Full text of "Phegea"
driemaandelijks tijdschrift van de
VLAAMSE VERENIGING VOOR ENTOMOLOGIE
Afgiftekantoor 2 1 70 Merksem 1 ISSN 077 1 -5277
Periode: oktober - november - december 20 1 1 Erkenningsnr. P209674
Redactie: Dr. J.-P. Borie (Compiègne, France), Dr. L. De Bruyn (Antwerpen), T. C. Garrevoet
(Antwerpen), B. Goater (Chandlers Ford, England), Dr. K. Maes (Tervuren), Dr. K. Martens
(Brussel), H. van Oorschot (Amsterdam), W. O. De Prins (Leefdaal).
Redactie-adres: W. O. De Prins, Dorpstraat 40 1B, B-3061 Leefdaal (Belgium).
e-mail: willy.deprins@gmail.com. Uitgegeven met de steun van de provincie Antwerpen.
Jaargang 39, nummer 4 1 december 201 1
Interessante waarnemingen van Lepidoptera in België
in 2010 (Lepidoptera)
Willy De Prins & Chris Steeman
Abstract. Interesting records of Lepidoptera in Belgium in 2010 (Lepidoptera)
Some new province records and interesting observations are mentioned. The genera and species
within them are given in alphabetical order. The nomenclature is according to Fauna Europaea
(www. faunaeur . org) .
Résumé. Observations intéressantes de Lépidoptères en Belgique en 2010 (Lepidoptera)
Plusieurs données faunistiques nouvelles par province sont mentionnées, ainsi que quelques
observations intéressantes. Les genres et espèces sont rangés alphabétiquement. La nomenclature
suit les listes de Fauna Europaea (www.faunaeur.org).
Key words: Lepidoptera - faunistics - Belgium.
De Prins, W.: Dorpstraat 40 1B, B-3061 Leefdaal (willy.de.prins@telenet.be).
Steeman, C.: Koning Albertlei 90, B-2950 Kapellen (christiaan.steeman@telenet.be).
In deze vaste rubriek worden de meest interessante waarnemingen van
Lepidoptera uit het voorbije jaar (en eventueel vorige jaren) geciteerd. Vele van
de nieuwigheden in dit artikel vermeld, zijn reeds gepubliceerd op de website van
de Belgische Lepidoptera (De Prins & Steeman 2003-2011). De hele lijst is
alfabetisch gerangschikt volgens familie-, genus- en soortnaam; zo sluit hij beter
aan bij de gegevens op de website. Voor de nomenclatuur wordt de lijst van
Fauna Europaea (www.faunaeur.org) gevolgd. Afkortingen: AN = Antwerpen,
BR = Brabant, HA = Hainaut, LG = Liège, LI = Limburg, LX = Luxembourg,
NA = Namur, OV = Oost-Vlaanderen en WV = West- Vlaanderen.
Adelidae
Cauchas rufimitrella\ 1 ex. op 06. vi. 20 10 te Sint-Gillis-Waas, leg. D. Baert.
Nieuw voor OV.
Phegea 39 (4) (01.Xft.201 1): 121
Nematopogon adansoniellcr. ca. 20 ex. op 25.iv.2010 te Herstal, leg. R. Stas.
Nieuw voor LG.
Nematopogon robertella\ 1 ex. op ló.v.2010 te Sint-Gillis-Waas, leg. D.
Baert. Nieuw voor OV.
Nemophora ochsenheimerella : 1 ex. op 13.V.2010 te Rumbeke, leg. F.
Lepouttre. Nieuw voor WV.
Agonoxenidae
Blastodacna hellerella : 1 ex. op 20.vii.2010 te Hasselt, leg. C. Vanderydt.
Nieuw voor LI.
Spuleria flavicaput. 1 ex. op 30.V.2010 te Ploegsteert, leg. C. Gruwier.
Nieuw voor HA.
Arctiidae
Eilema caniola : 1 ex. op 10.vi.2010 te Mouscron, leg. C. Gruwier. Nieuw
voor HA.
Eilema lurideola : 1 ex. op 09.vii.2010 te Steenputbeek, leg. W. Veraghtert &
G. Nijs. Nieuw voor BR.
Euplagia quadripunctaria. 1 ex. op 15.viii.20 1 0 in het centrum van Gent,
leg. W. Vercruysse. Nieuw voor OV.
Lithosia quadra : 1$ op 01.vi.2010 in het natuurgebied "Drongengoed" te
Knesselare, leg. J. Versigghel; op 03.vii.2010 te Ursel, leg. B. Willaert.
Bevestiging voor OV.
Nudaria mundana : 1 ex. op 04.vii.2010 te Bellefontaine, leg. T. Gyselinck,
j. Mortelmans & K. Wyers. Bevestigd voor LX.
Autostichidae
Oegononia caradjai : 1 ex. op 02.ix.2010 te Gooik, leg. B. Van Camp. Nieuw
voor BR.
Batrachedridae
Batrachedra praeangusta : 1 ex. op 24.vii.2010 te Amberloup, leg. D. De
Mesel. Nieuw voor LX.
Bucciilatricidae
Bucculatrix cidarella : 4 ex. op 25. v. 20 10 te Oudenaarde, leg. W. Veraghtert.
Nieuw voor OV.
Chimabachidae
Dasystoma salicella : 1 ex. op 3 1 .iii.2007 te Flémalle, leg. J. Pirlet. Nieuw
voor LG.
Phegea 39 (4) (01.XH.2011): 122
Fig. 1-4. Interessante Lepidoptera waargenomen in België. 1- Prays ruficeps (Heinemann, 1854),
Schoten, 04.ix.2006, leg. A. Peeters; 2 - Cydalima perspectalis (Walker, 1859), Stokkem (LI),
03.vii.2010, leg. M. Jacobs; 3 - Tuta absoluta (Meyrick, 1917), Peru, Lima, e.1. 13.xii.2010, leg. C.
Snyers; 4 - Lepidotarphius perornatellus (Walker, 1864), Beveren-Waas (OV), 01.viii.201 1, leg. D.
Baert (foto's door de respectievelijke waarnemers).
Coleophoridae
Coleophora albicosta : enkele zakken op Ulex europaeus op 12.viii.2010 te
Maizeret, leg. J.-Y. Baugnée, det. G. Baldizzone. Nieuw voor NA.
Coleophora albidella : 1 zak op Salix sp. op 12.iv.2010 te Seilles, leg. J.-Y.
Baugnée. Nieuw voor NA.
Coleophora albitarsella : 1 zak op Origanum vulgare op 26.iv.2010 te
Seilles, leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw voor NA.
Coleophora alnifoliae : enkele zakken op Betula op 19.ix.2010 in
natuurgebied "Bourgoyen" te Gent, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor
OV.
Coleophora anatipennella : 1 zak op 29.V.2010 in het natuurdomein Lac de
Virelles, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor HA.
Coleophora argentula : ca. 40 zakken op Achillea millefolium op 27. ii. 20 10
te Houyet, leg. J.-Y. Baugnée, det. W. N. Ellis; een zak op de zaden van Achillea
op 25.ix.2010 te Bocholt en op 02.X.2010 te Virelles, leg. Werkgroep
Bladmineerders. Nieuw voor HA, LI en NA.
Phegea 39 (4) (01.XII.201 1): 123
Coleophora binderella : 1 zak op Betula sp. op 13.vi.2010 te Andenne, leg.
Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor NA.
Coleophora calycotomella : 1 zak op Cytisus op 27. ii. 20 10 te Houyet, leg. J.-
Y. Baugnée, det. W. N. Ellis. Nieuw voor NA.
Coleophora deauratella : 1 ex. op 2 1 .vii.20 1 0 te Schoten, leg. A. Peeters.
Nieuw voor AN.
Coleophora discordella : 1 zak op Lotus corniculatus op 14.ix.2010 te Mettet,
leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw voor NA.
Coleophora fuscocuprella : 1 zak op 29.V.2010 in het natuurdomein Lac de
Virelles en 1 zak op 09.X.2010 te Ursel, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw
voor HA en OV.
Coleophora gallipennella : enkele zakken op Astragalus glycyphyllus op
12.ix.2010 te Lavaux-Ste.-Anne, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor
NA.
Coleophora glaucicolella : enkele zakken op 20.iii.2010 te Emelgem, leg. S.
Wullaert. Nieuw voor WV.
Coleophora gryphipennella : 1 zak op Rosa cf. arvensis op 22.V.2010 te Ben-
Ahin, Lovegnée-Bisquet, leg. J.-Y. Baugnée; 1 zak op Rosa op 02.X.2010 te
Virelles, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor HA en LG.
Coleophora hemerobiella : enkele zakken op Crataegus sp. op 26.vi.2010 te
Torhout, leg. S. Wullaert. Nieuw voor WV.
Coleophora ibipennella : zakken op Quercus sp. op 05.vi.2010 te Torhout,
leg. S. Wullaert. Nieuw voor WV.
Coleophora limosipennella : zakken op Ulmus sp. op 05.vi.2010 te Torhout,
leg. S. Wullaert. Nieuw voor WV.
Coleophora lusciniaepennella : 1 zak op Salix alba op 26.iv.2010 te Seilles,
leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw voor NA.
Coleophora milvipennis : 1 jonge zak op Betula pendula op 22.viii.2010 te
Herstal, leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw voor LG.
Coleophora potentillae : enkele zakken op Rubus op 09.X.2010 te Ursel, leg.
Werkgroep Bladmineerders; enkele zakken op Crataegus monogyna op
18.X.2010 op de terril "Batterie Nouveau" te Liège, leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw
voor LG en OV.
Coleophora pyrrhulipennella : 1 ex. op 07.vii.2006 te Ave-et-Auffe, leg. C.
Steeman, det. H. van der Wolf. Nieuw voor NA.
Coleophora solitariella : 2 zakken op Stellaria holostea op 26.iv.2009 te
Liège, leg. W. De Ceuster & C. Snyers. Nieuw voor LG.
Coleophora trifoliv. enkele zakken op Melilotus albus op 12.viii.2010 te
Maizeret, leg. J.-Y. Baugnée, det. G. Baldizzone. Nieuw voor NA.
Coleophora violacea : enkele zakken op Rubus sp. op 26. vi. 20 10 te Torhout,
leg. S. Wullaert. Nieuw voor WV.
Metrioles lutarea. 1 ex. op Stellaria holostea op 05.V.2010 te Hour, leg. J.-Y.
Baugnée; 1 ex. op 15.V.2010 te Zarlardinge, leg. W. Decock. Nieuw voor NA en
OV.
Phegea 39 (4) (Ol.XII.201 1): 124
Cosmopterigidae
Cosmopterix lienigiella : 1 ex. op 24.vii.2010 in het Hagelveld te Neerpelt,
leg. R. Raymaekers. Nieuw voor LI.
Cosmopterix scribaiella : 1 ex. op 21.vii.2010 te Sint-Gillis-Waas, leg. D.
Baert. Nieuw voor OV.
Crambidae
Agriphila selasella\ 1 ex. op 08.viii.2010 te Daknam, leg. T. Vermeulen.
Nieuw voor OV.
Agrotera nemoralis : 1 ex. op 05.vi.2010 te Torhout, leg. S. Wullaert. Nieuw
voor WV.
Anania terrealis : 1 ex. op 06.vi.2010 te Olen, leg. A. de Wilde; 1 ex. op
ll.vi.2010 te Mol, leg. C. van Steenwinkel; 1 ex. 30.vi.2010 te Grobbendonk,
leg. J. Pottier. Nieuw voor AN.
Atralata albofascialis : 12 ex. op 02.V.2009 te Veldwezelt, leg. M. Jacobs.
Nieuw voor LI. Eerste melding voor Vlaanderen.
Calamotropha paludella : 1 ex. op 13.vii.2010 te Couthuin, leg. P.
Vanmeerbeeck. Nieuw voor LG.
Cydalima perspectalis (Walker, 1859) (Fig. 2): enkele rupsen op Buxus
sempervirens begin mei 2010 te Kapellen, leg. H. Casteels. De aangetaste planten
waren gekocht in een lokale plantenzaak te Ekeren. Verder 1 adult op 04.vii.2010
te Stokkem, leg. M. Jacobs, enkele rupsen op B. sempervirens op 12.viii.2010 in
de tuin van een restaurant te Lochristi en enkele dagen later in 5 privé tuinen in
dezelfde omgeving, leg. H. Casteels, twee adulten op 12.ix.2010 te Nieuwrode,
leg. J. Vandeplas en 1 adult op 22.iv.2011 te Lier, leg. W. Veraghtert. Nieuw
voor de Belgische fauna, AN, BR, LI en OV. Deze invasieve soort zal zich
waarschijnlijk verder uitbreiden over heel het land in biotopen met Buxus.
Cynaeda dentalis : enkele ex. op 28. vi en 31.viii.2009 te Maasmechelen, leg.
M. Jacobs; mijnen op Echium vulgaris op 09.viii.2010 te Herstal, leg. J.-Y.
Baugnée. Nieuw voor LI en bevestigd voor LG. Eerste melding voor Vlaanderen.
Eudonia delunellcr. 1 ex. op 04.vii.2010 te Bleid, leg. R. Vermylen en 1 ex.
op 1 l.vii.2010 in het gebied "Thier de Lanaye" bij Lanaye, leg. S. Raymaekers.
Nieuw voor LI en LX. Deze soort was in België enkel bekend van enkele oude
waarnemingen uit Brabant en Henegouwen.
Eudonia pallida\ 1 ex. op 19.ix.2009 te Daknam, leg. T. Vermeulen. Nieuw
voor OV.
Loxostege sticticalis: 1 ex. op 07.ix.2010 te Rotem, leg. S. Raymaekers.
Nieuw voor LI.
Mecyna flavalis : 1 ex. op 15.vi.2010 te Nismes, leg. K. Verhoeyen. Nieuw
voor NA.
Udea fulvalis : 1 ex. op 02.vii.2009 te Mechelen, nadien werden nog 6 ex.
gezien, leg. J. Soors; 1 ex. op 04.vii.2010 te Hasselt, leg. C. Vanderydt; 1 ex. op
1 l.viii.2010 te Saint-Servais, leg. G. Raison. Nieuw voor AN, LI en NA.
Phegea 39 (4) (01.XD.201 1): 125
Depressariidae
Agonopterix alstromeriana : 1 ex. op 26.V.2010 te Ezemaal, leg. P. Smits.
Vroeger enkel bekend uit de literatuur, maar nu bevestigd voor BR.
Epermeniidae
Epermenia falciformis'. 1 ex. op ll.ix.2010 te Daknam, leg. T. Vermeulen.
Nieuw voor OV.
Eriocraniidae
Eriocrania cicatricella: enkele bladmijnen met larven op Betula op
04.V.2010 te Diest, leg. F. Van de Meutter; enkele bladmijnen op 04.V.2010 te
Lives-sur-Meuse, leg. J.-Y.Baugnée; ca. 20 mijnen op 08.V.2010 te Nassogne en
ca. 25 mijnen op 09.V.2010 te Mont-le-Soie, beide leg C. Steeman. Nieuw voor
BR, LG, LX en NA.
Eriocrania salopiella : 1 bladmijn op Betula in het natuurgebied "Groot
Schietveld" te Brecht op 18.V.2010 en talrijke bladmijnen op Betula 05.vi.2010
te Nassogne, beide leg. C. Steeman; enkele bladmijnen met larven op Betula op
22.V.2010 in het natuurgebied "De Kluisberg" te Kluisbergen, leg. S. Dries & C.
Snyers, det. W. N. Ellis. Nieuw voor de Belgische fauna en voor AN, LX en OV.
Eriocrania sangii : honderden bladmijnen op Betula met larven op 26.iv.2007
in het Grand Bois de Sévry te Javingue, leg. C. Steeman; enkele bladmijnen met
larven op Betula op 28.iv.2009 te Engsbergen en een tiental bladmijnen op
02.V.2009 te Genk, beide leg. F. Van de Meutter; 10 mijnen op Betula op
Ol.v.2009 te Kontich, leg. C. Snyers; 1 mijn op 08.V.2009 te Lembeke, leg. S.
Wullaert. Nieuw voor de Belgische fauna en voor AN, LI, LX en OV.
Eriocrania semipurpurella : talrijke mijnen op Betula op 14.V.2010 te
Nassogne, leg. C. Steeman. Nieuw voor LX.
Eriocrania sparrmannella : mijnen op Betula sp. op 13.vi.2010 te Andenne,
leg. Werkgroep Bladmineerders; enkele rupsen op Betula pendula op 30. vi. 20 10,
leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw voor HA en NA.
Gelechiidae
Acompsia cinerella : 1 ex. op 27.vii.2010 te Aywaille, leg. R. Stas. Nieuw
voor LG.
Apodia bifractella : 1 ex. op 20.vi.2009 te Binderveld, leg. S. Raeymaekers;
een dozijn adulten op Pulicaha op 25.vii.2010, leg. W. Veraghtert. Nieuw voor
LI en OV.
Argolamprotes micella : 1 ex. op 10.vii.2010 in het natuurdomein Lac de
Virelles, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor HA.
Metzneria lappella. 1 ex. op 04.vii.2010 in "Het Moeraske" te Evere, leg. B.
Hanssens. Nieuw voor BR.
Phthorimaea operculella : enkele mijnen op Solarium tuberosum op
10.vii.2010 te Presgaux, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor NA.
Phegea 39 (4) (Ol.XD.201 1): 126
Recurvaria nanella : 1 mijn op Malus op 03.X.2010 te Liège en talrijke
mijnen op Pyrus op 04.X.2010 op dezelfde plaats, leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw
voor LG.
Scrobipalpa costella\ 1 ex. op 29.ix.2010 in "Het Moeraske" te Evere, leg. B.
Hanssens. Nieuw voor BR.
Scrobipalpa proclivella : mijnen op Artemisia vulgaris op 18.X.2010 op de
terril "Batterie Nouveau" te Liège, leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw voor LG.
Sophronia semicostella : 1 ex. op 21.vi.2009 in het natuurgebied "De Maten"
te Genk, leg. S. Raeymaekers. Nieuw voor LI.
Tuta absoluta (Meyrick, 1917) (Fig. 3): Deze adventieve soort is afkomstig
uit Zuid-Amerika, waar ze schade toebrengt aan aardappelen, tomaten enz. Zij
werd voor het eerst uit Europa (Spanje) vermeld in 2006, waar ze erg schadelijk
is op tomaten onder glas. Ondertussen heeft de soort zich tot Midden-Europa
uitgebreid en komt ze ook in België voor, o.a. in de tomatenteelten onder glas
rond Antwerpen en Mechelen.
Geometridae
Cyclophora annularia: 1 ex. op 2 1 .viii.20 1 0 te Poperinge, leg. S. Noppe.
Nieuw voor WV.
Deileptenia ribeata : 4 ex. op 25.vi.2010 te Zutendaal, leg. D. en T. Sierens; 2
ex. op dezelfde dag in de vallei van de Zijpbeek te Rekem, leg. M. Jacobs, W.
Veraghtert e.a. Deze soort was reeds uit Zutendaal vermeld door Hackray &
Sarlet (1984: 255) uit 1947, 1 ex. leg. A. Wéry.
Eupithecia abietaria : 1 ex. op 26.V.2008 te Zichem, leg. M. Herremans.
Nieuw voor BR.
Eupithecia semigraphata : verscheidene rupsen in 2002 en 2010 te Sougné-
Remouchamps, leg. R. Spronck. Voorheen enkel bekend uit de literatuur, nu
bevestigd voor LG.
Hemistola chrysoprasaria : 1 ex. op 01. viii.20 10 te Everbeek, leg. J. Van
Uytvanck. Nieuw voor OV.
Horisme vitalbata : 1 ex. op 06. viii.20 10 te Kanne, leg. T. Gyselinck. Nieuw
voor LI.
Horisme tersata\ 1 ex. op 25. viii.20 10 in de Hobokense Polder, leg. L.
Janssen. Nieuw voor AN.
Idaea laevigata. 1 ex. op 10.vii.2010 te Hasselt, leg. C. Vanderydt. Nieuw
voor LI.
Idaea straminata : 1 ex. op ll.ix.2010 te Sint-Gillis-Waas, leg. D. Baert.
Nieuw voor OV.
Idaea subsericeata : 1 ex. op 18. viii.20 10 te Zichem, leg. M. Herremans.
Nieuw voor BR.
Idaea trigeminata : 1 ex. op 02.vii.2010 te Oostrozebeke, leg. F. Vandemaele.
Nieuw voor WV.
Mesotype didymata : 1 ex. op 01.vii.2010 te Kortessem, leg. R. Raeymaekers.
Nieuw voor LI.
Phegea 39 (4) (Ol.XÏÏ.201 1): 127
Stegania cararia : 1 ex. op 10.vii.2010 in het natuurdomein Lac de Virelles,
leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor HA.
Triphosa dubitata : een overwinterend exemplaar op 20. i. 20 10 te Zichen-
Zussen-Bolder, leg. G. Palmans. Nieuw voor LI.
Xanthorhoe quadrifasiata : 1 ex. op 02.vii.2010 in het gebied
"Zammelsbroek" te Geel, leg. D. Plu.
Glyphipterigidae
Lepidotarphius perornatellm (Walker, 1864) (Fig. 4): 2 ex. op 01.viii.2011
en 1 ex. op 03.ix.2011 te Beveren-Waas, leg. D. Baert. De soort komt voor in
China, Japan en met een andere ondersoort ook in het uiterste oosten van Rusland
(Diakonoff 1986: 257). De rups leeft op Aconus calamus en A. gramineus
(Araceae). Het gaat hier duidelijk om adventieve exemplaren die gevonden
werden in een winkel waar de voedselplant te koop was. Het is nu uitkijken of de
soort zich kan verspreiden in tuinen met vijvers waar kalmoes is aangeplant.
Voor zover we konden nagaan is het trouwens de eerste keer dat deze soort uit
Europa wordt vermeld.
Glyphypterix thrasonella : 1 ex. op 01.vii.2010 te Zedelgem, leg. A.
Zwaenepoel. Nieuw voor WV.
Gracillariidae
Aspilapterix tringipennella : 2 mijnen in Plantago lanceolata op 13.iv.2010,
leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw voor NA.
Caloptilia cuculipennella : 1 ex. op 20.vii.2006 in een tuin te Berchem, leg.
L. Janssen. Nieuw voor AN.
Caloptilia fidella : enkele mijnen op Humulus lupulus op 17.ix.2010 te
Sclayn, leg. J. Y. Baugnée. Nieuw voor NA.
Caloptilia hauderi : te schrappen voor de Belgische fauna.
Caloptilia hemidactylella : 1 ex. op 18.vi.2005 te Berchem, leg. L. Janssen,
det. T. Muus; 1 ex. op 28.iii.2006 te Ledegem, leg. D. Pollet (zie Corver et al.
2011: 32). Nieuw voor AN en WV.
Parornix betulae : bladmijnen op Betula sp. op 25.ix.2010 te Bocholt, leg.
Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor LI.
Parornix carpinella : enkele bladmijnen op Carpinus betulus op 14.viii.2010
in het natuurdomein Lac de Virelles, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw
voor HA.
Parornix devoniella : enkele mijnen op Corylus avellana op 19.ix.2010 in
natuurgebied "Bourgoyen" te Gent, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor
OV.
Parornix fagivora : mijnen op Fagus sylvatica op 25.ix.2010 te Bocholt, leg.
Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor LI.
Parornix torquillella : enkele bladmijnen op Prunus spinosa op 25.ix.2010 te
Bocholt en op 09.X.2010 te Ursel, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor
LIenOV.
Phegea 39 (4) (01.XIL201 1): 128
Phyllonorycter froelichiella: enkele bladmijnen op Alnus glutinosa op
02.X.2010 te Virelles, leg. Werkgroep Bladmineerders; enkele mijnen op Alnus
glutinosa op 13.X.2010 te Fagne-de-la-Bome en Saint-Hubert, leg. J. Y.
Baugnée. Nieuw voor HA en LX.
Phyllonorycter klemannella\ enkele mijnen op 01.xi.2010 te Bellevaux-
Ligneuville, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor LG.
Phyllonorycter muelleriella: 1 ex. op 05. vi. 20 10 te Torhout, leg. S. Wullaert.
Nieuw voor WV.
Phyllonorycter oxyacanthae : enkele mijnen op Crataegus op 19.ix.2010 in
natuurgebied "Bourgoyen" te Gent, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor
OV.
Phyllonorycter pastorellcr. 1 mijn op Salix op 26.viii.20 1 0 te Antwerpen, e.1.
Ol.x.2010, leg. G. De Prins; 1 ex. op 28.viii.2010 te Angleur, leg. J.-Y. Baugnée.
Nieuw voor AN en LG.
Phyllonorycter populifoliella: enkele mijnen op Populus sp. op 19.ix.2010 in
natuurgebied "Bourgoyen” te Gent en op 25.ix.2010 te Bocholt, leg. Werkgroep
Bladmineerders. Nieuw voor LI en OV.
Phyllonorycter rajella : enkele mijnen op Alnus glutinosa op 13.X.2010 te
Fagne-de-la-Bome en Saint-Hubert, leg. J. Y. Baugnée. Nieuw voor LX.
Phyllonorycter robiniella : talrijke mijnen op Robinia op 19.ix.2010 in
natuurgebied "Bourgoyen" te Gent, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor
OV.
Phyllonorycter roboris : enkele bladmijnen op Quercus op 14.X.2010 te
Wielsbeke, imago's kwamen uit vanaf 27. iii.201 1, leg. S. Wullaert. Nieuw voor
OV.
Phyllonorycter sorbi : enkele mijnen op 01.xi.2010 te Bellevaux-Ligneuville,
leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor LG.
Phyllonorycter stettinensis : enkele mijnen op Alnus op 09.X.2010 te Ursel,
leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor OV.
Phyllonorycter tristrigella: enkele mijnen op Ulmus op 19.ix.2010 in
natuurgebied "Bourgoyen" te Gent, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor
OV.
Heliozelidae
Heliozela hammoniella : enkele mijnen op Betula pendula op 22.viii.2010 te
Herstal en op Betula pubescens op 04.ix.2010 te Plombières, leg. J.-Y. Baugnée.
Nieuw voor LG.
Heliozela sericiella : enkele mijnen op Ol.xi.2010 te Bellevaux-Ligneuville,
leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor LG.
Incurvariidae
Phylloporia bistrigella : 1 ex. op 29.V.2010 in het natuurdomein Lac de
Virelles, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor HA.
Phegea 39 (4) (Ol.XII.201 1): 129
Limacodidae
Heterogenea asellcr. 1 ex. op 23.vii.2010 in het provinciaal domein
"Nieuwenhoven-Mielenbos" te Nieuwerkerke, leg. C. Vanderydt. Nieuw voor LI.
Lyonetiidae
Leucoptera lotellcr. een bladmijn op Lotus pedunculatus op 03 .viii.20 1 0 te
Gembloux, leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw voor NA.
Leucoptera spartifoliella : een cocon op Cytisus scopahus op 05.V.2010 te
Hour, leg. J.-Y. Baugnée; een cocon op Cytisus sp. op 29.V.2010 in het
natuurdomein Lac de Virelles, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor HA
en NA.
Micropterigidae
Micropterix mansuetella : 1 ex. in het natuurgebied "Tenhaagdoomheide" te
Houthalen-Helchteren, leg. R. Barendse, det. T. Muus. Nieuw voor de Belgische
fauna en voor LI.
Micropterix schaefferv. 1 ex. op 20.V.2010 te Aywaille, leg. R. Stas. Nieuw
voor LG.
Micropterix tunbergella : 1 ex. op 02.V.2010 te Everbeek, leg. J. Van
Uytvanck; 1 ex. op 05.V.2010 op dezelfde plaats, leg. W. Decock. Eerste
waarneming in Vlaanderen. Nieuw voor OV.
Momphidae
Mompha epilobiella : 1 ex. op 3 1 .vii.20 1 0 te Koksijde, leg. C. Snyers. Nieuw
voor WV.
Nepticulidae
Ectoedemia angulifasciella : enkele mijnen op Rosa op 02.X.2010 te Virelles,
leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor HA.
Ectoedemia argyropeza : enkele mijnen op Populus tremula op 30.ix.2010 te
Ooigem, leg. S. Wullaert. Nieuw voor WV.
Ectoedemia atricollis : enkele mijnen op Rosa en op Prunus op 02.X.2010 te
Virelles, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor HA.
Ectoedemia hannoverella: bladmijnen op Populus sp. op 25.ix.2010 te
Bocholt, leg. Werkgroep Bladmineerders en op 30.ix.2010 te Ooigem, leg. S.
Wullaert. Nieuw voor LI en WV.
Ectoedemia heringi : enkele mijnen op 23.X.2010 in het natuurgebied
"Hobokense Polder" te Hoboken, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor
AN.
Ectoedemia intimella : enkele mijnen op 07. xi. 20 10 in de duinen nabij het
natuurreservaat "Het Zwin" te Knokke-Heist, leg. Werkbgroep Bladmineerders.
Nieuw voor WV.
Phegea 39 (4) (01.XD.201 1): 130
Ectoedemia rubivora : enkele mijnen op 07.xi.2010 in de duinen nabij het
natuurreservaat "Het Zwin" te Knokke-Heist, leg. Werkbgroep Bladmineerders.
Nieuw voor WV.
Ectoedemia weaverï. enkele mijnen op Vaccinium vitis-idaea op 24.V.2010 te
Eupen, leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw voor LG.
Stigmella aceris : enkele mijnen op Acer campestre op 19.ix.2010 in
natuurgebied "Bourgoyen" te Gent, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor
OV.
Stigmella assimilella : mijnen op Populus tremula op 12.ix.2010 te Lavaux-
Ste.-Anne, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor NA.
Stigmella catharticella : enkele mijnen op Rhamnus catharticus op 02.X.2010
te Virelles, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor HA.
Stigmella confusella\ enkele mijnen op 01.xi.2010 te Bellevaux-Ligneuville,
leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor LG.
Stigmella continuella : enkele mijnen op Betula op 09.X.2010 te Ursel, leg.
Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor OV.
Stigmella hybnerella : enkele mijnen op Crataegus op 19.ix.2010 in
natuurgebied "Bourgoyen" te Gent, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor
OV.
Stigmella incognitella : mijnen op Malus op 2 1 .viii.20 1 0 te Torhout, leg.
Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor WV.
Stigmella lapponica : een bladmijn op Betula pendula op 30.vi.2010 te
Hensies, leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw voor HA.
Stigmella luteella : mijnen op Betula op 18.X.2010 te Weerde, leg. J. Ravoet;
enkele mijnen op 01.xi.2010 te Bellevaux-Ligneuville, leg. Werkgroep
Bladmineerders. Enkel bekend uit de literatuur en nu bevestigd voor BR, nieuw
voor LG.
Stigmella minusculella : mijnen op Pyrus op 12.ix.2010 te Lavaux-Ste.-Anne,
leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor NA
Stigmella obliquella : 1 mijn op Salix alba op 14.ix.2010 te Mettet, leg. J.-Y.
Baugnée; enkele mijnen op Salix sp. op 02.X.2010 te Virelles, leg. Werkgroep
Bladmineerders. Nieuw voor HA en NA.
Stigmella nylandriella : mijnen op Sorbus op 21. viii.20 10 te Torhout, leg.
Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor WV.
Stigmella oxyacanthae : enkele mijnen op Crataegus sp. op 02.X.2010 te
Virelles en op 09.X.2010 te Ursel, leg. Werkgroep Bladmineerders. Enkel bekend
uit de literatuur, maar nu bevestigd voor HA, nieuw voor OV.
Stigmella perpygmaeella : enkele mijnen op Crataegus op 09.X.2010 te Ursel,
leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor OV.
Stigmella prunetorum : mijnen op Prunus op ll.ix.2010 te Koksijde, en op
Prunus spinosa op 02.X.2010 te Virelles, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw
voor HA en WV.
Stigmella pyri : enkele mijnen op Pyrus op 12.ix.2010 te Lavaux-Ste.-Anne,
leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor NA.
Phegea 39 (4) (01.XH.201 1): 131
Stigmella regiella : enkele mijnen op Crataegus op 09.X.2010 te Ursel, leg.
Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor OV.
Stigmella sakhalinella : enkele mijnen op Betula op 09.X.2010 te Ursel, en op
01.xi.2010 te Bellevaux-Ligneuville, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw
voor LG en OV.
Stigmella salicis : enkele mijnen op 07.xi.2010 in de duinen nabij het
natuurreservaat "Het Zwin" te Knokke-Heist, leg. Werkgroep Bladmineerders.
Nieuw voor WV.
Stigmella samiatella : enkele mijnen op Castanea sativa op 22.viii.2010 te
Herstal, leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw voor LG.
Stigmella trimaculella : verscheidene mijnen op Populus nigra cv. 'italica' op
17.ix.2010 te Sclayn, leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw voor NA.
Stigmella ulmivora : enkele mijnen op Ulmus op 19.ix.2010 in natuurgebied
"Bourgoyen" te Gent, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor OV.
Noctuidae
Arenostola phragmitidis : 1 ex. op ll.vii.2010 op de Montagne Saint-Pierre
te Lanaye, leg. S. Raymaekers. Nieuw voor LG.
Brachylomia viminalis : 1 ex. op 25. vi. 2009 te Mechelen, leg. G. Verbeylen.
Nieuw voor AN.
Catocala promissa : 1 ex. op 30.vii.2010 in de Hobokense Polder, leg. L.
Janssen. Nieuw voor AN en de eerste waarneming in Vlaanderen van deze zeer
zeldzame soort die tot nu toe uitsluitend uit het zuiden van het land bekend was.
Coenobia rufa\ 1 ex. op 28.vii.2010 te Zichem, leg. M. Herremans. Nieuw
voor BR.
Cosmia affinis: 1 ex. op 02.vii.2010 te Hamont-Achel, leg. H. Claes. Nieuw
voor LI.
Cucullia chamomillae : 1 rups op 02.vi.2010 te Lommel, leg. R. Barendse.
Nieuw voor LI.
Gryposia aprilina: 1 ex. op 02.X.2010 te Virelles, leg. Werkgroep
Bladmineerders. Nieuw voor HA.
Hoplodrina respersa : 1 ex. op 09.vii.2010 te Riemst, leg. M. Jacobs. Nieuw
voor LI. Eerste melding voor Vlaanderen.
Lithophane socia : 1 ex. op 13.ix.2010 te Westerlo, leg. J. Maenen. Nieuw
voor AN.
Macrochilo cribrumalis : 1 ex. op 17.vi.2010 te Beauraing, leg. D. Testaert.
Nieuw voor NA.
Mythimna turca : 1 ex. op 27. vi. 2009 te Wezemaal, leg. J. Vandeplas; 1 ex.
op 26.vi.2010 te Nismes, leg. C. Gruwier & R. Lebrun. Nieuw voor BR en NA.
Panthea coenobita: 1 ex. op 04.vii.2010 te Neerpelt, leg. H. Claes; 1 ex. op
10.vii.2010 in het natuurdomein Lac de Virelles, leg. Werkgroep
Bladmineerders. Nieuw voor HA en LI. Het is tevens de eerste maal dat deze
soort in Vlaanderen werd waargenomen.
Phegea 39 (4) (01.XII.201 1): 132
Platyperigea kadenii : 1 ex. op 23. ix. 2009 te Herstal, leg. R. Stas. Nieuw voor
LG.
Polypogon pliimigeralis: 1 ex. op 16.ix.2009 in het centrum van Antwerpen,
leg. C. Snyers. Nieuw voor AN.
Oecophoridae
Dasycera oliviella : 1 ex. op 12.vii.2010 te Hasselt, leg. R. Demey. Nieuw
voor LI.
Pieridae
Leptidea reali : Deze soort werd voor het eerst uit België vermeld door Mazel
& Leestmans (1996). Zij komt vooral in het zuiden van het land voor en gedraagt
zich identiek als L. sinapis. Uiterlijk zijn de soorten niet te onderscheiden, zeker
niet in de vlucht. Zie ook Mazel & Leestmans (1999a, b).
Leptidea sinapis'. 2 ex. op 25.V.2008 te Langdonken, leg. D. Appels; 1 ex. op
05.viii.2010 in het gebied "Klein Schietveld" te Kapellen, leg. P. De Smedt.
Nieuw voor Antwerpen.
Prodoxidae
Lampronia capitella'. \S op 19.V.2010 te Engsbergen, leg. F. Van de
Meutter. Nieuw voor LI.
Lampronia flavimitrella : 1 ex. op 29.V.2010 te Ploegsteert, leg. J.-Y.
Baugnée, C. Snyers et al. Nieuw voor HA.
Psychidae
Apterona helicoidella: enkele mijnen op Geranium pyrenaicum op
27. ii. 20 10 te Houyet, leg. J.-Y. Baugnée, det. W. N. Ellis; enkele mijnen op
Trifolium op ll.ix.2010, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor NA en
WV.
Proutia betulina: 3 zakken op Fraxinus op 22.iv.2010 te Grivegnée, leg. J.-
Y. Baugnée. Nieuw voor LG.
Sterrhopterix fusca : enkele zakken op 05.vi.2010 te Torhout, leg. S.
Wullaert. Nieuw voor WV.
Pyralidae
Aglossa pinguinalis'. 1 ex. op 18.vi.2010 te Gembloux, leg. J.-Y. Baugnée.
Nieuw voor NA.
Sesiidae
Bembecia ichneumoniformis. 1 ex. op 08.viii.2010 in een oude steengroeve
te Obourg, leg. Y. Barbier. Nieuw voor HA.
Synanthedon spheciformis: een gang en vraatsporen op Alnus op 02.X.2010
te Virelles, leg. Werkgroep Bladmineerders, det. T. Garrevoet. Nieuw voor HA.
Phegea 39 (4) (01.XII.201 1): 133
Tineidae
Eudarcia pagenstecherella: 1 ex. op 04.vii.2010 te Bleid, leg. R. Vermylen.
Nieuw voor LX.
Tischeriidae
Coptotriche angusticolella : enkele mijnen op 23.X.2010 in het natuurgebied
"Hobokense Polder" te Hoboken, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor
AN.
Tischeria dodonaea: enkele mijnen op Quercus op 19.ix.2010 in
natuurgebied "Bourgoyen" te Gent, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor
OV.
Tortricidae
Acleris schalleriana : mijnen op Virburnum op 25.ix.2010 te Bocholt, leg.
Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor LI.
Ancylis myrtillana : 1 ex. op 22.V.2010 in de vallei van de Ziepbeek te
Maasmechelen, leg. W. Veraghtert. Nieuw voor LI.
Ancylis upupana : 1 ex. op 05. vi. 20 10 te Torhout, leg. S. Wullaert. Nieuw
voor WV.
Apotomis capreana : 1 ex. op 09.vii.2010 te Bevercé, leg. S. Raymaekers.
Nieuw voor LG.
Archips oporana : 1 ex. op 14.V.2007 in het Bois de Xhoris te Ferrières, leg.
J. M. Michalowski. Nieuw voor LG.
Argyrotaenia ljungiana : 1 ex. op 13.iv.2010 te Seilles, leg. J.-Y. Baugnée.
Nieuw voor NA.
Bactra furfuranw. telkens 1 ex. op 02 en 05.vii.2009 te Merelbeke, leg. K.
Verplaetse; tientallen ex. op 12.vi.2010 te Watervliet, leg. C. Snyers et al. Nieuw
voor de Belgische fauna en voor OV.
Celypha cespitana : 1 ex. op 13.vi.2010 te Andenne, leg. Werkgroep
Bladmineerders. Nieuw voor NA.
Choristoneura lafauryana : 1 ex. op 01. vi. 2004 te Malmedy, leg. P. Flamang.
Nieuw voor LG.
Clepsis dumicolana : 1 ex. 12.ix.2010 te Gellik, leg. R. Kiesman. Nieuw voor
LI.
Cydia amplana. 1 ex. op 10.vii.2010 in het natuurdomein Lac de Virelles,
leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor HA.
Cydia conicolana. 1 ex. op 06.vi.2010 te Genk, leg. T. Gyselinck. Nieuw
voor LI.
Cymolomia hartigiana: 1 ex. op 24. vi. 20 10 te Machelen, leg. T. Deroover.
Nieuw voor BR.
Doloploca punctulana : 1 ex. op 06.iv.2010 te Couvin, leg. S. Claerebout; 1
ex. op 10.iv.2010 te Nimes, leg. C. Gruwier, beide det. C. Steeman. Nieuw voor
NA.
Phegea 39 (4) (Ol.XII.201 1): 134
Epinotia granitana: 2 ex. op 21.V.2010 te Berlare, leg. D. De Mesel. Nieuw
voor OV.
Eucosma conterminana : 1 ex. op 09.vii.2010 te Sint-Gillis-Waas, leg. D.
Baert; enkele rupsen en 1 imago op Lactuca serriola op 02.viii.2010 te
Gembloux, leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw voor NA en OV.
Eudemis porphyrana : 1 ex. op 04.vii.2010 te Bellefontaine, leg. T.
Gyselinck. Nieuw voor LX.
Gypsonoma sociana : 1 ex. op 07.vi.2010 te Haccourt, leg. R. Spronck.
Nieuw voor LG.
Lepteucosma huebneriana : 4 ex. op 13.vii.2010 in de vallei van de
Molenbeek te Veltem-Beisem, leg. W. Veraghtert et al. Nieuw voor de Belgische
fauna, BR.
Lobesia reliquana : 1 ex. op 05. vi. 20 10 te Torhout, leg. S. Wullaert. Nieuw
voor WV.
Notocelia roborana : 1 ex. op 02.viii.2004 te Malmedy, leg. P. Flamang.
Nieuw voor LG.
Pammene aurita : 1 ex. op 23.vii.2010 in het natuurgebied "Moeraske" te
Evere, Brussel, leg. B. Hanssens. Enkel vermeld uit de oude literatuur en nu dus
teruggevonden in BR.
Pammene regiana : 1 ex. op ll.vi.2010 te Gembloux, leg. J.-Y. Baugnée.
Nieuw voor NA.
Pristerognatha fuligana\ 2 ex. op 25.viii.2010 te Sippenaeken, leg. R.
Spronck. Nieuw voor LG.
Ptycholomoides aeriferana : 1 ex. op 10.vii.2010 in het natuurdomein Lac de
Virelles, leg. Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor HA.
Strophedra nitidana : 1 ex. op 29.V.2010 in het natuurdomein Lac de Virelles,
leg. Werkgroep Bladmineerders.. Nieuw voor HA.
Yponomeutidae
Argyresthia conjugella: 1 ex. op 05. vi. 20 10 te Torhout, leg. S. Wullaert.
Nieuw voor WV.
Argyresthia reticulata : 1 ex. op28.v.2009 te Schoten, leg. A. Peeters; 8 ex.
op 01.vi.2010 te Mol, leg. E. Hantson. Nieuw voor de Belgische fauna, AN en
LI.
Argyresthia thuiella : mijnen op Thuja op 25.ix.2010 te Bocholt, leg.
Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor LI.
Atemelia torquatella : mijnen op Betula op 12.ix.2010 te Lavaux-Ste.-Anne,
op 25.ix.2010 te Bocholt en op 01.xi.2010 te Bellevaux-Ligneuville, leg.
Werkgroep Bladmineerders. Nieuw voor LI, LG en NA.
Phylloporia bistrigella : enkele mijnen op Betula pubescens op 06.ix.2010 te
Mettet, leg. J.-Y. Baugnée. Nieuw voor NA.
Prays ruficeps (Heinemann, 1854) (Fig. 1): de soortstatus van dit taxon wordt
nog steeds door vele lepidopterologen betwist. Toch blijken er kleine, maar
constante verschillen te zitten in de interne morfologie, de biologie en het DNA.
Phegea 39 (4) (01.XH.201 1): 135
De soort wordt op Fauna Europaea toch erkend (in de familie Praydidae) en ze
komt ook in België voor, o.a. Denée (NA), 23.V.1989, leg. G. Langohr;
Willebroek (AN), 30.vii.2004, leg. L. Janssen; Kallo (OV), ll.v.2006, leg. L.
Janssen; Schoten (AN), 04.ix.2006, leg. A. Peeters; De Panne (WV),
25.viii.2006, leg. Werkgroep Vlinderfaunistiek; Visé (LG) 29. iv. 2007, leg. R.
Spronck; Hasselt (LI), 23. vi. 2009, leg. C. Vanderydt; Aische-en-Refail (NA),
01.ix.2010, leg. R. Raison; Diest (BR), 23.iv.2011, leg. F. Van de Meutter en
Herstal (LG), 27.iv.201 1, leg. R. Stas.
Ypsolophidae
Ocksenheimeria taurella : 1 ex. op 26.vi.2010 te Haccourt, leg. J. M.
Michalowski. Nieuw voor LG.
Ypsolopha horridella : 1 ex. op 05.vii.2010 te Matagne-la-Grande, leg. S.
Claerebout. Nieuw voor NA.
Dankwoord
Met dank voor alle medewerkers van de Werkgroep Vlinderfaunistiek die hun gegevens ter
beschikking stelden voor dit overzicht: D. Appels, D. Baert, Y. Barbier, R. Barendse, J.-Y. Baugnée,
H. Casteels, S. Claerebout, H. Claes, W. De Ceuster, W. Decock, D. De Mesel, R. Demey, G. De
Prins, T. Deroover, P. De Smedt, A. de Wilde, P. Flamang, T. Garrevoet, A. Georis, C. Gruwier, T.
Gyselinck, E. Hantson, M. Herremans, M. Jacobs, L. Janssen, R. Kiesman, R. Lebrun, F. Lepouttre,
J. Maenen, J. M. Michalowski, J. Mortelmans, G. Nijs, S. Noppe, G. Palmans, A. Peeters, J. Pirlet,
D. Plu, J. Pottier, R. Raison, J. Ravoet, S. Raymaekers, C. Snyers, J. Soors, R. Spronck, R. Stas, C.
Steeman, D. Testaert, B. Van Camp, F. Vandemaele, F. Van de Meutter, J. Vandeplas, C. Vanderydt,
P. Vanmeerbeeck, C. van Steenwinkel, J. Van Uytvanck, W. Veraghtert, G. Verbeylen, W.
Vercruysse, K. Verhoeyen, T. Vermeulen, R. Vermylen, K. Verplaetse, J. Versigghel, B. Willaert, S.
Wullaert, K. Wyers, A. Zwaenepoel. G. Baldizzone, W. N. Ellis, F. Groenen, S. J. Koster, T. Muus
en H. W. van der Wolf worden gedankt voor de determinaties van enkele moeilijke soorten.
Bibliografie
Corver, S. C., Muus, T. S. T. & Ellis, W. N. 2011. Caloptilia hemidactylella : new to The
Netherlands. Notes on distribution, morphology and Biology (Lepidoptera: Gracillariidae). —
Entomologische Berichten , Amsterdam 71(2): 31-38.
De Prins, W. & Steeman, C. 2003-2011. Catalogue of the Lepidoptera of Belgium. —
www.phegea.org.
Diakonoff, A. 1986. Glyphipterigidae auctorum sensu lato. - In: Amsel, H. G., Gregor, F., Reisser,
H. & Roesler, R.-U. (Eds.) Microlepidoptera Palaearctica 7. — G. Braun, Druckerei und
Verlage, Karlsruhe.
Hackray, J. & Sarlet, L. J. 1982-1985. Catalogue des Macrolépidoptères de belgique. Vol. IV.
Deuxième partie. Geometridae Stephens, 1829. — Suppl. a Lambillionea 84(1-2): 241-256.
Mazel, R. & Leestmans, R. 1996. Relations biogéographiques, écologiques et taxinomiques entre
Leptidea sinapis Linné et L. reali Reissinger en France, Belgique et régions limitrophes
(Lepidoptera: Pieridae). — Linneana Belgica 15(8): 317-328.
Mazel, R. & Leestmans, R. 1999a. Séparation biométrique des Leptidea sinapis L., morsei Fenton et
reali Reissinger. — Linneana Belgica 17(1): 46-52.
Mazel, R. & Leestmans, R. 1999b. Seconde contribution a 1'étude des relations entre Leptidea
sinapis Linné et L. reali Reissinger en France, Belgique et quelques autres contrées européens
(Lepidoptera: Pieridae). — Linneana Belgica 17(2): 155-168.
Phegea 39 (4) (01.XD.201 1): 136
A study on the Braconidae (Hymenoptera) of
Khorasan province and vicinity, Northeastern Iran
Najmeh Samin, Hamid Sakenin, Sohrab Imani & Mahmood Shojai
Abstract. The fauna of Braconidae (Hymenoptera) from Khorasan province and vicinity,
northeastern Iran is studied in this paper. Totally 21 species from 13 genera and 9 subfamilies
(Agathidinae, Alysinae, Brachistinae, Braconinae, Cheloninae, Euphorinae, Hormiinae, Opiinae,
Rogadinae) were collected. Of these, 3 species: Aleiodes ( Aleiodes ) esenbeckii (Hartig), Bracon
(< Orthobracon ) epitriptus Marshall and Perilitus ( Townesilitus ) bicolor (Wesmael) are new
records for Iran.
Samenvatting. Studie van de Braconidae (Hymenoptera) van de provincie Khorasan en
omgeving, Noordoost-Iran
Tijdens de studie nar de Braconidae van de provincie Khorasan in Noordoost-Iran werden 21
soorten vastgesteld behorend tot 13 genera en 9 subfamilies (Agathidinae, Alysinae,
Brachistinae, Braconinae, Cheloninae, Euphorinae, Hormiinae, Opiinae, Rogadinae). Drie
soorten, Aleiodes ( Aleiodes ) esenbeckii (Hartig), Bracon ( Orthobracon ) epitriptus Marshall en
Perilitus ( Townesilitus ) bicolor (Wesmael), worden voor het eerst uit Iran gemeld.
Résumé. Etude des Braconidae (Hymenoptera) de la province de Khorasan et environs,
Nord-Est de 1'Iran
A 1'occasion de 1'étude des Braconidae de la province de Khorasan (Nord-Est de 1'Iran), 21
espèces furent observées, appartenant a 13 genres et 9 sous-familles (Agathidinae, Alysinae,
Brachistinae, Braconinae, Cheloninae, Euphorinae, Hormiinae, Opiinae, Rogadinae). Trois
espèces, Aleiodes ( Aleiodes ) esenbeckii (Hartig), Bracon ( Orthobracon ) epitriptus Marshall et
Perilitus ( Townesilitus ) bicolor (Wesmael), sont mentionnées ici pour la première fois d'Iran.
Keywords: Braconidae - Faunistics - New record - Khorasan - Iran.
Sakenin, H.: College of Agriculture, Islamic Azad University, Ghaemshahr Branch,
Mazandaran, Iran. hchelave@yahoo.com.
Samin, N.: Young Researchers Club, Science and Research Branch, Islamic Azad University,
Tehran, Iran. n_samin63@yahoo.com.
Imani, S. & Shojai, M.: Department of Entomology, Islamic Azad University, Science and
Research Branch, Tehran, Iran.
Introduction
The Braconidae constitute one of the most species-rich families of insects
with an estimated 50,000 species worldwide. Among extant groups, the sister
group of the Braconidae is the Ichneumonidae, an equally enormous group
(Sharkey & Wahl 1992, Quicke et al 1999). The vast majority of braconids are
primary parasitoids of other insects, especially upon the larval stages of
Coleoptera, Diptera, and Lepidoptera but also including some hemimetabolus
insects (aphids, Heteroptera, Embiidina). As parasitoids they almost invariably
kill their hosts, although a few only cause their hosts to become sterile and less
active. These beneficial insects play an efficiënt role in biological control
programs all over the world (Matthews 1974, Shaw & Huddleston 1991, Shaw
1995). Parasitoids exert negative effects on their hosts, both at the individual and
population level. This ecological feature can be used to develop biological
control programs, i.e. "the use of living organisms [called biological control
agents] to control the population density or impact on a specific pest organism,
Phegea 39 (4) (01.XII.201 1): 137
making it less abundant or less damaging than it would otherwise be". More than
a thousand biological control agents are currently in use worldwide and most of
them are parasitoid insects used to control phytophagous insect pests (Wharton
1993, Godfray 1994, Eilenberg et al. 2001). There is no consensus on the number
of braconid subfamilies, but Sharkey (1993) proposed the following 29:
Adeliinae, Agathidinae, Alysiinae, Amicrocentrinae, Aphidiinae, Apozyginae,
Braconinae, Cardiochilinae, Cheloninae, Doryctinae, Dirrhopinae, Euphorinae,
Gnamptodontinae, Helconinae, Homolobinae, Ichneutinae, Khoikhoiinae,
Macrocentrinae, Meteoridiinae, Meteorinae, Microgastrinae, Miracinae,
Neoneurinae, Opiinae, Orgilinae, Rogadinae, Sigalphinae, Trachypetinae, and
Xiphozelinae.
Khorasan (consisting of three different parts: northem, Razavi, and Southern
provinces) is one of the largest Iranian provinces located in East and North-
eastem Iran, having boundaries with Afghanistan and Turkmenistan too. This
paper, which is a part of large project on Iranian Braconidae, deals with the fauna
of Braconidae in this part of Iran.
Material and Methods
Specimens were collected by sweeping net and malaise traps in different
regions of the Khorasan province in Northeastem Iran and vicinity (Kerman,
Golestan, Sistan-Baluchestan, and Semnan provinces). Sampling was conducted
between 2000 and 2007 and the collected specimens were killed with ethyl
acetate or put in alcohol and sent to Dr. V. I. Tobias of Russia for identification.
In addition to the mentioned collecting methods, some preserved specimens in
the collections of Ferdowsi University of Mashhad and Science & Research
Branch were used in this paper. Classification, nomenclature and distributional
data of Braconidae suggested by Yu et al. (2006) have been followed..
Results
In total 21 species from 13 genera and 9 subfamilies were collected from
Khorasan province and vicinity. The list of species is given below.
Subfamily Agathidinae Haliday, 1833
Genus Agathis Latreille, 1805
Agathis anglica Marshall, 1885
Material: Golestan province: Gorgan, 1 June 2000.
Distribution outside Iran: Oriental, Palaearctic (Albania, Armenia, Austria, Azerbaijan, Bulgaria,
China, China-Taiwan, Croatia, Cyprus, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Italy,
Kazakhstan, Mongolia, Morocco, Netherlands, Poland, Romania, Russia, Slovenia, Spain,
Sweden, Switzerland, Syria, Tajikistan, Turkey, Ukraine, United Kingdom, former Yugoslavia).
Subfamily Alysinae Leach 1815
Genus Chorebus Haliday 1833
Chorebus ( Chorebus ) tumidus (Tobias, 1966)
Material: Golestan province: Bandar-Torkman, 3$, September 2001.
Distribution outside Iran: Palaearctic (Turkmenistan, former Yugoslavia).
Phegea 39 (4) (01.XH.201 1): 138
Chorebus ( Phaenolexis ) gedanensis (Ratzeburg, 1 852)
Material: Khorasan province: Mashhad, Neyshabour, ijf 2^, no date.
Distribution outside Iran: Palaearctic (Bulgaria, Germany, Italy, Kazakhstan, Netherlands, Poland,
Russia, Sweden, United Kingdom).
Chorebus ( Stiphrocera ) flavipes (Goureau, 1851)
Material: Kerman province: Jiroft, 2$, October, 2002.
Distribution outside Iran: Palaearctic (Denmark, France, Germany, Ireland, Kazakhstan, Poland,
Russia, Spain, United Kingdom, former Yugoslavia).
Genus Dinotrema Forster, 1862
Dinotrema ( Dinotrema ) amoenidens (Fischer, 1973)
Material: Golestan province: Mareveh-Tappeh, 1$, no date.
Distribution outside Iran: Oriental, Palaearctic (Austria, China, Greece, Poland).
Subfamily Brachistinae Foerster, 1862
Genus Eubazus Nees von Esenbeck, 1812
Eubazus ( Brachistes ) tibialis (Haliday, 1835)
Material: Khorasan province: Kashmar, 1$, June 2000.
Distribution outside Iran: Palaearctic (Belgium, Bulgaria, Croatia, Finland, France, Germany,
Hungary, Ireland, Italy, Latvia, Lithuania, Moldova, Netherlands, Norway, Poland, Russia,
Serbia, Slovakia, Sweden, Switzerland, Ukraine, United Kingdom, former Yugoslavia).
Genus Schizoprymnus Foerster, 1862
Schizoprymnus angustatus (Herrich-Schaffer, 1838)
Material: Golestan province: Gonbad, 2$, August 2000.
Distribution outside Iran: Palaearctic (Azerbaijan, Finland, Germany, Hungary, Italy, Kazakhstan,
Lithuania, Moldova, Mongolia, Russia, Spain, Sweden, Switzerland, Ukraine).
Schizoprymnus nigripes (Thomson, 1 892)
Material: Sistan-Baluchestan province: Zabol, October 2006.
Distribution outside Iran: Palaearctic (former Czechoslovakia, Hungary, Kazakhstan, Korea,
Moldova, Russia, Sweden).
Schizoprymnus parvus (Thomson, 1892)
Material: Khorasan province: Serakhs, November 2002.
Distribution outside Iran: Palaearctic (Finland, Germany, Greece, Hungary, Kazakhstan, Mongolia,
Netherlands, Sweden).
Subfamily Braconinae Nees von Esenbeck, 1811
Genus Bracon Fabricius, 1804
Bracon (. Bracon ) robustus Hedwig, 1961
Material: Khorasan province: Kashmar, \<$, 2$, November 2002.
Distribution outside Iran: Eastem Palaearctic.
Bracon (Lucobracon) meyeri Telenga, 1936
Material: Khorasan province: Serakhs, h$, 1$, November 2002.
Distribution outside Iran: Palaearctic (Kazakhstan, Moldova, Mongolia, Russia, Turkey).
Bracon ( Orthobracon ) epitriptus Marshall, 1885
Material: Khorasan province: Fariman, 1 July 2006. New record for Iran.
Distribution outside Iran: Palaearctic (Armenia, Austria, Azerbaijan, Belarus, China, Georgia,
Germany, Greece, Hungary, Italy, Kazakhstan, Korea, Lithuania, Moldova, Mongolia,
Phegea 39 (4) (01.XD.201 1): 139
Netherlands, Poland, Romania, Russia, Slovenia, Switzerland, Turkey, Ukraine, United
Kingdom, former Yugoslavia).
Genus Coeloides Wesmael, 1838
Coeloides rossicus (Kokujev, 1902)
Material: Khorasan province: Mashhad (Grape orchard), \ $, September 2006.
Distribution outside Iran: Nearctic, Palaearctic (Afghanistan, Belgium, Canada, Czech Republic,
Finland, Germany, Hungary, Kazakhstan, Lithuania, Poland, Russia, Sweden, U.S.A., Ukraine).
Subfamily Cheloninae Foerster, 1862
Genus Chelonus Panzer, 1806
Chelonus ( Chelonus ) szepligetii Dalla Torre, 1 898
Material: Khorasan province: Torbat Heydarieh, 2<S, 1$, September 2006.
Distribution outside Iran: Palaearctic (Azerbaijan, Croatia, Hungary, Turkey, former Yugoslavia).
Subfamily Euphorinae Foerster, 1862
Genus Myiocephalus Marshall, 1898
Myiocephalus boops (Wesmael, 1835)
Material: Khorasan: Mashhad, \<$, May 2000.
Distribution outside Iran: Nearctic, Oriental, Palaearctic (Belgium, Bulgaria, Canada, China, Czech
Republic, Finland, France, Georgia, Germany, Ireland, Korea, Lithuania, Norway, Poland,
Russia, Switzerland, U.S.A., United Kingdom).
Genus Perilitus Nees von Esenbeck, 1819
Perilitus ( Townesilitus ) bicolor (Wesmael, 1835)
Material: Semnan province: Shahrood, 1 $, November 2007. New record for Iran.
Distribution outside Iran: Palaearctic (Albania, Armenia, Austria, Azerbaijan, Belgium, Bulgaria,
Czech Republic, Denmark, France, Germany, Hungary, Ireland, Italy, Kazakhstan, Latvia,
Lithuania, Moldova, Netherlands, Norway, Poland, Romania, Russia, Serbia, Spain, Sweden,
Switzerland, United Kingdom, former Yugoslavia).
Subfamily Hormiinae Foerster, 1862
Genus Pseudobiosteres Hedwig, 1961
Pseudobiosteres blaciformis Hedwig, 1961
Material: Khorasan province: Birjand, 1<3\ October 2001. Kerman province: Jiroffc, 2$, August 2005.
Distribution outside Iran: Central Palaearctic.
Pseudobiosteres imperfectus Hedwig, 1961
Material: Khorasan province: Torbat-Jam, 2$, March 2002.
Distribution outside Iran: Central Palaearctic.
Subfamily Opiinae Blanchard, 1845
Genus Biosteres Foerster, 1862
Biosteres ( Biosteres ) longicauda (Thomson, 1895)
Material: Khorasan province: Serakhs, \S, November 2002.
Distribution outside Iran: Palaearctic (Austria, China, Czech Republic, Denmark, Finland, France,
Germany, Italy, Lithuania, Moldova, Russia, Slovenia, Sweden, Switzerland, former
Yugoslavia).
Phegea 39 (4) (01.XH.201 1): 140
Subfamily Rogadinae Foerster, 1862
Genus Aleiodes Wesmael, 1838
Aleiodes ( Aleiodes ) esenbeckii (Hartig ,1838)
Material: Khorasan province: Mashhad, 1 9, 1(5, November 2006. New record for Iran.
Distribution outside Iran: Oriental, Palaearctic (Afghanistan, Austria, China, Czech Republic,
Germany, Hungary, Japan, Korea, Lithuania, Mongolia, Norway, Russia, Spain, Taiwan, former
Yugoslavia).
Aleiodes ( Heterogamus ) testaceus (Telenga, 1941)
Material: Kerman province: Jiroft, 1 August 2005.
Distribution outside Iran: Oriental, Palaearctic (Afghanistan, Algeria, Austria, Azerbaijan, Belgium,
Bulgaria, China, Croatia, Czech Republic, Finland, France, Georgia, Germany, Greece,
Hungary, India, Italy, Kazakhstan, Lithuania, Mongolia, Netherlands, Poland, Romania, Russia,
Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, Switzerland, Turkmenistan, Ukraine, United Kingdom,
Uzbekistan, former Yugoslavia).
Discussion
The fauna of Iranian Braconidae was poorly studied, but recently some
valuable faunistic papers were published (Ghahari et al. 2009a, b, c, d). Also,
upon the several collected specimens from different regions of Iran, many other
papers are in preparation. Although the fauna of Khorasan province has been
studied in this paper, this province is the largest region in Iran and therefore the
very diverse fauna of Braconidae will result in many new records and probably
new species are expected to be discovered after more exact surveys. Therefore,
the faunistic works on braconids of Khorasan province can be an important
research topic for the researchers. Also, since Iran is a large country with various
geographical regions and climates, faunistic surveys in different regions of Iran
are necessary for the identification of Iranian Braconidae. A checklist of Iranian
Braconidae was published by Fallahzadeh & Saghaei (2009) without perfect
attention to all the resources on Iranian Braconidae, e.g. Ghahari et al. (2009a, b,
c, d). A checklist is a type of informational aid used to reduce failure by
compensating for potential limits of human memory and attention. Therefore, it is
expected that a checklist contains all the data on the subject and a checklist with
deficiencies is not usable and helpful for researchers. This is the main reason why
all systematic checklists must be prepared by authorized specialists or at least
edited by them carefiilly.
Braconids are one of the powerful parasitoids with an efficiënt role as
biological control in almost all agro-ecosystems; therefore conservation of them
is necessary for their augmentation. Decreasing of pesticide applications in fields
and gardens is one of the effective strategies for supporting natural enemies.
Parasitic wasps operate at a high trophic level and, because of their biology, tend
to be highly specialised, sometimes having very narrow host ranges with at least
local monophagy as a frequent outcome. Despite difficulties in precisely defming
"Habitat" (Elton 1966, Dennis et al. 2003) and picking it out from a continuüm
involving also niche and biotope, considering the performance and interactions of
organisms from that stance is fundamentally important (Southwood 1977).
Phegea 39 (4) (01.XII.201 1): 141
Although not all insect parasitoids are parasitic wasps (Eggleton & Belshaw
1992, 1993) and, indeed, not all organisms having an essentially identical
fimctional biology are even insects (Eggleton & Gaston 1990), parasitic wasps
are an overwhelmingly large group, comprising about a quarter of the entire
British insect fauna, and this account will be largely focused on them. Apart from
habitat fragmentation, one of the profound changes over the past half century in
Britain has been the increase in insecticides applied in agriculture. As these have
become increasingly sophisticated and insect-specific, fears about their direct
effect on vertebrate life have been largely controllable, and very little research
has been directed towards their effect on off-crop non-target insect populations,
although the phenomenon of pest resurgence (Hardin et al 1995) and economie
concern for the effect of insecticides on within-crop natural enemies of the target
species has resulted in little research relevant to the erop environment. However,
both short-term and long-term studies seem to be lacking on the relative toxicity
to different insect groups (and trophic levels) of low dosages of pesticides, i.e. at
off-crop levels, having disruptive effects on insect development (Shaw 2006). As
a persistent collector of a wide range of the early stages of terrestrial insects and
arachnids from which to rear parasitoids, we have a reasonably rich experience of
"good" and "bad" sites, regarding "good" ones as the places where common and
widespread phytophagous insects have rare parasitoids (rare insects in the host
groups tend also to be present, of course, but it is the parasitoid fauna of the
common and more widespread hosts that is most indicative). Trying to think of
what fairly reliably constitutes this "goodness" in a site of a particular biotope,
we can think of three habitat factors: (i) reasonably large size, (ii) continuity, at
whatever successional stage, and (iii) for parasitoids of folivores, its effective
isolation from conventional arable or orchard agriculture. It seems to us that this
last is a crucial factor in habitat quality that we may be overlooking, and it may
help also to explain why brownfield sites (typically surrounded by buildings, not
arable agriculture) and even suburban gardens rather paradoxically hold good
populations of uncommon insects, sometimes including otherwise very elusive
species of parasitoids (e.g. Owen et al. 1981). An ongoing study comparing
overall parasitoid food webs on organic and conventional farms may provide
some measure of biodiversity loss at this trophic level associated with
agrochemicals, but otherwise too little formal attention has been paid to the
possibility that this is a major problem (Shaw 2006).
Acknowledgement
The authors are indebted to V. I. Tobias (Russia) for the identification of
specimens. The research was supported by the Young Researchers Club and
Qaemshahr Branch of the lslamic Azad University.
References
Dennis, R. L. H., Shreeve, T. G. & van Dyck, H. 2003. Towards a fimctional resource-based concept
for habitat: a butterfly biology viewpoint. — Oikos 102: 417^426.
Phegea 39 (4) (0 1 .XIL20 1 1 ): 1 42
Eggleton, P. & Belshaw, R. 1992. Insect parasitoids: an evolutionary overview. — Philosophical
Transactions of the Royal Society London B 337: 1-20.
Eggleton, P. & Belshaw, R. 1993. Comparisons of dipteran, hymen opteran and coleopteran
parasitoids: provisional phylogenetic explanations. — Biological Journal ofLinnean Society 48:
213-226.
Eggleton, P. & Gaston, K. J. 1990. Parasitoid species and assemblages: convenient defmitions or
misleading compromises? — Oikos 59: 417-421.
Eilenberg, J., Hajek, A. E. & Lomer, C. 2001. Suggestions for unifying the terminology in biological
control. — BioControl 46: 387^400.
Elton, C. 1966. The pattern of animal communities. — Methuen, London.
Fallahzadeh, M. & Saghaei, N. 2010. Check-list of Braconidae (Insecta: Hymenoptera) from Iran.
Munis Entomology & Zoology 5: 170-186.
Ghahari, H., Fischer, M., £etin Erdogan, O., Beyarslan, A. & Havaskary, M. 2009a. A contribution
to the knowledge of the Braconid-fauna (Hymenoptera, Ichneumonoidea, Braconidae) of
Arasbaran, Northwestern Iran. — Entomofauna 30(20): 329-336.
Ghahari, H., Fischer, M., £etin Erdogan, O., Beyarslan, A., Hedqvist, K. J. & Ostovan, H. 2009b.
Faunistic note on the Braconidae (Hymenoptera: Ichneumonoidea) in Iranian alfalfa fields and
surrounding grasslands. — Entomofauna 30(24): 437^444.
Ghahari, H., Gadallah, N. S., Cetin Erdogan, O., Hedqvist, K. J., Fischer, F., Beyarslan, A. &
Ostovan, H. 2009c. Faunistic note on the Braconidae (Hymenoptera: Ichneumonoidea) in
Iranian cotton fields and surrounding grasslands. — Egyptian Journal of Biological Pest
Control 19(2): 115-118.
Ghahari, H., Fischer, M., £etin Erdogan, O., Tabari, M., Ostovan, H. & Beyarslan, A. 2009d. A
contribution to Braconidae (Hymenoptera) from rice fields and surrounding grasslands of
northem Iran. — Munis Entomology & Zoology 4(2): 432-435.
Godffay, H. C. J. 1994. Parasitoids, behavioral and evolutionary ecology. — Princeton University
Press.
Hardin, M. R., Benrey, B., Coll, M., Lamp, W. O., Roderick, G. K. & Barbosa, P. 1995. Arthropod
pest resurgence: an overview of potential mechanisms. — Crop Protection 14: 3-18.
Matthews, R. W. 1974. Biology of Braconidae. — Annual Review of Entomology 19: 15-32.
Owen, J., Townes, H. K. & Townes, M. 1981. Species diversity of Ichneumonidae and Serphidae
(Hymenoptera) in an English suburban garden. — Biological Journal of Linnean Society 16:
315-336.
Quicke, D. L. J., Basibuyk, H. H., Fitton, M. G. & Rasnitsyn, A. P. 1999. Morphological,
palaeontological and molecular aspects of ichneumonoid phylogeny (Hymenoptera, Insecta). —
Zoologica Scripta 28: 175-202.
Sharkey, M. J. 1993. Family Braconidae, pp. 362-395. - In: Goulet, H. & Huber, J. T. (eds.),
Hymenoptera of the world: An identification guide to families. — Agriculture Canada.
Sharkey, M. J. & Wahl, D. B. 1992. Cladistics of the Ichneumonoidea (Hymenoptera). — Journal of
Hymenoptera Research 1: 15-24.
Shaw, M. R. 2006. Habitat considerations for parasitic wasps (Hymenoptera). — Journal of Insect
Conservation 10: 117-127.
Shaw, M. R. & Huddleston, T. 1991. Classification and biology of Braconid wasps (Hymenoptera:
Braconidae). — Handbooks for the identification of British insects 7(1 1), Royal Entomological
Society of London,.
Shaw, M. R. 1995. Braconidae, pp. 431-463. - In: Hanson, P. E. & Gauld, I. D. (eds). The
Hymenoptera of Costa Rica. — Oxford University Press.
Southwood, T. R. E. 1977. Habitat, the templet for ecological strategies? — Journal of Animal
Ecology 46: 337-365.
Wharton, R. A. 1993. Bionomics of the Braconidae. — Annual Review of Entomology 38: 121-143.
Yu, D. S., Achterberg, C. van & Horstmann, K. 2006. World Ichneumonoidea 2005. Taxonomy,
biology, morphology and distribution [ Braconidae ]. — Taxapad 2006 (Scientific names for
information management) Interactive electronical catalogue on DVD/CD-ROM. Vancouver.
Phegea 39 (4) (01.Xfi.201 1): 143
The male genitalia of N American Icaricia lupini and
I. acmon; how they differ from each other and how
they compare to those of the other two members of the
group, I. neurona and I. shasta (Lepidoptera:
Lycaenidae, Polyommatiti)
John G. Coutsis
Abstract. The male genitalia of Icaricia lupini and I. acmon are figured and described, and
their differences shown, providing a better means for proper identification of these two
morphologically similar species. A comparison of their respective male genitalia to those of the
other two species in the group, namely I. neurona and I. shasta , is carried out and the
differentiating genitalic characters between all four species are shown.
Samenvatting. Verschillen in de mannelijke genitalia van de Noord-Amerikaanse Icaricia
lupini en I. acmon, vergelijking met andere soorten in de groep: I. neurona en I. shasta
(Lepidoptera: Lycaenidae, Polyommatiti)
De mannelijke genitalia van Icaricia lupini en I. acmon worden afgebeeld en beschreven. De
verschillen vormen een betere basis voor de identificatie van deze morfologisch zeer gelijkende
soorten. Een vergelijking van de genitalia met die van twee andere soorten in deze groep, nl. I.
neurona en I. shasta, toont aan dat deze organen ook hier voor een correcte determinatie kunnen
zorgen.
Résumé. Différences entre les genitalia male des espèces nord-américaines Icaricia lupina
et I. acmon, et comparaison avec les genitalia males de deux autres espèces de ce groupe, 7.
neurona et 7 shasta (Lepidoptera: Lycaenidae, Polyommatiti)
Les genitalia males d' Icaricia lupini et 7 acmon sont fïgurés et décrits. Les différences trouvées
constituent une base pour une meilleure détermination des deux espèces qui sont extrêmement
semblables morphologiquement. La comparaison de ces genitalia avec ceux d'7. neurona et 7
shasta montre que ces organes peuvent être utilisés ici aussi pour une détermination correcte.
Key words: Lycaenidae - Polyommatiti - Icaricia - I. acmon - I. lupini - I. neurona - I.
shasta - male genitalia - Nearctic - N America - California
Coutsis, J. G.: 4 Glykonos Street, GR- 10675 Athens, Greece (kouts@otenet.gr).
Introduction
The males of Icaricia lupini (Boisduval, 1852) and Icaricia acmon
(Westwood & Hewitson, 1852), two often syntopic, closely related and quite
similar N American butterflies, almost always have been separated from each
other and identified on the basis of wing characters alone (Emmel & Emmel
1973, Howe 1975, Tilden & Smith 1986, Opler & Wright 1999). This method is
applicable to the majority of specimens, but often there are some that cannot be
safely placed, either because they are wom, or because the two taxa sometimes
look morphologically strikingly similar. This is reflected by the fact that
specimens of these two species, received from entomologists that are familiar
with them, were often found to have been misidentified. In Scott (1986),
however, there are figures and descriptions of the male and female genitalia of
both these species, but the single diagnostic character given for the male genitalia
has been found to be inconstant and there fore unreliable. The male genitalic
Phegea 39 (4) (01.XII.201 1): 144
components that are being figured in Scott’ s work relate to two examples of I
acmon and one of I. lupini, all showing in dorsal view what Scott refers to as an
uncus with a “cleft”, the ensuing branches being normally referred to by others as
labides. It is being stated by Scott that in I. acmon the uncus cleft is “deep”,
whereas in I. lupini it is shallower (“uncus cleft only a short distance”). The
second example of I. acmon that is being figured, however, has a cleft that is no
deeper than the one figured for I. lupini , and all specimens of both these species
that the present author has checked shared clefts of about equal depth. In view of
all this it appeared desirable to provide new figures and descriptions of the male
genitalia of these two species, and to point out the constant differences that may
always be useful for the proper identification of these two butterflies.
The male genitalia in the genus Icaricia
The male genitalia of butterflies belonging to this genus [Nabokov 1944: type
species Icaricia icarioides (Boisduval, 1852)] clearly place them in the sub-tribe
Polyommatiti, having slender, oblong, upright-set valvae that end distally in a
doublé process, a strongly excavated tegumen, a v-shaped ftirca with long and
slender branches, a long and slender vinculum and upright-set labides. The
aedeagus is long, slender and distally pointed, somewhat reminiscent of that of
butterflies in the Palaearctic genus Aricia, but the membranous area of the
dorsum of its distal part is fumished with minute dorso-lateral spines, this being a
feature absent in Aricia. Both I. lupini as well as I. acmon belong to a group
within Icaricia that also includes I. shasta (W. H. Edwards, 1 862) and I. neurona
(Skinner, 1892), all sharing similar types of male genitalia, all of which are
somewhat differentiated from those of I. icarioides , the type species of the genus.
Material examined: 23c? specimens, USA Califomia, comprising:
a) 10 specimens, Icaricia lupini, of which: 2 specimens, Alpine County, Woods Lake, 9.vii. 1 99 1 ; 2
specimens, same locality data, but 2 miles S of Highway 88, 10.vii.l990; 1 specimen, same locality
data, but 5 miles S of Highway 88, lO.vii. 1991 ; 1 specimen, Lassen County, Bogard Station,
Highway 44, 19.vi.2003; 1 specimen, Toulumne County, Sonora Pass, Highway 108, 14.vii. 1991 ; 1
specimen, Siërra County, Dog Valley Area, 6-7 miles SW of Border Town, 13.vi. 1991 ; 1 specimen,
Glenn County, Snow Basin FH7, 33 miles from start, 9.vii. 1996; 1 specimen, same County, but Sage
Ridge, 6700 ft, 19.vi.2002.
b) 4 specimens, Icaricia acmon, of which: 1 specimen, Yolo County, Willow Slough Bypass, 2 miles
N of Davis, Road 102, 27.x. 1994; 1 specimen, Napa County, Quail Ridge Reserve, 14 miles SW of
Winters, 24.V.1995; 1 specimen, Plumas County, Queen Lily Campground, 2500ft, 20.V.2003; 1
specimen, Colusa County, Goat Mountain Road, 1300ft, 27.V.2003.
c) 1 specimen, Icaricia neurona, Ventura County, Pine Springs Campground, SW of Lockwood,
9800ft, 1 5.vi. 1 993.
d) 7 specimens, Icaricia shasta, Alpine County, 3 specimens of which, Winnemucca Lake, 9000ft,
24.vii.2002 and 4 specimens, Woods Lake, 1 mile S of Highway 88, 9.viii.l991.
Phegea 39 (4) (01.XII.201 1): 145
Figs. 1-7. Male genitalia components of Icaricia lupini, USA, Califomia, Alpine County, Carson
Pass, Highway Dam, 10.vii.l990. 1, 2. Aedeagus. 1- Dorsal aspect. 2.- Ventral aspect of distal half.
3- Ventral aspect of right half of tegumen together with right labis and falx. 4 - Left side aspect of
armature with valvae and aedeagus removed. 5- Side aspect of inner face of right labis. 6, 7. Left
valva. 6- Side aspect of outer face. 7 - Flat aspect of dorso-distal element.
Phegea 39 (4) (01.Xft.201 1): 146
Figs. 8-14. Male genitalia components of Icaricia acmon, USA, Califomia, Napa County, Quail
Ridge Reserve, 14 miles SW of Winters, 5800ft, 24.V.1995. 8, 9. Aedeagus. 8 - Dorsal aspect. 9-
Ventral aspect of distal half. 10 - Ventral aspect of right half of tegumen together with right labis
and falx. 11.- Left side aspect of armature with valvae and aedeagus removed. 12.- Side aspect of
inner face of right labis. 13, 14. Left valva. 13 - Side aspect of outer face. 14 - Flat aspect of dorso-
distal element.
Phegea 39 (4) (01.XII.201 1): 147
Figs. 15-25. Labides of Icaricia from USA, Califomia. 15-23. Side aspect of outer face of left labis.
24, 25. Dorsal aspect of both labides (showing clefts of equal depth for both I. lupini and 7 acmon).
15-20, 24. 7. lupini. 15.- Glenn County, Snow Basin, FH 7, 33 miles ffom start, 9.VÜ.1996
(originally misidentifïed as I. acmon). 16, 17. Alpine County, Woods Lake. 16 - 2 miles S of
Highway 88, 10.vii.l990. 17.- 1 mile S of Highway 88, 9.viii. 1 99 1 . 18 - Toulumne County, Sonora
Pass, Highway 108, 14.vii.1991. 19 - Siërra County, Dog Valley Area, 6-7 miles SW of Border
Town, 13.vi.1991. 20, 24. (Same specimen, originally misidentifïed as 7 acmon). Glenn County,
Sage Ridge, 6700ft, 19.vi.2002. 21-23, 25. 7 acmon. 21- Yolo County, Willow Slough Bypass, 25
miles N of Davies, Road 102, 27.x. 1994. 22, 25. (Same specimen). Plumas County, Queen Lily
Campground, 2500ft, 20.V.2003. 23 - Colusa County, Goat Mountain road, 1300ft, 27.V.2003.
Phegea 39 (4) (Ol.XÏÏ.201 1): 148
Figs. 26-32. Male genitalia components of Icaricia neurona, USA, Califomia, Ventura County, SW
of Lockwood Valley, Pine Springs Campgrounds, 5800ft, 15.vi.1993. 26, 27. Aedeagus. 26 - Dorsal
aspect. 27.- Ventral aspect of distal half. 28 - Ventral aspect of right half of tegumen together with
right labis and falx. 29.- Left side aspect of armature with valvae and aedeagus removed. 30.- Side
aspect of inner face of right labis. 31, 32. Left valva. 31- Side aspect of outer face. 32- Flat aspect
of dorso-distal element.
Phegea 39 (4) (01.XD.201 1): 149
Figs. 33-39. Male genitalia components of Icaricia shasta, USA, Califomia, Alpine County, Woods
Lake, 1 mile S of Highway 88, 9.viii. 1 99 1 . 33, 34. Aedeagus. 33 - Dorsal aspect. 34- Ventral
aspect of distal half. 35 - Ventral aspect of right half of tegumen together with right labis and falx.
36 - Left side aspect of armature with valvae and aedeagus removed. 37 - Side aspect of inner face
of right labis. 38, 39. Left valva. 38 - Side aspect of outer face. 39 - Flat aspect of dorso-distal
element.
Phegea 39 (4) (01.Xft.201 1): 150
Male genitalia of L lupini
Dorso-distal process of valva fan shaped, distally wide, and hearing minute
teeth; ventro-distal process rounded and toothless; inner face of valva without the
pronounced longitudinal fold present in most Polyommatiti. Labides large, with
pronounced mid-dorsal triangular prominence, and tapering distally to a
rounded point. Falces wide, short and distally blunted. Post-zonal part of
aedeagus shorter than pre-zonal part (Figs. 1-7, 15-20, 24).
Male genitalia of L acmon
As in I. lupini , but labides considerably smaller, being about half as wide
as in I. lupini , and having shorter dorsal prominence placed closer to distal
end. (Figs. 8-14,21-23,25).
The male genitalia of the other members of the group
Icaricia neurona (Skinner, 1892)
Genitalia of this morphologically different butterfly very similar to those of I.
acmon , but overall smaller, and with shorter, less elongate valva. It is
interesting to note that the morphologically different I. acmon and I. neurona
have closer affinities in their male genitalia than do the morphologically similar I.
lupini and I. acmon (Figs. 26-32).
Icaricia shasta (W. H. Edwards, 1 862)
Genitalia differ from those of other members of group as follows: valva
wider, with heavier ventro-distal process; dorso-distal process not fan
shaped, but instead with parallel dorsal and ventral edges, ending in narrow,
rounded distal tip, fumished with minute teeth. Labides with less tapering distal
end and with pronounced dorsal prominence in form of blunt spine. Post-
zonal part of aedeagus about equal in length to pre-zonal part. This species
is structurally the most differentiated in the group (Figs. 33-39).
Acknowledgments
I wish to express all my thanks and gratitude to Greg Kareofelas for providing
the totality of the specimens used in this endeavour, and for giving me invaluable
information on certain nomenclatural issues and practices conceming N
American butterflies.
References
Emmel, T. C. & Emmel, J. F. 1973. The Butterflies of Southern California. — Anderson, Ritchie
and Simon, Los Angeles, 148 pp.
Howe, W. H. 1975. The Butterflies ofNorth America. — Doubleday, New York, 633 pp.
Opler, P. & Wright, A. B. 1999. A Field Guide to Western Butterflies. — Houghton Miflin, Boston,
540 pp.
Scott, J. A., 1986. The Butterflies ofNorth America. - Stanford University Press, Stanford, 583 pp.
Tilden, J. W. & Smith, A. C. 1986. A Field Guide to Western Butterflies. — Houghton Miflin,
Boston, 370 pp.
Phegea 39 (4) (0 1 .Xïï.20 1 1 ): 1 5 1
Een nieuwkomer voor de Belgische keverfauna: het
Australisch mierkevertje, Paratillus carus
(Coleoptera: Cleridae)
Willy Troukens
Abstract. A new beetle species for the Belgian fauna: Paratillus carus (Coleoptera:
Cleridae)
Paratillus carus (Newman, 1840) was collected for the first time in Belgium at Hamme (Oost-
Vlaanderen) on the 12th of June 2006. This Australian clerid beetle became established in
England and France during the last century. In France, it extends its territory rather quickly, so
we may expect that it will appear soon in the adjacent countries too. P. carus is a predator of
various xylophagous insects, especially of some Lyctus species.
Résumé. Une nouvelle espèce de coléoptère pour la faune beige: Paratillus carus
(Coleoptera: Cleridae)
Paratillus carus (Newman, 1840) a été capturé pour la première fois en Belgique a Hamme
(Oost- Vlaanderen) le 12 juin 2006. Ce cléride d’origine australienne s’est acclimaté en
Angleterre et en France dans le courant du siècle demier. En quelques décennies 1’espèce s’est
répandue sur une grande partie du territoire ffan9ais. On peut s’attendre a ce qu’elle apparaisse
aussi, et prochainement, dans les pays limitrophes. P. carus est un prédateur d’insectes
xylophages variés, notamment hótes de certaines espèces de Lyctus.
Zusammenfassung. Eine neue Kaferart fur die belgische Fauna: Paratillus carus
(Coleoptera: Cleridae)
Paratillus carus (Newman, 1 840) wurde zum ersten Mal in Belgien gefangen in Hamme (Oost-
Vlaanderen) am 12. Juni 2006. Die ursprüngliche Heimat von diesem Buntkafer ist Australien.
Er wurde j edoch im voriges Jahrhundert nach England und Frankreich verschleppt, wo er sich
gut akklimatisiert hat. In Frankreich hat das Kaferchen sein neues Areal ziemlich schnell
ausgebreitet. Also kann man erwarten dass er in absehbarer Zeit auch in den Nachbarlanderen
auftauchen wird. P. carus ist ein Rauber der spezialisiert ist auf Borkenkafer, ins besondere auf
manche Lyctus Arten.
Key words: Paratillus carus - Cleridae - Faunistics - Belgium - First record
Troukens, W.: Ninoofsesteenweg 782/8, B-1070 Anderlecht.
Inleiding
In de vooravond van 12 juni 2006 zat de familie Pletinck in de tuin te Hamme
Sint-Anna (Oost-Vlaanderen) nog lekker na te genieten van een mooie zomerdag.
Op zeker ogenblik kwam uit het niets een insectje aangezoemd en plofte neer op
de volle pick-nicktafel. De vrouw des huizes toverde snel een vliegenmepper te
voorschijn en gaf het beestje een fikse tik. Bij nader toekijken bleek het te gaan
om een ongewoon kevertje. René Pletinck, al vele jaren een enthousiast
insectenliefhebber, had de gelukkige reflex om het gekneusde kevertje te redden
voor zijn collectie. Met de klassieke keverliteratuur determineerde hij het diertje
als Tarsostenus univittatus (Rossi, 1792). Toen ik onlangs een deel van de
kevercollectie van René Pletinck mocht bekijken bleek vrij vlug dat het hier
eigenlijk ging om een vreemde nieuwkomer, nl. om de zeer verwante Paratillus
carus (Newman, 1840).
Phegea 39 (4) (Ol.XÏÏ.201 1): 152
Beschrijving
Cilindervormig kevertje met grijze, opstaande beharing. Lengte: 6,5 mm. Kop
zwart. Bovenkaken roodbruin. Sprieten: eerste 4 leden roodbruin, de 7 volgende
zwart met 3 verdikte eindleden. Halsschild vooraan met zwarte zoom, de rest
roodbruin. Dekschilden glanzend blauwzwart, net voorbij de helft met ivoor-
witte dwarsband; in de voorste helft met stevige puntrijen die achteraan
verdwijnen. Achterlijf zwart. Poten bruin; schenen en tarsen iets donkerder.
Van P. carus zijn verschillende kleurvarianten beschreven. Corporaal (1949:
156) onderscheidt 3 varianten met rode en 2 met zwarte kop. Bij het mannetje
wordt het achterlijf haast volledig bedekt door de dekschilden; bij het wijfje
blijven de laatste 3 tergieten zichtbaar (Menier & Burle 1985: 9-15). Het
exemplaar van René Pletinck is een mannetje van de var. zonatus (Blanchard,
1852). Het exemplaar met de roodbruine kop en dito halsschild, afgebeeld door
du Chatenet (2000: 157) stelt de typische vorm voor.
Areaaluitbreider
P. carus hoort eigenlijk thuis in Australië, Tasmanië, Nieuw-Caledonië en
Sumatra (Winkler 1961: 67). Met het toenemend handelsverkeer bereikte het
kevertje in de vorige eeuw ook andere werelddelen. In Europa werd P. carus
voor het eerst ontdekt in Engeland. In november 1933 werden aldaar 3
exemplaren verzameld te Huil op Tasmaanse eik (. Eucalyptus sp.) bij een
importfirma van timmerhout (Fischer 1944: 133). Dit hout kwam uit Australië en
was aangetast door boorkevertjes {Lyctus sp.). In juli 1938 werden opnieuw
kevertjes ontdekt in een Londense opslagplaats van hout. Weldra volgden nieuwe
vondsten, o.a. te Birmingham in september 1942, te Liverpool in oktober 1943 en
te Glasgow in januari 1944. De vangsten hadden meestal plaats op Australisch
timmerhout, aangetast door Lyctus- soorten. Bij een vondst op houten kratten,
Phegea 39 (4) (01.XE.201 1): 153
afkomstig uit Australië, bleek het hout ook aangetast te zijn door Lyctus
brunneus (Stephens, 1830) (Fischer 1944: 133). Sedert 1940 wordt P. carus ook
regelmatig gevonden in insectenvallen die opgesteld staan om schadelijke
houtkevers weg te vangen. Tegenwoordig behoort P. carus integraal tot de
Engelse keverfauna.
Op het Europese vasteland dook P. carus voor het eerst op in Zuidwest-
Frankrijk. Menier & Burle (1985: 9-15) signaleerden een vrouwtje te Fraysinnet
(dep. Lot) op 6 augustus 1983. De soort bleek al vlug in staat om ook de
aanpalende departementen te koloniseren (Chapelin-Viscardi 2009: 365-372). In
2002 was het kevertje al gesignaleerd in 13 zuidelijke departementen, Daarna
rukte het verder op naar het noorden. Op 5 augustus werd 1 exemplaar gevangen
in een houtzagerij te Vineuil-Saint-Firmin (dep. Oise) (Bocquillon 2008: 255),
dit op nauwelijks 100 km van de Belgische grens. Het was te verwachten dat P.
carus dus ook in ons land zou opduiken.
In Frankrijk wordt de opmars van P. carus streng opgevolgd. Er zijn reeds
een 30-tal publicaties over verschenen (Chapelin-Viscardi 2009: 365-372, 2010:
165-166). In 2009 was het Australisch mierkevertje al bekend uit 28
departementen. In de buurt van de Belgische vindplaats ligt een houtzagerij
waarvan nogal wat hout wordt ingevoerd uit Vierzon (dep. Cher). Vreemd
genoeg zijn uit het departement Cher nog geen vondsten van de soort bekend.
Buiten zijn oorspronklijk areaal is P. carus nu ingeburgerd in Engeland en
Frankrijk en de soort heeft zich ook genesteld in Califomië en Zuid-Afrika
(Gerstmeier 1998: 241).
Levenswijze
P. carus staat bekend als een actieve vijand van kleine xylofage insecten,
zowel in bossen als in houtzagerijen (Frogatt 1924: 173). Door de export van
Australische houtproducten is de soort gaan evolueren tot een kosmopoliet. In
Frankrijk hebben de larven en imago’s het vooral gemunt op boorkevers
(Bostrichidae) maar mogelijk ook op bepaalde schorskevers (Scolytidae), o.a. op
Hypoborus ficus Erichson, 1836. De activiteitsperiode van de imago’s loopt er
van mei tot augustus (Chapelin-Viscardi 2009: 365-372).
Bij onze zuiderburen leeft P. carus zowel op loof- als op naaldhout. Als
broedbomen komen voorlopig de volgende houtsoorten in aanmerking: berk
(. Betula ), haagbeuk ( Carpinus betulus), tamme kastanje ( Castanea sativa ), eik
(Querucs), beuk (. Fagus sylvatica), walnoot ( Juglans regio), vijgenboom ( Ficus
carica ), es (. Fraxinus ), plataan {Platanus), kerselaar {Prunus avium), pruimelaar
{Prunus domestica), druivelaar {Vitis vinifera), spar {Picea) en den {Pinus)
(Chapelin-Viscardi 2009: 365-372).
Besluit
Het Australisch mierkevertje heeft zich in Engeland en Frankrijk vlot
ingeburgerd. Het is te verwachten dat deze nieuwkomer weldra ook de Franse
buurlanden zal koloniseren. In het belang van de bosbouw is het aangeraden om
Phegea 39 (4) (01.XII.201 1): 154
de opmars van P. carus nauwkeurig te blijven volgen. Het is immers nog niet
duidelijk welke rol dit kevertje zal gaan spelen in het Europese ecosysteem.
Dankwoord
Dit artikel kon geschreven worden dankzij tal van informatiebronnen, mij
bezorgd door de volgende personen: Jéröme Barbut (Paris), Peter Chandler
(Hurst), Jean-David Chapelin-Viscardi (Orléans), Willy De Prins (Leefdaal),
Alain Drumont (Brussel), Jean Gourves (Los Masos), René Pletinck (Hamme),
Hugo Raemdonck (Jette) en Jean-Philippe Tamisier (Villeneuve-sur-Lot).
Hartelijk dank!
Bibliografie
Boicquillon, J.-C. 2008. Paratillus carus Newman, 1840, s’installe en Picardie (Col. Cleridae). —
L’Entomologiste 64(4): 255.
Chapelin-Viscardi, J.-D. 2009. Sur la chorologie, phénologie et écologie d’un Cléride exotique en
France: Paratillus carus (Newman, 1840) (Coleoptera: Cleridae). — Bulletin de la Société
entomologique de France 114(3): 365-372.
Chapelin-Viscardi, J.-D. 2010. Compléments sur la répartition de Paratillus carus (Newman, 1840)
(Col. Cleridae). — Bulletin de la Société entomologique de France 115(2): 165-166.
Corporaal, J. B. 1949. The variability of Paratillus carus Newm. (Col. Cleridae). — Entomologist’s
Monthly Magazine 95(4): 156.
du Chatenet, G. 2000. Coléoptères phytophages dEurope. — N.A.P. Editions, Vitry-sur-Seine.
Fischer, R. C. 1944. A note on Paratillus carus Newm. (Col. Cleridae) and records of its occurrence
in Great Britain. — Entomologist’s Monthly Magazine 90(5): 132-134.
Frogatt, W. W. 1924. Notes on Cleridae. — Australian Naturalist 5: 172-174.
Gerstmeier, R. 1998. Buntkdfer, Illustrierter Schlüssel zu den Cleridae und Thanerocleridae der
West-Palaarktis. — Margraf Verlag, Weikerheim.
Menier, J.-J. & Burle, F. 1985. Première capture en France de Paratillus carus, Cleridae de la
Région Australienne (Coleoptera). — LEntomologiste 41(1): 9-15.
Winkler, J. R. 1961. Die Buntkafer (Cleridae). — Die Neue Brehm-Bücherei 281, A. Ziemsen
Verlag, Wittenberg Lutherstadt.
Erratum Phegea 39 (3): 1 18 in de legende fig. 1-2:
"... België, West- Vlaanderen, Ploegsteert ...” te vervolledigen tot: “...België,
enclave van Henegouwen in West- Vlaanderen, Ploegsteert ...”
Phegea 39 (4) (01.XH.201 1): 155
Coleophora trigeminella (Lepidoptera: Coleophori-
dae) en Belgique
Jean-Yves Baugnée
Samenvatting. Coleophora trigeminella (Lepidoptera: Coleophoridae) in België
Op 11 oktober 2007 werd een zak van Coleophora trigeminella Fuchs, 1881 (Lepidoptera:
Coleophoridae) op Crataegus monogyna L. (Rosaceae) gevonden in een klein, vochtig bosdal te
Crupet (provincie Namen). Het is de eerste maal dat deze soort uit België wordt vermeld. Details
over de levenswijze en de verspreiding worden gegeven.
Abstract. Coleophora trigeminella (Lepidoptera: Coleophoridae) in Belgium
On 11 October 2007 a case of Coleophora trigeminella Fuchs, 1881 (Lepidoptera:
Coleophoridae) was found on Crataegus monogyna L. (Rosaceae) in a damp forest glen at
Crupet (province of Namur). It is the fïrst record of this species for the Belgian fauna. Details on
the biology and distribution of the moth are provided.
Key words: Coleophora trigeminella - Lepidoptera - Coleophoridae - Belgium -
Faunistics - Leafminer - Crataegus.
Baugnée, J.-Y.: Service Public de Wallonië, Département de 1’Etude du Milieu naturel et
agricole (DEMNA), Direction de la Nature et de 1’Eau, Avenue de la Faculté, 22, B-5030
Gembloux, Belgium. jybaugnee@gmail.com
Le 1 1 octobre 2007, un fourreau agé de Coleophora est photographié sur une
feuille de Crataegus monogyna L. a Crupet (commune de Assesse, province de
Namur). D’après son aspect particulier, le support sur lequel il est fixé et F avis
des spécialistes consultés (W. Ellis et G. Baldizzone), ce fourreau est attribuable
a Coleophora trigeminella Fuchs, 1881, une espèce non encore signalée en
Belgique selon le catalogue en ligne de De Prins & Steeman (2010). Le site
d’observation est localisé dans le Condroz namurois, sur une pente d’exposition
sud, a une altitude d’environ 240 m. II occupe la partie inférieure d’un étroit
vallon creusé par le ruisseau de Vövesène, minuscule cours d’eau tributaire du
Bocq (bassin hydrographique de la Meuse). A eet endroit le vallon baigne dans
une ambiance forestière plutöt humide, la végétation étant constituée de
boisements spontanés (avec notamment Fraxinus excelsior) et de plantations
variées (. Populus x canadensis , Picea abies , Larix sp., etc.); le sous-bois
luxuriant comporte notamment de trés grosses aubépines ( Crataegus monogyna
surtout).
Coleophora trigeminella est largement distribué en Europe et au Proche-
Orient (Baldizzone & van der Wolf 2010); il est mentionné également du Maroc
(Vives Moreno 1988). Sa présence a été établie dans de nombreux pays
européens: Albanië, Allemagne, Autriche, Croatie, Danemark, Espagne,
Finlande, France, Grand-Duché de Luxembourg, Hongrie, lies Britanniques, lies
Anglo-Normandes, Italië, Lettonie, Lituanie, Norvège, Pays-Bas, Portugal,
République Tchèque, Roumanie, Slovaquie, Slovénie, Suède, Suisse, Turquie
(Ko9ak & Kemal 2009; Baldizzone & van der Wolf 2010; Lesar & Govedic
2010). Sur les Hes Britanniques, 1’espèce est trés localisée et a surtout été
Phegea 39 (4) (01.XD.201 1): 156
observée dans le sud-est de 1’Angleterre (Emmet et al. 1996, Hantsmoths 2010).
En Allemagne, Coleophora trigeminella semble inégalement distribuée, son
occurrence étant signalée dans les "Lander" de Hesse, Rhénanie-Palatinat,
Rhénanie-du-Nord-Westphalie, Bade-Wurtemberg, Bavière, Thuringe, Saxe et
Saxe-Anhalt (Tolasch 2005), auxquels s’ajoute la Sarre oü une localité est
cartographiée par Wemo (2009). En France, sa présence a été mentionnée pour la
première fois par Leraut (1980) sur base d’un spécimen provenant des Hautes-
Alpes identifié par G. Baldizzone. Au Grand-Duché de Luxembourg, deux
occurrences sont répertoriées (M. Hellers, in litt.). Aux Pays-Bas, 1’espèce est
considérée comme rare et n’est recensée que de quatre localités dont deux dans le
Limbourg méridional (Huisman & Koster 1996; Muus 2010). La proximité de
ces demières rendait la découverte de Coleophora trigeminella logiquement
prévisible en Belgique.
Fig. 1. Coleophora trigeminella Fuchs, 1881. Crupet (Belgique, Namur), ll.x.2007, fourreau agé
sur Crataegus monogyna, leg. J.-Y. Baugnée (photo J.-Y. Baugnée).
II s’agit d’une espèce monovoltine hivernant au stade larvaire. Discrets et
rarement observés, les imagos sont actifs essentiellement en juin, mais leur
période de vol peut s’étendre jusque début aoüt (Kuchlein & Bot 2010). La larve
se développe au sein d’un fourreau mobile sur diverses rosacées arborescentes
telles que Crataegus monogyna , C. laevigata , Malus sylvestris, Prunus spinosa,
PhegeaW (4) (01.XD.201 1): 157
P. aviurn, Sorbus aucuparia , S. aria, Amelanchier sp., Cotoneaster sp. (Emmet et
al. 1996, Ellis 2007). Toutefois, d’après Hering (1957), ce Coleophora se
rencontre avant tout sur Sorbus aucuparia et nettement plus rarement sur les
autres arbustes précités. La femelle pond ses oeufs isolément sur les feuilles de la
plante höte; la chenille éclot en fin juillet a aoüt, parfois encore en septembre
selon certains auteurs. La jeune chenille commence rapidement a se nourrir en
creusant Eépiderme de la face inférieure de la feu i 11e, occasionnant une petite
mine de quelques millimètres a peine. Cette portion minée est aussitöt excisée
pour la constitution du premier fourreau, dont les éléments sont progressivement
assemblés a 1’aide de la soie produite par 1’extrémité abdominale de la larve.
Celle-ci continuera a s’alimenter au cours de 1’automne et, après la diapause
hivernale, reprendra son activité en mars-avril. Elle se chrysalide au sein de son
fourreau en mai. Ce fourreau a une longueur défmitive comprise entre 5 et 6 mm
et une coloration variant de brun rougeatre a brun grisatre (Toll 1962; Emmet et.
al. 1996). II a une forme tubulaire, avec la partie antérieure fortement coudée
(évoquant un globicéphale) et son extrémité postérieure généralement trivalvée,
précédée d’une légère constriction pré-apicale. La position du fourreau, presque
parallèle au support, est caractéristique (Hering 1957, Toll 1962, Ellis 2007). Au
Japon, Coleophora uniformis Oku, 1965 a un fourreau larvaire trés voisin sur
Sorbus alnifolia (Oku 1965).
Coleophora trigeminella s’ajoute aux 105 espèces de Coleophoridae
recensées a ce jour en Belgique, cette familie étant Tune des plus riches parmi les
microlépidoptères (De Prins & Steeman 2010). Et il en reste sans doute un
certain nombre a trouver, même si des progrès ont été réalisés depuis le catalogue
de De Prins (1998): pas moins de 9 espèces ont été ajoutées a la faune beige au
cours de la demière décennie, la demière en date étant Coleophora conyzae
Zeiler, 1 868 (Wullaert 2010).
Remerciements
Je remercie vivement Willem Ellis et Chris Steeman pour leur aide constante
dans 1’identification de mes récoltes et observations, ainsi que Giorgio
Baldizzone pour son expertise complémentaire, Patrice Leraut et Marcel Hellers
pour les informations transmises et enfin Emmanuelle Bisteau pour son
accompagnement sur le terrain et sa relecture.
Références
Baldizzone, G. & van der Wolf, H., J. 2010. Fauna Europaea: Coleophoridae. - In: Karsholt, O. &
van Nieukerken, E. J. (eds), Lepidoptera, Moths. Fauna Europaea, version 2.2. —
www.faunaeur.org [16 décembre 2010].
De Prins, W. 1998. Catalogue of the Lepidoptera of Belgium. — Studiedocumenten van het K.B.I.N.
/ Documents de travail de l’I.R.S.N.B. 92: 236 p.
De Prins, W. & Steeman, C. 2010. Catalogue of the Lepidoptera of Belgium. — www.phegea.org
[16 décembre 2010].
Ellis, W. N. 2007. Bladmineerders van Europa/Leafminers of Europe. — www.bladmineerders.nl
[16 décembre 2010].
Phegea 39 (4) (01.XII.201 1): 158
Emmet, A. M., Langmaid, J. R., Robinson, Bland, K. P., Corley, M. F. V. & Razowski, J. 1996.
Coleophoridae. - In: Emmet, A.M. (ed.), The Moths and Butterflies of Great Britain and
Ireland, volume 3: 126—338. — Harley Books.
Hantsmoths, 2010. The Moths of Hampshire and Isle of Wight. — www.hantsmoths.org.uk [21
décembre 2010],
Hering, M. 1957. Bestimmungstabellen der Blattminen von Europa: einschliesslich des
Mittelmeerbeckens und der Kanarischen Insein . — W. Junk, ‘s Gravenhage, I— II: 1-185.
Huisman, K.J. & Koster, J.C. 1996. Nieuwe en interessante Microlepidoptera uit Nederland in het
jaar 1993 (Lepidoptera). — Entomologische Berichten Amsterdam 56(3): 37-55.
Ko?ak, A. Ö. & Kemal, M. 2009. Revised Checklist of the Lepidoptera of Turkey. — Centre for
Entomological Studies Ankara, Priamus supplement 17: 1-253.
Kuchlein, J. H. & Bot, L. E. J. 2010. Identification Keys to the Microlepidoptera of the Netherlands .
— TINEA Foundation & KNNV Publishing, 414 p.
Lepiforum e.V., 2010. Bestimmungshilfe für die in Europa nachgewiesenen Schmetterlingsarten . —
www.lepiforum.de [16 décembre 2010].
Leraut, P. 1980. Liste systématique et synonymique des Lépidoptères de France, Belgique et Corse.
— Supplément a Alexanor et au Bulletin de la Société entomologique de France, 334 p.
Lesar, T. & Govedic, M. 2010. Check list of Slovenian Microlepidoptera. — Natura Sloveniae 12
(1): 35-125.
Muus, T. 2010. Coleophora trigeminella. - In: Microlepidoptera.nl - De kleinere vlinders van
Nederland. — www.microlepidoptera.nl [16 décembre 2010].
Oku, T. 1965. Descriptions of nine new species of the genus Coleophora ff om Japan, with notes on
other species (Lepidoptera: Coleophoridae). — Insecta Matsumurana 27(2): 1 14-124.
Tolasch, C. 2005. Schmetterlinge-Deutschlands.de — http://www.schmetterlinge-deutschlands.de
[21 décembre 2010].
Toll, S. 1962. Materialen zur Kenntnis der palaarktischen Arten der Familie Coleophoridae
(Lepidoptera). — Acta Zoologica Cracoviensia 7(16): 577-719 + 133 Tafeln.
Vives Moreno, A. 1988. Catalogo mundial sistematico y de distribucion de la familia Coleophoridae
Hübner, 1825 (Insecta: Lepidoptera). — Boletin de Sanidad Vegetal 12: 1-196.
Wemo, A. 2009. Lepidoptera-Atlas 2009. Verbreitungskarten Schmetterlinge (Lepidoptera) im
Saarland und Randgebieten. — www.delattinia.de/saar-lepi-online/index.htm [21 décembre
2010],
Wullaert, S. 2010. Coleophora conyzae (Lepidoptera: Coleophoridae), nieuw voor de Belgische
fauna. — Phegea 38(2): 68-70.
Phegea 39 (4) (01.XD.201 1): 159
SMITHSONIAN INSTITUTION LIBRARIES
II
lil
Ml
39
o
CD
8 01
642 44
34
Boekbespreking
LIKONA: Jaarboek 201 1 .
21 x 26 cm, 98 p., doorlopend in kleur geïllustreerd, Provinciaal Natuurcentrum Het Groene
Huis, Domein Bokrijk, B-3600 Genk, www.limburg.be/likona, paperback (D/201 1/5857/48).
Dit 20ste LIKONA jaarboek bevat 8 originele studies, waarvan er één volledig aan een insect
gewijd is: de beekschaatsenrijder ( Aquarius najas). Waar deze soort in 1978 nog in alle Vlaamse
provincies voorkwam beperkte de verspreiding zich in 1989 tot Antwerpen en Limburg. Momenteel
is de soort enkel nog uit Limburg bekend van een klein aantal populaties in de gemeenten Lommel,
Hamont-Achel, Neerpelt, Bocholt, Kinrooi en Dilsen-Stokkem.
In de vallei van de Abeek werden intensief ongewervelden geïnventariseerd uit de orden
spinnen, sprinkhanen en krekels, wantsen, vlinders, libellen, vliegen, kevers, mieren, wespen en
bijen. In het totaal werden sinds 2004 niet minder dan 40.700 dieren verzameld en dertig
deskundigen determineerden 2.040 soorten. Met nog wat bijkomende losse waarnemingen werden in
de Abeek 2.156 ongewervelde soorten vastgesteld.
Het jaarboek bevat verder nog artikels over zwammen, planten, vissen en vogels. Ook het
gebruikelijke literatuuroverzicht van artikels over de natuur in verschillende publicaties ontbreekt
niet; daarin worden 13 artikels over insecten vermeld. Een jaarverslag van elk van de zeven actieve
werkgroepen sluit dit jaarboek af. De belangrijkste activiteit van de Werkgroep Ongewervelden is
het inventariseren van insecten in natuurgebieden, zoals de Abeek, de Limburgse bosreservaten, De
Lieteberg te Zutendaal, de Akkerranden te Heers, de Sahara te Lommel enz.
Zoals gebruikelijk is dit jaarboek zeer keurig uitgegeven, prachtig geïllustreerd en biedt het vele
uren lees- en kijkplezier voor al wie in de natuur geïnteresseerd is.
Willy De Prins
Inhoud:
Baugnée, J.-Y.: Coleophora trigeminella (Lepidoptera: Coleophoridae) en
Belgique 156
Coutsis, J. G.: The male genitalia of N American Icaricia lupini and 7. acmon\
how they differ from each other and how they compare to those of the other
two members of the group, 7 neurona and 7 shasta (Lepidoptera:
Lycaenidae, Polyommatiti) 144
De Prins, W. & Steeman, C.: Interessante waarnemingen van Lepidoptera in
België in 2010 (Lepidoptera) 121
Sakenin, H., Samin, N., Imani, S. & Shojai, M.: A study on the Braconidae
(Hymenoptera) of Khorasan province and vicinity, Northeastem Iran 137
Troukens, W.: Een nieuwkomer voor de Belgische keverfauna: het Australisch
mierkevertje, Pamtillus carus (Coleoptera: Cleridae) 152
Boekbespreking 160
verantw. uitg.: W. De Prins, Dorpstraat 401B, B-3061 Leefdaal (Belgium) - Tel: +32-2-305.37.32
Phegea 39 (4) (01.Xn.201 1): 160
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11