- 
dusque sit Gregorius, qui vulgo. Nazianzenus appellatur, 
juvestigalur. 66 


8 V. — De Amphilochio, cum patre, tum filio, episcopo 


Iconiensi, totaque Gregorii materna cognatione ad quam 
pertinere Amphilochius demonstratur. " 82 
Pans renTIA. — De variis Gregorian doctrine. capiti- 
us. 9t 
De Deo. 9i 
De Trinitate. 97 
De Patre. 101 
De lilio. 102 
De Spip 1ós 
De Incarnatione. 107 
De angelis. 109 
De anima ejusque immortalitate et origine. 110 
Peccatum originale. {| 
De baptismo et confirmatione. 112 
pe eucharistia. 115 
De penitentia. 118 
De ordinis sacramento. 119 
De sacramento matrimonii 122 
De gratia. 12i 
pe fide. 150 
De lectione librorum ethnicorum. 151 
De potestate temporali et ecclesiastica. 152 
De hierarchia et c:xlibatu presbyterorum. 153 
De causis ecclesiasticis. 15i 
De virginibus et monachis. 1^6 
Observationes circa Ecclesi disciplinam ex. Gregorii 
scriptis. 155 
Circa morum regulas. til 
VITA S. GREGORII ex ipsius potissimum scriptis ador- 
nata. 117 
I. — Gregorii patria : an Nazianzum, an Arianzus pu 
Lr 


II. — Mala veterum de Cappadociz incolis opinio. 148 


ΠῚ. — Parentes Gregorii. 150 
IV. — Hiresis Hypsistariorum. 150 
V. — Mores Gregorii patris. 151 


VI, VIT. — Gregorius pater baptismum suscipit ab epi- 
scopo Nazianzeno, — Patriam fugere cogitur ab'itata ma- 


tre. 15t 
VIII. — Episcopus creatur. 153 
IX. — Nonna, «mater Gregorii, e radice sancta prodiit. 
53 

X. — Quo anno natus sit Gregorius. 155 


XI-XIII. — Bollandi sententia de anno, quo natus est 
Gregorius. — Quot annis Gregorius Athenis eloquentia 


operam dedit. — Refellitur opinio Bollandi. 153 
XIV. — Imberbis Gregorius rediit Athenis. 155 
XV. — Objecta.Dollandi. 156 


' XVI. — In sententia Tillemontii gravissima est difficul- 


las. ? 
XVII. — Contrarix opinionis incommoda. 157 
XVIII. — Baronii sententia. 158 


XIX. — Quilibet opinio suis laborat diflicultatibus. Mi- 
noribus urgetur quz statuit Gregorium patre Christiano, 


sed nondum episcopo natum. 150 
XX. — Alia verborum Gregorii patris interpretatio ex 
Memor. Trev. 1707. 159 
XXI. — Gregorii verbis mendacii nota non debet inuri. 
160 

XXII. — Patre nondum episcopo natus est Gregorius. 
160 

XXIII. — Gregorius nascitur. Prima educatio in domo 
paterna. 161 
XXIV. — Ardor servand:e pudicitiz. 161 
XXV. — Visum nocturnum quo castitatis amore accen- 
ditur. 163 
XXVI. — Piorum virorum consuetudinem expetit. 162 
XXVII. — Gregorii studia extra limen proferuntur. 
162 

XXVIII. — Cxsaream Cappadocis proficiscitur. 165 

, XXIX. — In Cappadocia primum amicitiam cum Dasilio 
juaxit Gregorius. 165 


XXX. — Cisarea Cappadocis litteris fuit insignis. 161 
XXXI. — Litterarum amore in Palzstinam se confert. 


165 

XXXII. — Alexandriam petit. 165 

XXXIII, XXXIV. — Athesas navigat et gravi tempestate 

jactatur. — Validitas baptismi per laicos collati non satis 

nota 6Gr:zecis. 165 

XXXY, XXXVI. — Promittit Gregorius se Deo victurum 

si sospes evadat. — Parentum se precibus servatum agno- 
scit. D 

XXXVII. — Athenas advenit circa annum 3550. 161 


XXXVIII-XL. — Stoiido ritui subducit Basilium Gre- 
gorius. -— Opem fert contra Armenios. — Arctissima Ra- 
silium inter et Gregorium uecessitudo. 168 


XLI, XLI. — Crescit amicitia inter Gregorium et Basi- 


lium. Una utrique anima esse videbatur. Unum utrique 
studium erat virtus. 16» 


1255 


XLIIT, XLV. — In sacris domibus assidui, Christiani et 
esse et nominari volunt. Pestiferze aliis Athens, nihil illis 


nocent, sed ad fidem confirmant. 169 
XLV. — Prx»eeptores quibus usus est Athenis. 170 
XLVIIL. — De Juliano Gregorii augurium. 170 


XLVIIL. — Reditum in patriam meditatur. 110 
XLIX. — Ad parentes cum fratre Cxesario simul redit. 


11| 

1,. {{.--- Rogatus a. parentibus et civibus, mundo ali- 
qusntulum temporis impendit. Pietas erga parentes domi 
retinet Gregorium, ibique monasticam vitam agit lit 
LIL — Vitam monastieam se amplexurum, etiam voto 
se aslrinxerat. 112 
LIII. — Baptisma suscipit. Quo tempore, non conslat. 
175 

LIV. — Nunquam jurandi legem sibi indicit el servat. 
175 

LV. — Non affectu tantum, sed reipsa se exuit Grego- 
rius. M 


LVI, LVIT. — Omnia, litteras quoque, Christo dimisit. 
Alia vana, alia est. utilis eloquentia, famula verbi. Hanc 
sibi el. amicis exoptat Gregorius. Hanc solam complecti 


tur : hac quam maxime delectatur. ET 
LVIII. — Fidem datam Deo non fefellit Gregorius : 
quomodo datam Basilio fefellerit 2 175 


LIX, — Vitam quoque solitariam egisse Gregorium, in 
Tiberina, in qua situm erat Arianzum, credibile est. 175 


LX-LXIL. — Nihil minus esse videbatur Gregorius in 
domo paterna, quam quod reipsa erat. Molestias parit 
Gregorio rei familiaris cura. Basilium invitat ut ad se 
veniat, ut omnia sint communia. 176 


ΤΧΠῚ. — Basilius, exstructo monasterio, Gregorium 
allicere conatur. 111 

LXIV — In so'itudinem ad Basilium se confert : ambo 
vitam ascelicam agunt. Vit: austeritas, rerum inopia, 


manuum labor, etc. 111 
LXV. — Studio saerarum litterarum. ineumbit , eoque 
«'ndio mirifice delectatur Gregorius. 178 


LXVI. — Philocalia et Regul: monasliez sunt. fructus 


studiorum Basilii et Gregorii. 118 
LXVII. — Voti compos fit Gregorius, medi» m carpens 

viam inter anachorelas et mygades. 119 
LXVIII. — Gregorium ab eremi deliciis in domum pa 

ternam revocat pietas erga parentes. 179 
LXIX. — Gregorium revocare conatur Dasilius. 179 


LXX, LXXL — Presbyter ereatur, et fugit in Pontum. 
Revertitur ad diem festum Pasehie. primamque habet 
orationem. In longiori postea, fug:e et reditus rationem 


reddidit. 180 
LXXII. — Bis e solitudine avulsus Gregorius. 180 
LXXII-LXXV. — Turbas Ariani excitant. Fraus 

Arianorum. Multos in fraudem impellunt. 151 
LXXVI. — Formule Ariminensi post. medium. annum 

762 subscripsit Theologi pater. 182 


LXXVII, LXXVIII. — Schisma monachorum ob subseri- 
ptionem Gregorii patris non contigit sub. Constantio. 


Brevis fuit hec discordia. 182 
LXXIX. — Sub Juliani finem subscripsit impi:e formu- 
le, sed illaesum cor servavit. 184 


LXXX. — Theologus loquitur perinde ac si reus ipse 


foret, quod pietali erga patrem tribuendum est. 184 
LXXXI. — Praeclara Gregorii in hane rem sententia. 
185 

LXXXII. — Nascenti in. Ecclesia Czesariensi discordie 
mederi satagit Gregorius, et orationes in Julianum ela- 
borat. 185 
LXXXIII. — Ad spiritualem conventum sive ad diem 
festum ab Eusebio invitatur Gregorius. 181 


LXXXIV. — Inter Eusebium οἱ Basilium. pacem com- 
ponit Gregorius. : 181 


LXXXV. — JEtas et morbi parentum abesse Gregorium 


non sinunt. 188 

LXXXVI. — Ingentem Gregorio dolorem parit Cresarii 
fratris mors; et post ejus obitum molestissimis est obru- 
tus negatiis. 159 


LXXXVI1I.— Gregorius Basilium minus caute electioni 
Cuesariensis episcopi providentem reprehendit, 189 


ORDO RERUM 


12:6 
LXXXVIIL LXXXIX. — Gregorius uterque operam na- 
vat, ut Basilius Ecclesi: Ciesariensi przefieiatur. Nihil ab 
iis pretermissum ut res prospere cederet. 190 
XC. — Eusebium Samosatensem accersunt ab Orien!e. 
191 


XCI. — Basilius electus est Caesariensis episcopus Gre- 
gorii utriusque opera. 191 
XCIL — Gregorius nee. electioni Basilii. interfuit, nec 
eum post electionem invisit ; Basilio querenti se neg'e- 
ctum respondit. 192 


XCIII. — De Valente adversus Ece'esiam Nazianzenam 
impetum faciente, una eum patre vicloriam reporiat. 
19 


XCIV. — Adversus eumdem Valentem certanti Dasilio 
socius est Gregorius. 193 
XCV. — In aliis Dasi'ii preeliis partes suas agit Gre go- 
rius. 19 
XCVL — Operam suam offert Basi'io adversus Anthi- 
mum Tyanensem. ᾿ 196 
XCVIE. — Gregorius C:esaream venit, Basilio addit se 
socium, et interest pugn:e prope Sasima contra Anthi- 
rum. 196 
XCVIIT. — Gregorius Sasimorum episcopus consecra- 
tur Nazianzi, non C:esare:, anno 372. 191 
XCIX. — Invisitur a Gregorio Nysseno, quem misit pa- 
silius. 191 
C. — Querel» Basilii contra Gregorium, et Gregorii 
contra Basilium. 198 
CI, CIL. — Queritur Gregorius fraudem sibi factam. A 
pluribus eulpatur Basilius. 198 
CHI. — Gregorius de solitudine revocatus ἃ patre, 
Basilio instante, coram utroque habet orationem. 200 


CIV. — Gregorius in oratione sua. mutatum se profite- 
tur. Anthimus in suas partes Gregorium perteahere fru- 
stra conatur. 200 

CV. — Novas Basilii querelas aliis Gregorius querelis 
repellit. 201 

ΟΥἹ. — Abjectis Sasimis Gregorius repetit solitudinem. 

202 


&VIT. —fSasimorum descriptio. 202 


CVIII. — Gregorius Nazianzenz Ecclesire regimen sus- 
cipit, jubente patre, ea conditione uL eo niortuo liber sit 
abire quo velit. 205 

CIX. — Gregorius Basi'ium defendit, a quodam mona- 
cho accusatum, quod Spiritum sanctum Deum non appel- 
lasset, 203 

CX, CXI. — Gregorius Basilio controversiam ejus causa 
susceptam significat, rogans ul ipse doceal quousque li- 
ceat uli economia. ut contradicenles possit repellere. 
Epistolam Gregorii pejorem in parte accipit cU 


CXII. — Gregorius Basilio scribit eum immerito litteris 


suis offensum. 205 
CXIli. — Quis ille sit hostis, contra quem rogat Gre- 
gorium Basilius, ut veniat auxilium laturus. 205 


CXIV. — Ilie hostis, non Valens. 206 


CXV. — Eustathius Sebastenus intelligendus est pasi- 

lio infensus. 206 

CXVI — Episcopum tunc fuisse Gregorium COE 
9 


CXVII. — In epistola 26 Gregorii fit mentio orationis 
12 quo constat post oralionem seriptam esse epistolam. 


208 

CXVIUI. — Mors Gregorii senioris et Nonnz ejus con- 
jugis 2083 
CXIX. — Parentibus orbatus Seleuciam se von/ert 
Gregorins. 203 


CXX. — Basilii morte cumulus accedit ad Gregorii ca- 
Jamitates. 210 

CXXI. — Gregorius proficiscitur Constantinopolim, ab: 
TThraciz episcopis el orthodoxis accersitus. 21 


CXXII. — Deploratur Constantinopolilanze Ecclesi 
slatus. 21 
CXXHI. — Ariani late dominantur in urbe : templ: 
ocenpant : alía commutata in sepulera. 2 


CXXIV. — Vari: hiereses Constantinopoli grassabantu 
prieter Arianam. 2t 


e Syria ἀπ βασι venit, 


: cultatem discedendi a Theodosio facilius o 


ue Y. 
& " " * 


u" 
"Uy. 
ὃ ur armis pugnaturus contra horeticos 
gs Gregorius, 215 


Ἃ cognatis hospitio: exceptus, Pia erat do- 
"eR orthodoxi, — d 215 


lle locus, ob restitatam fidem di- 
, 214 


iem t 


ctus poslea 
.. €XXVIIIL. 
stantinopolit 
ecclesias. I 
guat fugatqu rius, 


CXXIX. — Fidei causam egregie defendil Gregorius. 
Tali defensore lempus egebat. 215 


CXXX, CXXXI. — Qua ratione res. divinas traetat Gre- 
korius, Gregorii lio disputandi contra hzreticos : pla- 
cido animo isputàt, mia. urbanitate demuleet.. Nihil de 
veritate deteriL, leuite r disputando. 215 


Anastasia, ut brevi omnes Con- 
diue agnillcentia. superet 
etbiehem omnes hiereticos oppu- 

eh Di 


CXXXII. — Aceurritur ab. universis Catholicis, hiereti- 
cis, iu Sha ad ejus sermones, 216 


^ CXXXIII. — Non tantum fidei dogmata confirmat, et 
errores refellit Gregorius, sed morum quoque jw i 
6 


tradit. 

CXXXIV , CXXXV. — 
exemplo, el ad orali 
fructus; hos se fruc 
Deus forsitan ostende 

EC VI. — Hi. fruet uenti, qus tamen 

erat, sed oratoris pietati et patientize. tribuendi. 
fruclus unius justi perseculione vexati precibus 
aid ando Deus concedit. 211 

CXXXVIL. — Permotus Gregorii fama ITieronymus, 

αἱ ejus flat discipulus. 
218 


erba oratoris accedente 
nctitate, miros habet 
speraverat, ipsique 
211 


CXXXVIII. — Orti inter orthodoxos dissidii cecasione, 
hieretici ipsis insultandi ansam. arripiunt, quos Gregorius 
refellit. 219 


CXXXIX. — Maximus philosophus Constantinopolim 
venit. Quis et qualis Maximus. Benignissime excipitur a 
Gregorio, quem dolis et mendaciis ita decipit, ut in ejus 
laudem habuerit orationem. 219 


CXL, CXLI. — Gregorium e sua sede deturbare eamque 
invadere tenat Maximus. Cum suum scelus perficeret 
Maximus, operique incumberet, deprehensus, ejectus est 
civitate. 220 


CXLII. — Perculsus dolore Gregorius, solabatur spe 
discedendi copiam se conseculurum. 221 


CXLIII-CXLV. — "Theodosius Constantinoporim venit. 
Honorifice Gregorinm excipit : Demophilura ejicit : ec- 
clesias Catholicis restituit. Majorem basilicam ingreditur 
Gregorius una cum Theolosio : ccelum quod antea nubi- 
lum erat, M. ad ingressum Gregorii in vemplum. 

221 


CXLVI, CXL — ἘΠ solium ut ἘΠΕ ΕΝ ον 
ret, quamvis omnes peterent, cogi non potest. In sede 
Constantinopolitana Gregorius collocatur. 222 


CXLVIITI. — Summo consensu Gregorius in sede Con- 
stantinopolitana collocatus, nullius pene sullragium ὩΣ 
fuit. 222 


CXLIX. — Gemens et clamans, non tamen plane repu- 
gnans, collocatur Gregorius. 223 


CL. — Gregoriana gesta in urbe Constantinopolitana. 
* 23 


CLI. — Concilium generale "convocal Theodosius an- 
no ὅδι. 225 
CLII. — In eo concilio Maximi irrita ordinatio declara- 
tur. Maximus ab Ecclesia ejectus. Electio Gregorii confir- 
mata. P it concilio, saltem post Meielii mortem. Mors 
Meletii. τ 235 
CLIII-CLV. — Gregorius in hae erat sententia, ut Me- 
letio suecessor non ordinaretur. Sed adeo non persuasit, 
ut omnium pene odia in se concitaverit. Vincit juniorum 
factio episcoporum, qui etiam seniores in suam perltrahunt 
sententiam : et Flavianus presbyter Antiochenus Meletii 
successor electus est. Orientales et Occidentales episcopi, 
variis de causis, Gregorio sedem suam relinquere volenti, 
non adversantur. 226 
CLVI-CLVIIL. — Gregorius abdicat se epu Fa- 
linet Grego- 

rius. Non sine lacrymis quisquam legerit extremum vale, 
quod gregi suo lacrymis perluso dixit Gregorius in ora- 


Lone coram episcopis, nune 42. 221 
Parnor. Gn, XXXV. 
* 
.9 . ὃ ( 
LE LJ Σ 


QU.E IN HOC 'TOMO CONTINENTUR. 


CLIX-CLX. — Anno 581, labente mense 4 
stantinopolim reliquit. Fuere episcopi qui id ie 
runt, auresque obstruxerunt, et. elfugerunt. ne ali 
Uirono Gregorit sedentem cernerent. 


CLXI. — Testamentum condit Gregorius. 
CLXII. — Nazianzum revertitur Gregorius. 


CLXIIEL — Episcopum Nazianzi constituere frustra. co- 
natur. 2:9 


CLXIV. — Arianzum se recipit, et inde Ciesaream se 
confert, 250 


CLXV. — Quid in solitudine ageret. 250 


CLXVI. — Calamitates quibus tune. temporis afülictaba- 
tür Ecclesia. 254 


CLXVII. — Ecclesie Nazianzenm curam gerit. 253 


CLXVIIL. — Patriam ab ingenti periculo liberat b πα 
rius. 


CLXIX. — Eulalium Nazianzi episcopum przefici xU 


CLXX. — Vita Gregorii in solitudine. 254 
CLXXI. -- Nectario scribit adversus Apollinaristas. 255 


CLXXIIL. — Seribendis epistolis. et condendis dix 
occupatur. 


CLXXIIL. — Moritar Gregorius. p^ 


CLXXIV, CLXXV. — Qua statura corporis fuerit Grego- 
rius. Dies festus Gregorii. 251 


CLXXVI. — Quanta apud omnes Gregorii Saar. 


CLXXVII. — Trauslatio. 258 


CLXXVIII. — Altera translatio corporis Gregorii CP. 
Romam. 258 


CLXXIX. — Translatio corporis Gregorii facta a hir s 
rio MII summo pontifice. 9 


CLXXX. — Sanctorum Dasilii οἱ Gregorii characteres 
adumbrantur. 259 


Monitum in V itam sequentem. 241 


Vita S. Gregorii a Gregorio presbytero Grece conscri- 
pta. 245 
Selecta veterum οἱ recentiorum testimonia in laudem 
S. Gregorii. $05 


Pr:efationes Jacobi Billii. 513 
Prafatio Joannis Leuvenklaii. 545 
Procmia Fed. Morelli: 560 
Praefatio Montacutii. 561 
Epistola Gilberti Genebrardi dedicatoria. 569 
Klogium Jacobi Billii. 515 
Similia ex operibus Gregorii collecta. 381 
ORATIONES S. GREGORII. 


τ Monitum in primam orationem. 595 
Oratio 1. — In sanetum Pascha et in tarditatem, 595 
Monitum in orationem II. 401 


Oratio II. — Apologetica, in qua causas exponit, ob 
quas, post sibi impositam sacerdotii dignilatem, in Pontum 
fugerit, ac rursum Nazianzum redierit, el quz sit sacer- 
dotis professio. 407 

Monum in orationem 117. 515 

Oratio III. — Ad eos qui ipsum acciverant, nee occur- 
rerant. 518 

Monitum ii orationes IV. et V. 525 


Oratio IV. — Adversus Julianum imperatorem prior 
Invectiva. 551 


Oratio V. — Secunda in Jullanom imperatorem Invecti- 
ya e 665 


Monitum in orationem VI. 119 
Orstio VI. — Prima de pace, ob monachorum reconci 
liationem, post silentium, przsente patre. 133 

Monitiin in orationem Vil. 154 


Oratio VII. — Funebris in laudem Cxsarii fratris, su- 
perstitibus adhuc parentibus. 155 


Monitum in orationem VII. 181 


Oratio VIII. — Funebris in laudem sororis 50:5 Gor 
nis. 


Monitum in orationes IX, X εἰ XI. t7 
40 


dub ὁ 


1259 


IX. — 4 qiogeueus ad patrem sunm Gregorium, 
le Basilio M agno, cum osi as Sasimorum crea- 
tus est. 891 


Oratio X.—In seipsum, ad patrém et Basilium Magnum, 
post reditum e fuga. 821 


Oratio XI. — Ad Gregorium Nyssenum, Basilii Magni 


fratrem, qui post illius consecrationem advenerat. ^ 83L 


Monitum in orationem XII. 841 


Oratio XII. — Ad patrem, cum ei Nazianzenze Ecclesi: 
curam commisisset. 843 


Monitum in orationem XII. 551 
Oratio ΧΠΠ. --- In consecratione Eulalii Doarensium 
episcopi. 852 
Monitum in orationem XIV. 855 
oratio XIV. — De pauperum amore. 858 
Monitum tn orationem XV. 911 
Oratio XV. — In Machabzorum laudem. 911 
Monitum in orationem XVI. 953 


Oratio XVI. — In patrem tacentem propler plagam 
grandinis. 954 


Monitum in orationem XVII. 965 


Oratio XVII. — Ad cives Nazianzenos gravi timore per- 
culsos, et prfectum irascentem. 965 


ORDO RERUM QUAE IN HOC TOMO CONTINENTUR. - 


Ὕ 


hi 
b9 M at * " 
3426). 
M uum in orationem XVIII. ν᾽ 981 


Oratio XVIII. — Funebris in patrem, prasente Basilio. 
* p y ^, 980. 


Monitum in orationem XIX. f "2." 1045 
Oratio XIX. — De suis sermonibus, et ad Julianum tri- 
butorum exaequatorem. Ki ; : 
Monitum in orationem XX. e sila |. 1065 


Oratio XX. — De dogmate et vul die episcopo- 


rum. 1065 
Monitum in orationem XXI. 9: or 1081 
Oratio XXI. — In Jaudem magni Athanasii episcopi 

Alexandrini. 1082 
Monitum in orationes XXI et XXII. 1121 
Oratio XXII. — De pace Il. 151 
Oratio XXIII. — De pace IIT. d5t 
Monitum in orationem XXIV. τ 67 
Oratio XXIV. 1169 
Monitum in orationem XXV. 1193 


FINIS TOMI TRIGESIMI QUINTI, 


Oratio XXV. — In laudem Heronis philosophi. 1198 
Monitum in orationem XXVI. — 1225 
Oratio XXVI. — In seipsum. — 1297 
* 
ᾳ 
L2 
I 
bi 


Ex twpis MIGNE, au. Petit-Montrouge. 
* 


τι Wig 


PLEASE DO NOT REMOVE 
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET 
—— Á— À——— — —ÁÉÁÁ— — 

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY 
————————— — 


ER Patrologiae cursus completus... 
60 Series graeca 


-) 


Og 


lu 
MIDI MA 
ns 


ΨΥ "v 

ARA A. 

Marb N 
LARIAT. 

S(EMATTa Ma Ir 

pen edlen 

A AN PH LUV 


! 
i a "aun t 
M PAM ol etrdat 

(PU Ao 
t 


PRA IT, 
Mesa 
DOLUS 


νυ όταν 
ΠΗ 
TN 
o 
ΠΝ 

ji Minis 
Disi ΕΣ het 
MARG TOM 


Je SHUT IARE 

ΜΝ 
URS 
SIM M meh 
eon n 


ICM NEN 


V 


δ Ti Met 
να NOU 
NAME ndr 
* 
NOT 
ΠΗ 
i 2 
ΠΗΓΗ͂Σ 
IE 


m 
nA 
y 


^d Nie 
Int ΠΕΡῚ 


RUNS ky 
nae um 


"nt MERE j^ 


My 


Meets d Pe AC RO an 
1 me u 
ἊΣ NON: i 1 2 


M 
δ 
Eri 

Movet 


M 


MAH auri 
TA LU HM EHATSE 


1H 


m 


"i 
Uus 3 
fe 

H 


uu 


νἀ νην, 
i, 


Vor Vu 
Nrwit 


SON id 
ἜΝ 
I 


^ 
" 


mo 
"i ID 


"i 
Veit n , : 
[HA 


AE 


ΠΤ 


tst 
NM res 
EREQEDEATAGA 
ΠΣ ΜΜΗΙ 


το i rn 
dette UCM: 
QURE 
ΩΝ 


SEA HAM) : 
᾿ mote Var MB 

HAE 

* TATE 


ΩΝ 
Aw ur 
ni V 
MS 


evt d 
AY IRAM, 
ΣΤ ΜΝ, 
HXEOPGH EE 
s 


ΚΟ 
ΠΝ OU UM 
j* 


ise ΒΝ 
my 


s. MV 
AUENCNE: 
AH 
PE TUA 
Meryl 


Ul 
o: 
PRA Me i i 


MU 


DOO 
DANI 
RA 


en 
vM al