^'f-^^M
iHapr JBook Olollecttott
"The search for truth even unto its innermost parts"
The Gift of
Mr. Bern Dibner
The National Women's Committee
of Brandeis University
j£^S'
Digitized by the Internet Archive
in 2010 with funding from
Boston Library Consortium IVIember Libraries
http://www.archive.org/details/philologushebraeOOIeus
PHILOLOGUS
HEBR^US,
CONTINENS
dUiLSTIONES HEBRAIGAS,
Qrca Vetus Teflamentum Hehraum
fere 'moveri folenty
A U C T O R E
J O H A N N E L E U S D E N,
Philofophiae Dodtore, &Lingu3e SandVse in Academia
Ultrajectin a ProfefTore Ordinario.
Editlo tertia , cai integer TraBatus defexcemis
& mdecim Vraceptis Mofaicis additur^
ULTRAJECTI,
Ex Officina OTT H 0 N I S de VKIES
Anno MDCXCUII-
JOHANNES Levsde:n^.
PHILO SOPHI^ DOCTOR :BT XmcVJE, SANC TMj IN AC ADBJVtlA
VXTRAJBGTTIsrA PROFBSSOU.
Excellentipmo * IRufirisJimo , Nohilifimoque
D O M I N O,
D. GODARTO
A D R I A N O
B A R O N I de R E E D E ,
Libero Toparch^ in Amerongen,
Ginckel , Elft , &c. Equiti Regii
Ordinis Daniae , qui ab Elephanto
nomen habet ; & ex Provincia Ul-
traJecStina nomine Equeftris Ordinis
ad Conventum Prsepotentium DD.
Ordinum Foederati Belgii Deputa-
to , atque Eorundem nomine ad Se-
reniflimos & Potentiffimos Hifpanig
& Danias Reges , & noviflime ad fe-
reniflimum Ele^torem Brandebur-
gicum Legato Extraordinario.
Am trigefimusagkiirannns, exquo
Tibi, Vir Excellentiflime , (publica
harum Unitarum Provinciarum ne-
gotia, apud Sereniflimum & Poten-
* 2 tiffi-
'">.
'D E D I C AT I 0.
tiffimum Daniae Regfem , tanquam Legato extra-
ordinario focliciter curanti) hunc Philologum He-
braeum prima vice inlcripfi: & cum ejus exemplaria
aliquandiu fuerint diftradla , eumque fecunda 6c
jam tertia vice, prelo fubjicere coaclus fuerim,
non pofTum non tertia hac vice eundem fub II-
luftrilfimo tuo Nomine in publicum emittere.
Nam , praeterquam quod pervetufta & pervul-
gata confuetudine confirmatum fit , ut libri fub
Magnorum & Illuftrium Virornm Nominibus in
publicum prodeant , Ipfisque dedicentur & in-
fcribantur , caufae multse dc praegnantes funtj
quae me ad hoc faciendum impulerunt • quas
omnes fi enarrare vellem , citius mihi aqua,
quam materia deeflet: verum, plerifque omif-
fis , tantummodo beneficia ab Excell^- Veft^-
in me , meofque collata , ne ingratus viderer,
in medium profero. Wxc , ut fronti hujus
operis Nomen Excell^- Veft^- praeponerem ,
me moverunt ^ quas , quot , & quanta eadem
fuerint , malim filentio praedicare , quam , ut
quondam de Augufto dicebat Suetonius , parce
ic jejune attingere : Quibus omnibus , etiamfi
ex aequo me refpondere pofle diffidam , in par-
te tamen gratiarum reponendum eft ;, non in-
gratum
T> E T> I C A ri O.
gratum efle conari. Itaque obnixe flagito , ut
Excella- Veft^- hunc meum qualemcunque la*
borem in grati animi tefleram recipere minime
dedignetur. Plura jam non addam , nifi quod
Dcum Ter Opt. Max. fupplex flagitem, ut
Excelb- Veft^- in bonum Reipublicas & Ecclc--
fiae annos felices & Neftorios largiatur, &fupra
illos Neftorios poft hanc vitam aeternos in fecu-
b feculorum. H^c meduUitus precor
Vejirs ExcetlentU
Dabaminmufeomeo DeVOtifllmUS
die 17 Martii.
A. cls Isc 1.XXXVI.
JOHANNES LeUSDEN,
^ ^ ALLO-
ALLOCLUUTIO
BENEVOLUM LECTOREM.
Abes hic tertia vice , benevole Le^ftor,
Philologum Hebrxum , in quo prasci-
puae quaeftiones generales Philologicae,
quae circa VetusTeftamentum Hebrae-
um, moveri foknt, pertraftantur. Voco
hunc librum ^Philologtm : quia erit
ficuti vivus Philologus , qui te inftar
Magiftri quacfliones Philologicas doce-
bit. Voco eundem Hebraum Philologum : quia tra(ftat
quaelliones Hebraicas , concernentes linguam Hebr^am ,
& VetusTeftamentum lingua Hebraei exaratum. Inhoc
Philologo Hebraso non allegavi longa teftimonia Rabbino-
rum vel aliorum Auftorum , ne librum auftoritatibus &
teftimoniis allegandis implcrem : nam curiofus lec^or po-
terit eadem de multis quaeftionibus legerc vcl in DifTerta-
tionibus Buxtorfii , vei in Thefauro Philologico Hottinge-
ri , ubi eadem fuse defcribuntur. Ordo quem hic obfer-
vo , eft arbitrarius. Primb ago de Appellationibus Veteris
Teftamenti ; dcinde de Divifionibus generalibus & fpecia-
libuS; poftea de Dbris Veteris Teftamenti in fpecie; ^^dn-
eeps de Literis & Vocalibus Veteris Teftamenti ; de ejus
lingui
ALLOQyuTio AD Benevolum L|ctorem.^
lingua , atquc ejurdem confervatione : denique de Malbr^,
de Nominibus Dei , &c. Ego in his omnibus libere nieam
fententiam propofui. Fortalse multa multis non placebunt:
nam acria funt Criticorum hujus aetatis ingenia , & Ari-
ftarchis ac Momis hoc faeculum abundat. Quod unus ap-
probat , alter idem improbat , & vice verfa. Sed ego au-
thoritatem & incorruptibilitatem S. Scripturae ubique cona-
tus fui fcrvare ; & fequutus fui in his plerifque quaeftioni-
bus fententiam plerorumque faniorum Philologorum Sc
Theologorum Reformatorum. Au(R:iorem & eraendatio-
rem hunc Philologum fecunda vice emifi : namdiesdiem
docet. Praemifi fmgulis DifTertationibus brevia Atguinen-
ta , ex quibus.Ledor primo intuitu videbit quid in tota
DifTertatione contineatur. Beinde in omnibus & finguHs
Diflertationibus nonnulla mutavi , & quaedam addidi. In
(pecie adjeci Diflcrtationi vigefimae quintae Additamentum
de Verficulis Veteris & NoviTeftamenti^&trigefimaE ter-
tiac de n^D ex Pfal. xx. 17. Denique poft' DilTertationem
trigefimam quartam , quae in prima editione erat ultima,
adjunxi adhuc tres alias Diftertationes de Verfione Pagni-
ni. Huic tertiac editioni adjicio (excenta & tredecim Vtx-
cepta Mofaica per modum Tradatus fpecialis , qui etiam
fecundae editioni poterit addi.
Vale , & laborihus meis fave.
**i INDEX
I N D E X
Dijfertationum ^ Refpondentium.
I. De AppelIationibus& TextuOriginaliVeterisTeft. r
Refp. Gmlthero Nellefieyn, Ultraj. h. t» Verbi Divini Miniftro
Ultrajecti 1652. 28. uipril,
II. DeDivifionibusgeneralibus VeterisT. & de Appelktionibus H-
brorum. 1 3'
Rfifp. lifaaco de la Fofifaine , Amftelo-Batav. Philof. & Medicinae
Doftore , dM\.A vvv cv dyioig. 8. A/ay.
III. De Divifione Verfuum & Capitum Veteris T. 22,
Relp. Zacharia Clifton, Amftelo-Bat. Philofophias Dodore,&
in Angha. V. D. Miniftro. 5. Junii,
IV. De Sedionibus minoribus , majoribus & maximis^ Pentateu-
chi. 3S
Relp. ThomaCoenen, Amftelo-Bat. Verbi Divini Miniftro olim
SMiRNiE, & jam in de Nieuwer-sluys. 22. ymii.
V. De Pentateucho, de 513. Praeceptis aftirmativis & negativis in
genere , & de Prophetis anterioribus. 43
Refp. Gmlfelmo van Lake , Medioburgo-Zeel. Viro Do(9:iffi-
mo, multorum librorum editione claro , & S. S.. Minifte.-
rii Candidato. 16. OBoh.'
VI. De Prophetis in genere, & de Prophetis pofterioribus in fpe-
cie. 5 5
Rclp. Cornelio Cufero , Ultraj. ajSSnemeo, & Verbi Divini Mi-
niftro in ScHEVENiNGEN prop HagamComitis, lo.OBob,.
VII. De Hagiographis , fars prior. 6S
Refp. Ludolpho vander Meer , Amftelo-Bat. Verbi Divini Mi-
niftro in Grootschermer. xq.Novemh^
VIII. De Hagiographis, /jm/Jo/mor. 82
Refp. Henrico van Rhenen , Ultraj. Verbi Divini Miniftro in^
Jutphaes. i<555. 20. ^p.
IX. DeLibrisApocryphis, de Libris nominatisinV*T.&deViris
Synagogae magnas» 95;
I N D E X.
Re/p. Herf?fa!ifioTFttz,iojEnch.u{3L-Wei{-¥nC. JatnCoIlegaVene""
rando, S.S. TheologiaeDodore&Profeubre, atqueV.D^
M. in Academia & Ecclefia Ultrajedina. 1 8. Maji,
X. De Literis Majufculis > Minufculis , Sufpenfis , laverfis & Irregu^
laribus VeterisT.
Refp. AbmhamoaDooreJlaar, Euchufa-Bat. Olim VerbiDiviDi
Minifti'oinWoRMER, et^Vi* vuv cv dyioig. 15. ^mii.
XI. DeLiterarumHebraicarum Antiquitate, ^^n-^mr. 125
Refp. NtcolaoHoboken, Ultrajed:. PhilofophiaE & Medicinae Do-
<5tore , atque i-n Acad. Har devicena olim Medicin^Profel^
fore. ot^flt vuv cv dytoK. 12. Novemb'.
XII. DeLiterarumHebraicarumAntiquitate, parspofierior. 15,^
Relp. Nicolao Haring , Ooftzano-Bat, Jam VerblDivinr Miniftro-
Ultrajecti. 1(^54. 19. -^^jpr.
XIIL DeGenuinaPundorumVocalium & Accentuum inV.Teft.
Antiquitate, ^arsprima. 145,
Refp. .^(?»r/w C/fl>j?7^c^^, Amftelo-Bat. Studiofuspracideobdormi-
'-' vit. z.Septemb^
XIV. De Genuina Pundorum Vocalium&Accentuum in V. T.
Antiquitate, farsfecunda. i^^
Refp. Pade Heylimk.^^ Mediob:-ZeeIand. Verbi Divini Miniftro m
Gryps-kerke. Jam obiit. 9 Septemb.
XV. DeGenuina Pundorum Vocalium & AccentuuniinV. Teft.,
Antiquitate, pars tertia-.- r6j
Refp. Petro Laccher , P. F. Zinzaea-Zeel. Verbi Divini Miniftrc^
M:edioburgi. lO.Septemb.
XVI. DeGenuinaPun^ioruraVocalium&Accentuumin V. Teft.
Antiqult2itc y pars (juarta (^ ultima.^ i8d'
Refp. Richardo Heldio , UltraJ. nuper Verbi Dfvini Miniftroin?
Heykqp, d?iici vuv cv «'>jfl/5, 11. Novemb.
XVII. De Linguae Hebraeai Origine & Antiquitate.. 194^
Refp. Petro Smytegelt , Thola-Zeeland.. VerbiDivini Miniftroi'
Medioburgi.. 2. Dccemb.
XVIII. De.Confufione Linguarum , /?(«rJj?nV; 204
Refp. Nic&laovander Sandt , Ultraj, OlimVerbiDiViniMiniftro'
m Meertensdyck,. fed nunc ia Triumphante Ecclefia de*
git» 6. J)&cemb^
I N D E X.
XIX. 'DeCon(\i(\oneL\r\gu2iTum» pars poJ}emr, 215
Rerp. Efaia Clemens , Mcdiob. - Zeel. Verbi Divini MiDiftro
RoTerodami , u7i\,a, vvv ev dyioic K555.28. Mmii.
XX. De Linguas Hebrasae poft confufionem Confervatione , &
ejufdemPropagatione. 227
R.erp. Mtchaele Mkhielz,on , Vliffinga-Zeel.S. S.TheologisDo-
dore, & SenatoreFLissiNGANO , aMxvvv cv dyioig. zi. Maji.
XXI. De Appellationibus , quibus lingm prima poft confufionem
fuit infignita. 237
R.efp. Johanne Bujfon , Mediob, - Zeel. Verbi Divini Miniftro
BROVERESHAVliE , al^ct pvv CV oiylofg. z6.Maji,
XXII. De Mafora, pars prima, 251
Refp. Hermanno vander Ha^en , Endov.-Brab. VerbiDiviniMi-
niftro in urbe qu^ Clundert vocatur. 2. Junii.
XXIH. DeMafora, parsfecmda, &'/?m/'rwrdeKeri&Ketib. 27*
R.efp. P<?rroTJWmo, Neomago-Gelro. Philofophije Dodore , &
VerbiDiviniMiniftro Roterodami. ij.Jumi.
XXIV. De Mafora , pars tertia , Scparspoferior de Keri & Ketib. 287
Refp. Davide Laccher, Mediob.-Zeel. S, Thcologis Dodore , &
Verbi Divini Miniftro in de Vrouwe-polder, oTiKa. vvv
c9 uyitic. 30. Junii.
XXV. De Mafora , pars quarta & ultima. 296
Refp. Guiljelmo Baxcamp , Roterod:-Bat. Verbi Divini Miniftro
in Klyn-ammers. i.Julii.
-. — . Additamentum,de Verficulis Veteris&NoviTeft, 304
Refp. Abrahamo Vechovio , Braeckel-Gelr, V. D. M. in Otterlant
& Bloklant. 1671, 'j.Junii.
XXVI. De Kabbala & Kabbaliftis. 309
Refp. AbrahamodeSadeler ., Arr\(kdo-h2X. Verbi Divini Miniftro
in de Beemster , etA\tf vvv cv dytoi^. 1655. 31. O^ob.
XXVIL DeNominibusHei Hebraicis, /Jm/jn»?^, ^16
Refp. HemicovanCamvenhoven, Ultraj. VerbiDiviniMiniftro
in BuNscHOTEN. 1656. %.Martii.
XXVIIT. DeNominibus Dei Wox^^xzi^-ipars fecunda, 8c prima de
vera ledione nominis Jehova. 33^
Refp. Liberto Ejfenio , A. F. Ultraj . Medicina? Doflore. ii.Marfii.
XXIX. DeNominibusDeiHebraicis, parstertia, Scfecundadevera.
le6tio-
I N D E X.
ledlone nominis Jehova. ^^j
R.erp. Johame SnoH^fio y Goeza-Zeel. Olim VerbiDivirtiMini-
ftro ARNEMuPiE , ied jam in coetu Glorificatoruoi vcrfatur,
15. Mmtiu
XXX. DeNominibusDeiHebraicis, ^ms qmnay & tertia de vera
ledione nominis Jehova. 555
Refp. Jacobo W^Uecam , Leka-Flandr. Verbi Divini Miniftro in
Flesdyck Jam obiit. i^.Afami.
XXXI. DeNominibusDeiHebraicis, /><irj ^»/»^<«. ^61
Refp. Gerardo aBlote^bfirch i Sylyad:-Brab, Vei-bi Divini Mini*
• ftro in OscH, d?J^ci vvv cv ecyion. 27. Afartii.
XXXII. De Nominibus Dei Hebraicis , pars fexta & uhima. 37^
Refp. Johanne Camp , Ultraj. S^ Minifterii Candidato , & Medi-
cinaE DocSore , <x>?iKct vuv cv dylan. lo. Map.
XXXIII. De integritate Textus Hebraici Veteris T. in genere, far$
prior. $81
Refp. Jacohejan^onio yl^zdkih'.-7.^t\. Olim Verbi Divini Minir
ftro in DoMBURCH, tf^flt ySi' oj' aj//W?. zi.Maji,
>■■■ Devocc^i^liO Pfal. 22. v. 17. in fpecie. "iy^^
Rcfp. Samnele Hatting , Batavo. J. U. D. ^Tinx. vuv cv Aytoi^.
1668. 2. Decemh.
XXXIV. DePentateuchisManufcriptis. 397
Refp. Joachimo Heidano , Thola-Zeel. Medicinas Dodore V. D.
M. in Brabantia. 1656. 11. Jmii.
XXXV. De Verfione Sandis Pagnini , pars prima. ' 405?
K^£{^. Henrico ab Heereveen, Ultrajedino V. D, M. inScHEL-
LiNKHOUT. 16jo.16.OH0b.
XXXVI. DeVerfioneSandisPagnini, /J^r/yfc^w^-^. 4^7
•' ■ Refp. Wynahdo a Doesburghy Ultrajedino, V. D.M. CoESiE.
i.Novemb.
XXXVII. De Verfione Sandis Pagmni, pars tertia. 425
Refp. ^ntonio Byn , Ultraje6tino , V. D. M. Nardeni. 9. Nov,
Specimen huius tertiae editionis defendit GuiljelmHs Verhoeven , S. F.
Yfulftad. 1685. 15- ^f^p-
Specimen alterum defendit fiemcm vm GaUn , Heerwaerda-Gd,
9. 1)ece?nb*
LOCA
LOCA S. SCRIPTUR^
Vmdicata^^ quodammodoiUuJlrata.
Genef.
Jof.
Cap,
Verf.
Pag.
Cap,
'Verf.
i»^^;
I.
I
110.578
X.
15
100
26
209. $81
Jud.
X.
5
207
VI.
rz
33»
25
2Z5
I. Sam.
XI,
I
20(5
X.
25
100
4
212
i.Reg.
7
209
IV.
32
100. 102
9
ibid.
XL
41
lor
XVIII.
2
351
XV.
51
ibid.
XLIX.
lO
386
s i.Reg,
Exod.
XVL
6
M5
III,
14
3^3
i.Chron.
VI.
5
35^
XXIX.
29
101
XXII.
»9
37<^
t i.Chron
XXIV.
7
100. 102
XXXIIL
\9
102
XXXII.
31
376
XXXIV.
14
133
XXXIII.
II
Numcr.
59
XXXV.
25
Efth,
102
X.
35
331
VIIL
9
219
XI.
1(5
104
X.
2
lOI
XII.
6
33^
Job.
8
59
VL
4
.37*
XXI.
5
53i
XXII.
25
ibid.
14
100
Pfal.
Deuter.
VIIL
6
37(5
yi-
4
IIO
XXIL
17
389.^^^^.
8
311
XXXVI
7
37(5
XVII.
18
141
LXXVL
2
242
XXXII.
5
21(5. 218 XCII.
2
3(59
8
45 XCVIL
7
376
Je^-
Loca S. Scrifturie ,
^c.
K.
Luc.
Cap.
rerf.
Pag.
-Cap.
Ferf.
P^^.
XIV.
14
369.
X.
t
2ic>
XIX.
18
246
XVIII.
ii
45
XXIX.
ir
lOI
X5CIV.
44
H
XXXIV.
16
ibid.
Joh.
JeiV
XIX
H
m
xy
Aaor.
X.
■ it
p2
VII.
T/l
ai8.
Ezech.
T XA.»
42
<J5
I.
24
' 37^
XI.
^7
97
Zeph;
XXI.
9
ib.
III.
9
225
40
2-59
Matth.
XXII.
2
ib.
V
t8
89.154
XXVI.
14.
ib.
VII.
M
104
Hebr;
XXI.
^5
370
VII.
3,
ajf
XXV
5
50
XI.
57
^i
E X I M I I O P E R I S,
^ D
STUDIOSUM LECTOREM
Commendatio.
riaVS ;(5t} ufjKpiXoya dmy/utctQ i^nffi@' o/|i/,
TtfVoTe ffoi «/e c/l[e/V7, p^ti^' avetyveo^etf ^lCh^,
Twf «wAci/ l^aCCimv -TriMtajj vi^ cv^a^ pocCC<>
AfXftifiS Tt <*t<j)«f '?' Mc«(pp«f M«(5p«»
* ♦ *
Id€m
Idem Latine
Bdltaquifancfa pandat myjieria HngU£,
Et monftret facilem per falebrofa viam ,
Omnuzque evolvat duhiofa anigmata voaum\
Hunc dabit ifte tibi , leBor amice , liber.
Rabbinos inter veteres novus hic tihi Rabbi ,
y ^rifcamque iUuftrans hic Mafora eft Maforam.
Ant. iEjvi ilius»
E P I G R A M M A,
^ Ad Clari[f. 1Do£fiffimumque VIRVM,
D.JOHANNEM LEUSDEN/
L.A.M. & Linguae Sandjc in Academii
Ultrajedina ProfefTorem ,
E D E N T E M
PHILOLOGVM SVVM- HEBRt^VM.
Erdocflum nunc edis opus , Patriumque Lycseum
Ingenio pergis concelebrare tuo.
Vix tuus eft Dias Jonas emiflus in auras.
Confeftim Hehraus gaudet adefte comes ,
Enarrans varios rirus & quicquid Apella
Diflerit arcani Thalmudicis foliis.
Abdita fubtili nimium quae MafTora Crifi ,
Et Rabbinorum quae fcholatradit, habes.
Hehrai Sermonis Amans\ qui nofcere ritus,
Quos habet aut caecus fingit Apella fibi,
Difcupit ; ille tuos femper , Vir do(R:e , labores
Perlegat , & Linguam & Te bene doftus amer.
Hafnijs Danorum, JOH. PETRI KUPIUS, r.D.M.in
Idib. Odobr . Bccleftk Rhenenji, ^p.t. Foederati Belgii ad
cId IdcLvi. Serenijf, Danii&Regem LegationiaSacns. ^
pVinai BWfl Tur
mn^i -nn^
'jnK Skitj^» ninSa 1:^x1 cji^^n «r'x
pnv
nDimKDur nSSnnn n3'Ty'a urnpn p^S '-?Tr^
nin ')p'n iSDn nx i3n nt:'» -?;>
= CDnDjrn 'pnpna
nD'?D
D^JipipD Dmp:iy
: :i:> jnn D^i<^3:n p
:DW Dtt^ nvniKD
rnnD« ^t< riwn :in
ifc<3 D-''^'! rpnpi •?&<
nstt^n ni< ^«in ind
:iN-) li^a nfr)D3i£'
vhp '•nbn nij< nn«
:^^anDD rai n^n*'
i3*i7D ni
^nnDT '?£3
: D^D nn:D
d^Vds^ Kin
HDDn napD
S33^, ^D
:nD;i3; 7Dd
nmbn b
irnn'?
onc^D ni^D
-^ :irnte
T37« '•ni^,
^tJ n7D Da
•'3i:f ni5i3
omn inD
^niDi^ "iD
opnsjb Nin
O^^DD^ H)n
>an ppn
^an «?D
r\m)m Hin
nn^n j^Vd
D^^2V ni7D
naVDi "^jn^^V nxtn nTirn dn •»mB^
HERMANNUS WlTZIUS.
SS. T. C.
***
(t4d Eundem,
nn nnn um pn >*'? "'d
nD nnD o^nn !?d d;i •]«
K*^pD Sd Di n^nn b
>:np: c^np n;:'> p-^j;
dV^j^ r\:r\r\ rn -r^Dn
DniD? i:^"(^pn jv^^a
^"'"lay S^ niD n^ "h^x^
D^^DnDn n« >ip3 pn nJ>
■ "•> ^''Dn:^ pnvn «^
*"> nj; ]ii7W7 iran '•d
D^-^n^ S;!7 mD n*<, nb^a j>iin
D^anD3 Dh "^ipn onp
■ npiDD.nifi^yD t^^fon nij
n73p ^t:' "110 nt^^in n&
nn "i^D ^D t^^ns» m^
:. nn niK^iiD nann '^d
■DniD7 D^^tt^^K rm i^^''
CORN. CUPERUS, UltraJ,
Fol. .»
PHILOLOGI HEBR^I
-D I S S :^Rr AT I O VKIMAy
D E
Appellationibus & Textu Originali
Veteris Teftamenti.
5. 1 . F&ntes apellathmm Feteris T»
eftfimerantur,
2. VetHS T. vocatm a Jttdds pri-
mo Sanduarium T>d.*yHdao-
rHmfiiferfiitio circa V. T, defiri-
bitnr.
3 . ZJt ^ MHhammedanorHm circa
AlcoranHm.
4. SecHndo Scripta ^ Libri San-
dlitatis ob tres rationes.
5. Tertio p''°? verfus. Anchor
difiinSHonis verfunmi pracipHe
JSTovi T. nominatnr.
6. TftHli P^.T. celebriores recenfin-
tnr.
7. V.T.qHartoapellatHr^'^^? Le-
6tura. Ratio ajfignatHr.
8. Oninto viginti quatuor , etji
plnres dentnr libri.
9. In:jHiritHr, qnare ^ qnomodo
Antiqni in VT. nHmiraverint
libros zi^.
10. QHarealiiii^.^. '
1 1 . Ouare denique alii 27, ?
1 2 . Schema triplicisfHppHtationii.
1 3 . Codex Hebram a Latinis voca-
tm Vetm Tefi, vel InfirHmen<-
tum. Rationes adduntHr,
14. P^tm T. hebraice ^ exparte
chaldaice efi aHthenticum.
1 5 . OHodconfirmatHr tnm ratione,
1 6. Tum etiam AHcloritatibHS.
17. PontificiorHm non efi eadem
fententia.
18. Ratio daturt qnare V. Tefi.
debnerit confiribi hebraice.
19 . Ergo Textw hebrans efi magme
anStoritatis.
20. NulUverfiones fnnt atithenti*
ca nifimaterialiter.
21. NecinfpecieVerfioLatina.
22. NecVerfioGraca.
23. NecChaldaica.
24. Nec Samaritana.
25. NecnovaBelgica-
26. Verfionesdebent corrigi exfott-
tibm.
I. De
DISSERTATIO I.
I. Tie K^pellatlonibus Veteris Tefiamenti.
S E C T I o I.
Etus Teftamentum a Jud^is ob dignitatem
& excellentiam variis& infignibus condeco-
raturtitulis , quorum aliqui defumuntur a
pra^fbntia&fanflitate materiaeij alii a dillin-
dioneverfuum, alii a ledione , alii denique
a numero librorum. De praecipuis & ufita-
tioribus pauca in medium proferemus.
II. Primm titulus, quo Vetus T. a Juda^is
infignitur, eft '^"PJ^^J^ SanBmrmm fweSafi'-
Sifim Dei ' uti aflerit Galatinus de Arcanis Cathol. Veritatis lib. i . cap.
1. Quare Tudsei VetusT. vocarunt Sandluarium? Refi. Ob fanditatem
materige. Nam eo titulo voluerunt indigitare magnam revercntiam
& debitum honorem Vetei'i T. efle adhibendum. Sicuti enim tem-
poribus Veteris T. non nifi ^cratis , & fecundiim legem ceremonialem
purificatis patebat adytus ad facrarium, ita judicarunt nullis licitum
efleS.ScripturampervoIverej nifi bene paratis , & fummo quafi ti-
more ac maxima devotione indutis. Hinc decreverunt & manda-
runt , nealiquis Iec1:ionem S- Scripturas aggrederetur , nifi haberet
animum ab omni faftu ac fuperbia vacuum , & nifi preces devotas
ad Deum antea^fFudiffet. Etiam interdixerunt , ne aliquis illotis ma-
nibus facrum Codicem contre<aaret ; praecipue poftquam alvum
exoneraffet , vel urinam reddidiffet. Prasterea in fignum reverenti^ ,
amoris&honorisfacrumCodicem, prascipue manufcriptum , cre-
brisofculis, quoties clauditur vel aperitur , excipiunt. Non audent
Codicemfacrumlibrisprofanisfupponere, fed idem fempcr fuperio-
rem locum , etiam fecundum confuetudinem Judsorum , dcbet occu-
pare; imofitotumVetusTeft.unicoconftet volumine , ita femper
menfiEimponidebet, ut Pcntateuchus fit fuperior ipfis Prophctis &
Hagiographis. Adhuc majoris reverentiae teftands; ergo non audent
federc in eodcm fcamno , in quo tam pretiofa Veteris T. cimelia j>
cent. Admodum etiam cavent , ne facri Codices c maoibus cadant :
fi^cnim forte fortuna e manibus in tcrram caderent , jejunium omni-
bus, quihunccafumviderunt, indiceHdum effet ; & metuendum,
nc
^e Apfellattonibus Veteris Teftamenti. '^
ne totus temrum orbis in priftinum chaos redigeretur. Vide de hoe
titulo uberius diflerentem Hottingerum in Thef. PhiloLpag, 95.
III. Non diffimili honorc & reverentia Muhammedmi fuum Alhp^
r^w^wprofequuntur. Si enim particulam aliquam in terra jacentem
inveniant, eandemtollunt, &f2Epiffimedeofculantur. Nampiacu-
lare nefas efleputant , fchcdam , cui nomen Dei vel Muhammedii in-
fcriptumeftj pedibusconculcare. Praeterea Muhammedani nonau-
dent Chriftianis aut Gentilibus ipfum Alkoranum vel ejus tantum
particulam vendere cx metu , ne immundis manibusabillis, utpote
profanis hominibus , tradtaretur ; imo difficulter permittunt Chri-
ftianis , Judaeis , aliifque , ut eundem attingant. Si aliquis Alkorano
ex improvifo infideat, grande putant efle nefas; imo Chriftianis &
Judaeis aliquando effet capitale. Etiam ipfi Muhammedani vel ex-
tremisdigitisAlkoranumattingerenonaudent, nifi bene Ioti& pur-
gati fuerint : & propterea ne ex imprudentia peccarent , corio Al-
korani exteriori majufculis litcris infcribere folent haec verba , T>>^
^n£3D?K ^^VK riDD'' Ne tangat , niji mundus. Pudore fufFundi
debent multi Chriftiani, qui facram Scripturam velparvi asftimant,
velfuggillant, autfannis excipiunt, quafi contineret multa inutilia,
futilia, & generi humano non conducibilia aut neceffaria. Tales hac
in partemuJto deteriores funt ipfis recutitis Judaeis & Turcis.
IV. Secmdm titulus, quo Vetus Teft. a Judasis nominatur, efl
«s^lp^ '^r?? ScriptafanElitatisyVd '^'llpL? '"^^p. LihrifanSlitatisiimitinxih^is,
lic^t nefcientibus , in hac appellatione Apoftolum ini.adTl^^.cap. 5.
V. i^.ubivocavitfcripta Veteris Foederis tw h^ ya.fji.y,dLta. facras li"
teras , & ad Rom. cap.i. v. 2. y^tctcpaig ctyia? ScripturasfanUas. Hi tituJi
Hebraicinon minorijureCodiciHebraeoconveniunt, quamantece-
dens; praecipue propter tres rationes , quarum prima poteft dcfumi
ab Audoribus: nam facer Codex eft confcriptusab Aud:oribusfan-
<5lis,hoceft, Prophetis, aliisqusVirispropheticoSpiritududis. Se~
cunda ratio defumitur a materia : quia pr^cepta & oracula divina Ve-
teris Teft. funt omniafanda. Tertia & ultima appellationis caufa de-
promitur ab ipfa lingua : quia lingua fanda , hoc eft , Hebraea Codex
Hebrasus cxaratus eft. NuIIa enim linguainter omneslinguastotius
terrarum orbis titulo fanditatis gaudet quam lingua Hebrasa , con-
fentientibusnontantumJudsisfcdctiamChriftianis, Et nullus tam
perfriaaB frontis aut proefradae mentis fuit , qui hanc honoris & di-
A 2 gni-
4 DISSERTATIO I.
gnltatis kureolam & praerogativam huic linguae aufus fuit detrahers
8c denegare.
V. TertiHi titulus Veteris Teft. in Scriptis Rabbinorum ufitatus &
tritus,efl: p''°? Pmfa^, Vtrfm. Hasc vox proprie fignificat verfumBi-
blicum , {q6. per Synechdochen etiam totum Textum Biblicum Ve-
terisTeft. Hinc p''^? ^'^- eft talis , qui eft expeditus & verfatus in
Textu Biblico , 6: qui prompte novit Textu Biblico uti in loquendo
vel in fcribendo. EIiasinTisbiR.ad. ^ilp, explicaturus quid lit '^lp.
Bihlkm, exercimm inBiblm aiteumelTep^^? '^rL Domimm PafMkyh.oc
eft, vcrfatum&exercitatuminBibliis. VetusT. vocatur p''°? p^er-
fm, velquiaaprimaoriginem verfus fuitdiftindum; vel quia libri
manufcripti, fcilicetPentateuchi&libriEftherae, ajudsis commu-
niter fcribi folent tanquam unus verfus abfque ulladiftindionecapi-
tum & verfuum. Talem Pentateuchum MS. & ejufrnodi duosvel
tres 'ibros Eftherae in membrana nitide defcriptos pollideo. Etiamfi
libri manufcripti deftituantur diftindione verfuum , inde tamen ne-
molegitimaconfequentiaprobabitdiftinftionem verfuum Hebraico-
rum , qui per accentum Silluk vel per geminata pundas Soph-pafuk
diftingui folent, effeinventumhumanum. Nam infra diflertatione
tertia fuse probabimus diftin(3:ionem verfuum elfe Tcxtui facro ad-
ditam vel ab ipfis facris Scriptoribus vel ad minimum a Propheta
Ezra.
Aliter fentimus de Verfibus Novi Teflamenti : nam illi demum
fuperiori feculo funt inventi,^ & Textui Graeco additi^ uti apparet
ex omnibus Novis Teftamentis Graecis ante annum 1550. editisj
qu32 omnia deftituuntur diflindlione veriiculorum.
Hinc qmrimr : Quis primus diftinxit Novum Teftaraentum Gras-
cum in hodiernos verficulos ?
Hefp. Hoc primus omniumfccitRobertus Stephanus, Parifienfis
Typographus, Henrici Stephaniparens>equitansper Galliam , fcilicet
Lutetia Lugdunum. Hoc teftatur ipfe filius Hcnricus in praefeione
Concordantiarum Gra^carum Novi T. Vide totum illum locum,
ex Concordantiis verbotenus allegatum, in Philologo GraEco pag,
20. Et pagina i6<^. probatur, quod NovumT.Graecumprima vi-
ce cum diftindione verficulorum a RobertoStcphanofitedkumPa-
rifiisannoi55r.
VI. Hi tituli antecedcntcs non funt vulgares^ nec hiscommuni-
ter
T>e ly^ppellathnibus Veteris Teftamenti. ^
ter Vetus Teft. denomihatur j ideoque fere in defuetudincm abie-
rurit: feddanturduoaliitituli caetferismultocelebriores, qui&ipfis
pueris&plebijudaicae funt notiffimi: fcilicet ^*?B9 LeBftra Sc ^'^PA
n^3*iKi j^iginti qmtmr. Prior titulus ob brevitatem crebro a Judasis
ufurpatur, fofierior aliquando fronti Bibliorum praefigitur.
VII. ^^r/?zj igiturtitulus, quo VetusTeft. a Judaeiscommuni-
ternominatur, eft ♦'^P? LeBnra, defcendens a Radice fc^^p 'vocavit,
legtt, SicaitEIiasinTisbi, Radice i<np. t='-?Jf4'r''?'? ^«IR "''^'^-
Knj303 vihp xr\Sw D-ix ^"^^: ^STf-^-y^^ ^i^^-iK) Rabbini noflri vocant
mmes libros viginti qxjatuor (h. e. Vetus T. ) KlpD leBuram : —
In dternHm dividat homo annosfuos in tresfartes, ^ tertiampartem impen-
dat Bibliis. Unde, quaefo, hanc vocem dcfumpferunt ? Ex capitis 8. ver-
ficulo 9. Nehemiae , ubi Propheta ait ^"^f^l ''^'?!^- c^ dabant mtelligen-
tiam per Scripturam , five per leduram. Nehemias vocat S. Scripturam
^■^f!^ leBftram , ut omnes homines officii admonerentur , & ad ledio-
nem S. ScripturaE pellicerentur. Judxorum praxis fcmper demon-
ftravit illam Nehemiae denominationem fibi cordi effe : nam non
tantum publicediebus^<?//<m/ k&iiones Sabbathinas Pentateuchi lege-
runt , fed etiam diebus Lurne & yovis particulam ejufdem repetierunt,
& adhuc hodie repetunt. Haec confuetudo legendi S. Scripturam
non nifi vi & tyrannide [udaeis adempta fuit : attamen fempcr,
quando potuerunt, S. Scripturam publice legerunt. Etiam ledio S.
ScriprurjB privata ipfis fcmper tanquam fumme neceflaria fuit com-
mendata; imo , cx lege Rabbinorum, fingulis Ifraelitis injun<5lum
fuit propria manu totum Pentateuchum exfcribere : tum ut ille al-
tiores radices mcnti infigcret; tum etiam ut ex illa exfcriptione ne-
cciTitatem ledionis reftius intelligcrent. Hinc Judxi , ad necellitatem
lediionis magis demonftrandam , ab incunte aetate filios fuos ad Ied:u-
ram facri Codicis ablegarunt. Vide hoc mandatum in Tradatu Mif-
nico, ^mecdito, vocSito P(rk,e ^bhothca^.'). ^"^^JP- ^l'^ ^'r.1~i^
Filius qtiinque annornm ad Scripturam , fcilicet aptus eft , vel adhibetur .
Ibidem filius decem annorum ablegatur ad Mifchnam ; tredecim an-
norum ad prcEcepta Jcgis obfervanda ; quindecim annorum ad Gema-
ram ; & oclodecim deniqueannorum adnuptias. Vide Lex. Talm.
Buxtorfii in Radice ^X^p'
VIII. Ouintus titulus Vetcris T. in Scriptis Rabbinorum fatis cele-
bris, eftn;o^Ni ona?^ r/^/»//^»^r//or.HictitulusfEpenumer6pra;fi-
A 3 gitur
6 D I S S E R T A T I O I.
gitur frontiBibliorumHebraicorum, tumimpreflbrum, tumetiara
rhanufcriptoriim ; & originem derumpfit a numero iibrorum , qui
inVeteri Teft. continentur. Vide hunc titulum praefixum Bibliis
Hebrseis JanlTonianis in odavo , impreffis anno 162^^. ubi fic legitur
D^jrc^.sn w^'2: n^^in ^m)n nmn Dm rij^nni^i Dn^j;
■ CHinDI ^"'Jnnt^t Figmnquatpwr, fcilicet libri VeterisT.y?;»/^^^
quinque quinu legis , lioc t£t , Pentateuchus , Proj}het<e anteriores ^
pofieriores.) acHagiographa.
De hoc titulo qmritur : Quare Rabbini vocant Codicem Hebraeum
Viginti qmtuor, cum in univerfum in Veteri T. in veniantur libri m-
ginta novem\
Refpmdeo. R.abbini quofdam libros parvos , quofdam duplices ,
quofdam ab eodera Audore compofitos ita conjunxerunt , utinde
emanaveritnumerus Viginti quatuor.
IX. Libri Ganonici VeterisT. nonfemper,refpe6i;unumeri, hoc
titulofueruntinfigniti; fedaliquandohicnumerusfuitaudus, non-
nunquam etiam diminutus. In univerfum triplici numerorum varie-
tatelibri Canonici Veteris Faederis fuerunt fupputati. Antiquiores
Rabbini tantum w^/>2/?i5/^ojIibrosnumerarunt , utiteflatur Jofephus
contra Appionemlib. i. EtiamPatribushicnumerusfuitnotiffimus,
Eufebius ejus facit mentionem Hift. Eccl. Iib.6. cap. 18. Nonefiigno-
randum viginti&duos^ libros inCanone VeterisTefiamenti.
Hinc quaritur : Quare antiqui Rabbini praecise viginti duos librosin
VeteriT.numerarunt, &nonplures, velpauciores?
Re/pondeo. Ut fubvenirent imbecillitati memoris. Antiqui Hebr^i
refpexerunt ad Alphabetum Hebraicum , in quo funt viginti duae lite-
rae, quibusomnia,qu$fcribidiciquepoffiint,continentur. Quem-
admodumnumerus literarum facilc rctinetur , fic etiamnumerus ii-
brorum facile memoriae adhxret. Atque eum in finem aiilibet litera^
affignarunt librum , i^ denotabat Genefin , 2 Exodum , ^ Leviticumy "t
Numjrorum VihYMm ^ T^jDeuteronomium, &ficdeinceps.
X. AliiJudsEorumDodores^fcilicctreeentiores, qualesfunt Abcn
Ezra , Salomo Jarchi & David Kimchi , qui circa undecimum fere fe-
culum vixerunt, & plerique alii Rabbini viginti quatuorVibros Cano-
nicos , Hcbraico idioraate cxaratos , fupputarunt , fejungendo Ruth
a libro Judicum , (y Threnos a Jercmia.
l^mc quteritm : Ob quam caufam rcccntiores Judaei numemm h'*
brorum
2)f /Ippellattonibus Veterh Teflamenti. y
brorum Veteris T. auxerunt? Etad quidrefpexeruntinhacrupputa-
tione?
Rejpondeo. Itidem ad numerum literarum Hebraicarum & ad triplex
Jod Hebraicum refpexerunt. Solcbant enim antiqui Rabbini nomen
Hebraicum quadriliterum Jehova triplicata litera Jod compendiose
talimodo (,',) indicare. HocteftaturGalatinus Lib. z. Cap. lo. Etiam
ipfe in libro Manufcripto Maimonidis, quem poffideo , confcripto ante
ducentosannosinnitidamembrana, tale triplex Jod faspiffimeinveni.
Hinc quaritur : Quare olim Judaei nomen Jehova tali triplicata lite-
rajoddenotarunt?
Rejpondeo. Galatinus vult hoc fadlum efl*eut Tr/WV^/^^myfterium
denotaretur. Verum poftea , forte in odium Chriftianorum , Trinita-
tem defendentium , unum Jod eft ademptum; &taIimodo nomen
Jehova (':) fubfcriptis duabus vocalibus , paffiim in Paraphrafibus
Chaldakis dekn^tum invenitur.
NonnuIIi Graecorum etiam amplexi funt hunc numerum , utpote
aptiffime refpondentem numero viginti quatuor literarum Grseca-
rum. Hos fequuti funt plerique Dodores Latini , tam prifci quam
recentiores, qui non refpexeruntadvigintiquatuorliteras Alphabeti
GrsEci , fed ad myfticum illum numerum viginti quatuor Semomm ,
qui in Apocalypfi introducuntur adorantes Agnum aperientem li-
brum, fcptem figillis obfignatum , Apocal. 4. v. 4.
XL Denique nonnulli Judaeorum vigintifeftcm libros in Veteri T.
numerarunt. Vide de hoc ultimo numero & de duobusprsEcedentibus
Sixtum Senenf.Biblioth.Sanc.lib. i.pag. 2.
Hinc (juarimr : Quae caufa illos Judasos movit , ob quam in tantum
huncnumerum librorum auxerunt ?
i?^,^W^«. Hosmoverunt vigintifeptem diverfi charaderes Hebrai-
ci , refultantes tum ex vigintiduabus literis fimplicibus , tum etiam cx
quinquc finalibus five duplicibus. Suntenim in Alphabcto Hebraico
quinqueliteras geminats five biformes , quas in fine vocum aliter fcri-
bunturquaminprincipio&medio; fcilicet V^JDD j quas unica vo-
ce, mcmoriascaufa, Camnephatz,YOC3intur. Hisquinquecharaderi-
^busduplicibus refpondentquinquelibri VeterisTeft. duplices; vidc-
licet diio libri Samuelis,dno Regum,duo Chronicorum,duo Ez,rce((c[lAi'
her Ez.ne & libcr AV^fw^/Wjqui communiter fecundus Jibcr Ezra? nomi-
natur) & d,uo libri j^^m;^ , nempe ejus Prophetia & Lamentationes.
Sed
S DISSERTATIOI.
Sedpariim refert, quantus librorum numerus conftltuatur, modo
omneslibrlCanonid retineantur, & nulli alieni addantur. De his
titulis, & de paucis aliis vide diirerentem CI. Hottingerum in Thef.
Phll. Lib. I . Cap. 2. Sed, 3.
XII. Tn hocfchemate exhibetur triplex modus fupputandi libros
Vcteris T.
VrlmHS modm.
I J^ Genejis.
z 3 Exodus»
5 il Leviticm.
4 1 Kfumeror.
5 n Demeron,
6 1 Jof.
7 I Jtid. ^ Rmh.
8 n Samuel.
9 ID Regum.
10 "^ Jefaias.
II D Jer.^Thren.
12 7 Ez.echiel.
1$ D iz. Proph.minor.
14 3 PJalmi.
15 D Proverb.
16 ); Job.
17 £) Daniel.
18 ^ Efra-iNehem.
19 p Chronic,
22 f^ Cantic,
Secundm modus.
3
il
1
n
1
1
n
0 "»
1 "i
2, 1
5?
4 y
5 D
D
V
P
25 ::;
24 n
7
8
9
20
21
22
Gen.
Exod.
Levit.
Num.
Deut.
Jof.
Jud,
Sam.
Reg.
J'f
Jer.
Ez,ech.
11. Proph.min,
Pfalt.
Prov,
Job.
JDan.
EfrA , Neh.
Chron,
Efih,
Ruth.
Ecclef,
Cant.
Threni,
Teriimmodm*
9
20
21
22
3
:i
n
n
n
D
D
D
^3 Y
24
2(5 t£7
^7 D
Gen,
Exod.
Lev.
Num,
Deut^
Jof-
Jud,
Ruth,
i.Sam,
z.Sam.
i.Reg,
2. Reg,
I. Chron.
z.Chron,
Efa,
Nehem.
Efih.
Job,
'Pfalt.
Prov.
Ecclef.
Cant.
Jer.cumThrm.
Ezaech.
Dan.
12 . Proph, min.
XIII. Latlnl Codicem Hebraeum vocant Fms TefiammHm, imf*
- ■ - ■ — ■ tantes
^e ApfellattontbusVeterisXeflamentt, i^
lantes Apoftolum in 2. adCor. 3. 14. ubi 7' Tr^eAeuet? ^bmn Vcuyu
Tefiamemi mGminit,
Qmrimr: QusirGSactrCodexyocsitmTefiamefttum^.
Refiondeo : Tum quiafiicuti in Teflamcnto mens & fcripturate-
Hatoris , ita in hoc Codice voluntas Dei continetur ; tum ctiam quia
ibi defcribuntur pada & con venta inter Dcum & homines.
NonnullietiamS. Codicem vocant /»/?r/^«if«»^«;» ; quia eft inftru-
mentum , per qjuod difcimus voluntatem Dei , & quo mediante , tan-
quaminftrumento, hasrcdes aeternae vitas conftituimur. . , , .,
Qmritur'. Quare Vetus T. ^ppellatur Teftamentum five Infti'U-
jSRViXMm Vetu4\ :;,
Rejpondeo i. Ratione temporis : nam cftprius Novo. 2. BLatipl
ne linguae : conftat enim veteri lingua , fcil. Hebraea. 3 . R,ationc
teftium, videlicetProphetarum, &c. Plurahicnon addo de Hocti-
tulo: quiainPhiloIogoGraecoDiflert, i. occafione Appellationum
KoviT. exprofbflbdecoegi. gummodsl.
I L T>e Textu Ortgtnali Veteris T, i . '« ?- u\
■ ■■■ ■•■ ■ ■■ ' ■., . -" . -'.r^
XIV. Quemadmodum in Novo Teftarhento Textus GrMut , ita vn
Veteri Textus//'f^r<«;^eftprimigenius&authenticus , exccptis paucis
capitibusDanielis & Ezrae ac verfu undecimo capitis decimi Jcre-
miae, quge.Chaldaicecxaratafunt ; cujus diverfitatis caufam videin-
frtDifert. vni.
XV. Ipfafanaratiohancaffertionem fufficienter confirmat : nam
ilUTextus, fcil. HebrgeusinVeteri&GraecusinNovoTeftamento,
funt fcripti ab Audoribus infallibilibus , fcilicet a Prophetis, ab Euan-
geliftis, &abaliisVirisfanftis , quiinfallibiliter a Spiritu Sando ita
(dire6ti fuere , ut in fcribendo errare nonpotuerint : utiaffcritur 2.
Petr. 1.21. Nbn enim voluntate hominii allata efi aliquanddprophetia i Jed
nSpirituSanBoaBiJocutifiintfanBiDeihomines.Sc 2. zdiTimot.i. 16,
crctffa 5/pa$« ^io7tviug-(^ omnisfiripturadivinitus infpirata efl.
^ XVI. Ecclefia primitivaidem ctiamcredidit&affirmavit. Infpi-
ciantur Eufebius praepar. Euang. 8. 2. Hiftoriae Ecclef. 3. 10. Origines
apudHieron.inJef (J. Hilarius Vfal. ii^. adliteram Lamed , aliique.
Hieronymm inEpiftoIa ad Vitalem ait fe adHebraicam veritatem tanquam
^d arcem confugere; Similiter in Epiftola ad Suniam& FretcUamin-
B quit:
ke^ --^D I S S E ^ T W^'l O I.
quife ^ S^f- ifiJSfd-v&Ttflamento , fi quando apud Latinos qmflio. exeritHr,
reCHrrimm adfontem Graci fermonis , quo Novum Inflrumentumfcri^
tum efl '. ita in Vetcri Teflamento^ flqmndointer Gr<scos Latinofquedi-
'verjittuefl , adHebraicamrecurrimus ventatem. Et in caput v 1 1 1.
Zachsris -: 'Cogimur ad HehrfeosrecMrrere , &fiientia veritatem defonte
magis auamde rivulps quarere.
XJVII. SupGriori prscipue (eculo , cum nonnulli ex Euangelicis
Thtologis ad ipfos fontes , prasteritis vcrfionibus , recurrerent , muki
cx Pontificiis dicam ipfis fontibus fcripferunt, accufaveruntque Ju-
daeos, quafi ex -odio Ghriftianorum ipfosTextusoriginarioscorru-
pilfent : uti funt Jacohus de Vakntia Prasfat. in V^At.Lindanus de opti-
mo igenere interpi-etandi cap. ii. heo Caffrim in Apologetico , Gordo-
ms HmtUus Controv. tomo i . controv. i . c. 8. aliique quamplurimi.
Sed his fefe oppofuerunt alii Dodores Romanenfes cordatiores, ut
Johannes Ifaac, olim Profelfor Linguse Hebraeae apud Colonienfes ce-
leberrimus , qui peculiari hbro Lindanum refutavit ? & ^rias Monta-
ms Praefat. in Biblia Interlin. Etiam Galatinus , difputaturus contra
Judsos, in ^Praefatione &; Indice libri de uircanis CathoUca Veritatis ,
exprefle ait , fe Textus facrs Scripturae juxta Hehraicam veritatem efle
corre(5lurum& expofiturum; additque rationem : Ouia Chrifiiana
veritas longeferfeEiiusapud Hehrdos , quam in nofirafive Latinafive Gra^
ea editione fulget^ \Nid.t "^Xxxt^ fimiles Audoresin Antib. Bibl. Ama*
maeL.i. Cii. - ^
XVIII. Ouaritur. Quare VetusTeftamentum fuitexaratumJin*
gUa'Hebra£ai('&NovumIinguaGraca? .■ ' ■ " . .'
Refiondeo. i. De lingua Novi Teftamenti Jam non differenius i
tum quia de ea ex profeffo cgimus in Philologo Graeco Differtatione
fecunda ; tum etiam quia hic tantum qusftiones praecipue Hebral*
cas tradlamus.' 2. Vetus Teftamcntum primitus fuit confcriptum
lingua Hebraica, quia fuit exaratum in giatiamlfraelitarumiingui
Hebraea utentium : fic aitPfalraifta Pfal. 147. 19. 20. Ouiannunciat
verhafua Jacoho '.flatutafua^ ^judiciafua Ifraeli. Nonfecitfic ulligentiy
^judicia ejm Hon cognofcunt. Qiiod lingua Hebrsa ufque ad confufio-
nemlinguarumfolafuerit inmundo , apparetex Gen^ii.i.Totaterra
erat lahii unim fjy verhorum eorundem ; & deinceps etiam eadem fuitufi*
tata& vernaculainter Ifraelitas temporibus Mofis, Abrahami, Sau-
lis, Davidis, Salomonis , aliorumque Regum Ifraelis ufque ad capti>
vita-
2)^ Textu Originali Veteris TP 14
vitatem Babyionkam : quod probatur tuih^^x nofnmibus pt-oprtis
perfonaruni & locbrum , quae omnia funt Hebr^ica ; tum etiam ex
petitione miniftrorum Regis Hiskias , dicentium 2 Reg. 18. 26. Allo-
qHerefervostmsArnmke, hoccft , Chaldaice, qmanosmtelligimpu\nec[He
alloqmtor nosyudaiceM-^' Hcbraice ,audtentefofdo hoc-,qm efifafer mu-
Ytan. Ergo hoc tempore populi vernaculaLinguafuitJudaica, hoc
eft, Hd)raica. Vide hoc pluribus infra confirmatum Differtationc
vigefima.
XIX. Hinc />r/>wa concludimus : Ergo major fides his originali-
bus archetypis jure adhibetur, quam omnibus aharum linguarum
verfionibus, interpretatipnibus & explicatipnibus , Textus Origi-
nales.nonnunquam in perverfum & alienum ferifutn defoixjuentir
bus. R.atio eft manifcfta : natn omnes alrgeverfioties, interpretkipi^
n€s & explicationes funt tranflatas & compofitae abhomihibuscrror!
obnobdisj qui & potuerunt hallucinari, & faspiflime etiam halluci-
XX. Secundo concludimus: ErgobtraniniilI#vei-fibnes,'1it^J^-
tiquiffim^, & a- nonnullis Ecckfiis approbat^, poffiint effe regula
vitae & mbriim infallibilis. Tn genere verfionespbfluntquidem quo*.
dammodo vocari authentrcas materialiter, quatenus cum ipfis fonti-
&u^'8riginariis conveniunt : fed ipfi Textus originales funt authen-
ticimaterialiter&formaliter, hoceft, materiaeft autherttica, etiam
forma , hoc eft , ipfas voces , phraf^s & modus loquendii. Et ut verbis
Gretzeridefenf. Bellarm. pag. 520. utar : Etres ^ verbm a Spiritfifan^o
^/ff^/^^y»;^?; quodintraftftationibus'noncontingit. _ .y .L-...j-i
XXI. In fpecie non eft authentica verjio Latina Pohtificibruriiv
(qu3E unica voce Fklgata vocatur) licet in Concilio Tridentino fit ca-^
nonizata. Nam , praeterquam quod nulla ecclefia poffit textum noh
authenticum facere authenticum, eumquc tanquam divinum & in-
fallibilem canonizare,, etjam eotemporeadhucmultis fcatebat vitiis ,
& adhiic fcatet. Si^^tUs V. inniimeravitia correxit, &biennippoft
Clemens VIII. vitianonnulla, relic^taaSixto V. emendavit. Ifido-
rus Clarius o6to vitiorum millia in fua vulgata editione fecundum
Textum originalemreftituit. Sed adhuc fcatet vitiis & folcEcifinis.
Exemplumurtuni inftar pmniam occufritGen. 5. 15 ubihabetur
Ipfacont^et, cumiti Texi.ti'dnginali 'habeatur l?'^':"*^^^^^ ^Pfi^^ ^^h
Chi-iftiir;- '^ifipfMX^mtncontemi- VideciEtera fufius inPliiloIogb-
"■• B 2 Mixto
iz D I S S E R T A T I O I.
Mixto Differt. I. 'Honebfat, fi quis regerat , Verfionem Latinam'
efTe valde antiquam. Nam Textus Hebraeuseftantiquior; & non
tantum omnes verfiones , fed etiam omnia fcripta humana antiqui-
tate fua longe fuperat» Deinde antiquitas per fe non potell: ullam edi-
tionem, perfenonauthenticam,facereautnenticam.
XXII. Nec titulus authentiae , competit Verfioni G^r^c^^^quae vulgo
Lxx. Interpretum appellatur. Nam proeterquam quod non habeat
audorem infallibilem , etiam in multis non convenit cum Textu
Hebraso originali. Exemplo fint verba Jonae ca^, 5 . verfu 4. Et clama-
W(frd(xlt]oms ^^.fi^^^l]'^] ^^' d'^?-;^ ^i;? Adhuc Quadragin-
TA MEs, ET NiNEVE suBVERTETUR : ubi verfio illa famofiffima
h^hetirttf^g^l^sqctfadhuctresdies, &c. Abfurdiergofunt,qui jii-
dicant Textum Hebraeum ex verfione illa Graeca effe corrigendum ,
vel hanc illi effe praeferendam. Audoritas , quae verfioni Grxcae
conciliata eft , innititur fabulis confifitis de Lxx. cellulis , & de fijmmo
confenfu Interpretum. Vide totam hiftoriam Verfionis Graecaeia
Philologo Mixto Diftert. 2.3.4.
XXIII. Etiam FerfiomChaldaic£ , unica voce ,7*^?'^^;;; vocatae , ea
praerogativa authentiae non competit. Rationes , fupra allatae , mili-
tantes contraverfiones omnes, etiam militant contra hanc. Inmul-
tis non tam eft verfio quam paraphrafis. Aliquando in nonniillis
libris pro decem vocibus Hebraicis voces Chaldaicae viginti , triginta ,
vel etiam plures fubftituuntui-. Non tamen Verfio Chaldaica efi
contemnenda , fed magnum praeftat ufum : tum in textibus diffici-
lioribus explicandis; (nam ubi Judsei bene, ibi nemomelius) tum
etiam in refutandis Judaeis. Nam Judaeifere Paraphrafes Chaldaicas
pro Scriptis Authenticis recipiunt, neque casfererejiciunt, nififub
prjEtextu corruptionis in hoc vel illolocoadmiffae. Extribusenim^
Scriptis Jud;Ei refutari poffunt, fcilicet ex Vetcri Teftamento, ex
ParaphrafibusChaldaicis, &exTaImude. Caetera, videlicct a-u6to-
res, antiquitatem & alia, quae de Targumimdicipoterunt, vidc in
Philologo MixtoDiffert. 5.6.7.
XXIV. De throno authentiae etiam detrudendus efi Textus Sama-
Yitanm Pentateuchi , quem Johannes Morinus non tantum Textui
Hebraeo aqmlem , fed infnitis modis futerlQrer» ejfecontendit, Quibus,
quas.fo , rati o nibus ? Ridiculis ,&• nugatoriis , quibus recenfendis &
rieftjtandis non opus efttempusterercA , , lio^tingerus ^^i^ eum , pro
"" •■ ;"■ ''-■' "* ' authen-
^eTextu Originali Veteris T. ij
authentico hoc Pentateucho Samaritano militantem , in Excrcita-
tione Antimoriniana itaadincitasredegit,. ut manus tradere dcbuerit.
Infpice difTcrt. 8 . Philologi Mixti.
XXV. Agmen claudat Ferjto nova Belgica , juflu & fumptibus D D.
Ordinum Gcneralium Belgii , atque decreto Synodi Dordracenae
tranflata» Ea, licet fumma cum diligentia ex ipfisfontibusfitcom-
pofita, non poteft tamen inter textus Originalcsnumerari. Equi-
dem non eredo dariintotomundoullamverfionem, quae cumipfis
fpntibus magis convenit, quam hsc ipfa verfio Belgica : nihilomi-
nusinlociscontroverfis, quiaaudoresaonfueruntinfallibiles, fem-
per eft recurrendum ad ipfps fontcs.
Tutius ex ipfo fonte bibuntur aq uae^,
Vide totam hiftoriam verfionis Belgics, &: nominalnterpretum
ac R.eviforum in Philologo Mixto Diftert. lo. & ii.
XXVI. Hinc jam ultro fequitur , quod confequentia illa fit ab-
furda , quam nonnulli formant tali modo : Fontes originales funt
corrupti , qiiia differunt a verfionibus aliarum linguarum. Nam
confcquentia eft invcrtenda : Verfiones funt eorruptge, quia non
convcniunt eum ipfis Fontibus originalibus. Aliter enim effet , ac fl
quis curfum folis ex inordinato curfu horologii emendare vellet ; cum
€ contra curfus horologii ex curfu folis ordinato fit corrigendus &
reftituendus.,
DISSERTATlb S E C U N D A,
D E
Divifionibus generalibus Veteris Teft. & de
Appellationibus librorum.
§* i»ViviJlonss VetensT.fmtva-
m.
Tiivifio V. Te^. apptd Gyacos ufi-
tata^ recenfetur.
Eaque tm^rohatur.
JudaorHm divifioy etiam tn-
membris y deferibitur.
Propheta iz. minores fi^pHtan'
turpromicoPro^heta,
6. Caufe appellationum Legis, Pro~
phetarum^ Hagiogra^hornm.
7. Juddii fecmdam partem K. T.
vocarunt potius Pro^hetas quam
Prophetias.
8 . Rationes dantur , quare quatuor
ProphetavocenturanterioreSy c^
totidempofleriores.
9. Tertiapars V*T,Qmtinet Hagio-
B 5. ^m-
14 1> I S S E R
arapha, Ratio ejm appellatioms.
io. Recenjio Hagio^afhorPim,
II, Ouinque Ubri fiil. Canticum,
R.uth , Threni , Ecclef. &
Erthcr in mrdtis BibliiUmmedia-
te Pentatekcho fitbjicimtHr.
ti.Omre\OuiapMblicepr£legmtur.
13. LeEiionistempus^rationes,
14. AuStor divijionis^ V. T. in 3.
partes efiignotus.
T A T I O 11.
1 5 . yudeeorum divifio imfrohatur,
16. Divifio Latmorum quadrimefri"
brisrecenfitur , & approbatur,
17. SchemadivifionumJ^.T,
1 8 . Ordo librorum in omnibus Bi-J
bliis imprefiis mn efi idem,
19. Fontes appellationum libr0rum
Hebraicorumenumerantur^
20. Etiam Latimrum, Belgtcomms
aliorumque.
I. T>e divtfiombtis generatibus Veteris Tefi, , -
S E C T I Q ; I. -
^iijfvv;^]^ Ivifiones Veteris Teftamenti funt variae, quarum aliae loni^
""l^^m giusaveritatis redo tramite difcedunt ; alias vero pro-
i^B^ priiisadveritatemaccedere videntur. Omnes iUas divi-
^^-,„^^^ fiones non recenfebimus & enucleabimus, fedtantummo-".
^iv. \. ; - , ^^ divifiones celebriores, & fpeciem aliqu^m veritatis ha- -
bentesperambulabimus, &adveritatislancemexaminabimus.
11. Prima divifio Veteris T. eft quorundam Gracorum, quiillud
intrespartesdiviferunt; fcil. in libros Legis , in libros Prophetarum,
& in libros Pfalmorum live carminum.
Sub librisZ,^^^^ comprehenduntur quinque Libri Mofis , fcil. Gene"
fisf Lxodpt^theviticmtNurmri i Deuteronomium^
Sub Libris Prophetarum continentur tredecim , nempe: "Jofiuat Jh-
dicum, Ruth , libri Samuelis , Regum , Chronicorum , Efdras , Efiher , y^-
fiaias.^ yeremias,Threni, Ez^echiel-, Daniel, & duodecim Propheta minores»
Sub libris ?p/»?or/^»^fiveCarminumrecenfenturhiquinqueIibri:
yob, Pfilmi Davidis , Proverbia , Ecckfiafies , & Canticum Canticorum,
Adhancpartitioncm, fecundiimnonnullos, videtur Salvatorno-
iler refpexiffe Lucai^. verfiu^. cumait: Oportet impleri omnia , qu£
de me fcripta funt in Lege Mofis , in Prophetis , ^ m Pfidmis. Putant
enimChriftum perPfalmos intellexilfe illos quinque libros hymno-
rum fivccarminum.
IIL Quaritur : An hxc divifio Veteris T. in has tres partes^tlegl-
tima? EtanChriftuseamL«c.c^j9. 24.-2;. 44. appro'averit? ■ "^^ •'
Refipondco i. Ea divifio non eftlegitima : namlibriHiftoricf > ut
liber
^e divljionibus gmcraUbtis Veterts Tefl. rc
liber Jptdkum , libri Samuelis , Regurn , Chronicortim, aliiqiie vocantur
Prophetici fiye Prophetae ., quumfint revera Hiftorici , &multLini
diffcrant a Propheticis proprie lic didis.
D/cw: Judaeinanvocantlibrosjofuaej Judicum, &c.. librosPro-
pheticos, fedProphetas.
Rejp. Itidem male. IUi enim libri non poiTunt vocari Prophetae^
contradiflinde ad alios libros : nam Scriptor Pentateuchi & Audo-
res quorundam Hagiographorum ctiam funt Prophetae.
2. Chriftus non approbavit hanc divifionem , fed tantummoda
divifionem , inter Graecos forte ufitatam, allegavit.
3. Refponderi poteft (quod mihi etiam maxime verofimile vi-
cletur)-Chri{lum Z/^f . 24.44. nullam mentionemfacere hbrorumHi-
ftoricorum , vel quorundam Hagiographoriim : quia in illis libris
nonitacontinenturpraedidtionesdefuturo Meffia , quam quidem irt
libris Mofis , in libris Prophetarum , & in Pfalmis. Chriftus erga
forteperPfalmosintellexit Pfalmos proprie didros , &non praeter
Pfalmos etiam caeteros libros hymnorum , fcil. Jabum, Vro^erbiay JEc^
clejiaflen & Cantknm Camkorum.
IV. Alteradivifio, ufitata praecipue apud veteres& rccentiores
yadaoSi acapudnonnullosPrifcosLatinos, eft itidemin partestres>
fedaprimadivifioneparumperdifcrqjantes; fcil. in '"'^'^ Legem -i m
0'**'?^. Profhetas, &jn ^'^"^^^ Ha^wgrapha.
Prima pars , quae dicitur '^y^ Lex, eomprehendit omnes libros
Mofis , qui pro di verfitate materiae dividuntur in quinque libros , qu£
Hebraice vocantur :
■ rTsi^x"'^ Gene/is 1
— >4*inM r '"• l ^r-Ai- ri^- Dcitterommmm^
.^ ■ ^K' LevtttCHS^ I . T ,
--=-• .•■'.,;.,,■.:;■■ ■;:--_ ■ -• . -•• : i.t^yo ^m^m^Iu' '
Secunda{)arscontinet o'*^'?^ Pra/'/7e/^,quifubdividuntui'ittqua'^
tuor O-J.i'^»'? ^^/■mom, & in totidem '=3'^^"'D5. Poflermes,
Prophetae cJits^^l ^»rmom funt hi fequentes :
^?^''T Jofm. I ''*?^'^f Samttet.
^W^ Judkes. I =3'^'?? Rsgtm,
Prophetae '^^'M-nx po/?^nor«;funt fequentes; fcil; tres ma;ofes&
duodecimminores* ' c 3tii:;iori7
i6
DISSERTATIO L
'7XpTn;
^ nji'
HD^D
Micha,
ainj
Nahum',
pip3n
Habaktik,'
nuflx
Zephanias,
'"jn
HaggAHs.
rr^pt
Zacharias.
ON^^D
Malachias.
Jefaias.
Jeremia»,
Ez,echiel.
Hofeas,
Joel.
Amos.
Obadias.
Jonas.
V. Duodecim Prophet^ pofteriores ab Hozea ufque ad Mala-'
chiam , alias vocati Propheta minores , a Judaeis numerari folent pro
unico Propheta i & lic Prophetae tam Anteriores quam Pofteriores
conftituuntur tantum quatuor. Hebraei in titulis librorum vocant
hos duodecim Prophetas minores Chaldaice "'^i': 'l^ , hoceft > dm'
decim : quia totidem funt libri > ft finguli feparatim numerentur.
VI. Primo qua-rimr '. QuareveteresJudasiprimamVeterisT. par-
tem vocarunt •"'l'''"^ Legem , fecundam ^T^\ Prophetas , & tertiam
^''^^f^? Hagiographal
jReJpondeo ad i . Quia in Pentateucho continentur praeccpta , fe-
cundiim quae unufquifque vitam fuam inftituere debet.
Ad 2. QuiaProphetaEilloslibrosconfcripferunt.
Ad 3. QuiaJudaeicredideruntlibrosHagiographorum non fuifle
traditosperos, fedfcriptosin libro.
VII. Secundo qtiaritur : Quare Judaei fecundam partem Vcteris T.
potius vocarunt Prophetas quam prophetias ?
Rejpondeo. QuiainfecundaparteVeterisT. mult^ hiftoriae , quas
proprie non funt prophetiae; &in tertia parte multae prophetiae
continentur. Si enim fecundam Veteris T. partem prophetias vo-
caflent, tum hiftorias exclufiffent; praetereaomnesprophetias, oc-
currentes in Hagiographis , non comprehendifTent.
VIII. Tertio quaritur : Quare quatuor primi libri vocantur Pro-
^hctsd yinteriores j & quatuorfequentesProphetae Po/^m^^m?
Refpondeo, Propterduasrationes. i. QuiainProphetis Anteriori'»
hm agitur de primis Prophetis , qui prioribus temporibus vixerunt ;
fcil. de Samuele , de Elia , de Elif^o , & de multis aliis , quilongo tem-
poris intervallo vixerunt ante Jefaiam , ante Jeremiam , & antecae-
teros Prophetas , quorum prophetiae defcribuntur in pofterioribus
Prophttis. 2. Quia
l^edtvtJiomhisgeneraltbusVetertsTeft. i^
2. C^ia^»/womProphet3enarrant rem ante geftam , nonfiitu*
i^ i quum e contra Pofleriores plerumque defcribant non rem Jam
geftam, fedpoftaliquodtempusdemumfuturam.
IX. Jam iequuntur C3'?^^f Hagiografha , quae Epiphanius vertit
yct<^^ci. Hasc fic dicuntur, »^1pa Qna D-aini) Dn^ qtiia fcripta fitHt
per Spirimm/anBum , ideft, per immediatum Spiritus fandi inftin-
dum , non autem Spiritu prophetico , aut per prophetiam propriS
ficdidtam.
Fortafle objiciet nonnemo , quod Libri Legales & multi Prophetici
etiam tali modo confcripti fint.
Rejp. Judsihancobjedionemfic conantur folvere : quod hi H*
bri ideo fpeciatim vocentur cd'?''^^ Hagiographi , quia non per fom'*
nium, pervifionem, perauditionemalicujusvocis , velperecftafin*
aut per alienationem mcntis fcripti funt , ut pleraque Scripta Pro»
phetarum fcripta dicuntur : fed quia per Spiritum S. immediate Au*
. dioribus integris fenfibus & fententiis didati & inftillati efle dicutt»
tur.
X. H^ctertiaparsVeteris T. vocata O'?'"^? , comprehendit hos
undecim fequentes libros , qui nominantm' :
a'"?'?? Pfalmi. '^^•?p EcckMes.
*).^9 Proverbia,
2^'» Job.
a'T?'0 '^'^. CanticHm CanticorHm.
rn^"^ Rmh.
^T^. Threni,
Hic quidem recenfentur duodecim libri , fed Efras & Nehemioi vul-
gomimeranturajudaeisprounicolihro. Alii Audores , quidixe-
runt tantum dari vigintiduos librosin VeteriT. aflignarunt Hagto-
^r4p/7^folummodonovemhbros : fedilli addiderunt^»?^ adlibrum
5^z^/c^w,propterhiftori3scontinuationem, & Threnos Jeremi^didije-
remiam, utpote eorundem Audorem.
XI. Libri Vcteris T. in nonnullis Bibliis Hebraicis , icil. in Bibliis
Buxtoi-fiiinfolio, inBibliis non pundatis , &in praeftantiffimis ac
corrediflimisillisBibliisanno 1667. ameper Jofephum Athiamedi-
tis, fecundumhanctriplicem divifionem imprimuntur , & imprefll
Qifponuntur. Attamcn in quamplurimis aliis Bibliis Hebraicis hic
C " ordo
■'^OK ^^^0 ralumenBflhtt.
>>:i DanieU
«^?!J!? Efdras.
^^>: Nehemias,
0'?:^ O^n chronica.
i8 D 1 S S E R T A T I O II.
ordo non ita ftride obfervatur : nam inter undecim Hagiographos
luntquinquclibri , Hebraice vocati ^^*^^? ^?n. Quinque voLUMi-
NA ; videlicet Cmikum Cantkorum^ Ruih-, Threni . Ecclejiajies & Efiherj
qui in plerisque aliis Bibliis Hebraicis immediate poft quinquc libros
Mofis compinguntur.
XU. PrimoqmritHr: Ob quam caufam hi quinque libri in multis
Bibliis non inter Hagiographos , ad quos pertinent , fed immediate
poftlibros Mofis compinguntur ?
Rejfonaeo. Judaeifingulisannisfolent publice in Synagogis quin-
qiielibrosMofispraslegere; &quiaiidem{ingulis annis , certis qui-
bufdam feftis , etiam hos quinque nominatos libros , fcil. Canticum »
Ruth, Threnos, Ecclciiaften& Efther publice ibidem praslegunt,
ideo folent hos quinque libros in plerisque Bibhis immediate libris
Mofaicis adjungere.
XIII. SecHndoqHaritm : Quando Jud^i praelegunt hos quinque
Jibellos ?
Rejpondeo i . Canticum Canticorum clar a voce praelegunt in fefto Pa-
fchatis. Quare ? Quia illi fefto haec materia laeta quodammodo con-
venit. LiberHebr3£o-Germanicus,^i!>z^<2g??»vocatus, docetpag. 27.
Canticumproptereafpeciatim praelegi , quia in eo fit mentio libera-
tionis .^gyptiacas.
2. Hiftoriam ^^/?/7<e legunt in fefto Pentecoftes five Hebdomada»
rum ; quia in illo Hbro agitur de frugibus terrae , quarum primitias
tum temporis oiferre foliti fuerunt.
3. Lamentatidnesjeremice. leguntdienono menfis -"1 Julii ; quia
ftatuunt hoc die Templum primum & fecundum igne immiffo pe-
riifie. Etiam afferunt hoc eodem die decretum Divinum contra Pa«
tres in deferto delitefcentes cditum efte, quodnon ingreffuri cffentin
Terram promiffam. Propter hanc caufam hoc die figna triftitiaBo-
ftentant, nudispedibusincedunt, humi^edent, tam molli ledo nori
cubantacfolitifunt, &quiduobuspulvilIisanteaufus fuit , nuncu-
nico contentus effedebet.
4. Ecclefiaflen recitant menfe Septembri , in fcfto Tabemaculo-
rum ; quiaficuti hoc feftum cft fignum , quod Patres laeti & contenti
fuerint habitare in Tabernaculis , ita hic liber docet omniaeffe vana,
& unumquemque debere laetari , & contentum efTe iis , quaeDeu^
largitur,
5. ^fthS'
2)^ dlvijionihus generalibus Veteris Teft. t^-
5. Eflheram fonora vocepraelegunt in fefto Purim, quod celebratur
dki^.dci^y.Fdruariij quia hoc temporc Iiberatio Judxorum acci-'
dit. NamHamanvoIuitomnesJudasos, pertotumAflueriregnum
difperfos, emediotollere. Hujusliberationishiftoria clare enarratur
iii libro Eftheras. Hxc crgo ledio annua in caufa eft , quare hi quin-
quelibri faepe ab Hagiographis fegregentur , & poft libros Legales
compingantur.
XIV. Tertio qmritur '. Quisfuitprimus Audor hujus triplicis di-
yifionis Veteris T. ?
ReffoHdeo. JudaeiEzramProphetamhujus triplicis divifionis con-
ftituunt primum audtorem & inventorem. Sed quia hoc abfque ulla.
probatione Illi adfcribitur , ideo eadem facilitate rejicitur ^ qua afferi-
tur Nos illam quaeftionem non determinamus : nam non putamns-
primum Audorem hujus divifionis efle notum . Ut ut fit, haec divi-
fiofecundumlentcntiam Chriftianorum & Judasorum eft admodum
antiqua; & ad minimum temporibus Chiifti putaturfuifle ufitata.
Chriftiani, qui antiquitatem hujus divifionis probant , in medium
proferuntverbaChrifti ex Euangelio Lucae capite 24. commate 44.
jam retro fedione fecunda allegata. Per Pfalmos enim exiftimant
ChriftumintellcxifTe omnes Hagiographos : tum quia liber Pfalmo-
rumeft primus liber Hagiographorum i turri etiam , quia eft liber
praecipu us & prasftantiffimus inter Hagiographos.
XV. OiMrto qmritur : Anhaecdivifioeftfatisconcinna?
Rejfondeo. Noneftfatisconcinna&congrua. Nam i. Libriy<7-'
funt^ Judicum, Samuelis & Regum mere hiftorici vocantur Prophetici fi-
ve Prophetse. 2 . Quia liber Propheticus Danielis a Prophef icis fepa-
ratur , & Hagiographis annumeratur ; cum Daniel exprefse a. Mat-
thaso, cap. 24.verf. 15. Prophetaenominecondecoretur, quando
ait : Cumergoiiideritisabominationemdefolationis diBama Daniele PrO'
pheta, ^c. DeindequodDanielreveraProphetis fit annumerandus,
patet ex ipfius libro , in quo & tempus adventus Mefliae & multae
alias prophetias clariflime defcribuntur.
XVI. Ultimadivifio VeterisT. quas duabus antecedentibus mul-
tisparafangis cft praeferenda , a recentioribus Latinis Dodoribusin
quatuor partes, fcil. in Legalem. in Hi[ioricam , in Poeticam five DoSlri-
iMlemi &in/'r^/;mV^wdigeftaeft.
~ C i Prim4
20
DISSERTATIO II.
Primapars Legali^ com^rehenditqumquelihros Mofis ]am alfqucR
ties citatos.
Secmdapars Htfiorka includit novem hifloricos , qui ordine fe-
qmintur; (untque Jojka, ytidimmiRMh , libri Sa??juelis , \ihri Regumy
Mhri Chronkonim , Ez.ras , JVehemlas 5c Efiher.
Tertiapars Poetica (ive DoBrinalis continet libros do6lrinaIes, fapien-
tialesvel poeticos; funtque numero quinque, fcilicet j^o^ , Pfalmi,
Proverbia, Ecclejiafies dcCantictimCanticorftm.
Vltimapars Prophetica comprehendit (eptendecim libros Propheti-
cos , qui funt Jefiiias , Jeremias , Threni, Ez,echiel, Daniely & dmdecim
Propheta minores.
Haecdivifiocummateria Veteris T. apprime convenit : ideoque
jnultis rationibus ejus bonitatem probare , & verborum lenociniis
eam fapidam cujufquc palato reddere , fupervacaneum exiftimo ;
praecipue cum Biblia Latina , Biblia Belgica , & omnia caeteraaliarum
linguarum Occidentalium Biblia , fcilicet quoad Vetus Teftamen-.
tum, fecundiim hanc quadruplicem divifionem fint difpofita
XVII. Ut unico intuitu Grascorum , Hebraeorum & Latinorum
jdivifio confpici poffit , placuit eam hic juxta invicem exhibere.
Cracorum divifio
Judaorum divijio
Latinorum divijto
trimemhris.
trimembris.
quadrimembris.
I. Lex.
I. Lex.
I.. Legales.
Cenefis,
Gen,
Gen.
Exodns,.
Exod.
Exod,
Leviticm.
hevit.
Lev.
TSIumeri.
Num.
Num,
Deuteronomium.
Deut.
Deut.
2. Prophetaeo.
z. Prophetae anter.
2. Hiftorici.
Jofua.
Jofua.
Jofua.
Judicum,
Jud.
Jud.
Ruth.
Sam.
Ruth.
SamueL
Reg.
Sam.
Regum.
Prophet3e pofter.
Reg,
Chronicorum'
>/
Chron.
Efdras.
j"--
Efdras,
Efihrr.
Ez^ech,
Nehew,
Jefaias*
5D^ divifiombus generalihus Veteris Tefi. x-i
^efatai»
12. Prophetamin.
Efther.
yeremas.
3.Hagiographa.
3. DodrinalesyT^^r
T^hreni,
Pfalmi.
Paetici.
EzxchieL
Proverbia..
Job.
DanieL
Job.
Pfalmi.
la. Prophetteminores.
Cantic.
Proverb*
3« Pfalmi,
Rmh.
Ecclef.
Jok
Threni.
CanticHm.
Pfalmi.
Ecclef.
4. Prophetici..
Proverbin.
Efiher.
Jefi
Ecclejiajies^
Ban.
Jer.
Camicum
Efdras^
Threni,
Nehemias.^
Ez^ch..
■
Chronica.
Dan.
1 2 . Propheta minor.
XVIII. Jam ex hac diverfa librorum divifione non diiEcile ei-it
refpondere roganti : Quare libri Vetcris Teft. in Bibliis Hebraicis alio
ordinedifponantur, quam in Bibliis Belgicis , inLatinis, &inaliisin*-
numerisfereverfionibus ? Nam ejus djverfitatis haeceft ratio : quia
Tudaei in imprimendis & difponendis Bibliis Hebraicis fequuntur tri-
plicem divifionem , quaVetusTeft. dividitur in '"^T^ , Q'*?'^^., &
o'-?^'^f , hoceft, in Legem, Prophetas, & Hagiografha-y & feamdumhanc
tripliccm divifionem Biblia imprimunt , eorumque libros dilponunt:
VerumLatini, Belgae , aliique Interpretes fequuntur hancquadru-
plicemdivifionem, quippe recentiorem , materiaeque magis conves-
nientem ; & fecundum hanc quadruplicem Veteris T. divifionem»
libros etiam difponunt,
1 1. T)e Appellationibus LibrerumVeteris T.
XIX. Quia in antecedentibus creberrimam Librorum Veteris Te^
fiamenti, Hebraice & Latine , feci mentionem , non abs re fa<5tu-
Tum efle arbitror , fi hf c levi brachio delcribam , & enumerem fbntes,
imdeappellationesLibrorum Veteris T. defumantur. Inuniverfum
funt tres fontcs ., unde Libri Hebraici denominationem fuam acci-
piunt.
C 5 r.Qur.
a^ D I S S E R T A T I O II.
1. Quidam libri Veteris T. denominantur velaprimavocelibri,
vel a prima ejus maxime emphatica voce. Hinc fex libri Hebraici
(vel feptem, fi '^^^D Proverhm incliidantur) tali titulo coronantur ;
fcil. quinquelibriMofis&Threni Jeremiae: ex gr. Genejii ^ primus
liberMoiis, vocatur ^'?'^'^^ infrtncipo^ quia ille liber ab hacvoce
incipit. Similiter Threnijeremia nominantur '^^'?? aprimavocelibri,
qui fic incipit'^?^^'^^'*^ Ouomodo fedet &c. ? Sed Deuteronomium
vocatur ''51?^ inde/erto, nonaprimavocelibri, fedaquintaejusvo-
ce, utpote maxime emphatica. Ta is confuetudo indendi nomina
etiam eft trita in UnguaLatina &BeIgica, nonquideminnominibus
librorum , fed in aliis appellationibus : verbi gratia , Oratio Domimca
vocatur Pater ?2«j^r aprimis vocibus , & Dmdecim ^rticulijidei brevi-
tatis caufa titulo {kedo aliquando infigniuntur.
2. NonnuIlilibfinomenacceperuntabAudore: ut yefiJas, "j-e-
remias-)Es;,echiel^Hofeas, Joel, AmoSt & plurimi alii, qui fic denominan-
tur, non quiaprimavoxitafonat, fedquiaillihorumlibrorumfunt
Audores. ' -':^, :t'^'''\ . ■ ''J'_i ''J „
3. Nonnulli^ ihtii nomen inditum eft a materia, de qui iftlliis
librisagitur: ek.gr. Liber Judicum vocatur '^''?f'^ Judices\ non
quia Judices funt , Audores illius libri , fcd quia in illo libro agitur de
judicibus. Ob eandem caufam libri Eflhera , Rmhx , Regum talibus ti-
tulis gaudent ; qui^ hiftoria illarum perfonarum in illis libris tradatur.
XX. Unde, obfecro, defumunturappellationeslibrorum V. T.
in Bibliis Latinis , Belgicis, aliisque?
Ref^, Tantum vel abAudoribusfiveScriptoribus, vel a materia ,
de qua in illis libris agitur.
DISSERTATIOTERTIA,
D E
Divifione Verfuum & Capicum Veteris T.
§. I. Tresfpecialiores divi/ionesfi-
cjUHntur defcribenda.
2. Gracornm & vsternm Latino'
rnm diflinUio verfium V,T, efl
obfoleta.
3.4, QmritHr'.. An diftinB^iover-
fuum V.T. fit amhentica ? EU^
^ Kabbaliflarum fintemia fro-
fonitur e^ rejicitur-.
5. AuthentiadiflinBionis verfpmn
quatuar ratiomhm confirmatnr»
6, Conclufio.
7. Mafi
Tie diviflone Verfuum Veteris T. ^^
7. MAforethmiim . fiudmm circa T.efiigmttis.
verfm. \ ii.J(i4<eidifimBionemC(fi.pittimaf'
8. JptdAi quAtuor penpiliimos ver- \ trobant &. tiJHrpcnt
il.In Bibliis Jmii & Tremelliiful;-
inde efi gemind difimHio ejuf-.
dem captts. Rmio ejm ^iverfit'^
tii addimr, x>\\:vx\'\ i:\
14. In omnibm 'Bibliis Hebraicis non
obfervatur eadem difimBto eapi-
tum.
fiis in Bibiiti Hi.br aicio repetunt
jcribendo , le/endo O" imprimen-
do. Rationes addt^ntur.
9, Dtfiin^io capitum V. T. demum
ante quingentos annos efi inventa.
10, P^ alierium in Pfalmos efi difiin-
B:um ab iffis auEboribi44.
.11. AuBor dtfiinBionis capitum V.
1. T)e divifione VerfUum Veteris Tejf.
S E C T I O I.
Eragravimus fuperioridifTertatione tresgeneralioresdivi-
fiones VeterisTeflamenti; fubfequunturjamtresfpecia-
liores , quarum duas priores toti Veteri Teftamento , fin-
gulisqueejuslibris conveniunt-, ultima vero foli Mpfis
Pentateucho. Duas priores hac dilTertatione , & ultimam
diflertatione fequenti perambulabimus.
II. Prima divifio in partes numerofillimas, conveniens toti Ve-
teri Teftamentofingulisqueejuslibris, eftilla, qua Vetus Teft. divi-
diturin Verfus.Hebraice verfus Biblicus vocatur p^°?, a P?*? ceffare ^
finemhabere. Verfusenimeftfententis abfolutio&finis.
Ha?cdivifioverfuum apudomnesnon fuiteadem. Aliaenimfuit
partitio verfuum apud Graecos & Latinos veteres ; alia vero apud
hodiernos Judsos. Grasci &:veteres Latini diftinxerunt verfuspari
didionum numero , confcribentes in quolibetfereverfufexdiftiones
partim monofyllabas , partim polyfyllabas. Vide Biblioth. Sixti Sen.
pag. 189. qui ex Auguftino talemverfuumdivifionemprobat. Haec
verfuum diftindio , Auguftino nota , in defuetudinem abiit.
III. Verum antiqui & hodierni Judaei , ac recentiores Latini in di-
ftinguendis verfibus neque numerum didionum attenderunt , neque
cola aut commata orationis obfervarunt ; , led veterem confuetudi-
nem, Majorumaudoritate &RabbinorumtraditionefufFuItam, fe-
quBti funt. Multi ex Judaeis nullam aliam hodiernae diftributionis
verfuum rationem proferunt , quam illam , quod ftatuant Efdram
Prophetam&VirosSynagogasmagnae, Divino Spiritu afflatos , Ve-
tusT.hocpadodivififTe. IV. De
24 D I S S E R T A T I O III.
IV. De hodierna divifione verfuum qmritur, An divifio verfuum
Veteris T. fada per accentum Silluk, vel per duo crafliora punda,
Soph-pafuk appellat^, fit authentica, ideft, Anabipfis Audoribus
librorum fit profc<5ta ?
Refpondeo i. Judxus EliasLevita, natione Gcrmanus , quifupe-
riori faeculo vixit , & multorum librorum editione clarus fuit , alTerit
in Trafatione tertialihrl Mafor^th^ ex fententia multorum Rabbinorum,
totam Legem fuilTe olim quafi unicum verfum , fivc unam fenten-
tiam abfque ulla verfuum diftindione. Addit praeterea hanc divifio-
nem verfuum quadringentis ac triginta & fex annis poft ultimum
fandas Urbis excidium a Maforethis Tyberienfibus effe inventam.
Sic enim ibidem fatur. , ^H Tf^ ^-^}^-^ nsr|/ p3D ia x^^a xin n.DK
♦aiD 'p.D'p 'Spi D'p;;^ ''7^1 iipa hpL mi^ nao ts-^js ^^yi,\ v.? 'Js'? nBfa
r><'n n'ifnn'-*"S3 nS3p_n ''S^3 nj,n 'sbi Di'n D'xn =ijn3_8«. 'i^ns" D'piD3
.niiK n3'r) D'"iDix sy;^ nnx piDsp yemmeft,necineodHbiumullum,ifiam
Legem quam fropoftiit 2l4ofes fiiiis [fraeUs , fuife librum fimflicem 3 abf^
que funEiatione ^ accentibus , etiam abfque Jignis finis 'verfuum , prout
hodie videmus. Imo, juxta fententiam Kabbalifiarum , fuit tota Lex
ut verfus unus , aut ut quidam dicunt , ut di5iio una. Imo juxta
Kabbaliftamm fententiam fuit totus Pentateuchus ut unica didio , abC-
que ulla diftindlione capitum , verficulorum vel didionum.
Verum haud cafia nuce dignum eft hujus audaculi Judasi , & alio-
rum , foeces illius forbentium , effatum. Parum quidem refert, etiamfi
negemus diftindionem veifuum effe a Mofe , modo ftatuamus eam
effcabEzra, &aVirisSynagogae magnas, & non a Maforethis Ty-
berienfibus , qui demum poft quintum feculum a nativitate Chrifti
vixerunt. Indubitatum quidem eft , quod exemplaria Mofis & Efthe-
rae , in omnibus Judaeorum Synagogis aiTervari folita , fint abfque ulla
diftinclione verfuum : attamen inde nulla bona confequentia pro-
barur, vel Mofis & Eftherae prima cxemplaria ita fuifle confcripta,
vel in iifdem libris divifionem verfuum demum inventam efle a Ma-
forethis Tyberienfibus. Prasterea delirium Kabbaliftarum eft , fta-
tuere Mofis Legem fuifle fcriptam inftar unius didionis ; & quem-
admodum hoc abfque ulla probatione afErmatur, ita etiam a nobis
idem rejicitur.
Reffondeo z. Nos, moti nonnullis valde probabllibus argumentis,
putamus diftin^ionem verfuum Veteris T. effe additam vel ab ipfis
Audo-
^e ^ivtfione Verfmm Veteris T. x^
Audoribus librorum , vel ad minimum ab Efdra Propheta & a Viris
Syftagogx magnsB , non vero a Maforethis Tyberienfibus.
V. Hascfententia hifcefequentibusrationibusprobatur; quarum
prima eft defumpta ab audoritatibus Judasorum. Opponimus enim
huic Apellae Eliae & omnibus Kabbaliftis chorum & nubem Rabbi-
norum, multis paftibus ab his diffentientium , &alferentium diftin-
d:ionem Veteris Teft. in verficulos elle ultimae antiquitatis , id eft , vel
ab ipfis Audoribus hbrorum , vel ad minimum ab Efdra Propheta in-
ftitutam, quifextoferefecuIoantenativitatemChriftivixit. Namvix
unusinvenitur Judaeus, qui ftatuit diftinftionem verfuum elfeinven-
tamaMaforethisTyberienfibus, prcEterquam ille Judaeus Elias : fed
omnes unanimi conlenfu eam diftindionem adfcribunt Mofi & caeteris
Scriptoribus Vcteris T. vel adminimum Prophetae Efrae &VirisSy-
nagogae magnae. Imo, ipfo Elia tefte , Talmudiftae ipfi Mofi adfcri-
bunt diftindionem verfuum in Pentateucho : fcil. in Tradatu Me-
gillaCap. 3.fol.22. ^"l. irp?? >^'7 ]Jti^ ntro n'pD3 n'?^ xp>?D3— ^3
OHemcHnqHe verfum mn difiinxit Mofes , nos etiam non difiinguimus CHm»
Secmda ratio , confirmans quod diftindio verfuum non demum fit
inventa a Maforethis Tyberienfibus , uti vult Elias , defumitur ex
Hieronymo, qui circa quartum feculum a natoChrifto vixit. lUe
enim rn Praefatione Chronicorum & Jefaiae mentionem facit diftin-
dionis verfuum ; & de Prophetis , quia vcrfibus erant diftinfti , &
defcripti , praemonet , ne propterea aliquis putaret Prophetas metro
ligari. Etiam idem Hieronymus alibi afferit , quod ad utilitatem le-
gentium eafdem commatum incifiones, quas in Textu Hebraso in-
venerat , in tranflatione fua Latina fcrvaverit. Ex hac mentione ver-
fuum, apud Hieronymum fada, utpote quivixitdiu antetempora
Maforetharum Tyberienfium , clariftime colligimus diftindiones
veifuum non effe aMaforethisTyberienfibus.
Tertia ratio deducit ad abfurdum. Sienimdiftindionesverfuum
non effent ab ipfis Audoribus librorum , vel ab Ezra Propheta , fed
ab hominibus errori obnoxiis : ergo etiam multae vocales effent im-
mutatae ab iifHem hominibus. Sed falfum eft confequens. Ratio
confequentiae haec eft: quia accentus SillHk,, faciens finemverfuum,
fflutat multas breves vocales in longas ; ut Patach & Sagol in Kametz^i
Scheva in Sagol, & fic deinceps : ex. gr,Pfdl. 1. 1. occurrit verbum
^Tr cum Kametz pro ^Tr cum Patach propter accentum SiliHl^»
D Sic
i5 D I S S E R T A T I O III.
SicPJal./).^. in ^^^"^'^ Sasgolfciibitur pro Scheva propter accentum
Silluk. Hanc vocalium mutationem fatis intelligunt , qui extremis
labiis hanc linguam deguflarunt. Si ergo accentus Silltik, , diftinguen-
tes verfus , non fuijGTent additi ab ipfis Audoribus librorum : ergb
etiamvocales breves , loco hodiernarum vocalium longarum , ef-
fent ab ipfis Audoribus adfcriptae : & per confequens vocales anti-
quxbreveseflent mutataea Maforethis illis Tyberienfibus in vocales
longas ; quod nemofacile concedet , qui authentiam vocalium de-
fendit.
OmYta ratio ex Talmude defumitur. Diftindio verfuum non eft
a Maforethis Tyberienfibus : quiain Talmude creberrima fitmentio
verfuum Veteris T. imo, quodmagiseft, etiam in Mifha. Sicenim
legitur inMegilla cap. i. fol. 5. ^'^) '^l^'? ^'t>m ^l'^? ^^^- ^'^"!i?:i
. n»piD3?2 -iVn -^Di^ m\ — _ . K7p?33 ijOM '73ty j^t legermtinlibroUlo,
m Lege Dei explamie , & appofuermt imelleBMm , & intellexermt leUio-
vem, Et appofuermt intelleBnm ; ijlifuerunt verfus.
R.Jehuda, quiannoChrifticirciter 150. Lcgem Oralemjudaeo-
ruminunumVoIumen, quod jam Mifna vocatur, collcgit, inMe-
gilla Cap. 3. ita inquit : ""^t ^^ °T^°? '"'^''f-^ ^'"f- ^'' "^''^? '^'^^'^
. r-itJfW «'3J31 in« poan -^nr l^^T^?^ Omlegit inLege (fcil. publicc
in Sy nagoga) mn leget minm qnam tres verfm \non leget interpreti Chald^o
magis qmm verfum unum, & in Prophetis tres. Vide ea loca pluribus ex-
plicata in Tyberiade Buxt. Cap. 8.
Illiquinumeraruntomnes verfus in Lege , & medium verfum in
Pfalmis vocantur a Talmudiftis cd'^i^«1 Priores , Prifci. Vide talem
locum fatis prolixum ex Talmudis Tradatu Kiddufchim cap. i.
fol. 30. allegatum a Buxtorfio in Tyber. cap. citato. Ex his exem-
plis meridiana luce clarius evincitur diftindlionem vcrfuum Mafore-
this Tyberienfibus , qui dcmum circa fextum feculum a nato Chrifto
vixerunt, effe antiquiorem.
VI. Exhisomnibusclareprobamusdiftindionem verfuumin Ve-
teriT. nonefleinventama Maforethis Tyberienfibus , quidemum
poft quingentefimum annum Chrifti vixerunt ; fed potius ab ipfis
Auaoribuslibrorum , vel ad minimumabEfdraPropheta. Larga
■quidem manu concedimus multa antiquiflima Bibliorum Hebraico-
rum exemplaria, quae diftindionibus verficulorum deftituta erant,
fuilTe olim confcripta , vel in lucem edita % attamen inde non fequitur.
T)e dtvifione Verfuum Veterts Teft. %y
quodaprimafuaoriginc Vetus T. in verfusnon fuerit difliniflum.
Alioquineodemjure liceret argumcntari : multa antiqua exempla-
ria pundis vocalium & accentuum carentia in bibliothecis fuerunt
afTervata; ergo Biblia talimodo ab Audoribus fuerunt compofita,
& pofteritati relida. Sed illa confequentia nullo modo procedit.
Nonnulla Biblia , in principio fuperioris feculi a Bombergo edita , de-
ftituunturquidem in margine literis numeralibus , quibus jam verfus
folent numerari ; attamen ubique in ipfo Textu adduntur accentus
Silluk, &poftSiIIuketiamSoph-pafuk, diftinguentesverfus. Planti-
nusetiaminmuItisBibliisnondiftinxitfingulos verfus, fed tantumli-
teris numeralibus quintum quemlibct verfum in margine annotavit :
nihilominusomnescaeteriverfusfuerunt eodem modo diftindi , uti
in Bibliis Bombergianis.
VII. Verumquidcmcft, quod Maforethae antiquiores & fortaffe
etiamrecentioresTyberienfes operam fuam impenderint circa ver-
fus, nonquidemeofdemdiftinguendo , fed numerando j Primo^tt
fingulosIibrosBiblicos ; Secundo in Pentatcucho Mofisjuxtafingu-
lasejusfedionesmajores, quaetribusmajufculis £5£3£i vel DDD indi-
cantur ; Tenio rimati funt , eheu ! quam indefeffo labore, & curioia
curiofitate , in fingulis verfibus , quoties talis vel talis litera Alphabeti
occurreret ; Demque etiam fingulorum librorum medium verfum
annotarunt. Singulorumdabounumatquealterum exemplum.
Primus liber Mofis rT!?'«13 Genejis , fecundiim Criticam Mafore-
tharum, comprehendit verfus ^\ -."^ 1554. *"^^°'f Exodm continet
verfus u"-,^^ 1209. ^*???!! Leviticus continet verfus «£3 "3 859. & fic
deinceps, prout in calcc illorum librorum videre eft.
Deinde prima fedio n'^t£7i^'l!!3 includit verfus ^td^d i4<^. fecuH-
da fedio ni habet verfus j'jp 153. ; qui numerus verfuum poft fin-
gulas fediones in Bibliis Majoribus Buxtorfii annotatur.
PrGEterea a Maforethis numerantur vigintifex verfus, inquorum
fingulis omnes literae Alphabethi extant ; & inter hos occurrit unicus
verfus, qui praeter omnes Alphabeti literas fimplices , etiamquinque
finales habet: ut Zephama cap. 3. v. 8. qui fic fonat ; '^^^i^D ]?).
°n7i*. t^f^ ^'^*??? 'V^p'? ^'M 1^°?*,'? V^^^ '■? "'•i?'? '?"•? °'''^ "^K — °^^.
: V*?f<n~''? ''??{} 'O^^.p ^iH^^ '^ '^x pin" '-?-3 'D^T ^j haec: Duo
verfus funt in Lege , qui incipiunt a Litera D Samech, Tres verfus
funt , quorum finguli habent odoginta literas , &c.
D 2 _ Deni-
xS DISSERTATIO III.
Deniquemediusverfusfingulorum librorum fuit annotatus : ex,
gr. Gen. 27.40. inveniturmedius verfus Genefeos. Plalmorum me-
diusverfuseft Pfal- 78. 5<5. & fic deinceps. Quicupitplura , adeat
Buxtorfii opus Maforethicum. Ex his videmus , Maforethas variis
modis circa verfus vcrfatos fuifle.
VIII. Praeterea Maforethae docuerunt penultimos verfus in> qua-
tuor libris, fcil. in Jefda, in Mdachia, in Threnis & in Ecclefiafie elfe re-
petendos, atque finevocalibuseffeimprimendos.
QH£rimr : Quare Hebraei in Bibliis hodiernis Hebraicis folentabf-
quepundisrepetere&imprimerequatuor illos penultimos verfus ?
Reffondeo. Ob duas caufas , quarum^mr haeceft. Judaeifolent
hos verfus & fcribendo & legendo repetere boni ominis' & confola-
tionis caufa. Quatuor enim ultimi verfus illorum librorum exeunt
velinminastriftes&horribiles, velinpoenas, quibus Deus punivit
populumfuum; verum penultimi verfus illorum librorum enarrant
bonumpopuli, velbenedidlionemaliquam , quae triftes ledores re-
focillat. Caufaergoprimarepetitionis \\xc eft ; ne ledores, ledis
his maledidionibus ac horribilibus vaticiniis , quae vcrfibus ultimis
comprehenduntur , triftes difcederent ; fed e contra ut refocillati lae-
tioribus benedidionibus , quae verfibus penultimis continentur , lasti
&hilaresabirent. Ex.gr. Ultimus verfus in Threnis Jeremias fic fo-
nat : Naman omninofperneresnos, effervef;erescontranosadmodumlH.ic
verfusnonnarratlaeta ; ideo repetunt verfum penultimum ficfonan-
tem : Refiitue nos Jehova , ut revertamur , renovadiesnofiros.
Pofierior caufa , ob quam , ex nonnullorum fententia , hi verfus le-
gendo & fcribendo repetuntur , eft defumpta a dignitate & praeftan-
tia iftorum penultimorum verfuum ; quafi Hebraei hac repetitione
voluerintindicareeos verfusa ledoribus aflidue & perpetuo effe ru-
minandos & repetendos.
Hiquatuorhbri, in quibus penultimus verfus repetitur , denotan-
turquatuor literis ''ppr^"^ ■> quas in fine Ecclefiaftis vidcri polfunt.
yo^fignificat Jefaiam\ D denotat '^!?^: '^.'? Buodecim, fcil.Prophetas
minores, ideft, in fine duodecim Prophetarum minorum , five in
Malachia penultimus verfus repetitur , p.prius denotat ^^^'p La-
mentationesJeremi£ ; p alterum fignificat ^"^Op Ecclefiafien. Jndaei in
his quatuor libris penultimos verfus de novo abfcribunt & impri-
munt ; & quidem fiae pundis , ut denotetur illos quatuor verfus
non
2)^ Sftinditone Cafitum V.T. x^
none(readditosabip{isProphetis& Audoribus librorum, fedacu-
riofulis & nugivendulis quibufdam Scribis.
II. De "DiftinBkne Cafitum V.T.
XI. Altera divifio toti Veteri T. conveniens, fedinpartes pau-
cioreSy quamprima,. eft, quaVetusT.dividiturin ^"^^'^, capita,
De diftindione Capitum Veteris T. />n>»o quaeritur : An Audo-
res librorum etiam fint Audores diftindionis Capitum ?
Refpondeo. DivifioCapitumjam ufitata nec ab ipfis Audoribus
eft, nec ab Ezra Propheta. TotusPentateuchus a primafuaorigine
tantummodoin Verfus fuitdiftinftus. IpfeMofes, quiaudtor eft
Pentateuchi , non diftinxit Pentateuchum in quinque libros , in quos
jam divifus eft, nec inCapita. Reliqui Prophetae & fanfti Scriptores
etiam non addiderunt diftindioncm Capitum in finguhs Hbris jam
ufitatam. Divifio Capitum hodierna valde antiqua non eft : nam
antequingentospraeter propter annos , fi fides Sixto Senenfi haben-
daeft, nullusliberVeteris T, vel Hebraicus vel Graecus diftind;io-
nem Capitum continuit. Sic enim fatur Sixtus Senenfis Biblioth. pagw^
188. SedqHodaddiviJionemattinet^fiiendumefi, hanc arithmeticam capi-
tum difiin^ionem , qmm nmc in Bibliis hahemUi , recentem ejfe : nam ante
quingentos annos nullmfive afnd Hebraos tfive afud Gr^cos in^enitur divi^
na. Scriptnra locus numeratim citatm. Vetuftiilimi enim Pdtres divide-
bant S. Scripturam, eamque citabant noaCapitum enumeratione , jfed
allegationibusparticularium hiftoriarum : 'Ex. gr . ^ugu/i-inits alicubi
aflerit (ecommentatum efle a principio Genelcos ufquead expulfionem
primorum Parentum ex paradifo : pro quo nunc dicimus, in tria priora
caplta Genefeos. Similiter Gregorim ait fcexpofuiffe hiftoriam a prin-
cipio libri Samuclis ufque ad Davidis Regis undionem : pro qua
nuncdicimus , in quindccim anteriora capita primi libri Samuelis,-,
X. Contrah^c nonnemo objtcere poffet , quod liber Pfalmorum
temporeChriftifueritdivifusinPfalmos : quiadicitur A6lor. 13.33.
Sictit fcriptnm eft Pfalmo fecundo , tu filim mem es , hodie te genui. Ergo
diftributio capitum non demum antequingentos annos , fed modo
circatempora Chrifti inventa effevidetur.
Refpondeo. i. Liber Pfalmorumproprienon eft divifus in Capita,
fed in diverfosPfalmos.
D^ 2. Si
30 D I S S E R T A T I O III.
2. Si quis divifionem Pfalmorum velit Capita Pfalterii denomina-
re , tum dicendum erit , Pfalmos a communi regula effc excipiendos.
Sed nemo ulla probabilitatis ipecie Pfalmos vocare potcft Capita.
Diftindio ergo Pfalmorum eft perantiqua , fcd non diftindio Capi-
tum. IntextuThalmudiscrebcrrima quidem fit mentio diftindio»
nisPfalmorum, fednonhodiernaedivifionisCapitum.
XI. Secmdh quxntur. Cumcertumfitipfos Audoreslibrorum
nonefleprimos inventores diftinftionis Capitum -, Quis igitur fuit
primus inventor & audor illius diftindionis ?
Reffondeo. Audor primus eft ignotus. Sunt tamen nonnulli qui
hoc mcmoriae fubfidium adfcribunt cuidam Stephano Langton 3 alii
tribuuntHugoniCardinali; aliinon determinant , fed tanquam in-
certum praetereunt. Vide Thef Hottingeri pag. 221.
XII. Tenio quxviiuv. An Judasi diftindionem Capitum inVe-
teriT. aChriftianisinventam, & ab iifdem fere ubique receptam ap-
probant , & de meliori nota commendant ?
Rejfondeo. Judaeihodiernam divifionemcapitum magni aeftimant,
approbant, & in Bibliorum ac Thalmudis exemplaribus , quae ipfi-
met imprimere folent , atque in Concordantiis retinent. • Elias Levita
in Prsfatione libri Habbachur hoc inventum Chriftianis adfcribit , fe-
quein citatione locorum Scripturas fecuturum pollicetur. Ejus ver-
ba tranflata fic fonant. Annotaho etmm nnmerum Captis, In qmfententia
illa continetur : idquejuxta ordinem Verahim, qms Naz^areni (Chriftiani)
inomnihm Bihliis ohfervant , vocantqm eos linguafm Cafitula. Necejfum
enim duxi, maximaque mihi videtur commoditas-, ut certofcire queas in quo
libro ^ capite textm allegatm reperiatur. Sape evenit , m aliquisfiiat , in
quonam lihro ex 'Bthliis haheatur textm citatus, interimper totum diem vel
biduumfatigatfe ut inveniat locum uhi allegata fententia legttur. — Divifo-
nes Capitum, quas Chrifiianiinvenenmt^ receptA funt a Judais. Vide to-
tum locum Hcbraice & Latine allegatum a Clarillimo D. Terentio in
Prasfatione libro Coheleth prxmifsa.
Rabbini, circaundecimum feculumviventes, &commentaria in
Biblia fcribentcs , quia diftindioCapitumtumtemporisnondumerat
ufitata, autreceptaabillis, locaS. Scripturae allegarunt fine uUa ad-
ditioneVerfus, Capitis , &utplurimum etiam fineadditione Libri.
Sed poftquam Capitum diftindio ab illis recepta eft , folentferein
citatione locorum addere Librum & Caput -, quod in inveftigandis
locis
T^e diftinBtone Cafitum V.T. 31
locisS.Scripturaeegregiamlucem prxbet , & magnam difficultatem
tollit.
XIII. Ouan oc\}ixv iX.m'. Quare in Bibliis Junii & Tremellii fub-
indealiaeftdilHnflioCapitum , quam quae ufitata eft in Bibliis He-
braicis ?
Reffondeo. Cum diftinftio Capitum fit inventa ab hominibus , qui
nonfemper^queattentifueruntadobjed:umdividendum , fedfaepid
fimedividendaconjunxerunt, & conjungenda diviferunt j ideoju-
nius&Tremellius, in liac palaeftra dodiilimi , videntes quibufdam
inlocisdivifionemminuscommode effe inftitutam , leviter eandem
immutarunt; retinentestamen, ad confu/ionem omnem vitandam ,
diftindiones Capitum , quae jam per aliquot fecula in Veteri Tefta-
mentofuerantufitatae; & addentes fuas proprias divifiones , qu«
convenientiores videbantur. Propter hanc caufam plurimis inlocis
ideminitiumXapitumbisrepetitur ; unum quod inventum eft ante
quingentos praeter propter annos -, alterum vero , quod fuperiori de-
mum faeculo a Junio & Tremellio eft \excogitatum. Exempla non-
nuUa videri poterunt in yefaia , Capp . 4.18.^7.45. & in numeris fere
aliis in locis.
XIV. In omnibus Bibliis Hebraicis etiam non femper eadem di-
ftin(5i:io Capitum obfervatur j aliquando verfus capitis praecedentis
in quibufdam Codicibu?, conftituitur in aliis Codicibus primus verfus
capitis fequentis; uti videre eft in Geneficap. S.verf 22. qui verfus
in nonnullis Codicibus eft verfus primus capitis noni. Sed illa diver-
fitas capitum -, quae ex collatione diverforum Codicum Hebraicorum
colligitur , originem fumpfit vel ex: incuria & ofcitantia Typogra-
phorum ; vel quia unus Typographus fequitur tale exemplar im-
prcflum aut manufcriptum ; alius vero fequitur aliud exemplar ,
quodputat effe antiquius&: majoris audoritatis. Ex.gr. Jofephus
Athias innoviflima Bibliorum editione anni i66j, forte duo vel tria
capita aliter diviferat , quam vulgo capita dividi folent. Cum eum ro-
garem, quarehocfeciffet ? Refpondebat fe fequutum effe egregium
&antiquumfuumexemplar MS. inquo hanc varietatem obfervavc-
rat. Vide talem diverfitatem i. Reg, capite 4. quod in communibus
Codicibus continet verfus circiter 34. cum in hac editione tantum
contineat verfus viginti. Ob hanc caufam in Bibliis Belgicis , Latinis ,
aliifque fubinde eft alia diftindio Capitum , quam quae ufitata eft in Bi-
bliisHebraicis» DIS-
% DISSERTATIOIV.
DISSERTATIO Q_U A R. T A ,
D E
Seclionibus Minoribiis , Majoribus 6c Maximis
Pentateuchi.
I. 2,.
4. Explicatur Jigmfica-
iio Ikerartim 0 & b'
5 • ^uBor earum ignoramr.
6. Divijio Deealogi Judaica confir-
matur.
7. 'Vfus earum literarum apud
Chrifiianos efl nHllpts. Ufus ea-
rum antiquus demonflratur.
8. Earum numerpts recenfetur.
9. Ratio datuT c^uare adhuc re.i-
neantur in Bihliis.
10. Pojfent omitti.
1 1 . Significatio ^ numerpts litera-
rum fj ^ £) aut D D D faffim in
Pentateucho occurrentium fro-
fonuntur.
12. ZJltima SeBio Genefeosnondi'
flinguitur tribus literis.
15. Nbmina SeBionum Legalium
unde defumantur , ^ ubi ha-
beantur in Bibliis docetur.
l^.Schema 54. SeBionumLegalium.
15. Hodierna nominaciuinque libro-
rum Pentateuchi videntur olim
tantumfmjfe tituli SeBionum.
\6. Vfiis divifionis Pentateuchi in
54. SeUtones demonfiratur. Ob-
jeSiiofolvitur. Annus intercala-
risjud^orum defcribitur.
17. Docetur qtiomodo Judd annis
vulgarihm SeEiiones 5 4 .ferlegant .
18. 19. Pentateuchus ah initio legi-
tur 1 3 . Sept. Ratio additur.
20. Ahfoluta ultima SeHione fla-
tim inchoant frimam . Ratio ejm
rei allegatur.
21. AuUor divifionis Pentateuchi
in 54. SeBiones fere efl ignotus.
Divifio h€C efl perantiqua.
22. Le5lio Prophetarumpuhlicafuit
olim ^jam ufitata. Origo ejufdem'
25. 24. 25. Seuiiones Prophetica ex-
plicantur.
16. Ratio hodierni ufus SeStionum
propheticarum allegatur.
27. Convenientiaearum cumTex-
tihtts Dominicalihpu .
28. Defeflo Utitia legis,
29. 50. Illufiratio verhorttm Phari-
fiei Luc. 18. 12.
I. 'De Se6fiombm mmoribus ^ majoribus. .
S E C T I O - T.
Equitur ultima divifio fpecialis , convcniens foli Mofis
Pentateucho , qua dividitur in varias feftiones , quae uni-
calitera^, vel unica litera D , five ternis literis f)^^ , aut
ternisliterisDDD» paffiminPentateucho occurrentibus ,
indicantur. II* Li-
^e SeBionlbus mtnorihus ^ majoribus. ^r
II. Litera D eft prima litera vocis ^?^'^? cUufa , vcl ^?^'^'? conjnn^
Sla; literavero £i eftprimaliteravocis '^D'"^f /«/jfrf<« : id eft, D^igni-»
ficat fediionem claufam , vel conjm^am ; £) vero denotat fedionem
apertam.
III. SeBio claufavd conjmEla, quaelitera D denotatur, ficdeno-
minatur : quiailludfpatiolum, incujusmedio eft D » utrinquc ea-
dem linea clauditur. Se^io aperta fic vocatur , quia ab initio lineas in-
cipit. Ubiinlibrismanufcriptisroleteire litera D ? ibi relinqui debet
fpatium trium circiter literarum in medio lineae vacuum : fed ubi
fcribi folet litera t) , ibi fpatium plus minus novem literarum rclin-
. quendum eft vacu um. Verum hasc differentia in hodiernis Bibliis ira-
preflis non accurate obfcrvatur : fedin libris Lcgis manufcriptis, ex
quibus in Synagogis lediones Sabbathinas coram plebe praelegunt,
accuratiorharumliterarumratio haberi folet : nihilominus in Bibliis
impreflis fpatiolum qualecunque adhuc vacuum relinquitur.
IV. Omnes Audores non conveniunt circa has duas folitarias li-
teras D & fi , fcil. quantum fignificationem earundum attinet. Haec
tria de literis his antecedentibus affirmari poffunt.
I. Litera D denotatfetSlionem minimam; & eatenus ftatuitur pri-
ma literavocis "9''-? conjml^A. Haec vox denotat fequentiacum fu-
perioribus effe conjunda; & etiamfi verba, hancliteram D fcquen-
tia, videantureffcinitium novi^fentcntiae , nihilominus confequen-
tia cohaerent fuperioribus. Litera £ fignificat fedionem majorem,
Tcrnae literae t^^ vel DDD > dequibusftatimagemus, denotantfc-
daox\tmomxi\\\mmaximam.
2. Voces, quae poft D CeSiioncmclaufamvelconjmBam fequun-
tur, incipiunt in Bibliis manufcriptis a medio lineae , non vero ab ini-
tio: fedverbafequentia Htcram ^ , hoceft, fedioncm apertam, a
principio lineae fcribuntur & imprimuntur.
5. Litera D relinquit in Bibliis manufcriptis fpatium trium litera-
rum vacuum ; litera t) fpatium novem litcrarum ; fed tres litcrae
%^ti vel DDD relinquunt fpatiumtriumregularum vacuum.
V. Pnmoc^mYitHr. Quiseftprimus audor harum duarum litera-
nim D & £5 , paftiminlegeMofis occurrcntium , fedionem mini-
mam & majorem dcnotantium ?
Rejfondeo. NonnuIIi JudaBorumrcferunt inventionem harumdua-
rumliterarumad Mofen, velad Ezram Prophetam ; verum abfque
E ulla
34 D I S S E R T A T I O IV.
ulla ratione vel fundamento. Sed verofimilius eft eas literas efle ad-
ditas a curioiis quibufdam Judxorum Scribis , qui curiose Legem ex-
fcribere voluerunt, Vix ullusinveniturexhodiernisJudsEis , &nul-
lus , quem novi , ex hodiernis Chriftianis , qui has literas D & ^ ip^
Mofi adfcribunt.
VI. Ergo fruftra nonnulli ex his literis conantur probare aliam
divifionemDecalogi, quamqucs ufitata eft apud Judaeos ; fcil.per
quam decimum praeceptum in duo dividitur ; dudi hoc argumento :
quiaDeuteronomiicapite 5. poft illa verba : Nofz concupijces uxorem
■proximi tui , in Bibliis Hebraicis eft litera D. Nam illa objedio variis
modispoteftfolvi.
Frimo. Illae literae non funt a facris Scriptoribus additas : & per
confequens non habent audoritatem Di vinam.
Secundo. Exodi 20. in plerifque Bibliis Hebraicis , poft illa verba:
Non concH^ifces domumfroximi tui , non eft litera D vel fj : ergo eft u-
numprseceptum; finempe hae Iiter32 diftinguerent praecepta. Nam
reda divifio Decalogi eft fumenda ex Exodo , & non eft Deutero-
nomio.
Tertio. Judaica divifio Decalogi , convenicns cum Reformatorum
divifione, confirmaturexantiquaparaphrafi , quae vulgo Jonathani
adfcribitur. In illa enim paraphrafi femper fingulis praeceptis pras-
mittitur praefatio aliqua , & poft illam praefationem fequitur ipfum
praeceptum. Vide talem Decalogum cum illis praefationibus in
Grammatica Chaldaica & SyriacaBuxtorfii circa finem. Hinc luce
meridiana clarius illucefcit , divifionem decalogi , inter Reformatos
& Judo£os ufitatam , efle mille annis antiquiorem.
VII. Secundoqu^ritur. AnhsduxliterxD&^» palfiminPenta-
teuchooccurrentes, habent aliquem ufum?
Refpondeo i. Illae litersD & S spud Chriftianos nullum habent
ufum : ideoque poflentillasfo Peatateucho omnes omitti. Propter-
ea etiam Munfterus , multique alii in editionibus Bibliorum Hebraico=
rumliterasD&S, tanquam Juda^orum figmenta , omiferunt &ex-
truferunt.
Ouceritur. Quare Judaei olim addiderunt Pentateucho lias literas D
&^ •? Re/p. Pentateuchus olim deftituebatur diftindiione capitum ;
ideo JudaEi , volentcs illum aliquo modo diftinguere , excogitarunt
talera Sedionum divifionem per D & per ^. Sed multi nafutiores
Judaei
T^e SeBionibtis minoribtis ^ majoribus. -ie
Judoei in quibufdam Codlcibus cafdem literas omiferunt : quiacredi-
derunt earundem primam orginem natam effe ex fuperftitione Scri-
barumexfcribcntiumLegemMofaicam. Imo, quod mirandumefl,
Judaeiin hodiernis MSS. Pentateuchis nullas literas D aut £) , five fim-
plices five etiam ternas exprimuntj obfervant tamen fpatia & fpatiola.
Rejpondeo i. Prseterea magna eft in veteribus Bibliorum Codici-
bus harum literarum varietas & difcrepantia. NonnuIIi libripluri-
busIitcrisD&iidiflinguunturj aliiveromulto paucioribus.
VIII. Hinc Ouarimr. Quot praecise fecundiam fententiam Judaeo-
rum requiruntur literae fi & D folitariae & fimplices in Pentateucho?
Rejpondeo, Sedionesmajferes, per f) denotari folitas , funtintoto
Pentateucho 290. fcil. in Geneji 43. In Exodo 69. In Levitko 52.
In ]VHmerornmViLh\:o 92. & in Demeronomio 54. Sed Seftiones mini-
msE , quae per D dcnotantur , funt 379. fcil. in Geneji^. In Exodo 95.
In Levitico 46. In Numeror. 66.^mJ)euterommio\z\J\^\<ir\\!iVi\tiViS
-fedionum in fine eorumlibrorum faepe exprimitur.
IX. Adhuc Oumtur. Quareillae literae D & ^ nullum ufiim ha-
bentesinterChriflianos, &fereetiam inter Judaeos , adhuc in mul-
tisBibliisimpreffis retincntur?
Refpondeo. Judaei, imprimentesutpIurimumBibliaHebraica, pro-
pter venerandam antiquitatem eas literas retinent & exprimunt.
X. Ex his antecedentibus concludimus has literas D&r^non eflc
aMofe; &perconfequens, nuHum ufum habentes , ut fupervaca-
neas ex Bibliis hodiernis Hebraicis poffe extrudi.
1 1. jD^ Sedfionibits maximis Tentateuchi.
XI. Jam fequuntur Sediones maximae Pentateuchi enumeran-
dae , quae vulgo in Bibliis Hehraicis imprefTis pcr ternas literas ^^^ ,
vel nonnunquam etiam per totidem literas DDD denotantur ; fcil.
quando incidunt in eum locum , ubi efl fedio claufa , per D denotari
folita.
1. Ternae literae *3^£j funtprimaeliteraevocis ^^y^ Vivijio, SeSlio
hegis. Haecvoxintegra, in multis Bibliis majoribus , loco trium
£)£)£) i faspc defcribitur.
2. Ternae literae DDD funtprimae literae vocis '^l^. Ordinmo. Has
temaEliteraB^&^ & DDD eundem ufuminLegehabent. Nam fe<aio
E 2 iUa
3^ D I S S E R T A T I O IV.
illa nmima legalis aliquando '"''f'^.^, nonnunquam etiam "^l? Voca*
tui%
3. In Pentateucho funt quinquaginta quatuor tales maximas Se-
£i;iones , qu3e ternis literis ^fj^ , vel totidem DDD communiter diftin-
guuntur. In GeneJilvinX duodecim Sediones maj ores ; in Exodo un-
decim ; in Levitico deccm ; in libro Ntimerorum decem ; & in Veme-
ronomio undecim, quas fimul coUedas faciunt quinquaginta qua-
tuor.
Xir. Omritur. Cum omnes fedliones Pentateuchi ternis literis
majufculis ^^^ vel DDD diftinguantur : Quareultima fedio Gene-
lios, (quscapite^y.verfuzS. hisverbisincipit D^p^"» TT'! ^ziixit
y-akpb , ) tantumunicaminufcuIaliteraD j vel in aliis Bibliis tantum
per fpatium vacuum fine ulla litera D defignetur ?
Rejpondeo. Rabbini varias rationes hujus differentiae folent dare:
lcd communis opinio, quae etiam verifimillima videtur , hasceft:
quiainhac ultima Seftionc, fcil. in capite 49. Genefeos , agitur de
temporeadventusMeffias ; quodtempus ex Jud^orum fententia eft
ignotum. Hinc unicam literam D ante hanc maximam Sedioneni
pofuerunt: quiavolueruntindicareilludtempuselfe ignotum. Nam
D eft-primaliteravocis ^?''^? clanfa , objignata : quia putanttempus
adventus Meffi^ efle claufum & obfignatum. Non eft verofimile
quod Efras hujus differentiaE fit caufa & primus audor : fedprocul
dubio nafutus & curiofus quidam Judxus hanc diflTerentiam primus,
ob caufam didam , excogitavit.
XIII. His omnibus & fingulis quinquaginta SecStionibus Inditae
funt peculiares appellationes defumptse vel a prima voce Sedionis ,
vel a prima voce maxime emphatica ,: & propterea quinquaginta
quatuor diverfi tituli , fi non ab utraque parte pagellas , faltem ab una
parte, fivefiniftrafivedextcra, Pentateucho Hebraico fuperfcribun-
tur. Ex. gr. Prima Sedio ct capite primo Genefeos ad capitis fexti
verfum nonum vocatur ^'^^'?.-^ . Secunda Sedio ufque ad caput
duodeclmumejufdem libri nominatur 0.'J Noach. Tertia Sedio uf^
que ad caput decimum odavum nomine V V.- infignitur; & fic
omnesSedionesreliqusE a prima voce , vel a primis vocibus nomi-
na fua acceperunt.
XIV. UtomnesSe(3:ionesPentateuchi (quaein noviffima editlo-
ncBibliorumenumerantur per litcras Hebraicas, &pernotas, quas
vulgo
T}e SeBlombus m^^lfnh T^entateuchi. 37
viilgo cifrae vocantur ) unico quafi intuitu confpicerentur , placuit, in
gratiam Lcdorum , eas omnes poft invicem in hac tabelk defcribere.
T
A B
E L L
A
qiiinquaginta quatuor SecRiionum
Pentateuchi.
C^/>.
Verf,
Sediones Genefeos.
14.
I.
J?*j^D
28
Ca^.
r^f.
1(J.
I.
niD nnx
^sf
I.
I.
n^u^x-ia
I
Ip.
I.
D^B^np
30
6.
9-
nj
2,
21.
1.
Sdn
31
12.
I.
^-t
3
25.
I.
♦yo ini
3^
18.
I.
NT1_
4
26.
3. - 1-..:
Numerorum.
33
23.
25.
I.
19.
5
6
I.
I.
lanna
34
28.
II.
>*k."L
7
4-
21.
T
55
32.
4.
nSE^'!
8
8.
I.
»jniSi|n3
3<5
37-
I.
aEri_
9
13-
I.
' nVi?
57
41.
I.
m
10
16.
I.
nip
38
44.
18.
^^'.\
II
19.
I.
njrn
39
47-
28.
V.l
12
22.
2.
p'??
40
Exodi.
25.
10.
Dnra
41
I.
I.
nior;
13
30.
2.
n)CJ?
42
(5.
2.
H
33.
1.
TDO
43
10.
1.
«3
nWa
15
Deuteronomii.
13-
17*
16
I.
I.
ana"!
44
18.
1.
nn'.
17
3-
25.
]3nn»iti
45
23.
I.
a^BSK^D
18
7-
12.
' ^pjr
46
25.
I.
nn-inn
19
II.
2<5.
nN"!
47
27.
20.
m^n
20
16.
18.
48
30.
II.
Ki^n '3
21
21.
10.
s-^^n
49
35-
I.
Snpn^
22
25.
I.
Non
■p
50
38.
21.
"7i'P?
^•3
29.
9-
CD'2VJ
51
Levitici.
31-
I.
*a
52^
I.
I.
*>*:r.'-
24
32.
I.
=)J7}?ri
53
5.
I.
^^
25
33-
I.
nD^^an n«it
54 \
9.
I.
»J»?Dl!r
16
12.
E
I.
XV.
^7
Ex
3^ DISSERTATIO IV.
XV. E?t hac Sedionum legalium cnumeratione videtur verofi-
militerprobari,quodquinquctituli, fcil. ^lp^lj HID^, n^^lS^i^^lD
D"*")3"in , "linDS > quibus jam qulnque libri Mofisinfigniuntur,
olim non tam integrorum librorum nomina fuerint , quam quidem
Sedionum talium Jegalium. Verum poftca illi quinque Tituli Se-
dionum , quia erant primas Se6tiones quinque librorum , etiam in
Titulos librorum mutati funt.
XVI. PrimoquceritHr. QuareJudseiquinquelibrosMofisdivife-
runt in quinquaginta quatuor tales Sediones maximas ?
Refpondeo. Ideo Judf i diviferunt quinque libros Mofis in tot Sedio-
nes, utfingulisannistotum Pentateuchum abfolvere poffent. Nani
JudaeipubliceinSynagogisfingulisSabbathis legunt unam talemma-
ximam Sedtlonem , fcil.atribus ^^^ vel DDD ufqueadtria ^^^ vel
DDD J & ita fingulis annis Pentateuchum publice perambulant , vel
potiuspercurrunt.
Contra h^c fortenonnemo objiciet : Annus Judaeorum tantum
comprehendit quinquaginta vel quinquaginta duas hebdomadas :
ergofingulisannis, legendo fingulis Sabbathis tantummodo unicam
Sed:ionem, Legem non abfolvunt. :
Rejpondeo. Judaei, fupputantesannosfuosfecundiimcurfumlungs,
tantum numerant duodecim menfes , alternatim habentes 25). vel
30. dies. Ergo annus JudsEorum tantum continet quinquaginta
hebdomadas &quatuordics. Vide' in Philologo Mixto differt. 35.
Sed Judsei ad annum intercalarem refpexerunt, qui integro menfe
abundat. Judaeorum aliquando feciindus , vel tertius quilibet annus
adfummumeflintercalarisvelbiffextilis , & integro menfe abundat,
qui vocatur ''7^1 Faadar-, &Februariusj & fic talem annum per duos
Februarios fupputant. Namjudsi, utannum lunarem ad folarem
applicent, illos undecim dies , inquolibetannofolari fuperfluos, fer-
vant & retinent ; acquamprimumillc numerus dierum fuperfluorum
in menfem excrevit , tum menfi duodecimo addunt menfcm decimura
tertium ; quodtertioquolibetannoficridebet : fed aliquandoetiam
fecundo anno fieri potefl: ; fi nempe in anno intercalari odo ( vel e-
tiam plures ) dics fuperflui fuerint , qui cum undecim fequentibus fa-
ciuntnovendccim. Retineanturillinovendecim, &addanturiidem
diebus undecim ex anno fequenti : ergo fecundus annus erit inter-
calaris , hocefi; , poftunicum annum vulgarem conflantem duode-
cim
T^e Se5fiombus maximh Tentateiicht.. ^9
cira menfibus , fequctur annus intercalaris tredecim menfium.
XVII. Secundo quAYitur : Quomodo Judici annis vulgaribus , con-
tinentibus 50. hebdomadas, abfolvuntquinquagintaquatuorSedio-
nes Pentateuchi ?
Reffondeo. Judaeifingulisannis, etiam vulgaribus , totam Legem
abfolvunt , conjungendo aliquoties annis vulgaribus binas breviffi-
mas Sediones, quales funt iiltimceDeuteronomii.
XVIII. Judaei hanc publicam Sedionum maximarum ledionem
inchoant poft felhim Tabernaculorum die vigefimo tertio menfis
primicivilis, quiHebr^isTifrivocatur , & noftro Septembri fere
refpondet.
XIX. HincpnfncK^uaritur: Quare Judaeinonincipiuntlegerepri-
mam Sedionem Pentateuchi ipfis Kalendis Septembris , hoc eft,
ipfis Kalendis novi anni ? Et quare demum poft mcdium Septem-
bris ?
Re/pondeo. Hoc faciunt ad decipiendum Diabolum, ut verum prin-
cipiumnovi anni ignoraret , &Jud3eostam bonos quam malos ac-
cufarecoramDeonon poflet. Statuunt enim Judaei Deum in prin-
cipioSeptembristhronumjudicialemafcendere; & hos, quorumbo-
na opera prcEponderant , abfolvere ; & illos , quorum mala opera
fupcrant bona opera , adaEternammortem condemnare. Sivero Ju-
dasi Pentateuchum inciperent ipfis Kalendis novi anni , tum Diabo-
lusverumanniinitiumcognofceret, &inde occafionem fumeret bo-
nos illosJudaeosapudDeumillo tempore accufandi. Egregiae {ane
fubtilitatesadimponendumglaucoma oculis Diaboli !
XX. Secundo quaritur : Quare Judaei abfoluta ultima SedionePen-
tateuchi ftatim eodem tempore iterum folent primam Genefeos Sedio-
nem incipere, & ufc[ue ad Capitis fecundi verfum quartum abfolvere !
Refpondeo. Ut bmnis occafio calumniandi & Judasos accufandi
Diabolo prasripiatur. Fortafle Diabolus Deum accederet , & dice-
ret : (uti fcribunt apellae) Judaiquidemfinivermt Legem , fedmlum
amplim legere.
XXI. Secundo quaritur : QuisPentateuchumin quinquagintaqua-
tuor Sediones pnmus divifit ?
Rejpondeo. Judaei nonnulli putant ipfum Mofen Pentateuchum ita
divififfc : & propterea vocant T?? ^^.^'. ^^1*2. Tradiiionem e montt
Sinai. Sed alii , cariofo fundamento hanc lententiam fuffultam viden-
tes>
40 D I S S E R T A T I O IV.
tes, adrcribunthanc Sedionum divifionem Prophetoe Ezrse, poft-
quam excaptivitateBabylonicareverfuselTet. Hic Ezras eum in fi-
nem Legem in tot Se6tiones divififlet, utjudaei commode illam uni-
co anno abfolvere poffent. Haec fententia fpecie veritatis non caret ;
ideoque nobis maxime probabilis videtur. Ut ut fit , haec divifio Se-
(ftionum, fivelediofabbathinanon eftrecens , ultimis feculis nata;
fedeftperantiqua, &proculdubio temporibus Apoftolorum fuitu-
litata. Antiquitatem hancconfirmant verba Lucag , quae habentur in
A(5lis cap. 1 5. v. 21. Mofei in Synagogis perjingula Sabbatha legitur. Si-
mxXitQYcap. 15. V. 15. Pofl lechiommLegis & Prophetaram miferunt Prj^-
feBi Smagogte adeos. Additur in uitimo loco , pofi leBiomm Propheta-
rum ; idque repetiturc<!?p. 1 3. •s'. 27. Voces Prophetarnm fer omne Sab-
hathum legmtur.
XXII. Hinc qmrtl) qudtrituT : An Judasi temporibus Chrifti & A-
poftolorum etiam publice praelegerunt Prophetas ? Etan adhucho-
die eos prslegunt \
Refpondeo affirmando. Judaei folent , poft ied:am Sedionem ex
Pentateucho, etiam Sedionem aliquam legere ex Prophetis anterio-
ribus vei porterioribus. Quare? Quia Antiochus Rex Graeciae , ho-
moprofanus& impius , anno circiter centefimo &feptuagefimo an-
teChriftinativitatem interdixit , nejud^i fedionem Legisin Syna-
goga publice praelegerent. Judsei, triftes propter hoc interdidum,
omiferunt quidem pro tempore ledionem Legis Sabbathinam , fed
loco illarum Sedionum Legalium praelegcrunt quafdam fediones ex
Prophetis, refpondentes quodammodo materi^ , quae in illis fedio-
nibuslegaiibuscontinebatur. Hocconfirmat Rabbi Elias in Tisbi
Rad. nG3£>, ubificfatur: n^^SDDnn n3D «^H PD mnDK HJni
r
^"^nT^ nSlST? '7V r^tu^^nS^. h.t.EteccefcrtbamqM<enamJitcaHfay
quare kga.ntf5iionem Propheticam. yuxta idqmdinvenifcriptHm. mmpe,
qmd Antiochm imfitu rex Grac 'apraceperit I/raelms , Htnon legerent Le-
gem publice. Sed quidfecertint yudai ? Legerunt Parafcham unam ex Pro->
fhetts.cmmmateriaconformisefeteimaterit&^quA dejcripta eratin Para-
fcha^ cjuainSabbatholegifolebat. Ex. gr. Loco Sedionis primas Genefeos
t^^iCOi in qua agitur de creatione mundi,fumpferunt fimilem fedio-
nem.
^e Sedfionibus maxlmis ^entateuchi. a\
nem, agentemdecreatione, Qyi'jt(2S.^\ verftt 6. capm ^i. {Sicdkk
J)ominmDemcreatorcoelid>Cc.) ufquesid ver/um ii. capitis^^. Se<3:io^
nem lecundam QJ mutarunt in fediionem Propheticam, quamfump-
lerunt ex cap. 54. Jefai^ : Cantafierilis , qmnon parit &c. , Et tali mo-
do omnes Seftiones Legales in Propheticas tranfmutarunt.
XXIII, Hae Sediones Propheticae, relpondentes Sedionibus Le-
galibus, plerumqucin fine Bibliorum Hebraicorum majufculisliteris
imprefljE confpiciuntur. Infpiciantur Biblia a Menafle Ben Ifrael in
o6tavo & quarto edita , ex quibus unum atque alterum exemplum
explicabimus : nam , illis enodatis , csetcra facilius innotefcent. Sic
habetur in fine illorum Bibliorum :
HxcCk funt explicanda. Vox n*1£3£)n eft inftatu regiminis, &:in
ftatu abfoluto eft n^lCSS)!! Mijfa. Haec voxfignificat (cdionemPro-
pheticam , quae fecSioni Legali , fenfu non tam proprio quam figurato
velfpirituali, refpondet.
Vox n^l7fc<^!l ?»j&n»a/>/t>denotatprimamfed;ioiiem Legis, quac
fic a prima voce denominatur.
'n ^«n "<D« HD Sicdicit Dem JBHOVA. Sunt primaverba
SedionisPropheticae, quaeinveniuntur "3D JD^^DD nV^"^? ^^y^'
faia^capite^i. Ii; «y^»f, fcil. adhaecverbafequentia n'*n'' t<7 ^lllN)
fjrpofi me nen erit , quae in veniuntur capite fequenti verfu i o .
Alterafedio, refpondens Sedioni fecundae legali , O^ appellatsc,
ficfonat:
Verba rU DnVin denotant fecundam fedionem Genefeos. Voces
lequentes H^lpJ? 13^ C4«^^7?m7^, funtprimaevocesfedionisProphe-
ticae, quae reperiuntur "lj jD^OD T]^}!^^2 mjefitja cap. 54. verf. i.
"iV «/^»i?adverba 'H "jDrTlD ^D8«^ aitmifirator tum Jehova; quae
habentur ejufdem capitis vcrfu decimo. His praslibatis & cognitis faci-
lispatebit , mediocriter linguae fandtas peritis , aditus ad reliqua.
XXIV. Haec fedio prophetica vocatur '^'^'5?l! //"^;?/7r^r4 , mi^a,di.
miffio , a "^?? dimifir : nam a ceffando vel finiendo nomen habet : quia
leftahacfeftioneProphetica ledio fabbathina ceffat, finitur, &:po-
pulus dimittitur. Hinc ledor hujus fedionis propheticae vocatur
TDsan gifffffffg^g . qyjj coetum folet dimittere.
F XXV.
42. D I S S E R T A T I O IV.
XXV. Omnesjudsi, fcilicct Hifpani &Germani , non fumpfe-
runt eafdem fefliones ex Prophetis ; ideoque fspe in fine haphta'
roth eadem fedio bis repetitur : quia aliam fjepe elegerunt Judasi
^''DDK/^^n Gcrmmi j aliamvero Q^^T^^Dn Hiffani. Proptereafaepe
hsc nomina Germanorum & Hifpanorum Hcbraice in tabula illa
finaliexprimuntur. Vide plura6^de Scdionibus Propheticis, quae
olimlocoLegalium funtlcftae , & dealiis Sedionibus , quoe certis
quibufdam diebus feftis prslegi folent , in Praefatione , quam anno
1667. accuratiffimisBibliisHebraicispraepofui. In illa editione etiam
omnes Haphtarothmargini ad^^cribuntur.
XXVI. Ad\\ncqHamHr : Quare Judasihodicnon omittuntillam
le(5i:ionem Propheticam , cum interdi6tum diu ceffaverit?
Refpondeo» Judaei retinent hanc confuetudinem in illius decreti &
interdidimemoriam, imitanteshacinparteMajoresfuos , qui fem-
per hanc confuetudinem diligenter obfervarunt. Vide de eo dilTeren-
tem Kabbinum Eliam in Tisbi Rad. "^^2, ubificinfit : *]^5 nnj^l
]mM jmp Drn i^) bm ir^ T\]r\ iinjDn nnnn rhmv
n"1inn tS^^^^yp in^ W^^^y h^ TSY^^^t^T^ EtqHanqmmmnccef
faverh decretnm iilHd (K.egis Antiochi) tamen confuetHdo legendiHaph»
taram non cejfavit ■, quoniam adhnc hodie legunt ifiiufmodi Farajchas ex
Prophetlspoji le^ionem- legis .
XXVII. HaeledionesPropheticae, additas ledionibus Legalibus,
fuRtfimiles Epiftolis Apoftolicis , quas quidam Paulus Diaconus
EuangeliisDominicalibus addidit. Etiam aliqualis intercedit fimili-
tudo inter Textus Dominicales & fediones Legales Mofaicas. Nam
quemadmodum Textus illi Dominicales in Kalendariis Belgicis ex-
primuntur , eodem modo etiam hae fedliones Legales in Kalendariis
Hebraicis defcribuntur. Deinde, ficutifingul^ feptimanos a Texti-
busillisDominicalibusdenominantur : ut Reminifiere ■> UtareScc.ita,
etiam Sabbatha & feptimanas a fedionibus Legalibus , tali vel alia
hebdomada legendis , appellantur.
XXVIH. Judsi folent illo die , quo in Synagoga totum Penta-
teuchumabfolverunt, feftum celebrare, quod vocant '™ ^Qf?' la-
titiam Legi-s. De hoc fefto vide Sjnagogam Bnxtorfii cap. 27. Hoc die
laetanturobLcgemabfoIutam; & ut figna lastitiae oflenderent , mala
&pyrain gratiam puerorum per Synagogam projiciunt. Etiamfo-
lentomnesPentateuchos, quos in arca habent , per Synagogam por-
tare.
T>e SeBionibus maxmisTentateucht. 43
tare. Vidi Amftelodami anno 1653. in Synagoga JudaEorilmHifpa-
Dorum fimul fexaginta circiter Pentateuchos , in rfiiembratta defcri-
ptos, auro&argento ornatos, & pretioliffimis involucris involu-
tos, a totidem viris magnacumpompa circumfuggeftum fuiirahoc
tempore portatos.
XXIX. Occafione hujus leftionis Sabbathinae illuftrabimus vcTba
ventofi & pompofi Pharifasi , gloriantis Lucae caf.1%, w.iz.Se jejum
narehismhehdomade.
Hincprimo qnaritnr : Quibus diebus jej unavit ?
Reffondeo. Pharifaeusillejejunavit diebus Lunae & Jovis. Cau&
jejunii fuit ledio Legalis , quam illis diebus repetiit. Nam Judaei non
tantum diebus Sabbathi fedionem maximam in Synagbga pubHc^
praeleguht , kd etiam diebus Lunae & Jovis partem aliquam illius Se-
dionis, quam praetei"ito Sabbatho legerunr, repetunt Qui caBteiis
fan<5^ores videri volebant , non tantum illis diebus I-egem rcpete-
bant, fedetiamtemporibusmatutinis jejunabant.
XXX. Semndo quarimr : Quare diebus Lunae & Jovis Legem relc-
gerunt & jejunaverunt , non vero aliis diebus ?
Rgffondeo. Propter duas rationes. i. Ne tres dies intercederent ,
quibus Judaei abf ijue lege vi verent. Nam aj uut ; Qm tridttptm agitjine
UUione Legis , eum iniiadHnt inimici.
1. Ut Ifraelitae memores elfcnt Mofen dieJovismontemSinailc-
cunda vice afcendifle ad petendum lecundas Legis tabulas : deindfe
Ut in memoriam revocarent Mofen tum temporis veniam impetrafTe
vituli fufi , & tandem die Luns iterumde monte defccndiffe, Vide
dehisBuxtorfiuminSynagogacap. 14.
DISSERTATIO dUINTA,
D E
Pcntateucho , de ^13. Prxccptis affirmativis &
negativis in genere , Sc de Prophetis anterioiibus.
§. I. Agiturde Ordine lihrorum.
a. Exfiicatio vocis Pentateuchi,
5. ^u^or Pentateuchi eji Jldofes.
5 . ^uBores divijionis Pentateuchi in
quinque libros videntur fuijfe
Graei interpretes.
4« ObjeEiio contra auBorem hunc \ 6. Tituli Graci librorftmPentateu-
movetm ^folvitur. 1 chi explicantur.
F 2 7. Nu-
44
7» Numerns anmrum t qmsfinguli
lihri Pentatetichi continent, recen-
fetur.
8. Mumerus Praceptorum tam affir»
mantium quam negamium Penta '
teuchi.
^. Ouafliones 12. circa Pracepta
Pentateuchi pofi invicem enume-
rantur.
10. II. 12. Propheta anteriores fie-
quuntur^qu^orum primus efiliber
Jofiua. Auliorejus inquiritur.
15. Duo verficuli videntur Capiti
•uigefimo primo in nonnullts edi-
tionibus additi , qm in antiquif-
fimk & nonnullis recentiorihus
I
DISSERTATIOV.
editionibus non extam.r
14. Librijudicum nomen-i rationo"'
minis , anni ^ Au^or djficrihun.>^
tur.
15. Libri Samueli^ aliter a Gracis &
Latinis^aliter a Juditis appellan-
tur,
16. ly. yinni ^ AuBores eorum U-
brorum recenfientur.
iS.i^. Librorum Kegum nomen»
ratio nominis , anni ^ au5loyes
enumerantur.
20. Etiamfi AuEtores Prophetarum
anteriorumfint ignoti, ideo tamen
auEloritas divina eorum non efi in
duhium vocamia»
T>e Tentateucho.
S E C T I O I.
GimushadenusdelibrisVeteris T. ingenere, jamordo
nos monet ut de iis in fpecie poft invicem agamus. Et
cum prascipue circa Biblia Hebraea verfemur , ideo etiam
eundem ordinem in explicatione Librorum obfervabi-
mus , qui in Bibliis Hebraicis a Judaeis obfervari folet ;
fcil. primo difTeremus de Pentateucho ; deinde de Prophetis anteriori-
bus & pofterioribus ; & tandem de Hagiographis.
II. Inprincipiofefe ofFerunt quinqucJibri Mofis, quivoceHe-
braea "^T^ Lex , & compofita voce Graeca YS.ivm.Tivx©' Pentateuchm
vocantur; qusevoxidemfignificatquod quintuplex volumen. Scri-
pta Mofis nomine Pentateuchi infigniuntur , quia in quinque volumi-
na diftributa funr. Hebraei Pentateuchum vocant '^"'^'^'^^ ^^'9^., quinque
qmntas , & quemlibet Pentateuchi librum nominant ^^''^ . Ergo
Xi^vjm^ nii^pn fm-jt: quinque quinta partesj^t^is , five integer Pentateu-
chus. HincmuItisBiiDliisHebraicis prasponiturtalis titulus ntt^Dn
niin "'tl'Din Omnqueqmntapartes Legis.
III. Primoquaritur. Quis Pentateuchum five quinque libros Lc-
galesconicripfit?
Refipondeo. Propheta Mofes filius Amram horum quinque libro-
jruna
^e Tentateucho. 4^
rum cft Auftor ; quod evincitur ex fequentibus Textibus : Exod.
cap. 24. V. 4. habetur : Mofes Scripjit omma verba J E h o v iE. & Deut.
51. 24. 26. Ouum abfolvijfet Aiofes fcribere verba Legis hujm in libro,
dixit Levitis , accipite hunc librum hegis , ^ ponite eum a latere arca
foederis J E h o v iE.
IV. Contra hsEC forte nonnemo objiciet. In fine Deuteronomii ,
fiveinultimis oflo verfibus defcribitur hiftoria mortis & fepulturae
Mofis. Atqui nulluspropriam mortem & circumftantias mortis ac
fepulturae , ut & illa , qus confequuntur mortem , enarrare , & lite-
rismandarepotcft. Amortuoenim homine nuUae tales aftiones pro-
venirepofTunt.
Refpondeo i. Nonnulli aflerunt hos ofto verfus ultimos effe addi-
tosvelaJofuafuccefforeMofis, vel ab Ezra Propheta , qui poftfo-
lutam captivitatem Babylonicam fexto fere feculo ante Chrifti nativl-
tatem Legem in priftinum ftatum reftituit.
2. Alii opinantur ipfum Mofen per fpecialem revelarionem fibi^
Deo revelatam hos verfus agentes de morte addidifle ; & quidem
eum in finem ( referente Jofepho ) ne Judaei credierent ipfum propter
excellentes virtutes a Deo in ccelum , .fecundiim exemplum Enochi
&Eliae, efferaptum.
- V. Secundo qutritur. Quando, & a quo Pentateuchus in quinque
libros eft diftributus ?
Rejpondeo i . Nonnulli putant , quod ipfe Mofes non tantum Penta-
teuchum confcripferit , fcd etiam eundem in quinque libros diviferit,
2. Alii, interquosfuntPhiloJudaeus&Jofephus ;r ftatuuntnon
ipfum Mofen Pentateuchum in quinque libros digeffiffe , fed qubf^
damHebraeos, qui aliquot feculis poftMofenvixcrunt.
3. Nosillamfentenriamverifimiliorem exiftimamus , quae ftatuie
nec Mofen , nec Judaeos , fed Interpretes Grascos, vulgo LXX. vo*
catos, Pentateuchuminquinquelibrosdivififfe.
VI. Quod Interpretes Graeci, qui dicuntur trecentis annis ante
Chriftum vixiffe , hancdivifronemPentateuchi in quinque libros in-
venerint, videtur probari ex titulis , quibusLibri Mofi denominan-
tur. IHi enim tituli Librorum Pentateuchi origine funt Graeci ; &
proprie nulli dantur Hebraiei , quibus Libri illi denominantur. Nam
hodiemitituIiHebraici, quijamfingulislibrispraefiguntur, fuerunt
oiim tantumtitulifingularumfedionum Legalium, & nonintegro-
F 3 rum
4^ DISSERTATIOV.
mm librorum. Veriim enimvero antiqui tituli {ingulorum librorum
Pentateuchi fere funt Graeci ; & per confequens videtur maxime
verofimile , quod interprctes Graeci Pentateuchum ita diviferint.
Verum quidem cft , quod jam etiam finguli libri Mofis tituiis Hebrai-
cisdenominentur , fed iifdemtituiisantiquitus non fuerunt denomi-
nati. Tituli ergo antiqui Librorum Mofis , & ferehodierniinBibliis
Latinis , Grscis & Belgicis ufitati , funt Graeci.
Primus liber Mofis vocatur Tevzaig Gemjis , id eft , generatio : quia
in illo libro agitur de exordio & generatione totius mundi.
Secundusliberdcnominatur E|ocr©- ^AToi^, ideft, exitus:c[\m.
defcribit exitum populi Ifraelitici ex fervitute ^gyptiaca.
Tertius liber appellatur AivhiKoc Leviticus : quia in illo libro Levi-
tarumminifteria, facrificia, leges, ceremoniGB , variique ritus cnar-
rantur.
Quartus liber olim voce Grasca vocabatur A&t^/mo) , fed jam vul-
go Latina voce JVumeri five Nnmerorum nominatur : tum quia in hoc
libro egreffae tribus ex ^Egypto dinumerantur ; tum etiam quia nu-
merus quadraginta duorum annorum , quibus in defcrto Ifraeiitge
oberrarunt, recenfetur.
Qiiintus & ultimus liber appellatur AeuTg^oi/opoi/ Demeronomitim,
hoc eft , fecmda vel repetita lex : quia in illo libro Lex repetitur. Deu-
teronomium enim eft quafi repetitio & renovatio antecedentium li-
brorum , propter illos fa(9;a , qui primse recitationi Legisin monte Si-
nai per aetatem intereffe non potuerunt.
VII. Scquerentur jam fubdivifiones fingulorum librorum , fed
adumnolumusagere, ne Iliadapoft Homerum fcribere velle videa-
mur : illaeenim fubdivifiones ubique in commentariis inveniuntur:
fed breviter annos , quosfingulilibricomprehendunt, quiamagnam
lucem hiftoriae addunt , recenfebimus.
^'^«^jcontinetgeftaannorum duorum millium , trecentorum &
odo.
Exodus compleditur gefta annorum centum quadi-aginta fex , fcil,
a mortcjofephi ufquead exftructioncm tabernaculiin deferto.
Z.m//c«^j defcribit hiftoriam unius menfis , fcil. ab ered:ionetaber-
naculi ufque ad numerationem corum , quiapti erant ad bellum.
Numerorum liber narrat hiftoriam triginta odo annorum , novem
menfium, & viginti dierum.
Dente-
^e ^entateucho. 47
JDeHtermmifim denique enumerat fada menfium duorum.
II. 2)^ 613. ^Praceptis afflrmativis & negativis
Pentatemhi in genere.
VIII. Judaei totum IMofen in ordinem redegerunt , five totius
PentateuchiLegesadduasclafresretulerunt , fcil. ad ducenta & qua-
di'aginta odo praecepta affirmantia , & adtrecenta aclexaginta quin-
quepraeceptanegantia. Siquis ea omnia praecepta affirmativa & ne-
gativa , Hebraice & Latine defcripta , defideret perluftrarc, adeat prio-
remhujusPhiloIogicditionem, in qua omnia illapoft invicem enu-
merantur una cum locis S. Scripturae , ex quibus eadem defumpta
funt. Eadem omnia pr^cepta jam etiara peculiari Traftatu huic tertig
editioni anned:ere animus ett.
IX. Ut Ledor meliusintelligeret, qualiafint illa<5i3. Praecepta;
&unde eadem fint defumpta ; & quare Judasi nec in plura nec in
pauciora Praecepta Pentateuchum divifum efle ftatuant ; placet has
fequentes quaeftiones circa eadem Prascepta movere.
Primo qmritur. Unde haec fexcenta & tredecim prascepta funt de-
fumpta ?
Rejfondeo. Haec omnia praeceptafuntdefumpta ex folo Pentateu-
cho , five ex quinque libris Mofis. Hocitaefle , app^ret ex omnibus
Textibus Biblicis , qui immediate poft fingula praecepta tum Affirma-
tiva tum Negativa afferri folent.
Secmdoqmritur. Quis haec omnia (J13. praecepta hoc ordine ex
Pentateucho collegit ?
Refpondeo. Varii fuerunt Judael , qui Mofen ita in ordinem redege-
runt , & omnia praecepta tali modo diviferunt : 'omnes tamen non
eodem modo & ordine ea collegerunt ; quidam hxc , alii vcro alia
praEceptapraemiferunt. Ordo praeceptorum Hebraicorum , qulPhi-
lologo Hebraeo adjungitur , eft defumptus ex prefatione libri Jad
Chazaka , compofiti a R. Maimonide. Ibi enim omnia praecepta
tam Affirmativa quam Negativa hoc ordlne poft invicem Hebraice
difponuntur. Etquiaomnibusnondaturadea intelligendaacceffus,
ideo ab altera parte Latinam interpretationem adjeci : tiun ut eadem
ab omnlbus , etiam linguam Hebraeam non callentibus , intelligcren-
tur ; tum etiam ut Philohebraei fe in his exercere poflent. Nonnun-
quam de verbo ad verbum haec praecepta tranftuli ; fed faspiffime
magis
^S D I S S E R T A T I O V.
magis ad rem quam ad verba refpexi : quia faepc phrafes HebralcaE
non patiuntur tranllationem verboteniisfadam.
DeindcadjecilocaS. Scripturae, ex quibus Maimonides hxc fex-
centa & tredecim praecepta probat. Verba Textuum , ex quibus haec
prscepta eliciuntur , allegantur quidem a Maimonide , led Capita ,
Verfus , & nomina Librorum non adduntu r, in quibus hasc praecepta
dicunturcontineri; ideoque, utviam haec praecepta evolvendi faci-
liorem redderem , magnamoleftiahorum Textuum Libros, Capita
& Verfus inveftigavi , & Latinas interpretationi addidi : & adhuc
multomaiorimoIeftiahosTextusinveftigaredebuiffem , nifi, poft-
quamtranflationi&inveftigationialiquandiuintentus fuiffem , inci-
diffem in opera Theologica Simonis Epifcopii , qui me multum in
hoc proeceptorum Catalogoadornando adjuvit.
Denique Maimonides in multis non tantum ipfa praecepta recen-
fet, fedfEpiffimeexpIicationemfuam, petitamexLegeOraH, appo-
fuit. Hanc explicationem etiam in linguam Latinam tranftuli.
Tertioqmntm'. Quarc Judjei ftatuunt in Pentateucho praecise fex-
c^^nta & tredecim praBcepta contineri ?
Refpondeo. 1. Propterea praecise ajunt dari ^i^.praecepta, quia
i)(?/^f. 35.4.dicitur ni^Q ID^ n^ Th\t^ LegempraceptnobtsMofes.
In hoc Textu continetur vox rmn lex , conftans quatuor literis,
fcil. Taft , Vati , Refch & He , quae fecundijm fupputationem Hebrai-
cam, quamjudaeiper literas faciunt , continet numerum 6ii. Sed
quiahkduonumeri defunt, ideo hoc myfterium ineo latereajunt,
quod duo priora Decalogi praecepta, {^cA. Ego fum Dommm Dem
tum-i qi^'^ &c« E-t , Nonfacies tibifcHlpile &c. ) non per Mofen populo
fint data , fed quod ea immediate ab ipfo Deo toti populo tradita fint :
adeo ut refpedu duoi"um illorum praeccptorum Mofes & populus in
eodem gradu prophetiae , five revelationis immediatae ex Dei ore audi-
tae, tumtemporisconftitutifuerint. Haec duo praecepta , abipfoDeo
populoquafiitaannuntiata, fiaddantur, erunt fexcenta & tredecim
praecepta.
2. Sunt ex fententia nonnullorum Judaeorum fexcenta & trede-
cim praecepta ; quia in Decalogo , exceptis duabus ultirais vocibus
nj;*!'? lli^J^, continentur6i3.^1iterae. Quare igitur illae feptem li- /
terae in Decalogo funt fuperfluae? Refp. Hoc ipfi Judaei explicarc
non poffunt.
H«c
- Haec ^12;. praecepta dividuntur a Judaeis in 248. Affifmatlva , &
in 565, Negativa.
Hinc quarto qpfaritHr» Quare Mofes ex fententia Judaeorum prs*
cise conftituit 248. prascepta affirmati va ?
• Heffondeo. Maimonidesaitin PrafatwmyadChaz>akatoteiteprxce*
ptaaffirmativa Qlj^ ^t£/ V^Ti^ 1^^013 fecmdHmnHmernmmembrO''
rumhominis. Judaei omniamcmbrahominis accurate, (ive potius fu-
perftitiose , a planta & digitis pedis ufque ad verticem numerarunt,'
& invenerunt effe 248. membra : atque propterea putant Deutn
totidempraeceptaaffirmativadediffe j ut fic cuilibet membro fpecialc
aliquod praeceptum affignaretur.
Cmntoqumtur. QuarcJudaeiflatuuntMofenpraecise dediffe 3<^ jj
praeceptanegativa? 1
Refpondeo i. Idem Maimonides ait hoc fadium efl*e propter p3D
TlDnn VsW ''D'^ numerumdierumannifolaris. Quiainahnofolarifunt
3<55.dies , ideo putant Deum per Mofen totidem praecepta negativa
tradidiffe ; ut , fi Ifraelitae fingulisdiebusunummandatumobferva-
rent , & ab uno interdi<5i:o fibi caverent , fic omnia negati va praecepta
addifcerent.
2. In libro Hebraeo-GerfAaniCo , vaczto Brandfpiegel , dicuntui'
dari 565. praecepta negativa J quia totidem funt venae in corpore
humano. Scribunt infuper Sapientes , dicente Buxtorfio in Synagoga
Cap. 3. Vnamquami^uecorporishumani venam hominem , veluttfrano,
eohibere, neinvetitumnitatur (^ hac ratione ^6^. pracepta illa prohi-.
bentia exa^e obfervantur. ) En fubtilitatem Judaeorum .
Sextoquaritur. Quare quidam Sapientes fuperioribus 61^. praece-
ptis adhuc addiderunt feptem praecepta ; ita utnumerusille jam ac«
creverit ad 620. praecepta?
Reipondeo i. Numerum praeceptorum ad <^20. auxerunt ; quia
totfuntliteraeinDecalogo Hebraico, fi duae ultfmae voces , conti-
nentes feptem 1 iteras , addantur,
2. Qiiialiteraevocis ^X^^ coronaCexcentaSc vinginti juxtacompu-
tumHcbraicumexprimunt. Nam fiquis haec omnia praecepta obfer-
vare pofTet , totius orbis Corona foret. Et qui (uti ait Buxtorfius ibi-
dem) praceptaomniacufoMunt, illiCreatoriscapiticoronamimponun: , &
Deta vicijfimfeptem coronis coronat illos -, haredesque confiituit jCptem con*
clavium in horto Bdeny ^ e contrario afeptem Cehmm conclavibm liberat ;
G eoqmd
p DISSERTATIO V.
eoquodfeptemcoilos^fiptemterrai (fcil. obrervatione horiim praecep-
torum) confervarint,
■ Septimo qmritur. An in rei veritate praecise funt 6i 3 . vel 620. prae-
cepta, quot Judsiconftituunt? An non funt plura vei pauciora ?
. Rejfondeo. Nuraerus Judaicus pr^Eceptorum efi; innixus nugacifli-
misniigis .: &propterea, illisftramincis fundamentis rejedis, etiam
numerusprrceptortjmeft incertus. Credo equidem totcirciterefle
prscepta , quat Judsi conftituunt : fed tot praecise effe , & non plu-
ra vel pauciora , non pofTum mihi perfuadere. Contrarium etiam ap-
paret ex ipfis prxceptis : nam Judoei nonnunquam unum praeceptum
in plura dividunt , & e contra plura praecepta ad unum redigunt.
05lavo '^uaritur. Qiialimedio Judaeiutuntur, quo prscepta haec
fibi quotidie in memoriam revocant ?
Reffondeo. Utuntureuminfinem vefle quadrangula, cuiodofi-
la, quinquenodisligata, anneduntur. Quinque illi nodi denotant
quinquelibrosMofis, inquibus fexcenta&: tredecim praecepta con*
tinentur. Odofila, fingulis angulis illiusveftis quadrangulos alliga-
ta, denotant o«5lo ; & fimbrijE iliae Hebraice vocantur TS^^T^ ; cu«
jusvocisliterae, fi in numerum refolvantur , confl:ituunt fexcenta ;
fiaddanturiIlisfexcentiso(aofiIa& quinque nodi, tum exurget nu-
merus 615. Ergo qui diligenter has fimbrias adfpiciunt , illiin me-
moriam revocant omnia 613. prsecepta. Harum fimbriarum Chri-
ftus facitmentionem Adatth. 23. 5. quandoait : Dilatanr phylaEieria, ^
frodmunt ( NB. )fimbrias, Vide plura de his fimbriis apud Buxtorf,
in Synagoga Cap. 9.
Nonoqmritur. AnJudaeiveluIIialiipoftlapfum eadem (513. pr^-
cepta unquam potuerunt obfcrvare ?
Rejpondeo negando. Nam omnes fumus peccatores , & tranfgredi-
mm praecepta Dei Pfal. 14. David , Salomo , aliique fandilTimi
viri, etiamfidicanturambuIafTeinviisDei, &neque ad finiftram ne-
queaddextramdeflexilTe, nihilominus fcEpiflime prjeceptaDei tranf-
grelTi funt ; uti in S. Scriptura videripotefl:. ]c(am cap.i.verf 4.
vocatJud^Eos gentem fcelefl:am , populum iniquitate onuflum, fe-
men malitiofum , filios perditiffimos , qui Dominum deferuerunt &c,
Idem Propheta cap. 38. verf. 4. alt, eos efle duros, ferrecE cervicis ,
frontis «neae, cordis indomiti,&c. Quoties Judaei peccatorum ac-
cufati funt tempore Chrifti ? An non obtranfgreflionemprascepto-
rum Dei multis feculis fub jugo aliorum delituerunt? De'
Tie 613. Traceptis. , ^»
. Declmh qmrmr, Qualia funt hasc fexcenta & tredccim praee,e|>ta,? {/^^
Refpondeo. Quaedamfuntmoralia , quasdam ceremonidlia' , qua^-
dam etiam forenfia. Hoc ita effe apparet ex ipfis praeceptis : ex.gr/
3.4.7.9. aliaquequamplurima prasccpta funt moralia ; & propterea
tam in Veteri quam in Navo T. obligant. Deinde 25.. 28,^9. 57.;
59. aliaque multa funt Prascepta ceremonialia. Denique 173^. jBz.
184. aliaquemultafunt praeceptaaffirmativaforenfia. Unu/quifqu^jj
qui prascepta h^c vel in Maimonide vcl in priori hujus Philologr
cditione, vel etiam in hac tertia percurret , facile hanc triplicem difFe-
rentiam praeceptorum inveniet. mnunh'^. ■muibirjir
Vndecimo ejmrimr- An hodierni Judaei ad omnia fexcenta, & trecje^
cimpra2ceptaob(ervandafuntobligati? . ; ^ ?
Refpondeo i. Judasi hodierni negant fe obftri(5fepS;effe ;ad pmpia,
haecpraecepta obfervanda : nam inter illa<5i3, praecepta funt multa
defacrificiisofferendis&deofEciisLevitarum. Atqui Judasi jam non
amplius facrificia offerunt ; etiam defendunt fe jam non obligari ad
caofFerenda : quia Templum Hierofolymitanum jam efl dir-utuna,
& co deflrudo putant fe non obligari ad facrificia ofFerenda; Veruni
quidem eft , quod Judaei non amplius fint obflricli , fed Veram efifs li-
bertatisrationemignorant, quaehaecefl;, fcil. quia Meffias in mun-
dumvenit, quidelevitrituum chirographum , quod adverfus nos
erat , Col. 2.14. Deleto cjuodadverjhs nos erat chirographo , (^uod erat coH*
trariumnobiiperdecreta: ^illudfHflulitefnedio, affixHmcruci.
a. Inreiveritatenecjudaei nec etiam Chrifliani omnia illa-(5i3,'
praeccpta jam tenentur obfervare : nam multa funt ceremdnialia ,
multaetiamforenfia, quaenos quatenus talia jam non amplius obli-
gant. ConfuIehacdereTheoIogosinlociscommunibus.
3. Multa funt prascepta , quae fceminasnon tangunt ; &perconfc-
quens non obligant. Judaei nonnuUi dicunt omnia Pr^cepta Negativa
fceminas obligare, fed non AfTirmativa : ex. gr. Praec^pta de Gircum-
cifione , de OfScio Sacerdotum & Levitarum , Primogeniturae , alia-
quemultafoemitiasobligare non poffunt. Buxtorfius in Synagoga
Cap. 3 . ait : iS/ cjhm exaUipu incjuirere ^ rationes inire voluerit , inveniet ,
wmliere^fexannta qmtuor tantum Frntcepis negativis , ^ trrintafex af-
jirmativis ohnoxias ejfe. H<xc nempe aprudenti(/imis Rabbinis j circa obJei<-
vationem legis^gratiafaUa eft mulieribus', eo quodnonfemper ot':ofefnt , &
wultis aliis negotiis domefticis , ttt ciborum praparatione ^ coLiionej lotion&,
G 2, Ubero-
^i D I S S E R T A T I O V.
UberofUfiiedticaHone , ^variii maritorum maniatis exeqmndis^ occH'
pata. Ex his videmus , quodomnia 613. praecepta, fatentibus ipfis
Judaeis, jamnonfintaquolibetobfervanda.
VHodecimo qmritur. An talis femper eft horum praeceptorum fen-
fuSj qualemJudxiexverbisMofiseliciunt?
- Reffondeo negando. Veritashujus negationis ex ledione ipforum
prasceptorum, cuilibet ea legenti , clareillucefcerepoterit.
III. T)e Trophetis antertoribus.
X. Poft Pentateuchum fequuntur quatuor Prophetae anteriores,
fcil. yofHa^yudicam^Ahn Samuelis & Regum-,o^\ Kalstp^ng-izag fiveabu-
five a Judaeis Prophetae vocantur, quum verius inter Hiftoricos re-
cenfendi effent : fed loquimur cum multis , &fentimuscum paucis.
.1. De J o s u A.
XI. Prlmum locum inter Prophetas ameriores occupat ^^f^^] Jc"
hofchua^ qui afeptuaginta Interpretibus 'iwm nominatur. Jofua de--
jfcribit hiftoriam annorum circiter feptendecim.
.. XII. Delibrojofu3e^^<«rw: Quis eft ejus Auftor ?
Rejpondeo i. NonnuHi hunc hbrum adfcribuntEleazaro, fummo
Pontifici, filio Aharonis. z. Alii celebrant Audorem Efdram , qui
hunchbrum, velfolus, vel cum aliis , jundis operis, compofuit,
3 . AUi afferunt hunc librum non de novo effe compofitum , fcd tan-,
tiim eflecontradum ex magnaquadam hiftoria , cui nomen eft Liber
itiflorum. 4. Aliiputantipfumjofuamhujus librieife Audorem;
exceptistamenquinqueultimisverfibus adfinem Hbri additis, quos,
quippemortemejusdefcribentes, ab Efdra additos effe vulgo credi-
tur. Hi moti funt verbis , quae habentur Jofuae cap. 14. v. 26. ubidi-
ferte teftatur fe verba ad populum habuiffe , & res geftas annorum
prsecedentium in commentarios retuUlfe. 5. Sunt alii , qui , liteni
fub judice relinquentes , ftatuunt hunc librum titulo Jofuae infigniri,
quia ejus ilhiftria gefta in co enarrantur.
XIII. Maforethae , qui numerarunt omnes verfus Veteris Teft. '
ajunt in Jofua mveniri verfus 656. Sed in multis Bibliis inveniuntur
verfus 658. Anergoduoverfuslibrojofuse a recentioribus funt ad-
jedi, qui olim in iUo non extiterunt ? Refp. InmultisBibliisHebrai-
tisj fcil.Bombergianis, pofterioribusVenetis, Buxtorfianis, & in illis
noviffi-
^e ^rofhetis anterioribus, ^^
novi{fimi<? , quaedudunoftroperJofephumAtliiam anno 166^. edi-
tafunt, j^o/. cap. 2i.pofl;verfum35. duo verfus fcil. 36. & 37. non
extant; qui fic fonant : Et ex trthu Ruben Betz,emm eHmfuimbams ejm :
^ J(ihaiz,um cumfuhmbanh ejus : Kedemoihas cum fuhmbanis ejus,
Jkfephahatam cumjuburhanis ejus : civitates quatuor. Hi duo verfusa
nbnneminevidenturexlibro i.C/6ro».cap.6. verf. 63. & 64. adjedli:
nam antiqui Rabbini teftantur fe eos duos verfus in nullo corredo co-
dice invenilTe. Vide hgec bmnia fuse probata in praefatione illorum
Bibliorum.
2. De libro J u d i c u m
XIV. Liber Judicum fequitur , qui Hebrasis ^"^^}'^ , & Graecis
X6<7a^' appellatur. Hic liber fic vocatur, quia hiftoriae aliquot Judicum
ibidcfcribuntur; continetquehiftoriam 25)9. vel 300. circiter anno*
rum, fcil.abannocreationismundi25ii.ufqucadannum 2810.
De hoc libro q^^iaritur ; Quis eum compofuit ?
Rejpendeo i. Quidam ftatuunt , quod Samuel eundem compo-
fuerit. 2. Non dcfunt , qui Ezechiae vel Efdrae Prophetae eundem
adfcribunt. 3. Sunt nonnulli , qui exiftimant Pinchafum hunc li-
brum literis confignafle. 4. Sunt , qui opinantur fingulos Judices rcs
^eftas fuorum temporum pertexuifTe. 5. Nosjudicamusmeliusefre,
cum Spiritus fandius nihil de Audore hujus libri definiat , iTiixn^ .
3, De libris S a m u e l i s.
XV. Libri Samuelis in Bibliis Hebraicis , praEtermiftb libro Ruth^,
immediate poft librum Judicum fequuntur. Hos libros Samuelis H«*
braei fimpliciter '^^"''^a' , Grasci ^aaiT^iav vel ^cttnT^^m, &Latiniprr-
mum & fecundum Regum vel Regnorum denominant : quia hi duoli-
brihiftoriamRegumSauIis & Davidis enarrant. Hebraei tamen ma-
gispropriehuncprimum&fecundumlibrum nomine Samuelis inflg-
niverunt: tumad diftinguendumhos libros alibrisRegum, quide
pluribus Regibus agunt ; tum ctiam , quia ipfe Samuel in hislibris con-
ditionem parentum j nativitatis , educationis, vitae , & regiminis fui ,
utjudicisfupralfraelcm, defcrrpfit. Deinde delineavit vitam duo-
rum Regum Saulis & Davidis a fe unftorum , quorum illum primum
Regem in regno conftituit , & hunc in Regem futurum elegit.
XVI. Primus hber Samuclis continet hiftoriam annorum %o. &
G ^ fe.
54 D I S S E R T A T I O V.
lecundiis annorum 40. Uterque ergo comple(5litur hiftorlam anno-
rum centum & viginti.
XVII. DcAudorelibrorumSamuelis ^^^m«/r. Quiseorundem
librorumcftAudor ?
Refpondeo. Priora viginti quatnor capita , in quibus fafta Heli , Sau-
lis, &ip{iusSamueIisenarrantur, ab ipfo Samucle vidcntureflecom-
pofita. Sedquisreliquacapita adjunxit? Rejp. Quidam autumant
Nathancm & Gadum Prophetas reliqua fubjecifle. Nonnulli opi-
nantur reliqua ab Efdra eflfe confcripta. Ut ut fit , pofterior liber ma-
gna veritatis fpecie Gado & Nathano Prophetis adfcribitur ; quod
videturprobariexi, Chron. 29. 29. ResDavidn Regis priores ^fofle"
riores , eccefuntfcriptte in verbis Schemtielis , ^ in verhis ISTathanis Prs-
phetie j ac in verbis Gadis videntis.
4. De libris R.egum.
XVIII. Agmen priorum Prophetarum claudit liber '^'?7'? Regnm ,
qui in duos libros propter magnitudinem difpefcitur. Vocantur libri
Regum, quiahiftoria Kegum Ifraelis & Judae ordine in illis perte-
xitur.
PriorR.egumIibercontinethiftoriam 118. annorum , &pofterior
520. circiterannorum. Libri ergo R.egum comprehendunt hifto-
riam quadringentorum & triginta 06I0 annorum.
XIX. Ouaritur : An Audor librorum Regum eft notus ?
Refpondeo. Quisejus Audorfuerit, non fatis conftat. i. Non-
nulIiEfdram ejus Audorem ftatuunt. 2. Alii , ut Rabbi Mofes Kim-
chi & Ifidorus , opinantur hos libros in unum volumen efle colledos
a Jeremia ; quia poftremum caput libri Regum cum ultimo capite
librijercmiasftylo&verbis convenit. 5. Sunt nonnulli, qui putant
Scriptores horum librorum fuifle multos ; prioris libri Audorcs , fi
Waferofidesadhibendaeft, funtNathan, Achayas, Semajas, Iddo,
Azarias, Jehu , &Michajehu. Ille enim exiftimat Nathanem decem
prioracapita, Achayam undccimum, fed ultimam capitis undecimi
partem, &fequentem, Roboamiatque Abiashiftoriam, Semajam&
Iddonemliterisconfignafle. Praeterea idem affirmat hiftoriam Azas
&Jaa2a2, quascapite 15. defcribitur , Azariam; & caput 16. Jehu;
ac reliquam hiftoriam ad finem ufque Michajehu delineafle. Idera
Waferus pofterioris libri etiam varios Audlores conftituit ; primorum
capitum'
^e Trofhetis antertoribus ^r
capitumado(5lavum ufque Au(florcm ftatuit Elifgeum ; fequentium
Zachariam; quorum tamcn bonam partem Jefajas & Jcremias vi-
denturcompoluiflTc.
XX. DequatuorProphetisanterioribusin genere afTcrimus , cer-
tos eorundem librorum Auftores non pofie certodefignari, nec ex
facraPagina, necexfcriptis Rabbinorum, necexaliis hiftoriis : ca-
nonica tamen eorundem audoritas in dubium vocari non debet :
namilliinarcajudasorumfemper fuerunt affervati , & plurima divi-
nitatis indicia in illis inveniuntur.
DISSERTATIO SEXTA,
D E
Prophetis in gencre, & de Prophetis pofte-
rioribus in Ipeeie.
§. I. ProfhetafoflfrloresenHmeran-
tnr. Pruphetarum officmm fuit
gemmHm.
2. Propheta cimnque nominihm in-
Jignitur.
3. SednontitHlis qmbufdam.
4. RaiioaddiiHr.
5. Temporibus Chrifti tituli Rabbi
(^c.junt exco^ itati. Septem vo~
catifunt Rabban.
6. Chriftus vocatur Rabbi , ^ non
Rabban. Dtjferen:ia Rabbi ,
. Ribbi, Mar ^ Rab.
7. Mojes aliis Prophetis tonge pra'
fertur.
8.9. Ouinque differen ' ia inter Mo*
fen QT alios Prophetas recenfen-
tur , ^ a yudais approbantur.
10. yefaia etymologia. yefaias ^
yeremias ^ Esjechiel ^c.Jicde-
neminantur , quia fuorum Lbro-
Yumfunt aHBores.
11.12. 15. 14. 15. yefaia proge^
nies , ftylus , tempus prophetta ^
mors aej cn ibuntur.
16. ij. ysremiA locus nativitatls ,
tempus prophetiae & ftjlus enar-
rantur.
1 8. Prophetia ejm non eodem ordine
defcribuntur , quo habitafunt.
19. 20. Lapidatm eft. FabulaVp'
^orini aliorumque refutatur.
2 T . 2 2 . 23. Ez^echielis etymoloaia ,
captivitAS , ftjlm ^ mors.
24. Olim interdicla fuit yudais
ante 30. annum leBio qiorun-
dam capitum Ez^cchielis , i. cap,
Genef. c^ totim Cantici. Ratto-
nesadduntur. Sed illudinterdi-
Bumjam eft obfbletum.
25. Minores Propheta in genere
enumerantur-, (^ ratio appellatio-
nis
f S D I S S E R T A T I O VI.
nis datur. \ rum qMttrittir.
26* Olim folebdntjimnl compingi. 1 28. Duodecim Propheta JtnguU*-
Ratio additur. \ tim recenjenttir.
27. De ordine horum Pro^heta- '
I. ^e 'Trophetis in gemre
S E C T I O I.
EquunturProphetae propriedidi, qui Hebraeis ci)'N'2>,
aunns Prophetjipoflenores dicuntur; funtquejefaias,je-
remias , Ezechiel , & duodecim Prophetge minores. Hi li-
brivocantuf Prophetici, five potius Propheta? ; quiaPro-
phets, Audtores illorum Ubrorum , faepiffime futura praedixerunt ,
& populum docuerunt , ac extraordinario modo in ordinem redege-
runt. Duo eriim erant officia Prophetarum. i. Futura pr^dicebant
admonendo populum , vel ut fibi caverentafuturisplagispropter
peccatum immittendis, vel ut cxfpedarent cum patientia promillas
tum temporales tum etiam fpirituales benedidioncs. 2. Prophetac
populum docebant , • & oificii circa cultum Divinum admonebant :
tali modo Jeremias in ThrenisfuisProphetamegit. Inillisenimfii-
tura prgecipue non pr^dixit , fed populum a peccatis dchortatus eft.
Propter hoc officium SalomoJ-arch Qx^omt Prophetam perhominem
praeconiantem , &populo verbaobjurgatorlapropoftentem.
II. Quinque funtnomina, quibusProphetaein VeteriT. utplu-
rimum denominantur.
Primum nomeneft^'^? P/-flj!7^^w,quodrcfpei5tufignificationisefi:a
^5^ prophetavit , vaticinatm ejt. Hoc nomen a fu tu rorum praedi(5lione
Prophctis impofitum cffc videtur, & fic hac ctymologia primum
Prophetarum officium indicatur. Aliiderivanta S-l^ progerminare y
quod mctaphorice fignificat elocjui; quafi **'?-' eflet orator,fraco,y7t\
concionator r. qui concionem ad populum habet ; & ita Prophetarum
altcrum officium denotatur. Prophetarum difcipuli , quiadoceban-
turaProphetis, vocabantur ^^^J^-^f^ ^}?.. FiliiProfhetarHm.
Secmdum npraen Prophetae cfl ^"^T^ Vldens , a '"'10 pr^fpexit , vidit,
Tertiffm nomcn ed 'f^^vidensja. •^?"? vidit.H^c tria nomina,)arH
nominata, fimul i Chron 1^.19. in eodem verfu occurrunt : rcrha
Davidis —fmtfcripta in verbis Samuelis '^?*^'? (vidennsy) ^ in verbis Na-
thanis ^''^'■^ (propheta,) ^ in verbis Ghad "^l^^D (videntis-)
Ouanitm
^e ^rofhetis in genere. ^n
OmYtum nomen eft ^?''^ fpecttUtor, a '^?^ cxplorare , fpeculari. Ita
vocatur Prophetaapud Ezechielem £•<«/>. 3. V. 17. Fili hommis , fpecula-
latorem (Prophctam) deditedomm JfraeL Schelomo ben Melech in
"•lir ^bDD circa initium Commentariorum ad libros Samuelis ait :
nfi1!i ^'yp^ J^"^D3n ''D NamPropheta vocatHr Ipeculator. Haec tria
nomina pofteriora fignificatione conveniunt. ProphetaE his titulis in
VeteriT. fuerunt denominati , velquiaDeusipfispervifiones futu-
ra rcvelabat , vel quia ipfi futura prae videbant. Prophetia Jefaiae vo-
catur l"*? vijio ; quia illa ipfi ad modum vifionis fuit revelata.
OuintHm nomen , quo Propheta it\ V. Teft. fuit vocatus , eft ^'^
C3'^^?n f^ir Vfi. Prophetae &: Dodores fic denominabantur : tum
t^uia a Deo ad minifterium erant yocati ; tum etiam , quiaerant in-
ftrumcnta Dei adrevelandum hominibus voluntatem divinam. Hoc
iiomineinfignitusfuitSamuel i.Sam. 9. 10. Etiam i. Sam, 1. 27. di-
citurvenifle DwJ< ^^'H rir DeiadHdin : Scjftdic. 1^.6. Angc-
lusfoederis, quiuxoriManoah apparuit, vocatur/^^> Z>«. Rabbini
tradunt tantum decem Praphetas hoc ultimo nomine fuiffe nuncu-
patos.
III. IsemoexProi^hQtisunquam ^}"^ Rahhafty'^'^. Ril;kii'^1 Ralfhi,
^"2 Rabhj vel '^'^Mari hoceft, ^^-«^//^frautDtf^tfrfuitvocatus^nam
omnes illi tituli demum poft natum Chriftum inter Judasos ortifunt.
IV. OHaritftr: Quare nuUus ex Prophetis unquam prsccdentibus
titulis fuit condecoratus ?
Rejpondeo. Judaei hanc afferunt rationem : quia Prophetge erant
magnificentiffimi& excellentiffimi ; adeo ut impoffibile fuerit repe—
rire titulos dignos ipfisadhonorandum nomen ipforum. Sed prae-
ftatdicere, eosexhumilitate non quaefiviffe tales fuperbqs & often-
tatoriostitulos.
V. Paulo poft, vel circa Chrifti nativitatcm , Judaeifcipfosvariis
titulisornarunt. Septem Hillelis pofteri tantum nomine 1?! Rabba»
fiieruntinfigniti; qui titulus eft omnium prgeftantiflimus , & non
tam dodorcm populi , quam quidem Magnatem & Principem po-
pulidenotat. Inter hos feptcm , qui hoc praeftantiffimo titulo Rabban
tueruntinfigniti, dicitur fuiffe Gamaliel, ad cujus pedes Apoftolus
Paulusefteducatus.
VI. Chriftus in Novo T. nunquam vocatus eft Rabban ; quia non
fuitPrincepspopuli: fedvocatus eft i?^^^/; quia fuit Dodor habi-
H tans
fS D I S S E R T A T I O VI.
tans iri TciTa fand^. Nam Do6tores JudsEorum , habitantes extm
TbTam fandam , nominatifunt ^^ vel '^'5; fed habitantes in Terra
fanfta, nomine '^l ^iy^i yel 'Tl ^^Mifueruntinfigniti.
Bt quando poftea mutabant fedem domicilii , migrantes ex Terra
fand:a , vel venientes in Terram fandam , tum mutabant pro ratione
terras etiam nomina fua; fcil. in Rabbi & Kibbi , aut in Rab & Mar.
Hi tituli fimpliciter fignificant magiflrHm. Differentiam horum titu-
lorum clare defcribitCI. Buxtoriiusin Abbreviaturisadliteram "l.
VII. Judaci Mofen omnibus Prophetis longe praeferunt : &
propterea ipfum variis honoris titulis condecorant ac cohoneftant.
Quando Judsi Prophetae Mofis recordantur , folent fcmper cjus ho-
norificam faeere mentionem addito reverentis titulo : ut '^^'?'^ '^^■^
Qnm vV Mofespneceptor nofier,Jupra qnem eftpax. Sed aliorum Pro-
phetarum folent tantummodo nomina citare abfqne ullo honoris ti-
tulo. Pr^eterea Mofen vocant Magiftrum & Patrem omfiium Pro-
phetarum; Patrem in lege , Patrcm in fapientia, & Patrem in pro-
■phetiis. Dicunt omnes alios Prophetas prophet^ffe ex fontc prophe-
tiaeMofis, & ipfum nihil myfteriorum unquam fugiffe. PrtEterea
Judaei putant Mofen nulla vitse labe inquinatum fuiffe ; prout Mu-
hamedanideMuhamede fuo ftatuunt. Fuit aliquando Doftor ali«
quisinterMuhamedanos, qui in dubium vocabat , annonMuhamed
potuiffet in juventute fua peccafTe , furripiendo alicui pomum vel
malum. , HicDodorpropterhocdubium ferecapitis periculum in-
currit.
' VIII. Judaei , Mofen omnibus aliis Prophetis prceferentes , qiiin-
que dilFerentias aflignant inter eum & inter alios Prophetas , qui poft
ipfum vixerunt.
1. Omnes Prophetae prophetabant in fomnio nodurno , vel in
vifionc, velaliquando interdiu fopor gravis irruebat in Prophetas;
adeoutceffarentinillis exterhi ipforum fenfus , nec remaneret , nifi
contemplatio fola. Verum MofiadfuitSpiritus Dei Propheticus in
vigiliisipsaclara diurnaluce..
2. Omnes Prophetaenon vaticinabantur quolibet temporc , quo
volebant ; fed difponebant intelleftum , ac b^to bonoque animo foli-
tariiconfidebant, &nabIio, tympano, fiftula, cythara, aliifvein-
ftrumentis eliciebant prophetiam ; nonnunquam totosdies , menfes, &:
annosabfqueprophetiafueruntj aliqui ctiam cito Prophct^e efTede-
fjne-
^e Trophetis in genere. rn
iinebant. Sed Mofes omni tempore , quovolebat, SpirltuPropheti-
co amidus crat j & quoties volebat , totiesrefidebat fupra eum pro-
phetia; neque opus habebat mentem fuam ad prophetiam di(ponere,
aut prxparare. Liberrimum etiam habebat aditum ad Deum , quoties
neceffeerat : quapropter oblato difficili aliquo cafu , jubebatpopu-
lum faltcm paulifper exfpedare : uti dicitur Num. 5». 8. StAte , ^ ati-
dUpi (^mdpracipiat J)ominpyi.
3. Omnes Prophetae interventu & opera Angeli prophetabant :
propterea quicquid videbant fub aenigmate ac fimilitudine intueban-
tur. Sed Mofes non vaticinabatur interventu Angeli alicujus ; uti vi-
dere efl Num. 12.8. Ore ad os locmm fum ei , fpeciem ^ JimiUtudinew
J E H o V iE mttiebatnr , ac nonper anigmata. Ex his verbis J udasi pro-
bantMofennonperaEnigmavelfimilitudinem, fed perfpicue & clare
ipfam rcm invifione confpexifTe.
4. Omnes Prophetas tempore manifeflationis prophetiae exhor-
refcebant , attoniti erant , illorum membra tremebant , grefTus lique-
fiebant, aedificiumcorpufculicorruebat , panicus pavor eos invenie-
bat, &parumaberat, quinanimae e corporeegrederentur : proutin
Danicle Cap. 10. verf. 8 . apparet : Et ego reli^mfumfolm , & vidi vijto-
fiem magnam hanc, ^non remanjit in mefortitudo , & vis mea verfa eji in
me in corruptionem-, ^ non retinuifortitudinem. Sed Deus alloquutus efl
Mofcn, ficutiviralloquiturproximum&amicum fuum : quod le-
gereefl Exod. 35.11. Alloquebatur J e h o v a Mofen,Jicut alloquifo-
let aliqms amicumfuum ^ hoc efl , placido & benevolo vultu abfque
ulla conflernatione. Quemadmodum quis non reformidat audire fer-
monesfociifui, itaMofesintelligebat prophetiam, & perfedus ma-
nebatinfua conflantia.
5. Omnes Prophetae ante mortem facultate prophetandi fuerunt
privatf , fed non eodem temporc ; quibufdam donum prophetandi
auferebaturbrevi, aliis longo tempore ante mortem: fed Mofes^ad
mortem ufque prophetavit.
IX. Judasi has differentias inter Mofen & alios Prophetas confti-
tuunt, & tam firmiter hanc prsftantiam prophetiae Mofis prae aliis
prophetiis credunt , utfymboli fui articulum feptimum inde forma-
yerint. Sed quam bene hanc dignitatem prophetiae Mofis probent,
judiciofus Icdor ad trutinam veritatis. expendat. Yide plura apud
■Buxtorf.inSpag.cap.'],
. ■ H 2 11. J)e
6o 3 D I S S E R T A T I O VL
II. ^e Trofhetb pofleriorihus m /pecie.
r. De J E s A I A »
X. Primus inter Prophetas proprie didos efl: '''V^?''. Jefaias : ko:
Rabbini folent huic Prophetaejeremiam & Ezechielem praemittere ;^,
VLX.W\dQ\'QQik'mAiaimomdeTra^am miH l^D p^^. £DD. Hocno-
menproprium ^TV^W^ compomturex-^''^'. & '^;, id eft, falns Dei,
Liberhic nomine jefaiae infignitur , quia ipfe ejus prophetias audor eft.
Similiter etiam omnes libri Prophetici fequentes nomina fortiuntur
ab ipfis audoribus ; quod hic obiter annotandum eft .
Xr. HicPropheta fuitvir nobilis Hierofolymitanus de tribu Ju-
das , & Regio fanguine natus effe creditur ; quia fuit filius Amozi fra-
tris Azarias Regi s Judae.
XII. Casteros Prophetas tnm venuftate {ermonis & urbanae 6^-
ftioniselegantia , tum etiam difHcuItate ftyli & rerum fuperat ; in
fermone fuo difertus , nervofus & difficilis eft , nihil rufticitatis habens
admixtum. Pl-aBtereamajeftas ftyli pafhm occurrens quodammodo
oftendit qua natus fit origine : tradat fecretifTima & abftrufiffima
myfteria, qustamen ipfe probe cognofcebat. Judaeiltatuuntquod
omnes Prophets ignoraverint qu^ prophetarint , exceptis Mofe &
jefaia, quosfolosputantintellexifreeaquaspraedixerunt. Hoctefta-
turR.EIiezernomineR. Jofe: Omnes Prophet,^, qni vaticinati fitnt ^
ignorarmtqmdprophetnrem : Mofesvexo^JejaiaSi qmdpradixerHnf;
intellexerHnt.
XIII. Totaprophetiajefai^profaeftexceptistribus canticis , fci?.'
VineaeCap. 5. UrbisSion, Cap.2(>.& RegisEzechiseCap. ^S.quae
hexametris & pentametris verfibus conftare apud multos indubita--
tum eft.
XIV JefaiasfubquatuorRegibusflbi invicem fuccedentibus , fcilV'
fub Ozia , Joatham , Achaz & fub Ezechia fcxaginta quatuor cireiter
annos prophetavir.
XV. Tandem [efaias obiit : fed quo mortisgeneread fuperosmi~
graveritincertumeft. ReceptilTima opinio & vcrofimillimaeft-j eum
jufTuimpiiRegisMenaflis, duabiisligneis tabulis alligatum, ferraiii
4 uas ^arte^ difledum fuifTe j quia Optimates Rcgiae domus Principes
, SodQf
Tie Trophetis pojieriorikis in fpecit. 6z
SodoTKomm vocaflet. Ad hoc Jefaiae fupplicium applicant verba Pault
ad HebraEOS Cap. 1 1 ► verf. 3 7 . tfijfe^ifmt.
2. De J E R E M I A.
XVI. Secundus Propheta eft '•'"'C??'. Jeremias , <\m^\ ^icss , ^"X
^t'^ exaltabit J E h o v a m. Jeremias fuit Propheta & Sacerdos oriun-
dus ex viculo Anathot , diftante Hierofolyma tribus milliaribus.
XVII. Coepitvaldeadolefcensprophetare, & vaticinia fua defcri-
bere fermone inculto & fubruftico : nam refpedlu fermonis & ftyli
multo facilior eftjefaiaj &nonmirum, eijm in vico apud rufticos
natus & educatus fuerit : fed in majeftate fenfuum nihilominus eft
profundiffimus.-.
XVII-I. Hic Propheta in prophetiae fuae difpofitione non femper
rationem temporis habuit , fed multa vt^igov f^ongov ordiae turbato
& praepoftero literis mandavit.
Hinc^uaritur. Quare Prophetas prophetias fuas faspe non eodemt
ordine defcripferunt , quo eae habitas & promulgatas fuerunt ?
Refpondet Calvinus in Praefat.. in Jefaiam, Prophetas, poftquanii
concionem habuiflent ad populum , brevem ejus {iimmam collegifle ,
eamque valvistempli affixifl*e , ut omnibus prophetia melius innotefl-
ceret. Praeterea aflTerithanc prophetiam, quum per aliquot dies om—
nibus fatis innotuiflet , fuifle ablatam a miniftris templi ;, ac repofitam
inthefaurum, utpcrpetuumreimonumentum extaret. Hae concia-
nes Propheticae poftea digeftae quidem.fuerunt in ordinem aliquem,.
fed faepe pr^pofterum ; & ex illis concionibus , ordine aliquo conjun'^
dis, HbrosProphetarumconfe(5losefl*everofimiIeeft.
XIX. Hic Propheta vixit fub Regibus Jofia , J ehojakim , &c Zede- ■
kia: fedmifero modo lapidibusobrutusvitamcum morte commu-
tavit. Quare ? Quia in ^gypto >. quo antea cum aliis Judaeis crat :
deportatus , contra ^gyptum & contra alia regna vaticinatus fuc--
rat. De hoc Propheta explicant verba Apoftoli adHebrasos Cap.iu-
v.y]. Lapdatifunt, InterJudasostemporeVeterisT. fueruntqua-
tuorordinariafuppliciacapitalia, fcil. Lapidatio , combuftio^ ftran-
gulatio&decollatioi Pcenaomniumgraviflimaerat lapiditio ; . &.hac:
poena graviflima dicitur |eremias occifus,
XX. Propterea audiendi non funtVidorinus» aliiquevetuftiflimi
Patres , qui docuerunt eum adhuc vivere , & in paradifo terrei^ri una
H:. 5 : aum
6^ D I S S E R T A T I O VI.
cum Elia & Enocho fuperftitem efle. His forte annumerandi funt ,
qui narrant Alexandrum , cum iEgyptum ingrederctur , corpus Je-
rcmicE fecum dcportaffe Alexandriam , ibique terras mandaffe.
3. DeEZECHIELE.
XXI. Tertius Propheta inter pofteriores Prophetas eft ''^'p.iO':
Ez^echid , id eft, fortis Dei , apfrehendens Deum^ vel rohnr Dei. Hic fuit
Propheta & Sacerdos , & cum Jehojakim Rege Judas captivus in
Chald^am abduduseft.
XXII. Ezechiel ftylo & elegantia fermonis vincit Jeremiam , fed
ajefaiavincitur : iUiusenimftylusnecadeo difertus , nec adeo rufti-
cus eft , fed ex utroque temperatus & mixtus.
XXIII. Ezechicl eft occifus in Babylonia a duce gentis fuae , quem
de idololatria reprehenderat ; & fepultus eft in terra Affyriorum,
poftquam viginti annos prophetaffet.
XXIV. Magnahujusprophetiae pars tantis obvolvitur obfcurita-
tibus , ut apud Hebrasos antiquos traditione cautum fuerit , nc quis
primum Ezcchielis 8c pofteriora odo capita ante trigefimum an-
num Icgeret,
Primoqmritm. An Judsietiamjuventuti ante trigefimumannum
noninterdixeruntlcdionemaliorum capitum ; quam in Ezechiele ?
Rejpondeo. Etiam prohibuerunt ledionem primi capitis Genefeos
bctoliMS CanticiCaniicorHm. - '
Secundbqu<zYitm. Quare Juventuti ante trigefimum annum ledio
horum capitum eft interdi6ta ? '
Refpondeo i. Judaei Interdixerunt ledionem primicapitisG^f-^^y?^
&aHquotcapitum E^echielis propter difficultatem : quia materia in
illiscapitibuscontentanimisdifficilis eft, qujE captum Juvenum fu-
perat. 2. Prohibuerunt ledionem Cantici Cmticorum propter amo-
res, quoruminillolibrocreberrimafitmentio, qui facile juvenesad
libidinem pcllicere poffent.
Tertioqu^ritur. An iUudprasceptum, olim juventuti mandatum ,
adhuc hodie a Judxis obfervatur ?
Refpondeo. Illud interdidum , quolcdio illorum capitum juven-
tuti olim prohibita fuit , diu eft obfoletum : jam enim fine difcrimine
etiani pueris ledio primi capitis Genefeos conceditur.
T>e
^e Trofhetu minorthus m genere.
!5(XV. Poft tres Prophetas majores fequuntur duodecim mino-
res, fcil.Hofea, Joel, Amos, Obadja, Jona, Micha, Nahum,Ha-
bakuk, Zephanja, Haggai, Zacharia , Malachia. Hi Prophetae vo-
canturminores, non quod minoris fint audoritatis quam majores:
omnesenimlibriProphetici ejufdem funt audoritatis : fed fic appel-
lantur , quia minores Prophetse minores prophetias fcripferunt.
XXVI. Omnes Prophet^e minoresolim-in unum volumen com-
paftifuerunt, neparvitate fua finguH diftraherentur , aut particula-
tim perderentur. Hinc Lucas dicit in Adis Cap. 7. verf 41. Simt
fcriptHmefiinlibroProphetamm, numviciimasmihiobtulifiisl & Tex-
-tus ille allegatur ex Amofi Cap. 5 . verf.z ^. fcd fcriptum dicitur in hbro
Prophetarum , quia duodecim Prophetae minores in unum volumen
fuerunt compa<9:i. Obhanc caufam duodecim Prophetae minores in
fupputationelibrorum tantum pro unicolibronumerantur.
XXVII. OrdoProphetarumminorum , in Bibliis hodiernis He-
braicis ufitatus , an fecundum feriem temporis fit inftitutus , clare ex
facraPagina vel ex hiftoria Judaeorum non innotefcit. Quidam Pro-
phet32 fuerunt coaetanei : & propterea difficile eft conjicere , quis
priiis vel pofteriiis pi-ophetiam fuam literis confignaverit. Audores
in diverfa fententiarum eunt divortia circa ordinem & feriem Pro-
phetarum minorum : aliihos, aliialiosProphetasprGEponunt. Nos
■ hodiernam Prophetarum minorum feriem , apud Chriftianos ufitatam,
& in Thalmudeapprobatam , tum propter venerandam antiquitatem ,
tum etiam quia veritati apprime convenientem effe exiftimamus , reti-
nebimus. Defingulispaucainmediumproferemus.
XXVIII. PrimusProphetaefti'?''"^ //0/^^, idem denotans quod
Salvator. HicProphetafuitfiliusBeeri, oriundus ex oppido Belo-
meth, &Propheta2 [efaiae <!vyx^ov©* fuiflfecreditur. Quidam Ho-
feae prophetiam propheti^ Jefaiaepraemittunt.
Secundus eft'^^^' ^oel., id e{k\iftcipiens. Fuit filius Pethuel , oriun-
dus ex agro Bethor , & vixit fub Rege Joram filio Achabi Rcgis Ifrael,
ac ufquead tempora Menaffis in Prophetico numere ftetilfe putatur.
Tertius eft ^^^K Amos , id cik.portans. Fuit vocatus Amos, quia fuit
Ijv^^a ^'^^il oneratus^ ftvegravislingmfiia, id eft- , impediti fermonis:
hinc vocaruntcujn balbura five blaefum . Antea fuit plebejus , & ex
bu-
^4 D I S S E R T A T I O VI.
bubulco in ordincm Propheticum receptus : fed poftea , cum Re-
gem de duobus vitulis aureis reprehendifTet , clavo ciixa tempora
transfixus vitam cum mortecommutavit.
Quartus q{\: '^7-?-^'' Ohdias , hoceft, mltor Dei. Hic , antequam
Trophetarum numero adfcriberetur , femicenturionis five quinquage-
nariidignitatem apud Ochoziam R.egem Tfraelis, fi Sixto Senenfi fides
fitadhibenda, geffit, Poftquamduofemicenturionesad capiendum
Eliam Prophetam , ab hocRege emifli, cceleftiigneabfumptielTent,
etiam Propheta Obadias miffus fuiffe creditur : fed ille , reiido Rege,
Prophetae adhaefiffet , &difcipuliisejus fadtus fuiffct, Hieronymus
cxiftimat hunc Prophetam Obadiam fiiifre illum Obadiam , qui tem-
^oribus Achabi & Jezabelis centum Prophetas in fpeluncis vitae ne-
celTariisfuftentavit, I. Reg. 18.4. Rabbini arbitrantur eum fuifTepro-
fdytumcxiEdomea ; quiaejusprophetia contra iEdomeos, ideft,
Cnaidaeos&gentcs confcripta eft. Calvinus opinatur Obadiam an-
le tempora Jefaiae prophetafle.
Quintuseft '"'^^' 5^0»^, \.6.t{^j columba. Fuit filius Prophetse Ami-
thai. Multi ex Rabbinis ftatuunt Jonam fuiffe fihum viduae Sarepta-
nae , quemEIiasProphetaexmortuisfufiitavit ; uti videre eft in A-
barbanele in Jonam. Sed hoc Rabbinorum delirium facr^ Paginas
repugnat , quae eum non gentilem , fed Hebraeum fuiffe aflerit.
Sextus eft '"^?'? /^ifc/7<j , ideft, percHfiem, fiveqmshic. Hicjefaiaz
fuit coaetaneus , & prophetare coepit fub Jothamo, acperrexit fub
Achazia & Ezechia. Adventum Salvatoris & locum nativitatis ejus
dare praedixit. Sixtus Senenfis pag. 1 8. fic de ejus morte fcribit : Afe-
ritnrex altolocopracipitatuS) ^JepultHS efl in JHoraflipatria/ka prope Po'
lyandrium, amo ab orbe condito ferme ter millejimo ducentefimo qua'
dragejimo.
SeptimusProphetaeft ^'"^3 JVahum ihoce{\:, confolator. Natuseft
in oppldo Elkofai trans ftuvium Jordanem. Poft Prophetam Jonam
contra Ninivitas prophctafTe vulgo creditur.
06tavuseft p''r50, Habaktih ideft, iuEtator. FuitProphetaoriun-
dus ex agro Bezochar : fedquandovixerit, vel quandoprophetarein-
ceperit eft ignotum. Nonnulli tempore captivitatis Babylonicae, alii
ante captivitatem Babylonicam eum vixiffe opinantur : fed incerta funt
omnia. UltimumejuscaputcomprchenditcarmenEucharifticum, in
q uo judicia Dei adverfus hoftes& beneficia in Ecclefiam dcfcribuntur.
Nonus
<De Trofhetls minorihus ingenere. ^^
l<Jonusei\: *^?^^ Zephama , idefl, arcams Dei.Hicchi-uitCuhJo-
fiaRegeJudae, &fuitinteruItimosProphetas, qui ante captivitatem
Babylonicam cum Jeremia prophetarunt.
Decimus eft '^'^ HaggAm\ ideft , fefiivus five kms. Hicadhuc
minorennis ex Babylonia in Judaeam reverfus , populum admonuit , &
incitavit ad reGedificationem Templi Hierofolymitani. Judasi verbis
ipfius obtemperarunt , Templumque tam feftinanter re^dificarunt,
ut adhuc fuifmet ocuHs ftruduram Templi completam contempla-
tus fuerit , inque eo primo omnium Deum laudaverit. Mortuus eft
Hierofolymis anno quinquagefimo poft liberationem ex captivitate
Babylonica.
TJndecimuseft '"'^-1 Zacharias, ideft, memorDomini. Ejuspro-
phetia fuperat alias prophetias minores tum longitudine , tum etiam
obfcuritate : continet enim vifiones obfcuriffimas vifionibus Danie-
lisparumdiffimiles.
Duodecimus&ultimusProphetaeft 'r'?7?^4/<^cy&/^, id eft, <i«-
gelmvdnmcim meus. Origines putavit Malachiam fuiffe Angelum,"
qui de ccelo lapfus corpus affiimpfiflet , ut Ifraeli voluntatem Dei reve-
hret. AUi, hanc fententiam tanquam nugatoriam rejicientes, vero-
fimiliusftatuuntipfumfuiffe hominem natum in oppido Sopha m
tribu Zabulon ; &fortitum fuiife nomen Angeli , quia fuit formse
prsftantis, &moribusincuIpatiffimis prasditus. Paraphraftes Chal-
aaeus & multi aliijudasi opinantur Malachiam fuiffe Efdramfcri-
bam : fednonvideturverofimile : quiahic Propheta cum Zacharii
& Haggaeo coaetaneus fuiffe ftatuitur. Nam hifloria Judaeorum afle-
rit hos tres fimul fuiffe membra illius maximi extraordinarii Syne-
drii, conftantiscentum&vigintiViris , quod Hierofolymae ab Ef^
dra, poftfolutam captivitatem Babylonicam , ad reftituendam Le-
gem , fuitconvocatum , & eodem Efdrapraefidc ibidem habitum. Ma-
kchiasvocatur D'?'?^l! ^'^'^ Sigillum ProfhetarHm: quia ejus libereft
ultimus inter libros Prophetarum : nam in ipfo feries Prophetarum
teinterrupta, fivepotiusabrupta.
DISSER-
a D I S S E R T A T I O YII.
DISSERTATIO SEPTIMA^
H A G I O G R A P H I S,
P A R S
§. I. Hagiographa emmermtHr*
2. u4ppellatio Pfalmoram,
3. SolvitHrobje^io,
4. DuafenientiA de auBorihm ffal
mommproponHntur.
5. Decem aa^ores pfalmorum enn-
merantHY*
P R 1 O R.
rum ^ Chald. defriUtur^
22. Compendmm difcendt totum
Pfaltenum.
23. Schema verfuum 564. in.qHihuf^^
1 1 84. Radtces occurrunt.
24. //// verfculi funt Jiellula notati-
in tribus Pfalteriis.
€.7. 8. 9. 10. II. 12.13. Singulis i<^. Docetur uhinam cuitera 6%l. Ra~
auEloribm Pfalmi , quos compo-
fuerunt , ajjignantur. Pfalmus
151. mn eji authenticus.
S4. AuBor colhBionis Pfdmormn
anquiritur.
15- Pfalmialiter a Gracis & Lati-
nis numerantur quam ab Hebr^is.
16. Septem Pfalmi ordine Alphahe-
tico conjiantes enumerantur ', ^
diverjitas indicatur,
%J. Hieronymi fententio:, numera
feptenario a.dverfay quodammodo
conciliatur.
%% . Ratio datur, quare quidam Pfal-
mi ordine Alphabetico fnt con-
fcripti.
1'^. Dividitur PJalterlumin ^.libros
20. Locus , ubi medius verfus inve-
fiitur, ajfignatur.
'2ii. Numerus Radicum Hebraica-
dices in toto Fl T. invejiigandsjint»
26. Verjm illi 5 46. enumc r.mtur.
27. /pjijjima voces , in illis verjihus
occurrentes , recenfentur in Aia*
nuali meo.
28. Pfalmifunt carmina. Ratiodtt'
tur, quare aliquando ea occurrant,
29. 30. Enumerantur pleraque car*
minaf^.T. Antiquitas poefeos de-^
monjiratur. ^ -^.
31. Quaritur'. Anmetrum carmi'^
numfacrorumjit notum \
32. 35. Dijferentia inter earmint^Jh^
cra^profana ojienditur.
34. Carminafacranon conjiantme*
tro..fedtantum fuerunt adAfufi—
camitaaccomodata m cantari pOi^
tuerint.
35. y-udai cantillant lihrosnoftpoie*-
ticas.
E c T I o, r.
Adenus de prima & fecundaVeterisT. paiteegimus, fiib-
fequitur jam ejufJcm pars tertia , quas nomine CD'3inj Uaoio--
graphortim^^^viol^lmi funtque fe<|uentes duodecimlibri;..
Tie Hagiographh, ^y
fcil. Pralml , Provcrbia , Job , Canticum Canticonim , Ruth, Threni ,
Ecclefiaftes, Efthcr,Daniel, Efdras, Nehemias&Chronica. '
I, De P s A L M I s.
II. PrimusliberlnterHagiographa eft Pfalterium , quod ab He-
brasis ° "?'>p (contrade °7^ ) hymni , landes , & a Graecis -^^aXTtietof
vocatur : quia laudes Dei in illis continentur.
III. Forteobjicietnonnemo, &dicet : Pfalmi non rede vocan-
tur hymni & laudes : nam in iliis multaequerelae, deprecationes &
gratiarum a<5liones continentur.
ReffQndeo. Quando Pfalmi vocantur laudes , tum^ majori& po»
tiori parte defumitur denominatio : laudes enim conftituunt maxi-
mam partem Pfalmorum. Similiter liber Proverbiorum etiam voca-
tur ?f'? VroverbiAy cum fciamus non tantura fententias provcrbiales ,
fed etiam multa fcita Sapientum & aenigmata in eo contineri.
IV. De Pfalmis j)r/V»« qmrimr» Quis eor um eft Au dor ?
Rejpondeo. i . Chryfoftomus & Augufliinus autumant Davidem
•mnium centum & quinquaginta Pfalmorum eflc au(5torem ,• ho-
rum quofdam ore proprio ceciniflet , aliorum vero fola argumenta
didaflet , eaque tradidifTet cantoribus , qui ex traditis argumentis
carmina feciflent , & ad varios cantus, variaque organa mufica ac-
commodaflent , illaque propriis nominibus infcripfiflent.
2. Alii , c quorum numero funt Aben Ezra, Hieronymus , aliique
quamplurimi, eam fententiam verofimiliorem efle arbitrantur , quas
ftatuitpIerosquequidemPfalmosaDavide, reliquos vero ab aliisau-
ftoribus efle compofitos.
V. In univerfumdecemvulgo Pfalmorum Audores ftatuuntur,
fcil. Vavidy Mofes, Salomon^ Afafh , Ethan, Heman-, Idithun, & tres filii
Korahi (c\\.JfJir,Elkana&:Abirfaphj<\VLi communi ftudio quofdam
Pfalmos dicuntur compofuifle. In numero denario plerique Do<5lores
conveniunt , fed in fpecificandis perfonis parumper difcrepant. Qui-
dam inter hos decem Pfalmorum audores numerant Ahrahamumy
Efdram, Adamum & Melchifedecum : fed nos priores decem retinemus.
VI. Pn>»«* & prsecipuus audor Pfalmorum eft Rex & Propheta
David, qui compofuit PfaImosyf/?^^^^;«?rf ^;!^<«/»or, quinomenipfius
in frontifpicio Pfalmorum Hebraicorum hoc fere modo prae fe fe-
runt ; 'yrh "IIDID ; vel -ini? m^ ; vel tantum in'? ; vel
1 2 -tn^
^8 DISSERTATIO VII.
nnS DDSD; vei in'? n^tjn; vei nn^ b'::im; vei nVnn
■in^:
Suntque 74. fequentc§ :
3. 8. 14. 19. 24. 29. 35. 40. 54. 59. (^4. 8^. iio. 133. 142^
4.9. 15. 20. 25. 30. 36. 41. 55. 60. 65. loi. 122. 138. 143.
5. II. 16. 21. 26. 31. 37. 51. 55. 61. 68. 103. 124. 139.144,
<5. 12. 17. 22. 27. 32. 38. 52. 57. 62. 69. 108. 131. 140.145»
7. 13. 18. 23. 28. 34. 39. 53. 58. 63. 70. 109. 132. 141.
PrseterhosfeptuagintaquatuorPfalmos , tali nomine in principio
infignitos , compofuit David adhuc tnginu o5io alios Pfalmos , tali in-
fcriptione nominis carentes ;
Suntque 38. fequentes:
1. 35. 67. 104. 107. 113. 116. 119. 123. 128. 134. 146.149.'
2. 43. 71. 105. III. 114. 117. 120. 125. 129. 135. 147. 150.
10. 66. 102. 106. 112. 115. 118. 121. I2<^. 130. 137. 142.
David ergo (imul compofuit Pfalmos centum & duodecim.
VII. Secnndm Auflor Pfalmorum , ex fententia Aben Ezrae , eft
aliquis Mofes , forte non Propheta Mofes , audiorPentatcuchi , kd
iinus ex Cantoribus Davidis. Verum Hieronymus putat hunc Mofen
fuifleProphetamMofen, fcriptorem Legis. Ututfit, Mofesaliquis
pofteritatireliquitundecimPfalmosfe mutuo oi^dine fequentes , fcil.
^ Pfalmo fionagefimo , quificincipit ~?'^7 "^^^^ Oratio Mojis , &ahi
decem ordine fcquentes. Etiamfi Pfalmi decem fequentes nomen
Mofis, admodumPfalminonagcfimi, prae fe non ferant , nihilomi-
nusMofiadfcribuntur: namPfalmi, nominis proprii infcriptionem
non habentes , addicuntur ut plurimum illis au(^oribus , quorum ul-
timo nominatim fad:a eft mentio.
Suntigitur 11, fequentes:
90. 91. 92. 93. 94. 95. ^6. 97. 98. 99. 100.
VIII. Tertitis Audor eft Salomon filius Davidis , qui Pfalrauni
feptuagefimumfecundumcompofuit, qui incipit nomine Salomonis
•^^"■f 7 &c. Athanafius Salomoni , praeterhunc , adhuc duosalios
Pfalmos adfcribit , fcil. 67. & 127. quorum pofterior etiam nomen
Salomonisprae fe fert, Non defunt, quiopinantur Salomonem e-
tiam compofuifTe Pfalmos , qui CmticagradHHm dicuntur , fcil. a Pfal-
mo
Tie Hagiographh. ^^
mo 120. ufqueadi^^. Sed ex fententia Hebraeorum Salomon unius
tantum Pfalmi , nempe 71. audor ftatuitur.
; IX. O^^rm Audor Pfalmorum cft Afaph , qui fuit princeps inter
cantores , pracfonantes cymbalis aeneis. Hic compofuit duodecim
Pfalmos, quinomineAfaphinfcribuntur;
Suntque I z. fequentes :
5,0. 75. 74. 75. 7(5. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 85.
X. Ouintm Audor eft Ethan , qui confcripfit Pfalmum od:uagefi-
mumnonum, quiincipit 19'^'? ^'-^PP-. Hic Ethan tanta fapientia
praeditus fuiffe creditur , ut nemo hominum unquam Praster Salomo-
nem ipfo fuerit fapientior.
. XI. 6VA:?/!^jAut5toreftHeman, quimodulatuseftPfalmumoflua-
gefimum odavum , ubiinverfuprimofcribitur, 19'i?? ''^^5. Hur.c
Pfalmum filiis Korah cantandum dedit j & propterea tam fuo quam
ipforum nomine infcribitur.
'. XII..S'fj(>?/w«jAud:orftatuiturIduthun, cantoreximius, quican-
taffe dieiturPfalmum trigefimum nonum , qui incipit V^'^'^'''. D?fl?!? .
SedhicPfalmusanonnuUis adfcribitur Davidt propter nomen Davi-
dis , quod in frontifpicio gerit : & propterea pauio fuperiuseum Da-
vidi adfcripfimus. Hinc Iduthun a Salomone Jarchi non numeratur
inter auclores Plalmorum : fed hi fequentes, fcil. Adam , Melchifedek,
Abraham, Mofes, David, Selomoh, Afaph , & tres filii Korah.
XIII. R.eliquiPfaImographifunttresfiIiiKorah, fcil.Afir, Elka-
na & Abirfaph, quijundis operis undecim. Pfalmos , titulum '}?^.
^lf prasfeferentes, compofuerunt;
Suntque hi fequentes :
42. 44. 45. 4(6. 47. 48. 49. 84. 85. 87. 88. Siquisplurade
AuftoribusPfalmorumdefideret, adeatSixtum Senenfem in Biblio-
thecapag. 12. & fequentibus.
QmritHr : An non dantur plures Pfalmi authentici , quam 1 50,
jam enumerati ?
Reffondeo. In Vcrfione lxx. InterpretumfuperioribusPfalmisi^o,
annumeratur Pfalmus 151. qui continet certamen Davidis cumGo-
liatho. Infcriptio Latine tranflata ita fonat : Pfalmus hic peculiariter
T)avidi , ^ extra nHmerHm reliqmrHm infcriptm efi y quHm Jtngulari
fertamine GoliathHmftraviffet,
I 5 PSAt-
jo DISSERTATIO VII.
P S A L M U S 151.
1. Parvuseraminter fratres meos , & adolefcentior in domo patris
mei , pafcens oves patris mei.
2. Manus meae conftruxerunt organum , & digiti mei concinnave-
runtPlalterium.
3. Etquisannunciabitdominomeo? Ipfedominus, ipfeexaudit.
4. Ipfeemifitangelum fuum, &aiTumpfit meex ovibuspatris mei 1
& unxit me oleo undtionis fuae.
5. Fratres mei pulchri & magni : Dominus incis nonfibibenecom-
placuit.
6. Exiviinoccurfumalienigenasilli: &ipfeme execratus eft inldo-
lis fuis.
7. Ego autem extorquensab eo gladium ipfius , decoliavieum, &
abftuli opprobrium ex filiis Ifrael.
Vide hunc Pfalmum Graece in Bibliis Polyglottis, &inVerfione
Grxca Lxx. Interpretum , quae Londini anno 1(^55. edita eft. Sed
hic Pfalmus noneftauthenticus : nam nullusfive Grascus, fiveHe-
brasus, fiveLatinusfacrceScripturaelnterpres ullam ejus Pfalmi 151.
facit mentionem , nifi fere folus D. Athanafius , qui in Synopfi divi-
iise Scripturae hunc Pfalmum nominatim inter Canonica fcripta re«
cenfet. Etiam Hebraei nunquam hunc Pfalmum pro Pfalmo Canoni-
co receperunt. VideBibliothecamSixtiSenenfispag. 38.
XIV. SecmdoqHaritur. QuisPfalmos in unumvolumencollegit,
& in hunc ordinem redegit ?
Reffondeo. Communis opinio ftatuit Efdram Prophetam , poft-
quamexcaptivitateBabylonica reverfus effet , omnes Pfalmos antea
diffipatos&difperfosin unum volumen hinc inde collegiffe , & hoc
ordine difpofuiffe. Athanafius tamen hanc colledionem Pfalmorum
ante captivitatem Babylonicam ab amicis Regis Ezechiae effe ia(5tam
afferit. VideSixtum Senenfem Biblioth. p. 14.
XV. Tertio qmrimr. QiiareinnumcroPfalmoruminterLatrnos,
Graecos , &interHebra20seftqu3edam difFcrentia ; fcil. quodPfal-
mus, exempligratia, juxtaTextumHebraeum trigefimus fit inver-
fione antiqua Graeca & in Vulgata tantum vigefimus nonus ?
Refpondeo. Graeci & Latini folent Pfalmos 9. & 10. necnon 114.
Bc 115. conjungere , & cx iilisbinis unicum Pfalmum componere ;
&
^e Hagtographts. 71
& iit numems Pfalmorum nihilominus cffet completus , folent fin-
gulos Pfalmos , fcil. 116. & ^47. in duos Pfalmos difcerpere. Haec
difcrcpantia numcri non tantum in Graeca & Latina verfione , fed
etiam in Scriptis Patrum eft ufitata : propterea Scripta Patrum le-
gentibushocobfervandumeft, neLedoresvel male Pfalmos aPatri-
bus citatos , vel vitium Typographi eflc arbitrentur.
XVL Inter Pfalmos prGeftantiilimos , illuftria argumenta conti-^
nentes, (eptemfunt, qui fecundiim Alphabeti feriem difpofiti funt;
fcil. 25. 34.57. III. 112.. 119. 145. Et propter hanc caufam in Bi-
bliisBelgicis&nonnunquametiam in aliis aliarum linguarum Bibliis
nomina AlphabetiHebraiciillisfeptem Pfalmis, &: quatuor prioribus
^apitibusThrenorum Jeremiae praeponuntur. Attamen finguliver-
fus illorum Pfalmorum non incipiunt a fingulis diverfis alphabeti Xir-
teris. Aliquando duae literae eidem verfui includuntur ; nonnun-
quam in primo verfu ratio alphabethi habetur , & in lecundo negli-
gitur : quae omnia in ipfis Pfalmis videri poterunt.
In Pfalmo vigcfimoquinto literae H & \ verfui qulnto includun^
tur, &deeftlitcra p ; fedecontraduovcrfusalitcra *1 incipiunt.
In Pfalmo trigefimo quavto omnes literae alphabeti occurrunt , fed
rurfum literjB H & 1 inunico verfufextocontinentur.
In Pfalmo trigefimo feptimo fcre fecundus quilibet verfus ordinem
alphabcti obfcrvat , fed cxcipiuntur verfus 7. 8. 20. 21.29. V^' 54*
35. in quibus literx alphabcti immediate fe mutuo fequuntur. Etiam
decft verfusincipiensay . Reliqui verfus intermedii , &verfus28.&;
29. immediate fequentes , nullam rationem alphabeti obfervant.
In Pfalmo centefimo undecimo & centefimo duodecimo fingulis
verfibusbinae, fed verfui^. & 10. ternx includunturliterae.
Longealiaeft ratioin Pfalmo centefimo decimo nono. Ille eninr'
conftat oduplis Alphabetis, &odoni verfus femper ab eadem litera
mcipiunt. Ex. gr. Omnes prioresoAo verfus incipiunt a litera A-
leph, odofequentes a litera Beth » & fic deinceps ufque ad finem..
HincinBibliisBelgicis&inPfalteriisante fingulas paufas , quae funt
riginti duae, pnemittuntur nomina Alphabeti Hebraici. HicPfal-
mus , quia toties ab eadcm Alphabcti litera incipit , a Chrilliianis non*
'tiv!^\%voQ'iXm Mavnum AlfhahetumChijiianorum, ..
In Pfalmo centefimo quadragefimo quinto omnes Eterae Alphabe-
fe^ exeepriljtei-iNun', omin-miCi.
XVIL'
fi D I S S E R T A T I O VII.
XVir. Cum revera in Pfalterio inveniantur feptem Pfalmi alpha*
betici, mirumeftquareHieronymusinepiftola 155. ad Paulam Ur-
bicsm fcribat, Omnc^ue tnntum Pfiilmos invemri alphabetice dijpojttos^
falliqMe eos ^ qmpluresexijiimant. FortePfalmos iii. & 112. cohftaiu
tes tantum decem verfibus , excluftt: led fine caufa.
XVIII. Hinc qutzritur. Quare AucSores Pl^Imorum quofdans
Pfalmosjuxtaferiem Alphabeti Hebraicidifpofuerunt ?
Rejpondeo. \Ji fubvenirent imbecillitati memoris : nam illa faci-
Hus memoris imprimuntur , & imprefTa tenacius haerent , qus lecun-
dum ordinem alphabeticum difpolita funt , quam ilk , qux eodeiri
ordine alphabetico deftituuntur.
XIX. Integrum Pfalterium Hebraicum a Judaeis dividitur in quin-
que libros , quorum primus comprehendit Pfalmos quadraginta &
unum, &cIauditurhifcevocibus ]?*?': I"'- uimen ^ amen. ~
AntePfalmum^i. habentur hae voces '??? "•?? liberjecundus : quia
ibi liher fecundus Pfalteriiincipit. Hicliberfecundus Pfalteriiflnitur;
Pfalmo 72. ubi etiam in verfu penultimo occurrunt voces I??] I?.^.
Ante Pfalmum 75. habetur 'T^.^ "^?? liber tertius : quia ibi libet
tertius incipit , qui etiam terminatur vocibus !'??! I?.'? , quae in fine
Pfalmi 89. occurrunt.
Pfalmus nonagefimus eft initium TP^ "^^P- Ubriquarti, &finitur
cum Pfalmo centefimo fexto , cujus finis eft •^r^^l- l?'? .
Tandem fequitur ''^'^^., ""?? liber quintnsj incipiens a Pfalmo 107.
& finiens cum ultimo Pfalmo , qui terminatur voce '^^"'' ' /'!] .
XX. Medius verfus Pfalterii invenitur in Pfalmo 78. verf. 36.ubi
immediate in Pfalterio Hebraico ante illum verfum , vel in margine
habentur hae voces ^W^ '^'0. mediumlibri: quiaille verfus , incipiens
^ voce ''nin3'i_ j efl; niedius verfus totius Pfalterii.
XXI. In Pfalterio inveniuntur verficuli 564. in quibus omnes
vocesPfalmoruminveniuntur; quosfi quis continua ledione evol-
veret ;, is facillimo negotio totum Pfalterium intelligeret. Quid dico
Pfalterium ! Imo illi verficuli, probecogniti , cuivis magno adju-
mento efTent ad integra Biblia Hebraica intelligenda. Nam omnes
voces Radicales Veteris T. tam Hebraeas quam Chaldaeae fecundum
Lexicon Buxtorfii funt 2129. ex quibus , fubtraclis vocibus Chaldai-
cis , integer numerus vocum pure Hebraicarum Radicalium manet
18(57. atexiis, inhisverficulisfcquentibus annotatis, reperies voces
Radi-
7)e Hagtographts, 7^
Radicales ufitatiores 1184. Qui igitur bene enucleaverlt hosanno»
tatos verficulos , is cognofcet omnesVeteris Teftamenti Radices , ex-
ccptis folammodo 685. fere inufitatioribus.
XXII. In toto Pfalterio inveniuntur verficuli 2527. ergo fi all-
quis velit cognofcere totum Pfalterium , ei tantummodo opus eft di-
Jigenter perambulare hos 564. verficulos, qui quartam partem to-
Tius Pfalterii non conftituunt.
XXIII. Placuit brcve aliquodSchemaexLyraPropheticaDavidis
^YTHNERi hic exhibere , inquoilli 564. verficuli continentur , qut
omnes voces totiuspfalteriicomprehendunt.
V.fd,
3
4
verf,
4
I
<5
8
9
iz
3
8
4
5
8
I
4
10
5
4
7
8
1
$
PfaLverf
Pfiil, verf.
PfaLverf
Pftl.verf
6
9
^7
2» 3
M
14 i
19
7
M
5
2<5
10
8 2
«5 5
27
22 7
S
4
29
8
4
5
30
JO
8
1(5 I
3^
»3
9
4
35
M
9 t
5
37
J6
6
(5
41
2J
7
^7 5
43
25
. »7
4
4(5
25 4
21
5
19 2
5
10 2
8
5
25 2
5
9
5
27 4
7
JO
6
J2
8
12
7
14
9
14
8
29 7
10
M
it
P
18
18 2
J2
30 J
M 5
3
»3
6
6
5
H
J2
M 1
8
20 4
5» 4
6
9
6
*4
7
'I
9
2t
33
34
35
K
Pftl. verf
32 4
z
7
to
J4
6
Jf]
8
'?
j^
<9
21
4
?
2t
4
zi
34
Pfai:
37
74^
D I S S E R T A T I 0 VII.
rfverf.
Pfal.wrf,
Pfal.vcrf Pfal.verf ,
py^/. 1/f r/r
Pfal.verf
35
9
59 7
27
t9
<5$
SS 6
io
60 2
28
20
7^-
■ 7
14
4
3»
75 4
79 »
8
>5
5
3^-
6
1 1
9
48 5
6
69 3
9
80 6
i i
8
10
9
7^ (?
9
19
14
62 4
»3
7
to
39 z
49 4
II
16
12
t E
3
9
12
22
13
12
4
»5
<53 2
26
77 =-
t3
.5
50 2
1 1
3^
3
14
6
15
12
7. d
to
1(5
7
18
^4 4
18
t8
*7
1 1
*9
7
72 6
19
8t 4
ti
21
8
9
20
7
14
51 6
6^ jo
10
78 2
12
40 5
8
11
n
9
»5
5
9
13
%6
10
83 ir
15
20
H
17 _
1(5
H
4» 4
52 4
66 II
75 4
it
1(5
4« ^
7
*5
6
24
84 4
5
55 3
(58 5
7
2(5
7
8
4
6
8
^7
1 1
1»
6
7
1 1
3»
85 tt
44 <5
9
8
12
3^
88 (5
1 1
<5
9
»9
41
9
<3
22
10
20
43
10
14
23
12
2t
44
it»
M
5(5 2
»3
28
45
'3
^7
' 57 5
14
74 t
4^
16
23
7
»5
5
47
89 9
45 I
5» 5
17
6
48
11
•2
6
t8
8
50
24
5
7
20
14
5»
40
5
9
22
M
5'-
41
8
10
26 ' 17
58
42
PfaL
PfaLverf.
PfaL 'verf
45
5
po 4
9
5
104 z
io
3
9» 4
4
6
1»
7
12
10
M
'5
17
»4
18
.pi 7
22
8
^5
11
z6
13
28
$>4 13
105 15
14
1(5
^7
20
«9
^5
?5 4
30
8
3»
10
33
■?7 i
34
7
40
5>8 4
41
6
lod 13
8
'5
5>9 1
»9
lor 5
M
ioz 4
27
7
28
8
30
i8
3^
I03 3
33
107
\PfaLverf
57
39
42
43
47
»3
14
16
20
27
30
34
37
39
40
4»
4
11
16
iS
19
24
29
I
3
4
(5
7
9
1
109
ito
»»3
^14
togra-pms.
75
PfaLverf
PfaLverf
P/^/. •z/er/V
115 6
5
140 4
7
123 2
il
ii6 12
4
12
16
124 7
»4» 3 >
118 12
125 5
6
22
126 4
7
^7
6
9
119 18
127 2
142 I
20
3
»44 2^
2f
5
6
28
»28 3
10
39
129 5
12
40
6
»5
51
7
»4
^o
131 2
. 15
61
132 8 1 145 »4
66
14 146 4
67
»33 ^
8
69
»35 4
H7 3
70
7
4
78
15(5 15
P
83
24
10
103
137 2
»4
''l
5
i(?
118
9
^7
119
»39 3
18
120
7
148 5
122
8
149 4
151
12
6
^35
»5
8
m
16
150 4.
176
»9
5
120 4
20
6
XXIV. Ut Leftoresabhoconere annotandi hos 5(54. verficulos
in Pfalteriis liberarem , placuitin tribus Pf alteriis , fcil, in Pfalteriis pu-
K a re
^6 DISSERTATIO VII.
f e Hebraicis , in Hebraico-Latinis , & in Hebraico-Belgicis , a me anno
1666. Amftelodami per Jofephum Athiam editis j hos 564. verficu-
los notare , & ftellulis a ceteris verficulis diftinguere.
XXV. Si quis porro qudtrat: Ubinam occurrantcaeterae 683.^2-
dices inufitatiores , quae non in veniuntur in Pfalmis ?
Rejfondeo. Ecce , eae inveftigari poterunt in hoc fequenti Catalogo,
in quo pofl invicem enumeranturextotoVeteriT.verficuIi^^^. in
quibus caeters Radices, in Pfalterio non occurrentes , inveniuntur.
Dices. In iis 54<5. verficulis Veteris T. hic infra annotatis , inve-
niuntur quidem Radices 812. & didum eft tanuim reftare R.adices
68$. QuidergofibivoluntRadicesillas 129. fuperflu^?
Reffondeo, Inhisfequentibus verficulisnon tantumoccurruntRa-
dices pure Hebraic^, fed etiam nonnulls fere Chaldaicae : ex. gr.
^l^ D^/^/. 32.36. rnn^/^o/] I3-I- &c. HaeRadices, defcriptas in
libris Hebraicis Veteris T. quodammodo HebraicaB fiunt. Tantum
igitur in hoc Catalogo omittuntur Radices mere Chraldaicae in Da-
niele & Ezra occurrentes.
XXVI. Catalogus verficulorum 546. Veteris T. in quibus c^te-'
rs Radices, inPfalterio non occurrentes, inveniuntur.
cap. f(.
cap.
K
cap.
•H.
cap.
i<-
cap.
^f
cap.
^f.
cap. ^f.
cap. ifL
Cenejis.
3?
33
19
9
19
17
^5
30
Ntimer,
24
17
^7
25
31
37
Levitic.
39
»
I 2
^5
40
II
12
15
-7
5
41
4 7
- 5
<55
4^
12
22
8
I
12
45
6 4
14
M
6
^5
13
16
28
17
15
14 10
9
11 6
30
42
4
15
6
18
■V
2
15 5
II I
14 20
26
20
43
20
8
19
6
14
16 12
^
15 2
27
9
47
23
16
31
20
20
19- 10
15 20
10,28
12
4^
II
33
28
10
6
28
16 13
17
30
20
12
21
3
V-
II
7
20 27
22 iz
17 n
35
17
6
33
9
21 20
23 8
18 15
ip 9
31
37
7
Exodiis
25
6
5
29
30
20
32
i5
19
22 23
24 12
24 5
31 16
26
18 2
3
26
I
3^
i5
30
25 25; 35 20
26 44
zi 16
19\
9
9
34
33
42
13
3^
33
5
6
12
l35
22
J3
5 1
\
cap..
cap. yC.
Ikuter.
t 4'
7 ^
M
13 18
H 5
15 8
,18 10
21 20
•»
5
M
4
4
-7
»5
24
33
34
3<^
•>
t6
22
2 18
10 40
14 6
22 8
i tS
cap. f f.
5 1«
22
^3
26
^7
28
3^
33
6
9
1(5
18
2i
JO
II
^5
25
28
22
4
37
16
29
19 30
2 14
33
6 II
18
13 6
21
53
7
20
9
22
12
M
»7
'5>
21
^5
28
3«
Il.Sam.
3 M
13 9
'7 »:;
»9 5
cap.yf.
21 16
24 22
I.Rez
2 8
4 ^5
6 1
8
9
M
38
7 33
18 42
46
2J 27
II.Reg
4 39
42
^ "-3
6 18
7 »
«o 22
12 9
18 20
19 29
23 ti
M »
Jefaiii,
1
2)^ Hagiographh.
cap.^r. cap. ]^r.' cap. f(.
19 14 55 13
24:^2 4 56 10
5 57 9
I
6
22
6
\6
17
f8
to
1 1
24
^7
4
J9
4
»7
18
»5
1
8
M
13 2
t8
21
J2
19
7
9
5
j6
\6
iS
»9
22
26
-7
28
29
18
20
4
9
10
^7
-4
^5
-7
21
6
35
7
9
»9
20
25
34 1»
M
3^ 12
37 30
38 14
40 15
19
20
22
4« 7
42 4
44 8
12
M
19
t
(5
46
53
59
47 »3
48
49
5»
9
10
»4
20
7
54 ^
II
20
5
Iio
61 JO
53 17
<54 I
65 4
^5
66 24
Jerem.
2 ij
9 '4
^5
to 7
1 1 t6
14
6
9
5
j6
»7
19 7
22 14
M 34
29 26
31 22
29
38 22
cap. il
49 24
50 15
5» 30
34
£z,cch.
« 4
7
14
2 d
10
4 9
5 »
8 5
77
cap. :3^C
28
50
t2
»5
16
17
2r
22-
^3
4
H
10
ij
t8
4
40
4
9
•>
20
3
18
24
40
31
39
24
2
$
2
t^
40 7
4[ i($
42
45
44
47
li
13
18-
l3
5
8
10
(5
^3 t
f
yoeL
» 4-
1 1
!, 20
uimos...
39
3
M
5
5
IZ
46
4
6
5
ti
47
5 i
2<$
4
($
5
48
26'
lO
tCT
28 27
M
7-
7
37^
17
14
capiK
78
cap. fC.
9 I
5
I I
Mkhn
D I S S E
cap. :^r.jcap. :!^f. cap.
19 15 15
R T A T I O VII.
17
12,
li
21
^5
24
10
2 4
(5 14
Ndhum
% 4
II
13
3 ^
17
^ 5
II
3 17
Zefhan.
1 9 .
26
Malach \ 27
^ I29
50
20;-
21
Proverh
'3
7
10
15
15
16
17
10
31
13
12
V4
2,
22
3^
18
22
3
21
15
17
28
33
24
id
17
19
10
21
24
16
28
5^r. cap. )^r.
^7|
12
I5;35
^7,37
8138
193?
I
>^.
21
16'
8
3
19
26
3<=>
14
12
5
10
17
5
^r
i^'33
2,
3
18
24
3^
40
1641
9
7
50 2
3
6
12
25
21
20
24
16
II
28
38
5
18
^3
30
12
18
21
9
II
15 x
20I
cap. f(.
14
cap. i^r.
Ecclef.
I
4
8j5
13H0
14
2
cap. jj^f.
10
II
3
' 3
9
! 5
Ruth.
15
12
15
I
12
JEfra,
3
122,
k
Efiher. ^
) 7
Nehem,
13
16
iThrem.
Cantic. ,,
173
10!
I
9
II
13
I
16
9
14
15
4
2
9
10
15
Daniel.
17
8
7 . 5
S
LChrml
10
15
15
21
26
12,
I2r
^7
^7
18
II.ChrQfi.
z
3
3^
16
XXVir. Ut adhuc magis Philohebrasos juvarem , placuit edere
Manuale Hebraso-Iatino-Belgicum , in cujusfine, ordine fecundum
libros Veteris Tefl:. defcribo omnes illas voces Radicales, in Pfalterio
non occurrentes , una cum verfione Latina & verficulis , in quibus eae
vocesoccurrunt. IIIudManualeetiamfecundaviceefteditum.
XXVIII. Pralmi funt Carmina, quaeoIimDavidaliiqueVirifan-
6li , & nuncjudaei in Synagogis publice canunt. Placuit enim Deo
non tantum foluta & fimplici oratione, fed etiam ligata & concifa
yoluntatem fuam hominibus per fanctos Scriptores revelare : tum
ut
jD^ Hagiografhis. ^^
ut hsc concifa oratlo imbecilli memoria^ fubfidium praeflaret ; tum
etiam ut animi cantantium pia & infigni hac modulatione magis
moverentur, &adDeumardentioripietatis ftudio elevarentur. Lae-
titia , nonnunquam etiam triftitia ad carmina effundenda animos
Scriptorum incitavit.
XXIX. InomnibuspartibusVeterisT. Carminainveniuntur.
Exodi. Cap. 15. defcribitur Canticum Ifraelitarum per mare ru-
brum tranfeuntium.
J)euteYonomn Capite^z.Mofis Carmen enarratur.
Judicum Capite 5. Deborae & Baraki Carmen Eucharifticum oc-
currit.
In his tribus antecedentibus Capitibus & inCapite zi.fecmdi li-
bri Samuelis , ut Ledores admonerentur illa contenta effe Carmina,
ligataque oratione conftare , regula; non continua fed interrupta feric
inBibliisHebraicis, prascipuemajoribus, proponuntur.
In frimoYihvo Samuelts Capite 2. HannaB fufpiria eifunduntur.
Caput tertium prophetiae Habakuk ab ipfo Propheta orationc
ligata literarum monumentis traditum eft.
Liber yo^iaverfu z. Capitis^.ufqueadverfum feptimum Capitis
ultimiCarminibus conftat. Hicronymusarbitratur Jobi verfus effc
hexametros ex dadtylo & fpondaeo mixtos.
Proverhia Salomonis , & quatuor priora Capita Lamentationum Jere"
mia a Viris Sandis in Veteri Teft. decantata fuerunt. In Threnis funt
quatuor Alphabeta , quorum duo priora , teftanteHieronymo, con-
fcripta funt verfua metro Sapphico nonmultumdiflimili; quiatres
verficulos, quifibiconnexifunt, &abunalitera incipiunt, Heroici
Carminis comma concludit. Tertium vero Alphabetum Trimetro
Alphabetocontextumeft, & a ternis literis , fedeifdem, trini verfus
incipiunt. Quartum Alphabetum fimile eft primo & fecundo. Vide
Sixt. Senenf. f. 16.
XXX. Hincjamipfojubaremeridianoclariiis illucefcit Poefineffe
artem perantiquam , & non nuperrime demum inventam : nam fi-
mul cum Verbo Dei , quo nullum fcriptum antiquius in rerum natu-
ra invenitur , lucem afpexit.
XXXI. Occafionehorum Carminum j!>r/»?o quaritur : An metrum
Carminum Hebraicorum in Bibliis occurrentium fit notum ?
Rejpondeo. Multi conati fuerunt Carmina Veterum ad certas chC-
fes
So DISSERTATIO VII.
fes refcrre : fed an redam rationem fcandendf Carmina invenei-int^
Tnultinon fine ratione dubitant. Hodierna Carmina Hebraica, Ju-
daeis & Chriilianis ufitata , multis paralangis diftant & differunt a
Carminibus Veterum : propterea exCarminibus hodiernis nonlicet
judicaredeCarminibus Vcterum. Hieronyraus etiam teftatur Car-
minum genera , veteribus Judaeis ufitata , drverfa fuifTe ab illis Carmi-
nibus, quaefuo tempore ufitataerant : praeterea aflferit Judasos mo-
<lum Carminum Hebraicorum ab Arabibus mutuafle.
XXXII. Secmdo qmntm. Quasnam eft differentia interCarmina
Hebraica in Veteri Teft. ufitata, & inter carmina Hebraica hodierna,
quge a Judaeis & Chriftianis paffim componuntur ?
Rejpmdeo- i, Carmina Hebraica , ufitatain VeteriT.funt com-.
pofita ad modum Carminum Belgicorum ex metro cotttinente cer-
tum fyllabarum numerum : fed caetera carmina Hebraica componun-
tur ad modum Carminum Latinorum , quae conftant metro con-
tinentepedes cert^ menfura^.
1. In Carminibus facris ratlonem rhytmi non habuerunt , led ix
fponte prodiret , & fortuito elicerctur , tum fa-iptis mandabatur;
aliter rhytmum non curarunt : fed Judaei in Carminibus hodiernis
Hebraicis diligentem rhytmi rationem habent. Hac in paite Judsi
hodierni imitantur Carmina Belgica , & nonnulla carmina Latina ,
qu3B etiam in fine rhytmo clauduntur ; exempli gratia :
Gntta cavat lapidem non -z/i, fedfape cadendo)
:Sic do^pts fies non vi, Jed fepe fi^udendo.
3. In Carminibus hodiernis Hebraicis decem proprias vocales funt
longos & quatuor impropriae tantum breves, cum in foluta oratione
tantummodo quinque breves vocentur : fed, numeaedem etiamlon-
gaefucrintinCarminibusfacris, dubiumeft.
XXXIII. Ex his verifimiliter concludimus rationem Carminum^
facrorum non efTc notam , nec eadcm ad trutinam Carminum ho-
diernorum effe expendcnda. Prophetae in Vcteri T.modulabantur
Carmina fua per varios accentus Hebraicos, quidocebant vocem efle
attollendam , vel deprimendam , vel prolongandam , vel alio quo-
cunquemodo dirigendam.
XXXIV. Quiancmohaftenusinventus eft, qui rationem metn'-
camcarminuni Vetcris Teft. fine contradidione aliorum defcripfitj
ideo
©i? Haghgraphls, %{
ideo funt nonnulli, qui non fine rationibusputant carmiha facranoa
conftarcmetrocerto ad leges poefeos adftrido , fed tantum effccar^
mina ad Muficam ita accommodata , ut potuerint cantari, Sicuti
cantiunculae BelgiCae vel Latinae Ecckfiaftic^ , folutae legibusmetricis,
fine confideratione fyllabarum longarUm aut brevium cantantur , itt
ctiam Carmina Hebraica videntur linc legibus metricis& fine confi-
deratione talium fyllabarum fuifle cantata. Nam fi certum aliquod
metrumfuifTet, proculdubioParaphraftaeChaldsi , Talmudici, ve!
ulli alii Rabbini illud novilTent : fed omnes de eo tacent , & nihil certi
de eo proferunt. Scaliger in Animadv, ad Chron. Eufebii p> 6. b. ita
fatur : Neque in PJalurio neque in Threnis ullum canticum rfi metricis legi'
bus adfiri^umt Jed efi mere foluta oratio , chara^ere poetico animata,
Carmina igitur Veteris T. fuerunt cantata : & propterea vocantur no-
minibuS ^''U^,^1D!Dj ^''TC^n Ti:^5 denotantibus cantiones aut Pfal*
mos. Imoetiamcertismelodiis fucrunt accommodata , uti apparet
exmultisinfcriptionibus, quaevelinftrumenta mufica, veialiascan-
tionesdenotant, fecundiim quarum melodias etiam haec carmina^e-
cantabantur: ut Hiril JD Pf. 4- 1 • n^^JWn S>^ Pfal. 12. i. Sj^
n^njn pfai.8. 1. n^D>3? Sy pfai.4<j.i. nnj? \mw Sv Pfai»
60. 1, &c.
^<r|-^tf^forteaIiquis: quodergo nulla videaturefTe differentia in-
ter Carmina in Pfalmis , in Cantico Canticorum , in libro Jobi ac alibi
occurrentia , & inter profam aliorum librorum.
Eejp. Magna ftatuitur differentia , etiamfi negemus proprie di-
ftum metrum inveniriin libris poeticis. Nam carmina funt , quae
cantuifueruntaccomodata, fed fine certo metro. Verum caetcri li-
bri nunquam vocantur carmina, nec unquam fuerunt cantati , ne-
quectiam cantui fuerunt accomodati. In Carminibus ergo Veterij
Teft. non eft mere foluta oratio , qualis invenitur in caeteris libris , fed
cft oratio fyllabarum & vocum certo numero ad melodiam adftrida.
Videhaecprobabilibus rationibus dode probataab Augufto PfeifFe-
ro, ProfefForcWittenbei-genfi, inDiatribe PhiIolog.de Poefi He-
braica.
XXXV. Judaei hodierni in Icgendis librls non Poeticis rationem
accentuum obfervant ; & in Synagogis fuis Pentateuchum publicc
cantillant ac fi carmen aliquod effet : propterea Buxtorfius in Epito-
me Grammaticae fuae cap. 5. ait accentus habere triplicem ufum,
L quo.
8i DISSERTATIO VIII.
quorum primus defignat muficam , five rationem cantus apud Jn^
daeos. Sed ille ufus plane efl nuUus apud Chriftianos : quiailliVetUS
Teft.noncantillant, fedlegunt.
DISSERTATIO OCTAVA.
D E
HAGIOGRAPHIS,
P A R S P
§. I. Proverbiornm appellatioms ■,
^ ration^s earum,
2. Olimde divina auBoritate ejm
libripro tempore fuit dubitatum.
3 . AuUores colleEiionls ajjignamur.
4. yobi hifioria nonefi farabola.
5. Tempiu quando vixitignoratur.
6. uduEior librijobiefi ignotu^.
7. 8. AuBoritas Jobi efi divina ,
ejujquefiyhis efi difficilii.
p. 10. Primmex <Aibellis , publi-
ce pralegi fi>litis , efi Canticum
Canticorum. Ratio ejus appelia-
tionis affignatur. LeBio e^us Ju-
venibus olim interdiBafuit.
II. AuBor libri Rmh efi ignotm.
Carpz.oviH6 laudatur.
12.13. Threnorum appellatio ^ con-
tentum. Nomina alphabetiverji-
bm plerorumque capitum prapo^
nuntur.
14.15. Ratio nommis TwT^p Bc-
ciefiaftis.
1 6, Olimfuit dubitatum de auBori'
tate Eccle/iafiis : tumquiavide-
hatur coniradichoria continere\
tum quia quadam videb^ntfir ha'
rejin fapere*
S T E R I O R.
17.18. AfiUor ejm efi Salomo. In^
quiritur de tempore cpuando corif
fcripferit.
ip- 20. Ratio appdlationis libri Efiher
^ nominps Regina inquiritur*
21.22. Fbcatur Volumen Efiher^l
Solet exfcribi ^T circumvolvi. "•
25. 24. Ks^a/ot corniculum (Mat-^
th. 5. 18.) feptem literis fuper-
ponitur-
25. AuEior Efihera affignxtm.
26. De auBentiaEfihera pro tempQ^
refuit dubitatum.
27. Oualia fiant in fefio Purimt
explicatur.
28. Progenies ^ captivitas Danielis,
29. Daniel efi Pro^heta; ejus libri
divi/io. Immerito e numeropro'
phetarum extruditur.
50. Ob duas rationes Judai tantl
nonfaciunt Ilagiographa , quan»^
ti C£teros libros.
5 1 ♦ Daniel raro a Judm legitur.
32 In Daniele ^ Efra occurrunt
nonnulla Capita Chaldaica. Ra"
tiones allegantur tres.
53. Ratio datur, quare verfm 11.
eap. 10. JeremiAJit Chaldaicus,
34. Soli
T>e Hagtografhh.
H
38.39. ^fias lihnfm efi auBor , ^
male cum aliis confmditur*
40. Nehemioi librifmefi auEior,
Rationes dantnr, quare vocetttr
nomine Efite.
41. 42. 43. J)e Chromcorum ap^t
pellatione ^ auBore inqmritur.
Latini ^ Graci eainduoi libros
primi divifermt»
R B
I.
I I s.
54 SolvitttrohjeUh,<luafiP^.T.He'
braicumjam nonfitauBenticum.
55. Explicatfir , quomodo lingua
Chaldaica Danielis ^ Efia voce^
turSjriaca.
56. Danielis ^ Efia Capita Chal-
daica funt tranflata in linguam
Hebraicam.
37. Daniel confcripfit lihrum fuum
incaptiv. Bahjl.
1. De P R o V E
S E C T I O
Upenori diflertatione de Pfalmis in fpecie , & de Carmini-
bus Hebraicis in genere egimus ; jam Salomonis liber jfequi-
tur, qui LdXinis Proverhiay Hebraeis */.f9 amateria , vel
a prima voce & Graecis Trctpoljutcq vocatur ; quia in illo
fimilitudines , adagia, &vulgataEquaEdamfententi3e dererum huma-
narum variis eventibus ad vitae noftVae inftitutionem continentur.
II. Deau<5toritatehuJus libri, utrum inter Canonicos numerari ,
an vcro e Canonicorum choro eliminari debeat, olimmultiex He-
braeis dubitarunt ; quemadmodum quidam etiam olim ambigebant,
&judicium pro tempore fufpendebant circa epiftolam ad Hebraeos,
circa cpiftolam Jacobi , &: circa alios Textus. Attamen pofterioribus
temporibus Judaei unanimi confenfu hunclibrum Proverbiorum in-
tcr Canonicos numerarunt.
III. Audor Proverbiorum eft quidem Salomo , fed an Ille etiam
omnia illa Proverbiain unum librumcollegeritnonadeo certum eft.
Illaiententia nobis maximearridet, quaeftatuit priora Proverbia uf-
que ad Cap. 25. ab ipfo Salomone & ab aliis ignotis fandis Viris in
unumvoIumenefTecoIIeda ; reliqua vero Proverbia ad finem ufque
aSebna, &abaIiisScribisEzechi3e Regis Judae ex aliis voluminibus
Salomonis effe congcfta.
3. De J o B o.
IV. JanifequiturliberPoeticusyo^*", de quo haec fequentia dif^
butienda funt.
Primo ejH(tritur. Utrum Jobus unquam in rerum natura fuerit; An
yero omnia , quae de eo narrantur , fint tantum parabolice intelligen-
L 2 da,
S4 DISSERTATIO VIII. ^
da, Ccutiillamtelliguntur, quaedeLazaro&Divite^ acdeiiliopro»
digo in N. T. narrantur ?
Rejpondeo- Multi olim exiftentiam Jobi in dubium vocarunt j 8c
bmnia, quasjoboaccidififenarrantur, parabolice explicarunt. Nos
tamen cum plerisque aliis Audoribus afTerimus & Jobum revera in
mundo fuifle , & ipfius vitamnonefTeparabolam , fed veram hifto,-
riam. RationesiHultaepoffent affignari , fed haepaucaehec tempo-
re fufficiant
1. Quia apud Ezechielem Capite 14. verfu 14. Jobus cum aliis
recenfetur , qui revera in mundo fuerunt. Dicit enim Dominus , Si
JVoachus, Daniel ?^ y-obm fMerim incivitate, ipfcftmjufiitiajua.eri^e-
tentfeipfos, atquiNoachus&Danielreverafueruntinmundo';- &per
confequens probabile videtur Jobum etiam in rerum natura fuiffe.
2. Sacra Scriptura luculenter patriam Jobi , ipfius opes, liberos,
& eorum nomina defcribit.
^. Nonnulliaddunttertiamrationem , videlicet , quod Muham-
medani Conftantinopoli adhuc hodie magna cum devotione vene-
rentur Jobi fepukhrum, Verum.alii ftatuunt Jobum ibidem fepul-
tumnonefle illum Jobum , cujusHber inter Canonicos recenfetur,
fed Ducem belli Saracenorum , qui etiam Jobus vocatus fuit,
V. Secmdo qu(&ritm> Sijobusreverafuitinmundo: Quandoigi-
tur vixit I
Refpondeo, Detemporequovixit, tot fere funt fententis , quotca-
pita. I. Quidam arbitrantur ipflim temporibus Patriarcharum vi-
xiffe. 2. NonnulIitemporibusMofis. 3. AliJtemporibus Regis Da-
vidis. 4. Quidam ipfum inter afcendentes e Babylonia fiaifTe pro in-
dubitato habent. Sed omnia illa funt incerta. 5-. Tudaei cum Mu-
hammedanisJobumadEfavumreferunt, & Immediate pofteris Efi-
vi fubjiciunt. 6. Alii Efavum Jobi abavum- fuiffe , vel ex, Nahore-
Abrahami fratre natum effe ajunt. 7. NonnuIIi ftatuunt Jobum
temporeingreffusIfraelitaruminu^Egyptumeffe natum , & tempore
egreffus eorundem demum effe denatum. Secundiim fententiam ho-
rum pofleriorum Audorum hifioria haec contigiffet tempore illo, quo
ifraeIttaefubduro%vItutis jugo ^gyptiaco vivebant. Mofes , ad
confoIationemJudaEorumin^gypto captivorum , hifloriam & pa-
tientiam Jobi confcripfiffet : tum ut Ifi-aelitae legentes vehementes
ilios dolojfes invicein CQUfoIarejitur 9 U cum magna patientia ad fi-
snilittir
militudinemJobidurumPharaonis jugum fufFerrerit; tum etiam ut
liberationemjobividentesetiam talem coelitus exfpedarent. Quarc:
Judaei Jobum vulgo Prophetam gentilem vocant ? Refp, Quia extra
Ecckfiam. JudaBorum vixiffe putatur.
"Vl. Tertio qHaritnr i Quis fult Aufto-r libn Jobi ?•
Refpondeo^ Audlores in varia fententiarum eunt divortiaf. i. Ncm-
nulli fiatuunt quod ipfe Jobus fit AudorHbrifui.
2. Alii exiflimant quod non quidem ab ipfo Jobo , fed vel ab ami-
ds Jobi , vel ab aliquo Propheta literis fit confignatus liber Jobi.
5. Suntalii ( inter quos eft MenaffekBen-Ifrael Lrbro 1. Cap. i<J.
de Refurr. mortuorum) quiarbitrantur quod ipfe Mofes hura: librum
literariim monumentis tradiderit : quia- putant Jobum vixiffe tem-
porrbusMofis; cui, ut&alHsmuItis, Jbbusnotuseratobhumilita-
tem, pietatem&obgravescafligationes». quibusDeus eum prae aliis^
hominibus acriter vilitabat.
4. Denique funtmulti ., qui opinanturhunc librum quidem fcri-
ptum effe a Jobo , fedlingua Syriaca vel Arabica ; Verum a.Mofe effe
tranflatum ex illa lingua in Hebraicam. Hanc fententiam conantur
probare. i. Ex vocibus & phrafibus Arabicis ac Syriacis paflim m
libro Jobi inter Hebraicas occurrentibus.. NotifEmum enim ef{ vix
ullos libros ita ex primigenia in aliam linguam: transferri , quin lin*^
gusBprimigeniaeindiciaappareanthaud pauca : atqui in J^^obo mult»
tales phrafes confpiciuntur- & propterea abfque fubfidiis linguae Ara-
bicaediffieulteromniapenetraliajobi peireptari.poffunt. 2. QuiaTo-
bus in Arabia multorum calculo vixit ,• & focii ipfius , qui^talem
liniflram cogitationem de ipfo fufceperant , Arabum Reges fuifle pu~
tantur. Nosjudicamushicmhilcerti defitiiri poffe. Etiam-parum-
vel nihil refert , an Audorem libri alicujus in fpecie cognofcamus vel
ignoremus. Multorumlibrorum Audoresquidemignorantur> de
quorum tamen audoritate a nulla dubitatum efl..
VII. Audoritas Divina & audentica hujus fibri a veris Ecclefise
Dodoribus fuit defenfa , etiamfi a quibufdam Anabaptiftis excipiatur
lannis, & tragico-comeedia nomineturi.
VIII. Stylus Jobi eft concifus &c difBcilis : ideoque Pai-aphraflae
infeUciori fucceffu Jobum tranflulerunt. Etiam Tnterpretes , propter
difEcultatem abflerriti', pofl abfoluta ia aliosIibrQSCommentaiia, im-
feuncfereultimd confcripferunt^
Z6z D I S S E R T A T I O VIII.
■"" j 4."De C A N T i C O C A N T I C O R U M.
IX. Jam ordine iequuntur inter Hagiographos quinque volumf-
na, certisquibufdam feftispublice in Synagogis Judasorum praelegi
folita ; quae propterea etiam in multis Bibliis Hebraicis immediate
poft quinque libros Mofis compinguntur. De his vidc retro Difler-
tationem fecundam.
X. Primus liber inter quinque illa volumina eft CD^Tc^n tijf ^^^^,
ticfim Camkomm. Hicliberfub typo conjugii mundani R.egis Salo-
monis & filiae Pharaonis fpirituale conjugiura inter Chriftum & Eccle-
fiam graphice defcribit. Vocatur «.atJ l^ox^ Cdntkum Canrkorum :.
quia caeteris canticis , a Salomone & ab aliis Au<5loribus compofitis,
multo praeftantius eft. Judaei olim ^ ledione hujus libri ante trigefi-
mum annum juventutem arcebant , ne ledio hujus hbri juventuti
vagas aut profanas cogitationes injiceret : agit enim de amoribus ,
qui , fi fecundiim literam exponantur , facile ad libidinem juvenespel-
licerepolfent. .
5. De libro R u t h.
XI. Secundus liber ex quinquevoluminibus eft r\T\ Rtith. De
"kocWhro Omritur : Quisilliuslibrieft Audor?
Refpondeo. i. Quidam Samueli adfcribunt. 2. Alii Ezechiae, vel
Efdrae. 3 . NonnuIIi ex magno libro annalium Regum Judae & Ifraelis,
cujus crebro in libris Regum fit mentio , colledum effe afferunt.
Plura de hoc libro non addo , fed relego curiofum ledorem ad CoL
legmm Rabbmko-BibUcHm, quod Clariffimus D. Joh. Benedidus Carp-
zovius, linguasSandaeinAcadem. Lipfienfi publicus Profelfor , An-
no 1672 confcripfit, inquoTextumHebrsumlibri Ruthuniceur-
get , eumque illuftrat per Maforam magnam & parvam , per Para-
phrafin Chaldaeam , per Commentaria quatuor celebrium Rabbino-
rum , & per dodiflimas notas , per quasvocumoriginalium fenfus
genuinus eruitur. Propterea didum CoIIegium Rabbinico-Bibli-
cum fuper librum Ruth omnibus tanquam de meliori nota com-
mendo.
^. De T H R E N I S J E R E M I iE.
XII. Subfequiturjamtertiusliber , qui vocatur vel ^''^P Threm^
five
Cive Ltamentatiom yeremia ■, amateria.; vgl '^?v <^mmodQ yaprimo^vo^
ce. In his Lamentationibus Jeremias iamentabilem Urbis everfio-
nem & Judaeorum captivitatem lugubri carmine deflet. Rabbi Salo-
mon opinatur has Lamentationes eas effe ^ quas profanus Rex Joa-
chim, ledo earum initio , Vulcano, commifit ; ae quibuslegere efl
apud Jeremiam Capite 36. NoiinuIIi volunt Jeremiam lias Lamcnp
tationes iterum , primis combuftis , fimplicibus Alphabetis didafle. /
XIIL In Bibliis Belgicis ante fingulos verfus capitis primi , fecu:q^
di & capitis quarti Threnorum nomina Alphabeti Hebraici Eatinis
literis pr^ponuntur ; quia finguli illi verfiis ab illis literis Alphabeti:
inBibliisHebraicis incipiunt, Sed in capite tertio femper ternae AI-
phabeti literaB funt ; quia femper terni verfus ab eadem literi Alpha^
betiincipiunt. '. ' \»
7. De E C C L E S I A S T E»
- XIV. Quartusliberexquinque voluminibus efl ^^»3? Ecclefiafles^r
ideft, Concionator, Hicliberficdenomi|iatur, velquia fermolibri*
ut Hieronymo placet , non ad unum hominem in fpecie , fed ad omnes
ingenere, live ad magnam congregationem hominum dirigltur :-vei
quia egregia fapientia copiose quafi in hoc libro efl congregata.
XV. Etiam Salomo vocatur ^?0P Ecclejiafiiis , vel quia nonuun-
quam congregavit ccetus ecclefiaflicos ; vel, utHebraeispIacet , quia
admirabilis fapientia in ipfo copiose fuit congregata. ^"l^^ enim de-
rivatur a ^-p, congregare.
XVI. Antiqui Judasi voluerunt hunc librum e numero Canoni-
corum tanquam nothum delere. Talmud Babylonicum in Trad^-
tu rsyi; cap. XI. fol. 50. b. hoc affirmat : pjj"? D^^DDn It&^pD
n? n^i m jnmD y^yy^v ^:sd rbrrp ^sd: VoimrHntSapen^
tes abfiondere , ( h. e. rejicere e numero Canonicorum ) librum Ecclefia-
fien; qHoniamverbaipfiusfibiinvicem repMgant.ldem tcflatur Maimon
in Moreh Nebhochim Part. 11. Cap. 28. §1 2. ibD Ti2t^ V^p2
mrD nm? U^m V^^l^ ^:^D rhnp : Quafivermtabficonde^
re librum Ecclefiafien , quia verba ejm harefinjapiunt. Ergo ob duas cau-
fasdeauftoritatedivinahujuslibriolimdubitatumfuit. 1, Quianon-
nullavidentureffe contradidoria 2. Quia quaedam videntur h^refi»
%ere. Sedpofleajudaei, omnibusad regulam aliorum Canonico-
yum librorum expenfis , fententiam mutaruat, Hoc afBrmat Tal-
mud
n DISSERTATIO viir.
mud loco ftatim citato- n^lTn ^3"! )rh^nm "'JliD in^jj ^h
• rTl^n "^121 ]h)D) N^on retHlemnt illum inter npocryfha ; quia ^
in iniiio ii^Jiiu iihri ^ in fine verba Legi confentanea continentm.
XVII. Audorem hujus libri fuiife Salomonem videtur firmiter
probari ex verfu i.capitis i.FerbaKoheleth filii David regis in Jernfa-
taim^ NemoaliusexfiliisDavidisrcgnavitHierofolyms ; &vocatur
a/?<?c^Salomo; ^SleElione Dei n''n">1'' Jedidja^ i.Sam. iz.z<). Ee
vocavit nomen ejm Jedidjapropter Jehovam; deniquea concionandoyd
a congre£andisccetil;^ yidetur cognomine ph7\p Koheleth nominatus.
XVIII Ouaritur: QuandoSalomohunclibrum confcriplit'?
Refpondeo. Judasorum fententia invenitur m Seder Olam Rabba
Cap. 15. circa finem : inn^D'? TOD rXch^ r)Z\>\ fJJ/^ S3«
^v^ -hm vbr\ d^"isd hdW noKi ^-^pri rw^ r?v nniu?
t n/Hp D^^T^n Intereafub fenium Salomo prope mortem Spiritum
S. hahuit inhahitantem , ^ dt^avit libros ifios ; Proverhia , Camicunt
"Canticorum, Ecclejtaflen. Mercerusex Kabh-venaki citat alios Judaeo-
rum Dodores , qui ftatuunt Cantica a Salomone adhuc puero cffe con-
fcripta ; Proverbia ab ipfo adhuc adolefcente ; & Ecclefiafien ab ipfb
iamSene. VidepluribusdehisdiflTerentcm Clariff. D.Johanncm Tc-
rentiumin Praefatione Ecclefiaftis. Quare Salomon hunclibrumcon-
fcripfit ? Rejp. In fignum poenitentiae ob vanitates mundanas.
8. De E s T H E R.
XIX. Ultimusliberinterquinquevoluminavocatur *^^?? Efiheri
quia praecipue in hoclibro hiftoria Eftherae , cujus interceflione Judaei
liberati funt , pertexitur.
XX. Dc hoc \\hvo primo qumtur. Qijare Reginailla vocataeft
^^?^^ Efiher.
Refpondeo. JudcEi ajunt : quia ^^^°? eccultaverat verbafua, h. cl
quianonindicaverat cognationem vel natalia fua ; vel quia populus
mundi eam vocabat Steflam Veneris nomine *ir?nDi< «V«P' Efther
€rgo fecundijm 'fententiam pofteriorum elTet nomen origine Grae-
cum; quodnullomodo videtur verofimile.
XXI. Hic liber communiter in Bibliis Hebraicis defignaturhjs
duabus vocibus, *'^9? ^^^? Fblumen Efihera. Vocatur "^^^^ \ ^l\
"volvere: quiavet^re^JudsifemperfoIebantlibrumEftheras in conti-
Huaaliquamembrananitidcdefcribere, quam ob longitudinem circa
lignum
lignum torriatum In modum cylindri volvebant. HodieP ni Judaei an-
tiquos etiam adhuc hodie imitantur.
. XXII. SemndoqHarmr, Quomodo folent librum manufcriptum
defcribere?
Reffondeo^ Solent librum Eftherae & Pentateuchum in continua
membrana , quae circa lignum , vel alio quocunque modo circumvol-
vitur, exfcribere; &quidemfineuIIisvocaIibus , fine uUis accenti-
bus , & fine ullis diftindionibus capitum & verfuum. Duo talia
exemplaria Eftherae , fcriptaincontinuamembrana, pofHdeoj quo-
rumunumuniuspedis, alterumvero trium fere pedum latitudinem
exaequat. Utrumque exemplar eft deftitutum vocalibus , accentibus
& diftindionibus verfuum ac capitum. NuIIos libros , nifi hbrum
EfthersB & Pentateuchum ita exfcribere folent. Minus exemplar
MS. fere fex ulnas longum eft , &in qualibet eolumna fexdecim re-
gulaecontinentur, quasomnesadlineamfcriptaefunt. Sulcos Judsi
iiimembranadeducunt, ut rede fcribere poflint : nam in membra-
na non lineata fcribereprohibitumeft , & omnis talis fcriptura profa-
na aeftimatur. Alterum exemplar propter majorem latitudinem
proportionalltereft brevius.
XXIII. In neutro exemplari MS. ullas vocales confonantibus funt
fubfcriptsE, feddiiigentiflima ratiohabetur feptem Hterarum 1^23^17
^3, quarumfingulisadfcribunturtres apices, five tria reda cornicu-
la, hoceft, tres redae lineola?. Rationem, quare feptemliterisad-
fcribantur tales apices , vide infra in DifTertatione trigefima prima.
XXIV. Ad illa comicula videtur Salvator nofter refpexifle apud
MatthasumC^^. ^.^». iS.ubiait: Amen dico vobis , ufqne dum pr<tte-
reat co^lum ^ terra , yota umm, aut unus apex ne<^uaquam frateribit ex
lege y ufque dum omniafaUafuerint, Vox Graeca ««p ct/a in Textu Grae-
co occurrens, non denotat vocales, uti vulgo putant : nam omnes qua-
tuordecim vocales , exceptis duabus , fubfcribuntur confonantibus :
led xepaiai fignificatfomW^^^jeftquediminutivuma yJpetg cornu. Atm
quifcimuscornua&corniculanoninbafi, fivein inferiori loco , fed
in fiiperiori loco collocari. Et per confequens h^c cornicula, quorum
Chriftus facit mentionem , nondenotant vocales; quia non fubfcrf-
buntur literis , fedfupraliterasornatusgratia notantur. Haec fentcn-
tiadetei-niscorniculis , quae capitibus feptem literarum addi folent,
multos Chriftianos latet : quia libri manufcripti , ornati talibus apici-
M bus,
90 D r S S E R T A T I O VIII.
bus , inter Chriflianos admodum rari funt. Chriftus ergo videtur alm
luderead{ententiamJud,2orum, qua exiftimabant tempore Prophe-.
tarumfuiflequofdam, quinon modo omnes Legis literas in nume-
rato habebant , & fenfum fingularum cognofcebant j fed etiam o-
mnium horum apicum , feptemliteris addi folitorum , mentem & ra-
tionem ad unguem callebant. Vide Capellum , quiin Spicilegio ad
caput qulntum Matrhaei hanc fententiam defendit. Haec quafi in
tranfitu. Infra circa fincm hujusPhilologipluribus de modolibros
facros exfcribendi adLmi fumus.
XXV. Secmdo qu^ntHr. Quiseft AudorhbriEftherae?
Rejpomeo. i. Quidam autumant eumabEfdra ProphetaefTecon-
fcriptum, 2. Philo Judaeus exiftimat Audorem hujus libri fuifle
Joachim Pontificem Hebraeorum , quirogatus per literas a Mordo-
chaeo hanc nobilem hiftoriam literarum monumentis confignaflet.
5. Multi ex Latinis ipfum Mordochasum , patrem adoptivum Efthe-
rxy hujus voluminis fcriptorem conftituunt ; quod conantur pro-
bare ex verbis hujus libri Capite 9. verf. 20.23. ^(^^fpfi^ Mordochizm res
ifias. Recefermt yudai fe faEinros qmd inceperant , (^ qmd firipferat
Mordochizus ad illos.
XXVI. Olimquidamde audoritatehujus libri dubitarunt; qufa
nefemelnomenDeiineooccurrit. Sedjam communi Rabbinorum
calculointerCanonicos numeratur j & praeterea in eodem dignitatis
gradu cum Lege Moftica collocatur. Judasi credunt librum Eftheras
ima cum Pentateucho Mofis femper efle permanfurum , -fecundum
didum Rabbinorum , quod habetur in Hil. Meg. cap. 2. Se^. 18.
quod tranftatum ita fonat : Omnes libri Prophetici & Hagiographi abo'
lebmtur diebm Mejfm , exceptoUbro Efthera, qui i&que jiabilii erit , ut
Ventatemhm. Magni seftimatur hic liber : quiacontinetlaetamillam
hiftoriamdeliberationeomniumjudaeorum acrudeli intentione Ha-
manis, volentisomnesjudaeos, pertotum Regnum Aflueri difper-
fos, e medio tollere.
XXVII. Inmemoriam hujus liberationisdies decimus quartus &
decimus quintus Februarii funt fefti apud Judaeos. Hoc fefto , quod
voce Perfijra a'T3 fortes vocatur , totum librum Eftherae abfque ulla
devotione publice in Synagogis praelegunt ; & quoties Haman no-
minatur, totiesjudaeihorrcndum in modum eum pedibus contun-
dunt, maximumque ftrepitum per oranes Synagogas edunt. Qui-
dam
damadlaetltiam augendam , varkgatis veftibus induti, & vulpccu-
larumcaudisinpileisornati, per Synagogas difcurrunt, &plerosque
ad rifum , fi non ad cachinnum commovent. Hoc fefto abfque pec-
cato, exfententiajudaeorum, licitum cft fe inebriare. Hiduodies
funt bacchanalia Judaeorum , & in multis conveniunt cunj baccha?
nalibus Pontificiorum. Qui plura de hoc feftg def iderat , adeat Clar.
JBHXtorfiHm in Sjmgoga Judmrum , Qapu xxix.
9. De D A N I E L E.
XXVIII. InterHagrographosfequitur '"*!P.'J Damel, quifuitPro*i
pheta, &natusetribujuaa, ex Regiis optimatibu^. l^ ipla.pueritia
abdudusfuitcum joachimoinBabyloniam, ibiquefa<^iiiseft, fiSix«»
toSenenfifideseftadhibenda, Eunuchus RegisChald^prum.
XXIX. Daniel a noftris merito inter Prophetas &,quidem inter
Majores numeiatur : tum quia revera fuit Propheta ; tum etiam
quia ipfius liber continet egregiam prophetiam de adventu Meffiae.
Vulgo totus liber Danielis in duas partes , fcil. in partem hiftoricam,
quaefexprioribus, & in partem propheticam , quae fex pofterioribus
capitibus continetur , difpefcitur. Continet ergo pi^ophetiam : &
proptereajudaeieum immeritoechoro Prophetarum extrudunt , 8c
ad Hagiographos ablegant.
Omrimr. Quare Judasi Danielem ex ordine Prophetarum elimi-
nant? Refi. Quiapoliticusfuit, &inaula Regisvixit. Vei-umhasc
Judaeorum ratio rifu potius exfibilanda eft , quam rationibus refu-
tanda. Quidenimprohibetaliquem amicitiaRegum florere, & fi-
mul Vatem agere ? Ipfe Rex David non tantum in aula vixit , fed
ctiam fummum imperium tenuit ; & nihilominus futura divino afl
flatu cecinit. Maimon Rabbinorum Phoenix Danielem Prophetac
liomine condecoravit. Daniel igitur Propheta eft : in ipfo enim ad-
ventus & tempus MeftiaB clare & luculenter defcribuntur.
XXX. Judaei folent Danielem & omnes libros Hagiographos in-
feriori loco collocare infra caeteros libros Propheticos.
Ouarimr. Ob quas caufas Judaei tanti non faciunt Hagiographa,
quantifaciunt libros Legales & Propheti^os ?
JReJp, Ob duas caufa^s. i . Quia Audores Hagiographorum tan-
tumaDeiSpiritu inftrudi effe putantur, quum Prophetae proprie
didi a Deo fuerint inftrudi. Quafi vero illa diverfa fint , Dei Spiri-
M 2 tus,
9* D I S !§ E R T A T I O VIII.
tus, &}p{eDeus. i. Qula doGuerunt & fcripferunt extra ienruufti
alterationem , quum putent alios Prophetas , eo tempore in phanta-
fiafuifle turbatos , quando ipfis prophetii revelabatur. Sed Judgei
fallunturhac in parte : nam prophetia aut donum aliquod Dei non
deftruit naturam aut inferiorcs facultates , fed potius corroborat &
perficit. Videplura in niin"' HDIOT CI.D. Hoornbeeck, olim
prasceptorismei venerandi, pag.^t.&^z.
XXXI. Judaei hodierni raro Danielem legunt ; ctiam folent ejus
ledionem aliis interdicere. Quare ? FortafTe propterea , vcl quia
tempus adventus Meffise ibi tam dare defcribitur ; vel quia lingua
Chaldaica, quamagnaparsDanielis confcriptaeft , multo difficilior
cft Judgeis lingua Hebraica, Daniel enim dimidia ex parte Lin-
guaChaldaicaconfcriptuseft. Caput primum & quatuor verfusca-
pitis fecundi conftat Lingua Hebraica : fed reliqua a Verfu quinto
Capitis fecundi ufque ad Caput odavum exclufive Lingua Chaldai-
caexarata funt.
XXXn. NontantumlnDaniele, fedetiam in Ezra nonnulla ca-
pita lingua Chaldaica funt confcripta : fcil. a Verfu odavo Capitis
quaniufqueadverftimundevicefimum capitis fexti ; itidemaVerfu
duodecimo Capitis feptimi ufque ad verfum vigefimum feptimum
ejufdem Capitis.
Ofiarlmr. Quare Daniel & Ezras linguam Chaldaicam imniifcue^
runtlibris Hebraicis?
Mefp. I. Quia ipfi in Chaldaea vixerunt , ubi linguam Chaldaicam'
didicerunt. 2. Quia libros fuos confcripferunt in gratiam Judaeo-
rum, quibuseotemporelingua Chaldaica erat notiifima & familia-
riiTima. 3. Quia narrant hiftorias fere in Chaldaea geftas , & con-
cernentes prjBcipue Reges Chaldasorum.
XXXIII. Etiam undecimus verfus capitis decimi Jeremiae folusiri
tota illa prophetia idiomate Chaldaico eft confcriptus.
Qmrimr. Quare ille unicus verfus tantummodo in Jeremia eft
ChalHaicus?
Rejp, Prophetavoluit Ifraelitas docere, quid rcfponderent Chal-
daeis volentibus dctentos in captivitate feducere ad Deos alienos : hoc
refJ5ondercnt , quodhocverfu continetur : Diiifii, qmcoelos^ ter-^
vam nonfecermt , perimrifmt a Perra , ^ fubcoelo.
XXXIV. Objimionl nonnemo» Dodores noftri communitef
fta«
I
^e Hagiographis. ^^
ftatuuntVetusT.Hebraice, ^NovumGraece conrcriptum efle au«
ftenticum. Illiergovel hallucinantur, vel illa capita, linguaChal*
daica exarata , non funt audentica.
Reffondeo. i. Dodores noftri , cumficloquuntur, a potiori parte
defumuntdenominationem. PleraqueenimHebraiceconfcripta funt:
ideoque univerfaliter hunc honorem linguae fandoe adfcribunt^
2. Vel fori^alTe non defumunt denominationem a majori parte,'
fed fic loquuntur , quia lingua Chaldaica non tam eft nova lingua y
quamquidemnovalinguse Hebraeae dialedus. Quemadmodum in.
JinguaGrascafuntvariacdialedi; utAttica, Jonica, Dorica, Boee-
tica&Poetica , eodem modo in IinguaHebraicafuntquaedam diale-
di: ideoquelinguaChaldaica&Syriaca poffunt yocari duae diverfae
linguae Hebraicae dialedi.
XXXV. OmritHr. Utrum Daniel & Ezras propri^e Chaldaice; an
vero Syriace fcripferunt ?
Rejp. Proprie loqucndo fcriplerunt Chaldaice.
Dices : Danielis cap. 2. v. 4. fic legitur : Et lomtifunt ChaUalad re^
gem ^''DIX Syriace'. &EfraBcap.4.v. 7. Et friptura epiJioUferipta
erat ^''D'^^ Syriace, ^ tranjlata Syriace.
Refp. Vox jTT^D^i^^ iyj^n^^f^^eft vox generalis, comprehendens in
fc & linguam Syriacam & Chaldaicam ftrid:e fic di(5tam. Vox Sjriaca
m his allegatis locis tam generalem dubio procul habet fignificatio-
nem , utfub fe etiam contineat linguam Chaldaieam. Ergo Syriace
hic fumitur pro Chaldaice.
XXXVI. Ut unufquifque commodius Capita Chaldaica , in Da-
niele&EIraoccurrentia, unacum verfu Jeremias intelligere pofTet,
placuit ea omnia Hebraice tranflata in lucem edere , nempe duo priora
Capita in calce Tradatus Talmudici , Pirke ^bhoth appellati ; & jam
novillime omnes Tcxtus Chaldaicos totius V. T. Hebraice edidi ia
finePhiloIogi Graeci anno 1685.
XXXVII. De libro Danielis ultimo cjHaritnr. Quis ejus eft audor ?
Refpondeo. i.. Plerorumque fententia eft quod ipfe Daniel librum
fuumconfcriplerit; & quidem in captivitate Babylonica. NamDa-
nielin terra fanfla non potuit librum fuum fcripfifle : quia nunquam
exBabylonia in Palaeftinam reverfus eft ; fed poft captivitatem. fem-
perinBabyloniavixit, ibique defundus , magnis honoribusfepultus
eft. 2. Talraudiftae adfcribunthuncHbrumSynagogaemagnae, quae
M 5 con.
94 DISSERTATIO VIII.
conftabat centiim & viginti Viris , inter quos multi Prophetae fue»
1'unt. Nos hunc librum ipfi Danieli vendicamus.
lo. De E z R A.
XXXVIII. Danielem fequitur ^^*?!-^ £/r^ , quod Hebraice <2^Af/-
iimzdcnotsit. IIleenimEcclefiaeJudaicae, in captivitate Babylonica
feptuagintaannosafflidae, extremum auxilium attulit. Judasi Efram
abfque ulla veritatis fpecie tum cum Zerubbabele , tum etiam cum
ProphetaMalachiaconfundunt : fed nos illum tam ab hocquamab
illo diftinguimus.
XXXIX. De libro Efrac qfiarimr. Quis ejus eft audor ?
Refpondeo. NosconftituimusEframejuslibri Audorem. Hic^f-
ras non tantum Propheta, fed etiam illius magr^i extraordinarii Sy-
ncdriiHierofoIymiscongregatipraefesfuit. Hic Propheta claruitfi-
mul cum Nehemia -, & in libro fuo reditum Iftaelitarum ex captivi-
tate Babylonica in Palsftinam , atque inftaurationem Urbis & Tem-
pli Hierofolymitani , cujus ipfe audor primus & praecipuus fuit , de-
fcripfit. Vixit 6c floruit ante nativitatem Chrifti fere circa annum
quingentefimum.
ir. De N E H E M I A.
XL. Penultimuslibereft ^'P^?.. Nehemias, cujuslibei' vulgoinBi-
bliisHebraicisvocatur '^Z^^ *)l3D liberfemnim'E,(vx.
De hoclibro qmrimrprimo. Quis ejuseft Audcr?
Refbondeo. IpfeNehemiaseft Audor; quodindeverofimilitercon-
jicitur : quia in toto ferc libro de fe per primam perfonam loquitur.
Semndo quctrimr. QuareliberNehemiaenomen Efi-ae adeptus eft.
Rejpondeo. i. QuialiberNehemigeeacontinet, qux fimuIabEfra
&Nehemia gefta funt. Nehemias enim in reftauratione Urbis &
Templi plurimum Efrae auxiliatus fuit.
2. Quiahiduolibri, fcil. Efras &Nehemias, olim tam apud He-
brseosquamapudGr^ecos in unum volumen connedebantur. Eo-
dem modo duodecim Prophetae minores pro unico libro adhuc ho-
dienumerantur; quiailliomnes olim fimul, ne parvitate fua finguli
diftraherentur , compingebantur. Hanc confuetam appellatlonem
fequuti fueruntipfiMaforethaeTyberienfcs, quihorum duorum li-
brorum verfus non fingillatim , fed conjundim enumerarunt. In
nonnullis Bibliis Hebraicis liber Efrae vocatur V^^"^. "^?? lihr pri-
mmj
k
^e Haglografhis. o^
mm ; quia Nehemias cjus fecundus liber vulgo nominatur.
De C H R
12.
O N I C I S.
XLI. Agmen omnium librorum , fecundiim ordinem apud Ju-
daeos ufitatum, claudunt ^'^T- 'l^"! Verba diemm , id eft Annales vel'
Chronica. Grasci nomine (t^%!.Xt7rofj^m Pratermijfomm indigitant :
quiainhoclibrobreviterexplicantur, quaeinlibrisjofuae, Judicum,
SamueJis & Regum aut omifla , autleviori brachio perftridra erant,
XLII. De his duobus libris qmritur. Quis eos confcripfit ?
Refiondeo. Salomo Jarchi & Kimchi ftatuunt , qu od Efras utriuf.
que libri fit audor. Alii incerto alicui audori adfcribunt.
XLIII. LiberChronicorum ab ipfo audore in duos librosdiftri-
butus non eft -, fed Latini & Graeci eum propter magnitudinem in
duoslibrosdiviferunt. Qui plura de libris Veteris Teftamenti defi^-
derat , adeat tum Hotringerum in Thefauro Philologico , tum etiam
Bibliothecam SixtiSenenfis Lib. i.
DISSERTATIO NONA,
D E
Libris Apocryphis , de Libris nominatis in
V. T. & de Viris Synagogae magnae.
§.1.2. Omr. An lihri Apocryphi
Jint Camnici ? Et an qmdam li-
bri Canonici ex Canone V, T.
perierint ?
3 . Apocryphi non pertinent ad Ca-
nonemF'. T.
4. NamnonfmtferiptiaPropheta,
Malachioi fnb V.^ Tefi. fuit ul-
timm Propheta.
5. Non funt ah ipfis AuBoribm
fcripti Hebraice ; licetpofleafint
anonnullistranfiati,
<5. Nonfuerunt ajfervatia Judais
in arca puhlica velprivata .
7« Multafahulofa , fuperfiitiofa ^
contradi6ioria iniis inveniuntur^
8. Vocis Apocrj/phi appellatio inr
quiritm,
9. PoJfftntvocariApQcryphiobduas
rationes»
I o. Ratio datur quare Apocryphi in
Bibliis 'retineantur & pofiponan^
tur.
II. Libri allegati in V. T. non pra-^
bant Canonem ejfe imperfeBum..
12" Tredecim libri , inV. T. alle-
gatii recenfentur.
13. Illi vel nunquam pertinuerunt
ad Cti^onem) vel jamaliis infig-^
niuntm nomimbus»
24. 15.
9^ D I S S E R T A T I O IX.
14.15. ConciliummAgnnm Viro-\zo. Explicatnr qmki fHSrmtcpd
rpimizo.defcrihitHr. j Canonem conflituerunt,
16. Triafmrmt ordinaria collegia.
17. Primum efl Sanhedrin 70. /^-
rorum.
18. Secpindumefl 23. Vtrorum.
19. Tertiumefl 3. Virorum.
II. ///W exer/tplar ab Efra corrc'
Bumhodie nullihiinvenitur.
1 1 . Omnia apographa V. T. licet au'
tographa non amplius fuperflnt ,
nunquam fimul perierunt*
I. ^e Libris Afocryphis.
S E C T I O I.
[! Uperloribus quatuor DifTertationibus enumeravimus
omneslibros Veteris Teftamenti, qui a Reformatis pro
Canonicis habentur. Prseter hos Canonicosagnofcunt
Pontificii adhuc alios libros, vulgo Apocryphorum titulo
infignitos , quos etiam Canonicorum numero annume-
fant, Sunt etiam nonnuUi , qui non quidem alios libros annumerant ,
fed qui allerunt quofdam libros Canonicos ex Canone Veteris Tefta-
mcnti periilTe.
II. Duocrgohic ventilanda & examinanda proponuntur. i. An
libri, quiaR.eformatisApocryphivocantur, quique ante Synodum
DordracenaminterVetus&Novum Teft. compingebantur, &jani
exdecreto ejufdem Synodi poft utrumque Teftamentum difponun-
tur, fint Canonici , & regula fidei ac morum ? 2. An quidam libri
Canonici, qui olim pertinuerunt ad Canonem , jamexCanoneejedi
iint?
III. Refpondeoadprimamqugeftionem. Libriilli, quivulgoA-
pocryphi vocantur , non funt Canonici , nec regula fidei & morum.
Nolumus hic omnia , nc iliada poft Homerum fcribere videamur, con-
gerere, &omnibusfuIcris, quibus poffemus , fententiam negativam
ftatuminare. SententiaenimReformatorumfatis fuperque a Theo-
logis probata eft , fed tantum paucis rationibus ( quia haec materia
etiamadPhiloIogiampertinet) fententiam illam confirmabimus. Li-
bri Apocryphi in Canonem librorum Veteris T. non funt recipiendi
proptcrhas fequentesrationes.
IV. ?rima ratio eft. Quia libri Apocryphi non funt fcripti a Pro-
pheta : nam poft Malachiam , qui a Judaeis vocatur '=^'?'?f'2 °i^^^ Si-
gillum
IDe Librls Jfocryphls. -^^
^ltuntProphetdYUin , tempore Veteris Fcederis nullus Propheta fuit t
quod probatur ex i. Mach. cap. 9. v, ly.ubidicitur: FmtaffliEiio
tnagm in IfraeUtu!, CHJufinodi mnfuerat , cx qm die non cfi vifus Prophetd
tpfis. Atqui Scripta Veteris Teft. vocantur Scripta iPropheticainEpi-
ftola ad Romanos Cap. 16. v- 16. Nmc verofaElfim efi mamfefium , ^
fer ScRiPTURAS Propheticas ex imperio atermDii ad obedientiam
fidei, omnihm Gentibus notificatum.
Contra hanc rationem forte objiciet nonnemo , quod Malachias
nonfueritultimus Propheta: nam in Novo T. aliquoties fitmentio
Prophetarum quorundam : ex.gr. Ador. Cap. ii.verf. 27. i^.Per
idtempHsdefiendermt Hierofolymii Propheta ^ntiochiam, Etunuseorum
furgens, nomine u^gabus^fignificavitper Spintumtfamem magnamfutu-
ram in toto terrarum orbe : qutefuitfub Claudio Cafare. Et Cap .21. Verfii
9. Qmtuorfilia PhilippiEuangelifia erant virgines Prophetantes, ^c.
Refpondeo. Quando negamus poft Malachiam fuiffe uUum Pro»
iphetam , tum loquimur de illo tempore , quo adhuc durabat cECono*
miaVeterisTeftamenti. Atquiille Agabu5 &quatuor illae virgin^
prophetantes vixerunt fub oeconomia Novi Teftamenti.
Vi Secunda e{}:. QuialibriApocryphi non funt fcriptilinguaHc-
braica; quae tamen lingua in Veteri Teft, folaerat Prophetica. Libri
cnimVeterisT.funtfcriptilfraelitis; Pfal. 147. 19. 10. Indicat verba ,
/uayakflbo, ftatuta ^ jurafua IJraeUtis. Nmfecit itaulli genti'. &foIi
Ifraelitae Lingua Hebraica utcbantur. Sed libri Apociyphi funt fcripti
Lingua Graeca , & quartus liber Efrae tantum Latine in venitur.
FortafTe nonnemo infringere ftudebit hanc rationem , dicendo:
Multi libri Apocryphi lingua Hebraica five Chaldaica fcripti invc-
niuntur: ex.gr. Liber *yyr<2«i/.f exHebraicofermone verfus eft, &
aliquoties citatur a Thalmudicis. Hieronymus teftatur Tobiam 8c Ju-
dith primitijs Chaidaice fuiffe confcriptos , afTeritque fe primum \\-
brum A/^cc^^^^or^»? Hebraice vidifTe. Munfterus Tobiae hiftoriam
ex lingua Hebraica in Latinam tranftulit, quam etiam Bafileas Anno
1570. edidit. Imo quod magis eft, CI. Hottingerus teflaturin The-
fauroPhiloI. pag. ^i^.quod omnes libros Apocryphos , lingua He-
braicafcriptos, poflideat. Exhis allegatis exemplis videturprobari
hanc fecundam rationem effe ftramineam & nulIiusefHcaciae.
Refiondeo. Concedoillos librosin antiquorum manibus , Lingua
Hebraica vel Chaldai^a fcriptos, fuiffe inventos , &adhuc hodic in
N mul-
^ D I S S E R T A T I O IX.
Uiultorummanibusinveniri: verumnego eofdem librosabipfis AU-
(3:oribustaULinguaprimitusfui(re confcriptos t fed puto illos exer-
citiitantumgratiaa quibufdam eflfe verfos ; quod tum ex ipfa ftyli
cruditate , tum etiam ex foloecifmis , in illis paffim occurrentibus, fatis
apparet. Hottingerus exprelse ait in dido loco libros fuos Apocry-
phos fcriptos Hebraice efle tranflatos a Judxo quodam.
VI. Tertia r&tioed, Quia libri Apocryphi nec in Arca publicaj
nec in arcis privatis Iingularum Synagogarum unquam a Judasis
funt affervati ; in quibus tamen arcis libri Canonici afTcrvarifolent. Iq
qualibet enim Judaeorum Synagoga arca quxdam coUocatur , cui
nonnuUihbri facri, membranae infcripti , includuntur. Nunquam
ulli arcae JudaEorum hbri Apocryphi fuerint inclufi ; cum tamen
ElogiaDeiipJtsconcreMtadkat'PAu\\isin'E^i{):oh2.d Romanos Cap. 5.
ff. 2. Praeterea Chriftus nunquam Judaeos , quod vel S. Codicem
corrupiffent , vel quofdam libros ex eo rejeciflent , accufavit,
VII. Otiarta & ultimaratio eft. Libri Apocryphi non funt Cano-
nici: quiamultafabulofa, fuperftitiofa & contradi^oria in iis inve-„
niuntur. Dehis omnibus confule doftiffimam Prasfationem libris
ApocryphisinVerfioneNovaBelgicapraefixam. Ex his allegatis ra-
tionibus apparet libros Apocryphos non pertinere ad Canonem Ve-'
teris Teftamenti.
"' Vfll. Secmdoquaritur. Quare illi libri , quipropter ratlonesjam
recenfitas e choro Canonicorum eliminantur , vocantur dTroKpvcpot
apocrjphi, ideft, abfconditi\ . '\
Refpondeoprimb. Quidam fic denominatos volunt ab ^^ & Kpt/V7ij,
hoc eft , capfa fi ve arcula , quia in facra capfa five arcula nunquam fue-
runt collocati : KpOTx?» enim denotat locumahditum ^^ concameratum,
Refp. fecundo. Alii ab "^KpvTrloi) occulto , ahfcondo , deducunt. Sed
Audorcs, quiab "^KpvTrlod hos libros denominari Apocryphos au-
tumant, non convenmntin afflgnanda caufa, ob quara <X7roKpv(p(^
ab ^;tpu7T]&) derivetm-. Quidamarbitrantur, quod abfconditi vo-
centur :
I. Qiiia Auclores eorum erant obfcuri & ignoti. Sed illa fenten-
tianon eft verofimilis : quia multorum Canonicorum Audores e-
tiamfuntignoti, &e contra quorundam Apocryphorum Aud:ores
funt noti. Tndetamcnncmolegitime probabit vcl illos Canonicos,
quorum Au6lorcs funtignoti, effc Apocryphos j vel hos Apocry-
phos.
UDe Llbrts Afocryphis. ^^
phos , qtionim Audores funt noti , efTc Canonicos^
2. Aliiftatuunt,quodApocryphi fic vocentur , quia Audoritas
illorum hbrorum apud antiquos fuit inccrta & obfcura.
3. DeniquenonnuHi volunteos libros vocari Apocryphos , quia
nonlicitumfuiteospi^liceinveteriEccIefia ex fuggeftu legere , fed
tantum in privatis aedibus. Attamen Ecclefia Latina ledionem pu-
blicamlibrorum Apocryphorum , ad aedificationem Ecclefiae, pro
tempore conceffit.
IX. Nosftatuimus, quodlibriApocryphific vocentur: velquia
ajudseisabfcondebantur, nealiquis eos publice in Synagcga prsEle-
geret , aut Canonicorum numero annumeraret j vel quia non fue-
runt incapfa fiveinarcajudajorum , in qua libri Canonici reconde-
bantur.
X. Tmib qumtHr. An libri Apocryphi jure ex Bibliis Belgicis,
Latinis, aliisque pofTent extrudi ?
- Reffondeo. Quidni? Namjudaeieosnunquam receperunt, nec li-
bris Canonicis annumerarunt , nec etiam revera Canonicis annume-
randi funt. Quare ergo ( dicet forte aliquis ) in plerisque Bibliis Lati-
nis Belgicis aliisque retinentur , cum credamus eos nonpertinere ad
Canoncm \ Refp. Veneranda Synodus Dordracena , habita annis
j6i%,8>ci6i^. judicavit non fore inconveniens , fi libri Apocryphi
denovoexIinguaGraecatransferrentur, Scin nova Verfione Belgica
retinerentur,- nePontificiis daretur occafio calumniandi, & Refor-
matos apud plebem accufandi , ac fi quofdam libros , qui tot feculis in
Bibliisfuerunt, extrufiffent, & Codicem facrum imperfediorem red-
didiffent : attamen eadem Synodus eos poftponendos eifc judicavit,
quia credidit illos ad Canonem non pertinere.
1 1. T)e Libris mminatis in V, T.
XI. Secundum, quodexadatrutlnaeft expendendum, tangit li-
bros , qui in Veteri Teft. nominantur. Pontificii , ad ftabiliendas
fuas traditiones , conantur probare Textum facrum effe imperfedum ,
utentes ai*gumento defumpto a libris nominatis in Veteri T. quorum
tamenvelpauci, vel, ut illi volunt , nulli in Bibliis inveniuntur. Si
jamprobaverintilloslibros, quorummentiofit, effe Canonicos,pu-
tant fe fimul etiam probaffe S. Scripturam effe imperfeiStaro.
N 2 XII.
foo D I S S E R T A T I O DC.
XII. In VcteriT. ?r^^m;wcirciter]ibrorum fitmentio, quorum
jam vel nullus invenitur , vel faltem nullus ex illis tredecim eo nomi-
ne in titulis librorum Veteris Teft. infignitur , quo jam in ipfo Textu
facro denominantur. Nos breviter tredecim illos libros enumerabi-
mus , & fimul loca illa indicabimus , in quibus libri illi allegantur.
Deinde poft recenfionem eorumjudiciumnoftrum dabimus. Loea
illa funt haec fequentia.
1. Exodi Cap. 24. verf. 7. fit mentio ^'"^^l! "^?? Libnfcederis : Etac*
cepit tS^^^^TS I^D LiBRUM Foederis , ^ legit in aurihs popHli»
Sed talis liber eo nomine infignitus , non invenitur.
Refpondeo. RabbiSalomoJarchiexiftimatperhunc librum foederis
intelligi totum librum Genefeos , & partem Exodi ufque ad finem
Capitis undevigefimi.
2 . Mofes NHmerorum Cap. 2 1 . v. 14. facit mentionem Libri bello-
rum Dei : Idcirco dicimr '"^iT ^''^^'^? ""^?? Iisr libro bellqruia
Jehov^.
Rejpondeo. Non intelligiturliber aliquisCanonicus, fedliberRlfto-
rlcus , in quo bella quasdam , quas Ifraelitae gefferunt , confcripta fue-
runt. Hic liber abfque jadura Canonis potuit periifle.
5. y<?/^<cCap. 10. V. 13. Solisquiesprobaturexlibro, quivocatur
"^fjl "^?? Liber ReBi. An non hocfcriptum efi Itt^^H ^£d bv ^^
LiBRO RECTi? Etfteiitfolinmediocoelortim.
Rejpondeo. Hicliber, utpote forenfis & hiftoricus , abjfquejaftura
Canonis cum aliis forenfibus periit.
4. iSam.caip.io.v.z'^. Samueldefcripfitjusregniinlibro, cujus
nomen eft Liber rationis regni. Sic fonat Textus : Et hcmm efl Sarmel
adpopulum '^9'''?- ^?'f? ^^ Judicium Regni; ^ fcripjitinlibro.,
Rejpondeo. Rabbi DavidlCimchiper hunc librum intelligit partem
primam libri primi Samuelis. Vel intelligi poteft odavum caput
primi hbri Samuelis : in iilo enim capite ordine pertexitur ratio five
confuetudofuturi Regis Saulis. Nam vocabulum "^?? non femper
librum , fed faepe tantum narrationem aliquam vel catalogum ali-
quem fignificat.
5. DeSalomone dicitur i. ^^^/i?»? Cap.4. v.32. quodcloquutus
fuerit '"7'^? °'?'???. ^^'"f termillefententias'^ ^WQx(\xil.qiiodloqmtHS-
fueritdeplantisy ^c.
Refpondeo. Fortafse per illas fententias intelliguntur •^^'^'f '^'?'?
^e Lihris nominatrs inV.T. toi
TroverbiA Salamoni^i auteorummagna faltcmpars: vel forte intelli-
gunturaiiae nonnullse fententiae , quoe nunquamadCanoncm perti-
nuerunt. Prxtereailla, qusloquutuseftde planris , de beftiis , de
avibus&dereptilibus, fuerunttantumquosdamphyficalia, qugsabf-
que jadura Canonis perierunt.
6. I Regum Cap. ii. v. 41. allegatur liber vocatus Liher verhorum
Salomonis: SicaitTextusS. Et reliqua atta Salomoms , & omma qua
fecit , ^fapiemia ejus , mme ipfajcriftafunt •^'^l'?»? 'nan 130 ^xi \^
LiBRO Verborum SalomonisI
Refpondeo. Intelligitur liber Hiftoricus , in quo vfta & res geftae
Salomonisdefcribuntur; qui, utpotenoncanonicus, periit.
7. I Reg. Cap. 15. V.31. Audor citatHiftoriam, cujusuberior
explicatio invenitur m libro , qui voc^tur LiherChromcorum regumy
Ifraelis : Sic inquit TextusS. Et refiduum verhorum Nadah, omma
quafecit , mnne ipfa fcripta funt ^^IT. 'i?^_ °'?;a '1^^. *^?°~^i: In
LiBRo Verborum DierumRegum Israel?
Rejpondeo. Non eft libcr Canonicus , fed tantum Hiftoriciis, i.n qua
HiftoriaR.eg«mIfraelis fufi^us fiiit defcripta. '
8. yefiiaCz^.z^.v.ii, devifionedicitur, quod{itJtmi!is verhis
lihri ohjtgnati : Sic aitPropheta : Et erit vohis vijioomnium , "^??!? '!?i''!^
o^^rn SlCUT verba libri signati, &c.
Refpondeo. Propheta non intelligit librum certum , fcriptum a quo-
dam certo Audore , fedlibrum quemvis in genere , qui obfignatus
fiveclaufuserat.
9. Jefai<iC^^. 34.v.i(5.dicitPropheta ^V", "^??. ''■i!? '^T^ Ou^rite^
in lihroDomini.
Rejpondeo. Per hunc librum intelligi poteft ipfa prophctia Jelaiae ,
qu3B vocatur liber Jehovae , quia ejusiiiftindu & Spiritu didata eft;
10. AudorCapiteio.£/?i>^r<« 5^. i.allegat hiftoriam , cujus men-t
tio fit D-^?i '19 ^?'??'? a>n^n n.^-i 13D ^y_ ^ yy^^^ Chronicorum Re.
gum Meditz ^ Perfai
Refpondeo. Perhunclibrum denotantur ada publica & civilia, m'
quibus ada Regum Medise & Perfiae annotatafuerunt.
11. I Chron. cap. 29. v. 29. fitmentio verborum Nathanis Prophe-
tae , & ^adis Videntis ; quae tamen verba in nullo libro Nathanis vel
Gadis inveniuntur : Et res Davidisprim£ ^ noviJJim,e , ecce ipfk fcriptx
fmtinverbisSamHeUsvidemis ^^^ '^y^^^y^P. «'?^a \^l ':?3'3~^^) Et in
N 5j IfERBlS
TQ% D 1 S S E R T A T I O IX.
VERBIS NaTHAN PROPHETiE , ET IN VERBIS Gad VIDENTIS^
Refpondeo. HilibriadhuchodieinveniunturinCanone, fedalioin-
figniunturnomine, fcil. nomine Samuelis. Intelliguntur ergo libri
Samuelis , quorum Audores funt duo antedidi Prophetae : excipiun-
tiir tamen priora viginti quatuor capita, quaeabipfo Samuele com-
pofita effevidentur.
12. Au^orfecundilibri Chronicor^m ca^. t^-^.w. i^. citat quaedam,
quse dicitinveniri '1^*'' ''?-^?? In verhisChofai.
Refpondeo, Chofai fuit fcriptor aliquis Hiftoricus , cujus Hber , ut-
pote non Canonicus, periit.
15. In fecundolibro C^rwVora«zcap. 55.V. 25. Lamentatio Jere-
miaedefcribitur; i'">^5i'«'v;i in'DT ]j1p_'i Etlamentatusejijeremiasprofter
Jofiam . — Et ecce ipfafcriptafmt in lamentationthm.
Rejpondeo. i. Sunt nonnulli qui putant hanc lamentationem efle
poftremam partem hbri Threnorum, fub quarto & ultimo Alpha-
betho comprehenfam. 2. Alii arbitrantur eam lamentationem, ut-
pote non, Canonicam , periiffe. Sed fialiquisprobeteamlaraentatio-
nem ab ipfo Jeremia effe confcriptam , regero omnia illa , quae a Pro-^
phetisconfcriptafunt, non effe audentica; nifi fuerinteum infinem
literis mandata , iitproCiinonicis ab Ecclefia reciperentur. Hi funt
praecipuihbri, obiterinVcteri T.allegati, quorum tamen praecipui
lecundiim literam jam non inveniuntur.
XIII. Dehislibris , in Veteri Teftamento nominatis , qfiarituri
An ex illis libris poteft probari quofdam libros ex Canone Veteris Teft.
periiffe ; & per confequens Canonem imperfedum effe ?
..Refpondeo. Nullo modohocindeprobaripoteft. Ingeneredupli-
citerrefponderipoteft ad hanc quasftionem. i. Libri plerique , jam
fupranominati , non funt Canonici ; qui propterea abfque jaflura
Canonis pcrire potuerunt. Plurimi ex libris jam citatis funt libri me-
re Hiftorici, continentes res Phyficas vel Politicas ; qui , five fint
fcripti a Prophetis , fiveabaliis, etiamfi perierintnec ne, parvi in-
tereft, modononfintfcriptieuminfinem , ut in Canonem redige-
rentur.
2. Pofito &non conceffo, quodquidam jibri, retro nominati ,
fmt Canonici , indc tamen nemo firmiter poterit probare quofdam li-
bros e Canone periiffe : nam illi forte jam aliis infigniunturnomini-
bus. Ex.gr. MofesExodiCap. i^.Y. j. ^QT Lihr^mfoederis ^otmtde-
no"
^eVlris Synagoga magna, '■ 103
notafTe partetn illam Pentateuchi , in qvja mandata Ecclefiaftica &
Politica, Ifraelitisdata, reicenfentur. Et i. -^^^.4. ^i.pertermille
fententias, aSalomonediftatas, intcIIigipofTunt Proverbia Salomo-
nis. Simili modoetiam refponderi poteft de nonnullis aliislibris. Ex
hisergoconcludimus, quodnullus liber Canonicusex VeteriT. pe-
rierit. Videplura in Thef. Philol. Hottingeri Lib. z. Cap. 2. fed. 2.
III. TDe Viris Synagoga magn^.
~ XIV. Hadenus enumeravimus libros Canonicos , & fpurios a
veris feparavimus , atque fimul etiam probavimus Canonem Veteris
Teft. efte perfedum , nec ullos libros e Canone efle ejedios , qui un™-
quam ad Canonem pertinuerunt.^^ Sed quia nonnulH fuerunt , qui li-
brosdifperfoshincindecollegerunt, & Canonem cdnftituerunt, at-
queerrores , qui forte in parriculai*es quofdam MSS. Codices irre-
pferant, correxerunt , ideo operae pretiumerit inquirere, perquos^
Audoreshaecomnia&dia fint,
XV. Irimc primo ^iuierimr, Quislibrosyeteris T. dilperfosliinc
inde coUegit , & libros nothos a veris Canoriicis feparavit ?
Reffondeo. Communiter Judasi hoc adfcribunt Viris Synagogas
magUGB, qui vocantur •^'^"'^D ^^P. '^\^ FiriSjnagoga magn£. Quan-
doquidem crebro in Scriptis Rabbinorum hujus magni Concilii fit
mentio , ideopaucadeillo , quantum quasftionis illuftrationem atti-
net, delibabo. Hierofolymae , fexto fere fsECuld ante nativitatem Sal-
vatorisnoftri, magnum Concilium , poft folutam captivitatem Ba-
Bylonicam, inquajudsi yo.annoscaptividetenti fuerant, ab Efdra
Sacerdote, juffu&au(5toritate Regis Artaxerxis, fuit convocatum :
utividere eft Efdra cap. 7. EfdrasfuitCaput& Prosfes hujusConci-
lii , & Nehemias ipfius coadjutor. Hi duo ex Primoribus & dodiori-
bus alios collegas fibi elegerunt ; ita ut Concilium illud excreverit in
numerum centum &viginti Virorum. Inter hos eledos multl fue-
runt tum Legifperiti, tum etiam Prophetae, quiinBabyloiiiacum
Efdra ut captivi vixerant. Non eminimiserant hi fequentcs: Hag-
gaeus, Zacharias, Malachias, Serobabel filius Schealtielis , Morde-
chai, Bilfchan, JefchuafillusJehotzedekSacerdotis, Sei-aja, Realia
&c. Efdras,PrasfeshujusConciIii, vocatur "^"^^ *^?.''° Scribapromptns:
tumquialeg^m divinam promptiflimc exfcribehat s, tura etiam ,,.&
qui-
104 D I S S E R T A T I O IX.
•quidem praecipue , quia S. Scripturae erat peritus& dodus interpresi
illam cnim dode enarrabat , Sc populo optime explicabat. Scriba
iignificat Legifperitum , five Dodtoremlegis tam in Veteri quamin
Novo T. Mattnaeus ait Cap. 7. v . 24. Chrifim docehat eos , m habens
mB:oritatem , nonautem ut Scriba. Judgei Efdram cum Propheta Mofc
ratione dodrinae & dignitatis comparant , & ftatuunt praster eum nul-
lumfuifledignum, cuilextraderetur , fi Mofes non fuiffet. Hoc
Concilium permagnae fuit auftoritatis ; adeo ut penes hoc fuerit
omnis poteftas ecclefiaftica. Hoc Concilium fuitextraordinarium,
ideoquenondiuduravit: ultimus dicitur fuifleSimeon juftus, qui
A lexandro Macedoni , Hierofolymam vaftare volenti , obviam Sacer-
dotali toga indutus ivit, eumquead clementiam erga Urbem movit.
Buxtorfius in Tiberiade Cap. x. multis audoritatibus antiquorum
Rabbinorum & ipfius Talmudis probat veritatem talis convocati
Conciliipoftliberationem ex captivitate Babylonica : ex.gr. InTal-
mudeHierof. Trad Megilla Cap. 3. circa finem fic fcribitur: jr^
r^m^h r\bmr\ m nnnn n^niin noJD to^< npyu^
Quando exjurrexerunt Viri Synagoga magna , tlli reflituerunt magnificen-
tiam , h. e. Coronam Legis , inprifiinum ^atum. Idem confirmatur in
Tradatu nn^? ''p^lS T^irke Abhoth Cap. i. Aiofes accepit Legem de
monteSinaiy ejr tradidit eamjofua, Jofua Senioribm -, Seniores Prophe-
tis , Prophea tradiderunt eam ri^nJin HD^D ''^3J<7 ViRis Sy-
NAGOGiE MaGN^.
XVI PraEter hoc Concilium extraordinarium fuerunt adhuc tria
alia ordinaria inter Judaeos Concilia , fcil. maximum , majus &
minimum.
XVII. Primum & maximum Collegium , a M o{e jufTu Dei Nume-
rorum Cap. \\.^. \6. inftitutum , conftabat, prasterPraefidem , Vi-
ris feptuaginta, HocColIegium tantumHierofoIymae eratcongrega-
tum, &vocabatur unica voce XT^Jy??- Sanhedrin. Peneshoc CoIIe-
gium fuit omnis poteftas ecclefiaftica & ci vilis. Ad aliud CoIIegium
nondabaturprovocatio, fedinhoc judicii terminus erat. Prasterea
hoc idem Collegium Reges & Magiftratuseligebat , de bello gerendo
vel de paceineundadelibei-abat, & nuUum prcEter Deum & gladium
fuperiorem agnofccbat.
XVIII. Secundum ordinarium Collegium conftabat viginti tribus
Viris; mtque in omniijus locis & urbibus , inquibus centum&vi-
ginti
^e Vlrls Synagog£ magn<e. to^
ginti vel plures patresfamilias aut ceconomiae erant. Viri hujus Col-
legiideCapite&fortuniscivium, an aliquis eflet lapidandus , fuffo-
candus, igne coroburendus, vel gladio e medio toUendus,. judicabant.
Hs enim erant quatuor illae ordinariae fuppliciorum capitalium fpe-
cies, quibusjudasifontesoccidebant.
XIX. Tertium & minimum Collegium conftabat tantum tribus
viris; &cratiniIlislocis, inquibuspauciores erant, quamcentuni
&vigintifami]ice. Hoc Collegium rebus parvi momenti judicandis
eratpraepofitum ; nempe fententiam dicebat de debitis pecuniariis,
dedamnisillatis, de reftitutione dupli , quadrupli, decalceiextradio-
ne , &de nonnuHis aliis. Haecquafiin tranfitu de collegiis ordinariis.
yide plura de his tribus Collegiis in Philologo Mixto Differt. 46.
XX. Per Viros Synagogx magnae intelliguntur illi , non qui
membra fuerunt Conciliorum ordinariorum, fed quiad Concilium
illud extraordinarium centum & viginti Virorum fuerunt admifli,
HocCollegiumlibrosVeterisT. in unum volumen redegit , facram
fcripturam a Pfeudo-prophetarum falfis libris fegregavit , & multa
«lia cir ca Ecclefias Reformationem , atque circa facros Libros , eos ab
adnatiserrorlbusemufcando , praeflitit.
XXI. Secmdo qmritHr. An illud exemplar , cui Collcgium ma-
gnum, Efrapraefide, mcdicammanumadhibuit, & abeodemCol-
leglo colledum , adhuc hodie fuperfit ?
Rtffondeo. i. t^uidam audaculi affirmativam defendunt fenten-
tiam, inter quos efl Finus Adrianus in libro , cui nomen dat Flagellttm
^ndAorum. Hic idem afferit , quodipfaBiblia, ab Efra reflaurata,
cuftodiantur Bononix in EcclefiaS. Dominici; quia Judasi mutuo ac-
ceperant pecunlam ab illa Ecclefia : & propterea Biblia illa loco pi-
gnoristraditaerantilliEccIefiae, inquatamdiu hasc BibliaafTervaren-
tur, donec pecunia mutuo data illi Ecclefiae rcdderetur. Sed haec ficla
fiint, & in cerebro nugivendulorum & mirionum quorundum fa-
brefafta.
2. Nos itaque verofimllius effe exiflimamus ipfum cxemplar ab
illo Collegio colleftum , &avitiisrepurgatum, nechodiefupereffe,
nec etiam pofl devaflationem Templi fecundi fuperfuiffe. Prifci enim
Judaei, quicirca illa tempora vixerunt, nullam ejus exemplaris fa-
ciunt mentionem. Praeterea loca publica , in quibus hi aliique libri
facriaffervatifuerunt, aliquotiesfuntdiruta, &ignecombufl:a. Vi^Q
O plura
io6 DISSERTATIO IX,
plura apud Hottingerum in Thef. PliiloL pag. 115.
XXII. Tertio qmrimr, An, degentibusJudseisincaptivitateBaby-
lonica, omnia exemplaria tam Autographa Mofis & Prophetarum»
quam Apographa perierunt , & ab Efdra miracuiose reftituta fue-
runt?
Refiondeo i» Si libris Apocryphis fides adhibcnda eflfet , facile in
caftra affirmantium defcenderemus. Nam libro quarto Efdrae Cap^
14.-1/. 21.23. 24. &c. dicitur, quodLexexuftafit, &aquinqueScri-
bis, Efrad!(5lante, ipatio quadraginta dierum reftituta. Hocargu-
mento mulri ex Veteribus moti fententiam affirmativam defende-
runt. Pontificii ambabus ulnis hanc fententiam ampleduntur. Pu-^
tant enim fe inde probare pofle, quodS. Scriptura non fit Ecclefia^
necelTaria, quodqueEccIefiaabfqueScripturis poffit confervari , ac
quod tempore captivitatis Babylonic;E revera fit confervata. Hauc
fententiam eum in finem defendunt, ut traditionibus fuis audoritatem
concilient, eafque ftatuminent.
2. Sedfententiam hanc affirmativam , utpote falfo & ftramined
fundamento innixam , rejicimus , &afrerimus quod nunquam om^
nes libri tam Autographi quam apographi fimul perierint : fed
femper , licet perierint Autographi , quod libenter concedimus , qui-
dam Apographi per providcntiam divinam confervati fuerunt. C^ge
enimfuifTetdivinailla inhominibus memoria, qusplerosquelibros
VeterisT. tamquoadphrafes& voces, quam quoad fingulas ano-
malias in cerebro humano retinere potuiflet. Vidi quidem Judseumi
qui integrum Pentateuchum Hebraice ad unguem callebat , & me-
moriteraquolibetdatolocorecitare poterat : fed non videtur vero-
fimile talem pofTeinveniri , qui omnes libros ita memoriter callet , ut
abfqueullo erroreomneslibrosrecitare, & cum omnibus vocalibus
ac anomaliis defcriberepoflet. Prasterea obftat providentia divina,
quaS. Scriptura hadenus ab infultibus diaboli &abinfidiis aliorum
clandcftinorum hoftium farta teda femper fervata fyit. Non igitur
videtur verofimile Deum unquam permififle , ut S. Scriptura ita fue-
rit annihilata , ut plane nullum exemplar in toto mundo fuperfuerit.
PIS,
to^
D I S S E R. T A T I O D B C I M a;
D E
Literis Majufculis , Minufculis , Sufpenfis , In-
verlis , & Irregularibus Veteris. T.
§. I. CoyifonafHntquaJimaterU^
vocales qptali forma vocHm Hc^
hrakarum*
2. Initia Librorumi Capitum, Se-
^ionum',^ nomina Propria V.T.
• non incifimt a iiteris majufculis .
3. Diverjitas literarumvariis mo'
Ssin V. T. occurrit.
4. Viverjitas literarum pertinet
proprie ad Afajoram.
'5 . Ipfa loca Afafora, in quibus litera
majuJc-uU occurrunty allegantur.
6, Omnes litera majufcula ordine
alphabetico enumerantur.
7. jMaJbramagnaenumeratiS.li-'
teras majujculasi ^ parva ad-
dit adhuc tres,
Z. AuEhores literarummajufcuk-
rum nonfunt S. Scriptores.
p. Diverjitas literarum majufcu-
larum, ^c. ante Maforethas Ty-
berienfes in Bibliisfuit obfervata,
10. Literailla diverfarevera non
denotant myfierium , licet recen-
• tiores yudai varia myfieria ex
illis eliciant.
1 1 . Tresfententia de diverjis titeris
enumerantur.
1 2 . Diver/ftas illa literarumpoffet in
Bibliis Hebraicis non obfervari,
15. /pfalocaMafora, in quibusli-
teraminufcula inveniuntur, re-
cenfentur.
14. Omneslitera minufcula ordine
enumerantur.
15. Fere litera 35. minufcuU in
V. T. annotantur.
\6. Significatio literarum minuf-
cularum.
1 7 . Ante confeftum Talmud litera
minufcula fnerunt in V, T.
annotata.
18. Origo literarum minufcHU*
rum inquiritur,
ip. Quatuor litera Jff/penja recen-
fentur,
20. In omnihus Bibliis ha quatm'^
litera nonfunt fujpenfa,
21. Significatio earum literarum.
21, Au^ores earum inquiruntur.
2 5 . Ante confe^ium Talmud litera
fujpenfafueruntin V.T ujitata.
24. Nbvem loca enumerantur , tn
quibus dicitur ejfe Nun inverjiim.
25. 2(5. Mafora non vultNuneJfc
invertendum : ergo Numer. cap,
10. (fr II' non debet pingi Nun
inverfiim.
27. Tres litera irreguUriter fcrip'
ta enumerantur.
28. Auciores harum literarum
inquiruntur.
joi D I S S E R T A T I O X.
S E C T I O I.
Ifleriiimushadenus dclibris Veteris Teft. in genere & m
fpecie, aclibrosnothos a veris & Canonicis feparavimus ;
jam ordo nos monet , ut materiam & formam ,. id eft,
Confonas & Yocales tanquam partes effentiales vocum
Hebraicarum penitius confideremus. Confonas vocantur materia :
quia quemadmodum materia , abfoluteabfquc formaconfiderata, ad
plures formas recipiendas idonea eft , ita etiam ConfonsE , diftitutge
vocalibus, multos&diverfosfenfus nonnunquam induere pofTunt.
PrimodeConfonis, de nde de Vocalibus agemus : quia Confonae
funt ut fundamentum-vocumHebraicarum.
II. Hacdiffertationeinitiumfumemus afigura quarundara. Con-
fonarum , quas non eodem modo in omnibus locis pinguntur. la
Jingua Hebraica omnes litcras squaliter , id eft , eadem aequali magni-
tudineinprincipiisvocum, in principiis nominum propriorum , in
principiis librorum , & in principiis capitum ac leftionum fcribuntur.
Nam lingua Hebraica hac in parte non imitatur linguam Latinam ,
Belgicam, aliafquclinguas, inquibusnominapropria., initialibro-
rum , initia fedionum & capitum incipiunt a literis, quaecaeteris ma-
)ores funt : ied omnes literae in lingua Hebraica ubique eadem ma-
gnitudine fcribuntur , exceptis quibufdam locis , in quibus fecundum.
dodrinam Maforaenonnullaelitersmajori, vel minori, aut alia qua,-
damforma, abaliis locisubiquedifferenti , fcribuntur-
III. In generere nonnullas literae pinguntur caeteris Majores vel
Minores, velinquibufdamlocisquaedam pinguntur fupra commu-
nem regulam , vel in aliis locis quaedam fcribuntnr figura inversa , aut
irregulari. Loca , in quibus hsec literarum dilferentia occurit , brevi-
ter annotabimus. In nonnullis Bibliis Hebraicis initia fedionum &
librorumincipiuntquidemamajoribus literis, fed hoc eft per acci-
dens, &nonfecundiimMaforam; necetiamillae majoresliterae de-
notant ex fententia Judasorum myfteria ,. ficuti volunt caeteras literas
majores denotare.
IV. Haecmateriade literis Majoribus, Minoribiis, &c, propri^
pertinet ad Maforam , dequaexprofeffoagemusin Diflertationibus
22. 25. 24. & 25. fed placet hanc diverfam literarum figuram hic
praBmittere; quiainDiffertatione undecima& duodecima a<fluri fu-
musdeantiquisliterisHebraicis. Ingenere omnes illasliteras, quae
talidiverfafigurafcribuntur, poftinvicemenumerabimus. I».
T>e tlteris i3fajufculif. loo
I. ^e Literts CMajufculis.
V. Litcrsecaeterisinajoresannorantur in Mafora iniriafi , quaead
libri primi Chronicorum Caput i.v. i. & ad principium Genefeos
annotatur. Etquianon eodem modo illae literae maiufculaein utro^-
que allegato MaforaB loco enumerantur, ideo confultum judico
ipfam Maforam hic defcribere. Mafora praeliminaris in principio
Chronicorum enumerat tantum viginti duas literas , tali modo :
n'K^i<">Il 3 . m D-T^$ k D"D1 rikS^^npD Tini NH^D ^^^
. ^HR irnbK '"> Si^niy^ j;du^S . n^jnn/:i . D^n^j* \ico
^in n . r^m nnin hdi t . jlnji \ .. iVD;in ''■>^Sl n
: "G^hm y . n>3i D ' Siiii nnj;i '^ . m a^SD '^. ddid
yot:^ V . ^y^ *iiD b . rh^bn ^2^h 3 . nD^::^ •'bu^D d
(pofterius £)) n^^nnn h ia^^B'^^^^ ^^^^^ T^^^^ £5 . ^i^'^^^'
rr^nn o^Dn n . on-^i^^n tu^^^ . ipi^. Quia vuigo piu-
resliterae majufculae in BibliisHebraicisenumerantur, quamhaevi-
gintiduae; &C3eteraBfereinveniunturGV». 1. 1. in Mafora, circum-
cingente prrmam vocem n^^tS^J^^l j ideo inde easc^eteras^literas , qu ae
hicnonrerenfentur,addam : )l^2^ "^V^D *1D"' D . ^ni^l h\y V
nnDt^ mnDHi n . ft^^tDvnDt ^ . rinbm m j . iDn nvj 3
Hic adhuc enumcrantur fex literx majufculae , quae in fuperiorr loco
non inveniuntui' r fed e contra in hoc pofteriori loco non allegantur
duaeliteraemajufcuIaBjfcil. nnJll 1» & D1]^ D^ GD quae in priori
Mafora habentur. Praeter has viginti odo literas inveniuntiir in Bi-
bliismajoribusBuxtorfiiadhuctresliterae majores, fcil.^in n>^237^^
Levft. II. 30. & b in ^'^^7^ Gen. 50. 23. & D in OH^) Num. 15. 30.
Buxtorfius in Commentario Maforethico omnes literas majores
& minores enumeravit ,,ubique cummyfteriis , quae Judaei ex illis eli-
cerefolent.,
VI. Nos brevfter omnia loca, in quibus literaemajufculaeanno-
tanturj in gratiam Studioforum , fecundum ordinera Alphabetipro-
O 5. fei-e-
iio D I S S E R T A T I O X.
feremus; & poft earum recenfionemjudiciumnoflrumdellllsaddc-
mus. Totum Alphabetum literarum Hebraicarum caetejis majorum
in Veteri Teft. invenitur ; cujus tamen Alphabeti quaedam Uterae , ut
exfequentibuspatebit, funtgeminse, & una triplicata.
|s| Majufculum invenitur in voce ^'irAdam. i. Chron. i.i. Iii
omnibus Bibliis figura majufcula & minufcula literarum non accu-
rate obfervatur. InquibufdamBibliisTypographi, non attendentes
ad antiquummorem & confuetudinem , literaspaucioresmajores &
minores, in aliis veromultopluresannotarunt: propterea in omni-
bus Bibliis Hebraicis haec litera Aleph majori forma non pingitun
SedinBibliisnoftris corrediffimis&famofiffimis, Anno 1657. per
Athiam editis, fcre omnesillaeliteraemajufculae, quas Mafora pro
tal ibus agnofcit , maj ori forma pinguntur , addita fere nota marginali
''nDI h.e. mnjufcula,
2 Invenitur fcriptum majori figura in voce f^'?'*'^ ^ Inprmcipic ,
Gen.i.i. LiteraiIla,innumerodenotansduo, indicat, fecundum
fententiam J udseorum , Deum creafte Gcelum & Terram.
^ Extat in voce ^"llPf]] ^ radimr , Levit. 15.53.
*^ Occurrit in voce '^]^ mm , Deut. 6. 4. Litera Daleth , in nu-
mero denotans quatmr , indicat Deum effe folum Dominum & Ke-
gem in quatuor mundi partibus. Propterea , quando Judaei hunc
Textum inter orandum recitant, in quatuormundiplagascaputre-
fledunt , & aliquando per dimidiam vel integram horam vocem hanc
Hebraice clamando & cantando producunt.
n Plngiturmajufculumin yocq^Vi^ AnVomim,T)t\ittxor[.omx
Cap. 5a.v.(5.
^ /^/^ geminatuminvenitur: primumeftinvoce r^^ /^«/^^r.Lc-
vit. 11.42. HoBcIitera/^^^majufcuIadenotatmediamliteramtotius
Pentateuchi : id eft , totidem literae funt ante hanc literam /^/^' in
Pentateucho , quot funt poft eandem. Alterum P^au reperitur in no-
mine proprio ^^V-.- Vaiz^atha , Efth. 9. 9. Hic fuit decimus filius ven-
tofiHamanis, qui etfiquidemnatuminimusinterfratresfuerit, ta-
men odio &invidia erga Judaeos multis paifibusfratres fuos fuperaffe
putatur.
• Litera
T>e literis Majufculis. irr
Litera \ Zammi) ufcula occurrit in voce "''^? . recordamm ,.MaIaciiT
5. 22.utcontinuaattentioncreco]erentquinquelibros Mofis, libros
Prophetarum & Hagiographorum , quibus feptem quafi partibus ,
qua£ litera Zain denotantur , tota Scriptura continetur.
n Majufculum legere eft in voce '^'^^candidHm , Efth. i . <$.:
J^ Bisoccurritmajufculum: primumirtvoce ^^^^ 'uirga e]m ^
Job. 9. 34. Litera haec ^^ » ^f^ numero denotans novem , fignificat ,
iecundumfententiamRabbinorum, novem calamitates , quasjobus:
yelpaflfuseft, velafeprocuIremoveriaDeoobnixepetiit. '
AlterumJ;^^"^^'^^^"^'-^'^"^^^^ ^^^^'''^» ^^^^^^' 7*^- Hxclitera
majufculaindicatmagna&afriduadiligentianomenbonum effequa^r.
fendum&fervandum. -.:t
^ yo<a?eftmajufculuminvoce ^-i- MagmficetuYy Num.14. 17.^
3 Occurrit in voce ^\-) Scjurcfilw , Pfal. 80.16
^ Bis occurrit : primum in voce °?. . '^il ^ disjeeit ^^o^fjDeut. 29.
2 8 . Alterum in voce '~*^'??ni ^ lacerta , Levit. 11.30. Mafora ma-
gna non enumerat vocem pofteriorem Hi^CD/ni inter literas majuf-
culas. Quarc igitur in quibufdam Bibliis haec litera 7 majori forma
depingitur ? Rejp. Quia Mafora parva ad hanc vocem in marginc
annotathocLamedeffemajufcuIum: i^n!!'^ ID/n^ 7 Nb» am^lim
cxtat vox ni<£3 /ni } & Lamed efi maJHficulum. Idem dicendum eft dc
litera D in voce y^^wl'^ , Gen. 50. 25. quae non recenfeturinMafora
magnaj fedMaforaparvainmarginenotat 'nS^l DD Memmajufiu-
lum,
Litera ^ bis in majori forma in venitur : femel in voce ^"7^/7 Pro-^
verbia , Prov. i . i . Et femel Genef. 50. 2 3 . irt voc *^' ^?? Abnepdtes^
^ Hxc litera in Bibliis Hebraicis Buxtorfii majori formadepingitur;
ideo voluimus eam hic etiam annotare.
J Maj ufculum ter in venitur . Primum in voce 11^'^ Servans,lL^oA*
54. 7. Altci:um in voce '^hpernoBa , Ruth. 3. 13, Orient^Iibus Ju-
dsrs in hac yOce non litera JV;^«,fedIiteraZ,^;9;^^majufcuIa depingitur.
Tcr-
K^ D I S S E R T A T I O X.
TiQnmm eft N^m finale in voce r-???? jndicmm eamm , Num. 27. 5'."'
^ Bis invenitur: primum occurrit in voce T^ fnmma, Ecclef.
1:1.15. Haec littera majufcula denotat fummam attentionem eflead-
hibendam in ledione hujus verficuli ; quia in hoc verficulo , tan-
quam in compendio , Summa Theologiae facrs proponitur. Alte-
rum 'Q omifTum quidem inMafora, annotatum tamen in multis li-
bris, efl: in voce ^Pll ^ Jtlere fecit ,Num. 15.50. Nota marginalis
in plerifque Bibliis adlcribit has duas voccs ''jnD'^ "IDDl 7 Non am-
flim extat , & Samsch efi maJHfculHm,
y Notatur in voce "^'f AHcky Deuter. 6.4. H^c vox eftprima
didio illius precatiunculae , quam Jffdaei fingulis diebus fub gravif-
fima posna recitare , five potius dcblaterare, tenentur.
^ Bis annotatur: primum occurrit in voce ^7?'?-f-'^ SfimmaaH-
ydr^,DanieI.(5.v. 20. Alterum invenitur in voce "'^^'•'^^^ £t infero'
tinando, Gen.50.42-.
3^ Majufculum eft in vocc ^f* Spectilatores ejtis^]d. 56. lo.Hoc
majufculum '^ denotat magni interelTe , quales exploratores ad ex-
plorandam terram Canaan a populo Ifraelitico mittantur.'
p Magnum eft in voce ]!.. nidnSi Pfal. 84. 4. Hoec litera indicat
providentiam Dei verfari etiam circa minimas aviculas , &c.
*^ Magnum eft in voce O^ alipts , Exod. 54. 14,
^ Invenitur in voce "^ • Canticum-, Cantic. i. i.adfignifican-
dam prsftantiam hujus cantici , quod alia omnia cantica longe fu-
perat.
f^ Bis occun-it : primum reperitur in voce ^**? r Integer , Deut.
18.13. Alterum in voce ^^^"^? .1 Etfcrlpfit, Efth. 9. 29.
Qui plura myfteria , quae ex fententia Judasorum per has literas
denotantur, defidcrat , adeat Buxtorfium in Commentario Mafo-
rethico cap. i^.
VII. De his literis maj ufculis variae quaeftiones moveri poflunt.
Prime
^e Hteris Majufculis. iij
Primo qu^rlmr. Quot literae maj ufculae in uni verfum in Bibliis He-
braicisoccurrunt?
Refiondeo. Circitertriginta: attamen in omnibus Bibliis accurata
^■atio harum literarum non habetur. In quibufdam Bibliis tantum
decem vel viginti praeter propter literae majori figura defcribuntur.
CommuniterinBibliis, majoriformaimpreflis, pluresmajufculaeli-
teraeannotantur, quam in aliis Bibliis. Verum fccundiim Maforam
magnam viginti odo liter^ majufculaeoccurrunt , & fecundiim par-
yam adhuc tres funt addendae , fcil. 7 Lev. 1 1. 30. D Gct^' 50. 15. & D
JSfum. 13. 30.
VIII. Secundo quarlmr» Utrum hae literae tali majori figura fint de-
JTcriptaB ab ipfis Audoribus librorum j an vero a quibufdam Judaeis ?
Reffondeo. Harumliterarumdiverfitas non ab ipfis Auftoribus li-
jbrorum , fed a quibusdam curiofis Judaeis addita efl, qui ubique my-
ileria venari , 8c quidlibet ex quolibet probare voluerunt.
IX. Tertib qmrimr, Quando haec diverfitas literarum primiim
jFuit inventa ?
Rejpondeo. Tempus & feculum , quo haec diverfitas literarum tum
majufcularum & minufcularum , tum etiam inverfarum & fufpenfa-
rum annotatafuit , efl ignotum. Nihilominus licet praecifum tem-
pusnonpoflitindicari, tamen certiffimum eft hanc diverfitatem lite-
rarumnoneflenuperrimcinventam, & in Bibliis annotatam , fedefle
perantiquam, &ipfos Maforethas Tybericnfes, qui circa quintum
aut fextum faeculum a nativitate Chrifli vixerunt , antiquitate fua lon-
^efiiperare. InipfoenimTalmudeTradatu «^^^^^^^ deScribii^ cap.
^. fit mentio literae ^ majufculae in voce UDr^^*^ fuperiiis allata
exj)^///.2p.28. ubitextusTalmudicusficfatur: T"?^ aD^Sfin "dS
^iix w^^tjj Lamedinvoce W^^^^m necejfe efi , mfitlongum^ idefi,
"majufiulum.
X. Quartoqummr. An literae hae majufculas , minufculae, &:c.de-
notant aliquod myflerium ?
Refiondeo. Nullum denotant myflerium a Prophetis in locis illis
intentum,- fedpofrentdenotaremyfleriumaliquod, fi fententia Ju-
daeorum effet eadem cum Prophetarum fententia. Judaei myfleria
quaedamcontramentemS.,Scriptorum ex illis locis, in quibus litc-
rarumdiverfitasannotatur, elicuerunt, vel potius quaedam myfleria
p in
214 D i S S E R T A T I O X.
in Textum facrum intruferunt , quae revera in Tcxtu ab ipfis Prophe*
tis non fuerunt intenta.
In genere literae majufculse , ex fententia Rabbinorum , fignificanl
accuratiorem & attentiorem Textus prxfentis habendam efle confi-
derationem , denotantque fenfum quendam myfticum , qui hodiernis
Judaeis jam ignotus eft , fed prifcis apprime notus fuit. Antiqui Rab-
bini procul dubio hujus diverfitatis Hterarum alias dederunt ratio-
nes , quam hodierni : nam antiqua illa myfteria , quae fecundum fen-
tentiam Rabbinorum indiverfitatehterarumcontinebantur, jamdiu
perierunt. Myfteria illa , quae ad quafdam literas fuperius annotavij
funt nova , & a rccentioribus poft-Talmudicis quibufdam Judaeis ex-
cogitata , & non a primis Audoribus , qui has literas tali di versa for-
ma pinxerunt. Nam rationes diverfitatis in fingulis literis , aveteri-
bus Judaeis obfervatae , poft longa tempora propter varia exilia , pro-
pter diverfas tranfmigrationes , & propter graviffimas calamitates
tandem ex memoria Rabbinorum fuerunt obliteratae.
XI. Omnto qmrimr. An non verifimile eft hanc diverfitatem lite-
rarum majufcularum , minufcularum , inverfarum & fufpenfarum
fortuito primum in Biblia irrepfiffe ?
Reffondeo. De hac literarum diverfitate tres poffunt affignarifen-^
tentiae ; quarum/jy*//»^ eft eorum, qui ftatuunt hanc diverfitatem
literarum tradu temporis ex ofcitantia quadam in Textum facrum
irrepfiffe. Hsc fententia mihi maxime arridet. Restota , utmihivi-
detur, ficpoffeteffepcrada : Scribaeanteriores , exfcribentesfacrum
Codicem, animigratia, vel ex ofcitantia , autaliud quidcogitando
pinxerunt quafdamliteras paulo majores , velminores &c. Scribaj
pofteriores exfcribentcs iteium Textum facrum ex Codice quodam
antiquo , invenerunt in Textu facro quafdam literas caeteris paulo
maj ores , vel minores. Hi pofteriores Judaei ab illis antiquis , fuperfti-
tionis ergo, nelatumftramendifcedere voluerunt ; fedeafdem lite-
ras , utpote myfterii causa , utputabant , ita defcriptas, in Bibliis He-
braicis ut plurimum retinuerunt ; & myfteria quaedam , five cum
Textuquodammodoconvenientia, velaTextudifcrepantia, modo
viderenturmyfteria, excogitarunt. Rabbini haec myfteriaitaexco-
gitata difcipulos fuos docuerunt , & eandem divcrfitatem literarum
effe retinendam mandarunt : quia putarunt non tantum illam diver-
fitatem literarum fed etiam ipfa myfteria ab ipfis Prophetis effe ex-
cogitata, di intenta. Secfffh^
T)e literis Majufculis ii^
Secunda fententia eft corum , qui putant , qu od hgec diverfitas lite-
rai'um data opera primiim a nugivendulis quibufdam Judaeis , ad my-
fteriaqusdamindicanda, fitannotata: fed in myfteriis illis excogi-
tandis omnes non convenerunt ; nonnulli haec, alii alia incerta, fi
nonfalfa, excogitarunt , & in Textum facrum intruferunt.
Tertia denique fententia eft eorum , qui volunt literas majufculas Sc
minufculas tantum denotare numerum aliquem literarum, & non
myfteria: &ficliterae illae elTent termini alicujus numeri literarum ;
qui numerus eflet defumptus vel a praecedenti majufcula , vel a mi-
nufcula , vel a principio libri , vel a loco ex peculiari indice noto : ex.
gr. Literamajufcula/^^ invoce 1 "^, ZmMi.42, occurrens, eft
media litera totius Pentateuchi. De quibufdam quidem literis majuC
culisdicipoteft, quoddenotent numerum: fedande omnibusidem
affirmari poflit valde dubito. Ut ut fit : caufae diverfitatis harum li-
terarumveteribusjudaeisfueruntnotae, fed jam poft longa tempora
eae oblivione fiint deletae , & in varia commenta mutatas.
XII. Sexto ciuarimr, Anhaeliteraemajufculaejminufculae, inverfae
& fufpenfaepofient mutari in alias literas communes ?
Reffondeo. PofTet haec diverfitas literarum , utpote ab ipfis Scripto-
ribusTextui facro non addita, oblivioni tradi, & in Bibliis non obfer-
vari : fcd Judxi hodierni , quorum opera ut plurimum Biblia He-
braicatypismandantur, has diverfas figuras , ut antiqu3efapienti3e&
myfteriorum asterna teftimonia , nolentes a Veterum fentcntia difce-
dere, retinent, &inBibIiisannotant. Munfterus hanc literarum di-
verfitatem, utpote a nugacibus Judasis inventam , e Bibliis Hebraicis
extrufit. Sedparumrefert, utrum in Bibliis retineantur , an vero
ex iifdem extrudantur , modo talia nugacia myfteria non excogi-
tentur.
Decifio quarundam harum quaeftionum etiam literis minufculfs,
inverfis & fufpenfis convenit.
II. ^e Literis Mimfculis.
XTII. Jam fequuntur literas minufculce , quarum totum Alphabe-
tum occurrit ; fed quasdam literae funt duplicatae , aliae triplicatae , &
unaeftquadruplicata. Hae literae minufculae annotantur a Mafore-
p z this
ii6 D I S S E R T A T I O X.
this in principio Levitici , & in initio Maforae magnas finalis : attamen
ubique non eodem modo. Ut Ledor certo cognofceret quales lite-
rae minufculas in Mafora occurrant , placet ipfam Maforam hic alle-
gare.
Alphabetum viginti novemliterarum , quod in veftibulo quadrato
Levit. 1,1, circum vocem J^lp"^! a Maforethis enumeratur. ft^j^
^nna f . Di<")2^D n . did p^y d-^k n . t£/iJi 3 . ^n nua
i)^na D . ""DJK fi)n n . «n^^i / . fe^^i!:^^ W3 \^) k d^Vk^
Ni^ i' . nn^abi d . 't^^n ti^'' ^' . Dnnnt^r 'in^ £3 . y^^^^i
3 . n^ v^i i , rT\p\^ h^ D . Dn''^^ d^to d . DD-^bic
i) . ni;'!? v\ nisiDD d , hddd ^im'' 6. idiu^ddi i. mjt
^ . ^''na ••ni^p p .. ns ^3^ S;^. f , nni^v ^ . «^*) wi
: J^m^^^it) h , H^tfi^D^^u/n "1 (D''^ provitio{e) D^^^iin^ ^j;'»
HsEc eadem Mafora , fcd in nonnuUis differens , invenitur in Ma-
foramagna finali /?<«g. K> col. i. Attamen non eft animus eam totaiu
hic repetere, fedfolummodoillaannotabimus, in quibus a fuperiori
difFert : Dni); 1]?3 J . D^^n^HCOl D . H^H K^ IC^lJlll Ht^^DDI fl
: '''niDn n''::^^^ S . Dn^DpD r\mh p , mm- Hfccitan-
tur quinque literse minufcul3E , quae in veftibulo Livitici noninve-
niuntur : & e contra exemplum literae *1 , in fuperiori Mifora allegaJ
tum , hic non numeratur.
XIV. Buxtorfius in Commentario Maforethico Cap. i^. literas
minufculas una cum fiftismyfteriis ordine recenfet , & nonnuUas in
Mafora omiffas addit. Nos ipfius veftigiis infiftentes , alphabetum li-
terarum minufcularum hic etiam defcribemus.
X Minufculum invenitur in voce «*»p^l & damavit, Lev. i, i^
3 Eft in voce ^n da, Prov.50. 15.
i In voce W\ & gkhat Job.7.5. Haec litera minufcula de-
notat
T^e literis Mtnufculh. 117
notat corpus in minutiffimas partes pulveris pofl mortem redigi.
T Eft minufculuminvoce Difc? Homo^Vrov. 28. 17.
•^ Occurrit in voce OJ^^lB^^n Ouando creataerant ilUi Gen. 2.4.
Haec litera He dicitur fcribi minufcula , quia omnia creata minuentur
&peribunt: &quemadmodum hasc litera conftat ex lineis non fibi
invicem conjunftis , fed diflblutis , fic etiam creata tandem a fe invi-
cem diflblventur. .
1 Vm bis reperitur ; primum in voce uhv p^x, Num. 25. 12.
Alterum in voce Ki^J^^ in vamm , Pfal .24.4. -
^ Zaift minufculum notatur innomineproprio filii Hamanis j^H ?'• )
Vaifatha, Efth. 9. 9. Haec litera minor contemptus caufaita fcribitur -,
& indicat hunc filiumnatuquidemfuifTeminimum, fed improbitate
fuosfratrcs fuperafle.
n Minori forma fcriptum invenitur invoce ^ nitidus , Job. 35.9.
t> Bis obfervatur j primum in voce •'|J?!l£3^f/w^>y^y^«; , Thren.
2. 9, Alterum in voce OmrT^I & mmdi eritis, Num. 31.24.
' Jod invoce '^n oblitus et tDeut. 32. 18. Literaminutayo^con-
temptus caufa dicitur de decem tribubus, quae Deum in asternum ex
memoria obliterarant.
In Bibliisnoviffimisanni i66j. Jodin^^y^^ Nkm. 25. 11. minori
forma fcribendum vel fcriptum eflemonet nota marginalis.
2 In voce nn"-'^/') & addeflendHmeam yG^n. 23. 2. Hebraeivolunt
D effe minufculum , quia Abraham parum luxit defunftamconju-
gem utpote jam vetulam , quafi jam fibi gratularetur potius. Sed alii
melius conjedant, qui minufculi D eam affignant rationem ; eovi-
delicet doccri plandum & ludum propter defundoS viris minuendum
effe, illudque cavendum uti ne modum excedat , ipfumque Abraha-
miludum cumhac moderationefuiffe.
^ Occurritinvoce j^^Swo», Thren. 1. 12.
^ Minufculum ter legitur. Primo in voce D'*^'^^ rehelles , Deut.
5 1 . 17. Secundo in voce mpl'^ adfiftio , Lev. 6. 2, Tertio , 0 finale
P 3 fcri-
tit D I S S E R T A T I O X,^
fcribitur minufculum in voce o^n^nCSl &mmdavi€os» Neh.13. 50,'
Litera ^ quaterinvcniturfcriptaminoriforma. Primaeft in voce
y^^vagantur, Thren.4. 14. Reliquae tres funt finales. Secunda inve-
nitur in voce n^5 ornm , Jef.44. 14. Hsc llteraincontemptum ita
fcribitur , ad indicandum , quod ex vili ligno magnum Deum fibi fa-
ciebant. Tertia eft in nomine proprio jnW-n^l & NebHfchasJjant
Terem.39. 13. Quartadeniqueoccurritin voce IJl^^i Stifiirro» Prov«
16. z%.
■^ Bis legitur ; '^vim.bmyocQ Pi^^P'^ intemfeflate , Nah. 1.3. Se-
cundoin nomine n3°3 intahernamlofm, Pfal. 27. 5. Hacliterami-
nufcula indicatur etiam minimum tuguriolum fufficere adprotegen-
dospios.
V Minufculum eft in verbo Hl^ / adfervertendHm , Thren. 3 . ^d.
2 Prius eft minufculum in nomine J^^li^l^ti^D in fumma aurora ^
E)an.($.20.ad%nificandum, quodRex, prima aurora vix lucente ,
furrexerit ad vifitandum Danielem , de cujus falute admodum folicitus
erat.
^ Bisannotatur; primo in voce mni^l t:^ t/^«^^>' > Jerem. i^.a*
Secundo in voce OS r«^^«r^ , Job. 16. 14.
p Similiterbisminoriformadefcribitur; primo in voce DH^DP!!
Jnter adverfarios ifforum , Exod. 32.25. Secundo in verbo ''n^p txdet
me , Gen. 27. 47.
"^ Etiam bis occurrit ; primo invenitur in vocibus '.'?''-'? rrtyNT
PrincipifimprimitiarMmiE>xod. 25 . 19. & 34. 25, Hae duae voces in duo-
bus illis locis occurrunt; fedadquem locum Mafora refpexerit in-
certumeft. Secundoinnominepropriofilii Hamanis l^ntiyD'^^ -P^^-
mafta , Efth. p. 9. In Bibliis noviffimis anni 1 66j. litera 17 fcribitur mi-
nufcula.
^ Parvumeftinnomineproprio J<niJ^*^£) Parfcbandatha > Efth.
9'7-
2)^ Iheris Mlmtfculh. ii^
9. 7. Eadem Biblia exprimunt H minufculum in hoc nomine.
'^ Innomineproprio i<^tiyD"J£5 Parmafiai Efth.p.p. Hoc nomen
in litera Refch etiam fuit annotatum.
XV. De literis minufculis hae fequentes quaeftiones moveri pof-
funt.
Primo qHt&ritMr. Quot literae minufculae in Veteri T. funt anno-
tatas a Maforethis ?
Rejfondeo. Circiter triginta tres : fed hae omnes in Bibliis Hebraicis
non annotantur. InquibufdamBibliispauciores, inaliis vero plures
litersE minores inveniuntur : fed fecundiim Maforam fere triginta tres
literae minori forma in Bibliis Hebraicis funt depingendae.
XVI. SecHndoquarittir. Quid literae minufculs in genere fignifi-
cant?
Re/pondeo. Literae minufculae in genere denotant dimimtionemrd^
nonnunquametiamcow^m^f^weorum, quae tali minori litera defcri-
buntur.
XVII. Tertioquaritur. An haec diverfttas literarum minufcularum
diu in Textn facro fuit annotata ?
Reffondeo. E o tempore , quo diverfitas Hterarum majufcularum in
Textum irrepfit , etiam videtur hasc diverfitas literarum minufcula-
rum in Textum irrepfiffe : nam tam harum quam illarumfitmen-
tio in Talmude. In Tradatu C3"??'° de Scribis Talmudiftas faciunt
mentionem literae j^oi minufculas ; quum ajunt : T"?? '^^ ^^ ■'^"'
*^:p?^Bf nv-S^D jiDp nvnb Jedinvoce^m (De\it^i.i^.)opusefiut
Jlt minusfra omnibus Jod^ qu,iifunt in Scriptura. Hae ergo Iiterae parvae
fuerunt modo annotatae ante compofitum Talmud, hoc eft, ante quin-
gentefimum annum poft nativitatem Chrifti: fed praecifum tempus,
quo hae literae minores primo funt annotatae noS latet.
XVIII. Quarto quaritur. Quishasliteras minori formaprimusin
VeteriT. exaravit?
Refpondeo. Audores hujus diverfitatis literarum funt ignoti. Etiam
nullo modo videtur verofimile ipfos librorum Au(5i:ores hanc litera-
rum diverfitatem primo annotalfe. Fortaffe haec confuetudo fcriben-
di tales minufculas literas vel ex incuria & negligentia Scribarum
quorundamoUmnAtaeft, veJ ^curiofisquibufdamjudaeis, volenti-
busmyfteiiaquaedamelicere, primam originem habet.
"^ " '- III. Ik
1^0 D I S S E R T A T I O X,
III. 'De hiteris Suffenjis.
XIX. Poft literas majufculas & minufculas fequUntur literae qua-
tuor furpenfas , qus non juxta alias literas in eadem reda linea , fed
fupra alias literas in Textu coUocantur. Qui nefciens prima fronte
literas fufpenfas in Tcxtu Hebraeo adfpiceret , forte putaret efle vitium,
Typographi ; fed mclius a Maforethis edodus , fciet hanc diverfita-
temliterarumfufpenfarumctiam diuin Bibliis fuiffe annotatam ; &
alicujus rei , five myfteriialicujus , fivecerti cujufdam numeri eflfc
notam
.3
Pr/W4 litera fufpenfa eft J A^;^«innomincproprio ^''^J^Menajfeh,
Judic. i8. 50. Ad hanc literam nota marginalis annotat , quod "^
'^."' ' ^ , id eft, qmtmr litemfuffenfr fint in Bibliis Hebraicis a Mafore-
this obfervatae. Caufa hujus fufpenfae literae Nm invenitur in Talmu-
de, ubi qugerunt Rabbini : Quareillalitera NmCit fufpenfa? Rejpon-
deo. Rabbini in caufa affignanda non conveniunt : omnes tamen myfte-
riumqucErunti quia putant hanc literam ab ipfo libri Audore ita
efTe fcriptam. Gerfom i.Chron. 25. 14. vocatur filius Mofis, & hoc in
loconominaturfiliusMenaflis. Rabbinus aliquis in Tradatu Tal-
mudico Bava Bathra,foL lop.fo/. 2. ftatuit, quod Propheta ftudio
noluerit Gerfomum appellare filium Mofis ; quia dedecori fiiiffet Pro-
phetae habere filium impium : fed quod vocaverit eum filium MenaC
fis , quum revera fuerit filius Mofis , litera Nun fufpensa , ut indicaret
eam literam potuifTe abeffe vel adefTe ; videlicet quod fiierit filius
Menafiisimitationeimpietatis, fedMofis filius, generatione & pro-
iapia.
Reliquae literae furfum elevatae funt liter^ J7 u4in. It^que/ecmJa
Jiterafufpenfaeft J?, quaeinveniturP/^/. 80.14. invoce \1? exjjlva.
In plerisque Bibliis haec literatali fufpenfa forma depingitur. fudaei
noneandemaffignantcaufam, ob quara ha^c litera J7 in hoc Pfalmo
ita fit fufpenfa, Talmudiftae ftatuunt hanc literam effe fufpenfam ,
quia eft media litera in libro Pfalmorum. Aliialias rationes excogi-
tarunt Rabbi Bechai in libro n?)T- "^2 cap. i. ait, I? '? ^'J^^^^ fe
™'] 'n?^i^ CDH^ LiteralucAmefifufpenfajquia^filtoresfff/penfyfcil.
Chri-
7)e Uteris Sufpenjis jii
Chrlfti, funtquafi, utidiciturinTextu , "^ri? '^^ porcmfyhefiris;
quia Templum Hierofolymitanum vaftarunt. Chriftum per igno-
miniam vocsnt fftfpeKfum , & Chriftianos CHltores fufpenji.
V ■
Tfm^Iiterafulpenfaeft y invoce C3\K''i i^prohl, Job.38. 13. Pcr
literam u^ift fufpenfam indicant "^?^' fulverem ; quafi dicerent , impii
inftar pulvifculi, per aera difperfi , peribunt.
Ouarta & ultiraa litera fufpenfa eft litera y , quae invenitur verfa
T . . J^ ■
15. ejufdem capitis in voce °'. ?''??. ab improbis.
XX. De his literis fufpenfis frimo qudtritur. Quot literae fufpenfae
funt annotatgE a Maforethis?
Rejpondeo, Communiter Maforethae quatuor numerant , fedillae
quatuor in omnibus Bibliis Hebraicis ita non pinguntur. In plerisquc
BibIiistantumIitera;V»«, Judic. 18. ^o.&Iitera ..^/» , Plal. 80. 14.
ita fcriptae inveniuntur. In Bibliis noviflimis anni i66j. quatuor litc-
rae fufpenfae funt , & fingulis adfcribitur in margine vox TX^ht\ fu/pe»'
fa ; etiam fecundum Maforam has quatuor literae fufpensa form$
funt pingendae.
XXI. Secundo quaritur, Quid literae fufpenfae in genere denotant?
Reffondeo, Haec forma fulpenfa , ex fententia Rabbinorum , deno-
lat has literas , furfum ita elevatas , abeffe & adefle polle , manente ni-
hilominus Textus integritatc.
XXII. Tertioquaritur. Anhaeliterae tali fufpensa forma fuerunt
primum exaratae abipfis Audoribus librorum?
Refpondeo negando : fed quidamprifcijudaei, quiexomnibusfe-
reTextibusKabbalifticealiosfenfus elicere voluerunt , harum litera-
rum funt primi inventores; & per confequens illae literae fufpenfae, illae-
sa Textus int^ritate , poffent in Bibliis Hebraicis juxta alias literas
collocari.
XXIII. Ouarto cfuaritur. Quando primum h« literae tali flif^
pensa forma depiQrae funt ?
Rejpondeo. Tempus nobis ignotum eft ; fed hoc eft certiffimum,
quod ante confedum Talmud hae fufpenfas liters fuerint annotataj :
nam Talmud meminit talium literarum : Ex. gr. In Sanhedrin fol.
105. col. 2. rogatur : Quare litera J7 vocis D^^yii^^ Job. 38. 1 5. fit fu-
fpenfa ? R.efpondent : quando homo fit ^l pauper infra , fit etiam
pauperfupra. Etquia hae fufpenfae literas tam antiquae funt , ideo
Q^ pro-
m D I S S E R T A T I O X.
proptef venerabilem antiquitatem ut plurimum in hodiernis Blbliis
Hebraicisretinentur. Videpluradeliterisfufpenfisapud Buxtorfium
in Comm. Mafor. Cap. i5.
IV. T>e Ltteris Inverjis.
XXIV. MaforethsB annotant in Mafora magna textuali ad vocerti
^DJH Numer. lo. 35. dari novem loca , in quibus litera A^» in-
verfa pingitur : fic ajunt j13 p^D jnn pn3 n^« {"'plDS) D
nDlfin Novemfunt verfui , in qmbm efl huJHfmodifignum Nun inverf,
Mafora ibidem loca illa novem annotat : fed duo funt verfus , in qui-
busne quidem literaiV^;? occurrit, multo minus litera iV/^» inverfa.
Inde probabiliter colligimus Maforethas vel erraflTe in allignandis
verfibus, veleosnonvoIuifTe ipfas literaseffe invertendas, fedNun,
vel fimile fignum ad formam 3 illis novem verfibus effe pr^ponen-
dum.
InnonnuIIisBibliisHebraicis, fedvitiose, duo locainvcniuntur,
in quibus tales literae inverfae pinguntur : prior locus extat Num. 10. 3 5,
in voce ^^\ ? inproficifcendo. HascIiteraA'^^;/ pingltur inverfa ad indi-
candum fic omnes hoftes Ifraelitarum in fugam effe conjicicndos, &
retrorfum agendos.
Alteralitera A^^;2inverfainveniturin voce °'^? ^^^?? ut quiritanteSf
Num. II. I. Haec litera inverfa putatur denotare perverfitatem po-
puli.
In omnibus Bibliis \\x liteirae eodem modo non pinguntur. In qui-
bufdamBibliishasIiteraenonfunt inverfae, fed ante initium duorum
illorum verfuum litera Nun inverfa , five potius fignum aliquod , re-
praefentans quafi Nun , praeponitur , ad indicandum illos duos verfus
non pertinere ad hiftoriam qu3E ibi narratur , fed eos effe quafi per duo
illafigna, tanquamperduofignaParenthefcos, interpofitos. InPen-
tateuchis MSS. exqulbus Judaei led;iones Sabbathinas in Synagogis
praelegunt , tantum talia fig^na in veniuntur , qualia etiam in no viffima
editionc Bibliorum expreffa funt.
Reliquifeptemverfus, qui adferuntur a Maforethis , inveniuntur
in Pfd, 107. Mafora ad hunc Pfalmum annotat dari tantum in Bi-
bliis
^e literis Inverjis. ii^
bInsHebraidsO(^olIt9rasA^»«inverfasj fed in Maforam hic vel illic
yitium aliquod irrepfit.
Septem reliqualoca , quas in Mafora Numeromm cap, lo. recenfen-
tur, inquibusfecundiimcrifin Maforetharum effet Nun inverfum,
funt hsc fequentia.
Vnmm locus eft ?fa,U 107. verf. 25. in '^''^??, In navibus.
Se<:undns in voce ^'^^*'/?^) & mirabilia ejus , verfu. 24.
Tenius eft verfu 25. in quo nullum eft Nun.
Ouartus in voce °^?i^ anima ipfirumy verfu 16,
'Ouintus eft in verbo '''•^"^! e^ vagantur, verfu 27»
SSww locus eft wr/I 28. fed etiam in hoc verfu nullum A^»in-
yenitur.
V Itimus e9:innom'me^'^"l^. principef, verfu 40.
Haec feptem loca proferuntur a Maforethis , led nulla , quod fciam,
Biblia inveniuntur , in quibus litera Nun in fupra feptem allegatis
textibus inverfa pingitur.
XXV. Dehisliteris, quasnonnulliinvertendasefTe putant, primo
quaritur. Utrutn antiqui Rabbini voluerint ipfas literas Nun efle in*
vertendds; an vero voluerintliteramNun, vel potiusrfignum aliquod
inftar Nun inverfi , illisnovem verfibuspraeponere, velapponere?
Refpondeo. Pofteriusvideturaffirmandum. Nam Mafbranon di-
cit , quod in his vocibus fit N un inverfum , fed ait Novem ej[e verfusy
inquibusefiJignuminverJiNun. 2. Mafora non poteft intelligi deNunS
nam in duobus verfibus ne quidem Nun invenitur, fcil. verf 25. &
28. ErgoefterrorinmultisBibliis,quandoiQ j;D33 &in D^^JJi^nDD
Kuninverfum pingitur,
XXVI. Secundo quaritur. An has literae tali inversa figura fint de-
pidae ab ipfis Auftoribus librorum?
Refpondeo. HocnuUo modo videtur verofimile : fed audaculi qui-
damjudaei , ante mille praeter propter annos , ad venandum myfte-
riumaliquod, five potius nugas , has literas vel inverterunt , velta-
lia figna illis verfibus praepofuerunt : ideoque poffent , illaesa facras
Scripturae integritate , in Bibliis Hebraicis immutari , vel ex iif-
dem extrudi.
CL2. y. Ptf
12,4 DISSERTATIO X.
V. T>e Irregularibus Llferis,
XXVII. Prster has diverfitates jam annotatas , etiam in Bibliis
Hebraicis annotatur quaedam irregularitas circa litens Mem & JVm»
Quinque literoe Cammphatz, aliter fcribuntur in fine , aliter in medio ;
fed in Bibliis annotantur trialoca , in quibus a communi regula occur-
rit exceptio.
Prma eft in litera Mem , Jef. 9. 6. quae in medio vocis extenfa repe-
ritur , & eodem modo , uti in fine fcribi folet , in voce nD^^oH^ fcri-
bitur. Hinc Cliriftiani quidam varia myfteria , fed abfque uUo funda-
mento, collegerunt. Ajuntenim Prophetam haec tria innuere: r.
Futuram regni Chrifti dilatationem , & asternam durationem ; quia
in hoc verfu , in quo de dominio agitur , litera Afem in medio dilata-
tur. 2. PartumMariaEclaufoforeutero , &Chriftum etiam talimo-
do efle natum; quia litera Mem claufa eft in media voce. 3. Chri-
ftum fexcentis annis a tempore vaticiniieffe incarnandum , eumque
propterea jam diu effe incarnatum : ^^«^enimfinale denotat in nu-
mero fexcenta.
Secmda exceptio, fuperiori contrarla , etiam eft in litera Mem » quae
femel contra communem regulam aperta eft in finePronominis OH
Nehem.z. 1 3. Hinc quidam duo myfteria eliciunt. i. Quod portas ur-
bis Jerofolymorum quandoque ad formam literae Mem apertae , ape-
rientur&expugnabuntur.z.Quodillaeportge eodem anno quadrage-
jfimo a reditu Judaeorum e captivitate Babylonica fint reftauratae & re-
dintegratae. Taleenim^^^wdenotatquadraginta. Scd taedet has nugas,
anugacibusquibufdam Judxis inventas, plenius hicenarrare.
T^m^exceptioeftinliteraNunnon finali, quas tamen contra re-
gulasinveniturinfinevocis iD ex , Job.38. i. Nota marginalis ^m
in quibufdam Bibliis Hebraicis annotat efle legendum ?D , cumlitera
JVm finali in fine.
XXVIII. Dc his literis qmritur. An varietasharumtrium litera-
rum eft ab ipfis Audoribus librorum ?
Refpondeo. i. Hoc mihi vix videtur verofimile : fed nugaces quf-
dam Judaei vcl data opera has tresliteras ita videntur mutafle ad eli-
cienda quaedam myfteria ; velhaetres literae fortuitoin Textum He-
braeumeomodo videntur irrepfifle, quo literae majufculae , minuC-
culas, inverfae&fufpenfae irrepferunt.
a. Si
i)e Irregularihus titeris. 12^
2. Si quis putet hanc irregularitatcm trium literarum cfTe ab ipfis
Audoribus librorum , tum dicendumeftliteram J/^w, Nehem. 2.
invoceon, efleapertamj quiafubintelligitur //i? paragogicum : &
X\Xtx2X^Nun, invoce 3D> Job. 38. efleintermediam; quiapofthanc
voceminmultisexemplaribusrequitur J/rffc^/?/?»: atqui voces, con-
jundae per Maccaph, habentur a Grammaticis pro vocibus conjundis:
&perconfequensIitera7V)^»invoce 3Q non eflet habenda pro litera.
finalij quiavox 3D conjungiturcumJ/<«frc<3!;?^. Verum in quibufdam
exemplaribus poft 3D non fequitur Maccaph; & ratiotie taliumex-
cmplarium haec refponfio non valet.
3. Nonputoaliquempoflfecertasrationes dai-Cy quareha^treslite-
rae ita irregulariter fint cxaratae ; five quis dicat cas ita efle fcriptas ab ip-
fis au(5loribus librorum , five a quibuidam curiofis Judaeis. Saltem illa
myfteria retro allegata funt nugatoria. Ut ut fit , hoc faltem verum
eft, quodhaBcdiverfitasIitcrarumnonnuperrime demumfit iftventa».
fedquodanteconfcriptumTalmud inBibliis fuerit obfervata.
DISSERTATIO UNDECIMA.
X> E
Literarum Hebraicarum Antiquicate.
P A R S
§, I. Hodierncilitera Hebraicafmt
autiqua ^ frimi^eniis literot
r.T.
2. Ottod prohatftr ex teflinionio do-
UorHm qui Aiifnam conferipfi-
rmt.
$. Obje^io R, Jofefohitur.
4. Ratio datur qmre hodierna Htera
Hebraica , olim facra , pofiea in
uijfyria commmesfaUafint,
5. Tres allegantm fententia qnare
hoSerna litera vocentur u4fjria-
ca. u4ppellatMr etiam firiptura
quadi-ata ^ Hebraea.
€, Inter Gemaricos efi Rab ChafilOj
P R I O R,
qui flatHit literas D d* D Jnh-
racHlose in tabnlis fletijfe.
7. R. Jeremias ^ R. Matthias
ajum literas finales a Prophetis
fHtffe ufHrpatoi.
8 . ^lii diCHwt qmd litera legiifne'
rinteoronata apicibus , quibHsli-
tera Samaritana defiitHHntnr.
9. 10. Antiqm Hebraornm doEo-
resy Geonim ^ Kdbhalifia^ m
& recentiores Judai fiatuunt
kodiernas literas effe antiqnas.
1 1 . JdemfiatHHnt multi Chrifiiani,
12. Antiqmtas literarnm frobatwt
etiam ex nummis,
0^3^ 13* Qi^
D I S S E R T A T I 0 XI.
15. Ouatuor infiantU Capelli re-
futantur.
14. TefiimoniHm Benjaminis efi
fufpeUum.
15. Antiquitcis literarumprobatHr
ex lamina fnmmi Pontificis.
16. Ratio prima prohat antiqHOili'
terasnonejfe Judais ademptas.
ij. Ohje^io Capelli folvitur.
18. Ratio fecmda efi defumptA a
multitudine exemplarium.
19. ObjeEiio Capelli proraritate €'
xemplarium A^SS enodatur»
20. Ratiotertia efidefumtaexver-^
bis Chrifii Matth. 5. 18.
21. Alphahetum Samaritanum
exhibetur.
S E C T I O I,
Uperiori difTertatione egimus dediverfitatc quafundam
literarum j fequitur nunc non minus celebris quam diffici-
lis controvcrfia circa antiquitatem literarum Hebraicarum
mo veri folita, fcilicet : An literiE hodiernae Hebraicae, qui-
bus facer Codex jam ubique defcriptus efl: , fint genuinae
&primigenias li tcrae, quastum Deus in monte Sinai tabulis lapideis
infcripfit ; tum etiam Mofes aliique Scriptores facri in Veteri T. ufur-
parunt: An vero e contra literae SamaritanGs pro veris &antiquis li-
teris fint agnofcends ?
Refpondeo. Haecquxftiodiudo^torum exercuit ingenia, &adhuc
fubjudicelisejus haeret. Quidam literas Hebraicas pro primigeniis
agnofcunt. Alii firmiter aflerunt Samaritanorum literas efle primas
&germanas, quibus facri Scriptores in fcribendo ufi fuerunt. Nos
cum CI. Buxtorfio illorum fententiae fubfcribimus, qui ftatuunt lite-
rashodiernasHebraicasefle primigenias & antiquas ; ac negamus has
hodiernas Hebraicas litms vel ab Efdra poft folutam captivitatem
Babylonicamefleinventa?, vel ab Aflyriis mutuatas. Buxtorfiustum
variisteftimoniisHebr3Eorum& Chriftianorum , tum etiam diverfis
ratiombus fcntentiam fuam probat. Nos nolumus hic ad:um agere ,
& omnia teftimonia latc diducere : hoc enim abunde fadum eft a CI,
Buxtorfio in Diflertatione de literis Hebrasorum. Sed cogitamus bre-
viterteftimoniaHebr^orumprofententia hac militantium infcenam
produGcre.
II. LucuIentiflimafuntteftimoniaHebrseorum, quorumprimi&
prascipui funt ^''^l^ Tannaim, DoSiores Mifchnicii utpote antiquiffimi,
qui Mifchnam C\ ve legem oralem fcriptis mandarunt. Inter illos pri -
mus
2)^ Hterarum Hebrakarum antlquitate. 127
inus eft R. Jehudah , qui propter infignem pietatcm & fanditatem
cognomento '^'"^E'!l SmB^i , ac propter praeftantiam , titulo '^I^I prm-
«/« cohoneftatus eft. Hic Rabbi difertis verbisin Talmude Babylo-
nico, Trad^axuSanhedrm, Cap. z.fol. ai.z.&fol.zz. i.acpraecipu^
in Talmude Hierofolymitano , Tradatu Megilla , ftatuit , quod ^T'"^
rr^iic^N njnj Lexi\ldataUi^gu(iu4fchurith, Scripturahodiernavocatur
'*\iB'K 3n3 Scriptura ^JJjriaca , quodfecundiimquofdamfignificatycr/-
pturam beatam^ a verbo "'ir''? heatum redderei quia Deus , fcribendo Lc-
gem his charaderibus , hos charaderes omnium fecit beatiffimos.
Ahitamenvolunt, quodhaecfcripturavoceturu^j^mc^, quiaAfly-
rii (i ve Chaldaci ea ufi fuerunt , a quibus Judaei eam in captivitate Ba-
bylonica didiciffent : fed illa fententia non approbatur.
III. Contra hanc originem appellationis vocis AfTyriacae , quod
denotet lcripturam beatam , forte nonnemo objiciet verba Rabbi Jofe,
afferentis Ifraelitas hanc fcripturam vocare rnniii^x^ quj^ illi •?^'*'?r':
-ivu^K y^m attulermt eam ex Ajfyria.
Rejpondee. Secundtim hunc R. Jofe hodierna fcriptura vocatur Af^
fyriaca , quiaDaniel & Ezras hanc fcripturam , utpote facram paucis-
que notam , in AfTyria Ifraelitas docuerunt : poftea Ifraelitas hac fcri-
pturainBabylonia&interra fanda deinceps ufi fuerunt. Etiam ve-
rofimilevidetur, ipfos Chaldasos ab Ifraelitis , non vero Ifraelitas a
Chaldaeis hos charaderes mutuatos effe ; & procul dubio propterea
charaderes Hebrsi cum Chaldaicis conveniunt.
IV. jQ»i£mfortcaliquis. Ob quam caufam Efi-as & Daniel hos
charaderes, quiantea plebi Ifraelitarum erant ignoti, publicavit in
Affyria?
Refpondeo. Caufa publicandi hanc fcripturam facram fuit ex fen-
tentia quorundam Angelus , qui jn parictc palatii Regii haec verba
fcripfit, i'9'13'' 'j?.'? ^?."? '^.^? Numeravit, numeravit, appendit ^ divi"
duntt Dan. 5.25, Nonnulli ftatuunt hasc verba fuiffe fcripta hodier-
nis literis Hebraicis , quas Chaldaei & plerique Ifaelitae non poterant Je-
gere : quia hx literae erant faCras , quaB in arcis Judaeorum recondi fo-
lebant; adquasnonnifidodioribusdabaturaditus : quique propte-
rea eas folum cognofcebant. Hinc Daniel , ut pote ex dodioribus , eos
charaderes legebat , & Regi explicabat ; Daniel docebat eos chara-
dcres AfTyriaE Principes & Magnates, & Efras Ifraelitas.
V. Sunt alii qui arbitrantur hanc feripturara AfTyriacam vocari ,
quia
ii8 D I S S E R T A T I O XL
quia Abraliam , reliquique patres , venientes ex Aflyria ad Cananaeos
nofpites, iftafcribendipingendique ratione fueruntufi. Tresergo
funt fententiae de origine appellationis vocis ^JJjmca. i. Quidam
ftatuunt, quod haec fcriptura vocetur Aflyriaca, quia eft fcriptura
beata. i. Alii, quia in Affyria innotuit & ex parte communis fada
eft. 5. Denique, quia Patres eam fecum ex Aflyria in Cananaeam
tulerunt.
Hodierna fcriptura Hebraica etiam vocatur -^'?'''^? ^^ Jcripmra qua»
drata , quia figura harum literarum quadrata eft.
Talmudiftae aliique Hebraei in libris fuis eam vocarunt 'I^V ^O?
fcripturam Hebraam , quia Hcbraei ea ufi fuerunt.
VI. E diverticulo in viam revertamur , defcendendo ad D06I0-
res, qui '^''^'?^'3??. Amoraim five Gemarici audiunt ,ideft,quiGema-
ram five alteram partem Talmudis compofuerunt. Inter illos eft Rah
Chafda, qui ftatuit in Talmude Babylonico, Tradatu Megillah cap. i.
&deSabbatho fol 104. Col. i. T"??^ "''0 °^.^ ^^"^"^}^ ^??! ==? Mem
(^ Samech , qm in tahHliserant , miraculoseftabant. Hujus Rabbini fen-
tentiaeftliteram Mem^wokm & Samech, quas funt literae rotundaa
fere inftar O , miraculose in tabuIisJapideis ftetifle. Multi Judaeorum
putant tabulas Legis fuifle perforatas , & literas tam a parte anteriori
quam a parte pofteriori fuiffe legibiles. Hae literae igitur dicuntur mi-
raculose in Lege ftetiflfe ; quia mediapars harum duarum literarum
nulli parti circumferentiae aflSixa fuit ; & per confequens immobilis
ftetit : & fic fradis tabulis partes hae interiores integrae manferunt.
Hincfequitur, quodhicRabnobifcumftatueritliterashodiernas efle
primigenias : naminlingua Samaritana literae Mem & Samech non
funt plane rotundae.
VII. Deinde (citanteBuxtorfio) R.Jeremiasin TalmudeBaby-
lonico, &R.Matthiasin Talmude Hierofolymitano ftatuunt Pro-
phetas literas finales VfiJDS Camnephatz. in defcribendis libris Prophe-
ticis ufurpafle. Etiam docent hanc diverfam formam fcribendi eflfe
Traditionem Mofis in monte Sinai. In lingua vero Samaritana non
funthaBlitcrGequinquebiformes , fed omnes literae eodem modo in
medio & in fine vocum fcribuntur. Verum in Bibliis hodiernis accu-
rata hujus diverfaE figurae habetur ratio, &tantum in tribus locis a
communiregula&receptaconfuetudine eft exceptio; quae loca di-
ligentei-annotatafuntajudaeis : quod nonitafadum fuiflfet, fi cre-
di-
<De literarim Hebrakarum antlquitate. n^
ididiflent has literas non efTe ab ipfis Audoribus librorum.
Vlir. Denique dicitur in Tdmude^ TraUatH Memchoth^ fol. 29. 2.
quodMofesinmonte Sinai invcnerit Deum adfcribentem feptem li-
teris Vjl U£3yt2/ coronulas fivc armaturas. Inde concluditur , ex
lententia illorum Talmudiftarum, quod Deus literis hodiernis He-
braicis & non Samaritanis Legem in monte Sinai defcripferit : quia
literas Samaritanas talibus apicibus five fpinis nunquam coronantur,
iedtantumhodiernsHebraicae; proutvidere eft in libris MSS Pen-
tateuchi & Efthera^.
IX. His fuperioribus aftipulantur dodores Hebraeorum antiquf,
quiadditionesT^almudicascompofuerunt, ut& D'J^"«4 Geonim^c^i
propter fingularem eruditionem , qua alios fuperabant , excellente»
five magnifici vocabantur.
IdemfentiuntKabbaliftae, quiexliteris hodiernis Hebraicis multa
myfteria elicientes , eaom-nianonadEframfedad Mofen & Prophe-
tas rctulerunt. Ergoilli crediderunt has hodiernas literasHebraicas
efleprimigenias : aliter enim originem myfteriorum Efdrae & noa
ipfislibrorum Au(5toribus adfcripfilfent.
X. Etiam recentiores Judaeorum doftores ambabus ulnis antc-
cpfTorum fuorum Hebrasorum fententiam ampleduntur. Inter hos
primum locum obtinent Ahen Ez^ra 8c Salomon Jarchi , qui ambo circa
ieculum. undecimum poft nativitatcm Chrifti vixerunt. Horum ille,
propterinfignem fcientiam tam in Theologia quam in Philofophia,
vocatuseft °9'?? Sapiens'y hic vero ««?' t^oxtiJJ nominatus eft/»/fr-
fresLegis, &aJud3eispro'femipropheta, quia futuros rerum even-
tusdiciturpra^dixifTe, habetur.
XI. Histeftimoniisjudaeorumacceduntdiverfa teftimonia Chri-
ftianorum, ut PofielliyMarciMariniyTheodoriBibliandri-) BaromiySchickr
hardi , HHgonis Brughtoni &c. qui omnes ftatuunt hodiernas literas He-
braicas effe primigenias Veteris T. literas. Si quis eorum & Hebraeo-
rumteftimoniaallegata defiderat, adeat CI. Buxtorfium in Diatriba
fuperiiisallegata, ubividebit Hebraeorum & Chriftianorum fenten-
tias ex Talmude & ex aliis libris verbotenus citatas. Nemini hoc mi-
rum videri debet, quod audoritatibus dodorum fententiam hanc
probavimus : nam haec quaeftio hiftorica eft , quae optime audorita-
tibusdodorum&praecipue Judaeorum probatur; quia Judxi multa
pertraditioncsdemanuin manumamajoribusfuis acceperunt, quo-
R rum
130 D I S S E R T A T I O XL
rum verltas rationibus dilucide demonftrari non poteH:.
XII. Hadenus teftimonia perfonarum in apricum protuHmus^
fequunturjam teftimonia realia, defumpta tum ex veteribus mone-
tis, tumexantiquismonumentis. R. Afariasrefert, quodapudDa-
videm Panfam , civem Mantuanum , viderit nummum argenteum ,
incujusunaparteerat figura capitis humani, cum his vocibus mar-
gini adfcriptis , t>Ml ^'-'^''^''^ RexSalgmon; inalteravcro parteerat fi-
guraTempIicumtaliinfcriptione, '^^'^Jl^^V. TemflHmRegis. Utra-
que fcriptura erat quadrata five hodierna Hebraica.
Prasterea Schickhardus in libro de nummis Hebraeorum ftatuit Hie-
rofolymis eiFodi antiquos aeneos nummos , regno adhuc florente pro-
eufos , ex una parte vultum Regis , cx altera vero parte templum
continentes, cumliteris, ab utraque parte , hodiernis Hebraicis.
XIII. Hi nummi , pra:cipuc pofteriores , Capello fufpedi funt
propter quatuor rationes. i. Quia ipfi non vidctur verofimile tam
opulentum Regem permifiife imaginem fuam in nummis xnds ex-
cudi. Refp, SedpenitiusconfiderantihocipfumnuIIomodomirum
videbitur : namadmercesvilioresemendas fuerunt utiles , imo ne-
ceflarii. Quis enim viliiTimam aliquam mercem , qua^ obolo , vel
triente, autminoripretiovenalisfuit, nummo aliquo aureo vel ar-
genteo emiffet?
2. Putat nummos ^neos praecedentium Regum fuffeciffe. Rejp^.
Hocnihilprobat : nam nummi faepiCrime vel amittuntur , velinalia
regna five provincias mittuntur , vel quidam lucri caufa eofdem li-
quefaciunt : vel etiam Reges , ad augendam authoritatem , & noti-
ficandum nomen , e£6giem fuam in omnis generis nummis procu*
dunt.
3. CapelIusait,exfententiaJudaEorum, effccontrafecundumDe-
calogi pr^ceptum , vultum & nomen fuum nummis aliquibus infcuL
pere. Refp. Hodiernijudaeicreduntquidemnonfuiffeinufu, &efle.
contrafecundumpraBceptum; indetamen non fequitur, quodanti-
quiJudaeitemporibusProphetarum& Salomonis hoc idem credide-
rint. Rexille&antiqui Judasimeliuserant edodi, quam ut credi-
diffent effe contra fecundum praeceptum imagines regum in nummis
cxprimere.
4. Denique conjedura Villalpandi Capello probabilis videtur,
quiconjicithosnummos abHerode inhonorem Marci Antonii efle
pro-
T)e Mterarum Hebrakarum antiquitafe. 131
pfOcufos; quiaefSgics Antoniieffigiem Salomonis optime referebat.
Reff. HaecVillalpandiconjeduraabfque ulla probatione&fpecievc-
ritatis profertur.
XIV. Poft nummos profcruntur monumcntorum infcriptiones,
interquaseft infcriptio fepulchri , cujus Benjamin in Itinerario fuo
paginaEditionisElzev.^p.mentionem facit. Hic teftatur fe vidiflc
in fpelunca quadam fepulchra Patriarcharum ; &inter caetera fepul-
chrum Abrahami , cui literis '~^^p''pD. fmlptis haec verba infcripta e-
rant, "'^^ ^J'^? o'^'?^? "^?p, HJ Hoc efl fepHlcmm Abrahami fatris m-
firi beata memoriit.
Sed , ut vcrum fatear , hoc tcftimonium, etiamfi a quibufdam pro-
feratur, nonvideturalicujuseflemomenti; quia abhomine menda-
ciffimo & ineptiilimo prolatum eft : non enim novum in ipfo men-
dacium eft. Scribit enim pag. 15. Romulum metu Regis Davidis &
Joabi ducisexercitus urbem Romam condidifle. Fortafte etiam a re-
centioribus Judxis haec verba infcripta funt : nam Pharifasi ftudiofi
admodum fucrunt in exftu-uendis & ornandis Prophetarum fepul-
chris. Etiam ipfe Benjamin pag. 48. fcribithaec fepulchra in fpelun-
caefTc CDpii? diGentibmy ideft, Chriftianis extru6ta. Denique Benja-
minexprefsenondicit, quodhaelitera? fuerint hodiernae Hebraicae,
fedtantumfcribitfuifre ^^p^^pO, y?^/^?^;; Scfcimus omnis .generis li-
teras fculpi poffe.
Contra h3Ecr<r^^r^? forte nonnemo : Benjamln , utpoteJudaEus,,
peregrinas literas non intellcxit : ergo illae literas vldentur fuiffe ho-
aiernae Hebraicae. Sedrr/^Wmpoteft, quodmultijudaeinontan-
tum Hebraicam , vcrum etiam alias linguas calleant; quidni & chara-
ifteresSamaritanos? Majemonides Arabice confcripfit librum fuum,
qui vocatur cd'?^^^ ^"^PDoBorperplexorftm. Aben Efra Arabicam lin-
guam novit. Praetcrca notitia diverforum charaderum in Benjami-
nenonfuitmira, quoniamperdiverfaregnaprofeatusfuit.
XV. HacinfcriptioneBcnjaminis praetcrita, ad aliam magis pro-
babilem defcendimus, fcil. adinfcriptionem, cujusmentio fit Exod.iS,
56. quaslaminaeaureae fummi Pontificis infcripta erat. In hac lami-
na fcripta crant haec verba ^j'"^? ^''Ip SanBitas J)ei. Hicronymus te-
ftaturnomenDeihuicIaminaequatuorHebraicis literis rmn"* fuiffc
infcriptum : fi Hebraicis , ergo non Samaritanis. Literae cnim Sama-
ritange tempore Hieronymi non vocabantur Hebraicae. Praeterea R.
R 2 Elie-
13^ D I S S E R T A T I O XI.
Eliezerln Talmude afleiit, quod vidcrit lamtnam in urbe quadaitta
cui infcriptae erant in una linea hae voces "7 ^lp SanBitas Vei. Si
charaderibus tum temporis , cum R.abbi hoc fcriberet, non ufitatis
has voces infculptas inveniffet , probabile videtur , quod verbulo hoc
indicaiTet. Scio quidem argumentum negativum firmiter non pro-
bare , attamen probabile hic eft,
XVI. Praster argumenta inartificialia , jam retro allata , dantur ad-
huc rationes, quibus antiquitas literarum probari potell:. Harum
frima eft defumpta a natura & ingenio Judaeorum. Judseienim ita te-
naces funt, quam qui tcnaciffimi , eorum fcilicet , quae femel defende-
runt, &qU3ecredideruntadgloriam gentis fu3S facere. Potius mor-
tem obirent , quam ut paterentur minimum in Lege vel traditionibus
mutari. Quisverofimiliterjudicarepoterit, quodjudaeipermifillent
fibi adimi eos chara(5leres , quostamdiuhabuerant, quosqueaDeoin
Tabulis , & a Mofe in Lege acceperant ? Prseterea non eft credibile,
quodJudaEipermifilTent, Efram facros charaderes , propter Samari-
tanos, quosvatinianoodioperfequebantur, mutalTe. JudaBiquidem
aliquid commune habere cum Samaritanis in rebus indifferentibus re-
cu^runtj ledindenon lequitur, quod illos facros charaderes genti
fibi tam invifae reliquerint , & e contra profanos elegerint . Sed vero-
fimilius eft Efdram facros charaderes , in captivitate Babylonica ex
parte communes , pofi: folutam captivitatem Babylonicam plane
communes & vulgares efFeciffe , Samaritanas Samaritanis reliquifle.
XVn. O^jVaV Capellus , quodjudaei tum temporis nonadeofii-
perflitiofi fuerint , ut Legem Dei conflituerint in cortice, in membra-
nis five in literis. Deindeait, quodLexaequebene defcribipotuerit
charad:eribus Hebraicis quam antiquis Samaritanis.
Rejfondeo. i. Judaeifuperftitionisinfimularihac inpartenon po-
tuerunt, quod charafteres facros, fibia Deo, fummo legif]atore&
Mofe Propheta traditos , retinere maluerint, quam eofdem homini-
businimicifTimis relinquere.
2. Licet non putarint fundamentum religionis in eo cfle fitum,"
tamennonvidetur verofimile, eosabfqueulla urgente neceffitate vo-
luiffehosveterescharaderes mutare.
3. Praetcrea , dato non concefTo , Legem aeque commode
charaderibus Hebraicis quam Samaritanis potuifle defcribi , in-
de tamen nonfcquitur, quod in arbitrio Efdrae fuerit literas anti-
quas
2)^ Itterarum Hebrakarum anttqtiitate. 133
qnas Hebraicas levi de caufa in Samaritahas mutare.
XVIIL ^'^■c^W^ ratio defumitur ab impoffibili , quod Efdras non
potnerit antiquos charadcres mutare : tum propter prasconceptam
opinionem&pervicaciam Jud^orum; tum etiam, cpia exemplaria
Veteris T. per totum orbcm fuerunt dirperfa. Multi cnim Judaei erant
in Babylonia , ubi Scholas & Academias fuas habebant , & multi in
Palaeftina, penesquosplurima Legis exemplaria fuperfuerunt, quce
omnia in poteftate Efrse non fuerunt : adeo ut Efras non potuiffet , fi
vel voluiffet , voIuminaPentateuchi antiquisliteris exarata vel Vulca-
nocommitterc, vel in favillas redigere.
XIX. objkit Capellus , quod exemplaria Legis tum temporis ita
rarafucrint, utvixunumatquealterum exemplar Legis fuperfuerit;
adeoutvelutimiraculo fuerit deputatum , quod Legis volumen in
quadam arca Templi tempore Regis Jofiae fit inventum, z Chroj^.
54.14.
. Refiondeo. i. Non mirum fuit, quod tale Legis exemplar fuerit
rarum, &Pontificiadmirationi. Hicenim Pontifex invenit in arCa
ipfum authenticum Mofis exemplar , quod Mofes propria manu exa-
raverat ; & ob illud authenticum Mofis exemplar ita admiratus fuit.
Viditforte hoc exemplar facris & non profanis charaderibus fuilTe
exaratum , quod procul dubio nunquam viderat.
2. Pofito& non concefTo , Judasos ante captivitatem Babyloni-
cam in exfcribendis codicibus facris fuiffe negligentes , inde tamen
non fequitur , quod etiam in ipfa captivitate Babylonica vel pofl eam
aeque negligentes fuerint : nam homines folcnt faepe tempore affli-
<5tionumardentioresefreinpietatis fludio, quam cum omnia ex ant-
mivotofuccedunt. Prasterca penuria exemplarium, fifuerit, noii
tam incuriae quam quidem malitige Judasorum adfcribenda effet. Sse-
pe enim Judaei odio habuerunt S. Scripturam , quia ex ea idololatri^
accufabantur.
3. MaximeprobabilevideturLegisexempIarla, vulgari lingua con-
fcripta , tempore Regum & deinceps fuiffe plurima ; quia quilibet^^ul-
garis Ifraelita , artem fcribendi edocSus , exemplar Legis fibi exfcribere
tenebatur; vel fi literarum rudiseffet, exemplar abaliodcfcriptum ,
«re fuo emebat. Hoc probat Maj emonides Hal. Tepbil, cap. 7. Omlibet
Jihi ipfi exemplar Legis exfi:rihere tenetm , etiamfi parentei ipfi exem-
flar reliquerint i (^fipropria manH exfcripferif , perinde efi acfi de ipfo
R 5 monte
134 D I S S E R T A T I O XI.
monteSindaccep^et. Sin Uterasnefiiat,abaliis frofe fcribi cufablt, Et
non tantum vulgareslfraelits , fed etiam ipfi Rcges Ifraelitarum tene-
bantur fibi Legem exfcribere. Et fi Reges a parentibus fuis non accepiP-
fent Legis exemplar , tum duo exemplaria exfcribere tenebanturj
quod probatidcm Majemonid. HalMelachim cap. 5. Praeterea addit,
quodR.egesdebuerintunumexempIar aflervare in thefaurisfuis , &
alterum nunquam a fe removere , nifi cum irent ad latrinam , aut bal-
neum, vellocaimpura. Cum exirent in praelium , vel reverterentur
cxpraelio fccum habebantidemexemplar; imo cum convivarentur
etiam illud in confpedu habebant. Hinc concludimus exemplaiia
Legis inter Judsos non fuilTe rara ; & per confequens Efram non po-
tuiffe literas facras in omnlbus exemplaribus mutare.
XX. Tertia ratio, qus a Poflello adfcrtur , defumpta efl ex verbis
Chrifti , Matth. 5, 18. ubi ait : yota unumam unus apexytontranfibitk
hege. Vcrjota intellexit Chriflus minimam literam Alphabeti : necefTa-
riumergo efleamefTeantiquam&genuinamfcripturam Legis, in qua
litera yod efl minima litera Alpkabeti. Atqui hoc in lingua Samaritana
locum habere nequit : quiainlingua Samaritana litera Jod cfl e ma-
ximis Alphabeti literis , referens fere inverfum ^ Hebraeorum.
Hifce argumentis fententiam communem pro anfiquitate hodierna-
rum literarum probavimus. DifTertatione fequenti ^argumenta , pro
contraria fententia afFerri folita , examinabimus.
XXI. Ut unufquifque de hac qusflione melius judicare pofTet,
placettotum alphabetum literarum Samaritanarum hic poft invicem
ob oculos ponere :
n tr 1 p -a s
NW1Y 3J)D
DIS-
n)e literarum Hebrakanm antiqmtate. i}$
DISSERTATIO DUODECIMA,
D E
Literarum Hebraicarum Antiquitate.
Pars Posterior.
§. i^ArgHmentnproiiovitatelitera- 1
rnm adferrifolita funt duplicia.
2. Obje^io RabbinorHm proponitHr
^folvitHr. Dfiplex charaBer li-
teraram Hebraicarumfuit ufita-
tm temporibm Efra.
3. Capello roganti defacro chara-
6lere rejpondetur»
^. AuBoritas J-ofephi Albi aliorum
auBoritatibus infringitur,
5. Hieronymiaffertio quatuor mo»
dis fblvitur.
6» Tribmmodis folvitur objeSlio ex
verbis Eufebii defumpta,
7. Nummi&ficli, Samaritanis
characieribus Jignati , non pro-
hant primas Veteris T. literasfu-
S E c T
ijfe Samaritanas.
0. Nec exemplar Samaritanortim
potefi illudevincere,
9. Solvitur objeBio defumptaab ap^
pellatione Scripturas Aflfyriacse.
10. Vt i^exDeuter. 17. 18.
1 1 . Non e(i verojimile EJram , poji
folutam captivitatem, legem cha-
raBere Chaldaico exarafe.^
li, Efras. charaBeres facros mn
mutavit cum Chaldaicis ut ejfet
memoriale liberationis.
1 3 . Oui ajunt literas primigenias
futjfe Sam-aritanas , illi etiam
negant punBa vocalium (fr ^c-
centHum ejfe mthemica.
I o
I.
Uperiori diiTertatione variis argumentis probavimus Sa-
maritanoscharaderesnonefleprimigenios & autlienticos
VeterisT.chara(Seres, aMofein defcribendo Pentateu-
cho , & a Deo in exarando decalogo in tabulis lapideis u-
furpatos. Quandoquidem tamen multi funt magnsE audroritatis &
dodrinae viri , qui contrariam defendunt fententiam , fcil. hodiernos
charaderesHebraeosabEzrademum effe inventos , & e contra cha-
rafteres Samaritanos efle primigenios , quibus Mofes Legem, & Deus
decalogum exaravit : ideo , quam veri fpeciem contraria fententia
habeat, exargumentis contrariis videbimus. Argumenta ,, quibus
contrariae fententiae patroni fuam opinionem flatuminarc conantur,
funt vel inartificialia five teftimonia tum Tudaeorum , tum etiam
" Chri-
13^ D I S S E R T A T I O XIL
Chriftianorum ; vel artificialia five rationes. Argumenta praecipua,
incontrariumopponifolita, ordine receniebimus & confutabimus.
II. Ex veteribus Rabbinis tantum duorum R.abbinorum afferun-
tur teftimonia , fcil. Rabbi Jofis, dodoris Mifchnici , & Mar Sutra^ ,
dodlorisGemarici. Quidam hisduobus Rabbinis adhuc alios duos
Judasos, Hieronymiprasceptoresdoftillimos, annumerare folent ; cx
hocfolumodofundamento, quia Hieronymusin illa fententia dici-
turfuiffc. EtfiHieronymusfuitincontrariafententia, ergoverofi-
mile videtur ipfum contrariam hanc fententiam didieilTe a prjecepto-
ribus fuis. Duo priores Rabbini plane videntur elfe in contraria fen-
tentia : ftatuunt enim in Talmude , Traftatu Sanhedrin cap. 2, . Efram
Legem Ifraelitis dediffe ^'}'^^^ ^r-?-? Scripmra ^JJjriaca.
Rejfondeo. Superioridiflertationedocuimus hodiernam fcripturam
vocari Affyriacam , vel quia Daniei & Ezras hodiernam fcripturam ,
utpote facrampaucisquenotam, in AffyrialfracUtasdocuerunti vel
vocaria verbo ^t^ beatnm reddere &c.
2. Inallegato loco Talmudis eft diffenfio inter dodores. Rabbi
Jofe videtur ftatuere literas Hebraicas antiquas effe mutatas in Sama-
ritanas. Sed huic Rabbi Jofe contrariantur tres Rabbini , quorum pri-
mus & prjecipuus eft R. Jehuda , qui propter infignem pietatem no-
mine ^^"^BQ 5^;?f?ffuitinfignitus. Hiceftillejehuda, qui, cumvide-
ret fapientiam Judaeorum quotidie imminui , Legemque Oralem ob-
livioni tradi , cogitavit de eaconfervanda: propterea omnesfchedas
Judasorum , in quibus unufquifque Legem Oralem memoriae caufa
dcfcripferat , collegit; &exillis compofuit *^'7f? "^?? Librumtra-
dittonum. Hujusjehud^ auftoritas majoris aeftimatur quam Rabbi Jo-
fiis. Judaeienimutplurimumfententiam, fecundiim mentem R. Je-
hudae decifam , ampleduntur ; quod indicant circuli defcripti in
Mifchna , cum pundis Anno \6i\6. Amftelodami editi. Huicjehu-
daeacceduntduoaliiRabbini, fcil. R. Simeon & R. Elcafarus. Trcs
igiturpronoftrafcntentiapugnant , &fecundijm regulam Talmudi-
cam fententia ex plurium fufFragiis determinanda cft.
5. Verba R.Jofispoffuntintelligide mutatione ,. qua Ezras fcri-
pturam facram , vulgaribusjudaeis ignotam, propter odium Samari-
tanorumin ufum rcftituit. Duplex linguas Hebraicae charader tcm-
poribusBfrae videturfuiffeufitatus, facerCdhCive hodicrnus Hebrai-
cus, &:/>rof ^^»w five Samaiitanus. Sacrovidentur &Deus exaraffe
decem
2)^ literarum Hehraicanm antlquitate. 127
decemverba in tabulis lapideis, 8c Mofes Legemfuam. Etiam illo
facro charadere videntur a Mofe confcripta tredecim Legisvolumi-
na , quorum unum repofuifle dicitur eum in finem in arcam , ut illud,
fiquisLegemaduIterarevellet, ex arca produceretur. Reliquaduo-
decim exemplaria in gratiam duodecim tribuum exfcripta eiTe viden-
tur. Praeterea putamus licitum fuifle aliis Judaeis hoc facro charade-
reutiinCodicibusfacrisexfcribendis. Sed prophano charadere fcri-
pti fuerunt libri Legis vulgares , quibus in communi ufu , vel in fcho-
lis ufi fuerunt. Etiam in commerciis , in contra<!}:ibus civilibus , in
monetis&inomnibus vulgaribus fcriptis prophanam fcripturam ad-
hibitam fuiffe certum eft. Refpondemus igitur cum Judxis , Ezram
facras literas , qua; antca latitabant, dodioribusque tantum notae e-
ranr, inlucemprotuliffej &cxprivatiseafdemcommunesfecifrepro-
pter Samaritanos , qui vulgarcm fcripturam retinuerunt. Hac diftin-
<9:ionedupIicischaraderisfemeIadmifra, plerGeque objediones , con-
tragenuinam fententiam movcri folitae , facili negotio folvi poffunt.
Haec fententia de duplici charadere facro & prophano plurium Ju-
daeorum & Chriftianbrum nititur audoritate , quorum teftimonia
verbotenus allegata videri poffunt in Differtatione Cl. Buxtorfii dc
literis Hebraeorum.
III, Capellus , videns fentcntiam , quae defendit olim duplicem
charafterem fuiffe ufitatum , maxime fententiae fuas adverfari , omni-
busviribusconaturhuncduplicemcharaderem , facrumfcil. & pro-
phanum, exfibilare; fic argumentando five interrogando : Si extra
Legis tabulas & Mofis Codicem autographum charader facer fuit
ufitatus, fedraro: Apudquosvelinterquosfuittumufitatus?
Rejpondeo. Interjudaeosomnes, qui libros facros tali charadere fa-
cro ve! ipfi fcribere voluerunt, vel ab aliis exfcribi curarunt. Non
cnim libcr Mofis autographus facro charaftere tantum fuit infigni-
tus , fed etiam apographi varii, quibus yudaei dodiores aliique fuerunt
ufi , & qui in fynagogis publicis fervati fuerunt. Etiam Judxi com-
muniterinphyladeriis, &in ^"^^? Mez.uz.oth, quspoftibusaBdium
afHgi folcbant , exfcribendis , fecundum hodiernam confuetudinem
facro charad^ere ufi fuerunt. Hac refponfione admiffa omnes fe-
quentes objedioncs in fumum abcunt.
IV. Inter JudiEOS recentiores eft R. Jofephns Mm, qui in libro Ik-
karim Orat. 5. cap, 16. fere folus contrariam fenttntiam defenden-
S dam
138 D I S S E R T A T I O XII.
4am fumpfit : fed huic unico Judso opponimus alios , 8c quidem
dodliores, fcil. udl^e^ Ez,ram, R. Salomonem & Rambam , Hebraicarum
literarumgenuinam antiquitatem agnofcentes. Quemadmodum uni
EliaLevita&.dQsn\i\h adliibenda eft in eo, quod dicat punda voca-
lium &: accentuum && recentia , & a Maforethis Tyberienfibus in-
venta; itaetiarahuic Jofe^hot ab omnibus fere Judaeis difcrepanti,
nulla fides eft adhibenda.
V. OmilTis teiKmoniis Judasorum ad teftimonia Chriftianorum
dcfcendunt; qusquidemtantinon funtfacienda, quanti teftimonia
Judaeorum.Chriftiani enim pleraque, qux ad liiftoriaEjudaicjE illuftra-
tionemfaciunt, ex Judasorumfcriptisexcerpunt. Praecipuus ex Chri-
ftianis, contrariam fententiam defendens, eft D. Hieronymus, quicir-
ca quartum faeculum vixit. Multi hunc quaft N umen in hac qugeftio-
ne venerantur. Teftiraonium ipfius eft defumptum ex Praefatione in
libros Samuelis , ubi hasc verba in veniuntur : Figimi ^ dnM efe literas
. apftd Hehraos i SjroriimqHoqHelingtia& Chald<eorHm tefiatnr, qnteHe-
braamagna. ex parte affimi eji . Namf^ ipjivigimi duo habem elemema^
eodemfom tfeddiverJisCharaBeribHs, Samaritani etiam PemateHchHm
Mojistotidem ltterisfcriptitam,figHris tamnm ^ apicibHsdifcrepames.Cer"
tHmqne eJ}yEfram Scribam,Legisque Dociorem^poji captam Hierofiljmam^
(^ injianrationem Templi.fnb Zorobabele alias litera^ reperijfei qHtbHsnHnc
■ mimHr-) cnm ad ilUid ufqne tempHS^ iidem SamaritanorHm ^ Hebraornm
charaEieresfHerim. Ex his verbis concludunt ( quia Hieronymus di-
cit : certnm ejl Efram alia^s literas fnb Zorobabele invenijfe , qmbHs nnnQ
utimnr ) antiquas li teras eife ab Ezra mutatas in hodiernas Hebraicas.
Refpondeo. i. Fortaffe Hieronymus illud accepit ab Eufebio , vel a
JudaeispraBceptoribusfuis, qui forte in illa fententiafuerunt, velab
ipfisSamaritanis, (quiolimgloriabantur, & adhuc hodie noftra me-
moria gloriantur fe Mofis autographum penes fe habere , ) vel ab om-
nibusfimul. Non mirum eft , fi viderit conftantem vel Samarita-
norum, velprsceptorumfuorum, utpote dodiorum , fententiam,
quod dixerit certnm eji. Difcipuli enim ut plurimum prsEceptorum
fuorum defendunt fententiam , & illam folam fere omni exceptione
maioremeffeexiftimant; prascipue tum , quando difcipuH judicant
praeceptores fuos effe viros dodos. Sed Hieronymus magni fecit
praeceptores fuos propter infignem eruditionem. Alicubi enim fcribit
fe duos doclifrimos Judaeorum Kabbinos habuiffe, quorum unus, fcil.
Lyd-
^e Itterarum Hehraicanm antiqmiate. 139
Lyddenfis magna apud Judosos fuit in admiratione propter eximiam
dodrinam&rerumjudaicarum fingularem peritiam. Non mirum
crgo, quodhancfentcntiam, tanquam certam , dcfenderit. Audive-
rat fortafTe Samaritanos hoc conftanter afl.evcrarc , & praeceptores
fuosiifdemnon contradicere , fed e contra in eandem inclinare fen-
tentiam. FortafleetiamaliosJudaBos praeter praeceptores fuos fuper
hacquaeftione non confuiuit; autfi confuluerit , prasconcepta opinio
de praEceptorum fuorum dodrina facile contrariam fententiam tan-
quam falfamrejecit.
2. Alii, utPicusMiranduIanus& Reuchlinusalitcr rcfpondent,
fcil. Hieronymum loqui de quinque literis VfiiDD , five finalibus.
Quinque funt literas in lingua Hebraica quae aliter (cribunturinme-
dio, aliterinfine; &fcripturaSamaritana nullas literas finales agno-
fcit , fed omnes literae ubique tam in medio quam in fine vocum eo-
dcm modo fcribuntur. Arbitrantur igitur Hieronymi fententiam
fuiffe, quodEzrasquinqueillasIiteras finales five biformes literis vi-
ginti duabus uniformibus addiderit.
5. Wilhelmus Schickhardus explicat Hieronymi locum de voca-
libus , quas fecundum fententiam multorum veterum & recentio-
um Judaeorum Ezras addidit.
4. Multisvideturprobabile, quod Hieronymus intcllcxerlt illam
xnutationem, qua Ezras charaderes facros, populoignotos, &rar6a
populo adhibitos, produxit, & communesfecit ,reIi(5tisprophanis cha-
raderibus, Samaritanis,cumquibusJudaeinon voluerunt ullamfami-
liaritatem colere ; tum quia Judaeorum erant infenfiflimi hoftes , tum
quiareligionem a Judaeorumreligionedivcrfam profitebantur.
VI. AlterexChriftianiseftEufebius , CaefareaePalaeftinaeEpifco-
pus, qui in Chronico fuo , ad annum 4740. haec verba fcribit : Fuit
EJroi legis divim emdittjJimHS , ^ clarus omnium Judaorum magifier ,
^«i de captivitate regrejjifuerant in Judaam , ajjirmaturque divinasfcrip-
turas memoriter condidijfe , ^, ut Samaritanis non mijcerentur , literas
Judaica^ commutajfe. .:
Rejpondeo. i. Ad hanc objedionem folvendam valet rcfponfio
quarta, quamdedimusrctrofedionepraecedente.
2. Eufebius videtur non tam ex" propria fententia quafn quidcm
ex (ententia aliorum loqui. Haec conjedura valde probabilis videtur,
quia Eufebius diciV.Affrmatur divinamjcrijfturam memorittr condidijfe,
S 2 &iitC'
140 DlSSERTATtO XII.
(^ Uteras J-iidakas commHtaJfe. Affirmatur fcil. ab aliis , non ab ipfo Eu-
febio. Quod Eufebius ibi videatur loqui ex fententia aliorum , vide-
tur ex eo probari pofle : quia dicitur, Ez^ram divmoi fcriptHras memori-
ter condidiffe , quodfalfumeft. EtiamnuIIomodo videtur venfimilc
Eufebium putafle omnes leges tam autographas quam apographas
iemel Vulcano efle commiiTas , & ab Ezra miraculofo modo efle refti-
tutas: nam illud eft figmentum , quod ab ipfis dcfenforibus chara-
d:eris Sarnaritani non defenditur. Praeterea quod Lex eflct plane
combufta refutatur a Nehemia cap. 8. verf. i. e^ 4. Omnes rogabant Esj'
ram-i m afferret lihrum iegis^ qt i^g^t ex eo ante^lateam illam^ qute efi ante
fortam aquarum^^c. Hicnondicitur, quod ex ccrebro fuofinxerit
Jcgem , {qA quod legerit ex lege , quam ibi invenit.
5. SiEufebiusexpropriafenteHtia loquatur, dicendum eft quod
fortafse hanc fententiam didicerit a Samaritanishabitantibus Caefareas ,
iibi Epifcopum egit. Caefareas enim multi Samaritani degebant , uti
refertR. Benjamininltinerariofuo, qui dicitfe in itinere fuo Casfa-
reaeducentosCuthacos, ideft, Samaritanos invenifle. Nam Samari-
tanifaspiftimeinTalmude&inltinerarioRabbi Benjaminis Cuthaeo-
rum nomine veniunt ; cum dicit D^^inDlttTl D^^TirT^n On ^"'''nD
CHthai fnnt yudai Samaritam.
VII. Praster audoritates proferuntur nummi & ficli antiqui , qui
olim &r adhuc hodiein Terra Ifraelisdicuntur effodi, fignati antiquis
charafteribusSamaritanis, inquibus ab una parte depida eft urnula
aurea • in qua Manna tempore Veteris T. confervabatur , cum his vo-
cibus ^i^lC'' b'pii' Siclu4 Ifraeiis : ab altera vcro parte expreflaerant
\ixc verba n ^P pVi uh^^yy^ Hterofoljma SanBa, Hi ficli non funt
cufi a Samai*itanis : nam illi Urbem Hierofolymam , fibi ita exofam ,
talititulonon coronaflfent. Samaritani enim non Templum Hiero-
folymitanum , fed illud in monte Garizim pro lanfto Templo ha-
bebant. Ergoilhnummiajudaeisfuntexcufi : Scper confequensSa-
maritanorumcharaderfuitinter Judaeos tempore Templi prirai ufi-
tatus.
Refpndeo» Larga manu concedimus hodiernum charaderem Sa-
maritanum inter Judaeos ftante Templo primo fuifle ufitatum : fed
alia quaeftio eft , an folus illecharafter tantum in ufu fuerit ? Hoc nun-
quam contrariae fententiae patroni probabunt. Prxterea contrarium
demonftravimusfuperioridiflertationcex Schickhardo, fcil. Hiero-
foly.
^e literarum Hebralcarum antiquitate. 141
folymae effodl antiquos aeneos ficlos , regno florente cxcufos , quibus
ab utraque parte litersE hodiernae Hebraicae imprefTae funt. Dicimus
igitur, quodtemporeTempIi primi in ufu fuerit duplex chara<5ter,
fcil. Hebraeushodiernus&Samaritanus: priorfuit facer poftcrior
vero prophanus & communis, quo ficli fignabantur, &alis infcri-
ptiones defcribebantur.
VIII. Quidam adhuc conantur probare literas Samaritanas effe
antiquas& primigenias Hebraeorum litcras: quia Samaritani adhuc
hodie ofiendunt exemplar Lcgis authenticum, ab ipfo Mofcexara-
tum?
Refpondeo. i. Falfum efl Samaritanos adhuc poflidere ipfum au-
thenticum Mofis exemplar. Dico exemplar illud , quod oflendunt,
cffefuppofititium. Nullumcnim efldubium , quin illud exemplar
Mofis authenticum vel ignefucritconfumptum, vel ahomododif-
ruptum: namloca publica, inquibus facriCodicesfervabantur, fae-
piffimefueruntdiruta, combufia, &abhofl:ibusfpoIiata.
2. Si concederemus exemplar aliquod Legis Mofaicse apud Sa-
maritanos hodie inveniri , illud fcriptum effet charaftere vulgari ,
quali pleraque particularia Legis exemplaria fcribebantur : nam qux-
dam Legis cxemplaria tempore Vcteris T. fuerunt exarata charade-
ribus Samaritanis , qui prophani & communes charaderes erant.
IX. Audores, qui proSamarit;anochara(5lere militant , nonnul-
lasrationcsopponerefolent; c[mr\xmfrima efl defumpta ab ipfa ap-
pellatione ; vocatur enim ab ipfis Hebr^is '"^^'^^ ^Of Scriptura yijfy-
riaca, quia Ifraelitae eam , utiR.JofeafTent , ex Affyriafccumattu-
lerunt.
Reffondeo. Superiori Differtatlone Seftione tertia explicui , quare
haec fcriptura vocctur affyriaca , & quomodo verba R. Jofis fint intel-
ligcnda.
X. Secmdo argumcntantur ex Deuteronomii capitc 17. verficulo
iS.ubiMofesflcloquitur: "**^l! ^I*^^ ^}}^^"'^^. i'' ^npi ^firibetfthi
Mifchne Legis httjus in libro. Per ^'^^^'^ ^P.f ? intelligunt mutatio-
nem Legis quoad fcripturam.
Refpondeo. HJIi^D nonderivatura H^C' » quatenusfignificatw«^4-
re, fed quatenus denotat duplicare fi ve iterare. Radix enim utrumque
lignificat. Senfus vcrborum Mofis hic efl , uti dodiifimusMaimon
benecxplicat, quod finguli Reges , fi parentes ipfis non reliquiffent
S 3 exem-
14^ DISSERTATIO XII.
exemplar T.egis , bina Legis exemplaria exfcribere tenerentur.
Xr. Tfmcitapergunt hiftorice argumentari, Judasi, in captivi-
tate Babylonica delitefcentes , linguani & fcripturam Chaldseorum
familiarem fibi fecerunt, & e contra proprios charaderes oblivioni
tradiderunt ; ideoque probabile videtur Efram poil: folutam capti-
vitatcm Babylonicam , in commodum Judaeorum , qui reverfi erant
ex Babylonia , Legem charaftere Chaldaico defcripfifle.
Reffondeo. i. Etiamfi concedamus Hebraeos, in Babylonia habi-
tantes, linguamChaldaicam&characleres Chaldaicos didicifTe, inde
tamen non fequitur , qiiod Lcgem Dei , charaftere facro exaratam , in
Babylonia non retinuerint.
2. Verofimile efl: , Efi^am poft folutam captivitatem Babylonicam,
( fi characleres in Babylonia mutaffet , quod tamcn probari nequit , )
antiquumtiebrgese linguas charaderem reftituiffe. Ezrasquidcm di-
citur Legem reftituiife : fed hoc non eft Legem reftituere , quando
quis charaderes divinos mutat in prophanos.
3. Nondumprobatumeft hodiernas Hebraicas literas fuifTe Chal-
daeorum proprias : fed verofimilius eft Chaldaeos charaderes illos ab
Hebraeis didicilfe.
XII. UltimoR. JofephusAlbus argumentatur, quodEzraspro-
pter fonticam caulam charadteres facros cum Chaldaicis permutave-
rit , fcil. ut hac ratione inter Judasos effet perpetuum memoriale libe-
rationis ex captivitate Babylonica.
Ps.efpondeo, Hocafferiturabfque ulla verifimilitudlne : nam fihoc
itaeffet, procul dubio Ezras aliquam illius memorialis five monu-
raentifeciffetmentionem: fedecontra Ezras aliique Scriptorcs alto
filentio illud prxtereunt. Ex his antecedentibus concludimus ho-
diernas literas Hebraicas effe antiquas & primigenias literas. Vide to-
tamhancquaeftionemfolideprobatam, & ab exceptionibus vindica-
tam a CI- Matthia Wafmuth in parte prima dodiffimarum Vindicia-
rum S. Hebraeae Scripturae.
XIII. Illi , qui defendunt literas primigenias effe Samaritanas, e-
tiam ftatuunt punda vocalium & accentuum Veteris T. Hebraici
non effe aurhentica. Nam litcrae Samaritan^ deftituuntur vocalibus :
& per confequens , ex fententia eorum facra Scriptura effet inftar
nafi cerei in multas formas mutabilis. Sed hoc & abfurdum efle,
& certitudini S. Scripturae contrariari , proximis difputationibus
probabimus. D I S-
^e Genumd TunElorum antlqmtate. 143
DISSER.TATIO DECIM A-TERTIA,
Gcnuina Punftorum Vocalium & Accentuum
In Vcteri T. Antiquitate.
P A R S P
§. i.Erpenimedidit Arcanum pun-
ftationis revelatum a Capello
compojitnm.
2. Btixtorfim refutavit Capellpim
anno 1648.
3. Quatmr <^mfiiones de antiqui-
tate vocalium ^- accentum V, T.
proponmtur.
4. Prima/ententia, adfcribens vo-
cales V.T. ipfis facris Scriptori-
hvu proponitur.
5. SecHndafententiafiatuit vocales
ejfe additas ab Efra ^Viris Sj-
nagoga magna.
6. Rationes dantur quare Efras Tex-
tui addidijfet vocales & accentuf.
7. De tertiafententia Elia Levit<e ,
ftatuentis Maforethas Tjberienfes
efie vocalium auBores , proponi-
turjudicium variorum.
8. Differentia inter Elia ^ Capelli
fententiam.
R I M A.
9 . Limitatio Capetli rejicitm.
io< T>ifftrentia inter fententiam
Elia & quorundiim Chrifiiam-
rum. ^
II. Defcriptio MaforA qt Mafore-
tharum Tykerienfium.
11. Ouarta fentcntia adfcrihens in-
ventiQnempunUorum Ben Afcher
^ Ben Naphtaliproponitur.
13. lllis tota inventio pnn^orum
tribui non potefi.
14. Capellus frufira illis partem
pundorumtribuit.
15. Elias flatuit vocales uno tempo*
refimul ^ femel efie additas a
Maforethis Tyberienfibus .
\ 6. Ouatuorjententis ad duas cla-
Jfes referun.ur.
17. Ex duabus prioribus fententiis
magis eligitur prima , quapun^a
vocalium ^ Accentuum adfcri-
hit ipfis AuBoribus librorum.
S E C T I O I.
LariffimusLudovicusCapellus, lingus Sandx ProfefTor
Sa]murienfis,anno hujus feculi vigefimo quarto in lucem
edidit librum , quem nominavit Arcanumpun^ationis re-
velatum, Hic liber nomine Capelli non fliit excufus ,
(for-
144 D 1 S S E R T A T I O XIII.
( fortafse quia novam fententiam defendebat, quam multis ingratam
fore credebat, ) fed Thomas Erpenius, Profeflor Lugdunenfis, Lugdu-
nlBatavorum editionem illius libri procuravit; qui etiam peculiari
fua prsefatione libro & fententisE iili novas magnam au(5toritatem con-
ciliavit. Capellusinhoclibroomnibusviribusconatur probare pun-
da vocalium & accentuum , in Textu Hebraico jam ufitata , non
eife addita a Mofe & a reliquis ficris Scriptoribus ; fed e contra affe-
rit eadem effe addita a quibufdam Maforethis Tyberienfibus , qui pofl
feculum quintum a nativitate Chrifli vixiffe putantur.
IL' Hapc fententia de novitate pundorum Hebraicorum multis
arrifit , alios tamen , praecipue Cl. Buxtorfium. fummopere ofFendit ,
qui etiam fpeciali libro fententiam & librum Capellianno quadrage-
fimoodavohujus feculi folide refutavit : ea propter vix operae pre-
tium effet argumenta Capelli, quibus novitatem pundorum defen*
dcreconatur, hicrepetere, eademque refutare. Sed quandoquidem
liber Capelli propter raritatem vix comparari potefl ; & ille, ut &
Buxtorfii Tradatus Capello oppofitus valde prolixi funt, ( quales
fpiffos libros de una quaeflione Philologica perlegere non omnium
patitur patientia & fludioforum conditio , ) ideo nos breviter, quan-
tum fieri poterit , argumenta tum affirmantia, pro antiquitatepundo-
rum adferri folita , in apricum producemus , eaque urgebimus , & ab
exceptionibus vindicabimus; tum etiam argumenta contraria , quae
Capellus pro novitate pundorum profert , infiflens veftigiis Eliae Le-
vita^, JudaeiGermani, refutabimus. Nos igitur argumenta ex illis
duobuslibrisdefumemus, noflrasque refponfiones & animadverfio-
nesaddemus.
III. Verum antequam argumenta utriufque partis in medium
proferamus, priusflatus qu3ell:ionis formari & dilucideproponi de-
bet, nedelanacaprinarixarivideamur. Quaeftio , quae hic movetur,
tangit punda Hebraica vocalium & accentuum , & quidem Biblica.
Ofiaritur igitur : Utrum puncla vocalium & accentuum , in Bibliis
Hebraicisjam ufitata , fint addita ab ipfo Mofe & a caeteris Veteris
Teftamenti Scriptoribus ^toTrvivi^otg , qui confonantium Aud:ores
funt , aut ab Ezra Propheta ? An vero eadem illa punila demum fint
adfcripta multis pofl feculis vel a quibufdam Judaeorum Criticis , qui
vulgo Maforeth^E Tyberienfes vocantur , vel ab aliis celebribus R.ab-
binis?
Rejpon-
^e Genulnd TunBorum anttqultate. r^^
JRefpOftdeo. H«c quaeftio eft quadrimembris : nam proprie hic qua-
tuorquasruntur.
Priwif: Anpundavocalium& accentuum Veteri T, fint addita
ab ipfis Audoribuslibrorum?
SeGuncto : An eadem fint addita a Propheta Efra & a Viris Synago^
gae magnae iexto feculo ante Ghriftum ?
Tenio: An eadcm fint Textui adjeda a Maforethis Tyberienfi-
bus, quiferecirca fextum feculumpoft Chriftum vixerunt?
Ouarto denique : An eadem demum fint adfcripta anno Chrifti
lO^o.aduobuscelebribusRabbinis, fcil.aBen Afcher&Ben Naph-
thali?
Ut hae quasftiones melius intelligantur, fententias JudaEorum &
Chriftianorumdeantiquitate vel novitate punftorum Hebraicorum,
& quidem Biblicorum , hic bre vitcr enumerabimus ; quas etiam funt
quatuor, quasomnes poft invicem recehfebimus.
IV. Prima fententia ftatuit puncla vocalium & accentuum eflc
ad(cripta ab iifdem Audoribus, a quibus confonae funt defcriptse,
hoc eft , ^ Mofe & a caeteris Vetcris T. facris Scriptoribus. Non qua?-
rimus hic : An ante Mofen vocales Hebraicae fuerint ufitatae ? Nam
deeovix vidctureiredubium. Omnes caeterae linguas vocales fuas
habucrunt; Quarc lingua Hebraea , quae omnium aliarura lingua-
rumquafimater®inaeft, etiam vocales fuas non habuifTet? Sed
verofimiievideturcaBteras linguas, ad imitationem linguae Hebraeae,
vocales fuas efEnxiffe.
Praeterimus ergo illam quaeftionem , qua quaeritur: An vocales
IinguaeHebraicae fuerint confonantibus coaevae? Sedmovemus aliam
quaeftionem magis neceffariam de pundis vocalium & accentuum
Veteris Teft.
0«tfr/V/^r igitur : An ipfi Audores librorum five confonarumVc-
teris T. etiam fint Audores vocalium & acccntuum ? ReJ^. Audo-
res hujus primae fententiae hoc aflfirmant : attamen non concedunt
haec punda confonantibus Biblicis femper fuiifeappofita. Cumenim
JudaeifubTempIoprlmo, ex quotidiano loquendi & legendi ufu,
etiam fine vocalibus prompte & expedite legerent , mos adfcribendi
vocales apud quamplm-imos Judsos tum propter illam promptitu-
dinemlegendi, tum etiam propter difficultatem Codices facros ex-
fcribendi , in oblivionem venit ufque ad Efram Prophetam , qui pun-
T ^ <9:a
DISSERTATIO Xni.
d:a inufum revocaflfet , & eadem fecundum antiquum modura re-
ftituiffer.
Y. Secmda fententia dcfendit punda vocalium & accentuum efle
multo recentiora , refertque eadem ad tempora Efdrae Prophetae , qui
in fubfidium facilioris ledionis , & remedium oblivionis una cum
Collegis, Viris Synagogae rhagnae , punda vocalium & accentuum
confonantibus addidillet : adeo ut fecundum hujus fententiae patro-
nosanteEli'amj quicirca fextum feculum ante nativitatem Salvato-
ris noftri vixit , nunquam uUa punda vocalium & accentuuni con-
fonantibusfuerintappofita. Hi Audores ftatuunt nihilominus hasc
hodiernapunftaTextusHebraici effe vera& genuina punfla, juxta
mentem & fenfum Mofis Prophetarum reliquorumque faaorum
Scriptorum exprefla. Putantenim Auftores hujus fecundas fenten-
tiaevocales&accentusMofiin MonteSinai fuifle traditos folummo-
do potentia , & non adu , hoc eft , tantummodo juxta poteftatera in;
pronuntiando & Icgendo , non vero fecundum ipfam fcriptionem.
Etiamarbitranturgenuinam& veram legendi rationem per traditio-
nemoralemfuiflepropagatam & confervatam : adeo ut Mofes hane
genuinampundorumrationem tradidiflet , juxta cohaerentiam cate-
nx Kabbalifticae , Jofuae , Jofua Senioribus, Seniores Prophetis, Pro»
phetae VirisSynagogasmagnae. Hujus Synagogae magnae Efras fuit
caput & praefes : & propterea illud fEpiffime foli Efdrae adfcribitur,
quod proprie competit centum & viginti Viris Synagog^ magnas,
qui Hierofolymae poft folutam captivitatem Babylonicam congre-
gatifuerunt. Dehiscentum & viginti Viris vide fupra Difleitatio-
nem nonam
VI. O^^r^rfortealiquis: Quare Efras punAa vocalium &: accen-
tuum confonantibus Veteris T, adjeciflet ?
Relfondeo. i. Efdrasappofuiflet vocales, utVetus Teftamentum
impoiterum, deficientibus Prophetis , & invalefcentibus yudsorum
perfequutionibus, per vocales quoad fenfum tanto purius ab omni
corruptioneconfervaretur.
z. Utdifficultatemlibrosfacros Icgendi tolleref. Notiflimume-
nim eft , Textum Veteris T. non pundatum efle Ie6tu diflicillimum ,
imo decuplo fere difficiliorem textu Rabbinico non pundato. Epho-
deusrapitey.ait , quod Efraj, viderit ignaviam &pigritiam ludaeo-
l*umcircaftudium facrorum librorumj cujus caufam cum cogitaffet
eflb
2)^ Genuind ^mBorum antiqultate. 147
eflTe difficultatem legendi , ex carentia vocalium ortam , prudentiffimo
confilioadjecitvocales , ut vocalium ope cuivis ledio Biblica eflet
facilior.
3. Efdrasadfcripfifletaccentus : tum ut illi monftrarentquaenam
vocumfyllabacfletacuenda, & ubinam fententiarum diftindio eflet
adhibenda ', tum ctiam ut iidem illi accentus redderent ledionem
Biblicam fuaviorem. Accentuum enimmelodiacordibushominum
injicit voluptatem. Et propterea Judaei publice in Synagogis &
Scholis non legunt Textum Hebraicum , quemadmodum Chriftiani,
fed eundem clara voce cantillant , illiquc cantillationi inferviunt varii
illi accentus Hebraici.
VII. Tenia, fententia arbitratur punda vocalium & accentuum
cfl*e excogitata , acconfonantibusHebraicis addita a Maforethis Ty-
berienfibus , qui poft confedum Talmud , circa vel poft annum I
nato Sofpitatore noftro quingentefimum vixerunt.
. Hancnovam, &fuperioribusfecuIis inauditam fententiam, folus
xnjfgno conamine defendendam fufcepit Elias Levita, Judaeus Ger-
inanus, quifuperiorifeculovixit, & muItorui^Hebraicorum libro-
rumeditionenontantuminter Apellasfed etiam inter Chriftianos in-
claruit: nam[Munftcrus varios illius Eliae libros una cum verfionc
Latina in lucem cmilit.
Hujus ElijE opinionem Judaei ab eo tempore femper rejeccrunt, &
magno conatu feei oppofuerunt.
Chriftiani in diverfa fententiarum iverunt divortia. Quidam fen-
tentiam Elias cfle abfurdam , omnique ratione deftitutam, judicarunt:
intcr quos funt Buxtorfii aliique quamplurimi. Alii fententiam Elias,
etiamfi novam , tamen tanquam Divinam , & quafi coelitus delapfam
adorarunt: interhos primus & praecipuus eft Ludovicus Capellus,
quinontantumhancEliaefententiamampIexuseft, fed etiam fpeciali
libro contra omnes contrariae fententise patronoseandcm defendit.
VIII. VerumenimveroCapelli fententia multum dilfert ab Eliac
opinione. Errorunuseftcaufa alteriuserroris. EliasLevita, etiamfi
defendat punda efle nova, & recenter inventa a Maforethis Tybe-
rienfibus, nihilominusftatuithodiernavocalium & accentuum pun-
«Staefle vera &.genuina, juxta mentcm facrorum Scriptorum addi-
ta : & per confequcns defendit hodiernam ledionem , vocalibus &
accentibusnotatam, efTeinfallibilem &Divinae audoritatis. Etiam
T 2 - omni-
14S D I S S E R T A T I O XIII.
omnibusvlribusconatur probare Textum ob illam novam vocalium
inventionem nullo modo eflfe dubium, & fannis excipiendum, acfl
illi MaforethaB punda pro lubitu fuo confonantibus addidiilcnt : nam
ille defendit vcram pund:andi & legendi rationem non fuiffe in Ma-
foretharumccrebrocufjm, fed per traditionem oralem propagatam
& confervatam.
Longe aliter fentit Capellus , qui flatuit punda hodierna poffe
mutari, aliaqueeorundemloco fubflitui , fi commodiorem fenfum
parianr. Verba ipfius habentur pag. 292. qu^ fic fonant : Ad loca au-
tem obfiura , duhia (^ ambigua qmdattinet , qu^i variam poJfHnt admitte*
re fun^ationem , cjiuisjure conqHeratur aut indignetur , Jiqui6 aliamfrefe'
ratpunUationem , qu^fenfum aiium tam verum , tam commodum , tam
cohiirenfem, (;^ confonum pariat , aut etiam veriorem ^ commodioremy
quamft ille, qui oritur ex hodierna Adajorethical Paulo inferius fic pergit:
SaneJinovapunEiatio clariorem, commodiorem , ^verioremfenfumparir-
tit > nulla Maforetharum religione teneri debemm , m non iHam novam
fotim, quam illamMaforethicam fequamur. Mercerus idem ftatuitia
Amoficaput2. verf. 12. CertepunU:aadje^a non debentnos itaadjlrinr'
gere , quinjicommodiorem videamfenfkm , illum fequipojjimm.
IX. Capellus etiamfi flatuat Textum facrum nonnunquam fe-
cundum aliam & quidem diverfam pundationem pofTc explicari,
non tamen permittit illam novam punctationem in cxcufos Codices
intra ipfum Tcxtum inferri & intrudi, omifsa &deleta illa antiqua
pundatione Maforetharum. Putat enim tantum concedendum effe
antiquitati , & Maforetharum diligentias , ac induflri^ plane admi-
randae&flupendsE, ut eorum ledio five pundatio , licet forte ali-
cubi non fatis commoda & apta, ubique farta te(3;a maneat,. & in Co-
dicibus compareat inviolata.
Refpmdeo. 1. Quis non videt hanc Capelli refl:ri(9:ionem efle abfur-
dam? Sienimpunfta, Textui HebrsEo adfcripta, fintfalfa, &con-
tra mentem ac f^nfum facrorura Scriptorum addita : Quare non li^
ceret eadem rejicere , aliaque eorundem loco fubftituere ? Antiquitas
cnim rem falfam non facit veram & genuinnra.
2. Etiamfi pund:a illa fccundiim mentem Cspelli modo afitemil-
leannosfuerint Textui HebrcEo a Maforethisadditay pun(5i;a tamen
genuina , exprimentia mcntem facrorum Scriptorum, faltcmjuxta
poteflatem pronuntjandi , funt longe antiquiora,
3,. Seii-
T^e Gemtind TunBorum anUqultate, 14^
5. Senrusinillislocis , in quibus pundatio efl: dubia , fempererit
dubiiis. Eligat enim unus banc bodiernampundationem , aliusforte
aliam, tertius adhuc aliam eliget, & fic pundatio , perconlequens
explicatio literalis Textus Hebraei erit incerta : nam dcpendebit ab
incerta opinione hominum. Sed de his poftea uberius.
X. Chriftiani nonnulli in maforethica punftorum inventionedif^
feruntafententiaEliae Judsei. EHas enim flatuit Maforethas Tybe-
rienfes in urbe Tiberiade eodem tempore fimul & femel punda vo-
calium&accentuuminvenifle,, atqueTextui appofuiffe. VerbaEliae
LevitjE tranflata ex libro DJ?23 3lb cap. 2. fic fonant : Meusammm
mihidicitf qmdtlli, quiinvmerwifpHn^artdi rationem j etiam Jic inve^
nijfe accentns , ac tttraque illa appojtta ejfe literis tempore um . Multi vero
exChriflianisftatuuntpundanon effe ab uno aut altero homine , fi-
mul&femelpaucismenfibusvelannisconfonantibus addita.; fedpau-
latim a variis hominibus , diverfisquc temporibus , aliis alia fubinde
excogitantibus, & loco aliquandiu receptorum alia nova addentibus.
Initiumhujus pundationis ftatuunt fadum effecirca annum Salvatoris
noflri quingentelimum, &ultimam manum huic operi impofitam
cffe circa annum Chrifli millefimum & quadragefimum : & fic in<-
traquingentosannos hocopus pundationis vix ad umbilicum fuiffct
perdu6tum.
XI. Utfenfushujusfententiaetertias melius intelligatur , breviter
qusdam de Mafora & Maforethis Tyberienfibus hic proferemus.
InfraDiffertationibus 22. 23. 24. 25. uberius de Mafora & Mafo-
rethis agemus. flli Critici facri vocantur Maforeths a confcripta
r-\^)OD jifafora ; qu ce vox fignificat traditionem manualem vel oralemi
aRadice "^?? tmdidit. Mafora igitur , definienteBuxtorfio, eftdo-
(flrina cridca a prifcis Sapientibus tradita circa Textum facrum; He-
braeum , genuinae ejus Icdrioni confervandse inferviens.
Haec Mafora verfatur. i. Circa confonas Vcteris Tcflamenti-. ,
Mafora enim docct , qu^nam literae praeter morem caeteris frntma-
jores , velminores, quas fufpenfae fupra lineam, aut inverfae, aut qus
extraordinariis apicibus notatae fint. Etiam Mafora numerum lite-
rarum confiderat, fcil. quoties talis vel tahs literain Bibliis occurrat.
2. Maforacirca vocalesdiligentem operam proeftat, omnesvoca-
les a corruptione vindicat, aliter difpofitas reiburat : nontaraenva-
caliura inventio Maforethistribuenda eft.
D I S S E R T A T I O XIII.
5. Mafora habet rationem accentuum : quotles enim talis vel
aliusquisaccentusinaliquavoce occurrit, circa illum accentum vir-
gulam cenforiam notat Mafora.
4, Maforaetiamadlmgulasvoces, vario modo cum aliis vocibus
conftrudas, attendit.
5. Mafora verfatur circa verfus Vcteris T. & quidem variis mo-
dis. Mafora numeravit omnes verfus tam lingulorum librorum
quam fingularum ledionum.
Illi Criticiab hac inventione , & a penitiori horum antecedentium
&aliorummultorumcon(iderationevocantur Maforethae. Sed qui-
nam illi fuerint adhucfub judice lis eft. Quidam referunt Maforas
inventionem ad iplum Mofen, Aliiad Efram & Firos Sjmgogd mA"
guce, Nonnulli zdijDeEioresTyberienfes,
QmritHr : Quare vocantur Tyberienfes ? Refp. Ab urbe Tibcria-
<Je, (itainGalilsaadlacumGenezareth. In hac urbe anno circiter
poft Templi everftonem quadringentefimo trigefimo fexto inftitu-
tus fuiflet celebris eruditorum conventus , in quo congregati furflfenc,
utEliasait, Sapientesmaximi, &inS.Scripturaexercitatiffimi , di-
fertiffimique omnium reliquorum Judaeorum , qu- illis temporibus
extiterunt.
Capellusftatuithos Jud^os, in hoc conventu & urbe congrega-
tos , fuiife pra^cipuos auctores pundtorum vocalium & accentuum :
fed ejus contrarium in fequentibus demonftrabimus.
Communior JudaeorumchonasfentitEfram cum Viris Synagogae
magnae effe Maforae audorem. Alii fub diftindione refpondent»
quod Mofes fundamenta tam athlantici laboris jecerit , quod Efras
continuaverit , & quod Maforethae Tyberienfes fuerint confervato-
res & fimul augmentatores tam operofi operis. Vide plura de his
praecedentibus apud Buxtorfium in lib. de Pun(9:orum Antiquitate
par. z.cap. i.
XII. Patroni qmrta & ultimae fententix adfcribunt inventionem
pundorum duobus celebribus Hebrasorum Criticis, fcil, Ben Afcher St
Ben JVaphrali y quorum ille inPalaeftina, hicinBabyloniadocuit.
1. HiduoRabbini fuerunt Kedores Academiarum, fed finguli
diverfas Academiae , & vixerunt fecundiim fupputationem Judoeorum
circaannum Chriftimillefimum quadragefimum.
2, Studia ipforum fuerunt prxcipue Critica circa. veram & genuinam
Tex-
Tye Genuind T^unBorum anttqmtate t^T
Textus Hebraei lectionem & fcriptionem. Inter ipfos ortas fuerunt
crcbrae diflenfiones, tangentes tantum Grammaticam & non ipfam
vocum fignifiGationem . Inter heith HiJlel & l?dith Sammai etiam conti-
nuo glifcebant lites , fed majoris erant momenti, & rem ipfam mo-
resque vivendi tangebant : aft horum Criticorum difputationes tan-
tumerantdequibufdamvocalibus & accentibus, tumtonicis , tum
euphonicis.
3. Audoritas illorum duorum Rabbinorum femper fuit magna.
JudsEiOrientalesfive Babylonii fequuntur ledionem ben Naphtali;
Occidentales vero ,.degentes in Palsjftina , eligunt ledionem ben
Afcher.
4. OmneshodierniJudaeitamHifpani quamGermani, & omnia
noftra exempkria Biblica , quae excuduntur , fequuntur ledionem
ben Afcher.
^. Fini Bibliorum Buxtorfianorum fubjungitur longus catalogus
omniumvocura, nongentarumcirciter, circa quas controverfiamo-
ta fuit inter ben Naphtali & ben Afcher.
XIII. DehisduobusCriticis obiter ^/<«ew«/': Num illi fint primi
inventores pun<5i:orum Biblicorum ?
Refpotuieo. Quidara ftatuunt hos duos Rabbinos omnia punda
vocalium & accentum invenifle : alii tantum ex parte inventionem
corura illis adfcribunt. NuIIus ex Judaeis eft, qui totara rationem
pundationis duobus illis Rabbinis adfcribit : fed Galatinus , nullo al-
latotefte, hanc fententiam communiorem opinionem vocat ; cum
ficfaturlibro i.capiteS. Omdamajunt Ez.rAm codices facros pun^ajfe»
uilii vero non Ex,ram , fedalios cjtiojdam duos , qui fofl E^ramfHerimt ,
qmrHm alter hen Naphtali, alter bcn-Afer appeliatm efl,prima literis
facrispmtla appofmfe affirmam. Ouorum quidem opinio communior efl,
Sed prima fententia , quae totam punftorum inventionem duobus
illisRabbinis adfcribit , eft falfiflima ; quod fic probatur. i . Ex mo-
do dilTenfionis: ipforumenimdiflidia non fuerunt circa voccs pun-
dandas , fed circa vocesjam diu pundatas,
2, Qiiia biblia diu ante ipforum tempora fuerunt pundata. Hi
duo Rabbini vixerunt circa annum millefimum & quadragefimum
a nato Chrifto; & Mafora , quse multarum vocum pundlatarum
facit mentionem , compofita eft adminimumfeculo fexto. Ex.gr„
Mafora natat ad Genefeos eapH^ ic?. v. z, vocera '"'.^.1 ubique occur-
xere
152. DISSERTATIO XIII.
rere cum Tz^ere , excepto hoc loco , in qiio invenitur cum SagoL
3. Dodiifimi Rabbini , ut Aben Efra , David Kimchialiique , qui
circa illud tcmpus vixerunt , ficco pede haec non tranfiiffent, prae-
cipue cum nonnunquam eorum in fcriptis fuis recordentur : fed
€ contra dodi R.abbini illius feculipundationisAudoresconftituunt
Efram & Viros Synagogas magnaz.
XIV. Capellus , vidensprimam fententiam non pofle admitti , fe-
cundameligit, quaetantumparteminventionispunftorum illis duo-
bus Rabbinis , fed prascipue Ben Afcher , adfcribit : & ait Maforethas
Tyberienfes pundationis opus quidem inchoafle , fed ben Afcher,
operi , adhuc dencienti , naevisque quibufdam laboranti, ultimam
manum & coronidem impofuifle. Sedhaecfententiaabfque ullo tefti-
monio Judaico aflcritur ; ideoque etiam eadem facilitate tanquam
falfa rejicitur.
XV. Elias Levita (quem Capellus in hac materia tanquam Nu-
men aliquod adorat , & cujus unius teftimonium , ut ipfe ait , pluris
in hac causa faciendum efle putat , quam omnium aliorum contra.
ientientium, ) econtraftatuit, pun6launotempore fimul &femela
MaforethisTyberienfibusefleinventa. Siigitur eodem tempore fint
excogitatge : ergonon fpatio quingentoramannorum, prout fentit
Capellus.
XVI. Jam quatuor fententias de antiquitate pundorum propo-
/uimus, &qu3e ex quatuoriflisveriflima videbitur, ex fcquentibus
fatis illucefcet, cum argumenta utrimque ponderaverimus.
In fumma hae quatuorfententis ad duas claifes commode referri
poflunt , quarum prior defendit pundorum antiquitatem , nempe
punfta vocalium & accentuum Biblicorum diu ante nativitatem
Chrifti, adminimumannoquingentefimojfuifltinventa, &Textui
adfcripta. Haecclaflisftatuit puncla efle authentica & Divin^ ai)€to~
ritatis: idcoquenullomodo ^quovis, fi^^e dodiori five indodiori
efle mutanda , aliaque ipforum loco fubftituenda.
Pofierior cladis novitatem punftorum defendit, refertque eorum
in ventionem ad fummum ad Maforethas Tyberienfes , qui poft quin-
gentefimumannum a nato Chrifto vixerunt. Qui fe huic pofteriori
fententiarum clafli adjungunt , five qui duas pofteriores fententias
defendunt , fere ftatuunt & punda haberc tantum aucloritatem hu-
manam , .& fenfiim, quem punda indicant, nonnunquam eflfe in-
cer»
^e Cenumd 'PmSform mtiquitate. 15-3
^ertum t nam credunt punfta pofle mutari , aliaque ipforum lo-
cofubftitui; quaemutatio pundorum etiam diverfum fenfum indi-
care poteft.
XVir. Nos duabus pofterioribus fententiis tanquam falfis reje-
6bis , alterutram ex prioribus eligimus : utram jam alteri praefera-
mus, parumin eo fitum effe putamus. Nam five dicamus punda
efle ab ipfis Audoribus librorum , fivc ab Ezra Propheta & Viris Sy-
nagogge magnae , nihil refert : audoritas enim fumma & infallibilis
iacrae Scripturas nihilominus manebit. Cum enim ftatuimus punda
efleabEzra&a VirisSynagogaeraagns, tum etiam aflerimus eadem
efle profe<3:a a Viris Propheticis , qui illa in re mentem & fenfum Saj-
i-itusfandii&Audorum facrorum optime exprefferunt. Secundam
igiturfentcntiam, quaeftatuitpundaeflfeinventaab Efdra (fepofitis
tamen nugis Kabbalifticis de traditione orali illorum pundorum )
tanquam probabilem & rationi confentaneam efl^e judicamus ,• prae-
cipuecumplerique Judaei in illam inclinent fententiam. Nihilomi-
nus, cum pac^ aliorum. dodorum virorum, magis verifimiliorem
judicamus fententiam primam , quae pundorum invcntionem ipfis
Audoribus librorum adfcribit : fecundam tamen fententiam etiam
defendemus : & utramque argumentis noftris in fequentibus diflfer-
tatibnibusconfirmabimus, contrariafquefententias, novitatempun-
ftorumdefendentes, debellabimus.
DISSERTATIO DECIMA-QUAR.TA,""
D E
Genuina Piin6lorum Vocalium & Accentuum
in Veteri T. Antiquitate.
Pars Secunda.
§. r. Ex quatmr fententiis proba-
bilijjima efi frima.
2. Eaque confirmatur primo au-
Boritate ommtimfere JudAorHm.
'3. Obje^io Capelii , quafi argu-
mentum tale ejfet in fropria cau-
fa , folvitur»
4. Secundo ex confenfh yndaorum
in hanchodiernamfunEiationem»
5. Tertio ex Codice Hilleliano.
6. Obje^io contra hunc Codicem
enodatur.
V 7. Qiiar-
i^4 DISSERTATIO XIV.
n^ Quarto a Mafira & o^era
Mafiretharum :
8. Oui irreguUrem pun^ationem
amotarunt circa vocales, cw<i
accentus ^ circa Dagefch ac
Mappik.
9. ObjeBlo Capelli rejicitur.
10. Quinto a difficultate- legendi
^ in memoria, omnia punBa
retinendi propter ahfintiamma-
trum le^iiom^.
11. Afatres le^ionu ennmerantur,
^ earum fignificatio indicatur,
12. Sextb a filentio hisioricorum
de Maforethis,
1 3 • Exceptio Capelli infringitur,
i^.Septimo Theologorum difficMta-
tesprobant vocales ejfe authenticas,
15. Oua tribus exemiplis confir'
mantur.
16. Infiantiaprima Capellifolvituri
17. Item ficunda.
S E C T I O I,
Uperiori DifTertatione quatuor fententias de antiquitate
& novitate punftorum vocalium & acccntuum in me-
dium protulimus j & diximus nos maxime improbare
fententias illorum , qui ftatuunt punda eflfeadfcripta vel
a Maforethis Tyberienfibus , vel a duobus celebribus
Rabbinis, quorum illi poft quingentefimum , hi poft millefimum
annuma nato Chriftovixiffedicuntur: fedecontra laudavimus eo-
rum fententias , (maximetamen priorem) qui defenduntpundaeife
adjeda vel ab ipfis Audoribus librorum , vel ab Ezra Propheta &
Viris Synagogae magnae.
11. Argumcnta, quibusfententiamnoftram probamus, funt vel
inartificialia, defumpta ab au(5toritatibus & teftimoniis Judseorum; vel
funt artificialia , defumpta a rationibus.
Primum argumentum inartificiale eft defumptum ab univerfali om-
niumjudaeorum, quotquot unquam fuerunt , confenfu. Judaeo-
rumdodorescommuniterintresclaifesdividifolent, fcil. in Talmu-
dicos , in Kabbaliftas , & in Philofophos. Sub Philofophis etiam con-
tinentur Grammatici , Philologi, Critici & Hiftorici. Hiomnes,
unico exccpto Elia Levita , defenduntPunfta ad minimum tempore
EfdrasProphetsextitilfe. Neunumjudsum proferetCapellus, five
anteEIiamLevitamfivepoft ipfum vixerit, qui pundorum novitati
Elianae favet.
Si OMntitatem 'J\.i^'£omm confideremus , pondus additur argu-
mento. Nam omnesjudaeicujufcunquenationis &terra2, utGer-
inani, Hilpani, Itali, Orientalcs, Occidentales , &Ai'abes, fivefint
recen-
^e Gemtnd Tm5forum antlqultate. \ ^^
i-ecentiores five antiqui : omnes illi unanimi confenfu pro noftrl
ftant fententia : fedexcipiturfolusEIias Judaeus, cujus unius audo-
ritastotpraeftantiffimorum & dodiffimorum Judaeorum audoritatt
ullo modo praeponderare nec poteft nec debet.
QHalitas JudaeorUm , defendentium antiquitatem vocalium, ctiam
expendendaeft. Sijudaei, quicommunifcntenti^favent, eflentin-
fimae fortis & nullius audoritatis , argumentum jam allatum non
adeo ftxingeret : fedomnes, genuinamfentcntiamdefendentes, lon-
ge audoritate fua fuperant noVitium Grammaticum Eliam. Quis
comparabit Eliam cum Talmudiftis & antiquis Kabbaliftis ? Imo ,
Quis comparabit eum cum Salomone Jarchi , cum Aben Efra , &
cumDavideKimchi, propter eruditionem longe celeberrimis ? Quis
folum Eliamjudaeumpraefcretaliisfinenumero Judaeis , qui omnes
vel cxpreffis verbis Efram pundorum Audorem conftituunt , vel
alto filentio "Maforethas Tyberienfes , ut pundorum inventores,
praetereuntj cum nonnulli ex illis etiam Maforethis coaetanei fuiffc
ftatuantur.
III. adhoc argumentum excipit Capellus. Teftimonia Judaeo-
rumfuntdomeftica, &inpropriacaufa ab ipfis prolata; ac proind^
nullius ponderis &. momenti funt. Nam quis miratur , inquit, fi
Judaeus, gloriaegentisfuaefiticntiffimus, inhacfitfententia, utexi-
ftifliettotumVetusT.nonmodoquoad confonantes, fedetiamquo-
adfingulosminutiffimofquetumvocaliumtum etiam accentuum api-
cuIoseffeaDeo, ejufqueSpiritu profedum : & proinde unius Ju-
daei , afferentis punda Hebraica nuperum effe Maforctharum inven-
lum, teftimonium, fexcentisaliisjudaeorumaliud aflerentiumtefti-
moniis praeponderare videtur.
Rejfondeo. i. Nego hoc teftimonium efTe in caufa privata , aut fti
proprium commodum , vel ad propriam gloriam effidum , fed eft in
caufa publica : tangit enim omnes Judaeos in genere, & non hunc
vel illum in fpecie,
2. Sih^cexceptioCapelli valcret, tunc nunquam Hiftorici , de-
fcribentes hiftoriara in laudem populi vel gentis fuae mererentur fi-
dem. TuncArabes, egregia geftaArabum, Turcae Turcarum,Hi-
fpaniHifpanorum, Belgae Belgarum res geftas & vidorias narrantes
non efTent confulendi ; quum expeiientia contrarium teftetur, Res
enimGaUorumrogamusGallos, & res Anglorum rogamus Anglos.
V a Ei"So
1^6 DISSERTATIO XIV.
Ergo etiam Judaeis , afTcrentibus pundationem eflfe antiquam , nullo
modo fides eft detrahenda : nam illud parum vel nihil ad gloriam
gentisjudaic^ facit, fed magis ad majorem audoritatera Scripturae
conciliandam. Vide plm-a de hoc argumento apud Buxtorfium in-
lib. de Pundorum Antiq.p. 2. cap. 5.& 4.
IV. Secmdum argumentum , quod pro antiquitate vocaIium&:
accentuum adfertur , eft defumptum ab univerfali Judsorum con-
fenfu in hanc hodiernam pundationem. Omncsjudasi, quotquot
fuerunt vei funt , ftatuunt & ftatuerunt hodiernam pundationem
eifegenuinam, quge mentem facrorum Scriptorum optime exprimit.
Sijudasi credidiflent punda eife inventa ab hominibus crrori obno-
xiis , femper fuilfent quidam ex illis , qui hodierna punda rejeciffent ,
aliaque pro illis , variis in locis , fubftituiffent : fed nunquam inven-
tus efi: aliquis Judaeus , qui pundorum Audores erroris accufare ten-
tavit , ac 11 illi genuina punda confonantibus non addidiffent. Non-
nunquamquidem lites funt motasde diverfis Codicibus quoadpun-
^a , num hic Codex ita pun(5tatus iit praeferendus alii Codici aliter
punftato: attamen nulIiJud3Bihodiernampun<5lationem , prout ab
ipfis Audoribus profeda efl , in dubium vocarunt. Ergo fecundiim
fententiam Judsorum punda nonfunt a Maforethis Tyberienfibtts.
Ratio confequentise h;2C eib quia fi credidilfcnt punda vocalium &•
accentuum efTe a quibufdam Maforethis , hominibus non infallibili-
bus, fanefuiffent unquam aliquiex Judaeis, qui pundationem ho-
diernam, utpote tantum excogitatam ab hominibus infaliibilem fi-
dem non merentibus , improb^ifent , vel in dubium vocaifent. Vide
in fupra laudato libro p. 2,. c. 5.
V. Tertium argumentum pi'o puntSorum antiqultate efl defum-
ptum ex antiquo Codice Hilleliano , cu jus mentionem faciunt Hebraei
inlibro Juchaiinfol. 132. col. i. Hic Codex pundis fuit inflrudus,'
prout teftatur Kimchi in Michlol fol. 95. & in hbro Radicum ad
Had. DW» ubificaitdevoce ^"^^^ i.Sam.i^.occmTentQ.MemeJ^
cumSagolpratermorem-, ^efilocoPatdch. Etmlil?roHilleliano,^ma/^
fervatur ToletoU, notatum efi cmn Patach. Hic liber vocatur Hillelianus
ab Hillele , qui diu ante tempora Maforetharum Tyberienfium vixit.
VI. Regeret forte aliquis. Fuerunt plurimi Hilleles : inde igitur
non iequitur , quod hic Codex fic denominetur ab Hillele fene , cujus
crebra in Talmude fit oientioj fed fortaffe ficdenominaturab Hil-
- • • ~" ■"■ ■ lele
T>e Gemtind TmBorum antiquttate. i^j
lele Hannafi , qui in Judaea circa annum Chrifti 340, vixir.
Rejjondco. Pofito , quod hic liber non fit defcriptus ab Hillele fene,
quicentumcircitcr annis ante deftrudionem templi fecundi floruit,
f ed ab Hillele Hannafi , nepoteRabbi Jehudae fandi, indetamenfe-
quitur punda non cfle a Tyberienfibus : nam hic Hillel ad minimum
centum annis ante illos Maforethas vixit.
PrasterhosduosHillelesfueruntquidem alii , fedomnes vel fimul
cum hocHillele, vel non diu poil: ipfum vixerunt : omnes tamen
ante Maforethas Tybcrienfes florucrunt.
Praetereanonvideturverofimile, huncCodicem a vulgari Hillele
efle compofitum : nam a tali tam fpeciofum titulum fciHcet Codicis
^ii//^/<Vi»»Synechdochicenonfuifletadeptus, Buxtorfius in librolau-
datoparte 2. cap. y.plura Biblia antiqua & pundata profert , quse
omnia ibidem videri poflunt.
VII. j^^K?«»? argumentum defumitur a Mafora & Maforethis.
Maforethae fuerunt verfati drca voccs pundis vocalium & accen-
tuumveftitas, &adiIIasvoces, talibusvelaliis accentibus five voca-
libus ornatas , virgulam cenforiam appoluerunt. Si vox aliqua in
Tcxtu infolenter contra communem regulam eflet pundata , eam
Maforethaefubcenfuram revocarunt, & dixerunt : ubique vox illa
talibus pundis notatur , led cxcipitur hic vel ille locus. Ergo Mafo-
rethse, quifuntauclores illarum notarum, nonfunt fimul invento-
res pund;orum. Quid chim eos moviflet , ut voces quafdam irregu-
lariterpundafl^ent? Dediflentprocul dubio rationes, obquasunam
vel alteram vocem contra communem regulam pundis ornaflent :
fed fimpliciter dixerunt : haec vox hoc inloco aliter hic punftatur
quamomnibus aliisin locis.
VIII. Maforethae hanc infolcntem pundiationem obfervarunt &
annotarunt circa vocales, circa accentus , &:circa Dagefch ac Map-
pik.
I. Maforethae iit vocalihm faeplflimc irregularem pundationem
annotarunt: ex. gr.Pfalmo 128.V. S.invenitur l^^^f? uxjor tm, Ma-
forethsE in margine annotant 7 , hoc cft, non nverimr amflipn cnm
t
Sagol. Nomen ^^.^. cumaffixishabet '1'T^f'^ cumChirekfub ^ fecun-
diim confuetam hujus vocis pundationem. Si Maforethae fint pun^
^torum Audoies : Quare illihanc vocem contraregulas communes
y 5 "" ita
tst D I S S E R T A T I O XIV.
ita pundafTent , & fimul notam marorethicam addidiflent ? Sanefi
illi fuiflent audores, proculdubio aliquam dedifTent hujus irregula-
rispundationisrationem, Sedvera ratio hujus notae maforethicae ,
utinobisvidetur, haeceft: Maforeths viderunt in manufcriptisex-
emplaribushanc vocem infolentcr eflfe pundatam : ideoque adjece-
runtnotam, nequisputaretillampundationem eife erroneam.
Sic etiam i.Sam. 7. 17. occurrit vox ^f'? judicavit cwm duobus
Kametz & accentu Munath , quum fecundiim communem regulam
requirantur Kametz & Patach. Maforethas annotarunt hanc vo-
cem, quiatalimodoprxterregulamcrat pundata: ergo Maforethae
nonfuntaudorespundorum. Quare enim hanc vocem irregulari-
tcr pundaffent , & fimul notam irregularis pundationis addidiffent ?
SimiliterD*^;?. 1. 15. invenitur verbum '^^'^Pt videbis cum Tzere in
fine contra Grammaticam , & contra frequentem S. Scripturas ufum.
Maforethae in libris hoc verbum , vocali Tzere irregUlariter notatum,
invenerunt : fcd illi nullo modo videntur illius pundationis effe au-
dores. Infinita fere talia exempla in medium ex Bibliis Hebraicis
proferri poffent , fed hasc jam fufficiant.
2. Maforethae etiam annotarunt irregularem uCumm accmibm i
«rgononfuntilloruminfolentium accentuum, & fimul Maforae au-
<5tores. Ex. gr. PJaL 27.4. occurrit vox ^11 cum Patach in fine &
cum accentu Atnach ; quum fecundiim regulam communem At-
nach mutet vocalem Patach in Kametz. Qu^ caufa hic excogitari
potefl , quare hoec vox ita irregulariter fit punftata , & fimul nota
maforethicaabiifdemaudoribus addita? Quare non libentius voces
fecundiim regulas communes pundaffent ? Nam fi voces regulari-
bus 8c ordinariis punflis ornaffent, tumnon opus fuiffet tam Jabo-
riofas notasmaforethicasadfcribere.
PraetereaPy^/. 84. II. fcribitur ;^'!?^?.. cum Patach in fine , & cum
accentu Atnach. Mafora annotat bis hanc vocem inveniri cum Pa-
tach & Athnach. Mafora his fimilibufque notis clare indicat non
fuiffe eofdem accenruum & notarum circa accentus audores ; fed
docetMaforethasdevocalibus&accentibus jam itiventis, atquecon-
ibnantibus adfcriptis , cenfuram fuam tuliffe.
3. Eodem modo Mafora annotavit infolentcm ufum pundorum
Daaes Sc Mappik- Literae quatuor gutturales non recipiunt Dages:
afl Mafora annotat quatuor loca Biblica , in quibus litera Aleph reci-
pit
T>e Genuind Tun5forum antiquitaie 15-9?
pit Dagcscontra ufum facrsE Scripturac. Quare Maforethas his qua*
tuor tantuminlocisliteram Ak^h cum Dagcs pundaiTent. Quarc
tantummodo notam, &non fimul rationem illius irregularitatis ad-
didifTent \ Sedverofimilius.efl Maforethas his in locis invenifle lite-
ram Aleph pundo Dagefch notatam : & propterea notam cenCo-
riam appofuifTe. Vide exemplum litcrae Aleph dagefTatae Joh .35.21.
t
in verbo •1^$1 , ubi in noviffima editione margini adfcribitur 5<5n
^yVZ Illnd Aleph eflcum Dagefch.
Similiter litera Refch ob foni naturalis afperitatem Dages excludit :
fed Mafora i. Sam. 10. 24. ait JiteramRefchter, velut Kimchi in
Michlol vult,fepties inveniri cumDages contra communem linguae
Sandas ufura. Vide alia loca i Sam- 1 . <5. & 17. 2 5. 2 Keg. (5. 5 2. Jer,
39. 12. Ez^sch. 16. 4. ubi in noviflima Bibliorum editionemargini ad^
fcribitur n52^U"l ^ vel ty»! Refih efi dagejfatum.
Etiamloca, inquibus^(«/>/?/i^omiffumeft, annotata funt a Mafo-
rethis. Ex. gr.vox *^i tcroccurrit fine Mappik, quum alias femper
habeat Mappik.
Simile excmplum Mappik omifli occurrit 2. Reg. ^. 6. in voce
'^?!-^*, ubiinmargine annotatur n ^"'^JD \A7 He non habet Mappik^:
Ex his concludimus , non eofdem effe pundorum & Maforae au-
(Stores. Ergo Sapientes Tybcrienfes , qui vulgo ftatuuntur Maforas
audores, non funt primi pundorum inventores. Vide plura in
Commentario Maforethico Buxtorfii cap.p^.
IX. Contrahaecfuperiorar^^fm Capellus, ipfos Maforethas Ty-
berienfes voces fic irregulariter pundafle certo confilio, &peculiari
quadam de causa ; & pofleriores Maforethas , qui antiquas notas ma.
forethicasexpropria obfervatione auxerunt, cenfuram fuam de ano-
mala illa pundatione adhibuiffe , ne quis erroneum putaret, quo'd
certo confilio a Maforethis erat fadum.
Refpottdeo. i. QuodCapellusdicit, pofleriores Maforethas notas
fuas appofuiffe , hoc abfque ullo tefle affertur. Contrariumflatuit
Elias, nempequodMaforethae Tyberienfes fint totius pundationis
¬arum Maforethicarumcircapunda audores. Si ftatuamus au-
Aores pundorum & au6k>res Maforae effe diverfos , fed eodem tem-
porevixifTe, proculdubioillinotaruro Maforethicarum audores ra-
' . tionem
i6o D I S S E R T A T I O XIV.
tionem tam irifolentis pundationis ab illis prioribus expetivifTent^
limulque-ad notasmaforethicas eandem annotaffent. Si dicamus eos
diverfo tempore vixiiTe, fane nec illi pofleriores notarum aud;ores,
necomnesa^iijudseipertotumorbemdifperfi, tam Orientales quam
Occidentaies , ram"monftrofam & infolentem contra omnes regulas
Grammaticae pundiationem unanimi confenfu approbafTent : fedex-
titifTentcertealiqui, qui anomalam illam punftationem , utpoteab
hominibus, errori obnoxiis , fecundum patronos novitatis, profe-
d:am, rejeciffent, & corrigere tentaffent.
2. Capellus jam praefupponit Maforethas Tyberienfes effe pun-
d:orum auftores , quod plane pernegamus- prstcrea eofdem illos
TyberienfesefTetotiuspundationis au6lores, quod ipfe antea nega-
vit. Dixit enim pundationem demum poil decimum a nativitate
Chrifti f^culum a ben Afchereffeconfummatam. Quomodoergo
hic regerere poteft MaforethAs pofleriores notas fuas appofuiffe ad
punftationem jam abfolutam ?
3. Capellus nimiam audoritatem Maforethis Tyberienfibus at-
tribuit, ciimftatuitillosprofuaaudioritate & libertate multas voces
tam irregulariter & infolenter pundaffe , & illam infolentem pun-
6lationem in facrumTextumintrufifre. Sane nimia fuiiet petulan-
tia & fuperbia , quam^Iii J.udsi in privatis fui fimilibus nunquam ap-
probaflent, fedomnibus viribus fefe illi novae & monflrofa? punda-
tioni oppofuiffent. Vide Buxtorfiump. z.c.6.
X. OuintHm argumentum , quo punftorum antiquitas probatuj;,
defumiturabimpoflibilitateTextumfacrum abfque figuris vocalium
& accentuum , quoad vcram legendi rationem , purum confervandi.
Si enim ftatuamus punda vocalium & accentuum ufquead tempora
Tybericnfium tantumfuiffeoraliterconfervata, & demum circa an-
num Chrifti quingentefimum confonantibus adfcripta : ergo pund^a
circiterperbis mille annos memoriter fuerunt confervata. Nam fi
punclatio illa non fuiffet memoriterconfervata, tumle(5lio nontan-
tum indo6tis fed faepiffime etiam do6-is fuiflet dubia. NamnuIIa
memoriatot mille verfuum paufas , tot vocum diftinfliam pun<5iatio-
nem , pronuntiationem & accentuum notas retinere potuit. Divi-
na requiritur memoria ad hxc omnia memoriter confervanda. Si
ergo pun6la in mcmoria non potuerint per viginti pra^ter propter
fj^culaconfervari: ergo Tcxtusccntenisinlocisfuitdubius, &vixa
cvuoquamredelcgibilis. Hanc
^e Genuiftd Ttw6iornm antiqnttate 161
Hanc difficultatem legendi Textum Hebraeum non pun(5latum
auget/>r/zwo Abfentiatrium literarum, fcil. Aleph Vau&Jod , quae
vocanturmatresledionis. Haeliteras, quae multarum vocalium in-
diciafunt, in Textu Biblico plerumque funt omiflfaE: ea propter le-
6:io Biblica non punftata tam difficilis eft ledu. In Scriptis Rabbino-
rumtextusKebraicusnonpundatusproponitur, fed ledufaciliseft;
quia hae tres matres ledionis , quae abfentes vocales indicant, & qua-
rum abfentia alias ledionem in multis maxime dubiam redderet,
funt adfcriptas. Aft Textus Biblicus non pundatus eft ledu difficilli-
mus propter creberrimam abHentiam illarum trium literarum ; etiam
inlociSjinquibusmaximefuntnecefTariae. Ex abfentia harum trium
literarum inTextu Biblico videtur probaripofle, quodTextus He-
braeus in principio ab ipfis Audoribus pundis vocalium & accen-
tuum fucrit notatus. Eft enim contra morem & confuctudinem om-
nium Rabbinorum , tam antiquorum quam hodiernorum , fcribere
Textum Hebraeum non pundtatum abfque tribus illis literis: fedia
omnibus fcriptisR.abbinorumnon pundatis expreflfe funt hsEtres li-
terae , ubi adeo neceflariae non eflfent, quam quidem in Textu Biblico.
•Nam ftylus Eiblicus praecipue in Prophetis eft concifus , abbreviatus,
& variis figuris, utEIIypfi, PIconafmo&Enallageabundansj etiam
funt voces , q uas quoad confonas alitcr legi debcrent , fed additis vo-
calibusplane alio modo leguntur.
Secundo. Ipfa materia etiam augct difficultatcm legendi Textum
nonpunftatum. Scripta Rabbinorum , praetcrquam quod conti-
neanttresillasmatres ledionis, agunt velde rebus hiftoricis, vel dc
talibus quae tangunt Grammaticam five conftru<aionem vel verbo-
rum explicationem , fivc de rebus aliis : fed Scriptafacra, praecipuc
prophetica, tradant res fublimcs , abftrufas, nobisque fxpeignotas.
Ex his fequitur : fi vocalcs demum fuiflfent additse a Maforethis
Tyberienfibus : ergo ledio Textus facri non pundati olim per vi-
ginti f^cula fuit difficillima , imo indodis fere impoffibilis.
Quiddicodetemporibusantiquis, adhuc hodie ledio Biblicanon
punftataeftnontantumindodis, fed etiam quodammodo dodisle-
du difficilis ; ctiamfi vera ledio jam non tantum auditu , ut olim
temporeProphetarum & poft eorundem exceflum fierifolebat, fed
^itiam proprio vidi addifcatur. Jam enim quilibet , qui tantum legere
didicit , ipfum Textum pundatum adit , eumque cum pundis I^it :
X fed
j6z D I S S E R T A T I O XIV.
fedfecundum novitatis patronos a Mofe ufque ad annum quingen-
tefimum a nativitate MelTiae Textus Hebrsus deftitutus fuit pundis 5
& per confequens ledio fuit dubia , incer ta , & vix perfefte legi bilis.
Tenw. Ledores poft exceiTum Proplietarum non potuiffent ullum
infallibilem pundatorem de vera pundandi ratione confulere : (I
enimhuncconruIuiiTent, illeficvoces pundandaseTe dixilTet; fi il-
lum, illeiterumaliterpundisornandaselfeafleruiflet. ErgoTextus
facri iedio vel fuit plane incerta , vel Textus fuit pundis veftitus.
Qiiod Textus Hebraeus fuerit pundatus videtur indeevincipoffe t
quiaVeterisTeft. ledio non tantum dodis&fapientibus, fedetiam
indodilfimis , ut plebejis, mulierculis, adolefcentibus, imo ipfis pue-
ris fuit mandata, Etiam Rabbini S. Scriptur^E ledionem femper pueris»
etiam quinquennibus injunxerunt ; quod experientia confirmatur^,
Etiam antiqua formula loquendi apud Judaeos ufitata hoc docct , qua
dicunt : Fdms qmnque amorum ad Biblia , fcil. adhibendus eft . Si Tex-
tus per tot fxcula fuiffet pundis deftitutus , quamplurimis in locis
liaefiifent dodi , & innumeris in locisindo6ti ; & S. Scriptura non
potuilfet a Pfalmifta vocariLux & Lucerna , fed potius fummae tene-
brae : quiainfinitorum locorumvera ledio fuififet incerta, & aju-
dxis nontantumindodisfedetiamadodis per tot fascula divinanda.
Ouarto. Si adhuc Lingua Hebraicafempereo tempore fuiffet Ju-
daeis vernacula , difficultas legendi tanta non fuiffet : verum lingua
Hebraicaacaptlvitate Babylonica nunquam fuit amplius vernacula j
fed e contra lingua Chaldaica initio fuit Judaeis per aliquot faecula
vernacula. Etperconfequens, hscmutatioIinguaeHebraicaeutver-
naculx in Chaldaicam , difficultatcm , Textum Biblicum non pua-
ctatum legendi 3 maximopere auxit.
XL Matres leftionfs.
Qulain hoc qulnto argumento aliquoties mentionem fecl litera-
rum "'IS^ , quaevulgo matresledionisvocantur, ideoplacet eashic
poft invicem defcribere , & exemplis iiluftrare :
Matres ledionis funt ''1K (^leph , Fau & Jod ) qus abfentes
Tocales indicant :
I. ^^ {Aleph) denotatA, autE, ^fed rarifTimc.
.1. A, ut M^5^D reges, \>vo^il^ zSam. ii.v. i. J^l pro
^'l pifcis, NeLi^. i<5.ubiinmargineadditur \:^ '^r^'^ abmdat ^leph»
2. E.
n^e Genuind TmBorum antlqultate. J63
2, E , ut c^Ns; Ui^uejit , Job. 7. 5. pro ddd; ^ ddd.
II. ) {Vm) defignatvelOloDgumautObreve: velUlongum
aut U breve.
1. Olongum , ut Iplf) pro ''ps 'vijimns,
2. O breve , ut iy'l)p'7 ad illud fcindendHm , pro '^IR^;. Vidc
Aben Efram ad cap. 2. v. 13 . Joelis.
3. \Jlongum, iit "npf) pro ''^p?.
4. \J breve , ut D^^ll^sT! r^/^^i. pro °"??i?. VideAbBnEzram
adcap i.v. i.Jonae.
III. Geminumn (^») indicatvelconronam Vau,veIdagesforte:
1. ConfonamFau, ut niin 4/^//^^//^;?? , in Paraphrafi Jonathac
Edit. Venetae, Joel. i.<J. pro '''1^11.
2. Dagejch ferte , ut jVrT^invD a cervicibm eorum : Jonathanin
Hofeaecap. lo.v. ii.Edit.Venet.pro J''"'"?.]?9 , prout habetur in Bi-
bliis Buxtorfii , ubi pleraequematresle^SSonis ex Paraphrafibus funt
abjcdse.
IV. "^ (3^0^) denotatvel 5^, velE, veldagefchforte.
i. J , ut CaW^^D? ad dominandHm , pro ^^f^). Vide in Para-
phrafi Jonathas ad Cap. 2 . v. 17. [oelis , Edit. Venetae
2. E, ut, ^^2p accipe, pro ^^?. , InTargumJonathae^Jonae
Cap. i.v. 14.
5 Dagejchforte, ut ^T'^ pro T^^ UquHtus eft. Aben Ezraad
Capitis primi verf. i.Jonae.
V. Geminum Jod fignificat vel confonamjod, vel affixum plu-;
rale, veldagefchforte.
1. Confonamjod, ut p3D numerm , in Paraphrafi Jonath^
Hof. 1 . 10. Edit. Venet, pro \}?. , ficuti etiam in Bibliis Buxtorfii ha-
betur.
2. Affixum plurale , ut *'"'Dn*> rfw^^^om»?^/, in Paraphrafieadem
Hof. 2. i2.proquoBuxtorfius, abjiciensmatreslediopis, habet '2D^ :
nam Patach jam indicat pluralem numerum.
5. Dagefchforte, ut ^''''•D^ adpudefaciendftm, pro ^.'.5?. Vidc
Salomonem Jarchi ad Cap. 2. v. 50. Joelis.
XII. ^Q(\\i\tm' fextum argumentum ex hifloria defumptum ; &
quidem ab univerfali Hiftoricorum Judaeorum filentio de Maforethis
Tyberienfibus. Sido6toresi!li Tyberienfes fuiffent primi pun^flo-
rum inventorcs , certe omnes Hifl:orici Hebraei illud inventum tam
X 2 admi-
1^4 DISSERTATIO XIV.
admirandum & ftupendum, acrem tanti momenti altofilentio Hoq
praeteriiflent , fed aliquam talium Tyberienfium pundatorum fecif-
fent mentionem. Ergo non videtur verofimiletales Maforethos Ty-
berienfes, quitantumopusmolitifiiilTent, unquaminmundofiiilfe.
Robur huic argumento additur : quia hifiioria Hebraica defcribit cur-
fiim ftudiorum & Sapientum fingularum generationum in Babylo-
niaufqueadannum Chriflri looo.in Palaeftina veroadannum ufque
340. Atqui nullibi hiftoria res geftas talium Tyberienfium enarrat,
cum {ane Hebroei rerum minoris momenti , ad ftudia tantum perti-
nentium, perfedamfaciant mentionem. Utriufque Talmudis tam
Babylonici quam Hierofolymitani inchoationem , elaborationem , &
audores magna diligentia & indagine perfcrutati funt , ac annota»
runt. Quare etiam non feciffent mentionem operis majoris mo-
menti, tangentis ipfam facram Scripturam , ejufqueveram & genui-
nam ledionem ?
XIII. Capellus hoc argumentum conatur mfrmgerei dicendo?
Non mirum eflfe , quodhiftoriaHebraica non memineriteorumTy-
berienfium pundatorum , quum fortafie circa annum Chrifti 500
Tiberiaditantum habitaverit unus atquealter doftiffimus Rabbinus,
quipunftorum audor fuit: non enira neceffe eft plures huic pun-
^ationis operi primum vacafie. Pr«terea faepiffime contingit viros
magnos & dodos nonnunquam latitare , & Hiftoriographis igno»
tos effe.
Refiondeo, Non mirum eft aliquem ex docStis alicubi latltare Bc de-
litefcere: fed hoc fere inftar miraculi videtur , quod unus vel alter
Rabbinus tantam audoritatemfibiconciliaverit, ut omnes Judaeiil-
lius opus , quod ita privatim molitus fuiflet , tanquam divinum &
quafi coelitus delapfum approbaverint. Praeterea mirandumeftiliius
uniusvel alterius Judsi nullam in hiftoriis Judaeorum fieri mentio-
nem: nam ipfius opus fuiflfet prasftantiffimum &utiliffimum, red-
dens ledionem Biblicam plus quam decuplo faciliorem. Attendat
hicledior, quid Capellus refpondeat , fcil.quodfortafletantumunus
aut alter fuerit dodor Tyberienfis , qui primus punt5lorum inventor
fuitjquum anteacumEIia conceflerit primos Maforethas fuifle mul-
to plures. Vide Buxtorfii partem 2. c. 1 1.
XIV. ]^mfeptimo argumentum Theologicum expendendum ve-
nit., Theologi Euangelici , quiavidcnt fententiam Capelli efTeperi-
culo-
^e Genuind TmBorum anttquitate. 16 f
culofam , eamque maxime favere adver fariis ; ideo quafdam confe-
quentias ex fententia Eliae eliciunt , quibus novitatem pundorum
deftruere conantur.
Has confequentiae funt varice , nonnullas earum & quidcm prseci-
puas hic attingemus. i. Si punda vocalium & accentuum funt a
Maforethis Tyberienfibus , ab hominibus qua talibus, infallibilcm
Spiritum non habentibus : ergo fenfus ille , quem vocales & acecn-
tus exhibent , tantum audoritatem habet humanam & incertam;
non autem divinam , infallibilem, & propheticam.
2. Tum ifta punda a quovis alio do<9:o & perito poftent in locis
dubiis & ambiguis mutari , aliaque ipforumloco fubftitui.
3. Tum Textus, nudis confonantibusconftans, elfet inftar iiaft
cerei in diverlas formaspro ratione additorum pundorum mutabilis.
XV. Ut vis harum confequentiarum melius intelligatur, exem-
plistribusremtotamilluftrabo. Primo depromam exemplum ex lin-
^ua Latina. Quemadmodum enim in lingua Latina folae confonae,
deftitutaevocalibus, variosfenfus induere poflfunt, eodcmmodoin
lingua Hebraica hoc contingere poteft. Ponantur, ex.gr. tres con-
fonas c R s. Ex illis tribus confonantibus vinginti tresvoces prora-
tioneadditarumvocalium poflunt formari. 1. Curasy accufativus a
cura. 2. Poteft efle perfona fecunda a curo. ^. carHs. 4. curis a. ca-
la, 5. caros accufativus a carus. 6. caris , dativus a carus. 7. cor^
vcntus, velmenfura. 8. coros, acculativus a corus. 9. cowdativus.
10. CyrHS. II. ceras\cQV3i. iz. ceriSi dativus a cera. 13. Ceres.idf,
Cw/alauda. 15. cures ^ cftro dcc, Quis ex varia vocalium additione
diverfum fenfum oriri non percipit ?
Secmdo. Simili modo ex folis confonantibus Hebraicis varlx voces
per additionem diverfarum vocalium foi-mari poffunt. Detur, verbi
Caufa, vox^PS cQ^lf, Hascvox, diftitutapundisvocaIium,mul-
torum fenfuum capax eft. i. Significat ca/o/. 2. ^'''}^ ponentes. 3.
O''?^ Allia. 4. °-H ^Hodexmari. 5.°^^^*? quodaqHj^, Siquiseaslitc-
rasinduaspartesvelit dividere, tum adhuc multi alii fenfus poflunt
elici, ut 6. ^l °^ Ibimare. 7. ^: db^ Nomenmaris. 8. ^l ^^. po^
fmtmare. 9. ^l ^^ defolavitmare. 10. ^l ^t Allittm mariSitcc,
Tertio. Similitertresliterae '^31 novem diverfis modis , pro ra-
tlonc additarum vocalium, pronuntiari &expIicaripoflunt. i. "^?"!
verhm, 2» '^V. pefiis, 3. "^^l oracnlum. 4. "^2"] loquHtmeJi. 5- "^-"^
X 3 k-jHem^
i66 D I S S E R T A T I O XIV.
tocjHem. 6. *^^1 diUum. 1.. "^^"1 locim. 8. "^?- loquere. 9. '^?'! lopU^
tm efi. Vide plura apud Morinum in Exercitaticnibus Biblicislib. i.
Exercit.6. cap. 2. Exiiis exemplis videmus, quam neceflariae jfint
vocales ad Textum Hebraeum bene legendum, intelligendum & ex-
plicandum.
XVI. CapeDus, vidensfehicquodammodoeireconftridum, re-
gGrizprmo. Verum eft , voces Hebraicae nonnunquam diverfum fen»
fuminduerepoffunt, fi fcilicet per fe folse extra orationis feriem con-
fiderentur : ied in orationis ferie negat hoc procedere : nam fi in ea
vocesaliterpundarentur, quam pundatae funt , exfurgeretfenfusin-
fulfus & ridiculus.
Refpondeo. Falfumeftj quod voces in orationis ferie collocatae noii
aliumapud nos admittere poffint fenfum , acproinde aliam punda-
tionem, quamorationisfcopusfecundummentem Spirirus S. poftu-
lat. Quihocnegat, fumat librum aliquem Veteris Teftamenti, non
pundatum & difficilem , quem raro vel nunquam legit , & experi-
mentum fumdt , an femper antecedentia & confequentia veram le-
flionem fint indicatura : contrarium faepiffime experietur. Non-
nunquamhaerebit, nefciens, quae punda fubfcribere debeat : aliquan-
do alia punda , diverfum fenfum indicantia , fubftituet. Nolohic
exempla adferre. Nam fi quis exempla defidcret, adeatBiblia non
pundata, &innumerainveniet, quaealiispundis poffiint pundari;
ex quibus tamen fenfus abfurdus & ridiculus non elicietur.
XVII. Secmdo regerit Capellus : pofito, quod quasdam Scriptur^
locafint, qu2E variam pundationem admittunt , & cum hac diverfa
pundationefenfumetiamdiverfum, fed utrumque commodum, a-
ptum , cum contextu toto cohaerentem , analogias fidei non rcpu-
gnantem, nihilpericulieffe, fi Petrus fenfum talem , Paulus vero len-
fumaliumampledatur, & fequaturj vel etiam fi utrumque fenfuni
eligat.
^?/^Wfo. T.HicprTfupponitur, quodprobandumerat, fcil.Iice-
re cuilibet pro ben^placito alias vocales confonis apponere , modo illas
vocales nullum abfurdum & abfonum lenfum contra fidei analogiam
pariant: hocplanenegamus, &afrerimus cum Elia punda hodierna
effegcnuina , eaque nullo modo a quovis effe mutanda.
2. Abfurdum eft dicere , quod perinde fit , quomodocurique
S. Scriptura explicetur , modo fenfus non eliciatur ineptus. Ann on
refpi^
'DeGemma TmBorum antiquitate. i6^
refpiciendum eft ad mentem Scriptons? Certe, fi non rcfpiciatur ad
mentem Spiritus S. & fi cuilibet detur licentia Textum facrum pro
Jubitu explicandi , tum talimodo fibujalaxabitur ineptishominibus,
S. Scripturam pro lubitu contra mentem Scriptorum explicantibus^
NollriTlieoIogiftatuunt tantum dari unicumfenfum , &quiderhli-
teralem ; fed Capellus ita refpondendo plures fenfus literaies conce-
dere debet. Ipfi Judsi nobifcum flatuunt dari tantum unicum fenfum
literalem , qui pundis expreifus eft. Scriptura igitur fecundum men-
tcm Spiritus S.eft explicanda.
5. Hominestranflatoribus&interpretibusnonconcederent, quod
Capellus hic vult concedi a Deo homJnibus. Si cui literas noftras
transferendas vel interpretandas traderemus , an tranflatori vel inter-
preticoncederemustalem fcnfum literis noftris affrngere, qualemille
vult, &qualemverborum feries poffet permittere? An non dicerc-
mus, mentemnoftramnon expreftifti, exprimas eam aliter ? Puto
quod fic. An ergo talis libertas hominibiis a Deo in rebus coeleftibus
concedi debet , quam homo homini in rebus mundanis concedere
nonvult? Jam abfolvimus praecipua argumenta, quibus tum anti-
quitas pundorum probari , tum etiam eorum novitas deftrui pofTunt,
yide Buxtorfii partem i.c. 14.
DISSER.TATIO DECIMA-QUINT A,
<^Z7 & E s t:
D E
Genuina pLindlorLim Vocalium & Accentuum
in Veteri T. Antiquitate.
ParsTertia.
§. 1. SequentHv argumenta pro
fjovitate pun^orum.
1. Verba Ahen Esjra propDnuntur
^ folvuntur,
3. 'L'? ^ Davidis Kimchi.
4« Jyuo alia teflimonia Eliana re-
futantur a Buxtorfio.
'5. Argummum , defumptum a
Pentateucbis JMSS. non punUit'
tis folvitur variis modis.
6. Argumentum<trium membro^
rum (fcil. afilentio punH^orumin
fcriptis KabbaliFlicis , deinde a
Ji:entio eorum in Talmude y de-
nique quia KabbaliSid nullamy-
Jieria ex punUis elicuerunt )
utm-
i68
DISSERTATIO XV.
difiinEle proponitur Qr enoiatur.
7. ArgnmentPim Capelli , quod
elicitur ex Uterls Samaritanis ,
mnprobat mvitatem vocalium.
Ad argumentum , defump-
tum a notis marginalibus Ke-
ri uketifi quatuor modis ref-
pondetur
S E C T I O I.
Ac Diflertatione fequuntur enodanda & refutanda argu-
menta adverfariorum , quibus conantur probare puncla
demum efTeinventa a MaforethisTyberienfibus,qui circa
velpoftquintum faeculum a nativitate Salvatoris noftri
vixifle dicuntur. Nos fuperiori difl^ertatione probavimus
pundorum antiquitatcm inter castera tali argumento , quod defump-
tum erat a negatione omnium Judaeorum (excepto tamen unico Elia)
negantium punda eife a Tybericnfibus : fed e contra probavimus ple-
rofquejudasos affirmare cadem pundla efle vel abipfisAudloribusli-
brorum, vel ad minimum ab Efdra Propheta. Capcllus nihilominus
cap. 1. &r. 3. partis i. libri fupra nominati , quofdam Rabbinos iti
medium profert , quorum verba fententia; fus favere aflerit,
II. Primus au6lor , qul videtur fententias Capelli favere , eft Rabbi
AbenEzra, quicircaannum Chrifti ii^o.vixit. Hic inlibro ninV»
ideft, Eiegantiarum , fol. i^S.ficait: y:^.^ =30] ^:"]?9 '??0 ^^^^ ???
-np'3n-^p i:^3j3 Dnn; T\m_ 'is(jk vn dhd o Talis efi confuetudo SapieH-
tum Ttberiadis , qui nobi^funtpro fundamento vel norma : nam ex iisfunt
viri Aiaforeth<R , ^ ah illis accepimus totam pun^ationem. Et in eodem
libro/o/.i93.ficfcribit: PP^?:! n« D'i'oo a'^:; o^u^-iao u*^ Sunt muiti
Interpretes , cjui erroris arguunt Paufatorem , id eft , Aud:orem diftin-
ctionisverfuum. Et miraturadmodum Aben Ezrainfequentibus,
quomodo erraverit Paufator , quum ait : "^?'°^ ^"VP. ^'^^ ^^ '? 1^]
maxime vero, Jiillefit Ez^ras Scriba. Hincconaturprobare Aben Ez-
ram credidifle punda non efle ab ipfis Audoribus librorum , vel ab Ef^
draPropheta, feb abaliisinferioris fortis hominibus: namfi putaflet
pun<Sta vocalium fuifle ab Ezra , nemo aufus fuiffet eum erroris accu-
jare.
Kefpcndee. Nego Aben Ezram hicftatuere Maforethas Tyberien-
fes efle primos inventores pundorum : nam Aben Ezra in allegato
loco (cumdicit : NosabillisaccepiJfetotampunSiationem) non loquitur
de prima inventlone pundorum , vel de primis eorundem inventori-
bus:
n^e Genuind ^unBorum anttquitate. 169
bus: fed vult indicare , nos eandem pundationem in Biblils noflris
habere, &approbare, quam illi Maforethae approbarunt , &inCo-
dicibus fuis manufcriptis exprefTer unt. Quod hic fit verborum Aben
Ezrgefenfus, patet evidenter ex Commentariis ad Exod.i').^. 51. ubi
iic ait: Vidi libros, quos perfcrutati funt Sapientes Tiberiadis, &,
jurarunt quindecim ex Senioribus eorum , quod tribus vicibus confi- :
derarint unamquamque vocem , & unumquodque pundum, ac fingu-
lasvocespIenas&defe(5livas. Hincipfo jubare clarius illucefcit, A-
benEzram non credidifle punda effca Tyberienfibus : nam hic di-
cit illos Maforethas ter Biblia percurrifTe , & infpexiffe quamlibet vo-
cem & quodlibetpundum. Luflraruntergo Biblia pundata, & cir-
caeadem crifin fuam inflituerunt. Maforethae tempore AbenEzrae
fuerunt noti nonpropterinventionem pundorum, fed propter ve-
ramTextusHebraeLledionem, propterpronuntiationem & ejufdem
confervationem. Illi enim dicuntur noviffe differentiam pronuntia-
tionisinter /Co/J^ & Caph degeffatum , inter Teth & Thm dagefTatum ,
& inter ^« & Bf ?/? Raphatum , inter quae jam vix ulla differcntia in
pronunciando five a Judaeis five a Chriflianis obfervatur.
III. Alter Rabbinus , qui pro novitate pundorum in fcenampro-
ducitur , efl Rabbi David Kimchi , (\Vi\\r\Mkhloly mihi^^^. 69. &
^o.ubi agit dedifcrimine, quod intercedit inter Praeteritum Niphal
& ejufdem Benoni , quorum illud per Patach & hoc per Kametz fcribi-
tur , fic ait : !^r?'"!R '? 'P'??^ ^'^^'^'0 ]?** ]'i? ^^.^'). '"^^ "^"^^K^i V.pO'?
V?p3 'pn'?ni nn33 nJsin |i«3 hyin yz nj?Ji nnij Qrdwatores pmkJ-.
tionisfofuerHntdifcrimeninter lafidem fundamentalem (hocefl, Prae*
teritum ) & inter Participum : qma leBio utriufcjue ( refpecSta pronun-
ciationis ) efi eadem , ^ funBarunt fecundam radicalem Prjeteriti per
Patach, (^ParticipiumperKametz,. Hinc fic argumentatur Capellus.
Si David Kimchi credidiflet punfta effe a Mofe vel ab Efi-a , ergo dixif^
(et ]f.!^^_ Ordinator pun(ftationis , non vero c^Vj^^? Ordinatores po-
fuerunt difcrimen , &c.
Refpondeo. i. Hoc teflimonium nihil probat. Kimchius flatuit
non unicum virum , fed plures effe inventores punftorum : ergo
ftatuitilloseffeMaforcthasTyberienfes. Quis non videt hanc con-
_ fcquentiam nullo modo procedere ? Quare non potius dicemus,
Yi\n\Q]\\\\n\i^t\'Ordinatores intellexiffe Mofen &reIiquos Audores li-
brorum? Etfiitarefpondeamus, tum non opuseritrefugereadMa-
forethas. Y z. Quan-
170 D I S S E R T A T I O XV.
2. Quando defendimus Ezram efle Au(5torem pundorum , tutti
non folum Ezram intelligimus , fed praeter Ezram etiam Viros Syna-
gogasmagnae. Ezrae quidem communiter inventio punftorum ad-
fcribitur, tum propter compendium , tum quia fuit Caput & Praefes
Virorum Synagogie magnas. Similiter in exercitu vidtoria Duci , in
bello navali fummo Gubernatori adfcribitur, quam tamen necDux
folus 5 nec Gubernatorfibiacquifivit. Idem dicendum eftdePro-
pheta Ezra : etiamfi ille folusnon fit inventor& ordinator punda-
tionis, eitamen folihiclionortribuitur; quia ille fuit praecipua cau-
fahujus pun6i'ationis.
5. Qiiod Kimchius punftorum inventionem attribuat Viris Sy-
nagogae magn;^ , hoc dilucide evincitur ex Prasfatione in Prophetas
priores, ubiait: quodViri Synagogae magnae Legem in priftinum
ilatum reftituerint; &fidifficultasqu2dam oriretur, quampercol-
lationem variorum Codicum tollere non poterant , tum fcripferunt
unum, &nonpundaveruntiIlud, aut fcripferunt in margine. Ergo
Kimchius credidit Viros illos Synagogae magnae fuiife verfatos circa
Textus Hebraei pun6lationem ; & per confequens non putavit pun-
diademum a Maforethis Tyberienfibusfuiffeinventa.
IV. Capellus ex Elia adhuc duo alia teftimonia pro pundorum
novitate adfert , unum ex libro DTlSli' H'^ » & alterum ex libro
Cofri : fed illa folide refutata vide apud Cl. Buxtorfium cap. 3 .part. i.
V. Secmd^m QYgumentum , quod Cl.Capellus exEIia objicit,eft
defumptumalibroLegis, qui vereri more & confuetudine in omni-
busjudaeorum Synagogis, abfqueullisvocalibus & accentibus fcri-
ptus, in arca fervatur. Indetalemelicitconfequentiam: ergoLiber
LegisaMofeolimconfcriptus, &inarcamfc£deris rcpofitus, etiam
fuit deftitutus notis vocalium & accentuum. Ratio confequentiae
haec eft : quialibriLegis, quiin Synagogis Jud^orum affervantur ,
funt quafi E6i:ypi illius primi Archetypi Mofaici , hoc eft , libri ho-
dierni Legis adumbrnnt primum librum Legis Mofaicum. Si Penta-
teuchusMofisfueritpufidatus, & Judaei hodierni utantur librisnon
pun(5l;atis : ergo Judiei non veram Legem fedtantumejuspartemin
Synagogis fuis alfervant : aft hoc nullo modo videtur verofimilej
quia Judasi aclmodum fuperftitiofi funt non tantum circa confonas
ocLegisvocales, fed etiamcircaejus corticem. Potius centies mor-
tem obirent , quam ut paterentur aliquid in Lege mutari, Ergo nullo
modo
2)^ Genulnd TmUorum antlquitate, 171
ihodo videtur probabile eosLegempuntoam a Mofe accepifle.
Refpondeo. i. Concedimus , quod omnia volumina Legis, quae
paflim per totum terrarum orbem in Jud^orum Synagogis aflervantur,
&exquibusfingulisSabbathis lediones fabbathinas recitant, jamfint
deflituta punftis vocaHum & acccntuum. Ipfemet propriis oculis fae-
piflime talia volumina inSynagogis Judxorum confpexi , "i-
dieadhucinmeisaedibus, quiataleexemplar Legis poflideo, confpi-
cerepoflHim. Sedindenonfequiturprimum volumen a Mofe con*
fcriptum fuifle deftitutum pund:is.
2. Pofito&nonconceflo , Mofen fuum primum volumen Pen-
tateuchinonpundafle, inde tamen nemo bona confequentia eliciet:
ergo punda funt a Maforethis Tyberienfibus. Quare non poflent
cfl!eab Ezra & a Viris Synagogae magnae , qui mille annis praster pro-
pter pofl: Mofen vixerunt. Poflem eodem modo argumentari de Se-
dtionibus & Capitibus Pentateuchi. Mofes non difl;inxit librum fuum
in Sediones & Capita : ergo illa difl:in£l:io efl: a Maforethis , qui mille
circiter annis poft Ezram vixerunt. Sed quis non videt eam confe*
quentiam non procedere ?
3. Nondum probatum efl: Pentateuchos, qui in Synagogis afl!er-
vantur, fcmper fine punftis fuifleconfcriptos.R..BechaiadNumer«
11.15. fol.162. coI.5.citanteBuxt.pag.45.contrarium videtur innue-
re, cum ait : JujjifHmHS mnfHftd:are lihrHm Legis : caufam addit : quia
'Vox pHftBara omnem fenfuHm varietatem ^ mHltiflicationem exclHdit,
Jedahlatiopun^orumeamparit Nam vocales funt infl:ar formae , &con-
fonaeinfliarmateriaE. Sicutimateria, carensforma, apta efl: ad mul-
tasformasrecipiendas, ita confonae Hebraicae , defl:itutaE pundis, apt«
funt ad varios fenfus recipiendos. Et quemadmodum quando mate-
ria efl: informata , etiam eft detenninata , fic etiam confonae , pundis
vocalium ornatae , funt determinatae. Ergo fecundum hunc Rabbi-
numPentateuchifine punftisprimiimdefcriptifunteotempore, quo
Cabbala & varii illi modi S. Scripturam interpretandi a Judaeis eum
infinem funt introdufti , ut fenfus S. Scripturae eflet fcecundior &
aptior ad plures allegoricos fenfus recipiendos.
4. Fortaflepundavocalium &accentuum a pofterioribus Judasis
funtomifla: primo quiaPentateuchi, qui in publicis Synagogis af.
fervantur, dcbentefl!*eemendatiflimi, abfqueullo, etiamminimo, vi-
tio. Atqui , quoniam omnes illi' Pentateuchifolent exfcribi , difiacilli-
Y z mum
17^ D I S S E R T A T I O XV.
mum eftPentateuchum , ornatum vocalibus & accentibus> abfque
ullismendis & vitiis cxrcribere. Secmdo. Vel fortaffe punda voca-
lium & aecentuum in Pentateuchis funt omiffa : quia fuit diffenfio
inter Orientales & Occidentales circaquamndam vocumpunfta. Si
Orientalesfuo modo voces illas pundaffent, talis Pentateuchus non
placuiifet Occidentalibus; & vice verfa, li Occidentalesfuam pun-
diandi confuetudinem obfervafTent , talis Pentateuchus rejedus fuiC
fet ab Orientalibus. Ut ergo Judasi litem illam dirimerent , & Penta-
teuchos omnibus gratos exfcriberent , videnturvocalesomififle. E-
tiam punfta ad veram illorum manufcriptorum Pentateuchorum
ledionem hodie non funt admodum neceffaria ; quia ex illis MSS
libris in Synagogis publicis non omnes & finguli , fed tantum dodio-
reslegunt, quiajuventuteBibliapundatalegerunt, & itacontinuo
legendo fere memoriter eadem didicerunt. Vide in Buxtorfio part. i ,
cap. 4.
Vr. Pergit Cl. Capellus , & tertium profert argumentum , quod
defumit a pundorum vocalium & accentuum filentio tum in Kab-
balifticisjudasorumfcriptis, tumetiamin Talmudc. TalimodoCa-
pellus argumentatur,
1. Nulla fit mentio vocalium& accentuumin fcriptis Kabbalifli-
cisfiveinlibrisAIIegoricis Jud^orum : ergo Kabbaliflarum tempo-
re , qui vixerunt ante confedum Talmud , non fuerunt in Bibliis ulla
pund;a. Si enim fuiffent punda, procul dubio Kabbaliftas eorum
mentionem feciffent ; & per confequcns punda demum inventa
funt a Maforethis Tyberienfibus.
2, Btiam Talmudiflae in nulla parte Talmudis , hoc cfl, necin
Mifna nec in Gemara ullibi citant nomina accentuum Hebraicorum
five vocalium ; etiamnonin illis locis, in quibus neceflario vocales
cffent nominandae : ex.gr. InTalmudealicubi dicitur, A^^/^^^^j ^.'l^
filiitHi, uti fecundiim Textum punaacum legendum effet, kd X^^"^
adificatorestui, " Hic Talmudiftas nullam vocalium faciunt mentio-
nem , quum hoc in loco maxime neceffarium fit, Si vero vocales
tumtemporisfuiffent ufitata^, diccndum fuiffet, nelegas T33 p^
Kametz, , fed ^''^D per Cholem.
5. Kabbalifls , tam antiquiffimi quam recentiores , nugas fuas
Kabbaliflicas & allegorias, hoceft, myflicos quofdam fenflis elicue-
runtfcmpcrexfolisconfonis, fcil.exearum inverfione, ex metathefi.
^e Genuind TunBorum antiquitate 173
&ex varia carundem permutatione , fed nunquam ex vocalibus &
accentibus. Ex. gr. Kabbaliftas probarunt ex prima Veteris T. voce
*^'?^^.'?? mundum effe creatum primo die Septembris j quiaexhac
vocepertranfpofitionemliterarum hasc eliciuntur "''Iti^nD '^J< > hoc
cft, frimns m Septembri : ergoindeconcludunt mundum illodie efle
creatum ; quia in illo verfu fjgitur de ejus creatione. Simili modo
Kabbaliftasex 3 Beth^ prima litera Pentateuchi, varia elicere folent
myfteria: ex.gr. Litera Beth in numeris fignificat duo : ergo funt
dugeleges, videlicetlexoralis&lexfcripta. Adhuc : ergoeruntduo
mundi, fcilicetmundushic&mundusfuturus. Has& fimilesnugas
quaefiverunt Kabbaliftae in confonantibus , &noninvocaIibus: ergo
vocalestum temporis non fuerunt. Vel, fi pofteriores Kabbalift^
credidiffent vocales fuiffe a Mofe , etiam qusedam myfteria ex iifdem
elicuiffent.
Reffondeo. i. in genere. Argumentum negativum non probat. Kab-
baliftae & Talmudidje nuUam faciunt pundorum mentionem, ergo
ea tempore ipforum non fuerunt. Adhuc multo minus fequitur :
ergo punfta funt inventa quingentis annis poft Chriftum a Mafore-
this Tyberienfibus.
Refpondeo in fpecie ad primttm membrum negando , quod in an-
tiquisKabbaliftisnullafiatmentiovoealium & accentuum. Diverfa
enim exempla luce clarioraproferuntur ex *in)l Zohary libroplane
Kabbaliftico, cujus audorftatuitur Rabbi Schimeon filiusjochai,
qui vixit anno circiter centefimo poft Chriftum , quique circa annum
120. martyrioin bello Adriani contra Judaeos vitam finiiffe dicitur.
HicRabbiinprincipioIibrifuiexDanielis Capite 12. v. 3. profertlo-
cum , & occafione illius loci fic ait : IfifidpmBHm efifemen in medio ifi^
impalatiiyfemen triumpundorum Cholem, Schnrek, & Chirekj. Idem Kab-
baliftaetiamaccentuumrecordaturineodemlibrOjCoI. 106, Secretum
reieftZark.a^ Afakk^ph, Schopharholech, Sagolta &c. Quis clarius indi-
cium vocalium & accentuum ex antiquis Kabbaliftis defideraret ? Si-
milia plura exempla ex antiquioribus & recentioribus Kabbaliftis af-
feruntur a Cl. Buxtorfio in libro de antiquit. pund:. cap. ^.partis. i.
Rejpondeo i . ^dfecundum membrum. Non mirum eft quod in Tal-
mude nulla expreffa mentio pundorum vocalium & accentuum fiar,
KamTalmudiftae non verfantur circa tales minutias , five circa tales
nugasGrammaticales:. has enim Grammaticis reliquerunt : kd oc-
. Y 3 cupati
DISSERTATIO XV.
cupatlfueruntcircaritus & morcs vlvendl a Judaels ublquc terraruni
obfervandos , ut & circa res dubias , jus quarundam rerum fpedantes,
quarumtantumobiterfacra Scriptura recordatur. De talibus rebus
dubiisTalmud prolixe difputat , & variis modiseafdem determinat.
Non igitur quasrenda eft Grammatlca in libris Hiflorlcis , nec in libris
ritus& jus Judasorum defcribentibus.
Adverfus hanc refponfionem regermt* In Talmude allegantur lo-
ca, in quibus neceffarid mentionem pundorum, fi fiillTent, facienda ef-
fct, cxxm^icvLWZynelegas/ictfedJic, Refpondeo^nwo. Talmudicido-
d:ores non fuerunt fic loquuti ex dubitatlone, quafi proptei; defe-
dumpundorumdecertaledione dubitaverlnt , fed qula voluerunt
llterallvocisexplicatlonlallam alIegoricam& myfticam addere. Hoc
inde clare probatur : quia hic mos \oc\}iQ\\6i ne legasjic , fedjic , non
tantumfuitobfervatusrefpedu vocalium, fed etiam refpedu confo-
narum. Ex. gr.AdG^m.^p.zi. dlcunt,;2<?/tf^^i' Tj; Vj?» utilnTex-
tuhabetur, fed Tj; *''?iy. Taliaquamplurima exempla poffent ad-
ferri. Inde tamen non fequltur Talmudiflas credldiffe confonas non
cfTe defcriptas ab ipfis audoribus librorum. Per confequens hlc mos
loquendl, ne legasjicfedjic ^ noneftnatusexeovelquiaTextusrelpe-
<5lu pun6lorum fuit dubius ; vel quia crediderunt punda non eflc
prolataabipfisAudoribus librorum. Secmdo Recentlores R.abbi-
m , qui poft Elianam pundorum inventionem vixerunt , etiam fic lo-
quuntur. Quisfanamcnteindeconcluderet, eos Rabbinos de vera
legendi ratione dubitaffe , aut eorum tempore pundla non exftitiffe ?
2. Etiamfi nomina vocalium & accentuum exprefse in Talmude
tion allegentur , nihilominus eorundem implicita fit mentio. Hebraei
varlalocaexTalmude proferunt , ex quibus hoc conantur probare.
Unum atque alterum locum in medium proferre fufficiet.
In Tradatu Nedarim , fol. 57. pag. a. dlfputant Talmudiftae , num
liceat docere legempro merccde? Diverfo modo rcfpondent ; tan-
dem R.Jochanan ait, licere accipere C3'P^'^ p"'i->? "'^i? mercedem pra
faujis accentuum docendis. Rafchi in margine explicat ''^p'-? '""?'I'^^
C3'9;'^i qfiia ipfum docetpHn^ationem ^accentus. Ergo a(3:ualis pun-
^tio debuit exiftere : Quomodo enim aliter docere potuiffent ?
Alter locus la venltur in primo Tradatu Talmudis, Berachoth noml-
nato ,/0/. 62. Qua^i unt ibidem Rabbini : Ouare mn abfierganturfordes
manu dextra, fedjinifira ? Rab Nachmanfilms Ifaaci dixitpropterea , ej/fffa
ofien'
l^e Genuind Tm^onm anttquitate. i ^^
gfiendmt ea ^'^)^ ':?:^!^ accemus Legis. Vox "^.^'^ nonrem, fivepote-
ftatem accentuu;m , fed ipfum fignum denotat ; & in tali fignifica-
tione femper fumitur ab Hebrsis. Accentusillidextra, utreferiint,
oftendebantur : ergo tempore Talmudiftarum Textui Biblico fue-
runt adfcripti : aliter enim oftendi non potuiffent.
3. FortafTe puni5ta tcmpore Talmudiflarum nondum certa ha-
buemnt nomina , quibus eadem ab omnibus aequali modo denomina-
bantur. In libro Zohar exprefla quidem nominum accentuum & vo-
calium fit mentio , fed fortaffe illa nomina tum temporis nonduna
fueruntabomnibusrecepta& approbata. Deinde fi antiquitatem li-
bri^o^^irindubiumvocaremus, utifacitCapellus, pofTcmusdicere,
quod accentus & vocales tum temporis certa nomina nondum ha-
buerint , uti fit in lingua Latina & Belgica. Belgae enim & Latini fo-
lentfono, ut a. e.i.o.u.vocalesfuas denotare. Quare etiam antiqui
Rabbini eodem modo vocales fuas exprimere non potuiffent ?
4. Denique nonnulli ajunt , quod ipfae figurae pundorum in Tal-
mude fuerint expreffae ; quod propterea eadem nominare , non
fuerit neceffarium. Rcfert Rabbi Afarias , quod viderit duo exempla-
riaMifnica, quingentisannis antiquiora, utraque notata pundis&
accentibus diflinguentibus. Fortaffc etiam hodierna punftatio libri
Mifnajoth, qui editus efl Amflelodami anno i6i\6. fecundiim anti-
quumillud pundatum exemplar efl: inflituta. Vide cap. vi.inlib.
Buxtorfii.
Refpondeoadr<rr/^'^«? membrum. i.FortaffeKabbaliflaepropterea
indifpofitione vocalium non quasfiverunt myfleria , quia credide-
runt confonas immediate a Deo effe profedas , & vocalcs tantum
ab Efdra.
2. Kabbaliftae ex vocalibus & earundem permutatione tanta My-
fteriaelicerenonpotuerunt : quia confonae inftar materiae varias for-
mas induerepoffunt , quum vocales inftar formae omnem fenfuum
multiplicationem excludant.
5. Falfumeft , quod Kabbaliftae antiquiores & recentiores nulla
myfteria venati fint ex vocalibus. Supra ex Zohar , libro antiquo
Kabbaliftico , confcripto circiter anno centefimo poft Chriftum ,
tulimus exempla , in quibus antiquiores Kabbaliftae myfteria elicue-
runt cx vocalibus & accentibus. Si quis defideret recentiores Kabba-
liftas , legat librum Kabbalifticum R. Jofephi ben Gecatilj a Ub^ i- qui
locus
17^ D I S S E R T A T I O XV.
locus citatur a Buxtorfio de pundorum antiq. pag. 59. & ^o. Ibi in-
veniuntur varia myfteria , quae didus audor ex vocalibus & earum
tranrpofitioncelicuit. DicitenimquinquevocalesCW^»?iS'c/6/^rf^C/«-
rekTz,ere & Kametz. nos docere fecretum difpofitionum totiusmundi;
C/?e/f»2rerponderemundofupremo five intelligentias , SchHrekssWiVi-
do medio, C/^/Vf^mundo inferiori, &c. Hicau6lor anteducentos prae-
terpropterannos vixit. Similiter Rabbi Aiarias profert rationem ex
Kabbala defumptam , ob quam litera Jod in nomine J e h o v a note-
turcumfimpIiciiSc^i^z/^i, ScnoncumChateph-patach. Exhisergoap-
paret falfum efle , quod dicunt adverfarii, Kabbaliftas tam recentes
quamantiquosnullamyfteriacx vocalibus exftruxifle.
VII. PergitCI. Capellus, (&^^4r/^z«^ argumentumdeducitexan-
tiqua fcriptura Hebraica , quam hodie Samaritanam vocamus. Ut
vis hujus argumenti melius intelligatur , explicandum prius eft , quid
Capellus de antiquis Veteris Teftamentrliteris ftatuat. Capellus aflc-
ritjudaeosfateriliteras illas, quibus Biblia a temporibus Efdrae funt
defa-ipta, noneffeantiquasHebraeorumliteras, quibusMofes&cs-
terifacri Scriptores Vetus Teft. exararunt: fed e contra ftatuit ho-
dicrnasHebraicasIiteras effe antiquas Chaldaicas, quas Efdras , loco
antiquarum Samaritanarum literarum recepit. Si Capellus probave-
ritantiquas Veteris Teft. literas fiiilTe Samaritanas , ultro {equitur,
quod pun6la vocalium & accentuum non fint ab ipfo Mofe , & a
caeteris VeterisTeft.Scriptoribus. Ratio eft manifefta : namliteris
Samaritanis nunquam punda vocalium & accentuum fijerunt ad-
fcripta.
Refioffdeo. i. Falfum eft & antiquas literas , quibus Mcfes caeteri-
que facri Scriptores in exfcribendis libris CanonicisVeterisTcft.ufi
fuerunt, fuiflcSamaritanas ; & hodiernas efle Chaldaicas, quas Ef-
dras in odium Samaritanorum mutavit. Hoc quidem verum eft,
quod hodiernjE literae Hebraicas non fuerint vulgares , & communiter
ufurpatse a Notariis & abaliis Scribis in exfcribendis rebusprofanis.
Adresenimprofanas exfcribendas ufi fuerunt literis hodiernis Sarna-
ritanis, fed ad facra Legis exemplaria exaranda utplurimum ufi fue-
runt charadere hodierno Hebraico. Duplex igitur charader ante
tcmpora Efdraefuitufitatus, fcil. Hebraeus & Samaritanus: horum
prior erat facer , &rebusfacris exfcribendisinferviebat; pofteriorve-
xb erat profanus , & in rebus vulgaribus exfcribendis ufurpabatur.
Qui
^e Gemind ^unBorum anttquitate. 177
Qul plura de hac quaeftione cupit , legat Diflertationcs decimam 6i
undecimam hujuslibri, Ibienim Ledor exprofeJOTo hanc quasftio-
nem difcuflam videbit.
2 Pofito & non conceflb has hodiernas Hebraicas literas ab Efra
demumefleinventas, &loco antiquarum litcrarum Samaritanarum ,
vocalibusfemper deftitutarum , fubftitutas : inde tamen nonfequi-
tur, quodpundademumfint inventa a Maforethis Tybericnfibus.
Hoc quidem tum evinceretur , quod punda non fint adfcripta ab ipfis
Jibrorum Audoribus ; fed nullo modo probaretur, quod ead^m nori
fintadditaabEfraPropheta. Nos maxime illud probabile cfie judi-
camus : fiEzrashodiernasliterasinvenerit, quod fimul etiam iifdem
novishterispunda, utliterasnovas ledu difticiles facilioresredderet,
addiderit. Saltem non fequitur , etiamfi ftatuamus literas Samarita-
nasfuifleantiquas &pund:isdeftitutas, quod puncla demum fint in-
venta & addita a Maforethis. Elias Levita , primus Maforetharum
excogitator, fcivit quidem procul dubio hanc quasftionem de anti-
quitateliteraruminTalmude moveri; non tamen ifto elumbi argu-
mento , ad novitatem pundorum defendendam , ufus fuit.
3. Nondum probatum eft antiquas literas Samaritanas ante tem-
poraEzraepunftisvocalium & accentuum femper caruifle : hodier-
naequidemliteraeSamaritanac illis carent, inde tamen non probatur,
quod femper iifdem caruerint.
4. Probandumetiamipfis incumbit, hodicrnas literas Hebraicas,
fi concederemus cafdfem fuiffe Chaldaeorum literas , olim femper fuifle
pundis deftitutas. Quare Chaldaei non potuifTent eodem modo fcri-
pturam fuam confonis & vocalibus exarare , quemadmodum He-
braEorum fcriptura jam exaratur ? Quod Chaldaei etiam vocales ad-
hibuerint, hocindeprobabiliterevincitur : quia nomina vocalium ,
ex fententia adverfariorum , funt Chaldaica : & per confequens ve-
rofimiliusefteafdemvocalesabillis Chaldaeis fuiffeinventas , quam a
Maforethis Tyberienfibus.
VIII. Qmntum argumentum, quod pro Novitate puncloruma
Capello Capite feptimo adfertur , efl defumptum ex notis marginali-
bus, qujevulgo ^"^f '"^.j^ (/Cm«/^<??^/) nominantur. Hsnotaemar-
ginales, quas ab Elia Levita numerantur 848. verfantur circa confo-
nantes , & nulla earum circa vocales aut accentus. Sed fi vocales
femper aut faltem Ezras temporibus fuifTent confonantibus fubfcri-
Z pt32.
178 D I S S E R T A T I O XV.
ptae , etiatn hae notae marginales habuiflent rationem non tantum
confonarum fed etiam vocalium & accentuum. Nam has notas funt
valdeantiquae, &nonnulla£earum antiquiores funt ipfo Talmude ,
congello circaquintuma natoChrifto feculum. Sive jamdicamus
notasillas Keri uk^stifeffe a Mofe & a caeteris facris Scriptoribus ; live
effe corrediones vocum vitiose fcriptarum ; five ex Codicum vario-
ruminterfecollatorumdifTenfione ortas , nihil attinet : nam variae
ill^ledionesnihilominiisfuiirent obfervatae, & quidem faepius circa
vocales& accentus, quam circa confonantes. Punda enim corru-
ptioni magis funt obnoxia , quam ipf^ liters : & per confequens ,
cum notaehaenonrecordentuVvocalium , etiam punda Textui He-
braico eo tempore non videntur fuifle adfcripta.
Reffondeo. i. SiftatuamusEzram eflfe audorem pundorum , &
fimul fecundiim fententiam Judaeorumnotarummarginalium anno-
tatorem, tumnulloepotueruntobfervarivariae lediones circa vocales
& accentus , natae ex variorum Codicum difcrepantia. Nam tum
temporis nondum Biblia fuiffent pundis vocalium & accentuum or-
nata : ergpetiam non potueruntfuifTenotaEcircaillapunda. Nam
Efrasafolutacaptivitate Babylonica , poflquam Codices omnes con-
fideraflfet, &inter fe contuIiflTet , variasque notas circa confonantes
annotaffet , punda confonantibus fubjecifl?et : & propterea nuUas
varias ledionescirca vocalcs potuiflfet obfervaffe.
2. Si dicamus punda eflfe a Mofe & a caeteris Audoribus libro-
rum , tum dicendum efl punda non femper fuiflfe omnibus Bibliis ad-
fcripta ; fed tantum illis, quaehic &alibi in Judaeorum Synagogis
fuerunt confervata ; quorum Bibliorum punda non tam facile mu-
tationi & corruptioni obnoxia fuerunt. Verum quamplurima Biblia ,
qujEin populi manibusverfabantur, conftabant tantum confonanti-
bus, &paucillimapund:is: &proptereanotascirca vocalesnon ob-
feryarunt. FortaflCeetiam Bibliapundata, quoepauca fuerunt, tem-
pore cjptivitatis Babylonic^ fuerunt difrupta , & igne aliove modo
perdita , & ab Efdra additis pundis in prifiinum ftatum reftituta.
5. Efrasnonefliaui^oromnium notarum marginalium, fed mul-
taruminventoresfueruntMaforethaeTyberienfes, & alii recentiores
Rabbini, quiMaforethasfequutifunt. Quareetiamnullusipforum
notam marginalem circa vocales annotavit ? An propterea , quia
Textus non fuit pundatus ? Non dicet hoc Capellus. Quare igitur
illas
2)^ Genuind Tm5forum anfiqultate. 170
illas notasmarginales ficco pede tranfierunt ? Ratio aliqua debet affi-
gnari , aliterCapelli objedionosnonferit. Non putem Capellum
defenfurum cfTe omnesillas 1826. notas marginales , quarum in nova
fua Critica mentionem facit , efle i n ventas ab Efra Propheta , vel a fa-
mofisillisMaforethis. Si jam concedatur nonnullas notas margina-
Ics effe inventas poft tempora Maforetharum : Quare illi Rabbini
ctiam in notis marginalibus rationem pundorum non habuerunt ?
4. Falfumeft, quodhgenotaemarginalesetiamnon fuerint obfer-
vata^ circa quafdam vocales: contrarium enim evincitur ex omnibus
ilhslocis, in quibus vocalesfcribunturinTextu, & confonantes in
margine. Exemplum unum inter castera occurrit Ruth Caf. 3 . *:/. 5.
ubiin Textu fcribunturdu32vocaIes, fcil. Tzere & Patach , quibus
notamarginaIisadfcriptaeft,quaeindicatMaforethas etiam fuifle oc-
cupatos circa vocales : nam judicant illas vocales effe legendas per
voccm Hebraicam '^^. adme, Ex hoc&exfimilibus locis probabi-
liter quis probare poteft punda non tantum effe ab Ezra Propheta ,
fed ab ipfis Au6toribus librorum \ fi nempe ftatuamus tales notas
marginales effe additas ab Ezra. Nam Ezras haec pun6la confidera-
vit,&cogitavitaIiquempoffch3ec puniSa forte aliter explicare ; ideo
notam marginalem addidit, ne quis illam vocem aliter cxplicaret.
Ncmofaciledicethsec pun6ta confonantibus effe interpofita a Mafo-
rcthisTybericnfibus, vclavulgariquodam Rabbino. QuisRabbi-
norum tam audax fuiffet , qui facrilegas fuas manus in Textum fa-
cruminjicereunquamaufus fuiffet? Praeterea, fi talia punda a vul-
gari quodam R.abbino confonantibus, in nonnullis locis, effent inter-
pofita , procul dubio fuiffent aliqui, qui hasc punda vel ex Textu eje-
ciffent, velaudoreseorundem temeritatisaccufaffcnt. Econtraexi-
ftimoilksinterpofitasvocalesab ipfis Audoribus librorum compen-
dii causa effe adfcriptas : quod fi hoc verum fit , pondus addetur fen-
tentiae noftrx. lUae vocales folae , in Textu Hebraeo occurrentes , funt
quafi abbrevaturae Hebraicae ; & non mirum eft Au6lores in non-
nullis locis abbreviaturas quafdam adfcripfifTe. Abbreviaturaeenim
inomnibuslinguisfuntufitatae : ex.gr. Latinorumfiliipervocalem
^cumlinea fuperfcripta denotant efl , & pero indicant non , & fic
porro. Tales & fimilesabbreviaturaevocalium videntur temporibus
Prophetarum fuiffe ufitatae. Sed hodierns abbreviaturae Hebraicae
nonnifirerpe6luconfonarumfunt : quiaRabbini nunc commentaria
Z 2 &
i8o D I S S E R T A T I O XVL
& epiftolas fuas abfque punftis vocalium & accentuum confcribei'e
folent, Vide fimilia punfta , confonantibus deftituta Judic. 20.15.
Ruth. 3. 17. iSam.S.^.&Cap. 16.V. 23. & Cap. 18. V.20.&C.
DISSERTATIO DECIMA-SEXTA,
Q^U JE E S T
D E
Genuina Pundlorum Vocalium dc Accentinim
in Veteri T. Antiquitate.
P A R S Q_U A R
§ . I . Seqmntur (irgumenta ex hifio^
ria,Jtveex antiqmsfacrorHmBi-
bliori^m tranjlationibmpetita.
2. Infpecie frobat Capellus novitd'
tempunUorumex verJioneLXX-
InterpretHm.
3. HiHoria ilUm verjionis hrevi--
ter defcrihitur.
4. Hodierna verfio Gr^eca non eji
antiqua famofa verjio.
5. Titptlm verfoni Graca pm-
fixm non prohat eam verfio-
nem ejfe antiqmm.
6. Diverfitas verfionis Graca k
contextH HehrAo ofimiitur va-'
riis exemplis.
7. Ahfurda confequentia eliciturfi
dicamm hodiernam verfionem
Cracam ejfe antiquam.
8. Forte fuerunt quidem alicuhi
Bihlia punciata , quihm tamen
Interpretes non fuerunt ufivel
propter raritatem , vel propter
nimiam confidentiam^ ^c.
9. Argumentum a paraphrafibm
ta&Ultim a.
Chddaicis defumptum hahet duas
partes
10. Hifioria Paraphrafium deferi'^
hitur.
1 1 . Paraphrapum ingenere ^ On-
kelofi in Jpecie dijferentia a Tex-
tu Hehrao etiam efi refpeElu con-
fonarum. Earum difjerentiarum
caufe varia ajfignantur.
12. Caujk dantur quare vocales
non ita fint necefiaritt in Para-
phrafihm quam quidem in TeX"
tu Hebraico V. T.
13. Argumentum Capelli » qmd
ex verfione Hieronjmi elicit , efi
himemhre.
14. Verfio Kulgata non efi Hiero-
njmi verfio. Hieronjmm vide-
tur ufm codice puntiato.
15. Non fequitur : Hieronjmm
non fecit mentionempunBorumy
ergo ejus temporibus non extite-
runt Biblia pun6lata.
i<5. Conclufio totim quafiionis.
Sectio
l^e Genuind Tm5forum antlquitate. \ §r
S E C T I O I.
Uperiori Diflertatione difcuflimus quinque argumenta
^ pro novitate punc^orum vocalium & accentuum adferri
folita, quasderumptaerantavariisteftimoniis. Jamfe-
quitur dX^xxmQViXVimfextum, exhifl:oriapetitum,hocefl:,
ex antiquis facrorum EibHorum tranflationibus in genere,
tc ex Lxx Interpretum verfioae GrcEca in fpecie ; & quidem tali modo.
Nulli Aud:ores tranflationum five Graeci fuerint, fiveLatini, five
Chaldaei, fiveetiamipfeHieronymus, ufifuerunt Bibliis Hebraicis
pundatis: ergotumtemporisBibliapundatanonextiterunt. Nam
fitaliapundataBibliaextitifTent, proculdubio Interpretes, & prs-
cipueilliLxx, qmvocatierantaPtolomasoRege, & a Synedrio ma-
gno deputati ad verfionem Graecam adornandam, talibus pundatis
codicibus ufi fuiffent.
II. Infpecie Capellus urget verfionem Lxx Interpretum Grae-
cam, quamfeptuagintalnterpretesex Bibliis non pundatis adorna-
runt j quod dare evinci videtur ex multis locis , in quibus voces ali-
ter fuiffent transferendae , fi pundatae fuiffent , quam jam tranflat^
funt.
NonnuIIas voces , ut vis argumenti clarius innotefcat , in medium
proferemus: ex.gr. Pfal.y.v.j. in TextuHebraicooccurrit '^^ ad
me, cum Tzere& Patach: Lxx Interpretes legerunt :^. Dem mem
cum Tzere & Chirek ; & propterea verterunt per o ^ioc, ^a.
^izPfalmoap.v. 5. invenitur verbum '^'? pfuit cum Sin & Ka-
metz. Hoc verbum Lxx. Interpretes tranftulerunt per to ovt^a. no-
rnen^ quafiinTextuHebraeofcriptumfuiffet ^'^. nomen, cumSchin
& Tzere.
Similiter Pfalmo^i. v. 3. legitur nomen "^?^? apej^e , cum duobus
Saegol : Lxx Interpretes putarunt effe '^?1^ afermone , cum duobus
Kametz : &propterea tranflulerunt per ^ AoV» afermone. Cen-
tena forte talia loca adferri poffent , fi neceffitas rei exigeret.
Ex his omnibus exemplis concludit Capellus , quod illi Lxx. In-
tcrpretesnonfuerlntufitextupundato : nam fi eo ufi fuiffent , vo-
ces illas fupradidas aliter interpretati fuiffent: & per confequens Bi-
blia tempore Lxx Interpretum non fuerunt pundata. Et fi Biblia
Z 3 ea
lU D I S S E R T A T I O XVL
eo tempore non fuerint pundata : ergo punda non funt addlta a
Mofe velab Ezra. Ratio ell: manifefta : nam Lxx. Interpretes ali-
quot feculispoft Ezram vixerunt.
III. Antequam in fpecie ad hanc objedionem refpondeamus,
prius quxdam, hifloriam verfionis Lxx. Interpretum concernentia ,
prGemittenda erunt.
1. Verfio GrcEca Lxx. Interpretum adornata fuit trdcentis circi-
ter annis ante nativitatem Chrifti.
2. In caufa hujus verfionis procatardlica affignanda omnes non
conveniunt Nonnulli ftatuunt ipfos Judasos Alexandrinos , quia
Textum Hebrasum non intelligebant , petiifte ab aliis Judgeis , linguae
Hebraeae & Grascae peritis , ut Textum Hebrssum in hnguam GraBcam
transferrent. Sunt alii , qui eam verfionem adfcribunt Ptolomaso La-
go Regi iEgyptlorum. Denique funt nonnulli , qui judicant filium
hujus fuperioris Regis , fcil. Ptolomaeum Philadelphum quofdam
convocafle ad verfionem hanc componendam ; & quidem eum in
finem , ut Bibliothecam fuam , quam Alexandriae extruxerat , &
quam 50. vel ut alii volunt , 70. millibus voluminum impleverat,
etiam hoc facro libro exornaret.
3. H^cverfiocommuniterquidemvocaturverfioLxx. Interpre-
tum , fed multi hunc Interpretum numerum in dubium vocant, pu-
tantesnonfuifleLxx. Interpretes. Quareindubium vocant? Quia
numerus feptuagenarius a Judasis videtur effidus. Quare? Quia
Judasi femper multa myfteria ex hoc numero fuerunt expifcati. Qua-
re? Quia Synedrlum maximum Hierofolymse congregatum Lxx.
Virisconftabat. InTalmude exprefse dicitur , quodtantumquinque
Seniores Legcm tranftulerint Regi Ptolomaeo. Idem ctiam ftatuit R,
Azarias , qui fortaffe fuam fententiam inde deprompfit. Aud:ores ,
qui ftatuunt hanc verfionem efle tranflatam a Lxx Interpretibus,
femperintelligunt Lxxii. fed brevitatis caufa fumunt numerum ro-
tundum pro non rotundo. Nos hunc Interpretum numerum fic
conciliamus : Lxxii Viri , in Synedrio Hierofolymitano congregati,
deputarunt ex petitione Regis Ptolomasi quinque viros ex eodem
collegio, qui Alexandriamprofedi, Textum HebraEum in Ilnguam
Graecam tranftulerunt. Vocaturergocommunlter opes 70. vel 72.
Seniorum, quialpforum auctorltatehaecverfio tranflataeft. Saepe
opus aliquod toti collegio adfcribitur , cujus tantum pauci ad id dele-
gati
^e Gemind ^unEiorum anttqmtate. 183
gati au(5tores funt. A nonnullis verfio Grxca appellatur opus quin-
queSeniorum, quiaquinqueSeniores, a Synedrio toto Alcxandriam
miffi , hoc opus adualiter effecerunt.
4. Corruit jam ultro fabula illa de Lxxii cellulis five asdiculis ,
quibusfingulilnterpretestamdiu inclufifuifTent , ufquedum finguli
totam verfionem ad umbilicum perduxiflent. Juftinus Martyr , hu-
jusfabulaepraecipuuseffidor , dicitfein infulaPharo , diffitafeptem
fladiis ab Alexandria , adhuc rudera & veftigia illarum aedicularum
vidifle. Sed Interpretes Graeci , quotquot fuerint , fimul convenerunt
in Regia five magna quadam domo , in qua communi opera vcrfio-
nem hanc Graecam adornarunt.
5. Fabulanturetiam , cumdicunt fingulosex Lxxii. Interpreti-
bus totam verfionem fpatio Lxxi i . dierum compofuifle.
6. Admodum hallucinantur , quando ajunt omnes Interpretes,
etiamfiindiftindiscellulisfederint, nihilominus convenifle nontan-
tuminverbis&phrafibus, fedetiaminomnibus pundis, diftindio-
nibus fententiarum , &inaliisrebus. Philo propter illam convcnien-
tiameosnumine Prophetico fuifle indutos aflerit. Sed nonmirum
eft omnes Interpretes confenfiflc , cum fimul hanc verfionem compo-
fuerint. Errant ergo , qui eos propterea Prophetas vocant. Bellar-
minus peculiarem Spiritus fandi affiftentiam illistribuit , ne qua in
reerrarent. Auguftinus putat eundem Spiritum Propheticum in
Lxxii. Interpretibusfuiflfe, qui fuit in Prophetis.
7. Fabula una admifsa adhuc aliae inde nafcuntur. . Plerique , qui
ftatuuntexadefuifleLxxii. Interpretes, non tantum defendunt ex
duodecimtribubusJacobiPatriarch^viros (enosad Ptolomaeum efle
ablegatos, ( fexies enim duodecim fimt Lxxi i ) fed etiam nomina fin-
gulorum Interpretum enumerant : verbi gratia : Ex tribu Juda hi
fexlnterpretesmiffi fuiflent: Jofephus , Ezechias , Zacharias , Jo-
hannes, Ezechias alter , Elifasus. Ex tribu Gad Nehemias , Jofephus,
Theodofius, Bafeas, Ornias, Datis. Totidem exreliquistribubus.
8 . Prasterea opinantur hos Lxxi i . Interpretes fuifle Afleflbres fi ve
Seniores magni illius Sanhedrin , quod Hierofolymis ad negotia ec-
clefiaftica & civilia decidenda erat congregatum. Hoc totum colle-
gium una cum omnibus viris Hicrofolyma Alexandriam migraffet ,
& clavum imperii tamdiudepofuiflet. Sed quis non videt totam
hanc hiftoriam multis fabularum involucris effc involutam ? Nara
Sanhe»
i84 DISSERTATIO XVI.
Sanhedrin Judosorum poft folutam captivitatem Babylonlcam non
ampliusexduodecim tribubus, fed folummodo extribu Judae con-
jftabat.
9. Quia nonnulli tot fabulisfidemadhibuerunt, ideoetiam hsec
verfio magni a multis fuit aeftimata. Singulis annis in memoriam
hujusverfionisadornata2aGrascis& ^gyptiis annivcrfarium feftum
ininfula Pharo fuit celebratum.
10. JudaeiGraEcilongo tempore in Synagogis fuis hanc tranfla-
tionem Grscam fingulis Sabbathis publice praelegerunt.
11. Circa annum a nato Chrifto 551. maximas rixae , occafione
hujus verfionis, inter Judsosobortae funt : quia quidam Textum
HebrsEum, aliivero Textum Grscum in Synagogis praelegendum
effe contendebant. Ecclefis Gixcx & Latinx magni femper Gras-
cam verfionem fecerunt. Latiniverfione Latina, tranflata ex verfio-
neGrjEca, quadringentisannisinecclefiisfuisufifuerunt, &dogma-
tafua exinde probarunt : quia judicabant verfionem illam Graecam
diviniti^is effe infpiratam.
12. Haecvoluimusiiic obiter de verfione Lxx Interpretum prae-
mittcre : tum quia ejus hiftoria etiamfi jucunda non ubivis obvia eft ;
tumetiam, quiamaximopereneceflariaeft ad folvcndam CI. Capelli
objedionem. Vide plura de verfione Gra^ca in Philologo Hebraeo-
Mixto Diflert. 2. 3.4.
IV. KeCpondeo primo. Ncgo hodiernam Lxx Interpretum ver-
fionem Grscam eflle eandem illam verfionem , quam famofi illi In-
terpretesjuffu Ptolomaei Philadelphi tranftulerunt : illa enim verfio
diu , fi non in totum , faltem magna ex parteperiit. Pr^terea verfio
hgec hodierna , quae fpeciofo hoc Lxx Interpretura titulo circumfer-
tur , eft mixtacx aliis verfionibus Grascis. Celebris illa antiqua tran-
flatio Graeca cumJpfis fontibus Hebraeis maxime conveniebat : nam ,
antequam in Regiam Bibliothecam inferebatur , a quamplurimis fuit
difcuffa , & ad Hebraeum Textum examinata , & ab omnibus fuit ac-
clamatum, Textum fande & fideliter effe tranflatum ; & propterea
nihileieffcveladdendum, vel exeodem delendum. Verum verfio
hodierna Graeca mirum in modum diffentit a fonte Hebraeo ; pluri-
maenimfuntaddita, plurima etiam adempta & mutata, prout fta-
tim videbimus.
Deinde adhuc difputant & quaerunt eruditi : Utrum Interpretes
illi
^e Gemind TunBortm antiqultate ig^-
illltranftulerinttotut» VetusT. anvcro tantum Legem Mofaicam?
Nonnulli conanturprobarequod Jofephus ftatuerit illos Interpretes
Lcgcm tantum tranftuIifTe. In hac fententia videntur etiam fuilfe do-
diores Talmudici. Etiam multiex Chriftianis aflentiuntur Talmu-
dicis. Si igitur Interpretes illi tantum verterint Mofis Pentateuchum,
uti nonnulli volunt , ergo argumentum Capelli tantum ftringeret
refpcdu Pentatcuchi Graeci , & quidcm tum demum , quando prius
probatum erit , textum Pcntateuchi Graeci cfTe illum eundem tex-
tum , qucm fupradidi Intcrpretes compofuerunt.
Denique nondum confentiunt Dod:ores in Codicc , cx quo Inter-
pretes tcxtum Graecum interprctati fuiflent : nonnulli afl!crunt eos
cx Hebraeo Codice textum Graecum vertifle, alii cx Chaldaeo , alii ve-
ro ex Samaritano. Multis verofimilc videtur eosSamaritano Penta-
teuchointranflationcfua ufos fuifle: quia eft maxima convenientia
intcrtextum Samaritanum & inter textum Grscum ; imo inmul-
tis locis eft major convcnicntia quam intcr Textum Hcbraeum &
Graecum.
Plurimis cxcmplis poffem , fi opus cflet , probare majorcm cfTc
con venientiam inter Textum Samaritanum & Graecum , quam intcr
Hebraeum & Graecum ; feduno atqucaltero cxcmplo hoc oftendifle
fufficiet : ex. gr. Gmef. 4. 8. relinquitur ipatium aliquod vacuumin
muItisBibliisHebraicis, &quideminmedioill6verfu, quafiibivo^
ct^ quaedam deefTent. Textus Samaritanus hunc hiatum fupplct his
vocibus '■'I.'5'l! "^iil eamm in agrptm y quasverfio Graeca ita transfert,
JiiXd-uf^ £ig To 'TTiJiov. Indcvidemusmajoreminillo o<5tavoverfu
eflfc convcnicntiam intcrTcxtum Grascum & Samaritanum , quam
interGraecum& Hebrasum.
Similiter Gen. 3. 6. Textus Hebrasushabct ^?^'! ^ comedit , Sama-
ritanus PDK"^! ^ comedermt , & Graecus i[g\ tcpayov ^ comederunt.
SicetiamZ)^»^. 1.28. in Textu Hebraeocft ^y, ^ ^ltm, in Sa-
Tn^nt^vio yy^ ^ multHs i &inGr3eco y^ 'ttoXv. Vidc plurimaalia
excmpla in Thefauro Philol. Hottingcri pag. Z94. & feqq.
Ex his videre eft , quomodo illi , qui ftatuunt Interpretes Graecos
ufos fuiffc Textu Samaritano , fentcntiam fuam confirment. Saltem
exhisexemplisapparet, quod hodicrna verfio Graeca non fit eadem
illafamofa antiqua tranflatio, velquod Interpretes illi in multis lo-
cisPentatcuchi fequutifuerint textum Samaritanum; vel quod ver-
Aa fio-
\
i86 D I S S E R T A T I O XVI.
fionem fuam adornarint cx textu aliquo valde corrupto , vel quod
nimialicentiainverfionefuaufifuerint, fcilicet addendo vel adimen-
do prolubituquascunqueplacuerint.
V. Dicet forte aliquis fine caufa negari , quod verfio hodierna Grae-
cafitcompofita a Lxx Interpretibus : nam ipfe titulus hoc fatis in-
dicat. Etiam Graeca verfio , qucsanno i^^^.Londini, juxtaexem-
plar Vaticanum , olim R.om3e cditum , excufa eft , hunc titulum prae
■fe fert ; « TraKAia. c^6«x« Kce/m crcr lCi^oy,mov% , hoc eft , Vetm te»
fiamentumGvxcMVsMx verjtone feftpiaginta Inter^retum. Re/p. Illaver-
fio Graeca nomine quidem vocatur verfio Lxx Interpretum , fcd non
reipfa : illa enim verfio antiqua magna ex parte periit , prout multi
oftenderunt. Similiter verfio Vulgata Pontificiorum amultisetiam
Hicronymo adfcribitur , Sc Hieronymiana vocatur , quum tamen
certum fit ipfum Hieronymum illam non compofuifle.
VI. Refpondeo/^^c^Wo. In verfionem Lxx Interpretum non tan-
tumoccurrit difconvenientia , qus orta eft exdiverfitate vocalium,
fedetiammaxima difcrepantia a contextu Hebraeo confpicitur in con-
fonantibus & integris fententiis.
NonnunquamproJ5tf?/?IegeruntZ^/»: ex. gr. J^/($o. i^.inTex-
tu Hebraeo occurrit "^?'-^ V^\ & non efi tranjiens , verfio Lxx Inter-
pretum transfert per ic^^bZ o ^on'droiv Qr non efi adjtivanSi quafiin
fonte HebrcEO fcriptum effet "'H-i' W, .
Proverb. cap. 28. v. zS.invenitur Verbum , quod Interpretes, ad-
jungendo literam Mem per Profthefin , interpretati funt perNomen.
Textus Hebr^us ait •^'-f'"^') ^'^'p^ furgentibt^ improbis-, quas Interpre-
tes Gra^ci tranftulerunt per c-c toVo/? ct&iCm m locis imporum , quafi
in Textu Hcbrajo eifet nomen DlpDD in loco.
E contra Hofi<s cap. 14. v. 3. abjiciendo per Aphaerefin literam
Mem, LxXlnterpretesplanediverfum ex Textu elicuerunt fenfum.
Textus Hebrsus habet ■''^'r'?f' °'?? ^?{^f c^^rependemusjuvencoslabiis
nofiris, quasTextus Grsecus Interpretatur per k^ av^TToJ^dQidp y.a^-
■^eV -^«Aefav Muwf ^reddemmfrH^PimlabiorHmnofirorum, ac fi Pro-
pheta fcripfiffet '1? frttBm. Centena fimilia loca in Textu Graeco
occurrunt, in quibus eft difcrepantia aTextuHebrseorefpeducon-
fonarum.
Praeter hanc divcrfitatem invcnitur adhuc multo major difconve-
nientia a Textu Hebraeo : quapropter nonnuUi concludunt illos In-
ter-
^e Genuind Ttm5iorum antiquitate. 187
terpretcs linguam Hebraicam ejufque Grammaticam non benc cal-
luifle. Aliquando Grasci Interpretes nomina Appellativa explica-
runt per Propria: cx.gr. Nehem. cap.7. v. 70. legitur ^''V}? ^^^09
tmtcA Sdcerdotum.c^i-x. Lxx Interpretcs verterunt per p^M^-wvwS ^o
U^im i ac li efTet nomen Proprium.
E contra Levk, cap. 18. v.21. "tl^^^- Moleco , nomen Proprium,
verteruntpernomen Appellativum, fcil. per u^^ovlt dommamij
Aliquando Interpretes Grsci fenfuminconvenientem vocibusper
feclarisafErixcrunt : ex. gr. i.Sam. 25. 11. occurrit '?'? aquoi meas,
.XX Interpretes explicarunt per rov olvov [xa vinmnmettm*
Saspe dicti Interpretes vocibus Hebraicis Chaldaicum , Syriacum
Vel Arabicum fenfum indiderunt ; quod quidem non mirum eft : nam
tum temporis nitor linguae Hebraicae per vicinarum linguarum con-
fufioncm quodammodo perierat : ex. gr. yef. 53. 10. lcgitur vox
'^^^1 conterere ipfum , quam Lxx Interpretes ex Chaldaica hujus verbi
fignificatione tranftulerunt per Kctd-et&ts-c^ dvlov purgare eum. Nani
*^?1 Chaldaice denotzt purftm ejfe , purgari : fcd Hebraice fignificat
€9nterere.
Haudraroplanefalfum effinxerunt fenfum: verbigratia yo»<«3.4»
TextusHcbraeus ait, ^^^^c Quadracinta Dies ^ Ninevefttb-^
wmr^r : verfio Lxx Inteipretum habet jt/ t^iiz «yaepo/ adhHctresdies,
Quanta hic differentia five potius falfitas occurrit ? Hinc jam vide-
mus argumentum CL Capclli defumptum a verfione Lxx Interpro-
tum plane in fumum abirc.
VII. Refpondeo ?(?mo. Pofito, fed non conceffo , hanchodier-
namGrascam verfionem effe illam, quam Lxx Interpretes compo-
fuerunt, inde tum fequerctur Textum Hebraeum jam effe corru-
ptum. Ratio eft : quia verfio illa Graeca olim optime cum Textu
Hebraeo conveniebat , fedjammultumabeodemdiffert: &percon-
fequens, haecveriio Graecavelnonefteademcum antiqua, velTex-
tusHebraeus jam eft corruptus : fed hoc pofterius nemo ex Refor-
matisfacile concedet. Vcl dicendum eft illos Interpretes nimia cum
iicentia vel potius ignorantia verfionem fuam adornafTe, vel eofdem
fuiffe ufos in tranflatione fua Bibliis corruptis & vitiose pun6latis.
Judaei eo tempore , quo haec verfio Graeca fuit adornata , admodum
focordes fuerunt circa Legis ftudium , & circa ejufdem puram confer-
Aa 2 vatio-
i88 DISSERTATIO XVI.
vationem: &proptereanonmirumeflet, fi Interpretes illi corrupto
codice fuifient ufi. Praeterea illis temporibus lingua Hebraica non
amplius erat plebi vernacula incommuni fcrmone. Etiam inpubli-
cis fynagogis Lex Clia'daice propter ignorantiam linguae Hebraicas
exponebatur. Nonmirumergoquod Bibliorum Hebraicorum illis
temporibus tam accurata ratio non (ithabita , quam quidem tum,
cumlinguaHebraicaJudaeiseratvernacuIa.
VIII Refpondeo ^^^rro. Potuitfieri, utalicubi fuerint Biblla
pundata, quibustamen Interpretes illinon fuerunt ufipropter rari-
tatem exemplarium. Vel Interpretes Graeci , ut viri dodi & in facris
optime verfati , propter nimiam confidentiam , voluerunt fubfidio
pundorum carere j & fic facile potuerunt voces quafdam contra
pundationem receptam legere. Vel ex fententia quorundam ita a
recepta pun(3:atione in quibufdam .vocibus receiferunt Interpretes;
quiaGrgecis, utpoteGentilibus, nonaufi fuerunt verum Legisfen-
fum, quem pundatio exhibet , tradere. Ratioeft: quoniampunda
pertinentexfententia Judsorum adLegem Oralem, quam Gentiles
docerejudaeisfemperprohibitum fuit. Ex his refponfionibus clare
apparet argumentum , ex verfione Lxx Interpretum pctitum , elTe
clumbe& ftramineum.
IX. Cl. Capellus pundorum novitatem comtm fiptimo probare
cx Paraphrafibus Chaldaicis , praecipue Onkelofi in Pentat^uchum,
& Jonathae in Prophetas ; & quidem duplici modo.
I. Illi ParaphraftjE ufi fuerunt in verfionibus fuis adornandis BI-
bliisnonpundatis: hocita eiTe, manifcftum fit ex multis vocibus ,
qu2e, fiin Textu Hebr3£opun(5tat3Efui{fent, aliter fuilfent tranflatae
ab illis Paraphraftis :
'Ex.gr. Hof.cap. ii. v.ii.occurrit CDT^^^p o^] ^cumfanEiis, quae
Jonathan vertit per ^T'^?. ^^^1 poptiius fanBns , ac fi legiffet pro °^
cum Chirik , °-^ Cum Patach , quod {^gm^czt populHm.
SicZ/«cW/rfcap. T^.v.^.inTextuHebraeoinvenitur ^^^1\ ^ftt-
gietis, cum Patach fub Nun , quod Paraphraftes interpretatur per
c^Tb-iD;] ^ oi»/;/r4^/y/i'r,quafiinfonteHebr3eofcriptum fuiffet ^D?-'?
^ occlftf^m efi , cum Chirek fub Nun. Hcec loca quidem non adferun-
tur a Capello , {tA ex talibus fimilibusque exemplis argumentum
fuum illuftrare & urgere debet. Si ergo Biblia Hebraica tum tempo-
ris fuiflentpundata , illi Int(?rpretesprocul dubio iifdem fuilTent ufi :
fed
T^e Geniiind Tun£forim antti^iutate. 189
fed non fuerunt ufi : aliter enim tam abfurde has fimilesque voces non
tranftuliflent.
2. IUi Paraphraftae non videntur vcrfionem fuam ex Bibhis pun-
ffcatis adornafle : aliterenim Paraphrafesfuas etiam pundaflent : led
eafdem non pundarunt, confentientibus omnibus Judoeis & Chri-
ftianis.
X. Refpondeo^r/wo in gencre. Antequam duas illas Capelli ob-
jedtiones folvamus , prius quaedam de Paraphrafibus Chaldaicis in
genere dicenda funt , quaefolutioni argumentorum plurimam lucem
adfercnt.
Paraphrafis Chaldaica proprie hic fignificat verfionem Chaldai-
cam faflam ex Textu Hebraico , quam Hebraei unica voce vocant
°''^7 - Thargum a ^^1^^> exfofmt.
Onkelofus, qui eft au(5tor verfionis Chaldaicae in Legem , vixit,
fecundiim communem opinionem, paulopoftChriftum: Jonathan
vero , qui tranftulit Prophetas Anteriores & Pofteriores , vixit
paulo ante Chriftum.
5. HaeParaphrafes magni fiunt a Judasis. Ipfarum enim au6:ores
a Talm udiftis , tanquam Viri Divini , fimul cum tranflationibus fuis
funt canonizati : tumquia do6i:rinam fuam a Prophetis; fcil. a Za-
charia, Haggaeo & a Malachia dicuntur iccepifl^e; tumetiam quia
tottantaquc miracula fada funt parturientibus Paraphraftis foetum
fuum Chaldaicum. Cum enim Jonathan Prophetas transferret , tota
PaIa£ftinaterr2emotudicitur concufla; & vox ccKlitus delapfa , quse
rogabat ; Ouis efi i(te , cjtiiflUis hominum arcana mea revelat ? Praeterea
lifortemufcavelaliquodaliud volatile Jonath^in vertendo moleftias
aliquas parcret, ilico, illaefo ipfo velipfius charta, volatilia illacoe-
litus exufta fuerunt.
4. Paraphrafes Chaldaic^ funt variae : tres funt compofitas in
Pentateuchum. Primacft Onkelofi. Secunda Paraphrafis vulgo
Jonathae , qui Prophetas tranftulit , adfcribitur : fed nomine JonathaE
falso indigitatur , cumquaedam contineat, quas diu poft tempora Jo-
nathoe acciderunt. Tertia Paraphrafis eft tranilata a quodam incerto
audore , quGB vulgo vocatur Thargum Hierofolymitanum. Quarta
Paraphrafis eft in Prophetas anteriores & pofteriorcs , cujus aud:or
cft Jonathan. Audlores , qui Paraphrafes Chaldaicas in caeteros li-
bros compofuerunt , non funt noti. Liber Eftheraebisinlinguara
Aa 3 Chal-
1^0 D I S S E R T A T I O XVf.
Clialdaicam tranflatus eft; fed e contra tres libri, fcil. Ezras, Ne*
hcmias & Daniel ex lingua HebriEa in Chaldaicam tranflati non
inveniuntur.
5. Paraphraftae, praecipuepofteriores, nimiumfabulis Talmudi-
cis indulferunt : fede contranonnunquam abftrufiffima myfteria ita
acu tetigerunt , ut merito aliquando Talmudiftae coadi fuerint dice-
re : NiJiTargHmillimlociejfet nefciremm , quidtextmjtbi vellet^ necfen^
fumejmintelligeremm. VidepIuradeParaphrafibus Chaldaicis in Be-
chinath Happerufchim Schickhardi Difp. i. & 2. & in Philologo
MixtoDiffert. 5.6.7.
XI. Refpandeom fpecie ad primam objedionem. i. Haec difcre-
pantia a Textu Hebraeo in Paraphrafibus non tantum obfervatur re-
fpedu vocalium , fed etiam refpedu confonarum , quae videtur orta
cx Codicum pugnantia. Ipfe quidem Capellus talem varietatem cir-
ca confonas concedit , fed ait varias lediones refpe(5lu vocalium eflTe
frequentiores. Sed regcro : In totaParaphrafi Onkelofivix unum
exemplum invenitur , in quo obfervatur varia interpretatio , quae ori-
ginemfumpfitexvocalibus. Sedpofito, quodinjonathanefintplu-
resfalf^einterpretationcsnatasex vocalibus, quam quae natae funtex
confonantibus , indc tamen non fequitur , quod Interpretes tranftule-
rintTextumChald^umex Bibliis non pundatis : nam non mirum
eft, quod diflferentiae refpedu vocalium fint frequentiores , cum in
univcrfum in Bibliis pundatis vocales confonantibus fint corrup-
tioni obnoxiores.
2. Onkelos, qui pleraque de verbo ad verbum tranftulit , non-
nunquamfententiasaliquasaddidit; itaut in illis locis non tam fim-
pliciterlnterpres, quamquidem Paraphraftes videatur eflfe : ex. gr*
Genef.Af. 8. adduntur hasc verba : Eamm in agrum , quae tamen itl
TextuHebraeo non habentur. Jonathan ubique fere aliquot voces
explicationisergo addit. Ex Jonath;^ igitur Paraphrafi non potcft
probariTextum olim vocalibus fuifle deftitutum, quia hic & alibi
aliquando Textum fecundum aliam pundationem explicavit. On-
kelos aliquando vocibus plane alium fenfum indiditj etiamfieafdem
forte legitimis vocalibus legerit : ex. gr. Genef. 49. 11. occurrit nomen
^"^'^. afellm ejm , quod Onkelos tranftulit per •^'()1P- : civitatem ejm;
cum tamen hsec explicatio lit contra fenfum. Ex his fequiturquod
omnis difFercntia Textus Chaldaici a Textu Hebraico non fit or-
ta
T^e Gemind Tun^orum anttqultate. j^j
ta ex eo , quod Textus Hebraicus non fucrit punftatus.
Omret forte nonnemo : Unde natae funt illas difcrepantias inter
Textum Hebraeum & verfionem Chaldaicam ? Ref^. Caufe illarum
difcrepantiarum multas & variae pofTunt ailignari. i. Quia Inter-
pretes multis in locis fed;ati funt , omilTo fenfu literali , fenfum allego-
ricum &myfticum. 2. Quiaiidemufifuerunt Bibliis corruptis five
vitiofe pundatis. 3. Quia Intcrpretes illi judicarunt fenfum alium
cum antecedentibus & confequentibus melius convenire. 4. In non-
nullis locis haec difcrepantia fortaffe exinde eft orta , quia Paraphrafta^
propter exemplarium pundatorum raritatem ex non pundato ver-
fioncm fuam adornarunt.
XII. Rejpondeo in fpecie ^dfecundam objeationem Capelli , qua pro-
batTextum Hebraeum non fuiffe pundatum , quia Interpretes illi
Paraphrafes fuas non pufldarunt. Punftatio in Textu Chaldaico ad
veram ejus ledionem percipiendam non fuit tam neceffaria , quam
quidem in Textu Hebraico ; & quidem proptcr has fequentes ra-
tiones.
1. Quia lingua Chaldalca , five proprie loquendo Syriaca , tem-
•pore Salvatoris noftri erat Judaeis vernacula fed non lingua Hebrai-
ca : ergo punfta in Paraphrafibus illo tempore ad Textum Chal-
daeum bene lcgendum non erant tam neceffaria , quam quidem in
Textu Hebraeo : quia id quod eft vernaculum & familiare facilius
cognofcitur, quam illud quod eft peregrinum.
z. InParaphrafibusChaldaicis olim inveniebantur , & adhuc ho-
die in nonnullis editionibus inveniuntur tres literae Aleph , Vau &
Jod, quae matres ledionis vocantur; quia multarum vocalium in-
diciafunt. Hocipfe Capellus fateri tenctur , cum ait pag. 61. Locis
necejfariis addit<e funt m^tXQS leclionis t ejm ad legendum valde accommo-
-darar^milifimdefHnt. Haefuperfluaeliterae, quasvocantur matresle-
6;iohis , ex Bibliis CI . Buxtorfii fere ejedae funt , fed in Venetis editio»
nibus adhuc inveniuntur. Verum hae tres literae, denotantes multas vo-
cales, inTextuBiblicorariffimeinveniuntur, etiam inillislocis, m
quibus maxime ad Textum bene legendum effent neceffariae : ergo vot^
cales fuerunt magis neceffariae in Textu Hebraeo quam in Chaldso.
3. Judaei verum fenfum Paraphrafium quoad punfta potuerunt
inmultislociselicereexTextu Hebraico , quemetiam continuo Ic-
gebant , & poft cujus ledionem in Synagogis Textum Chaldaicum
addcbant. 4. Po-
19^ DISSERTATIO XVI.
4. Potuerunt in Paraphrafibus Chaldaicis omififTe punda : tuiri
ut facilius eas abfolverent ; tum quia Judaei communiter fcripturas
Hebraic32 vocaies addere non folebant. Quod Rabbini communiter
fcribant fine vocalibus apparct ex omnibus commentariis Rabbino-
rum, qusefine vocalium 3c accentuum pundis fcribuntur & excu-
duntur.
XIII. Oclavum argumentum , quod a Capello pro novitate pun-
ftorum in medium profertur , defumitur ex D. Hieronymo ; & qui-
dem dupliciter.
1. Hieronymus, qui vixitquadringentiscirciterannis poflnativi-
tatem Sofpitatoris noffcri , & ducentis fere annisante Maforethas Ty-
berienfes , in verfione fua Latina non fuit ufus pundiato eodice : ergo
non extiterunt pundati codices. Si enim pun^lati codices extitiifent,
Hieronymus nullis fumptibus , nullisque laboribus peperciffet, ut tale
aliquod pun(5latum exemplar fibi comparaffet. Quod vero Hiero-
nymus non adornarit verfionem fuam ex pundlatocodice, patet ex
multislocis, inquibus ab hodierna punftatione in verfione fua dif.
lentit.
2. Hieronymus etiampundorum velpundatorum codicum nul-
libi, necinCommentariisfuisBiblicis, nec in aliis fuis Scriptis ullam
facitmentionem: ergo pundia non videnturextitifle.
XIV. Refpondeo ad primam objed-ionem. i. Si per Hieronymi
verfionem intelligatur VulgataPontificiorum verfio , dico , quodilla
non fit compofitaabHieronymo, fedquod fit verfio mixta ex aliis
verfionibus. Ipfe Bellarminus, vi veritatis adadus, ait verfionem
non effe unius aucStoris, fed effe mixtam ex verfione Hieronymi , Lu-
ciani , Theodotionis, &aIiusInterpretisanonymi. Baroniusteflatur
verfionem Vulgatam Pontificiorum effe conf^atam & mixtam tem-
porc Grcgorii ex Veteri Itala verfione, quae tranflataeratex tranfla-
tioneGrasca; &exHieronymiverfione. Sedquare ex duabus illis
verfionibus unica fadafuit ? Propter rixas, inquit Baronius , quae
inter Ecclefias Latinas oriebantur. NonnuIIas enim Ecclefiae verfione
Itala, aliae vero verfione Hieronymi utebantur : fed poflea propter
pacemex illis duabus unicam verfionem fecerunt , quam vocarunt
yiilgatam ; quia qus antea huic & illi Ecclefis erat particularis_ poflea
omnibus Ecclefiis communis fivc vulgata fafta eft.
1. Si intelligatur alia verfio Latina , quge in Operibus Hieronymi
inve-
^e Genutnd TmBorum antiqmtate. ip^
invenitur , dico quod de ea hoc temporc milii judicandi non detur
poteflas : nam talis verfio ad manum non eft. Attamen ex multis
locis, quaepafTimab Hieronymo allegantur, fatis manifefte apparet
ipfumin vcilione fua codice pundatofiailTe ufum : ex. gr. Gen. 15*11.
habentur duae voces, qus , vocalibus deftitutae, fatis funt ambiguas ,
{qA.'^^'^ ^^!.'-- i^ ahegiteoi. Necentefimusquidem , quipunclatas
hasvocesnunquamvidit, talem fenfum inde eliceret. Ipfi GrcEci In-
terpretesmaic tranftulerunt per : ^fedit cum eisy quafi defcenderet a
Radice ^Plfedit, cumfita ^^^ perfiavit. Quare Hieronymus Lxx
Intcrpretes, quorum verfio tum temporis magna? erat au6roritatis ,
nonlibentiusfequutusfuiffet, quammagiftros Judaeosj quumuter^
quefenfus, fepofitispun(5lis, poflitadmitti? Sed verofimile videtur
Hieronymum ob nullam aliam cau(am eas voces ita tranftuliffe,
quam quia illas in Hebraeo codiceita pundatas vidir. Poifem quam-
plurima fimilia exempla ex Hieronymoproferre, ex quibus proba-
rem Hieronymum ex pundato codice verfionem fuam adornafle;
fed qui eadem defiderat , adeatipfumHieronymumin Commentariis
&EpiftoIis, in quibus videbitipfum vixunquamautfalremrariflimc
fequutum fuiffe aliam lediionem , prasterillam , quam hodierni no-
ftri punctati codices exprimunt.
5 . Pofito , quod Hieronymus in quibuldam locis expreilerit aliam
ledionem: indetamennonfequitur, quodufusfueritnonpundato
codice. Fortafie formavit verfionem fuam ex codice vitiofe pun<5la-
to, vel ex corrupto ; & ficnonmirumeifetquod nonnunquam ali-
ter tranftulerit.
XT. Reffondeo adalteramoh]Q&.\ox\cm. i. Non fequitur: Hiero-
nymus non fecit mentioncm pundorum vel pundatorum Biblio-
rum, ergo non fuerunt : nam argumentum negativum non probat.
Etiam Hieronymus aliarum rerum : fcilicet ^'^?'' '^?!?, hoc eft, no-
tarum marginalium , quae Textum Hebrasum tangunt , ut & Para-
phrafium Chaldaicarum non meminit, An quis legitima confequen-
tiaindeconcludet: ergonon fuerunt? Quis non videt illam confe-
quentiam nullo modo procedere? Nam illaenotas marginales ad mi-
nimumtemporcHieronymi fuerunt obfervatae. Etiam Paraphrafes
Chaldaics tempore Chrifti , velpaulo-poftextiterunt: & tamen nec
illarum nec harum Hieronymus ullam fecit mention? m.
2. Hieronymus, etiamfi pundati codices extiterint, tale exem-
B b plar
194
DISSERTATIO XVI.
plar fibi fortalle comparare non potuit propter exemplarium pun-
d:atorum raritatem : nam tum temporis codices omnes exfcribeban-
tur , non vero typis excudebantur ; & propterea erant rariores.
XVI. HcEcfuntpraecipua argumenta, quas a Cl.Capello pro no-
vitatepundoruminmediumproferuntur; reliquafunt minoris mo-
menti , quae facile ex antedidis fol vi pofiunt. Ex his jam concludi-
mus punda vocalium & accentuum effe confonantibus Bibliorum
adfcripta vel ab ipfis Aucloribus librorum , vel ad minimum ab Ezra
Propheta , qui circa fextum fere fa^culum ante Chrifti nativitatem vi-
xit: fednegamuseademeffeaddita vel a Maforethis Tyberienfibus ,
quidemumcircafextumfeculumpoft Chriftum ex fententia Capelli
vixerunt ; vel a duobus illis celebribus Rabbinis , fcil. a Ben Afcher Sc
Ben Naphtali, quidemum poft annum millefimuma nato Chrifto
floruerunt. Siquispluradefideret, legat Cl. Matthis Wafmuth fo-
lidsiS f^ifiMLiasS.Hehra^eScriptura, laboriofiffimo & docliffimo ffe-
haifmoRefiituto ad)unda,s-, quibus divinam vocalium & accentuum
audoritatem luculenter & non fine juftozeloprobat.
DISSERTATIO DECIMA-SEPTIMA,
D E
Lingiiae Hebrsex Origine Sc Antiquitate.
§. I. Lingm Hebrxa alias linguas
reffe^H amiqmtatiss militatis, c^
refpeEinnecefJitatis longefHperat.
2 . Diverfa Sjnodi decreverunt StH-
diofos TheologKZ non ejfe admit-
tendos adexamen nfi oflenfiste-
ftimoniis ProfeJforHm Theologiae
& lingH^irHm.
3. Landatur Ecclefioi Tigurincedi-
ligemia , c^ua circa Candidatos
Theologldt ohfervitur'
4. Trihm rationihus prohatur lin~
guam Hehraicam homini non ejfe
naturalem.
5. Etiamfi Adamm ffimm Deum
Hebraice loquentem intellexerit t
inde tamen non prohatur eam ho"
mini ejfe naturalem,
6. JVullam linguam homini ejfe na-
turalemprobatur duohus exemplis.
7. Prima lingua Hebraa origo eft
a Deo,
8. Ex impofttione nominum non
prohatur qmdlingua Hehraicajit
homini naturalts.
9 Deus videtur Adamo inftiHaffe
linguam Hebraicam quoadfolas
Radices.
ITD. Linguam Hebraicam omniuM
linguarHT}^ ejfe antiquiftimafn
conftr-
^e lingua Hebraa Origine t§ antiquitate. ip^
confirmamr auEtoritntihus.
1 1 . Deinde idem frobatnr ex perfe-
Elione & /implicitate ejm.
12. Vt ^ ex nomimbus proprik
primorum Patriarcharum.
13. Nonvidetur 'verofimile Mofen
illa nomina propria mutaffie^ & cx
alia lingua tn fuam tranfiulijfe.
1 4. Denique antiquitas probatur ex
vocibus Hebraicis occurrentibus
in aliis linguis.
1 5. LingUA pura Hebraa nonfunt
ulU voces aliena , ex aliis lino-uis
mutuata^' tmmtxta.
16. Lingua Hebraa efi antiquior
lingua Germanica ^ Chaldaica.
S E C T I O I.
Uperioribusaliquot DifTertationibus egimusdepartibus
conftituentibus linguam Hebraicam , ae confonantibus
fcil. & vocalibus ; jam ordo nos monet, ut de ipfa hac lin-
gua Hebraea difleramus. Linguam Hebraeam omnes alias
linguasmultisparafangisfuperareexperiemur, fiejus anti-
quitatem , audorem , utilitatem & necclTitatem exada trutina expen-
damus. Si antiquitatem ejus indagemus , videbimus eam multis fasculis
anteomnesaliaslinguasinm.undoextitilTe. Si Audorem ejus confi-
deremus, experiemureamdivinis& co;leftibus natalibus efle ortam.
Si utilitatem , imo fummam neceffitatem ejus invcftigemus , experien-
tia probabit militem aeque difficulter armis militaribus carere pofle , ac
Myftamnotitiilinguarumoriginalium verbi divini. Si enim Adver-
farii noftros Paftores ad ipfos fontes , uti faepenumero fieri folet , voca-
rent : an non maximo cum pudore ( fi linguarum originalium impe-
riti eftent , uti proh dolor ! faepiffime fit , ) difcedere cogerentur ?
Prxtereaquialiorumverfionibusconfidere tenentur, tantumeft, ac
fi in alieno cerebro habitarent : nam tales & proprio ingenio judicio-
que valedicere , &aIiorumjudiciofefubjicere tenentur. Namipfos
fontes adire non poffunt ; quum tamentutius exipfo fi^nte biban-
tur aquae , uti fonat commune proverbium.
11. Propter hanc linguae Hebraeas neceffitatem , &:nefibula focor-
diae&negligentiae linguarum originalium magis laxaretur, decreve-
runt variarumSynodorumTheologi&Paftores Anno hujus faeculi
vigefimo quarto , utnemo, nifioftenfisteftimoniistamDD.Profef-
forumS.TheoIogiae quam Linguarum, ad examen Theologiae ad-
mitteretu r. Vide diverfa Synodorum decreta in Antibarbaro Biblico
pag. 147. & fequentibus. Laudabile quidem decretum , fed quam fc-
gniter fit obfervatum quotidiana experientia ( ut OEdipo nullo opus
Bb 2 fit)
19^ DISSERTATIO XVII.
fit ) fatls fuperque oftendit.
III. In aliisEccIefiismajorCandidatorumS. TheoIogiGE habetur
ratio , quam in noftrisEcclefiis, Tiguri in Helvetia nemo ad minifte-
riumecclefiafticum admittitur , nifi ad minimum integrum librum
VeterisT. Hebraicum optime explicare pofiit : & ne fraudiefretlo-
cus, foletibidem (utmihiaquodamTigurinonarratum eft) examen
linguarumnon heria quodam Paftore, fed coram Paftoribusab ipfo
linguaeS.Profeifore CumhsclegifletCl.Hottingerus, itainDedi*
cationeadD.JohannemRodoIphum Stuckium, S. S.TheoIogiaein
Illuftri Tigurinorum Gymnafio Profefforem , praemifsa Grammati-
CSB quadrilingui , praefatur. Alta mente manet repofia magnaiilla mimi
froijentia , qua examinihm noftris Philologici^ , inpatrta nnfer habitis, ^
ab exteris DoBoribtis non ad exemplum modo propolitis , fed etiam /criptis
fttblicis commendatis {lucMlentnm certe de Examinibns Lingmrum Ori-
ginaliHm apud Tigurinos extat Tejiimonium in Philologo Hebr<zo Ad, heuf-
den, Profejsoris apud Vltraje^inos publici , /?. 162. ) interefe folebas,
HaecbreviterinlaudemlinguaefaniftiE prooemii loco di(5la fufficiant :
jam porro linguae fanft^ originem inveftigabimus.
IV. Primo quaritur. An linguaeHebraicaeorigofit anatura? hoc
eft, Anhomo, fi nullam linguam didiciffet, Hebraiceanaturalo-
queretur ?
Rejpondeo negando. TalishomonuIIasvoces articulatas, quaea.
quodaminielliglpoffent, proferret. Sedpofito, quod quidam pue-
ri, feparatiab alilshominiiius, educarentur, ilHcum temporefibifor-
marent novam llnguam , quse a nullo alio homine in mundo poflet in-
telligi. IIIinonloquerenturHebraice; quiajamomnis loquela ori-
turexauditu: atquitalespueri, foli alicubi relidi , nullum audivif-
fent Hebraice loquentem: ergo etiam Hebraice non loquerentur.
Fortafle quasdam voces Hebraicae illi novae linguae eflTent immixtae;
fed hoc ficrctper accidens , & non quia Hebrsei iifdem vocibus utiin-
tur.
Quod lingua Hebraica non fit a natura , his fequentibusrationibus
evincipoteft.
I. Si lingua Hebralca eflct a natura , facilius homines eam addifce-
rent , & adeam difcendam magis proclives efient : fed quotidiana ex-
perientiadocetlinguamHebraicamdifficiliusaddifci , quam aliae lin-
gU3B addifcuntur ; dc homines minusproclives eflfe ad iinguam He-
brai-
T^e lingiia Hebraa Origine ^ antiqtiitate. 197
braicam difcendam , quam ad alias linguas Occidentales.
2. Si lingua Hebraica effet naturalis , ergo furdianativitate He-
braiceloquerentur: fed experientia probat tales furdos etiam femper
cfle mutos. Imo furdi vix poflent abftinere ab illa lingua.
Naturamcxpellasfurcatamen ufque recurret.
Nam deprimas vel per annura fumum deorfum , tamen femper
afcendet; quiafumusnaturafuafemper furfum tcndit» Similiterla-
pidem vel milliesfurfum projicias tamen femperdefcendet.
3. Varietasilla in Conjugationibus & Declinationibus Hebraicis
ac derivatio certa a quibufdam R.adicibus non videtur efTe a natura
fed ex inftituto , velexcertoquodamconfilio.
V. atqui regeret forte aliquis. Lingua Hebraica videtur homini
fuiffenaturalis: quiaprimushomo Adamus itatim a crcationeDeum
Hebraice loquentem intellexit. Si vero lingua Hebraica fuiflfet tantum
exinftituto&confuetudine, tumhomoad minimum aliquot menfes
infumeredebuiffet, antcquam Deum Hebraice loquentem intellige-
re, &animantibus nomina convenientia naturae ipforum indere po-
tuiflTet.
Refpondeo. Cognitio illa linguae Hcbraicas in primis parentibus non
fuit a natura, nec ex infHtuto humano ; fedfuit a Deo homini imme-
diate prster naturam inflillata & infufa. Fuit ergo donum extraor-
dinarium&praeternaturalc: &propterea primi noflri parentes illam
cognitionem linguas Hebraicae , utpote extraordinariam, & ad ha-
bitus infufos pertinentcm , non propagarunt in Hberos , fcd liberi di-
dicerunt eodem modo linguam HebriEam a parentibus , quemadmo •
dum pueri linguarn Belgicam Angiicam aliasque linguas quotidie a
parentibus fuis addifcunt.
VI. SecundoqmritHr. Si linguaHebraeahomini non efl naturalis:
Quaenam igitur lingua horaini cfl naturalis : nam loquela eil pro-
prietas hominis , & proprietas ert: a natura?
Kefpondeo. NuIIalinguahominieftnaturalis. Praeterea loquelaefl
quidemhominipropria: indetamennonfequitur, quod Hebrsea vel
alia certa qusedam linguahominifitinnata. Gravis olim de generis
vetuflate&qu^EnamlinguanaturalisefTet, inter iEgyptios ^ Phry-
ges nata efl: controverfia ; qui ut rei veritatcm experirentur , duos in-
fantesrecensnatos pafl:ori procul ab omni hominum confortio inter
pecoraeducandostradiderunt, prohibentesne ullus corameis vocem
Bb 3 uHanj
t^l D I S S E R T A T I O XVII.
uUam ederet ; ut fic prlmayox, qu^ exhis infantibus erumperet,
ubi -vagire defiifTent , litem hanc dirimeret. Exa6to biennio infantes
tantum beccos clamare inceperunt , quomodo Phryges panem appel-
labant. Inde Phryges fuam linguam primam &naturalem eife puta-
bant; & iEgyptii ita fuperati laudem primsvae & naturalis linguae
Phrygibus hbenter conceiferunt. Hasc refert Herodotus hb. 2. Huic
haud abfimilc exemplum etiam legitur in epiilolis Patrum Societatis
de magno R.egno & RegeMagor. HicKex tringinta infantes loco
folitario incluferat , & cuflodibus interdixerat , ne voculam uliam co-
ram eis ederent ; ut experiretur , quanam lingua aliquando effent ufu-
ri ; atqueadeoutejus nationis religionem amplederetur, cujus in-
fantes linguam proferrent. Sed R.ex tandem cognovit & profeflus
eft, hunc laborem fuiffe vaniiTimum: nam nullus eorum diftindas
proferebatvoces : quamobcaufam etiam Rex ille nullam adhuc re-
ligionem dicitur effe amplexus. Vide hoc exemplum latius didudum
apud Befoldum in Difcurfu Phiiologico pag. 57. Ex his ergo fatis
cvincitur, quodnullalinguahomini fit naturalis.
VIL Tertio qmrimr. Si lingua Hebraica non fit a natura ; Quis
ergo eft primus in ventor & audor hujus linguge ?
Refpondeo. I. Quidam inventionem linguae Hebraics adfcribunt
ipfi Adamo, ac fi ipfe ex propria induftria & ingenio hanc linguam
fibieffinxiffet; quemadmodum jam omnes hodiernas linguas ab ipfis
hominibusexcogitantur. Scdhaec fententia rejicitur: nam Adamus
non potuit tam cito linguam hanc efformare & addifcere , qua Deum
loquentem intelligeret , & qua Eum & Evam alloqueretur.
Rejjondeo. II. Alii ftatuunt primum linguae Hebraicas audorem
effe ipfum Deum. Hcec fententia a nobis approbatur propter fequen-
tesrationes.
I. Si lingua Hebraea homini nonfitinnata, velfi non fitinverita
abipfo Adamo : ergoaDeo eifeoportet : nam nondatur quartum.
Hanc fcntentiam defendunt etiam Hebraei : qui propterea linguam
Hebrjeam v ocant lingmm creatam , vel creaturam di^vinam ; quia Deus
hanc linguam in Adamo creavit , eique quafi miraculose inftillavit.
Namhomononutitur certa quadam lingua, nifi aliquem audiverit
loqui illa lingua; fed Adamus cum Deum Hebraice loquentemin-
telligeret, ncminemitaloquiaudiverat, a quo hanc linguam difcere
potuiffet.
^ . 2.Lm-
T)e Genuind TmBorum antlqukate. r^^
z. LinguaHebralca propterca videtiirefTeaDco, quia ad Adami
perfedionem requirebatur talis facultas , qua conceptus fuos aliis ex-
primere poflet : aliter enim in principio non fuiffet perfecSus refpc-
d:u loquelae , fed fuiflet fimilis illis hominibus , qui novas tenas invifi-
tant, &Iinguasillarum non intelligunt; quique eatenus etiam funt
imperfedli.
VIII. O^y/^V/fortaffe nonnemo , quod lingua Hebrasa videatur
effe naturalis : quia ipfe Adamus impofuit beftiis agri & volucribus
coeli nomina , Genef, cap. 2. v. 19. 20. ergo cognitio lingus Hebraicae
non videtur Adamo inftillata a Deo , kdi ab ipfo Adamo inventa.
Reffondeo. Deusantehanc nominumimpofitionem Adamum mo-
do alloquutus fuerat verf < 6. 8c 17. & fic Adamus , antequam nomi-
nabeftiis&vplucribusimponeret, linguam Hebraicam callebat..
IX. qmrtoqmrimr. Cum certum iit Deumlinguam H-braicam
crealfc in Adamo, quaeritur porro , Quomodo Deus hoc effecerit ?
An folummodo fecundiim Radices & fundamenta linguae Hebraeae,
quibus cognitis caetera derivata facile formari polfunt ? An vero etiam
fecundiimomniaderivata, fecundiim omnes literas, fecundumpun-
£ta & accentus , fecundiim verba & nomina , & fecundiim eorum
conjugationes&: declinationes ?
Refpondeo. Utramque fententiam defendunt tum Chriftiani , tum
etiam [udaei. Sednobisvideturillafententiaverofimillima, quaefta-
tuitDeumtantummodoinfudiffe Adamo linguam Hebraicam quoad
Radices ; & tum Adamum per propriam fcientiam & fapientiam ,
quaeratpraeditus, reliqua dcrivata , a Radicibus defcendentia , for-
malfe. Haec omnia derivata formare non fuit difficile Adamo , ciim
majorifapientiaprasditus fuerit, quam ullus hominum, qui jam fa-
cillime, pofitaRadice, aut primigenia quadam voce in quacunque
notii lingua , reliquas voces inde per additionem vel per detra^fcionem
quarundam hterarum formare poffunt : ex. gr. Adamus ex. Radice
>?? feminavit , a Deo fibi inftillata , facile potuit derivata , in fignifi-
catione quodammodo convenientia , excogitare ; fcil. •^'-J femen,
quiafeminatur, i'^"*] bracbipim, quia brachio fcrere folemus , & fic
deinccps.
X. Ex his antecedentibus jam facilis eft refponfio ad qusftionem
c^uintam , qua quaritur : An Hebraica lingua omnium lingiiarum
flt prima & antiquiGTima ?
ReJp&H'
200 D I S S E R T A T I O XVII.
Reffondeo affirmando. Si enim Deus ftatim a creatione hanc lin-
guam Adamo infuderit , ergo liaEC lingua eft prima , & per confequens
antiquiffima. Adftipulantur huic fententiae fere omnes dodores tam
HebririquamChriftiani, quorum longus catalogus videri poteftin
Dilfertatione prima Buxtorfii . Addatur his M. Auguftus Pfeiiferus,
Profeffor Wittenbergenfis , qui in Synopfi quaeftionum Philologica-
rumDifp. I. quisft. 3. hancantiquitatemapprobat; quemAudo-
rem amatoribus qusftionum phitologicarum , ( quales plurimas in di-
claSynopfitradiat) demeliorinotacommendo. Sed, miffisaudo-
ritatibus , videamus, quibus rationibuslinguae Hebraicas vera antiqui-
tas probari poffit.
XI. Pnmi-im 2YgumQntum, probanslinguasHebraeGsultimamanti-
quitatem , eft defumptum a fumma hngus Hebraicas perfedione &
fimplicitate. Indubitatum eft apud Philcfophos , & rationi maxime
confentaneum axioma , PerfeElum imperfeEio , ^Jiwplex compofitoprms
eji : & propterea Hngua Hebraea , qua nulla datur perfedior & {impli-
ciorinmundo, c^terisomnibustempore antiquiorem elfeipfareda
ratio indicar.
PerfeBio hujus linguas manifefta fiet, fi penitius confideretur. i.
Efficacia fignificationisvocabulorum. Nullaenimlingua in tototer-
rarum orbe invcnitur, quae tanta efficacia naturam& proprietatem
rcrum effert , quam hsec ipfa Hebrasa : ex. gr. Ckonin vocatur ^T?n a
benignitate, quamillas aveserga fe invicem exercent. In Talmude
quaeritur : Quare ciconia fic vocetur ? Refpondent Talmudiftas, quia
tXQxctl^^^^^^^ribcmfcentiamtY^i focios fuos, alimentum cum illis
communicando. Similiterco/^^^^^^appellatur •"'^^,', quia oppreffio-
ni&praedasexpofitaeft, aRad. r^y- opprefit vivelfraade. Centena
fimiliaexemplaproferripoflent, inquibus voces fimili modo expri-
munt naturara five proprietatem rerum fignificatarum. Ergo audi-
tis nominibus anlmalium etiam quodammodo natura illorum ani-
maliumnotafit.
2. Loquutiones Metaphoricae in lingua Hcbrsa funt elegantiffi-
mae ; &: quotiesadhibentur tropi , toties micantes vidcasradiantef.
que figurarum ftellas tanta dignitate ac gratia , ut eas omnes facile vi-
deant , qui Hebrasa vident.
3. Cum omnesalise lingua: multas peregrinas voces plerumquead-
mixtas habeant , hxc fola nulias alias voces exoticas ex aliis linguis mu-
tuatur. 4* P^^"
^e lingua Hehraa Origine & antiqultate. loi
4. Plurimum ctiam ad perfeftionem lingusE Hebraeab facit ejuf-
demconftantiainomnibuslibris VeterisTellamenti. Miratus faepif-.
fime fui quod tanta fit linguae Hebraicae convenientia in omnibus li-
bris Veteris T. cum fciamus libros illos a diverfis Viris , qui fspe pro-
prium flylum exprefferunt , diverfistemporibus, & diverfis in locis
elfe confcriptos. Scribatur liber a di verfis viris in eadem civitate habi-
tantibus, videbimus feremajoremdifferentiam inillo libro vel refpe-
^u flyli , vel copulationis literarum , vel refpedu aliarum circum-
ftantiamm, quam in totis Bibiiis. Verum fi liber fit fcriptus , verbi
caufa , a Teutonico & Frifio , vel fi intercedat inter Scriptores diffe-
rcntia mille annorum , quanta in multis libris Veteris T. refpedlu fcri-
ptionisinterceffit ,eheu ! quanta effet differenta linguae. Quiunam
fcripturam intelligit , vix alteram intelligeret : imo erit tanta diffe-
rentia, utvix ullus eas linguas, ob differentiam temporis & loci ita
difcrepantes, regulis Grammaticae & Syntaxeos comprehenderc pofl
fit. VeruminVcteriTefl.tantacflconflantia, tanta convenientia in
copulatione literarum & conflrudione vocum , utfere quis putare
poffetomnes illos libros eodemtempore , iifdem inlocis, a diverfis
tamen audoribus effeconfcriptos.
5. Omittimusjammultaalia, qus etiam ad perfeftionem linguae
Hebraicgs plurimum conducunt ; nempe quod \\xc lingua fit om-
nium linguarum antiquiffima , quod fitab ipfo Deocreata , quod
Deus faepchac lingua Prophetas fuos alloquutus fuerit , &oracuIa
fua populo hac lingua dederit.
.S^«z/>//«>^ lingU32 Hebrasae confiflit magna ex parte in paucitateli-
terarum, quibus Radices five vocesprimitivas conflant. Plersque
Radicescommunitertribustantum conftant litcris, & ex illis caetera
Derivataformantur. Rarooccurrunt voces compofitoe, nifi eaedam
fintnomina propria perfonarum vel locorum : nam ad voces com-
pofitas non referimus nomina ornata pronominibus praefixis aut affi-
xis, five etiam au(5ta aliis literis fervilibus. Nonoccurruntinhaclin-
guaaliquaedialefli, uti apud verbofos & mendaces Grscos , quorum
fingulifcre audorcs novam linguam cacozelo quodam videntur fibi
fabricaffe.
XII. Secmdnm argumentum, quod Judasi ad linguae Hebrasx anti-
quitatem demonflrandam adferunt , petitur ex Etjmologia nominum
profriorum in hifloria primaeva VeterisTeflamenti occurrentium.
C c Nam'
toz D I S S E JPr A T I O XVIT.
Nam nominapropria Hebraica, qu3e irrprincipio creationis & fequen-
tibustemporibusinditahominibusfuerunt, funt Hebraica, &dcri-
vantur a Radicibus Hebraicis : ergo lingua Hebraica illo tempore fuit
ufitata: Sc per confequens lingua Hebraica eft lingua prima & anti«
quiifima. Ex. gr. ^'^^ u4dam dicitMV 3b ^^l^, Adamah^terrai quia
exterracreatuseft. Similiter '^IQ fwvocaturw-t/i/xc-^zmAr^quiaeratfli-
tura mater omnium viventium : hanc Etymologiam ipfa S. Scri
ptura dat. FalfaigitureftKabbaliftarumEtymologia, qui flatuunt
Evam derivari a ™.Q indicavit, mmnciavu , verbo Chaldaeis ufitato;
quiaquodam tempore deceni cabi five menfurae loquelas five potius
garrulitatis ccElitiis defcendiffent , de quibus novem menfuras fibi foe-
minae abfluliffent : & propterea Eva ita quafi garrnla vocata fuiffet.
Eodemmodo ^7? Pf/fg derivatur a Radice Hebraica ^"Vi divijitv quia
di vifio linguarum eo tempore fach eft. Ex his fimilibufque nomini-
buspropriisrpro jubare meridiano clarius illucefcit linguam Hebrai-
cam effe primam linguam ; quia nomina illa propria funt defumpta
ex iila linguas qux temporibus illorum Patriarcharum fuit ufitatai
atqui illa nulla alia efl nifi lingua Hebraica. Urgent admodum hoc
argumentum Hebrasi & multi ex Chriflianis Scriptoribus , qui hac de
materiafcripfcrunt. Si nomina Hebraica Adami, Hevae, Kainialio-
rumquefuiffentvelGallica , vel Latina , aut Belgica , defcendentia
etiam ab illis linguis , inde quis concludere poffet : crgo lingua prima
fuit vel Gallica , vei Latina aut Eelgica. Sed cum nomina prima illo-
rum Patrum f int pure Hebraica , quorum origo etiam in Scriptura ex
lingua Hebraica elicitur , firmiter concludimus linguam Hebraeam
effe omnium linguarum primam.
XIIL Objiciet fortafs^ aliquis , quod Mofes illa nomina propria
mutaverit, &exalialinguainruam tranftulerit.
Rejpondeo. Hoc nuilo modo videtur verofimile : nam Scriptores
&Hiftorici non folent nomina propria perfonarum & locorum im-
mutare ; kd folent eadem illibata & invariata retinere , parumper
tantum ad linguae fu« filexionem accommodata, ut origo primail-
lorumnominum femperadhuc appareat.
XIV. Tertium argumentum j quo antiquitas linguae Hebraeae evio*
citur, ^^dt^wj^^i^xmviQ^vccihmHehraicis occurrentibus in omnibus
aliislinguis. Vix ulla lingua eft, inquanon inveniunturvocesvcl
purae Hebraicae , vcl Hebraicx originis, quas ut filii linguam Hebraeain
matrem
T>e Itngua Hehraa Origtne t£ ant^ultate. lo^
matrem fuam indicant. Quidam Lexica ediderunt, in quibus har*
moniam aliarum linguarum cum lingua Hebraea oflenderunt. Ut
vishujusargumenticlariusinnotefcat, cxempla quaedam in medium
proferam : ex. gr. Ad imitationem Hebraeas vocis I9'P Grosci fcce-
runtvocem ffniA^Hov Jignum. Ad imitationem Hcbr^^ vocis "'^? Lati-
nifecerunt^^^^r:nam "|j|£5 fignificat/^^^er/^/V. Similiter 0? Belgae vo-
cant renck,. Similes alia^ comparationes cum aliis linguis poflent infli-
tui , nifi res clara effet : fed res illa ita clara efl ut nulla tali demonflra-
tioncindigeat. AftinlinguaHebrcEanuIlae occurrunt voces, quaeex
aliislinguis mutuatas funt.
XV. FortafTeo^jVdtf/^nonnemo, quodlingua Hebraicanon vidca-
tur cfTe pura : quia hodierns linguae Hebraicae multae voces Arabic^e ,
Perficae, Grsecx, aliaeque, exaliislinguismutuatae, funt immixtae.
Hoc ita cfTe , videri potefl in commentariis Rabbinorum , in Talmu-
de & in aliis Judsorum Scriptis : ex. gr. voces 1^'^/? Philofophm &
i^^alDTs P/^;7oy3j)^?,a!funtdefumpta2ex lingua Graeca. Imo etiamin
iplis Bibliis nonnullae tales voces peregrinae inveniuntur : ex; gr. in
Eflhera occurrit voxPerfica ^''iia {ignificans yor?^.?. Multae fimile?
pcregrinae voces poffentin medium profcrri, nifi resfatis clara eflet.
Ergo argumentum tertium non videtur procedere.
RefiondeO' i. Verum efl , quod in hodierna lingua Hebraeo-Rab-
binica & Talmudica multae voces ex aliis linguisdefumptae, occur-
rant : fcd talcs peregrinae voces non inveniuntur in antiqua lingua
Hebraica , quae pura efl in Veteri Tefl. & de qua folummodo quaeftio
efl. Kabbini debuerunt multas voces Hebraicas cxcogitare : quia
omniumreruminVcteriTeflamento non fitmentio. SicutiinNovo
T. Grasco non inveniuntur omnes voces Graecae , fic etiam in Veteri
T. Hcbraeo non inveniuntur omnes voces Hebraicae.
2. Lingua, quaTalmud confcriptum efl, noneflHebraica, fed
fcre Chaldaica : ideoque argumentum defumptum a lingua Talmu-
dica ad Hebraicam nullius ponderis & momenti eft.
3. In Veteri Teflamento Hcbraico occurrunt quidem quaedam
vocesalienae, fiveexaliislinguismutuatae, fed illae non fiunt Hebrai-
xae: ex. gr. Gen. 51.47. Laban vocavil tumulum illum ^O^"'-.^ ''^!
CHmulum tejiimonii. Hae voces alienae funt quidem Textui Hebrso im-
mixtae , fed eae non fiunt Hebraicae. Similiter vox Perfica D"*11^ figni-
ficat quidem/orfw, fedeavoxintali fignificatione nunquam ab He-
Cc 2- braeis
a04 D I S S E R T A T I O XVIII.
br^is ufurpatur , necetiamunquam fitvox Hebraica. Linguaerga
Hebr32a Veteris Teftamenti nullas voces exaliis peregrinis-Iinguis ita
mutuatur, uteafHem faciat fuas proprias.
XVI. Exiiiscondudimus, quodlinguaHebrasa fit omniumlin-
guarum prima.
Rejiciunturergo^ qui ftatuunt vel linguam 6"^^«?^^^»? , utvult
JohannesGoropius Becanus ; vel ChaUakam, ut fentit Theodore-
tus, eiTelinguarumomnium antiquifTimam.
Qui defenduntlinguam Germanicam eife primam, rifupotiusex-
iibilandi funt, quam rationibus refutandi: fedqui hunc primatum
linguae Chaldaicas adfcribunt, errant quidem, attamen majori^veri-
tatis fpecie fententiam fuam defendunt. Nam linguam aliquam Q-
rientalem fuiffe primam , extra contro verfise aleam nobis pofitum elfe
videtur; quianoftri primi parentes in Alfyria, qu^ in Orientelita
efl, habitarunt : atquiin Aflyria faltem tempore captivitatis Babylo-
nicae Chaldaice loquebantur.
Verum enimvero,qui aliqualem cognitionem harum duarum lingua-
rum adeptus efl , facile videbit linguam Hcbraeam Chaldaea multo fim-
pliciorem & antiquiorem elfe. Pleraeque enim voces Chaldaicae a Vo-
cibus vel a Radicibus Hebraicis, additis vel mutatis quibufdam literis ,
formantur. Ex gr.Pro D-"^?. D^(? Chaldsi dicunt ^''^^^^jpro t.P. Re-
ge ^tP- cumadjedioneliters Aleph. ExhisvidemusvocesHebraicas
multo fimpliciores effe vocibus Chaldaicis^ & per confequens verum
efllinguam Hebraicam multo antiquiorem elfe lingua Chaldaica.
DISSERTATIO DECIMA-OCTAVA,
Q^U & E S T
D E
C O N F U S I O N E L I N G U A R U M.
«
ParsPrior.
§ . I . Lmgm Hebriea variupofi invi-
cemJecnUs incorrupta fermanfit.
2. Omd lingua Hcbr<ea diufuerit
folaprobatur ex Genef.i i . i . licet
nonmJli illHm Textum expUcent
de ead.e?n lingua cjrfhrajihm^ aut
de unitate animorum.
3. Ouod unitiU linguie intelliga-
tur , frohatuT auBoritatihiis ^
ratione.
4. Ohje^iio , defumpta ex Cap, 10.
V. 5. Genef. folvitur.
5. Falfum efi Jingulos architeBos
calluijfe 70. linguas , ^ Deum
introduxijfe in jingulos oblivio'
nem 6^, lingmrum*
» 6, Cau"
T>e Qonfufione
6f Caufi CQnfiiJionis non efi aer Bor-
Jippi^ vdipla natura , vel homoj
vel Angeipis , fed ipfe Dem.
7. Demjoim eB aHtior confufionis
lingH.irunj'.
8. Ohje^io defumptaex verbis Gen.
1 1 . 7. defcendamus orc. mnpro-
bat Deum ufum effe opera Ange-
lorum. Necille modm loqnen'
di ufurpatur de unica perjona.
9. Prava explicatio Judaica ver-
borumGen. i. 2(5. faciamusho-
minem recenfetur.
I o. Deus non efi ufus hominibus vel
mutando eorum corda , vel in-
ducendo oblivionem lingua pri-
. ma » velproducendo voluntatem
eligendi novas linguas.
11. Confujio linguarum non vide-
turfaEiaper vocis unim variam
jignificationem , aut per nova-
rum linguarum creationem , fed
per permutationem &c.
12. IdrchitcEii , non intendentes
legkimum finem , peccarunt in
adifica^ione Turris Babjlonica.
13. Non adtficarunt Turrimutbel-
Linguarum. 105
lum Deo inferrent , vel ut tuti
ejkntadiluvioy vel ab incendio.
14. Sedutnomenfibi compararent,
^ ne difpergerentur per terras,
1 5.Facere fibi nomen nonfignificat
Genef.ii.^.fOiCere idolum pro-
pter tres rationes.
16. Peccatum illorum archite6to-
rum recenfetur.
17. Alter finis adificationis turris
allegatur.
18. IllosarchiteBos revera peccafe
probatur contra Aben Efram ^
Tbfiatum ex fingularibus pcenis^.
19. Prima poena fuit confufio lin-'
gtiarum.
20. Magnaefl differentia intercon-^
fufionem linguarum Babjloni-
cam , ^ inter effufionem lingua'
rum in Apoflolos.
21. Aiterapoenaefl difperfio popt^^
lorum^
22. Incoldi orbis fuiffent quidem
cum tempore difpergendi fednon
tam repente , non ex odie , CiT
unitatem linguce nihilominusfer-
vajfent.
S E C T I o L
OftquamDeusab initio creationislinguam Hebraeamin
Adamo creaflTet, eandem etiam variis poflinvicemraBCuIis
in pofteris ejus incorruptam confervavit. Lingua enim
_ Hcbraea non fuit fubjedla tali mutationi , quali eommuni-
ter hodiernsE lingus fubjectge effe folent. Nam hodlcrnse lingu^e tni-
diM temporis varias fubeunt mutationes , ex quarum mutationibus
nonnunquam diverfs linguae oriuntur : fed lingua Hebraea femper
purapermanjSt, &nonpaflaeft tales mutationes, quales caeterx lin-
Cc 3 gux
W^^ 13 I S S E R T A T I O XVIII.
gucEqiiotidiepatiuntur. Vidimus fuperiori DiiTertatione quod D^eus
linguam Hebraeam in Adamo creaverit; jam porro originem & cau-
fasdiv^erfarum linguarum invciligabimus; & videbimus an haeclin-
guain principio creationisfolainmundofuerit.
II. Primo qmdtur. An lingna Hebr^a in principio creationis fo-
kfuitin mundo? Etquamdiu fuit fola?
Refpondeo. Hxc lingua Hebraea fola &unica fuit in mundo , 8c qui-
dem ultra mille & feptingentos annos ; toto illo tempore homines
tantum Hebraeice loquebantur ; etiam nulla lingua prxter Hebrsam
ininitiocreationisfuitufitata. Hocprobaturex Genefeos C/«p. ii.-z/.
j.Erat totaterra (ideil:, omnQsmcoX^z iQvrx) labii mmi (fermo-
nis unius ) (^ verborum eormdem.
Hsc verba Mofis ab omnibus eodem modo non explicantur. i^
Hebroei nonnulli hic magis fubtilius quam folidius diftinguunt inter
labium&verba, quafi hsiceandem linguam , illud vero modum pro-
nuntiandi & orationem contexendi fignificaret. Senfus ergo iilorum
vcrborum ex fententia illorum Hebraeorum talis eft, fcil. non tantum
candem omnium fuifTe linguamj fed etiam eafdem phrafes & modos
loquendi fuiife adhibitos ; itautdodinon fplendidioribus & elegan-
tioribusphrafibus acverbis raentemfuam exprefferint quam indofti.
2. Suntetiamex Hebraeis, qui vtxhz fermonum eormdem ^ Uhil
tmm explicant de confenfu & unitate animorum & confiliorum in
asdificanda turri; nempequod eofdem fermones inter fe mifcuerint,
&: in confilio optime convenerint.
III. Nos fimplicitatem Textus Mofaici retinemus , qus hanc
gloffamnonadmittit: nam in Textu dicitur , quod ininitiolabium
fuerit unicum, &: quod lingua ipforum & non mens fuerit divifa.
Audoritatibus & rationehsec fententia potefl confirmari.
Nam eam approbat. i. Targum Hierofolymitanum in hunc lo-
cum cumait: °"1? "^70. ^f^M iQ '^'Z?^"' ""1 I?''? "^V^. ^'!3J"~''3 \)r\\
\Hryo iin «^nip "pjt,"^ Et fuermt omnes generationes terra lingm mins ,
^- loqueU mim , & confdii unim : nam linguafan^a loquebantHr.
Deinde Paraphrafis Onkelofi , & illa , quse vulgo Jonathani adfcri-
bitur , etiam eandem fententiam confirmant.
Similiter Salomo Jarchi , Aben Ezra , & alii multi lahium mum ex-
plicant per linguam fanUam.
2. Ipfietiam Ethnici cognoverunt fuifTe tantum unicam linguam
in
T>e Conftijione Lmguarnm-. .; • ■zay'
in mundo: fic Abydenus apud Eufebium & Cyri.llum ait: Cnm vero (i£
idufque tem^ta homines unius U^guafmjfenty iinguam diverfam ipjis a Diis
ejjeimmijfam. ImoEthnici, quodmagis eft, ftatuerunt unicam il-
lamlinguam etiam brutis fuifle communem ; adeo ut homines cum
brutis & bruta inter fe hac lingua conceptus fuos exprelTerint-
3. Ipfa ratio hanc unitatem linguae videtur evinc^re : nam m
principio creationis & deinccps omnes ab unica Adami familia de-
pendebant. HicAdam, cum hanc linguam a Deo accepiflet , eandem
etiamfiliosfuosdocuit, filiinepotes, illi iterum alios, & fic deinceps;
uti foletfieri apudnos. Filii enim tamdiuimitanturparentes fuosin
vernaculo fermone, ufquedumabaliisalias linguas difcunt , vel in
alias terras proficifcunturjn quibusalia lingua vulgariseft: fcd non legi-
mus in S. Scriptura, quod Adami pofteri ante confufionem vifitaverint
aliasteiTas, in quibusalix linguas prseter Hebraeam fuerunt ufitatae,
ly . Sed ohjiciet forte nonnemo verba Mofis , quge habentur Gene-
{&oscap. 10. to?»w4?tf 5.ubiProphetaante linguarum confufionem di-
cit: AbhisdivifefHntregiones gentiumfer terras earam^ cmqfiefecun^
dptm linguamfuam. Hincvideturprobari, quod ante famofam illam
linguarum confufionem ahae linguae praeter Hebraeam fuerint ufitatae;
quiadicitur, quod regiones fuerint divifi fecundwn linguam fuam.
Refpondeo. Eft 'SifoAn-^n; ^»^iV/p^r?fl, quaeufitatiffimaeftinS. Scri-
ptura. Mofeshicnarrat, quoddemumpoft aedificationemturrisBa-
bylonicae fieret. Sici^^t^/diciturquaefiviffe afinospatrisfui, quitum
temporisnondumficvocatus videtur: fed tum demum, poftquam
cledus effet a Samuele in Regem , infignitus videtur nomine Saulis ,
quia petebatur a populo. Saul enim fignificat petitHS.
V. Ex his igitur fequiturfalfum effe quod dixeruntR.Elieferin
Talmud Hierofolymitano & audor libri Chaskuni , fcil. fingulos
ftrudoresturrisBabylonicae calluiffe feptuaginta linguas, qus etiam
ab omnibus & fingulis intelledae fuiflent; & quando Deus dixilfet,
defcendamus ^ confundamus illic lahium, tum tantum oblivionem fe-
xaginta novem linguarumin fingulos archite(^os introduxiffet : adeo
utquamlinguamnofcerethic, non noverit ille , fed omnesfimulfci-
viffent feptuaginta linguas : nam, inquit, nihil novieftfubterra.
Verum abfurda eft eorum R.abbinorum gloffa : nam fi ea proce-
deret, tumeodemmodopoffemconcludere, quod quidem treccnts
linguae , irao multo glures ante confufionem fuerint ufitats; quia
log DISSERTATIO XVIII.
jam quidem totidem lingua^ in mundo inveniuntur. Concludlmus
ergo linguam Hebraicam ufque ad confufionem linguarum fuifle fo-
laminmundo.
VI. Secuncfo qmritm. Quis efl: au£tor confufionis linguarum tem-
porc sedificationis turris Babylonicss ?
Reffondeo. i . Caufa efficiens illius confufionis tion eft aer Borjippay
qui, ex fententia quorundam Hebraeorum , inducit homines in obii-
vionem omniuni eorum , quse didicerunt : unde fad:um effet , ut
quifque , perfufus illo aere , linguae fuae fuiffet immemor, & aliam fibi
de novo fabricaffet.
2. Ipfa?24f^r^none{lcaufa confufionis linguarum. Namfidiver*
iltas linguarum effet a natura , ergohomines, qui diverfis linguislo*
quuntur, vel divifi effent in diverfas fpecies pro diverfitate lingua-
rum, vel linguae variarent pro diverfitate climatum : fed utrumque
falfum eft. Nam genus humanum non dividitur in varias fpecies,
neciinguae oriuntur ex diverfis climatibus: aliteromnes fub eodem
ciimatecoeli habitantes, vel eo proficifcentes , & degentes, eandem
proferrent linguam.
3. Caufaconfulionisnoneflipfel>o»?5 : quia confufio linguarum
fuperat potentiam hominis. Nam in confufione linguarum duo erant
facienda. Primo^ lingua vernacula, quam homo cum lade materno im-
bibcrat, eratememoria ejusdelenda, quam vix fpatio viginti anno-
rum , imo fere nunquam , etfi eadem nunquam uteretur , obliterare
poflet. Secundo : nova lingua erat excogitanda & difcenda , qua pater
filios&materfiliaspoffetalloqui & intelligere. Hascduo non potue-
runt ab ipfis hominibus unquam effici , imo multo minus in momen-
to: nam confufio linguarum quafi in momento introduda eft,
4. Angeli non introduxerunt linguarum confufionem : nam hsEC
etiamfuperatangelicampoteftatem. Hebrsei quidam ftatuunt feptua-
ginta angelos eifeciife omnes illas varias linguas , cum tamen in libro
Zohar dicaturangelos tantum Hebraicam callerelinguam. Anergo
Angeli infuderunt &:docuerunt linguas , quas ipfi non callebant? Sed
videant ipfi Jud;^! , quomodo hxc conciliare poffint.
5. IpfeZ)^ invexitdiverfitatem linguarum. Divina enim poten-
tia hic adhibenda fuit : tali etiam potentia ufus fuit Deus cum lin-
guamprimam Adamo indidit, & cum varias linguas tempore Fefti
Pentecoft^sin Apoftolos effudit. Quod Dcus linguas confuderit,
pro-;
' ^e Confttfione Lmgtiarum. 109
probatui* ex Genefeos cap. ii.v.9. ubi dicitur, quod coHfHderlt Bo-
minns labmm univerft te-rr^. Exhisjamevincitur, quod Deus fit au-
d:or confufionis linguarum.
VII. Tertio qnaritHr, Utrum Deus folus fuerit audor confufio-
nis linguarum^ an vero adhibuerit Angelos (ive homines, ut cau-
fasinftrumentalesad confufioncm cfficiendam?
Reffondeo. Deus nec Angelos nec homines , ut caufas inftrumenta-
les & phyfice ad confufionem introducendam adjuvantes 54operan-
tes adhibuit.
VIII. Contrahaecfortenonnemo o^jVc/V^ verbaMofis, Genefeos
cap.i\.v. 7. ubiDeusvideturufusopera Angelorum: quia eos videtuu
alloqui, cumait : Defcendamus (jr confmdamm ibifermenem eorum»
Refpondeo frimo. Sicquidem Paraphraftes Jonathan explicat illa
verba , nempe , quod Deus cum 70 Angelis eflfccerit confufionem
7oIinguarum. Sedilla expofitio falfa eft. i." Nam in Textu facro
nuUa fitmentio Angelorum : etiam in fingulari dicitur verfu quinto ;
Defcendit fehdva ad videndum urbem illam?^ turrim.z. SiDeus An-
gelos alloquutus fuiflet , tum quafi aequalesDeo hic introducerentur,
& Deus quafi unus ex illis eflet , conftitutus quodammodo cum illis in
eodem dignitatis & potentias gradu . Sed nullibi in tota S. Scriptura
aliquis locus invcnitur , in quo Deus in prima perfona pluralisnu-
meriita Angelos alloquutus eft.
Secundo. Alii aliter refpondent, nempc quod Deus , dicendo dejcen-
damm & confundamus, hominum & magnorum praefertim Principum
moredefeinprima perfona plurali loquatur , quemadmodum reges
aliiquefolentfcriberein decretis fuis: nos Carolus , nos Ludovicus
&c. ficdecrevimus. Sed Textus Hebraeus illum modum loquendi
planerefpuit : nam nnnquam unica perfona , fe folam intelligens,
utitur primaperfonaplurali , uti Textus Hebrxushic facit. Rabbini
nonnullifexloca (fcil. yo^. 18.2. z.Sam. 16. zo. Dam. 2.3(5. Cant.
1.4. Gen. 29. 27. Num.iz.6.) ex Veteri T. proferunt, ex quibus hunc
loquendi modum conantur probare '. fed ea loca nihil probant j & eo-
rumfolutionesvidcripofliint in Spicilegio Philologico capite xviir.
IX. EodemmodofoIentJudaeiexpIicareverbaMofis, quaslegun-
tur Gf». I. 2(5.ubiDeusait, ^7? '^'^■^?- Faciamm hominem, Lipman-
nus, necogeretur concedere pluralitatem perfonarum , ftatuitDeum
quafi in adjutorem vocafle terram ; ac fi dixijTet , 6 tcrra , des tu
D d » cor-
sio DISSERTATIO XVIII.
eorpus,ego animam infpirabo. Fingunt Judjsi Mofen, cumad illa
verba in fcribendo perveniiTet , fubftitiffe , & ita Deum alloquutum
fuifle : Qiiare pr^bes anfam errandi hominibus ? Nam homines erra-
bunt, &exhoc modo loquendi plures efTeDeos occalionem cogi-
tandi capient. DeusrefpondifTet, erretquivulterrare, fcribas, quae
ego jubeo. Nos exiftimamus Deum Patrem , quando dicit defcenda-
mm ^faciamm , &c. alloquutum fuiife reliquas S. S . Trinitatis perfo-
nas , qus in confufionis & creationis opere , utpote tranfeunte ,, etiam
operats funt.
X. Deusetiaminlinguarum confufione non eft ufus hominibus,
tanquam caufis inftrumentalibus phy fice concurrentibus ad confu-
fionemlinguarum. SunttamcnnonnuIIiqui hoc defendunt , fedeo-
dem modo fcntentiam fuam non explicant, CI. Buxtorfius in Differ-
tationefecundavarios modos enarrat , quibus hoc confufionis opus
mediantibus hominibus ex fententia Judaeorum fadum fuiflet.
1 . Quod Deus tantum cor illorum hominum mutaverit ; & quod-,
cum antea eifent amici , fafti fint inimici : ita ut finguli propter o-
dium , quo femutuo perfequebantur, novam linguam fibi fabricarint.
2. Aliiftatuunt, quodDeustantum induxerit o^/mowd^^^Iinguas
primse; itauthominesfuifTent inftar tabulae rafae , apti ad recipien-
dumomneslinguas. Exipforum ergo fententia lingua Hebrasafuif-
fct obliterata, quaobliteratafingulinovamfibi linguam iterumefFe-
cilfent.
3. QuodDcustantumin ipfis produxerit volmtatem eligendino'-
vas linguas 5 per quara tales linguas , quales voIuiiTent, elegiflent.
Buxtorfiusadhucaliosmodosdifto loco defcribit : fed nos , illiso-
miiTis&rejedis, foli Deo immediate confufionem linguarum adfcri-
bjmus.
XI. QuArtoqmritur. QuomodoDeusIinguas confudit ?
Re/pondeo. Scriptura non exprefse defcribit modum illius confu-
fionis, fed dicit tantum , qnodDommus '2^ confuderit khiu.mtei-''
rae. Verbum hoc fignificat mifcererem cum re , ut fti-amen cum avena,
autfarinamcumaqua. Tres funt (ententiae dcmodo fecundum quem
confufio linguarum fada fuiflet.
T. Nonnulliputant, quodlinguaefintconfufae non per variarum
linguarum multiplicationem , fed per unius vocisymamfgnificatie^
mm: ex.gr. vox '^'P^ aqm in quorundara auribus fignificafTet lapi-
SD^ Confufione Linguarum. 2,11
dem , in aliorum vero annbus perpendkfilum , U^mm, vel aliquid aliud.
Sed hoc abfque ulla fpecie veritatis aileritur : nam fic ipfae linguae non
fuiffent confufae, fed tantummodo vocum Hebraicarum diverfa fi-
gnificatio fuifletper Deum introduda.
2. HiEC multiplicatio linguarum non videtur fada per creationem
novarumlinguarum ; quafi Deus tot novas linguasita crcaffet, (i-
cuti in principio mundi unicam fecit : nam in Textu Hebraeo Geneft
11. j. non fcribitur v.^ dmjit, aut ^'IrH difiinxit , fed '"*7?^ con-
ffindamus.
5 . Verofimillima videtur eorum fententia , qui flatuunt confufio-
ncm illam faftam effe non per creationem novarum linguarum , fcd
per vocalium & literarum vi^icsXmmpermutmonem , tranfpofitionem,
detradionem , ^ per produdionem fyllabarum , quaprofodiamuta*
ta nonnunquam aliusfenfuseducitur ; ex. gr. Injj/lvis leporem, in verhis
qmre leporem. Hscdiverfapronunciatio diverfumparitfenfum. Tali
modo , ut & addendo , vel detrahendo quafdam literas , vel eafdem
tranfponendo Deus linguas miraculofo modo confudiife videtur. Ni-
hilominusHnguaHebrgea in pofleris Heberi manfit pura & incorru-
pta; quodpofleafufiusexplicabimus.
XII. QMimo qmritur. Ob quam caufam Deus linguas ita confudit?
Refpondeo. iEdificatio turris Babylonicse occafionem prosbuit con-
fufioni linguarum.
An igitur Architedi in aedificatione turris illius peccarunt ? An
non licet turrim aliquam ctiam altam fabricare ? Refpondeo affirman-
do. In ipsa quidem aedificatione turris non confiftit peccatum ipfo-
rum ; fed in eo confifl:it , quod non intenderint legitimum finem in
hoc opere.
XIII. Sexto qumtur. In quem finem aedificarunt turrim illam
Babylonicam?
Refpondeo. i. Abomnibusnon iidemfineshujus aedificationis afH-
gnantur. Saltem non ideo asdificarunt turrim illam , ut ad coelum
viam fibi pararent , & Deo bellum inferrent. Ex hac asdificationetur-
ris Babylonicae nata efl fabula illa apud Ovidium , quod Gigantes
montes montibusimpofuerint, &beIIumJoviinferrevoluerint. Sed
quis fanae mentis credere poffet illos Architedos omnes j inter quos
fuerunt multi fapicntes , tam vefanos fuiffe , ut putaffent fe poffe con-
tra Deum belligerare? Satis enim Dei potentiam&coelialtitudinem
Dd 2 nove*
iiz D I S S E R T A T I O XVIII.
noverant: quia, teftantejofepho, Sethi nepotes jam antediluvium
AftrologisB operam dederant ; qui etiam fua inventa columnis infcri-
pferant, quarumuna, vivcnte Jofepho , adhuc in Syria fupererat.
Ex ilHs columnis & ex ahis rebus facile magnam illam & inacceffibi-
lem diftantiam cceh potuerunt cognofcere.
2. NonideoextruxcruntturrimilJam, ut in ea tuti elTcnt contra
vimaqmmm^ fifortafsenovumdikivium iterum terram inundaret,
uti fentit Jofephus. Nam nuHum eft dubium , quin fatis cognoverint
illudfcedus, quodDeus pepigerat cumNoacho , ejufque pofteris»
& quod facramento iridis confirmaverat de non amplius perdendo
genere humano per aquas diluvii.
Deinde fi propterea asdificalfent turrim illam , ut in ea tuti eflent
contravimaquarum; Quareergo, relidis altiflimis#montibus Ara-
rat, in locum depreflum defcendiflent , extruduri turrim illam in
valle humili inter duos amnes vaftiflimos , Euphratem fcil. & Ti-
grim, quoruminundationibusBabyloniaeratobnoxia? Annonpo-
tius in altiflimis montibus Ararat eandem aedificaflent , ubi magis tuti
fuiflent a futuro diluvio ?
3. Non ideo aedificaruni molem illam Babylonicam , ut tuti ef-
lent a futuro incendio,
Om mare , quQ tellmt correptaqne regia cceli
^rdeat.
Nam quis putafl*et fe forte in turri illa tutum in generali orbis in-
cendio ab igne ccelitus delapfo ?
XIV. Tribus praecedentibus fententiisrejedis, ipfum Textum fa-
crum inlpiciamus , qui ait eos turrim jedificaflepropter duos fines : i.
XJtnomen fibi compararent : dicunt enim Gcnef 11. 4. ^^. ''■''? 'T^'i
faciamus nobis nomen. 2. Ne difpergerentur : dicunt enim ibidem
Vv'J'?""'? '■'.^ '~'^l V^^r I? ns difpergamHr in faciem terra.
XV. Prior finis sedificationis turris Babylonicae continet compa-
rztioncm nominis : volueruntcnim fibi comparare nom.en.
.^(?^^^/> forte nonnemo : An non licet comparare fibi nomen ? An
non viri generofi egregiis fadis committendis famam & nomen fibi
comparant ? An non viri dodi libros confcribunt ut celebresevar
dant ? Et an hoc eft pcccatum ?
Refpondeo- Hebraei, quianon vident, quomodo architediilhpo-
merintpeccareincomparandonominej {i n.omcnin Textu fimplici-
ter
T)e Confufane Lmguartm. 21^
ter fignificet famam , excogitarunt aliam explicationem vocis ''^"f
Kominis. Putantenim vocem '^V. nomimszom\oco{igm^Q^YQDemn ,
quemadmodumrumiturZ/m>. 2,4.1 1 .ubifiliusmulierislfraelitidisdi-
citurnuncupafle °^!]~*~^?* «owf», ideft, Deum. Itaqueillaphra-
Hs , faciamHS nohis nomen j fecundiimHebraEOsdenotaretidem, acli
dixiffent , faciamus nobis Venm Jive idolHmy quodin illa turri collo-
cabimus & adorabimus.
Sed haec expofitio Judaeorum falfa eft. Turris illa poftmodum
quidem fuit confecrata Belo , id eft , Nimrodo : fed hic Nimrod tem-
pore aedificationis vix erat natus. Deindc Nimrod ille demum poft
obitum colcbatur : ergo illi propterea turrim non ^dificarunt.
Praeterea verba Textus tali modo de idolo explicari non poffunt
propterhas fequentes rationes»
1. Quia vox ^"P. nomen fignificat quidem in S. Scriptura & in
fcriptis Rabbinorum Deum verum , fed nunquam idolum : nam idem
denotatquod Jehova^ &Rabbinifaepi{rimepro Jeho va , in
Textu occurrcnte , dicunt '^^.'^ nomen.
2. Quando °*? »owf«fumiturproDeo, tumhabet praefixumarti-
culum D , & dicitur ^^O , ut Levit. 24. 11. fed hic fimplLciter dici-
tur °^ finearticulo.
3. Facerejibinomen eft phrafis Hebraica , in S. Scriptura fatis ufita-
ta , fignificans idem , quod famam fibifadisfuiscomparare: fic fcri-
bitur de Davide 2. Sam. 8.13. Davidfecit fibi nomen , hoc eft , David
fadis fuis fe celebrem fecit. ^dificarunt igitur turrinL illam , ut im*
mortale nomen fibi apud pofteros comp^rarent.
XVI Rogabit nonnemo : In quo confiftit peccatum illorum ar-
chitedorum ?
Refpondeo. Fuerunt ambitiofi & fuperbi in hoGopere. Tantummo-
do enim ad pompam turrim illam aedificarunt , & non ad aliquem
ufum; vel ut eflet templum, in quo Deum adorarent i vel ut eflet
altare , fupcr quo facrificia fua offerrent.. Non quasrebant gloriam
Dei , quas ante omnia quaeri debebat , (ed propriam , ut pofteris
fuis effent admirationi.
XVII. Alterfinis sedificationls turris Babylonicae exprimitur his
verbis: Genef. 11.4. Neforte differgAmHY. -^dificaruntturrimillam,
nedifpergerentur; fcd illae contra caufa fuit , ob quamlongelate-
que difperfi fuerunt. Quaefiverunt ardam con jundionem , qualcm
Dd ^ quae^
!3 I S S E R T A T 1 O XVllL
qusirere per fe non eft iliicitum , fed rebus publicis maxime necefla-
rium. Nam , uti etiam eft fententia DD. Ordinum harum Unitarum
Provinciarum, Concordia res farvoicrefcunt ^ Difiordia maxima dilabun-
tur. Licet igitur qusrerearftam unionem, (i modo talis unio non repu-
gnet voluntati & ordinationi Divin^. Illi qugerebant unionem arctamj
nedifpergerenturper terram, izd, Deus volebat eos difpergi per ter-
ram^ eosque eandem implere : namGenef. 1.28. dicitur : Crefiite^
multiplicaminii CT repkte terram. Huic voluntati Divinae reftiterunt.
XVIII. Hallucinantur igitur Aben Efra , Toftatus aliique , qui ar-
chitedos hujus turris a crimine omni liberant , quique ftatuunt Deum
propter nullam aliam caufam nifi propter beneplacitum fuum lin-
guas confudiffe , & populum difperfiife. Sedpraeterquam, quodjam
peccata eorum architedorum demonftraverimus , eadem adhuc ap-
parent ex pcenis fingularibus , quibus. Deus architedos turris illius pu-
nivit. Eae pcen^ Genef. 11. dicuntur q^q duae , fcil. confufio lingua-
rum & difperfio populorum.
XIX. Conftifio linguarum fuit prima pcena. Ante illam enim ie
mutuo intelligebant : fed propter confufionem inftar mutorum e-
rant, nonpotentesconceptusfuos fibi mutuo revelare.
XX. ^^^^mforte aliquis : Creatio variarum linguarum in Apo-
ftolis erat egregium donum , & fpeciale beneficium Spiritus fandi :
crgo in architedis turris Baby lonicas non videtur fuifle poena.
Refpondeo. MagnaeftdifFerentiainterconfufionem linguarum Ba-
bylonicam , & inter donum diverfarum linguarum in Apoftolis : nam
I . In fingulis Apoftolis variae producebantur Iingu;te , quibus median-
tibusutrimqueconceptusfuos exprimebant; fed in fingulis archite-
diistanturneratunicalingua, &quidemdiverfa, obquamlinguaedi*
verfitatemakeralterum non intelligebat.
2. In Apoftoliseratbeneficium: quiaper hoc donum linguarum
amififa unitas primigenias linguae quodammodo in illis reftituebatur.
Nam quo quis plurium conceptus intelligit , eo magis ad unitatem
lingu^ primas accedit , per quam ante confufionem conceptus alio-
rum intelligebat : kd e contra inarchitectis-perconfufionemlingua-
rum unitasiIIaIingU3B, &potentiaaIiisreveIandi conceptus fuosfiait
diminuta , & fcre annihilata.
XXI. Altera po^na fingularis , qu3e sdificationem turris & confu-
lionemlinguammfequutaeft, fuit difierfio populorum.
XAii»
^e Confujione Linffiay^tm. sx^r
XXII. OiyVc;>?fortenonnemo: ^dificatcres turris aliique inco-
laB orbishabitabiliscun) tempore neceflario fuiflent difpergendi : ergo
difperiio populorum non videtur fuifle pcena ob aediticationem turris
introduda.
Rejpondeo. Imo illi fuifient difpergendi : nam terras Babylonics
anguiia capacitas tantam horainum multitudinem non potuiflet
comprehendere. Sed magna eft differentia inter di fperlionem popu-
lorum tempore aEdificationisturrisBabylonicas fadam , &inter eam
quae cum tempore fada fuiflfet.
I. Incolae terrae non fuiflTent tam repenteeodem temporeabinvi-
cem disjundi.
z, Nonfuiflentafeinvicemfeparatiex odio ^ fed fucceflu tempow
ris crefcentibus hominibus ad alia loca colonias quafdam deduxilTent
Gommuni confenfu.
5. FuiflTentquidemdifperfi, fed in unitate linguas Hebraicse con-
veniflent , quemadmodum ante confufionem conveniebant. Reliqua
deconfufionehnguarum & oedificatione turris BabyloniccE proxim.a
Diflertatione fequentur,
DISSEKTATIO DECIMA-NON A,
Q^U JE E S 1:
CONFUSIONE
P A R S P O
§. I. Plnres qmfiiones , tmgentes
conftijionem linguaYum , funt
enodandA,
2. T>e numero lingmrum non efi ea-
dem Hebraorum Gracorum ^
Latinorumfentcntia,
5. Hebrai ftatuunt confufionem
efte fa^am m LXX linguas :
quia totidem numerantur nepotes
Noachi Genef. 10.
4. Chriftiani nonnulli frobant ex
70 difcipulis Chrifti totidem po-
fulos ^ linguas.
L I N G U A R U M.
S T E R r O R.
j 5. Judczis noneft facile adhibenda
fides quando loquuntur denumero
feptuagenario : quiafemper varia
myfteria ex hoc numero elicuerum.
6. Ex 70 nepotibus firmiter non
probantur qo gentesfive populi :
7. Nec ex 'jo.gentibus linirua 70.
§. Non fecjuitur : fueruntjo dif-
cipuli Chrifti , ergo fuerunt to~
tidem populi ^ linguie.
9. Craci ^ Latini defendunt con-
fufionem ejfe faBam in yi lin-
quia in verfionc Grreca
%i6 D I S S E R T
■Gefi. 10 addmtm adhm dm
nepoies.
1 o . Euphorm aluqne iffj^. propter
totidem animas qu^ in zy£gjp-
tmn defcenderunt.
II. Pacianm in ii').
iz, MnmermlinguarHm^ occajio-
ne turri6 Babjlonica ortarum-i
efi ignotm.
1 5 . Ltngm quadam , in quas con-
fufio videtur faEia , recenfentur .
14. Vigintifere linguarHm memi-
nitfacra Scriptura.
15. Tempore PhaleH confufio lin-
(juarum efi' faBa.
16. InquiritHr an confufiofit facia
A T I O XIX.
circa mortem , aut circa mediam
atatem , aut circa nativitatem
Phalegi.
1 7. Confufio videturfa^a circa na"
tivitatem Phalegi.
18. Prima obje^io , quafi nomina,
etiamimponantur five mutentur
circa mediam <etatem , folvitur,
19. Etiamfecunda^ quodcircavel
poFi mortem infantibus mmintt
imponantur , enodatur.
20. ZJt^ lertia, quodjpatio loi,
annorum mundus nonpotueritita
multiplicari 3 pracipue cum vita
pofldiluvianorum fuerit brevis»
21. Conclufio hujus qunsflionis.
S E C T I O I.
Uperioii Diflertatione egimus de audore , & de modo
confufionis linguarum , tempore sedificationis turris Ba-
bylonics fadse ; ut & de caufis , ob quas Deus tot varias
linguaseffecit: fequuntur jamaliaequseftiones, quascir-
ca materiam confufionis linguarum moveri folent.
II. Primo quczritur. In quotlinguas confufio linguarum tempore
^dificationisturris Babyionics efl: fada?
Refpondeo. Nonefteademomniumdoflorum fententia: aliaenim
cft Hebraeorum , alia vero Graecorum & Latinorum fententia.
III. Primakr\lQninQ{kHebraorum,(\m ftatuunt confufionem lin-
guarum efle fadam m feptuaginta linguas: quam fententiam conan-
turpraecipue probarccxyonepotibus, quiexNoacho defcenderunt.
Nam facra Scriptura Genefeos capite 10. ex tribusNoachiliberis fe-
ptusgintacolligitnepotes; fcil. ex Japheto colligit nepotes quatuor-
decim, exChamotriginta, &exSchemo vigintifexj quifimulcol-
ledi confliituunt feptuaginta nepotes, & totidem familiarum capita.
Ex his LXX nepotibus colligunt ctiam fuiflfe LXX populos : quia
putant quod finguli nepotes confl:ituerint fingulos populos. Hunc
numerum LXX populorum deducunt ex Deuter. 52.8. jQuando hare-
dita-
2)^ Confujione Ltnguarum. ziy
States: diflrihuit Excelfns gentibns i quando divijit filios Adam ^ (tatuit
terntinos popHlorum fecmdum nHmernm fiUomm jfiraelis , atqui LXX
homines dicuntur ingrefli in iEgyptum , Gen./\6. ij. Ergo fuerunt
70 populi. Horum 70 populorum crebra in fcriptis Rabbinorum fit
mentio. Si igitur fuerunt 70 populi, ergo ex fententia Judaeorum etiam
fuerunt^olinguae: quiadivifiolinguarum eft caufa divifionis popu-
lorum, uti dicitur Gen. 10.5. u4b hisdivifafHntregionesgenttHmperter-'
ras earnm cniqHeJHXta lingHamfuam , ^ JHXtafamilias ipfarnm ingenti-
hmfuis. Rabbini paffim in fcriptis fuis faciunt mentionem^o lingua-
rum & feptuaginta populorum , in quos pofteri Noachi funt divifi.
IV. SuntnonnuIliexChriftianis, qui numcrum ieptuagenarium
populorum & linguarum probant ex 70 difcipulis , quos Chriftus
Lhc. 10. i.vocavit, &in mundum emifit, ut unaquaeque gcns ha-
beret proprium fuum dodorem.
V. Rejpondeo \* ingencre. Judaei vix merentur fidem , quando
loquuntur de numero feptuagenario : quia varia & plura myfterit
femperexhocnumero elicuerunt quam ex ullo alio. Quare? For-
tafsevelquia Sanhedrin , juffu Dei a Mofe inftitutum, leptuaginta
Viris conftabat ; velquia^ohomines tcmpore Jacobi PatriafthaE in-
greflifuei-untiniEgyptum. Obalterutramex hiscaufis proculdu-
bio plurima multiplicanda cancellis hujus numeri incluferunt , & h
contra aliaadtantum numerum non multiplicanda auxerunt, uti ex
fequcntibus clare apparebit.
Siquisjudaeosinterroget: Quotgradusalta fuerit turris Babylo-
nica, cumDeus confufionem linguarum introduceret ? Refponde-
bunt fuiffe altam 70 gradus verfus Occidentem , & totidem verfus
Orientem.
Si pergat quis rogare : Quot fucrint architedi ? Refpondebunt ,
feptuaginta.
Quot fuerunt Angeli , qui quodammodo ut caufae inftrumentalcs
■ Jinguasconfuderunt? Septuaginta.
QuotlinguasfinguIiViri , congregati in magno Sanhedrin, cal-
lucrunt^ Refpondentitcrummorefuofeptuaginta. Quaretot? Ut
omnes& fingulosex feptuaginta populis ( qui fecundiim fententiam
Judaeorum 70 linguis loquebantur ) cortm Sanhedrin venicntes & li-
tigantes , audire, judicare, & abfque interprete intelligercpofTent.
SienimiinguUViriillius Sanhedrin non calluifFent totlinguas, tum
E c quo-
%i% D I S S E R T A T I O XIX.
quofdan:! per interpretem judicare debuiffent. Nam omnesjudaei,
petentes dccifionem rerum gravium , Hierofolymam ad Sanhedrin
venire debuerunt, Atqui videturjudosis abfonum Virostam erudi-
tos & fapientes judicafTe per interpretes : ergo (inguli ex 70 Viris
etiam 70 linguas ex fentcntia Judaeorum calluerunt. Hinc fingunt
Mardoch^umvonovifTelinguas. Etquia Jofephus & Salomo non
minorifapientiafueruntpraEditi , quam multi ex Sanhedrin, ideoe-
tiam neceffario 70 debuerunt calluilfe linguas. Obhanc myfterio-
rum venationem facilius & libentius concedunt divifionem populo-
rum & confufionem linguarum effe fadam in 70 populos , & in
totidem Hnguas.
VI. RefpQndeo 2. Verum quidem efl quod fuerint leptuaginta
Noachi nepotes : attamen inde nemo bona confequentia probabit,
quodetiamtotidempopulifivegentesfuerint. Namnon eftverofi-
milepatrema filio, &fratremafi'atre ita fuifle tum temporis fepara-
tos, utterra&Iinguafibiinvicemfucrintperegrini & barbari. Sive-
ro pater non fecerit diverfam a filio gentem , ergo non potuerunt tot
eflegentes: naminter^o Noachi nepotes etiam decem patres nume-
rantur,quinon videnturpeculiarema filiis fuis gentem conftituiffe,
&linguam diverfam effeciffe. Si ergo decera a 70 fint detrahendi,
manebunt tantum fexaginta ; & fic fententia illa de 70 populis & de
70 linguis non erit certa.
DeindeexD^/ifA^z. S.nonclarc evincitur , quod iper filios I/raelis
intelligantur illi 70 , qui ingrclTi funt in iE^pyptum : nam verba Pro-
phetx ( confiitHtt terminosgenuumfecmdnmnHmerHmfilioYum Ifraelis)
aliud fonant , fcil. Deum inter populos orbem ita diftribuiffe , ut I-
fraelitis olim nafcituris tantum terrarum^refervaverit, autin confilio
fuo deftinaverit , quantum requiri noverat genti numerofiflimaB ad
commodamhabitationem.SicexpIicat hunc locum Dodiffimus" Eo-
chartusinlibroPhalegcap. 15.
Denique fi praecifam fupputationem ingrefforum in vEgyptum^
jnftituerevellemus, erunt plures quam feptuaginta : nam in Actis
Apoftolorum C^/?. 7. wr/Ti^. exprcffe dicitur, quod fuerintj^ ho-
mines , qui in ^gyptum profefti funt.
VII. Reffondeo 3. Pofito, fednonconceffo, quodfuerint ^opo-
puli, indetamen nondum fequitur, quodfuerintetiam 70 lingua?*
NamnoneftneceffecoRcederepopulos terraa fe invicem fegregatos,
etiam
^e Confujione Linguarum. xi^
ctiam novas linguas conftituifTe : nec hoc etiam evincitur ex Genef.
10. 5.ubidicitur: Viviftfmtregionesper terras earumt CHtqtie fecun-
Stm lingmm fmm. Ex his verbistantiimelicitur unicuique populo
fuam fuifle linguam ; fed nullo modo fcquitur illam hnguam fuifle pro-
priam , & a caeteris in unoquoque populo difl:indam. Eodem modo,
quiaEflihercE C^^. S.^^^ry^p. diciturex Afllieri mandato literas fuiflc
fcriptas adPraefedos provinciarum centum viginti (h^tem fecmdum
fcripturam cujufqueVrovincia^^ fecundum lingmm cujuf^uepopuli,nQmo
colligerc poteft totidem fuifle linguas , totidcmque fcribendi modos.
VIII. Reffondeo 4. Septuaginta difcipuli a Chrifto eleiti non ad
iingulas totius orbis gentes funt emifli , fed tantummodo ad folos Ju-
daeos , qui 70 populo^ non conftituerunt : nam dicitur in fupra alle- ,
g^ato textu Z«r. 10. i. Quodmiferitillosyodifcipulos/w omnemurhem
^ locum y in quem ipfe erat ventnrus . Atqui Chriftus non erat iturus ad
Garamantas &:Indos, nec ultra Sauromatas & glacialem Oceanum;
fed, utiipfedicitMatth. 15.24. Nonfummijfm , niji ad ovesperditas
domus Ifraeiis, Ex his jam clare fequitur, quod illi 70 difcipuli a
Chrifto emifli non probent tempore confufionis linguarum fuifle
feptuaginta populos vel 70 linguas.
IX. Secundaknttntndt numero linguarum, ortarumex confu-
iione, eft Gracorum & Latinorum Patrum, qui ftatuunthanc con-
fufionemeflefad:aminy2'/j//^^^/W^ duas linguas. Hi Patres etiam fen-
tentiam fuam ftabiliunt ex numero familiarum.
Sed rogabit fortealiquis: QuareifliPatres Graeci & Latini nume-
mm familiarum binario auxerunt? Rejp. Patres Grasci & Latini nu-
mcrum jz familiarum defumpferunt ex Bibliis Grascis , in quibus Ge-
nefeos capite 10. duo Noachi nepotes, fcil. duo Kainan adduntur , qui
in Textu Hebraeo non inveniuntur : prioreft filius Schemi verf. 22.
alter vero eft filius Arphachfchadi verf 24. Alii adhuc paulo aliter
huncfamiliarum numerum colligunt , fed in numerotamen conve-
niunt. Hanc fententiam de feptuaginta duabus linguis defendunt Eu-
febius, Epiphanius, aliiquequamplurimi. Eufebii inChronicoIib.
I . vcrba tranflata fic fonant : N^unc autem redeamns ad turris adificatio'
mm , e^ confuflonem 'jzgentium ^ linguarum. Epiphanii vero ad-
verfus haerefes lib. i. §. 5. verba fic Mq habent : Veus dijftpavit illorum
iinguas , ^ ex una dijiribuit in feptuaginta duas fro hominnm numero ,
^i €4 temfore repertm fuit,
Ee 2 Refponr
110 DISSERTATIO XIX.
Rejpondeo breviter. i. Haecfententia de 72, populis, totidemqiie
linguisnullafpecie vcritatis afleritur. Saltemilli duo Kainan (quia
non inveniuntur in Textu Hebraso , fed tantum in Textu Graeco non
audlentico ) non funt numcrandi inter nepotes Noachi. 2. Pofito,
quod dentur 72 Noachi nepotes , inde nondum fequitur , quod etiam
intotidemlinguasconfufio linguarum fitfada. Hoc nullo modo fe-
quipaulo antefufius probavimus.
X. Tertia fententia ell cuj ufdam Euphori , qui ftatuit confu fionem
t^Qhd:2.m'm fepimginta quinque linguas ; quia totidem animae cum
Jofepho in ^Egyptum defcenderunt. Ita aflerit Clemens : Eu^horm
^ aliiplm'es hijiorici , gentes. ^ linguas referunt ejje fep^udginta quinqutk
Rejpondeo. Nullaeft confequentia: fi feptuaginta qumque animae
dcfcenderunt in iEgyptum, ergototidem fuerunt gentes & lingua^,
XI. Ouarta fenientkQdPaaaniy Epifcopi Barcinonenfis, quiin
opufculo contra Novatianos (cujusmeminit Hieronymus) defendit
linguarum confufionem Qffeh&^mincentum & vigimi Ym^n^s.
Rejpondea. Abfque ullo fundamento & ratione hoc alTeritur : &
propterea eadem facilitate , quaafferitur, etiamanobisrcjicitur.
XII. His quatuor praecedentibus fententiis rejedis , fequitur quinta
^ultima^ qua£ftatuitnumerumlinguarum, temporeconfufionisor-
tarum , efle ignotum. Nam nullibi in iacris literis numerus hnguaruna
defcribitur, nec rationes fupra allegatae ullo modo probant fententias
illas : & per confequens tutius eft hic do<3;am ignorantiam fateri,,
quam aliquid , quod incertum eft , magiftrali auiSoritate determinare.
Hancfententiamdefenduntmultiviri eruditi, & Philologi fanio-
tt%'. conveniunttamen Gum fcntentiis fuperioribus, quod confufio
illafa(5lafitindiverfaslinguas; fedinquot, velinquas nondetermi-
nant. Hancquintamfententiam nos etiam defendendam. fufcipimus :
3iam rationes fupra allegatss nihil certi probant.
Etiam non licitum eft exhodierno linguarum numero antiquum
Colligcre : jam enim forte plures linguarum centuriae dantur , quara
olim linguas tempore confufionis. Plinius a Timofthene memoriae
proditumait, in unam Diofcuriadem , Colchorumemporium, tre-
centarum linguarum homines convcnire fuiffc fohtos : & addit it
Romanis poftea per centum & triginta interpretes negotia ibi gefbi
fuiffe. Mithridates non magnam Afi^ partcm , fi toti conferaturim-
perio, tenens, vigintiduaslinguas in fua ditione habuiffe conftaatt
Scri»
2)^ Confujione Linguarum. 2x1
Scriptorum confenfu afTeritur ; quibus fi addantur csterae linguae,
quae toto terrarum orbe tum temporis diverfe fuerunt , maximus nu-
meruslinguarum indeevadet.
Complures etiam aliae linguse , poft Chrifti natalem , cx una primi-
genia funt ortae. Quisenimnefcit ex Germanica natam t& Belgi-
cam, Anglicam, Danicamaliafquelinguas? Quis ignoratex lingua
Latina natas efle linguas Gallicam , Italicam,, Hifpanicam &c? Ma-
ledidioilla, quaDeuspunivit homines , occafionc turris Babyloni-
cae, nonfuitmomentanea, fedcontinua, quaeadhucdurat, & ufque
ad confummationem faeculi durabit. Hinceft, quod omnes linguae,
exceptis paucis, fint in perpetuo fluxu, lingulis prope faeculis ma-
gna fui parte mutentur.
XIII. Seemdo qmritur. In quas linguas famofa ilfa confufio lingua-
rumfadaefl:? Etanadhuc hodie quasdam ex illis primis linguis fu-
perfunt \
Rejfondeo. Nemo hoc facile determinare potefli quianominapo-
pulorum®ionumfuntvariata. Praeterea ipfae- linguae olim funt
mutatae, & adhuc quotidie mutantur.
Mihi maxime probabile videtur linguas Graecam , Germanicam,
iEgyptiacam , iEthiopicam , Cananaeam., Philiftaeam , Aramaeam &
Chaldasamexconfufioneeffe natas: quia illaE linguas nomina fua re-
tinuerunt a Principibus familiarum , hoc efl, a nepotibus Noachi : ex.
gr.LinguaGraecanomenaccepita Javan, Genef. 10. 2 : hinc lingua
Graecorum vocatur IV, V^{ . Lingua Germanica nomen habet ab
Afchenaz : hinc Germama vocatur, '^ff^, Germanns. 'J^^'?*?, Lin-
gU3-(EgyptiacanominaturaMitzrajim: hinc e.^n^;^ vocatur ^'?^?.
&c. InquasaliasHnguasconfufio £da fit, & quae adhuc ex confu-
fionefupcrfuntdifficileeftdeterminare. Saltem quaedam linguae, ex
confufione natae , adhuc videntur fupereffe: fed illae procul dubio
magnam mutationem fuut paffsB'.-
XIV. InfacrisLiterisvigintiferelinguarumjpraeterHebraeam , fit
mcntio , quarum quaedam fine dubio funt primigeniae , natae ex
confufione.
Prinm lingua , cujus mentio fit inS. Scriptura, eft Chaldaea, quae in
Daniele & Ezra eft ufitata. H-aec lingua vocatur Da». i . 4. °'"}^? V^)
Lingua Chaldaorum ; eftquelinguaeHebraeaemaximeaffinis, &origi-
aem habet ex confuConc linguarum^ In confufione-omneslinguaE
Ee j noEfe
^■%^ D I S S E R T A T I O XIX.
-^non erant plane diverfe, ribique mutuo oppofitae ; fed magnafuit
convenientia linguarum cum matrc Hebrasa. Et quo populus difper-
fusHebrsis, Hebraice loquentibus , erat vicinior , eo viciniorem
eriam linguam , propriiis ad Hcbrasam accedentem , nadus eft & reti-
nuit, Omnia illa capita Chaldaica Danielis & Ezrae in linguam Hebrai-
cam tranftuli, & edidi in fine Philologi Graeci anno 1685.
Secunda lingua , cuj us meminit facra Scriptiu"a , eft lingua Arabica:
AUor, 2 . 1 1 .
Tertia, linguaeftlinguaChanaan, cujusJefaiasc^/>, lo. i/. 18. facit
mentionem. HaecIinguaChananaea, ex fententia multorum Judaso-
rum & Chriftianorum , non plane fuit dijflinda a lingua Hebraea.
Quidamputantquodlingua Hebrasa vocetur Chananaea : tum quia
Jud^i, loquentesfermone Hebraso, terram Chanaan inhabitabantj
fum etiam quia lingua Chanaan linguae Hebrasae valde erat afBnis.
Nosexiftimamus primam rationemeffe veram, fcil. quod lingua He-
brsea vocetur Chanansea , quia Judsei loquentes Hebraice Chana-
naeam inhabitabant. Ergo Jefaias per linguam Chananaeam non vu
dctur intelligere linguam novam abHebraica diverlam.
O^^r/^Iinguaeftlinguaifilgyptiaca, cujusfitmentioPfal. 81. v.(?.
& 1 14. v. I. Omim frocejjijfet contra terram ty^gypti , ubi fermonem
■Igmtptm atidiebam, Per ignotum & peregrinum fermonem neceflario
intelligitur lingua ^gyptiaca.
Quinta lingua eft lingua Afchdodaea , cujus meminit Nehcmias cA'
^te i^.v. 24. Filii eorum fartim loc^uehantur Afchdodice.
Sexta lingua eft lingua Perfica, cujus nonnulla vocabula continentur
in libro Efthers : nam in illo defcribitur hiftoria fub Perfis gefta : ex.
gr. ^^T^ eftvox Perfica denotansySrf^j.
Septima & OEiava linguas , fcil. Graecae & Rorijanae fit mentio
Luc. 23. ^S.intitulo crucis.
Non<t linguae meminit Lucas in Adis cap. 14. v. ir. u^idiciturj
quod turbafuftuleritvocem, dc Lycaonic^e loquuta fuerit.
R.eliqus lingu^ , quarum mentio fit in S. Scriptura , fcil. Partho-
rum, Medorum,EIamytarum,Cappadoci3e, Ponti, Afiae, Phrygi^,
Pamphilia;, Libyae, Cyrenaicae, Cretae recenfentur ABorum cap. 1 . Hae
funt viginti circiter linguae , quarum in facris Litcris obiter fit mentio :
^quae cx illis linguis a prima confufionenatas fint, non fatis conftat s
faltcra verofimile eft fupra allcgatas linguas , quae nomen retinucrunt <
aPrijri^
n^e Confujione Linguarurff. xxj,
a Principibus familiarum , originem habuiffe ex confufione,
XV. Tertio qmritur. Quo rempore confufio linguarum efl: fada?
Refpondeo. Eodem tempore linguae funt confufas , quo homines
funt difperfi. Genefeos capire lo. v. 2 5 . dicitur , quod Hebero natifae'
rint dfio filii , quorum mi no?nen Phaleg: qma in diebpts ejm divifafuit
terra. Textus innuit temporibus Phalegi terram fuifle divifam . Per di-
vifionem terraeetiamdivifio linguarum intelJigitur : haec enimillius
caufa fuit. Temporibus igitur Phalegi linguarum confufio fa<5la eft.
XVI. Cum certum fit temporibus Phalegi confufionem efle fa-
iftam , quaritur : An ea fit fada circa mortem Phalegi ? An circa'
mediam ejus astatem ? An vero circa ejus nativitatem ?
Reffondeo i. Nonefl: eadem omnium Dodorum fcntentia. Qui
^rimant fententiam defendunt , fcil. quod confufio fit fadh circa mor-
tem Phalegi , ftatuunt hanc confufionem efle faftam circa annum
treccntefimum&quadragefimum poft diluvium. Nam Phaleg, na-
tusannocentefimoprimopoftdiluvium, utiGenefeos capite xi.di-
citur, vixitducentos&trigintanovem annos.. Inhac fententia funt
pleriqueHebraei; quipraetereaftatuunt Abrahamum fuifle 48 anno-
rum , quando confufio a Deo introduda fuit.
z. Patroniyfc/^Wiefententiae adfcribunt confufionem mediae Pha-
legi astati : fed non eodem modo. Cornelius \ Lapide adfcribit con-
fufionemannoastatisPhalegi feptuagefimo, hoc efts poft diluvium
anno 171. Auguftinus Torniellus refert confufionem ad annum
Phalegi 140. hoceft, adannumpoftdiluvium Z41.
3. Do6toresw//<«fententiaBftatuunt confufionem eflefa<5hm cir-
ca nativitatem Phalegi , hoceft, circaannum poft diluvium centefi-
mum |>rimum.. Eo enim tempore natus eft hic Phaleg , uti apparet
ex Genefeos capite xi.
XVII. HGBCuItimafivetertiafententia videtur verofimillima pro^
pter has duas fequentes rationes. i. Quia hic Phaleg nomen accepit
abhacdivifione : ergo circa ejus nativitatem confufio videtur intro-
dudia. Naminfantibus, non vero viris circa mediam agtatem- , vel
circa mortem , nomina imponuntur. Judasi adhuc hodie pueris o<3:a-
vodie, &puellis poft fex a nativitate hebdomadas nomina imponere
folent. Hic mos infantibus nomina imponendi apud plerafque gen-
tes etiam ufitatus eft.
2». Si Phalego nomen impofitum fuifl^ct circa mediam ejus £ECa-.
temj
1^4 D I S S E R T A T I O XIX.
tem , procul dubio S. Scriptura dediflet aliquam rationem , ob quam
hoc nomen magis impofitum fuifTet Phalego , quamaliis tum tem-
poris viventibus : fcdnuUa allignari poteft ratio. Ideoque verofim;-
lior eft illa fententia , qu^ ftatuit Phalego impofitum e[[Q nomen non
circa mediam ejusaetatem, fed circa nativitatem.
XVIII. Coiitra hanc fententiam tres objeciimes pofTunt formari ,
quarum prima defumpta eft a contraria Judasorum confuctudine;
fcil. qiiod non tantum nomina imponantur pueris circa nativitatem,
fedetiamproveftioribuscircamediamaetatem, imo etiam circa mor-
tera. Ex. gr. Saul nomen accepit circa mediam astatem , cum in Re-
gem ehgeretur. Saul enim idcm fignificat ciuodpofiulams , petitus, An-
tequamSaulinRegemeledlusfuit, tali nomine non videtur infigni-
tus. Sic etiam Apoftolus Paulus , poftquam fa(5tus effet Chriftianus,
vocatuseftPauIus, cum antea vocaretur Saul , Adorum cap. 5. 6"^«/
Saul , qfiid me ferfiqueris ?
Rejpondeo. Verum quidem eft quod aliquando nomina impofita
fint hominibus, vel potius mutata circa mediam aetatem : fedhocfa-
diMm eft^b fpecialem rationem , quas illos prscipue tangebat. Vc-
rum nuUa poteft affignari ratio , ob quamPhaleghocnomen magis
accepiffet , quam csteri ipfius fratres. Sed Saul tali nomine fuit infi-
gnitus, quia Ifraelitae Regem petebant , per quam petitionemSauI
ipfis concedebatur. Fuit etiam fpecialis ratio , ob quam gentium Apo-
ftoIusIocoSaulispoftea vocatus fuitPauIus , quafi pufillus. Nam
Paulusnomen fuum fecundiim confuetudinem ludaeorum mutavit.
Jud2:i olim nonnunquam nomina fua mutarunt ob unam ex tri-
busfequentibusrationibus. i. Ob morbos periculofos , qui corpo-
ra invaferant. ^Egroti hac mutatione nominis indicabant mutationem
effe fequuturam velad vitam, vel admortem.
2. In fignum mutationis vitae anteaftas. Hac mutatione indica-
bant fe facere votum , quo teftabantur & vovcbant fe una cum nomi-
ne vitam antca6tam in melius effecommutaturos, ita utplanealii & no-
vi hominesvidcrentur. Ob hanc fecundam rationem videtur Paulus
mutaffenomenfuum; quafi voluiffet indicaffe, Saul quidem perfc-
quutuseftecclefiam, non vero Paulus; jam fum alius homo; jam
nonampliusecclefiamChriftiperfequar. Per mutationem ergo no-
minis fui in memoriam revocabat turpitudinem & deteftationem vi-
tae anteadas , & fimul quafi tacite pollicebatur fe non amplius illam
cccIefiamitaperfequuturumefTeo 5. Qui
^e 'Confufione LtnguOrum^ ] %if
5. Quldam Judaei mutabantnomina faa, ut irritum facercnt dc-
<-retum Divinum , quod Deus contra tales conceperat. Quatuor
•enim res ex fententia nonnullorum JudaEorum refcindunt decretum
j udiciale Dei. Primo Eleemofy na. Secundo Precatio . Tertio Mutatio
nominis , & qttarto Mutatio pperum five converfio. Paulus ad hanc
decreti divini annihilationem non refpexit. Decrctum enim Dei non
poteftirritumfieri. SedPauIus intenditconverfionem; quiavoluit
indiciirefejaraeflehominemalium, quemvitgeanteadas poenitet.
Concedimus ergo , quod aliquando hominum nomina circa me-
diamstatemfintmutata, fedfuitfemper fpecialis ratio, quaeillosin
particulari tangebat , & non alios. Atqui poteft aflignaf i fpecialis ra-
tio, obquamRexille vocatusfuerit Saulj & quare Apoftolus no-
men fuum mutaverit in Paulum. Vcrum in Phalego nulla poteft aC-
fignari fpecialis ratio : namdivifio, unde ilie nomen accepit , non
tantum illum fedetiam aliosfratres tangebat.
XIX. Secmdiio\i]tQxo etiam eft defumpta a confuetudine Judaso-
rum, fcil.quodipfi circa mortem imo poft mortem infantibus fuis
nomina imponant. Nam Judaei folent , fi infans ante o6tavum diem
inciFCumcifusmoriatur, talemfuprafepulchrum circumcidere , no-
menque ei imponere , ut Deus illius infantis etiam eflet memor , &
ergaeummifericordiam fuam exerceret in mortuorum refurredione.
Refpondeo, Circa mortem vel poft mortem imponuntur quidem
nomina, fedtantuminfantibus, nomen nondum habentibus. Aftfl
PhalegusnomenaccepifTetcircaautpoft mortem , tum non accepif-
fet nomen fuum, cum eflet infans : nam erat annorum 2391 cum
moreretur. Deinde illud nomen non fuiflet primum Phalegi no-.
men ; cum infantium hoc fit primum nomen , quod poft morteni
accipiunt.
XX. T^m/siobjeAiopotefteffebimembris. 1. Impoflibileeftquod
confufiolinguarumfadafitcircanativitatemPhalegi, hoceft , anno
1757. poil: creatum mundum. Nam fi tum temporis fada eflet con-
fufio , tum dicendum erit quod fpatio annorum centum & unius
(namPhalegnatus eft anno loi. poft diluvium, qui incidit in an«
num Mundi 1757.) per illos odo homines, qui fuerunt in arca , mun-
dusitavehementerfueritmultiplicatus, ut tot fuerint gentium capi-
ta, &totdivcrf3e familiae , quae totterras invadebant, tot nationes
cpnftituebant , &totmundiplagasoccupabant.
Ff ^ 3. Ad-
^%6 DISSERTATIO XIX.
2. Adhucaugetur hoG dubium, cum attendimus ad brevrtateflS
vits Patrum poftdiluvianorum : nam Patrcs antedtluviani duplo ferf
diutiusvixeruntquampoftdiluviani. Quidam ex antediluvianis ul-
tra nongentos annos vixerunt , cum Patres pofldiluviani tantum qua-
dringentos praetcr proptcr annos vixerint. Arphacfad primus poft
diluvium Patriareha tantum vixit annos 433, Etiam alii Patrcspofl-
diluviani refpedu Patrum antediluvianorum non diu vixcrunt,
Rejpondeo i. Quidam hanc objectionemfolvunt dicendo, quod
plures homines in arca Noje fuerint quam odo ; & quod in Textu
tantum fupputentur praecipui , quodque famuli , ancillae , pueri &-
puellae fubintelligantur. Putantenim in arcanon fupputari cos, fi»
cuti in curru non fupputatur auriga. Si enim aliquis quaerat , Quot
hominesfuerint in curru ? Refpondebitur quatuor autfex , omiffc^
femperauriga: ideoidem, quia non numeratur , etiam non folvit
vedigal. Idemobfervarifoletin nuptiis & conviviis: fi enim qufs
rogct , quot fuerint convivas nuptialcs ? Refpondcbit alius , quinqua^
ginta aut fexaginta , aut plures vel pauciores , omiffis ancillis & famu-
lis, qui non numerantur , etiamfi in nuptiis etiamedant & bibant,
Idemputantnonnullietiamdicendum effedeodto hominibusin Arca
Noae contentis. Narravitmihinonnemo, qui audiverat Paflorem in:
publicaconcionehancfententiam defendiffe. Mihi tamen haec fen-
tentianonvideturverofimilis: nam in Textu dicitur, quod fuerint
odo homines, qui contradiflinguuntur c3Eteris hominibus, quiia
diluvio perierunt.
2. Alii majori fpecie veritatis adfcribuAt hanc humani generls:
multiplicationem Dei benedidioni , quaDeus humano generi affatini
bcnedixit. Hanc benedidionem Deus hominibus pollieitus efl: , Gen*
9. 1. quando dixit : Fo^tificate , mHltiplicammi , ^veplete tenramy
& verf. p. jibmdefrogignitein terra. Simili benedid:ione Deus benedi-
xitlfraelitis in iEgypto fub jugo Pharaonis habitantibus : ibi enim fep-
tuaginta circiter homines , quicum Jacobo Patriarchain i^Lgyptum;
defcenderant , inaliquot centena hominum millia trecentis circiter an-
nis'excreverunt j adeout jEgyptii decrevcrint Ifraelitas variismodis
opprlmere, neabillis, utpotecumtemporefuturisfortioribus, vin-
cerentur, & ex regno fuo pellerentur. Unde vidcri efl, quid Dei
benediftio efficere poffit.
l^ YitaPatrumpofldiluvianommfuitquidem multobreviorvit£
' Patrum
7)e QonfuJknJtLingHarufn. ;
a^-
/-
Patrum antediluvianoruiji ; fed Patres antediluviani multo ferius
etiam inceperunt gcnerare quam Patres pQfldiluviani. Plerique enim
Patres, poftdiluviumviventes, circa annum trigcfimumcirciterge-
nerabant, cumPatres, ante diluvium viventes , demum circa annuni
centefimum fere generare inceperint. Adamus ccepit generare apno,
130. Seth anno 105. Sed Schelahj cum eflet 50. &Heber cumeflet
54.annorum, genuerunt.
XXI Concludimusergorententiamillam , quae ftatuit linguarum
<x>nfufionem effefaflam circa nativitatem Phalegi , hoc eft , anno cen-
tefimo primo poft diluvium , fiveanno 1757. poft creationem mun-
di, nullomodoefreabfurdam, velS.Scripturaecontrariam j fedpo-
tius facrae Scripturae & fanae rationi confentaneam. Nam nomina ho-
minibusimponuntur non circa mediam aetatem , vcl circa mortem,
fed circa nativitatem , & quidem faepe ob oblatam aliquam occafio-
nem. ErgoPhalego, quific denominatuseftadivifionelinguariim,
nomen impofitum eft circa tempus nativitatis : quia illo tempore
linguae confufae funt. Haec dida fufficiant de linguarum confufione.
DISSERTATIO VIGESIMA.
Linguae Hebrsese poft confufionem confem-
tione , & ejufdem propagatione.
"%. I. Lingua Hebrait tempore co.u
fit/ioms perman/if pura,
2. Lwgfta Hebraa ejt confervata
in unica familia,
5 • Qttinque ratiombfisprobatur quod
ea infamilia. Hebertjlt confervata,
^. Ratio datnr qnare eapotimjit con*
Jervatainfamilia Heberi , qtiam
in aliU imptisfamilits.
"5' Schem Vocatur parerfiliortim He*
herii ^ nen pater aliorumjiliorum.
JVomen Hebrxi eji nomen patro"
njmicHm ^ nomenprofeffmis.
' 6. OmdSchem non ftierit Adfelchi'
fedek,dttabtis rationibtti probatttr
centra Judaes,
7. Lingua Hebraafuit confervata
in Aiefopotamia , in Canaan,
{cujusterYalinguamAbrahafnpts
facile propter vicinitatem potuit
intelligere') in iy£gypto, in de-»
ferto, itert4min Canaan {quod
trihus rationibus probatur ) (^
tandem in 'Babjlonia.
8. Cum in Capt, Babyl. lingua Hc-
braa dejierit ejfe vernacula , in
F f 2, CfHS
%iS D I S S E R T A T I O XX.
ejus locum fHCcejfit pma Ungna
ChalcUa : deinde illa diakUm
fura fHCceJfti temforis impmior
faEla eH.
o. Ling-ua Chaldaica vocattir no-
minegeneraliori Syriaca.
10. Limm Hebraa pofi captivltd^
tem Babylomcam nun-^mm aR-
cuhi 'fuddiis juit vernacula.
11. Ferojimile efl beatos in coeldpo/l
ultimHm judiciumfermone articU'
latoy^ quidemHebraico efe uJurQS»
S E C T I O I.
Uperioribus duabus Diflertationibus egi mus de confufio-^
ne linguarum , & de earundem diverfitate ; fequitur
nunc, utporroinveftigemus, ubi& apud cjuos lingua
Hebraea in . & poft confufionem fuerit confervata. De
hac materia has fequentes qusfliones movebimus.
quaritnr, An lingua Hebraea tempore confufionis perman-
fit in fu3 puritate ?
iJ^jboW^o affirmando. Deushanc Hnguam utpote fandam fervavic
puramin iJlis, qui nec confiJio nec auxilio ftrufituram turris Babyloni-
cae promoverunt. Illi enim non peccarunt in sdificatione illa : & per
confequens non videtur verofimi!e,quodDeus illos in linguapuniverit
II. Secundo qmritur. UtrumlinguaHebrsatemporeconfufionis^
fit confervata in populis & famiUis pluribus ; an vero tantummo~
(do in unica familia I
Refpondeo t. Quidam ftatuunt linguam Hebraeam in multis famt-
liis&locis, ut in tota Syria , Aftyria, & in terra Canaan , ut&inpo-
ftcrisChamiincorruptammanfiiTe. Ab hac fententia non plane alie-
nus eft Scaliger, qui exprefse inEpiftoIis fuis ait linguam Hebraeam
partim in Affyria , partim etiam in Canaan integram manfifife. Et £i
in Canaan lingua Hebrgea etiam manfiftet integra , tum etiam inter
pofteros Chami manfiffet. Nam in divifione terras pofteris Chami
concefTa eft Cananaea. Sed haec prima fcntentia videtur improbanda :
nam Cham & familia ejus confcnferunt in aedificationem Turris ,
propter quam Deus linguas confudit. Si ergo pofteri Chami fint par-
ticipes peccati , pfocul dubio etiam participes fuerunt confufionis lin-
guarum : & propterea in poll:cris Chami lingua Hebraea nuUoma-
do videtur in puritate fua permanfiffe.
2. Alii putant non fine ratione eam fententiam effe verofimf-
idorem , quas ftatuit linguam Hebraeam in unica certa familia,
non
^e lingua Hehra£ confsrvatkne & frofagat. %7^
non vero in pluiibus familiis efle confervatam.
III. Tertih cjtfcsritMr. Si lingua Hebraea in unica familia fit confei?-
vata; Qusenam illa familia fuit ?
Refponieo Receptiifima Dodorum tam Hebraeorum quam Chri-
ftianorumfententiaeft eamfamiliam fuifle Heberi familiam : inde c-
nim lingua Hebraea nomenfuumaccepit. Haecfententiahisfequenti-
bus rationibus probatur.
1. QuiahaecfamiliaHeberi nonconienfit in impium Babylonico-
rum fabrorum confilium de aedificanda Turri. Parres enim illius fa-
miliae fuerunt viri pii , Deum timentes , qul nullo modo videntur tam
infanum & impium opus approbafle. Qui vero non fuerunt partici-
pespeccati, ctiamnoavidentur fuifl^e participes posnae, quam Deus
Ipecialiter ob illud peccatum inflixit.
2. Difperfio populorum per terras fuit fequuta: linguarum confu-
fionem j verum Schemi familia , per Heberi lineam defcendens , temr-
poreconfufionisnon fuit difperfa morc aliarum familiarum per ter-
ras , fcd manfit tamdiu in fuis fedibus , donec Abrahamus fpeciali va-
catione inde vocatus fuit» Siergohaec familia nonfuit pafla difper-
fionemperterras, lion videtur etiam pafl& linguarum conflifionem.
3. Poflieri Schemi & Hcberi loquuti fuerunt Hebraice; ergo in
illa familia lingua Hebra^a fuit confervata : nam non eft verofimilc
pofl:eros Schemi, perlineamHeberi defcendentes, alia lingua fuifle
ufos, quamqua ufi fuerunt patresipforum. Quod pofteri Schemi
Hebfaice Loquuti fuerint , apparet tum ex nominibus Patriarcharum,
Abrahami , Ifaaei , Jacobi , amniumque ipfius filiorum i tum
etiamexnominibuslocorum,, utZoar, Beerzcbah &c» Hascomnia
nominafuntpureHebraica; &per confequens iili, q^ih^cnomina
impofuerunt, Hebraiceloquutifuerunt. Sedilli fueruntpofteriSche*
mi perUneamHeberidefccndentes : ergo lingua Hebraica videturin
familia^illa conferVata. Nam illi , qui multis feculis poft ex illa fami-'
liadefcenderunt, loquutifuerunt Hcbraice..
4. Lingua Hebraea magis videtur confervata. In, f^milia Heberi
quam in aliisfamiliis : quiapofteri Schemi , per lineamHeberi defcen-
dentes, femper in vera pietate permanferunt,. Econtra pofteri patris
ChamaDeo& vera religione difceflTei-untj & multo probabilius eftr
linguam fan^tam fuifle conlervatam in illa familia , quae verae religio-
nis&pietaiis^fuitconfervatrix, quaminalia, qusaDeofuitmaledi*
Ff ^ ' asi.
^30 DISSERTATIO XX.
da. Sic enim dicitur Genefeos Capitep. v. 25. Mdeditim CmMn^
henedicimjtt Dominus Deus Schem. Vide plura de hac materia in Diflert,
3. Cl. Buxtorfii. Hinceft, quod Hebrasi meliores prserogativas tri-
buant pofteris Schemi quam pofteris aliorum fihorum Noachi. Sta-
tuuntenim, quumDeus interfcptuagintaangelos per fortem diftri-
bueret feptuaginta populos, (in tot enim populos homines omnes tem-
pore confufionishnguarum eife diftributos afferunt , ) quod fors Dei
ceciderit in familiam Abrahami , ex Heberi familia & hnea defcenden-
tem; ita ut illafamiliafuerit quafi peculium Dei, in qua , quum vera re*
ligiopermanferit , ctiam linguam fanctam permanfiffe probabile eft»
5. Denique (i lingua Hebrsa etiam fuiifet in aliis familiis confer-
vata, quaminHeberifamilia; ergononfolum vocatafuifTetHebraea
ab Hebero, fed etiam aliis nominibus , defumptis ab aliis pofteris filio».
rumNoachi , fuiffet infignita : verum linguahaec fanda nullis aliis
nominibuspofterorum Noachi fuit denominata. Vocatur quidem
lingua Canaan , fed hoc fit propterea , quia pofteri Heberi , lo-
quenteshanclinguam, terram Canaan inhabitarunt.
IV. Ouarto quarkur. Quare lingua Hebrasa potius in Heberi fami*
lia, quam in aliorum filiorum Schemi familiis fult confervata.
Refpondeo. Deus voluit potius linguam fuam confervare in familia ,
quse fincericultus & verae pietatis erat confervatrix , quam in aliis fa-
miliis, quaealienosdeoscolebant. Verbum Dei lingua fanda confcri-
bendum erat, & cultus Dei haclingua peragendus : &propterea illi, per
quos ecclefia Dei erat propaganda , linguam fandam callere debuerunt.
EtiameccIefiaDeifuitordinepropagataperHebraeos, fcil. a Noacho
perSchcmum, per Heberum, per Pelegum, per Rehu, perSerug,
per Naehorem , per Terachum , per Abrahamum , per Ifaacum,
per Jacobum &c. Hi omnes linguae Hebrasas ufum conftanter retinue-
runt, &Hebraei mT e?op^^ju fueruntvocati; cumcseteripofteriSche-
mi, etiamfi ab Hebero etiam defcenderint , hoc nomine fuerint defti-
tuti. Veraecclefiain casterisSchemipofterisnonfuitconfervata. Hinc
Schem Genef. 10. zi. vocatur Pater omnium fdiorum Heheri.
V. Quinto quaritur. Quare Schem non vocatur etiam pateralio^
rumfuorumfiiiorum, quorum a^que pater erat quam Hcberi?
Refpondet Abarbaniel , quod Schem vocetur tantum pater filiorum
Heberi ob amorem, quo Heberum ejufque pofteros pras omnibus aliis
£Iiis profequebatur : nam. videbat Heberum eife juftumcoram facie
fua».
Tfe rmgu£ Hehraa confervatkne tS fropagat. x^t
fya , & filiu tn fapientem , ex cu j us lumbis defcenderent , qui Deo ad-
haErerent. Hinc pofteri Heberi vocati funt Hebraei j quod nomen non
folum ell Patronymicum & Gentile , fed etiam nomen profeffionis ,
fidei & dodrinae. Lingua Hebrasa ergo in pofteris Schemi per lineam
livcfamiliamHeberi fuit confervata.
^ VI. HicSchem, paterHeberi, falsoabHebraeiscumMelchifedc-
cho confunditur. Paraphrafis, qua^ vulgo Jonathse adfcribitur , ex-
plicat in Genefi eaf. 14. v. 18. Melchifedechum per O^ *^J Qi? ^^''^ ille:
€Ji Schemfilipu Noachi. Etiam Paraphrafis Hierofolymitana , Midrash
Agada, & KabbaliftaB idem ftatuunt. Quare? Quia putant non q^^
verofimile alienigenam Abrahamo benedixilfe , eumque ab eo tan-
quam Sacerdotem ordinis fuperioris decimas exegiffe.
, Sed Judaeorum fententiam , (qusaflTerit Schemum effe eundem.
cumMelchifedecho) elfe falfam probatur his duabus rationibus. i»
Melchifedech dicitur Hebr. 7. 3. 'aWt«p, «/A«Tap, d^^iu^^oynli^,
Jlne^atre, (inematre, Jimgenedogia\ hoceft, ipfiusparentesnonfue-
runtnoti, &ipfiusgeneaIogiaIatuit: dicitur enimverfuy. quod ejtis
generatio non mnHmeretm in eis. Verum Schemi parentes fuerunt noti ,,
& Abrahamus fuit ex defcendcntibus Schemi : fed ad ejus genus non
pertinuit Melchifcdcch i ergoMelchifedcchnonfuit Schcm. 2. Mel-
chifedech regnavit in terra Canaan , in qua Schem non videtur re-
gnaffe. Nam terraCanaan pertinuitad fortemChami.
VII. Se)cto qumtur. Cum lingua Hebraea in poftcris Heberi aliquan-'
diufueritvernacula: quaeriturporro, Quando eadem vernaculaelfe-
defierit ? Et ubi tamdiu fucrit confervata l
Rejpondea i. Lingua HcbraEa ab Hebero ufque ad Abrahamum fuit
propagata in Mcfopotamia , quae Hebraeis vocatur ^\y^- ^y^, Sjrifn
duorum fiuviorum : quiafitafuit interduos fluvios^, Euphratem fci]..
& Chiddekel liveTygrim.
Ref^. z. Abraham fpecialiter vocatus a Deo ex Mefopotamia m
terram Canaan , fecum hanc linguam in Canaan apportavit ; & fic
lingua Hebraea in terra Canaan inter Abrahamum & ipfius amicos.
fuit vernacula.
Rogabitfortaffeallquis.^ Quomodo AbrahamcumCanan^is, &
tHiiterumcumipfoIoquipotuerint ? Refpondeo. Cananaci erant Sy-
ris propinqui j & propterea vidctur verofimile eos fuiffe ufos lingua ,
«ju^ non muItumudiflFerebat a lingua tum temporis ufitata in Mefo-
^l^ D I S S E R T A T I O XX.
potamia: &fi non magna fuerit difFerenria inter illas linguas , tum
fecile alter alteriusjinguam potuit intelligere.
Refp. 5. Jacobus, quumad Jofephum proficifceretur, linguam
Hebraeam fecum in iEgyptiuTi detulit , ibique linguam illam immu*
tatam retinuit. Hoc pailim teftantur Rabbini; qui praeterea ajunt
Ilxaelitas propter meritum quarundam rerum ex TEgypto efle libe-
ratos. Inter caeteras res , ob quas Ifraelit^ illam liberationem a fervi-
tute vEgyptiaca meriti fuiffent , etiam numeratur hasc , quod linguam
fuam fandam in iEgypto non mutaverint.
Refp. 4. Ifraelits omncs , liberatiex ^Egypto, in deferto Hebraice
fueruntloquuti; ctiamhanclinguam per totumillud tempus , quD
in deferto vixerunt , retinuerunt,
Refp. 5. Ifi-aelitaelinguam Hebrasam fecum, expulfis Cananasis,
attulerunt in Canaan ; in qua omnes dodi & indofti , viri & foemi-
nae, principes&fubditi, juvenes&fcnesHebraicefucrunt loquuti..
QuodJudasiinCanaanloquutifuerintHebraice, printo ■pdXet pad
fim in Veteri Teft. ex variis nominibus locorum & perfonarum pure
Hebraicis,ut "^tl^ Gilgal,'^^}^^, Schemud/^y^ JVoomiyquXyRmh.t.
20.vocataeft '"'T9 Alara^^i '-^ "'i?'T'^ qma , dkit ^ Ommpotem me ama-
nmdineaffecit, Haec omnia nomina funt pure Hebraica : ergo illo tem-
poreinillisIocisHebraice fuerunt loquuti. Sunt quidem nonnulli,
qui abfque ullo fundamento ftatuunt Ifraclitas in terra Canaan Chal-
daice fuifle loquutos : fedilli refutantury^^^Wa ex Danielis capitei,
ubi dicitur , quod , poftquam Nebucadnezar Judoeos ex Canaan iti
Babyloniam abduxiffet , jufferit eligere ex illis captivis quofdam juve-
nes, eofque docerelinguam Chaldaeorum. Ergo Judaeis, in terra Ca-
naan habitantibus , lingua Chaldaica non fuit vernacula. Verum
quidemeft , quod nonnuHi ex dodioribus etiam linguam Chaldai-
cam intellexcrint ; fcd populus in terra Canaan Hebraica lingua ut
vernacula utebatur. Hoc tmio invidiftime evincitur ex 2 Regum
cap. 18. z/. 26. ubiminiftriRegisHiskiae dicebant Rabfaki : Alloquere
fervos tuos Aramice , (Chaldaice) quia nos intelUgimm ; ne alloquitor nes
Judaice , (Hebraice) audiente populo hoc , qmefifuper murum. Collo-
quiumhocinftitutumeft in Canaan annis circiter centum ■& viginti
tribus ante captivitatem Babylonicam. Hinc ergo illucefcit ipsaluce
diurna clarius populum in Cannan Hebraice fuiffe loquutum.
Eejf 6. Judaei, tranfportatiextemCanaanin Babyloniam, ad-
huc
©^ lingua Hebraa confervattone ^propagat. 23^
Jiuc Hebralce loquebantui* ; red quum aliquandiu ibi fuiflent, lin-
guamHebrseamoblivionitradidcrunt, &linguamilli terrae vernacu-
lam , h. e. Chaldasam , didicerunt. Sic enim communiter fieri folet;
homines prscipue plebeji communiter addifcunt linguam ufitatam
in tcrra , in quahabitant, Hoc idem etiam accidit Judasis in Babylo-
niacaptivis : ibienimlinguaeHebrasaefamiliaris ufus ceffavit , &non
tamplius fub Veteri Teft. unquam Judaeis vernacula fuit. Nehemias
in libro fuo cap, 15. v. 25. 24. dicit fe vidiffe fuo tempore Judaeos, quo-
r.umfilii Afdodice loquebantur, & nefcicbant loqui Judaice , hoc
cft , Hebraice : ergo lingua Hebraica tum temporis defiit elfe plebi Ju-
daicae vernacula. Videpluraapud Q. Buxtorfium in Dilfertatione
tertia.
VIII. Septimo qmritur. QuumlinguaHebraica in captlvitateBa-
bylonicadefieritjuda^iseffe vernacula : Quse igitur lingua in locum
ejus fucceffit ? Vel qua lingua Judasl in & poft captivitatem Babylo-
nieam tanquam vernacula fuerunt ufi ?
Rejponde^ i. In ipfa captivitate Babylonica didicerunt linguam in
Babylonlca vernaculam , hoceft, Chaldaeam. Omnes enim Babylo-
niitam Principes quam fubditiin Babylonia Chaldaice loquuti fue-
runt; & filii Judaeorum, qui in captivitate nafcebantur,Tacillimc abfque
ullo labore a Chaldasorum puerislinguam Chaldaeam addifcebant. Sed
procul dubio Patres , qui ex terra fanda abdudi fuerant , adhuc in ipfa
captivitate ufqueadfinem vitae Hebraice fuerunt loquuti, Idem e-
tiamconccdendumvideturde Sacerdotibus <&: Judicibus; uti videre
eft in libro Cofri , ubi dicitur , (^md cognitio Legis (-r lingfu Hehatt
manferit in corde Sacerdotnm & yHdicHm.
2. Judaei fere omnes poftliberationemexcaptivitate Babylonica,
in qua 70 annos habitaverant , & redudi in terram landam, Chal-
daiceloquebantur, &quidemfecundiamdialedum puram, quaDa-
niel in libro fuo ufuseft. Sed cum aliquandiu interra fanfta habitaf-
fent, etiam linguam illam Chaldaicam parumper corruperunt. Sic
enimferefolet fieri in omnibus linguis : nam ea^ varias tradu tem-
poris patiuntur mutationes , & quotidie magis magisque a primaeva
puritate degenerant.
5. SequentibusfeculispoftcaptivitatemBabylonicam, fcil. ftantc
Templo fecundo ufque ad confedum Talmud , hoceft, ufquead
^uingentefmium fere annum poft nativltatem Chrifti , imo adhuc
G g diu
D l S S E R T A T I O XX.
diu poft illud tcmpus , Judaei Chaldaice fed dialedo impuriori loquuti
fuerunt ; & non tantum ita loquuti fuerunt, fed etiam libros luos
* tali lingua & tali impura dialedo confcripferunt ; uti videre eft m
Thalmude Eabylonico & Hierofolymitano , & in aliis libris circa illud
tcmpus tali dialedo confcriptis. Prasterea quo libri Chaldaici citius
poft captivitatem Babylonicam funt confcripti, eo etiam elegantiori
&pLiriori dialedo Chaldaica funt exarati. Hoc verum effe apparet
ex Paraphrafibus Chaldaicis Onkelofi & Jonathce, quse circa tempo-
X3L ChriPd confcriptiE funt ; quia populus linguam Hebraeam non am-
pliusintelligebat. Anteilludtempus, fortafse adhuc in ipfa Captivi-
tateBabylonica, vel paulo poft procul dubio Paraphrafes quaedam
Chaldaicaefueruntconfcripts ; fed illae jam diu perierunt. Hae Pa-
raphrafes, Onkelofi fcil. & Jonathae , puriori diaIed;o Chaldaicacon-
ftant, quamThalmud &aliiHbriChaldaici, poflerioribus tempori-
bus confcripti. Nofter Salvator , in crucependens , etiam partim Chal-
(daice, fiveSyriace, loquutuseft, cumexclamaret '^jj??^ '~^?? l^ ''?'*
Dem mi , De^ miy qmre me dereltqmfli ? Ultimum verbum eft Chal-
daicum occurrens in Paraphrafi Chaidaica Jonathae Pfal. 2z. 2 . In Tex-
tuenimHebriEO habetur verbumHebraicum '}^?J^.., dereltqm^i me ^
iquodin fignificationecum voceillaChaldaicafive Syriaca convenit.
IX. Objiciet forte nonnemo , quod Judaei tempore Salvatoris pro-
prieloquuti fuerint Syriace , & non Chaldaice : ergo falso dicitur,
quodSalvatorloquutus fuerit Chaldaice,
Reff. Lingua Chaldaica & Syriaca non funt diverfae linguae , kd
tantummodo diverfs dialefti : ideoquequiloquitur Chaldaice etiam
Syriace loqui dicitur. Danicl in libro fuo cap.z.verf 4. dicit Chaldseos
Regem alloquutos fuiffe •~^'?f '-: Sjriace^ cumproprie Chaldaicelo-
quuti fucrint. Lingua^ChaldaicafaspilTimenominegeneraliori voca-
tur Syriaca ; quia Syria comprehendebat Babyloniam , in qua pro-
prie Chaldaice loquebantur.
X. OBavoqmritur. AnlinguaHebraicapoft captivitatemBabylo-
nicam illo tempore alicubi fuerit vernacula ?
Refpondeo negando. LinguaHebraea , poftquam {emelejusfamilia-
risloquendiufusdefiit, nullibinecolim Hierofolymis , nec jam vei
iiIIotemporeinGermania , Hifpania, Portugallia, vel in ullis aliis
locis amplius vern;Acula fuit. Inveniuntur quidem hodie multi inter
JudasoSj quiHebraiceloquuntur; fedillaloquela ipfis noceft ver-
^e ltngu£ Hehra^ cdnfervatlone ^ fropagat. i^^'
nacula: namjudaei, etfiquidemcitius, tamen codem modo , quo
Ctiriftiani , linguam Hebrxam addifcunt. Judaeorum pueri quinquen-
nes ita ad fchoJas Hcbraicas mittuntur ad difcendam linguam Hebraeam,
quemadmodum Chriftianorum filii mittuntur ad fcholas Teutoni»
cas ad difcendam linguam Teutonicam. Lingua igitur Hcbraea non
cft vernacula Judaeis hodiernis , nec illis , qui temporibus Chrifti
& multis fequentibus feculis vixerunt , unquam fuit vernacula.
Quae lingua igitur Judaeiseftvernacula? Illa lingua ipfis eft ver-
nacula, quaeeftufitatainillislocis , in quibus habitant : ex. gr. Ju-
dasis Germanis in Germania habitantibus lingua Germanica eft
vernacula , Hifpanis Hifpanica , Belgis Belgica & fic deinceps.
MulticxhodiernisJudsislinguamHebraeam nec intelligiint , nec
loqui poiTunti nihilominus, etiamfimultiex iislinguam Hebraeam
nonintelligant, tamenfolentutplurimum preces fuas Hebraice reci-
tare : nam credunt talem vim & efiicaciam illi linguae ineflfe , ut ni-
hilominus , etiamfi ipfi preces fuas intelligant vel non intelligant , pu-
tcntDeo easgratiores eflfe, quam fi in nota aliqua lingua recitarent.
SiquidamJudaeifcripturamHebraicam ne quidem legere poflint,
qualcsmulti AmftelodamiinterHifpanos & Germanos inveniuntur,
illi folent preces fuas quotidianas Hifpanice vel Germanice in Syna-
goga rccitare.
Et quandoquidem lingua Hebraea defiit efle vernacula , ideo illa
fortafle jam diu e memoria fuilfet deleta, nifi extitiffent Biblia He-
braea, quaefpeciali providentia Divina hadenus fuerunt confervata,
Ex illisBibliis quidam Rabbini ante aliquot faecula Grammaticam
confcripferunt , utlinguam Sandam confervarent, &ftudiumillud
Hebraicum promoverent ac facilius redderent.
XI. Nono qmrlmr. An beati in futuro faeculo articulate loquen-
tur & quidem Hebraice?
Refpondeo. Melius conjedurisadhas&fimiles quaeftiones refpon-
deripcteft, quam certis rationibus, petitis vel exS.Scriptura , vel
etiam ex refta ratione. Nam ipfa S. Scriptura nullibi ejus rei facit
mentionem; necrationes, quae pro afBrmativa fententia afiPeruntur,
certo probant. Nihilominusnobisvidetur maxime probabilis ea fen-
tentia, quaefliatuitbeatospoftrefurredioneminfuturo feculo articu-
late , & quidem Hebraice cffe loquuturos. Rationes probabiles , qui-
busfententiamnoftramconfirmamus, funt hs; fequentes.
Gg 2, Pri'
x^6 D I S S E R T A T I O XX.
Pn^^o.Beatiinfuturofaeculo videnturarticulateloquuturi. i. Qui\
loquelapertinet ad perfetftionem liominis , eaque etiam pcrtinuit in.
ftatu innocentise ad perfedionem Adami ; fed e contra mutum cffe
dicit imperfedionem. Atquiin futuro fasculo fumme beati & perfedi
erimus; & per confequens non videtur illa perfeclio beatis dencganda
in futuro faeculo, qux Adamo conceffa fuitin ftatu innocentiae.
2. Organaioquelasinfervientia, utlingua, guttur &c. nonviden-
tur beatis fruflra eife concedcnda.
3. Beati Deum laudabunt , eique laudes cantabunt : fed illae lau-
des non videntur poffe commodiori modo fieri quamper externum
fermoncm. Namnonvideturveroiimile, quod beati Deumlauda-
turi fint motitandotantumcaput, manus, pedes , aliaque membra ;
cum laudes proprie fiant ore.
4. Beatiin coelo aliis beatis procul dubio conceptus fuos indica-
bunt: fednon eft verofimile eos indicaturos effe conceptus fuos di-
gitisvelannuendoautmotitandocaput, utmuti folent. Ergovide-
tur veroilmile , quod beati articulato fermone aliis beatis conceptus
fuos in futuro faeculo fint revelaturi.
SeCHndo. Tam etiam probabimus rationibus probabilibus beatosia.
futuro faeculo poftuItimumjudiciumloquuturoselfeHebraice ; nam
I. Sibeatiarticulateloquentur, quodjam quafi concedimus : ergo
nonutenturlinguaGrsca, Latina, Germanica, Gallica , aliifvelin-
guis natis in & poft linguarum confufionem. Ratio eft : quia omnes
ill^ linguae natae funt ex peccato ; & non videtur verofimile beatos
inftatuomniumperfediflimoufurosefTelingua aliqua , quaenataeft
expeccato ; quum peccatum & omnia quae communicationem iia=^
bentcumpeccatoinbeatofasculo fint annihilanda.
s. Sibeatinullaexomnibuslinguis, natis in &poft confufionem
cxpeccato, utentur, crgo loquentur Hebraice : nam illa lingua eft
omniumlinguarumperfediffima, ftatui perfediffimo etiam optime.
€onveniens; eft lingua omnium prima , creata ab ipfo Deo & Ada-
mo inftillata. Deus ipfe liac lingua Adamum , coeterosque Viros fan-
dos & Prophetas fub Veteri foedere eft alloquutus ; facrum fuum
verbum Veteris Teftamenti hac lingua confignavit. Etficutihgec
lingua fuit prima ufitata inParadyfoterreftri, fic etiam videtur fore.
ultima in Paradyfo ccelefti.
5, Ail*entiuntur huic featentix pl^rique Jud^ei & plunnii Chrr-.
^e Ungua Hebraa confervatione ^p-opagat. 237
ftlani, quorum priores ftatuunt bcatos non tantum in futura faeculo
Hebraice elTeloquuturos, fed etiam tempore adventus Meffiae, quarn
do liberantur a tyrannide Chriftianorum. Sed pofteriores , fcil.
Chriftiani , qui Chiliaftarum defendunt fententiam, ftatuunt Chriftia*
nosmilleannisanteultimum adventum Meffiae Hebraice elfe loquu-
turos. Nosillisomiffis, judicamus fententiamillam efle veram , vel
faltem maxime probabilem , quaeftatuit beatos infuturo faeculoarti-
culato fermone & quidem Hebraico elfe ufuros. Sedcumerimusia.
eoelo, melius&certiusdehacutraque quaeftione judicabimus.
DISSER.TATIO VIGESIMA-PRIMA^,
Di E
Appellationibiis , quibus lingua prima poft conr
fuiionein fuit infignita.
§. I. Lingua frima ufque ad con-
fHJionem non indtgmt Jpeciali'
hm nominibm,
2. Nomina linguci. frima poftcon-
fufiomm fuerHnt quinque.
Lingnaprima in V. T.nunqnam
vocatur Hebrota. In N. T.per
lingnam Hebrteam fipe intelligi-
tur Sjriaca.
4. Lingnaprima v.ocatnr Hebraa
ab Hehreis.
5. Nomen Hebr^ei^ datum Abra-
hamo , pojiea din in ejpts pofte-
rii fmt continuatum.
6. QuadrHplex etymologia nomi"
nis Hebrni vulgo ajfignatur.
7. Prima Hebrttum male derivat
ab Abramo.
8. Secunda itidem malea *^3J7
tranfivit: quia Abram tranjiijfet
, Euphratemy vel ^ordanem , vel
Ti^cimj quod ratiombns probatur.
9. Nomen '^*T3J7 Hebraei remote
derivatur a 12J? tranfivit, fed.
non immediate.
10. Tertiafentemia etiam nonfatls
convenienter Hebmum deducit
a ''?'^ trans,-
11. Ouarta denique fentemiavere
fiatuit HebrAum deneminari a
■^?^ Hebero , flio ^chemi.
11. Nonfequitur r fi Hebratti def-
cendat ab Hehero , erg^o omnes
pofterific demminarentur \ nam
Hebrjiut etiam denotabat talem,
qm religionem Heberi Profite-
batur..
13. Jt^ddtm derivatm a yuda.f,
filio Jacobi,
14. Nomen Judai inmtuit poji
deportationem djcem tribuum.
Jam omnes pofteri Jacobi v.a*
cantur Jttd<ei.
15» ObjeHio defumpta ex %.Reg,
Gg 3 15.6..
DISSERTATIO XXI.
%2^
i<5. 6« folvitur.
16. Non certh confiat qmndo lin-
gua .Hebrisa frimkm 'vocatajk
Judaica.
17. Juddim denotat e^ generatio-
nem naturalem gr profejjionem
religionis Jpidaica,
18. hingua Hebraa vocatur Ca-
nantta : quia Hebrai Canaan in-
habitarunt,
19. Explicatur Labiuin Canaan,
cujt^ jejaias meminit.
20. Linma Hebraavocatur SanBa
non propter auBorem Janfium ,
velpropterjormam internam, vel
profterpopulum aut terramjan'
iiam^ velpropterdefeSiumvoca-
bulorumobjccenorum^ fedpropter
matcriam Veterii TeH.fanUam.
21. Lingua Hebraa jam propter
multas caufaspotejt vocarifanUa,
22. Lingua Hebrm videtur invel
paulo poft captivitatem Babyloni-
camy ut diftingueretur a Chaldai-
ca 5 vocata Ungua SanBa.
25. Lingua Hebraa vocatur la-
bium purum.
24. OuodZeph. 3.9. non denotat
puram prQfeJfionem verce religio-
nis^fedipfam linguam Hebreeam,
25. Lingua Hebri&a nominatuT
i^mapropter eloquia Deifiura,
S E C T I O I.
J^ Ingua prima per feptendecim faecula ufquead confufio*
^ nemlinguarumnon videtur fuifle fpecialibus quibufdam
titulisinfignita: quiaufquead iUud tempus foIa& uni-
ca in mundo fuit. Etiam fcimus nomina vulgo rebus im-
poni diftindionis ergo. Sed cum haec lingua diu fola
fuerit in mundo , non indiguit fpecialibus nominibus , quibus ab aliis
linguis diftingueretu r. Ver um poftquam linguarum confufio in mun-
dumintroduda fuilTet, neceffefuitlinguam primam aliquonomine
iive quibufdam nominibus Infignire , ut haec ab aliis linguis, qus
variae poft confufionem fuerunt , diftingueretur.
II. Nominailla, quibuslinguaprima poft confuftonem fuit infi-
gnita, funtquinque; funtquedefumptavel ab^o?;?^»^^/^:? , inquibus
haEcIinguafuitconfervata, &ficfuitvocata Hebraea : quia fuit con-
fervata in Hebrasis; vel aTribu, in qua poft difperfionem tribuum
permanfit, &ficfuit y^2;<{^(g<^nominata; vcla terra, in quafuit ufita-
ta , ScC\c3ppQlhiafuitCanan£a ; deniqueduoreliquanominafuntde-
fuiTiptSiSL di^nitate & puritate , atque fic fuit vocata lingua San^a 8c
Fura, Dc fingulis ordine differemus.
"De
T>c {yl^feUaUomhus linguge primas. 2j^
I. 2)^ x^pfeUattone Hebraea.
III. Primum nomen , defumptum ab hominibus , in quibus lingua
primafuitconfervata, eft, quo vocaturIingua//ei'r^^. In VeteriT,
nullibi lingua prima vocatur Hebma^ etiamfi Hebmi creberrima ibidcni
mentiofiat. Verum in Novo Teft. Apoftoh rgepilTime hngucE He-
brae^ meminerunt. Paulus ait A^or. i6. 14. fe audiviffe vocem , quas
loquebatur T^^E^paTJ^i cJ^aIk?*) Hehraicad!ale5ioJivelifig^a,S2iulSaul,
quid me perfequeris ? Sic etiam ABor. z i . 40. Paulus dicitur loqmtm
lingua Hebr^xa y & ejufdemhbricapite 2z. v.2.habetur, quodjudaei
audiverint Paulum. HebrM li/jgua ipfos alloqui. Etiam in Euangelio J o-
hanniscap» i^.v. 15. locus Lithoftrotos dicitur vocari E^pai^l He-
^r^/cc' Gabbatha. Attamen certum eft vocem //'^^mV^;*? , utpotevo-
cem generalem , in Novo Tcft. ambiguam efle : fspiffime enim per-
eamdenotaturlinguaSyriaca, quaejudaeis tempore Chrifti fuit ver--
nacula. LinguaSyriacafaepevocatur lingua Hebraica ; quiailla non
tam eft novalingua quam quidem hnguas Hebrasae diverfa dialedus.
IV. Unde, quaefo, hiEcprimalinguavocaturi/^^r^^? Refp.^ Ah-
HebrGeis qui hac Hngua utebantur.
DehocnomineHebraBohasduaequaeftiones moveri pofiunt.
V. Primo (^mritur. QuisprimusHebraeinominefuitinfignitus?'
Refpondeo. Primus omnium nomine Hebraei fuit vocatus Abraha-
mus, Genef. 14. ii.f^enitprofugus , ^ indicavit "^.^^!^ ^t^'-*? AbrA'.
HAMO Hebr^o..
Hoc nomen pofteri Abrahami & poftcri caeterorum Patriarcha-
rumdiuretinuerunt. JofephusG^^^^^^p. 14. vocatm/ervus Hebraus.
Pofteri jacobiin ^Egypto habitantes vocantur Exod. i. 15. Hebraii
Et I Sam. 4, 6. fit mentio vociferationis , quae fiebat in cajiris Hehrao-
mm-, etiam Jonasc^^. i.t/.p. dicebat ii/if^r^^jy?^^. In Novo Teft.
ApoftoIusPauIusfcnpfitEpiftoIamad Hebraeos. Exhisomnibusap-
paret nomcn Hebrai a temporibus Abrahami fiiiffe ufitatum. Sed qui-
antiquitusvocabanturHebraei, hodie plerumque Jndai nominantur,-
VI. Secmdo qmritur. Undehoc nomen Hebraei derivatur?
Rejpondeo. Quatuor occurrunt fententis circa Etymologiam no-
minis Hebrtel.
VII. Pr/>»4fententiaftatuit Hebraeosderivariab^^^r^^^o ; quia-
Abramus-
DISSERTATIO XXI
Abramiis Genef. 14. 15. primus vocatur Hebraeus : ficHebraei didi
ejTent quafi ^hram.. Hancfententiam olim defenderunt Ambroiius &
Auguftinus, quorumpofterior tamen hanc fententiam revocavit m
iUbro Retradationum Capite i<5,
Sedh^cfententiaeftabfurda propter hasfequentes rationes.
1. Quia in ipfa prima linguae fandas principia impingit. ^*^^*!
'Ahram enim incipit ab Ale^h , eftquc vox compofita ex ^^ fmre & ^*?
■e^xcelfo: fed'1r-? iJ^^nm in principio habet <^^j/« Hteram radicalem ,
eftque vox fimplex.
2. Hebraeus non poteft derivari ab Abram ; quia tum Abram, qui
primuseft vocatusHcbrsus, a fe ipfo fuiffet denominatus. Sednihil
afeipfodenominatur: non enim dicimus j^^o;?^^ yow^;/<j , MojesMo'
fkuSi 8cc.
VIII. Secmda fententia defendit Hebrasos derivari a verbo "^^^^tra^-
fivit : & fic Abram vocatus eflet "l^-^ , hoc eft , tranfitor , quia trajecif-
ietfluvium aliquem ; fed in fluvio illo affignando non conveniunt,
. I . Nonnulli putant Abramum vocatum efle a Cananaeis ^'^?p. Tran'
fitorem ; quia, quumillcy«?/^ 24. fpeciali vocatione a Deo ex Me-
fopotamia in terram Canaan vocabatur , trajicere debebat fluvium
EMphratem.
2. Alii e coiltra Hebraeos nominatos volunt Tranfitores , non a
tranfitu Euphratis , fed a tranfitu yor^^;?^' fluvii ; & fic ChaldxiCa-
uanasos vocafTent Hebraeos five tranfitores : quia cum Cananoei fe fe-
pararentaChaldaeis, & in Canaan migrarent, yordanem tranfibant,
3. Deniquenonnulli, rejedishisduobusfluviis, tertiumexcogi-
tarunt, kW.Tigrim., acujustranfituHebrseos didosvolunt; quia Ar-
phacfad filius Schem cum aliis fluvium Tigrim verfus Occidentem
tranfivit.
Primi audores hujus fententise videntur effe Lxx Interpretes :
namilli vocem "'^.'r^. Hehrai , Genef. 14. 13. tranftulerunt per Trg^-
Thu tranfitorem, Sed ha^c fententia etiam rejicitur propter has fe*
quentesrationes.
I. Quia nomina populorum in Jod definentiafunt Patronymica
velGentilia, ut "'1171'^ Judiens , "'pVDJ7 Amakktta : ergo nomen He-
'hrizi noneftdefumptum atranfitu alicujus fluvii. Nam nomen de-
fumptum ab a6lione aliqua non eft Patronymicum aut Gentile.
Praet^reafi '^??-^' a tranfitu fluvii derivaretur, tumnon haberet hanc
formam,
^e AffeUationibus linguge prrma^. 141
formam , fed Abram potius vocatus fuiflet W in Particjpio , vel ^'l^
tranjiens.
2. Quia nullo modo videtur verofimilc populum tam fanftum ,
& ita femper iti Veteri Teft. a Deo diledum , nomen accepiffe a tran-
fitualicujusfluvii: namtranfitusalicujusfluvii noh eft res tanti mo-
menti , ut inde tota illa gens tam longo tempore denominaretur.
3. Populus Hebraeus etiam videtur vocatus a patre fuo fecundiira
morem aliorum populorum , in Veteri Teft. memoratorum , qui
denominati furit a patribusfuis: ex.gr. Ammonitae denominantur
abAmmon, MoabitaeaMoab, &c.
4. Eftetiamcontra morcmaliarum linguarum, in quibus nomi-
ha populorum nunquam defumuntur ab adione quadam tranfito-
ria , fcd femper a Patribus , vel a terra quam inhabitant : ex. gr. Gallf,
Angli , Hifpani , Germani aliique fic denominantur , quia^x Gallia,
Anglia , Hifpania, vel ex Germania funt oriundi. Similiter etiam in lin-
gua Hebraea "?^? tL/£gjffim nomen habet a terra yEgypti. Ex his con-
cludimus nomen Hebraei non derivari a ""^^ tran/ivit.
IX- O^yiaV/ forte nonnemo , quod nomenHebraei videaturderi-
variaverbo "^^^, tranjivit: quiainomnibusLexicisHebraicis, etiam
in Lexico Buxtorfii nomen '1^4^ //f^r<«?"colIocaturfub '^^K tanquam
Radice fua.
Reffondeo. Verum quidem eft nomen ^'^^^. Hehrai derivari a Radice
^5^! tranjivit, (edremote, nonproxime. Hic vero movetur quaeftio,
undenomen '1?-^' ^<?^mproxime&immediate derivetur ? Nos ne-
gamus proxime derivari a ^"J^ tranjivit-.
X.Tertia fententia deducitnomen//^i^r<€^"a ^^^. trans,^tv compen-
dium.pro "^^fl V^. transjlfivium , hoceft, trahsfluvialis : quk Jof,
z^.-i^.^.idluv.EtaccepipatremveJirPim^brahamHm "^Cr- ''•?-^!?. ctrans
TLUviuM. Abrahamusergohocnomen accepilfet a terra , inquana-
tusauteducatusfuit, autinqua<iiu habitavit. Hascterrafitafuitin
iVlefopotamia trans fluvium ; & Abraham , poftquam cum fuis ex
Mefopotamia, fitatransfluviumEuphratemrefpedu terrae Canaan,
migraflet in Cananaeam , vocatus fuiflet '15J^ , ( concise pro '?r.l '"^?}?)
nomine defumpto a terra nativitatis. Haec etymologia majorem
ipeciem veritatis habet quam ulla ex praecedentibus : nam non eft
praeter morem populumnominari a terra, in quanatusvel educatus
cft. Deinde tales etymologiae etiam funt frequentes in aliislinguis;
Hh fic
a4i D I S S E R T A T I O XXL
fic quidan^denominantur Tranfmarini , Tranfalpinij Tranfylvani 3.
&c.
Attamen nec ha^c fententia nobis plane arridet propter fequentes
rationes.
I. Quia nullibi in S. Scriptura "^?^ fumitur pro '^'?^'l "^?^! : ergo
'1^^ nonvidetur idem eflfe , qui Transfluvialis. Si unicum exem-
plum poflet produci , in quo ^d^. fumeretur pro T^.L^ *^?-^' , tum fen-
tentia haec haberet majorem fpeciem vcritatis : atqui nullum tale
exemplum poteft in medium proferri.
z. Mofes nullibi Abrahami patriam vocavit T^'1 "^?-^! transfltivmm»
Dicitur quidem Jof 24. quod patres Abrahami habitaverint "^?-^!?
'^l}}'}. fr^w^^w^;^,&quodDeusAbrahamum inde vocaverit ; atta*
men illaterra, vocata ^'.yi}- ^1% Syria interamnis £ivq Mefipotamiay
nunquam a Mofe nominatur y}}"! "^?-^ : ergo Abrahamus inde non
vidctur nominatus.
5. Sinomen '>"I3J? Z/^^mdefumptumefTet a terra, ergo omnibus
liliis Heberi conveniret : quia omnes ex regionibus , trans fluvium
Euphratem fitis , natifunt. Sed nullibi legimus quodullis hoc no-
Hien , etiamfi etiam trans fluvium habitaverint , fit datum praster
quofdam , qui ex Abrahamilinea defcenderunt, ejufque fidem &pro-
fefHonem fequuti funt. Ergo nomen Hebrgei videtur refpicere popu-
lum & non terram. Hoc confirmat Jonas , quumrogantibus, cx
quonam populo effet , refpondit c^/?. i.v 9. Hebrans Jum.
Xr. Histribusfuperioribusfententiisrejedris fupereft i^^arta ^ fla-
tuens nomen Hebraei derivari ab "'f?-^ //^^^r^^filioSchemi, cujusmentia
fit Genef. 10.21. ubiSchem voc^tm' pater omniumflliorum Heber. No-
men igitur Hebraei fecundum hanc quarfam fententiam efl: nomen
Patronymicum dedudum a patre Heber. Haec ultima & quarta fen«
tentiaanobisetiamapprobatur propter has fequentes rationes.
1. Quia tales locutiones funt fi^equentes in facris Literis : cx. gr.
Uti pQi-filios Ifrael intelliguntur Ifraelits , & per filios Judcs Jud-^i,
{\c etiam ^ev fiUos Heber denotantur Hebrsei.
2. NHm.z^.i^. PofteriHebernomine primi patris //"^^^r nomi-
nantur , mutato nomine proprio in Patronymicum. Textus fic ait : Et
affligent Afifiwy ^afifligent Heber. Sicuti hic per AfTur intelliguntur filii
AITur. hoc eft, Affyrii, fic etiam per Heber denotari debent filii Heber,
hoceft, Hebr^i, £rgonomenHebr$idenvaturabHeber. Hancex-
plica-
^e AppeUattonibns linguae primse. t^i
^llcatlonem etiam confirmat verfio Grasca , quae vulgo vocatur Lxx
Interpretum: illa enim explicat vocem Heher per E'iSpa/«5 Hehmos,
Etiam Paraphrafis , quae Jonathae adfcribitur , cxponit vocem Hebcr
^erjilios Heberi*
3. Nomen^^^mnon eft defumptum a Terra, uti jam probavi-
mus; necetiam ab Vrbe quadam : ergo derivatur ab Audore five
primopatre. Ratioeft: quia nomina Hebraica Gentilia & Patrony-
micain j^o^definentiaanullis aliis defumuntur , quam ab his fupra-
iiidis. Ergo remotis illis antecedentibus caufis appellationum neceif'
fario requiturnomenHebraei defumptum eflc ab audore.
XII. Objicrre pofletaliquis. Si Hebraei deriventur ab Hebero , filio
Schemi , crgo omnes pofteri, fcil. filiiKeturae , filii Efau, aliique
etiam vocatifuilTentHebrasi : fed falfum eft confequens : nam nul-
libi legimus filios Efau , filios Keturs , aliofque fuifTe voeatos
Hebraeos,
Reffondeo. Sinomen Hebraei tantum effet nomen gentile , denor
tans tantummodo defcehfum & generationem naturalem , tum ar-
gumentum procederet : fed jam non procedit : quia hoc nomen por-
ftea etiam & quidem prascipue , tranfivit in nomen profeflionis (Sc
religionis ; atquc illi folummodo Hebraei vocati funt , qui linguam ,
dodrinam» religionem & pietatem Heberi retinuerunt. Ex.gr, Jo-
iias interrogatus de quonam populo eflet, xQ^^on^iiHebraHsfiim^ 8c
immediate , majbris explicationis ergo , addit , J e h o v a m Deuni
ceelorHm imeo, Hinc eft, quod ^Egyptii noluerint edere cum Hebraeis:
non quia ex Mefopotamia vel fimpliciter ab Hebero defcenderant , (cd
quia diverfam religionem profitebantur. N am Hebraei j umenta illa ,
quas iEgyptii venerabantur, comedebant. Nomen igitur Hebraei nodi
tam denotat generationem naturalem , quam quidem eandem pro^
feflionem & veram religionem, quam Heber profeflusfuit.
Exhisomnibusapparctnomen HebrteaVmgvix derivari ab Hebero;
Bc quidem eum in finem , quia illa lingua tempore confufionis iii
ipfius familia fuit confervata. Atque haec dida fufficiant de prima
linguae primae appellatione. Qui plura cupit , adeat DifTertationem
tertiamBuxtorfii, in qua multis teftimoniis Judaeorum Sc Chriftia^
tiorum hanc fententiam confirmatam videbitk
Hh 2 n. Ve
±44 D I S S E R T A T I O HXl
II. IDe K^pfeUatione Judaica.
XIII. AltemmpnmxYmgux nomen efl , quo ^y^^l JucUa five
yHdakawoQt^lm^ Dehocnomine hae fequentes quaeftiones moveri
pofTunt:.
Primo^uantur. Unde '^'T'T j^^W^c^ derivatur?
Rejfondeo. jHd<x.a defcendit a Ju^<tis , 8c yudai a ^ W^ quarto filio
Jacobi PatriarchsE , & yuda a verbo Hiphil '^x''^ confejfus eft, laudavit^
quaCiJudaeiTctcelehatiomfiliMs : quia matera partu Deum ceJebra-
vit; quasproptereaetiamhujus nominis rationem dat,. Gen. 29. 35.
Etdixit Lea. ^y^ CELEBRABO/??icw^jEHovAM, idcirco vocazitejus
mmen ~fehudam. Quod Judsei deriventtir a '^T'"'] Juda , etiam apparet
ex PiaL 7<5. 2 . Notus eji in Jehudah Dem vin Jifrael magnum nomen ejm*
Hicper •"^T'^: nomen propriumintelligunturjudasifive pofteri JudsE.,
XIV. Secundo qumtur. Quando nomen yW<e(3w;%?incepitinno-
tefcere?
Refpondeo i. Nomen Judaeorum plane fuit ignotum ad illud uf- -
que tempus , quo pofteri Jacobi fuerunt integimine & religione con-
|un(5ti.
2. Quum tempore Rehabeami , filii Salomonis , decem tribus ab
ipfo difcederent , &dua£tantumtribus, fcil. Judae & Benjamin , ipfi
adhaererent, non tamenlegimuseotempore pofteros Jacobi vocatos
(uiSejHdaos '. fcd decem abfciftse tribus nominabantur '^yi\ ^'^. do-
mm Ifrael , & duas tribusdomui Davidis adhaerejitcs., vocabantui:
m^n| n'3 domm Jehuda.
3. Poftquamdecemtribusa Salmanefare Aflyriorum Rege in Af-
fyriam & Mediam tranfportatse fuerunt , pofteri Jacobi , ex luda
defcendentes, primo vocati funt Judczi.
Deindequoniamtribus Benjamin unum cum tribu ludseregnum
faciebat , ideo etiam Benjamitae nomine ludaEorum fuerunt infigniti..
Hocverume{feprobaturex£/?/>.2.5.ubiMordechaivocatur '^'T ^'^
Vtrjudnmy qui taraenfuitex tribu Benjamin : nam additur 'K^\ ^'^
vir Jemini , hoc eft , Benjamita.
Denique omnespofterijacobi, exomnibustribubus defcendcntes,
poftea vocati fuerunt generali nomine Judczi, Hanc confuetixlinem
Paraphraftas ChaldsEi utplurimumobfcrvarunt: nam illi uomQnHe-
lf;vgi ferefcmper , pr^terquam in.Ubro Genefeos, tranftulerunt per Ju»
HDe Appellationibus Ijnguae primae; 245:
daum: exemplumcjusoccurrit yon.i.^.Vih[vQYh2iHebramfiim, Pa-
raphraftes transfert per *'^?'.''"JT'T Jehndam fum. Similiter per He-
brasos in Veteri Teft. denotantur omnes pofterijacobi. Etiamhoc
tempore omnespofteri Patriarchas Jacobi generali nomine vocantur
Juddi. Poft deportationem crgo decem tribuum nomen Jpid^zi dc-
mum innotuit.
XV. Contra h^c forte ohjiciet aliquis verba z Reg. cap» 16: v.(?.
occurrentia , ubi S. Textus Juda^orum meminit , quando dicit: Rez,m
expnlit Judteos i cumdemumin capite fequenti fiat mentio deporta-
tionis fadiae per Kegem Afryriorum: ergo ante illam deportationem
nomen Judai fuit notum.
Reffondeo, Hiccftanticipatio, quaefspiflimeinS. Scripturaufuri
patur. Deinde liber ille Regum poft tranfportationem decem tri-
buum confcriptuseft,quando pofterijacobi modo vocabantur Judaei.
Etiam Textus dicit , quod Rezin cxpulerit eos, quitum, cumliber
conferfberetur, vocabanturjudaei, Hanc fententiam confirmat Elias
Levitainn*invoce ''-nn^ ubi dicit: °'^i^; ^«IR^"? «"^p^ ^^^\ «''
D'U2K;r) nw ni^j jdio ^^ JVon invemtnr inBibliis,qmdHQhYS\vocen'
tur Judai i nlji ah eo temfore , quo decem trihus ahduBde, fuerunt in
captivitatem.
XVI. Jam fatis innotefcit, quando Hebraei vocati funt Judaei. Jam
porro quaritur : An eodem illo tempore etiam Iing:ua Hebraea vocata
fuerit Judaica\
' Rejpondeo. Hocnon adeoclarumeft. Saltem 1^^^.18.26. &y^yr '
36. 1 1 . fit mentio linguae ^'1^'^! Judaica , quando Hiskiae miniftri di-^
cebant R.abraki : ne alloquitor nosjudaice ,- id eft , Hebraice. Hoc col-
loquium dicitur inftitutum annis 123. antecaptivitatemBabylonicam:
ergo ad minimum illo tempore lingua Hebraea vocata fuit Judaica*
XVII Tertio qujiritur. Utrum nomen Judd fit tantummodo no-
men generationis naturalis; an vero etiara profeftionis ?
Refpondeo. AiF. poft. Namfinomen Judsi tantummodo denotai-
ret generationem naturalem , tum nemo poffet fieri Judasus: fed in
libro Eftherae cap.8. v.17. legimus, quod a^™ n'?^'?^? =^'^^
Multi ex populis terrafatiijint Judcei: Atqui illinon funtfafti Judaei
pergenerationem. Quare ergo dicuntur fadi ludsEil Quia fideni
ludasorum^ profefifi fuerunt. Paraphraftes exponit hoc verbura
^''"irTDD Jff(i^i faBifunt per 1'"??-'?'? profelyti fa^ fint, £x his mani-
Hh 3, feftumij
%^ B 1 S S E R T A T I O XXI.
feJlum eft , quod nomen Jud^ei , praeter generationem naturalenia
etiam fignificet profeilionera religionisjudaicae.
1 1 1. 2)^ Appellatione Caiianaea.
XVIII. Tertium nomen primse linguas eft , quod Camma nomi-
natur. Ejus appellationis fit mentio Jef. 19. 18. ubi Textus facer ait :
Tempore illo emnt qmnque civitates in terra zy£ajpi loquentes Wi^, ^Sf
labifim., id eft , linguam Canaan.
Qimritm. Quarehsclinguaprimavocatur lingua Canaan\
Refpondeo i. Non vocatur ideo lingua Canaan , quia Cananitae
iivepofteriCanaaneafueruntufi. Nam Canaanfuit maledidus, &
cumaliisetiam audor sdificationis molis Babylonicae: & propterea
ipfe & pofteri ejus participes fuerunt confuftonis .linguarum. Per
confequens , cum hic per linguam Canaan intelligatur lingua Hebraea,
quaCananitae nonfuerunt ufl : ergo haec lingua, cujusjefaiasfacit
mcntionem , non vocatur Canaan , quia Cananits ea fuerunt ufi.
Nan incolas Canaan aliam linguam, natam ex confufione, ufurpa-
5'Uht,
2. NuIIibi in S. Scriptura legimus , quod lingua Cananaeorum
tumvocata fuerit Cananaa., cum Cananaei adhuc terram Canaan pof^
fiderent: fedpoftquamdiupuIfifueruntCananaei, tum demum haed
lingua nomineCanaan fuitinfignita.
3. PerlinguamCanaanintelligitur ipfiffima lingua Hebrasa, quas
vocatiu- Canaan , quiajudsi, expuIfisCananaeis, terram Canaan in-
liabitabant ; non vero quia Canansi lingua Hebraea fuerunt ufi. Sunt
nonnulli, quiftatuuntlinguam Hebrsam etiam vocari Cananaeam,
quiaHebrseaevaldefuitaffinis ; fed illam fententiam ut minus proba-
bilem fupra refutavimus.
XIX. Sed rogabit nonnemo : An ergo Jefaias in loco praedido
prsedicit iEgyptios tempore gratise loquuturos effe Hebraice ?
Rejpondeo. In Annotationibus verfionis Belgicae labium Canaan, cu-
jusjefaiasfacitmentionem, ficexplicatur : j£gyptii loquentur de ver'
vo J)ei qtiod lingua Canaan t id eji y Hebraa confcriptum efi. Vatablus
veropauloaliterexponit: Labio Canaan, quafi Scriptura diceret tem-
poregratiderittahtumcommercii Judais cum z/£gjptiis » ut multa ur^
hs <i/£gyptifint loquutum firmone Hebmo.
iV. Di
'^e ApfeUatiombus linguje primac: xd^j
V^ . T>e Appellatmie Sancla.
XX. Sequitur nunc quartum nomen , quo lingua prima vocatur
;Eingua San^a. Judaei hodierni vix ullo alio nomine linguam pri-
mam indigitant quam hoc nomine : Hebraice cnim eam vocant
»^p'l 1'^'? Imgmm fanmtatis , vel ^'^^H V^^l vei ^Vf^ lingmm.
fanUam,
Primo qmritur. Ob quam caufam lingua prima a Judaeis vocatur
lingua ftn^a ?
Refpondeo. Audores in affignanda causa , ob quam h^c lingua-
voceturi'^;?^^, non conveniunt.
1. Quidamajunt, quodhsc lingua prima vocetur *SV?»f?^, quia
Deus , qui eft San6lus , hujus linguas aud:or eft. Deus enim linguam
Hebraeam Adamo inftillavit : & quia opus aliquando nomen accipit
ab audore , ideo putant hanc linguam vocari fandam , quia Deu^
fandiffimushanc linguam creavit.
Sed haec fententia rejicitur. Nam fic omnia Dei opera poifent vo^
carifanda, quiaDeus omnium operunKaudoreft j & fic hoc epi—
theton fanditatis foli lingus Hebraeae non competeret.
2. Alii rcjeda hiic fententia ftatuunt linguam primam ctiam alx
Auflore vocari fand:am ; fedtum SanBam explicantperincorruptibi-
lem & aeternam : quia licuti Deus , quieft audor hujus linguas, eft
aeternus, fic etiam hasc lingua eft ^terna , & in aeternum manfura.
Sed nee lixc fententia piacet: quia tum potiuslingua prima efTet"
vocanda lingua aterna & incorrHpttbilis qulmfanBa.
3 . Sunt qui pro^tcr formam internam hanc linguam titulo fandrita—
tiscoronant, fcil. ob fummamejus perfe(5tionem, quae confiftit in
emphafi vertxorum , qua verba exprimunt naturam &proprietatem'
rerum: ex. gr. ™Q f-z;*! nomen accepit ab effedtu , quia fliit vivifica-
trix & mater omnium viventium.
Verum efficaciafignificationum dat huiciinguae quidem excellen*
tiam quandam , fed ea non acquirit ipfi titulum fanditatis.
4. Nondcfunt, quihancIinguamnominariy2!»^<^»?voIunt, quia-
populus Judaicus, utpote in VeteriTeft. Sanftus, ea Hngua ufusfuir.
Rationem hujus aifertionis hancdant , quia linguae faepiffime nomen
ftccipiunt apopulo qui ea utitur. Hocapparet in Danielis <Iapite i^,
ubk
%4 D I S S E R T A T I O XXL
iibi mentio fit Ungm Chaldjiorum , quas fic vocabatur , qula Chal»
daei ea utebantur.
5. Aliihanclinguamfandam nominari ajunt a, 7>rr^yS;?^^ , fcik
aterralfraelis, inqua Ifraelits ufi fuerunt haclingua: namterra illa
vocaturterrafandaj Ezech.20.40. Inmonte fan^itath meA : & Jef.
/>4. 9. urbes terrgs IfraeHs vocantur urbesfan^itatis. Sic lingua Gallica
nomen accepitaterra : nam vocatur G^/Zir^ , quia habitatorcs , habi-
tantesinGallia, ea Hngua utuntur.
SedhgEduaefententiaE, qusvel^fubjedo fcil. populo, velatcrra
hanchnguamvocari/2!;?^^»? ajunt, non arrident : nam nec populus
necterra in fe inhaErentem habuerunt fanditatem , aquahseclingua
vocari potuity^;?£?<^. Praeterea populus Judaicus faepiffime praecepta
Dei gravitertranfgreffus efl ; unde non videtur verofimile hoc epi-
theton fanditatis huic linguae propter populum concefilim fuifle.
6. Nonnullidefendunthanclinguam vocari7^»ff<-^wif, quia in hac
linguani^la occurrunt vocabula proprie xienotantia pudenda viri aut
mulieris ," vel etiam adum venereum ; fed haec omnia expri^iuntur
& circumfcribuntur vocabulis tropicis & metaphoricis. Hanc fen-
tentiam defendit MaimonideSi
Sed hsc fententia falfa efl: propter has duas rationes. Primo : quia
inHngua Hebraeaoccurrunttales voces , quas auditu quodammodo
funt obfcoenas : cx. gr. verbum '^^^'^ coire fignificat propriiffime ipfum
aftum venereum \ ac proinde Judaei pro eo utuntur verbo hone-
fliori -?'^ cubmt-,
Secundo: Pofito &nonconceffo,quodnoh denturinHnguafandia
taliavocabula,' inde tamen hsec Hngua non potuit yocm /ah^lfi , fed
potiusvocanda fuifiet Cafl'a (fr Ferecunda.
7. Dcnique quamplurimi invcniuntur audlbres , qui ajunt hane
linouam aYttenhus fanfUm fuifle vocatam , quia Vetus Tefl:amen-
tumj inquofuntoracuIa&prsceptaDei fanda, haclingua confcri-
ptumef!:; & fic a materia Veteris Tefliamenti fanda h^c lingua vo-
cata im&tfanHa, Hoec fententia ultima maxime arridet ; quam etiam
videtur confirmare Apoflolus tum in 2,. Epiftola ad Timotheum
cap.i^v.i'), ubi IdemScriptaVeterisT.vocat rct h^ y^ixixtt^ fa-
croi literas , tum ctiam in Epiftolaad Romanos cap. t..v.i. ubieadem
appellat •^ctcpui; aytag firipttiras fanEias.
XXL Exhisantecedentibusconcludo : quod fi audores adunam
tantum»
2)^ ApfeJlationibus liiiguae primgc. 2,49
tanttimmodo caufam relpexerint in dando i\x.\Ao pinciimis ^ quod ad
nuUamaliam caufam refpexerint , quam ad hanc ultimam, qua lin-
gua prima \ocAtur faa^a , quia materia Veteris Teft. eft fanda. Sed
fortaffe primi au(5tores etiam ad alias ex praecedcntibus caufis refpe-
xerunt. Ututfit, arbitrorultimam fententiam efle verofimiliorem*
Kihilominus jam lingua prima propter alias caufas etiam poteft vo-
carifanda, fcil. (uti ait dodifhmus Buxtorfius in Diflertationepri-
ma) „ Quia immediate audlorem hsbetJDeMm, qui ipfa eft ^"jp San-
^,6inas, qui etiam ea primo ufus eftin primo hominum alloquio,
5, utivifumtiy^wff^meritodicitur, quiaZ,^.vDeiy^»^<i, OraculaDci
,,y^»c^4, ScripturaProphctarumy^;?^;!?, &c.haclingua funt confcri-
5, pta ; imo quia illa hodie nullijbi amplius pura , quam in Lil?rij Sacris
„ exiftit : San^a merito dicitur , quia niveo pudore ubique verecuu:^
„da, profanay^»^^^ , turpia cafte & vereamde profert , & vocabulis
a, obfcoenis, quae a pudoris lege abeimt, vel deftituta eft , vel nonfipe
5, utitur. iS^^^/^^^eftobfummamperfedionem, quam a perfedifTimo
yg audore confecuta eft , prout etiam alia hanc ob caufam SanHa' vel
■ iyDivina appellarefolemus. .y^«^<« etiam vocari poteft propterPo^^-
„ lum olim San^um , cujus haec lingua erat peculium ; propter Terram
s, SanEium , in qua exercebatur ; propter Vrbem SanSiam Sc.Tem-
iiplum SanUnm , ubi Sacra ea lingua peiagebantur. ] .^ . ^ , , » .,, . ,■ -
XXII. Secmdo qtMrimr. Quando &: ubilingua prima vocata cft
llnguafanBa,
Rejpondeo. Tempushujus denomlnationls difficulter poteft deter-
minari: nam lingua prima nullibi in totoVeteriT. woc^xuv fanBa;
fed in Paraphrafi Hierofolymitana ad Genefeos Caput ii. v. i. voces
^n^"3B?y?r«;o«;;;«expIicanturper ^''f7''P ]?'''? linguamfanSiam.Eti^m
Paraphrafis lonathae eodem modofermenem unum explicat : fed quan-
doillaeParaphrafesfintcompofitss, nonadeo certum eft. Etiam Sa-
lomon Jarchi , Aben Ezra, qu i circa undecimUm \ nato Chrifto faecu-
lumvixerunt, primamIinguamvocant/<««c?4»?.
Communis Dodorum fententia eft hoc epitheton fanEtitatU lingu»
prlmasclTedatuminipfacaptivitate Babylonica , vel paulo poft ean-
dem ; & quidem eum in fincm , utlinguam Hebraeam a lingua Chal-
daica , utpote profana , & quam in captivitate Babylonica didicerant,
diftinguercnt. Pentateuchus oIim& adhuc hodie praelegitur, preces
ctiam lingua fanda recitantur : & propterea illa lingua in vel poft
li capti-
i550 D I S S E R T A T I O XXl.
captivitatera Babylonicam vidctm'voca.t3i JanBa, ut diftingueretur a
lingua Chaldaeorum , quam Judxi in captivitate Babylonica didice-
rant. QuodJudaeiatemporibusEzr^Legem in publicis fynagogis
Hebraice , etiarnfi eandem in tali lingua non intelligerent , prslege-
rint, hocteftaturMaimonidesinPandedisJuris Hebraei de precibus
&benedidione Sacerdotum cap. i2*§.io.ubipr3£terea addit , quod
leftor publicus unum tantum verfum ex Lege Hebraica legerit , &
tum tam diu tacuerit , ufque dum interpres eiindem interpretatus
fuifTetj &quod tumiterum lector publicusalium verfumtalimodo
legerit , & lic deinceps. Putamus linguam primam vocatam fuifle
linguamy^^zi^^^^addiftinguendum hanc linguama lingua Chaldaica..
Etiam nullo modo videtur verofimile , quod hxc lingua hoc epithe-
tonfanditatisacceperit ante captivitatem Babylonlcara ; quianullibi
S. Scriptura ejus tituli mentionem facit.
A captivitate igitur Babylonica ufque ad hodiernum diem haec lin-
guaprimahoctitulofanditatisfuit infignita. Etiam ProfefTores , qui
hanc linguam docuerunt , vocati funt lingmfanUa Profeflores. Hunc
titulum fanditatis nemo ex Dodoribus tam Judaeorum quam Chri-
ilianorum linguae Hebrgeae ademit; fed omnes Do3:ores tam antiqui
quam recentes hanc linguara vocaxwntfanHam, &procul omni du?-
bio ufque ad finem mundi eodem titulo denominabunta.
V. ^e Ky^peUatione Pura.
XXIIL Qumtum & ultimum cpitheton linguae primae eft , quo no-
inlnaturlingua ?ura, Nomen hoc perquamrarum eft , imo fereinter
Judsos obfoletum ; attamen in S. Scriptura eft ufitatum , fcil. Zeph..
3. 9. Tum mutahoinpfulis '^T'^? '^f^ labium purumj^w eleBum , ut
&mnes invocent nomenjEnovjE , ut ferviant ei humero uno. Explico
^'^'^'^^ nev purum Cive ele^um : quiaRadix Ty2 utrumque fignificat,
fcil. puro-are & eligere. Paraphrafis Jonathae explicat vocem rT^HD
per "^'C^? eleUum^ 8<: Verfio BclgicSi^^r purum.
XXIV». Dehoctitulo quieriturprimo. Utrnmperlahiump^irumm-
telligatur peculiaris quaedam lingua , & quidem Hebraica ; an vero
tantummodopuraprofefTio verae religionis.
Rcfpondeo. Mihi verofimile videtur , quod hic intelligatur certa
quaedamlingua , & quidem Hebraica. Hanc fententiam confirmat
AbenEzra ad hunc locujo?. , qui exprefse iri Commentariis fuis ^?^
^e Jppellathmhuslimgux^timt. i^\
»^T'^? labiumpurumQx^onk^Qr tS/lpn T\^7 liftgmmfitHBdm. Etiam
DavidKimchiallegatinCommentariisfuisex Aben Ezrahancexpofi-
tionem. Abarbaniel in Commentariis fuper Prophetis pofterioribus
ad hunc locum^<«^. 271. etiam labiHmfurHm explicat per linguamfayi'
^nm. Etiamfcimus incxpHcationcverborumnon facileeffe receden-
dumafententiaR.abbinorum5 nili fufficiens ratio contrarium fuadeat.
'Deindelahiumpurum, cujusZ<fj)^<?»/^capitetertiofitmentio,voca-
tur Jef. 19. i2.lalium Canaan] &probavimus fupra per labium Ca-
naanintelligilinguamHebraeam, &inZephaniae loco ^qi- lahium pu-
rwwintelligiturlinguaCanaan: nam eadem efl uti*obique prophetia.
Ergo ^Qi' labium purum intelligitur lingua Hcbraza. Zephanias tamen
indidoloco non vult, quod gentestemporcNoviTefl.Ioquutur^
fint labiumpurum five Hebraicum. Nam verba Textus fic videntur ex-
plicanda: Reddaminpopulislabiumpurum» hocefl, ego faciam eoslo-
^quiverbaDei, quaslinguapura, hoc efl, Hebrsa dcfcripta funt.
XXV. Secundoqumtur. QuareIinguaprimavocatur/^^/»w/>»r/!^«;l
Refpondeo. Quia eloquia Dei funt pura : fic ait Pfalmifla Pfal.
lp.9. Praceptum Dei eh ^"^^ purum.
Atque haec hoc tempore di<51:a fufficiant de quinque nominibus,
tjuibuslingua prima infignitur.
DISSER.TATIO VIGESIMA-SECUNDA,
Q^U j£ E S T
D E M A S O R A.
P A R 5 P R I M A.
§. I. Hic datur pknior expUcatio
Mafordi, cjuam in Jona illujirato.
'1. Maforatribus modis H^raice
fcribitur.
3. Defcendita^^^^tYi^MiU cujus
correlatum eji '?p accepit.
4. Ed defnitur, Ak^ores ejus
'vocarttur Maforethii'.
^. Dofetur ubiftam habeatUr Ma-
fird* £a magna ex parteperiit.
6, MaforethiC ingenere verfatifum
circa totum Vetus Tefi. ^ infpe»
ciecirca o^e partes Veteris T'e-'.
fiamenti.
7. Primocirca literas majores , «?/-
nores,fu/penfas, inver/as, irregu--
lareSy medias librorum y finales t
nonfinales, (^ circanumerum li-
terarum cujufque libri ^fe&o-
nis.
li z S.SeeuH'
ap D I S S E R T
8. SecHndo Maforetha crijtnfpiam
circa vocales , 'vocibm jam ad-
Jcripfas , infiitmrunt.
p, Tertio etiam circa acccentus.
30. Onarto MaforethiZ confidera-
Yunt voces pknai , defeciivas ',
tarumfitam , locum ^/ignifica-
tionem\ etiam eoi de quarum Sjn-
taxi ^ firuBura quis dubitare
pojfet', etiam multasvocesjfwpli-
£es ^ quindecim voces punBis
fuperne coronatas numerarunt.
II, Ipfi auBores Ubrorum non ad-
fcripferunt quindecim vocibusfu-
ferna pun^a.
IZ . M<^ pun^ia funt adfcripta 4nte
confe^um Xdmud.
35, Ouinto. Aiaforetha numera-
mnt WQ\'^usfingulorum librorumt
SeBionum legalium , medios ver-
fus > c^ multorum librorumji-
A T I o xxir.
mul ; etiam varias affeElionei
verfuum confiderarunt ; deniqut
27 verfus anmtarunt , in quo*
rum medio eFi hiatm.
14. Enumerantur oBodecim loca
qua vulgQ Dn^lD l^^pTl Or-
(XmdXiQ five corredio Scriba-
rum vocantur,
15. Galatinui w i8. iilis vocibus
mde probat Textum effe cor~
ruptum.
16. Scribue fiint ipfi apiUores libro'
rum , qtii oUodecim illa loca ita
fcripferunt uti Jam in Texttt
fcripta inveniuntur.
17. Recenfentur quinque 'voceSi
qu<e vocantur D^^llilD '^IDJ? a-
blatio Scribarum.
18. Ipfi auBores librorum non ad-^
diderunt illis quatuor ad mim-^
mum 'vocibui literam Van,^
E C T 1 O I,
N Jona Illuftrato nonnulla de Mafora propodiimus; quia
ibi MaforcE parvse & Maforae magnse varia excmpla , iri
Bibliismajoribusadjonam annotari folita, in mcdium
protulimus: fedquandoquidemmulto plura de Mafora
profcrri poifunt , ideo in hoc Philologo Hebraso, in quo
cxprofeflbquaeftiones Philologicas trandamusx pleniorem Mafors:
tradatum damus.
II. Antequam de matcrla Mafbrs in fpecie ffgamus , prius nonicn ,
jEJufque origo & definitio infpicienda vcniunt.
Mafora efl vox origine Hebraica , & apud Hebrsos tribus modls
liebraice folet efFerri. Dicitujc enim Hebraice ^'P'^. Mafora , ^l^^'?
Maforeth , & ^Tl^s? Majforeth. Horumtrium homihumprimum
cfl: omnium frequentifTuuujai : ^ickim ew comJUuniter Mafora,
li raro Maflbr€tb. ■ -^ ' IH, HaeG
III. HfC trianomina in genere fignificant traditlonem manualem
veloralemtderivanturenima *^?'? tradidit. Hocverbum "iDDjfigni-
£cms trddidit y tantum bis in Bibliis , rcil. Numcrorumc<^/»/><?. ^i.i/.^...
&ejurdemcapitis verfu i6. invenitur. Ingenerelioc verbum lOD
dicitur (utEliasLevitaait) dertbns, nonnunquametiamdcperfonis,
q»M homo traditjive committit inmmum alteripu , m eam pro iHbitptreci-
fiat infoteflatemfuam. Hocinloco *1DQ i;rW/(5//>fumiturderebusani-
mo conccptis , de dodrina & fcicntia , dc confiliis &fccretis, quae
unus alterumdocet, & quafi in manus tradit^^
Verbi ''5'? correlatum eft ^?p accipere , a quo derivatur '^^^jl Kab-
^<«/^ , qu2E proprie , ex fententia Judseorum , denotat {ludiumj,
quod verfatur circa altiffima Legisrayfteria, quaevocibus, pundisy
accentibusmuficis, &prxcipue literis continentur^ ex quarummu-
.latione , tranfpofitione , in numeros refolutione , aliisque modis
myfteria, fcdfaepiffimetantum nugatoria, eliciuntur.
IV. Vidimus nomen & originem Mafora; , jam porro definitio- '
ueminfpiciamus. Mafora (definiente Buxtorfio) eftdo6i;rinaCritica,.
a prifcis Hebraeorum fapientibus , circa Textum Hebraeum (acrae Scri-
pturae , ingeniose inventa, qua verfus S. Scriptur^E , ejufquc voces
& literas numcratae, omnifque ipfarum varietas notata, &fuis locis
cum fingulorum verfuum recitatione indicata eft j ut fic genuina
cjus lcdtio confervetur , & ab omni mutatione aut corruptione in.
sEternum praefervetur , &vafidepraEmuniatur.
Vel brevius: Mafora efl: dodrina critica , qua^ verlatur circa re-
^tamledioncm vocum , quoad litcras, vocales, accentus, &c.
Audores , qui hanc Maforam confcripferunt , vocati funt Mafore-
thas. Etquiailli Maforethae verfus , voces & literas cujusque libri
etiam numerarunt, ideo vocati funt CD'*13iD jsrumeratores.
V. Per Mafbram ergo intelliguntur illae annotationcs , quae in Bi-
bliis CI. Buxtorfii immediate fupra & infi'a Tcxtum Hebraeum , &
nonnunquamabejus latere , atque praecipue in fine illorum Biblio-
rumpoftTextum Hebrasum ordine Alphabctico collocantur. In
Jona Illuftrato & injoele Explicato Mafora parya difpofita eft a la-
tere Textus Hebraici , fed magnaimmediate fub Textu Hebraeo , hoc
cft , inter Textum Hebrasum & Commentaria Rabbinorum. colloca-
,ta eft. Ubique fere per tota Biblia Biixtorfiana & Bombergiana con-
ffpicitur Mafora : attamen nonintegra, prout olimfuit, in illis Biblifs.
li 5 inveni-
^^4 B I S S E R T A T I O XXII.
invenitur. Nam Mafora magna ex parte periit ; adeo ut jam vix
dimidium ejusamplius fuperfit; quod etiam non mirum : nam Ju-
dGeisjamlongotemporenuUibituto vivere licuit : fedfemper fub a-
liorum , & nonnunquam fub tyrannorum dominio habitarunt, qui
aliquando Judseorum fcripta difruperunt, & Vulcano dederunt.
VI. ExpIicatonomineMaforae, &propofitaejus origine ac defi-
nitione , ad ejus caufas tum internas, tum etiam externas defcende-
fflUS.
QmritHr igiturinprincipio : QuaenameftmateriaMaforaE? Sive
circaqualiaMaforethx fuerunt verfati?
Rejpondeo. Maforethas in genere crifin fuam inflituerunt circa to-
tum Vetus Teftarnentum Hebraicum , numerando omnes libros fa^
cros&canonicos, ac eliminando e numero canonicorum librospro-
fanos & non canonicos ; fed in fpecie etiam verfati fiierunt circa mi-
iiimaspartesS. Scripturas, hoceft, circa haec odo fequentia.
ib Circa confinantes Veteris Teftamenti.
1. Circa ejufdem^z/oc^^/w.
3. Circa accentm Hebraicos.
4. Circa integras voces Veteris T.
5. Circa lierfm Biblicos.
6. Circa o^odecim voces , qti^ vulgo vocaiituir C3'1S^3 \^f^ wdi^
natio five correBio ScribarHm,
7. Circa ^^m^»e wc^^,quxvuIgonominantur O''??'^ ^""^^. nhU-^,
tio ScribarHm,
8. Circaw^*^ marglnalesy qu3£ vulgo ^'Op'' 'IH Keri ^Cetib vd^
cantur.
De feptem prioribus partibus agenius hacDiflertatione, & de ul-
tima parte difTeremus DilTertationibus vigefima tertia & vigefima
quarta*.
i. T)e Qonfomntibus,
VII. Vfiml» Maforethae verfati fuerunt circa confonmtes Vetens
Teftamenti variis modis.
I. Maforethae annotarunt in Veteri Teft. triginta circiter literas,
iquas caeteris literis , alibi occurrentibus , multo majores funt s duo ex-
fempla occurrunt Deut. 6. 4. in verbo 'j^m audi & in nomine "?ns< mns.
lo his vocibus pinguntur literae j; & T majores quam jn aliis locis
'^ . pingi
^e Mafira.. x^^
plngi folcnt. Hlnc pofterioresjudasi variamyftenaelicuemnt, quoe-
ferein nugasmutatarunt.
2. Etiam Maforethae obfervarunt circiterti-igintatresliteras mino'-
res. ExempIumoccurrit(j^»e/r2.4. inverbo O^^lln^ qmndo creata
ermtilla. Haec Litera He in plerisque Bibliis minori formS defcribitur
3. MaforethaE etiam annotarunt quatuor Yiiqts^s fitfienfas y quae
non in cadem regula juxtaaliasliteras collocantur , fed quae fupra eaf-
dcm fcribuntur. JLx.^wPfal.^o. r^.innomine -,^,q exjylva ^ litera^
3; inmuItisBibliisnonfcribiturineadem redalinea cum aliis literis ,,
fcd multum eminet fupra alias literas-
4. Etiam attenderunt ad novem Vii^r^s, inverfas , quarum duae in*
nonnuIIisBibliisinversafigurslfcriptasinveniuntur : Qx.p',Miim. lo,
3 5. in verbo yDC3 inproficifeendo : fed in quibufdam Bibliis Hebrai-
cis nullae literae inversa figura exaratae occurrunt».
5. Maforethas confiderarunt tres literas irregulares , fcil. duas Ii-
teras Mem & unam JVm : harum una litera Mem finalis occurrit in me-
dloyef^.^.mwoce nil")D7. Deinde altera htera Mem intermedia
invcniturinfine, A^i?^^»?. 2. ij.inpronomine Qn* Denique litera
A^;!^«intermediafcribiturinfine, Job.i%. i.in praepofitione JQ. De
his quinque antecedentibus , fcil.de literis maforibus , minoribus,
fufpenfis, inverfis, &detribusaliisliteris vide fupra Diifertationem
decimam, ubi omnia loeaenumerantur, in quibushae diverfaeliteras-
Gccurrunt.
6. Maforethae annotarunt cujusque libri tam majoris quam mi-
r\oY\smediam\itemm : ex. gr. Levit. 11. 42. occurrit vox pn^ venter.
Maforanotat literam Faft in illa voce effe mediam literam totius Pen*
tateuchi. In Pfil. 80. 14. occurrit vox I^^^D ex Syiva , in qua , ut
ajunt Talmudiflae , htera J7 {Ajin) efl media litera totius Pfakerii.
7. Maforethaenumerarunt omnes literas/»^/a, fcil. quotieshaec'
velilla litera finalis in Bibliis occurit. Exempli gratia, in Biblii^ He-
braicisinveniuntur, fecundum fupputationem Maforetharum, literae
Caph finales 10981. literae ^^»? 24973. literae Nm ^719. literaE Pe
1975. & literae Tz.ade 4872. Hae fimul colledae conftituunt literas
51520. finales. Ergo ex fententia Maforetharum 51520. literaefina—
les in Veteri Tefl. occurrunt.
8. Etiam numerarunt illas quinque fupradidlas in medio lcriptas:-
§x.gr.inVetcriT..inveniuntur.liter3eC^^/& intermediae 572.71. liter^
'Z'^6
D I S S E R T A T I O XXH.
^Jl^€m 5-1.805. literge IVm 32977. literGe Pe 20750. & Hterae T<,.idg
265)50.
Raf Saadia Gaon circa annum Chrifti 927 compofuit carmen
Hebraicum , in quo fubtiliter expreffit numerum iiterarum , quoties
unaquiEque litera tam finalis quam intermedia in Veteri Teft. conti-
neatur. Carmen hoc invenitur in Tiberiade Buxtorfii capiteiS. Nos
breviter hic fchema dabimus , ex quo numerus omnium literarum
tam finaliumquam intermediarum in Veteri Teflamento (vclutaliis
placet in folo Pentateucho ; aut in Prophetis & Hagiographis fimul )
occurrentium innotcfcet:
l^
Aleph
4^377.
^
Lamed
41517.
a
Beth
58218.
D
Mem
77778,
:
Gimel
^9537-
:
Nun
41595.
-t
Daleth
3-530-
D
Samech
13580.
n
He
47754-
V
Ajin
20175.
T
Vm
75922.
13
Pe
22725.
1
ZMn
22857.
:^
Tz,ade
21822.
n
Heth
23447.
p
Koph
22972.
D
Theth
11052.
1
Refch
22147.
•>
Jod
55420.
V
Schin
32148,
D
Cap^h
48253.
n
Tm
59545'
Has literas in unam fummam colled^ confiltuunt B 15280 literas.
NonnuIIi hunc numerum literarum interpretantur de toto Veteri
Teflamento ; alii de folo Pentateucho ,- alii de Prophetis & Hagio-
graphis fimul. Ut ut fit , an hic numerus fingularum literarum ben€
fit colledus & numeratus , non adeo conflat.
Ipfe fupputationem literarum totius Veteris T. rudi minerva fn-
ftitui, & dinumeravi primo paginas, deindeuniuspagin3eliteras,&
has per illas multiplicavi , fed inveni circiter 1128800 hteras. Qui
otio abundat, inflituat tali velfimilimodo fupputationem Iiterai'uni
in diverfarum editionum exemplaribus.
Schickardus inBechinathHapperufchimpag.47. fuperficiarla fup-
putatione literas VeterisTefl.fupputavit, &; multo plures efTeexper'-
tus efl : & propterea putat in r.taforctharum fupputatione tantum
comprehendi literas, quas inProphetis &Hagiographisxnvemuntui';
exc€«
«xccptis llterls, quae inveniuntur inPentateuchoMofis, in quofo-
lo, ex fententia Eliae Levitae , funt literae ($00045 . 4^^ ^ addantur
ad numerum Maforetharum fcil. 815280. cxurgent 1415515 literae;
qui numerus ad meum literarum numerum, quem ego fupputavi,
propius accedit. Ut ut fit , faltem hinc apparet fi:upenda & incre-
dibilis prifcorum Judasorum in fervanda integritate Bibliorum dili-
gcntia : nam literas cum in finem numerarunt , ut Textum Hebraeum
purum inviolatum &integrum fervarent, atque ut nemo quicquam'
yel adderet vel demeret.
9. Maforethae etiam ad calculum revocarunt literas fingulorum
librorum Veteris Teft. & literas fingularum fectionum legalium,
Exemplum ejus fupputationis invenitur in fine Genelcos , ubi dicitur
de(cribi numerus literarum totius Genefeos , quae enumerantur 4395.
Sedibierrorefl : nam ille numerus littrarum ibi expreffus non intel-
ligitur detoto libro Genefeos , fed tantummododeuItimaejusfe^Sio-
ne , incipiente a verfu 28. capitis 47. ufque ad fineih libri.
3L I. ^e Vocalihus,
VIII. SecHndo. Maforeth^pra?clpuepoflerIores,fciI.Tyberienfts,
'aliique verfati fuerunt circa vocalesi non quldem eas invenerunt , fccf
a corruptelis conlervarunt , & irregulares pundationes annotarunt,
ne forte aliquis punda in vocibus irregulariter pundatis mutare
praefumerct. Qui pundorum inventionem etiam Maforethis Ty-
berienfibus adfcribunt, eos toto coeloerrare demonftravimus fupra
Differtationibus 13. 14. 15. & 1 5. Sed fi aliquis per Maforethas in-
telligat Efram & Viros Synedrii magni , qui primario per Maforethas
intelligi debent , iifque vocalium invcntionem adfcribat , ille fenten-
tiam maxime probabilem defendit. Saltem illis Tyberienfibus Ma-
forethis nullo modo pundorum inventio tribuenda cft.
Hinc qndrktir. Quid ergo illi Tyberienfcs aliique dodlorcs circa
yocales fecerunt, fi cas non invenerunt?
Refpondeo. Illi tantum occupati fuerunt circa multarum voca-
lium redam ledioncm , earumqu^ confervationem : Ex. gr. Ge-
mf. I. 5. Mafora magna ad didionem "^'^*^ notat fepties vocem il-
lam cum Kametz ita notatam inveniri.- Mafora hanc vocem pro-
|)tcrea aanotavit , ne aliquis putarct fub LAmed debere fcribi Sche-
K k v^.
a^S D I S S E R T A T I O XXir.
•va y prout alias tredecim vicibiis fcripta invenitur.
Similiter Jonsc<«^. i.z^.d. occurrit verbum ^!]i?!l ^ appropmqHavity.
ad quod MaforethaE annotant illud quinquics inveniri fcriptum cum
Pathach in fine.
Plurima talia exempla cuivis Biblia tantum aperienti & infplcienti
occurrent. Hae & fimiles notae circa vocales non tantum Maforethis
Tyberienfibus , fedetiam ipfi Prophets Ezrae adfcribi poflunt : nam
hac notae plurimum faciunt ad confervandam S. Scripturam, in cujus
confervatione multum defudavit Efras cum Viris Synagogae magnae,
Et propterea nullo modo videtur abfurdum ftatuere multas fimiles
notas circa vocales effe obfervatas & annotatas ab Ezra. Pofteriores •
Maforeths notas ab Ezra obfervatas retinuerunt , & alias de novo
excogitarunt : attamea iidem prsecipuam Maforse partem non com* -
pofuerunt,
II I. 'De K^ccentlhus.
IX. Tertw. Maforethge ctiam diligentem rationem habuerunt m^
eentmm, Namquoties alicubi voxaliqua accentunon communino-
tabatur, eum accentumannotarunt, &monuerunt talem accentum
illo in loco requiri, etiamfi talis vox tali accentu communiter non
notetur.
Ex. gr. Nomen ]? filius cum accentu tonico femper habet Tz,ere j
fedantey^^)^/^^/;6habetS3egol. Haeceflcommunisregula : fedMa-
fora annotavit fepties vocem 1? notari CMm Sagol & accentu tonico,
& quater cum Tz,ere ante Makk^ph,
Similiter Jon;EC4/j/>^. i. v. 3. occurit verbum *^^ cum accentu in
ultima fyllaba. Maforaparvainmargineannotat hoc verbum unde-
ciesinBibliisinveniricum accentu yi^D. hocefl:,in ultimafyllaba.
Has & fimiles multas obfervationes circa accentus potuerunt ob-
fervaffe Maforethae pofleriores ; fi nempe defendamus Ezram & Vi—
ros Synagogas magnoe effe puncSorum vocalium & accentuum pri-
mosaudores. SedfidicamusipfosAudoreslibrorum effe fimulin-
ventorespundorum, tumcommodepoffumus defendere Ezram &
Viros Synagogae magna^ effc prascipuos audores hujus partis Mafo-
rx, que verfatur circa vocales & accentus»^
^e Mafora. %s^
IV. T)e Vocibus
X. Qmrto. Maforethae etiam attenderunt ad integras ■t/tfW con-
ftantesconronantibus& vocalibus ; & quidem diverfis modis.
1. Maforethae annotaruntvoces °'»^^.? flenas , hoc eft , fcriptas
cum literis quibufdam quicfcentibus , quae alias folent vel polTunt
abelfe.
M afora VLtitm' primo hac voce ** ™ flena de vocibus, in quibus literas
Vku & ^o^quiefcentes expreflfae funt, ubi non femper exprimi folent.
Maforethae ad omnes voces plene vel etiam defedive fcriptas non
ftatimnotasfuasadjecerunt, fed praecipue ad eas , quae ex communi
fuoufu fcribunturplene, &rar6defedivc; & e contra ad eas etiam
refpexerunt , quae communiter defeftive fcribuntur , & nonnun-
quamplcne. Quando voccs plene fcriptae raro occurrunt , tunc an-
notaruntlocainquibusvoces illae plene occurrunt ; & quidem prd-
pterea, ut genuina vocum fcriptio femper confervaretur.
Ex. g. Mafora Gen. i. la.notat verbum ^V^l ^ fromlk bis inve-
niri plenecum Vau in medio , quae litenp^fi femel abefle debet fecun*
diim Maforam.
SimiliterGenefeosc^/j.i.-L/.y. "^TW ^fori^javiiCemel fcribitur ple-
ne cum duplicijod , quum alias unum Jodsh hoc verbo femper abfit.
Secmdk Maforethae utuntur hac voce **!?^ de litera He paragogica,
additavelfecundaeperfonaePrastcriti, vel AfBxoejufdem perfons^? «
Exemplum perfonae fecund^ Praeteriti occurrit Pfal. 3 1. 6. in vcrbo
t^'!^")^ redemijii. Hoc verbum vocatur/»/^ »«»? : quiainfineadditaefl
p. litera/f^, quae illaefo verbo poffet abeffe.
AfHxi perfonae fecundae exemplum extat Genefeostf««/». 27. v. 7.111
j, yerbo ^??l??^l ^ henedicam tibi. Ad hoc verbum Mafora in externo
|f latere annotat illud non amplius inveniri/?/^^ cum He in Affixo HD .
2. E contra Maforethae etiam confiderarunt voces '=3'^pn ^efeHi"
'vaSi hoc efl, fcriptas fine literis quiefcentibus Jod, rau, Aleph, vel etiam
Hnefinali He. Hae literae in aliis S. Scripturae locis communiter illis vo-
cibus*adfcribi folent; fed quando in quibufdam vocibus expreffoenon
funt, tuni illas voces vocantur defeiliva: nam eae non habentillam
literani quiefcentem expreffam , quam alias communiter habere fo-
feht. Singularum literarum defeflivarum dabo unicum exemplum ,
Kk z ifii
^6o DISSERTATIO XXIf.
m quo una ex literis quiefcentibus deeft , quae aliis in locis addi folet r
Ex. gr. yofjA i.j, occurrit "?-! (^frojecermt. Maforaparva no~
tat ad hoc verbum , "^?'? ^ non am^lim ejfe defeUlvum , fcil. cumdefed:u
literas Jod ^nte Lamed. Nam fecundiim regulam generalem ibi requi-
"ritur Jod : efl: enim in Conjugatione Hiphil : & per confequens
plene eflet fcribendum yT'^^ cum Jod.
Exemplum deficicntis literos Vm occurrit JonA 2.3 . in verbo '^?^'^:
Elrcumdedit me i pro ''D33')D^ cum Vau poftSamech. Mafora ad hoc
yerbumnotatilludnoviesdefediveinveniri, fcil. cum defedu literae
T^au in medio , quse alias addi folet.
Defedius literas fr^ invenitur Levit. ii.ii. in verba "^^'5 invem,
pvo ^ri^^^D» In margine fcribitur ** "^PD deficit Aleph: nam fecun^
dum regulas communes deberet in medio exprimi litera Aleph,
Deniquc Ruth. i.-z/.p. extat exemplum defedus literas n in verbo
%\^'^'0\ & in^venite y pra H^H^Dl- AdhocverbumMaforaparvano-
lat, IDn 7 non ampltus efie defe^ivHmy fcil, cum defeduIiteraeiTe'
in fine , quae alias femper ibi adfcribi folet.
3,. Maforethae etiam confideraruntT//»»? & locnm multarum vo-'
Cum, an ese effent in principio , inmedio, velinfineverfuum. Sin»
gularum tallum vocum dabo unicum exemplum.
Yerbi gratia Jon<e 1. 1. occurrit verbum D-lp fi^yge ih princlpia
illius verfus. Mafora notat hoc verbum novies inyeniri in princi-
pio verfus.
Deinde6?^«.d.4. inmedioverfuhabenturhaevoces ^"'^D?* pofieal
Mafora parva notat has voces ita conjunclas ter in medio verfu in-
;^eniri.
Denique Genef. i . r. verfus ille primus finitur voce '^!??'? terra. Ma-
fora marginalis fcribit ad hanc vocem has. iiteras , "^D'j pro p^°? '^^ '^
Jioc eft ,, ter inveniri in fine verfus.
4. Maforethae etiam rationem h^huQmnt ^gnificatimHmmu\ihx\s
Vocibus, in quibus ambiguitas effe potuit.
Ex. gr. Gen, 16. 12. Mafora notat ad nomen o*"?-?;'^ , quod com-
muniter (^^m^CdXportas, tanturahocinIocofignificarc»zf«/«mj, nec
ampliusin tali fignificatione in Bibliis occurrere; quodexprimitvoci-
hm M3U^v3 7 mnampUmexmmhacfigmficntions, Hanccrifinob-
lerva-
femrunt" Maforethas , nc aliquis forte aliam fignlficationern ilii vo-
ci affingeret.
5. Maforethas etiam notas fuas addiderunt ad voees, quibus ad-
fcribi folet VT^? ffitantHr, quas aliter fcribendas vel pundandas effe
nonnulli futare polTent ; vel quia irialiis locis ita fcribi folent, vel quia
regulae Syntaxeos aut Grammaticas aliam fcriptionem requirunt.
Ex, gr. Genef. 19. 23'. inveniuntur haec verba '^f, ^'r^^^^fol prodibat,
Secundum regulas Syntaxeos deberet effe '"^?^^ Generefcem.quia ^^^.
felut plurimum Genere FcEm. ufurpatur; ut Exod. 22. 3.. rin*^T
TOlS^n ortmfmfol &c. Maforaparva notat ad hoc verbum TTDD 'il
riJ<^^ triapmantur legi debere rife^i'* Genere Fceminino. Maforethae ad-
diilerunt hanc notam, utleflorcertuseffet hanc ledionem verbi j^'^'»
Genere Mafc. etiamil fit eontra regulasSyntaxeos, elTenihilominuis
veram : & propterea per illam notam voluerunt indigitare illud ver»
bum Mafculinum a nemine in genus Foemininum elfe mutandum.
(5, Maforethaeetiam fub cenfuram revocarunty?r«^^m>i»quarun-
damvocum, quaenon fecundum communera modum vel cum aliis
vocibus vel cum literis fervilibus conftruuntur.
Irregufaris ftruftura vocis cum alia voce extat i.Keg. 20. v. 132
ubi occurrit hxc verborum conflrudio , °i?'!?^; -i^^f !1 ^ mfcultavit
eis. Mafora magna obfervat hanc ftrudturam effe contra communem
regulam : nam communiter verbum ■^'5'^ fignificans aufcultare con-
jungitur cum praepofitione "^*?; ideoquc eadem Mafora annotat ad
hanc flruauram Sj? n*» D3 f»J^ T^VX^ "^^ ^, Hefl, Hoc
verbum in hac fignificatione requirit T^^, fed excipiuntur duodS-
cim loca, quae ibi adferuntur , in quibus hoc verbiim confiruitur
cum praepofitione ^^- ^
Irregularis & inconfueta- flrudura vocis cum litera aliqua fervili
ocGurrit Genefeos c^jj.42. <z/.. i>6. ubi Maforethas ad vcrbum "^P-?: er ac^
cipet notant S"! 7 non ampliHS extat raphatumi hoceft, lene, fcih
cum Scheva fub Vau , B>c Cm^Vagefchipoii Fau : alite> enim femper
fcribitur "P-,l cum P^if^c^ fub ^/z fequente P^^^yc^.
7. MaforethiE etiam , nc aliquis voces aliquas adderetveldemeretj
mfinitas fere voces «»w^r<«r»»^.
Ex.gr.yo»<«2.6. Mafora magna annotat ad ''^^"''?. cafm meo eam
Yocem quater inveniri in Bibliis.
Kk T Sk
^ 15 I S S E R T A T 1 O XXm
Sic m eodem \ihi'oJonxcap, i.v.6. adverbum V^'! MsCon no^
tat novies iioc vcrbum occurrere. AliquandoMaforetliae librosvel
Veteris T. partes , inquibushaevocesinveniuntur, addunt.
8. Maforethas in VeteriT.attenderunt Sidquwdecim voces fuper-
ne unovelpluribuspundisnotatas, quarum decem occurrunt inLe-
ge, quatuor in Prophetis , & una in Hagiographis. Haecpundanec
vocalesfunt, nec accentus , & tamen ea paltim inflar vocalis Cho-
lem illis quindecim vocibus fuperne inveniuntur adfcripta. Judaei
antiqui varia myfl^ria excogitarunt , quae putarunt per illa punda
;fui{fe denotata. Haec omnia loca adferuntur a Clariif. Buxtorfio in
Tiberiadecap. 17.& in ejuldem Thefauro Grammatico cap. 5.
Nos breviter voces pundis illis coronatas hic dabimus, 8^ fimul
loca addemus in quibus has voces pundatae inveniuntur.
Decem voces pundataBj in Pentateucho extantes, funt fequentes.
t . 1 '.V?i (^ inter te , Gen . 16. 5 . Pundum eft fupra literam Jod po°
Heriorem. Maforeths putarunt literam Jodnon fruftra elfe additamj
quia hascvox in totaLege itaplcnecumliteraj^Oi^nonampliusinve-
nitur : ideoque Mafora hanc vocem fub cenfuram vocavit his verbis :
CDinD!! i^l Pufi^am efi fupra yod poflerius t eft^ue umm ex decem
i^m^iat^ in Lege , ^ qmtHor in Prophetk , ^ mo in Hagiographis.
i. ^''l*^ ad eum , Gen. 18. 9^6 In hac voce tres literae funt pun-
^atae, fcih Aleph, Jod & Vau.
3. "5'?:'^ & €Hm furgeret illa , Gen. 19. 33* In rtiargine annotat
Mafoi-a 1 bv "l^pJ pmBum efl fupra Vau.
4. ^'T.f!I Et bfculatus efi eum) Gen.33.4. Irt hac Voce quatuor
iiters pundatae furiti
5. Advocemf^?G?f;^?/:37.i2.notatMafora ntllpi l^ (D 111
j1*^in3 unum ex quindecim pknEiatis in Lege. Vel Mafora hic halluci-
ihatu t- , vel eft vitium Typographi : nam Mafora aliis in locis Conftan-
ter ait effe tantum decem voces pundatas in Lege; vel pro n^lina
'm Lege eft fubftituendum HJ^^^^tpD inScriptufai vel Jinn hoc
Irt loco a Maforetha fumitur pro toto Veteri To
6. W^Xd' u4hmft, Numer. 5. $9. Gmnes litcrs hujus vocis funt
pundata?.
7. ^0^^ loffgifti^m^^Numt^, 10', Mafora-notat i^rii^ /J? mpl
fHnSatHm eji Jitfer He,
8. "^?i*: quod^ Num. 2 1. 30. Haec vox duobus pundisnotataeft..
9. Pf^) ^ dectmtn-i Num. 29. 14. Haec vox non invenitur pun-
data in quibufdam Bibliis ex incuria Typographorum : fed Mafora
notat hanc vocera-etiam effe pun(^ndam.^
10. ''^'J?1' ''^; Nohii ^ liberis nojiris , Deut.29.29. Ha2 decem-
yoces tot variispundis in Lege coronantur.
Quatuor voces pundatje, in Prophetis occurrentes, funt :
11. *^?T egrejfu-s efi, 2.Sam. 19. 20. Omnes literae hujus vocis funf
pund:at3E. Mafora notat quatuor voces pundatas inveniri in Pro--
phetis.
12. ^ll^.ipfa, Jef44.9; Litera uH"^ efl: pun(5hta.
15. ^f'!?^ rempli , Ezech. 41. 20. Quatuor pun(3;a funt fcripta
ftipra hanc vocem.
14. rSu^VR'^9 arigulatay Ezech.^c?. 22,.
15. Ultima & decima quinta vox pundata in venitur in Pf. 27; 13^
m Adverbio ^/f> nifi^ quod tantum pundatum eft in Hagiographis.
XI. De his fupra allegatis quindecim vocibus fuperne pundatis
ffimo cjHaritm : An illa punda vocibus iliis lint adfcripta ab ipfis
Audoribus hbrorum ?
Rejpondeo. Mihi non videtur verofimile haecpunda e(fe adfcripta
ab ipfis Audloribus librorum ; fed potius inclino in eam fententiam ^,.
quaeftatuitea vel cafuinTextumirrepfiflepoft- temporaEznE& an-
teconfedum Talmud; vel eadem certo confilio a quibufdam Judaeis
circa illa tempora effe addita ; & quidem eum in finerti , ut efiidla
quaedam myfteria ex Textu cliccrent. Credo pofteriores Maforethas
inveniffe haecpunfta vocibusiuperneadfcripta, qui non aufi fuerunt
aTiquid in illis mutare; fed cogitarunt eadem elfe addita vel ab ipfis
iibrorum Aiidoribus,.. velab.EzraPropheta. Quare? Addenotanda
quaedani;
a^4 D I S S E R T A T I O XXII.
quaedam myfteria ; in quibus effingendis jam non convenlunt,. ne*
que etiam olim convenerunt.
Xll. Secmdo quarimr. Si haec punda nonfint adfcriptaabipfis
Audoribuslibrorum : Quando igitur illa in Textum Hebrasum ir-
rcpferunt.
Refpndeo. Tempus certurh , quo haec punda fiant adfcripta , nobis
eft ignotum : aft certiffimum eft h^c punda Textui effe adfcripta
anteconfcdumTalmud. Ratio probationis : quiain Talmudeho-
vumpundorumfitmentio» Ex. gr. in Tra&:am Berachoth , cap. i«
fol.^.a. fit mentio vocis J^?lV pun^tatae t etiaminaliis locis allegan»
turahasvocespundatae. Hincelicimus hocconfectarium: ergoMa»
foreth3E Tyberienfes fton funt audores ilforum punclorum : nam
illicirciter ccntum annis poft confedum Talmud vixerunt. Et per
confequens Maforethae Tyberienfes non funt audores totius Ma-
for3e.
V. T>e VerJ?cul'ts.
XIII. Omnto. Maforethas etiam occupati fuerunt circa uerfm Ve-"
teris Teftamenti.
I. Maforethae humerarunt verfus variismodis. Primo infingulis
libristotiusVeterisT.ex.gr. inGenefi funt verfus "li? ""^^ 1534,
InJofuaGontinentUf verfus "0)3656. EtinPfalmis '^D'' "fc<t^ 2527.
Hic numerus vcrfuum in fine fingulorum librorum eft cxpreffus. Ego
hic brevitatis caufa literas numeralcs tantummodo profef o , fed in Bi-
bliisHebraicisetiamnumerusverfuum fingulorum hbrorum vocibus
Hebraicispleneexprimitur: ex. gr. Poft Genefin haec verba haben-
tur: ^''^'^m Ts^m mrw ^i^ n^i^Knn 'iijdi ''pyDt:^ didd
lb "15^ \TyU\ ny^^i^l : hoc eft, Nume-rm verfmm Ubri Genejtos
■Tnille ) c^uinvemi , ^ triginta quatuer , Jignum ifforum eU 1534. Eo-
dem modo numerus verfuum in fine aliorum librofum exprimitur,
Secundo. Maforethae numerarunt verfus in fingulis fedionibus ma-
joribus Pentateuchi , quaeper tres literas ^ibS vel ^OD diftinguun-
tur : ex. gr. Prima fedio Genefios a principio libri ufque ad verfiim
nonum capitisfexti , vocata Berefchith , comprehendit verfus ''iDp 146.
Similimodo inpjjinibusMionibus verfusnumeratifunt» Numerus
ver*
©^ tMafira. , i cj a^^
verfuumpofl: flngulas fediones in BibliisBuxtorfiieft exprefTustum
literis numeralibus, tum etiam nominibus propriis , quae in fe conti-
nent totidem verfus : ex.gr. PoftprimamfedionemGenefeos haben»
turhxvoces in^plIT' f^^Dfc^ fap, hoceft,i4(5. Amafia., Je^
htsl^ia. Hjec duo nomina propria memorias caufa adduntur ; quia
in fingulis illis etiamidem numerus continetur , fi litcrae eorumno-
minum in numerum refolvantur. Idem exercitii caufa tentari po-
teft in caeteris fedionibus.
Tertio. Maforethas etiam numeracunt mcdium verfum fingulonim
librorum per totum Vetus T.
Exempli gratia : Verfus medius Genefeos continetur r^j^^V^ 27. verf,
40. ubi inmargineannotatur ^''plD^S '^^DT^ ^^H ^J/l, hoc eft,
Verfus ilie , qui incipit a voce 7^1 et sxjpra, eji medmm libri in ver-
Jibm. Hic medius verfus etiam folet exprimi in fine nonnullorum
librorum : ex.gr. In fine Gencfeos, ad indicandum verfum mediunj
illius libri , fcribuntur hae voces H^Tin l^^n hv^ \^^X\\ & ^s*
dium ej-pii libri <r/?, ^^ fufra glmdium tmm vives, hoc cftjmedius
yerfus incipit ab illis vocibus.
Similiter medius verfus in Exodo extat capiteil* verJkzS» quiirl*
cipit ab his vocibus , ^^pD K^ D^^n^H ytidicibm non maledices,
In Jofua capite 10. verf.s. invenitur medius verfus illius libri; &
ficporroinaliislibris mediusverfus aMaforethis eftannotatus.
Quarto. Maforethae etiam fupputaruntverfusmultorumlibrorurts
fimuh «X. gr, In toto Pentateucho funt 5845 verfus : fed hic nume-
rus male eft expreffus inhodiernisBibliisHebraicis, in quibus loco
hujus veri numeri dicuntur in toto Pentateucho cflfe tantum verfus
T^mn\ Dvn^Ki d^hkd* d^^i^^h twm^ hoceft^i^^.
Si omnes totius Veteris T. verfus ad unam fummam redigantur l
invenientur in univerfum 25206 vel 23202. vcrfus in totoVeteriT,
Hunc laborem Maforethae cum in finem fufceperunt , ne aliquis
facrilegas fuas manus in S. Scripturam injiccret , interponendo vei
cjiciendo hic vel alibi verfum aliquem.
2. Maforethas confiderarunt verfus fecundum varlas affeBiones in
vocibus & literis.
Primo confiderarunt In verfibus voces: ex.gr. y-ona ^.-z/-^. oC-
<urrunt in verfu hgec verba "05<^1 ^^lp^l . Mafora notat invenirl
Ll D^plDS^
i66 D I S S E R T A T I O XXII.
^Di^'') ^*^p^) CplD^ ■• decemverfmy m quorum fingulis h^c duo
verba Hebraica inveniuntur.
Similiter in eodem libro J onas cafite i . verfu 9. funt tres voces H J^!
Ti^) T\^' Maforaadhuncvcrfumnotatinvenirifexverfus, inquo-
Xiurafingulistalestresvocestali ordine occurrunt.
Secmdo. Maforethas confiderarunt verfus fecundiim literas, hoc
eft, annotaruntprimas&ultimas literas verfuumj etiam multorum
yerfuum literas numerarunt , & fic deinceps.
Haec omnia clarafientex exemplis fequentibus : ex.gr. Mafore-
thae annotarunt quofdam verfus , inquibus iiteram initialem & fina-
lemconfiderarunt. Dantur undecimverfusinVeteriTeft. quorum.
prima & ultima litera eft Nm.
Aliquando tantum annotarunt initialem vel finalem literam m,
verfibus: ex.gr. In Legefuntduoverfus, quiincipiunt a literaiy^-
mecbi (ci\. Exad.iz.^.dc Nnm.i^i^.
InPentateuchodanturduoverfus, quorumomnes& fingulae vo-
cesexeuntinyJ/f?w: priorlocusinveniturG^w^/^^z.i^.in quo occur-
runt odo vocesdefinentesin Mem-y pofteriorlocuseft A^;s^»?fr. 29. 33.
in quo funt feptem voces fimiliter in Mem definentes.
Nonnunquam Maforcthae numerarunt literas in verfibus : cx. gr,-
in Veteri Teft. extant tres verfus , in quorum fingulis funt ofluaginta
literae , quorum unus invenitur Num. $6. 8. qui incipit a vocibus 7DV
na.
In Veteri T. inveniuntur viginti fex verfus, in quorum fingulis om»-
Mesliterae Alphabethiextant; & intcr hos viginti fex verfus eft unus,
fcil. verfus 8. capitis tertii Zephaniae , qui , prster omnes Alpha-
bethiliteras, etiam quinque finales comprehendit. Haecloca omnia-
cnumeranturinMaforaTextualiad£;?:.ec/?>. 58. 12. ubi eadem fic fatur.
WO) Verfushicincipiensa vocibus 77V hf?^^ ef: mmexi^.ver'
Jih^ occurrentihusm Scriptura ■t in qMoriimJingHlis eft totum Alfhabe'
tumy ^»<c/of<2ibidempoftinviccmreccnfentur. Mafora parvaadeun-
g
dem verfum notat 3J< p^D&3 liT^ efi in hoc verfn alfhabetum.
3 . Maforethae ctiam obfervarunt hiatus five ffatia vacua , qu32 \n
mediovigintiquinquevel viginti o<3;o verfuujn inveniujitur. Inme-
B^ Majbra. tS7
^io horum verfuum Hebraicorum relinquitur fpatlum vacuum : quia
Marorethaejudicaruntfenfumibiefre hiulcum & cUypticum, ac vo-.
<:es quafdam fubintelligi , quae ad perfe(^um fenfum exprimendum
videnturrequiri.
PrimHsvetfus, relinquens in mcdio fpatlum vacuum , vulgoanno*'
tatur in Genefi capite^. v. 8. ubi textus Hebraeus ait: Et locmus e(i Kam
cum Abelefratrefm» Poft haec verba relinquitur ut plurimum in Tex-
tu Hebra^o fpatium vacuum, in quo aliquando circulus notatur. Hoc
fpatium Textus Samaritanus & Textus Graecus fupplent his voci-
bus : Eamm in agrum. In Textu Hebraeo poft hiatum hsc fequuntur
verba , ^faUum efi mm ejfent in agro. Si fpatium illud non fuppleatur
vocibusfubintclledis, fenfuscrit imperfcdus. Quiscnimeftfcnfus
€orum vcrborum: Et Kain loctttm efi cum Ahele, ^faBum efi cumefient
inagro. SedGvoceseamm inagrum fubintelligantur , fcnfuserit, uc
putant Judaei , multo perfedior, fcil. talis: Et Kain locutm efi cum Abt»
iefratrefuo , eamus in agrum , (^faEium efi cum ejjent in agro &c. Ma»
forethae confiderarunt & numerarunt omncsillosverfus , inquibus
Jenfusita eft ellypticus : ideo Mafora ad hunclocum inmargineaic
f t r ^
pyO^ 1i7!iDD "'pD^ ID^ HD Sunt iZ^verfmdeJinentes in medio verw
fu, fcil. quoad fenfum.
Dkes, InutraqueeditloneBlbliorum Hcbraicorum, amepcrjo^
fephumAthiamannisTi5(^i.& 16(^7. editorum, non rclinquiturfpa»
tium vacuum tof?/;^. S.contra fidcm plcrorumque Codicum , &
contra Maforam parvam in hunc locum.
Reffondeo i. Maimonides, quifecutuseft, In {e<9:ionibus&hiatJJ
bus enumerandis , exemplarantiquiffimtima Ben Afchcr corredum,
non enumerat hJc paufam. 2. In antiquiffimis exemplaribus, ante
quingentoscirciterannosconfcriptis, nunquamhic paufa fuit anno-
tata: federrorenovitiorum Scribarum & Typographorum paufa in
hunclocumetiamirrcpfit. 3. Haec Mafora videtur huic loco a Rab-
biChajimcoUedoreMaforaeadfcripta», Nam haec ipfa Mafora , mar-
glniadfcripta, refutatur a fimillMafora ad Genefeoscaputj^.v. zu
ubiinmarginehabetur pt)& Hiy^D ^^^DI) ID^ nD > hoc eft,^<^;?-
tftrvtgtnti quinque verfmhabenteshiatumin medlo verfus.^Ergo eft diflen»
fio ffliiumero horum verfuumjSc non mirum cum nuIIibi,quod fciam.
%6% DISSERTATIO XXTT.
Maforahos verfus recenfeat. Buxtorfius in ultima editione Tiberta:-
dis pag. 266. noftram fententiam corfirmat his vocibus : R. Mena-
phem de Lonz>amo inUbro tWV '^CW vhU Genef.^.S.nullfim ejfe debers
Tifka : nHllum qmppe poni in Codice Hilleliano, nHllum etiam initium fi'
EiionisfeciJfeM^ajemonidem ^ RafHammeiri. Sicin Pentateucho Conftan"
tinopolitano nnlliim ef\; fpatinm , fedcontinmtafcriptio. Ex his concludi-
musquodGenefeosf-^^.^.^'. S.nondebeat eiTehiatus in medio verfu^
Vrimm igitur verfus , in quo hiatuS eft relinquendus , occurrit Ge-
nefeosc^/>. ^^.-z;. ri.poftillaverba 7^1Ii''^ yDt^"*! & (ipidivit Jifrael,
Secmdm verfus extat Numerorum cap. 25. verf. ultimo , poft verba
n^^Dn ^in^ "^TV^Etfmtpoflillamplagam. Hicverfusin multisBi-
bliis Hebraicis non finitur accentu SillHk, » fed tantum accentu Athnach^
quifoIetefTe inmedio verfu , & caput vigefimum quintum incipita
medio verfu capitis praecedentis. Verba verfus ultimi funt , (^fmtpofi
flagam; & poft hgec verba incipit caput^^.his verbis , ^ dixit J'E«
a o V A Mof &c.
TertimYQr(vLsocc\ivnx.I)eHt.i. 8 ubi etiam tale fpatium relinquitufi
In noftris Bibliis Hebraicis ubique apponuntur margini hae voces
fPlD^ J^^^DNS }ApOb HiatminmedioverfH-y & in medio verfu , ubi
xelinquitur fpatium , habetur talis circulus (o) , denotans ibi efle hia-^
tum in medio verfu.
O^^y^i^jverfusinveniturjofuae cap.^.v. i.poft '^'^*VT] Di^*
Omntm verfusextatJofuxcap.S.v. 24.poft DDH IJ^»
Sextm vcrfus eft Jud* 2. i. poft D''^»! 7^ •
Caeteri verfus fere inveniuntur i Sam. cap. 14. v. 19. & v. 36. Etiani
cap. 16. V. 2. & V. 12, Adhuc Cap. 17. v. 37, & cap. ii. v, 10.. Etiam
cap.23.v. 2.&V. II.
2 Sam.cap.^.v, 2. & v. 19. Etiam cap.^.v.^. Etcap.i2,v. 13»
'Adhuc Csp. 1(5. V. 13. Et cap. 17. v. 14. Et cap. 18. v. 2. Etcap. ri»
V. i.Scv.6. Etiamcap. 24. v. 10. &v. 23..
I Regum capite 13. verfu 20.
Ezechielis capite 3. verfu 16.
Hospraecedentesvigintileptem vcrfus video annotatos m riovifli-
jna editione Bibliorum Hebraicorum anni 166^, qui multum diffe—
runt ab illis verfibus, quiannotantura Buxtoxfio in Tiberiade pa-
gin^ a^^^ {^d yocera ><pD5 2
lye Mafora. %^^,
VI. ^e Ordinatione Scribarum.
XIV. Sexto. Maforeth3eobrervaruntcffo(!/f««*voces,quasvocant
analD Y^r\ Ordinationem five corre^ionem Scriharfim, Haec loca recen-
fentur in principio libri NHmeroriim in interiori Mafora, & Pfalmo lo^.
ad verfum 20. occafione vocis DIUD» ubiinexteriorilaterehabetur
^•^•liiiD rpn TMK^^^^p:! pVD h jD -in d-ii2D : rox dipd.
efl una ex oclodecim vocihm in Scripnra , qm funt Ordinatio ScribarHm^
Primm locus extat Genef. 1 8. 22. Ubi Abraham diciturfietife coram
Jeho VA. Judaei putant magis ad honorem Dei effe , fi fcriptum fuif.
fet , Et Jehova fabat coram Ahrahamo» Mafora pai'va annotat elfe
D^^^ilD {'pn JvD n'' o5iodecim voces, qux vocantm Or^inatioScri"
harum. Scribas cogitarunt : fortaffe homines quidam hunc Textum
poflcriori modo legent, eumquedepravabunt; ideo ordinarunt,ut
omnes verfum illum legerent , ficuti fcriptus eft , etiamfi Textus ver- .
ba aliquid gloriae divinas videantur detrahere.
Secundmlocus^GiWffmer.ii.verf.i^. ubiTextusait ''n)?'>!l malum
meum^io DHJ^^S malum ipforum. Maforaadhancvocemait, efle
unam ex o<5lodccim vocibus , quae vocantur Ordinatio Scribarum.
Tertius d/. Ouartm locus t^Numer. 12. 12. in vocibus '^^^matrlsfu<)&
pro ''^''3*? matrisnoftra,Scm XW1 carni^ejus^xo )yw^ carnis noline.
K
Maforanotat, ^'^]'^ tljTH XV oBodecim (unt correBio Ez.r<e.
Ouintus locus cO: i. Sam.^. 11. in UTlh fbi pro "^ mihi.
Sextus locus occurrit 2.5'/«w.i6. 12. in voce '^'-^!? oculummeum
pro '.'^^? affliBionem meam.
Sepimus & OBavus eji 1 Reg.ii.i6. & 2 Chron. 10. 16. \dzSam*
20.I. id rVnJ^'? a»fe tentoriafua pro rn'?^^? ad Deos fms.
Nonus locus cxtat Ez,ecb.S. 17. in U^IA bi^ adnafumfHum pro
^lJK 7i< ^d nafum mmm. Mafora ad hanc voeem notat effe unam'
ex oftodecim vocibus, quse funt Ordinatio Scribarum.
Decimus locus mwtniim Hab.i. 11, in niD3 M^ non moriemHr
pro niDH J<^ ^on morieris,
Vndecimus occurrit Malach, r, 13. in Iflli^ '//W pro "^T^^ ^^-
DmdecimHs locus invemtur Zach» 2. 8. in y^"^, amlm i^ns pro^
^^y 9CH\mmm,
27© BISSERTATIO XXII.
Dec'mHStertimeG:Jer.i> ir.in nD3 gloriam fuam f^to ^*|^33
Horiam meam.
Decmm quartm eft //"0/^ 4. 7. in DIDD gloriam ipfirHm pro ''•TD3
gloriam meam.
Decimus qmntm^^Pfal. 106. 20. ubi etiam efi: DIDD j proquo
'^IDD putant efTe fcribendumo
Decmm fcxtmQ\\. Joh. 7. 20. in 'h^ ff^per me pro ^y?'^ f^per te,
Decimusjeftimm^kjoh.li.i.m 31"'^ f\J< Johum^w pl Pi$
^Hdicium^ vel DTl/^? H^^ Deum.
DecimmQltavm^\Ai\m\x^\QZ\x%z^\^X.Thren.i^.loXvi 'h^ pro TbjT»'
Ha^c funt ododecim illa ioca , quae vocantur ^''"ISID ppH Car-
-reBio Scriharptm. De iiis vide ClarilT. Buxtorfium in Lex, Talm. Rad,
Ipn , & GlalTiumpag. 41.
XV. Occafione norum locorum f «^m//r. An exhacGorre(5i;ione
Scribarum in ododecim illis iocis non fequatur corruptio Textus
Hebraici ?
Rejfondeo. Galatinus lib. i. cap. 8. probaturus Scl*ibas multa in S*
'Scriptura depravalfe , utitur argumento defumpto ab o6todecim voci-
bus, qus; vocantur D^^llilD T^p^TS CorreUio Scribarum. Nonqui-^
dem vult Judaeos depravaffe Textus illo malo animo, fed propter ratio-
nesprobabiles : & addit lias depravationes effe reftituendas ex Tal-
mude Judaico : nam credit ea loca aliter olim fuilfe ledaquamjam
leguntur. Sedfalfaeft haec Galatini affertio : nunquam S. Scriptura
^ Judaeis data opera corrupta efl. Obftatenimfpecialis Judasoruni
reverentiafivepotiusfuperflitioergaS. Scripturam , quam Philo Ju^*
dsEUs probat cum ait Quemlihet Judaum potitfs centiesejfe moriturum-^
quam ut fateretur Legem in aliquo mHtari.
XVI. Sed inflabit forte nonnemo. Ododecim v^ct^ vocantulf
CorreBio Scriharum : ergo Scribae videntur quaedam loea mutaflb^
quae antea erant depravatae.
Refpondeo i. Si per Scrihai intelligantur Ezras & Viri Syflagogi^
fnagnae, tum dicendum efl illosS. Scripturam in oBodecim illis locis
non depravaffe, fcd emendaffe , & antiquam ledionem refiituiffea
Multi non fine ratione per D^^^^ID ^m^^ intelligunt Ezram &Viros
Synagogserriagnae; &non fine ratione : nam fslumer. 11. i^.IVlafo-
ra pro ^'''UilD pp^Tl Ordimio Scriharum expreffe dicit ppH
7)e Mafora^. 27 p
r. Slper^yw^-^fef intelHganturMaforethaepoft-talmudid, tum re-
/ponderi poteft illosteftari non quid i-evera fadum fit, fedquidfa-
dum effe HebraBorum Rabbini tradunt.
3. Mihiverofimilevideturper Scribas^^Q intelligendos ipfosAu-
(ftores li brorum , fcil. Mofen & Prophetas , qui fic fcripferunt, prout
hodie fcriptum eft : vcrum Sapientes Hebraeorum viderunt incon-
venientiam quandam in illis locis , ideoque judicarunt primos Au-
^lores proptcr antecedentia &: confequentia aliter loqui & fcribere
debuifle ; fed maluilfe ita fcribere , prout hodie fcriptum eft. Hanc
fententiam approbat S.Jarchi in Comment. ad Genefeos Caput i8.
ubi ait 3^nD7 1? r,'^^) firibendumipji (M.o{\)cratyJ)ommuili:ahat.
Jarchi non aflerit Mofen aliter fcripfifle quam jam in Textu inveni-
tur ; fed judicat Mofen aliter debuifle vel potius potuiflfe fcribere. Sa-
pientes ergo Hebrasorum obfervarunt hofforem Dei five coh^ren-
tiamTextusaliterquidemrequirere; fedquiaScribae, hoceft, Au-
^ores librorum ita fcripferunt , ideo monuerunt talem ledionem eflc
minendam: & propterea dixerunt , Scribarum ejl ordinatio , fiveipffi
Audoresita ordinarunt. In hanc fententiam etiam indinat BuxtoF--
fius apud Glaflium pag. 57.
VII. Tie ahlatione Scrtharum,
XVII. Septimo* Maforethas etiam obfervarunt quinque voces 3-,
quae vocantur t^s^^f^o iics^ Ablatio Scribarum, Hxc nota m.argini ad*
fcripta refpicit literam /^« , quas quinque vocibus in initio ab imperi^
tis fuit addita : fed Maforethae notarunt illud Kan efl*e abjieiendumj
quia judicabantipfoslibrorum Audores illud /^^non addidifle.
PrimmlocusQikGen. 18. 5. in voce "int^ pofiea, Imperitiforte addi-
derunt^^,& legerunt *inNl &pofiea: namfenfusvidetur/^»requi—
rere. Mafora parva ad hanc vocem annotat D'*'^^!^ '^^^y. V^Q H
ejfe cjHinque voces qux voantnrablatioScribarum.
Secmdwlocus eft Genef. 24. 55. in cadem voce *in^? .
Tertiui locus extat Numer. 1 2. 14. in voce ^riNI • Maforethae reje^-
cerunthoc^«j fedinnoftrisexemplaribusadhuc confpicitur. Bux--
torfius in Rad. ^£3;; miratur , quare audores editionis non abftu-
lerint hoc Vati juxta Maforam.
Qmrtm locus occurrit ?Jal. 68, 2^. ubi itcrum eft 'inK pro "inj^l. -
Qmntmi
f,;! D I S S E R T A T I O XXII.
jQumim Sc ultimus locus invenitur //^!/. 5^-7.in voce "^^^^TO
^udiciatm, pro n'>£3&^D'!« Mafora m2igmnoX3Lt ejfemamexqmtmr
'vocibmin S. Scriptura , qu£ vocantur Ahlatio Scnharum\ cumait,
Jametiamtantumquatuorvoces in corrediffimis editionibus haben-
tur, quibusVau ab initio non eft additum. SedBuxtorfiusjudi-
cathic unum iocum efic omifTum.
XVIII. Circahas voces, q\ixvoantm'AhlatioScriharum,qu.sd'
tur: Quinamhicintelligunturper Scrihas^
Refpndeo. Ipfi Audoreslibrorum intelliguntur, quiliteramVau
iiHs quinquefivepotiusquatuor vocibus non addiderunt. Sed Viri
SynagogsE magnae annotarunt has voces j quia videbant imperitos
Scribas facile addituros efTe in pofterum , vel modo addidilTe Vau ^
quod tamcn ab ipfis Audoribus non erat additum.
Hujus notce, rcil. Ahlationis Scribarum fit mentio in Thalmude Tra-
^ixn Nedarim i fol.iJ' Ergo haec nota Maforethica perantiquaeft,
Zc antiquitate fua Maforethas Tyberienfes fuperat.
Ex haccuriofaMaforetharumdiligentiacirca haec feptem fuperio-
ra apparet, quam falfa fit quorundam alfertio flatuentium S, Scri-
pturam pcr Judseorum malitiam efle corruptam.
DISSEKTATIO VIGESIM A-TERTIA,
PaRs SecundA.
D E M A S O R A.
EtPARSPRlOR
De KERI&KETIB.
§. i^ yam -fequtWtHr explicanda
ftota marginales valgo Keri &
Ketib 'vocata.
^^Koces'^'^'^ (fr y^rOexplicantur.
3. Inquirmtur auHores nott^rum
JQri & Ketik
4. Tres fententit^ de mElorihns Gtim
rumfroponuntur.
5 . Omnes ilU nota nonfunt a A/a-'^
forethis Tyherienfhus '.
6. Nec ab Exra ^ a p^ms SjnA'^
gogd m(^gn<5i
^.Ne^
^eMafora.
7. Nec ah tfjis AHSiorihus libro-
rum.
8. Sedfmtpartim ah Ez^ra^par-
iim a Alafirethis Tjberienjihm.
9. Smt feptem jpecks mtarum.
10. Prima ^ecies continet literas
t^mefeentes ^ mohiles deficientes
am ahmdantes.
11. SecLinda efl qaando litera una ^
five qtiiefcens five mohili^ , fcri-
hitur pro alia.
11. Tertia continet literas per Me-
tathefn tranjpofta^.
1 3 . Qmrtajpecies docet literam vo-
cis prAcedentis pertinere ad vo-
cem feqHentem.
14. Quinta contmt voces qmfcri-
S E
bmtur dr f^Ofi le£mtur~, (^vi-
ce verfa , qua leguntur ^ no»
fcrihuntur.
15. SQXta. Jpecies comprehendit w-'
ces conjm^as dividendas , ^ vi-
ce verfa divifas conjungendas.
16. Septima Jpecies contmet vocei
obfcoena^ , quasper voces honejiio'
res fcriptas in margine , judicant
•ejje pronunciandas .
17 . DiJJicile eji determinare quas ex
Jeptemjpeciehus compoJiierintEsjm
ras ^ Flri Synagoga magna , aut
Maforethte, Tyherienfes.
i8. Quinque caufa notarummar*
ginalium ut vera enumerantur^
& fexta ut falfa rejicitur*
I.
C T I O
Uperiori diflertatione diximus Maforam praecipue circa
ofto di verfas res verfari , icil. circa Confonas , circa Voca-
les , circa Accentus , circa integras Voces, circa Verfus Bi-
bJicos, circa Ordinationem Scribarum, circa Abktionemi
Scribarum , &denic[ue circa Notas Marginales vulgo vo-
«tas ^'^?' '1i? Keri c^ Ketih. De feptem praecedentibus egimus in fupe-
riori Diflfertatione, jaminhac&fequenti difleremusdeNotisMargi-
nalibus. HsecmateriavaldedifBciliseft: &proptereamuItostumJu-
daeos tum etiam Chriftianos vehementer vexavit. Nos quibufdam
quaeftionibus totam hane materiam , quantum fieri poterit, dilucide
proponemus, &eandem variisexemplis illuftrabimus.^ Anteomnia
vocumiTm & Ketib Etymologia infpicienda eft.
II. Primo quariturt Undeh» voces^T^^ 'Tpderfvantur? Etquidi
fignificant ?
Eejpondeo. '^H fignificat LeBum , eftque Participium Praeterftum fn
Conjugatione Chaldaica Pehalifive Kal ; Hebraice dicendum effet
^'^y, a *<7p. vocavit , legit. In margine brevitatis caufa faepenumero fcri-
bitur folummodo litera 'p i^To/'^ virgula tranfversa notata : fedinno-
M m vifTima
2,74 DISSERTATIO XXIII.
vifrimaBibliomm&Pfalteriieditionefepiilime integra vox '»1p im»
prefTa eft. Maforethae per hanc literam five voculam indicaht vocem
ita, proutin maigine fcribitur, effe legendam; non vero prout in
Textu fcripta eft.
Ejusvoxoppofitaeft -^'^? ZO^/^, five Hebraice ^^^^ , &fignificat
Scriptfim', eftqueineademConjugatione & in eodem Tempore;de-
notatque , ex fententia Judasorum & multorum Chriftianorum , vo-
cem in Textu fcriptam , ( quae communiter circello notatur ) per vo-
cem in margine notatam , eife emendandam & legendam.
Inmultis Bibliis Hebraicis omneKeri in margine non annotatur,
fed tantummodocirculusvocibusinTextu adfcribitur, qui denotat
in margine notam marginalem effe annotandam.
III. Secmdo qHtsritur. Quinam funt Au<3:ores notarum margina-
lium vulgo Keri & Ketib vocatarum \
Rejpondeo. Hoc in loco non inveftigabimus Au^^ores totius Mafo-
IX. , fed tantummodo inquiremus , quinam funt Audlores harum
Hotarum marginalium.
IV. Tres fententiae circa harum Notarum Marginalium antiqui-
tatem & Audores funt examinandae.
Prima fententia eft Talmudiftarum ftatuentium notas has margi-
naleseffe ^^^^DD TViJU7 HD^n Tradimmm Mofise monte Simi, hoc
eft, easeffeaMofe&ab Audoribus fingulorum librorum. Verum.
enimvero Auctores, qui hanc fententiam defendunt , noluntomnes?
omnium & fingulorunl librorum notas marginales effe vel a Deo
Mofi , vel ab ipfo Mofe aliis docloribus pofterioribus traditas : fed vo-
lunt hanc CGnfuetudinem aliter quafdam voces fcribendi in Textu ,
& aliter legendi in margine primiim a Llo^e effe profedam, illum-
que hunc modum docendi accepiffe in montc Sinai , & Senioribus
fuis tradidiffe. Etiam def^nduwt caeteros Scriptores in defcribendfs
caeteris Veteris T. libris poftea eam coryfuetudinem effe fjquutos , hoc
eft, Mofesfuiffet auftor notarum mar^inaHum qux inveniunturiri
Pentateucho, & ccEteriaudores fuifLnt inventores notarum quaein
C3£terislibrisinveniuntur. Sedhaec fsntentia nullam fpeciem vcrita-
tishabct; ideoque ficco , quodajunt , pede eam prseterimus. Vide
hanc fententiam allegatam ex Talmude a Buxtorfio in Tiberiade
p. 39. & ab Hottingero Thef. Philol. p. /^i 5.
^ff^^^flf^fententiadeantiquitate aoiarum nwginalium , quxmul-
■ • ■■ to.
^e Mafora. ^y^
t(3 venfimillor efl , flatuit notas marginales efle inventas ab Ezra 5i
a Viris Synagogae magnae , qui fexcentis fere annis ante nativitatem
Chrifti vixerunt. Hanc fententiam defendunt plerique Judasi Sc
<juamplurimi ex Chriftianis. Qui hanc & primam j_fcntentiam pro-
pugnant, ftatuunthas notas marginales nonhabereaudoritatem hu-
manam fed divinam.
Patroni TertU fententiae arbitrantur omnes has notas marginalesr
eife inventas a Maforethis Tyberienftbus , quiiexto fere faeculo poft
Chriftum vixerunt. Inter hos patronospra^cipuus eftCl. Capellus^
qui etiam defendit has notas habere tantum audioritatem humanam 9
&efretanquamcorred:iones, quae ex mero &folojudicio& arbitriq
Maforetharum funt natae.
V. Nos nullam- ex his tribus fententiis putamus feparate & ab-s
flrade effe veram.
Primo, Omnes notas marglnales non pofTunt effe a Maforethis Ty-^
berienfibus propter hasfequentcs rationes.
I. Quia multaruu; notarum. marginalium fit mentlo in Talmu-
de. Ex. gi*. in Talmude Hierofolymitano , Tradatu Sanhedrin , 54
in Baby lonico , Trauatu Joma exprefse dicitur , quod verbum "^?^? >'
Hagg. 1 . 8. fit in Textu fcriptum fine He , cum lcgendum fit ex fenten*
tia Judaeorum per He. Et in codice Megilla <:^/>. 3 . vox U^^b"^ numc*
raturintereas, quas honeftatis caufa mutatae funt. Atqui do<5loreS
Tyberienfes vixerunt poft confedum Talmud : ergo omnes NotaS
Marginales non funt a Tyberienfibus.
^. Mafora ubique enui..erat Kerl & Ketih ; & maxima pars Ma^
foi-aEnondemumaMaforethis Tyberienfibus eft confcripta , fedan-
teaab Ezra ; uti poftea clare probabimus : ergo Maforethae Tybe*
rienfesnon funt Au^ores omnium Keri & Ketib.
3. Paraphraftae Chaldsi , quicircatemporaChrifli vlxerunt, fer^
fempervocem leHa::} x.jc mai^kalem in Paraphrafibus fuis Chaldai-
cis tranftuleruntj aliquando tamen \cccm Jcript^.m retinuerunt: er-
' go Keri fuit notum ante Tyherienfes ; & per confcquens omnes not^
marginales non funt a ! laforethij Tyberienfibus.
4. Accedituniverfalisconfcnfucomniufr Judaeorum ftatuentlum'
hasnotas marginales ,?fP> c.bJEfrs. Nullus ex Juds^is eft qui defendit
notas Keri & Ketih elTe - Tybeuenx^lbui'.
yi. Secmdk Omnes notse marginales non funt invents a Pro*
Mm ^. ^ pheta
%j6 D I S S E R T A T I O XXIIL
pheta Ezra propter has rationes.
1. Quia nullo modo videtur verofimile quod Ezras Propheta &
Viri SynagogJE magni , inter quos multi Prophetas fuerunt , tales nu-
gas excogitaverint , mutando fcilicet voces prolatu obfccenas in voces
Koneftiores. Quis credcre pofTet Viros illos fapientes pro ^^""^y^ fierco-
rafua , Jef. 3^.12. fcripfi (Te W^V^ ejeBafm : & pro niK")niD latrinis ,
2 Reg. 10. 27. fubftituifle m^^ilD exortHi ? Si enim ipfe Spiritus fan-
iSusfit audor earum vocum , eafque facris Scriptoribus didaverit ; &
per confequens nullo modo j udicaverit voces illas efle obfcoenas , quo
minus in S. Scripturafcriberentur; quareigitureruntprolatuobfcoe-
nx\ An verofimile eft Spiritum S.didaffe, & voluifle defcribi in
S.Scriptura quafdam voces, quas coramhoneftisauribusproferrein-
decorum eflet ?
2. Non eft verofimile Ezram & multos Prophctas , fcil. Nehe-
miam , Haggaeum , Zachariam , Malachiam ( viros SynagogGE ma-
gnae) dubios haEfifl^e, quid in varialedione, ortainnonnullislods
(utijamvidetur) ex difcrepantia codicum , ftatuendum eflec. Nam
illi opera SpiritusS„quoducebantur, illasvariasledionestollerc, &
fecundiim mentem Dei corrigere potuiflent ; adeo ut ledores non
manfiflent dubii & penduli in hac ledionum varietate.
3. Inipfolibro, abEzracompofita, quxdamnotae/Or/annotan-
ttrr;,. quas non poflfunt eflfe ab Ezra. An enim Ezras ita propriam
mentem ignoraffet , ut nefciviftet , utram ledionem eligere debuifl^et?
Hinc ergo icquitur quod omnes notae marginales aon (int ab Ezra & a
yiris Synagogae-magna?.
VII. Tertio. Omne -STm & Xf/i^ etiam non eft a Mofe : quiaMo-
fistemporc libri Prophetici & Hagiographi, in quibupmaximapars
harum notarum annotstur, nondum erant corifcripti. Verumqui-
diem eft , quod A.udores , defendentes noras nrirginalcs efle Traditio-
nem Mofis s monts Smai , non ftatuant omn;s notas tcKius Veteris Teft.
efl"e a folo Mofe : attamcnftatuuntnihilom.lnusplerafquenotasmar-
ginales in fingulis f ibris sfle a fingulis Auiftoribus librorum. Verum
haec fententia eft abfurda : eam nota marginalisaliquando refpedu fen-
fus eft contraria voci in Textu orcurrenti : atquf iiaec contrarietas nul.;
\o modo videtur efleab ipfis Au<floribus librorun!.
VIII. His fententiis rejedis ftatuimus notas m;srginales&^'partim
effc ab Ezra > partira etiara a lMQX^x'm Ty berienr^bus , qui poft con^
^De Mafira. 17^
fedum Talmud vixerunt. i . Ezras annotavit multas varias ledliones ,
qu3e funt ut parvae expofitiones , ne ledores vocesdubiascontrain-
tentionem Spiritus S. explicarent r ex. gr. Genef. 50. 1 1 . occurrit vox
''^^ proprie {ignificans preevaricatHs efi : fed nota marginalis monet vo-
cemillameflecompofitam, &perduas voceSr fcil per i;| JO venit
tnrma clTe- explicandam. Sic ctiam idem Ezras multas voces anomalas
' annotaffe videtur; &quidemeum infinem, nealiquiseasfecundum
analogiam aliarum vocum corrigere praefu meret. Poftea in fpecie plu-
ra adferemus , in quibus Ezras vidctur fuiffe verfatus.
2. Non tantum Pi'opheta Ezras eft au^or notarum margina-
lium fed etiam Maforethae pofteriores , fcil. Tyberienfes, &procui
dubio etiamalii, quianteipforumtemporavixerunt, funtnotarum^
marginalium Audorcs. Nam non eft verolimile quod Ezras illas
voces obfcoenas in voces honeftiores maitaverit. Deinde Maforethae
Tyberienfes non funt omnium notarum Au<5lores, utijamjamex
Talmude probavimus : ergo illi fimul earum notarum Auftoreseffe
videntui,v Nam Maforethae pofteriores videntur notas ab Ezra in-
ventas retinuiffe , & aliasdenovo addidiffe. Procul dubio hi Mafo-
rethae etiam nonnullas notasannotarunt, qu^ natae funt ex diverfita-
te codicum. Non cnim aufi fuerunt quicquam in Textumutare;
ideoque unam Ied:ionem in margine & alteraminTcxtafcripfiffevi-
dentur.
IX. Tento quteritar. Quotfuntfpeciesvariarumreffiouum?
Rejfondco. In genere notaE marginalcs variis modis verfantur vel
circa integras voces , vel tantummodo circa literas. Elias Lcvitaenu-
merat feptem fpecies notarum raarginalium Keri & Ketib circa literas &
voces.
X. Prima fpecies continet literas, qu3e leguntur & non fcribun-
tur; & vice verfa, quce fcribuntur & non leguntur : & verfantur
praxipue circa literas quiefcentes '^int^ Ehevi-, 5(:nonnunqiiamcirca
literasmobiles. HaecfpeciesT~Xm^-:'up'exeft :- i. Oftendit literas
quafdam effe omiiTas, quae adperfe(f:ionem vocisrequiruntur : Ex-
gr, %Siim.'i.\.\z, occunit verbum ^"n,^. ffijpenderam eos, adquod
Keri in margine monet Aleph c& omiffum : Sc propterea addendo
Alephl^if Dl^^^^^n^ '
Similiter in codcm verfii yox W i^i , a ICH corrigitur in nOW cum
Hk in fine : nam n ad perfedionem vocis x-cquiritur,
Mm 5, 2;, E:
2.7B I3ISSERTATIO XXML
2. E contra, quaedam literae fcribuntur in Textu , qus exCeti'
tentia Judaeonim non leguntur : ex. gr. z Reg. 7. 1 2 . in Textu fcribi-
tur ^^^^'"^3 in agro , fed Keri legit rVSm fine He : nam hic litera
n fcribitur , qux fecundum Keri non debet legi.
Simile exemplum occurrit P/^/.jS.ii. inverbo 'P^Vrperfeqm me^
ubi litera Fka per Keri judicatur efle fuperflua. Quamplurima fimilia
exempla poffent in medium proferri , fed diligens ledor , talia inter le-
"•endum inveniens , eadem ad hanc fpeciem referre poterit.
3 . Hsec eadem fpecies etiam locum habet in aliis literis praster ^he^
vi y fed rarius : exempIumDccurrit 2 Sam. 10. 9. ubi in Textu fcribi-
tur ^«"J^P, fed K^ri in margine legit h^li^^ fine Beth.
Erpenius in Grammatica Hebraea Lib.4. Cap.4. recenfet poft in-
vicem nu merum literarum deficientium & abundantium Veteris Teft.
Idem ait ibidem literam J^ Alefh quinquies deficere : ex.gr. Num» l u
Ei. occurrit '^'P. pro '^«?'3 cum Aleph.
n He in 44. locis, ut W^ pro •^7Dn •
% Fim in 50. locis, ut T^. pro YSW^*
^ Jod innumeris tere in locis, ut "^^^J!- pro ^Dp^
Non tantum hae literae quiefcentes deficiunt , kd etiam nonnul-
l3e mobiles aliquando deficiunt : ex. gr. literae Hll femel deficiunt,
literae i?3n bis , & litera l ter deficit in Veteri Teft. Ledor ipfe
cxempla inter legendum, ubi h^ litcr^ deficiunt, inveniet.
E contra iiteras quiefcentes & nonnullae mobiles aliquando abun»'
dant: ex.gr. ^Ateph in media voce redundat in 45. locis, ut X^^l)
pro T.ll & ef/iorebie.
n He in initio, medio &.fine in 35. locisi ut "'^Dp.'
) F^^ in p5. locis abundat, ut i^?*^'l'.
^ yod in 147. locis, utTI^I. ^
Literse th tantum femel abundant, literae HDS t)is> litem 3 ter^
2 quater , & literse "\^ quinquies abundant in Veteri Teft. Haec
fufms videri poffunt in dicia Grammatica ErpCRii.
Hae varietates literarumquicVcentium&mobiliumadhsncpnmara
^eciem debent refeiri. Has & fimiles iiTeguIaiitatcs in Clavi He*;
BRAicA Vetehis T. cxplicavi.
XI. Secmul: fpecies uc, quando niia liters fcribitur, fed alia legltur»
HsBC fpecics K^ri pijscipue etiam locum habet in literis ^IHK Ehev^
quiefccntiiDUS, fcd valet etiam faepiffime in literis mobilibus. Pabo qu^
dem cxempla , ex quibus hsc fpecies innotefcet» ?^»
T)e tMafora. %y^-
Ex. guDeat.ii.j. occurrit verbum '""^?^ effisdermti^r H > fcd Ken
kgit D5^ per /^».
Similiter Maforetlias obfervarunt ^^^ (»0«) in quindecim locis
fcribi , pro quo legendum eft !> (ipjt-)
iReg.ii.^, occurrit "'-'/? per Daleth pro '-^.^ (ex corde ejus)
per Vau in finej quam vocem ita ctiam transferunt Targum, Ver-
lio Lxx Interpretum, & Verfio vulgata.
Ecclef.iz.6. occurrit C/j/e-?/^ pro Tau. In Textu fcribitur pHT.
froctil amove-atur per n ■> fed Keri in margine legit pn*^"^ concatenetHr
per 7<i«. Mafora magna ad hanc vocem annotat inveniri in Bibliis
undecim voces quae leguntur per Tau , quae tamen in Tcxtu per
Tau non fcribuntur.
P ' Erpenius in Grammatica fua , loco jam citato , defcripfif catalo-
gum, in quo ofiendit , quasnam literas in Veteri Teft. inter fe pei^
mutentur, "ies: ex.gr»
1 femeL
D fexies.
3 undecies.
S) femel.
n femel,
] bis.
^ bis.
1 femel..
D bis.
l femel.
n bis.
T fexies.
y femel.
n femel.
3 femel.
D pro
\
D pro i
: pro \
D pro
^ pro I
^ pra 4
^ pro
t^; pro
n pro j
n femeh
"I femel.
D femeL.
3 femeL
n bis.
n femel,
D femel,
n femel.
J^ quinquies*
^ femel.
D femel,
D femel.
"T quater. /
£D femel,
1 femeL
n bis.
Kaec mutatio literarum, defumpta ex tertia parte Grammatic3B Hb--
bras^ Avenarii , ad fpcundam .fpe<:iem referri debet : nam hic una lite-
ra fcribitur pro aiia , prout in hoc catalogo videri poteft, Vide ibi--
deni Avenarium omnes irregularkates; Uterarum & vocum literafque:
"^ abiin-!-
&Bo DISSERTATIO XXIII.
abundantes & deficientes poft Invicem enumerantem.
XII. Tenia fpecies continet literas, qux per Metathefin tranfpo-
nuntur. Ta.lQs/exa^mmduadi6tionts inveniuntur, in quibus literae
radicales vel ferviles ita tranfponuntur:
Ex.gr. Ez^ech.^i.iy. occurrit ^''^^. ^^P. pro ni^D WT\ qt^in-
genti. LiterA Mem in voce rniDt^ fcribitur fecundo loco , cum debeat
fcribi primo loco : & propterea Keri in margine legit ni^D*
Efdr, 4. 4 . lcgitur ^''7r?j^^ ^ turbabant , ubi Keri fcriptum in margi-
ne legit D^^irinDI per tranfpofitionem literarum LamedSc He.
Eadem haec fpecies etiam locum habet in literis fcrvilibus : ex. gr,
yudic,i6.i6. in Textu fcribitur '^^^'DTil &facmpalpem^ fed juxta Ker*
eft legendumpertranfpofitionem!itera2ytf<^, fcil.iJ^^^Dni. Siquis
plura exempla hujus tertias fpeciei , ut &:pr2Bcedentium & fequentium
i|>ecicrum defiderat , adeat ipfa Biblia Hebraica , prsEcipue ultims edi-
tionis Anni 16^57, ubi plerafque voces , quse concernunt feptem fpecies
^otarum, annotatas videbit.
XIII. Qjiarta fpecies eft tantum de tribMs didionibus copulatis,
quarum primas di<3:iones afrumunt//i?demonftrativumadidionefe-
quenti , quod He cum fequenti voce juxta Maforethas eft legendum.
Primus locus occurrit zSnm.^^.z. in^T'^ ™".'?: /Cmlegit rT'"'n
H"*VlDn 3 ubi/ftf vocispraeccdentisrejiciturad vocem fequentem.
Secundus locus extat Jobi cap.^^.verf 12. ubiinTextufcribitur
''D^D!?!'!}!, quodinmarginecorrigiturperlntt'n HJ^T.
XIV. ^jw/^^fpcciescontinetintegrasvoces, quaefcribuntur, fed
juxtaMaforamnonleguntur; &:e.contracontinetvoces, quselegun-
tur, lednonfcribuntur. Haec fpecies igitur duplex eft :
I, Continetvocesquas fcribuntur&fecundiimfententiamjudaeo-
rum non leguntur; quae ideo etiam in Textu Hebrjeo deftituuntur
vocalibusi funtque .affc^w numero , quarum quaedam invenluntur in
locis fequentibus : iSam. 15.2. In Textu fcribitur DNI finevocali,
ubiMaforainmargineannotat '»*1p ^'S D^HDj hoceft, voxillaycr/-
bitfir quidem , fedmn legittir.
Etiam 2 Sam. 15 . 3 $ . & Jerem. 39. 1$ . occurrit vox DK j ad quam
vocem idem annotatur.
Jer. 51.3. occurrit verbum *yrV tendat , quod caret pundis ; ideo-
que fecundiam Maforamjudicaturefrefuperfluum& nonlegendum;
propt^rea Mafora in margine ait , fcribimr , fedmn kgitm*
^eMafora, igi
2. Haec rpecles etiam cfl: reciproca, hoceft, continctvoccsquGc
in Textu non fcribuntur, fed tamen leguntur; funtqueetiam nu-
mero decem , quae recenfentur in veftibulo Deuteronomii. In Textu
tantum fcribuntur vocales , fubintelledis confonantibus , quGe in mar-
gine fcribuntur.
Ex. gr. jHdk. zo. 1 3 . in Textu habcntur ..°: Scheva & Tz^ere i at in
margine fcribuntur hae confonae "• J 2fitii » cum additis his vocibus ^*jp
DTID Vh)i legitm t fedmnfcribitur.
Similitur l^uxh. cap. 3.-2/. 5. & 17. in Textuhabentur VocalesTi^rtf
^Patach, atinmargineexprimunturconfonantes "»7^ adtne,
Reliqualoca, in quibus tantumfcribunturvocales, omiffiscon-
fonantibus, inveniuntur 2 Sajf^. 8. 3. in voce^'^^.
Etiam 2 Sam. i(5. 23 . in ^''^y ubi in Textu tantummodo fcribitur
Chireky fedinmargine;y">i<cumhisadjedisvocibus STID >^^1 '^'Ip
legitnr (^ non fcribitt^t.
zSam. 18. 20. in Tcxtu efl: 7^ffr<? , quod legitur per I?.
2 Reg. 19. 31. inveniuntur in Textu yocA^^Scheva , Kametz, $C Ch(h
lem , quae in-margine leguntur per ^'^^^V.
Ejufdem capitis verfu ultimoinTextufuntduo jr^^^j^/ic,, quaeia
marginedenotant T22filiosejus,
jferem.ii.iS, Kametz,8c Chirek,, in Textu occurrentes, fignifi-
cant U^^liiVemmt.
Deniquey^rfw.5a29.efl/0?«;^/x,denotans «^c ei. Haecdecemloca
funt fuperioribuscontraria , & pertinent ad hanc quintam fpeciem.
XV. A^m^i fpecies continetvoces, quae conjundtim tanquam una
fcribuntur, fed divifim tanquam duae leguntur : & e contra etiam
continctvoces, quaedivifimutduaeinTextufcribuntur, fedconjun-
iftim ut una leguntur. Haec igitur fpccies iterum duplex efl.
1. Comprehendit voces in Textu conjundas, quae per notam
marginalem in duas dividendae funt j funtque numero qmndecim : ex,
gr. Genef, 30. 1 1 . occurrit verbum compofitum "'35 , quod ftcundiim
^m induasvoces, fcil.in''!^? w»/r?«r»/4 efidividendum. Hanc
vocem Cl. Capellus in Critica fua/>^^. 77. aliter punftari poffe ait , fcil.
per "'^? in turma : fed hanc nimiam audaciam in mutandis pundis rc-
jicimus.
Rcliqua loca , in quibus voces conjuni^iae pro divifis in Textu ha-
bentur, inveniuntur ^.xed,^. 2. ubi legitur "^Vl pro •! '"^!?.
Nn Jef
^U D I S S E R T A T I O XXIII.
Jef^, 15. pro DD7D in Textu , legitur & fcribitur in marglne
DD'7 nn^
^z,<^ch. 8.6. ^^Pr dividitur, per notam marglnalem in DH HD.
Jer. 6. 30. legitur in Textu DH^^D pro DH ^^0 •
Jerem. i8.$.pro in^n legitur in margine ^T\ n^H'
Pfd. 10. 10. vox D^^KS^n dividitur in D^i^D bPI •
pfal. 55. 16. vox compofita n^D'*tS'*' dividitur in voces duas ^ti'^
I^ID • Videreliqua locain Anticrit. CL Buxtorfii pag. 479. & in Ma-
fora magnaad i Paral.ij. ii.ubiadvocem '^^0*33'? Maroraexprcfle
ait, eamefleunamexquindecimvocibus, qu^fcribunturutuna, &
leguntur utdus. Haeomnes quindecim voccs ita conjunc^lim qui-
<lem in omnibus Bibliis non fcribuntur , fed fecundum Maforam
omnes ita fcribends funt.
2. EtiamhaEcfpecieseftreciproca, hoceft, continet voces, qux
divifim utduae in Textu fcribuntur, fed conjundim ut unaleguntur.
' Mafora magna 2 P<!ir^/. 34. 6. ad vocem c^n^nn. "irD ^jt- ^^0 tales voces
inveniri, quiEfcribunturutduaevoces, fed leguntur ut una. Ipfa
Mafora parva etiam notat hanc vocem conjundim efle legendam.
Similiter i Sam.9. i.inTextuvox ^''^rir'? divifimfcribitur, quae
fecundum notamXm conjundim legi debet , fcil. j^lD^^^DD . R.eli-
qua locainveniunturin Mafora magna fuperius allegata.
XVI. SeptimaSc ultima Species Kert ^ Ketib continet voces , qu ae
prolatu videntureffe obfcosnas , & pro quibus Maforethae nonnulli
alias voces prolatu honeftiores & cafliores in margine fubftituerunt ,
fecundiimRabbinorumreguIam: ^* inBiblits fcri^ta fmt '^}^'-. Per
yiTWEKivM, ea leguntm ^5?? Ad Laudem.
Talesvocesobfccensannotantur^fCf;^, quae inveniuntur in Iocis>
fequcntibus, uxDetit. 28. 30. ubipro nJ^^tS^'"' vitiahiteam^ nafutiores
fivefuperftitiofioresjudaeijufferuntinmarginenotari n^nD^"^ cuba'
hitcumea-i quomodoetiama Judaeis legitur. Quarejudaeialiterle-
gunt ? Refp. Ne aures Leftorum vel Auditorum ofFenderentur:
nam verbum ^"^. cotre jam fignificat propriiilime adum venereum.
yortaffe olim temporibus Prophetarum nae voces prolatu non fue-
runt obfcoenae , quspofteatradutemporisfadaefunt obfcoenae: ex.
gr. vox ""^H , denotans eonJHgem & quidem ApiguHamy eft vox etiam-
num honeftaj ita fortaffe verbum ''l^ inde dedudum , jam ipfum
adum vencreum iignificans , olim temporibus Prophetarum fuit
pro-
^e Mafora. »^83
prolatu honeftum/ Ututfit, Judaslpofleact feligioneqtiadam five
potiusexfuperftitionevocesillasobrccenasin voces honeftiores tranf-
mutarunt.
Idemilludverbum ^^V inFoem. Gen.ctiam occUrrit 3^.13. k^.
& Zach, i^.z.proquofubftituunt TSyi^JWi ' ficetiamyfr.3.2.
In fequentibus textibus , fcil. Vent. 28. 27. & i Samo'). verf,6.^.t%^
etnmi Sam. 6. ^.Scverf.^. pro Dv^y fubftituunt ^"'''inCD : quia
D v^y fignificat ipfum anum , Hebraice fic vocatum ab eminentia clu-
^nium , intra quas veluti conclufus eft & latet. Judaei crediderunt hanc
vocem tanquam minus puram & honeftam non effe pronuncian-
<3am; ideoquevocem D^^lnSD tanquam honeftiorem fubftituerunt.
Reliqualoca, inquibusvocesprolatu obfccenae pccurrunti invc-
niuntur 2 Reg. iS.zy. 8cyef.i6.ii.8c iReg.6^.z^,8c2 Reg. 10.2y.8t
2 Reg. 18. 27. 8cjefl6. 12. Haec funt<afec^zw loca, in quibusvocesho-
neftiores loco vocum obfcoenarum funt fubftitutae. Vide de his ubc*
rius Cl. Capelli Criticam//^. ^.cap.6, & C/. Hottir^eri ThefaurumPhi*
lologicum*
XVII. Adhasfeptem fupradidas fpecies omnes notae marginales^
paflim in Bibliis Hebraicis occurrentes , refeiTi debent ; fed quas ex his
feptem compofuerint Ezras vel Maforcthae Tvbcrienfes , aliique , di&
ficileeftdeterminare. Statim in caufas motivas harum notarum in-
veftigantes, in particulari oftendemus , quarumnotarum vcl Ezrasj
yel Tyberienfes, aliivc Audores efTe potuerunt.
XVIII. Omrto qumtur. Quaenamfuntcaufae, ob quas has notae
marginales funt excogitatae ?
Refpondeo. Caufae illae funt variae.
Prima caufa fuitfiudium confervandi veram Sc genuinam Textus
Hebraici ledionem , praecipue in illis vocibus, quae contra communes
regulasfcribuntur: ex.gr.Cjfw. i^.S.occurrit in Textu D'''^^^ cum
Jod poft Beth, quum debeat fecundiim analoglam fcribi cum i^au; idea
Xminmarginenotatvocemillam, etiamfi fcripta fit cum Jod, effe
ita pronuntiandam , ac fi in Tcxtu fcriberetur Fau cum Cholem, HanC
notam marginalem proptcrea obfervarunt , ne aliquis Textum fa-
crummutarepraefumeret, fubftituendo/^^inlocumj^o^. Haenotae,
quaeconfervantveramledionem, fnnt prascipue excogitatae propter
libros Biblicos non punftatos , quibus Judaei faepiffime utebantur : ex.
gr , a Sam,\ ,1 2. invenitur H^r?^ vefies ejus fine Jod antc yau, quod Jod
Nn 2c " regu-
284 D I S S E K T A T I O XXIII.
regulariter in plurali requiritur. Si quis vocem lianc punftis prlvatami
videret, explicaret fecundum communem regulam per fingularem
Tiumerum veflem ejm ; fed Keri notavit voccm illam elTe legendam &
cxplicandam per pluralem numerum , fubintelledo Jodmx.'^ V(iu*
HsE & fimiles notae , propter hanc caufam excogitatas , poffunt efTe
partimabEzra&VirisSynagogaemagnae , partim etiam a Tyberien-
flbus , aliifquedo(5loribus, quivoluerunt Textum Hebraeum in«
tegrum confervare. Nam fi Ezras & alii has notas , confervantes ve-
yam & genuinam fcriptionem Textus Hebraici , non obfervaffentj^
procul dubio aliqui extitiffent , quiex religione quadam nonnullas
voces , femel aut bis vel etiam faepius valde irregulariter in Textu He-
braeo fcriptas , fecundiim analogiam aliarum vocum fcripfifTcnt &
pundaffent. Sed contra hanc difficultatem illi fupradidi Dodiores
remedium excogitarunt, fcil. annotando talcs voces irregulares , &
quafi dicendo : Vox illa , quae in Textu irregulariter fcripta cfl, ita efl
retinenda in Textu : nam ipfi facri Scriptores ita voces illas exara-
runt. Sed vox illa fecundiim mentem Spiritus S. paulo aliter eft ex-
plicandaquamexternafcriptioprae fe fert : ex. gr. ^^»^/.24. 14. oc-
currit vox ?4^C fuelU fine //*! in fine , cum alias fecundiim regulas Foe-
mininorum recipere deberet Hi?. In folo Pcntateucho Mofis haec vox
rr^yjnvicibuszi.inveniturfcripta fine He. Dodores , qui volue-
runtgenuinam fcriptioncm & verum fenfum S.Scriptur^ conferva-
re, annotaruntinrnargine, &monuerunt voces illas 1i;jn efTe pro
iT^J^Jn \ & propterea ea nota voluerunt indicare illud Kametz m
line fub Refih effe fcribendum & legendum.
Secmda caufa, ob quam nonnullae notaemarglnales Keri fuerunt
excogitatae, &{{.parva exfejitio vocum dubiarum , quas Ledores facilli-
me contra mentem facrorum Scriptorum explicarent. Ezras igitur
vel fortafTe nonnulli antiqui Maforethae , circa fenfumS.Scriptura^
optime verfati , 2^6.vocts\ihs d\ihm farva eyipojiiionis ergo nonnullas
jiotas marginales , explicantes verum fcnfum , aSpirituS. intentumv
adjecerunt : & quidem propterea , ne aliquis ex infcitia voces illas,
quoadfenfumdubias, contra mentem Spiritus S.explicaret. Exem-
plo res fiet clarior : Genef. 30.11. invenitur verbum "^^,5 fatis fine nota
marginali dubium. Nonnulli poffent hoc verbum "TJH confiderarc
ut verbum fimplex , & fic etiam explicare ; & tum fignificaret frx-
'vmcatm efi^ Sed nc Le^^oi-es hic ita impingerent , ideo nota margi-
jaalis
nalis docct verbum 133 non effeverbum fimplcx, fcd compofitum
cx "11 153; &per confequens perillam notam dcnotarunt hoc ver-
bumpcrduasvoces efle explicandum y fcil. per venit turma,
Hae & fimilcs notae , confcrvantes vcrum fenjum S» Scriptura?, poii-
funtefl*epaitima Prophcta Ezra , partim etiam ab- aliis piis Juda^o-
rum Criticis.
7?W/<«caufaquarundam notarum marginalium efl fuperftitiofa vc-
recmdia^ honcfiM. Nam quidam antiqui Judaei magis fuperftitiofi
quam religiofi , Verecundidt ^ honefiatis causa , decem voces , prolatu
quodammodo obfcoenas , in alias voces honeftiores mutarunt. Vidc
retro eas voces quafi obfcoenas allegatas ad feptimam notarum mar-
ginalium fpeciem. Hasvoceshoneftiores margini adfcripferunt, ^
locoobfecenarumeafdemctiampronuntiand^ effe voluerunt,
Ha? voees honeftiores nullo modo videntur effe adfcriptae abEzra
& a Viris Synagogae magnae. A quibus igitur funt adfcriptae ? Rejp'.
Proculdubiocae ypces honeftiorcs funt additaca quibufdam curiofis
&fuperftitiofisJudaEis, qui, nehoneftis auribus ofFendicuIoefrenti
illas voces ita mutarunc
Otiartac2M(2i nonnullarum notarum marginalium fiiiit difirepamia
codicum, Nam nullum eft dubium , quin Maforethas Tybericnfes alii-
quenonnullasnotascollegerintex <a^^y?rfp<i«w-« variorum codicum, la
unocodicefic, in alio vero aliter fcriptum invenerunt. Etquiahaefi-
tarunt, utram ledionem eligerent, ideo uti*amque retinuerunt ; u-
nam in Textu , alteram vero inmargine annotanteSi
HaeccaufanonhabuitlocuminEzrar nam ille , utpote infallibili
Spiritu Prophetico praeditus , potuiffetarterutro modo determinaffci
fed haec caufa habuit tantummodo locum in aliis Judaeis , qui tali Spi-
ritu non ducebantur : quique proptcrea pendiiji fuei'unt utram le*
clionem eligerent.
PUto Maforethas , colllgentes veram fcriptionem Textus Hebralci
exvariiscodicibus, eam Icdionem , quaminpluribuscodicibusinve-
nerunt, quamqueputarunteffedivinam , &ab ipfis S.Scriptoribus
exaratam, in ipfo Textu fcripfiflTe. Etquiatalislediiofaepiffimefuit
irregularis , ideo regulariter voces illas legendas & explicandas efle
judicarunt. Nam quis credere poffet Criticos illos Judasorum , qui
femperitafuperftitiofifueruntcircacorticem S. Scripturas, unquam
aufos^fuiffe voces nonnullas, quas judicarunt effe peregrinas, - irregu-
Nn 3 lares>
^U B I S S E R T A T I O XXIII.
lares Sc monftrofas , atque ab ipfisS. Scriptoribus non exaratas , m
Textum S. intrudere , & voces regulares , defcriptas ab ipfis facris
Scriptoribus , extra Textum ad marginem rejicere ? Non arbitror
iillum cum aliqua fpecie veritatis iioc defendere pofTe.
Qjdnta caula quarundam variarum ledionum eft venatio mjfterio-
mtim , vel indagatio alifisfenfusy quem etiam verba Textus videntur con-
tinere. Nam procul omni dubio qucedam nots marginales funt ex-
cogitat^ myfieriicm(a. dAfenfum alium eliciendum , fecundiim quem ,
cx fentcntia Criticorum , etiam Tcxtus facer explicai'i poteft. Judsei
modum allegorice Textum explicandi lemper amarunt : ideoque
-nonnulliputant, quodproptcreaexPentateuchis , qui in Synagogis
aftervantur, pundaejedafint, ut Textus Biblicus variis modisex-
poni poffet, Exemploreshaecilluftrandaeft: % Sam. 3. ^^.occurrit
inhodiernisBibliisverbum ^^''?Q^ adcibandnm. Rabbi DavidKim»
chi ad illum locum ait:Kabbini noftri b.m. dicunt fcriptum efTc in Tex-
tu r\l*lDri^ ^^e.v/?/WW«»^cumCaph, fed legi in margine nnin?
cumBeth; quafi (enduplicemfenfum) innuereturpopulum venifTe
primo innDn'? adexfcindendfimeumJcW.Davidemjdc^o^kcaknten'
tiammutafle, Sc vcniffe ^D^^^^ph ^deumiibandnm. Jaminomnibus
Bibliis.eft nnsn^ adcibandtimeum. IdemKimchiibidemmuItisau-
'©oritatibusvariorumRabbinorum illam fententiam confirmat, fcil.
oliminTextufcriptumfuiffennDn?? & in margine nnan'? : fed
illeidem tamen fatetur fe nullibi in corredo aliquo codice ita illud
verbum fcriptum vidifTc. Ututfit, faltem inde apparet, quomodo
antiqui Critici diverfum fenfum per Keri elicere conati fuerint.
Aliquando duplex fenfusliteralispotefteffeintentus a S. Scriptori**
bus: ex.gr .Jof.9,7. habetur '"^?^! ^ dixit ^ yd(^ dixerunt. Quoad
confonas eft plurale, & quoadvocales eft fingulare. Quafi Textus
voluerit indicare ?^»;^^ effc locutum , quod denotatur per vocales, fed
nommc omniftm, quoddenotatur pcr confonas. Nam non fine ra-
tionepraegnanteS.Scriptorverbumhoctam irregulari modo puftda-
vit , fi non duplicem fenfum intendere voluiffet. Talis duplex fenfus
faepe etiam intenditur in nominibus , qujE quoad vocales funt fingula-
ria , & quoad confonas pluralia , vel vice verfa, Jof. 10. 8. & paf-
lim alibi.
iS^m^caufanotarummarginalium, quae ^ multls falso affignatur>
z^reliiio dcpefas. Multi > cx legentibus Adonai & Elohim pro Jeho-
va
va&jehovl, ajuntquofdamRabbinos rf//W(7»2^ Sc fietatis C2Mh vo-
cales antiquas & genuinas , nomini iiin^ fubfcnptas , mutafleinvo-
eales TiTAdonai&Elohim. SedcredathocJudaeusApella , non ego.
Quis JudsEorum non timuiflet facrilegas fuas manus in Textiim fa-
cruminjicere? QuisaufusfuiflTetfacrosScriptores, qui dudi fueranr
ab infallibili Spiritu , hac in parte corrigerc , quafi genuina punda
vocibus illis non fubjeciflent ? Videant praeterea qui ftatuunt hasc
punda efle corrupta, an non accufent faeram Scipturam corruptio-
nis; praecipuein illis locis, in quibus Jam occurrunt Jehova & Je-
hovi. Ego malo hanc ultimam caufam omittere, & approbare illas
quinque fupradiftas ut veras notarum marginalium caufas. Falfa igitur
eft fententia CI. Capelli putantis notas marginales eflic mcras cenfuras,
caftigationes & corrediones Maforetharum Tyberienfium , natas ex-
folafulpicioneerrorls, quem codicibus fuis ineflfe putarunt.
DISSERTATIO VIGESIMA-QUARTA,
Q_Z7 ^ E S T
P A R S T E R T I A.
D E M A S O R A.
O S T E R 1 0 R
& K E T I B.
6. ytidknmm mcem textmtlem'
ejfe atfUenticam , ^ voci mar'-
ginali fraferendam.
7. Obje^Ho , qnajt impojjibile Jtt
Textum femfer fecmdtim Ke-
tib exponsre, folvitur.
8 c TlerizqHe feptem Jpecies nolarum
fnarginaliHm funt etiam ufitat^
in aliis linguis.
9. Altera objeBio , quaJiKetib non'
pojjit ejfe authenticum , enodatm,
10. Ex notis marginalibm Keri non^
foteft probari corruptio Textm
Hehraickr
StXTIO>
Et
De
P A R S P
K E R I
§. I. Caterte ^uafiiones de Keri &
Ketib fequuntur explicanda.
2. JVota marginales abElianume-
rantur S^S. Jedaifaliisnumerm
au^etur, aut minuitur.
3 . Inquiritur utrum Keri aut Ke-
tibfit au^enticum,
4. Judai explicando ^ legendo
praferunt Keri marginale.
2l<fulti ChriJltMi in quibufdam
locii pr^ferunt Keri , in aliis
vero Ketib : imo aliquando in
diverfis editionihm fentemiam
mutarum*
m O I S S E R T A T I O XXIV.
S E C T 1 O I.
•''? Gimus fuperiorl DifTertatione de Au^florlbus notarum
marginalium, vulgoXm ^ /<r<f/«'^ vocatarum ; ut&dc
rpeciebus & caufis , ob quas hx notae marginales funt ex-
cogltatae ; jam fequuntur , caeterge quasftiones , quge
circahancmateriam moveri pofTunt, cnodandcE.
II. Ofimto qiiaritHr Quot funt notae marginales , quasvulgo iCisri
& Ketib vocantur?
Reffondeo. Elias Lcvita (Judaeus , natione Germanus, qui fuperiori
f^culo vixit ) omne Keri & Keiib numeravit , & in venit in toto Veteri
Teft. notas marginales Keri odingintas & quadraginta odo j fcil.
^5. inPentateucho , 454. in Prophetis , & 529. in Hagiographis. Ha=
rum notarum fummam & numerum duabus vocibus Hebraicis VT^.
|?0?l Karjan lekatbanQX^^vQGit : illae enim voces , fi in numerum refol-
vantur , efficiunt numerum 848. IMiratur admodum idem Elias Le-
vita, quodin totoPentateuchotantum inveniantur notae marginales
fexaginta quinque, inter quas funt una & viginti voces ?-ifP-, quae fcri-
bunturfineiyf', &Ieguntur mj/J cum/f^'; quuminfololibrojofua?,
qui mole vix a^quat decimam Pentateuchi partem , occurrant notae
marginales Keri trlginta du3E ; & in libris Samuelis , qui vix quar-
tam Pentateuchi partem asquant , in veniantur 133. Keri.
2. Numerum variarum ledtionum , ab Elia enumeratum , hodier-
nlDodores augent. CI. Capellus in Critica fua cap. i. lib. ^.docet
fe varias editiones , fcil. Bombergianam in folio , Plantinianam in
quarto., &BibIiaRegiaedita AntverpiaecontuIifTe, &pIuresnotasin
nonnuUiseditionibusenumeraffe. Quotnotas igiturinvenit? In edi-
tione Bombergiana invenit notas 1171. in Bibliis RegiispS^. fed in
Plantiniana editione tantummodo 793.
3. Ex hac diverfitate numeri notarum marginalium apparet in
omnibus Bibliis omne KcriSz Ketib non annotari j aliqv.ando quae-
damcxemplanotarum marginalium adferuntur , omiffis aliis , quas
vel nulla nota dcfignantur , vel aliquando circulis in Textu fupri fcri-
ptis ornantur & infigniuntur ; quibus ledores monentur de fubin-
telleda vel de adfcribenda varia leflione in margine.
4. Ututfit, nullusdubito, quinnumerusnotarummai-ginalium
Tie tMafira. 28^
iit aiigendus ; attamen certus numemsex variis editionibus non eft
hauriendus: namEditores Bibliorum femper non aeque accurateat-
tenderunt ad omnes varias ledioncs. Unde ergo verus notarum
marginaliumnumerusefteliciendus ? Refp, Ex Mafora , quae anti-
quitate fua omnes hodiernas editiones longefuperat. In quantum
igitur numcrus notarum eft augendus ? Rejp, Hoc non adeo facile
determinari poteft.
III. Sextd qu^eritHr. Utrum Textus Hebraeus fit legendus & ex-
plicandus fecundiim Keri marginale , an vero fecundijm Ketib tex-
tuale ?
Rejpoftdco. Non efteadem omnium Judaeorum Sc Chriftianorum
fententia, Nos ad has tres fequentes fententias diverforum Audto-
rum opiniones referemus.
IV. Pr/»?^ fententiaeft Judasorum, qui ftatuunt ledionemmar-
ginalem femper effe legendam , & vocem in Textu fcriptam fecun-
dum notam marginalem ut plurimum etiam efle explicandam. Hinc
omnes Judaei femper ledionem marginalem non tantum privatim
fedetiam publice in Synagogis , quando fedionem legalem ex Pen-
tateucho prslegunt , exprimunt. Anergoinomnibus libris, &in
Pentateuchis MSS. ex quibus Judasi lediones Sabbathinas prcele-
gunt, notae marginales funt defcriptae ? Rejp. In multis Bibliis omit-
tunturnotaeKeri; imo in talibus Pentateuchis MSS. ne unica nota
margini adfcribitur. Quomodo ergo eas inter legendum proferre
poffunt ? Refp. Notas marginales facillime , quia continua ledione
easmemoriter didicerunt, proferunt.
Quod Judasi femper debeant legere notam marginalem , pro-
baturexlibrorituali, quivocatur Schulchan Armh , parte i.Nunu
i^i.ubiexprefsedicitur, quodi<f(?//'^debeatfcribi, &ZCm'Iegi; atque
immediatefubjungiturhiftoriadequodam Leftore, qui coram ma-
gnisRabbinis , R. Ifaaco Abuhab, R. Abrahamo Valantiniano,aIiis-
que legit vocem fcriptam , & non marginalem ; juflerunt ipfum repe-
tere & legere vocem marginalem ; quod quum facere recufaret , eum
de ambone five fuggeftu deturbarunt.
Verum Jud^iinexpofitione Textuum majori libertate aliquando
fueruntufi. Nonnunquam enim Paraphraftae Chaldaei ipfum Ketib
in Paraphrafi fua Chaldaica exprefferunt. Exemplum occurrit iSatn.
22.51. ubiin Textu fcribitur SnilD , quod Paraphraftes transfert
O o per
2.90 D I S S E R T A T I O XXIV.
per 'fl?'? multiplfcans t cum Kerikgu WhJD turris ^ quodetiain
verfio noftra Belgica imitatur.
V. Secmda fententia eft multorum Chriftianorum , qui Textum
facrum tranflaturi fluduarunt & dubitarunt , nefcientes utram le-
^ionemeligerent; textualem vero , anmarginalem. Inter hos du-
bitantesfuntJunius&Tremeilius, Pifcator, Arias Montanus , alii-
quequamplurimilnterpretes, qui faepiffime Textum facrum fecun-
diim notam marginalem explicarunt , ponnunquam tamen ipfum
Textum retinuerunt. Imo aliquando in reiterata editione fenten-
tiam fuam mutarunt , exprimentes in prima editione notam margi-
nalem vel ledionem textualem , & in fecunda pro nota marginali le-
<3;ionem textualem , & vice versa.
Exemplisresfietclarior. Junius & Tremellius i ^^^. 8. lo.inpri-
maeditione verteruntvocesHebraicas ^^■■?'r? "^. Abi dtc ei^ fequentes
notam marginalem rp i fed in aliis editionibus hic exprefferunt ipfum
Textum , vertentes illas voces ^QVuibi dic, mn vives, retinentes )^
in Textu fcriptum.
Similiter Ezroe cap. 4. -z;. 2. in editione prima tranftulerunt didiones
Hebraicas Q'!?^" 1^91?. **''] Et eidem nos facrificamm , quod eft in margi-
ne; in pofterioribus vero editionibus verterunt Et nos non facrifiea"
mm, per ^iO non, quodeft in Textu,
Sicetiammutaruntfententiamprimamini Reg. 11. 49. ubi in pri-
maeditionehabetur, Jofaphat ntS^J^/^^^^wcIaffem, prouteftinmar-
gine : fed in pofterioribus editionibus habetur , Jofaphat 1i7j; decem
navcs, fecundum vocem textualem. Qui plura exempla fluduatic-
nisdefidcrat, adeat Antibarb. Bibiicum Amamaepag. ^yz.editionis
pofterioris.
Pifcator, etiamfi ut plurimum notam marginalcm exprimat , in
multistamenlocisipfamledionemtextualemretinuit, fcil. Levit, 11.
11. PfaL ico. 3. zRe^,zo./^. yef. 9. ^. yok 6. 21. &cc.
IdemetiamfcceruntAriasMontanus, Au(5tores vulgatae editionis
Latinae, &Interpreres verfionis Grxcx. Hi omnes nonnunquam
voces quafdam tranftulerunt , prout in ipfo Textu habentur.
Nova Verfio Belgica faepius Ie(5lionem textualem exprefTit ; in
nonnullis tamen locis notam marginalem elegit : cxempla nonnulla
videri pofTunt Ez,ech.^i.i6:iReg.i2.-},y.iSam.io.i^:zSam.il.il.
^verf.io.iv. zSam,!^' 16» Curiofusledor, percurrens & conferens
verfio-
'De Mafira. 29 1
verfionem Belgicam cum Textu Hcbraeo , invenlet quamplurima lo-
ca, inquibuslnterpretesexprcflerunt notam marginalem Keri : fed
eadem ( quia ipfe Ledor hasc loca conferre poteft ) brevitatis causi
praetereo.
VI. Tertia fententia eft quorundam Theologorum , qui femper le-
ftionem tcxtualem legunt , & in Verfionibus fuis eandem exprimunt.
Nos huic tertiae fententiae fubfcribimus propter hoc argumentum. Vel
i^mmarginaleeftaudenticum, vel ^*?//^ textuale. Si jf^Tfri marginalc
cft audenticum , ergo illud femper cft legendum & transferendum :
fedpleriquelnterpretesfaepiflimequidem, aftnon femper, Textum
fecundiam Keri expofuerunt -, quod tamen facere necelTario fcmper
debuiffent , fi Keri effct audenticum. Si vero Ketib eft auftenticum ,
ergo illud eft retincndum & explicandum : nam fi Interpretes cre-
diderunt Kmb non cflTe audenticum , Quare illi faepiflime Tcxtum
fccundiami(>^/^explicarunt? Et quare adhuc in ipfo Tcxtu Hcbraeo
illud, quodnoncftaudenticum, retinetur? Namficredamusiiuf?/^
nonefTcaudenticum, necabipfis Audoribus librorum profedum ,
tum omne Ketib tanquam alienum ex Textu eirc rejiciendum , & Keri
in cjus locum fubftituendum. Nos igitur judicamus hanc tertiam
fententiam, quae dcfcndit ipfum Ketib ab ipfis Auftoribus librorum
cffe profeftum , multo effe verifimiliorem & tutiorem fententiis dua-
buspraeccdentibus. Nam quis Judaeorum unquam aufus fuiffet vo«
ces non audenticas in Textum intrudere , & audenticas ex Textu
climinare, & ad marginem ablegare ? Obftat, & femper obl^itit fu-
perftitio , & fuperftitiofa Judaeorum religio, qua Textum facrum mi-
rum in modum honorant : nam potius centics mortem obirent,
quam ut paterentur quicquam in facro Tcxtu mutari.
Dices. SiKetibfitauftenticum, quidcrgofibi volunt illae corre-
6fciones marginales , perquas , voces in Tcxtu irrcgulariter fcriptae,
cmendantur , & fecundiim analogiam aliarum vocum punfbantur?
Rejp. Doftorcs Judaeorum viderunt multas voces irregulariter eflc
fcriptas, vcl fenfum fore convenicntiorcm , fi aliter voces illae lege-
rentur & explicarentur ; idsojudicium fuum appofuerunt, quo ju-
dicarunt voces illas ita regulariter poffc legi , & fenfum etiam fore
convenicntiorcm , fi vel litera addatur , vclabjiciatur, vel etiam tran-
fponatur, &ficdeinceps.
VII, Contra haec forte ohjiciet nonnemo , quod impoffibile fit
Oo 2 Tcx-
29^ D I S S E R T A T I O XXIV.
Textum femper cxplicare fecundum Ketib. Nam li Textus fecun-
dum Ketib explicetur , faepilTime velnuUuseritfenfus, vel fenfuserit
plane abfurdus ; etiam voces erunt ita irregulariter fcripts , ut ad
nullas Grammaticae regulas referri poffint.
Kefpoftdeo. Senfus verborum , quando Textus fecundijm Ketih ex-
plicatur, nihilominus erit bonus; etiamfi fecundum noftrum judi-
cium fenfus videatur paulo convenientior , fi aliter explicetur. Nos
faepiffime etiam explicamus Textum , prout Keri Judicat eflfe expli-
candum : fedhocnonfacimus, quia/Cmeft audenticum; velquia
efl: ab ipfis Audoribus exaratum : fedideo, quia /Cm in multis locis
difficilioribus nobis oflendit verum fenfum , quem Prophetse in Ketiif
intenderunt. Nam facillime homines imperiti fenfum Spiritus S. in
Ketih mtcntum , aliterexplicarepotuiffent; ideoEzrasvelalii Mafo-
reths margini adfcripferunt notam Keri , qua verum fenfum , a Spiri-
tuS.in locis dubiis intentum, expreflerunt. Quare hoc fecerunt ?
Rejp. Ne aliquis a fcopo Spiritus fandi & Audoris aberraret. Kerl
ergo ncbis in multis eft expofitio, expllcans verum fenfum abipfis
Aud:oribuslibrorumintentum. Similitudineallqua hoc negotium
illuftrabo. Eft ac fi nonnullus in Latino Audore , in quo occurrunt
voces vofier , olliy facimdum margini adfcriberet vefter , Hlli^faciendHm,
Similiturjudicamusdemultis vocibus margini adfcriptis , qucenobis
nullomodo videntureflfeaSpirituS. fedeae funt additas vel ab Ezra,,
velabaliisMaforethis^ quigenuinum fenfum Spiritus fandi le(5lorir-
busvoluerunt fuggerere
VIIT. Uthaecexpofitiomagis innotefcat, breviterfeptem fpecies
im Kcri & Ketib percuriam , & oftendam , quomodo voces, in fcptem
ferefpeciebusnotarum Keri occurrentes , explicari poffint.
Pn^!^^ fpecies , inqualiteravelabundat veldeeft, etiam eft ufirata
in aliis linguis : ex. gr. Latini dicuntgfjavHi) pro mvH<i , relligio pro reli--
gio : & contra nafcor ^xo gnafcor ^ caldum pro calidum , tun pro tune ,
&ficdeinceps. Nonmirumergo, fietiamlnlinguaHebraeaquaEdam:
liters vel abundent , vel deficiant.
^^c^WiJifpeciesnotarummarginalium, refpiciens literas quae invi-
cemmutantur, etiamlocumhabetinaliislinguis : ex. gr.Latinieffe-
lunt vojler^ olli, faciHndHm^YOvefter -, hIU, ftciendum. Quis mira-
bitur Antithefinhancetiamlocumhaberein lingua Hebroea?
Tenia fpecies continetliteras, quasperMetathefintranfponuntur:
hinc
©^ CMafora^ 293
hinc in Lingua Latina dicitui" pifiris pro priflis^ Scc.
Ouarta fpeccieseftnulliusmomenti. Tantum triacxemplaejusfpe-
ciei occurrunt , in quibus nihil litum eft : nam litera vocis praeceden-
tis facile poteftaddi vocifequenti.
0««;^?^ fpecies continet tum voces non pun<5latasin Textu , tum
etiam e contra comprehendit punda deftituta confonantibus.
Voces five confonse j deftitutoe vocalibus, itafunt exarataeab ipfis
audoribuslibrorum : nam illi Audores tantum confonas expreffe-
runtorniftisvocalibus, quaefubintelliguntur. Anergo illae voccsca-
rentes vocalibus non debent pronuntiari , uti faciunt Judasi ? Debent
nihilominus pronuntiari. Atqui vox non poteft pronuntiari fine vo-
calibus : fed a nobis poteft pronuntiari per vocales fubintelledas;
utiLatinipro^it/Iegunt^W, &proyf legunty^;?^
Vocalesfolaj, fcriptcBinTextu fme confonantibus, funt itaetiam
exaratae ab ipfis Audoribus librorum, An fubintellectae confonae
Gumexpreffisvocalibusetiam funt legendae ? Irao. An in verfioni-
bus etiam transfcrendse ? Imo. Nam vocales illx folae ita funt in
Textu defci-iptxabipfisAudoribusIibrorum. Mirorcjuare Verfio
Belgica tales vocales , tranflatas in linguam Belgicam , uncinulis in-
eludat , ac fi eftent voces additae , & non expreftae ab ipfis Audoribus
librorum. HicmosfcribendivocalesabfqueconfDnantibus etiameft
ufitatus in lingua Latina : ex. g. Litera 0, apice notata , denontat notj,
dceCignificsitjefl. Quare hic modus etiam in lingua Hebraea ufitatus
cfTe non potuit ? Rabbini antiqui & hodierni formant quidem tan-
tum abbreviaturasexconfonanribus, & non ex vocalibus : fed hoc
non eft mirum : nam Rabbini communiter tantum confonantes in^
commentariis fuis & non vocales exprimunt.
Sexta fpecicscontinetvoces compofitas quae conjunftim fcribun-
tur ; & e contra comprehendit etiani voccs feparatim fcriptas quoe
conjunctim leguntur.
VocescompofitaB,quae per duas fimplices voces explicari debent,»
jn omnibus linguis funt ufitatifTimae.
Voces aliae , qnx in Textu divifim fcribuntur , quum debeant con-
jun(5tim fcribi , funtprocul dubio profedae ab incuria quorundam-
Scribarum, qui exofcitantia vocesdiviferunt, quum debuerint eaf-
dem conjungere. Annonintalibusvocibus, ita divifim fcriptis, eft
corruptio Textus? Re/p. Non eft corruptio Textus ,: nam omncs
Oo 5 iiters^
2^94 D I S S E R T A T I O XXIV.
literiEfuntexpreflfae ; fed Keri tantummodo notat eas voces feparatas
clTeconjungendas.
Septima fpecies , quje mutat voces prolatu obfcoenas in voces honoi*
.ftiores , habetetiam locum in aliislinguis. Ipfispueris hic modus vo-
cesobfccenasmhoneftioresmutandi eft notiflfimus. Hinc pueri »?/»-
vere nominant wateren ; & Latini coire explicant per cubare ; & (ic
deinceps. In communi loquela quotidie audimus & cfferimus fine
fuperftitionevoces honeftiores loco obfccenarum. Sed antiquiju-
daei , qui olim voces obfccenas , per alias honeftiores , legendas &
cxp.Iicandas effe judicarunt , magis fuperftitiofi fuerunt quam feligiofi:
& multo melius iidem olim feciflent , & adhuc hodie facerent , fi vo-
ceslegerent , prout a Spiritu S. funt defcriptae , licet impuris & pc-
tulantibus auribus auditueffent obfcoenae.
Ex his apparetquod/G//^ubiquepolTitefreaudenticum; &quod
non fit necefte dicere vel Keri eOfe audenticum , vel Textum , praeteri-
to Ketib, fecundumiTmeneexpIicandum.
IX. Sed adhuc fortafse ohjiciet aliquis. Keri necefTario in multis
locisdebetefTeaudenticum : nam multas voces , qucE Ketib confti-
tuunt , non funt Hebraicae : ex. gr. iSam. 25. 20. in Textu occurrit
vox .'n , quae in margine corrigitur & explicatur per ''IG roboris. No-
ftrilnterpretesin verfione Belgica vocem , utiin margif^e habetur,
cxprimunt. Etiam nullibi in Lexicis 10 fignificat robur : ergo '''.0 eft
audenticum.
Refpndeo. i. Fortaffeliteraultimaper Apocopen eft abjecfla , fi-
cutiaiiisinlocismcdia litera , ubi dicitur ^n » abjicitur.
2. Nomen!D in Lexicisnonannotatur; quia plerique fere audo-
res , qui Lexica fcripferunt , putarunt /(Tmtantum effe audenticum :
& propterea Ketib in Lexicis fuis non annotarunt.
3 . Verofimile eft '0 fignificare vivum vel vividum , &: defcendere a
Radice ^V. vixit ; & fic .'0 ^'^ in loco allegato denotaret virum vivi-
dnm. Hanc expofitionem to Keri fere exprimit , quando Tl ^^\^
exponit per ''".Q ^""^ virum roboris.
4. Vox ."!!) poffet effe pro "^""^ vita\ quafi virum vita» hoc eft,
Yoborls (Xic^s ; & fic Ketib commode in hoc & in aliis locis poteft reti-
neri & explicari.
Reliqua exempla , quiE adferri pofTent , & quae noftram fenten-
tiamvidenturinfringere, comraode aliquo modo vel per Metathe-
fin
7)e Mafira. 2p^
fin literarum , vel per earundum mutationem , vel alio aliquo modo
explicari pofllmt ; ita ut non opus fit fugcre ad notas marginales
tanquam audcnticas, & ab ipfis Audoribns librorum profedas.
Suntetiammultanotarummarginalium exempla, in quibus nihil
iitum eft quocunque modo explicentur : five enim quis ea per Keri ,
five per Ketib explicet , tamen fenfus, qui inde elicitur, erit bonus: ex.
gr. Exod.^z. ip.parumrefertutram ledlioncm quis fequatur : nam
fenfus , utroque modo explicatus , eft bonus. Vide plura exempla in
Thef. Philol. Hotting. pag. 413.
X. Septimo(jU£ritur. An ex his notis marginalibus non fequitur
corruptio Textus Hebraici ?
Rejpondeo. i. NuIIomodo: namTextusfacereft integer, &vo-
ces margini adfcriptae non pertinent ad eflentiam Textus Hebraici,
Pleraequc enim voces marginales funt tantummodo parvae expofi-
tiones¬aeexplicantesgenuinum facrae Scripturge lenfum. Nam
annotare literas abundantes & deficientes , fcriptionem irregularem
&aliafimilia, genuinum (enfum confervantia , non eft corrumpere
Textum , fed potius a corruptione confervare.
Pontificii etiam ex his notis marginalibus & variis ledionibus non
poflunt probare corruptionem Textus Hebraici : nam fimiles notae
marginales funt ad marginem variarum editionum Vulgatae Ver-
fionis annotatae ab illis ipfis ; quarum tamen annotatores propte-
rea ab ipfis corruptores Bibliorum non vocantur. Quis unquam
Lovanienfes Theologos , varias lediones ad marginem Bibliorum
Latinorum annotantcs , corruptorcs Bibliorum vocavit ? N^deHot-
ting. inThef. PhiIoI./><2<r. 423. SiquisEditionesSixti V & Clemen-
tis VIII conferret , invenirct in illis aliquot millia variarum le(5iio-
num ; cum tamen inter eas Editioncs tantum unius biennii interval-
lum fuerit. Vide Anttb. Bibl. Amamafag. 476. Ergo fi Pontificii Tex-
tumHebraeumcorruptionisvelintaccurare proptcr illas varias Ied:io-
nes, tumnosmeliorijureillud de Verfione Vulgata , quam tamen
ipfimetpro auftentica populo obtrudere volunt , aflercre poflemus:
nam in illa adhuc fere infiniti funt errores , ctiamfi Ifidorus Clarius
odovitiorum millia annotaverit & correxerit.
2. Pofito & non conceflb , quod Keri in plerifque locis fit auden-
ticum, &abipfis Auftoribus librorum profedum: indetamennon
fequitur Textum efle corruptum . Nam ipfum Keri , fi concedamus
iUud
296 DISSERTATIO XXIV.
illudefreauftenticum, &ab ipfis Audoribus profedum , eft adhuc
integrum , etiamfi margini fit adfcriptum. Jam , utrum Keri m.argini
adfcriptum, anvero Ketibin Textu defcriptum fit auQ:enticum , a
quibufdam difputatur ; faltem alterutrum efl audenticum , & utrum-
que eftadhuc confervatum. Seddubjteturprotempore, utrum (it
auilenticumj inde nullo modo fequitur , quod Textusfit corru-
ptus. Ego hoc tempore judico voces in Textufcriptas effe auden-
ticas , alius vero judicat voces inmarginefcriptasefledivinas. Sive
quisprotemporeeligatprius, fivepoflerius, inde tamen non fequi-
turTextumeffe corruptum.
Saniores e Pontificiis , qui in Hebraica veritate aliquandiu defuda-
runt, non folent defumere ex illis notis marginalibus argumentum
procorruptioneTextusHebraici: fed econtra potius judicant Tex-
tum effe incorruptum ; quia Critici illi facri ram curiofi fuerunt circa
confervationem S. Scnptur;^, obfervantesetiam minima , qu^ remo-
ramaliquamledoribusinjicerepoffent. Hinc iidem Pontificiiinlo-
cis dubiis recurrerunt ad Textum Hebraeum tanquam ad infallibilem
fidei & morum regulam.
DISSERTATIO VIGESIM A-QUINTA, .
Q^U jE E S T
S O R A.
a&Ultima.
tum qnia fere lingua Chaldaiitn
conftat^ ttim etiamfrofter rarita-
lem. SedilUs dtjfcHltatesfufiule-'
runt Buxtorfius ^ Bombergui.
6. Caufafinalii Aiajora efl confer-
vatiofacra Scriftura.
7 . Ex confcriptione Alaforts, concltt^
dimus facram Scripturam nonef-
fe a A^laforethk vel ab aliis ju-
deeis corruptam.
8. Capita ^ J/erficuli fingulorum
librorum VeterUT. enumerantur,
9. Summa eomm recenfetur. Gene^
ralis
Pars Qu art
§. I. Forma Mafione diverfis tem-
poribu4 fuit diverfia.
2. Mafora eii triplex : parva,
mediocris qt maxima; ^ cui'
Ubet loca affignantnr.
3. De auEloribus Mafor<z duafiunt
fententia , quarum prior eam
adficribit Mafiorethis Tyberienfi'
hui : fied ea fiententiarefutatur.
.4. Pofl-erior fiententia Mafira pri-
mos auBores conflituit Ez,ram ^
Viros Sjnagoga magna.
% . Adafiom cognitiofiuit diu difficilis',
X
raHs differeKtia fupputationis Bi-
hlica. & Maforethica allegatur ,
10. Etiam ffecialis circa qHofdam
libros. '
11. Rationes dantur quare detur
differentia inter fupputationem
'uerficulorum in Bibiiis obfervari
folitam , & inter Maforethi-
cam»
12. Capita (^ verficuli Novi T.
recenfintur.
13. t)'tfferentiainter verjiculos /^-
S E C T
^e Mafora. ^97
teris & N.T.^ horum au^or
allegatur,
1 4. Omnes 79 59. verjiculi N. Tefi.
funt reda^iad 1829 ver/iculos ,
in quibtu omnes voces totiw N,
T. centinentur.
\ 5 . Hoc tempore invefiiganturverjir'
culi Veteris Teflam. in quibus om"
nes voces tamprimitiva quam de-
rivativa occurrunt ; quum ill^d
anteapracipue circa vocesprimiti-
vasfit tentatum ^ editum.
I o I.
N fupeiioribus tribusDiflertationibus egimus de materia,
eircaquamMaforaverfatur; jam porro in hac Dilferta-
tione difleremus de caeteris Maforas caufis.
In principio {'^^t offenforma Maforae , 4e qua quaritHr,
Quae cft forma Maforae ?
Rejpondeo i. FormaMaforae, quae hodie In libris impreffis inve-
hltur , longe alia eft , quam quae olim in libris manufcriptis fuit. Olim
Mafora margini BibKorum non adfcribebatur , kdt in feparatis chartis
&Iibrisexprimebatur. Nectota Mafora etiam potuiffet juxta Tex-
tum Biblicum defcribi : nam magnitudine fua ipfa Biblia Hebraica
majora longe fupcrabat ; fed jam ejus magna pars injuria temporis
periit,
2. Pofteaquidam fuperbientes Scribae in manufcriptis Bibliis par-
tesMaforae fingulis paginis hbrorum Biblicorum adfcribere incepe-
runti &quidempraecipue vanae oftentationis causa. Nam Scribae
Maforam variis figuris & imagunculis in libris fuis , poftquam eam
inceperuntTextuiBiblico addere , exprefTerunt.
Tale exemplar Manufcriptum in 80 vocalibus &: Mafora orna- '
tumexOriente attulit Magnus Golius , in quo notae Maforethicae
ita artificiofe funt confcriptae , ut urlarum , canum & boura imagi-
nes prae fe ferant.
Simile exemplar olim Capnio dono accepit a Divo Maximiliano
I. Romanorumlmperatore, quodidem, cum moreretur , patriae
Phorcenfi legavit, Hocexemplar olimantealiquot faecula erat con-
Pp fcri-
x^S D I S S E R T A T I O XXV.
fcriptuni pro R.abbi Aben Ezra. Schickardus in Prsfatione ad Be-
chinath Happerufchim teflatur fe vidifle hoc ipfum exemplar. Idem
prastcrea ait notas Maforethicas minutiffimis literulis in hoc exem-
plari, nonlineatim, fedinftarpicluras tam affabre fuiffe confcriptas
ut eminus infpeds viderentur elfe leonum , urfarum , boum , ovium ,
aliorumque aniraalium imagines ; nec artificium prius innotefcere
potuiffe, antequamoculosfuoscominusmembranaeadmovifret. Hx
Jmaginesita depidae occafionem praebuerunt depravationibus : nam
aliquando quaedam addiderunt , vel quaedam omiferunt ; prout ratio
figuras exprimendas requirebat.
3. In hacforma permanfit Mafora ulque ad publicam ejus im-
preffionem , quam primus procuravit Daniel Bombergus Typogra-
phusVenetus Anno 1525. Hic Bombergus (a quo Biblia Bomber-
giananomenacceperunt) linguam Hebrsam optime calluit , & mi-
rifice propagavit. Is enim primus typis in lucem emifit Biblia magna
in folio ornata & circumcinda Mafora & Commentariis Rabbino-
rum. HicergoBombergusfuitprimus audoreditionis Maforae, An
etiamidem Bombergus Maforamex libris manufcriptis collegit , Sc
inhancformam redegit ? Rejp. Audor difpofitionis Maforse in Bi-
bliisHebraiciseftdodiffimusRabbiJacobben Chajim, condudusi
Bombergoeuminfinem, ut Maforam adornaret , & in commodum
ordinem difponeret. HicRabbimagnopretio varios Mafor^ manu-
fcriptoslibrosconquifivit, ex quibus ingenti labore & ftudio Mafo-
ram , tum temporis in feparatis libris & exparteinBibliisMSS. ad-
hucconfusedifDofitam, inhuncordinem, qui inimpreffisBibliisjam
con^^icitur, digeffit. InprimamillamBombergieditioneminnumeri
fereerroresirrepferunt ; fed eorum magnam partem CL Buxtorfius
Jn fua editione correxit.
4. Hodie Mafora , pofiquam ea publice excudi ccepit , non fepara-
tim amplius , fed conjundin cum Textu Biblico femper in lucem
emittitur. Antota? Nontota: nammagna ejus pars jamdiu periit,
II. Tota fuperftes Mafora , quae hodie una cum Bibliis Hebraicis
in lucem emittitur, eft triplex; Parva, Medkcris rjr Maxtma,
/'^^yy/i Mafora eft , quGeliterisnuraeralibus, vocibusdecurtatis, &
fymbolisobfcurioribusbreviterdefcribitur. Ha;c Mafora nonallegat
ipfa Scripturse loca , nifi quando vox bis in Bibliis occurrit ; tum fae-
piffime alter locus una alterave voce indicatur.
Ubi
T>e C^dafora. ic)^
Ubi hxc Mafora in Bibliis Hebraicis collocatur ? Refp, Inter Tex-
tum Hebrsum & Paraphrafin Chaldaicam.
MediocrisM^i^oYZ, quaeaquibufdammagna, fedtextualis vocatur,
efl: , quae ipfa loca Scripturae , in quibus voces allegatse enumerantur ,
poft invicem rccenfet ; vel ad minimum allegat locum ubi ciEteri
Textus Scripturae inquiri poiTunt.
Quare haec Mafora vocSiturTextmlis ? Rejp. Qiiia ea in Textu Bi-
blico paflim vel fupra ; vel infra , vel nonnunquam etiam ad latus de-
fcribitur, qUandonempecommentariaRabbinorumdeficiunt. Hasc
Mafora fere femper fupra Tcxtum Hebrsum tribus tantum regulis
ornatuscaufa defcribitur, fedinfra faepiffime pluribus ; prout copia
textuum allegatorum requirit. Ad hanc mediocrem Maforam ctiam
pertinent praeliminares Maforae , quas pallim in veftibulislibrorum Bi-
blicorum ornatus causa inftar magnificae alicujus portae majufculis
literisdefcribuntur. Hse praeliminares Maforae faspiffime non ad lo-
cum vcl Textum illum , adquemadferuntur, propriepertinent, at-
tamenobaliquameorum, quaeibiin Textu habentur , qualemcun-
que occafionem adferuntur.
Maxima Ma.hYSi , quae aliasmagna finalis denominatur , multo
plura loca Scripturas recenfet , quam praecedens textualis.
Quarevocatur^W;5? Refp. Quia ea iii finc Bibliorum ordinc al-
phabetico difpofita eft. H^c Mafora fere continet illa loca , quae in
mediocri Mafora ob fpatiianguftiamdifponinonpotuerunt.
III. Hadenusegimusde caufis internis Maforae , fequuntur jam
confiderandae caufae externir , fcil. ejus caufa efficiens & finalis.
De caufa efficiente M aforse quarimr, Quinam funt Audtores Ma-
forae ? Et quando eadem confcripta eft ?
Rejpondeo. Duaefuntfententiae circa caufam efficientemMaforae.
Pr/orfententiaftatuitMaforamefreconfcriptam a Maforethis Ty-
berienfibus, qui poft confeclum Talmud circafextumfere fjeculum
poft nativitatem Chrifti vixerunt. Hi Dodores vocantur Mafore-
ths a confcripta Mafora , & Tyberienfes ab urbe Tyberiade , in qua
congregaife, &Maforamconrcripfifredicuntur. Haec urbs, vocata
Tyberias a Tyberio , fita fuit in terra GalilcE^ ad lacum Gcnnafareth.
Jofephus deea urbe refert , quod Herodes , receptus in fummam ami-
citiam Tyberii , de nomine ipfius urbem a fe conditam vocaverit Ty-
beriada. InNovoT.nonnunquamTyberiadis fit mentio. Johaniies
Pp z in
t> rs s E R ir A T ][ o XXV.
m Euangelio cap. 2 1. v. i . fcribit , quod Jefm manifefiaveritfe pr'6p
■mareTyberiadis, Vide plura de hac urbe in libro Cl. Buxtorfii , qui vo-
catisr Tyberias , cap.4. AbenEzra&praecipucElias Levita ftatuu-nt
primos&praecipuosMaforae audores fuifTe Maforethas Tyberienfes,
qui fimul eodcm tempore convenerunt , & plerafque notas Mafore-
thicas invenerunt & annotarunt. Attamen Elias Levita ftatuit hos
Tyberienresfuiirepr;£CJpuosMafor3B audorcs , fed aflerit poftca in-
numerosaliospofterioribusfaeculis extitiffe, qui Maforam , jam ex
parte a Tyberieniibus iaceptam , locupletarunt. Quando locupleta-
runt? IdemEliasputatprincipium& finem, quo inceperunt & de-
lierunt, cert6& prscise non pofle determinari.
Nos hanc iententiam rejicimus. Certum (quidem cft ftudia He-
braica diu in Palsftina , & prxcipue Tyberiade viguifle & confervata
eife : inde tamen non fequitiir , certo quodam tempore fexcentis fere
annis poft nativitatem Chrifti tot celebres Judasos convenifTe , qiii
Maforam confcripferunt.
Rationes probabiles , fententiam hanc priorem infringentes, funt
h3£ fequentes.
Pfima ratio eft defuinpta a fileritio Hiftoricorum. Hiftoria Judaica
nullam facit mentionem talium Tyberienfium dodotum ; fed Elias
Levita , novitius Judaeus, eft praecipuus audor Maforetharum Tybe-
rienfuni, qui in cerebro fuo eos efEnxit. Verum quidemeft, quod
argumentumnegativumfirmiternon probet : fed an ullo modo vi-
diturquidemverofimiie, quod Chronologi Hebrsei tam mirabile &
utile inventum , confervationi facrae Scripturae optime inferviens-s
ficcopedeitatranfiifTent? Hocnullo modo videturprobabile: ergo
argumentum negativum , hocinloco, aliquomodoprobat. Accedit
qubd Chroriologi quidem circa multo minora admodum diligentes
fuerint: namutriufqueTalmudistam Babylonici quam Hierofoly-
mitani tota hiftoria quoadelaborationem , quoad confcriptionem',
quoad Aufiores , & quoad alia minima perfede ab iUis defcripta eft.
Secmda ratio defumitur a tempore. Ipfum tempus , quo Mafora
dicitur confcripta , fatis fuperque hanc fententiam refufat. Nam
Maforadertiumpoftconfedum Talmud dicitur cdmpofitai fedhoc
falfum cfTe probatur ex ipfo Talmude. Si enim in utroque Talmude
nominisMaforae, &rerumpra2cipuarum , circa quas Mafora verfa-
•tur, mentio fiat : ergo Mafora non demum inventa & confcripca
T>e tMafira. ^0,1
eft a Maforethis Tybcrienfibus poft confcriptum Talmud. -Confe-
quentiaeftmanifefta: namilli Maroretiiae demum poft conrcriptum
Talmud vixerunt. Major propofitio ergo eftveriflima.
Minor probatur ex quibufdam exemplis. Cl. Buxtorfiu^ in Ty-
beriadecap. S.muItaexemplaexTalmudeprofert , ex quibus probat
totam Maforam non ejTe confcriptam poft confej^lum Talmud a
Tyberienfibus.
Ex.gr. I. OmnesnotaB marginalesiCwnonfunt annotatae aTy-
berienfibusj quoniam multarum fit mentio in Talmude : ergo tota
Mafora non eft defcripta a Tyberienfibus. Nam magna pai*s Mafo-
rae vcrfatur circa Keri,
2. In Tradatu Td\vim6\coSofhmm , cap. 6.8cj. fit mentio Ma-
force, cum dicitur 'm ^'^^^'Dp) \) pnon .p^inDl^i^ IlUfmt
firipta cum defe^n Fan , ^ legunmr cum Vaii.
In Tradatu rti^Hp Kiddufehin , cap. i.£6l. 30. prope finem , cx-
prefse multa ad Maforam perrinentia allegantur. Maforetharum
opus fuit numerare literas voces & verfus facras Scripturae ; atqui,
numerationis literarum vocum & verfuum fit mentio in hoc loco;
ubi ficdicitur : Prifcifunt vocati C3'"tfiD rmmQXQXovts^ quia numerm-unt
omnes literas Legis. Litera Vau vocis T\X]y , Levit. ii.^z. eft media U-
teraLegis. ^Vy^l, LQvit. 10. 16. eft mediavox Legis 3 ^ ri/iinnT^*
Levit. 1 3 . 5 5 . «y? medius verjus in Lege.
Similiter Pf. 80. 14. litera j; vocis "ly^D dicitur ejfe media literain Pfah-
mh, Ex hoc loco clarillime probatur totam Maforam non effe defcrip-
tam a Tybericnfibus. Accedit , quod in hoc ipfo loco Talmudis illi
numeratores^ hoc eft Maforethae , vocentur a Talmudiftis D'*^^^^^'^^
p'iores, prifci, antiqui, Ergo Maforethae diu ante tempora Talmudi-
ftarum vixerunt.
InTalmude fit mentio literarum majufcularum , 4TiinufciiIarum ,
inverfarum, fufpcnfarum, &c. At<iui Mafora cnumerat omniailla
loca, in quibus differentia harum literarum obfervatur : ergo Mafo-
ra non demum cft inventa a Tyberienfibus , qui poft confedum Tal-
mud vixifle dicuntur.
IV. jPo/?mV fententia defendit Maforam cfre confcriptam ab Ezra
&aVirisSynagog32m3gn3E, quicongregatifucrunt in concilioccn-
tum & viginti Virorum, quos Ezras convocavit ad reftituenda &
T^ftaurandaomnia, quaead aedificationem & coniervationcm ecclefiae
302. DISSERTATIO XXV.
j udakx faciebant. Et quia per Maforam facra Scriptura optime po-
tuit cGnfervari; ideo putantEzramcum Virisillius concilii operam
Marorasdedifle, &literas , vcrfus , aliaque numeraiTe & annotaflb.
De lioc collegio centum & viginti Virorum vide fupra in Diflerta-
tione nona.
Hanc fecundam fententiam fere omnes Judaei defendunt ; etiam^
EliasLevitahocexpartefateturinPrgefatione tertia, cumdicit: Se^'
temia multomm efi , Ez,Y(im Scriham ^ concilium ejm fecijfe MafoYAm,
Accedit etiam conferifus multorum Chriftianorum , qui ftatuunt
E2;ram cum Viris illius concihi hoc ftudium inchoaffe , & magnam
ejufdem partem confeciife. Sed quia negotium illud fuit difficile &
laboriofum , nec unius tantum aetatis vel hominis ; ideo fucceffores
variipoftEzramftudiumhoc continuarunt , & alia nondum obfer-
vata obfervarunt.
Sed longo tempore fludium hoc refriguit , & poene extindum
fuitpropter varias perfequutiones, quas Judsi faepiffime paffi funt.
Verumcircafextumferefsculumpofl Chrifli nativitatem Tyberiade
(utreferuntnonnulli) celebrisdodorum Judasorum conventuscon-
vocatus fuit , qui collapfum Maforae fludium iterum reflauravit : &
propter illam reflaurationem Elias Levita putavit illos Tyberienfes
fuilTeprimosMaforsaucbores. Sed nonnulli etiam in dubium vo-
cant , an unquam Tyberiade talis Maforetharum Tyberienfium
con ventus con vocatus fuerit. Ergo non potefl certo probari , quod
ISlaforethse Tybcrienfes fint audores Maforae.
Ututfit, arbitrorMaforam partimabEzra & a Viris Synagogas
magns , partim etiam ab aliis dodis Rabbinis veLTyberienfibus,
aliifve, quipoflEzram&deinceps peraliquot fecula vixerunt , effe
compofitam.
V. QuiaMaforaeflconfcriptapofl folutam captivitatem Babylo-
nicam, quandoJudjExdidicerantlinguamChaldaicam, ideo eadem,
propter admixtas voces Chaldaicas , & propter varia senigmatata ,
iere Chaldaica , Judsis vulgaribus & Chri (Iji^liis fuit intelleclu diffici-
lis, & fereinacceila. Acceditquod Judsi Maforam fibi in fcriniis
fuis confervarint, & raruTime cam legcndi veniam Chriflianis con-
cefTerint, Sed illam difficultatem fuflulerunt Elias Levita & Buxtor-
fius. Ille in libro Hebraico Mafforeih Ha?mnafforeth , hic vero optime
hoc prgeilirit m Tyberiade, in qua omniaMafors penetralia, quae
leao-
T>eCMafora. 363
lec^oresretardarepofTent, Latinereferavit. Haritatem MaforjB fuPcu-
lit Bombergus : nam ille pcr editionem Bibliorum magnorum cuili-
bet acceflum ad Maforam conceffit.
VI. JamfequiturcaufafinalisMaforaSjdequa ^^tgnVi^r. Inquem
finem Mafora eft confcripta?
Refpondeo. FinisMaforasnoneftinutilisvcl fruftraneus, fedmaxi-
meneceffarius. Maforaenimcft confcripta, ut genuina ledio fem-
per confervaretur , neque ulli poteftas daretur vel litcras aut voces
addendi, velabjiciendi, veletiammutandi. Nam fi aliquis facrilegas
fuas manus in facram Scripturam injeciiTet , ille ftatim ex Mafora
convincipoterat. Jud^i vocantMaforam'"'^* = ^^°: Sepemlegi^', quia
defendit legem five facram Scripturam a corruptione. Nam ficuti
fepeshortummunit,neferarum velfurum invafioni pateat , ita Ma-
foraS. Scripturam defendit, ne a falfificis corrumpatur & deprave-
tur. Aben Ezra in principio libri ri*11D '11D'' bunc Maforoe finem
etiam allegat , cumdicit: Merces magna debetur Maforethis -, quiaftmt
^uaji cHJiodes mHrorHm civitatis : propter eos emm perfiat Lex Domini , (^
librifacriinforma abfqHe ullaadditione ant detraUione. Vide hunc locum
Hebraice citatum a Buxtorfio in Tiberiade Cap. 20. Sacra ergo Scrip-
tura antiquis temporibus nec injuria temporis nec per malitiam Judaeo-
tum potuit corrumpi. Mafora enim S. Scripturam atalicorruptione
olim (emperdefendit. Verum hoc tempore Mafora S. Scripturam
ita nequit defendere ; quia jam eft corrupta, & dimidia parte mu-
tila. Hinc Mafora hoc tempore non poteft effe certa & infallibilis
regula verae leftionisS.Scripturse. Judaeiolim & jam diu in exilio
fub jugo aliorum habitarunt : & propterea Maforam fuam tam ni-
tide&incorrupte conlervarenonpotuerunt. Hinc traftu temporis
magna Maforas pars periit ; & reliqua pars , quae adhuc fupererat,
corruptionem talempaffaeft, ut non amplius regula incorruptibili-
tatis facrae Scripturae effe poftit. ' ">
VII. Hadenus vidimus materiam,formam , caufam efficientem
&:finalem Maforae j & cx illis omnibus luce meridiana clarius illu-
cefcitMaforethashac Maforae fcriptione nullo raodo voluiffe facram
Scripturam corrumpere , fed e contra eandem confervare. Nam lite-
ras , accentus , vocesirregularesnumerar.e., aliaque multa annotare ,
non eft velle facram Scripturam corrumpere : atqui hoc fecerunt
Maforethae, uti fupra latius probavimus. Abeant ergo omnes illi ,
qui
m
DISSERTATIO XXV.
quiflatuuntjudaeosdata opera unquam S. Scnpturam vel corrupif-
fe, velunquamcorrumperevoluifle. Sed eam Scripturae integrita-
tem & incorruptubilitatem infra DilTertatione xxxiii. fudusproba-
bimus.
ADDITAMENTUM
D E
Verliculis Veteris & Novi Teftamenti.
S E C T I O VIII.
T integritatem facrae Scripturae quoad Capita & Verfi-
culosmagisconfervarem, placet hic poft invicemadjun-
gerc numcrumCapitum&Verficulorum totius Vcteris
Teftamenti in genere , & fingulorum librorum in ipecie
ex. gr. Pentateuchus continct.
Capka. Verjiculos. i Prophet^ pofteriores com-
prehendunt
Genefis
Exodus
Levit.
Numer.
Deut.
50.
40.
27-
16.
34-
1553-
1209.
§59.
1288.
955-
5844.
187.
Prophctae anteriores habent
Capita. Verjicptlos.
Jofua
Judic.
iSam.
2Sam.
iReg.
24.
21»
31-
24.
2r.
M7!
618.
Sii.
695.
817.
719«
431(5»
Jefaias
Jerem.
Ezech,
Hofea
Joel
Amo«
Obadja
Jona
Micha
Nahum
Habak.
Zeph.
Hagg.
Zach*
Malach.
Capita,
VerficHtof.
66.
I29I,
52.
13^4.
4».
1275.
14.
197«
4-
73.
9-
i4(J.
I.
21.
4.
4».
7.
lOf,
3-
47.
5-
5(5.
?.
53.
2,
35.
14.
211.
_-3j
5^
233-
497^'
Hado*
"De MafirO'.
HaglograpKa continent
Capta, VerJtcHlos»
Proverb.
Job
Cantic.
Ruth
Threni
150*
2527.
31.
915.
42.
1070.
8.
117.
4-
85.
5-
154.
EccIeC
Efther
Dan.
Efra
Nchem.
i.Chron.
2.Chron,
Cdpttd»
11.
10.
12.
10.
29.
Verjtmlos.
222,.
i6j^
357.
280.
406.
942.
8064»
IX. Ergototum Vctus Teft. continet Capita 929. & Verficulos.
25202, Sed Maforeths olim enumerarunt in toto VeteriT. verfi-
culos 23205. Et quando nnmerum verficulorum , qui in fine fingu-.
lorumlibrorumallegatur, colligimus, iHveniunturtantum verficuli
23100. Hinccolligimuseos, qui infine librorumHebraicorum nu-.
merum verficulorum expreflerunt , graviter circaquofdamlibroser*
rafle..
X. Infpeciehasccirca numerum verficulorum Veteris Teft. fiint
confideranda. i. Maforaait in Genefi inveniri verfus 1534. quem
tamen unicum verfum , licet adhibuerimus magnam diligentiam,.
non potuimus expifcari. Hinc eadem Maforaenumerat in Pentateu^
cho verficulos 5845. quum tamen nos tantura hoc tempoxe inve-.^
Biamus verficulos 5844.
2. Vulgares Codices Hebrasi , Latini, Belgicialiiqueiiijofuaenu,
merantvcrficulos658. SedMafora, Codiccs antiquiores & aliquot
recentiores tantum recenfent verfus 656. Ejus rei rationes vide iti
Pr^Efatione Bibliorum Hebraicorum A. i66j, editorum Cap. 2. §.4,
3. Maforaenumeravit verfus duorum librorum Samuelis fimul:
nam illi libriolim nonfuerunt divifi induoslibros. Idemetiam ob-.
fervavit in libris Regum , & in libris Chronicoruni.
4. Cirda finem Regum dicuntur in illis libris tantum contineri
verficulos 1554. cum revera contineantur verficuli 153(5.
5. Subfcriptio Jefaiaefubjuncla adfcribiteiverficulos 1295. quum
revera jam tantum inveniantur verfus 1291.
€. Mafora librorum Efrae & Nehemias verficulos fimul enumera*
vit , aitque in illis contineri verficulos 688. quum revera tantum
contineantur verfus 686.
Q^q 7. In
^o6 DISSERTATIO XXV.
7. Tn Chronicis inveniuntur fimul verficuli ly^J^. fed fiibfcriptio^
illis librisfubjunfta, affignat illis tantum verficulos i65<5. Ergoeft
differentia ccntum & odo verfiium.
8. Supputatio verficulorum, enumerata fere a Maforethis 8c fini
Bibliorum addita , vel alia in ipfis Bibliis obfervata non in totum con-
venit cum illa verficulorum fupputatione , quae fini Concordantia-
rum Hebraicarum additur: ex. gr. Genefi affignantur etiam verfi-
culi 1534
Priori Samuelis iibro verficuli 812. Pofteriori vero 694.
Jefaiae adfcribuntur verficuli 1295. jeremiae 1365.
Danieli conceduntur verficuli 157. fcd procul dubioeft errorty^^
pographi : nam in eo revera funt verficuli 357,
IVlichae vero 1134. cum fint verficuli 105.
Jobo dantur verficuli 170. cumfint 1070. quod itefum errote ty*
pographi faclum eft.
Efthers adfcribuntur verficuli i(5<$. cum fint H57.
Efr3e&Nehemiae688. cum tantum inveniantur vcrficuli d8(5.
Chronicorum verficuli omittuntuf.
XI. QturitHr 1 Quare numerus vefficulorum in hodiernis Bibliis
Hebraicisnonexadeconvenitcumantiquo numero Maforetharum I
Refp. I. Illa differentia quatuof verficuIorumtotiusVeterisTeft.
fbrte hinc nataeft : quia nonnulli quatuor verficuli olim in binos
verficulos divifi , tradu temporis fuerunt conjunfti : adeo ut jam
tantum inveniantur verficuli 252162. quum oiim Maforethae nume-
rarint verficulos 11166. Sicuti e contra in Nova Vcrfione Bclgica
duoverficuli, inTextuHebraicojamconjunfti, inveniunturdivifi:
ex.gr. Jeftiae caput fexagefimum tertium continet verfus 19. fed *ex
ultimaparte hujus verficuli, incipientisab his vocibus ri!^'^'^ \A\7
C^D^ > faciunt Belgae verfum primum Capitis fequentis : & pro-
ptereacaputd^habetverficulos 12, cum in Textu Hebraso tantum
fint undecim verficuli. Idem etiam fadum eft a Belgis in Capitefe-
ptimoNehemiaeverf 75. ubi fimiliter pofterior pars verficuli ultimi
facit vcrfum primum capitis odavi. Hinchoc caput continetverfi-
culos 19. cum in Textu Hcbraicofint tantum verficuli o6todecim,'
Hi vcrfimilesquatuorverficuli olim in Textu H^braeo procul dubio
^erunt divifi.
s^ Non mirum quo^ talis levicula confufio olim orta fit circa
ver-
^eMaJora, ^07
^erficuIosVeterisTeft. quumfimilis &major confufio ftatafitcirca
multa Capita Vcteris Teftamenti. Accedit quod dirtindio Capitum
fitrecens, & ante quingentos praeter propterannos demum excogi-
tata; cum fciamus verficulos Veteris Teft.eflemododivifosabipfis
audoribuslibrorum. Vide talemCapitum confufionem i Chron.
cap. 5. &(5. ubicaput 5. in BibliisHebraiciscontinet verficulos^i , &
in Bibliis Belgicis tantum 26. E contra Caput fextum continet vcr-
fiis <55 , fed in Belgicis comprehendit verficulos 8 1 , Vide etiam Tobi
Capita 58. & 59. &c.
3. Numerusverficulorum, infine fingulorum librorum jam ex-
preflus , fortafle non eft additus ab ipfis Maforethis , fed a pofteriori-
bus Judaeis » qui in adfcribendo illo numero circa nonnullos libros er-
rarunt,
XII. Occafione Capitum & verficulorum Veteris Teft. addemus
hic etiam fummara Capitum & Verficulorum Novi Teftamenti,
quod continet.
Matthaeus
Marcus
Lucas
Johannes
Ada
Ad Rom.
i.adCor.
2. ad Cor.
AdGalat.
Ad Ephef.
AdPhilip.
AdCol.
i.ad Thefll
3. ad Thefl*.
i.adTim.
2. ad Tim.
Cafm.
PW/fCUlof.
28.
1071.
i^.
<578.
24.
1151.
21, ^
880.
28,
ioo5.
1(5.
454-
16.
437-
13-
^S6,
6.
149.
6.
155-
4.
104.
4.
95-
5-
89.
5-
47-
6.
"3-
4-
83.
Capifa.
Ferjimhs^
Ad Tit.
4(J.'
AdPhilem;
25.
AdHebr,
13.
305«
Jacobi
108.
i.Petr.
105.
j.Petr.
61.
i.Joh.
105.
2.Joh.
13«
3.Joh.
15.
Judae,
25.
Apoc,
22.
405.
Cafita totini Novi T. fmt i6o,
f^erJicHti vero 7959.
XIII. Haec diftindllo verficulorum Novi Teftamenti nonefttaa-
IS au(^oritatis quants quidem eft diftin(5tio Veteris Teftiamentl.
Qq \ Nam
30
D I S S E R T A T 1 O XXV.
NamdilT:in(5liover{iculorumVeterisTe{l. eft ab ipfis Audoribusli^
brorum > vcl ad minimum ab Efra Propheta & a Viris Synagogae
magnas ; fed diftindio verficulorum Novi Teftamenti eft demum
fuperiori feculo excogitata , & primuni inventa a Roberto Stepitiano,
Tvpographo Parifienfi , qui prima viceNovum T. cum diftiridio-
■ne verficulorum duobus voluminibus in forma minori edidit Anno
15 51. Vidcfuprain Philologo Hebraeo pag. 4.
XIV. Hos 7959 verficulos Novi Teft. olim ornatiftimus D..
A D A Ti u s ab H A L E N , Roterodamenfis , fummadiligentia & in-»
defeflo labore n amera vit , & ex illis , fub meo dudu, collegit verficu-
los ipoo.inquibusomnesvoces tam primitivae quam derivativi32 to-
tius Novi Tcft. inveniuntur. Ergo qui illos verfieulos ipoo diligen-
terpedegerit , intelligettotamNovum Teft. quod Grxch edidi ia;
minima forma anno 1*575. In ea editione Ultrajeflina Novi Teft,
'Craeci, illifupradidiipooverficuliftellulis fivenotulis acaeterisver-
'ficuIis6o59funtdiftin(5ti, ut unufquifque primo intuitu illosverfi--
culos confpicere , legere & evolvere poffit : ex. gr. In Novo
Teft. funt annotati tot verficuli :
I AdHebr.
Jacob.
iPet.
1 Pet.
I Joh.
2joh.
3. Joh.'
Jud.
j Apoc.
i2d
,48
49
■4
InMatthgeo 149 AdEphef. -45
InMarco , 115 1 AdPhilip. 43
InLuca 264 j AdCol. 34
InJohaHrie 92, ladTehefT. 20
InAdis 329 I 2adThefr. 10
AdR.om. . 105 j ladTim. 55
ladCor. 8(5 I 2. adTim. • 41 '
•2ad CoF« 75 ' AdTit. 27 j
AdGal. 36 AdPhilem. 7
Hiverfjsfimulcolledi faciunt verficulos 1900.
Hoc tcmpore habeo fub prelo Novum Teftamentum Graecum,
quod in minori & portatiliforma inpublicum emitto, in quo non
tahtumhi 1900 verficuliafterifciseruntdiftindi, fed etiam onines&:
fingul X voces femel aut f^pius in N. T. occurrentes , primo intuitu i"
'quolibet Le^floreconfpicientur; quod hadenusanemineeft teritatum.
XV. Idemratione verficulorum etiam tentatur cif ca Vetus Teft.'
eumqueinfinem omnes modo Verficuli Veteris Teft. funt enume-
fati , atque dii^rentia fupputationis Maforethicas & Biblicae eft fupra
"<a^notata. Nam tempore hujus fecundis editionis fimili diligeritia inqui- '
'i*ebft-
'De Mafora. ^o^
Tebamus omnes verficulostotius VetcrisT. in quibusnontantum om-
nes voces primitivae fed etiam omnes voces derivativae inveniuntur;
quos jam tribus vicibus in lucem edidimus fub nomine C<?«i?p(?W« B/^//-
ci) bisinforma, tiua£ vocatur duodecima , et anno 1685 in forma,
quae appellatur odava. In hac tertiaeditioneomnesRadices& Voces
in fimplici forma , qualibet pagina , fubiiciuntur.
Rogabisforte : An tales verficuli VeterisTeft. non modo funt
annotati & ftellulisdiftindiintribusPfaltcriis ,, & iniine Manualts
Hebr^o-Latino^Belgici? - - .^'^'^■^ --^Pf^J^^P iPntrnoo r:tqiiv;^
Refp^ in Pfalteriis quidem funt annotatas vocesprimitivae "& deri-
vativ^einPfalmisoccurrentes, ledinfineManualis funt tantum enu-
merata^ vocesprimitivas , quas in Pfalmis non inveniuntur. Sed in tri-
bus.illis editionibus Compendii Biblici Vet. T. prster voces pri-
mitivas, etiamomnesvocesderivatas annotavimus.
DISSERTATiO VIGBSIMA-SEXTA,
B E
K A B B A L A &
' §. I . Lex jHdmrmn efl Scripta
vel Oralis^^ ,.
2. l>ex Oralkia^,ttme^^Jldilkavd
Kabbala*.^,.^^ ^ ;.:;„.
'3 . Comparatio "Legis Scripta , ASf-
m & Kabbala infiitmur.
4. Confideratio tripltcis legis etiam
exemplo illuf^ratur. .
=^5. A<fenajfe docet qm tempore 2\^o-
fes hanc triplicem legem acceperit,
'^. Explicatfir vox Tv?'!'^ Kabbalae.
7. Vt ^ vox Kabbaiifia.
S.Kahbala efipraEiicaveltheoretica.
■5). Defcribitur Kabbala praBica ,
ejufque varia exempla allegantur.
'10. Falso ea adfcrthitur Chrifio^
quafi per eam^omniafm miracu-
la efiiecerit,
'Jl. Defcribuntur quales Jint e^
. Judaos imitan^ur^
KABBALISTIS.
.12 . Kabbala theoretica definituryejuf-
que fredecimjpeciesfuse enumeran-
tur^^ variis exemplis illufirantur^
1 3 . Cvgnitio Kabbala judicatur .a
Judais infignis eruditio.
^.Differentia inter opmA<fa/oretha-
" rum ^ Kabbalifiarum ofienditur,.
15. 2ldofes non efi primm auUer'
-KabbaU , necEfras, nec Prophetm
funt ejm cominuatores ^propaga-
tores : fed ejm auUbres^ propa-
gatores fifnt fuperfiitioji quidam
Judaei.^
16. J^arii fnes KabbaU theoreticss
(^ praEiica , tum re/peBu Jud<m'
rum , ti4m etiam refpeBu Chrifiia-
norumdemonfirantur. Tot^Kab^
bala^ licet yudai eam magmfa-'
ciant , efi nugatoria , g^r merum-
inventumhumam-m^
510 DISSERTATIO XXVI.
S E C T I O I.
Ex Judsorum , fecundum quam vitam Inftituunt, eft du-
plex; Scripta fcilicet & Oralis : illam yocant ^rp.f '™
Legem^ quAJnfcrqto ^^? , five Legem Scriptam ; hancve-
ro »■"'? 'i'??' "^-'^ Legemy t^mperos, fupple tradita eft ,
five Legem Oralem»
Lex Scripta continet quinque libros Mofis; fed Lex Oralis com-
prchendit traditiones , quas Deus , fecundiim fcntentiam Judaeo-
rum, Mofiinmonte Sinai tradidit.
II. Judasi dividunt Legem Oralemin duas partes, fcil. inMif-
nam & Kabbalam.
Mifnacontinet penitiorem explicationem ceremoniarum & pras-
ceptorum, quorum tantum obiter in Lege Scripta fada eft mentio,
Mifna ergo eft quafi pleniorcommentariusreruminS, Scripturanon
/atis explicatarum ; has res obiter tantum in Scriptura explicatas
Mifnaclarius fuo more explicat. Hascoretenusfuitconfervataa tem-
poribus Mofis ufque ad annum centefimum & quinquagefimum
poft nativitatem Chrifti. Tum enim Rabbijehudava'riasfchedulas
collegit, inquibus nonnulliquaedam memoriae caufa annotaverant;
&exillis annotatis didus Rabbi Jehuda compofuit Legem Oralem,
quae jam DVJti^D Mijha nominatur.
Altera Legis Oralis pars eft Kabhala , quae eft fcientia occulta incum-
bens indagandis altiiTimisLegisScriptaemyfteriis, quae vocibus,lite-
ris , punftis &accentibus Hebraicis continentur.
IIL Primi , qui folummodo Legem Scriftam confiderant, vocantur
homines ftupidi : quiatantum verfantur circa externum corticem, hoc
eft, circa hiftoriam earum rerum , quae inlibris Mofisdefcribuntur.
Illi , qui Mifm operam dant , majoris aeftimantur a Judaeis; & com-
parantur Apothecariis j^^ui , potiones & medicamenta fua ex variis
fimplicibusparantes, cum vires eorum ipfi ignorent, tantum prae-
fcriptum Medicorum fcquuntur.
Ultimi & omnium praeftantiffimi , quique hos duos priEcedentes
Jonge fuperant , funt Kabbalae ftudiofi , CwQKabbdiflx. HiMedicis
fimilesfunt, quicaufas&rationeseorum, quae Apothecariisparanda
dederunt , apprime novcrunt.
IV. Exem-
^e Kahbala ^ Kabbaliftls. 311
IV. Exemplo res fiet clarior. Menafle ben Ifrael in Conciliatore
pag. 169. adfertexemplum , quo triplicem hanc confiderationem Le-
gis illuftrat. Deus Dent. 6. 8. mandat ^'s^ii^ , hoc eft , Deus jubet, ex
lententia Judasorum , ut Tephillin five Phyla^eria Inter oculos ponan-
tur, & ut in fignum manibus alligentur : AlligahiseAinfignummanHi
tH€, (^eruntfrofrontalibminter ocptlos tuos. Uthocobitermoneam,
omnesjudaeihocpraeceptum de Phyladcriis induendis literaliter ex-
plicantj nos vero h contra illud praeceptum de Phyladeriis induen-
ais fic explicamus : illa , quas ego praecipio tibi , ita femper verfentur
ob oculos tuos, acfiPhyIaderia& frontalia elTent. Vide plura de
Phyladeriis capitis & manuum apud Buxtorfium in Synagoga cap,
9. Hocmandatumitaiiteraliterpropofitum pertinet ad Legem Scri-
ptam.
Sed in LegeScripranonexpIicatur, qnid proprie fint Tephillin ;
autquid.proprie fignificet vocabulum rnStOlD j aut ex quali mate-
ria, utqualiforttiadebeantfieri; & quo in loco ante frontem & in
brachio poni : ideo Mifnam five primam partem Legis Oralis neceila-.
xiam effe idem Mcnaffe ftatuit, In Lege enim Orali explicatur ex
quali corio, &quali forma debeant componi ; qui TextusS.Scri-
pturas in ea debeant recondi; quod requirantur quatuor capfulae,
quarumfingulisincludendae funt membranuiaEj textibus quibufdam
S. ScriptursB confignatae.
Haec poterant.jam fufficere , fed homines curiofi folent rationes
horum omnium indagare ; Quare Deus hoc praeceptum de Phyla^
^teriis dederit \ Quare eadem tantum conficiantur ex corio nigro,
&nonexcorio alteriuscoloris? Quarein Phyla6terio , quod capiti
alligatur , fint quatuor capfulae ; cum in Phyladerio manui alligari
folito tantum fit unica capfula ? Et quae myfteria fub his omnibus la-
teant ? Omnium harum rerum rationes inveftigare pertinet ad Kab^
balam-^ Kabbalifias.
V. JudaeipleriquearbitranturhastresLegesinmonte Sinaia Deo
Mofi elTe traditas quadraginta illis diebus, quibusin monte Sinai mo-
rabatur. Sed Menafle ben Ifi-ael , quia judicat tempus illud nimis
breve cffe , putat Mofen ter quadraginta dies in monte Sinai com-
morattimfuifreadtriplexhocftudium difcendum, &cuilibet ftudio
quadraginta dies impendifle. Qu^o ordine ^ Mofes primis quadra-
.^inta diebus didioifTet Legcm Scriptam j fequentibus quadraginta die-
fcus
512 D I S S E R T A T I O XXVf.
husMi/ham; ultimis vero Kabbalam, quae a Ju.dxisvoc3.t\ir ammaam'^
mA Haechocinloco ita obiter illuftrata fufficiant , poftea quid fit
kabbala magis illucefcet , quandofpecics ejus enumeraverimus.
VI. Antequam ad divifionem & fpecies Kabbalx defcendamus^
ante omnia inquirendum eft , quid fignificet nomen. Omrimr igitur
■primo: Quid fignificat Kabbala?
Refpondeo. Kabbala,Hebraice 'K^?ly Cigmfica.t accepthf^emCiyerece'
plonem', eftque voxorigineHebraica, defcendens a verbo "^??. accepit;
iSc fignificat dodrinam, quam Mofesa Deo in monte Sinai accepit,.
EjuscorrelatumeftMaforafiveTraditio, quiaquodDeus Mofi tra-
didit, hoc Mofes a Deo accepit.
VIT. Audores, qui Kabbalam tradarunt , vocantur Kabbaliftae.
Kabbalifta igitur eft nomen appellativum & non proprium. Erra-
runt ergo omnes illi , qui putarunt nomen Kabbaliftae eife nomen pro-
prium, velquialienaipfisadfcripferunt.
1. Sunt nonnulli qui crediderunt Kabbaliftas non efle homines^
fed hircocervos , centauros. vel monftruofa qu^dam animalia.
2. Sunt alii qui putarunt Kabbalam fuiffe hominem perfidum&
diabolicum , qui multijm contra Chriftum fcripfiffet; & quod fequa-
ces ejus inde vocati fuiffent Kabbaliftae j ficut a Scoto fequaces vocan»
turScotiftsE, &aThomaThomift3e.
5. Etiamhallucinatifuntl quicrediderunt Kabballam fuiffevetu-
lam veneficiis deditam , a qua, eidem arti opcram dantcs , vocataefuif^
fent Kabbaliftse. Noshisnugis rejeftis ad verae Kabbalas , proutea
confideratura Judasis , fpecies defcendemus.
VIII. SecHndo qmritur. Quomodo Kabbala dividitur ?
Refpondeo. Kabbala dividitur in duas fpecies , m PraBicam (ci\\ctt
Bc Theoreticam,
I. T>e Kabbala TraBica.
IX. Kdbbala PraBica eft ars Magica five Diabolica , qua Judaei mi-
racula five potius miranda quaedam efficere conantur. Talisenim
KabbahagitdeDiaboIispellcndisperliteras aliquas , velcollo appen-
fas, velpronuntiatas; etiam agit de incantationibus Diabolicis ; &
demultisaliis rebus in bene conftituta republica non permittendis :
eft enim Magica & Diabolica , conjunda cum vcrbi Divini horrenda
prophanatione. Judsei hodierni negant fe exercere hanc diabolicam
Kab-
^e Kabbala & KMaliftls. 31 V
Kabbalam. Ut iit fit , raltem antiqui Judaei fsepe ei operam dederunt,
uti clare ex libris ipforum apparet.
Hottrngerus in Tliefauro V\\\\o\.pag. 444. & feqq. adfert cxempla
Magiae PraifticK ex libro Schalfch. Hakkab. Audor illius libri narrat
iiiftoriam de fene aliquo , qui ob fufpicionem fcortationis comburen-
dus educebatur. Quum hunc fenem in ignem projicere putarent ,
ipfemet beneficio Kabbalae Pradicae ita fe permutavit , ut loco ejus
afinum in ignem projicerent , & ipfemet ex manibus ipforum liber
evaderet.
Etiamfuperiorihiftori^eadfcribituraliade Rabbi Mofe bar Nach-
«lan, aIiasvocatoR.amban, qui voce Jehova nominata Barzilonas
coram Rege grandem navem in mare deduxit , quae antea a multis
hominibusin mai^e deduci non poterat.
Myllcrus in Rabbinifmo pag. 1453. duorum Judaeorum facit
mentionem, quorum alter beneficio hujus Kabbalas extinxit incen-
dium , alter vero curavit febrira.
X. Judsei nonnulli etiam Chrifto hanc Kabbalam Pradicam ad-
Taibunt. Nos, Deitatem Chrifti contra Judaeos probantes , utimur
intercasteraargumentoaboperibus five miraculis defumpto. Judaei
non audent negare miracula Chrifti ,- fedajuntEum omnia illa mi-
raculafecilTepernomen Jehova, cujus redam pronuntiationem fo-
lustumtemporisfcivit. A quo, quaefo, &UbinamChriftusilIam
redam pronuntiationem nominis Jehova didiciffet ? Refpondent
Chriftum quodam tempore intrafle Templum , ibidemque illud no«
mcn alicubi fcriptum vidiiTe. Quod nomen , cum vidiffet Chriftus,
infcripfit membran^ , &in vulnerepedis, eum in finem fado, pofuit,
Multiquidemeotempore intrarunt Templum , fed tali aftutia non
fueruntufi: legerunt quidem illud nomen , fed propter horrendum
rugitum leonum , five latratum duorum canum , duabus columnis
ferreis ante januam pofitorum , hasc pronuntiatio e memoria fem-
perfuitdelata. Omnes intrantes facile quidem potuiffent illud no-
men in chartula quadam fcripfiffe , fed non licitum fuit aliquid ex
Templo portare ; ideoque hodierni putant antiquos Judaeos nulla
miracula patrare potuiflTc. Vide hanc fabulam in Lexico Talmudico
Buxtorfii p. 2541. J udaei referunt Chriftum ftetiffe coram Regina
Helena , & dixiffe, polTum mortuos excitare. Judasi jufferunt Judam
IfcariotemetiamintrareTempIum, utfimili modo illam pronuntia-
Rr . tionem
514 D I S S E R l' A T r O XXVI
tionem difceret, Chriftus poftea coram eodem illo Juda gloriatus-
fuiflet quod miracula efficere , & quod volando in aerem afcende-
repoflet. Quod, cumChriftusper aera volaret, &Judasvolanda
eum fequeretur , rixae ortas fuerint inter Chriftum & Judam. Ajunt
quod Judas Chriflium percuflerit; adeo utceciderit, & brachium
fuum fregerir. Hanc horrcndam Judxorum fabulam five potius bla-
fphemiam deteftamur, &pernegamus Chriftum unquamtali diabo-
licsarti operam dedifle.
XI. Hanc Kabbalam Pr^^/V^»? fequuntur illi, quiperliteras, vel
pernominaqusEdamcoIIo velfupra januas fufpenfa fe contra peftem,
contra bellum ^ contraDiaboIum, &contra alia mala defendere vo-
lunt; velquiputant fe morbum herculeum aliofque morbos fanare
pofle pronuntiando vel infufurrandoclanculuminaurem nomen Je»
HOVA. EtiamhujusKabbalas participes funt,. qui per Euangelium
Johannis miracula qusedam eflScere tentant. Sed omnes , five fint
Judaei , five Chriftiani deridendi & exfibilandi potius funt quam ratio-
nibus refutandi , qui literis aut vocibus ullam phy ficam vim vel mor^
bosfanandivel diabolum pellendi adfcribunt.
II. ^e KahhalaTheorettca.
XII. Jamporro fequiturconfideranda KabbaTaT^f^ifm/V^, quas efir
acutainventio, quaexliteristranfpofitis, velinnumerum refolutis ,-
aliifve modis mutatis , velexvocibus, expundis, aut ex accentibus
muficismyfteriaquaedam eliciuntur. Hasc Kabbala Theoretica fub-
fevariashabetfpecies.. Menafle inConciliator^, quaft. ult in Exo-
dum hujus Kabbalas Theoreticae tredecim enumerat fpecies; alii ta-
men paucioresfpecies, fcil. tres vel quatuor , utpote celebriores , tm^
tum folent enumerare. Kos hic omnes tredecim fpecies dabimus , &
eftendemus quomodo myfteria ex S. Scriptura per fingulas fpecies
eliciantur.
Pr/»^<2fpeciesKabbai2eTheoretica£vocatur ^''?^^'^ Gimatria; eft-
que vox origine Grceca : Grsece enim dicitur 5/6«^tsTe<*. Sed Gematria
hic in latiori fignificatione fumitur : nam hic denotat primario &
prascipue Arithmeticam , fed fecundario etiam Geometriam , hoc eft,
dimenfionesoedificiorumfacrorum, utarccE, tarbcrnaculi , &c. Hsec
igiturKabbalas fpecies , qiis Geometria vocatur, duoshabet modosi.
^
!D<? Kahhala ® Kahhaltfih, 31^
Prioi' rtiodus Gcmatriae eft , quo diverfae voces eundem numerum
literisruisexprimunt^ ut uni per aliam explicetur. Fundamentum
hujus rpecieieft: quia literae Hebraicae in numeros refolvi pofTunt:
ideoKabbaliftaealiosfenfusexvocibus, in numeriscum aliis vocibus
convenientibus , elicuerunt :
Exempli gratia: Genefeos cap. i.v. i. occurrit vox ^'^^^l^r" , ex
quaperGematriamprobant, quodDeus mundum creaverit in legei
nam voces "*?' •^?'^? inlegeformavit&ivox IVV^^^^i in principo twvi'-
<demnumerum, fcil.pi^.exprimunt. HincJudaeiperKabbalameli-
ciunt, mundum/« lege effe formatum.
Hic modu^ etiam valet in pluribus vocibus conjundis : ex, gr,
Kabbalift^ ex primis duabus vocibus Pentateuchi , ^l? ^''^^^l^. infrin*
cipio creavit , probant mirndum in principio anni, olim aSeptembriin-
choati, eflfecreatumi quia in vocibus i^*)22 Tl^Wri ^i^^^' Inprin-
cipio annicreatfis efi & in his duabus prirais vocibus idem numerus ubi*
queexprimitur ,, fcil. 11 1<^. Ergocx ^5*13 ^"'tS^Ji^il} i» principio crea^
'uit y probatur mundum in principio anni , hoc eft , in Scptembri eile
creatum.
Similiter pcr hanc fpcciem quaerunt : Quare Vetus T. incipiat a
litera 3 Beth ? Quum 3 in numcro fignificct duo , ajunt Mofcn dcno-
tafTedupIicemLegcm, Scriptam fcil. & Oralem. Alii volunt Mofen
refpexifleadduplicemmundum,fcil.ad '^?2°'?^J' MmdumhmCjinqao
jamviviraus, &:ad **!'- ^T^ mmdHmftttHrum. Qualismundusdeno-
taturper ton u7^'^ vnmdumfuttirHm\ .^^7^, Mundusfuturustem-
poribus futuri Judaeorum Mcfliae , & mundus gloriofus poft hanc vi-
tam in ccelo.
Haecfpecies Kabbalae ctiam ad alias linguas emanavit. Apocaly-
pfeos cap. 15. v. iS.fitmentiobcftiae, cujusnumerus eft 666. Ire-
naeusvocem ha.reiv(^ hucapplicavitj quia in hac Grxca voce idem
flumerus cxprimitur.
Pofterior modus Gcmatriae verfatur circa dimenfiones facrorum
^dificiorum, utarc», tabernaculi, altaris,tcrapli5^c,SacraScriptu-
raperfedcrecenfet quantitates pleraruraque fabricarum, fcil. eariun
longitudinem , altitudinem, & profunditatem ; fedS.Scripturahoc
11 on videtur fruftra feciffe : ergo funt quaedem rationes , ob quas facra
illa aedificia funt tantae, &nonmajorisvelminoris quantitatis. Ra-
tioGesillarumquantitatuminquirere pertinet ad Kabbalam; ideoque
Rr 2 Kab-
3i6 DISSERTATIO XXVL
Kabbaliflae quatitltates illas metiuntur, & numeros verfubtrahunt^
vel multiplicant , veletiamdividunt:
Exemplo hunc pofleriorem modum Gematrise illuftrabimus : Ge-
nef. <5. 15. Arca Noachi dicitur 500 cubitos longa , 50 cubitoslata , &
30 alta fuifle. Hinc quidam Kabbaliftas occuite Chriftianizantespro*
bant nomen f efu. Kabbaliftaprimo longitudinem 300 cubitorum
dividit per altitudinem 30. & prodeunt decem , qui numerus defi-
gnat yod. Huic ^0^3? adjungatur longitudo 300 , denotans Schin. Tan-
demlongitudo 300 dividatur per latitudinem 50, & emergunty?A;,
hoceft, Vati. HaEtresliteraBfimuIconjundxdenotantl^'^ 7^_/^,no-
men MeGRae noftri. Judaei folent in contemptum Chriftianorum pro
yj}'^". knhQ^Q W^ J-efft. Haec de prima fpeeie dida fufficiant. Videplu-"
rainBechin. Happer. Schickardi pag. 6f.
Secmda{^Qdts Kabbalae appellatur ]^p?^'^ ISfotankpni quando exj
jRnguIis vocabuli alicujus figniflcativi literis totidem aliae didionesi
formantur : ex . gr. Literae vocis 'l^'^ Macchabd pofTunt refol vi in to-]
tidemintegrasvoces, quasfingulaeincipiunt a literls nominls ''2DD«i
fGll.in n?'T °''?'^? 1^°? '? QuisficHtm inter Deoso Jehova?
Quldam ex Chriftianis~aIIegorice Trlnltatem conatl fuerunt pro^.
bareex verbo ^"^? Creavit, Genef. 1. 1. namineo verbofunttresllterae,'
quarum prima 2 denotat ]r! Filium^ fecunda ^'^ Spritum S. & ultima
-^? Patrem. Socinlanus Enjedlnus rlfu hanc Kabbalam & mcrito ex-
plodlt , fed fcelerate aliam Kabbalam eliclt, fcil. ex 2 facit 7y">73 Belial^
jfceleratm ; ex 1 efficit ^J<1 caput,princej^s ; & ex H format ilJMH tu^
hoceft, TuescapHt Ciye princeps feleratorum.
Hasc fpecics etiam in lingua Latina brevitatls ergo ufurpatur : ex^
gr. Literse J.U.D. denotant furi^ Vtriufque DoBorem ; Llterae L. A.'
M. indigitant Liheralium Artium Magifirum. Pcr Ilteras S.P. Q^. va-
rla poffunt denotari, fcil. y&lSenatm populmque Romanm. Yel^Servapo-
pulum quem redemifti. Venerabllis Beda , cum R.omam ingrederetur ,'
legebat , Stultmpopulus quarit Romam. A nonnullisperlnterrogatio-
nemde Papa Romano expllcatur, SanBe pater, quareridesl Qulbus
ille retrogradam relponfionem dat , Rideo , quia Papa fum.
Pcr hanc candem fpeciem unum vocabulum etiam induo dividi-
tur: ex.gr. Nomen n''^^?*!!! poteftinduovocabuladividi, fcll. in
^*^"1D &c r\^W Creavitfex. Ergovox H^^^yKlS denotat vel fex dies
creationisvelfexextreinamundi, fcll.fummum, jmum, &quatuor
2)^ Kabbala ^ Kabbaltftis, ^i^
Hsc eadem fpecies etiam locum habet in lingua Laitina ; fcil. quan-
do voces fimplicesy^;»»?^/, termmm , magifler dividuntur in voces di-
vifas, nempein5W;»w^j, terminHs, ?^'magis-ter.
7^mV2fpecicsnominatur '^"?''^^ VermHtatio^ & fit, quando una AI-
phabeti literafumiturproalia: ex.gr. H pro J< , vel ^} pro T\ , vel
U' pro 3, & fic deincepsper totum alphabetum. Judaei folent tali
modointegroslibrostransfcrre. CI. Hottingerus ait fe totum Penta-
teuchum ita tranflatum pbffidere*
MenafTebenlfraelhancfpeciemprobatexj^f^rp»?. 25.2(5. ubi Pro-
pheta , ne irritaret Regem Babel, eum vocavit Regem ^^^ pro Sd3 >
fumendo literas ti' pro 2 j & ■] pro 7 ; fcil.permodumqui vocatur
tynnj^ athbafih , nempe quando literx alphabeti inverfo ordine recen-
fentur, hoceft, quandonfignificatliteramK» C^Iiteram^, &*lli-
teram il , atque fic deinceps.
Nonnulh putant Sapientes Babyloniae propterea non potuifle le-
gere verba parieti adfcripta , Danidis cajf.'^, quia eadem judicantur hojc
modo fuiflefcripta.
Ut ut fit , hasc fpecies Kabbalae non tantum efi: ufitata in lingua He-
brsa, fedetiam in hnguaBelgica & Latina,- & praecipue in literis,
quibusfecretaqu3edam tranfcribuntur. Nemo talem fcripturam le-
gerepoteft, nififciatqualemliteram Scripcor fumpferit pro A, aut
unde literas alphabeti numerare inceperit. Multi modi ita occulte
fcribendi pro cujufquc ingenio & induftria poflunt formari : nam
prima alphabeti literapoteft efle B,C,D, E, vel alia quaecunque li-
tcra.
0«^r/<«fpeciesKabbala£appclIatur T*'^^ 2irHph,h.oceO:,combimtio;
eftque , quandoexalicujusvocisconfonantibus per Metathefin tran-
fpofitis, aliterquecoagmentatis, novadidiofignificativaexurgit:
Ex.gr. Kabbaliftae Geftef, 1. 1.. ex voce ^''li^KIS i^ principio pro-
bantmundum creatum efle primo die Septembris ; quiaex hac voce
HebraicaperMetathefinformaturaliadidio , fcil. "'l^n^ i< > ^o^
eft, pimo Septembris , fcil. mundus creatus eft.
Similiter ex verbo T\W^ Utabimr fit rT^ti''^ A<fej]ias per Metathefin.
Graeci&nonnulli Latini hae in parte Judaeos nonnunquam fune
imitati : fic ex JhUhs formarunt Livins ; ex Roma Maro\ ex CorpHspor'
CHs; CorpHs Jnris poteft transformari in porcHS viris : nam eaedem literas
continentur in his vocibus , quae ita invicem tranfmutantur.
Rr 3 " ' Qtiinta
3ii D I S S E R T A T I O XXVI.
3
Omnraf^ecksvocatm ^T^ Zura, hoc cO:,formamtfi^urat Haec
fpecies argumentatur ex figuris five formis charaderum. Perhanc fpe-
ciemqussrunt; Quareliterae;^,3) J| &c. talem habeant figuram, 6c
jion ah'am ? Omnium harum figurarum Kabbahftae dant rationes*
Ouarmt : Quare Vetus T. incipiat a 3 , five \ Htera, quae talem ha-
betfiguram&nonaliam ? Refpondenf. Quia 3 habet apicem fupern^
refpicientem, Si quis ergo qusrat ex 3 , quis te creavit ? Refponde-
bit, quiapiceliterae 3 denotaturc fcil. Dcushabitans incoelis.
Menaflecxprimaillalitera^aliud quid probat, fcil. Deum, qui
mundumcreavit, efTeunicum; &quidemtaIimodo: Litera^con-
tinet tres lineas , hoc efl: , tres quafi literas P^m. Litera Vau , fi plene
fcribatur , fcil. I^^l P^aii , valet in numero tredecim. Si tredecim tripli-
cetur (nam in 2 funt quafi tres literae Vau) exurgent triginta novem;
quinumerus etiam continetur in vocibus "IHH IViTV * Ergo fccun-
diimMenafleproptereaLexincipit a litera 3 habente tria Vau , quia
Deus fuam unitatem voluit indicare. Sed toedet & pudet tales nugas
Jud^orum referre ; ex illis nihilominus iidcm fua dogmata eliciunt &
confirmanr.
Idem Menafle in Conciliatore in Exod. pag. 172. ait : Sane iffa ra^
tio diUare videtur , charaElerumformas , afkfremo Artifice repertas , m-
fieria continere. Sed deplorandum cft , homines alias in facris literis ver-
fatiffimos, tempusfuumintalibus nugis tererc.
Hincetiam, quiaexfiguralitcrarummyfteria quaerunt, folent in
libris MSS. ut in Pentateuchis , in Phyladeriis , & in Mczuzoth lite-
ram fl fcriberecumgibbofupcrnere(picientc, &Iitcram |) contor-
£am, quafi duplicatam*
0«^nV«rdecaufis, ob quas Judasi literas T\^ ^ talimodofoleant
defcribere ?
Refp. I. Judxidelitera H hanc dant rationem : quiaea litera eft
prima litera vocis ""n viventis, Ideo illa litera dcbet coronari gibbo af-
cendente, quidenotatDeumviventeminexcelfioriloco mundi five
in ccelo habitare.
z. Litera^pingiturcontorta, & quafi duplicata : quia «5 eftuna
exliterisvocis '^^?^ denotmtis orationemi precationem ; adindicandum
quod cornoftrum debeat cfle contortum & contritum inter oran-
dum, VideHackfpannumdeKabbalaJudaica pag. 310. ubi fic ait:
PeplusJHfio incmvatur i feclufis apicibm , V^^V nbsnWsiyi? ^D^^
n3
©^ Kabhah & Kabbaliffh. ^r^
n^ril V^T^ t]1^D rW^y^ nDnjl ^3^J aV HD H. e. m moneat te ,
preccs, qmbm corfraEium^ coniruum ^ Spiritufqae incurvatm non cft
conjun^us , Deogratasnonejfe. Quare ^ magis pingiturcontortum,
quamullsEaliaEliteraevocis riT^n? ^^^. Proculdubioquiafjeftpri-
ma Jitera Radicis 77ib , a qua defcendit rh^VS > cum literae H & n fint
ferviles & addititiae.
•S^m^fpeciesverfaturcirca ^^^'^. 'r^)^] ^^^'n 'ii;^'^ circa Principia ver-
borum ^ dxc^finesverborum , velnonnunquamctiam circa *~*'^'D 'P''''^
mcdia verborum. Haec fpecies elicit alias voces vel ex literis vocum ini-
tialibus, vel ex finalibus ,^ vel nonnunquam ctiam ex literis interme-
diis. '
Ex. gr. D^///. 50. 12. dicitur TSU^OVT] 13 7 n?J?^ ''D Quisfaciet a-^
feendere ms in coelum ? Quatuor literae initiales in his quatuor voGibu&
eonftituunt "^T? circumcijionem ; & quatuor literae finalcs earundem^
vocum formant nin"' Jehova. Hsec verba ergo ex fententia Jud^o-
rum continent & quaBftionem & refponfionem. Quaeftio eft r Qui»
nos cvehet in ccelum ? Refpondetur Kabbaliftice per hancfpeciem,
Jehova, fer circumcifionem. Hae literae five initiales five finales, vocem
aliquamdenotantes, aKabbaliftisfoIent notari accentu Sasgolta, hoc
eft , tribus pundis tali modo j, ,* ut ledores certi effent , utrum ex ini-
tialibus , anveroexfinalibusliterlsaliae vocesformentur,
' S/?/'//^^fpeciesKabbal3eTheoreticas eft ^P^ '^?'^ defeBivum&fle-
mm. In Textu Hebraico fsepilfime voces quaedam fcribuntur defe6li-
ve fine Fau vel fine yod y quse IitertE fecundiim regulas generales in illis-
vocibus regulariter requiruntur. Quando ergo in quibufHam locis»
illae literas defunt, quuminaliisomnibuslocis adfint , tum rationes
talisdefectusexpifcanturKabbaliftaey fcil.quare uno in loco addatur
Vau, & in alio loco illud omittatur ; quare in uno loco vox fcribatur
plene cum litera Vau vel Jod , & in alio loco illud yod vel Vap^
omittatur.
Ex. gr. 't? '.?f Dem in R.egimine femper defe(5tive , lioc eft , fine Vaw
fcribitur; fed excipitur unicus locus , annotatus a Maforethis , ubt
'^TXh^ inB.cgiminefcribiturpIene cumlitera/^»,fcil, Pfal. 18. 47.
Pra^terea eadem vox cum affixis femper etiam defedive fcribitiir,
cxceptis duobus locis , fcil. Pfal, 145. 10. & 145. i. rn quibus-
Vau additur : ibi enin\ fcribitur '^"^^, , & hic 'Q^''.?^ Dem mem»'
Kabbaliftae horum omnftjmdant vel fingunt quafdam rationes, ob-
qua^
310 DISSERTATIO XXVI.
quas irt tam paucis locis fit talis exceptio a communi regula.'
Oc?^^^rpeciesappeIlatur ^ininai nicmD claufa & aperta. Hascfpecies
tf^onfiderat literas "0 ^ b> paffimin Pentateucho occurrentes : ^ eft
^rima litera vocis '^'^''^? aperta , & D vocis ''^'?''^? claafa. Kabbaliftx in-
quirunt , & dant rationes , ob quas in quibufdam locis Pentateuchi oc-
currat ^ vel D • Literae illae ^ & D non funt in Pentateucho ab ipfis Au-
£loribus librorum , fed a pofterioribus qulbufdam Judaeis adfcripta?.
Ergo myfteria, quas ex literis ^ aut D eliciuntur, non funt intenta
a facris Scriptoribus , fed tantum a curiofis quibufdam Judosis.
Similiter totus Pcntateuchus dividitur in 54. Sediones majores,
quarumfingulaEtribusIiteris^^tj veltribus DDD diftinguuntur, ex-
ceptauItimafedrioneGenefeos, quaeincipit c^/?. 47. wr/TzS. ad hcec
verba, DpJ^'' Tl'*! & vixit J-acob. Haecfolafediomajordiftinguitur
velunicaliteraDj veltantum fpatiovacuo. Ejus irregularitatis cau-
fam inveftigarunt Kabbaliftae per hanc fpeciem Kabbala?.
Ad hanc fpeciem ctiam pertinent hiatus five fpatia vacua , quse ia
medio vigintifeptemverfuumHebraicorum inveniuntur. Senfus S.
Scripturae aliquando videtur efle hiulcus &: mancus in medio illorum
verfuum , quos Maforethas enumerarunt ; fed Kabbaliftae rationes
perfcrutati funt , quare hasc ita ^Qk habeant : cx. gr. Genefi'^. 22.'
relinquitur fpatlum in medio verfu, inquo fcribitur circulus , qu£
denotat ibi verba quasdam eflfe fubintelligenda. Kabbalifta hujus rei
rationem dat.
Hucetiampcrtinet, quod Ief.<^.j. occurrat D finaleinmediavoce
tn^^^D^j ^Neh.^. 15. D intermediuminfinevocis Dil. Horum
omnium rationes inveftigare pertinet ad Kabbalam & Kabbaliftas.
Nona fpecies comprehendit "?)? «"^) ^'0? , ^'^^: '^^r'^?: , hoceft,
iegitur nec fcriptHm efi , Jcriptum efi nec legitur. Ut ha;c Kabbalae
fpecies clarius intelligatur , fciendum eft in Textu HebriEo nonnun-
quam vocales occurrere fine confonantibus , & e contra aliquando
confonantes fine vocalibus.
Rabbinipunftafine confonantibus vocant ^''nD K^l ''^^p %/W
^ nonfcriyitHr , hoc eft , eo in loco , ubi vocales funt expreflfe, legitur
vox, qus tamen in Textu non eft fcripta : ex. gr. J-udic. 20. 15.0C-
currunt Seheva & Tz,ere , quse denotant ex judicio Maforetharum *'J3
fiia.
E contra Rabbini confonantes vocalibus deftitutas vocant D^^nD
T^e Kabbala S Kabbaliftis. ^^i
'^'yp ^i/ib^ firiptum & mnkgimr y hoceft, voxilk, etiamfi in Textu
occurrat, nontamenlegiturj quia caret vocalibus : ex.gr. Jerem^
51. $.occurritverbum ITxy^ fine vocalibus, quodin legendo omit-
tendum efle judicarunt Maforethae. Horum omnium caufas & ratio-
nes inveftigare , quare quibufdam in locis tantum vocales invenian-
tur, inaliisverolocistantumconfonae, pertinetad Kabbaliftas: nam
illi nihil ignorant, velfaltem nihil voluntignorare.
X)^f:/«?^fpeciesKabbaIa2Continet f^i^^hJi ni^Dj? nvnix Literas parvas
^ magnas.ln Veteri T. Hebraico occurrunt fere trigintatres litcrae cg-
teris multo minores , & circiter triginta casteris multo majores : ex. gr.'
Genef.i.^. in voce DK^3n3 litera H eft multo minor, quam aliis inlo-
cis : e contra Deut. $ i. 6. eadem litera in voce '""^^' 'n eft multo major.'
Imo totum Alphabetum literarum minufcularum & majufcularum
invenitur in Veteri T. quas retro in Differt, 10. enumeravimus. Kab-
baliftarumofficiumeftinquirererationes , quare literae quaedam AL
phabetiinunolocominori vel majori forma defcribantur, quam in
aliis locis.
Huc etiam pertinent quatuor literae fufpenfae & novem inverf^ t
ex,gr.P/S/.8o. i^.invoce »,-^,o literaJ7eftfufpenfa fupra aliaslitei^;
& Numer. i o. 5 5. in verbo VDCi litera Nm in quibufdam codicibus ut
Jitera inverfa pingitur. Maforethf pofteriores invenerunt has literas
itaefledefcriptas; fcdKabbaliftfrationes inquifiverunt, ob quas hg
literf talidiversafigurainquibufdamlocis fcript^ inveniantur.
Vndecima{^tcvzsvocxt\xr:^^variatio\ eftque, quando unalltera
fcribitur pro alia: ex. gr. Veut.zi.j. eft verbum '^?^^ effuderHnt^
quod in fine habet He loco Vau.
SimiliterGf». 1$. z.eftnomen nVni^ tentoriumejm, ubi juxtare-
guIasGVammaticffcribendumeflet I^Hfc^ cumVau. Horum rationes
inquirunt Kabbaliftf.
Duodecima fpecies confiderat ^'''''p^ punBax eftque, quando myfteria
qu^runturexpundis. Quandovox aliqua irregulariter pundataeft,
ejusirregularispundationisrationesinquirit Kabbalifta. Ex.gr. Je-
HovA communiter notatur cum Scheva in prlncipio , & cum Ka-
metz in fine ; fed in quamplurimis locis aliter fcribitur , fcil. cum Cha-
teph S^gol in principio , & cum Chirek in fine , tali modo ^>T: . H^c
irregularispundatiocadit fub cenfuram Kabbaliftarum.
Adhancfpcciem etiam pertinent quindecim voces fuperne variis
S s pun-
^%% D I S S E R T A T I O XXVI.
punAisornatas, quae nec vocales nec accentus funt : Ex.gr. Geneft
54/>.i(5.i/. 5. &cap. iS. V. 9. &cap.53. V. 4.ut & Dm. ca^.z^.y.z^.
& in aliis locis quaedam punda vocibus fuperne imponuntur. Kabba-
liftae dant rationes , ob quas illas quindecim voces & non aliae ita pun-
datx (int^ Vide de vocibus punflatis fupra DifTertationem 1 1.
Decima Tertia & ultima fpecies Kabbalas Theorcticge continet
^"'DJ/tD accentmi fcil.irregularesj, qualesaliisin locis regulariternon
inveniuntur. Nonnulliaccentusin lingua Hebraea diftinguunt fen-
fentias, fed quibufdaminlocisiidemfententiasnon diftinguunt: er-
goaKabbaliftisexcogitata eft ratio , quare accentusilli uno in loco
diftinguant, &nonitaaIio in loco.
Ex.gr. Genef. i. i.accentus Athnachfub nomine divino □*'n?5^>
denotans Colon , jam non diftinguit , cum aliasfoleat diftinguere.
Similiter Numer. 27.5. fili^ Zelophad dixerunt "^SlDa riD ^yi^
faternofiermortum efi indeferto. Vox ^T^'^ habet accentum Zarka,
quifoletdiftinguereafequentibus; fedhoc in loco nullam efficit di-
ftin<5lionem. Rationeshujusirregularitatis inveftigant Kabbaliftse.
Praeterea fingulae voces Hebraicae per tota Biblia communiter tan»
tum unico accentu tonico notantur ; fed excipitur Decalogus , in quo-
quamplurimsedidionesduobus accentibus tonicisnotatae funt, Kab-
baliftae rationes hujus multiplicationis accentuum in Decalogo invC'^
ftigarunt. Sedrationes, quas Rabbini de multis dant , rifu&cachin-'
no exfibilandae funt»
XIII. In his tredecim fpeciebus tota fcientia Kabbalas confiftit ; &
qui talia fida myfteria excogitare novit , illemagni fit apud Judseos,.
&pro dod:o ac fubtili viro habetur; & quo quis plures fimiles nu-
gas expifcari poteft , eo dodior etiam seftimatur. Dehis nugisKab-
balifticisconfuIeMenafle ben Ifrael loco fupra citato; Schlckardum^
jn Bechinath Happerufchim pag. 60. & feqq. Hottingerum in Thef»
Phil.Iib. i.fedt. 5.&ReuchlinumdearteKabbaIiftica.
XIV. Ex hadenus didis apparet manifefta differentia , quae in-
tercedit inter opus Maforetharum & Kabbaliftarum. Aliter verfati
fuerunt circa Textum Hebraeum Maforethoe , aliter Kabbaliftse.
Maforechae enumerarunt in genere omnes literas Veteris T. & in
Ipecieliterasmajufculas, minufculas, inverfas, fufpenfas & irregula-
res : pr^terea annotarunt tum omnes voces pundis fuperne nota-
tas , tum etiam voces plenas &defedivas: deindefub cenfuram vo-
wunt
T>e Kahbala & Kabbaliftls, ^x?
carunt voces deftitutas vocalibus , & vocales deftitutas confonan»
tibus.
KabbaliftsE hoec omnia , a Maforethis enumerata , ctiam confidera-
Tunt & conliderant , fed alio modo. Kabbaliftas omnium anteceden-
tium inveftigarunt & dederunt rationes ; fcil. quare in hoc vel illo lo-
cofitliteramajufcula, minufcula, inverfa, aut fufpenfa ; Quare illa
voxilloinlocofitpundisfuperneornata, &quare aliae voces aliis in
locispundistalibus deftituantur \ Quare vox uno in loco fcribatur
plene vel defedive , & quarenon eodem modo etiam inaliis locis;
Quare nonnunquam tantum confonantes five vocalibus in Textu
occurrant, &econtra, Quarealiquando tantumvocales fine confo-
nantibusinveniantur. Horumomniumrationcs inveftigarunt Kab-
baliftas , fed fxpiflime funt tam futiles & abfurdae , ut virum alicu-
jus tantum judiciipudere debeat tam futilium ratiuncularum , quibus
fides Apellarum innititur.
XV. Tertio qmritnr Quinam funt primi Audores Kabbalae , &e-
jufdemper varia fccula Propagatores ?
Rejpondeo. i . Primus Audor Kabbalae a Judasis communiter fia-
tuiturProphctaMofes, quicrediturdodrinamillam in monte Sinai
accepifte. Quando & quo ordine Mofes Kabbalam in monte Sinaj
«cceperit , vide fupra Sedione V.
2. Mofes hanc artem , exfententia Judaeorum, nuivjiiurit literis
mandavit, feddeoreadostradiditaliisfequentibus ufque ad Efdram
Prophetam, qui dicitur Kabbalam primusin literas retuliffe , & fe-
ptuaginta volumina implevifle. Huc trahunt illud quod habetur
quarto libro Efdras cap. 14. v. 46. 47. 48- Priores libros , qmsfcri^fifli >
frofonepdam, m legant digni ^ indigni. PofterioresfeftHagintalibroscon"
Jerva , ut tradas eosfapientibm epopulo tuo . In his efi vena intelleBns , ©*
fapientiafom^fiientiaflumen, Per feptuaginta libros nonnulli intelli-
guntlibrosKabbalifticos. Ezrasergo, ex multorum fententia , pri-
musKabbalamfcriptis mandavit. Picus Mirandula refert , quod ipfe
quofdamlibrosKabbalifticos» abEzraconfcriptos, viderit; &quod
' cofdcmaquodamjudgeofeptemmilleducatiscoemerit, acplerofque
perlegerit , & totam religionem Chriftianam in illis invenerit , fcil.
myfterium Trinitatis , Incarnationem Verbi , Divinitatem Meffias
aliaque multa Chriftianorum religionem contra Judaeos confirman-
«ia, Vide integrum Mirandulae lotum allegatum a Schickai'do in Be-
Ss 2 ~ chiaath
3^4 DISSERTATIO XXVI.
chinat Happerufchim pag. 94.
3. Propagatores fcientige Kabbalifticae ftatuuntur Prophetse , 6€
inter illos prascipue Jeremias : quiaille quaedam veftigia Kabbalas in
librofuodiciturreliquifle; uti fupra ad tertiam fpeciem demonftra-
vimus. Etiam Salomonem Kabbalas fuiffe peritiffimum ftatuunt Ju-
daei; quiadicitur i.Reg.4.50. 31, Erat fapkntia Schelomonis majori
(jmmfapentia omnium Orientalium ^ ty^gy^tiorum, Etiam [apientioY
fuitEthane , Hemane^ ^c. quitum temporis pro fapientiffimis cele-
bvabantur. JudsihancSalomonis fapientiam in Kabbaloe ftudio fitam
fuiffe afterunt.
4. Nosrejicimusillamfententiamjud^orumftatucntium velMo-
fen efle primum Kabbalas Audorem , aut Ezram vel alios Prophetas
harum nugarum Kabbalifticarum cfTe Propagatores. Nullo enim
modo eft verofimile vel Mofen vel Ezram vel alios Prophetas harum
nugarumefTeprimosvelinveiitores, vel propagatores. Abfit a tali-
Jbus dodis & piis viris , quod S. Scripturam vel ita peffime in multis
cxplicaffent, velejusfenfumita torfiffent.
Quinam ergo Kabbalae funt primi audores ? Reff» Primi ejus in-
ventores & continuatores funt quidam nugivenduli & fuperftitiofi
Judaei, qui quidlibet ex quolibet probare voluerunt. Buxtorfius in
Bibliotheca Rabbinica quofdam audores librorum Kabbalifticorum
enumeta% , . ji ui ibi paffim videri poffunt. Schickardus in libro jam jam
laudato pag. ^6. integram gcnealogiam antiquorum Kabbaliftarum
ufque ad Mofen citat. Kabbala alicujusKabbaliftae invenitur inBibliis
Bombergianis & Buxtorfianis , in exteriori margine Pentateuchi , fub
nomine ^'''TJEOn 7J73» hoceft, AuBoris Ordinum, c\mo6, e^ nomtix
dppellativum : namejusKabbaliftasnomenproprium fuit Jacobus.
XVI. jQuarto quaritur6iQ(mQ. QuiseftfinisKabbalae?
Rejpondeo. Finis Kabbalas eft duplex : alius eft finis refped:u Judseo-
rum, &aIiuseftrefpeduChriftianorum.
1. JudaeiutunturKabbalaTheoretica, utperillam nova dogma-
ta & myfteria religionis excogitent. Ejus Kabbalae varia cxempla
in fupradidis tredecim fpeciebus attulimus.
2. lidemutuntur Kabbala Pradica, ut fiant familiares cum An-
gelis, per quos miracula five potius mira qusedam efficere tentant.
Perhanc Kabbalam conantur fanare morbos , diabolos expellere, 6c
contra ejufdem infultus aliasque noxas fe defendcre, Extat libellus ,
^De Kabbala & Kabbalijiis. ^i^
referenteAmamaAntib.pag. ^iy.vocatus 0""^^ ^IDti^ ufus hymm-'
YHm, inquoex fingulis fere Pfalmis quasdam Symbola Kabbaliflica
pro certis morbis curandis coUeda inveniuntur.
Ex. gr. Utquisliberetur ex tempeftate maris recita Pfalmum s ^
& infcribe eum teftae , ac projice eam in mare & confilcfcet.
Si cui caput dolebit , fcribe hunc Pfalmum ufque ad illa verba , cm"
frmgeseosvirgaferrea, ^c- & fufpende illam membranam de capite
ejus.
Pfalmus 3. Adhuc fi alicujus caput dolebit, pronuntiet etiamhune
Pfalmum fuper oleo olivarum , & inungat eo partes aifedas.
Pfalmus 7« utilis eft ne homines tibi poffint nocere , & ut in fugam
vertas inimicum tuum , qui te perfequitur.
5. Finis Kabbalae Theoreticse refpedu noftri eft , ut eo utamur
contrajudaeos , harum nugarum Kabbalifticarum fummos admira-
tores. ExKabbalamuItiJudaei fortius&citiusad filentium redigen-
tur , & quodammodo convertentur , quam ex ipfo facro Textu ;
ideoque , quando eanoftram confirmat fententiam, utiliter a nobis
contrajudaeosadhiberi poteft»
Ex.gr. Quando Judaei negant , <\Mod G enef.a^^' \o- ^qy Tv?^^ Schi^
/0 intelligatur TT^tfi^D i^<?^^,refutaripofruntexpropria Kabbalarnamt
voces iT\Ty:/ t<T per Gematriam denotant rv^D Mejjiam-j quia
idem numerus , fcil. 358. ubique exprimitur-
Schickardus refert exemplum cujufdamjudaei medici, quinullis
remediisadChriftianifmumconvertipoterat, nifiper Kabbalam. O-
ftcndebant litcram ^ eife tricipitem : inde ipfe concludebat effe tres
perfonas in Deitate- Etiam^ monftrabant Radices Hebraicas commu-
niterconftaretantumtribusliteris, non pluribus y nec paucioribus ;
indefimiliterconcludebateffetresperfonas in Deitate.
Judaei antiqui & novitii femper Kabbalam occultarunt , ita ut vul-
gusjudaeorumnihil, &Do(5lorumvixcentefimusaIiquid ex illa co-
gnofcere potuerit : undenonmirum eft tam raram KabbalaE cogni-
tionem inter Chriflianos inveniri. Exillatamen, quamnovimus,Ii-
cetnobisargumentari contra Jud^os; quia pro Divina & infallibilfi
fcientia a plerifquejudaeishabetur.
H3Ecau(5toritasKabbal3ecoIligipoteftexdi(5loTaImudico , quod
habetur in Tra(5latu, qui vocatur T)2Un UH'^ p^g' i9'Col. i. ubi
fic dicitur : 1D1 nmn na^D nb^np '^^311 Hin nbp '"^^-r
S s 5 Ferh^i
51.6 D I S S E R T A T I O XXVI.
Ferba KabbaU funt , ^ verba KabbaU <eqmparanmr verbti Leglsl
Alibi folent Kabbalam vocare nDKH "]"ll ^^ nD5< ^D^ rer-
.^<« veritatis fcn^t^ /ecmdum viam veritatis,
Longe majoris faciunt Kabbalam , quam ipfam S. Scripturam.
Comparant enim fenfum literalem S. Scripturae , candel^ , quas mini-
moquradrante emi poteft ; fed Kabbalam preciofifrim^ margaritse,
qusE per ftudium Kabbaliflicum tanquam per accenfam candelamin-
venitur.
SedreveratotaKabbala, etiamfijudsiflatuant Mofen l. Deo eam
accepiffe , nihil aliud efl , quam inventum & commentum humanum :
propterea illa nihil nobis praefcribere debet vel potefl. Haec de Kab-
bala & Kabballiflis difta fufEciant.
DISSERTATIO VI
X^U JE
P A R S
DE NOMINIBUS
§. I. Vepuproprie , qma efl ensjingu-
larijjlmum , non indiget nomine.
2. IVomina divina ufurpantur vel
proprie de vero Deo, velpartici-
pative de magiFiratibm c^ ange-
lis, velabtifive de faljis diis.
5. Nomina divina fmt vel Graca
vel Hebraica.
4. Hebraicafunt decem , qmrtim
tria ab ejfentia ^ reliqua fere a
froprietatibm defumuntur.
5. Etymologianominisjehovaejuf-
que Jignificatio allegantur.
6. Nomenjehovapropterexcellen-
tiam fex divevfis titulisfokt in-
Jigniri :
7. llludquefoli Deo proprium ejfe
probatur tum quibufdam Tixti-
GESIMA-SEPTIMA5,
E ^S T
P R I M A
DEI HEBRAICIS.
I bus , tum etiam quatmr ratiom"
.bm e Grammatica petitis.
8. ObjeBio, quaji Jehova tribuC'
retur creaturis & angelis^folvitur.
9. JSfomen Jehova tribuitur etiam
Filio ^ Spiritui San^o.
10. Fuit notum Patriar<:his ante
tempora Mofs.
11. ObjeBio, defumpta ex £xod,
6,3. enodatm.
12. Galatinm fruflra variis modis
ex nomine Jehova Trinitaterfi
conatur probare ;
13. Vt c^ duplicem refpeBum in
Chriflo ex geminata fecunda lite-
ra n in Jehova.
14. Rationes dantuf quare Jehova
k R^bbinis exprimatur per gemi"
num
T>e NomimBus Tiei HeBraidr. ^i^
mm yodi tall modo (" ). & Mofispervirtmemt^eimira*
15. Nomen Jehova dicitur ex' cula ejfecermt , (^mnferjim'
flicatumfer mmen dmdecim ^ flex mmen Jehova.
fer nomen qmdraginta duarnm 17. Jehova (^ yehovifunt idem
literarum. nomenrefpe^u confinarum , fed
16. Chrifiusperpropriampotentiam l differuntrejpefiuvocalium.
S E C T I O I.
Ominapropriaindunturrebus diftindionis ergo : hinc
primus homojfolus in mundo cxiftens,vocatus eft fimpli-^
citerD"}>5 ^o»^(?,nominequafiappellativo; quonomine
homo in genere adhuc indigitari folet : nam ille , utpote
tum temporis folus in mundo , non indigebat nominc
proprio, quo ab aliis diftingueretur- Similiter in Deum proprie non ca-
dit nomen: quia eft ens fingulariftimum, & ita ab omnibus rebus diftin-
(9:um,utnon opus fit nomine quodam difcretivo, quoabaliisdiftin-
guatur. Propterea Proverb.^o-..^ rogatur: Omdefl nomenhujus^ ^ quod
mmenfiia ip/ius ? fi noveris ? Sic etiam Angelus fcederis Manoae, nomen
roganti, refpondit: Ecquidinterrogas de nomine mea\ Judic i^- 18.^
DeusnihilominusinS-Scripturafe nobis variis nominibus manifefta-
vit ; ut ita per illa nomina tenuitati noftrae fuecurreret, & ad fui cogni-
tionemnosdeduceret- Sedfciendumeftqu^damnomina Divina, iii
S.Scripturaufurpata, non tantum Deo vero tribui , fed etiam non-
nunquam creaturis.
II. IngenerenominaDivinatribusmodisin S. Scriptura ufurpan*
tur, I. Pro/?w, quandodeveroDeodicuntur: utGencf. i.i. JDeut-
creavit coslum & terram. Similiter nomen ^V\ ( Jehova ) proprie foli
vero Deo convenit.
2. NonnuIIanominaDivInaj!?^'Zr//Vi/'<!i^iw, propteraliqualem fimi--
litudinem & communicationem excellentis & dignitatis , creaturis
attribuuntur : ex. gr. nomen ^T^f. ( Elohim ) datur Angelis propter
communicatam excellentiam & gloriam; utPfal. 8.(J. Minoremfe^
iifli eumpauliJperU^^Thi^^D D^*^,hoc eft, Angelis. Propter eandem ra-
tionem etiam hoc idem nomen convenit Magiftratibus ; ut Pfal. 82.^
<5. Dixidiieftis , & filii Excelfl vos omnes. Tali modo Anti-Chriftus,
2 Theff. 2,4. {e debebat efferrefupra quicquid dicitur Dem autNtrmen,-
5. "Nomina Divina nonnunquam ab^five vel putative fumunturjr
<g[wandodefalfisdii5dicuntur5- ntBxodfi2„i^.Ouifamfim D^H^K^"
3^8 D I S S E R T A T I O XXVlf.
Diis FALSis , amthema Jit,
IIL Nos nomina divina prgecipue primo modo confiderabimus :
quia ea de vero Deo proprie & per fe dicuntur ; de creaturis vero vel
deidolis planeinaliafignificatione. Nomina Divina , quibus Deus
fe nobis in S. Scripturarevelavit , funt Hebraicavel Grsca. Graeca
hoc tempore , quia in Veteri T. verfamur , praeteribimus.
IV. Nomina divina Hebraica vulgo enumerantur decem , quo-
rumtriadefumunturab ipsa eflentia divina : ut '^i'^1 (quod fequente
velpr^cedentenomine Adonaj pundatur '^iT: , iifdem vocalibus qui-
busElohimfoletpundari) '"''r'.'? & '^.'; & reliqua feptem nominaferc
defumuntur ab effeclis & proprietatibus cjus : ut T^ , 1^'^^ ,^'^^^ , ^^
^"^'^, & ^f. , 'y^ . De prioribus nominibus primo agemus , &
poftca de poftcrioribus.
T>e Nomine TWi^ Jehova.
V. DenomineDeijEHovA varif qufftionesmoveripofTunt.
' Frimo qmritur. Unde nomen Jehova derivatur ?
Refpondeo. Nomen '^!'^'. derivatura Radice "V^ £/?, fuit. Jehova
igiturfignificatjE»^, exifiensabaternox^intiternMm. Johannes nomen'
Jehovapercircumfcriptionemoptimeinterpretatur, cumait in Apo-
calypfic^^. i.-z/. 4. f/pVn^^TB^o wV irj\ 0 %v i(J\ 0 ep%oft^©* Paxabeo
qpti efl , cfiii erat^ er qni ventnrm efi. Nonnulli has tres temporum difFe-
rentias exipsaformanominis •~*F^ eliciunt tali modo: Literayod in
principio diclionum apud Hebr^os fepe denotat Futurum : ideo pu-
tantilludJodinjEHOVAdenotareFuturum, ut ""^P?' 'vifitabit i Vau
in medio eft ff pe nota temporis prefentis , ut "^fl^ vifitans vel vifito ; &
.^^pundatumcumKametz in verbis quiefcentibus litera ultima de-
notattempuspraeteritum, ut ^l^ revelavit. Hinc concludunt Deum
habere effentiam & exiftcntiam fternam a parte ante & a partepoft,
Eundemque etiam omnis compolitionis effe expertem. Nam fi Deus
habeat effentiam & exiftentiam a fe ipfo , ergo non videtur ullo modo
compofitus.
VI. JudeinomenjEHOVA, utpotegloriofum , variis titulis con-
decorarunt. Buxtorfiusin Differtatione de Nominibus Dei plerof-
que illos titulos enumerat.
I. Jehova vocatur a Rabbinis °?^'C °¥i' vel ^T^ ^t Nomenfub'
fiantiA
n)e Nommbus ^ei Hebrams. ^%^
fiantU Vel exiflentm ; quia Jehova denotat ens exiftens a icipfo ab
seterno & in aeternum. Multa nomina Divina denotant tantummo-
<lo proprietatem aliquam ; fednomen Jehova fignificat ipfam efTen-
tiam & exiftentiam Divinam : & propterea tali titulo a Rabbinis fuit
infignitum.
z. HebraeinomenjEHOVAVOcant 'V^'^^^^ Nomenfroprmm^c^i^
foli Deo proprium eft , & nunquam ulli creatur^ direde tribuitur.
3. lidem nominant illud ^i^^iiaan u-ff jsiomen explicatumy a ^IH expji-
cavit : vel quia Divina eflentia hoc nomine proprie explicatur ; vel
quia Deus eo norpine Divinam fuam eflfentiam Ifraelitis expofuit.
Konnullihunc titulum explicant per «ow<?»y^/^<7r<«/^»? a ^^^, quod
ctiam fignificaty?p<ir<?rtf ; quiaplancabaliis Dei nominibus eft fepara-
tum & diftindum , quum hoc nomen foli Deo competat.
4. Jehova etiam nominatur riwiN ;'a"ix "^w Q\i^^ jqomen quatHor
MterarHm\ quiaquatuorliterisconftat,
Sed dicet aliquis. £tiam atia nomina Divina quatuor literis con-
i):ant :: ut n?-? & '^il . Quare ergo ^!'T vocatur tantummodo a
jR.abbinis nomen ^Hatuor literarHm , & a Graecis Tirpw^oi/mixcilov ?
^ Refpondeo. i. Jehova koJ' I^oxIm vocatur nomenquatuor litera-
fum ; quia eft nomen Dei proprium . , quod nunquam creaturis tri-
buitur : fed H'™ tantum Exod. 5. eft nomen Dei , & aliis in locis eft
prima perfona temporis fijturi fignificans^ro. 2. Praeterea nomen
-^i"?i5, etiamfi quatuor literis conftet , non taraen eft nomen Dei pro-
.prium : nam faepiftime creaturis tribuitur.
5. NonnuIIi reverentix causa nomen Jehova ex Deut. 28. 5^^
vocanr **'I^^'ll "'^^^i' °^ nomen glorioftim ^ terribile. Fortafle propterea
vocaruntnomen Jehova nomtn terribile t quianonaufifueruntillud
>pronuntiare. Nam nonnunquam plebi fubpoenamortis pronuntiatio
nominis Jehova vetita fuit , uti videreeft in Lexico Hebr, Buxt. Rad.
fnin . Abba Saulin Mifna Trad. Sanhedrin Cap. i. §. i. ait: Quicun-
,que ^^nrniiO OtiTI ni< il3i\r\ profert Nomentetragrammaton per U'
terasfHasy nonhabebitparteminfHtHrofecHlo.ln Tal-mude, Traft. HIDJ?
nil , tragica hiftoria occurrit , quam Talmudiftarum Epitome his
verbis refert. R. Chaninafilio Teradion addnRo dixernnt^ qna ratione egifti
fictnlegel CixmqHe refpondijfet : fcHt pracepitmihi nin"' DemmeHS^ egi^
evefligioipfHmadcombHftionem, Hxoremejm ad necem^filiam demqmad
iHpmar condemnarunt. Ipfnm qHidem ad combHftionem , qnianomm Dei
T t pro'
330 D I S S E R T A T I O XXVII.
proprifim jnxta Uteras enmtiarat , &c. Vide integrum locum etians
Hebraic^ allegatum ab Hackrpati iti Sylloge quaeft» Theol. & PhiloL
pag. 170.
6. R.abbi'niinCo^meiitariisfiiisrajpe nomen Jehova exprimunt
per ^^.JlNomen ',~ quia Lm>. 24.11. de filio mulieris Ifraelitidis dicitur,
quod maledixerit vel exprcflerit ^H^'"!! Nomen , per quod intelliguns
nomen Jehova.
VII. Secmda qftdiritPir. An nomen Jehova ita foIiDeoeftpro*
prium , ut nunquam creaturis tribuatur ?
Rejfondeo affirmando. Rariones, hancfententiam confirmances,
partim funt defumptae ex S. Scriptura , partim etiam ex Grammati^
ca Hebraea. jf
1. DeusinS.ScripturanomenJehovafibi ipfi vendicat, Exod. 5.
V. 15. Jehov ADempatrfimveJirorum mi/tt me ad vos'. hoc efl mmey»
meum infeeuium^ ^ hoc memoriale meum in omnem atatem, Etiam Exo»
di cap. 20. V. 2. idem afferitur : Egofum Jehova. Similiter Jefaias cap,
^i.Y.'^. Egofum Jehova, illftd eft nomen meum. Hinc Ifraelitae in
Canticofuo, Exod. i^.^.cantant : ^^uovKeJibellicoJifJimus^ nomen
^jus eji Jeho VA . Et David Pfalmo 8 3 • v. ip. ait : Vt cognofcant tefolum
mmine tuo ejfe nTn"* Jehqva.
2. Ipfa Grammatica Hebraea etiam docet homen Jehova efle
nomenproprium : nam nomen Jehova habet orhnes proprietates;,
quas nomina-propria in lingua Hebraea habere folent.
Prima proprietas nominum propriorum eft carentia Ilterx 'H em-
phaticae ab initio. Namnomina prbpria non folent ab initio recipere
n iy^ Pi'onomen demonftrativum ; quiaeaperfe, utpote individua^
fatis funt determinata. Nam Pronomen n folet determinare illud,
tui prjEponitur : fed individua funt pcr fuppofitalitatem fuam fatis
determinata; ideoquenon opus habent recipere aliquid , quo ulte-
riusdeterminantur. Hinc nunquam dicimus Qn^^ns^n Abrahamo^xt
t>nTn Ifi<^c cum pronomine He ; quia funt nomina propria. Simili-
ternunquam legitur riin^^n cum pronomine n praefixo , fed bene
D^TI^S^n^ '^i^n &c. R.atioeftmanifefta: namjehovaeftnomenfoll
Deo proprium , quum D">n^K & V^5 non tantum Deo fed etiam
'creaturis competant.
-iSr^<:i»?^ proprietaseft. Nomina Propria nunquam a finerecfpiunt
Fr-onominaaflSxa: nam nunquam rcyibimus p"'31pj?'^ Jmhm noji&i-
£111]®
^e Nomimhus 7)ei Hebrakis. ^^ i
cumaffixis, fedbene IJ^^n^^S^ Z^^»J»«/^r.SimiIiternunquamj£HOYA,
recipit affixa a finc; quia Jehova eft nomen Dei proprium. /ij wr, . .,*
TVm^ proprietasnominum propriorum eft , quod illa nunquam!
{in.tinftaturegiminis. Statusregiminiseft, quandoSubftantivum re-
git Subftantivumreidiver%inGenitivo, ut /<«/<<//»«? ^^^w. Sed apud
Hebr^ospriusSubftantivum mutatur, quando apud Latinos pofte-
rius variat. Verum poft Jehova nunquamrequituraliudSubftan-
tivum, obquodcommuniter, verbigratia, dicendum efTet riln''
nK3^ cumnin fine; quumtamen f^piffime occurrat hgc conftru-
6tio nifclS:»* Tl^H» Ratioeftmanifefta; quia£/o^«>noneft nomen
Proprium.
SQddices, Etiamfi in rTirf non mutetur H in H » nihiiominus ta-
inenjehova videtur aliquando conftrui cum Nominibus Appellati-
vis, quando, exempligratia, in S. Scriptura dicitur nifc^a^fTin''.
Rejp. I . In talibus locis prima fronte videtur quidem effe conftru-
€tio , fedrevera non eft : nam cft taBtummodo EHipfis alterius Sub-
ftantivi : cx. gr. "'n'?K . Ergo talis conftruftio {^IJO^ ntiT' videtur
effe pro nWD^^ Tl7i< niiT Jehova Dem exenitmm, z. Vel po-
teft effe Appofitio : nam mfcD^ffpeetiaraeftnomen Dei.
Quarta & ultima proprictas eft , q uod Nomina Propria ex fingulari
non fledantur in numerum pluralem : nunquam enim dicimus
D''31p5?'' &^c. Similiter nunquam invenimus fcriptum Jehovim, vel
alio quodam modo in plurali numero. Alia nomina divina , qug non
funt propria , habcnt pluralem numerum : ut D^n'?^» D''?^^- Ratio
tft manifefta : nam cadcm non funt nomina propria, fed creaturis
nonnunquam tribuuntur-
VIIL Contrah§cnonnemO0^y;«y*tfpofret: Quod nomen Jeho-
Va aliquando tribuatur creaturis : ex, gr. N^umer- lo. 35. Mofes arcam
yidetur vocare Jehova , cum ait : T^yr^*" HDIp y«r^ Jehova.
Et Jftdic, 6,11, Angclus miffus ad Gidson^m vocatur 'verfi^,8c
16. Jehova.
Similiter Genfff. 18^2 . Tres vlri dicuntttr venifle ad Abrahamum ,
^uorumunus w/.i3. vocatur Jehova.
Refpondeo. i. Inillislocisnomen Jehova nontribuitur crcaturis."
z. MofesA7«/»tfr. 10.55. non alloquiturarcam, fedipfumDeum,
«jui per fpecialem prsefcntiam ibi praefens erat»
5. Quantumreliqualoca attinet , in quibus iiomen Jehova tri-
Tt 2 buitur
^^% DISSERTATIO XXVIf.
buitur Angdo , dico inillis loeis per angelum illum non intelligi art-
quem crcatum angelum , fed increatum, Angelum nempe foederis,Fi-
liumDei, quireveraunacumPatrceft verus Jehova.
4. Nomen Jehova foHDeo proprium eft, & nunquam creatu-
risin cafu redo & abfolute tribuitur , licet nonnunquam in cafu obli-
quodecreaturisprasdicetur: utcumdicitur, CmtasjEHOVMyTem'-
vlum Jehov^ , vel Jehova Schamma , &c.
IX. Tertio qmrkm, An nomen Jehova etiam tribuitur Filio Sc
Spiritui Sando?
Rejpmdeo. Affirmativa fententia ex collatione locorum Veteris &
NoviTeft. fitmanifefta. Ex.gr. Filiusvocatur Jehova A7>/»?fy. zr,
5. 6. ubipopulus in deferto contraDeum legitur murmurafte , & Je-
HOVA dicitur immififfe ferpentes , &c. &iCor. 10.9. habetur : Ar^-
que tentemm Chriftum , ficuti quidam eorum tentarmt , ^ per [er^entes
l^erierpint,
Similiternomen jEHOVAetiamSpirituiS.tribuitur: ex.gr. Ntiml
i2..6.jEHOVAdiciturIoquutusper Prophetas, &:2, Vety, i.2f. Pro-
phetae dicuntur adia Spiritu S. &c.
Hinc jam ultro fequitur Jefum Chriftum & Spiritum S. efle ve-
rum Deum j quia illis nomen Jeho va, quod foli Deo proprium eft,
tribuitur.
X. Ouart)i qtmitm. Annomen Jehova anteMofenuIIi fuitno-
tum? Vel, AnDeusPatriarchis vclaliis quibufdamfe unquamhoc
Homine revelavit?
Rejfondea affirmando : nam in Genefi aliquoties Jehova dicitur
alloquutusPatriarchas , & viciffim Patriarchas Jehovam. Ex. gr.
^en. i^.y.Deusdicit Abrahamo : Egofum Jehova quite eduxi &c,
Et AbrahamusdicitMekhifedecho, Genef. 14. ^i.SujiulimanHimeas-
ad Jehovam Deum fertem excelfum. Et Genef. 4. z6. ait Mofesr
Tunc coeptum eji invocari nomen Je hov^.
XI. Sed objiciet forte aliquis , quod Exodi cap. 6. v. 3 . contrariuni
videaturdoceri ,- ubidicitur : Et apparm Abrahamo,Ifaaco , Jacohono-
mineDeifortii omntl^otentiv.fednominemeo J-Luovf^noncognitptifum illii*
Refpcndeo. InilloTextunon tameft fermodenomine, quamqui-
dem de re fignificata per hoc nomen. Patriarchae audiverunt quidem
ipfumnomen, fedquidnomenillud fignificaret, non intellexerunt-
Non. fcivexunt tllud nonien proprie dcnotarc ipfajn elTentiam Divi-
^e N&mimbus T)ei Hebraicis. ^^^
nam , & efle quafi fundamentum & bafin omnium attributorura,
quas Mofi una cum nomine revelata fiint»
Xil. Ouinto qtiarltur» An ex nomine ^V\ Triaitas perfonarum pro-
bari poteft ?
JReJpOfjdeo. Galatinus, in multis nugator, probat libro 2. cap. 10. ex
nomine nirT^ Trinitatem , & duplicera refpedum in Ciirifto ; & qui-
dem variis modis.
1. Sic procedit. Nomen nin** conftat tantum tribus diverfis \i~
teris: crgofunttresperfonae. In HTn^ videnturquidem effe quatuor
literae, fedfecundaeftgeminata; & propterea tantummodo funt tres;
literas, fcil.diverfae, quaetrcsperfonasexipfius fententia dcnotant.
yod fignificat Patrem : quia ficut yod eft principium literarum , ita
PatereftprimainterDietatisperfonas, a qua reliquas perfonae ftint,
He , derivatum ab '"'^C ejje , innuit filium : q.uia per JFilium omnia,
que fada funt , efle cceperunt.
Fau, denotans et , fignificat Spiritum S. qui eum fit amor Patris
&Filii, quofeviciflimamant» rede copula, id eft , nexus utriuf-
que nuncupatur.
2. Idem Galatinus eandem Trinitatem etiam probat ex tribus
fyllabis , quae in Jehova occurrunt. Eadem faciiitate potuiffet ex.
tribus vocaiibus ctiarn tresperfonaselicuiffe. Sed fortaffe de hoc my-
fterio tum tempori^non cogitavir.
3. Galatinus etiam probat Trinitatem ex antiqua fcriptione no--
minis nin"' pertresliteras^^o^j circuloinclufas, &vocaIiKamctzno-
tatas, talimodo (,V) . Galatinus afferit Judaeos in antiquis codici-
bus Hebraicis tali modo nomen Jehova exprefHffe ad denotandam
Trinitatem. In Jocleexplicatoj^^^.p. & 10. doceo quomodo Judaei
olimnomen niri^ expreffcrint , &ibidem allego caufam, quare Ga-
latinus dicat , quod antiquiHebraei tribusliterisyo^ nomen Jehova.
denotarint. Ut ut fit , faltem hodierni Judasi tantummodo duabus li-
teris yod hoc nomen Jehova pingere folent. Tres illas literas yodQx-
fententia Galatini fignificant tres perfonas, & unica vocalis Kametz,^
tribusyo^fubfcripta, denotat unicam divinam effentiam. Circulus,-
eui hx tres liters includuntiu", indicat identitatem divinae cffentiae,
Fraetcrea ait idcm Galatinus > quodtresliterae y(?^ squales fignificent
tiium perfonarum squalitatem,
Tt 5 • xiir.
334 D I S S E R T A T I O XXVlI.
XIII. Galatinushisnuglsadhucaliamaddit, qutimf^4!r/>; Quare
innominejEHovAfolafecundalitera n geminetur, & non prima vel
ultima ?
Rejfondet : Filius habet duplicem refpedtum : nam a Patre efl geni-
tus, & iimul cum Patre Spiritum S. mittit. Sedfinguli, Paternempc
& Spiritus S. habent tantummodo unicum refpcdum : nam Pater
mittit : & Spiritus S. mittitur : & propterea putat folamfecun-
dam literam effe geminatam.
Poflet eodem modo ex duplicata illa litera He duas naturas in
Chrifto , fcil. humanam & divinam probare : fed tasdet has nugas hic
in medium proferre. Galatinus intendit quidem Judaeos omnibus
mediis convincere , &adChriftumducere; fed talibus ftramineis ar-
gumentis non facile debellantur.
XIV. Sexto. qHmtHT. Quarejudaei, loco nominis Jehova , jam
utunturpotiusduabus literis Jod (tali modo'':) quam literis Beth,
Gimel , aut aliis quibufdam literis ?
Rejpondeo. i. FortafTequiaantiquiJud^inomen Jekova olim tri-
bus^o^expreflerunt. 2. Vel quia judicarunt nomcn T\'\T]'' , inci-
piensa^o^, efle legendumperaliud nomen Dei ^21i^i definensin
yod.
XV. Galatinus in Arcanis Catholicas Veritatis lik 1. cap. xi. &
Xii.facitmentioncm alicujus libri, vocati ^^''''n ""^^ Revelmris av
tammm , qui fortafTe nunquam in rerum natura fuit. In hoc libro
nomen jEHovAaliisduobusnominibus fuiflet explicatum , quorum
unum duodecim , &alterumquadragintad'uabusliterisconftat.
Nomen duodecim literarum efl:, ^?pD 0'''^) 1? ^l* Fater , 'Eilim (jf-
Spiritm SanEim. Sunt quidem hic plura nomina , fed illa communiter
yocantur tantummodo unlcum nomen duodecim litcrarum.
Prxtereaficuti Judaei, afferente Galatino , hoc nomen duodecim
literarum a nomineTetragraramato Jeho.va derivant, ita etiam ex
hoc nomlne duodecim literarum aliud nomen quadraginta duarura
literarumeliciunt, fcilicct ^F^*f ^'''''A^., ^^^ ^r^pr Oi"^) , ''«l^, ^? J^J
"^O? "^^; a5< o DVl^JX PnterDemyFilimDeH6,acSpiritmSanBmDem\at
mn tresdii , fedDem unm. Vcl aliter folent nonnulli illud nomen qua-
draginta duarum literarum explicarc , fcil. per ^*'?''??: 1?, '^"'^^.p'^
naf^jVainx^ -yn^^^mht ^ ^'rh^.J^-^^^v^^^ ^■p^^^-pem.FilimDem.Spl''
vttm SanUm Vem, tres in mo , mm in tribm* Si haec nomina ita in ipfis
Rab"
^e Nomimhiis T>ei Hebraich. ^^^
Rabbinorum fcriptis expofifa inveniremus , multum ad religio-
nem noftram ex ipiis Judaeis confirmandam eflScerent,
XVI. Septimoqmritur, AnChriftusSrMofes omniafua miracula
pernomen Jehova effecerunt?
Refpondeo. Judaeihocaffirmant, idemque firmitcr credunt. Ex
hoGfolofundamentoetiamnoftraargumentarefellunt, quge nos pro
Deitate Chrifti folemus proferre. Quando nos Chrifti Deitatem pro-
bamus ex effedis miraculofis , qu« ipfe , fatentibus ipfis Judoeis , efFe-
cit, tumrefpondent; verum eft:, Chriftus quidem multa rairacula
cdidit, fed omnia per redam pronuntiationem nominis Jehova,
Ubi , quasfo , Chriftus redam illam pronuntiationera nominis J e-
H o V A didiciflet ? Relpondent in Templo, in quo illud nomen vi»
diffet , fcripfiffet, &vulneripedis impofuifTet, Dehacblafphemafa-
bula vide.plura fupra in Diprtat. t6. §, i.o.
lidemJudaEietiamafreruntMofenomnia fua miracula effecffle per
nomenjEHOVA, quodinfcriptum^fuifTetvirgae, qua pulfabat petram
jndcferto. BuxtorfiusinLexicGHebr.adRad. r]']^] exlihro Caphtor
haecde Mofc excerpfit , quas tranflata ita fonant : Afojes mn efi ufiu
nifimmineifiomaximo, ^- emniamiracttlafita ^ quafecit ^ fHeruntper
fiomenexpoJitHm-i ■^uodefiipfifmnomenjEJiovA, (^f Ehieh afcher Ehieh^
Sed haec tan quam falfa rejicimus, Verbis enim & charaderibus nulla
ineftvisvelmorbos fiinandi, vel diabolum pellendi, aliave mii-acula
cfficiendi. Chriftusperpropriamvirtutem&Mofesper virtutem Dei
niiracuk edidcrunt.
. XVII. OBavo fAeritur : An ^H, {Jehom) & ^V\ (Jehovdy
funt unum idemque nomen ?
Refiondeo. Sunt unum idemque nomen , & eandem plane habent
'fignificationem j etiam ab eadcm Radice derivantur : fed differunt
foiummodorefpedu vocalium > quae quodaramoda funt diverfas^.
_I>I-S-
33^ DISSERTATIO XXVIlL
DISSER.TATIO VIGESIMA- OCTAVAs
Q_ l^ ^ E vS" T
Pars Secunda.
DE NOMINIBUS DEI HEBRAICIS,
E T P R I M A
De vera ledione nominis J e h o v a.
§. I . Pro yehova non e^ legendum .
uidonaj»
2. Omd primo probatHr : t^uia
emnis vox Hehraica ita legitur
utifcribitur.
3 . Injianiiaprimai quajifro vocibus
obfcosnis legantur bonefliores > fol-
vitur.
^Jtemfecunda, defumpta a voce^Je-
hovi,pro qua multi leguntElohim.
5. IJt ^ tertia : qunji Jehova non
haberet fuas fro^ri^is vocales.
6.Secund6: quia in compojitis ex le-
ho ^ alio verbo retinetur Jeho :
ergo non eft legendum Adonaj\uti
in Jehonathan, yehochanan,^c.
7. Primainftantia , quafitaliano-
mina non efent compofta ex Je-
hova , enodatur.
S.»ItemJecunda,qMa/ij:Jfet indecorum
Deo ita componicum creaturis.
9. Similiter tertia , quia non efl con-
ftans pun^atio.
10. Z^t (fr quartay quia aliquando
dicitur yonathanfineh, cui litera
He viditur inferta euphenitc vel
devotionis eaufa.
11. Adhac quinta inftantia , quafi
tantumfit compofitio indire^a ^
partialis , Jblvitur.
12. Denique etiam fexta , quafi
?njin^ &c.fint compofita ex K
& Vau copulativo.
1 5 . Tertio : prebatur yehova jm-
le pronunciari per Adenaj ; quia
tum nec exprimuntur conjona nec
vocales, quibus olim nomen yeho-
va fuit letium.
14. Contra hoc arg. tres inftantia
formantur , quarum prtma eft,
quod Scheva & Cateph-patach
Jint eadem vocales.
15. Secunda, quod Schevajkpepo^
natur loco vocalpsChateph-patach,
16. Tertiay quodfubyehovacom"
pendii caufa fonatur Scheva loco
Chateph'patach. Sed illa tres in-
ftantiafuis locisfilvuntur.
17. Quartum arg. quia Chriftiani,
legentes Adonaj , quodammodo
ytiddios in fuperftitiofa k^ione
confirmant.
1 8 .Quintum arg. deducit adabfur-
dum: ergo etiam legendum efl A'
donaj in illis locis , in quibus Deus
hoc nomenfibiproprie vendicaf.tit
Exod.6.i. PJal.Sl.i^.&c,
1 9 . Sextum arg. quiaper leBionem
Adonajpro yehova falluntur fz-
pe auditores. 20. ^y-
V)e Nmimhus 1Dei Hehraicb. ^ ^^
lo. Argtimmtum proponitHr con- y legatar AdonAJ tam a yuddtii
tra leclionem Elohim , qpmndo qnam a Chrtflianis,
inTextu ba^etftr '^^P-,: lehovi. zi. Lc^iio vocis yehova videtur
21. Rati-o dat-nr quare fro Jehova \ frohihitafub TemplofecHndo,
S E C T I O I.
Ac DifTertatione examinabimus celebrem illam quaeftio-
nem Philologicam , quas a longo tempore inter do(3:os
fuit agitata , fcil. de genuina pronuntiatione nominis
Jehova. Nonn^hocnomenitalegunt, quemadmo-
dum fcribitur; alii vero pro eo fubftituunt Adonai.
Omriti4r. Utrum nomcn Jeho va debeat legi iis vocalibus & con-
fonantibus, quibusin S. Scriptura defcribitur; an vero praeftet pro
eo legere Adonai\
Refiondeo. Priorem fententiam nos judicamusefleeligendam; alii
vero pofteriorem prasferunt. Utramque fententiamexaminabimus.
Priiis argumenta pro ledione lehova praemittemus j deinde obje<5tio-
nes, pro ledione Adonaj adferri fblitas , examinabimus , eafquepco
yiribus debellabimus.
IL Pn»?^w argumentum , probans ledionem Jehova, efttale.
Omnis vox Hebraica legitur fecundum confonas & vocales quas habet :
ergo pro Jehova non eft legendum Adonai,
Majarprocedit : quia Jehova non habct confonas , nec vocales
T8 Adonai ':crgo non debetlegi per^(^<?»<«/.Quod Jehova nonhabeat
conComs T^ Adonai i hocapudomnesinconfeffoeft, &nemoni{ic3e-
cusnegarepoterit. EtiamjEHOvA nonhabet vocales rQ Adonai, fed
habetaequefuaspropriasvocales ac '^T'^\ yehuda, Capellus, ledionis
T» Adonai pro Jeho va magnus propugnator , in Critica fua pag. 71 5.
exprefse negat vocales nominis Jehova & Adonai effe eafdem ; fed
probat eafdem tum refpedu foni , tum etiam refpedu figurs multum
differre , & tantummodo abufivc vocari eafdem vocales. Scheva
cnim effertur ut E , quum Chatephpatach pronuntietur ut A.
Minor propofitio etiam eft manifefta : non enim potcft velunicum
contrarium exemplum dari , ubi vox aliter legitur quam fcribitur :
ergoin Jehova vel Jehovi non facile fingenda eft exceptio.
III. Contra hoc argumentum variae inftantias poffunt foTmari*.
J^rtma iflftantia talis eft. Decem voces obfccenae , in Textu Hebraeo
V V occur-
338 DISSERTATIO XXVIII.
occurrentes, leguntur per alias voces honeftiores in margine annota=-
tas : ex. gr. Superftitiofi Judxi i Sam. 6.4. pro '»'?^i5J7 voce obfccEna^
ipfum anum denotante , legunt "^llriD vocem honeftiorem. Simili-
terpro r^^W^-vuiabheamiiyQViUzZpifOAtgyjLnixy^yyi/^ cHbabitmm
ea. Omnesjudasileguntnotammarginalem, & multi cx Chriftianis
Judaeoshacin parte imitantur : ergo omnis vox non legitur fecun-
diim confonas quas habet.
Refpondeo i. Superftitiofumeftlegere voces honeftiores loco vo-
cum obfcoenarum* Verumquidemeft, quodjudiivoceshoneftio-
res femperlegant; fed fcimusjudsos a longo tempore fuperftitioni
fuifle addidiffimos.. 2. Praeterea Chriftiani hac in parte non debe-
rent Judaeos fuperftitiofos imitari. An illae voces funt obfccenae , quas
ipfeSpiritusS. Prophetis didavit ? Et fi Spiritus S. eas voces dida-
verit , & Prophetae eafdem fcripferint , quare ita non poffent pronun-
tiari? 5. Deniqueomnesillaedecem voces obfcoenae commode pof-
funt per confonas & vocales fuas , etiamfi irregulares , pronuntiari r
& propterea non decet cum fuperftitiofis Judaeis ledionem hanc
marginalem , utpote in cerebris nugivendulorum Judaeorum fidam ,
eligere.
IV. Secmda inftantia. Hoc argumentum refpedu confonarum
non videtur procedere : quia pro '^)n,': Jehovi non tantumab omni»
bus Jud^eis fed etiam a multis Chriftianis legitur Elohim. Quare? Quia
vox '^)'T.habetvocaIesnominisEIohim. Refpondeo. Verumeft: om-
nesjudaei, &multiChriftiani, kgentes alias Jehova, projEHovi
pronuntiant Elohim. Sed falluntur : tum enim I^endum eft JehOt-
VI , quia ejus vocales & confonas habet.
Sed regeret aliquis. jod litera non gutturalis in principio nunquam
folethabere Chatephfaegol, nifi in Jehovi ; nec He unquam folet
quiefccrein Chirek: ergo proJeHovi legendum eft Elohim.
Refpondeo i. SxpiffimefubliterisnongutturalibusinveniturSche-
vacompofitum, utividere eftinThef Gram.Buxt. pag. 19. Ergo
nonvidetur abfurdum , quod talis vocalis compofita fit fcripta fub
fod. 2. Noneftmagisabfurdumliteram He quiefcere in Chirek in-
hacunicavoceJiHovi, quamin Patach in unica voce ^^5. Nam in-
Hebraicis multa funt , de quibus dicitur '^'^]?! V^. non efiipfijimile.
Quidni Jehovi etiam inter talia numerari poffet?^
V. Tmiain^mi^.. Polito , quod Jehova habeat proprias fuas
con*-
V^e Kominibus ^ei Hebraicis. ^^a
-confonas , non tamen habet fuas proprias vocales ; & vocaiium etiam
cft habenda ratio. Ergo pro Jehova eft legendum Adonai,
Refpondeo. Nomen Jehova habet fuas proprias vocales , dc novi
^lienas.
Sed fortalTe (^'«^^m. Quareergonomen ^J^': nonfempereasvocales
retinet, fi illx vocalesfintpropriaE;? Nam Jehovi faepiflimerecipit
punda ra Elohim,
Refpondeo. Quando defendimus vocales in Jehova efle proprias
vocales, tumnonftatuimuseafdemefleproprias quarto modo , quae
femperconveniunt, utirifibilitashomini. Sedpropriftm contradiftin-
gmmus alieno, hoceft, vocalesfubfcriptaenominijEHOVA funtpro»
prioE vocales , &nonalienas, fivealiundemutuatae.
Sed adhuc regeres. Si vocales in Jeho va fint propriae , quid fiet de
Jehovi ? An etiam in illonominefuntpropris vocalcs?
Refpondeo. Utraequevocalestamin jEHOVAquam in jEHOVifunt
propriae, hoceft, nonfuntalienf , velaliundemutuatf. Namquis
Judaeorumaufusfuiflet vocales proprias ex Textu ejicere, & alicnas
loco illarum propriarum in Textum intrudere? Et quiflatuunthas
vocalesitaeflemutatas , illi concedere tenentur Tcxtum Hebraeura
totiesefle corruptum , quoties tales alienas vocales funt fubftitutae.
VI. Secmdum argumentum pro ledione Jehova eft defumptum
^ nominibus propriis virorum , cotnpofitis ex in^ J^eho, parte nomi-
Bis Jehova , & ex alio quodam verbo , ut ^ni , pn &c. ex.gr.
lT)y\tV yehonathan t ]^yni\TV yehochanan 6cc. Hinc fic argumentamur,
Si proJEHovAcft legendum Adonai , ergo in nominibus propriis,
compofitisexj^^/^o&cxquodamalioverbo, legendum eflet Adona-
ihan, nonverojehonathan. Confequentiaprocedit: quia j^^^o eft
pars T8 Jehova. Ergo fi pro jEHovAeftlegendumy^^o»^? , tum
ctiam incompofitioneproy^/&&Iegendumerit Ado. Sed nemo ex ic-
gentibus Adonai pro Jehonathan pronuntiat Adonathan : ergo pro
Jehova non eft legendum Adonai. Hoc argumentum valdeftrin-
igit; &proptereaiIIiqui legunt Admai , omries vires intendunt , &
varias inftantias excogitant , quibus- hoc argumentum folvi pofle
videtur.
VII. Pr/w4inftantia. Patroni contrarlas fententiae negant illa no^i
tninapropria, utjnjiri'' {Jehonathan,) ^W\V{^ (Jehofchaphat) &c. ef-
fe compofita ex nomine Tetragrammato , & ex alio quocunque verbo.
Vv a Reffon^^
34Q D I S S E R T A T I O XXVIII.
Rejpondeo. Quod illa nomina fint compofita ex nomineDivino>
patetinde ; quianomina illa pro yehava. initio faepehabent £/: ut
pro jriDin^ » pmn^ & D^P^in\ faepe occurmnt jnj^S^ , ^^^vh^
dc ti^p*h^ ' crgo funt compofita ex nomine Divino ; & quideni,
ex nomine Tetragrammato : nam non potefl: dari aliud nomen Di-
vinura, ex quo nomina illa propria compofita eflenr»
VIII. Secmda inRmm. Illa nomina ^Diin"' &c. non, videntur
eflfe compofita; quia indecorum videtiu: nomenDei propriumcum
creaturis componi.
Refpondeo. Nullo modo ef! indecorum nomen Dei componicum'
creaturis : nam praeterquam quod jam demonftraverimus nomen
Dei 7^ appellativumcum vocibusprofanis conjungi, etiamnomea
Dei '^l Jab, quodaequeefl nomenDei propriumac Jehova, cum
creaturis componiturin nominibus definentibusin n\ ut npinV
fT^^^n &c. Quodillud- ^l infinefitnomenDei , nemonegarepo-
teft : namaliquandopro rT^ptnS n^:3n dicimuj ^5<pin\ ^^l^n
cum nomine Dei ^^ in fine.
IX. 7er//"<« inftantia. Non videturefTecompofitioin jnilri'' &c.
quia non femper eft conftans pundatio : nam aliquando in principio
pro Jeho eft yehti-, ut '^^^ Jehuchal, Jerem.37. 3» & in.fine prcsi^
^i faepe eft ''^: , ut )nyw'^ , &c.
Refpondeo. i. An ilIudnomenye/7«cy6<!?/ritcompofitum ex Jeho-
VA, nonadeocertumeft. Sed fi dicamus efTe compofitum , tum di=
cendum erit , quod hoc in loco fit irregularis pundlatio.
2. lUud '''"'l in fine, nominibus propriis additum , videtur componi
ex ^l nomine Divino , & FinH litera fervili , formante multa nomina
propria virorum. Quemadmodum enim in lingua Latina multa no-
minapropriadefinunt in us, ut Antonius, Petrus, Paulus, &c. fic
multa nomina propria in lingua Hebraea defihunt in/^^cumSchu-^
rek, ut -innW &c-
X. Quarta inftantia. Nomen Jehova non videtur cura illis no-
minibus efTc compofitum ; quia aliquando dicitur jnj^ {Jonathany)
E3^l^V {Jofchaphat , ), &c. pro jn^in"' » £OSt(!/in^ Deinde forma hsc
\n3r, CO^^T' > &c. fine He videtur effe prima ; & litera //<? videtuj?
inferta vel euphoniae vel devotionis caufain memoriam , quod Deus
Homini Ahraham inferuit He.
Ref^ondso* I. lonathan per J<? non eft forma priraa, fed lehona-
thanj.
'De Nammbus T)ei Hebraicts. ^41
than ; & nomen Jonathan eft contra(5lum pcr Syncopen ex Jeho-
nathan.
2. Pofito, quodnonnullanomina, ut y;i')n"' &c. poffint efTeex
Hiphil; indetamcnnon fequitur, quod litera illa He fit addita vel
Euphonias vel religiohis causa : nam illa litera He erit charaderiflica
conjugationis Hiphil , in qua nonnnnquam He retinetur : ex. gr.
3;'>ti^in'' falvabit poteft efle Futurum, pro quo regulariter dicitur j;"*^!"*
(ineHe, charadere conjugationis Hiphil.
3. llIud;fir<?inverbisquiercentibusPcJodpoteft quidem efle cha-
raderifticum ; fed in verbis perfedis , dcficientibus, aut quiefcentibus
media vel ultima radicali hoc impoflibile eft. Etiamfi enim ex Futuro
yi^^i^X^ formari poflit j;'*;!'!^^ per additionem Hteras charaderifticae Hi-
phil; indctamennonfequitur, quod aliquis ex 1'vl' , fi ufitatum ef-
fet, velex ^'^fZ, velex °:p; formare poflfet ]n:in'' , ^t^V^T^'' , vel
Cp^^in"'' Unde, quaefo, eritilludChoIem^ Etquistalia Futura in
verbisdeficientibus, perfedis, aliifque unquam vidit ? Sed revera^
nifi velimus apertae veritati refragari , talia nomina compofita deri-
vaiitur ex parte nominis Jehova , & ex verbis ?n3 > C3SC' & D^p'' ^
4. Nominibus propriis non folet communiter inferi litera He. (J-
nicumquidemexemplumoccurrit in Abrahamo , ubi Deus ob fpe-
cialem caufam Ixteram //f interpofuit : fedinaliis nominibus hoc non
fbletobfervari; quiaeftcontragenium linguge Hebraeae. In ft]Oln^
PJal. 81.6. videtur fere litcra He interpofita ; quia femper in TextU'
alias occurrit tjDr fine //e. Sedrefponderipoteftillud nomen ftDI"^
effecontradum ex fi^DTn"' , ut Jonathan ex Jehonathan. Vel ftor
poteft derivari ex Futuro Hiphil , ubi He charad:eriftfcum regulariter
ejicif ur,fed hic femel more Chaldf orum retincturjnam.ex verbis quiefl^
centibusPeJodtaliaFuturaformaripoiTunt , fednonex aliisverbis.
XI. Otiinta inftantia. Pofito , quod in Jehonathan &c. fit compo-^
fitio norainis Jehova & alicujus verbi ; inde tamen non fequitur
effelegendum Adbnathan &c. quia eft tantummodo compofitio in-
direfta, obliqua & partialis : nam nomen Jbhova non adhibetur
integrum.
Reffonieo. IpfeDrufius ( qui alias vehementer in legentes Jehova
invehere folebat , vocans eos JehovisTas ) concedit compofitionenx
nominisTetragrammatiin G}^t(2^in'', pmn'' &c. Vocat enim talia
aomina <atwcf)op«6 dc riT^cf^etjUfjtctlocpopct. Si ergo fit compofitio ,
Vv 5. &vct
542. D I S S E R T A T I O XXVIJI.
fivejamfitdireda , five indireda & tantummodo quoad duas fylla-
bas , tamen efl <:ompo{itio ; quod fufficic ad probandam ledionem
Jehova.
XII. Sextd inftantia. Capellus contra hoc fecundum argumen-
tum aliam inftantiam excogitavit : nempe quod nomina illa pro-
pria, ut ID^irT^ &c. fint compofitaexnomine Divino'^,', &non ex
Jehova. Unde igitur eft illa litera Vau ? Ait duas priores literas yoi
& He efle noraen ^l & literam Vau cum Cholem efle copulativam ,
quanomenDivinumcum fequenti verbo copulatur.
Relpofideo. Hoc effugium nimis inane eft : nam ^l habet Kametz ,
& ^'Tnotatur cum Scheva. Deinde Vau copulativum nunquam ha-
bet Cholem , quemadmodum hic habet.
Ex hisantecedentibusergofequiturquod illa nomina propria fint
compofitaex Jehova: &per confequens, fi legcndum fit Jehona-
than , etiam legendum erit Jehova.
XIII. Tertiwn argumentum pro ledione Jehova eft ad homi*-
nem, utiPhilofophiloquuntur; eftquetale. Quilcgit ^<^o»^z, non
exprimiteas confonantes , nec eas vocales , quibus nomen Jehova
abipfisProphetis& a Viris Sandis ante prohibitionem fuit pronun-
tiatum & ledum. Nam qui legit Adomi , fatentibus omnibus contra-
riaefententijepatronis, nonexprimit confonantes ra Jehova: nam
hodiern2B corifonae femper fiierunt. Deinde qui legit Adonm , non ex-
primit vocales , quibus Jehova antiquis temporibus fuit ledum :
nam vocalis Scheva in Jehova differt a Chatephpatach in Adonai
refpedu figuras , & relpedu foni ; uti fupra ex Capello demonftra»
vimus.
Prasterea multi ex legentibus ^,flfo»^/' negant vocales t» Adonaicon'
fonantibus nominis 'r\)Ty fuiffe ab initio fubfcriptas.
Capellus defendit punda genuina nominis Jehova fuiffe Patach,
Scheva , 8c Cholem, &Iedum fuiffe ^"^^i {Jahveh.) In hanc fen"
tentiam etiam inclinat Sixtinus Amaftia.
Alii ajunt ledum fuiffe ^l^- (Jahveh) vel ^ {Jehveh,) aliifvc
modis,
Suntctiam, qul abfque ulla fpecle verltatis divinant olim ledum
fuifTc HTI'^! iT^n ninn. Ututfit, perindenobiscfl:,quomodofue-
ritledum, modononfueritledum Adonai; quod nobis fufficit ad
probandumillummalelegcre, qui Icgit ^(j/o»^* : quia non exprimit
con"
2)^ Kominthus T>ei Hehraicis. -t>.^
confonantes ncc vocales t» Jehova.
XIV. Contra hoc argumentum varias inftantiae excogitantur :
nam multi putanteum, qui kgit^donaiy cxprimere vocales t» Te-
HOVA.
Prima inftantia talis eft. Scheva & Catephpatach funt casdcm vo-
cales; Scyod, utpotelitera non gutturalis, nonrecipitSchevacom-
pofitum : quia vocales compofitgeregularitergutturalibusfubjiciun-
tur.
Reffondeo. i. Scheva & Catephpatach non Tunt eaedem vocales..
2. Litera lod &muIt3eaIi3Blitcr3B nongutturalcs faepiflime rccipiunt
Scheva compofitum. Quare etiam lod in Jehova non recipit Ca-
tephpatach, quando legendum eft Adonai ; quum quidem recipiat
Catephfaegol , quando volunt Icgendum efle Elohim ?
XV. Secmda inftantia. Non mirum eft quod fub Jehova Ioco
vocalis Catcphpatach fit Scheva fimplcx : nam hoc idem aliis in locis
VeterisTeft. etiam fieri folet : ex. gr. Si rl /u?/;^rctinendum eil , pra-
Schevafimplicineceflariolegendum eft Scheva compofitum in voce
^"l^m i.Sam.^.6.
Refpondeo, Nullo modo opus eft in allegato exemplo Scheva com^
pofitum legere : namvoxcommodelegipoteft, uti fcripta eft.
XVI. T^mVi inftantia.. Jehova compendiicaufanotaturinprinci-
piocum Scheva fimplici, quia faepe occurrit; & e contra Jehovi,
quia rarius occurrit , recipit in principio Catcphfaegol.
Reffondeo. Jehovi non habct Catephf^gol, quia raro occurritr
naminfolo Ezechiele inveniturnomcn Jehovi ducentis & undecimi
vicibus notatum cum Catephfaegol. Ergo raritas non eft in caufa,-
quare Jehovi in principio recipiat Catcphf^gol, & Jehova tantunu
Scheva fimplex.
Ex his ergo fequitur » quod , qui legit Adonai , non exprimat con»-
Ibnasnecvocales T8^ Jehova. Sedquipronuntiat Jehova, illeex-
primitconfonas, etiam exprimit vocales, fi non genuinas, ut qui-
dam putant, faltem pronuntiat eas vocales,- qu^ ab ipfis Prophetis,-
vel faltem ex quorundam fcntentia a Maforethis ante raille annos fue-
runt adfcripte.
XVII. (Q^^r^^w^argumentumproIedionejEHOVA cfttale : Non
©ft legendum Adonai , quia tlla ledlio vidctur ludaeos in fuperftitione
aliquomodoftabilire»^ ludsihodierniexfuperftitione abftinent a le-
^one;
g44 D I S S E R T A T I O XXVllI.
•d:ionejEHovA; & quando audlunt Chriftianos etiam nonpronun»
tiarejEHOVA , fedejus loco fiditium Adonai , confirmantur in fuper-
ilitione. Antiquis temporibus interdixerunt quidempronuntiatio»
nem nominis Tehova ex pietate ; quia homines quidam im.pii leviter
^ fineattentione illud nomen ufurpabant : fed jam Jud^i ex fola fu-
perftitionenomen Jehova nec in facrisprecibus, necinlcdioneBi-
bliorum , multominusincommunifermonede rebus mundanis un-
quam pronuntiant. Aliquando Amftelodami Judseo pauperrimo ali-
quotnummosobtuli, uttantum femel cum attentione pronuntiaret
nomenjEHOVA; fednonaufusfuit, dixitquefibihocnonlicere.
Superftitiojudeorum adhucclarior fiet, fi confideremus pcenas,
quasRabbiniinfiigendaseffejudicaruntiis, quiIeguntjEHOVA. Ple-
bi Judasorum fub poena mortis , & fub poena ejectionis ex futuro fecu-
k) , hoceft , ccelo jinterdida fuit a Rabbinis pronuntiatio ra Jehova.
Hoc ita elfe fuperiori Differtatione demonftravimus.
Hincludaei prae metu , neiiomen Jehova profanaretur , folentex
foperftitioneinafferibus, in parietibus , & inaliislocispro mn"' fcri-
bere niT" . Chriftiani ergo , qui ludaeos hac in parte imitantur , non
quidem funt fuperftitiofi , fed ludaeos in fuperftitione quodammodo
confirmant.
SaItemilliexcufaripofrurjt(referente Amama in Antib. Bibl. pag.'
352.) qui legunt Jehova , qyandocreduntvocalesTB Jehova cffe
proprias vocales. Verba ejus fic fbnant : Oui nefcit^ qui non credit^mHa
iila ejfe tetragrammati genuinas ^prifcasvocales, ille certe excufandus eji ,Ji
J EHOVA legat. At qui credit funHa illa efe vocis Adonai , non vero tetra'
grammatiprofria , qui credit genuinas vocalesaut ignorari aut incertas ejje,
0- nihilominminHebrieotextuvocem^^iioVA legit , n£ ille ultro fciens
'uolens BupCueJQ. Hincfequitur nos excufari pofTe, quia credimus
haec punda vocisjEHovA effc genuina, & ab ipfis Prophetis addita :
ied an contrariae fententiae patroni excufari poflint valde dubito. Nam
illi fequuntur pundationem , quamcreduntnon effe divinam, fed a
Maforethis profedam. Credunt eadem pundia jam non elTe fubje-
6h, quaefacriScriptoresfubjiciendaeffe voluerunt ; &.fic quodam-
modo S. Scripturam in vocibus Jehova & Jehovi corruptam efTc
afferunt. Praeterea Chriftiani , legcntes Adonaj , ludaeos in fuperfti-
tiofa ledione confirmant. Sed haec omnia nihil ad nos. Nam nos
Hatuimus S. Scripturam effc incorruptam. Nos fequimur punda-
tionem $
fD^ Nomimbus T)ei Hebrakis. ^^^
tionem, quamcredimusefledivinam. Nosnullo modojudaeos fu-
perftitiofos confirmamus.
XVIII. ig^/«/^wargumentum, confirmans ledionem Jehova,
deducit ad ablurdum. Si pro Jeho va femper fit legendum Adonal ,
ergo etiam in ilJis locis , inquibusDeusproprie fibi hoc nomen ven-
dicat; utExod. 6. 5. Nomine meo ].Eiiov a. mnftfmcognitm in. Qui
IzpxAdonaiy diceret : Nomine meo Adonainon fum cognitus iis, & fic
falfum diceret : nam Deus jam diu fenomine Adonai notum fecerat.
EtPfal.Svip* 'Vtcognofcantte folHmnominetm ejfe ^^noVA. Qui
TpYonunti2t Adonai , fic legeret : ut cognofcant te folum nomine tuo
efTe Adonai ; quod falfum eft : nam nomen Adonai in S. Scriptura faepe
hominibus tribuitur.
Et Jef.42..8. £gofum Jehova, illad efi nomenmetimy(c\\. Proprium,
mihi foli competens : fed Adonai non eft tale nomen Dci Proprium.
Capellus videns fe hic quodammodo effe conftridum , concedit
Exod. 6. 5.docendi caufa pofTe legi Jehova : quia ibi eft fingularis
ratio , qualis non eft in aliis Scripturae locis. Capellus enim arbitratur
nomen Jehova ante Mofen Patriarchis non fuiffe revelatum. An
ideraetiam in caeteris locis concederet , nefcio. Judico ipfum hoc
idem etiam debere concedere : quiaetiameftfpecialisratio. Hinccon-
cludo, fiinillislocisfitlegendum Jehova, ergo etiam in aliis locis
eodemmodoeftlegcndum: nullaenimcitratio , quas hoc impedire
poteft.
XIX. Sextum & ultimum argumentum eft hinc defumptum : quia,
cpiilegunt Adonai, fallunt fxpe auditores. Nam auditores, audien-
tes aliquem legere Adonai , nefciunt, XJtrum fit Adonai ut fic ; an ve-
ro Jehova : quia ubique eodem modo ab illis legitur.
XX. Deniqueaddaturhocpro ledione Jehovi , quando occur-
rit in Textu ^T^l, . Qui pro Jehovi legit Elohim , nonnunquam abfque
causapeccatcontraregulamde duobus Subftantivis , quorum unum
regerefoletalterum in Genit. Ex. %x.Jef.^. 15. dicitur n^HSli ™'T,«
Siquispro Jehovi velitIegere£/o/?/>», quia ejus pundla videtur ha-
bere, illeteneturdicere ni^kst^ D^H^i^i pro TlVfc^, contra regulam
deregimine. Scio quidem hanc regulamin Bibliis habere exceptio-
nes , etiam in Elohim : ut Pfal. 80. 1 5 . & alibi : fed quid opus eft exce-
ptionescontrahancregulamfingere-, quum fine exceptionibus Tex-
lusfemripoflit. Haec funt prascipua noftra argumenta , quaeprole-
Xx ■ dione
34^ D I S S E R T A T I O XXVIII.
d;ionejEHovAhoc tempore adfcrre placuit. Hanc fententiam con-
firmatetiam Cl. AuguftusPfeifFerusin Synopfi Difp. 4. qugeft. 7.
XXI. Antequam huic differtationi finem imponamus , adhuc
una quaeftio movenda eft. Ommur: Quare nomen Jehova ob omni-
bus Judasis & a nonnullis Chriftianis aliter legitur , quam in Bibliis
fcribitur ?
Re/poftdeo i, Genuina leftio nominis Jehova Prophetis fuit no-
ta; fed pofterioribustemporibus , cum Rabbini viderent populum
hocnominein vulgarifermone faepiffime abuti , ex religione & pie-
tate videnturlegequadamejus pronuntiationem interdixiflfe , Scqui-
demfevera: nam,iutBuxtorfiusaitinLcxicoHebr.Rad. nin j ple-
bifubpoenamortispronuntiationominis Jehova vetita fuit.
2. Pofteaacceftitfuperftitio, quajudicaruntabejuspronuntiatio-
nepIaneelTeabftinendum, necetiamfcribendumin parietibus , aliif-
que locisprofanis.
3. Tandem Rabbini videntur docuifle vera punda nominis Je-
HOVA elfe perdita , & hodiema effe mutuatitia nominis ^domi : &
hinc videtur orta ledio Adomi pro Jehova.
4. PofteaPatres, linguae S. ignari , videntes & audientes omnes.
Judaeos unanimi confenfu inclinare in ledionem Adonai , etiam eos fc-
quuti fuerunt.
5. Sequentibus temporibus multi ex Chriftianis, moti tumom-.
nium Judaeorum , tum etiam Patrum auftoritatc , ledionem Adomi
retinuerunt.
6. Sed cum linguarum cognitio indies inter Chriftianos accrefce-
let, quidamfuerunt, quiexadatrutina^abomnibuspraejudiciislibe-
ra, remhancpenitiusconfiderarunt, &priftinam ledioneminufum
revocarunt; interquos Galatinus primus vel prascipuus vulgo dici-
tur fuifle.
XXII. QudiYitur : An tempus eft notum , quo Rabbini pronuntia-
tionem nominisjehova prohibuerunt ?
Refi^. Quando Rabbini genuinam pronuntiationem nominis Je-
HOVA interdixerint , ex hiftoriisjudasorum clare non innotefcit. Ve-
rofimile eft fub Templo fecundo pronuntiationem nominis lehova
fuiffe prohibitam. Ututfit, faltem ludoei a longo tempore , fortafse
a temporibus Chrifti , vel etiam ante Chriftum a pronuntiatione no-
minisjEHOvA abftinuerunt.
DISSER-
347
T^e Komimbus T>ei Hebraicis,
DISSERTATIO VIGESIMA- NONA,
Q_t/ JE E S^T
Pars Tertia
DE NOMINIBUS DEI HEBRAICIS.
ETSBCVKIBA
De vera ledione nominis J e h o v a.
§.i. Contraria argnmenta fequHn"
tur.
2. Non fojfmt omnes argftmenta
Grammaticalia aqHefortiter ur-
gere,
3. Arg. frimtimpro leEiiene Ado~
nai hinc defumpum ; quia Jeho-
vanon habetfttas fro^rias veca-
les, variis modii fohitur.
5-
(5.
Arg.fecmdum , a literk 3731
( Vcchalebh ) & U dejump»
tum, enodatur.
Reffondetur qmnque medu ad
arg. tertium , quod defumitur a
literis Begad Kephath.
Ouartum arg, depromptum k
terminatione fceminini generis,
folvitur.
S E C T I O I.
Uperioridiflertationepropofuimus argumenta , quibus
probavimus eos redtiusfacere , qui nomen Tetragramma-
ton jEHOvAleguntutifcribitur, pras illis, qui vicarium
nomen-^(sfo»<2?fubflituunt.Iamfequuntur contraria ar-
gumenta , quibus nonnulli conantur probare pro Jeho-
VAlegendum cffe Adonai , & pro Jbhovi Elehim.
II. Argumenta illa pleraquc funt Grammaticalia ; & antequam
ea in medium proferantur , praemonendum ef^, eos, qui ftatuunt vo-
calesdemumeffeinventasaMaforethis Tybericnfibus, non poffe illa
argumenta, eGrammaticapetita, tanquam firmas objedionesoppo-
nere. Exempligratia: Siquis nobis opponat quod literae 3^31 ab
initioante Jehova alias requirant vocales , quam quibus jam notan-
tur, refpondcbimusadhominem, utivocant , vocales illasnon efle
audenticas , fed effe a Maforethis Ty berienfibus , qui , ut fuperflitio-
Xx 2 - fam
34B-
D I S S E R T A T I O XXIX.
fam ledionem Adonai pro Jehova , & kdionem Elohim pro- Jeho-
VI confirmarent , tales vocales rubfcripferunt. Verum illi qui defen-
duntpuniflavocaliumeffeabipfis auftoribus librorum, vel admini-
mumabEzra, & per confequens Divina, illi fortius argumenta con-
ti-aria, defumptaexpundationeliterarum 3731, urgere poterunt.
III. Argumentumj0r/»?//»2proIedione -^^o;?,^i. eft tale. Vocales
nomini ^T\ fubfcriptge non funt ejus propriae vocales , fed nominis
Adonai: ergolegendumeft^^o;?^?. R.atioeft: quia voces Hebraicas
propriisvocalibusfunt legends. Quod vocales fub Jehova nonfint
ejuspropriaevocales, hocindeprobatur : quia fi effent proprias ^ tum
femper immutatas permanerent , fed faepiflfime mutantur, fcil. antece-
dente vel fequente nomine Adonai \ ut Ez^ech. cap . 17. tierf! 16. 19. 2Z<,.
&inaIiisinfinitisfereIocis,inquibusnomen "^i'?: videtur habere pun-
6ta rSElobim ; & quidem ob hanc caufam , ne quis bis legeret Adonai^
Adverfarii, ut ledionem fuam confirmarent, femper illud Jehovi
per Elohim legunt.
Reffondeo i. Superiori Differtatione , refpondendo ad inftantias^
ex parte etiam ad hoc argumentum refpondimus ; ideoque eadem
hic repetere fupervacaneum putamus. Praeterea negamus vocales
nominijEHOVA fubfcriptasnoneffeejusproprias vocales^- fed nomi-
nis Adonai.
2. Pofito, quodin]'EHOVA& Adonaififlteasdem vocales , inde
tamennon fequitur , quod vocales tS jEHOVAfint vocales t» Ado-
nai: nammult^voceshabent eafdem fimilcs vocales. Poflunt effe
vocaIesT8 Adonai, & nihilominus fimul vocales t« Jehova»-
3. NuIIomodofequitur, fivocales in jEHOVAeffentvocales pro--
priae , tum femper manerent. Nam non dicimus vocales illas effe pro-
prias quarto modo , qucE femper fubjedo convcniunt , uti rifibilitas
homini : fed proprium contradiftinguimus alieno , & dicimus voca->
lesin Jehova effeproprias vocales nominis Jehova , hoc eft , non
elTe. alienas five nominis Adonai.
4. Verumquidemeft, quod nomen Hln'' , antecedente vcl fe-
quente nomine Adonai^ recipiat eafdem vocales , quas Elohim folet reci°
pere; indctamennonfequiturlegendumefle £/0^/?;? ; vel nin"' pi'o»
pterea recipere vocsles ra Elohim , ne aliquis bis legeret Adonai Adonai,-
Ou^ritm : Oh quamcaufam in Veteri T. Pro lehova fcribitur. Ic»
hovifequentevcl praecedente Adonaj?
n^e Nominthus T)ei Hebraich, ^^^
Rejp. Fatemur ingenue nos hoc ignorare ; nec putamus aliqueni'
facilepofTeejusreicertamrationem dare. Dicitur quidem , ne aJiquis-
bislegeret Adonai Adonah ^ed undehoc probatur ? Gomarus, parte 3.
difp.^.de Nominibus Dei , facilem refponfionem ad hoe argumen-
tum excogitavit , cuitamennonfacile poffumus aflentiri , nihilomi-
nus judicamus illam refponfionem efTe fufficientem ad refponden-
dumillis, quinegantpundaefleauftentica, velqui ftatuunt eadem
demuminventa effea Maforethis Tyberienfibus, qui faeile potue-
runt errare, Sic ait Gomarus : Diverfitas hasc fcriptionis orginem
traxitabaudaciMaforetharumliccntia, quiut vicariam & vulgo re-
ceptamconfuetudinemlegendi-^^o«^/confirmarent , haec pundaita'
mutarunt. Ergo ex Gomari fcnrentia haec punda funt mutata ^
MarorethisTyberieniibus; &:tantummodoeum infinem, utledio-
nem a fuperftitiofis Judaeis aliquandiu receptam , hac fua irregulari
pundatione confirmarent. Quod illi Maforethas tali fimili imo ma-^
jorilicentiaufifuerintcirca Textum facrum, hoc probat idem Go-
marusexdecem ilhsvocibus, quaevulgo obrccenae vocantur ; qua--
rum loco Maforethas voluerunt alias voces margini adfcriptas legi.
Gomarusnonvidetrationem, quare h^c mutatio- vocalium in Je-
Hovi etiam non poffet effe ,a Maforethis.
Attamen non poffumfacile Gomaro hac in parte affentiri. Non
enimputoJuiJaEOS unquam aufos fuiffe alias vocalcs inTextum in--
trudere. Judasifcripferuntquideminmarginealiasvoces, fednonia
ipfo Textu. Nihilominus haec Gomari refponfio^ eft valida contra
omnesNovatorespunftorum, ut Capellum , Amamam , aliofqueo-
Namfiquis, quidefenditnovitatempundorum, fic opponat : '"^i'!;.
{Jehovi) habetpun6tanominis£/tf^/»?, ergoefl legendum £/0^/«?»-
Tali refpondebit Gomarus : illa punda funt ita adfcripta a Maforcthis,
qui , ut confirmarent fuperflitiofam illam ledionem , hxc punda ad--
jecerunt. Sed haec Gomari refponfionon valebit contra eum , quL
flatuit punda effe ab ipfis Auitoribus librorum , & adhuc incor-
rupta,
5. Pofito, fubJ&HovAefrevocalesTa Adonai (quod tamennun-
quamprobabitur ) & fub Jehovi vocales THElohim<, inde tamen non-
dumfequitur, It^QvAMmt&A-donai-d^iElohim. Inlegendoenimnon
tantumeflhabendaratiovocalium , fed etiam confonarum, & qui--
dempr^cipue : nam in prcnuntiatione femper etiam confonse expri-
Xx ^ mend^^
350 D I S S E R T A T I O XXIX.
meridae funt. Verum in pronuntiatione Adonai & Elohim pro Jeho-
VA & Jehovi ad fummum tantum vocales illorum nominum &
nonconfonsEaudiuntur&exprimuntur. Atqui propter fimiles vo-
cales ftatim non eft alia vox fubftituenda. Eft enim ac fi lic velim ar-
gumentari : pro ''p_^ aliquando legi poteft "^?^ , aut aliud quodcun-
que verbum iifdem vocaiibus notatum : nam ")Di7 eafdem habet vo-
cales, quaslp^. Sed quemadmodum haec confequentia non proce-
dit, fic nec illa.
IV. Secmdum argumentum defumitur ex literis praefixis n?^!
( Vechdehh ) & ex litera D • Hs literae non pundantur eo modo , quo
deberent regulariter ante Jehova pundari ; fed pundantur ad for-
mampundationisu^^o^.-z^": ergo legendum eft Adonai. Uthaecob-
jcdio clariusintelligatur , qua^dam exempla illuftrationis ergo in me-
dium proferemus.
Ex.gr, Literaeibsiante Jehova .deberent regulariter notaricum
vocali Chirck, ut "^V^ , '^P'^ ad formam nominum incipientium a
yod, ut '^y^'? , •^^^'^''7 &c. Sed literas illae recipiunt Patach , ac fi fcriptae
efTentante-^JIi^, ut ^P^, ^}^'^8cc. adformam '^'^«3, '"«!? &c.
SimiIiterIiterayJ/(?w?antenomina a Jod incipientiacommuniterre-
cipit Chlrek, ut nn'n'9 g^^. fed ante Jehova notatur cum Tzereeo-
demmodo , quo ante -^«afo;?^^' fcribi folet, ut '^T'° : crgo pro Jehova
videtur efle legendum Admai,
Rejpondeo. i. Concedo literas 3731 & D regulariterantenomina
\ yod incipientia requirere Chirek ; fcd in J ehova eft exceptio ^
communiregula: &nonmirum: quiain nominibus Divinis refpe-
6tu iiterarum praefixarum faepe eft irregularis pundatio.
Meelfurerius, inEpitomeGramm. fuse fed. 41. exprcfse a com*
inuniregulapundationisexcipit nomen Jehova , quando ait : EX'
eeptojhlo nomine Divino nin"' j cum qm Patach pro Chirek, ponitur- Re-
gula generalis fic fonat : Concurrentibus in principio duobus Scheva ,
priusmutaturinChirck, &alterum, fifub j^tf<3ffuerit, tollitur: fed
in '^^'^''Z&c. eftexceptio \ communi illa regula : quia in nominibus
Dei faepe eft anomalia refpe(5tu literarum praefixarum.
Anomaliam pUndationis circa nomina divina approbat ip(e Buxtor-
tlus in Thef Gramm. pag. 17. quando ait : Anomalia Scheva compojiti
iriplex hic occptrrit : primo Chateph-Sagol ^' antecedem Sagol contra-
hmtHT
^e Nomimbus T^ei Hebraicis. ^ r i
hu»tur alicfHando in Tz^ere\ & adfert tria exempla, quorutn duo funt no-
minaDivina, Regula fic fonat: Litera gutttiralts fHn8:atfi ^ praceden^
tem : ut ^)'^^'^?. &c. fed in Elohim, Adonai , & in tinico verbo '"'2'*'?
efttantummodoexceptioi communi illa regula. Ergo in nomini-
nibus Divinis refpedu literarum praefixarum faepe eft anomalia, Et
quare etiam aliqua anomalia non polTct habere locum in nomine
Jehova \
Sed fiDrtafle o^jVV/^j , quod hasc pundatio non videatur efle ano-
malia, vel exceptio a communi regula; quiaillaubique fibi fimilis
cft. Reffondeo. Hoc nihil obftat, etiamfi pundatio fit fibi fimilis: nam
ubiqueeftexceptioacommuniregula. Sicetiamin CD^nbx^ g^ 'j^^a
pundatio fibi ubique fimilis eft ; fed ubique etiam eft exceptio.
2. Pundatio literarum "37-31 cum Patach ante Jehova non vi-
detureflfeadcoabfurda , ut propterca opus fit legere Adonai : nam
concurrentibusduobusScheva in principio , prius non tantum mu-
tatur in Chirek , fed etiam faepiflime in Patach , ut in '^^^l &c. Quare
etiam hasc pundatio asque non poffet haberelocumin unico nomine
Jehova , quaminaliisvocibus?
V. T^m»«;argumentum, e Grammatica petitum, defumiturali-
teris ri&DlilZl (Begad-hephath) pundatiscumDagefchleniinprinci-
pio didionum poft nin^ . Hinc talis formatur objedio : Literas illas
fex Bcgad-kephath poft XWTV nondebentrecipereDagefch lene; quia
Jehova termJnatur litera quiefcente , poftquamillas fex literas com-
muniter non recipiunt Dagefch. Atqui illas literae Begad-kephath re-
cipiunt Dagefch ; ergo legendum eft Adonai. Nam quando legitur
jidonaiy tuminfine eft litera mobilis , poft quam literas n£)D1il3
communifcrrecipiuntDagefch. lodenimin Adonaiquafi diphthon-
gcfcit ; & per confequens ^ft mobile.
Refpondeo i. Regulaillade Dagefch leniin literis Begad-kephath
poft literas mobiles habet varias exceptiones. Buxtorfius in TheC
Gramm.cap. 5.feptcm exceptiones enumerat , in quibus literae Be-
gadkephath recipiuntDagefch poft literas quiefcentes.
2. Regula illa de literis fex pundandis poft literas mobiles non
itavaletinledione, quamquideminfcriptione, hoceft, hteraeBe-
gad-kephath r^cipiunt Dagefch lene , quando ^txctdk fcripta litera
mobilis; nonveroquandotantummodopronuntiatur vox, qujE li-
tera mobili terminatur.
5. Quan-
gf^ D I S S E R T A T I O XXIX.
5, Quando Jehova notatur uttico ex reptendecim accentibtis
R.egiis , tum neceflario , fecundijm tertiam Buxtorfiiexceptionem , li-
terae Begad-kephath debent recipere Dagefch lene : atqui nomen
Jehova fspiffimeaccentibus Regiis notatur.
4. ReJiqualoca, ubi praecedit accentus miniflerin ultima fyllaba,
referri pofTunt ad fextam exceptionem Buxtorfii ^ag. 50. Ubi Odo
exempla adfert, qus: ad prascedentes regulas five exceptiones referri
non pofTunt.
5. Si propterDagefch lene m Begad-kephath fit pro Jehova le-
gendum Adonai ; ergo fi poft ''31K ita fcriptum non fequatur Dagefch
in Begad-kephath, viceverfapro^^o»^^ legendum erit Jehova, ut
Pfd.6%. 18, ubifcribitur D3 "'JIJ^ abfque Dagefch mBeth: ergole-
gendumeflet 02 T\)TV' namBethnon eftdageffatum. Sed qui le-
gunt Adonaj , negabunt hanc confequentiam ; ergo & nos eodem
jure fimilem confequentiam , defumptam a literis Begad-kephath
pofl nirr^ pundatis , negabimus. Ex his videmus argumentum , a
literisBegad-kephath defumptum , non proccdere.
VI. Ouanum argumentum pro leclione Adonai efl defumptum ex
terminatione T« Jehova; eflque tale : Si legendum effcjEHovAUt
fic , tum nomen Dei proprium '"'l'^' , denotans efifentiam Dei, pronun-
tiabitur fub forma nominum foemininorum ; quod videtur efTe abfur-
dum&indecorum Deo«
Refpondeo i . Si non fit indecorum fcribere in facro Codice fub ter-
minationefoeminina, quare erit indecorum pronuntiare ? Ip fi facri
Scriptores ex fententia faniorum Philologorum h^c punda fubjece-
runt : Quare ergo non licitum effet ita legere ? Ipfe Amama , qui
vehementerle(5lionem-^^o;2<2?'propugnat in Antib. Bib. prfg. 297. &
feqq. expreffe ait pag. y-a^.NulUGmmmmicoYHm regula le^iioni Jeho-
VA adverfatptr. Necinfolemefi ^ inquit, nomenfroprium etiamAfafcH-
liniGenerii in r definere. Ecce enimexemplum in '^T'"') Jehuda. Quis
poffetmeliorem refponfionem adhocargumentum defiderare?
2. Deoattribuunturadhuc alia nomina , habentia terminationem
femininam. Ex. gr. nomen *~*''^9^ habens terminationem foem. plu-
ralis numeri tribuitur Deo. Etiamfi non fit nomen Dei proprium.,
habett^menterminationemfoemininam. Prasterea nomen «^l , Deo
aequepropjiumac Jehova, habet terminationem foemininam , five
potius terminationera afBxi fcem. generis tertias perfonae
3. Non
2)^ Nommbus T>ei Hebrakis,
353
5. Non mirum ell in lingua Hebraica terminationem fcemininam
competereviris, cum talis terminatio etiam in aliis linguis fit ufitatiC
fima. Ex. gr. Jugurtha , Catilina terminantur terminatione fcemini-
na, cumtamenfintmarculinigeneris, &c. Ergonon videtur abfur-.
dum nomen Jehova fcribi & pronuntiari fub terminatione fcemi-
nini generis. Proxima Diflertatione reliqua argumenta in medium
proferemus^
DISSERTATIO TRIGESIMA,
Q^U JE E S T
ParsQuarta
DE NOMINIBUS DEI HEBRAICIS.
E T T E R T J A
De vera le^ftione nominis J e h o v a.
§. I. OumtHmargumentum , quod
leBio Jehovajit nova , ^ a Ga-
latmo monacho demum invmta
folvitur.
2. Sextum arg. efl defumptum tum
aPatribusCracis , qui Jehova
nomen dviKCpaviHcv inefrabile VO'
carunt ■; tum etiam a Patribus
liatinis , Targumiflis aliifque,
quiomneslegerunt uidonay. quod
ex verfione Jehova in Hue/covpro-
hant.
§. SeptimHmargumentum , quafi
Chrifim ^ ApoHdi legerintA'
donaj , variis modis folvitur,
KvtA©' etiam potefl derivari a
Kxj^icd a fum , cxifto.
4, OU(^vumargum. eliciturexLe'
vit. 24. V. II. ^ 16. ubifilius
I/raelitidis ob prolationem hmm
mminis videtur lapidatm .
5, Conclujio totius quafiionis , ^
admonitio.
6, De nominibui yehovi^iarum ^
Adonifiarum dijferitur.
S E C T I X5 I.
UperioriDiffcrtationequatuorargumenta , quaeprole-
dione Adonai objici folent , attulimus : jam fequitur quift'
//i?«?argumentum, quod defumitur a novitate ; eftque
tale.Haec le^aio ra Jehova demum fuperiori feculo eft in-
Yy venta
3^4 D I S S E R T A T I O XXX.
venta a quodam Galatino, monacho , quifloruit Anno Chrifti 1518.
Nam ante eum omnes Judsei & Chriftiani femper pronuntiarunt
Adonai. Imo qurdam ex Chriftianis , ne Galatinum , Monachuni
illumimitarentur, vix audent pronuntiare Jehova ; fed , volentes
rnn'' nominare, vocantillud ,NomenJodHe VauHe. An non pr^-
ftaret brevitatis caufa fimpliciter dicere Jehova , quam Nomen Jod
He Vau He \ Nullus dubito.
Refpondeo i. Galatinus non eft primus inventor hujus ledionis:
fedfortafTeGalatinusfuitprimus auftor, qui priftinam ledionem in
ufumrevocaviti quod tamen ex iplius fcriptis clare demonftrari non
poteft. Ait quidemlib. 2.cap. 10, quodquatmrlitera nirT^jy?, utpm'
Batafunt-, legmtHr, jEnovAefficimt, Ibitamen non ait, fe vel pri-
inumledionis Jehova effeinventorem, vel primum reftitutorem.
2. Pofito, quod Galatinus priftinam ledionem in ufum revoca-
verit, indetamcnnonfequituri quodhaec ledio fit nova : fed hoc
fequitur , quod hxc ledio fit renovata , & a fuperftitione Judseorum
reformata. Similiterreligionoftra, fuperiori faeculo reftituta , non
tam eft dicenda nova , quam quidem renovata. Idem dicendum eft
de ledione Jehova.
5. Etiamfi GalatinusfueritMonachus , quid hoc facit ad Philo-
1 ogiam ? Etiam Lutherus in initio ante converfionem fuit Monachus ;
proptereatamenipfius reformatio non eft rejicienda. Si igitur Gala^
tinus primus legerit Jehova; ergo illeantiquam & vcram le^Sio-
nem in ufum revocafle & reftituiffe dicendus eft.
4. Vatdedeeo-dubitatur, an Galatinus fuerit primus inventor,
velreftitutor ledionis Jehova ; contrariumpotiusapparetexZ/^'^.2,
Cap. 10. circafinem ; ubi ait , Judasos efle a Mofe edoftos, ut legerent
Adonai. Siceniminquit : Obeamrem , fcil. obnominis hujusreve-
XGnthmjantiqm Judxorum k Mofeillo magno edoBi,fiatuermt hoc nomen
minime proferri : fedubicunque inveniretur ^ loco ejm nomen hoc "'J*T^5
( Adonai ) pronuntlari dehere. Si Galatinus judicarit Judaeos accepif-
feled:ionemiIIam^^o;2^MMofc; ergo non videtur , quod ille no-
vam voluerit excogitare.
" .5. Suntferecertaindicia, exquibusprobari poteft etiam anteGa-
fatf num hanc lefliiDhem Jeho va fuifTe ufitatam. Amama in Antibarb,
BiblJBdit.poffr.pag.^ii.zit, qui tamen ledionem Jehova vehemen^
tcf irtiprobat/e invenilTein Commentariis Dhnjfii CmhnlimladExod,
6,cap.
T>e Nomintbus T)ef Hebraicis. ^^^
6. cap. Edit Colonknjts anni 1 548. ledionem Jehova ; qui Dionyfius
vixit anno Chrifti 1472. Ergo haec ledio fuit ufitata ante Galatinum ,
qui demum ferc 50. annis poil iilum Dionyfium vixit. Quod Ama-
maputet Corred:orem fortafTe in illam editionem pro yao intrufifle
Jehova , hoc idemdeomnibuscditionibusdicipojnfet.
IpfeetiamDrufiuslQcumprodu;xitexCommentariis, vulgo Hie-
ronymoinfcriptis,inPfal. 8. Edit. Plantinianae , ubilegitur Jehova.
Idem Drufius quidem oflendit in aliis editionibus ibi efle Jao i fed for-
tafseillaeeditiones funt corruptas ab illis , qui pro Jehova legerunt
Adonai. Vide Amamampag. 320.
II. iS^m^»? argumentum pro ledione Adonai eft defumptumtum
ab audoritate omnium Patrum Gr^corum , qui nomen Jehova
VOCarunt «tWcpwywlor » ApptHov y u(ppet<^ov ^ a^aclovy «(pd^iyiilov , 'bao-
pp^ov , }ij\ pnd-nvoji fM\ <Pvujai[jS^jov ; tum etiam ab audoritate Patrum
Latinorum , Interpretum , Paraphraftarum Ciialdaeorum , aliorumque
pragftantiflimorum Audorum , qui omnes pro Jehova legerunt
Adondi. Unde, quaefo, probatur quod omnes illi antedidi audtores
legerint Adonaj ? Rejp Ex tranflationibus : quia femper Jehova
per KxieAov five per Dominum tranftulerunt ; & fcimus YJje^ov I)omi^
nnm idem fignificafe quod Adonai. ' '
Rejpondeo I. Noneftadeocertumapudomncs, quare Gra^ci no-
menjEHovA vocarint inejfabib &c. Sunt quidem hac deretresfen-
tentiae.
Py/>w<«fententiaeftGaIatini, qui//^. i.c^;». lo.aitillud noriien vo-
cari ineffabile quoad myfterii fignificatum. Verba ipfius non pigrabor
hiic cxfcribere : JVon enim hoc nomen qmad vocem ipfam nominisinejfabile
dicitur, cum & ipji illHd qmndocfue fronmtiarHnt , ^ acjm ut fcriptum
eji , facileproferripojjit , Ji litera ipfz cum apicibtu &pHnBi6 legantttr : ex
ipjis enim hac mv Jeho Va redditur -.fedo^OKQ mysterii signific a-
TUM omnino ineffabile ejf. Ita enim diJiinBe divinam ejfentiamjignificat ,
nt cumjimplicijftma ipjim mitate , ^ divinarum perfonarum trinitate , ^ ,
mternamearHmdiftinBionem t originem , produ&onemqtie aperteinjinttet, ,
Omaigitur Dem trimus , quiomnino ineffabili^ ej} , atque incomprehenji-
hilis ,per hoc nomenjignificatur , idcirco mmen ipfum ineffabile dicitur. Er-
§0 Galatinusvocatnomen jEHOVAineffabilequoad fignificationem.
Secunda fententia eft aliorum , qui putant hgc nomen a Graecis vo-
catum fuiJOfe ineffabiU , quia non potuit legi illis vocalibus &'confo-
Y y 2. nanti-
3^6 D I S S E R T A T I O XXX.
nantibus , quibus in facro Codice defcriptum eft. Sed h^c rententis
eft abfurda : nam qui fyllabas Hebraicas taotum colligere poteft, e-
tiamfacillimeitalcget, prout Nomen hoe fcriptum eft.
Tertia fententia eft FuIIeri, qui, Mifcell. lib. i. cap. 6. & lib. 4. cap.'
i^.plane a duabus praecedentibus diverfaro fententiam, quaeetiam a.
nobis approbatur , defendit. lUe enim ftatuit Graecos nomen Jehova
vocaffe inejfabile , quia ipfi Graeci hoc Nomen Graece , five Graecis li-
teris aut Graeca lingua non potuerunt legere five exprimere- Ratio
ergo , quare Nomen ]^eho va vocetura Graecis ineffahile, eft defumpta
ab inextricabili pronuntiationis Graecanic;^ difficultate. Nam Jeho-
VA difficillime & male a GrjEcispronuntiatur.. Ratio ejus difficulta-
tis & malae pronuntiationis poteft effc triplex. i. Quia Grazci non
habent literam Jod confonantem. 2. Quia iidem ignorant literam
Vau confonantem. Atqui illae duae confonae Jod&Vau in Jehova
jnveriiuntur. 5. Quia Graeci talem afpirationem literae H refpuunt.
Obj, Haec expofitio , quare nomen Jehova a Graecis vocetur ineffa-
bile, nonvideturprocedere: nam Graeci faepiffime & quidem variis
modisilludnomen pronuntiarunt. Refi^. Pronuntiarunt quidem fed
difficulter & male» Experimentum igitur faciamus , & Graeco more
hoc nomen efferamus : omnino dicendum erit Uma. aut Umd. Ve*
rum quanta hic eft prolationis inconcinnitas \ Litera afpirata H pe-
nitus perit , & diphthongus fuppofititia in genuinae confonantis lo-
cumfubrepit. Hincergoapparet quam operofa &moIefta fit unius
hujus Nominis Graeci prolatio : & propterea Graeci non fine causa
vocarunt hoc Nomen inejfabile.
Quiatantaeftin pronuntiatione hujus Graect nominis Jehova dif^
ficultas , ideo Dodli variis modis Nomen Jehova Gr^ece legcrunt.
1 . Macrobius SatHYnal. lib.i. cap. 1 8 . citante Fullero Ub. 2. cap. 6. ait
Deum vocari 'law loa , pro quo FuIIej-us putat legendum efle 'i««
per Metathefin.
2. Porphyrius Nomen Jehova transfert per 'hua Jeuo, Vide
Fullerum ibidem,
3. Epiphaniusvertlt Graece in 'laCs , pro quo in initio fcriptum
fuiflfe IwCst creditidem FuIIerus.
4. Eufebius , citante FuIIero//^. 4. eap. 13. feptem vocalibus tali or*
dine;«H«ot/osdifpofitis, Nomen Jehova Graece exprimit»
5» Septuagintalnterpretesverba Textusa.^^?»»i,s. H^iT W ^
T^e Nomimbm T>eir Hebratcu. j^j
fTctransferunt, <^ t xah lovcTa. Sed Fullerusputat hic vitiumali-
quod irreplifle , & delendam effe litcram ^, ut maneat /oy<».
Ex'his quinque modis videmus Grascos non fme ratione dixifle
'NomenJi.HovAeffei^effal^tle. ErgoGraeci non vocarunt hoc No-
men inefabile , quia Hebraice pronuntiari non poteft ,• fed ideo , qui»
Graece efferri nequit. An per lisc quinque Nornina , jam jam aUata
a Fullero , certo denotetur Nomen Jeho va , quidam non llnc ratio*-
ne dubitant,
. Rejpondeo II. Verum quidem eft , quod multi Patres putarint No-
men illud Jehova vocari ineffabile, quia credideruntillud non poflte
pronuntiari : fed hoc abfque ulla ratione crediderunt. Illi Patres fue-
runtdeceptiajudaeis , qui hoc facile Patribu^ imponere potueruntv
Namplerique Patres linguam Hebrseam non calluerunt; qui pro-
ptereadehacqua^ftioneapte judicare non potuerunt. Tantum duo
Patres Hieronymus fcil. & Origines linguam Hebrasam intellexe-.
runt, quorumpriorlinguam Hebraeam didicerat a ludaeis prsecepto-
ribus, quifacileipfiaudoritatefua hoc imponere potuerunt. Unus
Pater deceptus fefellit multos fequentes ; quia ha^c quaeftio plcrorum-
que Patrum captum fuperabat. Etfcimus in multis aliis quaeftioni^
bus , quam nimis creduli Patres faepiffime fuerint. Quid non potuic
unus Papias toti antiquitati imponere 3 Quareetiam audoriras om-
nium Judaeorum, & unius aut duorum Patrum^ multos lingoae He.
braeas imperitosin quaeftione Hebraica fallere non potuiflet \
Refpondeo IIL Nonfequitur: omnes Patres & Interpretes tran-
ftulerunt nomenjEHOVA ^QXYiveA(^WQ\Demiyius, ergo iQ^tvimtJldo^
nni. Poffunt nonnull^ dari rationes, ob quasPatresNomea jEHOVAi.
tranftulerintper Dominum y Belgae per Heere.
1. Potuerunt ita tranftuliffe , ut kk accommodarent ad intelle-
(9:um communem , euimaxime Si^ Scripturam deftinatam fciebant.
Nam communiter Jehova fic transferebatur ; & propterea Int^rpre-
tes noluerunt a communi fententia difcedere.
2. Quianoneftvoxaliquain-uIIalingua, qu92 unica voee abfqu©"
ulla circumfcriptione perfede Nomen Jehova explicat : & pro-
pterea, quia talis exada interpretatio eft impoflibilis , tranftulerunt:
Komen Jehova pes nomen Dominii^ quiaqui eft verus jEHOV^^y,
^uidatomnibusbona, &quiconfervatomni3, isfane eft Dominus».
Pofteaadargumentumfeptimum aliis i^fppnfionibus , argumen-
Yy 3; mns^
35B D I S S E R T A T I O XXX.
tumatranilationedefumptum, refutaturusfum. Jam folummodo
Qjliendo illam confequentiam nuJlo modo procedere : Interpretes tran-
fluIeruntNomen Jr,HovAperKu6<(?^Z>(?m;2;«, vel per Heere; ergo
legerunt ^^(aft?;^^/. Exemploresfietclara. Viriin Synodo Dordracena
congregatij vel faltem plerique , ut & Interpretes nov^ verfionis Belgi-
caslegeruntjehova, &mliiiominusjudicaruntNomen jEHOVACom-
raode polTe transferri per Heere. Quod Viri illius Synodi legerint Je-
HOVA , & quod niliilominus judicarint illud Nomen commode per
^i^wpoffetranferri, apparet cx Adis SynodaL Sellione iz.ubi llc
rogatu r de futura vcrfione Belgica. Secmda qmjltofmt. QHomodo no-
menjEHOYA in Vet. Tefi.Jit transferendum \ IJtrum tn Belgkofit retinen-
dum , an veroper t/ocem Heere , mi haEienpu , amjimilem exprimendum ?
uit confultumfHit JHdicatum , cum alia commoda atque ufitata vox Belgicd
non exfiet , qua vis ifiius nominis exprimatur , ut interpretes vocem Jeho-
V A M transferantper vocem Heere, utque hac vox majufiulisliteris in textu
exprimatur^^bicunquevero voxJeyiq\& emphafin hahere videtur pecU"
liarem , ihi ponendfim ejfe afierifium , ^ vocem Jehova in margine ad.-
fcribendam. Ex hoc decreto videmus , Virosillius Synodi legilfe Je-
HOVA, & nihilominus judicaffe Nomen illud transferendum effe per vo-
CQxnHeere. Ergononproceditconfequentia fupra in objedtione alle-
gata. Si enim procederet , tumetiamfimilisconlcquentiaformaripof-
fet de nomine divino ^l Jah , quod interpretes novae verfionis Belgi-
casetiamtranftuIeruntpervocem/Z^fr^. Sedquisnon videt ibinullam
effe confequentiam ? Noftri igitur Inferpretes nomen |ehova fe-
cundiim communem confuetudinem interpretati funt per nomen
Heere: quia non noverunt vocem aliquam Belgicam, quf perfefte
finecircumlocutionealiqua nomen Jehova exprimeret.
RefpondeoW . Paraphrafts Chaldaei nomen Jehova per fuum " ,
five pcr duas literas Jod tranftulerunt : & propterea ex illis firmum
argumentum pro ledione Adonai^zdMcx non poteft. Nam quis nobis
certo&fineulladubitationedicet Interpretcs illos Chaldaeos per illas
duas literas Jod olim denotaffe Adonai ? Jam quidem illud duplex Jod
communiter ita legitur ajudaeis ; inde tamen non fequitur omnes
Judaeosfemperita illasliteras expreffiffe.
III. Septimum'^x^\>s^zviX.\xn\ efl defumptum ab audoritate Chrifti
& Apoftolorum ; eflquetale. Chrifl:us& Apofloli femperpro Je-
HovA legerunt Adonai ; ergo & nos ita legere debemus. Anteccdens
pro-
TDe Komimbus T>ei Hebraicts. ^ S9
probatiir, qulailli, allegantesTextusex VeteriTeft. fempernomen
jEHOVAtranftuIeruntper nvet!^ ; quod nomen eft ejufdem fignifi-
cationis cum ^domi : ergo Jegerunt Adonau Si vero Chriftus & Apo-
ftoli k^erunx Adomi, ergoeodem modonos illud legere debemus;
nifivelimuseflefapientiores Chrifto 8c Apoftolis.
Re/pondeo i. Non fequitur, fiChriftus & Apoftolipro Jehova
legerunt^^o»*^^", ergo&nositalegere debemus. Nam pofito quod
Chriftus& Apoftoliitalegerint, hoc non fecerunt ex fuperftitione,
velutledionemillama Judaeistunctemporismodo, utputatur, re-
ceptam , ftabilirent; fed ideo (ut Gomarus inquit) m intempefiiva vocis
J EHOY Aprenmtiatione JudAos irritarent , ^ ab Emngelio alieniores red'
derent , ideo confmtHdini eorum in re libera (^ indifferenti pradenter cejfe-'
rmt , & cognomenpro nomine ujkrparmt.
Scdregeret2X\.c[ms: Sihocitafit , ergo Chriftus & Apoftoli Ju-
daeos in fuperftitiosa leflione confirmarunt ; & fic quodammodo vi-
dentur participes fuperftitionis Judaicae.
Refpondeo. Nullomodo: Chriftus & Apoftoli omiferunt quidem
pro tempore illam pronuntiationem , attamen non ex fuperftitione :
fed ideo , nejudaeos illo tempore irritarent, qui procul dubio Chrifto
& Apoftolisobloquuti fuiflent , fi Jehova pronuntiaffent ; ita ut
Judaei ad verba Chrifti & Apoftolorum non rcde attendiffent. Chri-
ftus & Apoftoli hac in re non fuerunt fuperflitiofi , etiamfi idem kce'
rint quod Judaei : nam duo intendentcs diverfum finem, etiamfi idem
facere videantur , non tamen idem faciunt.
2. Falfum eft Chriftum & Apoftolos nomen Jjehova femper
tranftulifle per Kue^©- : contrariaenim dantur exempla, in quibus
nomen Jehova tranflatum eft per ©eo?. Exempli ^gratia : Genef.
15. 6. '■^Rl^ ^^ C^fill^j'"^'^ V^^J)\ Credtditvero Jehov^ , & impmavit
eiillHdinjuflitiam. Hic Textus allegatur ab Apoftolo ad Rom.4. 3.
ubi ficdicitur, t) ^' w y^a,(^^ Xi-y^ , img-tun erVACpoiaiu tu Qia ^ yjLf
iKoyi^n ajmSeigJ^iKctto^rvvluj. Omdenim Scriptura dicit^. Credidit amem
Ahrahamm Deo , ^ impmatum efi ei adjHftitiam. Ex hoc Textu clare
apparet Apoftolum non tranftuliffe Jehova per «ue/©' , fed per Qioq,
3. Chriftus & Apoftoli , allegantes Textus ex Veteri Teft. non
fempereofdemformaliterdeverboad verbum ex lingua Hebraica in
Gr^cam tranftulerunt : faepiflime tantum ad fenfum refpexerunt,
addendovclabjiciendo quafdam voces > quoe ad praefentem occafio-
nem
3^0 D I S S E R T A T 1 O XXX.
uem non faciebant : ex. gr.Jef.^^i. i. dcitur : '2^ •"'>T. T-: -^"^ Spiri-
tpt^ Dommi jBnovi/kperme , erc. fed Luc. 4. 18. vox Jehovi omitti-
tur : nam ibi dicitur •miilf/.at. zveJa evr' g^l , Spiritm Domimfnper me,
4. Pofito & non concelTo , quod Cliriftus & Apoftoli femper no-
men Jehova tranftulcrint per Kve((B* Dominm , inde tamen nullo
modo fequitur , quod illi etiam legerint Adonai. Nam Jtye^©* non tan-
tum DominMm(\2^\\\^c^ii ftd itiam idem quod 0 m ; & ita idem deno-
tat quod Jehova. K,ye<(^ enim asque poteft derivari a Themate
vju^ka w , quod ilgnificaty»»?, exifio (uti videre eft in LexicoScapula 8c
Stephani) quam a kv^<^ auEioritas. Si dicamus vocem Hue<(^ derivari a
v,v^i(id « , fum, exifio , unde commode derivari poteft , tum hasc obje-
ddo nullius erit momenti , fed potius ftabiliet noftram ledlionem.
Sed objiciet nonnemo, Si KveA@- idem <Jenotet quod Jehova-,
ergo nomen icvet@^ sque erit Deo proprium ,. quam Jehova. In
ijgnificatione enim conveniunt : fedhocfalfumeft : -nam ;tye<©« fas-
pe tribuitur crcaturis.
RefpsndeQ. Nomen aue^©-, derivatuma;£t;psa«yS^»?, eftfoliDeo
proprium , Si nunquam creaturis tribuitur : fed quatenus derivatur
a Kt/p©- A(i^oritaSyQ3.t€nus etiam creaturis tribuitur: CicCxkrA^or.i^.
26. vocatur Hue<©- ab aufloritate , qua poliebat, Non enim abfonum
eftidemnomena duobus Thematibus derivari : ex. gr. In lingua
Hebraicavox •~'!*?/!l derivaturvela Radice •^J? expetivity & tum fi-
gm£c2X de/iderium i velaRad. '''^'? determinavit , & tum denotatj?-
nem , terminum.
IV. OBdvum & ukimum argumentum elicitur ex Levit. cap. 24
y • 1 1 • Et exprefse nominavitfilipti ille Jifraelitidis mulieris nomen illud ^
maledixit. EtVQrC.i^. r\DV T))D mn'» D^ 3p31 &poftea13p:3
IHDV U^ , Et qui exprefse pronunciarit Nomen y-ehova moriendo
•morte affcietur , —quando exprefse pronmciaverit Nomen morte ajfcie-
t.ur- In his diftinguuntur fimplex nominatio Nominis Tetragrammati
& maledidio per illud Nomen : -ergo Mofis tcmpore prolatio illius
Nominis fuit interdida.
Rejpondeo i. Verbum D,p3 non tantum fignificat exprefse nominavitt
:^d etiam maledixit , execratm efl. Hinc Buxtorfius verbum 2p1il verf.
16. inLexicoexponitper.^;>A;j^cr<^?^r- Pagninusper blafphemam, 8c
1DpJ3 cumblafphemaverit. Junius&Tremellius fic vertunt verf. 11,
TmGexficrdnsfilipuilk^-blrffhem^vit» v* 16, Qui vero exfecratftr^^^f^^
V^e Nommbus 7)ei Hebrakis. 361
exficram ffierif , &c. Dices. In Textu haec duo diftinguuntur. Refp.
Sed pofterius exponit prius : nam fenfus eft^ quiexprefse nomina-
vit maledicendo. Si enim clam nominaret , non poterat propterea
" occidi.
2. Illefiliusnoneftpunituspropterfimplicem prolationem : nam
exprefseadditur verf. 14. Edmto 77pDT\ blasphemum istum extra
cafira, Et v.25. EteduxermthlafphemufftillHmextracafira.l^lam fi fim-
plexprolatiov. i6.abfoluteeffetprohibita, tum ne quidem Sacerdo-
tibus in San(5tuario licitum fuiflet folennem benedidionem per hoc
Nomenpronunciare; cum tamen illa fuerit licita, &quidem , tefte
Maimonide., alta voce , popnli tnrba tota adfiante , c^ qHantnm per
tocorHm intervalla poterat , aHribm percipiente.
3. Tum etiam omnibusaliispronunciatioillius Nominis eflet pro-
hibita, licetfummacumdevotione vellent pronunciare , vel Deum
per hoc nomen invocare , vel jurare Cum tamen aliquando pro-
nunciatio in talibus cafibus fit mandata: utjerem. 4. 2. Tl HJDtC^^I
rnpl^Ql CO^U^DD r\DH^ T\)T]'^ Etjurah^i vivit JebovaiiHveritate,
mjudicio dr in jufiitia. Vide etiam Deut.ai.v. 8. & cap.26.v. 7.10.
Hic ergo filius mulieris Jifraelitidis non eft lapidatus propter fimplicem
Nominis Tetragrammati prolationem , fed propter temerariam , &
cum diris ac cxfecrationibus conjundam pronunciationem.
V. Exhisjamvidemtis , quam ftraminea fint omnia argumenta>
quae pro ledione .^^o»<i/ in medium proferuntur. Placuit ita hifce
tribus Difleitationibus fententiam meam explicare. NuIIi volo ali-
quid praefcribere. Siquisnolitdedifcere, quas antea didicit; &anti-
- quamjudaeorumconfuetudinem nonvultaut poteft deponere , per
melicet, fruaturillefuojudicio, egomeo; le^at HIq Jidonai , ego
Jehova legam : quia judico ipfos facros Scriptores has confonas &
vocalesinS.Codiceexaraflfe. His jam fimul fatisfadum eft Johanni
Apatzai , S. S. Theologiae Do6tori, qui in Epiftola Philologica,quam
Encyclopaediae Ungaricae adjutlxit , argumentum fiium de genuinit
ledione nominis Jehova, quodmihipubliceantealiquot annosop-
pofuerat, ulteriusurget. Plurajamnoloaddere, nifiquodillum, cu£
haec mea fcntentia offendiculo erit , amice moneam illius Apoftolici
adGal. 5.26. NeJimHSMamsglorittctepidi, alii alios provacantes , alil
aUis invidentes,
yi. Drufiusolimfolebateos, quilegebant Jchova, vocarequafi
Zz per
[6z
D I S S £ R T A T I O XXX.
per ignominiam Jehoviftas. Hinc ejmrmr :
Annonmeliorijureilli, quilegunt j^^o»^!! pro Jehova, poffint
vocari Adonifla , qu^m alii qui legunt Jehova , Jehovist^ ?
Reffondeo affirmando. Ratio eft : quia non eft fpecialis ratio, ob
quamilletitulus Jehovistarum nobis competit. Nam fi propterea
vocandi fimus jEHoviSTiE , quiaita legimus prout in Bibliis fcribi-
tur ; ergo etiam eodem j ure vocari pofTemus Elifia , Elohifta & Schad-
difia &c. quia illa nomina Divina ita proferimus , quemadmodum
fcriptafunt. Sedquikgunt ^donai, majoriveritatisfpeciepofTuntvo-
cari Adonifia : quia tantum unicum nomen Dei [ehova vel Jehovi
excipiunt, quodaliterlegunt, quamfcriptUm eft. Ergo quia exce-
ptionemfaciunt tantummodoinunicohoc nomine divino , ideo ob
fpecialem illam exceptionem etiam fpeciali nomine Adonifiarum , fi nos
jEHOvisTAsnominare velint, vocari poffent. Sed praeftat rem ip-
lam tradare , & a talibus aliifque nominibus abftinere.
PISSERTATIO TRIGESIMA-PRIMA,
Q^M m. E s T.
D E V
■DE NOMINIBUS DEI HEBRAICIS.
PaR. S QUINTA.
I. Dmnominadivina riTli^ & \
5
\V j defitmpa ab EJfentia, fe-
qHHntur.
Etjmologia ^* pgnificatio nomi-
nis HTIfc^ proponnntur,
HTIi^ ( Ehjeh ) efi revera no-
men Dei , lich tantum ter in
y.T, occurrat,
4. Duhium efi an in XVT\\^ trmm
temporum dijferenti^ inveniantur.
5 . Kabbalifia dant rationes quarefep*
tem literis pU23J?ti^ addantur
terni apices , (^uifimulfunt 2 1 .
6. Probatur ^l ejfe nomen Dei.
7. Etjmologia, nmlnU •^t invefii-
^
gatur»
o. Ejus Jfgttificatio efi dubia
dijfert a Jehova.
9. 'Nomen'^1 fzfe additur nominibus
propriis, ut r\y^i iTl^^i}^ &c.
10. Sequuntur feptem nomina di-
vinadefumpta fere k proprietate
aliqua,
11. Nomen 7t< EI derivatur ak
'l'.?? fortitudine.
12. NommEltribuiturDeo veroy
idolis , creaturis inferioribus t^
Angelis. -
13 .Deus vocatur Dli^S^ ExercituSj
& ]Dm divsrforum (xmituum.
14.
2)^ Nommhus 7)ei Hebrakis.
14. {^'^y^tfimmen DeiqHmdo
cum nin"' 'vel cum Elohim per
appojttioftem conjmgitm»
15. Nomen ^''J^D!^ » fefarattm
fofitumt nuncimm efi nomen Det.
l6- Vocetnr qmmodo HtJOIf de-
beatveni.
17. IX^yielinomen Dei , ^ ratio
datur qmrefic vocetur.
l8' Rationes , qm videntftr probare
Vf^V ^'^^ ^Jf^ nomen Dei , non
ptntjkfficientes.
ip . yi Rabbinis Dens vocatur D^^Dtt'
Ccelum , ^ in N, T. v^vog.
3%
20. Btymologia nominis '^}'^^ ui"
donaj invefiigatftr'
ri. Nomen Adonaj efi pluralis
nnmeriy (fr, variis modis \firi'
ptum-i dicitur de Deo. Ratio da»
tur quareinfine habeat Kametz,.
11. D»cetur quomodo debeat verti.
23. Adon, Adonim ^ Adonaj
primario Deo vero , ^ficunda»
rio creaturis tribuuntur.
24. Etymologia nomims'^^^ Schad-
daj invefiigatur-
1 ').Nomen'^'lV/filiDeofidin compo»
fitione aliquando creaturis competiti
1 1. ^e Nomine riTli^ Ehje.
S E C T I O I.
AiSlenusegimus de ttomine Divino Jeho va, quod defu-
mitur ab ipia eflentia Divina ; fequuntur adhuc duo alia-
nomina Divina, efrentiamDei etiam denotantia , fcil. 'Tp»<
& K . Nominis nTl J< fit mentio Exodi Cap. 5. v. 14.
II. Oudoritur primodo. Etymologia : Undehoc no-
men Divinum riTli^ Ehjeh derivatur.
Refpondeo. Nomeh ^V^. eftFuturum, defcendensaVerbonM/W^
HocnomenterrepetiturfATo^.^. lA.ubi fic legitur : -''*?. ^'t^^^i ^!?^'J
. Qy^^, *irh^ n;rii« ^«^^: 'Ji? ipNn ri3 ipK'i rm^ i.wx ry^j}^ mo
]£t dixit Deus Afo/i y Ehje , quifum: dixitque, itadices filiisjifiaelisy
Ehjemifitmeadvos, Pl^nJ^ ^V^ ilTlX ad verbum fonant ^ro ^««>ro ,
fcil.fempervobifcumyiveftrisaffliflionibus, tanquam is , quifem-
per idem eft ac permanet. Hsec Futura commodius poffunt tranferri
per Praefentia , Snm qui Sum : nam Futurum faepiffime in re continua
pro Praefenti ponitur.
Lxx Interpretes & Hieronymus confirmant hanc expofitionem :
illi cnim transfcrunt per l>« \iim l «V , hic vero , fi verfio Latina fit
Hieronymi, ^tnSumquifumy vtlSumquodfum, velO»/f/?. Deus
videturhicvoluiffeidemTempusobfervare , ut doceret in fe nuUam
varietatem temporis locum habere.
Zz 2 Goma-
364 DISSERTATIO XXXI.
Gomarusparte 5. Difp.^.ait, quod nomen riTli^ non tam deno-
tet£ro, wQlSHm, quam£«j, &quidem non ejufdem generis cum
creatis ac finitis eflentiis ; fed koI' i^cyJjM peculiare atque fnfinitum ,
nerape aeternum abfolute , atqueimmutabile.
Non eft eadem omnium fententia circa expofitionem vocum
iT^ni^ "^^fc^ rr^nj^» quae occurrunt Exod,l.i(\,
Quidam cum Pagnino explicant per Ero qui ero , five Ero qmdero.
Alii cum Pifcatore exponunt per Eraqui eram.
Juniusab aliis difcedens reddidit per Ehjeh , qHtafitm , ita ut prius fit
Nomen Divinum & pofteriusprofanum five Futurum verbi TH.
Vatablus transfert per Ero , qmaero. Vide plura de his explicationi-
bus in Diifert. Thomae Gatakeri de Nomine Tetragr./J^^g-. 7. 8. ^.
III. Secmdo qHAritur, Utrum HTIi^ (Ehjeh) Exod. 3 . 14. ufurpa-
tum , fit nomen Dei ; an vero tantummodo prima perfona Futuri ?
Rejpondeo. NomenEHjEHaequeeftnomenDei ac Jehova. Hoc
inde probatur : quiaMofesDeum ita alloquitur verf. 15. Sp dicerent
mihiiqmdnam.efl Nomenejml Deusrefponditverf. 14. ^"^^ rn^TIR
rT^nJi^ SuM QjJi suM ita^dicesIJraeiitiSi dr iTTI&^ miflt me advas..
Hic Deus fibi hoc nomen tanquam proprium tribuit.
Ipfi Hebraei & plerique Chriftiani hoc nomen inter decem Dei no-
mina referunt , & vix ullam difFcrentiam inter Jehova & Ehjeh efle
ajunt, quamquod Jehova fit tertiae & Ehjeh prim^ perfon^. In
TV^T^^ eft quidem yod, in XWT^ vero Vai^ j fed illf literagfacile inter fe
tranfmutantur.
DuobusergomodisexiltoTextuprobatur riTIJ^ efle nomen Def%
1. QuiaDeuseonominefeipfuranuncupavit. 2. QuiaHTIJ^dici-
tur mififle Mofen.
EcontraCapellusputatrr^nfc^ non efie noraen Dei, quia tanturo
ter in S. Scriptura occurrit. Sed hoc minime obftat , quo minus Ehjeh
fit nomen Dei : nam unum nomen Dei faepius invenitur, quam aliud,
jEHOVAinBibliisffpius occurrit, quam yah ; inde tamen non fc-
quitur , unura rainus efle noraen Dei , quara aliud.
IV. Tertio.qmritar, Anin noraincDivino XVT\^ continenturdifi^e-
rentiae trium teraporum , hoceft, An ex vi nominisilliuspoflitpro-
bari , quod Deus jamy^f , fuerit & erit ?
Refpondea. Galatinus lib. 2. ap. 14. probans has tres teraporum dif^
ferentias cx hoc nomine , ai« Ak^h denotare primara perfonam Fu-
tufij
^e Nomlnibus T^ei Hebraleis, ^^^
turi , quod fignificat Ero ; He & Jod primam perfonam Prxteriti , quia
funtprimae literoe verbi "Tl^^N"!/^/; //<?ver6 in fine Participium Prae-
fens nin Hove, id efi:, Sum. Sed haEC incerta videntur , etiamfi
idem Galatinus dicat fe ex Talmudifl;arum didis hasc fumpfifTe.
V. Kabbalifl:ae, referenteGalatinoibidem,exR. AbrahamoPico
inlibrodefignificationeapicumrefert, quod fingulis ex feptem lite-
ris Y*I13D37B^ fuperfcribanturtresapices, quiinuniverfumfuntviginti
unus.
Hinc qHttritHr, Quaretotapicesillisliterisadduntup? ^<?;^. Jud?i
perillosapicesviginti&unum indigitant nomen Divinum nTIJ^ >
quod in numero etiam fignifieat xxi.
Porro qHierimr. Quarefingulisillisliteris tres apiccs apponuntur?
Reffondio i. VelquiaExoditertiocapite ter occurrit nomenDei
riTlji* 2,. VelquiafueruntinVetcriT. tres Patriarchas,, fcil. Abra-
ham , Ifaae & Jacob-
Ut hoc obitur moneam' , apices illi in libris impreflis nunquam in-
veniuntur : fed inlibrismanufcriptis, (ex quibusjudei in Synagogis
publice Textus facros prxlegunt > in phyla(5leriis, & in membranis,
qu^ Mezuzoth appellantur , accurata horum apicum ratio habetur.
Sed haec Kabbaliftica Kabbalifl:is relinquimus»
III. ^e Nomine n'' Jali.
VI. Tertium nomen Divinum , ab eflentia defumptum , efl: ^l
Jah, quod a Belgis eodem modo ut Jehova per nomen Heere tranf.
fertur. Quod Jd>. fit nomen Dei probatur ex PfaL 68. 5 . ubi exprefse
Jah nomen Dei vocatur. EtiamP/^/. 150.6. dicitur , Omnis ammA
laHdabit Jah'
De hoc womvazjah hae^fequentes quaefl^iones moveri pofllint.
VII. Vnm)) qHAritHt, Unde hoc nomen Divinum JahA^x\v^tm\
Refpondeo^ i. Quidamderivantnomen j^^iiarirT^idemfignificante
quod rTT! fHit,
1. Alii ajunt nomen Jah effe perSyncopen contradumexprimi
& ultima litera nominis nin^ •
5« Aliifl:atuuntnomeny<s/&e{redimidiumnominis Jehova, con»
tinens duas priores literas. Schelomoh Jarchi ad Jef 12. 2. vocat.
niTnomea O^W inte^umr fed K vocatnomen p-PH divifnm.
^66 D I S S E R T A T I O XXXL
4. Hieronymus putat nomen Jah non componi ex lelTOva , fed e
contra lehova componi ex nomine lah geminato.
5. Denique nonnulli ftatuunt yah efle nomenprimum five radi-
cale a nullo alio derivatum. Haec fententia nobis videtur valde pro-
babilis.
VIII. Secmdb qmntur» Quidnomen Jah denotat?
Refpondeo i . Kabbaliftas aj unt nomen yah idem denotare quod Je-
hova; quiautrumquenomen eundem numerum exprimit : r^in''
enim valet 26. totidem valet T\^ Jah ; fi ncmpe literae "iv & ^^*^ inte-
gre fcribantur , & in numerum refolvantur.
2. Reuchlinus , libro 3 . Kabbalas, ait nomen yah aliquid participare
ex tribus nominibus Dei , fcil. principium ex nn"' > medium ex
D^^n^X ( quia in medio eft litera He ) & finem ex rT^HK •
3. JudcEi, referente Reuchlino ibidem , voluntDeum vocariy^^
propterbeneficia, &£'/proptervim&virtutem. Sic enim ajunt, H^
jnn xhy<;i ^mu ^TSf. cDnnn 0^)3; \x\m jah , qmaftt fecu^
mmclementU-y Adonai, qmdfit fecHlum feveritatis,
4. Graeci Interpretes reddiderunt nomen Divinum yah per ku-
e<^; quiajudicaruntidem fignificare quod Jehova.
5. Hieronymusaitnomenj^<^/;denotareinvifibilem.
6. Maimonides vult nomen yah fignificare Hi^^^VDn nilT^J '«^^y'-
nitatem ejfentia,
7. Ut ut fit , nomen yah videtur effe nomen Dei diftindum a Je-
hova: fedquid vivocisdenotet, nonputoaliquemelfecertum.y^
26. 4. occurruntfimuIjEHOVA & yah , cum dicitur rnin"* TVZi '
unde probabiliter colligi poteft, quod quasdam fit differentia inter haec
duo nominaDivina.
IX. Tertioquaritnr. An nomen "DQiyah ilt additum nominibus pro-
priis, definentibusinrr*, ut |— |"'i^B'"' > n^DT , n^^lSli^&c.
Refpondeo affirmando : nam quaedam nomina propria nonnun-
quam , loco nominis yah^ habent in fine El: ut n"'^]^ & /Wlti? &c.
Atqui non poteft elfe aliud nomen Dei , quod illis nominibus propriis
additurquamj^^^^: ergoilludnomen j^^^ talibus nominibus eft an-
nexum. Litera //<? ex y<2^ in nominibus compofitis deftituitur qui-
dem pundo Mappik , fed hocnon mirumeft : nam nomina in com-
pofitione faepiffime aliquampatiuntur mutationem. Haec dida fuffi-
ciantdenominibusDeiHebraicisdefumptis ab ipsa effentia Divina.
III. De
'De Nommhus ^ei tlebraicis\ v<^^
III. iD^ Nomine S>? El.
X. Jam fcquuntur feptem nomina Divina defumpta a proprietate
aliqua,fci].D^n^fc<, H^Nt, ni^, ^Jlt^ , \V^V ^ tWiO^ , 7i^.
Inter h.xc nomina primo fe offert nomcm ''^ £/, defumptum ^ for-
titudine , quas Deo na!}' 1^0%^ competit. De hoc nomine El hae
duge fequentes quaEftionesmoveripoflunt.
XI. Primo qHaritur de Etymologia : Unde hoc nomen El deri*
vatur.
Reffondeo i. Quidamdeducuntab !?1K ''^^o>'^> ex iPyS/.yj. 4. ubi
dicitur D?!^^ robar eerftm , q. d. robuftus.
2. NonnulIiajuntnomenDei^i^ effedecurtatumab!?^^, quem-
admodum putant n"* elfe ex TWT\^ .
3 . Alii ab '\^:.fortitudifie fic didum volunt. Hinc quidam nomen
75«^ non fimpliciterper D^«w? transferunt , fed ^er Deumfortem. Apud
DanielemCap.il. V. 36. Deus vocatur D vJ< ^\^ fortijjimm omniuni
fortium. Nosputamus ^^^derivariab^i^J/or/^VW?»^; quiaDeusalias
creaturasfortitudlne fua longe fupcrat. VideBuxtorf. in Differt. de
Nominibus Dei > §.45.
XII. Semndo qumtur, An nomen Dei ^i^ El etiam creaturis
competit?
Rejpondeo afRrmando. i. Nomen El primario Scproprie competit
Deovero: quiailleel1:forti{rimus. Hinc 2^<«?w. 22. ^z.rogatur, ''D
mn'' ''1V73D 7^5 Quisefl Dem fortis prater Jehovam ?
2. Nomen Elabufiveaiiquando idolis tribuitur: quia non func
proprie Deus : ut Malach. 2. 11. "DO ^^^ VO, ''J^DI Et in uxorm
accepit filiam Dei alieni.
3. \Analogice nomQW El etiam creaturis inferioribus convenit : ut
Ez,ech. 3 r. II . ubi de Rege BabyloniaE dicitur, D''^ ^K T'^ in manus
fortifjimigeniium. NominaPropria hominum & locorumfaepe hoc
nomenjE/inprincipiovelinfinerecipiunt : ut Elifabeth , Elnathan,
Ifrael , Bethuel , &c.
4. Etiam nomen £/tribuitur Angelis , fed praecipue in compofitio*
ne, ut Afichaeli Gabrieh R^phael &c. utifere omnia nomina An-
gelerum definunt,
IV. T>e
^68 D I S S E R T A T I O XXXL
V, T>e nomlne dtvino nii^l^i Tzebaoth.
t;
XIII. Sequitur nomen Dei ^^*'?^ Tz.ebaoth , quod eft a fingulari ^?^
€xercitm, Deusjure merito vocatur Exercittn, ve\ Detn exercitmm;
quiamultorumexercituumcftdominus, qui ipfi ad nutum femper
inferviunt.
Sic Angeli Pfal. 103. 2 1 . vocanturexercitusejus : Benedicite Jeho-
v^ omnes exercitus ejm.
Eodem nomine aftra & fydera nominantur Genef. 1.1. PerfeBifum
cceli^terra, omnifqm exercitm ejm.
Praeter hos excrcitus funt adhuc multi alii in hifce terris , qui a Deo
adpuniendumimpiosfspeadhibentur: ficlocuftae, bruchi,aliaquc
perniciofa animalia funt exercitus Dei.
XIV. Dehocnomine^^mV^r. An^'^^'^'^,Tz,ebaoth,cov\]\xn&x\m
cumalionomineDivino, femperfitnomenDei?
Refpondeo negando. QuiafaEpiflimeper niXS^ «^cnotantur excrci-
tustumfuperiores, tumetiaminferiores. Sed rm>?3'^ tum videtur
efTenomenDei, quandocumalionomineDivino Jehova vei Elohim
perappofitionemconjungitur: ut quandodicitur ni^^S^if mn'' Jef
1.9. 24. & cap. 5. V. I. &c. vel cum DM^X ; ut quando legitur
nWD';; DWK, P/^/, 80. 8- 15. & 84.9. Jefi.^.
Inhislocis Jehova & Elohim nonfuntinregimine : nam Jeho-
VA , utpote nomen Proprium , nonpotefteffein regimine; ideoque
illi, quineganteffeconftrudioncm, ftatuuntper Ellipfin poft nin''
fubintelligi ^n^^.
Praeterea voces niJ<31f DN"!'?^^ videntur etiam conjundf per ap-
pofitionem; quia in regimine communiter foletefle TI^^J^. Ergo
nomen HlJO^i , per appofitioncm conjunclum cum alio nomine,
videtur efle nomen Dei-
XV.O^aritHr. Annomen niKDV feparatim fincalio nomine di-
vino unquamtribuitur Deo ?
Refiondeo. Nomen niK3!i nunquam feparatim Deo tribuitur ,
quemadmodumalianominaDivinaDeo feparatim tribui folent ; fed
iemperinveniturconjundumcumalio nomine Divino. Hinc tamen
nemo bonaconfcqitentiaprobabit nii<D^nonefle nomen Dei : nam
h£c appofitio nominis rilK^^ cum alio nomine Divino fufiicit ad
No-
^e Nomimhus T>ei Hehraicis. 36^
KominisDiviniconftitutioncm. Etiam conftruflio in aliis locis o-
ftendit nomen mt^D^ in appofitione cum nomine Divino ipfum
Deum denotare.
XVI. Oumtur, Quomodonomen nij^^"^ debettransferri?
Reffondeo. Nomen m^^^^nonbeneinilJisIocis, inquibuseftap-
pofitio, transfertur per Deum vel 'Domtmm exercimum : nam tum non
eft conftruftio , fed tantummodo appofitio j ideoque etiam per ap-
pofitionemfuntexponenda. Proptereavideturconvenientius, fire-
tentavoceHebraicatales appofitiones verterentur per Dei^wd Domi"
nm Tcehothi quia Tz>ebmh aeque eft nomen Dei ac Elohim & EL
VI. T)e Nomine ^S^hv Eljon»
XVII. Inter nomina Divina ctiam numeratur TW BxcelfiiSy ut
Pfalmo 8 2 . V.6. /^j ejrisdii, ^ filii altiflimi vos Qmnes. Et Pfai. 92. v. 2»
Bonumeficaneremminimo pvj? Altissime. Similiter Jefaiaet?^/'. 14.
^/.14. jifi:endamfupraexcelfanuhisdenfe,<eqmhome ?r,7J)7 Excelso.
In his locis per JV73; intelligitur Deus , quific vocatur a ^!?^ afcen*
dere ; quiaillefolusefteminentiffimus&celfiflimus, gloria , maje-
flate , & potentia fua alias creaturas longe fuperans. HincPfalmifta
Pfal. 97. V. 9. ait : Tu Jehoya fummusp fupfa emnem terram , fid-
WodMm exaltatus es fu^TA amp^i D£os,\ : , ..,
XVIir. Dehocnomine 1^7^ Qmritur: Utrum proprie fit no-
jlnenPd, anpotiusEpithetonDei?. .^
^ Refpondeo u Multiftatuuntnomen Jl^"?); 3Bquegfl^J3omen PeiaC
2 . Alii verotlmilltej: defendunt Tr?^ potius efle nominls Divini E-
pitheton, quamiprumnomen. Quare? i. QuiaeftAdjeftivum, &
pro Adjediivo ab Interpretibus transfertur : nam Latini vertunt hoc
nomen p"''?^? ^erExcelfus»^ltmi&:Grxcii^er C-^ig-t^. 2. Vox ^xhp
faepiffimealiispei nominibus adjungitur; & quando feparatim abf^
que nomincDivino invenitur, tum multi judicant aliquod nomea
DeielTe fubintelligendum.
Utut fit, nosjudicamus ^V^j; in multis locis effe nomen Divi-
hum; &rationes, quscontrariumvidenturfuaderc, nonfunttanti
ponderis , ut propterea neceffe fit contrariam fententiam eligere.
XIX. Deus, quiaaltiffimumlocuminhabitat, I; Rabbinis meto-
Aaa tiymi:
370 D I S S E R T A T I O XXXI.
nymlce vocatur °?-^ ccelptm : nam coelum efl primaria fedes gloris
Divinae. Propter eandem caufam Deus in Novo Teft. Matth. 1 1'. 2 5 .
a Cliriflo vocatur «gwoc j quando rogat : Unde Baptifraus Johannis
eflet, ecoelo, hoceft, aDeo, an ab hominibus ?
VII. Tfe Nomme ^yi^ Adonaj.
XX. Deusin facris Literls faepiffime appellatur '^-1 Adonai, de
quo h3E fequentes quaeftiones mo veri pofTunt.
Primo qmritur.\JndQ hoc nomen Divinum ''J"! J^ Adonai derivatur?
Reffondeo. i. Non derivatur a jH jW^W(? , ut Adonaiidemde-
notet quod Judex.
2. Nomen^^o;/(^idefcenditaRadic^ H? bajii \ quafi Adonaifit
fubditorum bafis & columen. SimiliterGraeciajunt , quod Rex de-
nominetur ^amXit)? , quafi ^acns tb ^etS bajis populi, Vide Gomar,'
difp. 4. de Nominibus Dei.
XXI. Secmdo qmrimr. Utrum^^(?;?<i?fitnomenplurale, anfln^
gulare ?
Refpondeo. Adonai eft nomen plurale defcendens a fingulari P*t
DominHs.
Hoc n omen DI vlnum Adanai udn-patur de Deo varils modis. '
1. Nonnunquam ufuipatur in plurali conftrudc, ut '^P}^. Dmfl
10. 17.
2. Allquandoabfolute i=3W« ^^/^^.i.^.^s. ubiDeusdicit DK!
"'^5^ D^^Uni^ Ji Dominm ego.
3 . Sspiffime de Deo dicitur cum Jod praecedente Kametz.i ut ^^""^ ^
ita Abrahamus Deum compellavit Genef. 15. 2.
Haecultimaformapluralisnumeriinyoieft irregularls : nihilomi-
nustamenin quibufdam aliis exemplis etiam ufitata eftiu S. Scriptu-
ra : ut in 'i^^ll feneftra, Jerem. 22. 14. in 'l^. principes, Judic. 5.15. in
^yi, '^^^&c. Omritm: QuareinhisexempIisfcribiturPatachinfine,'
quumin Adonaj fcribatur/<r^«?r/z, ? ReJ^. Sacri Scriptores in Adonai
addiderunt Kametz. , ut hoc nomen Adonai diftinguerent ab Adonai
Gum Tatach , quod explicatur per Domini mei.
XXII. Tertiff qmritur. Quomodo nomen Adonai debet transfern* ?
UtrumfimpliciterperZ>(>«?/w^, v^lDQmimmj ^iiVQxoi^zxDominHm^
mmm^vdDon^iiS.mml -
Rgfpm^.
^e Nommbus^ei Hebrakis. ,71
Refpondeo. Nomen Adonai non debet transferri per Domlnum meumt
vel per Vominos meos ; quia illud ^od finale non eft affixum : fed opti-
in€ vertitur per Dominum in fingulari , etiamfi fit plurale. Nam Ado^
nd fignificat fingularcm numerum : & Deus propterea vocatur Ado-
nai in plurali numero , quia multarum rerum Dominus eft.
XXIII. jQuarto qmrimr, An Adonai fit nomen Dei proprium ?
Refpondeo i. Nomen Adonim & Adone in plurali nonnunquam crea-
turistribuitur: utj^^/. 19.4. TW^ ^''ilXj & Genef.^z,io. de Jo-
fepho dicitur VlJ^n ''i"!i< Dominw terr>z.
2. Nomen^^<?»^*"notatumcum/G?wr^;?;.perfe, hoceft, quando
illud Kametz in fine fub Adonai^oneik propteraccentum aliquem,
tum foli vero Deo & non creaturis tribuitur. Maforethae annotarunt
xiomen T^ deDcoficfcriptum & ledum inveniri in centum & tri-
ginta quatu or locis ; inter quae feptem loca funt , in quibus eft 'V'^ ;
& quinquaginta , in quibus eft V*^^ . Vide Buxtorfium in Lexico
Hebr. & ejufdem Concordantias Hebr. in fine.
3. Infingulari ?n^ Dominpfs, vel 'V^: Vominpn mem tum Deo,'
tumetiam hominibus tribuitur. Jof 3. ii. Deus vocatur Adon^ &
'Tfal. iio, i.nominatur '^**5. EcontraG^^»^/!45. 8. nomen jnj( Jo-
fepho tribuitur, ^Genef. 25. 15. Abraham vocatur Adoni.
4.sln genere Adon, Adomm & Adonai in primaria fignificatione con-
veniuntDeo; quia ille eft fummus omnlum rerum Dominus: k^ ,
«adem nomina , vel faltem pleraque creaturis tribuuntur propter par- -^ji
ticipationemdominiialicujus, quodDeusiis in hifce terris concedit.'
VIII. ^e Nomine "'JIJ Sch^ididii:}.
XXIV. Sequitur nomen '•I'^ Schaddai , cujus prima mentio fit Ge-
nef. ij.i.E^ofnm ''"ftt' ^J^ Deus fortis omnipotens. Saspiffime
hocnomen '«'lU^ in facris Literis ufurpatur j deeo hasduasquaeftiones
movebimus.
Primo qmritur. Undehoc nomen '-!^ derivatur?
Reffondeo. Buxtorfius, inDifTertationedeNominibusDei, varias
ejusnominisadfcrtEtymoIogias. i. Quidam derivanta "'!!'? i^^^z/^V;
quiaDeuseapotentia, qua omnia creavit , etiam eadem omnia vafta-
re poteft : vel quia Deus pro lubitu fuo vaftat virtutes fuperiores , fcil.
fyclerum &c. Sed hasc Etymologia rejicitur. Ratio eft : quia Jod in
Aaa a ~ finc
D I S S E R T A T I O XXXL
fine additum non folet efle loco literas geminat^.
2. Aliideducunta ""^ Mamma.\ quafi "'"fl^ denotSivet mammofimi
quiaDeus omnes creaturas alit& nutrit. Sic apud prophanos fcri-
ptoresinvenitur Ceres mammoja, Diana mammojki 8cc,
3. Hisfcntentiisrejediismaximearridetfcntentia eorum, qui ''l^
derivant a ^. , idem denotante quod "WH qm-j & '!3 f^ffcienSyWelfufficien'
iia: &{ic '>t^idemeiretjquodn "1^^ ^/^*y^^«>, \d qmffifficien&.
ej^ , vel quififficiemia efi. Hanc fententiam approbant Maimoni-
des More nev.part. i. cap. 63. & Elias in Thisbi , aliique quam-
plurimi.
Hoc nomen ^T^ eft defumptum a proprictate quadam , & non ab
effentia Divina : fed a qua proprietate hoc nomen '^'^V fit defum-
Etum, non adeo clarum eft. Communis Doftorum fententiaftatuit
oc nomen Deo dari propter potentiam five omnipotentiara ; idco-
que communiter transfertur a Ld.tims i^qv Pnepotentem, Omniptenfemi
& a Grsecis per vrctvlaiipdTMfta,.
XXV, SecHndoqHttritur. Anhocnomen '^lti^ Scbaddaj QthmctQi^
turis tribuitur ?
Refpndeo, NomeniTO nunquamcreaturis tribuitur, fedfempef
foliDeopropriumeft, Duobus quidem in locis nomen "'"ttt^ compo-
mturcumNominibuspropriis, ut Numer. i. (5. & iz.in ^!!?''?'"^? &in
'ntt>»D^ . attamen inde non fcquitur , quod creaturis communicetur.
Nam nomina propria, ut Jehova, Jah, etiamfi extra compofitio-
nem nunquam communicentur creaturis , tamen in compofitione
faepiffimenominibuspropriisadduntur, ut n''"!^!)^» p^lfT^&c.
Vulgo objiciuntur qua^dam loca , ut Ez,ech.i. 24. yok <5. 4. & 22^
2 5 . in quibus nomen '^l^ videtur tribui creaturis : fed revera circum-
ftantiae&loca fimilia oftenduntDeum intelligi : nam poteft eiTe vel
Ellipfis Adverbii fimilitudinis7?c^ , vel alio quocunque modo loca
illa poflunt explicari ; faltem nullo modo ex illis Textibus probajd
poteft quod nomen Schaddai etiam creaturis tribuatur.
T)e Nommbus T)el Hebralcis. 37^^
mSSERTATIO TRIGESIMA-SECUNDA,
QJV M E s r
D E
NOMINIBUS D E I HEBRAICIS,
Pars Sexta & Ultima»
tit vero Dco ^ fecmdaria Jti^
dicibm , Angelvs aUifqne,
7. Ex verho finguUri , conjmHo
cum nomine plnrali , non fotefi
probari pluralita^ perfonarum in
EJfentia JDivina,
8. Aiulto minm Trinitas,
9. Argumentum , defumptum apri'
ma perfina plurali , ufurpatun^
deDeo, probatpluralitatemper^
fonarum.
§. I.' Seqtiuntur nomina ^^. ^
'^"'T^f, explicanda,
2. Etymologice nominum Eloah ^
Elohim , c^uji vulgo dantur ,
fiint incerta,
5. Significatio eorum n&minum in-
vefiigatur,
4. Nomen Elohim etiam trihuitur
Judicibm, Angelis ^ Idolis.
f,Rationes earum appellationum
dantur,
6, NomenElohimprimariocompe'
IX. X. De Nominihus Pt^i^ Eloah ^ D^rlVfc^ Elohim,.
S E C T I O I.
Ad:enus egimus detribusNominibus Dei defumptisab
ipsaefTentiaDei, & de quinque aliis defumptis a pro-
prietate aliaua Divina. Adhuc fuperfunt duo nomina
divina, fcil '^^^ & ^'t^^„
Sub quadrupiici forma haec duo nomina in S. Scriptura t)ccurrunt :
dicimus enim* \}^^.., 5^.,°''?'^??, & cumaffixisinfine, m'^\, T^^«
&c. Hinc, quia hoc nomen divinum faspecumaffixis in Bibliisoc-
currit , elicltur non efle nomen Dei Proprium, fed Appellativum.-
Ratio eft : quia nomina Propria non folent a finerecipereaffixa.
De (11 7}^ & D"nV^ has fequentes quaeftiones movebimus.
IL Primo qumtm» Unde nomina Divina |^17H & D^H^K
derivantur^
374 DISSERTATIO XXXII.
Reffondeo» Varias a Dodis aflignantur Etymologiae hujus nominls
vel horum nominum , fed omnes funt incertae; :quia S. Scriptura
nullibi ejus Etymologiam oflendit. Nam '^i^. cum He Mappicato
in tota Scriptura non occurrit, nifi in nominedivino D^'^?*:.
I. Quidam nomen™\^ deducunt ab antiquo ^l^r, verbo apud
Arabesadliucufitato, apud quos fcribitur ^/^,6^ , quod fignificat
adoravit. Hinc apud Arabes AlUho eft Dem : & fic rn^t^ ex eorum
fententia idem fignificaret quod colendm five adorandns.
z. Alii derivant nomen T^VPi^ a verbo 'V*5 fine He mappicato ,
fignificante execrams efi , jftravk ; quia in Juramcntis & execratio-
nibus fit mentio Dei.
Sed ha£c Etymologia non videtur tam wofimilis quam prima;
lum quia in hoc verbo *^^^ execrams efi non eft He Mappicatum,
quale in prascedenti verbo invenitur; tum etiam quia non foletfim-
plex He mutari in He Mappicatum.
3. Nonnulli deducunt a nomine "^?? fortis, & fic DTl/i^ deno-
taret FGtentijfimum.
Sed illa Etymologia non videtur appi*obanda ; quia litera He
Mappicata , qualis eft in ?'^?:, nunquam folet effe fervilis, fed fem-
per radicalis , nifi fit affixum foem. gen.
Hanc difficultatem videns Abarbanel dicit ad Caput i. Genefeos
ni^K & D^^n^^J^ derivari quidem ab ^»^, fed casteras literas addi
ex Nomine Tetragrammato Jehova.
Sed quomodo , quaefo , cxterae liter^ adduntur ex Nominc
Tetragrammato?
Idem Abarbanel aitin \^^^, effe duas literas nominis i^in"'» nem-
i^tVauScHe', totidem etiam in ^rh^ k\\. HeScJod. In D^^n?^
liint quidem additse tres literae ; fed putat literam illam Mem tantum
elfe additam ad denotandum , quod D''^?^^ non fit in ftatu regi-
minis. Praeterea aflerit D"*n?fc< non effe nomen plurale , fed tantum
lingulare.
Exhisduabusliteris, quaequafiexnomine rnlrT^ adduntur voci
7i«^ ad formandum !?''''?., elicit rationem , quare \P^., femper fcriba-
tur plene cum litera Vau, excepto unico loco Dem. 32. 17. ubi de
Daemonibus fermo eft, & ubidiciturquodnonfint '^^: Deus.
Econtra, idem Abarbanelhincdefumitrationem, quare Dwfc^>
"^^, &cumaffixis, femperdcfedivefinelitera/^/*fcribantur,exce-
ptis
^e Nommhus T>ei Hebraicis. ,7^
ptls tribus tantum locis , fcil. remel fecundiim Maforam , in '0^^?. Pfal,
i8.47.&bisin ''?Jt'? PjQ/.i43.io.& 145.1.
Abarbaneldathujusreihanc rationem, quia duce literae Nominis
Tetragrammati, additae huic nomini, fufficiunt : nam fi fcriptum
eirefni'?^^, tumquidemtresliterasnominis rnrr^elTent addits. Sect
haecfuo loco relinquimus.
4. Nos putamus certam Etymologiam nominis ni^J^ dari non
pofle; & propterea in Lexicis fcribitur literis majufculis, uti voces
primitivae fcribi folent,
III. Secmdo ^uterkfir. Quid nomina £/o^/& 8c Elohim ^vo^rih jfig-
nificant.
Reffondeo. Multorum nominum Divinorum, quandoeorundem
Etymologia dari poteft , fignificatio eft nota : ex. gr. nominum
Vih^^i ^i^i "»lt£7,utpotedefumptorumaproprietatequadamdivina,
fignificatio eft certa. Sed quia nefcimus, unde Eloah derivetur,
ideo etiam fignificatio illius nominis ignota eft. Similiter nefcimus,
quidpropriefignificateeoVj quia ejus nominis certa Etymologia da-
ri non poteft.
In genere tres funt fententiae de fignificatione nominis Eloah Sc
Elohim,
1. Judaeorumcommunisfententiaeftnomina t^^hi^ & DTI^J^
^proprie dehotare Judicem five MagifiratHm , & Jeho va Deum gratio-
fum. Vide Lexicon Hebr. Buxt. in Rad. rilbj^» Undc , qusEfo, hoc
cliciunt Judaei ? Rejp. Quia iSam.2.15. dicitur: Sipeccaveritviriff
virttm judicabit enm DTl/K Elohim. Et Exod.22.7. Et accedet Pater-
familias ad Elehim , hoc eft , Judices. Sed hoc gratis a Judaeis afleritur.
2. Abarbanel , quia Eloah deducit ab '"*. , putatnomen £/tf^j6 fi-^
gnificare effeUorem & omnium rerum produBorem omnipotentem. Undc
hocprobat ? Rejp. QuiaDeustanquam Creatorhoc nomine infigni- '
tur: utjef. 44. (5. Egofumprimm» ^ ego fum ultimns , & prater me
non efi DTl/i^ quafidicas,/»^^^»^, vel Efficiens pcr infiuxum, Vide
plura apud Buxt. in Diflert. de Nominibus Dei. Addi poflfet & haec
ratio, quiainprincipioGenefeos, ubi agitur de creatione , ftatimdi-
citur DTI'?^^ >^*^Ii Creavit Elohim,
5. Capellus inDiatriba denomine DTl^ft^» Capite^.negatnomf-
hadivina£/o^/6 & £/o/;i/»efleconcipiendafub conceptualicujuspro-
prietatijdivingeinparticulajrij uticaetcwNominaDivina, n^^fe^
37^ D I S S E R T A T I O XXXII.
r\'*^]^ Scc fub conceptu unius proprietatis divin^ cominunitercon-
cipi folcnt : fed vult Eloah & Elohim in conceptu fuo involvere omnes
proprietatesfiveperfedionesdivinas, quemadmodum in aliis linguis
Tiomcn Deus. OmnesenimGenteshoc nomine in lingua fibi propria
& vernacula defignant fummum Numen , quod omnes perfediones
in fe comprehendit.
Hxc ultima fententia mihi verofimillima videtur : nam concipien-
do Elohim , non concipimus eum fub hac vel illa proprietate ; fed
in ^enere concipimus eum ita , quemadmodum Grsci ®sov, Latini
Denm , & Belgas Godt concipere folent. ■
IV. Tertih qmrimr. Quibus nomen Elohim praeterea in. S. Scri*'
ptura tribuitur quam vei^o Deo ?
Refpondeo i. Nomen £/o^^'»?tribuiturMagiftratuifiveJudicibus,
PfaL 82. (S. Ego dixi UTS^ DTI^J^ vos Dii estis : & verfu i. Deus
dicitur ftare in medio D^^n^i^ Judtmm. Et Exod. 21. 6» Dominm
addulet enm DT?^^ h"^ ad Deos, hoc efi , Judices.
2.** NomenJE/e/^/i^etiamtribuitur Angelis, Pfal.8.<5. i^(?ri/?i!^«»i?V«-
feriorem ^mlulum ^Tw^ infra Angelos; quam vocemperan-
gelos vertit Apoftolusin Epiftola ad Hebraeos ca^. z.v.']. Fecifii eum
faulifferinferiorem^ngelis. EtPfal.97.7. Adorenteumomnes DTI?^?
Angeli ; quam voeem fimiliter idem Apoftolus in eadem Epifto-
lacap. i.v. 6. tv^ns^&tt'. Et adorent eum omnes Angeli Dei.
3. Tribuitiir falfis Diis ,. Exod. 22. ip. Ouijacrificat DTI?^??
Diis Falsis, anathemafit, Siceodemnomineetiam Vitulus aureus
appellatur Exodi cap. 51. -z/. 5 1 .
V. Ouarto qmritur. Ob qiias caufas nomen Elohim aliis creatu-
tis tribuitur quam vero Deo ?
Refpondeo. Caufae appellationum (licet non eaedem alligncntur ab
omnibus) videntur ferc effe hsE fequcfttes.
Primo. Nomen£/o^/>»concediturRegibus , Magiftratibus& Ju-
dicibuspropterhasrationes. 1. Quia funtfupracommunemreliquo-
yum fui generis fortem & conditioriem : nam illud Divimm vocamus,
quod eft eximium & excellens ; fic divinum fcriptum , divinum inge-
niumnominamusillud, quod eft excellens fupra reliqua fui generis
fcripta & ingenia. Similiter montcs excelfi , qui c«teris montibus
alriores funt , vocantur Pfal. ^6.j, montes Dei,
2, Velnomen£^^?>w datur Magifti-atibus & Judicibus, quia vi-
ccm
^e Nominibus ^ei liehraicis. 3 77
temDeunhirceteiTis gerunt: illi enim fsEpilTime exequUfitttr judi-
ciaDei, puniendofontes, quosDeus puniri jutTit.
3. FortalTe Regcs & Magiftratus vocantur Elohim , quia fubditi fae-
pc Reges fuos & fummos Magiftratus ita colunt , ac fi Dii effent.
Secmdo. Nomen D^^n^fe^ tribuiturAngelis. i. Quiainipfisdivi-
na & cceieftis gloria quodammodo refulget.
2. Verofimiliter nomen Eloliim tribuitur etiam Angelis ; quia
vulgokominumerroretum tcmporispro Diis habebantur ab homi-
nibusimpiis&ab idololatris. Nam vix videtur verofimile Angelos
in principio tam fpcciofo nominc ab ipfo Deo fuifte nominatos ; quia
tam magnificum nomen fuiffet in hominibus magnum idololatriae
pcriculum. Facilisenim datur a nominis communicatione ad hono-
ris & cultus communionem tranfitus. ^qA dices \ fimile periculum
etiam eft in Regibus & fummis Magiftratibus , qui tamen a Deo vo-
cantur Blohim. Rejf. Tantum periculum non eft in Regibus & Ma-
giftratibus; quia homines fatis vident cos non elfe Deos, fed mori
^nftaraliorum hominum. Deinde Angeli funt magis fimiles Deo:
nam funt immortales & plane fpiritualis naturas j quum Magiftratus
fint mortales, & praeterea corpus habeant.
Tenio. Nomen Elohim datur falfis Diisj qula idola five falfi Dii pro
yeris Diis a cultoribus fuis habentur.
VI. jQtiinto qu£rimr. QuumnomenEIohimtribuatur veroDeo,''
&nonnuuquametiamcreaturis: quaei-itur; UtriundeDeo, anvc-
ro decreaturis-dicaturin primaria fignificationc?
Reffondeo i. MaimonidesMore Ncvoc. parte a. cap. 6. pag. 1 1^^
in initio ait : Hoc nomenpriniariojigmficat yudices^^ metaphorice tranim
ferturad Angelos ^ Creatorem , eo quod iffefit Judexfufer Angelos.
Sedhaecfententiafalfaeft. Nam nomen Elohim rariffime dicitur
de Angelis & de Judicibus , fed millenis fcre in locis de vero Deo ; &
illud magis pro propria fignificatione eft habendum , quod fsepiflime
in S. Scriptura ufurpatur , quam illud , quod tantum rariffime efl
ufitatum.
2. AbenEzravideturaflferere hocnomen primarlo dicl de Ange-
lis; &DeumvocariElohim, quiaejus opera fiuntper minifterium
Angelorum.
Sed hasc fententia eodem modo refutatur , quo primarefutataeft.
peinde Peus non vocatur Elohim , quia omnia mediantibus Angelis
-Bbb crea-
37^ D I S S'E R f A T I O XXXII.
creaviti ftamGm^yTi. i. dicitur, qnod Elobim creaverh coeluml ter^
ram & lucem , antequam eflent Angeli , quibus mediantibus potuifTet
creafle.
3. Nos putamus nomen Elohiminprima&propria fignificatio-
ne compctere Deo , & in fecundaria fignificatione J udicibus & Ange-
lis. Rationes ejusafrertionis jam jam dedimus. Videplura apud Bux-
torfium in Differtatione de Nominibus Dei.
VII. Jam fequitur celebris & diu agitata inter DoCtos quaeflio
fextay qua qmritur: An ex nomine pluralis numeri Elohim , conjundo
cum verbo fingularis numeri ( ex, gr. CD'ribs« K'n3 ^ poffit probari
Trinitas, vel ad minimam pluralitas Perfonarum inunica efTentia
Divina ?
Refpondeo. Nego cum Calvino , Mercero,Drufio,Paraso, Goma-'
ro, Buxtorfio, &cumrauItisaliispraefl:antifrimisTheoIogis & Phi-
lologis. Nolumus hanc fentcntiam tantumaucloritatibus confirma-
re, & Judaeis vel Socinianis ullo modo patrocinari , riTbu ahff hoci
fed volumus rem ipfam e genio lingux Hebraicae ad cxadam truti-
nam, ab omnibus prxjudiciis libcram , penitius examinare.
Primo confiderabimus ipfum nomen D^Tl/fe^ Elohimi & probabimus
illud , ( licet faepifTime de creaturis in fignificatione plurali ufurpetur )
in quamplurimis locisattribuirebus fingularibusj quod fequentibus
exemplis confirmamuSi
I.- AngelusillefingUlaris, qui apparuit Mmox , vocsitUY Elohimz
namjudic. i^.ii.liibetuTz Moriemfir , ^fiiavidimm D^^riT^^ A^f*
GELUM.
2. Nomen Elohim faspiffimc in S. Scripturadickur de unico idolo
infingulari : CicExod. 32. 31. vitulus aureus vocatur ^^J ''^ v: Demm'-
rem , & verfu 4. Aaron oftendens aureum vitulum, dicit "]*'n'?H Tv7\^
HisuntDii tui , ejHiteedtixerumeterraMgypti. Et Judic. i6.li,
24. Idolum Dagon vocatur Elohim, DjTH^I^ jljll^ Dagom Deofm,
&:1^^l7K inH deditDeus noster Sampfonem. In his locis fermo
efl de rebus fingularibus , fcil. de vitulo aureo & de Dagone.
3. MofesdiciturfW.4. 1(5, Pharaoni fuiflfe D^^n?^? inDeuml
4. Arca vocatur Q^^H?^ : nam Pheliflaei de adveniente arca in
caflralfraelitarumdicunt, DTI^^ H3 'z^mV.D^^j. Capellus in diatri-
ba fua de hoc nomine varias exceptiones contra haec exempla adfert,
quae facile a quovis folvi poffunt,
Secmdv*
^e Nomimbus T)ei Hebraicis. ^y^
Secmdo. Elohim non denotat plures Deosfiveperronas, etiamfi
fit pluralis numeri : nam fecundiim gcnium linguae Hebrasae multa
alianominapluralia, fignificantiadominiumaliquod, ut D''?^^ Bc
halimSc C^IK Adonim, fazpiffime per fingularem numerum expli-
cantur. ExempIafunthjEcfequentia; £^<>^. 21.29. dicitur wZ^ in
plurali cum affixo de unico domino : nam fcriptum eft ^b^l ^7^33
b'^DlS''' : Quodfibospetulcusfueritantea, & quamvis dcnuntiatum
fuerit jyomino ejm , & non ajfervaverit eum, Habetur propric dominii
€]m ; fed ex adjundo verbo lilD^"' apparct V7J?3 fingulariter cffe
explicandum. Similecxempluminvcniturineodemverfu HDV 1vV3
Domini ejm pro dominus occidatur, Utrumque verbum eft fingulare,
fednomeneftplurale, &nihiIominus de unico domino tantum fer»
mocft.
Sic^AToi. 22. II. dicitur ^7^3 np/ de unico Domino. Simili-
ter Jef,i»^. r^j^a etiam fumitur de unico Domino.
Etiam 0131*5 tiomen pluralis numeri faspiffime At uno fingulari
dicitur, utGen.24.9. TyiH Oniat^ '^^ r\X\T\ ffthfemore Akaha^
mpdominorumjuorttm,h.oce{}:ydominijki. Gen.42.50. Jofcphusvo-
catur If^i^nT^M/^^i^riP^friileDominiterrie. Gcncf.40.1. DnUlJtS»
<!|?D7 Dominu fuis Regi 8cc. Exhisexcmplisapparctnominaplura-
lia faepiffime etiam in fingukri numero ufurpari. Vid€ Lcxicon Hebr,
Buxtorfii.
Haecduonomina tS^?]^ &D"'3*1i< planeconveniunt cumjElohim'.
namficutiiUaduonominain fingulari & in plurali nuraero ufurpan-
tui-, fic€tiamdicimusEloah&EIohim. Deindc ficuti cadcm illa in
plurali fig:nificant fingulariter , fic etiam Elohim ; uti jam multis exem-
plisprobavimus. Buxtorfius , vidcnscxmultisilliscxcmplisnomina
pluralia faepiffime fignificare fingularitcr , hanccxindeformavitrcgu-
laminSyntaxicap.2. Nomina dominii P?, O''?''?. , ^^A, ex lif^Hae
ttjh (fr proprietate, efferuntur nnmero flurali cum antecedentefngulari,
adfummam dignitatem (^ honorem excelkntiJfmnmperfonetindicandHmy
Tit Hebraorum Interpretes tradunt.
Tertio. Ex tali conftrudione non poteft probari pluralitas perfona-
rum ; quia fa^piffimc verbum fingulare conjungitur cum nomine
plurali , ubi tantum fermo eft de unica perfona. Exempla occurrunt
jqucHnpIurima , quorum pauca tantum adfercmus.
Bxodi cap. 2 1 , 1/. 4. legitur j riWi< l^ jn"' f 31 J< D^ «^^ dminf ejpff,
B b b 2 prq
380 D I S S E R T A T I O XXXIL
pro dominus , dederit ei uxorem. Hic Vi"T^5 nomen plurale con-
jungitur cum verbo fingularis numeri , & tantum de unico domino
cft fermo.
Exod.zi.^. nDV 1v3«^3.D5 etiam deminm eps morte ajjiciatfiri
ubi r?^^ etiameftpIuralisnumericumafExo.
Genef. 42: 50. de folo Jofepho dicunt "l21 pi<n '^^^ Domim
terra ( pro domims ) loqmtur.
Pfal.45.8. dcfoIoPatrediciturEIohim, HjT^D TH^i^ unxit t&
Deus. In hoc Textu fitmentiotriumPerfonarum, &verbumfin-'
gulare "irUD conjungiturnominiplurali DTlbKj quodeoinloco
folum Patrem denotat.
Simileexemplumoccurrit z.Sam.i: 7. ubide folo Sauledicitur,"
hy^V DD''^11^ nO mortuus eft domini vefiri (pro dominm vefier')^
Sml.
Etiam nomen plurale aliquando j ungitur cum pronomine fingularr?
cx.gr. Jof 24: 19. 5^in ^'^''Sp W^Tv?^ "^D mm. Deusfan^us ipfi
efi 'y ubiElohimeftpluraIe& Hin fingulare.
Simileexemplum habetur Mdach. i: <5. in '^l)^ 0**^"!^^ Dominui
0£o. Buxtorfius in Syntaxi , cap. x, ex his fimilibufque exemplis for-
fTiat talem re£;ulam. Jdtic Enalla^e numeri efi , quando Msmina Domi'
mi pluralia junguntur verhfingulari , adfiimmam majefiatem exprt^
fnendam •^five ,, utHebrailoqumtur , adindicandum . rn^nt^n na"^. p^u-
RALiTATEM viRTUTUM ET POTENTIARUM in psrfona domindnte.
Ad hanc regulam etiam rcfeiTi poteft illud Jobi cap» 40. v. 10. ubi
plurale mDHS jungitur cum vcrbo fingulari -JSS^"". Interpretcs
explicant nomen plurale niDnS per Ekphantem ; & inquiunt effe
plurale ob magnitudinem , qua inftar plurium eft.
Simile exemplum invenitur Joi;'l i: 20. in verbis ry°\^ niDnS
^npT) Befiia agri clamat -, ubi nomen plurale jungitur cum verbo
lingulari.
Ouarto. Si ?■'''?: in finguIaridenotat2)m;»,ergoinpIuraIi, fidc-
norecplures, denotabit pIuresD<?o.y, &nonper(bnas^ & per confe-
quens liceret dicere dari plures Deos : (cd hoc eft abfurdum, Con-
iequentia eft firma : nam numerus pluralis differt a fingulari non in
iignificatione , fed tantummodo in pluralitate. Ergo DT!''^^? fiin
fmgulari numero denoteti)^^??!», jn pluialj fignificabitpluresDeosj
quod xmm nemo coRce^es,
T^e Nommbus ^eiHehraich. 381
Omnt)). Etiam nomen plurale D*'^"!?^ Adonim tribuitur Deo ; ex eo
tamen ncmo hadenus , quod fciam , Trinitatem vel pluralitatem per-
fonarumconatuseftprobare. Ex. gr. ^^/^c/?. 1.6. habetur, D^^^li^
''JK Domim ego, Cur magis haec loquutio ^JJ^ D^Tlbi^ denotabit
pluralitatem , quam praecedens "^J^^ D^^^IN ?
Deuteronomiitr^/j^/^io.-z;. 17. conjungunturineodemverfu '^n^J^
D^n^^< & D^^JlJ^n ""JIK j cum verbo fingularis numeri. Si plu-
ralitaspeifonarumpoflitprobariex DTl^J^n Tl^t^, qiiareetiam ea-
demnonprobabiturex D^^ilJ^n ^y^^ ? Deturverofimilisratiohu«-
jus diverfitatis.
Praeterea nomen plurale T^ cum Kametz in fine foli Deo in SJ
Scriptura tribuitur ; inde tamen non folent pluralitatem perfonarum
in Deo probare, Vide plura apud Buxtorfium in Diflertatione de
Nominibus Dei.
VIII. Hinc jam elicitur hoc confedarium : fi ne quidem pluralitas
perfonarum ex confl:rudione verbi fingularis cum nomine plurali pof-
fit probari , multo minus indc probabitur Trinitas. Plerique etiam
auflores , qui ex illa conflirudione perfonarum pluralitatem conantur
probare, negant, quodinde etiam Trinitasprobaripoflit.
Ex his videmus argumentum , defumptum a verbo fingulari, con-
jundo cum nomine plurali , non eflc firmum pro probanda pluralitate
vel Trinitate perfonarum.
IX. Veriim aliud argumentum , defumptum a prima perfona.
pluralis numeri, efl: firmum pro probanda pluralitate perfonarum di-
vinarum. Ex. gr. Genef. i . z6. dicitur, Ql^^ TWV^ faciamm hominem»
IbiDeusalloquiturTrinitatisperfonas : nam efl: contra genium lin-
guae fanftsE ufurpare verbum plurale primae perfonae properfona fin-
gulari.- Hasc jam dida fufficiant de NominibusDei Hebraicis.
DISSERTATIO TRIGESIM A-TERTl A^
D E
Integritate Textus Hebraici Veteris Teft. in genere,'
& de voce ''^KD Pfal.22. f, 17. in fpecie.
§. I. Inqmritur anTextm Hebr^Hs
V.T.ftt corrHftHs , uti Pontif-
cii ajfermt^. ,
2, Docetur de qnali corruptionenon
rios , ^de qmlifit quafiio*
3. Triaprobanda funt qtiando volfi'
mm evincere Textttm Hehrmm
TeincorrHftum,
fi <^<tHiQ inter noi 0^ adverft- ^. Mtiltisargummi^frobAturJti^
Bbb j dm
38x D I S S E R T A T I O XXXIII.
il£os Vetui Tefi» nnnquam cor- | 14. MafoYa Tejctudk , dkens ad
rumpere volmjfe : Num. 24.9. T\iO ejje fcrip-
^.Nec etiampotmjfejtvelvoluijfent. tum , non probat "jocem ''"IKD
6. Nec etiamrevera ejfe corruptum. ejfe corruptam.
7. p^etus T. non eTh corruptum a
Judais etiamfjint JHrati hojies
Chri^ianorum
8 . Vulgares Judai vocales Veteri T,
•nonaddideruntjmulto minmfalfas.
9. CorrMptio Textus Hebraici non
probatur ex oBodecim vocibus qua
vocantur ^''?p^^ Pp^"^ corredio
- (y^wordinatio) Scribarum.
10. Nec ex differentia verfionum
aTextu Hebrao.
11. jEtiamnonex voce'^'!^'^ Pfal
1 5 . Nonfequitur : Interpretes verte-
runt vocem '•'IJ^D per transfo-
derunt, velper foedarunt, vel
per aliquod aliud verbum , ergo
fuit in Textu HHD.
16. Vexillanon videtur corruptaa
Juditis, qmainV^):^'^ crucifixio
Chrifti ^ perforatio manuum ac
pedum clarepradicuntur.
17» Falfum efi quod vox Hi^D
nonftt refiituta inBibliistantum
proptermetum damni.
2 2, . 17. circa quam dua quafiiones 1 1 8 . Diverfa fignificationes vocis
examinabuntur. ''*T>^D recenfentur, quarum ul-
12. Multi fiatuunt vocem ''^RD i tima , explicans per ficut Ico,
ejfe corruptam. \ approbatur.
13. Omdfruftra probatur auBori- " 19. Ouatuor obJeBionescontrahanc
tateRahbiChaijm^dicentiifeinqui'\ fignificationem proponuntur (^
bufdamCodicibusinvemJfe II^D. ^ folvuntur.'
I. 1)0 Integritate Textus Hebralci V.T.
S E C T I o L
Ontificii ad ftabiliendam audoritatem Verfionis Vulgatse
plcn is buccis effutiunt Codicem Hebraeum multis in locis
efTecorruptum, &aprim3eva integritate alieniflimum; &
_ per confequens cundcm non pofle ciTe regulam fidei &
morum , ad quem tanquam ad infallibilem regulam in controverfiis
tuto confugere licet. Audiantur hac de reverbaGordoniHuntlaei
Jefuitx, quseinEpitomcControverfiarumTom. i.cap.S.nimisau-
daciter eflPutit : Nonfolum Textm Hebraicm eft ambiguus , fed in multis
etiam locii depravatus, qua tamen loca in nofira vulgata editione adhuc cor-
reUe ^ integre extant^qmppe quaefaBa efi anteillam depravationem.Quare
non red;efaciunt illi, qui rejeUo vulgato ^fincero textu,confugiunt ad Tex-
tum
7)^ mtegrttate Textus Hehraki V.T. 383
tHmjH^MCHm depirivatHm. Obhanccaufam operae pretium duximus
penitius Godicem Hebraeum examinare , & inquirere : An Codex
Hcbrasus vcl injuria tetnporis , aut Judaeorummalitiaita corruptus
{it , ut in controverfiis norma fidei & morum efle nequeat. Pontifi-
cii id affirmant , nos negamus.
II. Utquaeftiomeliiisintelligatur , priiis hasc fequentia pra^mifte-
mus.
1. Qiiando defendimus Textum Hebrasum efle incorruptum,
tura non loquimur de particularibus Codicibus Hebraicis , in quos fa-
cilc malitia quorumdam depravatorum nonnuUa vitia irrepcre po-
tuerunt: ex.gr. (jf^^yT^. i^.inBibliisinterlinearibus apud Chrifto-
phorumPlantinum A. 1572. excufis, pro J^inVj^y^j ingratiam Vul-
gatSE Verfionis , ^*^*? , iffa, ut excuderetur , curatum fuit, addito circulo
Variae ledionis nota , ac fi litera Fm fcripta fuiflet loco yod. Hasc cor-
ruptela, infigniinfupervitiotypographicoauda ^'0 pro ^*^'? , inlu-
cemprodiit. Sedhujus pudendi facin-oris poftea Pontificios puduir,
qui in reiterata editione A. 1584. priftinam ledionem c^n iffi refti-
tuerunt.
Hancimpudentiam fuperat adhuc alia, quam adhibuerunt in Pfal-
terioLatinoBonaventurae, pro i)fo fubftituendo ^^^rnzw.
Judaei etiam accufant Achabum , quod S. Codicem corruperit, fcri-
bendo femperpronomine Dei nomen Baal.Qx. gr.Genef. 1. 1. Achab
^VKx&t^InprwcipiocreavW^^QX, &c. HaEComnia deteftamur. Nihi-
lominus taliaparticularia vitia nonobftant, quo minus S. Scriptura
in aliis codicibus incorrupta permanferit.
2. • Non loquimur de vitiis , quae in nonnullos particulares Codi-
ces Hebraeos ex ofcitantia Typographorum nonnunquam irrepfe-
runt. Nam illa vitiain reiteratiseditionibus utplurimum corrigun-
tur. In plerifque Codicibus Hcbraicis funt quidem nonnulla talia
menda, exofcitantiatypographorumnata, fed illa nullo modo ob-
funt integritati & incorruptibilitati Textus Hebraici. Editio illa He-
braica Veteris T. quamnos anno i66j. per Jofephum Athiam Am-
ftelodami in publicum emifimus , omnesaliaseditiones, etiam Bom-
bergianas & Plantinianas multis parafangis fuperat. Quae propterea
non tantum ab Illuftribus & Praepotentibus DD. Belgii Ordinibus
Generalibuseftrecepta, fedetiama plerifque Belgii Academiis, imo
etiam a Synagoga Judaeorum eft approbata. Haec editio nonnulla
vitia,
I
384 D I S S E R T A T I O XXXIIL
vitia , in aliis editionibus admiiTa , emendavit.
5, NoneftqusftiodevocibusiiTegulariterfcriptis, hocefl,devo-
cibusdefedivis, devocibnsplenis, de tranfpofitis, aliifque non ordi-
nario modo fcriptis vel pundatis : nam illae voces ita irregulariter
funtfcriptaeabipfis Audoribus librorum.
4. Noneftfermodelevioribusquibufdam erroribus, qui fortaflfe
injuriatemporis velincuria Typograhorum in omnes Codices irrc*
perepotuilfent. Ex.gr. Polito , fed non conceflb, quod accentus
Pejik., Maccaph, Da^ejch lefie VQlm nonnulVislocis Dage/chfom , alii-
que accentus non diftindiviperierint ; Quid illa omnia ad fenfum
'TextusHebraeifaciunt? Planenihil; fiveabfmt, fiveadfint, perin-
deeft, illarenfumnonpervertunt, velturbant,* illa etiam au<5lenti32
veritatisHebraicae nihilderogant. Buxtorfius in libro de antiquitate
punftorumpag. 281. puritatem Textus Hcbraici ftrenue defendens,
-aion vultpropterea Textum Hebr;Eum jam in minimis pundulis ef-
ie, proutabipfisAudoribus fuit exaratus. Verba ipfius fic fonant.
3,Non dicam , quod Santes Pagninus olim in Praefatione Gramma-
3, ticae fu2E fcripfit & dixit : Hebr<£(i volumina nec In una, diWwne corrufta
y^reperjes. Nequeenimexiftimotalesefle, utin nulloplane punftu-
3,Io, apiculo, aut literula, a primis Mofis & Prophetarum autogra-
3,phis apographa unquam dirceffcrint , aut nullum omnino vitium
3, vel leviflimum in eos irreplerit, Nam ne ipfi quidem Judaei hoc af-
sjferunt, qui&antiquitusjamExempIaria corrupta, fed ab Efi-a ite-
3, rum correfta effe & reftituta fuiffe; & pofterioribustemporibus,
3,cuminter celebres Auftores, tum inter Exemplaria varia , diflen-
3, fiones & difcrepantes quafdam leftiones notant. Tales funt prae-
3, ternotas tb Keri tihetif •, diffenfionesde quarundam Vocum ledio-
3, ne inter Judaeos Orientales & Occidentales, &: inter Ben Afcher &
3,Ben Naphtali &c. Hinc apparet, etiamfi talis corruptioin talibus
minimis concedatur , vel non concedatur, nihil propterea derogari
purofenfui, quiabipfisScriptoribus in Textu Hebrssoeft intentus,
5. QujEftio, qu^ internos& adverfarios circa integritatem Tex-
tusHebrasimovetur, eftmajorismomenti, fcil. de erroribus, fen-
fum Textus Hebraei ita pervertentibus , ut in locis controverfis regula
decifionis effe nequeat. Nos pernegamus Textum Hebr^ura in pro-
batiffimis Codicibus cffe corruptum , utregula fidei & morum efle
non poffit.
III. Ad
^e integritate Textus Hebrmci V. T. ^B^
III. Ad hanc integritatem Textus Hebraei evincendam haec tria
fcqueritia probanda erunt.
1 . Quod Judaei nunquam voluerint Vetus Tcft. corrumpere.
2. Quodiidemnecctiam Chriftiani unquam Vetus Teft, ita po-
tuerint corrumpere.
- $. Quod Vetus Teftamentum etlam revera non fit corruptum.
Haectriapoftinvicem probabimus.
IV. Primo qmrimr^ Anjudaei uriquam Vetus TeftamentumHc-
braicum voluerunt corrumpere?
Rejfondeo negando. Rationesnegationlsfunthae fequenteS.
t . Obftat eorum religio , five potius fuperftitio circa confervatio-
nemTextus facri. Judaei magna reverentia funt afFcdi erga S. Scri-
pturam ; non audcnt illotis manibus Textum attingere , infidere
grandeducunteffenefas: imopotiuscentiesmortem obirent, quam
ut paterentur aliquid in Textu facro mutairi. Tradunt indicenda
cfle jejunia , &metuendum , ne totus terrarum orbis in priftinum
chaos redigatur, fifortefortunacontingat CodicemS^i in terram ca-
dere. Siergoexnaturatali religione affedi verfentur circa «xternum
corticem S. Scripturae ; Quis eorum unquam aufus fuiffet facrilegas
fuas manus inTcxtum S. injicere , eumque corrurnpere ? Judaei e-
tiam admodum fuperftitiofi funt in exfcribendis Codicibus facris;
tale requiritur atramentum ; membrana debet effe pura , & abfcifla
abanimalipuro, acparataajudaeo; &nefcio, quibusnonceremo-
niis membranas illas parare foleant , in quibus Textus faca: defcri-
bitur.
2. SiJudaeifacrumTextumcorrumpere voluiffent , iilam corru-
ptionem praecipue inftituifrentinillis iocis , in quibus prophetiae de
futuro Meffia clare defcribuntur. Nemo unquam Judaeos accufavit ,
quod voluerint vel tentaverint corrumpere infignes prophetias de
adventu Meffiae , quae defcribuntur apud Jefalam capitibus feptimo &
quinquagefimotertio, autGenefeos cap.^p.V. to. vel Danielis cap.
9. verfibus 24. 25.26. aut Hagga^icapite2.& in aliis Veteris T. i©-
cis. Imoquisunquamexpertus eft velvidit Judaeosin illis locis ul-
lamcorruptioneminftituere voluifre'? Ergo multominus verofimile
eftludaeosunquam aliquam corruptioncm voluiffe inftituere in aliis
iociSj quaefidcm ludaicamnonrdfutant.
3. Si ludaei unquam S, Scripturam corrumpere voluifTent , hoc
Ccc ten-
386 D I S S E R T A T I O XXXnT.
tentaflent etiam in Paraphrafibus Chaldaicis , qu^ fsepiffime multo
clariusfententiamjudaicam refutant , quam ipfe Textus Hebraeus;
praecipue cum fciamus Paraphrafes illas apud Judasos efle magnae &
apud nonnuUos auclentica^ audoritatis, Et propterea , fi Scriptu-
ram corrumpere voluiflent , talem corruptionem etiam inftituifl^ent
inParaphrafibus; quiafa^pefortiusinde convincuntur quam ex ipfo
Textu Hebraeo. Ex. gr. Genef. 49. lo. legitur : Sceptmm non recedet
a yuda, donec Silo venmt , (^c- Nosper Silo intelligimus Mefliam ,
quod.Judfineganti fed convincuntur ex tribus Paraphrafibus Chal-
daicis, quae vocem rb^^ Silo explicant per Kn^^D Mejfiam. Similiter '
probamusexiifdem Paraphrafibus vocem ^^^.. ibidem denotare Scep-
trfim,8cnonvirgam'y proutquidamjudasorumeam vocem explicant:
namParaphraftaevocem^at^^exponuntperpste & '^'^tC)'^'^^ Reges 8c
Dominatoresy &c. Plurima talia exempla in medium proferre poflle*
mus^ nifi brevitati ftuderemus.
4. Judfi non videntur unquam S» Scripturam corrumpere' vo-
luifle, quiaipfisCodicescorruptiadmodumdirplicent; & legequa-
damapudipfos cautum eft , ne librum Pentateuchi Manufcriptum:
diutius apud fe retineant quam triginta dies- Praeterea fi integrum
folium membrans contineat tria errata , corrigibile eft ; fed fi quatuor
contineat, judicantilludfolium efle rejiciendum.
5. Quiddicodevoluntatecorrumpendi S. Scripturam , iidem e
contfaomnibusconatibus, & fere ridendis » ejusintegritatemfemper
conati fuerunt confervare. Nam omnes literas totius Veteris T. &
plerofqueaccentus, acomnes verfus numerare, & plerafque irregu-
lares voces annotare , noneftfignum, quod S. Scripturam corrum-
pere voluerint , fed e contra , quod eandem conati fuerint confervarCo
Haec omniaantedida, imomulto plura , Maforethae magno labore ^
circa confervationem Si Scripturs efircerunt ; quod etiam fupra in 'i
DiflTertationesi. multisprobavimus. Ex his jam manifeftum eft Ju-
daeos nunquam S. Scripturam corrumpere voIuiflTe.
V. Secmdo-qunritur. AnJudaeiunquam potuerintVetusT. cor»
rumpere?
Re/pmdeo negando» Rationes j quibus hanc fententiam probamus,
fiint haefequentes.
1. ObftatftudiumMaforetharum, qui, ut Textum S, integrum
fevarents otonesliterasp. multasvoces, omnesverfusjr &c.numera-
T>e mtegritate Textus Hebraki V. T. 387
i'unt. Si quidam Judxi fuifTent , qui Textum lacrum unquam cor-
rumpei*e voIuifTent , iidem hoc efficere non potuiflent ,• quia ftatim
ex MaforaredarguipotuifTent. Sienimquidam literam aliquam fub-
ilituere, velvocesaliquasmutare, vel verfus quofdam e Textu eji-
cerevoluiffenr, ftatlm Maforaillam corruptionem monflraffet. Et
fcimus fludium illud Maforethicum non effe recens , fed peranti-
quum. Ipfe Efdras & Viri Synagogoemagnae funt primi Audores
IVlaforas. Praeterea fueruntalii Maforethae , qui fludium hoc pr^-
itantifhmum , ab Efdra inchoatum , continuarijnt. Rabbi Aben Efra,
quicircaundecimumfsECuIumpoflChriflumvixit, refert, quodvi-
derit nonnulloslibros a Maforethis examinatos, ubi quindecim Se^
nioresjurejurandoconf^rmant, quodtribus vicibus attente confid^-
rarintfihgulasdidiones, fingulasliteras , fingula punda &c. Hinc
Maforethae Maforam vocare folent '^T^^^ ^^. Sepem JLegis j quia ea S.
Scripturam^ corruptione defendft.
2. Pofito, quodquidamfceleflijudsifuiflent, qui S. Scripturam
corrumperevoluiffent, judico hoc ipfis fuiffe impofEbile : quiaCo-
dices Hebrsi fuerunt permulti , & per totum orbemfere difperfi;
quorum quidam fuerunt in manibus Chriflianorum , alii in manibus
piorum Judaeorum, velnonnullietiam in publicis Bibliothecis fue-
runt afl^ervati , qui in poteflate malevolorum illorum Judaeorum non
fuerunt: quique propterea eofdem corrumpere non potuerunt, e»
tiamfi voluiffeiit.
3. Obflatdivinaprovidentia, & fedula Dei cura circa S. Scriptu-
ram. Omnia alia fcripta , circa tempora Mofis & Prophetarum;
compofita, jamdiuperierunt ; fed Vetus T. utpote fcriptum divi-
jium , femper contra infuItusDiaboIi fuit defenfum. Ratio ejus con-
fervationis efl Dei pro videntia, quam Chriftus oflendit Matth. 5.18.
/imen dico vobi^ , donec pmtereat coelHm ^ terray mumjota ^ tmus apex
^nonfrateribitex Lege , donec omnla fiam. Et Luc. i6. 17. Facilius efi coe-
lum^terramtranjire , quam Legis unum apicem cadere, Si ne Jota vel
apex perire potuerit,ergo multo minus aliqua pars Legis divinf . Si enirn
providentiadivinacirciS.Scripturamco ufquc progrediatur, utneu-
nicumjotavelunicus apex e Lege tolli poflit, fequiturquodjudaei
|VetusT.unIver{imcorrumpere nonpotuerint : nam fic apex etiam
4e Lege cecidiffet. Vide plura apud GlaflSum Philol. Sacrae pag, 2 5.
yi, Ttrtiv qumtur, An VetusTefl. etiamii Judsiidemnunquam
Ccc 2 volue-
38S D I S S E R T A T I O XXXIIT.
voluerint vel potuerint corrumpere , revera jam fit corruptum?
Refiondeo negando. Nonnullae rationes , ad priores quasftiones
jamfupraallatas, etiam hane quasftionem probare poflfent. Sed eas
rationesjam praeteribimus , & folummodo hanc fequentem Hic urge-
bimus : fcil. Si Vetus T. eflet corruptum , ilia corruptio accidiflet
vel ante Chriftum , vel poft Chriftum. Illa corruptio non videtur in-
ftituta anteChriftum.
1. Quia Chriftus procul dubio auditores fuos monuiiTec de illa
corruptione. VerumChriftus non admonuit auditores fuos, fed e
contra ad Scripturas Veteris T. eos adhortatus eft ; dicendo loh. 5.
59 . Sermamim Scripwras , fcil. Veteris T.
2. Chi"iftus multa dogmata ex Veteri Teft. probavit ; quod fine
praemifla cautione procul dubio non fecifl"et, fi idem corruptura
fuifler.
3. ChriftusvelApoftoIi unquamJudaeosrepreHendiflent, & fal-
fitatiseofdemaccufafTent, fi S. Scripturam corrupiflent : fed e con-
m ApoftoH eos , tanquam veros ejufdem confervatores , laudant;
cum ajunt ad R.om. 3 . 2. Eis concredita ejfe verba Dei, Auguftinus Ju-
dasos propterea vocat Capjarios ; quia S. Scripturam ita confervarunt.
VetusTeft.ctiztmnonvideturcorruptumpoft tempora Chrifti &
Apoftolorum, propterhasrationes.
1. Quia Mafora extabat, quae VetusTeft.nontantumante, (ed
ctiam poft Chriftum diu incorruptum potuit fervare.
2. Fuerunt poft tempora Apoftolorum multi viri Apoftolicl , vlri.
pii & eruditi , Patres Graeci & Latini , ut Auguftinus , Origenes , Hie-
ronymus,aUiquequampIurimi, quorum quidam circa quartum fe-
culum poft Chriftum vixerunt. Hi Judaeos falfitatis accufaflent, fi
circa illa tempora S. Scripturam corrumpere voluiflcnt. Sed e con-
m multi ex illis Patribus teftantur S. Scripturam efle incorruptam :
ex.gr.Hieronymusincap.6. Jefaiae inquit : „Quod fi ahquis dixe-
„ rit Hebraeos libros ^ Judaeis efl^ falfatos : audiat Originem , quid
3, in odtavo volumine explanationum Jefaiae huic refpondeat quae-
5,ftiunculae: quodnunquamDominus, &ApoftoIi, quiccEteracrit
,,minaarguuntin Scribis & Pharifasis , de hoc crimine , quoderat
3, maximum , reticuiflfent &c. Vide plura teftimonia pi-o ihtegritate
Textus Hebraici ex Veteribus allegata apud Clarifl'. Hbtting. lib. r.
cap. z. qugeft. 4. Tjief. Philc?!, Jirfpiciatur etiaro Edward Leigh iii
Syftem».
^e integrkate Textus Hehraict V. T. jgx^
Syffem. Theol. Angelice confcripto , pag^ 82.
VII. Contra hsc prfcedentia nonnulli conjeduras quafdan*
proferunt, exquibusputant feprobabiliter probare pofre S. Scriptu-
ram a Judaeis effe corruptam.
?nmV objiciunt. Judaei funt jurati hoftes Chriftianorum ; ergc>'
procul dubio Vetus T. in odium ipforum corruperunt.
Refpondea i. Non tam refpiciendum eft ad ipforum odium , quani!
quidem ad Dei providentiam.
2. Si Judasi propter odium Chriftianorum quxdam loca mutare
voluiffent, proculdubioealoca mutaffent , quae fidem Chriftiano-
rumconfirmant: fedhocnonfecerunt. Ergo non videntur S. Scri-
pturam unquam voluiffe corrumpere.
VIII. Secundo oh)]icmnt. Jndxi, quifuntvocaliumAudores, in
odium Chriftianorum proeui dubio falfa pun<5ta confonantibiis fub-
fcripferunr.
Reffondeo i. JudaeifiveMaforethae Tyberienfesnon funt Audto-
res vocalium. 2. Pofito & non conceffo , quod Judsi fint primi
inventores vocalium; Unde, quasfo^ probabitureos falfas vocales-
addidiffe, nifiex vanisconjeduris?
IX. T^mo objiciunt. Sunto(3:odecim vocesin Veteri Teft. anno-
tatae a Maforethis , quae vocantur ^'■^(tiiDn ]ipn Corre^io ScriharHm'.
ergo quaedam loca olim videntur fuiffe conupta a fudasis.
Rejpondeo i. HicperScribasintelligunturipfi Audores librorum-
2. Vox Vf^ nontamdenotatCoyre^/o»fz», quamquidem.0r^'«<2--
tionem, VidepIuradehacobje^oncretroinDiffertatione 22. §. 15.
X. Solent nonnulli adhuc multaalialocaex V.T. adferre , quo-
rum corruptionem probant ex verfionibus antiquis ; quia antiqui?
Interpretes olim aliter legerunt , quam hodie in Textu Hebraeo inve^r-
nitur.. Sedmulta talia loca , & refponfiones ad eadem vide ia Hot?
tingeri Thefauro Philol. pag. 147. & feqg,
1 1: "De Voce nj<0 Tfak xz. vjy
XI. Praecipuuslocus, exquoPontificiialiique conantur probape-
Textum HebraBum Veteris Teft. effe corruptum j & per confequens
iion poffeefferegulam fidei & morum , occurrit Pfalmo 2.2. veif. i']^
%ul fic- fonat : tlK'^ 'X''^^ ^^T^^ °*^-^? "^^: ^'^.'li;-)^^??. '? : Uc
C c c ^, ©ftes*^
^ft^ © I S S E R T A T I O XXXIII.
'.oftenderem argumenta , ex hoc verfu defumpta , efletantum flram.i=.
nea&ficulnea, nullo modo probantia Textum Hebraeum vel inju-
riatemporis, vel cxmalitiajudaeorum, aut ex ofcirantia Scribarum
efle corruptum ; ideo ftatui has duas quaefliones enodare :
1. An hodierna leftio vocis '7^^ jam ufitata in omnibus Bibliisj
iit genuina, & exarata ab ipfoDavide?
2 . Utrum vox ''1KD debeat exponi ^trjicm leo ^ an vero pcr trdnf-
fcderunt.
XII. Adprioremquasflionem refpondent nontantura Pontificii,
fed etiam multi Rcformati , dicentes vocem illam a prifcis Judaeis pri-
nio ex mera librariorum infcitia , deinde exmeramalitia effe corru-
ptam ; & fcribi debere '^'^^ foderunt , iicuti etiam transfert vulgata
verfio^ SedquarehancvocempraBcaeteriscorrupiffent Judaei ? Rejp,
Quia in vocefodiendi manifeflam de crucifixione Chrifli prophetiam
videbant proponi , quae in paflione Chrifli etiam impieta fuit. Quan-
>do haec corruptio circa hanc vocem effet inflituta ? Ante fadara
Maforam paulo pofl tempora Chrifli.
XIII. Rationes, quibushujusvociscorruptioftatuminatur, funt
snult^ & vari^. 7^r/»?^zdefumiturabau(9:oritate Rabbi Chajim, col-
Je6loris Maforas , condudi a Bombergo , typographo Veneto, ut
Maforam (quaEJiadtenusiifqueadannumcirciter 1500. vel in fepa-
ratis libris fuerat defcripta , vel ad marginem variis figuris in libris
MSS.depida, ) hincindecolligeret, &fupravelinfra Textum He-
l>r3Eum, autetiamnonnunquamadlatusejufdem Textus collocaret;
quod etiam fupradidus Rabbi in initio fuperioris faeculi prsflitit. Hic
in Mafora magna finali ad ordinem literarum Alphabeti "IJ^ , h. e. in-
cipientium ab Aleph Refch, ad vocem '"^l^ fic fatur pag. 10. versa,
col. 4. circa f. HKD niDD ^H^^^D D^p^^HD D^fiD nvpD3
npi h'n i^^on 1 ynDi ]^te pr^n ^mp2 Idk n^D npi
5 W r\2D2 tib^ "'J^DiyOI ^KnriD InqmbHfdamlibHscorreHistnve^
mfcripum TS)X2 &inmargine /(?<??«»? '*150' Sedquajivi interilUsvo-
€.eSi qua cum Vaufcribmtur infine vocis, ^ leguntur cum Jod^ fednon in-
'veniillam woc&m ( \*1i^D ) numeratan^n enumeratione earum; nequee^
iiam recenfeturintervarietatem,qutefunt^in^er Orientales ^ Occidentales,
Eef^. I, Nonfequitur. Inquibufdambadicibusfuit n^J, ergo
ea
^e voce ''1K3'.-
eaeftgenuinaledio. Nam oppono illis paucis exempranbns omnia
reliqua exemplaria , etiam accuratiffima , tam MSS quam imprelTa ,
in quibus omnibus , nili totus fallor , habetur ^*li^3 . Si fecuncliam
multitudinem exemplarium fit judicandum , fane numerus exempla-
rium habentium '>'^KD erit decuplo , fr non centuplo , major.
. 2. Hgec nota Rabbi Chajim non gft nota Maforethica a Mafore-
this Maforae addita , fed eft particularis glolTa , quam ille Rabbi addi-
dit^ quGcque propterea etiam diverfo charadere eft exarata , neque
ipfi Maforae pr^judicare poteft.
5. Ipfa haec glolTa confirmat ledionem "'1^53 . Sic enim inquit^
Rabbi : quasfivivocem 1"1K!3 inter voces fcriptas cum Vau&Iedas-
cum J pd, fed non inveni. Ergo fecundiim Maforam non fuit Y\^i
fcriptum in Textu , & ledum per Jod in margine.
4. Ipfa Mafora finalis , cui haec glolfa immediate efl fubfcripta, fa-
tisrefutatledionemnj^Dinamficeademibidem infit : '3 'i ""IHD'
^jj-^rn"» '1^^, 'in- nDina n^K^ni n^p, h. e. vox n^S'
qnater occurrit , bis cum Kametz, , c^ his cnm Patach', quorum locafunt f-
Incurvavit fe , accubmtjicut leOi Numer 24. 9. Pojm ufque ad maneji»
cut leo, Jef. 58.13. Cenjuratio ProphetarHm ejm in medio ejm \ Jicuti^
leoy Ezech. zi. 25. Sicut leo manm meoA ^ pedes meos \ Pfal. 22. rj"^
Ergo Mafora finalis , quae longe praeferenda eft gloffas Rabbini Chaj°-
im, flatuitetiamhocinlocoelfefcriptum ''^J^D perjod, &quidem'
per Kametz abinitio. Etiam Mafora parva , noflroTextui adfcriptas-
receptam ledionem confirmat. Pr^terea Aben Ezra & Salomojar-
chi , quicircaundecimumfeculumvixerunt, calculumfuumlectionij
^^IKD adjieiunt.
5. Codicesilli, inquibusR. Chajimfuperiorifeculo viditn>^3s
funt multo recentiores ipsa Mafora, quae legit ''1i>^D ', quique pro-^
ptereanonfunttantas audoritatis, quantae eft ipfa Mafora. Similiter"
eft mihi Pfalterium , Witteberga^ typis Johannis Catonis Atino i '^66.-
impreffum, in quo eft fcriptum '1!'/3, &inmargine '1?:^ &''"'?: fej.
illudnullomodopoteftpraEJudicare Maforse, quse ad minimum ab--
Hinc mille , . vel forte abhinc bis mille annis eft confcripta.
XIV. Secunda ratio contra hodiernam ledionem defumitur €^i
B^a(braTextuaIiadWm#r.24,5i. ubifiehabetur JTIS '^K '3 "'IHD^
392^ D rS S E R T A T I O XXXin.
3inD m:i ^^5*^1 n*' ni^D , ^i^D DDi:; Hoc cft , Vox ^1J<3
.^/j occurrit, qmrHmlocafmt , incurvavitfe, accHbmtJicntleOi Num. 24,
^. iJ/m /^<7 mmm meas ^fedes meos , Pfal. 22. 1 7. ubi 1 1^^/criptum efi»,
Refp. I. ProcuIdubiohaecnotaMaforethicahocinlocoeft vitiola,
&pro nsO fcribendumeft^il^O. NamMaforaparva, quasibidem
annotaturjuxtaTextumad vocem ^*1{^3 , rontrarium docet, cum
ait ^i;^r\^ '^VpVDp '3 'I9 h.e.vox ^li^D ^«<«/erinvenitur,^«c^»p
Xametz., i^hiscHmPatach. ErgoPfal. 22. ly.inveniturydicenteMa-
fora, "'IS^D cum Jod in fine.
2. Alterummendum, quodinMaforaTextuali ad A^i^»?^r, 24.9. j
occurit, confiftitineo, quoddicat *^^\^2 bis ocdurrere, nempeeo- |
demmodocumKametzfubCaphi hic fcil. & Pfal.ii.ij. cum JV»-
^«■r. 24. p. inveniatur '1^:^ cum Patach ab initio.
5. Siquisvelitcontendere Maforam Textualem A^i^^. 24. cj.non
elTevitiolam, dico eam tum effe intelligendam de quibufdam codicir
bus, in quibus vitiose fcriptum fuit 1*1J^D .
XV. Tertia ratio eft defumpta ab Interpretibus quibufdam , qui
iianc voccm H&O tranftulerunt quafi verbum ns^D . Ex. gr. Lxx.
Intcrpretes, quifere^oo- annis ante Chriftum vixerunt , verterunt
yocem '>*>{>^I3 per upvPccv Taf %«^.? /wa transfodermt manus meas , &
'Aquilas per «^twuv foedarmt , h. e. indignis modis traftarunt , ab
«e/a^uW; Paraphraftes Chaldasus per K1^^ "^? IT?^ mordentes m leo»
Ergo antiquis temporibus videtur fuifTe fcriptum n^^D transfadermt ,
^non ^^'i^JfcHtleo.
Rejp. I. HodiernaverfioGraeca non eft cadem nia , quam olim
trecentis annis ante Chriftum famofi illi Interpretes Graeci , qui abu-
Hve Lxx vocantur.5 confcripferunt. Nam illa antiqua verfio Graeca
vel pcriit , vel fi adhuc quaedam ejus rudera fuperfint , ea cum aliis
verfionibus Graecis funt mixta : adeo ut pro antiqua & famofa ver-
lione Grasca ( quae dicebatur efTe corrediffima , & cum fonte Hebraeo
optime -convenire ) jam oftendatur corruptiflima vcrfio. Ex. gr. Jo-
fiae 5. 4. habetur : AdhtiC D1'* D^^J^D^IS?^ Quadraginta dies & Ninive
fahvertetm ; cum inverfione GraecaLxx Interprctum habeatur iti
'Tf&isrifjt.ipa^ adhfic tresdies 8cc. Sialiquis inde velletconcludere: ergoan-
tiquistemporibusinTextuHebraeo fuit fcriptum D'*D"' tlVp^ tres
Ses, An non talis fe deridendum praebcret ? Fortaffe a quibufdam
Zelotishicverfusij. Pfalraiia, eftinterpolatus, & tmnsformatus ad
Textum
!D^ voce ^1K3. 393
T^xtUm Gffficum Novi Teft. ubi docetur quod Jud^i transfoderint
manus & pedes Chrifti.
z. Verfio Aquil? , licetdicaturcentum circiter annis poft Chri-
ftum confcripta , nihil hic probat- Nam fi Aquila legerit nJO ,
proculdubioilludfumpfit pro '^'^^1?,, Nam "^l^l idem fignificat quod
m%vvu, Etpro "^i'^ aliquando dicitur *^??: nam haeduaB liter^ fre-
quenterinterfe permutantur. Et quomodo hec interpretatio verig
ledioni poteft praejudicare, cum Aquilas in interpretanda hac vocc
vehementerhallucinatusfuerit. Nam fi HJO debeat exponiper ver-
bum, tum defcendet a Rad. "^^^ J^^^r*?; non vero a "ID vel I^^D , uti
Aquilas putavit. Et cum idem Aquilas in lingua Hebraica talem Ra-
dicem non in veniret , cogitabat elTe Syriac^ originis , ubi invenit *lJO
habere fignificationem dn^vm' Hanc illud HiSd veh^lJO ^etfosda-
rmti etfi abfurde & male , tranftulit.
5. Paraphraftes Chaldgus forte verbum, quodjudicavit fubintel-
ligi, addidit, utiffpealiasfadumeft. Nam Interpretes Chald^i non
tam funt Tranflatores , quam quidem Paraphraftae. Nonnunquam,
pr^cipue pofteriores , pro tribus vel quatuor vocibus Hebraicis fubfti-
tueruntdecemvelplures. HicParaphraftes , judicans fenfum effe el-
lipticum , fi verbum '»21^''pn circumdedermt explicetur , videtur
illud verbum , ad Textum fupplendum , addidiffe. Et fic '^1!^'2 , ver-
tensper TV^m^JtcmUo, legiffet, ficutijam in omnibusfere Bibliis
legitur.
XVI. OuartaTaxioefk, Jud^i videntur hand prf cipue vocem cor-
rupiffe; quiacfucifixioChrifti& perforatio manuum&pedum ejus
hicclarifrimeprfdicuntur, quando nt<D inTexturetinetur.
Refi. u Verumeft. Crucifixio clarius tum exprimitur : fcdpro-
ptereaadeamdenotandAm , non licet vocem alienam in Tcxtum in-
trudere. Imo fi adderetur "''^^ ft*Jfenfus , tum adhuc clarius crucifixio
cxprimeretur : fed inde non fequitur , ergojudfi forte illam vocem
«^ Textu eliminarunt.
2. SintOmutaffentad obfcurandam crucifixionem; quarendn
'^quemutaruntverfumip. ubiclarc divifio veftium & projedio for-
tis defcribuntur ?
5. Nullo modo videturverofimile eos Textum hunc vel ullum
aliumdata opera interpolaffe : nam potius centies mortem obirent,
<quam ut paterentur vel hilum in Textu mutari. Quis unquam tam
Ddd curio-
394 D I S S E R T A T I O XXXIII.
curiorusfuit circa confervationem Textus quam Judaeus ? Quis om-
nesliteras, voces, & verfus numeravit ficuti Judaeus ? Quare non
mutavit alialocafidei fuasdirede oppofita , ut Gmef.i\^. lo. Mkh, 5,
l.Adal. 2. Vnn.^. &c
XVII. Omnta ratio eft. Quod vox H^D non fit reftituta in Bi-
bliis, fadum eft propter metum damni. Namjudaeus quidam, cor-
redor Bibliorum (dicenteDrufioapudAmamam in Antib. Bibl.p.
461.) aufusfuitdenuntiareBombergo , cum is vocem HS^D vellee
reftituere ad fidem corrediilimorum codicum , fe procuraturum apud
fuos ne ullum exemplar iftius editionis emeretur.
Rejf. Non mirum : nam ille corredor credebat ledionem Ti^*^
noheflegenuinam. Deinde fciebat eara novam leclionem eife con-
traMaforam, quaeexprefse ait in Textu debere effe '>1KD j & con-
tra receptiffimam ledionem. An non firaile quid Chriftiani refpon»
derent typographo alicui , fi locura aliquem five Veteris five Novi T.
cohtrareceptamledionem, quam creduat ejDfe genuinam , corrum-
pere vellet?
Vide pluribus CI.D. Matthiam Wafmuthum hanc receptam le-
dionem '^IJ^D dofle probantem & confirmantem in parte 5. Vindi-
ciarum pag. 3 5 1 . & feqq.
XVIII. AlterajamfequiturquaeftiOjConcernensvocis ''"IHD^figni-
ficationem; de qua qusritur : Utrum vox ''"IHD debeat exponiper
jicmleo; anvero ^er tramfodemntl De fignificatione hujus vocis va-
rias funt fententi^.
1. AuguftinusNebienfisinfuo Pfalterio quinquelingui, & Pola-
nus in Syntagmate vocem "»1X3 explicant iperfcmleo, &fubintelli-
guntverbum, ex.gr. '''^^ transfodermt . Nam tales cllipfes funt uii-
tat^inPfalmis: ut Pfal. iio.j. Ego pacem (fubintclligei^^/g^o, ) a^
CHmloqHor, ifjt ad bellum {{upple conclamant.)
2. Avenariusputatvocem ''1i<$D effe compofitam ex *150 fodk^
& 'l^ /«-o; CtnCuco: Jicutleofodermt. Ergo 5 effet fimul praefixa fer-
vilis & litera radicalis verbi 1^0 , quod in lingua Hebraea eft infolens»
3. Gefnerus putat legendum effe 'H^ inregimine pro °''?li^ per'
forantes. Sed taiis expofitio eft contra pundationem receptam.
Deindea rTS2 inPartieipioBenoniefTet ^"^^ , '*!P, &a njKDeffet
,_. 5 .... .
4. Ileceptiffimafententiaexplicat *1*1^ per ?r(«»f^o^^^«^ Sedduo
huic
liulcexpofitloniobrunt. i. Tum dicendum eft Aleph per Epenthe-
lin interponi. 2. Tuminfine literajod efletloco Jiteras Vau : nam
fecundijm regulam communem deberet fcribi ^''^ . Non fine ratione
aliquis judicabitefTe abfurdum tales duas anomalias fingere in tam
parva voce, conflantetantumquatuorliteris.
5. Suntquiexponunt vocem 'ISt' i^QxJimtleo ; & verbo '»31^''pJT
aliamaffignantfignificationem, hoc vel fimiii modo; uttalisfitfen-
fus: JSTam cirmmdedermt me canes, coetm malignaHtiumperforarmt (per-
foderUnt vel inciderunt) injiar leonis manm meas ^pedes meos : adeo ut
^il^^^pn defcenderet a t)p3 habente eandem fere fignificationem cum
api ; namliterae D & ^ facile inter fe permutantur. Inhancfenten-
tiam inclinat Venerandus D- Voetiusparte i. difputat. pag. 52. Sitali
modo hic verfus exponeretur , non opus effet vel Textum accufare
corruptionis , vel uUam anomaliam in voce "»^^3 admittere.
XIX. Contra hanc expofitionem variae objediones poffunt for-
mari.
1. ObjeBio. Verbum '^JliD"'pn fignificat circHmcinxermt a Radice
ftjp"» , inde in Hiphil eft TRO ambivit , circHmivit , .&c.
Refpondeo. Quidam judicanf^l^^^pH aeque poffe derivari a 1p-^, tx^
cidit yinctdit , perfodit , quam a Ihp"» r nam uti a C^ilj in Hiphil fit ''^\^P ,
fic regulariter a ft]p3 fit '^^JJ}, & cum affixo '^^3'j?n. Nam verbum
*)p3 perforandi ^frangendi &c. fignificationem habere , probant tum ex
Jobif;^^. i^.v. 26. tum etiam ex Kimchio in Lexico ad Radicem ftp3 :
ubi idem ad illa verba Jobi fic commentatur : ^^' ''^i^^. "?*^ "'Q?!
D^Di Difrn ^j; riNi '^rm nKi o^^y^inn np3i rm ^r^i
nn^^lDI nTHky Vy^ Etpofiqnampellemmeamperfederinthanc, expo*
Jitioeflconfregermt&perfoderMntvermeshanc , ^ dicit Textus HK] de
^Jfe, (^omniaillaJignificantfraElionem^exciJionem, Lxx Interpretes,
quiaverbum ''j1^'^pn a duabus Radicibus formaripoteft , duplicem
fignificationem exprefferunt : nam 'Ttiei^^w eft ex fignificatione Sjp^
circumcingere , & copv^av a frjp^ transfodere,
2. Obje^io. ''?^:^nonfignificat75V»^/eo: namlitera 3 , utpoteuna
ex literis 37D1 j eft pundanda per Scheva , vel fequente gutturali cum
Chateph-patach per Patach , uti hoc in loco.
Rejp. Hicextruditurliteran : nam tres literae D^D faepepoftfeex-
trudunt Hj & tum illge literae ^Cp recipiuntilludpunftum, quod
n hic reciperet, Eft ergo '^??.^ pro "1^??. .
Ddd 2 l'Obj*
39^ D I S S E R T A T I O XXXIII.
5. Ol^j, Verbum ""Jl^^iprt nonpoteftconjungicumfequentibusyr-
<:«?/^tf^(;. namnotaturcum Athnach, denotante Colon : ergopofl
''J1j5''pn.eft Colon.
Rejp. AccentusAthnachcommuniterquidemdenotat Colon, fed
faepenullam facit diftindionem , ut Genef] 1.1. In pnncipio creavit
DemcoelHm^terram. Sub voce D"^n/i< X)m eftAthnacn; fedpoft
illamvocemnoneftColon. Vide etiam /y^i/. Sj.ij.&iip. ij.&ijo.
2. Jer.7. 20. &c.
^.Obj. Maforamagnafinalispag. I. versa, col. 4. fic fatur : "3{«$
■'^^"'^ nriD prr^nni "33 p, h..Q.'EkAlphabemm conHt^nsexbinis
VQcibm-i qm diverfam habent Jignificationem. Voces nonaginta odo.,
eodemmodofcriptae, fedfignificationcdifferentes, poft invicem ibi
enumerantur. Ex. gr. njlSa bis occurrit in Bibliis , fcil. Gen.39.12,
ubi fignificat in vejie ejm , fed Exod. 2 1 . 8. denotat in pravaricandoip'
fum, Similiter numeratur vox ''1K3 inter tales voces : & dicit Mafora
camvocembisoccurrereinduplici fignificatione.
fcil. Jef. 38.15. ubi necefTario ^txficut /e^odebet exponi , & h.icPfaLiu
17. ubifecundiimMaforamneceflario debet aliquid aliud fignificare»
Re/p. HaecMaforaeftbimembris, cujuspriorem partem , rejeda
pofteriore, approbamus. Nam '"^**:^ occurritbis:ergooIimP/2?/. 21.
17. non fuit HKS • Sed quod Mafora judicaverit vocem HKD ha-
bere duplicem fignificationem, in eo errat Mafora. Nam nemo fa-
cile dixerit Maforam falli non pofle ; praecipue in affignandis fignl'-
ficationibusvocum» Maforas officiumprimarium fuit numerare li-
teras, voces, verfus, &c. fed non indere fignificationes vocibus. Et
fcimus Commentatores vel Interpretes fa^pe hallucinari & Cffpitare
in excogitandis aut effingendis etymologiis & vocum fignificationi-
busj quarenonpotuiffeteadem hallucinatio locum habuiffe in Ma-
forethis ?
Exhisconcludimusvocem '1?!^ efle genuinam, eamque commo-
diffimepofreexplicariper7?c^?/^o. Vide plurade hoc verfu apud Re-
verendum olim PraEceptorem & poftea CoIIegam conjundiffimum D..
Voetium in prima parte difput. p. 52.ubietiampag. 54. &feqq. de-
fcribitur fententia Buxtorfii de hoc eodem verfu. Infpiciatur etiam
GlaffiiPhiloIogiaSacra lib. i.Tradl. i.pagaz^, & feqq.
DISSER»
^eTentateuchis tManufirtptis. 397
DISSERTATIO TRIGESIMA-QUARTA,
D E
PENTATEUCHIS MANUSCRIPTIS.
§. I. ExcHnofalibrommMSS- de-
fcriptione frobatnr yndaos Vetm
T' mn volmjfe mquam corrum'
fere,
2« DHodecim fmt conjideranda in
librisAfSS.primomztQvh, qna
eji membrana y circa qHam^ ut
jitlicita^ mnlta reqnirHntHr.
3. SeCHndo dimQnCio : namlongi-
tudo debet ejfe proportionata ejm
altitndini.
4. Tertio conjundio d^erfarnm
cortinarum*
5. Vnarto ^trzmQntamJpecialimo-
do praparatHm,
6. jQfiinto cxemphr, JHXtaqmd
alii CodicesfcribnntHr.
7. SextoliteYX, qna fnnt hodiernte
Hebraica.
8. Septimo fpatium inter literas ,
diiliones, lineas, fe^iones c^ in-
ter libros: Pentatenchi.
9* OBavo carmina PentateHch.
Exod. 15»^ Deut. 32. alio mo-
dofuntfcribenda qnamprofa.
1 0. Nono nomina Dei cHrioJim &
cnm majori devotionefunt dejcri-
benda qnam cattera.
11. Decimo corredtio librornm
MSS.
12. ZJndecimo Libri MSS.tornatis
lignii alligantHr,fafcia ^palliola
involvHntur , lamina argentett
^ Jiylus argenteus anneUnntHry
& tandem in arcam , intrinfece
& extrinfece ornatam , recon-
duntHr. '111^^ D''l7J^ fcri-^
bnnturpro- riirT^ & DTI7K.
1 3 . Dnodecimo Viginti funt vitia,
quornm Jingnla facinnt libros-
MSS. profanos ^ inutHesadk-
gendnmexiis.
ii\.Vfm librorHmMSS.profanorHm
C^ inveteratornm ojienditnr,
I.
S E C T I O
Am jam multis argumentis probavimus Judaeos Textum
Hebrfum nunquam yoluifre corrumpere:hoc idem etiam
evi nci poteft ex curiofa librorum MSS. defcriptione. Ut
hoc argumentum de libris Judaeorum MSS. melius intel-
ligatur, inprincipiofciendumeftjudaeosin publicis Synagogis nun-
quam Textum Pentateuchi praelegere ex libris impreffis, fed femper
ex manufcriptis i in quibus exfcribendis miram adhibent curiofita-
tem. Hanc curiofitatem, ut inde etiam appareat quod Judaei nun-
quam S. Scripturam corrumpere voluerint , hac Diflertatione de-
Ddd 3 elara.
39B D I S S E R T A T I O XXXIV.
darabimus. Maimonidesinlibroy^i^ Chajaka tomo primoy Hal. The»
fhillincapp. 7. 8. 9. c^ io« & Schickardus ex ipfo in libro qui vocatur
"I^^QH 6s^D ( Mijchpat hammekch ) modum libros facros exfcjri-
bendi dilucide defcribunt.
II Nos hsEC omnia , qus in defcribendis & defcriptis libris lacris
obfervanda funt , adhscduodecimcapita referemus.
Primi). Codicum MSS. Materia confideranda eft , - quas nunquam
cft charta vel papyrus ; fed femper membrana. Quare ? Ut codi-
cesilli, quimagnadifficultate exfcribuntur , tam facile corruptioni
obnoxiinon elTent. Sednonperindeeft, quali membranse Textus
facerinfcribatur. Multae conditiones requiruntur , quae membranam
illam licitam reddunt.
1. Membrana illa defumenda eft ex animali mundo , &: non ex
immundo. Sienim membrana ex animali immundo defumpta fit,
totus liber eft profanus, & ad legendum ex illo illicitus.
Omncs fchedse , ex quibus fiunt Mezuzoth & Phyladeria , etiam
€X pelle animalis puri praeparantur.
Nonnunquametiamfolentin membranis avium fcribere, fedaves
illaedebenteffemagnas, ut magna pars Textus Hebraei commode in
illis exfcribi poffit.
Solent etiam in pellibus fponte mortuorum vel difcerptorum fcri-
bere , fi modo pclles ills fint defumptae cx animalibus puris.
2. Membranailladebet effe parata a Judso, & nona Chriftiano
velGentili ; & quidem eumin finem, ut Textus facer ei poftea in-.
fcriberetur. Aliterfifitparataajudaeo in alium ufum , vel a Chri-
ftiano aut Gentili in hunc ufum , ut inde liber fieret , tamen liber ille ,
qui inde pararetur , elfet profanus.
3. IpfiTudaeiin membranis illis fcribunt , non Chriftiani, non
€tiam Gentiles : nam librum a Samaritano fcriptum comburunt ; fed
£l Gentili , vel ab Ifraelitico apoftata , vel a fervo , a muliere, aut a mi-
oorenni fcriptum , in terra fepeliunt,
3, Nonfcribuntfupra pergamenum contiguum carni , fed fupra
alterampartem, quasanteapilisornatafuit. Sitamen corium in duas
partes diffedum fuerit, fcribunt in parte illa corii , quae fuit vicina carni.
5. Omnes regulae, in membrana defcribendae , prius funt delinean-
dae, ut fcriptura appareateIegantior& redior. Siliber abfque linea-
to fcriptus fit , habetur tanquam profanus: quia putantfe hanc le-
gem
^e Tentateuchis Mamjcrifth. jp^t
gem de fulcis faciendis a Mofe accepifle. Sulci linearum nonnun-
quam ducuntur a tergo , ita ut eminentiae antrorfum confpiciantur :
in aliis tamen exemplaribus iidem fulci in illa ipsa parte ducuntur , in
quaTextusdefcribenduseft. Induobusexemplaribus MSS. Efthe^
rae, quaepoffideo (quorumalterumeftinfolio, alterum in odavo )
fulcilinearumapartefcriptur^dudifunt. In^exemplari MS. Efthe-
raeinfoliofulcilinearumnonfuntitaconfpicui, quam quidem in al-
teroexemplari; ita ut prima fronte illi fulci vix appareant. Judasi
ex hoc ipfo meo exemplaridiu in feftis i^urim publice in Synagogis hi-
ftoriam Eftherae & Hamanis prselegerunt. Omnes ergo Scribaete-
nentur fulcos in membranis ducere ; nec puto etiam expertiflimos
Scribas fine lineato audere fcribere.
TandemmihicomparaviPentateuchumMS. (nontamen totum)
nitidiflime in membrana confcriptum Francofurti ad Moenum , qui
promeinde allatus eft per Rabbinum aliquem. In eo exemplarili-
neas tam fubtiliter funt du(5t$ in parte fcripturae , ut centefimus , licet
admodumattendat, vixlineasconfpicerepoflit, nifide iismoneatur.
III. Secundo. Confideranda eft dimenjto librorum MSS. Judasi non
folentlibrosfacrosincomplicatis libris more Chriftianorum fcribere,
fed in longa continua membrana , quf aliquando viginti, tringinta, vet
etiampluresulnaslonga eft. Plfcdimenfio five diftributio fecundiim
certas leges fit.
1. Membran^Iongitudo ejus altitudini proportionata efle debet,
ne craflities rcfpedu altitudinis fit nimis enormis. Itaque altitudo
Pentateuchi Manufcripti non eft facienda longior ejus ambitu. Hoc
optimeobfervatumeftin libris meis MSS. Efther^.
2. Communiteraltitudo Membraneeft fex palmorum, & longi-
tudoejus eft proportionata altitudini. Si omnes membrane femper
ejufdepieflentcraflitiei , facile poflet aliqua certa menfura pr^fcribi,
quamomnesScribecoramodefequipofl*ent : kd quum hoc fieri ne-
queat; &nealtitudoambitumexcedat , folent nudas aliquot mem-
branas a fcriptura vacuas aliquoties convolvere , doflecjuftam crafll-
tiem nancifcantur. Deinde in rejeditia aliqua membrana priiis ex-
perimentum faciunt , ut fupputent in quantum literas atigerc vcl mi-
nuere debeant. Altitudo mei Pentateuchi MS. eft circiter trium pe-
dum.
3. Mulfas columnas in qualibet membrana faeiunt : aliter enim
iibii
DISSERTATIO XXXIV.
libri MSS. in legendo nimium cflent difTolvendi. Pagin^ columna-
resnondebent efle ampliores & latiores femifle altitudinis , ne vifus
interlegendum ob regularum longitudinem titubet & hallucinetur.
Maimonides putat circiter 50. literas in qualibet regula efle fcriben-
das, uttervoxpolyfyllabica UO^^ty^Ub^dy fa>^iii£ZfeJ}rain eacom-
mode defcribi pofliit. Singulae mei Pentateuchi regulae fere etiam con-
ftant triginta literis.
4. Inter fingulas columnas fpatium aliquod efl: relinquendum
vacuum. Quantum? Duorum digitorum , ne lineae videantur efle
continuae: fedpaulomajus fpatium eft relinquendum inter fingulas
cortinas, ut illae commodeconfuipoflint.
5. Lineae etiam fecundum antiquam confuetudinem non funt ni-
mis multiplicandas , nec nimisminuendae. Non folent certum linea-
rum numerum cuilibet columnae allignare; communiter tamen non
paucioresquamquadragintaodo, nec plures quamfexagintaregulas
in qualibet columna exprimunt. In quaiibet columna Pentateuchi
jam laudati habentur reguls quinquaginta tres.
6. Lineasinmembrananon incipiunt a fummitate defcribere , 8c
m extremitate paginarum finire : fed fupra communiter relinquitur
fpatiumtriumdigitorumvacuum, & infra fpatium quatuor digito-
rum. Nam in exfcribendis facris codicibus etiam ornatus ratio habe-
tur.
IV. Tenio. QuiatotusPentateuchusnonpoteft in unica continua
snembrana defcribi , ideo vari^ membranf , quafi diverfae cortinse,
confuuntur&conjunguntur. Sedquomodo illa conjundio diver-
farumcortinarumfierifolet, utin illis comraode totus Pentateuchus
defcribi poflit ? Refpondeo : his fequentibus modis.
1. Nonfolenthascortinasnederefilisquibufdam fericis, vel can-
nabinis, fed nervis animalium mundorum.
2. Nerviilli, quibus membranae confuuntur, neduntur extrinfe-
cus , & non inti-infecus , ubi fcriptura eft, ne nodi illi varii Scripturana
deforment.
5. Sinerviillivetuftatevelcafuquodamrumpantur , prlma&fe-
cunda vic6refarciuntur ; fed non tertia vice , ne fcriptura lasdatur.
V. Qmrto. Non perindeeftquali<^?r^w^/2/^oPentateuchia Judaei
defcribantur ; fed requiritur atramentum fpeciali modo confedum*
MairaonH.Tephil.i.4*transferenteSchickhardo5 ficait. „CoIIi-
gunt
[S
^e Tentateuthis Mamfcrlftts. 401
„ gunt fumum olei , vel picis , vel fevi , vel talium , & pinfunt in exu-
„ fto ligno cum exiguo mellis , & depfunt valde , donec attenuetur :
„ poftca exficcant & reponunt. Tempore fcriptionis macerant vcl
jjdiflblvuntinaquisgailarumautfimilium, &fcribunteo. Nonfo-
lentvelunicam littcrulam rubeo , viridi , alioque colore depingere.
Pontificiiveteres, exfcribentesS. Scripturam , initia librorum&ca-
pitumaliterisaureis, rubeis, & aliorum colorum inchoabant; fed
talescolores folent Pentateuchos Hebrasorum profanare. Referunt
de Pentateucho Alexandri M.quod in eo nomen Dei ubique aureis
]itcris defcriptum fuerit : fed Sspientes Judaeorum , de hoc PentateU"*
cho interrogati , judicarunt e medio eflc tollendum.
VI. OutKtk Neerroriefletlocus, folent fuos particulares Penta-
teuchos ex au(5tentico quodam exemplari defcribere. Antiquitus ori-
ginaleexemplarfervabatura Levitisin fanduario. Ex eo Rex Pen-
tateuchumfuumdefcribebat& corrigebat : nam finguli Reges pro-
priis manibus totum Pentateuchum exlcribere tenebantur. Sunt
quidemjudaei, qui integrum Pentateuchum memorif callent, & a
quolibet dato loco recitare poflunt : fed talibus tamen non licituia
eft velunicamliteram abfque audentico quodam exemplari fcribere;
ue , nimium mcmori^ confidentes , vitia quaedam in Textum facrum
intruderent.
VII. Sexto. Non perinde eft qualibus Ikerii Penrateuchi defcri-
bantur. Nonnull^conditiones requiruntur, quae literas licitaseflS-
ciunt.
1. Literae hodiernae Hebraicai ufurpari debent : namfi quis aliis
literis in defcribendo uteretur , istotum librum profanaret.
2. Occurrunt qu^dam voces Chaldaicas in Pentateucho , ut Gen»
51. 47. fed illas etiam iifdem charaderibus funt exprimendas. Fue-
runt nonnulli inter Chriftianos , qui Textum Hebraicum literis Grf-
cisvelLatinisin commodum leftorum expreflerunt , fed talis tranf.
formatio plane in libris MSS. Judasorum illicitaeft.
3. Nonlicitum eft voccs aliquas dividere ; ita ut qufdam literae.
in prima , &aIiaEinfequentireguIafcribantur. Nonnullifolentetiam
<[uafdam literas extra communem regulam in margine aliquando
-Collocare ; fed hoc alii Rabbini prohibent.
4. Diligentiffima ratio habetur literarura Majufcularum , Mi-
nufcularum , Inverfarum , Sufpenfarum , & Puntoarum. De
Eee his
401 DISSERTATIO XXXIV.
his vide fupra in Diflertatione decima. "
5. InMSS.Pentateuchis, & in fimilibus libris Eftherf , in Phy-
laderiis & in Mezuzoth diligenter attenditur ad feptem literas
VillJ^yty ■> quae quibufdam corniculis five apicibus fuperne coronan-
tur. Etiam Scribae folent literam n cumgibbo, &Iiteram£j fa^pere-
duplicatam pingere. Rationes ej us fcriptionis vide retro in DifJerta-
tione 16.
VIII. Septimo. Omnesliteraedecenti modo difpofitf effe debent;
Scjpatmm quod inter literas & didiones eft relinquendum , non debet
elfenimis magnum vel nimis parvum. Hinc variis modis diftantias
illas determinarunt.
1. Omnes & fingulae literf a fe invicem ita debent effe diftinftse,
ut unaalteram nonattingat. In multis linguis Orientalibus & Oc-
cidentalibus litere inter fcribendum conjunguntur ; &propterea fa-
cilius fcribuntur : fed in fcriptura Hebraica literse ita diviff elfe de-
bent , ut fpatium unius pili inter fingulas literas vacuum relin-
quatur.
2. Inter fingulas didioncs relinquendum eft Ipatium unius lite-
rulae.
5; Inter fingulas lineas omittitur fpatium uniusline^.
4. Interfedionesc/^^^y^c^, quf inPentateucho litcra iS^-^^wc^ deno-
tantur, relinquiturfpatiumtrium literarum; inter {ed^ionGsaperta^i
quf litera P^ indigitantur , relinquitur fpatium novem literarum; &
intQV (ed:ionQs maxima^ , quf tribusliteris Samech vel Pe denotantur,
omittitur fpatium trium regularum vacuum. Maimonides toto ca-
pite 8. in Hal. Tephil. omnes fedionesc/f^^y^tf & apertas enumerat , &
ibidem allegat Iocainquibusfe6^iones<^j3e^/^g& £-/<^«yi.obfervari debe-
ant. Sedionesillasfunt varif, Maimonides ait fe(5liones cd'?^^9 clau'
fas in Pentateucho inveniri trecentas feptuaginta novem ; cd'™^? aper'
f<?;veroducentas& nonaginta. Ergo in Pentateucho fimul occur-
runt fed:iones tam clauf^ quam apertf fexcentse & fexaginta no-
.vem. Sed hx omnes & fingulae m multis Bibliis Hebraicis accurate
non exprimuntur. Vide de his fedionibus fupra in Differtat- 1 v.
5. Inter fingulos Pentateuchi libros omittitur fpatium quatuor
linearum. Haec omnia accurati Scribae in Pentateuchis MSS. tenen-
tur*diligenter obfervare.
IX. O^avo, Exodi capite 15, & Deuteronomii capite 3!. occur-
runt
2)f Tentatettchis Mamfiriptis. 403
runt carmina , quae ita funt fcribenda, ut quifque primo intuitu videat'
eflfe carmina : aliter enim liber eflet profanus. Maimonides capite 7.
defcribit modum , fecundum quem haec duo carmina defcribenda funt.
Docetundeinitiaregularum fint defumenda , & quot voces in fin-
gulis regulis fint fcribendse , &c. Non mirum eft Judaeos difFerentiani
aliquam obfervare in carminibus Hebraicis exfcribendis, quum ille
mosapudChriftianosetiam fit ufitatiiTimus : nam carmina Virgilii,
Ovidii, aliorumquePoetarumaliterdifponuntur, quamprofaCice-
ronis & aliorum Oratorum,
X. Nono. A7o»?/»i« D« cummagnadevotionefuntdefcribenda;&
qui fecundiim leges Judaeorum eadem benc exfcribere vult , has con-
ditiones obfervare tenetur.
1. Scriba intingens calamum non audet tali jam intindo calamo
nomen Deidefcribere; fed tali pleno calamo ab antecedente litera in-
ciperedebet, nenomenDeipraenimiaatramenticopiamacuIetur.
2. Scriba, defcribensnominaDei, femper attendere debet ad Ma-
jeftatem Dei. Si enim quis eo tempore , quo Pentateuchum exfcri-
bit, non eflet devotus , totus liber redderetur profanus.
3. Scriba eo tempore itaaftridusefledebet fcripturas, ut Kegeni
falutantem non refalutet , antequam duo vel tria verba poft nomen
Dei addiderit.
XI. Decimh. Quandoquidcm ex ofcitantia Scribarum nonnun-
quam quaedam vitia in Textum irrepunt , ideo Pentateuchi MSS di-
ligenteradexemplar audenticum funt examinandi & corringendi: &
utPentateuchiMSS.bene corrigantur, hse conditioncs requiruntur.
1. Correflio illa intrabrevetempus, fcil. intra 50. dies poft fcri-
ptionem, neplaneoblivionitradatur, eft inftitucnda : fi enimliber
intrahoctempusnoncorrigatur, profanus eft.
2. Siliber MS. ita negligenter fit exaratus, utvixcorrigi poffit,
plane abjicitur. Attamen ut ccrti eflfent , an corrigibilis eflet nec ne ,
ita rem hanc determinarunt. Si pagina five columna contineat tan-
tum tria errata , corrigibilis eft; fi vero contineat quatu or , pagina illa
removenda eft.
3. In nominibus Divinis nihil licet mutare. Si quis vel uni-
cam literam corrigeret vel deleret , graviter eum peccare exiftimant.
Attamen conceflerunt pronomina praefixa & affixa corrigi pofle.
Ex his decem anteccdentibus obfervationibus videmus , quam
Eee 2 curio-
DISSERTATIO XXXIV.
curiofi fint Judaei in libris MSS. exfcribendis.
XII. Vndedmo. Judaei circa libros jam defcriptos adhuc haec fe-
quentia obfervant :
1. JudaeifolentPcntateuchis, in Synagogis aflfervari folitis , utii-
demcommodeexarcadepromi, &perSynagogasgeftaripofiint, bi-
na tornata ligna una cum manubriis ab utraque €xtremitate annedte-
re, quaeab ipfis ^VO ^V. Ugnavitavocsnxm ex Prov. 3. 18. Sapientia.
iignum vita eji apprehendentibm eam. Infantes femeftres folent hos cylin-
dros, quandoSabbathoinSynagogamdeferuntur , attingere. In Sy*
nagogis Hifpanorum , utpote Judaeorum divitum , ligna illa variis or-
namentis, utturriculis,fadisex auro , argento aliifque pretiofis re-
bus , ornantur. In fola Hifpanorum Synagoga funt fexaginta circi-
ter MSS. Pentatcuchi , ornati variis fplendidis ornamentis , quos
GmnesvidiunicaviceatotidemJudaeister circumgeftari per Synago-
gaminfefto, quodvocatur n"1iin TWiO!^ Lmtia Legis.
2. Omnes & fingulos MSS. jPentateuchos fafiia cuidam , qua-
tuorautquinqueulnas longae , & palmum latae, femper involvunt.
Tales fafcias folent pueruli femeftres donare , quando. in Synagogam
primum deferri folent. Etquia plures pueruli in Synagogam d^i^e-
juntur, quamibidemfuntPentateuchi, ideofolent eas , ut ipfemet
fsepevidi, in angulum Synagog^ projicere. In omnibus & fingulis
illis fafciis nomen inSntis , nomen patris , aetas , & dies nativitatis
ipfius artificiose funt depida. v
?. Judaei judicant hanc fafciam ad Pentateuchum fervandum non
fufficere; ideoqueadhucaIiicuidam/?^///o/o Bombycino , velexalia
quadam materia fado , eum involvunt. Omnes adftantes folent il-
ludpalliolum, unacumPentateuchocircumlatum, quandoilludat-
tingere poflunt , ofculari ; vel fi ore eo ufque pertingere non poftint ,
folent idem digitis attingere , quos repente ori & oculis fuis admo-
vent. Nam putant talem attaftum adverfus oris foetorem & oculo-
rumlippitudinem optimum efferemedium.
4. Abhocpalliolo, cui Pentateuchus involvitur , de catenulaar-
gentea dependet lamina argentea , cui nomina feftorum , dierum ,
aliaque infcripta funt. Mcmini me in Synagoga Judasorum Germano-
Tum talem laminam vidifie , in qua hsec fequentia verba infcripta
crant ab und parte :
2)^ Tentateuchis Manufcriptis. 405*
n^isD m n^tyn to*^ i^nan Sin ts^iin t:^i<"i
Ab altcra vero paite hf c eidem laminos erant infcripta :
- 5. Etiam dependet de Pentateucho , ex quo lediones Sabbathi-
nasinSynagogispraEilegunt, (lyltis argentem » in cujus fummitate eft
parvamanus argentca. Hunc f]ylum Pr3ele<5tor in manus fumit, ut
Textumeodemonftrarepoflit, ncinter legendum hallucinetur.
6. Poftquam fedionem aliquam ex Pentateucho praslegerunt ,
folent eundem rurfus recondere in arcam, quae parieti verfus plagam
orientalem affixa eft. Arca Amftelodamenfis , quae in Judaeorum
Germanorum, utpotepaucorum, Synagogaereftaeft, noneftma-
gna; quia pauci Pentateuchi in ea reconduntur : kd quae in Ju-
daeorum Hifpanorum , utpotemultorum divitum^ Synagoga fplen-
dide fabrefada extat , eftmultomajor; quia, utantedixi,fexaginta,
velfortaflrepIuresPentateuchi ibidem pro tempore aflervantur.
ArcGE illf intrinfecm folent ornari eleganti velo acupido ; atque
quofcftumeftmajus, eo pretiofius folet efle velum. Communiter
avium pidurae in velis illis exprimuntur. Vide plura in sy^^g. Bux-
torf. cap. 14.
Nonnunquammr/K/2c^injanuisarcarum folent Textus quidam
Biblici depiftgi. Amftelodami in antfqua Syn^goga Hifpanorum h^c
verba magnis aur€is literis depifta olim in arca confpiciebantur :
Eee 3 '■pa^'*
DISSERTATIO XXIT
n*^D 13? rm nmn
nbnp rw^yo
Kin ^"' 3pr
™ "113"» ■^'' ,jn^ iDj;*?
Dn5< ij<^:fn3 irnni^ dj; nnD
• Dn:^D pi<D
Hsc ita Latine transferuntur :
Jehova Regnavit.
JehovA regnabit infeculum &
nn"' h^^V' 5?Dr
pi:^ ni2/i« n^^Tnn nt^n
"\7D 'vyv -^b-D nn''
"ij;i D^iy? niVD^ "''»
. DJ73 "^Dnn npn-i
• DPt^ n^nn^n: ^di
aterntmtem.
Benedidum fit nomen gloriae
Regni ejus in feculum & ^terni-
tatem.
Legem prascepit nobis Mofes,
Ha^reditarium congregationi
Jacobi.J)^^^ 53.4. Jehovaefl
Deus, Jchovaeft
Dcus. Jehovarobur
Populo fuo dat , Jehova bene-
dicit
Populo fuo cum pace. Pfal. 29.
Jehova regnat
Audijifraei, Jehova
Deus nofter Jehova unuseft.
Dem. 6.4.
HaBcautemilla^lex, quam pro-
pofuit
Mofes filiis Jifraehs. Deut- 4- 44.
Jehova regnavit , Jehova rcgnat,
Jehova regnabit in omnia iecula.
Exod' 15. 18.
Viae t]\xsfmt viae amoenitatis , ,
Et omnes femitae ejus , pacis.
Prov» 5' 17»
Arca, inqua^ foedus Jehovae, quod
pepigitcumPatribus noftris, quum
cduceret eos e terra iEgypti. i- Reg- 8, 21-
Hoc
!D^ Tentateuchis Manufcrtftts. 407
Hocunicumhicobfemndumefl:, quodpronin'' & D^n^^^inafle-
ribus, in librfs profanis , & in aliis rebus utplurimum fcribant •T|"T>
& D"*"l?^i j vel nonnunquam etiam ^''p/X . .Quare ? Quia verentur,
ne , fi infl;rumenta illa profanarentur , etiamnomihum Divinorum
profanatio fieret Proptcr hanc caufam ante arcam Amflielodamen-
fem mveniuntur -111"' & On^^^ pro nin'' & D^H^-
XIIL Dmdecimo' Utjudasiccrtieflent, quinam libri fint facri &
liciti, & quinam propter fcripturam iliiciti ; ideo Maimonides //■<?/.
Tbephillifi cap 'ZO-yiginti vitia enumerat , quas libros MSS. reddunt,
profanos, &adlegendum ex eis illicitos. Omnia illa vitia ordine &
breviter hic enumerabo- Si quis plurade hisdefideret»^ adeat ipfum
Maimonidem loco citato.
Viginti vitia , qua libros MSS. reddunt profanos.
S^; nnD3 d« .^^
."!313;D
•nnini^DDtt^b^^bi^
'^^ 3nD:i2^ *-t
^v nn^nD DipDn
D)pD3 «i^pn Wj;!
jnvpib anD::r -a
*^y intfpDi ^^i:in ^;;
1. Si liber fit fcriptus fupra pellem im-
mundae befl^iae, liberilleefliprofanus*
2. Etiamfifit fcriptus in pelle animalis
puri, fipellisillanon fit debito modopa-
rata, liber efl: profanus.
3. Sipellisdebito quidem modo fit pa-
rata, fednoncumhacintentione, utinde
liber Icgis fier^t-
4' Liberefl:pro&nus, quando fcriptu-
ra non eflifcriptain debito loco fcripturae,
hocefl:, fi in paitepergameni , qu^conti-
gua fuit carni , aut in parte illa membranf ,
inquafueruntpili, fcriptafit- Vthucin-
telligAtur , fciendum efi Jnd^ospellesmnmn-
quam dividere in duaspartes ; qptodfi hocfa-
. Uumfit^ tum non licetfiribere ubifuermtpUi.
Illapars membrana, quapiiis oUm ornatafuity
vocaturi^p, qt nos difiinEionis er^o vocO'
mus membranam;y9(a( quandopellis non efi di-
vifit, tumeam nominamus pergamenum,
5. Liber efl: profanus, quando pars
ejus eft fcripta in pergameno , & pars iir
membrana. €, ^l
D I S S E R
.D1£3D1D3n
*m^:^ anDit:^ .^ .
. nisr^b
Dmp^^j^ i^nDis^ .*'
• rhyoh
nnDmn an^iy .k^
, . n^iD j^bn
, -nn^
niK 'b^h^ i]'t)ViV A^
.nn^?
ni^nTO n^DSi^c^.ija
^D ^npn ^?t7 nj7 nn«
ni^^"? nonn ii< ip7
ra^nsn 'ip;;n pa ninj^
p np3 p 3p33 pn
snpneMK p-^n^ini^.r
ni«in'^ n;? mwb niK rn
1« niTn ''ni:^D nn^nn
.nnt^ na^nD nn^n ^n^
rrm r\Tm .r
. nri^^niin
rm r\Tm .n'»
. nn^;:^n
DHDn ^m^D DnDt:' .£3^
£^73 nvn-^n n£5ni7 o
T A T I O XXXIV.
6. Si fit fcriptus iri corio, hoc efi^ tn aU
terapartepellid' divifay qm refpicit carmm.
7. Qui eftfcriptusfinelineato.
8. Qui eft fcriptus atramento eva-
nido,
9. Qui eft fcriptus aliis linguis.
10. Ille liber etiam eft profanus, quem
(cripfit Epicur3EUS , five aliquis expro-
fanis, aut gentilibus.
11. Si quis fcripfcrit Nomina Divi-
na fine attentione.
12. Si una litera defit , liber profanus
eft. ;
13. Si una litera redunde^ , etiam
profanus eft.
14. Si una litera tangat aliam.
15. Si figura literarum fitcorrupta,
aut {{ literas fint ambiguae , perverfap,
perforatae, aut maculatge.
\6. Si literas ita angufte , vel italate
fint fcripts , ut una vox videatur ut
duae , aut duae voces ut una.
17. Quando Parafchse five fediones
legales funt mutatae , & non debito mo-
do diftinftae.
18. Quando carmina Exod. 15. &
Dent.y^. funtfcripta utreliqua profa.
19. Si profa Pentateuchi fit fcripta
uti Carmina fcribi debent.
20. Si cortlnae libri MS. fint confu-
tae nervis animalium immundorum.
XIV.Quera
^e Tentateuchis Mamfcriptls. 409
XIV. Ouemufum, quaefo, habent tales profani libri MSS. five
«tiani inveterati ?
Rejf. I. Nonnunquara folent ex illis doccre pueros.
2 . Vel fepeliunt tales libros una cum hominibus probis, incIudetid[(X
eos vafi teftaceo , quod collocatur juxta cadaver viri probi.
Exhisomnibusapparet, quamcuriofi, finon fuperflitiofi , fint
JudaEicircaS.Scripturam : unde etiam verofimilitei' & valde proba-
biliterconcludi poteft Judaeos nunquam data opera facram Scriptu-
ram corrumpere voluifle.
DISSERTATIO TRIGESIM A.Q.UINTA;
<i^U ^ E S T
D E
VERSIONE SANCTIS PAGNINI
P A R S P
§. I. Intentioedendiqitadmplicia Bi-
blia froponitfir. Interim animm
efi edereverjienem Latinam Pa-
gnim emendatiorem,
2. Rationes dantur qmre potim
'verjionem Pagnini fiattHampts
tdere qmm ullam aliam verfio-
nem Latinam.
3. Rationesallegantuy ^uarenonele-
gerimtis verfionem Junii ^
Tremellii, aut verfionem Pagnini
ab Aria Montano interpolatam.
4. jMulti Pontificii egregiii elogiut
condecor^runt 'verfionem Pagni-
ni.
5. Btifim Reformati.
6. Btiam Augufiana confejjionk
Theologi.
7. Etiam Remondrantes,
8 • VtiUtAs verfionis Pagnini in mi"
R I M A.
nori formd ofienditur.
9. Pontificii varioi editiones verfio^,
nis Pagnini procurarunt , ^, i^
puhlicum emiferunt,
10. Btiam Reformati.
11. Sedeam emendatiorem cogitd-
mus edere : nam eam emendavit
ipfi Pagninus aliqmties. Verfi9
Pagnini, quxefiinBibliis inter-
linearibus , non convenit nec cum
primanec cum aliis editionibus»
Ratioejusdiverfitatisdatur. Ho-
dierna editienes coHveniunt cum
editione Roberti Stepham.
II. Lditio prima verfionis Pagnt-
niinmultis praferenda efi editio-
nibuspofierioribus; quod Aliquot
exemplis confirmatur,
13, Propterea qua in pofierioribni
editionibus qHodamWQdo funtdt-
Eff prfivmi
410 D I S S E R T A T I O XXXV.
fmvata , ea Yeflituentur fecun.' | 14. Veindeinfra TextumPa^mm
dum frimam editionem i ^in\ literulis Jilfhabeti (^ucidame-'
Textumipfumintrudenti^. » mendationes annotabuntur.
S E C T I O I.
Ogitaveramus in gratiam Latinorum,BeIgarum , Anglo-
rum & Gallorum minutioribus literis in lucem emittere
quadruplicia Biblia, fcilicet Hebr^o-Latina , Hebrf o-Bel-
gica, Hebrf o- Anglica & Hebrf o-Gallica ; quorum fin-
gulorum etiam fpeciminatypisimprefTadedimus : adeo ut
fingulae verfionesTextui Hebraeo per columnas apponerentur. Sed
Typographum , cui animus eflfet tantos fumptus Bibliis illis impri-
mendis impendere , hadenus non offendimus. Hinc cxadtam verfio-
ncmLatinam, qugTextuiHebr^o fuiflet adjicienda, ftudemus hoc
tempore pr^mittere ; fi forte Deo placeat traclu temporis aliquem
vel aliquos incitare ad opus illud magnum inchoandum&abfolven-
dum.
II. Elegimusprascaeteris verfionem Pagnini : tum quia ea optt-
ma &rprfftantiffima efl: , accurate ac fimpliciter Textum Hebraeum
exprimens; tumetiam quia eademreceptafere eft ab omnibus Chri-
ftianis, & multisvicibusab iifdem in variis locis imprcffa.
III. ConquerunturfaepeStudiofi, quodfecundum Junii &Tre-
melliiverfionemTextumHebraeum enodare& explicare difficile fit :
illa enim ( praeterquam quod diverfitas Capitum confufionem ma-
gnam pariat) puritatem Latini fermonis fedans , plufculum a feric
& phrafi Hebraica abfcedit. Verfio autem Pagnini ab Aria Montano
interpolata adeo zcnxTfitPa. Hebraicis infiftit, ut,plerisque in locis,
feorfim fi legas , fenfumreddatobfGuriorem. SedverfioPagnini, five
folalegatur, five cum noftris emendationibus , quas bafi ipfiusTex-
tuscogitaveramusadjicere, bonumredditfenfum, & feriem ac phra-
finHebraicamaccuratcfequitur, &dilucide exprimit.
IV. Hinc propter elegantiam eadem verfio a plerisque Chriftia-
nis , cujufcunque fuerint^rofeffionis , eft olim recepta , & adhuc ho-
die recipitur.
Pontifkii multis elogiis hanc verfionem condecorarunt. Leo X.
K.om^ ad fe vocavit Pagninum , & petiit videre utriufque Teftamea-
tiinaiktioneroj enjus ciua vidifiet aliquot quintcrniones : volo*
inquitj
ODe Verfme San6iis Tagnim. 4U
Inqmt , ut mels impenfis totus tranfcribatur liber , & typis , exa(3:e re-
yifus, excudatar. ProptereaetiamidemLeonon modoprofcribis,
^d etiam pro parandis iis , quae ad opus edendum necelTaria erant , im-
penfas fuppeditavit. Sed propter mortcm Leonis omnia pro tempo-
refunt intcrmifra.
Clemens VII. anno 152^. dk6. Junii dedit Pagnino per quin--
quennium privilegium imprimcndi Tranflationem S. Scripturae;
quod privilcgium Pagninus primsE fuae cditioni, editae Anno 1528.
ubictiamlegipotefl:, pracfixit. Videhaecfufiusallegata&probatain
PhilologoGraeco , Differtatione odava.
HincAriasMontanusinPraEfationeBibliorum R^iorum, volens
Pagnini verfioncm laudare, fic ait: Bx verjionibm vero iis qm ad verbnm
h^Ilenm extitere, illaprteciphe de^lisprobatur qua a San6ie Pagnino Vaticai'
f)aBibli0theC4e^fiondamprafe^o,editafmty turrt c^uod furrimorum Pmtifi-
cum privilegiis c»mprobata , tum etiam quodea ad enm, proptcrquem edita
fft, nfum-i commoditatisplnrimum-i fufpicionis ^ offenjionis minimum
habere cenfeatur.
LaurentiusBcyerlinckjS- TheoIogiaeLicentiatus, Archipresbyter,
&:CanonicusEccIefiaECathcdralis , ac librorum Cenfor in civitatc
Antverpicnfi, in Praefationc , quamBibliisvariarumTranflationum
Annoi6i6.Antverpia£praEpofuit, itade verfione Pagnini prf fatur :
3,Prioresomncsverfiones Latinastum fcrmonis puritatc , tum pro-
5,prictateverborumabipfisfontibuscumdelcdu petita , praecellit ea
9,quamSANCTES PAGNiNusLucenfisindefeffo ftudio, & ftupenda
„judiciimaturitate, pereruditofagaciffimi fui pedoris arcano, ma-
,,gnoEccIefiaECommododepromfit, &:luccmab omnibus defidera-
3, tam adfpicere voluit fub annum Dominicf Incarnationis millefi-
5,mum, quingentefimum , vigefimumodavum. Quam Tranflatio-
,,nem in doftiifima fua , quam in Originem evulgavit Prasfatione,
3, nunquam interituris elogiis celcbravitfuiffculi & foli non infimum
5,decus GiLBERTUS Genebrardus in Academia Parifienfi Profef^
3,for, &c.
De Verfione Hifpanlca BibIiorum,quam Caffidorus deRcyno in lin-
guamHifpanicam tranftulit,& Anno 1569. in publicum emifit,fatetur
Au<5tor in Praefatione , fe paffim fequi tranflationem Sandis Pagninf.
Idem fatetur etiam Audor verfionis Italicae , editae Anno 15(^2,
quod in emendatione & expolitione veteris Brucciolinae tranflationis ,
Fff 2 publi-
4ii D I S S E R T A T I O XXXV.
pubUcataeVenetiis Anno 1558. fequutus fuerit Pagninum. Vide to«
tum locum Italice allegatum ab Arnoldo Bootio in Indice Audo-
rum, quem Animadverfionibus lacris prsefixit.
V. Reformati multisencomiis eam verfionem utpote maxime fidam'
commendarunt. Uthicbrevesfimus, infpiciatur Praefatio , quaefe-
reomnibusBibliisPagnini y quorum editiones Reformati procura-
runt , prasmittitur. Sic ibidem praefantur : Ergo cum hujnfmodi Biblia
ftimmo jiHdio ^ labore , eimis quoque multis , paravtrit vir in linguafacra
^ diligenttjjimus ©- doflifmusD.SAyiCTEs Pagninus Lv c^ensis .^cujus
^erJionemTeflamentiVeteris ut maxime literalem & fropriam fidamque
doEiilinguarumque periti plerique commendent atque legendam fuadeant ,
fiudiojis fanefacrarum literarum hac in re infervire volentes^ iflius verjio-^
nem Tejlamenti Veterisfumma diligentia excufam hiv tradimus. IVon efl au-
tem quodin ejus laudibus decantandis multum infumam laboris. Exflant e-
jus Itbri editi de linguafacra j exflatjam editio Veteris Teflamenti, adeoque
integer Codex Bibliorum , quijatisidoneijknt laudum ejus pracones,
VI. Lutherani paflim in fcriptis fuis eam verfionem tanquam de
meliori nota ledoribus commendant : imo Tiieologi Lipfienfes An-
fiohujusfeculi td^y.Bibliainterlinearia, exmandato potentiffimi&
fereniffimi DD.Johannis Georgii I. Ducis filedoris SaxonisE , una
cumverfioneSanctisPagnini, egregiis & pra^ftantiffimis literis, Li-
pfiae in folio ediderunt -, cui editioni Collegium Facultatis Theologicf
in Univerfitate Lipfienfi prolixam praepofuit praEfationem , qua eam
ut corre(9:am Ledoribus commendat.
VII. Remonftrantes Pagnini verfionem ut fidam & Textui He-
braeo exafte refpondentem etiam laudant. Vide Inftitutiones Theo-
logicasEpifcopiiLib. 4«cap. zi.pag. 178. ubi fic ait : Hinc laudand<6
mthi videntur ^upramodum verjiones S. Pagnini, B. Aria Montani quiz
fine notisullis editafmtiac proinde ab omnibuspromifcue leguntur. Etpag,
5, 279. Verfiones iftae csteris omnibus praeferuntur , quse proxime ac-
^ cedunt ad facrorum Audorum verba , five quae de verbo ad verbum
cieddunt Textum facrum , abfque ulla elegantiae adfe^lationc , &
jjprivatipropriiquefenfus feu interpofitione feu immiftione ; cujuf-
3, modi verfio eft B. Ariae Montani , quam ego longe caeteris omni-
5, bus, eamunam ob caufiam, praeferendam effc exiftimo, quiap^er
3,eamnecdi6lioniSpiritusS.ncc mortalium cuiquamfit injuriai fed
3, contra , Spiritus S. didio reverenter habetur , & de fenfii ej us fuum
cuique
^eVerJioneSanBisTagnini. ^i,
^iculque judicium liberum relinquitur. Ad has proxlme accedunt
„ejE, quaetexmsfacrosnon quidem reddunt de verbo ad verbum,
„ fed verbis tamen adeo religiofc infiftunt , ut adfcititige omnis aut ad-
5,fedat32 elegantiae cura nuUa magna duci comperiantur j cujufmo-
„ di verfio eft S. Pagnini.
VIII. ErgohsEcverfioPagnini, cujuseditionemin odavo autiti
magno duodecimo olim molitifuimus, effet commoda t\,im ftudiofis,
quieam ubique , propter parvitatem , fecumportare, eamque facil-
lime cum Textu Originali canferre poterunt ; tum etiam omnibus
Chriftianis cujufcunque fuerint profeffioniscommuni poteriteffe ufui,
IX. Quod Pagnini tranflatio revera ab illis diverfae profeffionis
•Chriftianis fit recepta , apparet ipfo jubare meridiano clarius ex cre-
berrimiseditionibus, quas illi ipfi procurarunt.
Ipfe Pagninus eam prima vice Anno 1518. approbante Clemente
yil. Lugduni edidit.
Robertus Stephanus eam, duobus voluminibus in foIio,un^ cum
yerfione Vulgata & Commentariis Vatabli pubjicavit Parifiis Anno
1557-
Arias Montanus eandem una cum Textu Hebrf o ut intei*linea-
rem in publicum emifit Anno 1 572 . apud Plantinum , quae edltio po-
ftea Anno 1584. iterum eodem modoexcufaeft,, & Anno 1615. irs
oftavo ex officina Plantiniana Raphelingii.-
Prima editio Pagnini pura , prout eam ipfe evulgavit prima vice^
eft in publicum emiffa Antverpiae Anno \6\6. per columnas apuci
Johannem Keerbergium : adeo,. utin VeteriTeftamento he quatuor
verfionesLatinaejuxtainvicemconfpiciantur , videlicet Verfio Vul-
gata , Verfio Pagnini , Verfio Latina Lxx. rnterpretu.m, & verfio La-
tinaParaphrafeosChaldaicx: fedinNovo Teftamento expreflas funt
totidem verfionesLatinae , fcil. Verfio Vulgata , verfio Latina Textus
Syriaci , Verfio Ariae Montani, & Verfio Enfmi. Hfc Biblia fub hoc
titulo funt edita & approbata \. Eiblia- Sacra 'vmarttm trmJlAtio.-^
nfimt tribm tontis difiinEia.
X. R.eformativerfionemPagninimuItis vicibus in diverfis formis
ediderunt. Videnonnullaseditionesinquarto&in odavo , quaedi-
verfis temporibus & indiverfis locis a Refbrmatis funt edit^ ; quas;
Gmnes.&fingulasenumerarefupervacaneum eft , praecipue cum paf*
fim Hianibus Chriftianorum terantur. Sed praetereuridum non effc
Eff i €|uod
414 DISSERTATIO XXXV.
quod Angli eam verfionem , ut interlinearem , in famofiffimis Bibliis
PoIyglottisfupraTextum Hebraeum coUocarint , prout antea Arias
&poftea Luthcrani Lipficnfes etiam fecerunt.
XI. Sed quianonnulla funtinillalaudataverfione, quae ulterio-
remcmendationempoftulant, ideo verfioncm cam quibufdam in lo-
cis, collationefadacumTextuoriginali e rccentioribus tranflationi-
busMunfteri, Tigurina, Junii, Deodati, AngIica,praEcipueetiam
Belgica (communicatisoperiscumReverendo D. Johannc Leving-
ftono , veterano Verbi Divini miniftro , Scoto- Britanno ) emendavi-
rnus; quasemendationes infra Tcxtum Pagnini collocabimus.
Non mirum eft Spicilegium aliquod poft meffem adhuc fuiffe reli-
6ium, cumipfePagninusinprimaeditionemuItaloca , ante cam ab-
folutam&editam, moneat effe corrigenda ; proutvidere eftin prima
editione: ex.gr. Genef 3.14. pro, ^ ejecit yidam momx. corrigen«.
dum cfTe : ^ ejecit hominem. Sic Genef. 49. i o. pro , de interpedes ejm,
aitfcribendumeffe: epedibtisejus. Similiter verfu 18. pro, Ghadf exer-
citumfuccidet , c^ ipjefuccidet calcmeum , monet fcribendum eife: Ghad
exercitusfuferabit eum , ^ ipfe fuperabit demum.
Imo aliquotannispofteditam primam editionem videtur ipfe Pa-
gninuspropriamanumultalocacorrexiffe: fic enim teftatur Rober-
tus Stephanusin cditione verfionis Pagninianas Anni 1557. cum ait:
Inexterioriamemparte interpretationem SanBis Pagnini { quam potijji-
mum, m maximefidam omnes uno ore Uudant) crafioribus literis excufam
damus\ fedhanc quidemeertemultifSpartihus ea quam in aliis editionibus
habes , meliorem. IVaEii enimfumus duo exprima illius editione exemplaria^
in quibus mnfolum typographica errata nonpauca , nec levia , manupropria
ip/e auBor correxerat ,Jed multos etiam locos diligentius ^ accuratius quam
anteaexaminatos recognoverat. — Ejus praterea lingua Hebraica ThefaH-
rum mnfine magnofruBu in conjiliumferefemper adhibuimus.
Arnoldus Bootius in Animadverfionibus facris , in Indice Aufto-
rum , ad vocem Hieronymi idem confirmat , cum fic fatur: Vnumpra
omnibus nominajfefufficiat Pagninum , qui non modo primamfuam Verjio'-
nem interpolavit plmfemel , fedfexcentos locos in DiBionariofu» interpreta"
tur longe aliter & nonnunquamplane contrario modo , quam in ipfius cor-
porisBiblici ver/ione fecerat.
Hincprocul dubioeditionesverfionisPagnini, quaeFrancofurti&
alibi faepiffime editce funt , tam multum differunt tum a prima edi-
tione
T>e Verjionc SanBis Tagnini. * 41^
tione quam ipfe aiidor prima vice procuravit , quamque Johannes
Keerbergius Antverpis Anno 1616. fecundiim primam editionem
imprefifit; tumetiamabaliiseditionibus, qu^ nomine Pagnini evul-
gata2 funt.
Imo illa Pagnini verfio , quam Arias Montanus in Bibliis interlinca-
ribusinpublicumemifit, non convenit nec cum primaPagniniedi-
tione, neccumaliiseditionibusFrancofurti & alibieditis. Ejiis rei
hancaffignatcaufamAriasMontanusin illa Praefatione, qus de ver-
fione Latina Pagnini differit : CenfQmTheologi , collatis inter fi tribHs
ip/ins Pagmni exemplaribm , diverjis temforibus in lucem emijjis , adhibito
etiam ejm Di^ionario Hebraico^ aliifquelticfibratiombm ^ 'vio-iliis, plerar-
qne loca fidnotarunt , ^ua ipfe Pagninm veritatis (^/apientia amoredftcimy
aliterqukm inprima editione habebantar i legenda, ^ tenenda ejfe ^ ^
ingenne agnovit , ^ conjianter ajfeveravit,
Videoeditiones Latinas verfionum Pagnini, quae ejus nomine m
oftavo, inquarto^, &inaliaforma eduntur, efreimprelTasfecundum
editionem , quam Robertus Stephanus Anno \ 557. una cum Vulgata
Verfione Parifiis evulgavit.
XII, Ut verum fatear , prima editio ,*quam ipfe procuravit, infirvi-
tis fere in locis magis congrua eft cum Textu Hebrgeo quam ceterae
editiones: Ex.gr. Genef. 1. 15. Voces Hebraicae nmj^D/ VHT ver-
tunturinprimaeditione : Etfmtinluminaria-, cum in poflerioribus
editionibushabeatur : Sint inqHamlnminariay quae fanenontambene
conveniunt cum Textu Hebr^o quam priora.
Verfu 20. verbum 1^"1tfi''' repere faciant vertitur ydm^QVprodHcant,
cum prima editio multo melius vim verbi exprimat : vel dicendum
fuiffet abnnde prodncant,
Genef. 2. 10. 3123 i^ypiT] ^^5^71 3nt1 vertuntur in prima cdido-
ne : Et aurum terraillius bonum , cum in pofterioribus editiombus
habeatur : ^ aurum terra illius optimum,
Gen. 5. 24. Dli^n TK ^^^t^^ Ef ^jecit hominem : in poflremis
cdit. habctur : Ejecit inquam hominem.
Gen. 4. 9. "'nj;"!"' J^S "^Di^^l Et dixit : non novi : in aliisedit.ha-
betur : cjui refpondit , nefcio.
Genef. 5.12. In multis editionibus pofterioribus adduntur pofl:
VtxitautemCenanfeptuagintaannos.)f$'genmt Mahaleel jh^cfequentia
verba , ^uadraginta 0" o^ingentos annos ^genuitqueflios ^filias > €um illa
omnia
D* I S S E R T A T I O XXXV.
omnia nec inprima Pagnini editione , nec in Textti Hebraeo Inve-
oiantur,
Genef. 6. 13 . UtS^nWO "^Jitll Et ecce egv difierdo eos : fed in aliis edi*
tionibus habetur : itaque ego par^tm/km di^erdere , quge cum Textu
originalinon conveniunt.
Gen.9. 8. 'ID^? dicendoy zXihi-mLlitu.rftichuncinmodHm.^EtvtiL^^
9' U^pD ""JDn '^^^'^ Etego^ecce ego jiatm, transfertur in pofter. edit.
per: E^^nidemegoftatm. Exhisallatis exemplis clare probatur editio-
nem priorem in multisprf ferendam efle editionibus pofterioribus.
XIII. Ututfit, nosinfinitatalialoca (quae iuaicamusmagis efle
corrupta quam emendata , qu^que in prima editione bene fuerunt
exprefla ) fecundum primam editionem reftituimus & cmendavimus,
an ipfo Textu Pagnini : nara in illis locis Textus Hebraeus magis con-
venit cum prima editione , quam cum Ca^teris editionibus; prout ap-
paret cx locis fefitione prfcedente allatis. Et propterea muniti &
confirmati audoritate prims editionis , quam femper fequimur, ver-
baprimaseditionis, quf cumTextuOriginalimelius conveniunt, in
ipfum Textum intrufimus : ex.gr. Genes. 1. 15. In Textu Latino
habebitur , prout in prima editionefuit expreflum : Etftnt in lumina*
ria. 'Etyer(\iio.reperefacimt. Et fic deinceps.
XIV. Sed quia adhuc in prima & in reliquis editionibus nonnulla
occurrunt , qufe ulteriorem emendationem poftulant : nam nihil fi-
mul & inventum & perfedum eft , nec una , eademque f tas omnia in
lucem proiert , nec etiam unius mente omnia perlpici & peragi poflfunt:
ideo , adjuti aliorum verfionibus & interpretationibus , nonnul-
la obfervavimus , quf emendanda Leflores , infpicientes & conferen-
sesTextumOriginalem , judicabunt. Eas emendationes , utverfio-
nem Pagnini puram fervemus , infi-a Textum literulis Alphabeti an-
notabimus : quarum emendationum diverfa exempla duabus Difl^er-
tationibusfequentibusproferemusj ad quas L«dorcm curiofum ab-
legamus*
DISSER.^
7)e Verjione Sandfis Tagnmi. 417
DISSERTATIO TRIGESIMA-SEXTA,
Q^ U iE E S T
D E
VERSrONE SANCTIS PAGNINI
ParsSecunda,
Continens caftigationes in trigintafriora Qafita
Gemfeos.
$. I. In verjtone Pagnini {licetjit Primo. jQuod editioPagniniprima
prafiamijfima , pracipue ejnspri-
ma editio in qnamplurimis locis )
adhuc nonnulla fmt j ^m ulte-
norememendationempoflulant.
2. Omd multis exemplis demon-
Jiratur in triginta prioribus capi-
tibus Genefeos.
-3. Ex illii antecedentihus tria con-
feBaria diciuntur.
Jit prajiantior poJ}eriorihus edt"
tionibus,
Sccundo . :Quod nova verjio Belgi"
ca aliis verjionibus veljitprafe-
renday vel ad minimHmcumiis
(zquiparanda.
Tertio. Ouod verjio Vulgata La^
tina multum differat a Textfi
Originali.
S E C T I O I.
N prascedente dilputationemonftravimus verfionem Pa-
gnini efle verfionem optimam , quae Teriem & phrafin He-
braicamaccurate fequitur, & dilucide expriniiti etiam
di verfa loCa protulimus , in quibus vcrfio primae editionis
magis congrua eft cum Tcxtu Originali Hebraeo quam
cditiones fequentes. Nihilominus honnulla funt in illis editionibus,
(fivefola verfio primafumatur, five omnes illius verfionis fequentcs
editiones) quae ulteriorem cmcndationem poftulant. Promifi fupe-
riori difputatione mehas emendationes , incipiendo ab initio Genefeos,
jam fecundiim ordinem capitum effc enumeraturum.
II. Exempli gratia : Gen. 1.22. habetur Hi) crefcite , quod melius
poteft transfcrri ^Qvfoecundi e^ote. Sed Pagninus hoc retinuit ex vcrfio-
ne Vulgata, &exLxx. quaehabct uv^dvi^i : fed Interpres verfio-
liisSyriac«vertithocverbumre(5l;iusper/a?c»Wrf«?w*, & verfio Bel-
Ggg ~^ gica
4tB D I S S E R t A T I O XXXVI.
gica per : z^ijt vrnchtbaer. Vide etiam Cap . 8 . v . 17 . & Cap .9.^,2.7."
Verf.50. a^i^j; pT ta DR OmneolmherbaQni, ^rOydediomnem
'vlridem herbam : nam prasterq.uam quod fubintelligatur verbuminnU
ex verfu 29. quod apparet ex Hlfl denotante Accufativum , etiam
D^)? pT figniBoitvmdemherbam. Au(Sor verfionis Latinas in Tar-
gumvertitperwVm^m^er^^^, & verlio Belgica per [hebb'ick] al'£
groen krmt [gegeven.]
Gen. z. 15. rijTl Et tdit, pro , Etaccepit : Sed fequutuseft verfio-
nem Vulgatam, quge habet'71///> ergo, Videetiam Cap. $.v. 6. Et
Cap. 21.V. 14.
Verf. 24. Idcirco derelinqMet ^^ Unu SQja i s que patremfmm Qr ma»
iremfmm ^ adharebit nxorifm, Prasftat vertere per Idcirco derelinquet
vir; quod etiam correxit Montanus , &verfio Belg. vertit: deman»
Gen.5.2. ^D^;3 vefcimur^vo vefcemptr : nam eft futurum : hinc
verfio Belgica habet fullen wj eten.
Vcrfl. II. X^^-V^-: NoNNEjEX ARBORE /^uam procepi tibi' y ^roAn
rA-^-^r^orr: nam non habetur ^bn denotanswo»»^, fedtantum 0; ^«.
Verf. 1$. tS^^^W n&^T''nD Curhocfeciflil Praeftat vertere per Qmd
hocQikquodfeciJtiX^zm HD nonfignificatc«r. Itavertitjunius;&
Verfio Belg. habet : Watis dit [dat]^^ gedaen hebt\ Vide etiam Cap,
12. V. 18.
Verf. 24. nD^nnDn S^inn t^rh nt^l & adem gladii verfatilem,
pro Et Laminam-flammantem gladii fefe-vibrantis. Accurate ita vertit
Ver fi o Bel. Ende een vlammigh lemmer eenes zjweerts^ datfieh amkeerdk,
Pagninus. ex parte fequutus eft verfionem' Vulg. dicentem : ^ flam-
weum gladium atque verfatilem.
Genef.4. 12. Nonaddetdare nHD fructum suum, ^vofacultai'
temfuam, CwQvimfuam, Belg. fijn vermogen.
Verf.22. n^'n3 ^"in *73 Omm opificium aris, pro omnem artifi"
cem aris : nameft Partic. Benoni, & non Pahul. Miror hoc non
animadvertilTe Montanum , cum in aliis aliquando fit nimis curiofus.
Verfio Belg. habet allen werker in kfioper.
Genef 5. 12. Hxc funtadditainpofterioribuseditionibus, quasin
Textu Hebrxo non habentur , fcil. quadraginta ^ o^iingentos annos,ge-
nuitque filios ^ filias.
Genef. cap. 6. v. 1 1. 15. Et repletaeflterra DDn Iniquitate , pro
violemia,. Sed itcriim Pagninus hic fequutus eft Verfionem Vulgatam;
Verf
T>e Verjione SanBis Tagnint. 419
Verf. 14. FactibiarcameUgnisgophcr , C^Jp mDOsfitcifj* PraeilaC
verterc maHjiones,
Verf.i6. ^M^ IS^W^m D'»'':^ D^^^nnn inferiora, fecunda.&ter^
tiafaciesineai i^xo infintarnm , fecmdarHm c^ tertiarum manfionuni
facies eam,
Verf. 19. io,Introducesinarcam "inK nl^^nn^ Ad vivendumte-
CUM, pro, adconfervanduminvita, BelgicG om met u in't ievents
behotiden: naraverbumnoneftin Kal, fed in Hiphil.
Oen.y. II. nn^^t^l Et BENESTKMcoeliapertafint , pro, (fr MtOm
raU<&y Be\g, de/luyfn. Vide etiam Cap.8. v. 2.
Verf. 19. ^taquoi "I.KD "li^D 1"i33 Roboraveruntse valde.
Meliuseftfificyertantur , invaltterunt ■vehementiffme, Belgice: »4-
me» ganfchfeer doverhand. Nam IQ,^ non fignificat raborarefe , &
Adverbium "1{<D bis rcpetitum plusdenotat quam femcl •z/<?/^e. Vids
ctiam verf lE- & 20.
Verf. 2 1 . J^IJ^I ET morttj A ESt e/»»w c<!?rtf , pro ^Ar/?»'r<iw>. Belgice,
enallevleefchgafdengeef. Vulgatus Interpres male wertk Confkf»pta-
qne efi omnis cmro. Verfio Gr^ca habet ^ oirtri^ttvi , quod fequutus efl
Paghinus. ^
Verf.25. Dtp'*^ 73 riK "-•- Et delevitDeusomnem fibfantiam^i
pro , £r i/^/if^4 tf_/? omnisfubflantia : nam nD''1 eft Futurum Paftivum :
in A(5tivo enim eft '"'0'?'. . Particula Ts^ poft Verba Adiva regit quidem
Accufativum, fedpoftPafliva Nominativum. Hinc Verfio Belgica,
quae omnium verfionum acturatiffiiiia fere eft y etiam paffive tranC
fert : ^lfo ivertverdelgt al wat beflond,
Gen.8.2. ^^73^1 Etprohibitaestj>/««;/<«, pro, (^ cohibitaefl,
Belgice, oi>ert op-gehouden : nam aliud eft prohibere , aliud cokibere.
Yer{. j.Donecfiacarentm-a^a V^li^ri yJ^D super tekram, pro
defuper terram : Belgice vanhoven de aerde. Vide etiam verf. 11 . & 1 5.
Gen^. 6. Effundens fanguinem hominis DHl^S IN hominE7S^»«
ejuseffundetur.Vvo, per hominem, Belgice door den menfche '. quod
verfio Vulgata pkne omifit.
Verf 8. '1D>5 7 hunc in modum habetUr in edit. pofter, pro , dieenda*
Vide etiam Cap. 22.20.
Verf 20. D^ID yCD^I nDnt^n W^a m ^rV^ Et coeptt Noach agri-
tolaplantare vineamt pro , Et coepit Noach agmola efTe , ^ plantavit vi-
mam, £odem modo habet verfio Belgica. In prima editiooe fuerat fic
Ggg 2 ~' ~ ' imprelif
410 DISSERTATIO XXXVI.
impreflum: (^inccepkNoaehcolereterram, ^ plantavit vineamiC^od
quoad partem pofteriorem melius cum Textu Originali convenit.
Verf.22.25. V35^ nnj7 ty^ turpitudinempatris fm. Prfftat explf-
care per nuditatem {wtpudendapatrisfm : nam defcendit a n"!^ ^tidari,
IrimcyerCioBdg.hdhstJijns Faders naektheyt. pn3 i^platea, 'pro foris.
Gen.io. 5. ^''liin "'"'i^ n*^^3 Th\XC^Abilliisfeparat<efmtinfHUgen-
tium , ^vo divifafunt , ficutietiamtransfert verfio Vulgata.
Verf. 21. 711 jH V^ti^ "^TW^frater Jepheth major , pro , majonss
nam ^lliin D^'' fiinc gentivi : hinc verfio Belgica habet van Japheth
de grootjie.
Gen. 11. 6. li^y' i^nonprohihehitur, ^vo nonne prohibebitHr'^ ^
hoc in loco eft: particula intcrrogativa : aliter enim fententia effet falfa »
fihahQretmnon prohibebitur. Interrogative etiam vertit verfio Belg*
enfoudehem niet af~gefneden •worden^.
Gen. 12.10. II. 14. & alibi. riD^^^ltfD Mifrdim. Praeftat vertere in
'^gyptum qmm retinere vocem Hebraicam. Sic etiam habet editio
priraa & Aris Montani : hincmirorquomodo in alias editiones irre»
pferitipfavox Hebraica,
Yerf. 19. Vt^mddixifti/orormea efl ? X^TS^ HpJ^I et tuli (vel
AccEPi, prouthabetur in pofterioribus editionibus ) eam mihi in
nxorem : quod debet transferri per (^ accepijfem eam : nam Pharoh non*
dum acceperat Saram in uxorcm. Hinc verfio Belgica habet foudege"
nomen hebben.
Genef. 15.11. JEtprofeEius efl Lot DTpD ab Oriente , pro verjus
Orientem : nam Lot non deferuit Orientem , fed profedus eft verfus^
fluvium Jarden , qui erat fitus verfus Orientem : hinc verfio Belg.
habet tegen V Ooflen. Pagninus fequutus eft Vulgatum interpretem ^
quihabet^r^^^/^^Or/mV, &Lxx. ^f^tj «V«p« AwV ^^ « i^aJsAai' ^
ahiit Let ah Oriente.
Gen. »4.14. in"'^ ^'l'^^^ rD"*Jn TDA p*y^1 & armavit puerosfuosy
pueros domt^fua, pro (fr armavit , ( vel expedivit) initiatosfuos , vernaS'
domusfuA : fic transfert etiam verfio Belg.yS wapende hyfljne onderwefe'
»e, d'ingeborenevanfljnhf^s. AbfurdevcrtitVuIgatus p'T>1 per nu-
MERAViT expeditosvernaculosfuos , &Lxx. per hei&jMKn.
Verf. 1 8. jr^j; '•piih ]n3 i^)rf\ Et ipfe quum eflet SacerdosDeo altiffi-
mo,pro ^ ipJeeroX Sacerdos Dei Altijfimi. Ita Vulgatus etram tranftulit:
{eratenimSacerdosDeialtiJfmi.) Lxx. iivJlU^ivi fQ^iQv-^i^^n. Bclgi.;
Ende'
^e Verjione San^ls Tagnini 411
Ende hy wm een Vriefler des Alderhoog^ien G odts : nam litera 7 faspe etiam
denotat Gcnitivum : ut in^ "))D10 Pfalmm Davidis.
Genef. 15.5. '^'Qi^'^) additque , melius habetur in prima & MontaHi
tditione: ^<^mV. VidcetiamCap. 16. v. 10. 1 1.
Verf 6. r\2^TV) & imputatHm (vel reputatum) eft, pro ^ imput.ivit
illud: nam eft verbum adivae conjugationis. Hinc BelgaE vertunt
Adiiyeetiderekendehethem, Pagninusfequutuseft tumVulgatum &
repmatHmefttlli, tum etiam Lxx. ^f^t^ «Aoj^/eS'».
Vevf.i^.Seminitfio '^nriJ DAnoterram hanc , pro dedi : nam eft
Pr^teritum. Iterum pagninusfequitur Vulgatum & Lxx. Melius habet ,
Verfio Belg. hebgegeven. Scriptura dc re certo futura faepe loquitur
tanquam derepraeterita. * '
Genef. i y . 6. "'niSm Et multiplicabo , pro , EtfcecmdHmfaciam: ita
etiam habet Verfio Belgica : En ickfal vrmhtbaer maken, Vide etiam^
Cap. 17. 20.
Verf 1 4. iri^*^57 "^IJ^D TlA ^ID"' ^ ^'^i^ Qm non circumciderit
carnem prapmiijui,ipr Oy cujus non circumcifafuerit caro praputii: nam tVS*
eft Futurum Paffivum a Radice 7ID circumcidit, Vide etiam verf. 24.
Gen. 18. 2. Etincurvavitfe nii^lt^ super terram, pro /» terram,
Bdg.teraerde. Namnlocale, finiadditum, denotat motum ad lo-
cum, Verfio Vulgata habet: ^ adoravit in terram. Vide etiam cap.
19. verf. 1 . &cap. 24. v. 52.
Verf. 14. "sy^ XySJVO ^t^^U Nunquidahfcondetur a domino quiC'
quam, pro, JVum nimis mirabile efet yehova quicquaml Bclg. Soude
iet voor den HEERE te Tvonderlijck, fi,jn\
Verf. x6. Et refpexerunt D1D ''3£) 7J? contra faciem sedom,
pro verfus Sedom. Belg. Ende fagen na Sodom toe.
Genef.21.2. "!j;"ID7 'VBW^oK^quod dixerat ei Deus^ pro temparc
prafixo. Belg. tergefetter ti^d. Pagninus hic fequutus eft Vulgatum Inr
terpretem.
ycrf.^.Etvidit Sara filium Hagar pniiD ludentem , pro irri-,
dentem , yel ut Montanus comxitfubfannantem , Belgfpottende,
Verf. 16. ni<^i< ^ii nonvidebo, prone videam. Bq\^. dat ick
uietenfle.
Verf 22. *^\/h his verbis, i^xodicendo.
Verf 34. 'iri ET habitavit Abraham , pro ^ peregrinatHS efl.
Sicemendavitetiam Montanus,
Ggg s Gen.
41^ D I S S E R T A T I O XXXVI
GQn. ii\ 6. lo Etaccepkinmamfm Twl^^^Ol^ gl^idiam , ^voml"
trum Belg. het mes.
Verf- 12. 1 6 "l^^ DJ^ DSl^n i^7l qmdnonpepercemfiliomo, pro,
^ mnprohibmfii ( vei fubtraxilli ) j?/m«? ;^^»g. Ita etiam fcriptum eft
in primaeditione. Belg. dat gj mven fone nieten hebt onthouden.
Verf. 14. n^^^^^ n^liT' J-ehov^ videbit i mdms J-ehova providebit ^
Belg. J)e Heerefal 't verjien. Et ibidem '"^???.' T\y7\^ "in3 /» »?o«f^ J^-
^o^^tc videbitur : potius providebitur.
Gen. 23. to. jE^ Ephron 3t(!^r habitabat, prb fedebat. Belg,
Ephron nti fatt.
■ Verf. 16. Dn^3^5 ^DS'''') ^ obedivit Abraham , pro (^ anfcultavit
Abraham.Y^^.Ende Abrahamlmfierde na Ephron.
Gen. 24.6. Dn*in^ Ivi^ "ID^'*') Qmrefpmdit, ipvo Etdixit ad etim
Abrahar/f , prout etiam in prima editione fuit imprefTum.
Verf. i8. 20* Tnni "inDni & fefiinavit c^ defcendere fecit. Sic
etiam habetur in prima editione.
Verf. 55. 7"iai "?HD^nfe< m ^"^3 mrV) Cmjehovabenedixit
mirum in modum , ^ cr^ w , pro , Et Jehova benedixit domino meo
•valde, ^magnmfan^mefi. IterumeditioprimamultomeiiusTextum
Originalem expreilit , quam pofteriores editiones , qu^ tamen dicun-
tur emendatae ab ipfo Pagnino : fic enim prima vice hf voces fuerunt
tranflat^ : Dominm benedixit domino meo valde , ^ magnificatm efi.
Eodem plane modo habent Biblia interlincaria.
Verf.47. Etpofminaurem i^^N-b^ supernaresejus, ^xojuperfa'
ciemejm. Belg. ophaeraen-gefichte. Vulgatus Interpres etiam transfert
ftvfaciem , fed plura addit : Sufpendi itaque inaures adornandamfaciem
ejm.
Gen.25. 1. TW^ njTI Dn")DJ< ^D1''1 Abraham vero aliam duxit
fixorem, pro, Perrexit autem Abraham, ^ duxit uxorem. Iti edi-
tione prima & in Bibliis interlinearibus melius habetur : Et addidit A'
hraham , ^ accepit uxorem.
Verf 18./« confpeElu omniumfratrumfuornm ~?*53 m ortuu s e st,
^YOcecidit. Vulgatus habeto^«V.
Verf.2i. Et oravit Ifchacjehovam )n^i^ HDi? prouxore sua,
pro , in prafentia uxoris fuit. Belg. Inde tegemvoordigheyt vanjijne
Hujfvrouwe. Arias Montanus : eregione uxorisfua.
^nj?"^1 ^t complacmt) pro, ^ exoratm efi, Belg. De Heere liet fich 'ver-
hid"
2)^ Verjione SanBis Tagmm. 4xj
yidden, Avb.% txtmdQns ^;^ complacmt r vertitper, ^exorahiUsfHit,
Gen.25. 5. n^5Tn f "l>?3 iU Inhabita ergo terram hanc, pro,
peregrinare in terra hac,}^d^. Woont als vreemdelinck in dit Land. Vul-
gatus habet : Et peregrinare in ea.
Verf. 8. pnVD pTO'' n3ni VC^\ videretqne Ishaacltfdentem y pro,
^ viditi ^ ecce Ishac l/idebat. Eodem modo habetur in prima editione.
Verf. 27. Et emiferitis me DDjnJ^D ne eiTem vojbis cum , pro^ vobis.
Belg. ende hebt my van te ivegh gefonden.
Verf. 55. pn:i^^ nn nilD JTini Etr irritabant fpirttum Ishac,
pro, ^ftiermtamarittidojpirittislshaco. Belg. Ende defe waren Ifaak,
— eene bitterheyt des geeftes.
Gen. 27: 4.7.9. 14. 17. Fac mihi ^''DyCOD ctbos , pro cupedias ,
yt\ cihos fapidos am dxleHabiles , ^elg. fmakelifke Jpiffin.
Verf 34. £/S« clamavit clamore magno "TKD ^5? n^Dl et ama-
RITUDINE AFFECTUS EST VEHEMENTISSIME, prO , amorc admo^
dum. Belg. Ende Efatrfchreeuwde met grooten ende bitteren fchreeuw
ganfch feer. Vulgatus habet ^ confternatus , quod nuilo modo con*
venit cum Textu Originali.
Verf. 57. Etfrumento , ^ »/0/?<7 rn^DD flahilivi eum^ ^xoful-
civi eum , Belg. onderfleunt.
Verf.40. iVj? npSlJl T^in *112^ND riTn ^»»»» ^»/m indpies do-
minarii frangesjugum, pro, Erit autem quando dominaberis , ut (y<A
& ) frangasjugum. Pagninus in prima editione multo melius verterat
quaminpofterioribuseditionibus. Sic enim hsec tranftulit : Eterit,
ejuando dominaberis, franges jugum.
Verf 4^. y[Z*T\ ^V^ "tj? donec quiescat furor fratris tui,
pro, donecavertatur, uti etiam Pagninus ipfumverbum 3"lti^ versus
fequentis in prima editione tran ftulit. Belg. tot dat de hittige grnmfchap
mves broeders k^ere,
Gen. 28. II. y:m^ rn^^^lD DU^^I Etpofuitfub capirefuoy &
dormivit , pro , ^ pofuit cervical fuum ^ cubuit : Belg. endemaek}e
fljn Hooft-peuluwe , ende lejdefich teflapen. Vide etiam verf. 1 3 . & 1 8.
Gen. 29.1. Et ivit ad terram DTp "^SS Orientis, pro fiHorum
Orientis. Belg. Enginck »^ het Land der kind,eren van 't Ooflen. Pagni-
nus in prima editione fcripferat adterram filiorum Orientalium,
Verf. 25. T\vh t^Tl 713 m IpDD ^rT^I ^^ane autemfa^o cognovit
ejfe Leah , pro , Fuit autemin mane, & ecce erat Lea, Pagninus i» prinia
edi-
4^4 D I S S E R T A T I O XXXVI.
editlonehabuit: Etfuitmme-i & ecce eratLeah; quod melius cum
Textu Originali convenit , quam quod habetur in aliis cditionibus.
Verr.35. Et dixlt, hac vice, niH^ T\^ Vn^^ confitebor Jehovat
•pro celebrabojehovam, Belg. dit maelfalik^den Heere loven. NamLea
proacceptis poft invicem beneficiis non vult confiteri Jehovae, fed
vult ipfum laudare & celebrare.
Gen.30.2. Dpy"* ^ in"'1 Et iratns efifmorjaacoh, pro ^ ac-
cenfa eft ira Jacob. Belg. Doe ontfirak.Jacobs toorn.
Verf. 8. Et dixit Racheh D"*?!'?}^ vlHfii luctationibus vehe-
MENTiBUS lfi5fatafkm , pro lu^ationibmDei. Belg. worfielingen Godes.
PerludationesDeiintelligunturquidem hidationes vehementes, fed
in Textu OriginaH occurrit vox Dei. Sic Nineve dicitur Urbs magna
Deo, h. e. maxima. CedriDei, h^e. maximae.
Verf. II. '^^'^venit profperitas , ipro venit turma. Belg. Daerkfimt
een hoop : nam eft vox compofita ex J<3 & 1j|.
Verf. 15. '^''f.r? m beata dicar, pro, ad felicitatem meam : Belg.
totmijngeluck : nam non eft verbum fed nomen cumafExo : abfolute
eft "^t^ beatitudo , &c.
Verf. 50. yy7T^t^\& crevitvehementer, pro, & erupit inmul^
titudinem, Belg. datistoteenmenigteujt-gebroken.
Verf. 32.53.55. ^'^'yyi Qln rufum inter oves, pro, fufcumin-
teragnos. Belg. Het brmne onder de lammeren.
III. Exhisallatisexemplishasctriafequentia elicimus. i. Quod
editio prima Pagnini Aqpi 1528. in multis fit praeferenda pofteriori-
bus editionibus , quae refpedu multorum locorum potius funt depra-
vatae quam emendat^. An non pofteriores editiones funt mutatae ab
ipfoPagnino? Refp. SicvuIgoaflTerunt.
2. Quod ex fuperioribus exemplis Belgicis appareat praeftantia
Verfionis novae Belgicas : naminomnibuslocisallatis, etiam diffici-
lioribus , Verfio noftra Belgica optime cum Textu OrJginali conve-
nit. Hinc non mirum eft quod Verfio novaBelgicaapIerisque ita
defideretur, &abaIiisChriftianis, etiam diverff profeflionis & lin-
gu? , toties in Scriptis laudetur , atque in locis difficilioribus & dubiis
allegetur. Audeo Verfionem no vam Belgicam Vetetis Teft. vel prg-
ferre omnibusaliarumlinguarum verfionibus, vel ad minimum cum
praeftantiffimis ^quiparare.
5. Quod ex prsecedentibus exemplis manifefta fiatdifconvcnien-
tia
!D^ Verfione SanBis Tagnini. 415»
tla Verfionis • VulgataE Pontificiorum a Textu Originali Hebraeo.
HincR.efiDrmatialiique juflias ob caufas concludunt Decretum Con-
ciliiTridentini, quohanc Verfionemcanonizarunt, efle irritum&
abfonum.
DISSERTATIO THrGESlM A-SEPTIMA.
E T U L T I M A, .
Q^U JE E S T
D E
VERSIONE SANCTIS PAGNINI
Pars Tertia&Ult.
Continenscajiigafwnes in reliqua caftta Genefeos.
§. I. AdhtiC multaaliaexemflaex
reliqHis cafttibm Genefeos , k
- Capite 5 1 . ufjiue adfinem , frofe-
runtur , ex quihus clare proha-
mus in verjione Pagnini tjuam-
piurimaadhuc ejje emendanda.
2. Facillime pojfemus tali modo to-
tum Vetus T, percurrere ^ (^ in
JingHlis lihris ac capitihus anm-
tare, quaemendandajunt: nam
eadem modofunt parata , (^ in
chartfim conjeBa,
Conclujiototius operis, Fitmen-
tio Philologi Graci , i» quojimi'
les quixftiones Philologica circa
NovumTeJi. tra^antur*
S E C T I O I.
Aflenus percurrimus triginta priora capita Genefeos , &
oftendimxisnonnullain VerfionePagnini (licetfitprae-
ftantiffima , & a multis jure merito laudata) adhuc fuper-
effe , quibus medica manus adhibenda eft. Jam igitur or-
dinefequunturreliquacapita Genefeos examinanda.
Gen. 51. 7. Btpatervefter "^D ^nn mentitus estmihi, i^voillujit
mihi. Nam 7nn fignificat /Wif/?c^i'/> , delujitt illujit.
Verf. 56. np7"l "^S <juodperfecutus es, pro , quodfervide infeBatus w.
Belg. datgyhittiglijck hebtna-gejaegt.
Verf. 57. irr^DI"^! ET DECLARENT/»?fr»w duos, pro, ^arguant,
Ita etiam illud verbum emendavit Montanus in Textu .
Gen.52. 25. Et tetigit \yy^ ^33 nervum (fivepalam) foemo-
Hhh Ris
D I S S E R T A T I O XXXVII.
Ris Ejus, ^TO, acetaMufif (Cive cuYwztunmyUtiveYtit Montanus)/»--
mor^ ejtts. J7pni ^t movit se nervmi pro, ^fendebat—lHxattimaceta-
hnlum'. mm Vp'^ figmB.C2Lt pendere bxatum , Imari. Videverf. 52.
Verf. 28. ^Dini & pravalebis i pro, (^pri&vakifii.Belg.enhebt
vermocht: nam Vau eft converfivum.
Gen. 53. 5. II, Liberifmt Pjn Iti^J^ qms, donavit,^YO , qmsbe-.
nigne donavit , Bdg.diegenadeltjk, verleent heeft- In vei'fione interlineari
eft, qMosbenignede^it: fedin verfioneprima&in aliis editionibus eft
fimpliciter donavip.
'SQi^.\o.VidifaciemtmmacJividerem (fivevidifTem) DTI^^ "^J^
faciem Angeli , pro Vei. Sic vertunt Lxx. Vulgatus & Verfio Belgica;
fed Targum habet faciem principum.
Vcrf. II. )2 "yi^^^) & coegit eum , vel vimfecit ei : pro, ^infiitit
Apudeum, Belg. enhyhielt by hem aen.
Verf. 13. Qlp^ni Etftpulfaveroeas, prouthabetur inprima&in-
terlinearieditione: pro, ^pulfaverinteas» Vulgatus habet : quasji
plminambulandofecero laborare.
Verf. 18. Tj?n ''3S tS^ jn''! &manJitanteurbem,^vo, &cafira-
metatmejianteurbem Vulgatus habet: &habitavitanteurbem. Belg.
en hjf legerdejich in 'tgejichte der Stad-
Gcnef. 34. 8. DDD^D 117^3 Hp^n ^"^1 filii mei adhajitanimacum
filiavejfra, pro, filimmeus, amorepropendetanimaejm ergafiliamve-
Jiram. Pagninusfcquutus eft Vulgatum Interpretem. Lxx FHim mem
degit animofiliam vejlram. Targum : animafilii mei complacuitfilia ve-
flra. Arias, extrudens verbamW/?^/-, intruCit complacuit : Sedom-
nibushisverfionibusprfferendaeftverfio Belgica , qux ait : Mifns
foons sjlele is verliefop U' lieder dochter
Verf. 14. \yy \^T\ nSin "'3 quia ahominatio efi nobls , pro , quia
probrumejfetnobis. Abfurde Vulgatus : quod illicitum &• nefariumefi:
apud nos . Melius Lxx, & Targum : quoniam opprobrium efl nobis. Belg,
dat ware ons eenfchande.
Verf i8. '1'IDn ^i^;?3 DIT^^ia"! yz^^^^&placueruntverbaeorumipji
Hamor , pro , & bmafuerunt verba eorum in oculis Hamor. Belg. Ende
hareivoordenwarengoetinde oogenHemors. Vulgata Verfio longere-
ccditaTcxtu Orig.PlacuitoblatioeorumHemor.
Yerf.z/^.Sy^jy^^&circumcideruntfet^YOj&circumciflfunt' Belg. en
Jy iverden befneden* Iterum errat }iic Verfio Vulgata, quae pro vocibus
hujus
^e Verfione SanBts Tagnm. 417
hujus verfus {Et obediefmt Chamor, & Sechemfilio e]HS omHtsegredientes
ferportam civitatis ejas : er circHmcififunt , omnis mafcHltis , omnes egre^
dientesperportamcivitatisejus y)hxctintum fubftituunt : u4JfenfiqH6
fnnt omnes : circumcifis CHnEhis marii>HS*Hoc fane non eft vertcre. Nulla
exaliisfamofisverfionibustantum differta Textu Originali , quam
haec Vulgata Verfio. Propterea non poffum mihi perfuadere qua fronte
Pontificii verfionem fuam , ita corruptam , tamlongispaffibusaFon-
te Originali difcedentem , aufi fuerint canonizare. Scd cordatiores
inter Pontificios in locis dubiis , relidta Verfione Vulgata , fe ad Tex-
tus Originales contulerunt.
Gen.35. 15. DTI^^^ rVVD ^ri ET DISCESSIT AB EO DeUS , tf
ioco in qno loCHtm ejhfecHm-, pro , & afcendit ah eo Vem. Belg. Doe voet
G odvanhen op* Vulgatus omittit omnes pofteriores voces , & fimpli-
citer fic ait : Et recefjit abeo,
Verf. 14. Et erexitjacob n3!{D titulum (i^ro fiatuam') -- fn^^D
pj^ TiTULUM LAFiDEuM ( pro_/?4?0^»? /<3!j7/^^^w. ) Paguinus fcquu-
tus eft Verfionem Vulgatam, Lxx. & Targum.
Gen. 37. 19. Ecce niDl/nn75?3 somniator, pro , dominmfbm-
niorHm: fic vertitTargum. Belgicetransfcrtur: Siet de meefler droo'
mer. Montanus habet, magifier fomniorHm. PagninusfequiturVuU
gatum & Lxx.
Verf. 56. DTQCDrt ^V nj7*l& ^'^'^D principi Paroh, principi lanio-
nnm, pro, ahHco (CiveeHnHcho) Pharaonisy prafeBofttellitumtBdg.
Fharaos Hovelinck Overfte derTranwanten, Vide etiam cap.39. V. i.
Genef. 33.8. nniX DTl &affinitatemcontrahe cnmea, pro, ^
fratrisJHre (fivenomine) dm eamm Belg. ende tronwtfein mves broeders
mme- Nam D3^ non e{)- Cim^licitQr (^nitatemcontrahere , fcddenotat
fratris defnnBi abfque liberis HXorem dncere'
Verf. 14. 2,1. JOi^yy nni)3 StS^ni ^manfitinoflio Enaim, pro,^
fedit in aditH dmrumfontiHm- Belg. endefettede haer aeh den in-ganck, der
fwefonteynen. Praeftat U^TV expticare per nomen appellativum quam
pernomen proprium.
Verf. 18.25. ■^TISI &paUiHm tuum, pro , & vittam tuam. Belg.^'
ende wwenfhoer. Vulg. & armillam' Lxx. & parvum monile» Targ.
& fudariHm tuum. ^
Genef.39. 10. '^yih r(h\l^ VDt^ i<^1 &'nonpareretei ut dormiret,
pro, &'nonaufcultaret eiut cubaret*
Hhh 2, Verf/
4^8 DISSERTATIO XXVII.
Verf- 19- ''^ ntfi^y n^i^rf D^^ISID TiiUa {wdfiemdumhac)feck
mihii pro, fecmdHmverbaiJiafecitmihi. Belg. Nadefefelvewoorden
heefthymygedaan, 1^^^ *^TV\ ^ iratm efi fnr&r ejns , pro, <^ accenfa
efiiraejm. Videetiam Cap.44. v. 8.
Gen.40.9. i<5. ?^J n^m "^Dl 7n3 mefomnianteviderevidebarvi-
temt pro , in fomnio meo ■, ^eccevitii. Belg» Inmijnendroom, Jiet ^
fmwaseenivijn-flock.' Lxx. Infbmniomeo eratvitis, Targ. In fomnio-
meoecce vitiserat, Vulg. fomniumfmm : videbamvitem.
VerCi^. tp. D"'D'' FiCb^ 11^73 In fine trium dierMm, ^ro , Intra
adhactresdies. Belg. Binnen noch drie dagen. Vulg. pofiqHos.
Verf. 17. nlSlJ^ ni^i; ni;'lt) '^DKD "^DD ^^ ommbHi dbis Varoh opere
pifiorio., pro, ex omni cibo Faroh operepifioris. Belg.Fiin a/lejpiffe van Pha'
rao, die backers 'werk^is.Ynl^^. portare me omnes ciboSy qmfimt artepiftoria»
Verf. zi Ouemadmodmn interpretatusfHerat t]Dr DHr ei Joseph,
pro, eisjofeph. Nam DH? eft plurale.
Genef. 41. i. "IDIJ? VilTW putabatje fiare, pra , ^ ecce flabat,
Belg. Endeflet, hy flont.
Verf. 17. HDiy ''JJn ''D^nS me fomniante putabam me flarc^
pro, in fomnio meo y ecceegoflabam, In prima editione fichabetur:
me fomniante ecce flabam-
Verf 57. Et in ocdis nSi? 7D servorum ejus , pro , omnitim
fervorum ejus.
YQT^.^o.Etadfermonemtuum ^DJ^/DplS''' armabitur univer^
sus POPULUS MEUS, pro, ofculabitur manuTn univerfuspopulusmeus,
Belg. Ende op u bevelfalal mijn volk [de hand] kujfen. Lxx. & Vulgatus
vertunt per obediet. Autor Miclal Jqphi explicat etiam genuino modo,
quandoait TX^*''^'^ TJy 'pV'^ flgnificaresfculationem , c\i]Ms{tn{\xmQ\2^
rius fequentibus verbis exponit jnfc^'? inmn^ lyh^ .
Verf. 43. "\*1DJ< Abrech , ipvofleSle genua , Belg. Knielt. Targ. hic efl
paterregis. Alii patertener. Non eil: nomen , fedlnfinitivusinHiphil,
a R.ad. 1.12. Ita etiam explicatur in Miclal Jophi : t]S^n "^l^i^
r:^^ y\2r]h n^^: np ^dpd nipD «ini ^nnn j«n cipD /»
•i/crbo 112^^ieph efl locoHe ^Xyy^ieflque infimtivus,quafi diceret^ conve*
niens efl ei , ut genuafle[iant coram eo. Allegorici fcribunt , quod '°1'^D&?
fitquafi HDDnD 2i^ paterfapientia y W^2n ^*^1 & tenerannis.
verf.47, mup? vy^n''}'^ vy^^ p^^nc^j^m Etco^griga-
verunt habitatores terrA infcptem annis fattmtatisfrumentain horrea^ pro,
Et
^eVerJioneSanciisTagnm. 419
Et pYodttxk termipfa infeptem annis fatMntntis ad maniptilos. Belg. Ende
het Land brachte voort indejeven jaren des over-vloeds , iy hand vollen,
Vulg. periphraftice , utifepefolet , exponit : f^enitqfiefertilita^fep'
tem annorum : ^ in manifHlos redaBafegetes , ^c.
Genef. 41 : 4. l^-Neforte accidat illi pDI^ mors , pro exitium' Belg.
het verderf. Aben Efra exponit per ty)D mortem , & Michal Jophi addit
U^D^ ''"T*3 It^ m^ ''T'^ Pi^Omortem infligendamper homines autper
coelfim ( h. e. Deum . )
Verf i^. ^jfortatefrHmentum DD^r3]1DV*^AD expellendam pa-
MEM e DOMiBUS vESTRis : praeftat vcrtere : profame domorumvefira-
THm, Accurate vertit verfio Belgica : Brenget het kporn voor den honger
tfwer hftjfen, Abfurde vertit Vulgatus Interpres : ^fertefrumenta qnte
emijiis in domos vefiras.
Gen.45- ii- T^^T\ ViyyO^XyptoUitedeoptimisfrH^ibmterra, pro,
accipite delaudatifiimis rebmhn^us terr<z- Belg^ Nemet van het loflicxfie
defes Litnds. P roprie habctur de cantione terra , h- e. de rebus laudatifir-
mis terrae , quae decantari folent.
'^'yi^^^Dp^fittumrefina, ^to pttfillHm balfami- Belg. Ti^ejnig balfem.
Verf 26. Ipin DD^^Hi^ Dfrli^n NnmfanHs efipatervefterfenex ? pro,
NHmpaxefipatrivedrofeml Belg. Is ^fwelmetuivenVaderden onder^
Verf 28. ni3y^ Dl'?^ HD^^''! Qni rejpondernnt ^ Sanitas, pra,
^ dixernnt paxJerv(^tHO'Be\g. Ende x/jfey.den,h£t is welmet Hiven knecht.
)inn'«^''l 1"Tp''l & incHrvavernntfe, ^ adoraverHnt,ipro,^inclinarHnt
capHt, ^ incHrvaverHntfi' Belg. ende zy neygden het hooft, ende bogen ficb
neder. Vulgatus , Lxx- & Targum abfui-de exponunt nnntS^"' per
adoravernnt.
Yeri' 10. OHta incatefcebant rDn*1 miferationesejm,^rovifieraeJHs>
Befg. Want fijnin-gewand ontjlak-
Verf. 54. niJ^t^D i<^''1 & accepit partesy^ro, ^ fHfidit fercHla- Belg.
Ende hy langde van degerichten-
Gen. 44« 5- ID VJT\T J^irTl ifieinquamin(\HoaHgHrando aHgmari fo'
let , tentcmdo tentat , pro & ipfeexperienda experietur per eum. Belg- ende
ciaerb) hy [yet] fikerlijck, waer-nemenfal. Pagninus in prima editione
multo melius tranftulerat : & ipfe tentando tentat in ea.
Verf. 9. Noserimtu "^JIfe^? DoMiNOTUoy^m , pro domina me&.
Belg. mijnen Heere-
Gen. 46. 29. r^KI^ bV ^1&*'*' &jaBavitfefHpercallHm ejns, pro, ^
' ^ Hhh ^ irrmt
4S0 DISSERTATIO XXXVII.
irrmt: in collum ejm. Belg. fo viel hy hem aenjijnen hals. Targum habet :
rHitftipercollHmejm- Lxx. procidit fuper collum ejm- Arias: ^ cecidit
fftper collHmejm.
Gen,47. 2. np!? ITIi"? 'r\^pu)Etdeextremisfratrilpfis/uiscepitjpYo,
partem fratrMm fmrnm cepit; [videlicet] Belg. Endehy nameendeel
Jijner broederen , [te weten] vijfmanneny &c-
Verf. 7. 10. nyi^ n&^ DpV"* l"^^'^'' -^^ fahtavit Jaacob ipfum
Parohi pro, ^ benedixit Jaacob ipji Paroh- Belg. EndeJ-acob fegende
Pharao. Ita transferunt Lxx , Targum&VuIgatus Interpres.
Verf 9. D''yit JDJ7D ^ akvietm ALifueruntdiesannorf^mvit,£me<Xi
pro, pami^ mali. Belg. TVeynig ende quaed, Pagninus fequutuseft
Verfionem Vulgatam : parvi 0- mali, Sed Lxx & Targum vertunt per
puji/li \c\pami.
Verf. 13. n^ril ET LABORAViT, vel DEFEciT /fm-z iE|^/?// : pro
drfurebat terra (iy£gjpti.Bdg. Ende het lant raefde van ivegen dten honger.
Lxx&Targum explicant per defecit. In Miclal Jophi eodem modo
exponitur, fcil. pcr "^^rWP^ a Rad. yijKr.
Verf. 24- r^^XnrO^ exfrngibt^s, pro, ex {vt\ cum) proventibHs.
Belg. met dein-kpmjien.
Verf 27. JlS^ij ynj^a an^^D pJ<3 '75<"1U''» D::;^! HaUtavit igitm
IfraelinterraGofen, pro, Ethabitavit IfraeUnterraiy£gjptii in terra
Gcfen. Ita etiam fuit tranflatum in prima editionc , fed in aliis editioni-
bus quasdam omiflTa funt.
Gen . 48 . 2 . "1D5<''1 3 py 7 1T') Renmtiatum eji autem ip/ijaacob tale
mntiHm,pro , ^nunciavit f acobo, ^ dixit quis. Itaferehabeturinpri-
maedit. Etntinciavitipjijaacobnuncius, ^ dixit.^amlX* e(^a6tiyx
conjugationis Hiphi!. Abfurde Vulgatus ait : Di5lumque eji feni.
p]T]T\'^) & confortatt4s efi , \Q\vimfecit^biy pro, ^ confirmavitje»
Belg. hy ver/ierkte Jich»
Verf. 4. ■^ltJD "^JJn Ecce ego crefcerefacio te , pro , Ecce egofcecmdtim
faciamte" Belg. Sietikjalnvrtichtbaermaken-
Verf. 6. "ini/IDl Liberi autem ttd , p;co , Progenies autem tuA
Belg,. Maer ugejlachte.
Verf 7. 7n^ vy nriD Monua eji mihi Rachel , pro , apud me.
Arias vevtitjitper me. Belg* ^ «7-
Verf.9. np'*1 d'?^/^^, pro , &accepit, )y\T2 adexterafua,^ro,
dexterafua, Belg. met Jijne rechterhand*
Verf.
^e Verfione SanBU Tagnim 43.1
Verf.14. *^102n xWlD ^D qHamvis Memjfeejfetprimgenitus i pro,
quia Menajfe erSitprimogemtns, Belg. v^am Memjfe ivas de Eerfi-geberene,
I?agninus in prima editione vcrtit : qmdMenajfehforet primogemtm,
Verf. 1 6. 317 ^yy^ & mHltiplicentHr^lHrimHm, pro, (fr infiarfifciHm
jintinmHltitHdinem, Itahabent verfio prima , & Biblia Interlinearia.
Belg. endedatz.y vermenigVHldigen alsFtJfchen,
Gen.49.4. n7j7^j;i^^ rhyW^^exqHOfoUmfiifiratHmmeumeva'
nuit , vdtHncpollmfiiy ^ratHmmeHmexcifiimfmt'. pro, tHncpollmfii,
firatHmmeHmafi:endit, Belg.es/o^ hebtgy ( het ) gefi;hend : hyheeftmijn
beddebeklommen, Vulgatusnonvertit verbum H^j;.
Verf. 5. DnTinDD DDn vD Armainie^mtatii inhabftationihtufiiis,
pro Infirnmenta violentia funt negotiationes (fivepa^iones) eoTHm. Belg,
HarehandelingeMfijnwerkrtHygenvangewelt, Abfurde vertit Vulgatus
Interpresper: f^afa iniqmtatis bellantia,
Verf.(S. "JltS^ )1p)^ eradicaHerunt mHrHmy^ro,avHlfirHnt boves, Belg.
Sy hebhen de OJfen weggernckt, Lxx, fHbnervaverHnt tanrHm. In Miclal
] ophi n^ , denotans^ot/f»? , exponitur per r)1Dn3 hefiias (fcil. in no-
tis Abendanae) ad indicandum 1\V non denotare 1-ltt' mmHm,
VerLj.MalediBHsfHroreorHm X^ "»3 QiiiA pertinax, pro, qma
vehemens. Belg. "want hy is heftig. Arias habet : qmafmis.
Verf.^. ^{''D/DI ^ficHt le<ina,^ro , (frficHt leomajor (vdimmanis,)
Belg.enalseenoHdeLeeHw. In prima editione "'I^^D & J^^DtO expli-
canturbisperT^c^^/fo: fed tvih eftleo annofior Sc major eo leone,
qui "''l^f vocatur. Vulg. etiamvertit/tf^e»^*/».
Verf. lo. ^''DJ? Vsnp^ T7) &ei erit aggregatio popHlorHm,^ro&ei:
trh^hedientiapopHlorHm. Targum habet: & ei ohedient popHli. Ita eciam
explicatur in Miclal Joph HD UTXhv "^Hp"? D'Dj?n tJ^D^"' ^bm
Dl V^^ qHodaHfcHltahnnt eipopHli,adfiifcipiendHm infe id cjHodpmcepit ipfis,
Verf. 14. D*)5 *^Dn afinmfortis , pro , afinw ofiihpu^valens : nam
XT\^ eft os ojfis^ Arias habet offem, Belg. eenfierckgebeent Ez^el,
Verf. 24. )T\W Tn^^JO yi/7\) Et hahitavitinforti arcm e^m, pro, Sed
permanfit in fohore arem ejm, Belg.AIaerfijn hogeis infiijvigheyt gebleven.r
Gen. 50.10. 1 1. Et venernnt ufqttead ItS^^n 'H^ Goren Atad , pro ,
areamKynoshati(}\.e. Rubicanini.) Belg.pleyne vanden JDoorn-bofch.
y eti,\Ji,'EtYeverfu4 efijofeph in^gyptmn^ipfe VriHl et frater
Ejus , pro, &fratres ejm. In prima editione etiam hsbeturfratres ejm.
Verf. ly.^Tlfc^ V^^ i^^ Farcepravaricationifratrum TmrHm) pro.
432. DISS. XXXVII. "DeVerJ.SanCt.Tag.
condona fravarkationem fratrnm tmrum, Belg. Fergeeft , &c.
II. Sicuti jamincepirnusinGenefi, itapofTemusfaciiinegotio to«
tum Vetus T. percurrer^ , & ubique ad finguios libros annotare , quae
judicamuselTecorrigcnda : nam omnes illae emendationes jam modo
in chartam funt conjedce. Sed placuit hoc tempore tantum hunc pri-
mumMofisIibrumperambuIare: quia unufquifque ex hispaucisfa-
tis poterit cognofcerc quse & qualianos in Verfione Pagnini , quam de
novo cogitaveramus in publicum cmittere , fuiflemus emendaturi.
III. HsBcdidafufficiantde VeteriTeft. Si quis fimiles quasftiones
defideret circa Novum T. legat PhiloIogummeumGraecum, quem
Anno 1670. primavicc&anno 1685. alteravice, unacumTranfla-
tione Hebraica omnium Textuum Chaldaicorum Vcteris Teft. in pu-
blicum emifi- Interim Deo fit laus & gloria , qui mihi conceffit vires
& vitam edendi tertia vice hunc Philologum.
SALUTEM TUAM EXSPECTO JEHOVA.
/ N T> E X
Remm in hoc libro contentarum.
A.
ADonai efi nomen divinHm, 370
~ ejm etymologia' ib.
" efi nomen plfirale. ib.
''qnandofoliDeotribnitHr. 371
" debet transferri per dominum. ib.
^y£dificatio tnrris Babylonica : ^ in
quemfinem extruUafit. 211,
212-, 2,13,^^214
— ArchiteBorHm poena. 214,215
Annus intercalaris jHdaorHm. > 3 8
AntiqHitasvocalium ^ accentUHm,
— varM circa illamfententia. 145,
^^i&feqq-
— eademprobatur feptem diverfts ar*
gumentis- 154,155. &fe^q.
Autographum exemplar V. T. ab
Ezjra corre^um , omnino periit :
lex non efi ab ipfo miraculofe refii*
tuta : Apographa authentica
etiamnum habett)ei Ecclejia, 10 5,
106
B.
Beati in coelo an Hebraicefunt loquu'
turi difquiritur* 235, &feqq,
Ben Afcher & BenNaphtalidoUores
Hebrai- 150
— non fuerunt inventores punUo'
rum'' 151. 152
Biblia
I N D E X R E R U M. 455
Bilflk qaadruplkiafoae edefttfir,^lo Concilium centHnt t^ vlgimi Vtro»
C.
Canticum legttur infefio Pafchath» 1 8
■ ■ ejpu appellatio. . 8(5
« le^io ejtis JHvenibHS interdi^a :
Ratio eJKf. ibid.
Carmina Hebraica occurrunt in
omnibiis partibns V.T, 79
•— — funt perantiqua. ibid.
'pimimum differmt ah hodiernk, 80
Carniinaf^cra non confiant metro. 8 1
"facra ^profana difiingumtur. 80
Cethubim (ive hagiographa curfic vo-
centur l 17
— cur quinqueeorum '.fiil. Canticum
Canticor. Ruth , (^c. immediate
Ventateucho fubjungantur. 18
^"^JO legendum efi , non llfcO.
^91.191. &feqq.
■ debet transferri per ficut leo.
CharaBer literarum Hebraicarum
duplex fuit ufitatm temporibiu
Eaura» 136
Chromcorumappellatio & auBor in-
95
ea Latini ^ Grxcidivifirunt
induoslibros. ib,
Codex Hebram a Latinii vocatur
Vetm Tefiamentum, 8
^— etiam infirumentum. 9
Collegium magnum extraordinarium
collegit libros canonicos, 105
C^ollegia ordinaria erant tria. 104
* ea enumerantur' 104. 1 05
Compendiftm difiendi totHm Pfalte- \ DifiinElio verfuum Gracorum&ve"
rium* 75 j terumLatinorumV-Tefiobfoleta.i^
lii Autheft*
rum. 103.104
Confufiolinguarut» Deumhabet au^
Borem» 208.209.210
— ~ in quot & quas linguas- zi6
zij. &Jeqq,
— — quomodo a Deo hac faHafit ?
& quare ? 211
«— - quando ^ ubi hac confufio aC"
ciderit \ 225.224. &fiqq,
— — ejm differentia inter confufio'
nem Linguarum Babylonicam , &
inter effufionem linguarum in
Apofiolosofienditur, 214
Confona funt quafi materia vocur»
Hebraicarum, 107. io8
Corniculum fitperponitur feptem lite»
rii, ' 89.90
D.
Danielisprogenies & capttvitas* 9 1
— ^ eft Propheta' . ib,
— • ejm libri divifio, ih»
■ immerito e nuraero Prophet^
rum extruditur, ib»
'" • ■ raro a yudais legttur» 9 1
— ^ ejm leEiionemaliis interdicunt :
Rationes dantur. ih,
•-^ multa habet Chaldaica , qu£
funt tranfiatain linguamHebrai"
cam. « 92.93
— '^ ipfe confcripfit fuum librum in
captiv: jBabylon. 95*94
DifiinElio verfuum Textui Hehraa
efi cottva, 4
— — aliterfe habet in Textu Graco, 2 j
434 I N D E X K. L K V m.
Aathentm verfmm F"- T. qnatuor -- tempm confcriptionis inquirltur.ii^^
ratiombHsconfirmattir. 25-26
T>ifiin6iio captumV. T. demumante
quingentos annos efi inventa , 2 9
— - nonefi ab iffis authoribm librO'
rum. ibid.
— — • author capitumefi ignotuS' ^a
■ ' eam difiintiionem yudai ap-
prabant- ib.
DijiinEiio Pfiilterii in PJalmos efi ab
ip/is authoribus. 29
Difiin6iioin Bibliis yunii ^ Tremel-
lii efigemina ejufdem capitt^, Ra-
tio ejm diverfitatis datur. 3 1
DifiinBio capitum in ^ibliis Hebrai-
cisefi diverfa, 3 1
Dlverjitasliterarum majufcularum ,.
(^c. 1 08
-i proprie pertinet adMaforam. ib.
Divijiones V. T.funt varia' 1 4
* ■■■ ■ Gracorum uptata recenfetur
ac improbatur' ibid,
Divifiojudmrum trimembris defiri-
bitttr. 15
- ■ " improbatur. 19
— — ejm author efi ignotui , ib.
Divi/io t,atinorum quadrimembris
recenfetur ac probatur. ib ,
Divifio decalogi Judaica confirma-
tur, ' 34
E.
Ecclefiafien recitant menfe Septembri
infefio tabernaculorum' 1 8
■— — - ejmnominisratio, Sj
— ■ de authoritate ejm olimfuit d.uhi'
tamm, Rationesdantur. 87.80
Eh j E H efinomen Dei ejfentiale» 3 6^
— — ex eo nonfirmiterprobatur tri-
plex exifientia Dei :fciLprateritaj,
prafens ^futura. 365
Kl efi nomen Dei afortitudine de-
fumptum. 367
— — ejm Etjmologia- ib<.
• •• • efi creaturii communicabile. ib^
Tm Eloah & Elohim etjmologia,
374
— — ejmfignificatio. 375
'->— primario competit Deo j fecufi'
dario judicibm , Angelisaliifque»
Rationes dantur. y]6. 377. 578
Elohim , cum verbojingulari cenfirH"
6ium i non probat pluralitatem 9
multo minm Trinitatem. yj%>yi^
& feqq,
Efiherprdegttur infefioPurim' \ 9
— — » e'^m appellatio, 88
r.. -^ folet exfcribi ^circumvolvi,-
88.89
'•'—^ authoraffignatm^ ^90
' ■■■ de ejm authentia pro tempore
fuit dubitatum. ib,
Exemplar ab Ez.racorre5iur/f nullihi
invenitur- 105
Ez>echieiis origo , captivitas tfijflm &■
mors. 6z
~—"- ejm leSiio ex partCi^ primi ca-'-
pitis Genefeos , ut & totius Canticl
interdiBa olimfuvmibm yfedjam
licitit. . ibf
Ez^ra origo. 94-.
male cum aUis confunditHr. ib^
ejm mthor efi Sdmo, 88, ««— > librifii &fi author*
ib,.
Eontf^
Index Rerum.
F.
§^onte$ appelUtiomm V-T* emme-
rantm'» i
>. ftt ^ librommHebraicorHm. 1 1
^ etiam Latimrtim, Belgicorum,
alioramque, 2,2
H.
ffebrai nomen eji mmen patronymi-
cum & mmen profejfwnis . 2, 5 1
V'^^: eJinomenDei. ^6^
l.
y'ah eji mmen Dei ejfentiak.
.-_ eJtradicakfenprimitivHm.
— ejmjtgnijicatienes recitantur
—'differtajEuovA,
iitnr etiam nomi
priis.
S^5
ib.
ib.
fro'
ib.
Jehova eji nomen Vei ejfentiale.
■ ' ■« ejfts derivatio. ib.
•— — epitheta. 329
•-^'eJifohDeopropriMm* 3 30-5 3 ^
•— «• tribmtur etiamJHio & Spiritm
fanBo. 352
-* fuitpatribfts ante Mofen cogni-
tum. ib.
\ArgHmentapro vera leBione nominis
Jehova. 337'358'^y^^^'
Argumentapro leBione jidonajreci-
tantur ac refutantur. 347. 348 .
^ feqq.
yeremiaJlyluSyorigOy vita^ mors, 6 1
Jefaidejiylus, origOyvita) mors. 60
Initia Hbrorum , capitum,fe5iionum ,
^ nomina propria V. T. non inci'
piunt a literis majufculis. i 08
Joh hijioria non ejifarabola^ 84
455
•— ' tempus vitdtignorAtur. ib«
" ' ■■' author libri Jobi eji ignotus. 8 5
— — ejus authoritas eji divina , ejuf-
demjiylus dijfcilis. ibt
Judms derivatur^ Juda Jiliojaco'
bi. 244
denotat generationem natura-
lem ^ profejjionem religionis Ju^
daic£. 245
Judaorummmen obtinuitpofi depor-
tationem decem tribuum, ib,
— objeBiodeJumptaex iS.eg.i6,
6-Jolvitur. 245
Judai refutantur ex V. T. ex TargU'
mim ^ ex Talmude. 1 z
— — idemcantillant libros mn Pee''
ticos. 81.82
~— Mnti nonfaciunt Hagiographa,
quanti cateros liberos. Rationes
dantur, ^i-pz
K.
KabbaU etymologia, 3 1 i
— —— quantifiatapudjudaos, 326
— '— dividiturinpra^icam ^ theo'
reticam. 312
— — * hujus ufus, ib»
«— — illius tredecimjpecies. 314. 3 1 5
&feqq,
— — ejus authores» 324
— ~^ duplexejusfinis, ib.
Tcov Keri & Ketib derivatio. 273.
^74
— «- authoreS' 274. 275. &feqq,
— « feptem diverjkjpecies. ijj,
278. &feqq.
— caujk finales* 283 . 284. &feqq.
-— numeruS' 2,88
lii 2 Ketib
455 I N D E X R E R U M.
Ketih efi authenticum. 296
L.
L^BionkSahhatina'. 5.59
■ prophetica. 40
»— — earum origo. ib*
Lex charaUere Chaldaico non efi
exarata. 14^
Lihelli quinqtte publice pralegmtur .
^ tempm ajjignatm. 18.19
— — eorum primus efi Canticum
Cant. 86
LibernHllus canonicm V, Tefi.periit.
102. J03
Zjihri allegati in V. T. nonproham ca-
•^•^ populofuitvernacula, 11
=— — efi omnium amiquijfima^ utilifi^
fima^ ^ maxime necejfaria. 195,
" ea homininon efi naturalis.Ra^
tiones dantur, 196.197
» — - ejus origo efi a Deo. 198- 199
- — — variis pofi invicemfeculis incor*
rupta permanjit- 205. 2od
« tempore confufionis manfit pu-
ra' 228
— — e(i confervata in unica familia
Heberi : quodprohatur Yationihns»
228- 229- 230
— — pofi captivitatem Babylon: de-
Jiit ejfe vernacula, 234.235
mnem ejfe imperfeUum. 99
Ziibri uipocryphi non funt canonici. j Nulla Lingua homini efi naturalis
Rationesdantur. 96*97.98 quod probatur duohus exemplis,
— - ipforum etjmologta inquiritur. 98
-— in Bihliisretinentur ^pofiponun-
tur. Ratiodatur. 99
LihriyofuaauBoranquiritur. 52
Lihri Judicum nomen. Ratio nomi-
niSi anni, ^ auBor duhius. 5 5
Lihri MSS. defiituuntur difiinBione
verfuum. 4
Lihri Regum nomen. Ratio n&minis,
anni ^ auSioritas. 54
Lihrorum Samuelis nomen, 5 3
»— - anni ^ auBoritas. 54
Libritredecim i inV.T.allegatty re-
cenfentur. 100. 101.102
Lingua Chaldaica etiamvocatur Sj-
riaca. 234
Lingua Hehraa fola gaudet titulo
fanBitatis, 3
w . > ufque ad confufionem Lingua-
rumfolafmt in mmdo, i o, 207
197. 19S
Literarum D &^fignificatio. 32.35
auBorignoratur- 33'34
- ufks earum apud Chrifiianos
nultus. 34
— - ufusantiquusdemonfiratur.ih»
■— ' in Bibliis adhuc retinentur»
Ratia datur. ih,
-— pofient omitti- ih,
earum fignificatio & numerus,
S5-3<5
Litera finales a Prophetis ufurpata»
128
Litera hodierna Hehraicafunt antl-
qua & primigenia. ii6
— « earum antiquitas prohatur ex
nummis. 150
— — etiam ex laminafummi Ponti'
ficis. 131
Litera hodierm Hebraicc& oUmfacra ,
ofiea,
I N D £ X
fQJiea in Ajfyria communes fa6ia
fmt. Rattones dantptr. 127.128
Novitas LiterarHm Hehraicarnm
profonitHr, 155
LiterairregHlarestresfmt. 124
» " ■ an^ores inqmrmttir. 124
125
Literalegisfuerunt coronata aficibus
129
Litera majtifcuU recenfentur' 110.
1 I I.tl2
■ revera non denotant myfterium.
113.114
■— earum au^ores mn funt facri
fcriptores' 113
■ i ■ earum diver/itas ante A^afbre-
thasTyberienfes in Bibliisfuit ob-
fervatai ib.
Litera minufcuU eirciter 33. enume-
rantur' 116. iij. ^feqq.
■ earumjigntficatio ^ origo. 1 15)
Litera Samaritana dejiituunturapi-
cibui. 129
Litera /u/penfe- 120
^-'—' earumjignijicatio- 12»
■ ' • ■ au^ores. ib.
•— • ^;^c temp&re fuerint ujitata.
12K122
- M.
Mafora ejf triflex. 29S. 299
^afora, definitiO' 253
•— ~ verfatur pracipue circa oElo di-
verfas res* 254
•-~» ejus au^eres nonfuntfoH Ma-
fbrethaTyberienfeS' 300
JMafora non efi tota ah JEz,ra ^ f^tris
Synagogci m^gns» , 302
R £ R U M. 457
— ejusfinis fuit confervare facram
Scripturam puram' 305
Maforetharum appelUtio, qualesfue-
rintl quidnamipforumopusl 1 1(5.
117.252.^^-7?^^,
Matres leBionis enumerantur^ ^ ea-
rumjignificatio indicatur, 1 62.
163
Medium invefiigandi ct^terat
6Sl. Radices F:T. 76
Mofes a Judais prafertur omnihus
Prophetis. 5S
— f^ariis honoris titulis condecora-
tur. ib,
- — difiinguitur ab aliis Prophetis,
ib,
Muhammedani magnifaciunt yHco"
ranum. 5
N.
Nehemias efi librifui auBor. 94^
— ejus liber vocatur nomine Ez,r<e,
94.95
Nomina Hebraica Ubrorum Penta-
teuchi videntur alim tantum fuiffs
tituii feBlonum. , 3S
Nun inverfum, 122, 125
O.
Ord&libroruminomnibus BiblUs nm
efiidem. 2J
P.
Pagnini verjio ejf prafiantifiima. 4 1 c
verfio prima pofierioribus edi''
tionibm in multis efi prafiantior,-
415.424
— laudatur a Pontificiis, 4 1 0.4 1 f
— a Reformatis. 412.
— a Lutheranis* ik.
lii 5, a.Rfmo^
4lS I N D E X
•—— a RemonfirAntibfis. 412
•— fmte edetur. 410
-— catija motiva. 410.413
— ejus commeditas. . ib.
— cafiigationes in 30. capltapriora
Genejeos. , <\ij.&/eq^.
— mvigintipofierioracapita. 425
& feqq.
Faraphrajis Chaldaica quotuplexjit.
189
— o cjm fignificatig. ib.
— ex ea non potefi prohari novitas
pm^lornm, ipo. 191
Pentateuchi auElor efi A-fofeS' 44
■ — admodum curiofe a Judais de-
fcribifolet. 390.599. &feqq'
"-- £jus leBio inchoatur 23. Sept.
Ratio datur- 59
— - ejus difiributio in quinque libros
videtur ejfe a LXX.lnterpretib.^o
— r author divifionis in 54. feciiones
videtur ignotus. 39. 40
— ufusillius divifioms. 38
'"- mveteratorumufus. 409
Poefos antiquitas» ' 79
Prophet<$ anterioresahufivefic vocan-
tur. 52
"'- ^uthoresejusfuntignoti. 55
« •- ^nni Hifioriarum in ilUs conten-
jarum recenfentur. 52- 53. 54
Prophetarum ojjicium erat duplex. 56
>-— eorum nomen quintuplex. 56. 57
-^~ nullis infigniuntur titulis. Ratio
datur, ' 57
Propketarumminorum catalogus re-
Cenfetur. ^3
^— eorum appellationes dantur. ib.
R E R U M. '
— olimfolehantfimulcomplngi.Ra'
tio datur, ib.
— eorumorigOy vita^ mors. <53.6465
Proverbiorum liber efi canomcm. 8 3
— ^>^j author. ib,
— authorescolleBionisafiignantur. ib.
P/almorumappellatio. 6j
-authores vulgoftatuuntur decem.ib.
Pfalmijingulisfuis a/fignantur autho^
rihus. 67.68.69
Pfalmm 151. non efi authenticm : &
recenfetur. 70
— author colleElionis Pfalmorum an-
quiritur. ib,
— Gri£ci & Latini illos aliterfuppU'
tarunt quam Hebrai. Ratio da-
tur. 70'7^
— Septem eorum fecundum literas
Alphaheti difpofitifunt. Ratio da-
tur. 71
— Ratio quorundam Pfalmorum ^
ordine Alphabetico confcriptorum,
datur. 72
— Hieronymi fententia , numero
feptenario .adverfa , quodammodo
conciliatur. 71
Pfalterium Hehraicum a Judaisdi-
viditurinquinquelibros, 72
Pfalmi funt carmina. Ratio datur
quare aliquando ea occurrant.^j^.j^
PunBavocalium & accentuumfmt
adfcripta abipfisauthoribus. 145
— aliquot quafiiones depunEiis mo-
ventur. 147. 148. &feqq.
— funt authentica. 154. 155
— prohatur hoc variis argumentis,
refu-
I N fl E X
— — • reftitantHr (trgamenta contra'
ria. ]62. l69.^Je^q.
— — conclHjiototim qmflionis, 194
tj triplicis h/hs. Vide literas*
OHiefliones, qnacirca 61^' pracepta
Pentatemhi moverijolenf, ennme-
rantnr. 47.48.^7?^^.
R.
Rab , Rahbi , Rabban , Ribhi , aliiqHe
. titHli fnnt exogitati temporibns
Chrifli. 57
•— — eorHmJtgnificatio. 58
■ ■ ■ ■ differentia. ib.
Radices tpfe, inillis verJibHsoccurren'
teSirecenfentnrin Mannali. 78
RadicHm Hebraicarum ^ Chald.
fmmerm. 72
RHthtegitHrinfefloPentecofles. 18
— — eJHS amhor efl ignotHS. 86
S.
SamaritanicharaBeres nen fnnt pri-
mii^ mthemici V. T- 116. i^'].
^feqq.
^arg^menta, incontrarifimoppom
folita^folvHntur. 1 36. 1 57« ^y?^.
•"•' eornm Utera deflitffU^tHr apici-
-bm. . ,■ ;.Hn ,-,: .., ,129
Schaddaj efl mmen divinnm defum'
ptHmapropmtate qmdam* 372 '
■. • ' " ejm etjmolcgia- '^. ' 371.372,
'—'^ foli Deopropriumefl. 372
Schem vocatnr paterfiliorHm Heberi,
t^ nonpateraliorumfilicrHm. Rar
tio datur. 230.231
— nonfmt MelcUfedek,. 231
Scl^emadiviflonis j^.T' zo
Schema ^erfuHm 564. in quibus
1184. RadicesoccurrHnt, 73
Scriptura V. T. vocatur quadrata &
Hebrtta. Ratio datnr, 1 2S
— objeBio folvitur. 141 ■
SeBionum legalinm origo , mmerm,
leBio ^ appellatio. 3 6
Se^ionesprophetici» explicantur* 41
--••flnguU vocantur '^7^?- five mif-
fa, 41
— eJHs leBor dimittem. 42^
— Ratio hodiernm le^iionis allega-
tur, . ib^ •
— convenientia cum textibm demi"
nicalibm. ib*
SeB:ioHltimaGenefeos non diflingui^ .
ttir tribm literis. , 3,6
Supplicia capitalia ordinariaJHdi&o^ -
rHmerantquatuor. 6%
T, .
TargHm. Vide Verfiones Chaldai- •
cae.
Textm Hebram efl primigenim ^:
amhenticHs.'. ... 9
-j- efl aliis verjionibm hnge anfi'
qHiar,.. I2- .
— fjon legitjirjme magj3apr.>epara-
umC' .,..'■■.. .-u » ■■' 'V ■!"'-
--i- variis^ injignibm condecoratur'
'.ititHlis. ibw^
—- non^ efl corrHptm, 385.386.. ^-
;;■ .\.,.\ , feqq^
Threni yeremi<e legmtur nono die'
menjis JhIH. i^
— ejm appellatio & contentHnP.-
— nomina uil^habeti verjibm pk-^
I N D E X
YOftims^m ca^tumpraponmtnrab.
T^s^ebiioth efi nomen Dei , quando cum
nin^ w/ cum Elohim fer apfoji-
tionem conjmgttur*
368
— fefaratvm fo/itiim nunqmm tri-
bmtur Dso. ib,
V.
Verjiculi qmtuor pnultimi in V. T.
bis imprimuntur. 2.8
FerJtoBelgicanonefiauthentica, 15
—- omnium optimecumipfis fontibus
convenit, ib,
— aliis verfionibus vel efi praferen-
da , vel ad minimum cum ils a-
^uiparanda. 4^4
Ferfiones Chaldaica V, T, nonfum
authsntica. 1 2,
=.— in multis magis funt paraphrafes
quam verfiones, ib.
"— funt utiles, ib.
— eas yudai fere pro Scriptis m-
thenticis recipiunt, ib,
Verfio Gr<eca non efi authentica, 1 z
— inmultisdiffert a Textuorigina-
U, »2.186.187
^- authoritas innititur fabulis con-
fiU:is dejo. cellulis ^c, 1 z
— fuit adornata treeentis circiter
annii ante nativitatem Chrifii.
. 182
— - bodierna non efi antiqua illa fa-
mofa verfio, 184. 185
R E R U M.
VerjHsiHi 546. enumerantur, 76.77.
Ferfus N,Tefi, demum fuperiori fe-
cuIq funt inventi ^ textui Graco
additi, 4
— Robertus Stephanus primus om-
nium Novum Tefi. defiinxit in
verfus, ibid,
Verfio nulla efi authentica, 1 1
Verfus undecimus cap. lo- Jeremia
efiChaldaicus. Ratiodatur. $z
Verfio vulgata mn efi Hieronjmi
verfio, ipi
— ex ea non prsbatur novitas fun'
5iorum. ib,
— multum difi^ert a Tsxtu Origina'
li, 425
Vetus Tefiamentum Hebraice ^ ^ex
parte Chaldaiceefi authenticum, 9
Vocales funt quafi forma vocum Hem.
braicarum, 107. 108
— eaque una cum accentibusfunt ad'
dita vel ab ipfis authoribus libro'
rum velad minimum ab Ez,ra ^
viris Sjnagogd magn^, 1 46. 147 .
— ea funt authentice. 165
— ^ magis neceJJariA in V, Tefi,
quam in paraphrafibus. Rationes
dantur. 191. 192
Vitia, qua redduntjud£orumltbros
profanos (fr ad legendum illicitos ,
enumermtur, 407.408.409
F I N I S,
Sexcenta &: Tredecim
PRi^CEPTA MOSAICA:
- a Maimonide ex
PENTATEUCHO
Hehraice olim excerpta ^ qu^» additis locis
T^emateuchi ^ Latine tranjlata hU
ordine exhihentur ,
A U C T O R E
JOHANNE LEUSDEN
Philofbphi.T Dodlore y & Linguse San<5lae in
Academia Ultrajedina ProfejGTore Ordi^ario.
ULTRAJECTI,
^x Officina OTT H OIS! I S de V R I E S
A N N o M D C X CI I I I, ■
Nobiliflimis & Ampliflimis
Viris, Dominis,
D. GUILJELMO de WEEDE ^utoajeah»
^ Reipublicae
D. ALBERTO vanBENTHEMScooMbus.
^m hk Jit frimtts foetus literarius, qui
dprimo Jtibilao ,frimo omnium ex hac
Academia in lucem emittitur , nonfof-
fum non , Graviffmi Viri , i^cademi£
noftra Curatores , Nomina Veftra huic
libro frafcribere , ut pofteritas fciat ,
quando fecundusforte Jubilaus celebra-
bitur , quinam CAmplifflmi T>T>. ConfU'
lesfuerint, quieo tempore ad clavum Reipublica federmit,
^ Academiam tanquam Curatorum Traftdes feliciter ^ li-
beraliter gubernarunt. i^ccipite igitur , Ampliffimi Viri,
hunc primum foetum , quem t^mplitudinibus Veftris , ex
mero affeEiu & debita obfervantia infcribo ; ^ fimul peto
ut eodem favore ^ amore Veftros ^rofejfores , qui hoc tem-
pore funt quatuordecim , ^ Cives KjAcademi^e ipfamque
Kjfcademiam profequamini , quo (Vos) ^ Veftri Anteceffores
quinquagmta integros annos illos @ hanc haUenus ,funt pro-
fequuti. Interim 'Deus Veftris Amplifflmis Terfonis ^ Fa-
miliis atque Veflro Regimini calitus benedicat. Hac peto,
hac voveo
NN. AA.- VV.
Dev(
^ur-^lt'^'^''^ JOHANNES LEUSDEN
cl3 loc Lxxxvr. DevotifTimus
diei7 Martiij<^/e
^mo trigejimo fexto me<c In Fefiro
Athenao frofeffionps%
Sexcenta & Tredecim
PR^CEPTA MOSAIC A
a ^JM.amomde ex
PENTATEUCHO
liebraice excerpta , qu£ , additis locisTentateucht'^
Ldtine tranjlata htc ordine exhihentur.
m miSD
, yrb^^ '>^
m rarm y:^m'^ x^n^ 3
DniDy^ 'X^^i'^ hht^tyrh 5
11 mnj7i uyrb^ '^*» ,n«
n^&n
^D^yai 'Jt:^ iDt:^3 yntt^n^ 7
j;a^n
D^niSDH r^^^n-ra niDin^ 8
rD-ii3 nDbm no^:;:? D^^i^y^ni
nD^jt:' ^m r-iK t^^np^ 9
XT^Geptis Affirmativis eft ? uc co-
gnofcamus Dominum Deum exifte-
re : (icut dicitur Exod. 20. 2. Ego^
fum Dominus Deus tuus.
2. Quod Deus lit unus : ficutdi-
citur : Dominus Deus nojler eji Domi"
nus unusi Deut.6, 4.
5. Quod Deus fit diligendus : ficut
dicitur: Et diliges Dominum Deum tuum»
Deur. 6. 5.
4. Quod Deus fit timendus : ficuc
dicitur: Dominum Deum tuum timehis,^
Deut. 6. 15.& 10. 20.
5. Quod Deus fit invocandus : ficuE
dicitur ; Et coletis Dominum Deum ve"
Jlrum, Exod. 25. 25 . & fervitium hoG
eft oratio.
6. Ut ei adhaereamus : ficuti dici^
tur : & ei adhareto. Deut. 10. 2.0.
7. Ut juremus per Nomen ejus2
ficut dicitur: & per nomen ejus jurato,
Deut. d. 15. & 10.20.
8. Ut Similes ei fimus inviisejus
bonis & reftis : juxta id quod dicitur :
& ambulahis in vlis ejus : D eut, 28,9.
9. Ut fanftificemus Nomenejas:
ficut dicitur : & fanBificahor inmediofi-'
liorum Jfrael. Levit. iz. 32.
A 10- Vc
fiSSSS^^g*'»^^/
JOHANNES LEUSDEN
Benevolo LeHori
s.
Abes hic, benevole Le^or, Sexcenta & Tre-
decim Prgecepta Mofaica , quae olim feculo cir-
citer undecimo a Maimonide ex Pentateucho
hebraice fuerunt excerpta , & anno i6$j. primas
editioni Philologi Hebraei Hebraice & Latine 2l
me addita , quaeque in editione fecunda ob ra-
tiones ibidem in Praefatione allegatas lunt omifla : fed jani
rurfus in tertia hac editione ad modum Tradatus fpeciaHs ad-
duntur. De fexcentis & tredecim illis praeceptis, quorumx^S
funt affirmativa , & 365 negativa, quare finttot &nonplura
vel pauciora , & quomodo Judasi eadem praeccpta per fimbrias
memoriae infigant, vide me fufe diflerentem in PhilologoHe-
braeo differtatione quinta. Et ut Eruditorum Judicia de his
Praeceptis eorumque verfione Latina intelligerem , placuit
magnam eorum parteni publico Examini Academico fubji-
cere ; quod infignis Juvenis , D. SAMUEL MEAD,
Londino-Anglus, magni Theologi D.MATTHEI MEAD
filius, die zS.Novemb. annoi^S^*. omnium cum applaufu ia
multorum Auditorum confpecflu publice defendit. Vale,
Sex-
^i
^racepta t^ffirmativa-.
l^iTn^^^Ji^TpDI '^y^ mcuvt rey er ehminh Levk. ig.^o.
^2^ nriK T:ai nn^^i nD^jt:'
nnj?n
nDUi rjai pm
'IV t:?ipD2 nnj inj?'? ^5
rj3i pnt^ im« inj?'»
^K*!^''' n« D^insn 1^2^ 2«$
^:3 nx iDnan nD ^Di^j;^
^:*i^ n:Dh on^ nnpn9 27
TDn ''3^57 mtyr\
m^^t^p^^^^r^ n^2:pn^ 28
pnK r^i; Tcspni nDK^u^ nrn
D^Don n^^gDp n«
n7i3;n nniD3 t:'^^ n-^j^an^ 29
ipin "i^Dn m ^xmu n^nn
naiDn b^^
.Si^D tt^^nn n» onn^ 30
pnn ni^ Dnni 'j;:^ naiDn
prxm D^fc*D23 n^u;^3i
nD«3^ 5:{-rpDn j^int:^ nrau^
731 ym 7D n^npn pin^c'"^^
2z. Uc cuftodiatur domus hsec;u«
giter s/c//. a Sacerilotihus & Lcvitis : fi-
cut dicitur Numer. 18.2. T« autcm &
filii tui tecum miniftrabitis ante tentOf
i'ium tejlimonii.
25. Ut Levita ferviat in fanduario :
ficut dicitur : Etferviet Levita. Nu-
mer. 18.2^.
24. Ut fanclificetur ^c?e lavcm Sz-
cerdotes manus fuas & pedes fuos
tempore minifterii: ficut dicitur Exod»
50. 19, Et lavahunt Aharon O" filii
ejtis Scc,
25. Ut ©rdinent lucernas in fan-
duario : ficut dicitur : Difponet sam
Aharon ,& filii ejus» Exod. 27. 21.
16. UtSacerdotesbenedicantlfi-ae-
li : ficut dicitur : Sic henedicetis filiis^
Ifrael. Numer.6. 5^.
z7. Ut quolibet Sabbatho atite fa-
cies J E H o V ^ difponantur panes/^-
cierum j & thus per ordinem ponatur '. fi-
cutdicitur : 'Panem facierum ad facies^
fneasjugiter, Exod. 25. 50.
28. Utfaciatfuffirefuffimefttumbis
fingulis diebus » ficut dieitur : Etfuf»
fire facittfupcriUud Aharonfuffmentur/i
aromatum. Exod.50.7»
29» Ut ignis in altari perpetuo ae-
cenfusardeat :. ficutdicitur: IgnisjU'
giter accenfus erip fuper altartt Levit
6. i5>
5 o. Ut qtiotidie removeant cineres
ab altari : ucut dicitur : Et removehip
cinerem j Levit. 6. 10.
5 1 . Ut mittant immundos e caftris?
five area divinse praefentisB j quae erat
Sanftuarium : ficutdicitur, Deuc^.
2. Et emittant e cajiris omnem leprofum s>
& omnem flucntmf O" omnemimmn^
dum anima.
la.Vs
rMth"?) npin niD^^ II
'':V ra"13 vh^^^T) 'Wph iz
*)D^3ti^ 1^3 r^^^n ^iiis^pb 15-
it:^);i nD«3ty n^:}'':^ mvb 14,
n^!{^!f Dn?
onanD^ '^^ niiiD yiip^? ij
^^n^3 mTiTD by
V)wh Dj;n ns^ ^npnV 16
'QXJi:; nT3i:' "^i<^iD3 nmnn
D3;n n^ Snpn
Ti^in ibp ^^i^ >3 3in3^ 17.
n^< 03713^3 'i<:t7 id:^v>
ns^tn nTt^n
ri^iin "i^D n^Dn 3in3^ 18
S.3 ^17 nnj^ 7;; nn'' id:^;;?
'h:;:^ nmn ■•ni^ v vr\'') dih
rr^inn n^ra n^^ iS 3^31
.nt^in
nDJOis' piDn "^m T\i7i9
'^*» n^ n3-i3i nvst:;) n>3i<i
•T^n^^
'^tt^ n^i^^n^n n^3 niJ3^ 20
ty-!pDn mo n^y"? 21
10. Ut kganius leftionem j;pt^
t>4«<^/ ( Deut. 6. 4. ) bis (ingulis die-
bus : ficut dicitur : & U^mris de eis
^mm cuhas j eir ^uumfurgis. Deut, 6. 7.
11, UtipfiLegemdifcamusj eam-
que ^//orf doceamus : ficutdicitur: (s"
acute ingeres eafiliistuis.DQUt.C.^,
I z. Ut Thepillin i.e.PhiUEieria ca-
.pitiallegemus : ficut dicitur Deut.6.*.
Et ermt profrontalibus inter octdos tuos.
i^. Ut phylafteria alligemus ma-
nui ,five hrachio '. ficut dicitur Deut. 6.
8. £* aUigahis ea infignum manui tua.
14. Ut faciamuszizithi. e.fimhriaSi
ficut dicitur : & faciant fihifimhrias.
Numer. 15.58. .
1 5,Ut affigamus poftibus "r^? Sche-
damfacram '. ficutdicitur Deut. 6. p.
Et infcrihes ea poflihus domus tua.
x6. Utcongregeturpopulusad au-
diendum Legem infineannifeptimir
ficut dicitur : Fac congregari populum
Deut. 51.12,
17- Ut unufquifque fibi exfcribat
librum Legis j five Pentateuchi : ficut
dicitur : Scrihite vohis canticum ifiud»
Deut, 51.19,
18. Vt Rex fibi exfcribat librum
Legis j praeter illum particularcm >
quem finguli exfcribunt, & eruntei
duae Leges : ficut dicitur : Et fcrihep
fihi duplum Legis hujus^ Deut. 17. 1 8»
15« Vt benedicamus poft cibum :
juxtaidquoddicitur Deut.^B.io. Ef;
comedes &faturaheris ? cy henedices Dt-
mino Deo tuo.
20. Vt extruatur domus eleftio-
nis five Templum Hierofolymytanum i
juxtaidquoddicitur Exod. a^.S, Et
facient mihi San&uarium.
21. Vt revereantur Domum fan-
^uarii; ficutdicitur; Et fan^uarium
mHm
Tr£Cepta i^firmatlva.
■■c^^isi '^v ^"^n m^'^ mr\
"iDiyn rynyo nnpnS 44
^^? DDT:^p n^'^k^"i nDij7 n«
nn-ij; on pnp *^^Din? 45
'ui DnD2n Dr3i "iDi<:ty
Dj;, DH^n w ^i^nnb 46
Dn^n ^^jia D^snpn mj^npn
DD^nnraD 'JK^ nTijr Drn
nsn^n Dn> m^^an
n^tyn rn^y^, pnp ^i^Din^ 47
Tn^3 7'3^n 1:^1^31 nD&^jt^
mr\ ors nnp t^^Dinb 48
"^^^im mnh Ti7i?3i nDKji7
DD7 n''^'' i:^np ^npD
Dn arn nnni; nrc^i;> 49
pn^^ 5^T n«D nD.^3is^ D.i^n
•^Di np2 p nfri3 t^^npn S^$
nn« n:^n£)3 nsinsn nnnyn
niD
nniDn |nn pnp i^^Din^? 50
nTO n7i; Dn^npni nai^:^^
vilHnio > ficut dicitur : Numer. 28»""
11. Et in caj)itihiis menjium vejirorum,
45. Ut addatur obhtio fpecialii m
feito Pafchatis 5 iicut dicitur Levit, 25.
36. Septtm diebus appropinquarefacietis
ignitionem Jehovs.
44. Ut ofFeratur oblatio manipuli
primitiarum meffis altero die Pafchatis
[ hoc eft > decimo fexto Menfjs Nifan 3
cumagnounO) ficut dicitur ; Levir.
2_j.io. Et ajferetis Homer primitiarum
melfis vefirce ad Sacerdotem.
4 j . U t addatur oblatio in fefto Pen-
tecoftes } ficut dicitur Numer. 28. 26.
Et in dieprimitiarum 3 Circ.
46. Ut offerantur in fefto Penteco-
ftes duo panes una cum facriiiciis, quse
ex lege Dei propter panes illos ofFeren-
daerant : ficut dicitur Levif. 2j, 17»
Ex hahitaculis vejlris adferetis panem
devationis.
47. Ut addatur ohhtio peculiaris in
principio anni , ficut dicitur Numer.
29. 1- Et in menfefeptimo j in unamenjjs.
48. Utaddatur facrificium^fc«/M-
re die jejunii , h@c ejl , decimo die Tijri
Jive Septemhris : ficut dicitur Numer.
2p. 7. Et decimo die mcnfis hujusjeptimi
convocatio fanEia ejlo vohis.
49. Ut minifteria diei folicite obean-
tuf ia die jejunii 5 i. e, expiationis : ficut
dicitur Levit, i5. 5. Inijioingredietur
Aharon in SanBitatem cum)uvenco filia
hovis. Etiam omnia minifteria defcri-
pta in parafcha niD ''nnH pofi mo"
ri , fcil. Levit. 1 6. &G.
ijo. Ut addaturfacrificium/;ec«/M-
reinfefto Tabernaculorum : ficut di-
citur Numero. 29. i^.Etappropintjua-
re facietis holocauflum, igne abfumendumi
odoremgratum J e h o v «•
A ;
51. Ve
h^ ij;ni^, nnD p)h.rh ii
)mnp) ^Di^:w m)ip2^
miDj;^ mr\3T) ^"^^hrb 33
n;i3 r\'m '^^^ n^inD niin
^DDn 75; \ni<7\ r\H Dm^y 34
ik;::''' «inDs um:; i^-ipn
tD^^nii D^JHD riit^^DS 35
cnaij? D^:inDn nrnS 3<5
nnDtt^D nnDTO i:^npD3
^m^u nnj^D Dnniy Dnj;iDDi
7;? VnDDD 137 ^lbn i<3'' ^31
maj^n
o^^iD^D D^3n3n nrn> 37,
sn^bj? p^^aj^nDV p^anpS
fii:fQ rni:' Dn^^anp "^m^
^m ^n5 jnD nrnS 58
■inm N;ni ^dk^i^ ™n3
, np^ T\p)r\22
Vf" SD3,fTDn n-^-^prr? 39
nn^D Sna tnD Dnpn"? 4p
:in^ pip m ^m:^ or >dd
Sdd nns^ n"»p *)"^Dn7 41
^:^^ nDt:^n d^di 'DDN^t^ nDt:^
m'^ Sdd pnp ^^Din94^
mD 4
52. Ut iti omnibus rebus&nego-
tiis facris honoris prKrogativa fit pe-
nes Aharonis poftcros : ficutdicitur
Levit. zi.8. EtfanEiificahis eum.
35. Ut induantur Sacerdotes ad
minifterium veftibus Sacerdotii : ficut
dicitur, Exod. 28. 2. Etfaciis vejles'
fanBitatis.
^4. Ut tollant arcamfuprahume-
rumj quum portant eam: quiadici-
tur j Numer. 7.9. ServitiumfanB:itatis
fuper eos i in humcroferent.
$ 5. Ut ungant Sacerdotes fummos
& Reges oleo undionis : ficut dicitur:
Exod. 30.51. Oleum unBionis fandim
tatts.
36. Ut Sacerdotes miniftrantes in
Sanftuario per vicesminifteriafuaob-
eant : at fimul omnesjunfti miniftrent
in feftis folennibus: ficut dicitur Deut.
1 8. 6, 8. Et cum vemrit Levit0 prater
venditiones ejusfuper patribus.
57. Ut Sacerdotes minores fecori-
taminent propfer cognatos fuos defun-
Bos , & ut lugeant fuper eis ficut caete-
ri propinqui illorum , quibus manda-
tum eft lugere : ficut dicitur Levit>
zi.$. Ined contaminahitur.
5 8. Ut Sacerdos magnus ducat uxo-
rem virginem : ficut dicitur , Levit,
21. 15.' Et ipfe muliereminvirginitati'
hus ejus accipiet.
59. Ut quotidie juge SacrificiuiH
olferatur : Ccut dicitur , Numer. 18.5.
Duosper diem , holecaujium juge.
40. Ut Sacerdos fummus oiFerat
fingulis diebus oblationem Mincha :
ficutdicitur, Levit.6.20. Jftaefioh-
latio Aharonis 3 O^filiorumejus. ■
41. Ut addatur oblatio una fingulis
Sabbathis , ficutdicitur, Numer.28.9.
Et in die Sahhathi duos agnos,
42. Utaddaturoblatioquolibetno-
vilunioj
T^^^W p*^p h:^ nte^ <5i. 62. Vtraleconrperganturomniafa^
m "iDHit:/ rhy^r^ n^yn 63
nDj^it:^ Di:^«n nii^yD 65
umn min n>?i
nn^D p^p s-^^pn ••d ts^^ii
p-ip ]''T n^^n ^''^'pTh 6^
n^csn p"ip i^n^ Tipnb 69
rvuvT\ ^t> ni:^p3 5:1^ d^
^m^yif n")D Dn^737 o^a^^-^nt^
DH pip "i^n^n s^ipn^ 70
Km .bi£3n ds^ P "p^w^
mn ^Vi^ ni^ian wd^-tto
m H'3ni 'ijn j;n'' i^^i imi'^
^t>T\ m^ ^^ip^ inii 1DTO
.n>5?D3 3»n nnpn^ 71
^wii n"!p£)3 niiDE^ i^? nsinn
i^ip3n m um ]nnp k^2d
•'i^ll D17K
erificia : ficut dicitur Levit, 2. 13.
(S'«/)e)' omni oUatiom tuci Ojferes fal.
6}. Ut holocaufta ojferantur juxta
prcsfcriptam formam'. ficut diciturLe-
A-it. 1, 5« Si holocaujlum efi ohlatioejm.
64. Ut fimiliter fiat facrificium pro
peccato : ficutdicitur Levit. 6. 26. Ifla
ejl Ux ohlationis bropeccats.
6j. Ut Jimititer fiat£d.cxi?ic'mm pro
deli^o: ficut dicitur Levrt.7. !• lUa
eft lexdeliBi,
'66. Ut Jimiliter fecundum legemfiat
ficrificium pacificoruni : ficut dicitur
Levit. 7. II, Et hac eftlexfacrificiipa-
cificorum.
67 . Ut ita etiamfiat facrificium Min-
cha : ficutdicitur Levit. 2,1. Etani-
ma cum obtulerit oUationtm Mincha
muneris,
'68. Vt ofFerat Sanhedrin facrificium
fi erraverit in doftrina : ficut dicitur
Levit. 4. 15. Etfi tota congregatio Jf-
rael erraverit.
69. Vt ofl^erat privatus facrificiuni
pro peccato fi erraverit in prseceptis
negativis propter qus dignus eflletex-
cifione : ficut dicitur Levit. 4. ay.Sc
5.1. Etanima, cum peccaverit.
70. Vt offerat privatus facrificium,
ii dubitet , an peccatum commiferit ,
ob quod tenetur offerre facrificium
pro peccato ; aut an non peecaverit :
ficut dicitur Levit: 5.17. 18. Et nonco-
gnoverit &c. Et adferet deliBum fuum-:
&'hoc vocatur dehfl:um fufpenfum.
71. Vtofferatquierravitin prssva-
ricationej i.e.inculpafalfi, Levit.5»
15.16. aut qui peccaverit in furto: Le-
vit. 6. 2. aut cum ancilla defpefta/tr
defponfata , Levit. 1 9. 20. aut qui ne-
gavit depofitum , Levit. 6, 2. Et jura-
vit 5 verfu 5. adferatfacrificium deh(5tij
-& hoc vocatur deli^um confeffum.
72. Vt
t<in )Dr; •^^s':^ ^:in ^d mT)
■"^ 5tnn D^^a"!
^D nNT n:^3, d^-dj;^ ^r^
nDS^Ju^ D^^^A^na niD::'^ 54
':^ w^n m:^ t^)mS 55
'^IA:^ ^m HDIi nit^^yV 57
nj;iD2 ini« i^^yn u^.nni:'
w nDfiT;:^^ nj^ b)Di^h <r
inpDj^^ onnDi
hv nn^i^^n- v^pnS 59
^:::^ nn^n nvmS^ niDanpn
nnvTina onypni
nDHs nws^ip b nrnV ^o
1D«3K/ n&5^nt ^:w dvd
n«>ni ^TDttn oro
npnD.pnp Sd nrny^r
ppb n\T D^Dn 'iK^ ^''Dn
51. Vt_addatuf facrificiHm iiidie.
oftavo fefli Tabernaculorum , quoniam
eft feftum per fe ; ficut dicitur Numer,
2 9 . j 5 . Etindie oBava.
51. Vt feftumagaturtribu&vicibus.
itranno: ficut dicitur Exod.z^.i^..
Tribm vicihmfejium ages mihi in anno.
y$. Vt owjM^ mafculus appareatin fe-
Ms illis : ficut dicitur Deut. i6. i6.-.
Tr;^«f vicibus inama confpiciaur omwf.^
mafcului tuus.
54. Vtlsetentur infeftis illismfe:
ficutdicitur Deut. i6. 14. £; /rff<?^<r-
r;; /w foknnitate^ tua^
55. Vt maftetur agnus Pafchalis : .
ficut dicitur Exod. 1 2. 6. Et immola»
hunt eum omnis cotti4s &c.
56. Vt comedatur caro Pafchalfs-
aflata in decima quinta nofte menfis.
Nifan , Martii : ficut dicitur Exod;
12.8. Etcomedent carnem,
J7' ytfecundomenfej decimaquar-
ta Mi Pafcha fecundum celebretur aU
iSfS., qui in primo Pafchate fuerant im" ■
mundi: ficut dicitur Num,9. 11. In mn-
fe fecundo , in decima t^mrta diemenjit
ceUbrAbitisilludin tcmporeflatutofuo.
f 8= Vt comedatur caro Pafchatis
fecundi cam panibus infermentaris Sc
herbisamaris : ficutdicitur NuxTi. 9, .
I i.Cum panibus infermentatis & amari^
tudinibus comedent illam.
59. Vt clangantur tubae fuperfa--
crificiis, & tempore anguftiarum : fi*
cut dicitur Numer. lo^io^Et clangms'
in tubfs.
60, Vt fianr omnia Sacrificia ex:
animalibusadieoftavo&fupra: ficuc
dicitur Levit. 22, 2.7. .Adieeaavom
fupra.
6r» Vtomnefacrificiumexanimali .
fit integrum : ficut dicitur Levit« ta, -
21, Jmegrum mtad bcneplacitum.
6X. Vg;
9 Tracepta xy^ffirmativa.
in£)iyr niijn 8<? d«i
nDK3u^ n yasj'^:^ |Vi£^Nn '^na
HDK^ nn^<2ni hd^ n«m
m:3^pn b2 y^^^^rh 84
orn -\i:^D "'D3j< nra ^d
ni:anpn ni^pnD htprb 8 5
HTnan n^D? vi^? nxino
rn'' nu^j^ ^tt^fp pi nD^^:u^
"'iJD nt^ni 5^OT T^riy^ n>
na-!D u^^tt^ nD7 nyiDf n
p«^ n-^in ^i^^ipa «?«
h^i D^t:^ip nnsi^ 8(f
nDi^:^^ onniD rn;v ^''DId
nmn ^tt^sj m 7D3 pn
dp nniDnn nrn^ 87
inmDni Kin «T^ni ^"o^^y^
t:^ip n^n"'
':iy niTOD ^w^Sdj^^ 88
nni< i'?Dfc<"' n:DD n"^m:ni
r:nT
ni<2iin it:^3 "^d^S 89
Dn3 "lliD ntt^J^
nu^« nu^am "iD^j;:;, m^ii'^
81. Utredimatur primogenitusafinis
ficut dicitur Exod. 15.13. Etprimogm-
tum ajini redimes agno.
82. Ut cervix frangatur primogenito
afini : ficut dicitur Exod. 15.15. Etfi
non redemeris j cervicemfranges ei.
8 5 . U t adferantur Hierofolymam omnes
oblationes tam ex legis prsefcripto ne-
ceflarisB > quam fpontanese fefto proxi-
mo } quod inftat : ficut dicitur Deut.
12- 5.6. Et venietis illuc, Et afferetis illuc.
84. Ut omnia facrificia offerantur in
templo Hierofolymitano : ficut dicitur
Deut. u. 14. Et ihi facJes omnia ) ^ua
ego pracipio tihi kodie,
8j. Operam effedandamutfacrificia»
ad quae ofFerenda^ quis fe obligat extra
terram fanftam , in facrS £Bde Hierofo-
lymitana ofFerantur : ficutdiciturDeur»
12. 26. Sed fanBiftcata tuay qua trunt
tihiy ^ votatua fereSi O" venies, Per
traditionem didicerunt, quod non lo-
quatur Textus nifi de fanditatibus extra
terram fanftam.
86. Ut redimantur fanfla animalia } ia
quibus macula eft > & tum erunt licita :
ficut dicitur Deut.12. 15. Tantummoda
in omni defiderio animae tu<e maBahis.
87. Ut } quod mutatum eft , fit etiam
confecratum Deo : ficut dicitur Levit.
27. 1 o. Et erit iUud } & commutatib ejus
erit fanBitas,
85. Ut tAharon & fiHi tjui comedant
reliquias mincharum : ficut dicitur Levit.
6. 1 6. Et rejiduum ex ea comedent Aha-
rm <y filii e']m.
89. Uc Sacerdotes comedant carnem
facrificiorum pro peccato & reatu ohla-
torum : ficut dicitur Exod, 29. 5 ?. Et co"
mtdent ea per qua propitiatiofaBa efi.
90. Ut comburatur caro fanfta } quae
immunda fafta eft : ficut dicitur Levir.
7.19. Et caro quti tetigit omne immundum.
B 9U Vt
nm
Tin n^v pnp nnpn^ 72
^D r])rv ^5£j^ nninnb 75
nv^2 D"i«n n^i^r*^ ^icon
3;:^ pnp nj?ty3 j^b;:^! nnpn
iB^y nu^N Dnxcon nj?< ninm
nn« pnp ain nnpn^ 74
miD ain
^m pnp nmn anpn^ 75
nnna Di^i nD«:;y nncont^
nnnD
pnp pi^DH n^npn*? 7^
np^ ^rD^^^n
p^p ni^rn ^''^pnS 77
nN7D2i ^Di^m "^mm -^m
"r^i^:^ HDnnn ni^^S 78
nii^t^ ^D jj^si ipn ")y:'j?D 7D")
nonnn "1133 p"idW 79
Vd '^:::^ nnpn?» *n*^inDrt
'iJii iD2n
'jt:^ D1K niD3 nns> 80
TOa n« mt^n ni^ "ij<
Di^n
72. Vt ofFeratur faciificium afcen-
dens & defcendens , h c. Ut facri-
ficium ojferatur pro ratiom facultatum
cujufque : ficut dicitur Levit. 5. 7. 1 1.
i.tJj7ionatt;gerit manus e]m, Ktfi?ion
attigerit manus ejw.
7j. Vt peccatorconfiteaturcoram
J E H o V A omne peccatum , quale-
cunque homo commiferit five tempo-
refacrificii, fiveextra tempus facrifij
cii ; ficut dicitur Numer. 5. 7. E^ con-
fitehuntur peccatumjuum 5 quodfecerunt»
74. Vt afFectus gonorrhaea offerat
facrificium poftquam mundatus fueric
a profluvio fuo: ficut diciturLevit. 1 5.
15. E^ cum mundatus fueritfluens aflu-
xufuo. • •
7f. Vtmulier f3uens ofFerat facrifi-
cium poftquam mundatafuerit: ficut
dicitur Levit. 15.28. Et Ji mundata
fuerit afluxufuo.
76, Vt leprofus ofTerat facrificium
poftquam mundatus fuerit : ficut dici-
tur Levit, 14. 10. Ef in die tdtavo acci-
fiet.
77. Vt puerpera oiFerat facrificium
poftquam mundata fuerit: ficutdici-
tur Levit. 12.6. 'E.t cumimpletifuerint
dics purificationh ejuf.
75. Vtdecimenturanimalia: ficuc
dicitur Levit. 27. 5 a. Et omms decima
l9um ^ ovium , cu]ufcunque animalis ,
rjuod tranjihit.
79 Vt fSnftificetur ppimogenirum
ex mundis animalibus , &: ut idem
ofFeracur Deo'. ficut diciturDeut.i^.
1 9. Omne primogenitum &c,
80. Vt redimatur primogenitus
hominis : ficut dicirur Numer. 18.
15. Sed redimendo redimes primogeni-
tum hominis.
Si.Vf
II
mom nan nvrh 106
iinm nDn nrn> 107
Y^m r\i: ••d nrn^ 108
la'?^ nD r\m)tDD «dq
^DD mnssn nrn^ 109
mpD ■'D3 nynco3 ni^DCon
bD nj< ^''Da vnm idj^ji:^
nvwn ^^0 nD7 n^a
nn« nn2 jna nbi;;
|D rrincDn nrn"? no
p 015« np:f p nj7n:^n
2)m HN Vi7a CT3 n);i^
D^^Di Dnij^i ••nt^^inpin •'32^1
rr^in n^nn n^i '^^ w^n
.pr^Dn
tt>!iO yni!iDn nrn> m
Dra n^^ni '2^ nj?,^ ^d nh$
nj^BT ^D n« n:>r tdot
s^n"» ni^iDn nrn^ ii^,
n oniDi^n Dnaia t^dt^
n^n^^it^Nm D^Dnt) vn** rn^a
n^^ rnin? rsn^ D^j^Dcsn
nDni* nns nitt^? n^
^Ki;:^ piD . mm nrn?
7s^*vi:;"' ^22 nnj?7 nn^^n^
]ni3 Di^ y^vD nrn^ ih
Tracepta lySffirmativa.
104. Gonorrhseus immundat: Levit.
15.2.
105. Cabatiofeminisimmundat: Le-
vit. i5»i6.
106. Mulier fluens txtra fiatum tem-
pm immundat: Lev. 15. ij.
107. Mortuus immundat : Numer.
19, «4-
108, Aqu3e mulieris menftruat» im-
mundant hominem purum » & purganc
hominem immundum tantummodd ab
immunditie mortui.
1 09. Mundatio ab omnibus pollutio-
nibus fieri debet immerfione in aquas
confluentis , five in balnea : ficut dicitur
Levit, 15. i5. Et abluet in atjuis omnem
camemfuam : didiceruntpertraditionem 3
quod heec lotio in aquis fit talis , quandp
totum corpus ingreditur in eas vice un^
1 1 o, Ut mundatio leprse , five lepra?
hominis j fivc leprse domus fiat cum li-
gno cedrij& hyflopoj & cocco vermi-
culi , & duobus paflerculis > & aquis vi-
vis : ficut dicitur Levit.14. 2. Wa em
lex leproft,
111. Ut leprofus radatomnemcapil-
lum fiium : ficut dicitur Levit.14.9. Ef
erit in die feptimo radat omnem capiUum
fuum.
112. Ut leprofus omnibus fit notus ex
fignis de ipfo mandatis : veftimenta ejus
eruntrupta, &caputejusnudatumj Scc.
Etfic omnes reliqui immundi debuerurt
fe manifeftare ; Levit. 15.45«
1 1 j . Ut fiat jPve comlurdtur vacca rufa,
& cinis ejus ponatur extra caHra : ficut
dicitur Num, 19. 9. Et erit congregatiord
filiorum Ifrael.
114. Ut j qui Yovct taxationem bo-
B 2 minisj
'tat^:^ ini3n «jntsr^ 91
DV2 nnin "itt^aD nnuni
':w w^ Tm ^na^ 9i
^y nj?^^ Tnn. nbsh 95
iK ni3 '^D'' mym vmn^^p
*m «D£:j d&< nij ^d"' iira
HD 9d DIK ^•'''pS 94
?K pnpD rn£)iy3 ia^sw
nDfc<357 Dna «:;rDi npn^f
n''t^3;i "»mn ^nsj^c^ j<:nD
oni3 nntjna jnS 95
minn omDNn o-^nn "^d^
nS^a^a j^^^^n ^d nrn^ 96
jD niD'' ^D) idk:::' «dcd
nDnnn
D''::^'!^:^ mDts^ nrn^ 97
8«Dt}n D J7 nn '357 f «dcdd
ri«D2DnD i^^bi^n nrn^ 9§
7DK'' ni^i^ ^DIJ^n '^DD our
n^^DCD m^n nrn^ 99
.onnK^ nj^DCDDi
n«D£3 m^rn nrn> 100
, m^:D
MDC3 niiSDn nrn> loi
, mw)
«DD j?iii3D 153 nrn? lo^
WD. n^3 nrnh 105
n«D23D
10
91. Ut cefidiia «>•» j ^ua rtfiatfupra
prafcriptum dim ttrtium j comburatur;
ficut dicitur Levit.y.i?. Ef refiduum de
carnt facrificii in dit tcrtia igne comhuretur,
92. Ut Naziraus crefcerefinatcapil-
los fuos : ficut dicitur Numer.6. 5. Ma-
gnificando nuditatem capilli c/tpitis fui.
9j. Ut Nazirseus radat capillos fiios
prseter facrificia fua j cum impleti funt
dies feparationis fuae j aut in medio dic-
rum feparationis fuae j fi immundus faftus
fuerit : ficut dicitur Numer. 6. 9. Et cum
mortuus futrit mortuus fuptr tum»
94. Ut homo confirmet omne quod
poilicitus eft labiis fuis , five facrificium,
aut eleemofynam , & eis fimilia : ficut
diciturDeut.25.23. Bgrejjiomm lahiorum
tuorum cufiodies ^S" facies.
9$. Ut judicium fiat de abolitione
votorum fecundum judicia j quse lege funt
exprefla Num. 50»;,&c.
95, Ut omnisj qui tangit mortici-
niumj fit immundus : ficutdicitur Le-
vit, II. 59, Et cum mortuumfuerit deani-
mali.
97« Odlo fpecies reptilium poSi moY'
ttm contaminant : ficut dicitur Levit.
11.29. Et hoc vohis immundum,
98. Efculenta funt immunditiei ca-
pacia: ficut dicitur Lev.11,54. Exomni
ciho j, qui comedetur.
99. Menftruata mulier eft immunda)
& polluit alia : Lev. 15. 19.
100. Puerperaeftimmunda ficutmu-
lier menftruata Lev. 12.2.
loi. Leprofus immunduseft» &im-
mundat: Levit. 15.5.
102. Veftis lepra tafta immunda cft>
Sc immundat : Lcv. ij.47.
103. Domus lepra ta^a immundat:
Levit. 14.35.
104. Go"
3f3
pi "1'^J.^D l^^niin? 127,
. "iDijn
W n^yD t^^nsjnS 128
n^ic^n ^^D niyj/n n^^j?
w^nS)D D**"!'^ nrn'? 129
inp^u^, n^VDn p, nt^^VD
c^:nD7 inj« pniii 7^^nu^^D
nmn D^i^n h\^^ noKiu^
^3j? ni^yD ^^"^^rv 150
ryipu 'yt! j^nw^n n^iy^ra
^D n« {<'!iin D"»:;:^ c^^u^
-inKun n^^yD
nt:^);D ''ITI nmnn? 151
nm'' ■'^ti':' nnD^<*i nDwpc^
i^^npn ^nnja ^wk
D^iD^n ^jr n^yp^ 132
'»:£)> n^^DKi n^jyi, Ti^y:;
, , Tn^8< mn^
riDnn iD^n nVn
':^ VP^^P tCiWih 134
n3C3DTO nT3t:^ni
nnTO3i
yit^n nnnvD nnu^V 135
nnOT n^:fp3i u^nna 'Jiy
Sav n:^ u^npS 136
'^Dfc^:?:^ ncDwa nn^^at^^a
o^K^nn r\:^ m Dnsynpi
Tr£cepa {^ffirmatlva.
127. Ut feparentur decimae frumenti
Levitis : ficut dicitur Num. 27. ^ o. Omnis
decimattrra &c,
128. "Ut feparentur decimse fecundae
adcibandum dominos Hierofolymae : fi-
cutdicitur Deut. 14.22. decimandodeci-
mahis» Per traditionem didicerunt j quod
fitdecimafecunda.
iz9. Ut Levdtse feparent decimas k
decimis, quas accepeiunt ab Ifraelitis,
ut darent eas Sacerdotibus ; ficut dicitur
Num, I * . 2 6. Etad L evitas bqueris.
150. Ut feparetur decima pauperum
loco decimoB fecundse in tertio & fexto
anno SchemitEE , h»e. anni intermiljionis.'.
ficut dicitur Deut. 14. 28. ^A fine trium
annorum educes omnem decimam proventus
tui.
1 3 1 , Ut confeffio peccatorum fiat fu-
per decima : ficut dicitur Deut;i5, 15. Et
dicts adfacies Domini Dei tuio abftulifan-
Bitatem.
132, Utlegatur luper primitiisoW^?^»:
ficut dicitur Deut. z6, 5 . Et refpondehis
<3f JicesMd facies Domini Deituit^c.
1 5 5 ♦ Ut feparetur placenta Sacerdoti:
ficut dicitur Num. ly . 20. Principium maf-
farumvefirarum , placentamelevabitwtleva-'
tionem.
1^4. Ut intermittatur terra feptimo
anno, hoctjl, ut, quicquid anno feptimo
nafcitur > fit commune : ficut dicitur Exod.
25.11. Et feptimo anno relinques eam, O*
dimittes eam.
155. Ut annofeptimo quiefcat terraih
omni cultura : ficut dicitur Exod. 54. 21,
In arationej & inmeffeceffabK.
136. Ut annus JubilKus fan£lificetar
perquietemj &perintermiflionem: fi-
cut dicitur Levit. 15.10. Etfantlificabitjs
annum fiin^uagefmum,
B $ 137. Ut
ntn^nwD
r\om 7^5?D nrn^ 115
nD«3iy n^Di jnu ni^Dc:
HDnDn nj< n^Dvni
\m in''^ TnyD nrn:? n^
fanyni ■)dn:b' inDn T^v^
ntt^-i£)2 3i:^prr -inyD tnu
i7Din «^^DWinin-^^^yDu^nD
|D i<£Dn nc^K n^i ^DHm
DW i^ipn
tynp^T^^iVCDJniwiip
c^ip int) bD n^H" "jDi<;:y
nin''^ w^m
120
121
122
125
Dp^ n^^n^
nTDOT XiW mrh
D"iDa m^^tv n'':^^
, onii^ anyn
nw ^'''iiDa ^«''an? 125
inoii^
n^na nDinn ^"^^bvh 125
n3in nwi noi^JB/^jnDV
lyjnn
12
niinis j detpretium determinatum in pa-
rafchaj h. e. infe^ione /eg/j:ficut dicitur
Levit. 27. 2. VircumfeparaveritvotHm.
iij. Utj qui#ovet taxationem ani-
malisimmundi,, folvat pretium ejus , fi-
cutdicitur Lev.a^.n. Etjiatuetanimal.
116. Ut, qui vovet taxationem do-
musfuae > folvatfecundum aeRiniationem
Sacerdotis: ficutdicitur Levit.27.14. Ef
aejlimahit eam Sacerdos.
117. Ut j qui confecrat agrum fuum,
folvat juxta seftimationem definitam in
Parafcha : ficut dicitur Levit. 27. 1 6. Er
erit ajHmatio tua juxtafementem ejus,
n8. Ut, quipererroremculpamfal-
fi ergaJDeum commiferit jfolvatquintam
Eartem ultra remfalfatam : ficut dicitur
,evit. 5.16. Et (luod peccavit defanStifica-
tioneretribuet,
119. Ut planta anni quarti fit Deo fan-
fta : ficut dicitur Levit.i 9.24. Erit omnis
fruBusejusfanBitas laudum Domino,
i2o< Utrelinquanturanguli agrorum
pauperihus l Levit. 1 9, 9-
121. Ut rclinquantur fpicilegia: Le-
vit. 19. 9.
X22. Ut relinquatur manipulus, qui
per oblivionemin agro reliAus elt: Deuc.
24. «9.
1 2 j . Ut relinquantur racemi in vinea:
Levit. 19, 10.
124. Ut Telinquantur grana vincae >
quia in omnibus illis diftum eft Levit. 19.
I o. Pauperi &peregrim relinques ea,
125. Ut adferantur primitias ^r/OT/V/-
vtrum fruBuum in Templum Hierofbly-
mitanuin : ficutdicitur£xod*x^. 19» Jm-
tiumprimitivorum terra tua.
iz6. Ut feparetur oblatio magnaSa-
cerdoti : ficut dicitur Deut. i8* 4* Initium
frumtntituidahisti,
127. Ut
i^ ^racepta Affrmattva.
TD ni*i5 D« rhv^ 148
m. nr^n xhv ^r^w tpn
nonn "iD^Dn pnn^ 149
i^^^k^n "i^k^ n^n n^^T '3^
o^in^in ''3D"'D3 pm> 151
a^j7iD p 117«
p^:n ^D^^DD pnaS 15^
br)D foi^n n! n^ nDx^t:^
D^D3 'ym
"ivrh^ ^•'u^in c^-ip^ 155
"in^^np n^33D^;:;int dw
dd? 5<in m^-y Dwn
n:i7n ■'e^in?
nD«3;y nnic^a nntt^b 154
•nD>33i:5 nnt:^ t:^np'? 155
i^ip7 nni^n or n« idt
'nt^t:^ in^am pi^Knn Dra
DD^^naD
^'^'^^D ni^;:i^a iiiD^ 157,
8<inn Dva -jjni? niiini '31:^
ni W3,nvD ^D«S 158
niiiD to^n mya '>DN:ty
h^ m^^yi TmH 159
|iK^«in orai iDi«3a^ hdd
148. Vt mater incubans puUis in ni-
do dimittatur libera -, quando pulli exi-
muntur : ficut dicitur Deut. 22. 7. D/-
mittendo dimittes matretn.
149. Vt diligenter inquirantur figna
animalium mundorum : ficut dicitur Le-
vit, a. 2. Hcec efi bejlia quam comedetis.
1 50. Vt diligenter inquirantur figna
avium. ficutdicitur Deut. 14.11. G/w«*?w
avem.
151. Vt diligenter inquirantur figna
locuftarum 3 ut dignofcantur purae ab im-
mundis : ficut dicitur Levit, 11. 21» Cui
funt crura.
ijt. Vt diligenter inquirantur figna
pifciumj ante^amcomedantur: ficut di-
citur Levit.ii. 9. Hoc comedetis cx omni-
bus » quafunt in aquis. '
1J5. Vt menfes fanftificentur } & ut
menfes & anni folum fupputentur per Se-
natum j five bethdini ficut dicitur Exod.
1 2. 2. Menjis ijie vob» caput menjium jpri-
mui ipfe vobii in menjibus anni,
154. VtinSabbathoquiefcamus : fi-
cutdicitur Exod. 25.12. Et in die fepti-
mo quiefces.
155. Vt Sabbathum fandificctur : fi-
cut dicitur Exod. 20. 8. J^cordare diei
Sabbathi ad fanEtificandum eum.
156. Vt expellatur omne fermentum
ex adibm infejto Pafchatis: ficutdicitur
Exod. 12.15. In die primd ceffare facietis
fermentum a domibm veiiris,
157. Vt in prima nofte fefti azymo-
rum fermocinatio fiat de admirabili exi-
tupopuli ex iEgypto : ficut dicitur Exod.
15 . 8 . Et nuntiabis filio tuo in die ijio.
I j 8 . Vt comedant panem infermenta-
tuminnofteilla: ficutdiciturExod. 12«
1 8. I» vefpera comedetis infermentata.
IJ9. Vc quiefcant primo die fefti Pa«
fchatis; ficutdicitur Exod.u.i^. Etin
die
nm niSD
n;^3 1^11:^3 yipnS 157
, nynn
nKV, rtij^ii, jn''^ 138
wnn Ti7m osnnn^ vn»
^nj? •'^33 nbm nrnV 159
t:^"»**) iDH^i^ mu; "TJ7 nmn
3C^1D n^3 nSD'» ''3
D."':^ '?3i'> '^:^ mth 140
l? nnsiDi ^Di^:^ D^DDt^i
ntt^D >y3 Vd GDiDti:^ npK3U^
nD«3u^ ^dj^ m:h 14^
n"'n'' nt£^«i c^iin n33n n«
^T' CDDOT 7nj< ni< 'i?
tnD^ nDHDn p p^h 145
h:h un D^m'^ p-h 144
*> jnn ym u n^i^^j^n 'Jt^
own ;ri3 in^ 145
'jtt' jn37 DHDi nin^ dhd
nnn"' "^t:^« onn 73 ^k
n^n HDHD 22inK^S 146
i:«:fDi Tip3D nn3n
W n^n Di niD3^ 147
H
137. Ut clangatur tuba in anno Jubi-
laeo: ficut dicitur Levit. 25.9. Ettran-
jire facies tuham jubilationis,
158. U't dent redemptionem terras iii
anno Jubilfeo : ficutdiciturLevit. 25.z4«
Et in omni terra pojJeJTionis vej\raredem-
ftionem dalitif pro terra.
1 39. Ut fit venditori jus redimendi in-
tra unius anni fpatium domos ftantes in
urbibus , cinftis muris : ficut diciturLe-
vit. 25, 29. Et vir cum vendiderit domum
hahitationif,
140. Vt numerentur anni Jubilaei per
annos j & per feptem annos ; ficut dici-
tur Levit. 25. 8. Et numerabfs tibijepte^n,
141. Vt debitorum remiilio fiatanno
feptimo : ficut dicitur Deut. i^.x. Utre'
mittat omnts dominus crediti.
142. Vtexigaturabalienigena: ficut
dicitur Deut.a^.^. Ab alienigenaexiges,
<y quod fuerit tibi cum fratre tuo remittet
manus tua '.
145. Ab animalibus 0^/4^« dentur Sa-
cerdotibrachium , maxillae j & ventricu-
lus: ficut dicitur Deut. 18.5. Et dabit
Sacerdoil brachium.
144. Dentur^acerdoti primitiKton-
fur^e: ficut dicitur Deut. 18.4. Primi-
tiasvellerpsoviumtuarumdabisei.
145. Judicia dc cherem fiant, ita ut
qusedam Deo, qua?dara S^ctxdQticedant',
ficutdieitur Levit. 27. 28. Veruntamm
omnts confecratio j quamconfecrabit,
146. Vt rite frius maftentur jumentas
beftiaej & avesj & poftea caroipfarum
comedatiir: ficut dicitur Dent. 12. 21.
Et maBabis de bove tuo 3 (3" depecore tuo.
147. Vt operiatur fanguis animalium
& avium pulvere : ficut dicitur Levir.
17.11, Et ejfundet fanguimm ejus ) <3f «/>*-
riet iUum in pulvere,
148. VC
Di^ "^m "^n ?D3 «n^t:^
,nDH2t7 VO .mJDS 175
^>D 1'7y D-^CTI Dlt^'
ri n?D Vdd yiDts^^ 174
!?^?nt:^^7 Dn? nor^ "^n^in
tD^t^Dn ^j;i '^my^
a^nn ''"^n^ nijaiS 175
rn npiVnD n^^nn ds<
nD^3i7 rri3 pin:Dn
nm^ D^3i nnfe^
D^^lSDWI '^''^^W TW7 i7<5
•^^ |nn "u^^^m^ '^^wu
fin "'^:;^ rn nn^^n^i^^
hv ri3 DnDtyi^ nj7t:^3
-jnpj; cou^n p"i:f3
''dS pi n^*2D Tyn9 17B
s«ini idk:^ nnj; ib ru^
riDin D'^!)?^ nipn'? 179
rhmi^ n^ipm n^n-ii 'jt:^
fDDII D''"'^? miT> 180
^D«:t:; nii^^p iDDit^ 1DD
■ DD! "il^^D ■»? Dn^t^^J^I
m is"ij;i pD^it:^ ,nni:^DD
bmD n^Jij^n n«
Affirmatlva.
tur. Exod,50Jj. Ho(r dabuntomnes tranS"
euntes ad vijitatos»
171. Vt obedientia praeftetur omni
Prophetae in quacunque setate & genera-
tione jfinonaddideritveldetraxerit: j(i-
cut dicitur Deut. 1 8 . 1 5 . E/ obedktis.
175. Vtconftituant Regem: ficutdi-
citur Deut. 17.15. Ponendo fones fuper te
B^gem.
174. Vt Senatui magno, qui confti-
tutus eftfuper Ifiraele ,obtemperetur : fi-
cut dicitur Deut. 17. u. Et fu^er judi-
cium.
175. Vt accedatur majori parti fiifFra-
giorum , fi in judiciis fit difTenfio pe-
nes Sanhedrin : ficut dicitur Exod.25.'
z. Pojl multos ad fervertendum.
176. Vt conftituant Judices & Pr^e-
feftos in qualibet congregatione, populi
Ifraelitici : ficut dicitur Deur,i6.i8. y«-
dices ^pnsfeBospones tihi.
177. Vt , qui in judicio ad caufam di-
cendum comparent sequaliter audiantur,
& judicentur, ficDtdicitur Levit. 19. 15.
Injujiitia )udicahn proximum tuum.
178. Vt ilte , qui vere teftari poteft ,
in fenatu teftetur : ftcut dicitur Levit. 5."
I . Ef ipfe tefiis , vel vidit , vel fcivit.
179. Vt teftes rigide examinentur : fi-
cut diciturDeut. 15.14. E* quares , &
invejligahii , isf interrogahis diligenter.
180. Vt falfisteftibus idemfiat-, quod
cogitarunt innocentibus facerc-: ficut dici-
turDeut. 19.^9. Et facietis ei j quemadmo-
dum cogitavit.
181. vtvituladecolleturfecundumprae-
ceptumejus, quando aliquis occifm inveni-
tur . incerto cadis authore '. ficut dicitur
Deut.2i,4* Et deQoUdhunt ihi vituUm in
valle.
1 82 . Vt conftityant fex ttrbes refugii 9
G Jive
wn n^^^tfpD ^iijD^ 1^1
DnnfiDi nD&<3;2^ or £D"D
nsOT n^iHDD dd(?
D^t:^Dn ora nw^ i^a
orn D:^^n DnNipi nDKj::^
i^ip «npD niT
nnKD nDi<3^ Ta^n is^nn
nnntt^ aiy m^ wirtf
\2 "«Ttt^vs nwvnnS 154
):yn ^'^rb "y^wv^) idnjb^
DD"^nn7a: m
mn Drf m^h i^s
pnau? nai:^ nDN:iy
an 7iy '•rDi^^n nnt:'? 167
K^pD '^TDm UT2) "^m}^
mp
nm HDm Dtt'''^ 1(58
tnra niDiDa "idk:*^ d^q''
^ . , Dp^ n;72K5^
nD^^^t:^ 17P 712:3;^ 169
tiB^^^-in DrD D3> Dnnp5>r
^ir\2 n£)1«7 ^lp V1DK7^i70
nvnn- or ^m:^ py^rx
)>pm mm rn^^S lyf
73 1OT m nDi<2t^ mty 733 .
©^"^p i^*^pD die pHmo convocatio fanBJtatif»
l<$
160. Vtquiefcantfeptimo dieineodtm
/>/?o : ficut dicitur Exod. 12. i6. Etin
diefeptimo convocatio fanBitatts.
161. VtnumerentamefleHomerqua-
draginta novem dies : ficut dicitur Le-
vit. 23,15. Et numerahitis vohisacraflino
Sahhathi.
i6z. Vtquiefcant drequinquagefiml,
au£ efl fejium Pentecofles : ficut dicitur
Levir. 25. 21. Et vocahitis in ipfo illodie
convocationem fanBitatis.
163- Vt quiefcant primo die menfis
feptimi: ficut dicitur Levit. 25.24. In
una menfis erit vohis reqnies.
1 54. Vt quifquefe affligat dccimo die
menfis Tifri j five Septemhris : ficut di-
citur Levit. 16. 29. 1« decimd menfis af-
fligetis animoi veftroi.
i6$t Vt quiefcant in diejejunii, hoc
efi , decimo iUo die » ficut dicitur Levic.
25.52. Cefktio quietis .
166. Vt quiefcant primo diefefliTa-
bernaculorum : ficut dicitur Levit. 2j^
53). In die primo erit convocatiofanBitatis.
r67. Vtquiefcant oftavo die illius fe-
fti: ficut dicitur Lev. 25.56. Et in die oBa-
vo convocatio fanBitatis»
168. Vt habitent in Tabernaculis per
feptemdies: ficut dicitur Levit. 2^,42.
In Tahernaculis hahitabitis feptem diehus,
169. Vt geftetur Lidah , hoc eft ypal-
ma : ficut dicitur Levit. 25.40. E*m-
fietis vohis in die primo fruBum ligni dig-
coris ramos palmarum.
170. Vt audiaturvox buccinK in prin-
eipio «owanni : ficutdicitur Numer. 29,
I. Dies triumphi eritvohis,
\yi. Vt omnis Ifraelita det dimidiam
ficlum argenti fingulis annisi fieut dici-
tur
Tracepa lAffirmatlva.
p) t> p^jyn p):v^ io^}w
TiHm ^:v^ npVn^ 197
•Dj^ w.nj* mbn ^od Dt^
ni:^D «7« nm ir>^ ni
iJC3^3j;n mj^ni nDHJc/
121]; nsj^ m\>rb i?8
^jc^ n^^a^Q n)(5tai d^^sdd
nymn ^^d n^a^n nDiS
.ntt^j; m^^D iii:', hd^
i^^v:i7 ]):imn y^mb 199
3:!Dia "^^32/ '^d::^ tn^? 200
t-^D::^ jnn )DT2 "^m^w
b3)i^ TDtt^n nrnS 201
Kian '»3 'jtt' niTD^y pn
nDp3 i«i3n ^D y\ Dirm
T^
14« mn ^TO anj;^ 292
31!;; nDt^Jiy inDnn i?i;?D
iDj; 2nj;n
Sj; t^mr^ DpnS 205
D^pn Dpn nD«3^ nDnnn
iDj;
iD><:c^ m24< Tm"? 204
ip4 Vt reddant rapinam: ficutdicf-
xur Levit. 6, 4- Et reddet rapinam quam
rapuh.
195. Vt dent eleemofynam : ficutdi-
citur Deut. i^. 8. ii. Aperimdo aperies
manum tuam.
1 96. Vtfervus Hebraeusj quumfervitU'
teexity fit bene muneratus : ficutdicitur
Deut. 15.14. Onerando onerabjs eum. Sic
etiam ferva Hebrsea efi dimittenda, uti
dicitur verfu u.
197. Vt egeno matuum detur : ficut
dicitur Exod. zz, z$, Si argentummutna'
veris populo meo. Vox QJi^ non denotap
tantum licentiam, fedpraceptum : ficut
dicitur Deut. 15 . 8, Et mutuando mutm-
his ei.
198. Ut cum fcenore mutuumdetur
extraneo colenti ftellas & planetas : ficuc
diciturDeut.2^i lo. Extraneo fanerabvs^
Per traditionem didicerunt hoc efle prae-
ceptum affirmativum.
1 99" Ut reddatur pignus domino fuo :
ficut dicifur Deut. 24. i^. ^eddendo red-
des ei pignus»
200. Utdeturmercenariomercestem-
porefuo: ficut diciturDeut.24. 15. I»
die ejm dabis mereedem ejus.
201. Utmercenariuslaborans/«r/«e4
&c. edat de fruBibus tempore illo quo la-
borat : ficut dicitur Dei^.23.24. 25. Cum
ingrefjm fuerps in vineamfocii tui. Cum in-
greffus fuerts infegetemfocii tui.
202. Ut proximijumentoj fiibonere
lapfo > in levando onere auxilium prKfiie-
tur : ficut dicitur Exod. 25 . 5 . Auxiliando
auxiliaberis ei.
20 j, XJtproximum adjuvemus inimpo-
nendo farcinam fupra jumentum : ficut
dicitur Deut. 22.4. Erigendo eriges cum
ipfo.
204, Ut reftituaturrcsperdita: ficut
C 2 dicitur
'ju^ m:D7Tp DH DJii nntc^7
Dnjr D^p^ ijnjv
D^^nDD mw 13H'? i8s
iS
five a:{yla ', fioit diciturJD«nt. i^.j. P<«-
rahis tihi viam ^tsT intrcs- fartes divides,
1 85. Vt Levitis dent urbes ad habitan-
dum , etiam illse recipiunt homicidas :
jScut dicitur Num. 35« 2. Etdabunt Le-
vitis urhes.
184. Vt tcfta sedium peiibolo cir-
cumdentur : ficut dicitur Deut. 21.8.^
'Et facies larieam ad tcBum tuum.
^85 Vt exftirpentur Gultus ftellarum
131« ^^ ^''mm) nr?1DT vientesei.-ficut diciturl>cut.i2.z. P*r.
IDIJII p"l2«n dendoPcrdetis^s-c.
^y V2)r< ^nn'? i86 ise. Vtoccidanturcives, quiadido-
*^''yn nK ^*>B^'?1 nn*13n IoIatriamreinducipaiEfunt,&utcivitas
ba n« m2r\^l^l nDi<J3t7 ^®^"*" comburatur: ficut dicitur Dfeur.
rmf • >»^ »■« r, i^^i6. 'Etcomburesigneomnefpoliumeju!.
v^DDV nvaw' ^3i<7 1^7
Dinn nDft^its? "piii^ pm
. , , OD^nnn
pWTts^^nin^^nDn^iSS
p^^Dj? nDT n^ nnDn 'w
«"? nU^r^ HD "flDT^ 189
nDT, nDH^i:? nnn p^^Dj?
p?Dv y. ^v ^m n«
riW\T\ nDn7D3 nw? 190
*m nmna ainDn cotiiraD
n?j7 ^« n"»pn •'D
pDn^Da THD nito^ 191
^ 13-n jnDn w nojot:^
, D-j;n
nsHDa T» T"pnnb 19^
vinD p rrnn ti iDi^:^^
n:nD^
'tij^ity nm rpnnb 195
187. Vt internecioni dentur feptem
populi terrae Ifraelis : ficut dicitur Deut.-
20.17. Ptrdcndo perdis eos.
188. Vt femen Amalekita*um exfcin-
datur: ficut diciturDeut,25.i9. DcUbis^
mentionem ^malel^.
189. Vt Ifraeiitte omni temppre re-
cordentur e@rum, qua^ ipfis fecirAma-'
lek : ficut dicitur Deut.25*!?. Mcmentoy
qua fecit tiht jimalek.
190. Vt bellum liberum ( h. e. mn /«
jingulari maniatum a Iko ) inftituatur fe-
cundum morem praefcEiptum in JLege : fi-
cut dicitur Deut.2Q.io, Ckw aj^ro^infta'
veris ad ttrhent,
191. Vt ungatur Saeerdos prceliicau-
sa : ficut dicitur Deut. 2ct. i. Et ascedtP
Sacerdajf & Irf^etur ad^opdum.
192. Vt locus defignetur in caftris ad
requifita naturoe facfenda : ficul dicitUE
Deut.25 .12' Et io€US iibi crit extra eafira,
195^ Vt geftent paxillum in exercita
fiiper armisfuis : ficut dicitur Deut.i^.ij.
Et paxillus srrt tihifuper arma tua.
194. Vsr
XI Tracefta\Affirmatlva.
DTOnn nn^Dn p*? z^o
nnii'' ^Di
i^n rsti^h m^jH "I
"iKin n^"" nra mm-
mn^^D n&D n? anDi
n^inD n£DiD^ mv^:> 2^3
n« tHDn rt> Tmv"^ "^mp
nKtn nninn 7D
'i:y y^n^ mp^nS 224
nwD mT\r\ T^^rhi^^
ranniD n^ na sri '^i:^
^niin
Dp:^ Dp3 "ID^^i^ f]^^D3
ra^^in ri n^a nrn"? 227
m^^yr^ nDr niD ^Jt^ p^na
niDKi:ni
x^trw jn n''^ nrni^ 228
'insMi v^-vw» ^j<3 '2^7 C^J^a
nrn^ 229
j^ D^^^a^n
nDUT
rVpiD p ■n'^3 t
bnij^ Dn^pDr:
218. Vtjqui pcr vim vlrginem oppref^'
fit j eamin uxorem ducat: ficut dicitur
Deut. i2. 29. EfeUrit inuxorem.
219. Vt omnibus diebus fuis habitet
cum uxore imfine f^ repudii j quieam
diifamavit : ficut dicitur Deut. 22.29. E$
d erit in uxorem,
220 Ut qui virginem feduxit ad Jiu^
p-rum judicetur 5 & folvat quinquaginta
ficlos , cum aliis judiciis : ficut dicitur
Exod« 22.16. Etcumfedttxerit,
221. Ut mulieri pulchra? forma in helto
capta fiat juxta quod fcriptumeftinLe-
ge.: ficut diciturDeut. 21. II. Etviderfs
in captivitate mulierem pulchram forma.
112, Ut divortium fiat per literas re-
pudii : ficut dicitur Dcut,24. i. Etfcriba
ei libellum repudii.
225. Vtmulierideclinanti(We/7,(!^«
adulterio fufpeSia ) fiatfecundum Legem i
ficut dicitur Numer. 5*50. 'E.t fecerit ei
Sacerdos omnem legem hanc.
224. Utflagelientimpium, ^uicrimi-
m capitalfs reus non ejl : ficut dtcitur Deut,.
2^. 2, proBernere faciet eum Judex , CS*
cadtre faciet tum coram fe.
21$. Ut inexilium agatur homicida
ex ignorantia \hocefl , involuntarius'} ficuE
diciturNum. 35.25. 'Etmanebit ineadq^
nec moriatur Sacerdos magnus^, .
225. Ut domus judicii fxve Judices oc»
cidant gladio ; ficut dicitur Exod.2i.iO.
Vindicando vindicahitur.
227. Ut Judices occidant/owm ftran*
gulatione : ficut dicitur Levit. 20. i oy
Moriendo morietur adulter <& adultera.
228. Ut Judices igne comburant/eK-
tesi ficutdiciturLevit. 20. 14. Jgnecom-'
hurent eum.
229. Ut Judices lapidibus lapident
fentes : ficut dicituf DcHt.22, 24. Et /#•
piiahit^ eos &c^
C $ " 230 Ve
nm mn
^n^oj; m noin noin
nyn? mnj<i ^i^}^ nnn
'jB^ ^jin ns^ nn*<T> zoy
njn m onnni^v
Dj; o-^Ji^^D pn:i^f ^08
pn^ •'Jtj^D ':^ nppi^^an
'jur D^DDnn nsD^ 209
Dlpn 7)3'^ *':£5D
'JB' m) 3i^ nnDS 210
-1D« nt^v ^''aK iDD
'j;7 DK1 3i^D nnn^V 211
"•^m^u m^h) m^b 211
)2D ni3
':;;:' rmn^p3 ^i^rs'^ 215
nm \L;^i< np^ o
ini:'^ m rnn nD^^ 214
rnw rv^n^ '•pj 'j^ n:^
nDUi nns^ n:i7
iDWt^ pn n« ^iDi? 215 215
^^2 hiD'' ^jwm Drav
, in^n];
^^y:; m mi^ pyH 216
n^^j; iO' nD3>
dicitur Deut. 22.1. ^dunendo nduces eos
ad fratrem tmm»
205 . XJt proximtts pcccans redarguatur:
ficut dicituv Eevit. 19. 17. Corripiendo
corripies proximum tuum.
206. Vt onines fcederati amentur : fi-
cut dicitui- Levit. 19. 18- £<• diliges fo-
cium tuumjicut te ipfum.
207. Utperegrinus ametur: ficut dt-
citur Deut. i o. 1 9. Et diligitepcregrinum,
208. Ut juftificent , h. e. ut ftaterse &
pondera fint jufta77x»e exaBa , ficut dicitur
Levit. 19. $6. Statercejujlitite) Upides')it-
JHtice.
209 Vt Sapientes honorentur : ficuc
dicitur Levit. 19. ;z, uinte caniciem con^
furge.
210. Vt honorentur pater & mater j
ficut dicitur Exod. 20.12. Konorapatrem
tuum,. &matremtuam.
2 n . Vt timeantur pater & mater : (i^ ■
cm diciturLevit.19.;. Vir matremfuamt
i&patrem fuum timeatvf.
2x1. Vt fcetificent & multiplicent :
ficut dicitur Genef 1.18, Crefcite (s" mul'
tiplicaminiT, ;
liji Vt conjugium contrahatur cuni
pracedentibm fponfaliis : ficut dicitur
D eut . 24^ r. Cum acceperit vir uxorem.
214. Vtfponfus exhilaret fe cum uxo^
re fua anno primo '. ficut dicitur Deur;
24. \. Immunis erit in domo fu^ anna
uno &c.
Vt filii circumcidantuf : ficut
dicitur Levit. j2. 5. Et in die oBavocir-
cumcideturcaro prieputii ejust
216. Vt vidua marjti fine liberis de--
funfti nubat fratri ejus : ficut dicitur
Deut. 25.5. Levir ejns ingredietur ad eam.
zij. Vt neganti viduam fratris fui de-
funfti ducere calceus extrahatur : ficur
dicitur D eut. 2 5 .9, Etfdvet cakeamentim
ejus apedeejmf aiS.Vt
2; 5 ^racepta
t^ffirmatlva,
ignem : ficut dicitiir Exoi. 2z. 6,
Cum
Hm3 ria jnVa^^
'ju^ Vj^ii^^n ri3 5175? i44
m;;n o;^d is^"'^^ ^Kt:^'' ''31
nDDSi npD '^ri3 tn^ 245
nDDD nDan ''DI nDNJ^
^n^Dp
1^23^1 1^123 n-!3 ,tn'? M^
t^^j^i tjTxn ^^^ 247
'5«; nfrm ''3n3\n^248
17 f « J31 niD"' ^3 tC^''»
egrejjus fuerit ignk , ts" invenerit Jpinoi.
242. Ut judicent de damnis commijjls
apttd cujlodem gratis- cuftodientem : ficue
aicitur Exod.22.,7. (Zum dederit quijj^iam
pyoximo fuo.
24| . Ut judicent judicium capientis
mercedera, hoceft>. ut judicent derehusy
qu<£ mercedis gratia alicujus cuya Junt com'
miji(e : ficut dicitur Exod. 22.- 10. Side»
derit quis froximo fuo ajinum vel hovem.
144. Ut judicent judicium accipientis
mutuo gratis , hoc eft » ut judicent dere'
hus } qua gratis mutuo datte funt '. ficut
dicitur Exod.22.r4. Et cumpetierit com-
modatum ^ijpiam a froximo fuo.
24J. Ut judicent de rebus emptionis
& venditionis : ficutdicitur Levit.25.14,
Et cum vtndideritis venditionem preximo
tHO, ,
246. Ut ^udicent caufam Aftoris &
Rei : ficut dicitur Exod. 22. 9. Supr
omni verho pravaricationis > fuper hove»
fuper ajino > fuper agno.
247. Ut liberetur is ? qui perfeqnutioi*
nem patitur > etiamfi efiet cum aoim^
fivi vita perfequentis j h. e. etiamjiperfe^^
quens occidendus efjtt'. fi^cut dicitur Deutr
25.12. Et dhfcimes marmm illius^,
248. Ut judicent caufas haereditaeum :
ficutdicitur Numer. 27. 8. Vircum m&r-
msfumPx ^fiUus nmfmrk- ch
mD
ini« nvVi) ^Di^iw rvbn
, . «Tnn
^13;; 13;;'? m^ 232
n:pn '»3 ">dk:^ rnDi?n3
n*>n3i? nD« r^mk^ m
^J^JD 73^3 ID^b 235 ,
t)n3 c)?ip ^:,t7 D^i];^
dVi:;d '?3inn nrn^ .256
«^"•K n3ni
HDns •'pua pnS 237
'jiy nnn ^pU3 pi5? 25S
£2;
230. Vt fufpendaiit evm , qui dignus
eft fafpendio: fic11tdicitu1-Deut.21.22.
E* fujpenderff eum in ligno.
2 j I . Vt occifi eo ipfo diefepefiantur :
ficutdicitur Deur. 2f.2|. Sed feptlieudo
fe;felies eum Jn die if>fa.
fDi^tyn^ 33ii^ rnh ^9
awa^ ^31 iDi^jiy nn^D3 it«
a34n k::^^ ninnD3 om
n3Di u^"'*^ a:i;ii
'Jtt; TOn ^pw3 jnb 240
.Dia ii« m^ \srt< i;;3^ '•a
*:^ wm ^pDa jw 241
i)2. Vt judicqnt ftrvum Hebrasum
fecunduni leges fuas : ficut diciturExod.
21.2, Cum emem fervum Hehraum.
ZSS- ytjHl?m de^onfet fervam He-
br^ana: ficut ^icitur Exod.2.r.8. Qiii
fihi deffonfmt em , & redimerefaciet eam.
.25 4. Vt redimatur ferva Hebrsea : fi-
cut dicitur Exod- 21. 8. fit redimmfa-
citt etm.
2}$, Vt fervi Cananaei in perpetuam
.fervitutcm sddic^ntur : ficjut ^icitur.JLe-
•\f 1 1. 2 5 . 46. iJ» p«rf«tmm ps M fervK utt'
mini.
,256. Vt qui damnum intulit , folvat
,raul<aam,peeuniariam: ficut dicitur Exod.
21. 18, ^um rixdti fuerim viri» (S^per-
eujferit quifpiam.
2 j7. Vt judicent de damnis ab animali
bruto illatis : ficut dickurExod. 21.55.
Ei cura ptrcuffmt hos cujufpiamhovenijQ'
cii fui.
258. Vt judicent dedamnis/jerwegZ^-
■8am putei munitionem illatis '. ficut dici-
tur Exod.ai.^j. Cum Apemerit quifpiam
puteum.
Z59. Ut fur damnetur ad reftitutio-
nes , aut ad mortem : ficut dicitur Exod.
2.1. Et cum furatus fuerit. verfu2. Siirt
perfojfione inventus fuerit fur. Et Exod,
21.16. Et ^ui fifratus fuerit ■ vifym & ven-
diderit ium.
240. Ut judicent de damnis depaftio-
iiis: ficutdiciturExod.22.5. Cutn pafci
fecerit^uijpiam agrum vel vineam.
241 . JJt judicent de damnis jllatjf per
ignem
n^D^^D p^ rn^^ t^W i:^
wnn N? r\'2m p^i '^^
D3:i1K3
t:;ipD3 1'?'»^ V^^V b6w is^ •
nmsp j;st:'^7 Kbi^ 14
^bi D^nip nrrai d^dsd
b^y^;^ ^22 n^nrh b^"?^ 15
mbiDi . D^DSD n^uj; ini*
II T«i ?;? vo^^ i6^ ")D^:i7
Dn3>i n^Drr? i<pp 16
D^^DiD mn;; "in« bt^niy^^D
>i^i n^DD3 nD5<:^, npiDi
nit^^y? iij^Dr
n^DDn p^my -t^ib^' »?
i"? nnin ^v XKJ^
nx3i:^n 311^7 ^471:; 18
r>« ;;dw &^71 '3^ n^DD7
n^DDn h^^irH '^b^ 19
'Ti)^:^ iDn ^j; iDiy fc<VK
v?v ^3v Dinn J<7
Tracepta Negatlva.
9. Ne exerceant opus Jiddeoni , hoe
eft , lArioli: ficut dicitur Levit, 19. ^r.
Etad Sdolos.
10. Ne refpiciamus ad cultum ftella-
rum & planetarum : iicut dicitur Levir,
19. 4, Ne refpiciatis ad idola.
11. Ne erigamus ftatuam : ficut di-
cifur Deut, i5. zi. Niqiie eriges tibijia-
tuam.,
12. Ne conftituatur lapis figuratuss
Jive depiEtw : ficut dicitur Levit. 26. i.
Et lapidem depiBim non ponetPs in terra
vejlrd.
13. NeplanteturarborinSanftuario:
ficut dicitur Dcut. 16.21. Nonplantah^
tihi lucum j omnem arhorem.
14. Ne per cultum fteliarum & pla-
netarum {hoc efliperfalfos Dees ) juremus
idololatris, neque faciamus illos jurare
per eum fc cidtum idololatricum '. ficiit
dicitur Exod.zj. 15- Et nomen Deorum
aliorum non memorahitis. Non audieturfu-
per os tuum.
15. Ne quis inducat filios Ifrael ad
cultum ftellarum & planetarum : ficut di-
citur Exod. 2^.15. E? non audietur fuper
os tuum. Hsec eft prasmonitio fedudlori.
16. Ne quis incitet_/?w«rgerf<^aliquem
§x Ifraelitis ad cultum ftellarum & plane-
tarum : ficut dicitur de incitatore , Et non
addentfacere. Deut. 1 5 . 1 1 .
17. Ne amemus impoftorem : ficut
diciturDeut.2j.8. Non acfiiefces ei.
1 8. Ne definamus odifTe impoftorem ;
ficut dicitur Deut. 15.8. l^t non attdies
ad eum.
19. Ne liberemus impoftorcm -> fed
potius opera danda eft ut occidatur : ficut
dicitur Deut. 1^.8. Neque parcet oculm
tHUsfuper eum,
D ao.Ne
24
mn «V mixa
t<d^ nmn:
iS it:^j;^ ^^71 n^a ni:'^
m^vn i6 nDH3^ D^n^
■P^fiHI , ni>TD1 D^3DD
-nni:^ ni?7yS Kbc7 4 ,
Haiy rj^t^ ^^ bv ^ki '•nD?
w jiK^^n Kb iDi^iJiii' jmi^
rniayi' n^nniyn^ j^bt:' 5
Sj? «)i^i npiDi D^^aDD
nniDjr .nni f^ts^ ^D
ninnOT i^h) 'm TV)mmn
cnma m>iDi dddd
■ , Diarn h'?!
jnn N^ nypiDj nDN^?'
nD^iKn >fe< )2br\ bi^ '^u
I. pRseceptum primum expraeceptis
X^ Negativis eft ? ne cogitemus alium
efle Deum praeter J e h o v a m : ficuc
dicitur Exod. 2 o. 3 . Non mnt tihi diiaiii
corantfacie mea.
2. Ne fculptilia vel ipfi nobis facia-
musj vel per aliosnobis fiericuremus;
ficut dicitur Exod. 20. 4. Non facies tibi
fculptile,
$. Ne faciamus ullum cultum ftell»-
rum &, planetarum ( hoc eft , imaginem
idololatricam ) etiamfi aliis, jive in alio-
rum gratiam : ficut diciturExod. 34. 17.
Dcos conflatiles non facies tibi,
4. Ne faciamus faltem ad omatum ullas
imagines Cuthseis jive Gemilibus, etiamfi
non colant eas : ficut dicitur Exdd. 20,
25. Nonfaeietis mtcum.
^. Ne incurvemus nos cultui ftellarum
& planetarum > etiamfi modus cultus eo-
rum non confiJUt in incurvatione : ficut
dicitur Exod.zo. j. NoniticurvabisHfif.
«. Ne ferviamus cultui ftellarum &
planetarum rebusj quarum confuetudo eft
ut colantur per illas : ficut dicitur Exod*
20.5. Etnonfervieseis.
7. Ne aliquis />^r/gwf»? tranfire faciat
filium fuum autfiltam fuam Molocho : fi-
cut dicitur Levit. 18.21. Et defemine tuo
mn dabis ad tranjire faciendum adMolom
chum.
8; Ne exerceant opus Ob j hec eji, Py-
thonis : ficut dicitur LeviC I9* ji* Ne
refpiciatis adPytboms»
9.Ne
2-7
rropnx n^^
m) m.^iDi D^3DD mnj?
iDbn ^71 "iD^^iii^ Dm:in:D3
-iDiii nipn3
nDll^t:^ D1Dp7 S^^t^.51
D^-DDp DDlp "in H^D^ \^b
. i::iyn
{D Di^^na 9\mh Hb'^ 38
bhi i^nni '■)D^:^ D^nDn
D^nDH
n^i^ nnyn i^bu 39
3n:D ^nn7 ^iSD nt:^^ n^Dt^
ni^rai D^3Dn mpy ^213;
*)ip DinDS K?t:; 41
ni^tDi D^2DD ninj; nnTO
mr\ io vp)^p rianDV '^tc;
D3nc^3a
JD!) t3t^i;57 t:^i3^^ i^^s:; 4^
o^^aDD niD;; ^dd pt:;aibi:;
^r£cepta Negativa.
K^e' 30
^-ij;
nj;
5 0. Ne quis ambulet in ftatutis cultus
llellarum j & planetarum , neque in riti-
bus ipronim : ficut dicitur Levit. 20. 25^
Et ne ambuUtis injiatutis &c;
51. Nealiquis divinationibus operam
det: ficutdicitur Deut. iS, 10. Non in-
veniatur ifk^e — divinans divinationes.
52, Nealiquisprseftigiisutatur: ficut
dicitur Levit.19.26. Neque pnejiigiahimini.
$^. Nealiquis auguretur: ficut dici-
tur Levit. 19. 25. Nonaugurahimini,
3 4. Ne aliquis magiam exerceat : ficut
diciturDeut. 18. 10. Non inveniaturtnt^
^c. Etmalejicus.
55. Ne aliquis incantet incantationes :
ficut dicitur Deut. 18. 11. Ef incantans
iticantationem.
36. Ne quis confulat oraculum Ob,
hocejl, Pythonis: ficut dicitur Deut. iS,
II. Et interrogans Pythonem.
$7. Ne quis conftilat oraculum Jiddco-
nij hecefi, Arioli : ficut dicitur Deut. 18.
1 1. Et interrogans Pythonem & Sciolum^
f 8. Ne aliquis confulat in fomnio mor-
tuos : ficut dicitur Deut. 1 8 .lu Et quarens
n mortuis.
$9. Nc muliei! fe ornet ornamento vi-
rili : ficut dicitur Deut.22.5. Non erit
injirumentum virilefuper mulierem.
40. Ne vir feornetornamentomulie-
bri: ficutdiciturDeut.22. 5- Noninduet
vir vejlimentum muliebre. Quoniam hasc
eft confuetudo colentium cultuin ftella-
rum &planetarum.
41. Ne aliquisfcribat in corpore,ficut
colentes cultum ftellarum & planetarura
faciunt: ficut dicitur Levit. 19.28. Et
fcripturam exarationis non dahitis in carnt
veflra .
42. Ne quis induat veftimentum hete.
rogeneum b» e, confeBum iX lana t^linOf
D z m
ni3! HDIDri ID'?^ i^U io 20. Nefcducluscaufamimpollorisde-
fendat , hoc ejl ^pro eo intercedat : ficut di-
citurDeut.13. 8. Nonignofces.
21, Nefeduftus taceat oftenderecul-
pani feduftoris > fi noverit ipfius culpam:
ficut dicitur Deut, 1^.8. Et non operits
fuper eum.
>iDnn «9 'r^ n^DDH ^;;
DN: n^DDH bj; HDin nD77D
HDDn fc^7i *j;2/ n3in i> j?"»'
ni"?iDi D^^DDiD mnvD. larJ
3nii ^DD -iiDnn i<7 ^u
i^h iD«:357 nn^n::^ niDD
-ii;; n:2n
"T); ?iDD3 ni3n^^ iAhw 24
■^-T^d pm^ «^i 'ii7 nmjn
ninp nm''b ii7w 25
n^u;Dt:^D '^Dai ni^^iDi d^dd
np:r\:^ rm n^c' nnnpnni
r\:iV^^ J^^an «71 nD^^^u/ n"?
^nn bj^
nDt:^3 H33nn^ «^tt^* 26
nvhi^ W2 nm^ "i^^j^i "Je^
D^nK
npB^a j<n:nnS s^^^ty 27
")3i na-i^.in"' niyj< iDi<:B?
H3:nD^ VW^ i<h^ 28
ni7!Di, D^^^DD nniDj; mb
«^3 niinnD v)D) i0^ 29
':r WD lAy^ N71 "ipt^rn
S2. Ne utamur iis j quibus imagines
idololatricse ornantur & veftiuntur : ficut
dicitur Deut. 7- 25- Non concufifces ar-
gentum O* aurum fuper eis,
2$. Ne urbs fedufta ad idololatriam re-
sedificetur ficut fuit ; juxta id quod dici'
tur Deut^i^. i5, Non adificahitur am-
plius,
24. Neutamuropibtjs^wy/>o///j urbis
feduftae ad idololatriam '. ficut dicitur
D eut, 1 5 . 1 7. Ef non adharehit in manu tua.r
15. Ne utamur iis , quce ad cultum
ftellarum & planetariim pertinent , neque
omnibus quse inferviunt ei , neque mu-
nere 5 quod ei offertur , neque vino , quod
libaturei: ficut dicitur Deut. 7, 26. Er
non introduces abominationem in domum
tuam.
z6. Ne quis prophetet in nomine ejusy
hoc eji } m nomine falforum deorum '. ficut
dicitur Deut. iS. 20. Et quiloquetur in no-
mine deorum alienorum.
27. Ne quis ptophetet falfo ; ficut di-
citur Deut. 18. 20. Qui fuperbe egerit lo-
^uendo . verhum innomine meo quod non br^»
ce^i ei.
28. Ne quis audiatprophetantem iti
nomine cultus ftellarum & planetarum .-
ficutdicitur Deut. i^. 3. No» audies ad
verha Prophet^e,
29 . Ne aliquis prohibeatar ab occifio-
ne Prophetse falfi 3 & ne timeamus eum
I. J^ '•%«i'/n' [aK /"^' occidere ; ficut dicitur Deut. 1 8, 22,
WOa im K7 j^^ntimihisaht^r
^o. Ne
%^ Tr^cepta Negatlva.
^DiiK 3];nn ^b 'Jt^ nnn
]o n^iD p^^nnn^ ^,v 55
n^D synn ,K7 noi^:^
JW^ Dl^t^ ^^npb 117^5^
nDn^D nr^3 nt^nna a^^o
Dn2i^i DDi7i^ t2/mn
^:^^&^ n^n^n^. ^^ty 57
HDn^Dn ^t;:^:!^ 1^1^ ^r^ 58
n3;^3 Dn^3^ih*D nn^^ wpx
yn^n i^S ^d&^^^ nDn^D
rt^yD.iBte^^iiD) ^^ 59
'jt:^ p7Dy 1j7 rwv^ v^Vi
. nDi2^n i<7
nD*i3 73;,pnnD i:w ^o
5^pn 1^7 D^nb^ '^ts' Diyn
nj?nti:^ hv "iny^ ^^is^ <5t
•^Dt^a i573^n 1^71 *:^^ ''W
'h^ Kiii'V*pt£''' ^^^ <52
nm^ Dt:^ n^ ^^i^^n k7
m n« ^"^n^ ^^"71:/ ^i
£«^^1 'r^ Kin
j 3 . Ne unquam Hammonita aut M02-
bita m uxorem fumat filiam Ilraelis : ficut
dicitur Deut.a^.^. Noningredietur Hamm
monita , & Moahita in ecdefiam Dei.
54. Ne removeant pofteros Efau ab
ecclefia j nifi ufque in tertiam generatio-
nem : ficutdiciturDeut.zj. 7, Nonaho'
minaheris Edomaum,
55. Ne removeant ^Egyptios ab ec»
clefia 3 nifi ufque in tertiam generatio-
nem: ficutdiciturDeut.a^.?. Nonaho-^
minaheris j£gyptium.
56. Ne offeratur pax Haramonitse &
Moabitas in principio j tempore belli y
ficut cseteris nationibus : ficut dicitur
Deut. x|. 6. Non quarcs pacem corum> &
ho7ium eorum,
57. Ne perdant arbores fruftiferas : fi-
cutdicitur Deut, 20, 19. Non corrumpes
drhores eJKs.
5 8. Ne timeant milites > neque pa-
veant propter hoftes fuos tempore belli :
ficut diciturDeut.io.g. &7.21. Nepa-
veas afaciehm eorum. EtDeut. 3,22. Ne
ti^eatis eos,
59. Ne oblivifcamur operum malo-
rum } quse nobis fecit Hamalek : ficuc
diciturDeut. 25,19. NeoUimfcarii-.
60. Utfimusadmonitidebenediftio-
neDei: ficutdiciturExod, 22,28. E/o-
him non maledices.
61. Ne quis tranfgrediatur juramento
temerario , quodpojiea non ohfervat : ficut
dicitur Levit. i9.iz, Et non jurahitis in
noinine weo mendaciter,
6z. Nequisjuret invanumt ficutdi-
citur Exod. 20. 7. Non afjumes nomen
Jehov^ Dei tui in vanum.
6j. Nequis profanet nomenDei be-
nedii^i : ficut dicitur Levit. 22, ;2. Ep
r\mr\
mbiDi D^sDD r\i}:iy ^didd
5pin ^D n'n;7n> h?;:^ 44
n^IDl ^•'DDD mW nDi;;D
^-Dij?D nnunn^ t^W 45
'jt:^ nPTDi DDDD niDj;
ncon^i mn^n munn «^
pJ^D 5D::^7 ,N:i?^ 46
t<^ ^Di^:^ U7)];y D^^/D
-I1J7 nin ^n-D nitii'^ p£)^Din
-nDi:/nD inx iinV «9:7 47
•TDMu^ D^rj;n n^^«m Dbn
noui mnn «•?!
n'*'^^ nnDS ifhw 48
n^7D Dn> nnDn
Dpi^ nrnnW tow 49
, •nD,K'j ^D n^nn
nDTj; T>;; 'rin'? i^^ 50
N*> nDJ^Jiy nriDI DDDD
. , DJinn
'J^ I^^IKD m^lQl DDDD
nni;3 jnnnnS t6w 52
^> 1D^<3;7 ni>l01 DDDD
OD i^nnnn
am ex aliis prohihitis gcmrihm > ficut fefe
veftiunt Sacerdotes idololatiici : ficut di-
citur Deut.22.11. Non inducs tecontcxtnra-
4^. Ncquis incircuitu attcndeat an-
gulum capitis j ficut Sacerdotes idolola-
trici faciunt: ficutdicitur Levit. 19,27.
Non in circmu attondehitis angulum capitis
vejiri.
44. Ne quis corrumpat totam barbam
ficut cultorcs cultus ftellarum & planeta-
Yumfacium ; ficut dicitur Levit. 19.27^
Ef non corrumpes angulumiarha tuce.
45. Ne quis incifiones faciat ficut ido-
lolatree: ficutdicitur Deut.14.1. Nonin-
cidetis vos , TWl^ & HCDni^ incifio
idem funt,
4(5. Ne unquam redeant ad habitan-
dum in terra ^gypti : ficut dicitur Deut,
17. 16. Non addetPS ut revertamini per
viam iJtam amplim.
47. Ne quis perveftiget {hoceJ\,erret)
poft cogitationes cordis &: vifum oculo-
rum : ficut dicitur Num. 15^. gp. Et non
pervejligahitis &c.
48. Ne pangant fcedus cum feptem po-
pulis: ficut dicitur Exod. 2;. j2. Non
percicties cum eis fccdus.
49. Ne finantvivere ullumhominem.
ex feptem populis : ficut diciturDeuti
20,16. Non vivificahis omncm animam,
5 o. Ne mifericordiam habeamus erga
cultores ftellarum & planetarum : ficut
dicitur Deut.7,2» Non mifereheris eorum.
51. Ne finamus habitare in terra no-
ftra cultores ftellarum&planetarum : fi-
cut dicitur Exod. 23.55. Nonhahitahunp-
tn terra vefira.
52. Ne connubia ineamus cum idolo-
latris: ficurdiciturDeur.7.5. Non.junges
ti affnitate cm eis.
I*
Tr£cepta Negativa.
bi^nij''' ■'n n^5
m^ ?n3 nnr «^t:^ 75
^r^ 1t7D^ Dn;?''^/. "T5? 01''
HDD pD D13'' t<^^ 11 .
n^ i^DSD'' ^\ *yi^ n^ip
TO^Dt:^ n:nD 11 nn^jnD
mnD^ HDID D3D; ^^1%^
nin "^i^ ssn'' ^yjt:/ nnb
n'''^^? n^nD 11 n:nDn
nntD ^'n^ nipb s^W 79
nn« n33ns<7 ^xmv n^^u
hv niV^^Da n^s^n &<7i *iv
3''-ipnb,i 'rt^pTv ii?t; 81
t>yn j«? 'J)^ anin n3TD3
nnt nn^p rbj;
natDn t:^« nns^ nb^ 82
73; npin n^Dn m nD«:iy
n3Dn «!? nstDn
n3DnD3 nii:^;;^ ^h^ 85
in:3nD3i '2^ nnmr\ \d^
nnt:;Dn tDi:'^ nipV 5^>t:^84
iO Di» n;^3 Wi? '5;$^ ^i
ficut dicieiir Levit, i o, 9. Vinum & Jici'^
ram ne hiboi j cum vos intrahim in tahcrnO'
culum conventm. Et di^itur verfuii. Et
ad docendum filios IfraeL
74. Ne ferviat extraneus in Sanftua-
rio: ficutdicitur Num. 18.4. Ef extra"
neus non appropinquahit ad vos,
75. Ne ferviat Sacerdos immundus t
ficut dicitur Levit, az. z. Et feparentur a
fanBitatihifs filiorum Ifrael,
76. Ne ferviat Sacerdos qui laveritil-
lo die ufque dum noftefcat : ficut dicitui?
Levit.22. 2. Et mn poUuant.
77. Ne Sacerdos immundus intretin
atrium : ficut dicitur Num. 5^ 5, Et non
poUuent cajirafua. Hasc funt caftra prse-
fentise divinae.
78. Ne intret immundus in caftra Le-
vitarum : ficut dicitur Deut. 25,10. No«
ingredietur ad medium cajlrorumt HseC
funt caftra Levitarum.
79. Ne aedificetur altare ex lapidibus
politis : ficut dicitur Exo<|. 20. 25. Non
adificahfs eos txcif&s.
So. Ne afcendaturgr^t^fiwadaltare:
ficut dicitur Exod.20. 25. Etnon afcendes
per gradus ad altare meumo
8 1 . Ne fuffire faciant , neque ofFeranc
in altari aureo : ficutdicitur Exod.30.9»
Now afcendere facietis fuper iUud fuSimenm
tum alienum,
82. Neextinguaturignisaltaris: ficut
dicitur Levit. 6. 15- Jgnis jugiter accenJUs
erit fuper altari j non extinguttur.
S^, Ne faciant oleum unftionis fecun»
dumpondusj ficut diciturExod. 50.51,
Ef fecundum pondus ejus non facietis.
8 4. Ne fe ungat extraneus oleo unftio"
nis: ficut diciturExod.50.32,r»y;//'fr<r^ri»
nm hminif mn nng^tHf-,
gj.N^
m iD3n i6 noKj^ mn''
^na 1K nroiD ^na ik
m ppmn j^k pi mu^niD
fj<i mTpiDn niDK^n
iDJ<327 ^ipn •'DnD jna^D
p tit^^yn i^^ \)i2m 12^
b^; )rh2: pbn n^ 'Jty VJ'^
, . '•nTOD nK
7D^n7 pD D:D^^ «i?57 68
^22 «u'' tJj^i ':w^ nj; ^d3
tyipn bi< nj;
]D DB ^;;3 DJD\«^«^69
*]j< iDiiitt^ tp^ip) naiDH
D1D 7j;n i)3j;^ i^^ty 70
D1D D n^^n"" nra -iDJ<:i7
D1D ^J73 "liar ^i^E^ 7»
aip"' «i» D1D D
oi^n ipDvn'' ^^^27 7^
D^iHDn m D^^anDn ninya
o"»™ ';;7 D^pn rnisya
naiDn bi^i lynpn "h^ b^
um D3 DH 04 12lp^ {<>
i^Vi i:;"ipD'? d:d'' wu^ 75
1DK2W; r'» ^m nnina nnr
nwn hV filSD
50
«0« foUuetPs nomm SanStitatfs mea.
64. Ne quis tentet J e h o v a m : ficut*
dicitur Deut.(6. i6. Non temahitis Je-
H o V A M Deum vejirum,
6^ . Ne quis perdat Sanftuarium , aut
Synagogas > aut Scholas , &; fic j non fiint
delenda nomina Dd fanftificata , neque
fiint perdenda fcripta fanfta : ficut dicitur
Deut.12. 2,4. Perdendoperdetts, No»/<2-
cietnjic J e h o v ffi Deo vejlro.
66. Ne pernoftet fufpenfus in patibu-
lo : ficut dicitur Deut. 21.25. No» per-
no&abit cadaver ejus fuper ligno.
67. Ne cellet cuftodia circa Sanftua-
rium: ficutdicitur Num. 18,5. Etcujio-
dietis cufiodiam meam.
68. Ne ingrediatur Saccrdos in Tem-
plum omni tempore ; ficut dicitur Levit.
16,2. Et non ingrediatur in omni tempore
ad fanBitatem.
69. Ne ingrediatur maculatus ab altari
& interius: ficut dicitur Levit, zi. z$,
Veruntamen ad velum non ingredietur.
70. Ne maculatus ferviat in SanBua-
rio: ficutdiciturLevit. 21.17. Cui fuerit
ineo macula.
71. Ne ferviat quimaculatus eftma-
cula tranfeunte,hoceft, quiperaccidensi
aut ad tempus tantum maculatus efi : ficut
dicitur Levit. 21*21. Omnis vir cui in eo
eJf macula non appropin^uahit.
72. Ne adminiftrent Levita quse funt
muneris Sacerdotalis,nec Sacerdotes quae
funt muneris Levitici : ficutrdicitur Num.
18.5. deLevitis. Advafa fanBitatiSi&
altare non appropin^uahunt 3 etiam ipjjj
etiam vos.
75. Ne ingrediatur in Sanftuarium»
neque doceat Legem, is qui vinum bibit:
ficut
^5 *Pracepta Negatlva.
D^^l^jnpD D1D tn^ «W 97
idp:j 13 n^n"» i^'? did Jts^
D1D n jnn «>
M^ ni«li/ TIDp^ k'?^ 98
Ssn anpnS &<^:c^ 99
n^a n>D nwn 5<i7 ';^
nnjr^ 3^^pn> ,^»717 100
l3n« N^an ■i<'? 'zv thdi
sVd thdi nin
nt<i inii< C2inc^ t^^is' lo»
^i^'? 1:3 r\\x\ ini« 'Jt2^ 1:3
nm uvp, lontt^n
nn \w jn^ t^^^ 102
o^tt?"> «■? ':«/ &?2oin nn:)p3
, , pv r^-hv
ryyd? n^j? vr^^ «7^ 105
WJDS TDiy n"" i^bv 104
r^^jr pi:i^ ^^ "^D^?:^ nc2iD
n3i3^ rj?5? ?n^ «V 105
«Vi i3i)^>n"' ^b *}v u^vipn
iniK w
ns< nipu^^ biV;:^ 107
*:i:i; n*^p7 p^ipD D^-tt^npn
im^ t£^^« ^np"^ i^'7 11333
p*np^ i:;:^np> i^^v "iDib3
96. Ne offeratit animal maculatum ^
^Koi^ acceperum e manu Ethnicorum ; fi-
cut dicitur Levit. 22. 25. Ef <^e mamfiln
extranei non ojferetis.
97. Nefiat ullamacula in facrificiis:
ficut dicitur Levit.zi, 21, Maculanon erit
in eo. Quafi diceret : non facies in eo
maculam.
98. Ne o-fferant fermentum autmel:
ficut dicitur Levit. 22. 1 1 . Quia omne fer-
mentumj <ff omne mel non facietis fuffre.
99. Ne offerant facrificium infulfum
(Jine fale) ficut dicitur Levit. 2.15. Ef
non facies cejfare fal foederis- Dei tui.
100. Ne offerant mercedem meretrt-
cis, & pretium canis : ficut dicitur Deut,
2,3. 1 8. Non introduces mercedem merctrtciSf
(S^pretium canis,
101. Ne madlent anrmal cum ejus foetu
eodemdie : ficut diciturLevit.22.r8.J^J«»s
^ filmm ejm non maBahitis in die und.
102. Ne con^iciatur oleum olivse m
oblationem peccaioris : ficut dicitur Le=
vit.j ,1 1. Nonponetfuper eam oteum.
105. Neinjiciatureithus : ficutdicitur
Levit. 5.11. Nequeponetfupereamtlm.
1 04. Ne con jiciatur oleum in oblatio-
nem Sota [hoc eji,mulier^ declinantps) ficuc
dicitur Num. j.ij. E? nonejfundet fuper
eam oleum.
105. Ne injiciatur ei thus : ficutdici-
tur Num. f.i^.Et non dahit fuper eam thus.
106. Ne permutenturfacrificia^mwzrf-
lium: ficutdiciturLevit.27.10. Nonper-
mutabit illud j neque commutahitillud.
107. Nepermuteturfacrificiumunum
inalterum: ficutdicitur deprimogenito
Levit. 27. 26. Non fanBificahit vir illud :
quafi diceret j quod nonfanftificaretillud
in facnficium aliud.
E 108. Ne
wyn i^
]mr\ ■'13 m)rh .i6^ 86
bvD l^^^nn nr t^*?^ 87
\mn nr n?i ':::' "^mn
'JK^ T^Dn j;ip'' ^^7';^ 88
pp^ j^"? ib n^^n'' ^^inn ^SD
tnr^^i/ip ni^5?nS k^::^ 89
\b T^ noOT nD><3ty v;nn
tDmy "^^i^ ^''H 'jc^ vinn
I?n« nnu b^^i nt^^D ih "^w
nnn:! ii<^2n ^"r^ -ivid
%n t^rnpnS ^t^;:^ 91
n^^< Sd 'j:y naiDS tdid
ini unpn i<^ D1D n
itt^-^ipn niD^ii
rDiD %3 (Dim:^^' «7^ 92-
mpn «> 'J^ pip Dt:^p
. nin;S n^R
%i Dl pno iih^ 9S
-•nDJ<:^ nniDn ^jiS tdio
^y^pn ir^ vd)d %33
ID1 npni nio;fc« inii nin^b
niD^K T:3pn> s^^iy 94
4<7 p^m) *m piD '^bya
• • ^' • • .Dnp i3nn
D1D ^^3 nnpn> &<^^95
r\)rvi> nsin >^'? 'j^y nmj;
n^i'» ^k;h n^^i iit7 ^''n^^
^iy D1D ini D1D 13
3^
8). Nefaciantfuffimentumfecuncium
pondus : ficut dicitur Exod. 30. 57. Ep
fecundum pondus ejus nonfacietis.
85, NeeducanturvedesArc9efan(3:ae:
ficut dicitur Exod. 25.15. Non remove-
huntur veEles ab eS.
Sj. Ne feparetur pe(5lorale a fuperhu-
merali : ficut dicitur Exod. a8.28. Ef
non feparetur ptSiorale a fuperhumerah\
88. Ne laceretur pallium Sacerdotale:
ficut dicitur Exod, 28. 52. Sicut osloric<e
erit eij ne fcindatur.
89. N.e olFerant facrifkia extra Tem-
plum: ficutdicitur Deut. 12. i^. Caveai
tihi ne ejferoi holocaufla tua^
90. Ne madentur facrificia extra Tm-
plum: ficutdiciturLevit.i7.3.4» Virqui
maBaverit hovem j vel agnum , ^tad oflium
Tahernaculi conventus non adduxerit eum^
Xff excidetur.
9 1 . Ne fan<^ificentur ad altare res ma-
culatoe: ficutdiciturLevit.22.20. Omne
in quo efi mactda non apprepin^uare facie-
tis. Hoc eft vetitum ad fandtincandum.
92. Ke maftentur res maculatse in (a-
crificium : ficut dicitur Levit. 22, 22.
Non offeretis illa jEHoy s.
95. Ne fpargatur fanguis aramalium
maculatorum fuper altari : ficut dicitur
demaculatis Levit.12.24. Non offeretis
Jehov^. Et hoc eft interdiftum ad
^argendum fanguinem ejus.
94. Ne fuffiant partes animaliiimma-
culatorum: ficut dicitur Levit. 22. 22,
E> ohlationem tgnitam non dahitis ex hisj
95. Ne offerant animal 5 in quo ell
macula accidentalis : ficut diciturDeur.
17. 1. "Non facrificahis Jehovb Deo tua
hovemy ts" peeus parvum^ inquoftimtmA'
ctila. Ha;c eft macnla tranfiens.
3^
iih) 'i^ "ipn 13^ minn
fn^^Dt< pi ^nj^^ mi^< pn^JD
n nat:''' «? d:^V1 'Jiy •'ju^
^DH^iy mnm p nDi:r-i
nii^n «> '3^ pn nimD
, ,opi?n pn
nDiin '?u;n ^iDi<'? ^^'^tc^ 1^5
M.^n>i< 'ji7 braDi K3
^i^^uD 7si/ai h: i:dd
U 7D«^ «7 TDtt')
ntt'! TD«n7 t<7i7 128
» >D«^ «S, nD3 p '^D
^^3^ r^t>:^ bxnt^'' 'iDi'?^
n ^st^'^ i<'? DniDD
mt^:w D1K 735^'' «7ty 129
Tracepta Negatlva.
120. Ne aliquid aflervetur de came
confellionis ufque mane : ficut dicitur Le-
vit.y.i^, & Exod.i2. i o, Et non rdinqums
ex eoufque mane. Et hoc elt jus pro reh-
quis fanftitatibus , quae non rehnquuntur
poft tempus comeftionis.
lai. Ne frangatur ullum os ex agna
Pafchali : ficut dicitur Exod. 1 2. 46. E*
os non confringetis in eo.
121. Ne frangatur ullum os ex agno
Pafchali fecundo : ficut dicitur Num. 9.
12. Ef os non confringent in eo,
123. Ne aliquid carnis agni Pafchalis
auferatur ex fodalitio : ficut dicitur Exod.
12.46. Ne^ue educes e domo de carne extra.
124. Ne reliquiae oblationum fiant fer-
mentatse : ficut dicitur Levit. 6. 17. Non
co^uetur fermentatum. Partem eorum,
125. Ne comedatur caro agni Pafcha-
lis cruda&elixa: ficut diciturExod.12.
9. Necomedatis ex eocrudum^ autcoBione
coElum in aqua ? itd aflum igni.
Ii6. Ne caro agni Pafehalis detur co-
medenda peregrino advense : ficut dicitur
Exod, 12.45. ^dvsna (sf mercenarius non
comedet ex eo,
127. Ne incircumcifus comedat car-
nem agni Pafchalis : ficut dicitur Exod.
I2.4p. Omnis prce^miatus non comedet ex eo^
128. Necaroagni Pafchalis deturco-
medenda Ifraelitse apoftatce,qui converfus
eft ad idololatriam : ficut dicitur Exod.
12.4^. Omnis filius alienigena non comedet
ex eo : quafi diceret , Ifrael , qui adjunxit
fe filiis alienigenae , & colit ftelias & pla-
netas ficutilUj non comedet ex eo,
129. Nequis immundus comedatres
fanftas: ficutdiciturLevit.7.20, Et ani-
ma quce comederit carmm de facriftcio pa^
cificorum.
E z jjo.Ne
•)ir)D nnti^ >6^ io8
nD3 nfc^ 'Jt:' npinco nDna
nc^vp ^^isp? hi^tt^ 109
nw idd'? t<7i:^ iio
iDD^ i^7pDK:iy annn
nit:^ nn£)7 i<'?t:^ n»
^K^ t<'? ^Dx^if^ onnn
n«23n ran ^''la^ t<7B' n^
i;:^Kn m p7Di idj^:)::^ wn
l&iy ^IDD
y^w no33 -luyn {<7 ':ty
DWpn nx iiuV «^tt^iH
•]:«:i nD3 lun ^<^i nDi<:tfir
notjn coni:''' x^ty 115
^nat Di pn bj?
^w« n"^3n^ j<^i7 116
*^w nyb:i ^Di)''^^, nr riDiiri
nt^^DD Tnin^ «'?B7 117
n^mn ^^71 idnj«7 noiin
ppD, nv WDD
n^^^nD w.inV «^«y ji8
^*)D "Jt^^nn jD 5'»'?; i^'?i 'jik/
n^an iv22b )id? nj7iDt:^n
'3iy nn 1210 ninDn ""t^
^i^f «^it:; DV hv npn'7 npD*?
''i:^w t<in«y nosn di^
, , niD^nu;^
it:^3D ^•'nin^ i^w 119
«<>i '^v ip)2 nj? ^jur nD23
npD li? WDD n^j^B^'»
nV mD
54
108. Neredimaturjjrimogenltumani-
malismundi: licuc dicitur Kum, i8. 17»
Sed primogenitum bovis O^c, non redimts»
109. Ne vendanturdecimaBanimalium;
ficut dicitur Levit. 27. j ^ . l^on redimetur,
no. Nevendatur ager anathematis:
ficut dicitur Levit.27.28, No« vendetur,
111. Ne redimatur ager anathematis: fi-
cut dicitur Levit. 27. 28. Neque redimetur^
112. Ne feparetur caput avis expiatio-
nis : ficut dicitur Levit. 5 .8. Et contorqut-
bit caput ipjius e regione cervicis ejw.,
113. Ne (juis operetur animalibus fan-
ftis: ficutdiciturDeut.ij.ij. Nonopem
raicris primogenito bovis tui.
1 14. Ne quis tondeatanimalia fanfta I
ficutdicitur Deut. 1^.19. Nff«e tondebfi
primogenitum pecorfs tui»
115. Ne ma^etur agnus Pafchalis^dun»
adhuc eft fermentum : ficut dicitur Exod*
25. 18. Non immolabis fuperfermentofan'
guinem viEiima mea»
116. NeafferventurpartesagniPafcha-
lis, donec profanetur pernoftatione : ficut
dicitur Exod.25.18. Neque pernoBabip
adtps fejli mei ufque mane.
117. Ne aliquid relinquatur ex carne
agni Pafchalis : ficut dicitur Exod.12.io.
Et non relin^uetis ex eo ufque mane,
118. Ut nihil relinquatur ex facrificiis
decimiquarti diei,fcil. Pafchatisufquezd
tertium diem : ficutdicitur Deut. 16. 4.
NeftefernoSiabit de came. P er traditionem
didicerunt,quod de carne facrificii decimi
quarti diei Scriptura loquatur , & hoc eft
quod dicitur ufque mane , fc, ufque mane
diei fccundi diei Pafchatis j qui eft tertius
maftatioms.
1 19. Ne aliquid relinquatur ex carne
agni Pafchalis fecundi ufque mane : ficuc
dicitur Num.9.12. Neque rfH^uumfacient
tx (9 uffte mamt
i2o#Nc
37
':^ ihum Yin ^n^n t?;;:;
-j^n^n
''itfi^ nt:^j;D pD^?'? 1^71:' h^
'it:; D^tt^n^? vin ninT "?S5'
'^m:^ uhwxrb vin D^on
nniDai ^w), "^sin i<7
D^inDn TOi^'' ><7t£; 145
'^:^, Tipa nDia) 73in io
j^a i^b';^ HD? nj;ffii7n ^^d
nim m r\)DWi<) ni«(Dn
jfin 7Dfe<^p nni ^dk/ ^s?
!?Din Hy tnrDt^ oipD?
, D j^^p^ nnvc^n '?i35<7
bDin fc<^ nDiVD in^n
inn np« -^^13 7135^7
nu^a 7DJ<S hi^t:; 147
npni Diip u^^p u'wip
pDlill 7Din «'?,nDK3U^Din
7Din !r<^ -ID17D Tnini2i
npni Diip n^nnnj 712^7
, D^n
*^^i ni ^D*^'» ^^bu^ 148
^11 iDi^iu^ D^t:^-ipn ^^^'"ip
Dn ^lp '•D ^'DJ^'» «7
rniDn ?nD "?Di<^ ^^^^t:^ 149
iv '3iy nni];3 nn^n piip
^T' nunni nDi;ii bDin
Tracepta Negatlva.
frumenti extra Jerufaleni : ficut dicitur
Deut. 12.17. No?2 poteris comedcre intra
portas tuas.
i4i' Ne comedatur decima fecunda
mufti extra Jerufalem: ficut dicitur Deur.
iz. 17- Mu^i tui.
14;. Ne comedatur decima fecunda
olei extra Jerufalem : fi^ut dicitur Deut,
iz.ij. Et olei tui.
144. Ne comedatur primogenitum
perfedum extra Jerufalem : ficut dicitur
Deut,i2.i7. NonpoterisO^c. & primogenita»
145. NeSacerdotes comedant expia-
tionem &deliftum extraAtrium: ficut
diciturDeut. 12,17. Nonpoteris &c. Sovis
tui O' pecoris tui. Per traditionem didice-
runt 5 quod Scriptura non prohibeat nifi
carnem expiationum & deliftorum extra
atrium, quiaadomne, quod comeditur
extra dehitum locum comeftionis ? appli-
cabo verba textus : Non poteris comedere
in portis tuis.
146. Ne comedatur caro holocaufti ;
ficutdicitur Deut.12.17. Non/»o^mV, Et
vota tua qua voveris : quafi diceret » non
poteris comedere vota tua 5 quce vovifti,
147. Ne comedatur caro fanftitatum
leviorum ante afperfionemjy/TJ^ejfz/^owfJw
fanguinis : ficut dicitur Deut.12.17. Non
potern &c. Et fiontanea tuajC{yx3& diictxQty
non poteris comedere fpontanea tua ante
afperfionem fanguinis.
148. Ne comedat extraneus carnem
fanftitatis fanftitatum: ficut dicitur Exod.
29. 5 5 . Ef alienigena non comedet j quiafan'
Eiitoi funt.
149. NeSacerdos comedat primitias
antequam pofuerit illas in Templo : ficuc
dicitur Deut. i2. 17. Non poteris ^c. O*
ohlationem manm tuat
E 3 ijo.Ne
mvr\
'^^ "inu ^Di<^ ^% 151
nmnn ^i ba»'' «75:^ 15?
■mf)r\ l^^fit^ ^D5<'' N^U^ 134
•npK^iy rpDnn itdw') \nD
nonn ^*^.;? ^dni'» n^::'!^^
wunp ^mif pn i<ini
NDtD ?nD ^Di<'' fc^W 15^
1DU1 iv^np ^''« ;jii' nonn
, , . i?D«^ «>, D-^t^^npn
nV^n.^^D^n ivu 157
nin j^Vi nonn «V t^np
^D pD nm ^m:^ pm
"»i t£^"'«'7 n^nn
rnp nmD bi<n i^^iy 158
7^73 tnD n,n:D '?Di,-iDK:t:^
. ,'?D«n,j«7 n^nn
•nD«2c^ D"^:SD itt^y:;:^ nii^m
nDiD «nr ym mm Vdi
'h)Oti ^1D&«'-? i<^l7 140
piD.Dnn ht^)m D-^^^ipiDn
ta 7D&«n «7 ^Di<:w nJiiDD
ijiy ntt^yD Vl3><7 «>ty 141
I j o. Ne comedafttur fanfta » quse funt
contaminata : ficut diciturLevit.7.19. Et
caro qua tetigerit in omne immundum j «»»
cemedetur.
I ^ I . Ne comedatur de eo quod reman-
fit ex facrificiis : ficutdiciturLevit.19.8.
S^i vero comederit illud , ini^uitatem fuam
portahit & exfcindetur anima ipfa»
1 3 1. Ne comedatur res abominanda :
ficut dicitur Levit.7. iS. Ojferens illud,
non rej}Utahitur iUi. Profanum erit.
155. Ne comedat extraneus oblatio-
nes : ficut Sicitur Levit. 22. 10. Et omnis
extraneus non comedet fanBificationem.
154. Ne comedat etiam inquilinus Sa-
cerdotis & ejusmercenarius oblationem :
ficut dicitur Levit.21.10. Inquilinus Sacer-
dotis ) O* mercenarius non comedet.
155. Ne comedat incircumcifus obla-
tionem 3 & hoc eft jus pro reliquis fan^-
tatibus.
I ) 6. Ne comedat Sacerdos immundus
oblationem : ficutdiciturLevit.22.4. Vir
e femine tuo (s^c. defanSlitatihw non comedef.
J$7, l^eptohna) Jive filiaSacerdotis
nupid extraneo) comedat fanftificationem,
nec oblationem , neque peftus,neccrus :
ficut dicitur Levit. 22. 12. Et filia Sacer-
dotis cum fuerit viro extraneo.
138. Ne comedatur munus Sacerdotis:
ficut diciturLevit. 6.25. Etomnemunus
Sacerdotis totum eritj non comedetur.
1)9. Ne comedatur caro expiationum
quse intus fiunt : ficut dicitur Levit.5.5 o.
Et omnis ohlatio fro peccato , de cujus fan-
guine adducetur.
140. Ne comedantur maculata facrifi-
cia j quse corrupta funt data opera : ficut
dicitur Deut. 14. 5. Non comedes omnem
ahominationem.
14». Ne comedatur decima fecunda
frumen-
^-^ Tracepta
^np"^ «*? nu^«D nt£/n;i nc^Hi
Sna JHD np^ N^t:^ 161
nt:^na} rm?\^ 'm n:D^^
np"' k"? rt^ m xm Trhrw
hT\i ?nD ^ij;d\k5?i7 ^cz
cj-^t^^n^p «'?n iT^5<i n:DVj^
^i"? nDH:i7 n"?^nDi:^, -^^isd
nniiD Kin nn jj^ni "nbp
. prw'^ T?rvp ^v
?:^npD7 pD D3D'' «^t:^ 165
ODVj<n nD«:ty ti'^*! VP*)
iv;^^n b^
ti^lpD'7 pD DiD"' J^^tt' 164
DDnni iDJ^^i:^ 0^33 ynp
.iDni^n ^"p
p tHD K^'» t<7U^ i<^5
^ji:^ nnnj? nyp nnij;n
nj^iD hx^ nntjDi
t3V-rn ?nD ^sam^ )ib^ i€6
vt:ih ^m^^v D^nD '^mH
^m^ ^
h>r\\ ?nD \^m^ ^'^ 1^7
Vna tnp opD'» n;W »<58
nit:;6i 73 7j;i 'Jty rx^ dj;
5<d; i<^ nD
M^, 23217 73 np"' N7t:^ i^p
Negatlm.
158. Ne Sacerdos meretricem ducat
inuxorem : ficutdiciturLevit.21.7. A4«-
lierem mentrkem & profanam non capient.
159. NeSacerdos ducat prophanam :
{icutdiciturLevit.ai.y.S^/To/j/^^^j^iwwo»
capient.
160. Ne Sacerdos ducat repudiatam:
ficutdiciturLevit. 21. 7. Er mulieremre»
piilfam a viro fuo tion accipient.
161. Ne fummus Sacerdos ducat vi-
duam : ficut dicitur Levit.21. 14. Viduamy
repudiatamj&prophanam} meretricem : ijias
non accipiet.
i6z. Ne Sacerdos magnus in uxorem
accfpiat viduam , etiam id fit fine fpon-
faliis 5 quoniam contaminaret eam : ficut
dicitur Levit. 21. i^. Non contaminahit
femenfuum. Certe hic admoneiur nc con-
taminet refham.
165. Ne Sacerdos ingrediatur in San-
(Sluarium retefto capite : ficut dicitur Le«
vit. 10.6. Capita vejira ne nudetis.
164. NeSacerdos ingrediatur inSan*
£luarium laceratis veftibus : ficut dicitur
Levit.io.6.Ef veJUmenta vejha nefcindatis,
165. Ne Sacerdos exeat exTempIo
in temporcj quo cultus divinus celebratur :
ficutdicitur Levit.io.7, E* exoJiioTa'-
hernaculi conventm.
166. Ne Sacerdos idiottLjive tninor pol-
luat fe propter reliquos mortuos ,Jivepro'
pter extraneos : ficutdiciturLev.2i.i.6'«/><i'
animam non contaminabit fc inpopulis fuis,
167. Ne fummus Sacerdos fe contami-
net etiam pro fuis propinquis , Jive paren^
tibus : ficut diciturLevit. 21.11, vyw/jer^^fj-e
fuo j ^ fuper matrefua non contaminahitfe,
1 68. Ne fummus Sacerdos ingrediatiir
ubi eft mortuus : ficut dicitur Levir.21. 11.
Etfuper omnes animas mortni non ingredietur.
1 69. Ne tribus Levi accipiat partem
in terra San^a : ficut dicitur Deut. 1 8. 2.
Bthareditas mneritsi,
170. Ne
mvn ^b mso
. . , , «Dpn i:dd
ntt^^D ''Di ^^"'^iin'? i^i?;:^ 152
m ^dh:^ rr^n^ n^''^^
, . nDb iJDD '•nn:
T>3^n r>iDfc<'7 j^'?!^, 153
p raT^ijtfi^ 131 «in 73t3ni
nDnna napnn n^n
WDD m;:iin K^ty nnu^VDm
v^n) iv) '2^ nin*' nDnn
m 7ir\^^ ""^ '^np nK
nin^^ ipn*' "^m
HDnn Dnpn? fc<5?;y 154
r\mi ^^m «71 DniD2,S
>m ^^);n ^^^7) nonnS
T>j; m)m ^7i^ i^m^i^
nn^«i nbnn, aniDn iiDn
^D "ini<i n^ii;t nDnn id
"iii^VD "iD nn«i v\m'^ '^^vo
n^nvDi) .^nbjbp -iDj<:ii7 ^:^
nn«n «•? iDip nn«n i<b
Dn-T:n in«S «^u^ 155
iD^i:'^ nnt^n «b
Hb2 arh r\)hvb i^h'^ 1 ^6
Dpn ^Jt) 1i<T j^*? '2^ \Tip
onm i?j^ ii3yV i6w 157
nai bn'' k5>
58
I j o. Ne comedatur decima fe«unda in
immunditia etiamfi Hierofolymae donec
redimatur : ficut dicitur Deut.i6.14. Ne-
que abjiuli ex ed cum immundo,
151. Ne comedatur dccima fecunda
in luftu : ficut dicitur Deut. z6. 1 4. Non
comedi in triptia mea ex ea,
152» Neimpendaturpretium decira»
fecundae in casteris rebus 3 quas non co-
meduntur & bibuntur: ficut dicitur Deut,
x6, 14. Neque dedi ex ea fro defun^o.
15^. Ne comedatur cibus non decima-
tus, Cibus non decimatus eft res , cu}us
nutritio eft ex terra , quae tenetur dare
oblationes & decimas , unde tamen non
protuleruntoblationcm J e h o v « : ficuc
dicitur: Lcvit. 22. ij. Etnoncomamina^
huntfanSiificata fiUorum IJrael , qux eUva-
bunt Demino.
154- Ne HDnn «'^^'^^^'oprsevcniatpri-
mitias , neque decima prima oblationem>
neque decima fecunda primam , fed pro-
ferantur fecundum ordinem in JLegepyrf-
fcri^tum, primitise in principio, deinde
obiatiomagna, & poftea decima prima,
denique decima fecunda : ficut dicitur
Exod. 22.29. Pyi>^iiti((s fementis tutc cum
fuerint matune O" frimitias vini tui ofFer-
re non tardabis tqmfi diceret: nondiffe-
res rem , quse debet antecedere.
I jj. Nedifferantur vota & voluntaria
facrificia, quse aliquis vovit , &adqua;
offerenda fpoute eft motus : ficut dicitur
Deut. 2^ ,2 1 . Non tard^his rependere illud.
ijS. Ne afcendant Hierofolymam ad
feftum finefacrificio : ficut dicitur Exod,
2$. 15, Nonconjpicienturcorammevacui,
157, Ne aliquis tranfgrediatur verba^
adquse ligavit animam fuam (/;©cf/?, tjg
aliquis violet promijfafua ; ficut dicitur
Num. _ja5» NonpoUuetverhumfuum.
15 &. Nc
^i Tracepta Negativa.
c^i^jn ^Di<n t<7 'w ^m
'^jia raK"' K> p 7j? 7D«3t£r
':i:^ DT ^jDt^? «7^ 184
raj<n vh m b^Di
'jKf a^n ^Dfi<^? «"?«/ 185,
3^n3,i^3 ht*rb ^W i8<s
a5?na 'waViDt^^^^^ty 187
i3j?i> n3 '?tt'3n s^"? "iDwi:;
iiD7.nj7»n-^iiD rr^w
nTDj< TD^i^'? inj^n
pi::^ nt:'^' ^Di^^ ^a"?^. 188
SDi<'' t<^t nD.K3t:^ b^pu^rs
r\m n^
nj^ian na '?Dfe<> «W 189
"»Dx:u^ nD*3n DTp nty-tn
•TDIiJI Dn>i
TD "hp ^)D«b K'?^:^ 190
Sd^d Sd«V i<^i7 191
^V rhy ^iDt<^ i^W 191
bSK"» «V D-^bny DD^ rr^n^
182. NecomedaturmembrumanimS",
iisvivi: ficut diciturDeut. 12.25. '^on
comedes animam cum carne.
18}. Necomedaturnervuscontraftus:
ficut dicitur Genef. 5 z. 5 2 . Idcirco non co'
medmtfilii Ifrael nerviim contraBionis.
184. Necomedatur fanguis: ficut di-
citurLevit.7. 16. Et omnemfanguinemnon
comedetis.
185. Ne comedatur adeps : ficutdici-
tur Levit. 7. 25. Omnem adipembovis j ^
Agni 3 & capr^ non comedetis .
18 5. Ne coquatur caro cum la^le : ficut
dicitur Exod. 25 . 19: Noncopes Hoedumi
in laBe matrisfua^
187. Ne comedatur caro cum ladle : fi-
cutdicitur Deut.14. 21. Non coques Htx-
dwn j vice fecunda hic textus repetitur, per
traditionem didieeruntj quod prior tex-
tusfcil. Exod. 25.19. interdicat coftio-
nem : & pofterior fcil. Deut. 14.21, inter-
dicatcomeftionem carnis cum lafte.
188. Ne comcdatur caro bovis lapida-
ti i ficut diciturExod. zi. zS, Etnon co-
medetur caro ejm.
189. Ne comedatur fruftura proven-
tus novi ante Pafcha : ficut dicitur Levir,
25.14. Et panem 3 &c.
190. Ne comcdatur triticum toftum
de novis frugibus : ficut dicitur Levit.25>
14. Ef toftum.
191. Ne comedatur fpica ex novo pro-
ventu: ficut diciturLevit.23.14. Etfpim
cam teneram non comedetii.
192. Ne comedatur pr^eputium ( hoc
efi j fruBus arhorjs junioris ) donec tranfie-
rint tresanni: ficut diciturLevit.iftzj..
Trihus annis erit vohis praputiatM 3 non
comedetur.
195. Ne comedatur mixturavincae : fi-'
F CU6
•»1^ CDnt^ '^s np'» i<W 170
trn''^ ni;m nv22 pyn
h)? nn"ip nwVr'? fe^^u^ »71
nD7 03^37 ]^3
npJin %DD rai<n
><DC3 51 7)9^7 ^i^t:^ 175
011730 DD? rn"' .rp?:^i ':tp
*<D£D 5)1^ y):i^y N>i7 174
ID i::^pi7n n>« nN*i iDWt:'
L L L *1^^^
W pl7 71DJ<7 i6u 175
8<D£3 «ii;7n Ynu^ ^3 "^Di^:^
. . DD7 mn
Vni^n v7Dl 713«? xVt:^ 177
ni^ i«DDn ?<7i nD«:iy
pu^n 7D3 DD'ni^£):
nv^in Sdj^*? M^i7 178
'^^ 'TMfh i^-^^nm n)^'^n
^''Dn Y"i:7 7iD«7 i6^ 179
n5« viptyn Si^ ^dh:w
r^m hp2 pyri)^:
':^ nnD.7m7 nb^ »80
r\^2: 73 i73j^n i6
nfi)''!^} ^13^^ j>i":?i7 t8i-
n^'123 nic^3 1^31 id«:k^
P3{^n {^7
4«
1 70. Ne tnbus Levi accipiat partem
in fpoliis tempore fubjugationis terrae:
ficutdicitur Deut, 18. i, Non erit Sacerdo-
tihus Levitis — pars isr h<ereditas.
17 1 . Ne faciat calvitium propter mor-
tuum : ficut dicitur Deut,i4. 1. Nonpone-
tK calvitium inter eculos vejlros fuper mor»
tuum.
17 z, Ne comedatur animal immundum:
ficut dicitur Lev.n.4. Hoc non comedetis dt
facientihus afcendere ruminationem.
17 j. Ne comedatur pifcis immundus :
ficut dicitur Levit. 11. n. Et ahominatio
erunt vohis : de carne eorum non comedetis.
174. Ne comedatur avis immunda:
ficutdiciturLevit. 11. ij. Et ijla ahomi»
namini ex volatili,
1 7 j . Ne comedatur reptile ex avibus:
ficutdiciturDeut. 14.19. E* omne reptilt
volatile immundum eji vohis.
175. Necomedatur vyy reptile tevrc-
ftre: ficutdiciturLevit. 11.41. Etomne
reptile reptans fuper terram ahominatio eji,
177. Necomedatur tfi^Dl repttLettx-
reftre , jive vermes terrejlres : ficut dicitur
Levit. 11.44. Et nonpoUuetis animasve^ras
in omni reptili,
178. Ne comedantur vermes fruduum*
cmn prodeunt in aerem : ficut dicitur Le-
vit. 11.42. Interomnereptilerepans.
179. Ne comedatur reptile aquaticum:
ficutdiciturLevit.i 1.45. Necontaminetis
animas vejiras in omni reptili.
180. Ne comedaturmorticinium : ficut
dicitur Deut, 14. 21. Non comedetis omne-
cadaver.
181. Ne comedatur difcerptum : ficur
dicitur Exod. 22. 31. Et carntm in agro-
raptam non comedetis,
128. Ne
43 Tracepta
zr^^iy^ H>D«'' K^ty i04
v\rh T!3n i^oq'' «'^ts^.^oy
nDH '?n«3 DiDVN^j:^ 208
DD mt:'^: 7D 7j; nD«3U^
itt^Kn ^:? nnr 5<^ n;;n
niK^n b npp^ j|«^t:^2io
ni;:^ n«£5 n^Dn «? nni^j^
^^ii^r\ nyr? ^v 211
'JK7 nn7p nj7;y3 D^^^SJijn
.^£Dp7n 5f^ -Tv:;p Dpi?)
nibbJij? ni^f^"? >i7tt^ 212
b>iyn K7 lonDi ':i:; Dnsn
D^Dn (D"iSi (Dip^^ N^B^ 215
^Dij; np^^ tr^^tt^ 214
aiOT «7 nD^^Jt:^ nnDifi^n
nK*5n ^ ^mi^ Tmv
D^j^^T/^b vmV. i<S;:^2i5
m n«un yniV i^'?;:^ 21^
ynin ^ ^my^ 0133 pT
Negativa.
2 04. Ne comedat uvas ficczsjivepajjiu t
ficut dicitur Num. 5.5, Etficcoinonco-'
medet.
205 . Ne comedat nucleos acinorum :
ficut dicitur Num.6,4. Ab acinisj ^ ufqitt
ad corticem non comedet,
206. Ne comedat cutim exteriorem
uvarum: ficutdicitur Num.6.4. Etufquer
ad corticem non comsdet.
207. Ne contaminct fc Nazirseus pro
mortuo : ficut dicitur Num.6.7. Superjja-
trefuo ) (3'fuper matrefua non poUuetfe.
208. Ne mgrediatur tentorium defun-
fti: ficutdiciturNum. 6.6. &Exod.2i-
II. Et fuper ommes animas mortui non iu'
gredietur.
209. Ne Nazirseus radat capillos: ficut
dicitur Num.6.5. Novacula non tranfibh
fuper caput e']w.
iio. Ne demetatur totus campus: ficuc
dicitur Levit. 1 9. 9. Non confummabii angu-
hm agri tui metendo.
211. Ne colligantur fpica» cadentes
tempore metlis : ncut dicitur Levit.ip.p»
Et ^icilegium mejfis tua non coUigeSt
212, Ne vindemientur racemi vineae :
ficut dicitur Lcv. 19. i o, Et vinea tua non
coUiges racemos.
t\$. Ne colligatur granum vfnese: ficuc
dicitur Levit. 19. 10. Etgranum vinea tH<e
non coUiges.
214. Ne /f^f^wf ad accipiendum mani-
pulum per oblivionem reliftum : ficut di-
citur Deut. 24. 19. Non reverter^ ad capien-
£^«we«w.Etficinomnibusarboribusetiam
hsec oblivio habet locum : ficut dicitut
verfu 20. Nonfcrutaberis ramos foft te.
215» Ne ferantur ^wjw/ diverfa genera
feminum: ficut dicitur Levit.19.19. Jgrum
tuum non feres diverjisfpeciebus.
216 Neplantentur invineSfruges, ut
frumentum &c. & olera : ficut dicitur
Deut.22.9» Nonferes vineam tuam diverfis
gtmribHS rerHm. F 2 2i7"
whnn tj^ipn \b ':^ onrin
r\i<\:^n) nin 'im v^^^
n^'D« "^iD^i^ i^in DiDn
nD3 r r\w^. io^ ip4
i^?DX^ iD'n3i y^n ^m 'j^
DD^Di p )m^
r\)mb) ViDx^ K^V^ 195
, «niDV^^bnni
Di:^n DVD bpK> i^?^ 19^
'^m ^^}r\ Sd •'d iDJ^Jiy
, f , n:j;n j<^
pn SiDj^^ i<bv 197
fon 73«^ ^y^Jt:^ nDDi
«> n-i^no '7D noNii:^ von
, . PDj^n
nn« ron ^dn*? n"?::^ ipp
'Jiy ntt^j; nyniJ^ or ni^n
Y°^ V7;; bDi^D s^
'iiy YDn ni<T i6^ 200
n«T «"?! pn i? nfc^T «p
*i^ ^)m «iD'» «^B^ 201
DD^nna 5<':fD'' n? nw;:^
r ^'^m nm'' i<h^ 202
r n Dn;;nii7 nni t<^i
7D1 nDJ^jt^ p oycsD id;7e:1
f Dnn i^^tj^ji D^a^j; nnra
n n7;;n:i7 'nm i^^ r^n
'jt:^ r'?;; mo» nt nn r-^n
t<> iDiy VDini r^ VDini
nnifi^''
trrh Dn:y ^dk*' i^^tt^ 203 .
u^ny D^DJ;;i nDKJW^
^iV mm
4»
cut dicitur Deut. 1 z . 9. NefortefanBifice^
turplenitudo , femen quod feminAVeris j <y
froventm vinea. Hoc eft interdiftum
edere.
194 Ne bibaturvinumlibaminis Pla-
netarum: licutdiciturDeut. 52,58. Qt(i
adipem facrificiorum eorum comedent ? hihent
vinum libaminis eorim.
195. Ne comedatur & bibatur inftar
gulofi & ebriofi: ficut dicicur Deat.21.20»
Filiw nofierijle vorator & fotator.
195. Ne comedatur in die jejunii,i5r. «i
cippur: ficutdicitur Levit, 2^.29. Quis
omnfs anima qua mn affliciafuerit.
1 97'. Ne comedatur fcrmentum iii Pa»
fchate , ficut dicitnr £xod. 15.5. Nm
comedetur fermentatum.
198 , Ne comedatur mixtura fermenti :
ficut dicrtur Exod. /z. 20. Omntfirmen*
tatum nm comedetH.
199' Ne comedatur fermentum poft,
dimidium decimi quarti diei ; ficutdici-
tur Deut. 16. 5. "Non^ comedesfuper eofer^
mentatum,
200. Ne confpiciatur fermentum in
nofira JurifdiBione: ficutjdicitur Exod,
IJ.7. ~Non conjpicietur tihi fermentatutn ,
<St non confjpieietur tibifermentum,
101. Neinvcniatur fermentum /««a-
flrii adihus: ficut dicitur Exod. 12. igs*-
Fermentum non invenietur in domihutvefirw,
ao2, Ne Nazirseus bibat vinum , nec
quicquam cum quo mixtum cftvinum>
euf us fapor eft ficut fapor vini : ficut dici-
tur Num. 6. 3^. Ef omnem madefaBionem
uvarum nonbibet. Etiamfi vinura acefce-
ret 5 aut quicquam in quo mixtum eft vi-
num rcerte hoc eft prohibitum ipfi : ficut
dicitur ibidem. Acetum vini , C acetum
fechar non bihet.
205. Necomedat uvas virides : ficut
dicitur Nunier. is. j. Et uvas virides,
204. Ne
45" Tr£cepta Negativa.
rr\m 'Jtt^ onvins!;) uhr\
3n;n Ti3 ^t? noi^^n nDt«3-^
Tm7ir\ ran"» wVt^ 25°
• inn n^^.w N*?
b^ p ")DCT nD«3p DipD
nu^yn vh mu vbv^ ir«
i^\np nD i"? tn^^^D ^:p
•laa? n« vd^^ ^*^ '^^ T"^^
nw np-f:f ;ni3n ^^ui
?D rri; 0*^7)70^1 ni!:^^ mu
TW^ y^yi; bv nnrnpn:in
mv,r\- \h. hv "m
"^V ISV rh^y ^y^ ^33
^D^it:^ ''^hn t<Tm op^^
Dp''^ ijn'?^:^^ N^
inina '':j;n v^n'' t^?;:^ 234
niyi3o 1"? n^nn
iDDD nj< nDKJu^, Sk"»:^'^;?
niyn 1? ?nn «?
':^v n^nna niw 5^71:; 23^,
^D ym^ TOn n?
n^^ni^ w Mu? ,nj?iDra
nl>D7 ^IK^J"» N717 T\h7
2i8. Ne mutentur fuburbia Levita-
rum , eorumque agri : ficut dicitur Levit.
2J. j4. Et ager fuburhii civitatum eorum<,
Per traditionem didicerunt efle praemo-
nitionem de non mutandis.
229« Ne derelinquantur Levitce : ficut
dicitur Deut. 12. 29.. Cme tibineforte dt-
relin^uas Levitam.
230. Nerepetatur debitum , cum pre-
terierit fuper illud annus feptimus : ficuc
diciturDeut.ij . i. Non exiget a proximofuo.
1 j I. Ne omittatur mutuum dare pau-
peri propter annum remiliionis inftantem:
ficut dicitur Deut. i J . 9» Cave tibi neforte
ft quidfJAm. Hoc eft generale : in omni
loco , in quo dicitur 7i<l ]p "IDt^^n
cave tibi , ne forte , O' ne , non eft nili
prseceptum negativum.
2}z. Ne omittatur mutuo dare paupe-
ri id quo indiget : ficut dicitur Deut.i^ .7,
Non indurahis cor tuum. Qui dat eleemo-
fynam facit prsceptum affirmativum; fcd
qui occuitat oculum fuum ab eleemofyna,
five ejui non dat eleemofynam , praeterquam
quod omittat frceceptum affirmativum>
tranfgreditur praceptum negativum.
235. Ne remittatur fervus Hebrseus
vacuus , cum exit libcr : ficut dicitur
Deut. I j^< f 5 • Non dimittes eum vacuum.
234. Ne repetatur debitum a paupere»
quum notum eft eum efle pauperem : fi-
cut dieitur £xod.22. 25. Non eris ei ficut
fceneratur,
Z}<j* Ne pecunia mutu6 detur Ifraeli-
tae cum foenore : ficut dicitur Levit. 25.
27. Argentum tuum non dahfs ei ad ufuram»
236. Ne accipiatur mutuo datum cum
ufura: ficut dicitur Deut. 25. 19. Non
fcenerahif fratri tuo. Per traditionem di-
dicerunt efl^e pramonitionem mutuo ac-
cipienti , ne in ufuram accipiat a mutud
dante.
F j 237. Ne
'317 inKD nona ^ra ^jii^n
. nn*' mnnai •nt^a c^nnn w
nonn oiDn^ , k'?;^ ^ip
*iD«3t:^ n^:n:i i:dd ]rf?D)m
itt^nn niK^ Dionn i6
nDiN.nuvS t^^t:^ 220
nin IA7 nity ':tt^ n^^^sc^a
p;« nwS >i^t7 221
i<> nD^Di -iDK3t7 n^^^atya
, , niDin
tn^fipt:^ 'T1-ID n-^jr-^niy
n^^fio nx 'j^ Dwn ^Kiya
rr^^^ti *)iDt<> j«>;:^ ^^
^D^Jtt' npi:^n "^Dn v^D)m
ni:ian k^ nn^ii ^d:j7 m)
pK ^3 nD^N rn Sar
iV^nin «y n3 nDt^:i7
''n''55D 'iivpS i^Vt:; 225
n^n^£iD n^ n:^pn «>
nn^^Si «iiDi^'-? ^^W 226
nn*»» n« nvan i<7i n '2w
nnw "iiDD^, i<9ty 227
'Jty nin;D:i> bKit&^^ Yik2
ninw "iDDn «? Y-»«ni
44
2i7,Ne aliquis faciat coire animal fuum
cum animali diverfae fpeciei : ficut dicitur
Levit. 19.19. Animd tmm mnjacies coirc
cum altera Jpecie.
218, Ne tiat opus {Jlve aretur) cum dua-
busfpeciebus beftiae pariter: ficutdici-
turDeut. az, lo. Nonarahiscum hove &
cum ajino pariter.
219. >ie obturetur os animalis cum lar
borat in re aliqua , dc qua edit > & undc
commodum percipit : ficut dicitur Deuc*
i J.4.N0» ohturabis os hovis,cum ille triturat,
zzo.Ne aretur terra anno feptimo: ficut
diciturLevit. x5.4. Agrumtuumnonferes»
221. Ne colantur arbores anno fepti-
mo: ficut dicitur Levit.25,4. 'Etvintam
tuam non putahis,
222. Ne demetantur fponte nata in an"
no feptimo , ficut demetuntur in reliquis
annis: ficut dicitur Levit. 2j(«f. Sfonte
nafcens mejfis tuanonmeteSt
zz^, Ne coUigantur fruftus arborum
in anno feptimojficut coUiguntur in omni-
bus annis : ficut dicitur Levit. 25. 5. E#
UV4S feparationum tnarum non vindemiahis»
524. Ne colatur terra five arbor in
anno Jubilai : ficut dicitur de illo Levit.
25. II. Nottferetis.
225. Nc demetantur fponte nata in Ju-
bUaso^ ficut in reliquis annis : ficucdici-
tur de eo Levit. 2 j . 1 1. Non metetis fponte
nafcentia e]m.
[ 126. Ne colligantur fruftiis Jubila?! ,
ficut colliguntur in cseceris annis : ficut
dicitur deeo Lev. 2j. 11, Neque vinde-
miahitis feparationes ejus.
227. Ne ager in terra Ifraelis vendatur
ad excifionem» hoc eji, inperpetuum : ficut
diciturLevit. 25.25. Et ttrra nonvende^
tur ad (xcijjonm,
228. Nc
Tracepta Negatlva.
«W 248
47
npn:'^ fc^'? 'J^ iTnn jidd
nDDDinpDnnjv ^iVi^^^so
^DK ^^^ i:in j<?i nDi^iti^
Dnni mm y\ ^n^
*i3n n« ni:in7 \^hv ^y-^
min i<> n:n ':;:' 0^3-13
u:fn^n «^i 'jc^ 'idddi npD3
*iaj? .TinnS k'?^^ 2.54
H^ nDJ<3U^, vnx^ n^inn
n-iK b«, "iDjr n^:iDn
^:::^ 13;? m^Tv ^^"7^ 255
DipDn nanps y:;^ idj?
TiDUi pnn"' "it:'^
Din^. ni)r? ivt; 25^.
n:D7K 70 •^D^^ji:^ niD'?^^!
,p3]7n t^7 Din"^!
n3j?3 nnjrS j^Vt:; 257
"icm:; naj? mnj; nav
13;; mw U "invn ^^^
inifc^ ni3D7 iihv 258
nDD*» {<^ 'Jtt^ nDj7 m3DD
"I3J7 nn3DD
"13^3 ni3j;^ «W 259
. nnt53 13
'•nD'? n^in'? ><7;7 260
m7Di D^33i3 mny n3i;7
248 . Ne quis neget fe habere faculta-
tes proximifui : ficut dicitur Levit. 19.
II, 'Hon negahittf.
ZA9' Ne quis jurct fals6 j negando fe
habere facultates proximi fui : ficut dici-
tur Levit. 19. 1 1 . Et nonfraudabitis.
J,$o, Ne quis decipiat in emptione &
venditione: ficut dicitur Levit. 25, 14.
Ne decipiatis umfquifque fratremfuum.
251. Ne quis decipiat verbis : ficut
dicitur Levit. 25. 17. Et non decipietis
unufquifque proximm fuum. Heec eft de-
fraudatio, qu^fitverbis.
152. Ne quis decipiat peregrinum ver-
bis: ficut dicitur Exod. 21.21. Et pere^
grinum non defraudabis.
255. Ne quis decipiat peregrinum in
emptione & venditione : ficut dicitur
Exod. 21.21. Et non opprimes eum,
2,j4. Ne fervus » qui fugit in terram
Ifraelis 5 reddatur domino extra terram
fanBam hahitanti : ficut dicitur Deut. 2^ ,
1 1 5 . Non trades fervura domino ejus.
255. Nequis decipiat talem. fervum:
ficut dicitur Deut, 25 • 16. Tecum manehit
in medio tui > in loco quem elegerit i^c.
2j6. Nequis aiHigat orphanum&vi-
duam : ficutdiciturExod.22.22. Omnem
viduam 0'pupillwn non affligetis.
257. NequisutaturfervoHebraeotan-
quam mancipio : ficut dicitur Levit. 2^.
5 9. Nonfacies ftrvire eumfervitutefervi,
258. Nequis vendat eum venditione
fervi ( hoc ejl^ tanquam mancipium) ficut di-
citurLevit. 25,42. Nonvendentur vendi'
tione fervi.
259. Ne exigatur a fcrvo Hebrseo fer-
vitium cum acerbitate : ficut dicitur Le-
vit. z5. 46. Nondominaberis eiinduritia»
2(5o. Ne permittatur ut Cuthseus [Jive
Ehnicus'} colens ftellas & planetas , exigat
a fervo
r\mr\ ^b niSD
ra y nmb ihw 257 ,
nV^r^ nni<7 x^::^ 2^8
ain 7j;d piyD'' h^p^ ^19
"^H j<an «^ nD«:^. j^nn
Kionjr Duj;? in^a
Dnj;n 5;"j:d^ b^t^u^ 240
DDiyn t<^ "iDJ<:,c^ 17 T"^^
3DOT t>^7 .•^D^D 123l3j;2
6 i33't:;n «^i<, hdj; icjisj;!
K> T-T:f j^ini rH)n ri^p
n^D^j^n pt:;D^ s^^t^ 241
u^bD Snn^ t^^t:; 242
3D-n u^rv^ ^2n'' i«>
t:^£>3 nmS k^i^ 245
'j::^ Pdd :i)^3h iih^ 244
51DD nT:;i ii imiiin k>
kV 'iim:^ ^m^ k^i:^ 245
7n;in
*:^ ^u:i ii^t^^n;? j^^i^; 24^? ^
1j;n Vn:i riyn i<7
nDfc^Jiy pTO^ t<"?t:^ 247
4«
257. Ne quis ponatmanum (Jivejif
proxeneta ) inter mutuo accipientem &
mutuo dantem cum foenore , ne fit fpon-
for , neque fit teftis , neque fcribat literas.
contraftus interillos : ficut clicitur Exod.
xl.z^. Nonponetisfupereum ufitram.
2j8. Ne difFeratur folutio mercedis
mercenario debitoe : ficut dicitur Levit,
i9,i.}MonpemoBahit optfs mercenarii tecum,
259. Ne pignus accipiat debitor cum
violentia : ficut dicitur Deut.24.10. Non
ingredieris in domum ejus ad pignorandum
pignus ejus.
240. Nc retineatur pignus pauperis
tum 5 cum indiget eo : ficut dicitur Deut.
24- 12. Non cubaht! cum pign&re ejus. Quali
diceret : non cubabis & pignus ejus apud
te j fed reftitue illud ei in nofle 5 quando-
quidem illud ipfi neceflarium eft in
node,
241 . Ne accipiatur pignus a viduf : £-
cut dicitur Deut. 24. 17. Ne^ue capies Jn
pignus vejiimentumviduce,
242. Ne inpignus accipiantur iaftru-
menta, quibus fit cibus ad fuftentandam
vitam : fieut dicitur Deut.24.6. Nemoca'
piet pro prgnore duas molas & catillum.
243. Ne quis furetur hominem ex If-
raele {hoc ejijne pla^um committatur) ficue
diciturExod. 20, ij, Nonfuraheris» Hic
intelligitur qui furatur animasyjt;* homines.
244. Ne qeis furetur hom five divitiar.
ficut dicitur Levit.19. 1 1 . Nonfurahiminh
Hoc eft furtum bonorum,
24 j. Ne quis rapiat per vim alicujus
hsna: ficut dicitur Levit.1p.15 . Ne« rapies.
246. 'Me tnnsferzntuv JivecoarBeniur
Umites proximi : ficut dicitur Deut. 19.
14. No» transferes terminumfeciitui.
^47. Neopprimaturproximus : ficuc
dicitur Levit, 19.1$* Now opprimes proxi"
mm tmm>
24S, Ne
Tracepa Negativa.
iiW« rymb t<?v ^jz
017 t^tmm bw vbv "275r
o;y im n^ph i^^iy 274
npn t^7 inu^i
'ai7 pD,13D> «>i:^ 275
ria V'';^^ j^t n^^^ 276
ni;in «7 idn:^ j;'^ qi«d
■>:;; Sj; op^ K^t:^ 277
mnn K? b-11 nDKJiy ri3
£3iit:0 .niCDH? i<7\:^ 278
mr\ ^. 'x^^w m^n Dii<
-^m hdS n^rat^ DiJiyD
m;:^D3 jra^ nitt^ ni^iDtt^n
p^^ran ^y nn-iV j^^t:^ 279
Dinn ^ ':v niDJp ''jnn
CDliM niDH^ N^U^ 280
j>;7 nD«3::^ D^Din^i D^^
Din^ nii £2£ii:;D n£3n
nHk^D yiDii/^ t<^i!7 281
iDjr rv:m j^j^i pp ^>y3D
Kit:; ^m; mik\ vb nDJ<:i:7
o^a^i nnj^ ni!D3'? i^^i^ 282
rn^^nDn rn d&« niifi^^: "»3^3
-iDt^^t^ "^m j^Dion 7]; nnv
riij;"i'7 D^sn nni^ n^^nn «7
■^D nnin 'irh ^h^ 283
^3^nn nVnn n^i id7J
judicio,m menjionejnpcnderei & in menfura^
272. Ne fint nobis pondus majtH &
pondus minus, modius ma]or & modius
minor'. ficutdiciturDeut^zy.i^. 14. No;^
fW/^ tibi in domo tua,
. 275 . Ne violetur juftitia : ficut dicitur
Levit, 19. 15. J-ion fadetis iniquitatem
in judicio.
274. Ne quis accipiat munus : ficut di-
citur Exod. 25 . 8. Et munm non accipies.
ly^. Ne quis honcretur in judicio:
ficut dicitur Lev.19. 15 . Non honorabps fa^
ciemmagnit
176. N? Judex in judicio timeatho-
minemmalum : ficutdiciturDeut.i.iy.
NoH timebitis a facie viri.
277. Ne mifereat nos pauperis in ;udf-
cio: ficutdiciturExod. 25. 3. Etpaupe-
rem non honorabts in caufa fua.
278. Nequis pervertat judicium ho-
minis peccatoris : ficutdiciturExod. 25.
6, Nonpervertes }udiciumegenitui, Didi-
cerunt per traditionem hunc efle egenum
in prKceptis , hocejl, peecatorem.
2.19. Neinjudiciis criminahbusmife-
reat nos iUius » qui damnum infert : ficut
dicitur Deut.19.15, Nonparcet oculus tutfs
fuper eo.
2S0. Ne quis pervertat judicium pere-
grinorum & orphanorum : ficut dicitur
Deut..24. 17. Non pervertes judicium pe*
regrinij pupilli.
281. Ne audiatur una pars litigantium?
cum altera non eft prsefens : ficut dicitur
Exod. 25.1. Nonfufcipies auditionemmen-
dacii.
281. Ne inclinetur poft muhos in judi-
ciis capitahbus 5 finumerus damnantium
fuperet tantum unitate numerum abfol-
ventium: ficutdicitur Exod. 25. 2. Non
erpspofl mtdtos ad mala.
28j. Ne quis condemnct , qui antea
abfolvit in judiciis capitahbus ; ficut dici-
G tur
nwn nV nis»
n^^nDK nDj< nDD'» i6^ 2^1
nnDD? '7;:'D'' N> ':^ nnH>
nD«D rwD^ bt^:7 261
niDD nt^B^ niTrn nnayn
nmoD nim nDK:i7 n:ij;i
rin «ini v"^^' i^^ nn:iyi
n£)"' n«^« TOD^ n9;7 i6^
TD«3U7 nnfiiy niw n><n
n3"iDDn K7
n^"» ntt^N k^udV i6^ 26^
io\a:^ nnm n\'r)^ nxn
nn npj;nn «"?
«^""K nw iDn? i<(?tt^ 26^
lyn nu^>< iDnn k? '^^
nD«3tt' nnj^nnb k'?id' ^66
TD TDti^n ^DN'» ^^9u^ 267
'in'» n^Du^n np"" i^hu 26S
n7DW ">DJ<:i7 mb^Di^ S^;
^ y2^ ^u^t::D d^dj^
D^ynn:» ^Din iih iQi^i^
HDna mrb ^hw 270
"iDNiu; ni^i^^D, nnn m^n
'■]^m niDn nt^nn n?
niiDD W niu^7 j<>u; 271
mrs ifh ^Di^m npp^^^D^T
7p;:^3 nnD3 ^^d2 S^i?
4»
a fervo Hebraso fibi vendito fervitiutn
cum acerbitate: ficut dicitur Levit.z 5 .55.'
Non dominahitur ei in duritia.
261. Ne ancilla Hebrasa vendatural-
teri : ficutdicitur Exod. 21. 8. No« trit
ei potejloi vendendi eam.
z6z. Ne </o»2/M«jomittatdareancilIaf
Hebra?ae defponfatoe hactria,fcil. alimen-
tum 3 operimentum , & habitationem :
ficut dicitur Exod.21.10. Alimentum ejusi
operimentum ejus, & hahitationem ejusnon
diminuet. Et hoG jus etiam habet locum
in reliquis uxoribus.
26 j. Ne quis vendat muKerem pul-
chram formS j captam inhello j ut fit ancil-
la : ficut dicitur Deut. 21.14. No» vendes
eam,
264. Ne quis muliere pulchra utatur
tanquam ferva : ficut dicitur Deut.zi. 14.
Neque uteris fervitro in ea.
265. Ne quis concupifcat uxorem al-
terius: ficut dicitur Exod. 20.17. No»
concupifces uxorem focii tui.
266. Ne quis concupifcat ullam rem i
ficut dicitur Deut.j.^i. Et noneoncupifces
domumfocii tui,
267'. Necomedat mercenariusdefru-
ftibus in terr^ftantibus quandiu laborat ia
agro: ficutdkitiir Dcat.2^.2j. Etfal-
cem non eltvahis.
268. Ne mercenarius [inagrolalorani].
plus capiat, quam quod comedet : ficut,
diciturDeut.2^. 24. Et comedes uvoi fe*
cundum animam tuam i fatietatem tuam.
269. Ne quis fe abfcondat a re deper-'
dixa. proximifui : ficut dicitur Deut»22« 5 ►
Non poteris ahfcondere te..
270. Ne rdinquatur animal cubans
fub onere : ficut dicitur Deur.22.4. No»
vidthif ajinum fratris tiu.
271. Ne quis committat frandem iir
menfuris & ponderibus : ficut dicitiir '
Lcvit. 19. jfj. Nonfacietis ini^uitatem in ^
judiiae^
^ i Tracepa Negatlva.
nyi/" Dinn ^ P£)D numillm, non parcet oculm tum
p ntjD x\Th "^v 295
. n:in^ w^^jV ntjiD
np;i3 niiiD np^7 wtt^ '-9^
i<7i pD^^Dty ,n;i45^a n^n
Ti; Sk di:? niiD inpn
1£3^PD
Din^Vj; iiDp >«7iy 297
'ji7 htt^DD n^^n^ j^^u; 298
^"i-]3 Dn ^^U^Dn^ i<^t2^ 299
y\mu jnn «b my ^:^^i
nipten fj^^Din^ i^^iy 500
j<> "^mi^ nobu a^inDH
*]D5;n ^^D"i ^^n
D"Ti« "'^ii rn^nV i«W ^a^
n^Din nsin yy^^^ '7Knt£'"'D
KU^n wi in-^Dj? n>«
':iy ii£3i7 5<7tt^ 305
«^
«V
hv mn mh vh^
mry npn k? nDJ<:i7
n)23n
30(5
nn
pn:n i;iy n^^^ t^i';:^ 307
Z94, Ne puniatur qui vim pafTus eft :
ficuc dicitur Deut, 22, z6. Er pueUa non
facies ijuicquam.
195. Neaccipiatur prsemium ab homi-
c;^a : ficut dicitur Num. ^ 5. 3 1 • Et non
accipietis pretium pro anima homicidat
296, Ne accipiatur pretium ab homi-
cidaj qui per errorem occidit : ficut dicitur
Num.55..j2. Etnonaccipietis expiationem
ad fugiendum ad civitatem receptmfui,
297. Ne. quis ftet fijper fanguinem
proximifiii: ficutdicitur Levic. 19.16.
Non fiahisfuperfanguinemproximitui. .
29S. Ne relinquatur offendiculum in
domo : ficut dicitur Deut.22.8, Nonpones
fanguines in domo tua*
299, Ne integro Jive flmplici ponatur
offendiculum in via : ficut dicitur Levit.
ip.14. Et cordm cceconon dahis ojfendicutum,
300. Ne addatur in Ma.\kut flagellatio'
ne Rei flagellatio : ficut dicitur Deut.ij.
5. Non addeti ne forte Ji addat,
501, Ne quis calumnietur : ficutdici-
tur Levit. 19, 16, Nonihis detraBat.or iu'
ter populos tuos.
502. Neodio habeamus proximum in
corde.; ficutdiciturLcvit.19.17. Neodio
habeoi fratrem tuum in corde tuo.
505. Ne quis pallidum reddat ^fivepU'
dore afficiat \vXmm. alicujus ex Ifiraelitis :
ficut dicitur Levit, ip.i^» Corripiendo corm
ripies proximum tuum , (^nefufcipias.
504. Ne quis ulcifcatur : ficut dicitur
Levit, 19.18. Neulcifcaris te.
505. Ne fervetur odium : ficutdicitur
Levit,i9.i8. Non fervahis odium.
306. Ne accipiatur mater cum filiis :
ficut dicitur Deut. 22.5. Non accipiesma^
trem cum filiis,
$07, Netondeaturcapillus convulfio-
G a nJs :
na-ia oDn ,ww Dit<
D3n «in;:^ ^S) 7^ «)« nnin
«b nDKJu^ nnnK niDsnn
c3Si:^D3 D^^Ji) iTon
^ptca -vvrb >ih^ 285
nTsj; ^V2 iT N^^, ^8(5
.yc^n Dy T»^ nra 7i< ':)«;
DDH.nj? nrn'?
•nia« 7V- inpr «"? cjdi
inDr «7;:^ ^iD7 r\vwr\ ^^u
r-in iKini D^:a nn;;2 ni3«
73; rnn nns"? j<7t:^ 288
.'je^ '•pj •innb i^w 289 .
,n:i^n «7
ftn i^nn^ ^tbi^ 290
^257 iJ^Tty nj? nj;in nDii<3
iinnn 7« pn:ii
pa Tvn nnr j^^iy 291
nj;;^ ^«1?, nm "»3;i
aTO iinn7 m7i7 292
..ria iiDrt:; Diip iri^inn
IDU1 n:^nn nio; «71 'ju'
«^inn "pv Din*? ^«7^^ 295
bnip njnn iniK rna j<^«
^73"» m i,;)iiw »)T^:)'7 ra^ty
n8< nni:fpi "»dj««/ inny
«V nixD
50
tur Exod. 2 j . 2 . Now rtfpondihisfuptr lite
ad declinandum.
284. Neeligatur inter Judiccs aliquis
qui non cft doftus iu verbis Legisj ctiamfi
nt doftus in aliis fapientiis" : ncut dicitur
Deut.i.iy.Nonagnofcetiffacies injudicio»
28^. Ne quisteftetur falfo : ficutdici-
tur £xod*2o.i5. Non tejlificaheris inproxi»
mum tuum tejiimonium mendax.
286. Netefteturimpius, ficut dicitur
Exod. 45. 1 . Ne ponas manum tuam cum
impio utjis tejiris iniquitatfs.
287. Ne teftetur confanguineus : ficut
dicitur Deut.24»i6, Nonmorienturpatres
pro film , &fiUi non morienturpropatrihus»
Per traditionem didicerunt : quod non
morientur Patres per teftimonium filio-
rum . & hoc etiam valet pro reliquis coa-
fanguineis.
288. Ne quis condemnetur obunutn
teftem ; ficut dicitur Deut. 19. 15 / Non
Jlahit tejlis unus in virum,
289. Neoccidaturinnocenst ficutdi"
cituf Exod.20»i4. Non occides.
290. Ne quis judicet ex conjefluris»
donec duo teftes viderint ipfam rem: ficut
dxcitur Exod. 15. 7* Et imocentem , &
jujlum.ne occidof,
291 . Ne judicet in judiciis capitalibuSj
qui in iifdem teftis fuit : ficut dicitur
Num. 3 5.3 o.E* tejlis unus non tejlificahitur.
_ 292. Ne occidatur dignus occifione an-
tequam compareat in ;udicio:ficut dicitur
Num,5 5, 1 2 . Ef non morietur homicldaj^c,
29$. Necjuem mifereatur perfecuto-
ris j fed occidendus eft antequam Iseferit
cum, quiperfecutionem patitur , aut occi-
derit eum, autrevelaveritnuditatem ejus:
ficut dicitur Deut.^j .12, Et ahfcindes ma-
num
53
':!>^ Di<i 3^^ ^p^p ^^ 518
ror DD inm rDj^ ^bpDi
niD iD«i r3j< nsDi nDs^ii:^
^D Tw^gt^ «^ nDi<3tt' nnp
Dtnn^ mn'?^^ \^^ 3^1
nn-i^^a Dom ^r^^rjnD njnD
IDlpDD tfi^^« ,J^:5'' 7« nD&53t2^
n3lC3 iyi3i?7 W7^ 322.
b33 ^« nj^nn j^7 nD^::^^
, Dp^nut:^iD
nD^^^D nit^^p ^hv 323
iii^yn «b hdkVd
nDi«7D nv^p K*?;:^ 524
^D '^o^:^ VDti h^ T3;:^3
, DH^ T\W R7 HDS^^D
pDj^^D rmf? i^bv 3M
HD^^bD nTOT> ^^y^ 32(J
n '^t;:^ ""raiyn i^^nn? "^n^^
TOn i^^ niw nD^bD 7D
HD^^D rwvh ^'^ 3-7
7D D iD^ii:^ DmsjDn Dra
OTn «y HD.^^D
'j^ nDion in 71:^ rn^^o.
«> mny nDi^^D ^d 13
T^s^yn
HDi^^rD nw^ ty^^ 3^9
13 ':)i7 ijn S^ ""Tm Dr3
lu^yn ^5^? n79j; n3K!?D 73
Dfi nny ni7j^ i^bv 530
n7;3n «> i<^n ^m '^m^^
Tracepta Negatlva.
518. Ne quis msledicat Patri & Matrit
ficutdiciturEKod. 21.17. Etmakdicenj Pa-
trifuo j & Matrifua moriendo morietur.
319» Ne quis percutiat Patrem & Ma-
trem: ficutdiciturExod.ii.i^. Et fer-^
cutiens Patrem fuum ^ Matremfuam mo~
riendo morietur.
520. Ncfiat uUum opus in Sabbatho :
ficut dicitur Exod. 20. 10. oVow facies
omne opus.
521 Neguisexeat in Sabbatho cxtra
terminum civitatis j ficutiviatores: ficut
diciturExod. 16« 29» Ne egrediatur quif-
^uam c loco fuo.
$x2. Ne quis puniatur in Sabbatho:
ficutdicitur Exod. 55. 5- No» accendctff
ignem in omnibw hahitaculvs vejirfi.
5 Z$ Ne quis faciat ullum opus in primo
die Pafchatis: ficut dicitur Levit. 23. 7.
Omne opus non faciet^,
324. Ne quis hdsLtuUum ©pus in fepti-
mo die Pafchatis : ficut dicitur Exod..i2,
1 6. NuUum eptis fiat in sk,
325. Ne quis faciat uUum opus infefto
feptimanarum : ficutdiciturLevit.^^.ii;
Omne opus fervile nonfacietis,
5a5. Ne quis faciat «i/«»2 opus in prf-
mo die menfis feptimi j hoc cjli inprimo di«
novi anni: ficut dicitur de eo Levit.25«
25. Omne opus fervitmis nonfacietis.
527. Ne quis uUura opus faciat in dic
Expiationum} hoc eji, decimo die novianni:
ficut dicitur de eoLevit.25.28. Omneopus
non facietis.
528. Nequis opus «Hww faciat in pri-
mo die fefti Tabernaculorum : ficut dici-
turdeeoLevit,2j. 55, Omne opusfervile
mnfacietis,
$19. Ne quis opus ullum faciat in die
oflavo fefti Tabernaculorum : ficut dicitur
Lev,25 • i ^* Omne opusfervile nonfacietis.
530. Ne quis revelet nuditatem Ma-
tris; ficutdiciturLevit.18.7. Matertua.
"'JD^D vi?rh t<b^ 308
5^
nis : ficut dicitur Levit. 15,; 3. j'?^ ;;,4c«.
/rfw» nigram non rddett
508. Ne tollantur figna leprae: ficut
dicitur Deut. 24.8. Cave tihi k plaga lepr<e.
quai
que feretur.
jio. Ne finatur vivere Prseftigiator :
ficut dicitur Exod.22.1e. Maleficammn
jines vivere.
5 II . Ne obligetur novus^rponCus ad ne-
ceflaria, ad qua obligata eft congregatio>
ficut adire exercitum , cuftodire muriim,
&fimilia: ficutdiciturDeut.24. ;. No»
egredietur rn exercituniy neque tranjihitfuper
eum omne verhum.
312. Ne guis contumax fit adverfus
domum judicii : ficutdicitur Deut.17. iu
Non declinahps ah emnrverho , ^uod annun-
tiahunt tihi.
i/iM^> 11-^ ' »-»/-*» -y^y $09' Ne colatur neque leminetur in
k7 l^i^ ^Dt^3l7 Tn''^^ 7nJ3 v^^^ehomdi, fciljn^udpropterignotum
Vir K/l )3 n^y* f^o^^i^^i^i^f^fwfdecoUatajuvencaiCicutdi-
ii / j j-j> ciimptm.ii.^, InquanoncoletWi ne-
ip^SQ nmnS vh^ 310
^''nn N> n&tt^DD nDK^::^
nam jnn n^^^nn*' «^ty^n
js3:f IU3 "^m •'Dn^fD
D.na i<:^rDi nDinn rr^m)
vh) ^Ai-i:^ \^T '^. ^DKJiy
nai ta"? i^"?^ nnr
n^n •>«: nnDn^ «"?iy 31^
>DD nion Kb nD^^iiy ri
ni^D ^V ^"*Din7 \X7V 515 5>5' NequisaddatadpraeceptaLegis
^''3 3nD3^ min ra minn ^^^^ Script* five oraUs : ficut dicitur
^D ni< *ZW T\ti hvy:! nnin ^^.'^^^\^.'^';-, Omneverhumqmdegopr^-
r>m.f^ss -^wr\ 's-yMkit -^twmi *-i*i-»«n "/'^" ':'o&», /««c/ cujfodietis ad factendum,
DDTOm^D^^JJ^^ni^^i^-ain non addes fuper Hlud,
.r^^^^in
ni^D 7D0 rn;^ ^iVti^ 3 »4
i:dd yijn N^i 'j*^ nmnn
':v 5^''-!n ^^p^ }<y 315,
^^mry H^ph a)^ 316
ns^t^^D nn^^^p^ ^$W 317
J14' Ne quis dimrnuat ex omnjbus
prsBceptis legis : ficut dicitur Deut. 12.
ji. Neque dimrnues ex eo.
515. Ne quis maledicat Judici : ficut
dicitur Exod. 22. 28. fudicihus non male-^
dices.
Si6. NequismaledicatPrincipijfive
iHefitReXj five Gaput confeflus iriterra
Ifrael : ficut dicitur Exod. 22. 28. Et
Principi in populo tiio,
$17. Nequis maledicatunrexeseteri»
Ifvaelitis : ficutdiciturLevit, 19.14. Non
malidices furdo^
5ig,Ne
^r£cepta Negativa.
r\m nny t^hih "^v 544
r^m T\r\v niV^V ^hv 545
npn §^^
na^ nn^ ,ni7p k*?^ 34^
n"!33 nm "^Ki •^p«^^ m^
n^^po p pni^DiD
nra nny ni^:!? «W 347
'in^Dj/ n.c'^^ ^^n \w ^^^
vyb ^nnsi^ ^nn k?
nDns.oi? 33^^ ^^^ii^ 348
inn {^7 nDn3 bD2i idj^^^
^ ^nDD^
HDna ni7^ H^^nn ^W 349
iiD;;n ^b nt^j^i ':t2^ rvbv
I3t D^ 3Di:^> ^4717 350
D3^n j^? "131 n^^i iD^^^jts'
tii^n nn)7 m^^? ^^9^^ 351
i^ ^2« nnv ^dk:::' id^;?
"^m nnj? m^j^ «Siy 351
'^m nn; "iD^^t^ iD:f j; a^^n
nnj7n^pnpS s^^W 553
p)m) p)yn p:i3 nnj;
^3 Sk -'Jty n'i^£)pi nrDni
npii^ n^pn ^*"? r.ts^s n^t:^
111:'. nD7 n^iDt:^n 'jbu m);
'^rb m^^non y\yp^ n-^nm
nnj? ')t:\
m ^iDD Ktfi^*» i^'?::'.^^^
•^JDD i^TWiD^^t!; yi^y^^
nin"» bnp3
344, Nequis revelet nuditatetmjxts-
ris fratris : ficut dicitur Levit.i8.i6. Nu-
ditatcm fratris tui non revelabis.
545. Ne quis revelet nuditatem fororis
uxoris fu2e : ficut dicitur Levit, i8,i8. Et
uxorem cum forore ejus non caj)ies.
546. Ne quis revelet nuditatem mu-
lieris menftruatse : ficut dicitur Levit.iB.
19. Et ad muUerem inmenflruo immundi-
tiei fuce non accedes.
347. Ne quis revelet nuditatem uxo-
ris alterius: ficut dicitur Levit. i8. ao.
Et aduxorem proximi tui nondahis concu-
bitum tuum in femen.
548, Ne quis coeat cum beftia : ficut
dicitur Levit. 18.25. Et in omni aniniaU
non dabis concubitum tuum.
549. Ne mulier fe fubjiciat bruto:
ficut dicitur Levit. 18.23. EtmuUernon
Jlabit ante animal.
1^0. Ne quis coeat cum mafculo : fi-
cut dicitur Levit. 18. 22. Etcum mafcuh
non coibis coitu muUebri.
5 j r. Ne quis revelet ipfam nuditatem
Patris: ficut dicitur Levit. 18.7. Nudi-
tatem Patris tiii non revelabis.
$ 52. Ne quis revelet ipfam nuditatem
fratris patris; ficut dicitur Levit. 18.14,
Nuditatem fratris patrfi tui non revelabis.
355. Ne quis in libidmibus appro-
pinquet ad ea , quae prsebent occafionera
revelandi nuditatem ■, m funt amplexusj
ofculatio 3 nutus oculorum , & occlufio
[five motitatio~\ oris : ficutdiciturLevit,
1 8 , (S. Ad omnem propinquam carnis fua ?
non accedetis ad revelandum nuditatem. P er
traditionem didicerunt , quod Iitc fit ad-=
monitio de appropinquatione prsebente
occafionem revelandi nuditatem,
5 J4. Nefpuriusin uxorem ducatfiliam'
Ifraelis: ficut dicitur Deut. 25.2. Non
ingredietur Jpurius in ecclejjam Domini.
H z |jS'Ne
mvn nV nisa
54
nin« nn; nr:i7 i^^i^ 351
Taj< nn nmni^ nn; 'jc^
niy« nnr mw x^^ty 35^
Ta« ni7^ nnj; ^oi^^u ni^
' n^iin ifh
r\)m nnj? nib^? J<^iy 335
n^ai^, n:7« n3 nn^
na nny ni^:i'7 j<>^7 334
y:i n3 nny •nDxjC' pn
n3 nnj; ni^;!^ ^y^ 355
nna na i« "iDJ^JUf nnn
nnny nbJin «>
nan nw ni^p i6^ 33^
n^^iin K^ t<^n ^nny 'j^y
, , nnn;;
nm mv r\v!h iii'?^ 337
nm nny nDJ^ii:' nnai
n?i!n H7 nnat
n-^i^ nnj; m^^V ^^W 358
m3 n3 ni^ 'Jts^ mn nai
ni^^v^ nny m^^'? i6v 359
na ni^i nDi^y^ nm nsi
npn i^> nna
nini^ nnv ni'?^^ N>tt' 340
1DK nini< nn;; 'iit:^ D&<rt
, , n>5n i<^
nin^^ nnj; ni'?^^ N^iy $41
*1^3i< n\m nnj; ':ti' 3«
, , n^jin &<>
nt^i^ nnj; r\)b:\^ i6^ 341
^nra ^^51 ^Di<m 3i<n ^n^^
npj^ nnj; npji'? fc<S;7 343
H7 ^nbD nn;; nDi<:ti' ,pn
n^:in
ejl j wo» nvdahis nuditatcm e]ui.
$y\. Nequis revelet nuditatem foro-
ris : ncut dicitur Levit.18.9. Nuditatemfom
roris tua yfilia Patrii tui (ffc. non revelabis»
3} 2. Nequis revelet nuditatem uxo-
ris Patris : ficut dicitur Levit. 18.8. N«-
clitatem uxoris Patris tui non revelabis.
$$j. Ne quis revclet nuditatem foro-
ris vel a parte Patris , vel a parte Matris :
ficut dicitur Levit,i8 .11. Nuditatem filia
uxoris Patris tui.
?34. Ne quis revelet nuditatem filiae
filii: ficutdicitur Levit. 18. 10. Nudita-
tem filia filii tui.
5 } 5 . Ne quis revelet nuditatcm filias
filia;: ficutdiciturLevit.18.10, AutfiliiC
fili<£ tu<e non revelabis nuditatem ejus.
S$6, Ne quis revelet nuditatemfili£ej''-'*s,
ficutdiciturLevit.18. lUaefi nuditas tud\
non revelahis nuditatem ejtts,
3j7. Ne quis revelet nuditatem mu-
lieris five Matris » & filise : ficut dicitur
Levit.iS. 1 7. Nuditatem uxoris ^filia ejus
non revelahis.
5 1 8. Ne quis rcvelet nuditatem mulie-
ris & filisB filii ejus : ficut dicitur Levit,
18.17. Filiam filii ejus.
5 5 9. Ne quis revelet nuditatem mulie-
ris & filiee filiae ejus : ficut dicitur Levit,
18. 17. Et filiamfiliieejus nonacci^ies.
540. Nequis revelet nuditatem foro-
ris Matris , five matertera : ficut dicitur
Levit. 18. i^ . Nuditatemfororis matris tu^e
non revelahis>
541. Nequis revelet nuditatem foro'-
risPatris7/t'^<?»2?V^: ficutdicitur Levit.
18. 12. Nuditattm fordris Patris tui non
revelabis,
542. Nc quis revelet nuditatem uxoris
fratris ?mis,Jivepatrui : ficut dicitur Le-
vit, i8.I4' -Aduxoremejusnonaccedes.
54;. Ne quis revelet nuditatem uxoris
filii: ficutdiciturLevit. 18. iji Nudita-
tem nurHS tHte non revdabis*
344. Nt
mvn nV nixD
5«
5^5. Ne fit meretrix , &illaeftquae
eft conjugata fi ne literis matrimonialibus,
& fine fponfaliis : ficut dicitur Deut, 2^,
17. Non erit meretrix.
5 55. Ne qui divortium fecit cum uxo-
re j iterum ducat eam , poftquam nupta
fuerit alteri : ficut dicitur Deut. 24. 4.
Non foterit maritus ejus prior y qui dimi'
ferat eam j iterum cdpere eam.
357. Ne fratria nubat altcri quam le-
viro fuo : ficut dicitur Deut. 25. 5. Non
erit uxor mortui.
558, Ne, qui vim intulit puella , divor-
tium faciat cum ea , cui vim intulit : ficut
diciturDeut.22. 29. Nonpottritdimittere
eam omnihus iiebus fuis.
559- Nedivortiumfaciat, quiprota-
lit malam famam , Jive qmdiffamavit uxo-
remfuam : ficut dicitur Deut.22,29. Non
poterit dimittere eam omnihus diebus fuis.
360. Ne Eunuchus in uxoremducat
filiani Ifraelis : ficut dicitur Deut. 23.1.
Non ingredietur lafus attritione,
361. Ne caftrent mafculum aliquem
ex omnibus fpeciebus , non hominem ,
neque jumentum, beftiam , neque avem :
ficutdicitur Levit.22. 24.. Et interrave.-
Jir^ vonfacietis.
362. Ne fupra Ifraelem conftituatur
vir Jjve B^x ex gente extranea : ficut df-
citur Deur. 17.15. Nonpoteris ponerefuper
te virum alienigenam»
363. NeRexmuItipIicet fibicquos:
ficut dicitur Deut. 17. 16. N»» multiplf'
cabitjjhi e^uos.
364. Nc Rex multiplicct fibi uxores:
fieut dicitur Deut. 17.17. Et non mdti-
plicahit uxores.
3 6 j .Ne Rex multiplicct fibi argentum
& aurum : ficut dicitur Deut.17.17. Et ar-
gentum & aurum non multiplicahitjihi valde.-
ix?2) naiDD 8«b3 n^j7a:n
nc^ip n-^nn «? ':t:^ xm-^^p
mT^n nnn"» kW s5^
nt^^Knn ,n^j;3, 7Dn «7 '3«^
nnnp7 zmb rvpv -^m
nD3^n js^tt^^n vh^ 357
tx? nD«:u^ nD3'D Yin ^m^
nDH r}m n^^nn
r\rb^ ^Dr «b ':v inoipi^
. rD'' ^D
nn7t:^7 73r m> noHiiy .yi
na ^''nD np"» ^^b^^ 3^°
>y\:^S> N3"' fc^*? noK^u^ b^w
-in» nDi Dnob K7B^ ,3<^i
K71 D-Ti^ K*? ^Tm SdD
nD«:u^ «liyi rvn nDna
, ^ ii^vn «7 pD:inKai
b^nt:^'' 7j? ni:DV,«W i<si
^ 'yo^^^v pnji bnpD i7^K
nn^ ^^fct •1^'?^ nn^ ^Din
17 n3T t<7 nDx:iy d^did
TDH p nnT ^b^ 16^
17Dn 17 nn^ k^u^ 3^5
Dnii *1DD1 iDi^m 2nn <^Dp
"!KD 17 niT N7
£/?^ ^f^»^ caufus m fervando levi attquofracefto , ^r/»;^
tn gravi.
7^.e^
S9 /^/*^^ iWJc^yiH.
^^^L^
7 q
?m
?^i
O-in
IRESTRICTED CIRCUOT
186915
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11