Skip to main content

Full text of "Philosophia vetus et nova : ad usum scholae accommodata, in Regia Burgundia olim pertractata"

See other formats 


(^' 


PHILOSOPHIA 

VETUS    ET    NOVA 
AD    VSVM    SCHOLyfi 

AC  C  O  MM  O  D  A  T  A, 

IN   REGIA    BVRGVNDIA 

OLIM    PERTRACTATA. 

TOMUS     SECUNDUS, 
Q^U  I    PHYSICAM    CONTINET. 

Editi9  terfia  mnlto    emndatior» 


P  AR  I  S  I  I  S, 

Apud  Stephanum    MicHALLET,via  Jacobea ,  ad  Infignc 

S.  Pauli. 


M.  D  C.    L  X  X  X  I  V. 

C  r  M      FJilVILEGIO     R  E  G  I  3. 


I    N    D    E    X 

RERUM     ET     CAPITUM. 

PJtAf^tlo.  pag.  1 

DlSSE!(.TATlorROOIMIALIS,  X 

Caput  I.  De  objeElo  Phyfices.  X 

Cap.  II.  QMidftt  PhyftcA.  j 

Cap.  III.  De  Phyftces  diviftone.  I» 

fV*-^?*J*>if<*>?fv*^f*j|!^«Jll>»f<A>ifv^  Of<*>,t3C)fv*>»fV*>i*vft>»«v*>4<-qF>« 

PHILOSOPHI^   NATURALIS    PARS  PRIMA, 
feu  Phyficageneralis 

TractatusI.  T^E  jfrincipiis corporHm.  fft 

Dissertatio  I.  L^  De  principiis  peripateticorUm.  I  } 

Cap.  I-  De  prificipiis  rerum  n/itur*lium  in  Hniverfrm,  ibid* 

Cap.  II.  De  natttrafarmx  fHbflantialis.  it 

Cap.  III.  De  formarnm  origine.  14 

DissEii.TATio  I.  De  principiis  rerum  nMturalium  mechanitll,  J 1 

Cap.  I.  De  principiis  mechanicis  in  univerfum.  }  ) 

Cap.  II,  De  principiis  rerum  ex  Democrito  &  Epicur».  5  J 

Cap.  III.  Deprincipiis  rerum  natHralium  ex  Cartefio-  41 

DisSHRT.  III.  De  principiisphyficis .feu  de  elcmentit,  51 

Cap.  I.  De  elementis  iti  Hniverfum,  ibid. 

Cap.  II.  De  igne.  5  8 

Cap.  III.  De  aere.  6$ 

Cap.  IV.  De  acjua  &  terra.  70 

Cap.  V.  Deprincipiis  Chymicorum.  75 

Cap.  VI.  De  mixtione  &  refolutione.  %y 

Tractatus  II.  De  natura  corporis  &  prtcipuis  tjus  dttriiutit.  91 

DissERT.  I.  De  natura  corporis  &  continui.  9  { 

Cap  .  I.  De  notione  &  natura  corporis.  ibid. 

Cap.  II.  De  compofttione  continui.  10} 

Cap   III.  Depuntlis  Phyftcis  &  MathematiciS.  ii9 

DlssERT.  II.    De  corpore  mobili ,  feu  de  tnotH  k  mtm  trttnflato.  W} 

Cap-  I.  De  caufa  motus  primaria.  liO 

Cap.  II.  De   cattfa  motus  continuati.  iil 

Cap.III.  PrAcipu*   motuum  leges  explicanturl  116 
Cap.  IV.  DemotHum  legibus  ip  colliftone  corpornm  qui  (Uttriifunt  expertia, 

130.  i  ij 


I  N  DEX 

C>P.V-  De  vt  &  effecllhiiselaterii.  j-i' 

Cap.  Vf.  De  pfitcipu^s  elaterii  ca'^fis.  j  .  j 

Cap.  II.  Qiu  fint  prdcipH£  motmm  leges  in  corporum  tlaflicorum  CoUifione. 

Pag-                                                                 ,  t+i 
DissERT.  llf.  DemotH  rerum gravinm  &  levtum  ,  nec-non  de  Ubratis  liqHori- 

hus.  ,  ^^ 

Cap.  I.  QHjt  ftt  canfa  defenfis  rerum  gravium.  i  j  e 

Cap    U.  Qji4  caHfit  extrinfecegravinm  defcenfumpoj^nt  effcere,  i  a<) 

Cap.  III.  De  motu gravium  accelerato-  15^ 
Qav.  IV.    De  motH  gravinm  juxta  numerorum  imparium  progrejfnm  accele- 

rato,  157 
Cap.  V-  Degravitatione  ,  uhiprdeipuAhydroflatkes  fundamenta  exponuntur. 

pag.  i6i 

Cap.  VI.  De  libratis  liejuoribus-  167 

Cap.  VII.  De  gravitate  atris.  169 

Cap.  VIII.  De  variis  efeHihus ,  ejui  in  vacui  motum  rtferri  folent.  1 7  l 

Cap.  IX.  De  novis  circainane  experimentis.  174 
CavX.  De  aliis  experimentis  circa  inane  ,  ac  potijfimum  de  machina  pneu- 

matica.  lyd 

Cap.  XI.  De aliis  experimentis  inmachinapneumaticafaClis.  181 
Cap.  ult.  f^arit.  diffcultates  &  obje&tones  circapondus  aeris  folvuntnr.      l8($ 

Tractatlis  III.  De  tjitaUtatibus  ,  feu  deaffi&ionibus  corporum.  iji 

DissERT.  I.  De  cjualitatibus corporumgeneratim,  195 

Cap.  I.  De  efualifatum  origine.  i-bid. 

Cai?.1\.  De  natura  ^ualitatum.  299 

Cap.  III.  De  raritate  &  denftate.                                            -  loi 

2?isspRT  I.  De  cjualitatibus aHuofs  quit,  ex  motiiprofiuunt^  204 

CKv.l.Decalore.  ibid. 

Cap.  II.  De  calore  (^uipotentialis  vulgo  dicitur.  208 

Cap.  III.  Defrigore.  2  I  J 

Cap  IV.  Pracipui  frigoris  tffetlus  &  phanomenaexplicantur.  217 
Cap.  V.  De  ijualitatibus  a^uofis  0'  occultioribus ,  ubi  medicaminum  viret  per- 

firinguntur.  2 19 

D1SSEB.T   \\\.  De  iiscorporum  affeElionibusqu^modales  dicuntur.  2itf 

C  AP.  I.  Vefluiditate  &  hnmiditate.  i  l  ^ 

Cap.  II.  De  firmitate  &  ftccitate.  1  J  J 

Cap.  III.  Quadam  circa  has ejualitates phitnomena explicantur.  239 

Cap.  IV.  Qualitates  taEliles ,  quasfecundas  vocant ,  explicantur.  241 

PHYSICES    PARS    SECUNDA, 
Dc  rcbus  vitJE  &  fenfus  expcrtibus. 

Tractatus  I.    "r^E  mundo  &  ccelo,  24^ 

DissiRTATio.  f.  L^ Demundo.  ibd. 


RERUM  ET    CAPITUM: 

Cap.T.  T)emuriclioriginf.  1^7 

Cap.  II'  Q^id  fint pr4ic'pu<t  hujus  univerfi  partef.  151 

Cap  W'.  l'e  pracipuis  Cofmorraphiit  elementis.  157 

Caj».  IV.  Qui.  fmt  artis  Gnomonict  principia,  x6^ 
Cap,  V.  De  mundi  fyftemate. 

Di5SERT.  II.  De  litmine  fiderum.  179 

Cap.I.  Dclnmnisnatura.  180 

Qkv.W.  De  luminereflexo.  iSj 

Cap.III.  De  lumine  refraUo,  1S7 

QkV.V^ .  De tuho  optico.  290 

DisHKX.  \U.  Dernotuftderum.  i^j 

Cap-  I.  Defolis  motu  &  illius  phinomenif.  19^ 
Cap-  II-   Lun*  motus ,  /^utejue  ad  Calenddril  in/laHratienem  pertinent ,  i.xpli' 

cantur.  198 

Cap.  111.  Lunt  theoria  exponitur.  501 

Cap.  IV    De  Eclipfihus  Luna  &  Solis.  304 

Cap-  V.  De  Lume  maculis.  507 

Cap.  VI.  De  Aiercurii&  yenerisphinomenis  &  mttu.  310 

Cap.VII.  DeAlarte.  jij 

Cap.  VIII.  D^/o-t/^..  J15 

Qax^.W.  De Satumo.  311 

Cap.  X.  Stationes ,  direHionet ,  &  regrepti  planet4rum  explicantHr.  315 

Cap.  XI.  De  Cometis.  31 1 

Cap  ULT.  De  SteUisfixis.  554 

Tractatus  II.  Demixtis cerporibus.  337 

DissERT.  I-  De  meteoris.  ibid. 

Cap.  I.  De  hAlituum  natura&  caufif.  ibid. 

Cap.  IT.  De  mixtis  imperfeElis  ^ua  in  terr»  gignuntur.  339 

Cap.  Hl.  Defontium  ori^ine.  jlj 

Cap.  IV   De  thermis  &  a^uis  mineralihuf.  34$ 

Ckv.V .  De  maris  falfedine.  3ji 

Cap.VI    De  vario  oceanimotu,  &  maxime dtaflu  reciprect.  355 

Cap.  VII.  De  ventis.  365 

Cap.  VUl.  Pracipua  ventorum /pecies  explicantur.  367 

Cap  IX.  DeventorttmaffiElionihus.  3  7  j 

Cap.  \.  Dealiismeteoris  a'e/eis.  174 

Cap.  XT.  O*  ignitis  imprejfionibus.  y^% 

Cap.  XII.  De  Iridiscolorihus.  381 

Cap.  ult.  De  aliis  impreffionib»S  emphaticif.  3  94- 

Dis?ERT.  II.  De  mixtis  perfeElis  ,  feu  de  fojfiHbuS.  397 

Cap.I.  Devariisterrarumgeneribus.  ibid. 

Cap  II    De  falihus.  399 

Qav.IW- De  fuccisoleofis.  4°+ 

Cav.\Y ■  De  vi  eleflrica.  ^07 

Cap.  V.  Delapidibus  &  gemmis.  410 

Cap.  VI.  Z?f  magnete  &  vi  magnetica^  416 

a  ii( 


I  NDE  X 

Gap.  VII.  De  metallerum  nainra  &  origine.  ^2  J 

Cap. HLT.  De metallorum  prteparatione.  a-j » 

Tractatus  III.  De  plantU.  aa^ 

DissERT.  I.  De  platitarum  anatome,  ibid. 

Cap.  I.  De fiatnra flirpium^  aai 

Cap.  II.  Deplantarum  anatemia  ex  M.  Afa!pighio.  j  48 
DissERTATio  rOoTERioR..  Dc  vegetationc  plantarum  ,  nec-nofi  de  earHm  ana. 

hfi'  +55 

Cap.  I.  De  ortH  flirpium.  ibid. 

Cap.  II.  Devegetationefeminunt.  At^ 

QKv.m.De plantarum  nutritione ,  &  vegetatione.  a^i 

C ap.  IV.  Defucci  aUmentitii  in  plantis  circuitu.  i^j 

Cap.  V.  De  plantarum  analyfi.  a-jt 

Cap.  VI.  De plantarum  viribus.  j^S 

PHYSIC./E    PARS  TERTIA. 
De  corpore  animato ,  feu  de  rebus  vica  &:  fenfu  prardicis.    48^ 

Tractatusi,    "Y^E  facultate  animali  &  iltius  organo.  387 

DissERTATioi.  L^ Defenfu  inttriore  &  illius  ergano ,  ibid. 

Cap.  I-  De  natura  anim&fentientis.  ^87 

Cap-  II.  De  finfu  univerfim.  ^pi 

Qxv.iii.  Defenfuum  interiortimfunSlionibus.  A.gS 

Cap.  IV.  De  flrnElura  cerebri.  Aaj 

Cap.  V.  Qua  fint  prdcipui  cujufifue  partis  cerebri  ufus.  j  o o 

Cap.  VI.  Qu£fintprac'puti  animafentientis  facultates.  coj 
Cap.vii.  De  fomno  &  vigilia ,  ac de pracipuis  animalium  fun^ionibus.    508 

DisstKr.i.Demotuanimalium.  «j. 

Cap.  I.  De  nervorum flruUura.  ibid. 

Cap.  II.  Nervorurn  origines  perflringuntur.  1 1$ 

Cap.  III.  De  motu  animalium  fpontaneo  in  Hniverfum  «ig 

Cap.  IV.  DeflrtiSlura  &  aSliont  mafculorHm  ex  Alphonfo  Btrello.  514 

Cap.  V.  T>e  incefn  hominis.  c  3  i 

Cap.  VI.  D e  incejfu  animalium.  j  3  tf 

Cap.  VII.  Devolatu.  t  ±1 

Cap  VIII.  De  natatu.  c^j 

Cap.  ult.  De  motu  animaVmm  naturali.  J47 

DissERT.  i.  De  fenfibus  externis ,  &  eorHm  organis,  549 

Cap.i.  De  taElu  &  illius  organo.  ibid. 

Cap.ii.  Deguflatu  & ilUusorgane.  ^jj 

Cap.iii.  DeolfaElu&  tlHus  organo.  *  jj 

Cap  iV-  De  auditu  &  ilUus  organo.  557 

Cap.  V.  De  vifu  &  illius  organo.  jgj 

Cap.  VI.  De  vifione.  j^S 


RERUM  ET    CAPITITM. 

Cap.  VII.  Qjittdam  vifus  phanomem  ,  ^nt  froblemata  exfHca»tnr.  571 

Cap.  VIII.  Quitdam  circa  per/piciliornm  &  microfcopii  nfiim  explicantitr,     574 

Disstp-T.  ly.De  objeSiis /enfuHm  (xterierftm.  579 

Cap.  X-  De  faporihns.  ibid. 

Cap.  II  De  tdoribus,  587 

Chv.in.Dtfono.  584. 

Cap.  ult.  De  coloribus  (julfxi  &  reales  dicifotent.  591 

Tkact ATi-K  II,  Devitalisfacuitatis  funSIiofjibus  &  organls.  6  66 

DissEB-T.  I.  Derefpirationis  organis  &  ufu.  ibid. 

Cap.  I.  De  afperx  artcria  fabrica  &  ufu,  necnon  de  vocisorganis.  ibid. 

Cap.  n.  De pulmonum fabrica  &  ufi.  610 

CAV,in.  De  diaphragmate.  611 

Cap.  IV.  Quomodo  fat  refpiratio.  615 

Cap.  V.  Pracipuirefpirationis  ufus.  619 

DissERT.  II.  De  motucordis  &fangulms.  ^ij 

Cav.i.  De ftruBuracordis,  ibid. 

Cap.  II.  Q^u£  fit  cordis  motus  effeElrlx  CAufa.  6l8 

Cav. m.  Demotu  fanguinis ,  &  illius  circulatione.  6^1 

Cap.  IV.  De arteriarum  ftruUura  &  pulfu.  6}  7 

C AP.  ULT.  De  perturbato  cordis  & fanguinis motu ,  ublpauca  de  febrlhus,  639 

Tractatus.  III.  De  naturalifacultate ,  illiHsfunSlionibus  &  organis.  6  4.7 

DissERT.  De  vi  altrice.  ibid. 

Cap.  I.  De  prima  alimentorumpriparatione.  ibid. 

Cap.  II.  De  fecunda  alimentorum  prdparatione.  650 

Cap.  III.  Quitftt  caufa  ejfeElrix  digeftionis.  6^\ 

Cap.  IV.  De  chyli  in  vafis  laEleis prttparatione.  (359 

Cap.  V.  Deufuventriculi,  &  variis  ejtts  affeflibus.  66z 

DissERT.  II.  De  fanguinis  in  vifceribus  percolatione,  6(58 

Cap.i.  Defanguinis  in  hepate  praparatione.  ibid. 

Cap.  ii.  Quomodo  fanguis  in  liene  percoletur.  67J 

Cap.  III.  De fanguinls perrenes  percolatione.  67$ 

Cap.  IV.  De  fangttinis  analyfi  Chymica.  <78 

Cap.  V.  Defanguinis  analyfi  mechanica.  (58  o 

DissERT.  III.  De partium conformatione,  68  j 

Cap.  I.  De  infeUorurn  ortu.  ibid. 

Cap.  II.  De  partium  conformatione in  infeBis ,  ACprimHmdc  iis  qH^perfeEla 

dicuntur,  69  o 

Cap.  III.  Defecundo  genere  infeBorum,  694 

Cap.iv.  De  tertio  infeUorumgenere.  6^y 

Cap.  V.  De  Bombyce ,  nec-non  deqttarto  infetiorum gentre.  697 

Cap.  y\.  De  pHlliprocreAtione.  70S 


E  R  R  A  T   A. 


PrfJ.    Lin.       Errnrii 


47  <f 

74  }'■ 

sS  17 

100  40 

1S7  17 

«?«  3 


il4 

2.18  }j 

27»  4> 

»85  H 

}>«  M 

311  »•< 

5«l  ■♦ 

40t  10 

405  'S 

411  10 

4«»  '* 

410  4* 

*2»  »8 

411  11 

S04  H' 


toiTefl». 


uvenit  evcnit 

gravius  gcaviocem 

nobii  Mcnium 

omni  4J(fc ,  deftitutum 

in   illud  illud 

cxttemo  exteino 

Inquefuum&c.  Metcutii&c- 
Ht  dHo  ycrjin  funt  tranffofili. 
plutnabio  plumbato 

Sc+S  ««71« 

paccera   &c.        pars  kc. 
£c  aete  ex  acte 

diametcii  femidiameicit 

utcuuque  utramLjue 

&  raate  in  mare 

Tc»aatus  Itl.     Diffect.  II. 
cx  a:quis  Scc.    ex  una  tactaci, 
z.rulph.&j.  pactibusnitci. 
bitumina 
anexeoj 


bitumine 
an  eo  fale 
lacgioc 
F  E 
fulguce 
glanudlis 


longioc 
EF 

fulphuce 
zUndulis 


Cumica.auc,  «i&.alioafe&a 
concitantut,vecbanon  defunt, 
Acbilioiiiluinfacaco  Scc, 


E  R  R  A  T  A; 


fjg.   Lin. 


jog 
Ji» 
fi? 
5" 
12} 
S14 
SJ? 
SJ« 
541 
f45 
ibid. 
f«7 
i70 
57f 


arrtSi. 


fjo 
S?4 
f99 
60J 
£08 
9,8 
«48 
«4? 
6Sf 
«71 

«7« 


an  ad 

aiquam 

otgano 

ocganura 

ptioccs 

ptopioie» 

in  has  , 

dtltnd^m 

abducunt ( 

aiducunt 

cantas, 

canta 

AI, 

AL 

in  vitgis 

uc  in  ricgit 

4« 


17)  18 


noo    cx  eadcm     nam  ex 
aecis  a?is 

acticulos  articuli 

tab.  4.  cab-s. 

inutiles  Utiles 

I  1?     cucin  tubo  &c.  opcico  lens  obje> 
Ao  &c.cadios  nimium  Scc    (cdaa> 
tequam  concutrant  nimium, 
evcrtic  cvectic 

aliicocpora  alba  cocpoM 

nutciiiones  mucationcs 

fina  Gla 

pati  ;ugo  paii  vag» 

cificiuniuc  cRicianc 

inulti  nulli 

tigce  cigcide 

cztecit  pt£  cetecis 

pcrmeare  vox  illaeltfuo  !»• 

co  croota. 
eocum  eius. 

adfunduntdc-     ad  funduiB   dccl- 
cidum  duQc. 


PH  Y  SI  C  A 

VETUS  ET  NOVA, 

AD    USUM   SCHOLJE 

ACCOMMODATA 


F  R  JE  E  A  r  !   O. 

jjiUiUiMiii|.Tjj  E  N  T  u  M  eft  ad  eam  Philofopliis  paitem ,  qux  natnr.i- 
"  hs  ,  aiu  Phyfica  dki  (blet ,  quod  rerum  oint)ium,  quae  lub' 
fcnius  veniunt,  raiioncs  perfcquatur,  &  tantiim  pateat,j 
j§  quantum  ipfa  natura.  Acveteres  quidcm  Philofophi  hmc 
fcientiam  priEtcr  cxteras  cokierunt,  quod  omnium  artium 
quafi  parens ,  &  altrix  videatur :  fed  in  tot  feSas,  &  hste- 
§;,TpTr,Tvj[r^r.i^rii^c}  f^s  abierunt,  ut  in  tanta  opinionum  varietate,  quam  po- 
tidimi^m  viam  infiftamus  ,  vix  nobis  liquere  poffit.  Ariftorelem  tamen  praj 
caeteris  fequi  nobis  in  animo  eft  :  vel  quod  jam  ab  aliquot  fceculis  omnes  pene 
AcademicE  hunc  velut  ducem  &Philolbphia;  principcm  feleqcrint ;  vcletiam 
ob  hoc  maxime  ,  quod  fi  cum  reliquis  Philofophis  comparetur,  cos  ingenii 
acumine ,  rationum  pondcre  ,  renim  rarietate  ,  difpofitione  ipta , ,  &  traftan- 
darum  orJine  lonf;e  fuperet :  adeo  ut  hxc  philofophandi  ratio  ,  quam  Arifto- 
leles  invexit ,  nunc  tempoiis  omnium  fcre  confenfu  recepta  fit ,  ac  Democri- 
ti,  Anaxaoor.t,  &  aliotum  veterum  opiniones  inter  ineptias  pcne  ev.inucrint. 
Qiianquam  dubitat  Baco  an  confenfus  ille  dicendus  fit ,  qucm  nec  judicium  li- 
berum ,  nec  res  dilic;ent?r  perpenfs  ,  ied  pr.-ejudicia  potius ,  &:  confuetudo  ipfa 
extorferunt.  Utcunqueca  res  fit,  id  negare  non  poflumus ,  quin  hoc  philolo- 
ph.mdi  gt  nus  contcntiolum,  quod  Ariftoteies  induxit ,  ad  exacuenda  ingfnia, 
&  ad  eas  difciplinas  qux  in  vita  civili  verlantur ,  permagni  fit  usus-  Ac  fi  novis 
recentionim  inventis ,  &  cxpetimentis  augeacur,  non  dubito  quin  Philofophia 
naturalis  nonjucundamodo  ,  &cutiofa,  fed  ctiam  vita:  humarx  perutilis  fu- 
tura  fit :  ratio  enim  ab  experientia  ipfa  divelH  non  debet,  fi  natura:  vim  &c 
caufas  peifpc£tas  habere  volumus. 
Quo  igitur  &  materise  ipfi ,  5i  muneri  noftrc  faciamus  fuis ,  utramque  Plu~ 
Tom.ll.  A 


1  PHYSIC^    GENERALrS 

lofophiani ,  S:  contentiofam  ,  &;  expeiimeiicakm  fic  tradere  conabimur,  uc 
rcfta  ratio  experimentis  ptacluceat ;  neque  ab  Ariftotele ,  hifi  forte  perfpi- 
cuitasipfa,  &  evidentia  veritatis  obftet,  recedamus.  Nam  utfcite  recentior 
quidam,  i!que  optimede  Philofophia  meritus  obfervat,  Ariftotelem  in  qui- 
bufdam  non  fcqui ,  prudentis  cft  ;  paffim  refellere  ,  imprudentis  ;  in  fincrula 
ejus  verbajurare,  fimplicis  &  creduU;  paffim  rejicere  &  carpere  ,  invidi  eft. 
Siquid  igitur  verifimilius ,  fiquid  ex  ufu  a  junioribus  excogitatum  fuerit  non 
omittcmus,  Cuitionobis  tantummodoelt  adhibendaneprajpofterumantiqui- 
tatis,  aut  novitatis  ftudium  nobis  imponat.  Neque  enim  res  idcirco  vera  eft , 
quod  vetus  fit ,  aut  nova ;  quaeque  funt  vera ,  femper  ejufmodi  fueiunt.  f^eri- 
tas ,  ut  aic  Vincentius  Lirinefins ,  publica  efl  &  commiinis  jnris.  Cavenduni 
etiam  eft  ab  omni  philofophandi  genere,  cui  cum  Rehgione  noftra  minus  con- 
venit :  haec  cnim  deftruit  omnem  altitudlnem  qiiix.fe  extoHit  adverfits fcientiam 
Dci ,  ut  loquitur  ApoftoUis  ,  qui  etiam  fubinde  nos  admonet  ne  cjuis  nos  fe- 
ducat  per  Inanem  Philefophlam.  Non  quod  Philoiophorum  opiniones  confe- 
crare  oporteat ,  aut  fidei  myfteria  ad  rationis  trutinam  cxpendere  :  fed  nihil 
ftacuendum  quod  fidei  noftrx  fundamenta  convellere  videacur. 

DISSERTATIO     PROOEMIALIS. 

De  nntura  Phyfices. 

NOn  eft  quod  diutiusnos  morentur  qua^ftiones  prxambulx ,  qua:  circa  ob- 
je£lum ,  &  naturam  Phyfices  agitantur  :  ex  quippe  magna  ex  parte  in  Lo- 
gica folutae funt.  Quae  tamen  praemitti  folent  inhujus  fcientixhmine,  attinge- 
mus ,  magis  adeo  ne  quid  omififre  videamur  ,  quam  quod  ea  omnino  necella- 
riajudicemus.  PrimCim  itaque  quod  fit  objedum  Phyfices ,  deinde  quod  illius 
genus,  poftremo  quae  fint  iUius  partes ,  breviter  exponemus. 

C  A  P   U   T     L   . 

De  ohjeElo  Phyfices. 

OBjediim  alicujus  difciplina:  cum  duplexfit,  materiale  fcilicet  &  formale, 
de  titroque  litigare  folent  Philofophi.  Qiianquam  ,  ut  fere  fit  ,  omnis 
controverfia  in  vocabulis  potius ,  quam  in  rebus  pofita  eft.  Omnes  enim  in  eo 
confentiunt,qu6d  Phyfica  circares  corporcas  &fenfibiles  verfecurjeafdem  efle 
natura!es&:mob:lcsfatentur  ;  utri  magis  proprie  &  accurate  loqu  >ntur,  quae- 
ftio  eft. 

Illudmanifeftumputo,  objcdtum  adaequatum  Phyfices  elfe  corpus  naturale, 
ut  cft  naturale.  Id  enim  dicimus  cbjedtum  adxqu:icum  alicujus  fcienciar,  qu  d 
omnibus  condicionibus  ad  objedum  prcerequifit  s  prxditum  eft.  Scd  corpori 
naturaU  ,  ut  eft  namraL- ,  adiunr  omnes  conditiones  c\\x  ad  ohjcdum  aHcu- 
jus  difcipliiixcxiguntur ,  quafque  alibi  fcpius  actulimus.  Nam  corpus  nacurale 
unum  eft  genere ;  tantum  patet,  quantum  Phyfica,  qu^e  hinc  nomcn  fuum 
duxit,quod  naturam  &propricruescorporis  naturalis  confiJcrct:undc  &Phy- 
fologia ,  quod  de  natura  prxcipue  diirtrat,nominatur.  Poftrenio  hanc  fcien- 


TRACTATUS    PRIMUS.  3 

tiam  ab  omnibus  aliis  difcriminat.  Niilla  cnim  difciplina  prxter  Phylic am  cor- 
pus  n.ituidle ,  ut  natiuale  tftj  contemplatur  ;  ad  id  referuntur  omnia  qvx 
inhacli.ici.tia  traduntur ,  five  ca  lint  principia,  five  fpecies ,  llve  proprieta- 
tcs-  Ergo  non  aliud  cft  objedum  integrum  ,  &  adxqu.itum  hujus  fcientis 
praeter  corpus  naturalc.  Q;_iod  ctiam  ut  fenfu  percipitur  aut  mobile  eft  ,  a 
Phyiica  potifnmimi  Ipedatur.  Qiicd  enim  fenfus  omnes  fugit ,  vix  ad  hanc 
difciplinam  pcrtinet. 

Cotifirm-  Natura  eft  frmntn  motth  &  ejuietis  princlpiHm  ejus  in  <jiio  efl  : 
fed  id  maxime  Phyfica  mvcftigat ,  quod  eft  principium  motus  unicuique  cor- 
pori  intimum.  Cum  enim  m.otus  corporis  aHunde  accedit ,  aut  ab  humana  pro- 
ficifcitur  induftria  :  (  ut  inhorologiis  (Jc  ahis  machinis ,  qilae  automata  dicun- 
ciu:,  quod  velut  fua  Iponte  moveantur  :  )  haec,  inptam  ,  non  natiir.ili ,  fcd 
artificiali  motu  feruntur  ,  nccprincipium  hujus  motus  cft  in  ipfis  coiporibus. 
Cum  autem  motus  ab  mduftna  humana  non  oritur  ,  fcd  .  ft  in  reipft ,  tuni  phy- 
ficus  hiijusreinaturam,  feuprincipium  illius  motus  inquirit.  Ergo  Hcet  idcm 
fit  naturale&mobile  ,  t.imcn  phyficus  circa  naturam  potius ,  quam  circa  mo- 
tum  occup.uur  :  principium  tnim  iHius  motiis  intrinlecum  inveftigat  :  imo 
cur  res  quicfcat ;  cur  grave  cx,  gr.  vix  a  fuo  loco  dimovcatur  ,  expcndit. 

Exiisliquet  naturam  ab  arte  in  hoc  cfte  divcrlam,  quod  natura  fit  rci  in- 
timafubftantia  ,  eaque  facunda,  qua:  aham  confimilem  procreat  :  ars  vcto 
fit  rei  ipfi  extraria  ,  quiiUius  fupcrfiv.iem  tantum,  non  penetralia  ipfa  perva- 
dit;  formam  accidcntariam  ,  non  rci  fubftantiam  efficit  ;  cujus  dcmum  opus 
fterile  eft.  Ars  quippe  imagincs  duntaxat,  non  rcs  ipfas  cfficit,  dirigit  tantum- 
modo  ,  non  quidquam  gcnerat. 

In  iis  tamen  conveniunt  natura ,  &  ars,  quod  utraque  non  temere  ^' 
tumultu.uio,  fcd  ordinate,difpofite  ,  &:  cum  ratione  opcrctur;  utraquectiam 
efFeftum  fibi  fimilcm  moHtur :  fcd  natura  phyficam  ,  ars  idealem  duntaxat  fi- 
raihtudinem  inducit.  Hinc  natura  pulchre  a  Platonicis  dcfinitur  ,  ars  Dci  in 
?nAteria.  Eft  enim  ars ,  utalibi  diximus ,  virtus  mentis,  ad  cujus  lcgcs  opi- 
fex  ea  dirigit  ,  qux  operatur  extrinfccus.  Qu.imobrem  natura  non  cft  aliud, 
quam  ars  divina ,  juxta  quam  omnia  funt  ordinatiffima.  Quo  quidcm  modo 
dicifolctopus  naturi  eire  opusintelligcntix,  &:  naturam  nihil  fruftra  moliri. 
Natura  vero  folctappcUarircrumquas  hoc  univerfum  compleditur ,  fer)es&: 
certa  connexio ,  qua  ita  funt  dilpofitx  &  fibi  mutuo  apt  itoE ,  ut  eos  quos  cer- 
nimus  cfFcdtus ,  &  motus  eodem  fcmper  tenore  &  modo  aut  cfficiant  ,  aut 
excipiant.  Siccalore  folis  aquain  vapores  attoUitur,  vapores  frigore  dcnGiti 
in  pluviam  recidunt  ,  ex  qua  herbx  nafcuntur  ,  ex  iis  animaha  nutriuntiir. 
Haec  caufirum  fcrics  naturahs  dicitur  ,  ut  pulchre  obfervat  vir  dodifnmus. 
Quod  autem  recentiores  quidam  negant  res  a  natura  profedas  ab  artcfadlis 
diftcrre ,  nifi  quod  vel  in  abjeftifHmis  longe  maximum  natura:  ekiceat  artifi- 
cium  :  cumtamen  urrxque  id  habeant  commune  ,  quod  ab  intimo  principio 
moveantur.  Horologium  enim  ,  inquiunt,  fuis  rotis  ac  ponderibus  inftru, 
6tum  non  minus  ex  feipfo  movetur ,  quam  gravia  corpora.  Neque  enim  quid- 
quain  nifi  proprio  motu  agitatur ,  hcet  ahunde  is  advenerit,  Sic  globus  qui  an- 
te  erat  immobiHs,  ab  ahopellitiir,  neque  alieno  ,  f-^d  proprio  moti\  fer- 
tur, 

A  11 


4  PHYSIC^    GENERALIS 

Hxc ,  inijnam  ,  non  obftant  quominus  natura  &  ars  multum  inter  fe  difcrC-" 
pent :  quod  ars  humana  nihil ,  fi  proprie  loqui  voiumus ,  efficiat ,  fed  tantura 
motus  naturs  dirigat.  Qnimvis  naturs  opera  ,  eadcm  quoque  artefafta  dici 
poffint,  C\  cum  artedivina  comparentur  :  verum  de  his  aHbi  fufius.  NuncqucB 
contra  noftram  de  objedlo  Phyfices  fencentiam  objici  folent  ,  videamus. 

Dtliiiwttir  objeniones. 

Opp.  I.  Non  corpus  modonaturale  ,  fed  etiam  omne  ens  corporeum ,  &iL 
lius  affjdtiones  Phyfica  confidcrat.  Nam  &  materiam  feparatim ,  &  formr.m  ; 
motuum  item  lcges  ,  &  proprietates  ,  atquealia  hujus  generis  innumera  per- 
•fequitur  :  ergo  Phyficx  objeftum  non  eft  corpus  naturale  ,  aut  fenfibile,  fed 
•ens  omne  naturale. 

^ejp.  difl.  ant.  Phyfica  non  folum  corpus  natarale ,  fed  etiam  quidquid  efl: 
corporeum  ,  contcmplatur ,  quatenus  ad  corpus  naturale  pertinct,  vel  utprin- 
cipium,  vel  ut  lUius  proprietas ,  C.ut  nuUo  modo  ad  corpus  naturale  fpedat, 
N.  Id  verojam  fatis  eft  expHcatum. 

Opp.  z.Mult^alirE  difciplinie  circacorpusnatvtrale  occupantur,  nt  ars  me- 
dendi ,  qux  non  modocrca  humanum  corpus  veriatur,  fcd  &  plantarum,  imo 
&;animalium,  foffihumquoque  naturas,  partes,  &  proprietates  contempla- 
tur.  Ars  Chymica  qui  mixtrT  corporain  fuaprincipia  refolvit ,  elementa  ipia 
&  corum  vires  diligentius  confiderat :  ut omittam  partes  Mathefcos  qus  mixtas 
dicuntur,  ut  Mechanicam  ,  quzemotuum  leges  •,  Aftronomiam,  quae  fiderum 
motus,  &  naturas  ;  Opticam,  quivisus  affeitiones ,  variasluminis  &colo- 
rumproprietates  inquirit.  Ergo  objeftum  Phyfices  non  eft  corpus  naturale  , 
aut  fcnfibile. 

Rcfp.  Phyficam  corpus  naturale ,  ut  eft  naturale  contemplari ;  reliquas  difci- 
plinas  circaidem  obieftum  materiale  vcrfari,  fed  in  modo  confiderandi  dif- 
ferre.  Sic  medendi  ars  circa  corpus  naturale  occupatur  ,  ut  eft  fanabile.  Ars 
Chymica  circa  corpus  mixtum  verfatur,  ut  ignis  vi  in  variaspartes  dilFolvi, 
aut  ex  eo  varia  ad  vitx  humani  ufus  opera  effici  pollunt.  Eadem  eft  ratio' 
Aftronomi.-E  ,  Optices ,  Mechanices.  H.-e  quippe  difciplinae  ex  Phyfica  prodie- 
runt ,  ab  ea  velut  altrice  pendenr.  Phyfices  quippe  id  munus  eft  ,  omnem  na- 
turx  vim&cauiasindagare:  Mathefis  quantitatem  (olam  confiderar.  Corpo- 
rum  cocleftium  naturam  &  motuumrationes  Phyfica  contempiaturjAftronomia 
eofdem  mocus  numeris  perfequitur.  Exquo  antemha:  difciplina;  in  fuum  velut 
corpus  funt  addud.x ,  plurimum  auftac  fuerunt :  ac  viciiTim  magno  Phiiofophia; 
naturali  funt  omamento.  His  enim  deftituca,  llrigofa  eft,  jejuna  &  planc 
fterilis ;  nervis  quidem  adftrida,  fed  pene  exanguis  videtur. 

Inftant-  Objediummateria^e  latius  patet  objefto  formali  :  fed  corpus  omne 

eft  naturaie:ergo  non  corpus,fed  ens  naturale  eft  objedum  materiale  Phyfices. 

Rerponderi  folet  difl.  ant.  Latius  patet  ob|e6t:um  materiale  quam   formale 

fecundum  diverfos  confiderandimodos ,  C  fecundCim  rem  ipfam  ,  N.  Qiiod 

iitique  ficilius  eft  quam  uc  explicatione  indigeat. 


TRACTATUS    PRIMUS.  5 

C  A  P  U  T     II. 
Quld  fit  Phyftca. 

PHyricam  effefcicnti.iin  fpeculatricem,qiiq  circa  corpus  natmMle,ut  mcnrale 
eftjvcifaciir,  omnes  pene  confentiunt.  Primum  enim  quod  fic  fcientia,hinr 
probarc  iolcnr,quoc1  multas  habeat  demonftrationes:  ut  probct  corpu?  cffe  cor- 
rupc)bile,quoJ  quatuor  conftcc  eiementis  j  ccelum  efie  inanime  ,  quod  nullas 
virx  tunftioncs  cxcrat ,  &  alia  hujufmodi  plurima. 

Deindc  eam  effc  fpcruLitricem  hinc  colligunt,  quod  objeftum  fuum  confi- 
derctjUt  corlum  &  elemcnta,nonaliquidcircaid  moliatur,niri  forte  ex  accideii- 
ti ;  ex  agcntis  ,  non  ex  ipfius  fcientii  fine.  Nam  fi  forte  Phyficus  ad  praxim 
defcciidat,  id  fir  cx  inccntione  Phyfici,non  ex  fine  proprio  Phyfices ,  quz  iii 
contempl.itionc  fni  objcdti  fiftit. 

Q^iod  autcm  nonnulli  opponunt  multa ,  imo  pene  omnia  in  naturcE  obfcuri- 
tate  clU'  invokita,nihilfcreccrti,  autcxplorati  a  nobis  pcrcipidc  rerum  na- 
tura  :  atquc  m  h\nc  lentcntiam  facri  tcxtus  authoritatcm  afferunt ,  ut  Ecclcfia- 
ftes  8-  /'/rif//f.v"  jinquit,  i^im-i  emnium  oferiim  Del  ntillam  pojjit  homo  ir.ve- 
nire  rationcm  .  ?o>-k"i  qnrt  f.unt  fub  file  ,  &  t^iianto  plns  laboraverit  ad  qnd- 
rendur/i,  tanio  tnitins  inveniat. 

Refpo>id:nt  Phyficam  admodum  efle  imperfedlam ,  ut  in  nobis  ineft ,  quam- 
vis  in  feipfa  pcrfefta  fit  lciciitia  :  formas  autcm  non  uc  in  ccrtis  infunt  (ubjc- 
ftis,  fcd  fccundum  il'  (pedlari  oportere.  Sic  Geomctria  ciiculum ,  non  ut  in 
cupro  dclineatur,  fed  ut  cdc  debet,  confiderat- 

Ecdcfiiftcs  veronos  noftrx  infirmitatis  admonct  nc  forte  quis  nimis  mul- 
lam  opcram  confcrat  in  res  obfcuras ,  &  difficilcs ,  ac  minimc  necelfarias ,  fed 
ad  ftudium  finftioris  vic.T  animum  adjungat.  Id  quoquc  concedcndum  puto  , 
nuUam  rem  a  nobis  comprehendi :  nullius  enim  rei  prima  8c  incima  principia  , 
vires  omnes  &  habicudincs  cum  rcliquis  rebus  mcntc  compledimur  :  quam- 
vis  mulca  pcrccpta  &  demonftrata  habeamus :  quod  utique  ad  rationem  fcien- 
tia:  fatis  cft. 

Hxc  fere  de  natura  Phyficesfolentdifputarc  :  fcd  res  videtur  digna  quara 
paulo  attentiorianimo  contemplemur.  Itaque  videamusan  ea  fcicncix  nomcn 
jurc  fibi  vmdicec  •,  ex  quibus  pnncipiis  fu.as  ,  fi  quas  liabct  veras  dcmonftratio- 
nes ,  eruat  ;  qua  tandcm  ratione  augcri  poffit.  Ifta  quippe  ad  inftitucum  no- 
ftrumm.axime  percincnt,  qui  Phyficam  non  modo  contentio(am  ,  fed  experi- 
mentismaxime  fubnixam  ,  &  ad  vitxufus  non  inutilem  tradcre  volumus :  ne- 
quc  enimrerum  qux  fub  fenfus  veniunt,  cognitionem  affequi  poirumis,  nifi 
per  obfervationes ,  &  experimenta ,  qu.x  funt  vetut  principia  Philoiophix  na- 
turalis.  His  uciqac  fi  dcftituatur ,  vaga  erit  &  incerta ,  ac  mulcum  loquacicati':, 
paium  folidicatis  eft  habicura.  Nam  ratio  fine  cxpericntia ,  vclut  n.avis  finc  re- 
ftore  flucHiuat  :  uc  vicififim  experienria  ,  cui  racio  non  pr.xlucet ,  cxca  eft  ,  &: 
fortuica,  nec  quicquam  fere  utile  procrct, 

Veriim  in  hoc  difficultas  pofica  eft ,  qui  fieri  poffic  ut  Philofophia  naturalis , 
qux  obferv.«ionibus ,  &  experimentis ,  velut  principiis  innicitur,  fcientix,ut 

A  iij 


6  PHYSIC^   GENERALIS 

aiunt  ftride  fumpix  nomcn  ,  &  rationem  fibi  vindicct.  Ncqiie  enim  majot 
certitudo  aut  fiimitnsin  conclufionibiis  quam  in  piincipiis  tft  exis^cnda  :  ob- 
fervationcs  omnes  &  txp.rimenta  funt  fingularium  &;  rcrum  qu3c  (cnlu  perci- 
piuntur  ,  ac  de  iis  vera  lcienna  clTcnon  potclT:. 

Deinde  ex  iis  cxperimcncis  nihil  univerfim  concludimus  nifi  per  induftio- 
riem  :  Atnufquam  magis  eiramus  quam  in  falfis  indudionibus,  ut^alibi  cften- 
dimus.  Saepe  enim  cxaliquot  excmplisunivcrfale  quiddam  colligimus  ,  idque 
perperam  ,  cum  ad  ea  quae  excipi  poffunt ,  animum  non  attendimus. 

Poftremo  evidentia  quaedam  moralis  in  (enfibus ,  &  expcrimentis  pofita  eft  : 
adeout  illud  ftultiti^  plerumque  videaturproximum  iis  fidem  dencgare,  prs- 
fcttim  ubi  plures  fenfus  concurrunt.  Nam  utexemplo  Macrobii  utar  ,  fi  quis 
mihi  cxhibeat  pomum,  figura,  &  colorpolfunt  mihi  imponcre  :  itaque  olfa- 
6tu  ,  imo  tadlu  &i  gaftu  id  explorabo  rqux  omnia  mihi  fucum  facere  non  pof- 
funt,  fi  moralem  duntaxat  evidentiamquarro.  Sic  ubi  amicus  occurrit,cx  fa- 
cie,habi[U,  voceftatim  hunc  agnofco  ,  nec  dubitare  polfum ,  quin  is  fit,  qui 
mihi  vidteiu'  :  fed  evidentia  illa  eft  duntaxat  moralis  qu£E  ad  adtiones  vitx  fuf- 
ficit ,  nonea  eftqus  ad  rationem  fcientiaerequiritur. 

Scientia  quippe  per  veras  demonftrationes  acquiritur ,  ac  demonftratio  cum 
firma  adhaEfione  mentis  ita  conjunfta  eft  ,  ut  rem  non  poffe  alicer  fe  habere 
nobis  omnino  fit  perfuafum  &  perfpedum  :  itaque  affcnfum  exigit  firmum, 
inconcuftlim  ,  plenum  ,  &  nullo  modo  reftriftum.  Nam  circa  prima  principia, 
&  circa  ea  qua:  ex  principiis  neceffario  ducuntur,  fcientia  omnis  verfatur.  Quod 
fi  aftenfus  integer  non  fit ,  fed  aUqua  reftndione  temperatus  ,  evidentiam 
quidem  moralcm ,  atque ,  ut  aiunt ,  probabilitatis ,  non  adhaefionis  plerae ,  aut 
demonflrationis  habiturus  eft.  Qu.-e  autem  per  fenfus  cognofcimus ,  hanc  fo- 
lam  habent  evidenticim.  Cum  enim  video  folem  ,  mihi  ita  certum  eft  &  evi- 
dens  folem  a  me  confpici ,  ut  hac  de  re  dubitare  vix  podim.  Ea  tamen  non  cft 
plena  mentis  adhxfio  ,  fed  reftrifta  quodammodo  :  neri  cnim  potcft  ut  folis 
imaginem  ,  non  ipfum  afpiciam.  Nam  in  Parheliis ,  cum  plures  in  nubibus  fo- 
les  cernuntur,  vix  interdum  verum  ab  illius  imagine  fecernimus.  Sic  Tobias 
evidentia  morali  credebat  hominem  effe  quicum  edebat ,  loquebatur,  ambu- 
labat  •,  &  tamen  is  fallebatur.  Sic  Ethnicus  qui  videt  hoftiam  confecratam  , 
panem  elTe  omnium  fenfuum  teftimonio  colligit.  Itaque  firma  intcllcftus 
adhifio,  &certitudo  quaHs  ad  demonftracionem  requiritur ,  in  fenfuum  per- 
cepcione  non  eft  pofica. 

Quo  hxc  difficultas  qwx  in  Phyficis  vim  habetmaximam  ,  radicitus  evella- 
tur,  res  paulo  altius  eft  repetenda.  Id  itaque  meminerimus  tam  firmam  efTe 
in  fcientiis  &:  indubitatam  mentis  adhasfionem,  feu  aftenfum  ,  ut  impofTibile 
judicemus  rem  aUtereffe ,  neque  nos  ab  ea  fententia  ,  uUa  ratione  vel  autho- 
ritate  dimovcri  pofTe,  ut  in  demonftrationibus  mathematicis  cernere  eft.  Ad- 
ha:fio  aucem  illa  animi  ex  triplici  capice  oriripoteft  ,  i.  ex  clara  rei  perceptio- 
ne  ,  z.  ex  ipfa  expcrientia,  3.  ex  fide. 

Cum  veritas  kicet  per  feipfam  ,  &tam  eft  manifefta  ut  alTenfum  noftrum 
extorque.it,  neque  ullus  dubitationi ,  aut  reftridioni  locus  relinquicur,  tum 
illa  adhifio  ex  perceptionis  luce  oritur.  Ut  cum  eam  veritatem  percipimus , 
iiumerum  parem  pari  additum ,  parem  efficere :  tum  vero  tam  evidenter  eam 


TRACTATirS   PRIMUS.  y 

intelligimus ,  ut  airenfiim  noftrum  cohibere  non  poflimus.  Atque  hujus  generis 
propoutiones  reite  intelledluales  vocitantur  rnonenimfenfuumminifteno  m- 
digemus ,  ut  de  earum  veritate  judicemus, 

2.  Experientia  ipfi  generalis,  vel  intelledualis  .ifTenfum  quoque  noftnim 
extorquet  quodammodo  ,  &  firmam  adhsfionem  menriscfficit,  Sicmeelle 
aut  ccgitare  tam  mihi  certum  eft,  ut  dubitare  iion  poflim,  Nam  impofTibile 
eft  in  his  circumftantiis ,  in  hoc  ftatu,  in  quo  fum,  me  non  etlc,  Sic  mihi  cer- 
tum  eft  alios  homines ,  ccelum  quoque ,  terram ,  fidera  exiftere.  Ac  fruftra  quis 
me  ab  ea  fententia  diniovcre  conabitur,quod  fenfus  lint  fallaces ,  aut  quod 
fortc  fomniem,  Nam  citra  ullum  difcurfum  clate  percipio  me  cogitare  ,  &  in- 
telledusjudicat  alios  homines  itidemexiftere,  &  cogitare.  Sic  qux  fub  fen- 
fus  veniunt ,  fuam  habent  evidentiam,  Nam  (i  forte  dubitem  oblcuro  loco 
indufusan  fol  illucefcat,  apertis  feneftris  dubitare  amphus  non  pclfum. 

j.  Fide  etiam  mihi  certo  perfuafum  eft  Romam  exiftere,  idque  indubitatc 
judico  falfum  effe  non  polfc:  hoc  quippe  generali  experientia,  &  omnium 
teftimoniotam  conftanteraccepimus  ,utimpoffibile  videatur  in  iis  circumftan- 
tiis  omnes  decipi ,  aut  decipcre. 

Ex  hiscoUigimus  nos  mente  rei  aliaiiadhxrere  ,  &:  intclligcre,  feu  remip- 
famclare  intueri ,  efte  unum  &  idcm  ;idque  non  fieri  citra  alfenium  ,  aut  judi- 
cium.  Ut  cum  intclligimus  totum  clfe  majus  fua  parte  :  non  poirumus  enim  iis 
non  alfcntiri,  qua:  dare  intelligimus.  Itaque  error  non  hinc  oritur,  quod  in- 
telle(ftus  rci  mileadhjcreat :  hccc  cnim  adhxfio  elfe  non  potcft,  quin  fit  cum 
cvidentia  conjunfta  :  remquippe  intelligere,  eftrcm  ipfmi  videre.  Qiji  ve- 
roerrat,  non  intclligit,  idque  fit  cum  alia  adjungit  animus,  qux  non  in- 
telligir,  velcumab  imaginatione  deceptus ,  id  fe  intclligere  arbitracur,  quod 
revera  non  intelligit:  adcout  ipfaimaginatioadhireat,  noninteIIe6lus :  ut  vi- 
dereeftin  dormientibus ,  &  amentibus.  Nam  animus  intcr  dormicndum  fe 
cogitareputat:  nec  tumanimus  fevigilare  intelligit,  fcd  imaginationis  phm- 
tafmataquafieftent  cbrse  perceptiones ,  menti  illudunt-  Idem  eft  de  amenti- 
bus  judicium  ,  qui  lc  clare  putanc  intelligere ,  qux  ipfi  format  imafrinatio. 
Visenim  imaginatrix  fua  fcmperpr:emitcitphantafmata  ,  &;nihil  concipit  in- 
tclledtiis ,  cujus  ea  idolum  ,  aut  imaginemnonftatimeftingnt  ,uti  fuo  loco  fu- 
fius  diximus.  Idque  identidem  inculcare  non  eft  inutile,  quod  ha:c  animi  ccco- 
nomiarice  incellcfftamagnamfcienciis  omnibus  lucemafl-lnu.  Hinc  enim  er- 
rorum  fontesapcriuntur,  &  Academicorum  argutix  diftolvuntui  j  certx  de- 
nium  veritatis  notx ,  &  qnafi  criteria  proponuntur. 

Solvnntur  ohjeBiones. 

Opponet  aliijuis  :  qui  rei  mente  adhajret  ,  is  quidem  judicat  rcm  aliter  eftc 
non  polfejfed  forte  faIlitur:Ergo  adhcefio  intelieftusnon  eftierta. 

/??'/>.  i-nclledum  ex  ipfi  rei  evidcntia  cogi  non  polfead  alfentiendum  ,  nifi 
id  verum  fit,nec  pod^talter  fe  h.ibere. 

f^r.Tihis.  Scd  qui  fill.imefBcit  dcmonftrationem  ,  ut  qui  punt  fe  demon- 
ftralfe  quadratuiam  circuli ,  awr  motum  pcrpctuum  tam  cop:icur  ad  allcnticn- 
dum ,  6;  judicat  rcm  aliccr  cire  non  polfe  ,  qaum  qui  demonftrat  tres  angulos 


S  VHYSICJE    GENERALIS 

unius  trianguli  nequales  cire  duobus   reftis. 

Jiefl'  eum  qui  paralogilmo  dccipitur  ,  non  puro  intellecftii  rei  adhasrere ,  lecT 
ab  imaginatione  deludi :  quantumvis  dicat,  aut  putc-t  i'e  clare  rem  inttlUgere:. 
ut  qui  iutcr  dormiendumdicit  le  vigilare,  tum  enim  cft  umbra  qiia;dam  ad- 
ha:fionis,5<  imagmationis  ludibrium,  atque  immenfum  diftat  ab  adhxlions 
■yigilantis^  Sic  qui  p.aralcgilmo  decipitur,  non  intelledlu,  fed  imaginatione  rei 
adhasrefcit :  cumque  errorem  fuum  deprehendit,  jam  longe  evidentius ,  Sc 
quafi  novx  lucis  fplendore  percuHlis  rei  veritatem  percipit.  Abfurde  igitur  lo- 
quitur  ,  &  fecum  pugnat  qui  dicit  fe  revera  intelligere  ,  &:  nihil  intclHgere-, 
atqueerror  omnis  eftin  judicio  ,  cumideasconjungimus ,  qua:jungi  non  de- 
bent;  non  in  ipfis  ideis  ,  ex  quibus  certa  judicia  fieri  poirent ;  ac  nefcio  an- 
culpa  magis  ad  voluntatemquamad  intelle£lum  pertineat ,  cum  mens  teme- 
re,  &  prsEcipitanter  ea  confundit ,  qua:  feparata  oportuir. 

Sed ,  inqnies ,  qui  fcire  poffim  an  veram  demonftrationem ,,  aut  falfnm  cfFe- 
ceiim :  cum  eadem  mihi  utrobique  evidentia  &  firma  adhsefio  videatur. 

Refp.id  utiquenonfacile  dijudicaripolTc  :  quod  inter  intelle<3:us,  &  imagi- 
nationis  funiliones  tanta  fit  cognatio  ,ut  difficilefitunius  adhasfionem  ,  abal- 
terius  illufione  fecernere:  fed  foliusevidentia:  fulgor  tcnebras  omnes  dubita- 
tionis  expellit.  Id  tamen  fere  accidit  ut  puram  perceptionem  &  adharfionem' 
intelledus  tranquillitas  qusdaminexplicabiliscomitetur  :  cum  obfcuritas ,  Sc 
eiadmifta  inquietudo  paralogifmis  femper  fit  admifta.  Sicqui  vigilat,  &  qui. 
dormit,  uterque  (e  vigilare  putat,fednon  eadem  eft  in  utroque  animi  tran- 
quillitas,  &:  evidentia. 

His  explicatis ,  qus  vir  acerrimo,  dum  vivcret  ,ingenio,  fufe  perfequitur». 
jam  non  eritdifficile  ad  ea  refpondere  qux  nobis  objiciuntur,  Phyficam  nem- 
pe  mniti  fenfuum  obfervationibus,qux  falfs  e(Ie  polTunt.  N.im  reda,  inquiunt, 
philofophandiratio  ab  experimentis  incipit ,  ex  iis  caufos  rerum  occultas  eruit, 
acplerumque  caufis  cognitis  adexperimenta  defccndit ;  nec  major  elFe  pottft 
in  conclufione  firmitas ,  certitudo ,  adhaefio  animi ,  aut  neceffitas  quam  in  ipfis 
principiis  ,  ex  quibus  eruitur. 

Refpondent  nonnuUi  experimenta,  &  fenfuum  obfervationes  duplici  modo 
fpedlari  poire,  vel  ut  fenfuum  ope  perficiuntur ,  &  funt  qu.Tdam  fingularia,  tum- 
que  iis  adharrere  intelletH^us  non  poteft.  Cum  v,  gr.  video  lunam  paulatim  incre- 
menta  luminis  fubire  ,id  quidemevidentiamhabetmoralem  :  led  non  eam  t.i- 
men  qus  omnem  formidinem  excludat  -,  ac  fieri  abfolutepoteft  ut  res  aliterfe 
habeat.  Velexperientia  illamodo  quodamgeneralifumi  poteft,  utnobis  ccr- 
tum  elfe  diximus  nos  efle  ,  alios  item  homines  ,  ccelum  ,  Iun:m ,  terram 
exiftere.Neque  enim  fieri  poteft  infta'u  inquo  fumus,&  in  his  circumftantiis, 
quin  res  hujufmodi  exifl:ant.  Sic  diximus  fidcm  &  cxperientiam  inetUedluali 
medo  furnptas ,  certitudincm  omnimodam,  &  adhacfionem  intelleftus ,  feu 
firmumaflenfum  habere.  Itaque  experientia  ,  &  fide  naturali  mihi  certum  tfl: 
lunam  cxiftere  ;eam  paulatim  incrementa  luminis  fumere  :  atque  hinc  rt  de 
concludo  lunam  tire  globofim  :  quia  corpus  omne  quod  non  fimul ,  fcd  paula- 
tim  illuftratur ,  glohofum  cft.  Unde  rei  fingularis  attributum  demonftrari  po- 
teft ,  fed  modo  quodam  geneiali  &  inteile^luali. 

Refp.  i. 


TRACTATUS    PRIMITS.  9 

R  i.cum  vulgo  Pbilofophoriim  de  luna,  fole,  &  aliis  individiiis  dari  fcien- 
Bam.nonraticnc  ejifttntia:,  qux  eft  contingens,  &  alitcr  fejhabere  poteft; 
fcd  ratione  cllentixquac  tft  ncctflhria.  Sic  forte  indubitate  fciie  non  pcflum 
an  id  qiiod  vidco  ,  fit  luna  •,  ied  demonftrare  polfum  corpus  ctElefte,  quodtun- 
queilludfit,  qiiod  paubtim  irradiatur  ,  id  rotundum  exifterc. 

Atque  boc  tripliciniodo  fieri  potcft.  rrimopcr  lynthdim  ,  feu  compofitio- 
nem ,  crm  anotionbus  dclctndimus  ad  minus  nota  :  ut  in  exemplo  allato, 
exeoquod  lunahabeat  incrtmcnta  luminis,  dcmonftrare  polfumus  eam  efte 
globofam, 

1.  Per  analyfim ,  feii  refolutioncm ,  cum  a  condufione  ipfa  ad  pra:cognita , 
feu  adprincipia  afcendimus.  Qu6v.gr.  probemus  lunam  elTe  globofim  ,  pri- 
miim  oftendimus  hanc  tfte  globi  pu-prietatcm  ,  ut  habcat  quardam  incre- 
menta  himinis  figuras  clHpticx ,  qi  ar  lcilicct  oval;  eft  proxima,  nec  aHani  ejus 
iigurnm  cfte  j^^olle.  Deinde  oftendin.us  Uinam  habere  ejulmodi  incrcmcnta  : 
quod  utique  probamus  expcricntia :  id  enim  cernere  eft  in  luna  praefertim  a 
cjuadraturis  :  hinc  adeo  concludimus  eam  cfte  globofam. 

3.  Id  fieri  pottft  pcr  zetcfim  ,  feu  inquifitionem  :  cum  nulla  conclufio  pro- 
ponitur  den-.onftranda,  fcdprincipiis  ritcinfpcdlis  ,  quid  inde  Itquuturum  fit, 
attendimus.  Cum  fuppono  v.  gr.incrementa  luminis  in  luna  eftc  fic;urx  clli- 
pticx  ,  tum  inquiro  quid  inde  concludi  poftit  :  atque  hinc  lequi  cam  tlfeglo- 
bofam  compeno  :  qui  modus  res  examinandi  non  in  Mathefi  modo,  fed  etiam 
in  Phyficis  permngni  eft  usus.  Non  cnim  tantum  naturx  progrcfliim  ,  rerum 
ortus,  &  incrementa,  caulas  itidcm  tffcftriccs  &:  matcnalcs  ,  qux  in  motu 
&fluxuquodam  pofitx  funi,  ratione  &  experientu  perfcquimur  :  led  etiam 
formas  rerumfimplices  ,&conftantcs,  utfluiditatis,  firmitatis  ,  gravit.uis  , 
motuum  ctiam  Icges  mquircndo  expendimus  :  qux  via  multo  eft  comptndio- 
fior  quam  fi  res  qux  lunt  compofitx ,  ilatunindagare  vehmus. .  Sed  de  his  fuo 
kico. 

Inflant.  Mens  nihil  intcnigic  nifi  dependenter  a  fenfibus  :  hinc  illudpervul- 
gatum  ,  nihil  cft  in  intellcdtu,  quod  prius  non  fuerit  in  fenlu  :  idque  longe 
veriffimum  eft  in  Phyfica  ,  qux  lenfuum  obicrvaticnibus  tanquam  principiis 
eft  fubnixa :  fed  fenfus  iunt  fallaces  ,  ut  fatcmur.  Ergo  Phyfica  nullo  modo 
fcientiadici  debet :  fed  eft  opinio  tantiimt]ux  multum  hibet  probabilicatis 
&  intcrdum  nonnihil  evideatix  moralis  :  fed  immobilis  adhxfio  ,  &  irrcfraga. 
bilis  ad  eam  non  pcrtinet. 

Rcfp.  nos  quidem  nihil  fcre  intclligere  nifi  dependenter  a  fcnfibus :  nam  ab 
iisfaltemcxciramur  ;  adeo  ut  cogitationem  omnem  prxccdac  aliquis  fcnllis- 
Non  enim  poirum  cogitarc  aut  colorcm  ,  autflorcm  ,  nifi  aur  cum  viderim,  aut 
de  eo  audiverim  :  f-d  non  id  concedimus  nihil  eire  in  intelloftu  quod  in  fenfu 
non  fueric,  quafi  cognicio  inte!le6tus  non  multum  fit  firmior,  &  latiiis  non 
paceac  quam  fenfiium  perc.-pcio.  Nam  ea  tancum  fenfu  percipimus  qux  func  fin- 
guhiria  ,  &  prxfencia  ;  inceliigimus  vera  univerfalia ,  &:fpintalia,  abfentia 
itidem  &  fncura.  Arque  lilx  mencis  operationes  non  innuuncur  fingulis  fen- 
faum  peicepcionihus,  qux errori  funt  obnoxix  ,  fed  ex  omnibus  generaliter 
fampcis  rovx  exv.rguntmcncis  f;u^ftiones ,  &  firma  judicia  ,  qux  fenfuum  fal- 
lacias  emi  ndant.  Quare  utiddarcmus,  maximx  tancummodo  probabilitacis 
Tom.  11.  li 


13  PHYSIC^GENERALIS 

cvidentiam  ad  fcnrus  pcninere,  fcd  firmam  &  immobilcm  cerdtudinem  ,  ^ 
adhxiionemuniiiseire  intelledus,  fiuftra  Academici  pertenderent  nihil  certi 
a  nobis  percipi ,  fed  tantum  ita  videri ,  neque  nos  certoseire  an  vigilemus , 
aut  dormiamus ,  an  totum  lit  majus  fua  parte. 

Et  fmc  cum  de  rcrum  exiftentia  agitur ,  negare  non  pofTumus  ,  quin  ea  exi- 
ft.int  qux  fub  fcnfus  re£le  difpofitos  veniunt  :  llve  de  qualitatibus  ,  five  de 
lublbintia  fir  quxftio.  Id  enim  lemper  verum  eft  folem  eiTe  lucidum,  igncm  eC 
fc  calidnm.  Quod  enim  rebus  ipfis  inclfe  apparet,  id  qualitatcm  nominamus, 
quod  fcilicet  eft  ejufmodi,  ut  talem  in  nobis  cfFL-dum  aut  caloris ,  aut  lunii- 
nis  procreet.  Qiiocunque  modo  hxc  nobis  videancur  :  res  ipfas  unde  in  fenfus 
noftros  prodcunt,  tales  denominant.  Sicubi  tot  qualitntes  uni  rei  conveniunt, 
ut  nulH  alteri  convenire  pofiint ,  tum  ccrto  &  indubitate  afiirmare  polfumus 
talem  fubftnntiam ,  ut  charcam  ,  atramentum ,  calamum  a  nobis  videri.  Atque 
ejufmodi  propofitiones  tanquam  principia  omnis  cognitionis  merito  haberi 
poirunc. 

Ac  ncfcio  quid  moverit  Cartefium  ,  ut  Academicorum  fentenciam  his  ratiun- 
culis  roboraret,  quod  Deus  multa  efficere  poflit,  qune  intelledu  complefti 
non  polfumus :  id  enim  verum  cft.  Sed  cum  hinc  concludit  ficri  pofle  uc  to- 
tum  majus  non  fit  fua  parte ,  aut  bis  duo  non  fint  quatuor ;  nihil  ita  a  nobis  af- 
firmari  oportere,  quafi  ahter  eire  non  poflTic:  id  ucique  non  concedimus.  Quid 
enim,  an  Deus  facere  poflit  utnon  exiftam,  cumcogitome  exiftcre  ;  id  fa- 
ne  negabit  Cartcfius ;  cur  non  eadem  ratione  dicam  fieri  non  polfe  ut  totum 
non  fitmajus  fua  parte  ;ut  tres  anguli  unius  trianguH  non  fint  xquales  duobus 
rcdis;  ut  bis  duo  non  fint  quatuor,&:  alia  infinita  quibus  mcns  immobiHter  ad, 
hxret,qu6d  ea  clare  percipiat.  Nequeeadem,uc  diximus,eft  evidcntia  hominis 
dormicntis,  qui  fe  purat  vigilare ,  8c  vigilantis,  autejus  qui  percipit  totum 
majus  clVe  iua  parte.  Prior  enim  eft  adhxfio  intelleftus ,  pofterior  imaginatio- 
nis.  Atquehxc  paulouberiiis  expofuimus,  quod  magnam  luccm  affcrant  iis 
qus  indecurfu  hujusoperis  didluri  fumus :  nunc  ad  Pliilofophiis  naiuraUs  di- 
vifionem  veniendum. 

C  A  P  U  T     III. 

De  Phyfices  divlfiotie. 

R'ftoceles  Philofophiam  naturalem  omnibus  pene  fuis  partibus  abfo- 
folutim,  ut  &  rehquas  Philofophix  partes  primus  in  ordinem  di- 
«reirit  :  cumque  duas  finc  prxcipux  hujus  fcientLx  partes,  Hiftonca  & /Etio- 
logica ,  utramque  tam  accurate  &  fufe  percradavic ,  ut  nemo  ,  autmaiore  co- 
pia  ,aut  dihgentiarerum  naturasfitperlecutus.  AcmeritoFranciicus  Baco  An- 
gli.E  Cancellarius  identidem  expoftulat ,  quod  cum  omncs  artcs  pnulatim  ado- 
lcvcrint,  &  a  tenuibus  initiis  ad  fummam  pervenerint  ,  hn:c  lcientia ,  qux 
omnium  pene  artium  eft  parens  ,  vix  a  duobus  ann^-rum  milhbus  aufta  fue- 
ric.  Qnin  pociu">  hominum  ncf^ligentia  fcnfim  dtgener.u-e  vifa  eft  :  adeo  ut 
fcientix  nacurales  immotis  velut  ftenc  vcftigiis  ,'&  ftacuarum  more  adoren- 
lur,  nonpromoveanturi  idque  corum  incrtia  fadtum  putat,  quiadunius,  vel 


TRACTATtTS   PRIMUS.  u 

alteri     authoritatem  (e  contiilerunt ;  nec  fas  fibi  eire  crediderunt  ab  lisquos 
{emc'  prokiverunt ,  difcedere. 

Pa! .  'm  Phyficcs  hiftoricnm  Ariflotcles  multis  libris  expofuit,ut  hbris  ^.de  ge- 
ncici.icne,  quj.uor  de  partibus ,  deccni  dc  hiftoria  cnimahum  :  ut  ahos  omit- 
tam,  qui  illi  tribui  lolent ,  dc  plantis  &  dc  mirabihbus  naturx.  Flanc  quidcm 
Philofophix  partemmulti  poft  Atiftotelcm  Philofophi  cohicrunt,  ut  Thco- 
phraftus  cjiis  difcipulus ,  intcr  Latinos  PUnius  fccundus  ,  &  ahi  plurimi.  Scd 
rioftra  a;tate  naturae  hiftoria  tancum  incrcmentum  cepit  ,  Regis  pr.-cfcrtim 
GhriftiamflTimi ,  &  ahorum  Princapum  munificentia  ,  ut  intra  paucotum  anno- 
tum  fpatium  longius  proveftafucnt  ,  &  dihgentius  exculta ,  quam  omnibus 
retro  fecuhs. 

Partem  aheram  Phyfices  variis  hbris  pertraAayit  Ariftoteles ,  quorum  alii 
Acroamatici ,  fcu  Aufcultatotii  didi ,  c]u6d  eo  ftylo  confcripti  fucrint, 
qui  vivam  prarceptoris  vocem  poftularet ,  &  exphcationc  indigeret  ;  ahi 
dicunturExoterici,  feu  populares,  qui  non  adeo  intcntum  aninium,  autacrem 
attentionem  exigunt ,  iique  fola  lcdione  percipiuntur. 

Acroamatici  &  difficihores  folent  in  Schohs  expUcari ,  iique  vel  generalcm 
Phyficam  compledVuntur,  ut  8.  Ubri  de  phyfico  auditu  i  duo^itidcm  de 
crtu ,  _&  interitu  :  In  his  cnim  qux  ad  communem  corporis  noritiam  pcr- 
tinent,  explanantur.  Vcl  ad  ipecialcm  eorum  tra^bationcm  defccndunt  :  ut 
quntuor  libri  de  coclo,  quatuor  itidcm  Mctcorologicorum  ,  trcs  libti  de 
anima.  Reliqui  omnes  qui  Exotcnci ,  &  populares  vocitantur,  quorum  intcl- 
ledus  facilis  cft  ,  non  traduntur  in  Scholis  nifi  fortc  ex  occafionc  :  ut  qui 
parva  naturaha  dicuntur,  dc  fenfu  £c  fenfibih,  dememoria  ,  &  rcminifcen- 
tia ,  de  fomno  &  vigiha  ,  dc  infomniis  ,  dc  inccflii  aiiimaluim  ,  de  vita  & 
morte  ,  de  rcfpiratione  ,  &  ahi  hujus  genetis ,  quJ  ad  libros  de  anima , 
ut  appcndiccs  quardam   rcvocantur. 

Nos  ab  Ariftotelis  ordine  fc  doftiina  quam  minimum  ficri  poterit ,  re- 
cedemus  ,  ac  tres  in  partes  Phylicam  tribuemus.  Prima  qu.T  &  generalis  di- 
cipoteft  ,  principia  &  aft-cdiones  corporum  compleftetur,  Secunda  de  rcbus 
vitxcxpcrtibus  futuraeft,  tertia  de  vivcntibus. 

Itaque  pars  hnjus  tripartiti  operis  quod  mclimur  prima  ofto  hbros  Ari- 
ftotelis  de  phyfica  aufcultatione  ,  duos  itidem  dcgeneratione  ,  phyficam  adco 
generalem  continebit.  In  fecundade  Meteoris  &:  fofTiIibus,  nec  non  de  ccc- 
lo  imo  5c  de  plantis  difTeremus.  Tcrtia,  qu.T  nd  corpus  animatum  fpednnc, 
compbdetur.  Pars  unaquxque  in  varios  iradtatusdiftribuetur ,  ut  in  uniuf- 
cujufque  exordio  dicemus. 


u  PHYSICjE  GENERALIS 

PHILOSOPHI^  NATURALIS 

P  A  R   S    P  R  I  M  A, 

Seu  Phyjica  generalis. 

PHyficam  generalem ,  qux  corpus  in  univerfum  ,  illiufque  principia^ 
naturam,  &afFe(5lionesconfiderat,  in  tres  tracflatus  partiemur.  Primus 
eric  deprincipiis,  fecundus  de  natura  corporis ,  &  prscipuis  illiusattri- 
butis ,  ut  de  cxtenfione  &  continuitate  partium  ,  ac  de  motu  futurus  eft.  Ubi 
motum  gravium  &  levium ,  tum  projeftorum  ,  percuflionem  quoque ,  vim 
clafticam  &  omnes  motuum  leges  perfequemur ,  atque  eam  Phyfices  par- 
tem  ex  qua  omnis  penenaturs  contemplatio  pendet,  quseque  Mechanica  di« 
cipoceft,  quam  dilucide  poterimus  ,  explicare  conabimur.  Tertius  denique 
traftatus  praecipuas  corporum  qualitates,  feu  afFeftiones  cum  manifeftas,  cum 
occulcas  concinebit.  H^tcquidemomnia  fictraderein  animo  eft,  ut  nihil  fe- 
rc  eorum  qux  inScholisagitari  folent,  omittamus  :  fed  recentiorum  obfer- 
vationibus,  &  experimentis  omnia  pene  illuftrare  conabimur. 


TRACTATUS     PRIMUS. 

De  pnnclpiis  co^fonm. 

NOn  aliud  magis  Philofophorum ,  cum  veterum  ,  tum  recentiornm  inge- 
nia  exercuit,  quam  principiorum  indagatio;  idque  eomagis,  quodpri- 
marerum  initiain  naturasabdito  delitefcant,  vixque  ab  humana  mente  erui 
pofsint.  Nam  ut  homo  inter  res  intelleftuales ,  &  corporeas  medio  quodatn 
loco  eft  conftitutus,  fic  ea  tantum  confequi  poteft  quce  in  medio  funt  pofita. 
Qiix  autem  extrema  funt,  eamentis  aciem  magna  ex  parte  fugiunt,  neque 
enim  wllius  penexei  initium,&  finemintueripoteft.  Hinc  tot  1-hilolophorum 
fedx  deprincipiis^merfere  ,  quod  de  omnibu&  judicium  ferre  velint,  qua:- 
que  funt  denfa  caligine  involuta  ,  penetrare  :  cum  longe  ucilius  clfet  qua: 
mentibus  noftris  funt  attemperata  ,&  in  mcdiocritatc  quadam  conftitutaper- 
fcqui,  quaminiis  quaj  omnino  funt  occulta  ,  &  ingenii  noftri  vim  fuperanc, 
confenefcere.  Sed  populo  &  fcenae  ferviendum.  Id  unum  nobis  enitendum  cft, 
ut  res  qua:  fatis  fqualidae  &  obfcurx  videri  folent,  quantum  fieri  poterit, 
non  cam  fermonis  nicore  quodam  ,  quam  experimentorum  variecate  le- 
niamus. 

Omnes  autem  Philofopliorum  de  pr inclf  iis  rerum  naturalium  fententia:  ad 
tria  velut  capita  referri  polfunt.  Platonici,  Peripatctici ,  &:  alii  complures 
prmcipia  quxdam  metaphyfica,  qua:  fola  ratione  confequimur  ,  quxquenec 
fenfos ,  nec  vis  imaginatrix  percipit,  fcd  fola  ratione  colliguntur,  induxcre.  Si- 


TRACTATITS   PRIMUS.  ij 

Ve  ea  fint  .Tterna,  &  extra  res  ipfaspofita,  ut  numeri  aiu  idex  Platonica  j 
fivcfintrebus  intrinfeca,  ut  materia  &  forma ,  uc  Platoni  &  Ariftoteli  vide- 
Cur.  Alii ,  ut  Dcmocritus ,  Anaxagoras,  Epicurus ,  ea  ftatuere  corporum  prin- 
cipia ,  quiE  fenfii  non  airequimur ,  ut  atomos ,  &:  inane.  Sive  ea  principia,  ex. 
quibus  res  quique  componitur  ,  fint  homogenea  ,  ui  vifum  eft  Democrito, 
&Epicuro;  five  fint  heterogenea,  utfenfit  Anaxagoras,  Atque  ea  principia 
ciim  imaginatione  comprehendi  quodammodo  po(Iint ;  cumque  ex  motu  ,  & 
configuratione  corpufculorum  ducantur ,  Mechjnica  non  immerito  dici  pof- 
fimt,  Hxcpleriquecxrecentionbus,  ut  Cartefius ,  Gallendus,  Fabri,  Xla- 
gnanus  utcunque  emendata  (equi  vidcntur. 

Poftremo  nondefuere  ,  qui  res  fenfibiles  fcnfibus  metientes  ,  ea  ftatuerunt 
corporum  principia  ,  qux  fenfibus  funt  obvia  :  vcl  quatuor  elementa  ,  ut  Em- 
pedocles  &  Hippocrates  ;  vel  terram,  ut  Hcfiodus  ;  vel  aquam  ,  uc  Thales 
Milefius ;  vcl  acrem  ,  uc  Diogcncs  ;  vel  igncm,  ut  Heraclitus  ,  vei  prxtcr 
vulgata  clenienta,  fulphur,  lalem,  Sc  mercuriuiii ,  ut  Chymicorum  fami- 
lia. 

Atque  hx  funtpncipua:  Philofophorum  de  principiis  fententix  ,  cx  quibus 
lot  feftx  ,  aut  dikiplina:  fiint  profeminatx.  Noftrx  lunc  parces ,  quid  in  fin- 
gulis  probandum  lic,  quid  rcjicicndum  cercojudicio  expcndcre.  Triplexadeo 
difpucatio  a  nobis  inftituetur.  Prmia  crit  de  prmcipiis  Peripatencorum  ,  qux 
Metaphyficadici  polTe  jam  mnuimus.  Secundade  principiis  Democriti  ,  Epi- 
curi,  6«:  reccntiorum  futura  cft ,  eaque  principia  rerum  mechanica  compleifle- 
tur.  Tertia  denique  principia  phyfica ,  Sc  fenfibus  obvia  continebit ,  nimi- 
rum  eiementa  iplii ,  &  Cliymicorum  principia. 

DISSERTATIO    PRIMA. 

De  prlncipiis  Peripateticornm. 

PRincipia  hoc  loco  quxrimus  non  externa ,  fed  rebusintima.  Unde  ncc 
Placonicorum,necStoicorum  principia  attingemus  ,  nifi  forte  idcm  cun» 
Ariftotele  fenferint.  Primum  itaque  de  principiis  nniverfim,  tum  figillatira 
diceiidum  eft. 

C  A  P  U  T      L 

Deprincipiis  rerurtf  naturalium  in  univerfum. 

ARiftoteles  lib.  i .  Phyficoiiim  priufquam  funm  de  primis  principiis  fen- 
tentiam  aperiat ,  varias  refellir  vecerum  opiniones ,  &  eos  prxcipue  exa- 
girac,  quiunumduncax.u  principium  admifere.  Quanquam  non  defunc,  qui 
dubicent  an  fati^  fincere  qux  fummis  viris  vila  funt,  retulerir.  Vixenim  cre- 
dibile  eft  Parmenidem,  quem  Plato  magnis  efFcrt  laudibus ,  adeo  abfurdum 
fuilfe  utunumprincipium,  idque  immobile  agnofcerer.  Scd  principii  nomi- 
ne  ,  aut  Deum  ,  feu  mencem,  qux  prxeft  omnibus ,  cum  Xenophane  & 
Annximandro  inrelligebac  ;  vel  ens  ipfum  quod  unum  cft  ,  &inquod  omnia 
tefolvuntur:  adeo  uc  piincipium  quoddam  omnino  mccaphyficum,  nonphyfi- 


j^  PHYSIC^    GENERALIS 

cum  induceret ,  nimiium  unuis  ,  feu  entis  ipfius  gradum;  vel  denique  hoc  ipfum 
univerfum  principii  nomine  complexus  eft ,  quod  uiuim  eft  ordine ,  fenfli  mul- 
tiplex.  Cum  autem  vel  tefte-  Ariftorele  principia  inter  fe  contraria  definierit , 
calidum  nrmpe ,  &  frigidum ,  palam  eft  eum  non  unum  ,  fed  multiplexprinci- 
pium  phyficum  admifille, 

Nec  diffimili  rarione  alii  Philofophi  utcunque  cxcufari  poifent.  SicThales 
Milefius  non  ex  lola  aquacunftacoalefcere  ,  fed  eam  elfc  quafi  commune  re- 
rum  omnium  vehiculum ,  &  aliis  lubftantiis  refertam  exiftimavit  radeout 
Deusfeu  mensex  ea  cuncl.x  finxeric ,  uc  Anaxagoras  ,  &  Anaximenes  ftatue- 
runt.  Hiquippe  fecrecione  &compofitionepartium,  non  materia  tranfmuta- 
tione  res  cffici  crediderunt.  Hinc  illa  Anaxagora  patilpermia ,  de  qua  fuo  loco.. 
Eadem  eft  aliorumdeigne ,  acre,  &  terra  ,  vcl  feorfiim,  vel  fimul  fpeftatis 
fententia.  Sic  Heraclici  &  aliorum  opinio  fuit  ignem  ,  feu  calorem  cire  cau- 
famomnium  rerum  effeftricem,  non  materiem  ;  xthera  feu  puriflimum  acra 
vim  prolificam  cundtis  tribuere  ,  non  eum  in  corpora  concrefccre  •,  terram  de- 
nique  finu  fuo  fovere  omnia  quaegignuntur.  Utcunque  ea- rcs  fit  , 

Certum  eft  i.  neque  unum  elVe  principium  ,  nei^ue  infinita.  Qnod  cnim  eft 
compofitum  ,  ex  pluribus  conflat :  aiioqui  eflfet  quid  fimphcifTimum  :  fed  cor- 
pus  omneeftcompofitum  ,  &  in  alia  fimpliciorarefolvipoteft:  nonigitureft 
unum  corporum  principium.  Deinde  fi  unum  duntaxat  forct  prijicipium  ,  nulla 
effet  inter  res  ipfta  fpecifica  &  eirentiaHs  diftinftio;  nihileiret  inunocorpore 
prsteripfum  pvincipium  ;  nullius  ergo  rei  eflet  principium  :  ut  aliaomittam 
qu.r  afferri  polfunt  ,  &  facilc  cuivis  occurrunt. 

Certum  ell  z.  principia  quodammodo  efTe  inter  fe  contraria  :  quae  ,  ut  aij 
Arirtotcles ,  veccrum  pcne  omnium  fuic  fumma  confenfio.  Sic  Dcmocritus  ple- 
num  &  vacuum ;  Empedocles  litcm,  &amicitiam;  Parmenides  caHdum  & 
frigidum  ,  utprnnarerum  exordia  ftatuere.  Quod  uc  probet  Philofophus,.an- 
te  omnia  quid  principii  nomine  intelligat,  definir. 

Prhicipia  ,  inquic,  fnf7t  (jii£  non  fiunt  ex  fe  invicem,  necjtie  ex  aliis  ,  fed  ex 
iis  omnia.  Cum  enim  fint  prima,  in  aha  refolvi  non  polliint.  Sicmateriapri- 
maexalia  non  conftat ,  fecus  non  prima  futura  eft.  Mnjorquidem  difficultas 
eft  de  formaqua;  ex  materia  educitur.  Sed  eaproprienonfit,  ut  poftea  dice- 
mus.  Non  enim  fic  rocundicas ,  inquit  Ariftotelcs  ,  fed  ss  rotundum  ;  ncc  for- 
mageneratur,  fcd  compofitum.  Deinde  cum  dicimus  principia  non  fieri  ex 
fe  invicem  ,  neque  ex  ahis ,  id  tantum  volumus,  principia  ex  aliis,  aut  ex 
fe  invicem  ,  tanquam  ex  partibus  non  conftare  r  forma  ex  materia  quidem 
educitur ,  fcd  ex  ea  non  componitur.  Deprivatione  poftea. 

Ex  hac  principiorum  notione  colligit  Philolophus  pincipia  non  modo  fiibi 
invicem  efte  contratia  ,  fedcciam  cfTe  prima  contraria ,  quod  exiis  omnis  oria- 
turcontrarietas.  Non  enim  ,  inquit ,  quodlibet  fit  ex  quoHbet  •,  album  non 
fit  cx  mufico  ,  fed  non  ex  albo :  &  quod  cormmpitur  ,  aut  mutatur ,  in  con- 
trarium  dcgenerat.  Ergoqua:  fiuntomnia  &  mutartur,  aur  funt  contraria ,  aut 
ex  comrariisprodeunt,  &  qnic^quid  gigntur,  exoppofitafit  privatione  :  at- 
que  hinc  principiorum  numerum  apte  colligit.  Veium  ut  ad  confuetam  me- 
thodum  nos  referamus,  (ii 


TRACTATtJS   PRlMUS.  ij-. 

Prima  Conelufio. 

Tria  fuiit  generationis  priucipia  ,  materia ,  forraa ,  &  ptivatio. 

Probatur.  Generatio  eft  tranfitus,  feu  mutatio  a  non  elfe  ad  eiTe  :  fed  in  om- 
ni  mutatione  ttialun:  necetlario  &  eirentiaiitcr  requifita  :  terminus  a  quo  re- 
ceditur,  quique  in  mutatione  fubftantiali  nomen  privationis  obtiiiuit  ,  &  ter- 
niinus  ad  qucm  tendit  ipCi  mutatio ,  qui  m  generatione  nihil  eft  nifi  ipfa  for- 
ma  qux  acquiritur;  ac  dcmum  lubjedum  mutationis  ,  fcu  id  quod  utiique  ter- 
mino  fubftcrnicur  fundamentum,quodque  materia  prima  vocitatur:  Ergo  tria 
funt ,  non  plura  aut  pauciora  gencrationis  principia  j  ncc  line  iis  omnibus 
concipi  poteft ,  ac  demum  fi  cxtera  mente  decraxeris ,  hxc  tria  omnem  ge- 
nerationis  cftcntiam  conftituent. 

Confirm.  Cum  aiiquid  fit ,  aut  mutatur,  feu  in  alio  ftatu  quam  prius  erat , 
conftituitur:  ut  cum  homo  fiidodtus,  trLi  tantum  confiderari  polfunt.  Primuni 
ilUid  dc  quo  dicitur  quod  fiat ,  ut  in  exemplo  propofito  ,  homo  •,  fecundum  eft; 
id  ipfum  quod  ficri  dicitur ,  homo  fcilicet  dcwflus  ;  tertium  id  cx  quo  faftus  eft 
doftus ,  nempc  cx  indodo.  Ex  his  tribus  duo  funt  cxtrema  ,  &  oppofica,  for- 
ma  qua:  acquiritur ,  dodlnna  nempe  ,  &  id  quod  depcrditiu: ,  puta  ignorantia, 
qux  privatio  diatur,  quod  (itncgatio  foimx  in  fiibjtttto  apto  :  medium  vero 
quodutriqucfiibjicituv,  quodque  materia  ,  aut  fubjt<fVum  nominatur.  Sed  ge- 
ncratiocftmiitatio  fubftanciaHs  :crgo  triaad  illius  eftcntiam  pertinent  ,  ncc 
p'ura  luncaut  pauciora  illius  principia. 

Secunda  Conclnfio. 

Duo  (unt  tantum  prnKipia  compofiti ,  matcria  &:  fovma. 

Corpusomne  coniplctumqHantumvisfimplexconcipiacur  ,  potcft  nova  at- 
tnbuta  excipcrc:  ut  aqua  qux  vidctur  fimplicilTima  ,  potcft  fieri  levior ,  te- 
nuior ,  caUdior  ,  mobihor.  Nec  dubium  cft  quin  faltem  per  ablolutam  Dei  po- 
tentiam  in  acremcommutari  pollit.  Idemdicendumde  minima  quaque  ato- 
moEpicuri:  hxccnim  (aitem  figuram  fuam  mutarcpoteft.  Sed  in  illa  muca- 
tiouc  fubjedlum  idcm  manet ;  novx  emertjunt  propriecates :  crgo  in  omni  cor- 
•porectiam  fimphcilTimo  duo  ("pc(fbri  portlint  tanquam  piima  ilhus  principia  , 
ineteriaf<^iLicct  &forma.  Matcria  prima  in  omni  ftatueademmanct,quocum- 
que  modo  ea  concipiacur  ,  feu  ut  commvine  fubjedlum  in  omnes  dimenfiones 
extenfum  ,  five  ut  pura  potentia,  quxeft  modoaqua,  modo  acr,quxque  di- 
vcrfisatcnbutis  (ubjncet.  Nulkim  itaque  cft  corpus  fimp'ex  ,  completum  & 
fenfibile,  quod  pnmum  principium  dici  poflit,  ac  corpus  omne  cx  maceria  & 
forraa  compQnicur. 

Hinc  Aiiftorclcs  Hb.  i,  Phyf.  Omnla  ,  inquic,  fiiim  ex  fnhjeClo  &  farma : 
nam  mtiftCiis  conflat  e.v  homine  &  mtifica.  Ec  quidem  fic  Anftoceles  principia 
rerum  ,  maceriam  &  formam  univerfim  explicac,  uc  ea  in  omni  mucacion:  fub- 
ftanciali  &accidcncali  confideret  Qnod  fi  enim  id  vevum  eft  in  omni  muta- 
tione  accidcntaria  matcrum  &  formam  reperiri ,  id  r.ullo  modo  dubitari  po- 
tcft  de  mutatione,  quxoninium  eftmaxin)a.  Atque  ut  compoficum  quod  me- 


«j  PHYSTC^   GENERALIS 

taphyricum  vocant ,  ex  adu  &  potentia  methaphyficis ,  cx  genere  v.  gr.  St 
difKrientia  conll;at  ;  artificiale  itidem  ex  fubjcdo  ,  &  forma  arcificiali :: 
non  dubium  eft  quin  compoficuiu  phyficum  expocentia  phyfica ,  feu  ex  mate- 
ria  prima  ,  Sc  adu  phyfico  ,  forma  fciHcec  confletur  :  praefertim  cum  in  ea 
ultimo  refolvatur,  quantumvis  id  fimplex  fitaut  parvum,  uti  jam  oftendi- 
mus. 

Atque  hxcde  principiis  corporum  inuniverfumex  Ariftotelis  mente  expH- 
cata  funt  cjuimodi  ,  ut  vix  quicquam  probabilius  affcrri  pofTit.  Quan  quam 
merito  dubitari  poteft  ,  an  prima  naturas  principia  ,  eaque  fimplicillima  ;  an 
potius  nobis  noti0im3,  &  ex  quibus  omnis  cognitio  naturae  ducatur  ,'Aiiftote- 
les  explicare  hoc  loco  ,  &  afferre  voluerit.  Id  enim  non  abfurde  forfan  vira 
acutififimo  videtur  ,  Anftotelem  in  his  hbris  ut  magiftrum  ,  &  doftorcm  re- 
rum  principia  expofuilfe  ,  atque  ea  qux  magis  funt  obvia  ,  non  fynthetica  , 
fedanalyticamcthodo  tradidilfe.  Nequehanceffe  reftam  docendi  methodum 
exiftimavitjUt  ab  iis  femper  qux  funt  fimpliciffima ,  cxordium  capetetur.  No>t 
fK/7«,  inquit  lib.  j.,  Metaphyfi  h  frl/no  rei  Jfrinciplo  aliquando  inchoandum 
efl  ,  fed  iinde  quis  faciVus  difcat :  &  eodem  in  loco  varias  principiorum  ac- 
ceptiones  affert.  Omnibus  ,  inquit ,  principiis  commHne  e(i,  ejfe  primum  nnde 
alicjiiid,  aut  efl  i  (  eccc  principia  compofitionis ;  )  aut  fit;  (  principia  forte 
a(5tiva,  ut  quaUtates  elementorum,  autfimalis^principiagenerationis  incelH- 
git)  aut  cognofcitar :  ac  de  his  pocillimum  in  Phyficis  agere  inil:icuit.  Nam 
ibi  difcipulos  erudiendos  fufcipit  ;unde&  hi  libri  infcribuntur  de  phyficoau- 
dicu.  Doitrinxadeo,  non  ipfius  natura:  methodum  fequi  videtur,  &  ab  iis 
qus  funt  maxime  fenfibiha ,  initium  capere. 

Qnod  fi  ita  fic  ,principia  cujufque  rei  propria,  &  immediata ,  non  remota , 
fedqusin  rei  ipiius  cognitionem  nos  ducunt ,  Ariftotelcs  videtnr  hoc  loco 
expoliiiffe.  Eitenusfunt  prima  ,  quatenus  funtproxima.  Sic  ex  forma  cuique 
rei  propria,  non  ex  univerfali,qua:  nuUa  eft,compofiti  ratio  ,  &i  naturain- 
notefcit  •,  formaipfa  ex  certa  &  determinata  ilHus  materia  cognofcitur  -,  nec 
privario  materiam  omni  forma ,  aut  ente ,  fed  taH  forma  exirit.  Atque  hsc 
luntprimaprincipia  in  doftrinse  ordine  :  neque  enim  compofiium  ,  aut  illius 
formam  perfpe6camhabere  poffum,  nifi  materiamoninino  nudam  ,  &  privai 
tam  fua  forma  ante  fim  contemplatus.  Nam  fi  veHm  horologii  ftrufturam  ,  aut 
formam  cognofcere  ,  partes  omnes  feorfum  fpedabo ,  &  omnem  rotarum 
coinpagem  diffolvam  ,  ut  materiam  fua  forma  exutam  confidcrem.  Sic  priva- 
tioialtcm  intcr  cognitionis  principia,  qua:  potidimum  hoc  loco  perfequitiir 
Ariftoccles,  refle  numeratur.  Nam  ex  privatione  materiam,  &  ex  utraque 
formam  cognofcimus. 

Hxc  fane  magna  cx  parte  vera  effe  concedimus  :  fed  tamen  negare  non  pof- 
fumus ,  quin  materia  faltem  ,  &  form.'.  fint  non  nivodo  co?_nitionis  noftrx ,  fed 
etiam  prima  naturse  principia:  curti  in  ea  ulcimo  corpora  fiaipHciffmia  rcfol- 
\antur. 

Solvuntur  objeclioncs. 

Opp.  I.  formam  fieri  pxmatcria  :  ergo  vel  forma  non  eft  principium  ,  vel 
male  dcfiniuntur  pruicipia,qua5  neqiie  ex  alijs  fiuut ,  neque  cx  fe  invicem ,  fed 
ex  iis  omnia.  Refp, 


TRACTATUS    PRIMUS.  17 

•  Jkefv.neg.cint.  Nonen  mpropne  fit,autgeneratur  forma,  fed  cducitur,  co 
modo  ,  quo  infra  didturi  (unuis.  Quc)dauttm  fit,  aut  gentratur  ,  ipli;m  eft 
€omp  liiium. 

In^.  Materia  eft  caufa  formx  :  ergo  &  illius  principium ,  neque  adeo  forma 
cft  primumpiincipiLim. 

Refp.  materiam  &  foi-mam  cfTe  fibi  mutuo  caufas  improptie  di£las  ,  fcd  di- 
verfo  relpedu  :  illa  eft  cauia.ut  formamcxcipit,hxc  utmateriam  perficit.  Ma- 
teria  t.imcn  prior  eft  quam  formn  :  unde  ablolute  eft  primum  principium, 
non  itcm  forma ,  qua:  piincipium  dicitur  cumipfo  compolito  compar.ua. 

Vrgent. Principium  cl^  prius  eo  cujus  cft  principium  :  led  forma  non  eft  prioc 
gcneratione,cum  hat  pcr  jrcnerationim^crgonon  (.ftgencrationis  principium. 

Refp.  dlj}.min.  Foima  non  ( ft  pr:or  gencranone  ,  fi  gcncratio  pro  cdudione 
fumatur  ,  C.  fi  pro  totius  produd;one  ,  uc  revera  accipi  dcbtt ,  N.  Pruis  enim 
forma  edufta  contipltur,  qu.im  totum  gcnitnm. 

Contra , /w^«/w«r  ,  forma  non  eft  tcrminus  generationis ,  fcd  compofitum  : 
atqui  ca  ratione  dicitur  princip;um  generationis,  quia  illam  tetminat  :  cr- 
go  forma  nullo  modo  cft  principium  generationis. 

Refp.dift.rnaj.  Formanoncft  tcrminusgenerationis  ultimus ,  tanqunm  ge- 
nerationis  cfR^dlus ,  C.  non  eft  terminus  proximus ,  N .  Non  quod  forma  genc- 
rctur  aut  fiat ,  ied  quia  pcr  eam  fit  coinpolitum. 

Opp.  1.  contra  priv.;tionem :  rei  pofitivi&  realis  principium  itidcm  rca!e 
eft  ,  &  pofitivum  :  led  privano  nihil  eft  rcale  :  ergo  non  poteft  elfe  principium 
gcnerationis ;  maxime  cum  nihili  nulicE  fint  affecliones . 

Refp.folet  dif}.  rnnj.  Entis  rcaiis  &  poficivi  principium  itidcm  cft  realc  ,  (1 
fit  principiumqiioJ  influatin  gcnerationcm,  C.  fi  tLrmmet  tancumgencratio- 
ncm,  A', 

Refp.  potefl  1.  privationcm  clTe  reilcm  ,  faltcm  ,  ut  loquuncur  ,  in  obliquo  : 
cum  materi.-E  infit ,  imo  iSc  alter.im  formam  habc.u  ann(  x.im  :  ut  in  materia  li- 
gnieft  privatio  form.^E  ignis.  Nequc  iUa  privaro  cft  quid  realiter  a  materia  fe- 
cretum  ,  fed  cogitntione  tantum  ,  6c  form.im  ligni  h.)bet  adjundaai :  unde& 
principia  dicuntur  contrari.i,  quod  pnvatio  ita  fitnonens  ,utaliquid  entis  ha. 
beat  adjundum. 

Contra ,  inqninnt,  ergo  forma  qux  recedit ,  ut  forma  ligni  potius  eft  princi- 
pium  generationis,quam  mcra  privatio  :  cumcaexpellaturper  formam  ignis; 
unde  illi  cft  quodammodo  connaria. 

.^1?/'^.  formam ,  quz  recedit  ,  pcr  accidens  tantum  cxpelli  ,  non  per  fe.  U-t 
cum  paries  ex  nigro  fitalbus,  idutique  eft  ex  accidenti  ,quod  niger  fit  potius 
quam  alio  colore  tin£bus  :  fcd  per  (e  fit  albus  ex  non  albo.  Quare  forma  rece- 
dcns  non  eft  principium  per  fe  generationis:  alioqui  omnis  generatio  ex  fe  dlct 
converfio  qua:dam  qui  eftmutatioab  una 'forma  ad  aliam  :  ut  generacio  eft 
tranfitus  a  privacione.id  form.im. 

Infl.  Principium  vim  (uam  exerit,  cum  exiftit  :  fed  cum  privatio  concur- 
rit  ad  generationem  ,  jam  non  eft  :  nifi  enim  adfit  efF.cftus ,  privatio  nondum 
cft  principium :  ubi  vcro  adeft  nova  forma ,  aut  compofitum,  non  eft  amplitis 
pcivatio:  quando  ergo  mnnus  fuum  obit ; 

Refp.  multas  ejufmodi  tiicas  innefti ,  qu:E  non  funt  magiii  ufus.  Brevirer 
Totn..  11,.  C 


iS  PHYSIC^   GENERALIS 

tiimen  eae  folvi  poterunt ,  fidixeiimus  piivationem  eire  piincipiiim  ,  qiiatcnus 
eft  teiminus  a  quo  ,  qui  nunquam  efle poteft  cum  termino  ad  quem  :  itaque  ea 
principiumert,  cumamplius  non  eft.  Non  enim  eftprincipium,  nilifit,  utiatis 
barbare  loqui  folent ,  principiatum,feu  effidus. 

Loiigc  quidem  fliciiius  ex  iis  laqueis  (hCe  expediunt ,  quipriv.itionem  princi- 
pium  clfe  volunt  generationis,  nt  a  nobis  cognofcitur :  non  quod  revera  munus 
ullumprincipiiexerceat  :  cumnihil  fit  aliud  qu.im  matcria,ut  forma  aliqua 
deftituitur.  Nam  materia  prima  dicitur ,  quatenus  eft-  fubjt-dum  primum  om- 
nium  mutationum  qi\x  funtfubftantiales- Jamut  in  potenaa  eftad  novamfor- 
mam,[eu  ad  novum  ejfc ,  &  ita  fpcdata  non  habet  illud  -Jfe  ,  eo  privata  conci- 
pitur :  adeoutdiverfitantummodo  fintreip^'6tus  m.iterix  &  privationis,  diver- 
[x  adeo  rationes,  non  res  diftin£t.T:-  Id  enim  nos  fallit ,  quod  abftradlis  vocibus 
utamur ;  nec  tam  priv-itio  principium  eft,  quam  materia  ut  privata  eft  tali  fot- 
ma. 

Sed  iirg*ftt  recentiores  nonnulU :  non  mngnum  ,  inquiunt ,  afFerre  poteft  ad 
res  cognofcendas  momentum  privationis  cognitio.  Qiiis  enim  ignorat  ignem 
fieri  exnonigne?  an  fi  quis  artem  pingendiediicat,  ante  omnia  docendus  efl: 
Regis  imaginem  non  efte  in  tabella  ,  fed  illius  privationem  5 

Refpoiifam  yim  fuit  formam  cognofci  non  polTe  nifi  cognita  materia-,  hanc 
vero  exucndam  elfe  omniforma,ut  rite cognoicatur  :  quodexemplo  horolo- 
giiexpofuimus.  Seddehisplura  diximus  in  Metaphyfica,  cum  de  materia  &; 
forma  feorfum  egimus.  Interim  illud  admonemus  tam  privationem  clle&  con- 
cipi  terminum  a  quo  generationis  ,  quam  eft  terminus  ad  quem  corruptionis  j 
utrobique  enim  inftar  forms  cujufdam  concipitur. 

C  A  P  U  T     I L 

De  natura  form£  fitbflantlalis. 

HIs  itaque  expeditis  qus  in  fcholisagitari  folent,  qua?que  ex  principiis  jam 
anteexplicatisfacile  intelliguntur ,  ad  majora  veniamus,  in  quibusPhy- 
fices  generalis  pene  fumma  confiftit ,  ac  diligentius  in  naturam  formarum  pri- 
mum,  tum  in  earum  originem  inquiramus,  Video  enim  non  Peripateticos  mo- 
do  cum  ahis  Philofophis ,  fed  etiam  inter  fc  de  natura  &  origine  formarum 
acriterdimicare  :  utrum  illce  forms  fint  entia  quxdam  abfoluta  ,  quas  de  novo 
procreentur :  fic  enim  vulgus  Philofophorum  fentit.  An  potius  nihil  fint  nifi 
complexio  quaUtatum  &  proprietatum ,  quatcnus  idem  elfe  tribuunt,  &  ad 
ccrtas  operationes  confpirant :  ut  vifum  eft  Alexandro  Aphrodifxo  vetuftifli- 
mo  Ariftotelis  interpreti ,  atque  ipfi  forte  Ariftotch,  ut  multis  argumentis 
probat  P.  Honoratus  Fabri :  noshic,  ut  fere  ubique,  diftindtione  utendum  ar- 
bitramur.  Sit  itaque 

Prima  Conclufio. 

CRedibilius  eft  formas  fubftantiales  in  viventibus  eire  entitates  quafdam 
abfolutas ,  non  rcfpeftivas  duntaxat. 
Hicconclufio  cumdeviventium  formis  agemus,  pluribus  argumentis  cvit 


TRACTATUS     PRIMUS.  i;, 

confirmanJa  :  minc  fummatim  cft  pcrftnngenda.  Ac  piimum  id  ncgaii  non 
poteftanim.mrationalcm  a  matcria  diftii-gui,  pcrfecxiftcrc  &opcrari,necin 
certa  ekmei:iorum  propornonc  ,  aiit  ratione  pofitam  efte  ,  ut  alibi  demon- 
ftratur.  Et  certe  formx  animaluim  licct  corporex  ,  propius  camcn  videntur 
acccdere  ad  aniniam  rationalcm  ,  fi  modum  agendi  confidcres ,  quam  ad  Gmpli- 
pliccs  qualitates :  cum  iint  facukatum  &c  adionum  principia  ,  cjux  nec  fimpli, 
ci  materix  ,  nec  qualitati  tribui  polTunt. 

Confirrfi.  Si  forma  animalis  nihil  clfct  nifi  quxdam  elemcntorum  tcmpera- 
tio ,  aut  ratio,  vix  quicquam  agerct  fupra  elcmcntorum  vires.  Jam  quxro  an 
vifiOjimaginacio,  amor  ,  odium,&  alixaflFcdliones  afolis  clcmcntis  prodire 
qucant?  Utcalor  &  alix  qualitatcs  formare  poffint  carncs,  &  olfa  ,  organa 
certe  ncqueunt  conformarc.  Namutqualitates  clementorum  ass  vdargcncum 
cfficiant ,  non  itcm  phialam,  aut  vasaHquod,  aut  alia  qux  ars  fola  procrcat : 
fic  partes  organicaselcmcntorum  quahtatcs  nec  conformaje  poflunt ,  ncc  re- 
gere. 

CojiformariiA  poteft  argumento  Platonico.  Quodfiartifcxforinam  fuoope- 
ri  dare  polfct  ,  qux  illud  rcgcrct  ,  contmcrct ,  &:  tucretur ,  non  dubium  cft 
quin  id  cltct  cfFcdlurus :  fcd  Deus  cft  pr.Tftantifl'mus  artifcx,  qui  cur.fta  arte 
lumma,  &:  ratione  produxit;  atque  co  fere  modo  ,  quo  artifcx  formam  fuo  opc- 
ri  imprimit  ,  qu.x  idcam  mentc  conceptam  rcfcrt ,  fic  formas  rerum  omnium 
xtcrnis  rationibus,  vel  idcis  diftinxit.  Ergo  non  cft  quod  inficiemur  Deum 
formas  filtcm  viventibus  tribuilfc,  qua;  fint  feminaria  omnium  functionum 
&  facultatum,  quibus  in  luam  quxquc  nituntur  perfc<5tioncm. 

Opp-  Forma  illa  animahs  ,fiquid  fitablokitum,  nihil  critprxter  accidcns, 
autqualitatem  :  cumadclfe  &  abcKL'  a  fubjcfto  poffit  citra  ilhus  intcvitum; 
oimquc  fubjcfto  inhxrcat,  iion  tanquam  tjus  pars ;  nccdcmum  finc  co  clle 
pofiit  :  qu.-Edcfinitio  cft  accidcntis  phyfici. 

^(fp.  formamdici  pofte  accidcns  logicum  ,  non  phyficum  :  cum  tamcn  fic 
pars  clTc-ntialis  compofiti,  quod  ex  lubjoflo  &  forma  coalelcit.  Itaque  di- 
ftingui  potcft  illa  propofirio  ,  forma  fic  ineft  iubjedlo  ,  ut  non  fit  pars  fubjcifti, 
C.  ut  non  fit  pars  compofiti ,  A'.  Accidcns  vcro  ,  ut  calor  ,  nuUo  modo  pars 
compofitidici  poteft. 

Sed  hiftant  ^cnws ,  &:quxrunt ,  an  formaillafit  fubftantia  qu.xdam  corpo- 
rca  ,  aut  fpiritahs ;  divifibihs ,  an  pcnitus  inicftiHs ;  impcnctrabihs  ,  an  pcne- 
trabihs.  Acnihii  horum  ,  inquiunc,  dicipotcft  quod  in  magnas  difficukatcs 
non  incnrrat. 

Refp.  non  idcirco  eam  formam  abfolutam  negari  oporccre,  cciamfi  cundta 
quxad  campertincnt ,  cxphcari  facilc  non  poflint.  Neque  enimeafub  fcnfus 
cadit,  nec  a  nobis  cogno!cicur,nifi  ex  cfFecftibus  qui  manifefte  a  folis  ek-mentis 
oririnon  poffiint :  eam  vero  cfte  fubftantiam  ,  &:  corpoream  conft.inter  affir- 
mare  polfumus-,  rcHcpa  fortc  in  abdito  naturx  abftrula  funt  :  qux  tamcn  in 
hanc  rcm  probabiliter  dici  polfunt,  cum  de  viventium  natura  a^emus ,  non 
on-:ittemus.  Interim  id  admonemus  eire  in  unaquaque  re  unum  quoddam  prx- 
cipuum,in  quo  illius  rei  natura  potiffimum  cmincat,  quodouc  m  re  maxime 
dominetur  jquod  demummentoformadicipoflit:  ut  in  culcro  acies,  qua  fe- 

Cij 


5»  PHYSIC^   GENERALIS. 

cat,  cfl:  veliitilliiis  forma,quam  fi  fuftuleiis  ,  cultii  eirentia  perir.  Sicinvi» 
ventibus  pars  illaqux  corpus  regit  ,  cui  reliqus  partes  famulamur  ,  unde- 
cumque  adveniat,  torma  dici  potefl:.  Hxc  partes  conformat ,  &  tuetur  ,  caf^ 
que  in  iui  obfcquium  trahit ;  fuas  habet  proprias  leges  ab  Authore  naturs  ira- 
prell^is.  Verum  hxcad  formarum  originem  pertinent  ,  de  qua  poftea. 

JSemnda  Conelufto, 

PRobabiHus  eft  formam  fubftantialem  corporis  vitx  cxpertis  &:  mixti  eiTe 
cns  duntaxat  refpeflivum  quod  ex  variis  proprietatibus  ad  ccrtas  opera- 
rationesdifponentibus  emcrgit:  autcerte  fi  quce  lit  vis,  aut  quahtas  corpori 
vel  fimphci  ,  vel  mixto  eiremiaUs  ,  ea  non  inepte  forma  ilhus  fubftantiahs 
dici  poteft. 

Prohatitr  \°Conclufio.  Illa  eft  forma  fubftantiahs,  per  quam  corpus  eften- 
tiahter  &  fpecificeabomnibus  aHis  diftinguitur.  Nam  inmateria  cunda  con- 
veniunt,  pcr  formas  inter  fe  difcrepant.  Scd  nihil  fere  adignari  poteft  in  uno- 
quoque  corpore  ,per  quod  ab  omnibus  ahis  differat ,  pra;tcr  congeriemeam 
quahtatum,  quaj  form.x  fimpiices  &  ccrtce  naturx  leges  merito  dici  poflfunt : 
cujus  generis  funt  fluiditas ,  &  firmitas ;  pondus ,  aut  levitas ,  &  aha:  hujus  ge- 
neris  quahtates. 

Quod  fi  enim ,  nt  ahbidiximus  ,formam  &  fpeciem  auri  defignare  veHmus, 
proprietates  cjus  afferemiis ,  quod  flavum  fir,  aut  fubrubrum  ;  quod  reiiquis 
metalhs  fit  2;ravius  •,  quod  fit  omnium  maxime  dudlile:  quod  in  ignc  fixum 
fit  ,  nec  pondere  minuatur  ,  nec  in  fcorias  abeat :  quod  in  aqua  forn  non  ex- 
folvatur  ,  ut  argentum.  Ac  peritus  fabcr  auranus  ,  cum  eas  quahtates  in 
corpusahquod  ,convenire  vij^erit,  non  dubitabit  qirin  verum  fit  aurum,  nec 
folHcitus  erit  an  fit  in  co  forma  quxdam  auri  abfoluta.  Nam  ea  forma  detra- 
6ta  ,  dum  ea;  dotes  permaneant  ,  aurum  purum  futuruni  cft.  Eadem  eil  ra- 
tio  omnium  corporum.  Sic  ubi  Hquori  aiicui  iapor  vinofus ,  &  acidulus ,  odor 
itidem  fpirituofus,  color,fluiditas ,  alis  quahtates.vini  aderunt,  non  dubitamus 
quin  verum  fit  vinum. 

Conf.rin.  \.  ratione  quam  affjrt  S.  Auguft  lib.  de  Immartal.  animx  cap.  8. 
Si  cera  ,  inquit ,  ex  albo  nlgyum  colorern  ducat ,  aliiinde  non  rninus  cera  efl  : 
etfiea  ^uadratafiguram  rotundamfumat  ,  &  exmolU  durefcat  :  Et  fic  multas 
perfequitur  mutationes  .qua;cera:  naturam  non  tollunt.  y^t  ft  .  inquit ,  eorum 
au<t  in  fubjeno  funt  ,  hoc  cft  accidentium  ,  tanta  committtio  fieret ,  ut 
ilUid  ^uod  fithejfe  dicehatur  ,  drci  jam  omnino  non  foffet ,  vcluti  cum  calore 
icn-s  cerain  auras  difcedit  &  tantam  tnittationem  fatitur ,  ut  intelllgatur 
mitattm  efl'e  fitbjeniim  .  cjund  cera  erat ,  &  cera  jam  non  efl,  8ic.  Ubi  muta- 
tionemaccidentalem  ab  ellentiaH  rede  diftinguit,  quod  iniha  idcm  maneat 
fuhjcdum  ,  feu  corpus  ;  in  hac  non  item  :  nihil  enim  ampHus  fenfibile  corum , 
quJE  prius  erant,  apparet.  Itaque  hxc  fit  cum  certa  accidcntium,  aut  proprie- 
tatum  complexio  deftiuitur. 

Confrm.  i.  Tum  corpus  ad  ccrram  fpeciem  revocari  folet  ,  cum  in  id 
ex  quahtates  confluunt ,  .-quihus  a  rehquis  cum  ijifigni  aHqua  &  notabili 


TRACTATITS   FRIMUS.  ii 

'dHferentia  fecerniciir  :  quod  petfarpe,  nt  alibi  diximus,  magis  es  liomimim 
arbitrio  pendet ,  quam  vulgo  creditur.  Hinc  folemus  cxpoftuLire  ,  quod  in- 
timasrerum  difFcrentia: ,  &  qualitates  eflfentiales  nos  fi.giant.  Hinc  fxpe  fit 
iltnemo  quis  fit  illequalitatumcomplexus  ad  certam  rei  ipeciem  conflituen- 
<lam  necelfarius,  dctinire  pofrit :  ut  in  canum  genere  videre  ed.  Facile  enim 
canem  melitenfema  mololfodiftinguimus,  fed  canes  ipfos  melitenfes  ab  aliis 
jilurimis  vix  Ipecie  diflingucreaudemus.  Sic  extremosiridis  colores  fpeciedi- 
verfosfacilc  inteliigimus  :  fed  medios  colores  vix  fecerni.re  polfiHnus  :  cum 
fcilicet  eft  infenllbilis  tranlltus ,  formas  aut  fpecies  non  dilV.nguimus.  Sic 
Philofophiaqiwm,  glaciem  ,  nivcm,  grandinem,vaporem  fpecie  dillinguunt : 
cunih;EC  nihil  fjntpra:ter  aquam ,  qua;  varios  flatus  fubit.  Ac  multa  iubinde 
eadcmfpecie  complectimurqu.rr  magis  inter  fc  difl.tnt,  quam  ea  <iuibus<ii- 
vetfis  fpecies  tnbuimus.  Sic  chartamncmo  a  laciniis ,  ex  quibus  fa(5ta  eft  , 
autpulverem  pvnuma  fulpbure,  carbonibus ,  &  lak  pem,  cx  quibus  para- 
tur  ;  aut  vitrumabarena  Sc  fale  ;  aut  a:s  a  cupro  &  lapide  qucm  «laminarcm 
vocant,  fimul  fufis ,  fpeciedifFcrreconteiKfct :  cum  tamen  fi  (cnfus  ipfos  con- 
fiilamus,  ca  magis  dillcnt  abiisexquibus  prodiere,  quam  infinita  qu£E  fpe- 
cie  fecernimus.  Simili  ratione  fi  ita  vifum  dfct  iiominibus  ,  plures  clientauri 
fpecies,  plumbi ,  flanni ,  &V!trioli,  ut  luo  loco  diccmus.  Ex  quibiu>  cf^ci- 
ttir  difln^ftionem  fpecificam  ,  qu.r  a  forma  duciuir ,  non  nliunde  in  corpori- 
bus  faltcm  mixtis  &  vitccexpertibus  oriri ,  quam  a  complexu  qualitatum,  leu 
formarumfiniplicium  :  ut  materia  ipfa  ex  elementis  ,  autfimphciflimiscorpo- 
tibus  codcfcir. 

Qiiod  utique  praeter  cartcros  Patrcs  S.  B.ifilius  ,  &  illius  Frater  S.  Grcg. 
Nilfcnus  diiertc  tradunt.  llle  inHcxameron  homil.  i.  Q^od  fi  terra  ,  inqun, 
fingulasijHas  obtinct  efuallrates  .  tngrcdinem  ,  (rravitatcm  ratiocinando  corie- 
rls  aiiferre ,  ipfa  i»  n''h'lnm  ahierit.  Et in  Epift.  ad  fuum  Fratrcm  Greg.  docet 
individtinw  fiibftantialc  effe  (jnendam  concurjiim  ,  c^nfeii^ionemqHe  proprieta- 
tum.  Greg.  ipfe  cum  alibi ,  tum  in  lib.  de  opihcio  hominis,  Omnis  .  inquit, 
materia  tjitaHtatlbns  ^aibufAatn  prddita  efl  ,  ijuibusfi  reipfa  privetur ,  non 
jam  ampHus  ratione  comprehendi  poterit ;  tum  docet  carum  qualitatum  con- 
curfum  nanuram  ex  materia  conflantem  efficcre. 

Prob.  ;.  ratione  &  authoritate  Ariflotclis  ,  qui  fexcentis  in  locis  docet  fpe- 
cicm,  feu  formamcorporis  mixci  non  fieri  ;  ejus  non  clfe  gcnerationcm,  (cd 
totins  compoiiti  ;  nequc  xs ,  neque  rotiinditatem  ficri,  fed  2S  rotundum  , 
autlpharramxream  ;  formam  efTc  quid  unum,  ut  muficam  ,  ut  numeium,  ut 
ordincm  ;  eire  r.itionem  cjus  quod  quidefl:,  ut  diapalon  m  mutica ,  feuofta- 
vam  ,  qu2  in  proportione  dupla  confirtit ;  eandem  elTe  feniibilem.  Unde  & 
fpecies  &  forma  ab  co  line  difcriminenominacur  :  quod  fit  difpofitio  aut  ordo 
partium  miteriiE ,  &  qualitacum  ;  quod  rem  cxhibeat  &  fenfibilem  efEciat; 
eandem  eire  indiviiibilem  ;  educi  c  materia ;  citra  mateiiam  elfe  non  poiTe. 
Acqui  hxc  omnia  optimc  intelliguntur ,  fi  formn  mixti  nihil  fit  aliud  quam 
relatio,  nut  congcries  qua  itatum  ;  ,?<  vix  cxplicari  polUint,  ii  ut  cutitas  qu^- 
dam  abfoluca  concipiatur. 

Piimvim  enim  nihil  cfl  caufaf  cur  non  fiac,  aut  gencrccur  forma  abfolura, 

C   ni 


ii  PHYSIC/E    GENERALIS 

ur  calor  ,   atit  impetiis ,  aut  liix  ipla  :  cum  fieri  nihil  fit   nifi  elTe  ab  alio;- 

Quod  fi  tantum  fi:  enticas  refpediva  ,  proprie  non  fit ,  fcd  refiiltnt  ex  aliis, 

utForma  domus  ex  lapidibus  ;  ac  fruftra  dicitur  eam  non  fieri  ut  (jitod ,  fed 

ut^/(9,  fi  fit  quid  abfolutum  :  nam  eft  id  qucd  fit ,  &  aiSbionem  alicjuam 

terminat. 

1.  Planum  id  quoque  eft  nec  muficnm  ,  ncc  ordinf  m  ,  aut  numerum  elTe 
formas  abiolutas ,  led  ex  mulcis  certarationc  dilpofitis  ea  profluere.  Nomen 
ipfiim  formx  compofitionem  quandam  in  fiio  fi^nificatu  includit.  Sic  ftatua 
formaridicitur ,  atque  ea  forma  cducitur,  cum  rnnteria  ipla  diiponiuur.  Quod 
fi  forma  extrinfccus  accefierit ,  ut  lumen ,  tum  propnc  non  cducitur ,  Itd  pro- 
ducitur  ,  &aliunde  advenit.  Poftremo  qualitatum  fenfibilium  congerics  cfl: 
quid  fenfibile,  qualis  forma  eire  debct :  cum  Phyfica  circa  res  fenfibiles  cccu- 
petur  ;  ac  denique  forma  cft  quodammodo  indivifibilis.  Quantumvis  enim 
lignum  in  partes  fccueris ,  femper  eaden  i  licni  ratio ,  aut  forma  remanet. 

Ex  quibuaiffficitur  hanc  elfe  Ariftotclis  mentcm  ,  fovmas  mixtorum  non  ef- 
feabfolutas  tntitates ,  fed  relativas  ;  idque  vcteres  Peripatetici  &  Platonici 
ut  certifllmum  tenuere  :  ac  meriro  exiftimat  idcm  Author  qrem  mox  laudavi- 
mns ,  Arabesomnium  primos  abfolutas  illas  formas  induxiire.  Quanquam  in- 
ter  fcholafticos  S.  Thomas  opufc.  de  Natura  materix  ,  docet  individua  corpo- 
ra  conftitui  eflentialiter  per  accidentia.  Sic  i.  p.  q.  5.  art.  ^.  hanc  innuere  vide- 
tur  fententiam ,  eamque  defcndit  Caictanus  codem  in  loco  ,  &  lib.  de  Ente  & 
elfentia  ;  &  ante  eum  Hervxus  lib.  de  Unitate  formarum  cap.  17.  Nos  tamen 
in  eo  non  allentimur  P.  Fabri  quod  ad  formas  viventium ,  &  pra^cipue  anima- 
lium  pertinet ,  t]uas  elfe  abfolutas  arbitramur,  De  elementorum  formis  infra 
dicemus. 

DlUmntur  objecliones.- 

Qur  contra  opponi  folent ,  facile  diirolvcntur  ,  fi  obfcrvemus  formam  ac- 
cidentilem  a  fubrtantiali  differre,  quod  illa  enti  jam  complcto  fupcrveniat , 
det  cfTe  fccundum  quid ,  non  fimpliciter  :  forma  autem  fubftantialis  ens  ipfum 
efficiatfenfibile  ,  ac  materia;  det  elfe  fimpliciter  ,  eaque  fublata  totum  omni- 
rodeftruatar  :  hinc  fubftantia  nomen  iuum  &  (peciem  mutuatur,  &  qualitas 
rei  eiTentiahsdicipoteft.  Sic  generafo  ab  akeratione  difFert,  quod  in  illa 
totum  fenfibile  ,  in  akeratione  pars  tantum  illius ,  non  totum  fenfibile  im- 
mutctur. 

Cum  itaque  in  re  aliqua  non  fit  tanta  mutatio  ,  ut  nomine  fuo  &  fpecie  ex- 
cidat,  tum  res  akerata,  noncorruptadicitur  :  ut  ciim  aquaex  frigida  fitcali- 
da.  Sed  cum  eacorporimutatioaccidit ,  qua  novum  nomen  5:  fpeciem  con- 
fequitur,tum  idgenitum,  aut  corruptum  dicimus :  non  quod  nova  res,  quar 
prius  non  fuit,  emer^at ,  nifi  forte  in  vivntibus  :  fed  nova  duntaxat  acci- 
dentium  prodit  complcxio.  His  itaqueintelledis  qua:  f^piiis  repetere  cogi- 
mur,  qus  contra  alFeruntur,  videamus. 

Opp.i.  nullumforedifcrimeninteraltcrationem,  &  generationem,  fiforma 
mixti  fubftantialis  nihil  fitnifi  certa  accidentium  complexio. 


TRACTATUS    P  R  I  M  U  S.  ^ 

Refp-  id  eire  interiuramquedirainiinis ,  qubd  in  aiceratione  idem  maneat 

corj'U'-  f(.i)fibile  ,  quod  ante  fuit  :  unum  enim  aut  r.lterum  accidens  peric, 
non  ij-^ia  accidcntium  complexio  ,  neque  res  alteraca  infigni  aliqua  ditKren- 
tia  a  leiplci  ditfcrt. 

/»7?.  Quod  li  i:a  Gt,  generatio  &  altcratio  non  diftinguentur  inter  fe  nifi 
fecundum  magis  &minus,  quod  in  generatione,  aut  corruptione  major  fiac 
mutatio  ,  quaui  in  alterarione.  Sic  in  cempofito  accidencali  unum  aut  alterum 
accidens  fupevveiiiet,  iu  fubftantiali  accidentium  m 'gnus  accedet  numerus. 
Quo  quideni  niliil  abkirdius  dici  poteft  :  neque  cnim  eircntiaks  rerum ,  & 
fpccificx,  fed  accidentjrix  duntaxat  efTent  differentix, 

Refp.  fpeciem  &  formam  ,  ut  jam  dictum  eft,  non  ab  Ariftotcle  modo  ,  fed 
etiamab  omnibuscum  Grascis,  tuir.Latins  promifcue  accipi  :  adeo  ut  forma 
&fpcciedifferre  ,  fit  unum  5^  idtm.  J  'm  vcrb  oftcndimus  in  Logica  ea  fpe- 
cie  difterre  ,  inter  qux  eft  inlignis,  &  n.  cavu  digna  difFerentia  :  ita  ut  magis  & 
minus  fpecificamdifFercnti  \m  tepe  inducant :  ut  in  coloribus  iridis  manifeftum 
fecimus.  Cum  cnim  miicatio  non  mulcum  eft  fenfibilis ,  cum  ncc  diftinftionem 
fpecificam ,  nec  novani  generacioncm  inducir.  Nec  ideo  fpecifica  diftindtio  in 
aiiquoindivilibili  eft  confticutnda  ,  fedmigna  laticudine  donatur,  eaque  tum 
eftcntidis  dicicur  mucjtio,cum  nihil  amplius  fenfibile  ejus  quoJ  ance  fuit , 
vidctur.  N  que  enim  idtm  fubjedtum  ,  quod  prius  (enfuum  judicio  apparec ; 
atquecx  accidencibus  externis  de  rebus  ipfis  dccernimus.  Icaque  fatemur  ge- 
nerationcm  5c  alceracioncmcorpovis  mixci  non  difKrrrc  inccr  (e  nifi  fccundiuit 
magis  &  minus :  fic  tamen  ut  infignis  &  nocabilis  fic  mucatio ,  ac  mhil  amplius 
fenl*.bile  remancat  in  generatione  ,  non  itcm  in  alteratione. 

O^/'.!.  Siformaniiiil  fitnifi  accidentium  concurfus,  omne  compofitum  erit 
accidentale,  acnullum  fubftantiale  futurum  cft. 

Hefp.^e^.  ?/3aj.  Forma  enim  fubftantialis  fubjeftum  ipfum  in  certa  fpe- 
cie  conftituit  :  ea  (ublata  res  deftruitur  ;  nec  reijamcomplcta:  (uperve- 
nit ,  uc  forma  accidentalis ,  qua:  compofitum  itidem  accidentale  conftituit» 
Hinc  formafubftantialis  non  accidit  (ubjcfto  ,  neque  adcffe  ,  vei  abefte  po- 
tcft  citra  rei  interitum  :  ac  (ubftantialiseft,  aut  effcntialis ,  non  accidentaria. 
Qumivisproprienon  fic  (ubftantia,  fi  animam  raiionalem  ,  qiiae  pcr  fe  fubfi- 
ftit,  excepcris. 

Scd,  inqules,  quod  crit  difcrimen  inter  formam  animalis,  Sccorporismixti? 
Nam  fiilla  eft  fublbncia,  cjufdem  eft  conditionis  cum  anima  rationali,  &:pei: 
fe  exiftit;  fi  noncft  fubftantiaquadam,  nihil  eritptceter  quaUcatum  conge- 
tiem. 

Refp.  animalis  formam  effe  corpoream,  non  fpiritilem  inftar  animje  ratio- 
nalis ,  nec  folam  fubiiftere  :  quamvis  forcc  nihil  fit ,  nifi  prus  corporis  fub- 
tiljor  ,  auc  fpiricus  quidam  ,  fcu  ignis  vicalis,  non  qnalitacum  congeries  , 
fed  earum  qualicacum  principium  :  unde  ea  forma  per  fe  a  lenfu  percipi  non 
poteft. 

Ergo ,  hiftiies ,  per  fe  fubfiflit  animalis  forma  ,  &  per  fe  generatur ,  atque 
omnia  redeunt  argumenta  ,  qua:  ex  Ariftotele  acculimus. 

Rerp.  deftrndoanimali  in  minutas  ntomos  formam  didipari ,  nequc  amplius 
eamhabererationem  formx.  Id  unum  admonemus,  hujuimodi  formas  inter 


J4  PHYSICyEGENERALIS 

animam  racionakm  ,  &  formas  corporum ,  qus  fensus  funtexpertes  ,  anibi- 

gere ,  &  quiddam  cum  ucrifque  habcre  coinmune. 

Opp.  3.  formam  corporis  mixci  magis  eire  principium  accidentinm  ,  quam 
corum  complexionem.  Nam  ubi  accidentia  qiizdam  pciiere,  ut  cum  aqua  frt 
calida  ,  ftatim  forma  eas  qualitates  reftituic.  Neque  enim  aqua  fiigus  luum 
recupcrave  poirt!;,nifi  fQrma  fubftantialis  ei  ineflcr,  qus  priftmum  fr  gus 
illi  reftitueret, 

Kefp.  pojfe  neg.  ant.  Si  quoE  enim  ex  iis  qualitatibus  perierir,  aut  qus  fit- 
perfunt,  eamreftituunt ,  aut  ab  extraria  caufa  earcparatur  :  utaqua  ab  acre 
ambiente  amiflumfrigusrecuperat;  aut  partes  caloris,  quae  in  perpecuo  mo- 
tuverfantur,  iponte  avolant  :  quanquam  forte  frigus  fit  aqus  congenitum,- 
Qualitas  enim  ea  cft  naturalis ,  cjuam  res  a  feipfi  habet ,  non  ab  agcnte  ex'- 
irano  ,  quamque  res  confervat  omni  agcnte  excerno  penitus  lemoto. 
I-  0/^^.4.  In  facrofando  altaris  Sacraniento  manent  accidentia,  non  autcm 
remanet  forma  fubftantialis  :  ergo  forma  fubftantialis  eft  quiddam  prxter 
accidentia. 

Refp.  dift.conf.  Forma  fubftantialis  eft  quiddam  praster  certam  qualitatum 
congenem  nulli  materia:  immerfam  ,  C,  eftquiddam  pnter  qualitatumcom- 
plexioncm  ,  qux  materis  ineft,  eamquein  certa  fpecie  conftituit ,  A'.  Quara 
ubinullaeftmateria&nuilum  corpus,  tum  accidentia  forms  rationem  non 
habenc 

G  A  P  U  T      II I,- 

De  form-arum  origine. 

'  Agna  eft  hxc  quxftio,  &  fi  cpx  fit  alia  ,  fpeculatione  digna  ,  unde  for- 
L.ma:  oriantur,  qua  quidemdere  fumma  eft  inter  Philoibphos  diirenfio. 
Qiiidam  enim  form.as  mixtorum  nullomodo  procreari,  fed  in  elemcntis  de- 
htefcere ,  imo  &  aftu  intire  putant.  Qna;  quid  m  fententia  eft  Anaxagora? ,- 
eaque  a  Scaligero&  Sennerto  acriter  defenditur.  Secunda  huic  oppofita  for- 
mas  cxtrinfecus  advenire  ftatuit.  Sive  a  ccelo  proficilcantur  ,  ut  viium  eft  Fer- 
ne'io  ;  dye  ab  ideis  divinis  imprimantur  ,  ut  Placonicitradidere  ;  feu  denique 
ab  incelligentia  quadam  profluant ,  ut  fibipeiliialit  Aviccnnas-  Tercia  ,  eaqufc 
inter  extremas  opiniones  media  eft  Peripatecicorum  ,  qu.-e  formas  non  qui- 
demaftu  ,  fed  poteftate  in  materia  concineri ,  neque  omnino  extrinlecus  ad- 
venire  ftatuit,fed  vututeagentiumnaturaliumprocrtari;  adde  etiam  &divi- 
nx  bcnedidionis  vi ,  quares  potiHimum  vitx  compotes  crefcere  ,  &  multi- 
plicari  in  ipfa  creatione  julfaelunt ,  omnino  educidecernit.  Qtia:  quidem  qus- 
ftio  ut  dijudicari  poflit ,  ce.  ■<  funt  ab  incertis  feparanda. 

Piinnim  icaque  id  damus  Platonicis  formas  rerum  ab  ideis  divinis  duri ;  ea- 
rumelTe  fimihtudines  quafdam,  atque  imprediones  ;  hinc  rerum  omniumna- 
ruras  &c  diftinftiones  repeti  oportere.  Qua  quidem  ratione  formas  cxiftere 
eftendit  S.  Th.  Citm  enim  ,  inquit,  Deiis  fit  a^cns  per  intellcElum  ,  oportct  nt 
omninm  c^naproduxit ,  habeat  fimiHtHdifies  ideales ,  &  per  confcjiiens  ,  ut 
ejf.tliis  ejiis  in  tantiim  perfici  dicanttir  ,  in  qiiantitm  fortnaritm  ideiiHiim  ali- 
quiim  Jimilittidinn/i  repr^fentant;  nt  ficin  rcbits  materialii>Hs  non  invcniatur 

folA 


TRACTATUS   PRIMUS.  15 

Jola  materia ,  verkm  etiam  formarHm  ideaHum  aHqHaf.mUitudo ,  ^iiata  alio 
nomirie    diciinits  formarn, 

Seainc^o,  id  conccdinms  Fcineliofoimas  a  cff!o  ut  a  caufa  univcifali  pro- 
fluere  :  fcd  ntgamus  dillin6liontm  foimaiTm  ex  caufa  gencrali  duci.  Deinde 
priufquani  fol  crcaretiir ,  jnm  tcrra  heibas  germinaverat,  cacquc  in  fuo  qusque 
genere  fcmina  produxerani ,  ex  qnibus  alix  orirentur.  Eigo  formarum  origo 
potius  a  julTlidivino,  quo  terra  velut  fccta  lurbas  cffudit,  &  ab  internisle- 
minibus,  quam  a  cceIo  tftrtpetcnda.  Itat]ue  cmnis  controverfia  in  co  pofita 
cft,  utrum  forms  rerum  oninium  ,  cxctpta  anima  laticnali ,  dt  qua  non  agi- 
mus,  cducantur  c  matcria  ,  in  qua  er:.nt  p ptcftate;  an  inftai:  luminis  propaga- 
tionequadam  difHindantur.  Sit  igitur- 

Prima  Conclufio. 

Formx  rerum  vira  expertium  c  materia  educuntur  ,  in  qua  eranc  potefta- 
te,  non  a6lu. 

Probatiir  ftrnul  &  explicatnrconcl.  Educi  formani  ex  matcria  nihil  cftahud 
nififormam  fieri  adtu  ,  quxanteacrat  in  potcftace  materix  :  hoc  autcm  fitin 
formis  qux  habent  entitatcm  duntaxat  relativam  ,  quales  lunt  formx  corpo- 
tum  vitxexpcrtium-  Hx  quippe  cx  parnbus  materix  quadamratione  inter  fe 
difpoficis ,  &  ex  certa  c]ualitatum  proportione  prodeunt ,  uti  fupra  oftendimus. 
Sic  ubi  cera  varias  induit  figuras ,  c.t  figurx  c  ccrn  eruuntur ,  indufta  nimirum 
partiumdilpofitione  ,  qux  determinatam  efticit  figuram.  Eigo  formx  corpo- 
rum  cmatcna  cducuntur  :  non  t]uod  in  materialaticantcsinluccm  prodcant , 
fed  quot!  materia  dUponatur  &  formetur. 

Confirm.  Compcfitum  propricgigni ,  aut  creari  dicitur  ,  cum  id  folum  exi- 
ftat ,  generatio  vtro  aut  creatio  fit  quafi  via ,  &  motus  ad  exiftentiam  :  ergo 
formaqux  nec  gigni,  nec  crcari  poteft,  c  finu  maccrix  cruitur.  Unde  ea- 
d^m  aftio  diverfis  fignatur  nominibus :  ratione  compoliti  quod  gignitur,  ge- 
neratio  dici  foler  ;  ratione  materix  qux  unani  exuitformam ,  utaliam  induat, 
mutatio  fubftantialis  nominatur :  denique  edudlioiiis  nomenaccipit ,  quatenus 
forma  fit  adlu  ,  cum  antea  ellct  poteftace. 

Forma  vero  qux  educitur  c  potentia  materix  ,  ab  ea  pendet ,  tiim  ut  fit,tum 
utoperetur.  Undeanima  rationalis ,  qux  per  le  exiftit  &  opcratur  fcparata, 
cpotentia  matcrixnon  cruitur.  Reliqux  autem  qux  eadem  a(ftione  fiunt, 
qua  ipfum  compofitum,  neque a  materia  feparatxpoiruntexiftcre,  necperfe 
fiunt ,  aut  quicquam  lolx  moliuntur  ^  illx  ,  Inqium ,  formx  omnes  in  materia 
demerfx,  exeadem  materiaeducnntur  ,  quatenus  agens  vim  fuam  ,  quxcun- 
que  ficilla,  in  fubjedum  emitcit  Qux  quidera  virtus  materix  imprelfa  eam 
intrinfecusmovet,&  minutifTimas  quafque  ejus  partes  certaracionedifponic:- 
adeout  agentis  ipfius  quafi  figilloacfpecieeamimprimat.  Anima  vero  incelle- 
ftualis ,  n.  que  cadem  adione  qua  ipfum  compoficum  procreacur ,  nec  vircute 
agentis  naturalis  ex  fubjedi  immutatione  prodic  :  fcd  prxparaco  &  inftrudo 
corpoti  infundicur.  Veriim  niajor  nos  manec  difficultas  de  vivencuim  far- 
mis. 

Tom.  11.  D 


t6  PHYSlCyE    GENERALIS 

Secunda  X^onclufin. 

FoinicT  vivencium  magis  propagatione  quadam  &  fui  divifione  ,  quara  fola 
eduiSlione  procreantur. 

Ha:ceftThemiftii  vetuftiflimi  Ariftotelis  interpretis  fententia,  quamjuliua 
Scaliger  &;  Sennertus  acriter  defendunt ,  eaque  paulo  fufius  eft  explicanda. 

Form^  viventium  pr^ter  efle  refpe£livum  ,  quoddam  habent  efie  abfolu- 
tum  :  id  vero  propagari ,  &  fui  divifione  multiphcari,  ut  quid  probabilius,ar- 
bitramur :  adeo  ut  cum  glande  forma  quercus  ,&  cum  ovo  forma  puUi  tradu- 
catur,  atque  omnia  femina  fint  animata. 

Primum  ,  cxplicari  nullo  modo  poteft  quo  tempore,  aut  forma  quercus 
glandi,aut  formapuUi  ovo  adveniat  :  neque  enim  expedlandum  eft  doncc 
arbor  fit  in  ramos  effiifa ,  aut  pullus  fit  omnibus  fuis  organis  inftrudlus  :  fed 
jam  adeft  vita ,  cum  germen  erumpit ,  aut  cor  in  puUo ,  primo  aut  altero  die 
incubationis  micat.  Ergo  longe  probabilius  cft  formam  cum  ovo  traduci , 
quam  eam  e  finu  materia»  tantummodo  erui. 

Co«^>-w.  Ex  nuperisobfervationibusMarcelli  Malpighii  liquet  in  ovo  fos- 
cundo  ctiam  ante  gallinx  incubationem  prima  pulli  rudimenta  microfcopii 
opeconfpici,  quac  in  ovo  fterili ,  aut  fubventaneo  non  apparent.  Sic  prima 
arboris  ,  aut  plantas  ftamina  in  ipfo  germine  diftindta  plerumquc  cernuntur  , 
qux  in  faba  ,  tulippa  &  plerifque  aliis  citra  microfcopii  opem  intueri  licet. 
Magno  quidem  argumento  formam  plantx  femini ,  ut  formam  pulli  ovo  jam 
tum  inefte  ,  cum  id  f  jccundatur :  adeo  ut  vivens  velut  particulam  (wx  formx, 
ut  materix  proli  fux  communicet  :  quce  quidem  quafi  fcintilla  in  majorem 
flammam  paulatim  explicatur, 

Cenfirm.iterum.  Id  minime  probabile  videtur  plantas  vivere,  femina  non 
item  ;  cumque  rami ,  aut  radices  excifx  in  novas  arbores  adolefcunt,  nihil 
cftcau&cur  vim  prolificam  in  tota  arbore  difiRifam  elfe  inficiemur,  aut  cur 
vim  illam  a  forma  fejungamus.  Neque  enim  quercus  combufta  alterius  caufa 
princeps  elle  ,  aut  dici  poteft ,  nifi  quatenus  glandem  emifit,  in  qua  nova:  quer- 
cus  forma  velut  complicata  delitefcit.  Nec  verifimile  eft  glandem  elfe  tantum 
inftrumentum  arboris  ,  ex  qua  prodiit  :  neque  enim  caufa  primaria  effeftus 
dici  poteft  ,  qu.x  nihil  agit  &  jam  forte  combufta  eft, 

Proh.  1.  Nihil  cft  quod  nos  cogat  formam  animalis,  cvim  ea  fit  torporea,  & 
divifibilis ,  a  vi  itlius  formatrice  fejungere.  Cum  enim  harc  vis  plaftica  ex  vi- 
ventis  forma  ducatur,  eaque  formet,  &  perficiat  corpus ,  nihil  necefie  eft 
eaai  a  forma  prolis  fecernere. 

Qupdfietiamplantis  tribuatur,  non  ea  eft  ovo  denegando.  Necdemumvis 
motrix  ,  qua  corculum  pulli  inchoatum  in  ovo  poft  fecundum  aut  tertium  in- 
cubationis  diem  micat ,  diver(a  eft  ab  ea  quapuUo  omnibus  fuis  partibus  ab- 
foUito,  id  movet.  Poftremo  aut  negandum  eft  vitales  &  naturales  fundiones 
abanimapulli  proficifci,  aut  fatendiim  eft  vim  ejus  formatricem  ad  eandem 
animam  pertiner». 


TRACTATUS    PRIMtTS,  xj 

Satisfit   objcnionibHS. 

Opp.  I.  Ovum  non  eft  corpus  organicum  :  ergo  non  eft  animatum.  Nam  am- 
ma  nuUi  corpori  nifi  organico  inelTe  potcft; 

Jiefp.  neg.ant.  Nam  in  ovo  fcccundo  jam  funt  partes  heterogenes  ,  &  pri- 
ma  puUi  rudimenta,utex  nupcris  obltrvationibusconftat  j  idque  in'planta- 
rumfcminibusluculentiuspatet:  ciuamvis  prscipua  organa  nondum  fint  for- 
mata  ,  donec  ipfa  anima  fuum  fibi  velut  domiciJium  paraverit. 
IjContra  ,  incjHinnt ,  forma  lolitarie  uou  agit  :  ergo  propxii  corporis  archi- 
tcdla  cUe  non  potcft. 

Refp.  neg.  conf  Anima  enim  fentiens ,  aut  vegetatrix  una  cum  corpore  cui 
infidet,  nonfola  agit  ,  fed  eomodo  ,  quoalibi  diccmus, 

Infi.  Nihil  feipfum  generat  :  ergo  forma  in  glande ,  aut  in  ovo  partes  con- 
formare  non  poteft ;  atqnc  eadtm  fi  ibi  deUtelcat ,  otiofa  erit :  quod  naturs 
tam  adluofx  non  convenit. 

Refp.  neg.confC enemio  enim  fit  cum  ovum  producitur,  6c  forcundatur  : 
adeo  ui  gcneratio  jam  fada  fit ,  antcquam  ovum  excludatur.  Ignis  autcm  iUe 
vitahs^aut  quidquid  iUud  eft,  quod  in  ovo  formx  locum  tenet,  ubi  calorc 
cxterno  fovetur,  paulatim  fcfe  expUcat. 

Vrgent.  Ergo  tot  futurx  funtanims  in  gaUina^autin  quercu,  quotovain 
gaUinx  utero,  feu  ovario  ,  aut  quot  liint  glandesin  quercu. 

Refp.  «f_g-.  »z/i/.Unaeftcnim&communisforma,  qux  glandes  omncs ,  aut 
ovayegetat,  quandiu  aut  arbon  ,  aut  gaUmar  adhxrent.  Sic  ramus  {aUcis , 
excilus ,  &  tcrrxmandatus  in  arborem  crefcit  :  antequam  amputr.rctur ,  una 
&eademforma  arboris,  cujus  erat  ramus ,  continebatur  :  excifusjam  prooria 
gaudet  forma  ,  qux  a  fuototo  fuit  feparata.  Idque  latis  commode  de  omm 
Forma  corporea&rdivifibili  intclligi  poteft;  ac  folaamma  rationalis ,  qua  eft 
infedilis,  traduci,  aut  fui  divihone  prop.igari  non  poteft. 

Opp  z.  Formxviventiumvel  fiuni  exnihilo,  vclcducuntur  t-  potcntiamn- 
terix ,  ac  nuUo  modo  pcr  divifioncm  ,  aut  propagntionem  multiplicari  poUunr, . 
nifi  novx  enutates  cxque  abfolutx  emcr<Tnnt. 

Refp.  eas  non  fieri  cx  nihUo  ,  fed  quodammodo  educi ,  ut  poftea  di<auri  fu- 
mus.  Nequeidabfurdumvideri,  eas  mulnplicari,  iit  iiamma  citra  fui  difpen- 
dium  fcfediffundit ;  vcl  per  fui  divifionem  traducuntur,  ut  ex  ramo  vivente 
aUa  arborgignitur  ivel  demum  fcipfas  propagant ,  ut  in  accretione  anima  fe- 
ipfam  in  materiam  alimenti  promovet. 

V-gent.  Si  in  ovo  jam  fir  puili  fotma  veliit  inchoata  ,  imde  illa  prodit,  an 
a  gallo,  an  a  gaUina  .'' 

Refp.  hhuuoque,  ciim  ea  ficdivifibUis.  Unde  in  mulo  ut  corpus ,  fic  ani- 
ma  cx  diverfi  gencris  animantibns  compingitur. 

Infiant  acius :  quod  fiinovo  jamfit  formapuUi  ;  trgoeadem  materia  du- 
plici  form^,  ovi  nimirum  &  pulli  fubjicietur;  quod  imque  abfurdum  cft  :  fic 
enim  ad  duplicem  fpeciem  pertineret. 

Hefp.  nihilabfurdieire  fi  plurcs  formas  uni  &principi  formae  fubordinats, 
eidem  maieri.-e  infint,  ut  de  corpore  organicomanifeftum  eft.  Sed  tamencft 

D  11 


i§  ^  PHYSIC^   GENERALIS 

una  ovi  (pecihca  &  denominans  forma :  nec  pullus  dici  potcd; ,  donec  prxci- 
piia  illius  organa  appareant,  Spiritus  vero  ille  qui  alb.x  cicatriculx  (  fic  enim 
vocitatiuprimiim  pulli  exordium  )  ineft  ,  calore  adjutus ,  paulatim  crefcit, 
nec  pulli  anima  nominatur ,  quoufque  mirabilem  illam  organorum  compagem 
juxta  natiira:  lcges ,  aut  feminarias  rationes  ftruxeric,  Neque  id  mirum  vide- 
ri  debet ,  formam  fuum  fibi  domicilium  parare  :  ctim  omnes  -hoc  operis  fpi- 
ritui  vitali  &,  prolifico  tribuant ,  nec  ma  or  uni  fcientia  quam  alcen  adfit.  Nec 
fortculla  nos  cogii  ratio  in  brutis  animamafpiritu  vitali  &  infito  fejungere: 
cum  is  animacus  elle  multls  Philofophis  videatur  :  fed  de  his  forcc  alio  loco 
uberuis,  Nunc  id  difcivtiendum ,  an  forms  viventium  etiam  educantut/C  finu 
matcrix. 

Tertla  Cenclufio. 

Probabilius  cft  formas  viventium  educi  c  finu  materis,  quam  creari ,  auc 
generari. 

Hxc  utique  conclufio  fupenori  non  eft  contraria  ,  neque  negavimus  eas 
formas  educi ,  fed  eas  quoque  traduci  oftendimns. 

Prob.  concl.  Formx  viventium  per  fe  non  exiftunt  :  ergo  per  fe  non  fiunt , 
five  per  generationem,  fivepcrcreationem,  ut  vidctur  Philoppono,  Namli, 
cet  fint  encitates  quasdam  ablolutx  tamen  eae  form^  dici  non  pcilunt,  nifiqua- 
tenus  materia:  intime  uniuntur,  &  certis  faculcacibus  inftruuncur  :  quibus 
funtoraninodeftitntx  ,  cum  res  vivere  definunt:  adcout  non  modo  cfte  ab- 
folutum,  fed  etiam.refpe<SUvurohabeant,  quodutique  fola  edudione  procreari 
potcft. 

Cw^rw.  Res  eodem  fere  modo  fitvivens  ex  non  vivente,  quo  ex  opaca 
fit  lucida  :  fed  id  fit  per  edudioncm  :  cum  fcilicet  partes  ignis,  qux  ante  erant 
difperfx ,  neque  ullum  habebant  ejfe  ignis  fenfibile  ,  una  coliiguntur ,  &:  for- 
mam  ignis  induunt.  Qux  forma,  ut  oftendimus ,  cumantea  elfetpoteftate, 
fit  adlu.  Ergo  &  res  vivere  incipit ,  ciim  forma  qux  ante  erat  potentia,  &  nullo 
modo  lenfibilis ,  bcneficio  agentis  quodammodoeruicur,  &  in  adtum  pro- 
dit.  << 

Confrm.  Iteriin?.  Satis  probabile  videtur  in  ipfis  elementis  jam  elfe  rationc; 
feminarias  viventium ,  ut  docent  Platonici ,  aut  aftus  quofdam  initiales  &  in- 
cho.ntos ,  uc  videcur  Alberto  Magno.  Imo  id  praeter  carteros  pailim  docet  S. 
Auguftiniis,  .^«7',  inquit,  talis  ali^uavis  cjfttin  ijlis  elementi',nonplerur/i- 
^iie  nafcerentnrin  terra,  cjuit  ibi  fetninata  non  ejfcnt  :  nec  animalia  tam  multA 
fiiilla  tnarium  &  fceminarum  commlftione  pr^cedente  five  in  terra.five  in  a-jua^ 
(jua  tanien  crefcunt ,  &  coeundo  alia  pariunt ,  cum  illa  nullis  coeuntibus  ,  aue 
farieniibus  ortafint.  Hinc  S.  Bcrn.  Scr.  6.  in  Cant.  docet ,  animrJm  rationa- 
lem  efte  ,  &  vivere  ,  &  vivificare  ,  &  idem  elfe  in  anima  ,  quod  fit,  &vivat. 
Sed  tamen  aliunde  habere  &c  elle  Sc  vitam ,  ninnrum  a  Deo,  Peroribus  au- 
tcm  &'  plantis  non  idem  eft  cire  &  vivere ,  ac  putat  eorum  anim.Tm  in  clemeri- 
tis  dellcelcere,  qux  mukorum  eft  opinio,  Cum  dtrfinunt  ^ivihcare  pecwum 
animx,  dcfinunt  &  vivcre ,  non  cde  ,  cumqae  earum  vita  diililic  in  p.irtcs ,  & 
ad  fuum  qu.tque  recurrunt  principium.  Unde  juxta  cam  fententiam  aninrx 


TRACT  ATUS   PRIMUS.  29 

irrationales neque  exnihilo  fiunt,  ubiincipiunt,nequein  nihilum abeunr,  ubi 
defmunt. 

Prob.  1,  lllud  educitur  c  materia  ,  quod  a  materia  pendet ,  tum  ut  fiat ,  tiim 
ut  confervetur  :  fedid  omni  formcE  ,fianimam  rationalem  exceperis,  convc- 
nit :  ergo  formx  omnes  etiam  vivenrium  educuntur  c  finu  materis. 

Solvuntnr  objc^liones. 

Quo  iis  omnibus  qux  contra  eduftionem  formarum  afFerri  folent ,  facihus 
fatisfaciamus ,  id  imprimis  notandum  eft,  trcscirca  eduftionem  formarumci- 
fe  fententias,quarum  dux  funt  cxtrcmx.  Una  cft  Philopponi  vetufti  Ariftote- 
lis  intcrpretis ,  qui  fornias  crcari  autumat  ,  cum  fiant  ex  nihilo.  Alia  eft  vul- 
j;o  recepta  formasnon  creari ,  lcd  cduci  c  materia  ,  in  qua  nyllo  modo  func, 
nifi  in  potentia.  Tertia  inter  extrcma^cft  media ,  formas  viventium  educi 
quidem  ,  non  creari ;  eas  tanien  quodammodo  vel  in  rationibus  fcminariis,  vel 
in  fpuitu-quodam  cunda  penetrante,  &  divincKartis  idcahbus  numcris  inftru- 
&.0  ineire  :  qui  quideni  (piricus  cft  quiddam  nmtcrv.t  intimum,  &  maxime 
aftuofum ,  quod  gcnerationes  omnes  promoveat ,  &  uidem  primum  motus  &: 
quietis  principium.  Unde  &  naturx  nomine  folet  defignari  :  quod  fit  natura: 
archctypx  prxcipuum  inftnimcntum.  Multa  de  hoc  fpiritu  non  Platonici  mo- 
do  ,  (cd  etiam  Chymici  difputarc  ("olcnt,  qua:  forte  alio  loco  pcrftrmgemus. 
Hujus  fpirituofa; ,  &  aduolx  (ubftanti.x  vim ,  non  in  vivcntibus  modo,  fed 
etiam  in  cxtcns  rcbus  dominari  coUigunt  ox  coi-fltanti  figuia  quam  res  qu.T- 
que  forciuntur  ,  quamque  in  plantarum(eminibus  ,  in  (alibusctiam  ,  &  non- 
nuUis  lapidibus  ccrncre  cft.  Sic  (al  marmus  in  cubicai^i  figuram  ■,  falpctrx  iii 
pyramidcsconcrefcit.  Ut  nihil  dicam  de  cryftallo,qux  ubique  hexagon.am  fi- 
guram  obtinet :  quod  utique  a  ccrta  &  conitanti  caufa  ,  non  a  nimultuana 
elcmcntorum  mixtionc  profici(ci  videtur. 

Ncque  ab  hac  (cnccntia  multum  aberrant  .\lbertus ,  &  Aurcolus  infignes  Pe- 
ripatetici  :  quorurn  lUe  vivcntium  formas  fecundam  tdentiam  materix  incde, 
hic  foiniariim  p.irciculas  ingcncrationc  antc  dilperias  colligi  exiftimit.  Nou 
quod  necclfe  fit  carum  circntiam  ab  cxK^entia  feccrncre  :  fed  utcrquc  formas 
ciuod,\mmodo  incifc  materi.x  arbitratur  :  quamvis  fub  alio  effc  (cndbili  appa- 
rcant :  ut  forte  parciculx  ignis ,  aut  terrx  funt  in  ligno  ,  fed  (ub  forma  ligni : 
ita  fercin  fcminc  alia  eft  ratio  trunci,  alia  ramotum ,  alia  foliorum:fed  \\\x 
rationes  nondum  habent  fj^arbotis  ,  donecfint  evolucx. 

Qux  autcm  opponi  (blent  contra  edudlionem  formarum ,  firma  funt  for- 
tafle  advcrfus  cos  qiii  formas  non  modo  abfolutas  ciTe  ,  fed  ctiam  es  nihilo 
fui  produci  volunt ,  ut  vulgus  fcre  Peripatcticoi-um  putat:  nihil  vero  conclu- 
duntadverfiis  Placonicos,  auccosqui  Themiftii,vclAlberti  Magni ,  aut  ip- 
fius  Aureoli  (entcntiam  dcfcndunt. 

Opj>.  T.-  rem  non  cducicx  a!ia  ,  in  qua  eft  tantum  poteftatc  ,  uti  ncc  v'num 
exdolio  qnod  vacuum  eft:  fed  formx  (unt  tantum  poteftate  in  matcria,  nifi 
forte  panfpermiam  Anax.-^.gor.x  admittamus  :  crcjo  non  cducuntur  c  matcrix 
potcncia.  Quid  enmihoc  eilahud  ,  quam  formas  eife  potfe  in  matcria  2  Qu» 

D  iij 


3©  PHYSIC^   GENERALIS 

quidem  modoanimarationalis  eJuceiccut  e  materia,  in  qua  recipitur,qna;q»e 
difponi  folet ,  ancequam  ap.imnm  excipiat. 

Nequt  haife  argnmcnto  fir  fitis ,  cum  refponderi  folet ,  formas  effc  in  po- 
teftate  materix ,  &  ab  ea  fic  pendere ,  ut  fine  matena  non  poffint  exiftete  j 
ac  demum  materiam  concurrere  luo  raodo  ad  forms  produdiionem. 

Contra  enim  urgeri  poceft ,  niateriam  nihil  ex  fe  conferre  ad  produdionem 
forma:,  niliquod  eam  excipiat.  Non  enim  vim  adtuofam  habct  ,  fed  fubjccli 
vicestantum  gcrit :  ergo  forma:  potius  fiunt  in  materia,quam  ex  materia: 
cum  tamen  materia  definiri  foleat,  id  ex  quo  inexiftentc  fit  aliquid.  Quare 
nihil  eft  caufx  cur  anima  racionahs  eodem  jure  e  potentiamatcriajnon  educa- 
tur.  Quod  enimaiunt,  formamquaeducitur  ,  pendere  amateria ,  id  nihil  eft: 
cum  anima  rationalis  non  infundatur  corpori,  nifi  diipofico  j  cumque  materia 
non  minus  a  forma  pendeat ,  quam  viciflTim. 

Refponden  etiam  folct  eas  educi«formas  qua:  cum  eirent  in  materi.x  pote- 
ftate,nunta(5tu.  Anima  rationalis,inquiunt,  eft  quidem  in  potentia  rcc^tpti- 
va  materiae ,  non  in  potentia  edudiva :  cum  ab  ea  non  pendeat ,  neque  eadeni 
adtione  fiat  ,  qua  compofitum ,  ut  czteris  formis  accidit.  Forma:  autem  fiera  di- 
cuntur  ex  materia  ,  non  quod  cx  ea  fint  compofitJe ,  cum  fint  fimpHccs :  fed  quia 
ex  ea  difpofita  &  prsparata  eruuntur,  Atque  hxc  polfent  fufficere,  fi  nihil  ahud 
nobis  eftetpropofitum  ,  quam  ex  laqueis  adverfariorum  nos  expedire.  At  vero 
d  id  quod  venfimiHus  eft  in  tantarerum  obfcuritate ,  &  fentire  &  dicere  volu- 
mus. 

Refpondendiim  id  nobis  videtur,  in  formis  viventium  duo  efte  fpedlanda  ,, 
primum  quod  ilHs  cum  reUquis  formis  commune  eft ,  nimirum  eire  quoddam 
rcfpe(5livum  &  fenfibile.  Nam  unum  compoficum  ,  fcu  totum  cum  materia  ef- 
ficiunt:  totum  vero  dicitur  cum  partibus  comparacum.  Difpofitio  itaque  par- 
tium  in animaH  ad  certas  funftiones  obeundas  accommodata, ut accidentium, 
&  faculcatum  cena  congeries,  forma  dici  poceft ,  quae  omnino  c  finu  materia: 
eruicur. 

2.  Pars  illa  adtuofa  ,  &  fubtilior  fpeftari  poteft ,  qux  hcet  fit  corporea ,  fub 
fenfus  tamen  non  venir  ,  quxque  idcirco  fpirituofa  dici  folet :  feu  illa  partes 
corporis  paulacim  ftruat ;  feu  corpus  jam  formatum  regat ,  &  contincat :  eaquc 
educicur  emaceria  ,  tum  crafta  illa  &  palpabili ,  cujufmodi  eft  in  ovi  albumi- 
ne  humor  quidam  pellucidus  ,  ex  quo  vitalis  flamma  cruitur  ,  ut  luo 
loco  exponemus  :  tum  etiam  ex  ea  fubtiliori  fubftantia  ,  quae  fi  Platoni- 
cis  credimus,  ubique  fufa  omnino  cocleftis  &  aduofa  concipitur.  Itaque  pars  iU 
la  fubtilior  animalis  ,  quam  Medici  calidum  innatum  ,  aut  vitalem  fpintum 
vocant,  educiture  materia  ,  in  qua  etat  fecundum  eJTeniiam,  aut  fecundum 
a£l:us  quofdam  incompletos  ,ut  videtur  Alberto  Magno,  aut  fecundum  parti- 
culas  difperfas  ,utputat  Anreolus  ;  aut  denique  fccundum  rationcs  fcmina- 
lcs,ut  loquuntur  Platonici  ,&;pleriquecxSS.  PP.  Hxc  autcm  pars  ajthcrca 
&  fpiricuofi  cum  crafliorem  molem  foveat ,  clementaipfa  &  partcs  fenfibiles 
contincat ,  atque  in  toto  animali  dominetur  ;  cumque  prxcipuas  vircs  feu  fa- 
cultates  infe  compleftatur  ,  merito  forma  vocitanir.  Ifta  uberius  exponentur 
in  tertia  parce  hujus  operis ,  fednunc  digitum  ad  fontes  intendilfe  fatis  fue- 
tic. 


TRACTATUS     PRIMUS.  ..i 

Opp.  1.  Forma  qux  educitur  c  materia  ,  fecundum  omnem  ntionem  entis 
procreatur :  nihil  enim  eft  illius  antequam  prodeat:  ut  cumperit,  nihil  ejus 
remanet:  ergo  proprie  creatut  forma , &  in  nihilum  abit,  ut  videtur  Philop- 
pono. 

He/p.  difl.  ant.  Formas  fieri  exnihilofui  ,C.  ex  nihilo  fubjefti ,  N-  Quan- 
doquidem  erant  in  poteftate  materiiE ,  &  in  eam  redcunt ,  cum  extinguun- 
tur. 

Inftatit.  Materia  nihil  ftii  confcrt  ad  entitatem  formcc ,  &  eam  tantum  exci- 
pit :  adeo  ut  citra  illius  difpendium  tot  formx  ex  ea  depromantur  :  ergo  for- 
mx.  non  modo  ex  nihilo  fui ,  fed  etiam  ex  nihilo  fubiedti  fiunt.  Nec  f  itis  hquet 
cur  anima  rationalis  potius  creari  dicatur ,  quam  reliqux  forms  :  cum  ea  in 
corpore  difpofito  producatur. 

Refponderi  vulgo  folet ,  alias  formas  nec  proprie  effe  ,nec  fieti :  non  enim, 
ut  docet  Philofophus  ,  fit  rotunditas  ,  fedrotundum. 

Contra  in^uiitnt ,  Si  formx  non  eflent  entitates  abfoluti  a  materia  diftin- 
&x  ,  fed  modi  tantum  fubftantiales :  ut  rotunditas  eft  tantum  modus  corporis; 
pptime  conciperemus  eas  non  eife  ,ncc  fieri  foUtarias :  at  vero  fi  funt  entita- 
tcs  abfolutx  ic  b.  materia  diftinftx,  fiiam  habent  exiftentiam ,  3c  propria  aftio- 
ne  efficiuntur :  cum  aftio  non  fit  a  termino  diftindta.  Itaque  Sc  per  fe  fiunt,  & 
per  fe  exiftunt.Nihil  enim  eft  entitas  prxter  id  quod  natum  eft  exiftere,  Cum- 
que  nullam  fui  partem  a  maieria  defumant ,  non  video  cur  cx  ex  nihilo  fui,& 
&  cx  nihilo  fubjcfti  non  fiant.  Nam  ut  forma  nihil  eft  materix  ,  ita  materia 
nihil  eftformx,  ncc  iUius  pars.  Itaque  formafecundum  idomnequod  eft,  Si. 
fecundt^m  omnem  rationem  entis  producitur  ,  arque  a  Deo  creatur. 
*  Refponderi  iterumfolet ,  formnm  non  ut  ens  abfolutum  ,  fed  ut  tale  ens  ef- 
fici.  Nam  totailHusetrentiain  hoc  pofitaeft,  ut  matetix  infit,  &  eam  infor- 
met  :  adeo  ut  non  ut  cfuod  ,  ied  ut  id  ifuo  res  eft  ,  atque  ut  ens  incomplctum, 
quodfolitariumelTe  non  potcft,  procreetur  :  neque  enim  ea  creatur ,  autge- 
^ierafur  ,  cum  non  fit  fimpliciter ,  fed  fecundum  quid ;  neque  ex  non  ente 
fimplicfter ,  fed  ex  tali  non  ente  fiat.  Sic  i^nis  fit  ex  non  igne. 

Contra,  intjittiunt  adverfnrii  ,  forma  non  modo  ut  tale  ens  ,  fcd  etiam  ut 
ens  fimplicitcr,  producitur  &  creatur  :  cum  creatio  nihil  ejus  quodproducen- 
dumcft,  prxfupponat;  ncc  quicquam  fit  in  forma,  quod  ante  illius  edudkio- 
ncmeftct.  Ergo  fit  fccundiim  id  omne  quod  eft ,  &  fecundum  omncm  cntis  ra- 
tionem,  quod  eft  creari.  In  gencratione  quidem  id  ex  quo  res  gignitur  ,  jarii 
erat  fimpHriter.  Nam  id  omnino  erat  ex  quocanis  gignitur,  fed  nondum  erar, 
canis.  Qaare  fi  forma  eft  cntitas  a  materia  fejunfta  ,  quantumvis  incomp'etd: 
ci^m  tota  ab  agentc  dimanet,  &  nihil  cjus  antcexiftat,  non  modo  uttalequid, 
fed  etiam  quatcnus  eft  fimpliciter  ,  ab  agente  producitur  ,  &  creatur.  Nam  ut 
m  fubiedto  aliquo  procrcctur ,  hoc  non  obftat  quominus  ea  creari  dficenda  fit : 
quandoquidem  anima  racionalis  in  corpore  dilfoofito  Crcatur. 

Addunt  nihil  fore  difcriminisintcr  formam  iubftantialcm  6c  accidentnlem  : 
cumutrique  definitio  accidentis  ab  Ariftoiele  allata  conveniat.  Nmi  utriufque 
natura  in  eopofita  eft,  qviod  fiibjeftoinfit ,  non  ut  illius  pars ,  ac  fine  i!lo  viri- 
bus  naturx  non  polTst  exiftere.  Hxc  ucique  paulo  fufius  fncrunt  cxpHcandsr, 
quod  his  argumenos   tecentiores  non  cdudtionem  modo  formarum  ,  fe^. 


51  PHYSIC^    GENEUi^LIS 

formas  iplas  ut  ad  libidinem  effidlas  ,   foleant  impu^nare. 

Refponderi  tamcn  poteft  ,  etiam  in  vulgari  opinione  formas  educi ,  non 
creari :  qnod  fubjedlum  aliquod  exigant ,  fine  quo  nec  elfe  ,  nec  opcrari  pof- 
fint  :  creatio  vtro  nullum  fubjedum  prrcfupponat ,  eui  aftio  ipfa  innicatur, 
Qux  afFeatnt  reliqua  •,  icidem  foiventur ,  fi  \n  co  pcrftemus  ,  formam  habcre 
enticatem  incompletam  ;  nec  ficri  fimpliciter ,  fed  ut  talis  eft ;  nec  tamen  eam 
habere  rationem  accidentis ,  cum  non  inh^reat  ,  fed  informet  materiam,  &: 
totius  compofiti  pars  fitnobilior  ,  fiquidem  dat  elle  fubftaniiale,  ut  ejf(  ligni, 
ejfe  equi. 

In  ea  tamenfententia  qux  anobis  ut  verifimiHor  allata  eft ,  omncs  cjufmod^ 
aculeos  faciUus  eludimus.  Nam  formae  corporum  vicie  expexcium  non  funt 
abfolutcE  entitates ,  fed  quaHtates  &  proprietatum  congeries ,  &  quxdam  par- 
tium  difpofitio  ;  habent  tantum  elfe  quoddara  refpeftivum  :  unde  proprie 
non  fiunt ,  fed  ex  mixtione  elementorum  emergunt.  Forma:  autem  animahum 
praiter  illud  refpedivum ,  habent  quoddam  e(fe  abfolutum  :  fed  illud  jam  erat 
innatura  quoad  entitatem  :  licet  id  nondum  elfet  in  ratione  forma: ,  feu  ut 
vitaUum  operationumprincipium.  Id  enim  ex  generatione  profluit,&  educitur 
c  materia  difpofita ,  ut  fufe  expofuimus,  Itaque  forma  equi  jam  quodammoda 
adtu  erat  in  elementis  quoad  enticacem ,  non  ut  forma  viventis  ;  ac  nuUum 
ens  abfolutum  aut  producitur ,  aut  deftruitur  ,  fed  ejfe  duntaxat  refpedhvum, 
Incorporumdenique  corruptione  nulla  entitasabfoluta  peric  ,  nuUa  procrea- 
tur.  Hjec,  ni  fallor,  facihus  incelhguncur  :  quanquam  id  ingenue  facendum 
eft ,  nihil  aeque  nobis  efte  incogni^um  ,  quam  prima  rerum  prmcipia,  qu^  con- 
jeduris  tantum  ,  non  demonftrationibus  aHequiraur, . 


D  I  S  S  E  R  T  A  T  I  O      II. 

De  principtii  rerum  ndturalium  mechanicis. 

PRincipia  dicimus  mechanica,  quxartificiofim  rerum  ftruijturam  ex  mociv 
figura  &:  aUis  affedtionibus  facis  notis  expHcant.  Cum  enim  prima  rerum 
exordiafint  etiamcognitionisnoftrx  principia  (rem  quippe  cognofcimus  cum 
Cjus  caufasperfpeftas  habemus )  :ea,  fi  fieri  poceft,quxrenda  funtprincipia, 
qu£  plana  fint  ^  aperta  ,  qusque  rerum  n.ituris  expHcandis  fufficiant.  Ea  ve- 
ro  clTe  mechanica  non plerique  modo  recentiores ,  fed  veteres  plurimi credide- 
runt  Ex  quibus  Leucippus  ,  Dcmocritus ,  Anaxagoras  ,  Epicurus  omnem  ge- 
ncrationem  corpuiculorum  coahtione ,  aut  fccrccione  fieri  credidere.  Horum 
op'nionem  vetuftacejampene  obfolecamreccnciori.s  paucis  immucacis  inftau- 
rarunc ,  uc  Gailendus  &  Cartefius  :  ut  a'ios  pcnc  innumerabilcs  omittam  ,  qui 
•inter  fe  tameu  non  mediocriter  ditrtntiunt.  Noftra^  (unt  partes  quid  probabiHus, 
quidve  minus  racioni  ccnifonurn  in  c:\nca  opinionum-  variccace  videatur ,  paulo 
diligcncius  expendere.  Id  enim  fir  mihi  verifimile ,  lummo  ingcnio  ,  &c  exqui- 
.fica  do£b.in.r  viros  nec  nihil,  nec  omma  vidilfe.  Primum  it^que  de  principiis 
xnechanicis  innnivcrfumdicemus  ,  tum.Epicuri  &  Gaff  ndi  principia  excucie- 
_mus :  t.mdeLu  Philofbphix  C".rt>  fi.mx  examenaggredicmur.Adhsc  enimfcre 
tdiquorum  pia,citairevocari  polliint. 
hi^  ,  :n[;ifi- :<K.-}  t,^.o-n  r-u.ic 't^uLj  ;:ori  a;:..  ;;r>-^t    ^  'ti^rrt.^v-     CAPUT 


TRACTATUS   PRIMUS.  ^ 

C  A  P  U   T     I. 

De  prlncifHs  mechankis  in  univerfiim. 

REcentiores  pene  omnes  qui  mcchanicum  philofophandi  genus  confcdan- 
tur  in  ea  funt  opinione  ut  putent,  materiam  ex  qua  qua;que  conftanc 
corpora,  cire  uniufmodi ,  iubftantiam  nimiri  m  extenfam,  &  impenetrabi- 
lem.  Omncmpovrodiftindioncm  ,  Si  varietatem  corporum  ex  moni ,  figu- 
ra  ,  fitu,  magnitudine,  aut  aliis  afFcdtionibus  &:numtropaucis ,  &intelle(au 
non  arduis  ptoflucre  :  adeo  ut  hipropiietates ,  aut  gencrales  corporum  afFe- 
itionesomnem  pene  rcrum  varietatem  cfiiciant ,  ac  forma  rei  cujufque  nihil 
fu  praeter  iftorum  accidentium  complexum  ,  qui  rei  naturali  conftiiuendre  eft 
accommodatus  :  neque  iis  delunt  rariones,  &  exempla  quil  us  fententiam 
fuam  ftabiliant. 

Primo  ,  inejuiunt ,  utex  ferro  fiunt  gladii ,  claves ,  horologia  &alia  ejufmo- 
di ,  quas  non  lubftantia  ,  fed  forma  diftirguuntur  :  fic  cadem  ex  materia  ,  fed 
varie  dererminata  aut  modificata  res  prodeunt  infinitae.  Atquc  ha:c  accideniia 
aut  modi  qui  materiam  detcrminant,ad  elTenriam  rei  quam  conftituunt,omni- 
no  pertinent  -,  licet  materiz  ipfi  accidant :  uc  figura  gladii  ferro  quidcm  acci- 
dir,  fcd  gladio  eft  eircntialis. 

Secundo,  partes  corporum  vel  fuo  loco  emotE,  vel  inalium  ordinem  di- 
geftiE  novus  utiquefpccies  prarbent  fine  uUius  formae ,  aut  nova:  entitatis  ac- 
cefilone.  Ciimque  motuum  omnes  progreflus ,  ac  velut  gradus  intucmur  ,  nul- 
quam  novx  form.-e  locus  patet,  nec  quicquam  practer  partium  agitationcm 
occurrit.Sed  cum  extremos  velut  mutationis  Umites  perpendimus ,  tum  vete- 
rem  formam  pei  nfte ,  novam  fubiilfe  dccernimus.  Id  utique  exemplo  facili , 
fic  olim  expofuir  vir  clatiffimus  D.  de  Cordcmois- 

Cum  triticigranain  farinam  moLnum  compreffione  rediguntur  ,  tum  fpe- 
ciem  tritici  non  aliud  quam  motus  immutat.  Jam  ubi  farinx  parriculx  una  cum 
aqua  permifcentur,  &  alias  aliis  confcrtx,  out  implex^e  maftam  efticumt,  qus 
manibus  (ubaaain  dibano  coquitur,  nihil  adhuc  prster  partium  tranfpofitio- 
nem&xnotumconfpicimus.  Tum  dentibus  parum  conterimus  ,  in  vcntricu- 
lum  demittimus ,  ubi  penetranti  fucco  ,  &  calore  vifcerum  commmuitur  ,  at- 
que  eam  fere  formam  induit ,  quamdifcolores  lacinia:  aqua  profluente  pcrfu- 
fr  ,  &  condnua  malleorum  agitacione  inpiftrinis  contufx  prae  fe  ferunt.  Nam 
mallii  vifcofi,  &  candida  cfficitur,  qua:  in  chartam  exficcatur-  Hujus  itaque 
liquoris  in  ventriculoparati,  quem  chylum  vocant,  partes  crafliores  in  ip(a 
inteftina  piotruduntur,  dum  tenuiores  per  quofdam  meatus  fibi  aptatos  in  ve- 
nulas  lafteas ,  tum  in  commune  rec  ptaculum,  deinde  per  communcm  du- 
dtum  in  vc  nas ,  atqu '  in  dextrum  cordis  finum  illabuntur.  Nec  quicquam  ad- 
huc  pra:ter  motum  localem  animadverdmus ,  quantumvis  fpecies  mutari  vi- 
deatur,  ac  nihil  fere  quod  ante  fuic,  ttiticiappareat,  ubi  in fanguincm com- 
meat. 

Cumautemipfamutatio,  ac  partes  quac  fitum,  &  figuram  mutant,  func 
fenfibiles :  ut  quando  triricum  in  farinam  comminuitur ,  tum  motui  &  figucae 
Tom.  1 1.  E 


54-  PHYSlCyE    GENERALIS 

qiiidquid  iinicauimeft,  facile  tiibLiimus.  Sed  ubi  &  motus ,  Sc  paites  quaemo- 
vcntnr,  (tnfus  omnes  fugiunt,  tum  ad  formam  (ubftantialem  confi-gimus. 
Quod  li  camcn  n  otus  qui  (enfu  pcrcipitur  ,  tantam  in  rebus  varietatem  ef- 
ficK  ,  dubitare  non  pofTumus  quin  partes  qus  fen(us  fugiunt ,  juxta  eafdem 
legci  moveantur  ,  atque  ex  earum  motu ,  &  configuratione  quidquid  muta- 
t^onis  accidit ,  omnino  ducatur. 

Confirm.  Motus  cft  velut  nacurnecommune  inftrumencum ,  quo  cunfta  pe- 
ne  efliciuntur :  flgura  partium ,  ordo  &  certa  magnitudo  ad  materiam  quidem 
pertinenc&  mocumvar-e  determinant.  Sic  in  horologioportacilivis  omnis,  & 
motus  ab  elaterio  ,  v.  rijfort ,  feu  a  convoluto  chalybe  dimanat :  fed  rotarum, 
atquc  aliarum  partium  figura,  &  compofitio  motum  illum  certa  ratione  tem- 
perant,  quo  dimetiri  tempora  ,  &  horas  indicare  poflit. 

Tert  ocx  iis  cjuasdiximus  afFedionibus  materia:,generatio'&  corruptio,  at- 
quc  omnes  qualitates  ducuntur  ,  nec  neccrte  eft  formam  fubftantialem  com- 
minilci,  qus  iUasefflindat.  Qiiod  fienim,  incjuhint ,  nihil  eflct  in  rerum  na- 
tura  prxter  unicam  atomum ,  (eu  corpus  minutidimum  ,  &  infeftile  ,  huic  ni- 
hil  prxtermotum  ,quietem  ,  figuram,  &  certam  exceniionem  cribui  poiret. 
Jam  C\  plures  atomos  fic  in  unum  corpus  coaluiiFe  fingamus ,  ut  tamen  varie  di- 
velli  &  inter  fe  commifceri  poflint ,  tum  ordo  quidam  interpartes,  vel  fitus 
exfurget.  Acque  ut  ex  varioi^..  hterarum  complexu  voces  innumera: ,  fic  ex 
divcria  atomorum,  vel  partium  admixtione  infinits  prope  res  poiVunt  emer- 
gere.  Nunc  fi  hoc  univerfum  plenum  corporibus  ,  ut  revera  cft  ,  mente  con- 
cipiamus,  tum  facilc  intelligemits  ut  cx  mucuo  parcium  acceftu,  aut  rece(Ei, 
aut  ex  tranfpofitione  res  peneinfinitas  procreari  aut  corrumpi  queant. 

Poftrcmo,  in^iiinnt ,  fi  hominem  in  hoc  imiverfo ,  corpore  &  anima  fic 
prc-Editum  ftatuamus ,  ut  varie  a  circumjedis  corporibus  affici  pofTit,  ac  quaj- 
dam  oculos,  alia  aures  ,  nonnulla  palatum  moveant:  atque  homo  ita  fit  dif- 
pofitus  ,  ucanima  quxprxeft  corpori  ,  varias  qux  a  circumfufis  fiunt  corpo- 
ribus  imprefliones  percipiat ,  ac  diverfis  eas  fignet  nominibus  :  tum  fane  illas 
impreflTiones  coloris  aut  faporis,  aut  aliarum  qualitacum  nomine  eflFeret.  Qiiin 
&  co'orum ,  vel  faporum ,  aut  fonorum  plures  quoque  difFerentias  pro  variis  , 
quibus  afficitur  modis ,  excogitabit.Eafque  qualitues  quarum  longam  feriem 
contexet ,  ut  res  quafdam ,  aut  facultatcs  corporibus  infidentes  cogicatione 
depinget.  Nihil  enim  mens  fibi  exhibet  nifi  entis  forma  indutum  :  tametfi  for- 
te  in  rebus  ipfis  nihil  eft  praeter  motum ,  figuram  ,  &  alias ,  de  quibus  diximus, 
affediones,  quac  fenfuum  organa  fcriunt. 

Cum  aqua  v.g  agitatur ,  tum  fpuma  ex  variis  globulis  compofica  cmergit, 
quxcandorem  praE  fe  fert ,  ubi  radios  foHs  in  oculos  regerit.  Ac  fi  veloculus, 
vel  lumcn  nonadfit,  non  magis  candorem  obtinebit,  quam  verberatus  acr, 
&  occurfu  corporis  reperculfus ,  Echo  dici  poceft  ,  nifi  is  ad  anres  noftras  appu- 
lerti.  Sic  ubi  glacies  tericur  ,  tum  partes  divulfx  variis  angulis ,  &  fuperficie- 
bus  afperi  lucem  refleftunt  uberiorem  ,  Sc  fpcciem  candoris  pr^benc  :  fed  cum 
radiis  folaribus  expofita  liquefcit ,  tura  magis  pellucei  :  quoJ  pauciores  refle- 
ftac  radios. Hac  tamen  non  aliud  quidquam  prxter  novum  parcium  ordinem, 
acquirit.Sicaquadum  partium  agicacioncm  amitcic,jam  firma,fragi!is,f\:opacior 
evadit,  timique  glacies  vocitatur:nihil  tamen  ei  accidi  prscer  parcium  ordinem 


TRACTATUS     PRIMUS.  y 

&  contextnm  ,  qui  cum  infignem  affert  re:  mutationeni  ,  ipeciem  ip{am  immu- 
tat :  utdc  glacie  ,  &  nive  viilgo  creditur.  Hinc  enim  novx  cxiurgunt  qualua- 
tes  ,exquibiis  rerum  fpeciLS  dilbnftas  coliigimu?.  Sic  pomum  fi  cecidcrit,  pars 
illius  contufa  alttrius  fit  ndturx  ,  faporis ,  &  ojiforis ,  nec  t.imen  quicquam  ti 
accidit  nifi  partium  tranfpofirio. 

Multa  in  lianc  fententi.uii  aftlrunt,  quas  refelli  vix  podunt.  Scd  tamen 
quid  nob.s  in  hac  philofopliandi  ratione  difpliceat ,  una  aut  altera  conclu- 
fione  brcviter  S<  aperte  dicemus. 

Prima  ConclHfio. 

Id  minus  vcrifimile  videtur  materiar.:  ab  ns  afFcctionibus ,  qua:  explicata: 
funt  fecretam  elle  uniufinodi ,  &  ubique  fui  fimilem,  aut  prima  rcrum  prin- 
cipia ,  feu  corpulcula ,  autekmenta  ,  figura  tantum  aut  motu  ,  non  natuta  in- 
ter  fe  differre. 

Prob.  concl.  Non  poteft  facilc  incredibiiis  rerum  varietas  ,  quantam  in  re- 
rum  naturaconfpicimus,  cxplicari ,  fi  primarenim  initia,  aut  corpulculainter 
fe  non  diffl-rant  :  merito  cnim  quxri  potcft  an  (oHda  fint  omnia  ,  &  dura  ;  ca- 
lida  ,an  frigida  ;  ficca  ,  an  humida  :  nec  video  quid  ubftet  quominus  fubflan- 
tias  extenfas  non  modo  magnitudine  ,  aut  figuia  ,  fed  fpecie ,  &  natura  diver- 
fas  agnofcamus. 

Confirm.  Quod  fi  natura  corporis  in  extenfione  effet  pofita  ,  ut  Cartefius ,  6^: 
plerique  recentiores  contcndunt ,  omncm  fubftantiam  corpoream  unius  eire 
fpeciei  faieri  cogercmur :  fed  id  falfum  dVe  poftea  oftendcmus.  Ergonihilcft 
cur  ex  uno  velutprincipio  rerum  omnium  diffcrentias  rcpetamus  :  ac  fatcn- 
dum  eft  aham  efie  tcrrx  atomum ,  a  iam  ignis ,  vcl  acris ;  arque  in  rcrum  cre- 
neratione  partes  cjufdem  gencris  col  igi ,  in  corruptionc  diflipari  :  adeo  ut 
elementa  ipfaper  qualitates  circntialcs  ,  quocunque  nomme  appellcntur,  aut 
formx ,  aut  modi  liibflantiales  inter  fe  difcrepent- 

i  Sed  ,  in^nies ,  ergo  panfpermia  Anaxagorac  crit  admittenda  :  ita  ut  in  ele- 
mentis  fint  carnis,  ncrvi  ,  offis  velut  femina,  qux  in  generatione  collicun- 
lur ,  in  corruptione  fecernuntur. 

Pefp.nos  ncquepanfpermiam  Anaxicorx  ,  neque  homogeneitatem  Epicu- 
ri,  aut  Cartefii  admittcre  :  neque  verifimile  eft  carnis ,  oflium  ,  pilorum  mini- 
mas  particuias  in  ipfis  ahmentis  delitefcere:  fic  enim  tot  cirent  clemcnra  aut 
principia  ,  quot  rerumfpeciesnumerantur.  Cumque  eadem  planta  v.g.  ex  di- 
verfiscorporibus  putredineconiumptisnutriatur :  non  utique  corpons  putre- 
fafti  minmia  corpufcula  priftinam  naturam  tuentur:adeo  ut  nihil  in  lis  pra:- 
terovdinem,  rut  fitum  ,  aut  figuram  varietur.  Sed  cavcndum  etiam  eft  ne  in 
divcrfum  peccemus ,  dumque  Anaxagorx  panfpermiam  fugimus,  prima  rerum 
principiahomogenea  ,  &  ejufdem  prorfus  natur.-c  ftatuamus.  Mediaminterex- 
tremas  opiniones  fequimur ,  neque  unum ,  fed  multiplex  elementum  agnofci- 
mus,  ut  poftea  fufius  oftendemus. 

Inftanr.  Ex  uno  &  penitus  homogeneo  e!emento  omnia  fieri  hinc  conftat , 
quod  varia  plantarum  s;enera  ex  fola  aqua  in  vafis  vitreis  conclufi  concref- 
cere,  &  radices  in  aquam  proferre,  pond  -re  augeri  videamus:  imo  &  cali- 
diorcs  herbae  ex  fola  aqua  prodeunt ,  &  adolefcunt  Idem  probai.t  arborum 
infitiones  :  fuccusenim  omnino  aqueus ,  &  fimplex  per  furculum  infitum ,  auc 

E  ii 


1-6  P  H  Y  S  I  C  ^    G  E  N  E  R  A  LT  S 

gemmam  percolatus ,  ut  alias  paitium  figuras  ,  fic  novas  induit  vires ,  &  fru- 
dus  longe  palato  gratiores  profert.  Quid  fimplicius  eft  ,  &  magis  uniufmodi 
quam  ovialbumen  ,  quod  agitatum  pene  in  aquam  totum  abit  :  &  tamen  ex 
eo  pulius  formatur,  atque  infinitaprope  partium  varietas  ex  una  &  fimplici 
materiaefficitur.  Suntenim  &  liquidse  &  durae ,  &molles,  &  fapida:,  &  va- 
riis  coloribus  diftindtx  :  quae  tamen  omnes  ex  materiapene  liquida  ,  coloris 
fere  &  odoris ,  &  (aporis  cxperte  prodeunt.  Ergo  fola  partium  configuratio, 
mngnitudo ,  ficus  omnem  rerum  diverfitatem  efficit,  ncc  neceire  eft  ad  prin- 
cipia  rerum  heterogenea  confugere. 

J^efp.  ex  iis  non  aliud  cffici  quam  id  quod  volumus  ,  principia  mechanica 
magn.im  inrerumgeneratione  vim  habere:  fed  hinc  minime  fequitur  ex  uno 
omnia  gigni ,  aut  prima  rerum  principia  figura  tantum ,  aut  magnitudine,  aut 
ordine  inter  fe  differre.  Neque  enim  aqua  qua:  tot  rebus  ortum  &  incremen- 
tum  prasbet,  unum  eft,  &  limplex  elementum  ,  nedum  ovi  albumen  ex  par- 
tibus  homogeneis conftabit,ut  fuo  loco  dicemus.  Qnin  &  in  ipfo  germinema- 
gna  eft  partium  varietas,  tametfi  oculorum  aciem  fugiunt. 

SecHnda  Condn/to^ 

Viventium  ftrudnra  per  folas  afFeftiones  mechanicas  explicari  non  po- 
teft. 

Hancconckifionem  obiter  &  velut  in  tranfitu  attingimus,  nam  alterius  eft 
loci.  Id  unum  adnotamus ,  viventium  ,  acprarcipueanimaliumfabricam  ,  or- 
ganorum  varietatem ,  ufum,  diftinftionem ,  majus  cjuiddam  efie ,  quam  ut  per 
communes  materi^  affedioncs,aut  motuiileges  id  omne  fieri  polTit.Non  quod 
ea:  nfleftiones  magnum  ad  procreationem  animalium  momentum  non  afferant; 
fed  iis  omnibus  explicandis  non  fufficiunt.  Nunquam  enim  fummum  illud  natu- 
raj  artificium  ,  quod  in  puUiprocreationecernitur  ,  incredibilis  partium  varie- 
tas ,  ordo ,  ufus ,  connexio  ,  ex  iis  quas  Cartefius  &  alii  afferunt ,  motuum  le- 
gibus ,  intelligi  polTunt ,  aut  animo  comprehendi.  Nec  crediderim  partes 
ovi  albuminis,  quas  fere  funt  uniufmodi ,  in  tot  organa ,  nacura  &ufudifcre- 
ta  a  folo  calore ,  aut  a  materia  fuis  affedionibus  inftru(5ba ,  aut  a  certis ,  &  vul- 
gatis  motuum  Icgibus  formari.  Multo  credibilius  tft  in  vivencibus  alias  efte 
leges  cuique  generi  proprias  ab  Authore  natura:  imprelTas  ,quns  aut  feminarias 
rationes  cum  Platonicis  ,  aut  vires  plafticas  ,  aut  quocunque  alio  nomine  fi- 
gnare,  vixintelligerepoirumus.  Vis  enimqua:dam  architcftonica  non  folum 
prieft  vivencium  (eminibus  conformandis  ,  aut  partium  ftrudurs  ,  auc  ma- 
teris  motum  certa  ratione  determinat ,  ut  planta?  ,  &  animalia  nafcantur  , 
fed  eciam  omnes  viveniium  motus  dirigit  :non  enim  materia  fola  fibi  relida 
tam  apte  viventiumpartes  aut  regeret,  aut  confervaret. 

Scd,  in^iiitint ,  aptatis  femfl  plantarum  &  animantium  organis :  quod  qui- 
dem  fine  fumma  Condicoris  fapientia  fieri  non  potuit ,  &  certis  in  natura 
fancicis  motuum  legibus  ,  viventium  ortus  &  incrementa  cicra  alium  Dei  con- 
curfum  ,  quam  eum  qui  caeteris  rebus  adhibccur,  iis  materiae  afi^edionibus , 
quas  fspe  nominamus ,  contincntur.  Qiumadmodum  horologium  porcacile 
fuis  parcibus inftrui  nifi  a  perito  artifice  non  potcft^fed  ubi  femel  perfedlum  fuit 


TRACTATUS  PRIMUS.  ,7 

omnes  illius  motus  per  figuram,&  apiationem  rotarum  facili  explicaripofTunt, 
Refp.  magnum  elte  dilcrimen  inter  horologii ,  vel  alterius  machina: ,  &  ani- 
malium  ftrufturam,  ut  fufe  oftendemus  ,  cum  de  animaUum  cognitione  age- 
mus.  Itaque  hujus  generis  exempla  utiliter  adhiberi  folcnt  ad  cxplicandum 
naturs  artificium  :  Ted  non  itaeft  iis  indulgendum,  quafi  omni  ex  parte  fimi- 
lia  videantur. 

Illud  femper  meminilTe  oportet ,  res  naturales  in  fe  fuorum  motuum  prin- 
cipia  habere ,  non  item  machinas ;  prmcipium  eire  naturale,rei  intimuni,quod 
adiones  iUius  regat:  unde  &  formas  fubftantiales  quae  fint  res  qua;damablbluts, 
merito  iis  tribuimus. 

C  A  P  U  T     1 1. 

De  prlttcipiis  rernm  ex  Democrito  &  Epicura, 

RErum  omnium  principia  exDemocrito,  atomis,&  inani,  feupleno  & 
vacuo  continentur.  Hanc  philofophandi  rationcm  intelledu  facilem  ,  nec 
multitudine  involutam  fecutus  eft  Epicurus ,  eamque  Latinis  verfibus  Lucre- 
tius  expofuir.  Eam  pene  exoletam  noftra  xtate  inftauravit  Petrus  Gairendus. 
Nos  quid  in  ea  difciplina  probari  poflit ,  quid  itidem  nos  ofE.ndat  ,  brevitet 
&aperte  explicare  conabimur.  Nulla  enim  fere  eft  Philofophorum  feda,qux 
idquodverum  eft,  aliqua  expartcnoncernat.  Prius  itaque  de  atomis  ,  tum 
de  inani  dicamus. 

De  yitomis. 

ATomos  vocamus  minutiflimas  partes  ,  ex  quibus  unumquodque  corpus 
componitur  :  inlediles  quidem  funt ,  hinc  enim  nomen  fuum  duxere : 
fed  tamen  non  funt  pun6la,utvocant,  mathematica,omni  extenfione  deftituta, 
pundla  funtphyfica  fuis  figuris  circumfcripta :  dequibns  fufius  traftatu  fecun- 
do  di£luri  fumus.  Suntitaquearomi,  fi  minus  infe<ftiles ,  faltem  indivife. 

Eas  erte  (olidas  ,  &  inflexibilcs  placuit  Epicuro  :  neque  enim  alia  ratione 
atomi  funt  infeftiles  ,  quam  quia  folida:  funt.  Nam  res  quxque  eatenus  eft 
divifioniobnoxia,  quatenus  inania  intercipitfpatiola.  Cumigitur  atomi  foli- 
ds&continua:  fupponantur  ,  neque  ullos  admittant  poros,  nullum  divifioni 
aut  feftioni  locum  pra:bent.  Nullum  igitur  eft  corpus  adeo  tenue  aut  liquidujn, 
quod  non  ex  folidis  atomis  compingatur. 

Quod  autem  ejufmodi  corpora  iniedilia  ut  prima  materies  rebus  omnibus 
corporeis  fubjiciantur ,  probant  Epicurei  primo  eadem  ratione  ,  qua  Arifto- 
telesprimam  materiam  exiftere  demonftrat.  Nam  ut  hic  fubjeftum  aliquod 
primum  omni  generationi  aut  corruptioni  fubeire,  idque  ortus  &  ititeritus 
expers  efie  concludit  :  fic  Democritus  Sc  Epicurus  cum  cernerent  omnia  dif- 
folvi&dividipolfe  ,  neque  in  infinitum  naturam  progredi  omnino  exiftima- 
runt  fiftendum  elfe  in  atomis ,  quie  cum  fint  partes  minimac,  in  alias  utique  mi- 
nores  fecari  nequeunt.  Quod  utique  magna  Peripateticorum  pars  admittit: 
tametfi  atomorum  vocemut  odiofam  fugiunt :  fed  pun£ta  phyfica,  aut  mini- 
ma  naturalia  non  reformidant. 

0)nfirm.  Partes  ilia:  minima:  cum  folidae  fmt,non  magis  ,  faltem  naturs 

E  ii) 


3?  VU^^tCJk    GENERALIS 

vinbusdividi  pofTunt ,  qiiam  fefe  mutuo  penctrare  :nam  impenetrabilitas  ip- 
fa  ex  fohditate  oriii  videtur :  atquc  iit  iis  placet  ,  ratio  corporis  tam  poiita  eft 
jn  ea  unitate  ,  &  continiiitate ,  quam  in  extenfione  :  fed  de  his  poftea. 

Corifirm.  itcriirn.  Progr<.(I'um  in  infinitum  ubique  ,  ut  contra  naturs  infti- 
tutum  &  impofTibikm  rejiciunt  Peripatetici  :  ergo  in  divihone  corporum  , 
fiftendum  quoque  vid^  cur  in  atomis ,  qux  lecari  ampluis  non  poirunt. 

Frob.  1.  alia  ratione  quam  nonnulli  recentiores  adhibent.  Non  aliud  ,  in- 
quiunt ,  prxter  aton  os ,  ineft  corporibus  ,  quod  proprie  crcationi  fimplici 
refpondeat.Namha  folff  cnihilo  eruuntur  :  partes  majulcuia;  ex  lis  compofitae, 
genics  dici  poftiintjquatenus  ex  minutiffimis  conftiant :  at  io!s  atomi  proprie 
creantur  :  creatio  quippe  eft  ex  nihilo,  nonex  aliquibus  praefuppofitis.  Unde 
compofitum  creationi  ,fi  proprieloqui  volumus,  non  refpondet :  fed  partes 
minimaE  ex  quibus  id  conftat ,  omnino  creantur.  Sic  homo  generatur  ,  Ucet  il- 
lius  partes  fint  creata:  •,  ac  revera  tot  funt  creationes ,  quot  iunt  partes  diftin- 
ftiE,qux  ex  nihiloeducuntur  :  nam  creatio  unius  partis  non  eft  crcatio  alterius. 

Quare  fi  minimum  phyficum  ex  aliis  conftet  partibus ,  id  pvoprjf^  non  crea- 
tum,  fed  genitum  dicendum  eft.  Produftio  enim  compofiti  non  eit  una  & 
fimplexcreatio:  cujus  adeo  terminus  eft  atomus  indivila  :  ac  fi  nulls  elfcnt 
atomi ,  vix  ulla  eftet  corporis  fimplex  creatio.  Quamvis  fi  derominationcm 
fpedemus,nonatomi,non  partes,  fed  compofitum  ipfum  creatum  dici  lolet. 
Verum  hoc  loco  res  in  feipfis,  &  phyfice,  non  ut  denominantur ,  omnino 
fpeftamus, 

De  Atomorum  ajfeBionlbus. 

Kc  de  exiftentia  atomorum  ea  diximus,  qua:  magna  ex  parte  vera  nobis  vi- 
dentur  :  quxautem  in  contrarium  opponi  Iblent  ,  proximo  tradtatu  commo- 
dms  excutiemus .  tumenim  de  continui  divifione  fufe  dicetur.  Nunc  prici- 
puasatomorumdotes  &  afFediones  videamus ,  Hinc  cnim  benemultainPhy- 
fica  expHcari  pofllmt, 

Haec  folcnt  Epicurei  inatomorumftrufturadiftingucre,  figiiram  ,  fitum ,  or- 
dinem ,  magnitudincm  &  mocum.  Innumeras  elfe  atomorum  figuras  multis  ar- 
gumentis  probant.  Primoenim  hinc  fumma  rerum  varictas  ducitur,  acpluri- 
mx  qualitates  explicantur,  ut  poftea  oftendemus,  Secundo  id  veritati  proxi- 
mum  videtur  ,  plernque  corpora ,  ac  fales  imprimis  certam  rtfK.dare  figuram, 
quod  atomis  confimilis  figurz  conftent  :  idque  iuculento  fatis  experimento 
confirmari  poteft.  Nam  fi  fa!em  communem  ,  nitrum  ,  feufalem  petrx  ,  alu- 
men  ,  &  alios  falesin  vafe  aqua  pleno  conjicias  ,  tum  leni  calore  aquam  eva- 
porari  finas,fi!es  omnes  feparatim  infundo&  lateribusvafisconcrefcent,  adeo 
ut  fin  .ilcs  cum  fimilibus  confocicntur ,  &  nativam  quique  vel  minutidima  gra-j 
nula  figuram  tueantur.  Ea  eftenim  conftantiflima  naturs  lex  ,  ur  res  unaqinE^ 
quefuifimilemquxtat.  Sicmarini  feucommunisfili^  grana  cubicam  figuram; 
aluminis  oc^iedricam,(eu  odto  facies ,  eafque  triangularc  s  ,  falis  petrac  particu- 
\x  nnfuctim  figuram  pyrnmidi  fere  fimiiem  exbibcbunt.  Imofi  vel  gutta  fal- 
fa  lenfimexhaletur.fiilis  velutatomos  figuracubica  inftruft.is  microfropio  in- 
tueri  licebic ;  adeo  ut  id  fitis  vcMfimile  vidcatur  ,  atomos  ipfas  certis  figiuris 
addidas  efte ,  quas  majora  quaeque corpora  conftanti  natur£e!ege  tuentur. 


TRACTATUS    PRIMU5.i;'*i  3^. 

' Jam  utrum  ex  iis  atomis  quidam  finclxves,  alis  afperx  ;  qua:dam,y€?ut,ha- 
mis  &  uncis  inftiudae ,  uc  fingunc  Epicmei , res  eft  cota  in  conjefturis  poOca.- 
Hinc  enim  firniicacem,  &  duritiem  corporum  explicari  polle  putant :  adco  uc 
hamatae  atomi  non  facile  evolvi  poflint ,  ut  m  durocontingit;  vevum  irtaqux 
nullo  ftant  fatis  firmo  fundamento,nonquidem  ut  flaguia  Leucippi ,  &:  De- 
mocriti ,  ut  Cicero  loquitur ,  fed  ut  incerta  plane  ,  quamvis  (atis  apta  inter  fe 
omittamus.  Nunc  quomodogeneratio  ex  iis  atomis  explicetur ,  videamus. ..  ,^ 

■  ■■P< 
De  generatlone  ex  Epiciiro. 

Generationem  ficri  tranfpofitione  partium,  additione,  &  detra(Sione  Epi- 
curei  tradunt.  Primum  qux  ex  putredine  naicuntur  aiiimalia  ,  eadem  pcr  tran{- 
pofitionem  minutiffimarum  parcium  ficri  autumant.  Sic  in  putrefcente  cafeo 
pulvis  exoritur  ex  infinitis  animalculis  compofitus ,  qux  microlcopio  depre- 
henduntur.  Cxruleus  ifte  fitus,quem  veterym  librorum  mcmbranx  contra.- 
hunt,  inplantas&flores  apte  conformacus  itidcm  ccrnitur;  uti  &  fru(5luuin 
putrefcentium  mucus.  Sic  parciculx  corporum  in  alium  ordinem  cranfpofice 
novas  fpecies  prxbcnc 

Ac  primaquidem  corpora,  fcuacomidividinonpofTunt  ,nec  mucationcm, 
^nec  corruptionem  ullam  (ubeunt :  quxque  cx  iis  prima  cocunt  velut  granula, 
vixulla  poteft  naturx  vis  divellere.  Hinc  qu.xdam  funt  corpora  ex  us  veluc 
feminibus  compofita,qux  cum  in  fumma  rerum  varietate  diverlos  induant  vul- 
.  tus ,  tamenomnino  illxfa  permanent.  Sicin  lafte  nutricis  latent  haufti  medi- 
.  caminis  partes  minutiflTimx ,  quibus  infans  perpurgatur  •,  fic  elementorum  funt 
quxdam  velut  femina  ,  qux  feorlum,  ut  docet  Plato  ,  percipi  ncqueunt ,  fimul 
junftain  fenfiis  incurrunt.  Sicargenti  vivi,  feu  hydrargyri  partes  ita  lunt  in- 
ter  fe  colligatx ,  ut  vix  dilToIvi  ulla  artc  queant :  modo  in  rubrum  pulvercm, 
modo  in  fumum  convertitur  ;  incerdum  metaUi  inftar  funditur  ,  ac  nihilomi- 
nus  priftinx  fux  formx  fcmperrefticuicur. 

Secundo,  qux  prodeunt  ex  feminibus,  ut  plantx,  quad.im  partium  additione 
formari  videntur :  tum  enim  parva  feminis  moles ,  aut  potius  germen  illud 
quod  femine  continetur  ,  &  jam  prima  plantx  rudimenta  comple£litur ,  quid- 
quid  fibi  confimile  invenit,  id  fibi  conciliat.  Sic  nutritio  &  accretio  perfi- 
ciuntur.  Nam  forma  animalis,  vel  plantx  ceu  flmima  tenuiflama  parces  ali- 
menci  fibi  fimiles  &  apcas  evolvic,  acque  inftat  ignis  pabulo  fuo  concinenter 
alitur. 

Tertio ,  multa  funt  qux  fola  partium  detradione  gignuntur.  Sic  ignis  emi- 
cat  ex  fecretione  aliarum  partium ,  qux  fimul  cum  igneis  atomis  confufx  eranc, 
&permixtx.  Itaque  ignex  aut  fulphurex  atomi,  (  fic  enim  eas  Chymici  vo- 
citant )  velmotu  glomeratx,  vel  fui  juris  fadx  &  ab  aliis  quibus  obrutban- 
tur,folutx,  vel  demum  ab  aliis  jam  agitatis ,  &  accenfis  in  tjufdcm  motus 
fociet  .tem  addudx  ,  fubjefti  cui  iniunt,  compagem  folvunt ,  &  quidquid  at- 
tingunt ,  id  deftruunt  dum  fubeunt  obvii  cujufque  corporis  meatus ,  &  fuis 
qu  ifipugiunculis  corporumclauftra  referant. 

Jam  infinitx  prope  rerum  fpecies  ex  vario  atomorum  contextu  emei-gunr, 
ut  iiinnmerabiles  didiones  ex  paucis  littcns  varie  difpoficis   formantur.  Sic 


40  PHYSIC^    GENERALTS 

aliter  fonat  vox  illa  ,  Roma,  aliter ,  Maro ,  aliter  ,  amor  :  &  tamen  easdetn 
funtubiquelitcen  :  fed  quae  diverfo  ordine  collocatae ,  voces  itidem  divetfas 
efficiunt.  Non  didimili  modoex  vario  ordine ,  figura  ,  fitu ,  magnitudine  ,  & 
motu  atomorum  fpecies  rerum  innumcrabiles  prodeunt.  Nam  ut  ex  littcris 
fylLibx  ,  ex  fyllabis  didiones ,  ex  his  d.nique  conftant  orationes  ;  ita  ex  ato- 
niis  quxdam  corpufcula  ,  ex  iis  alia  majufcula  conflantur :  ita  ut  atomi  mate- 
XIX ,  compofino  vel  ordo  formac  locum  obtineai  -,  nifi  forte  iis  qus  ctafliores 
funtpartibus ,  ma  erix  nomentribuas  ,uttenuiores  qusfpiriiusvocari  folent,. 
formae  nomen  &  rationem  fibi  vindicant. 

De  Inani. 

Alteriifn  Dernocriti  principium  ,  vacuum  aut  inane  dicitur  :  quod  utique 
cKiplex  eft  ,  coacervatum  videlicet ,  &  diffeminatum  ;  illud  ut  locus  patens ,  & 
omni  corpore  deftitutus  concipitur  :  ut  fi  ex  hac  aula  omnis  aer  ,  auc  corpus 
cmne  Deus  deftrueret :  de  quo  quidtm  alibi.  Nam  difperfum  inane  hoc  loco 
explicare  volumus  ,  quod  admicci  oporcere  mulcis  rationibus  probarenicun- 
nir  Epicurei.  Primum  negant  moveri  quicquam  polfe  ,  fi  plena  fint  omnia. 
Quo  enim  corpus  moveri  poterit ,  fi  loca  quaeque  aUis  corporibus  obfiden- 
tur :  profedto  plura  fimul  corpora  eundem  locum  fubeant  necefTe  eft. 

Verum  hasc  ratio  minus  firma  nobis  videtur:  nam  fimul  atque  corpus  mo- 
vetur  ,aliud  fibi  proximum  expellic,  idque  rirrfum  aliud  protrudit ,  donec  mo- 
^u  quodam  circtilari  locus  aprimo  corpore  relidtus  ab  alio  juxta  pofito  occu- 
petur;  idque  eodem  momento  perficicur :  uc  cum  rora  aut  corpus  firmidi- 
mum  circa  fuum  centrum  vercinir  :  cum  enim  eodem  momenco  quo  una  pars 
fuum  locum  deferit,pars  alcera  eundem  locum  fubic.  Sic  ubi  pifcis  in  aqua 
natnnscapiteaut  roftro  partem  aqusantrorfum  propeUit ,  hsec  vicinas  &  la- 
terales  partes,  ill^e  rurfus  alias  protrudunt ,  donecaqua  ad  caudam  recurratj, 
idque  eodem  momento  perficicur. 

Secundo  vacuum  illud  difperfum  ex  variis  (alibus  in  aqua  exfclutis  fic  often- 
dit  Gaffendus.  Salem  communem  in  aquam  vafe  contentam  eo  ufque  injicit, 
dum  aqua  nihil  amphus  podit  exfo'vere  ;tum  iaccharum  immitcit ;  tum  alu- 
men  ,  vitriolum ,  &alios  fales  qui  ufque  ad  certnm  quantitatem  dilfolvuntun 
Hoc  autem,  inquit,  explicari  nullo  modopoteft,  nifi  fint  infinita  qu.-edam 
vacuola  in  aqua  difperfa,  eaque  diverfc  figurs.  Sic  quje  funt  quadrata,  aut  cn- 
bica  ,filis  marini  particulis  opplencur  •,  func  icem  alia  veluc  foraminula  ejuf- 
dem  cum  facchari ,  aluminis  &  vitrioH  parciculis  figura:  jnec  aqua  plus  eorum 
■falium  diffolvic,  quamillacapere  poflinc  fpaciola. 

Hsec  uciqneratio  fitis  valida  eftet  fi  aqua  injeiSlis  falibusnon  intumefce- 
ret.  Qnod  utique  accideret ,  fi  falis  cujufque  ato  "i  fibi  aptatos  meatus  &  va- 
cuosinaqu-ioccunarenr.  Sfd  cum  aqua  mani*^efte  intum<  fcac ,  ubi  fales  inji- 
ciuntur:ut  manifeftum  ericfi  experimenciim  fiacin  f.ibnvicrco:  ex  hacutique 
obfervacione  nihil  conclndicur.  Cur  autem  aqua  uno  ialelatiata  alios  iterum 
excipiat,  alio  fortiiife  loco  inquiremus 

Tvrcio  it:Tqut'  ex  nrcfaft-O'^?  ,&  copdfnrarioneiilud  inane  ubique  difper- 
fum  majore  probabilitaceperruadent.  Vix  enim,  inqiuHnt ,  explicari  poteft, 

qul 


TRACTATUS   PRIMUS.  41 

quires  eadem ,  ut  acr ,  rarefcat,  &  condcnretur ,  nifi  meatns  habear ,  qm  am- 
pliari  8c  coarftari  poflint  •,  ac  licet  forte  aliud  fir  corpus  acre  fubtilius ,  quod 
cos  meatusfubeat  ,  autdeicrat,  quemadmodumacr  ipfe  fpongiz  meatus  oc- 
cupat,cuml.'xioreft  ;  utdeierit,  ubi  (pongia compnmitur  :  vix  tamcn  id 
animo  confequi  pofiumus ,  cjui  fubtilis  iljius  corpotis  partes  tam  apte  inter  fe 
cohxrcant ,  utnuUos  meatus ,  nuJlafpatiolapenitus  inania  intercipiant.  Quac- 
(Hlmque  enim  figurahis  velutatomis  acthereac  illius  &  fubtihs  (ubftantiac  tri- 
buatur ,  vix  inter  fe  cohirere ,  aut  lefe  nautuo  contingere  ,  aut  movcii  poflunt, 
quinfpatiola  vacua  rehnquant. 

Reffondent  nonnulH  corporuma^omos  omnes  eftequadratas,  aut  cubicas, 
aut  confimihs  figurx  :  adco  ut  nihil  necefte  fit  fpatiola  inaniaeffingere. 

Contra  i,  Non  eft  credibileomncs  i  mnium  corporum  atomos  c-jufdcm  cllc 
figurXjUi  idoneo  loco  oftendcmus.  Secundo  ,  nunquam  cx  moveri  poflent , 
quin  inter  angulos  aliquid  inanis  mterciperctur,  Adde  iHud  quoque  purum 
aetheia  hoc  plura  intercipere  vacua  fpatiola ,  quo  rarior  eft.  Verum  de  lubtili 
illa  materia  plura  dicemus ,  cum  ad  Cartefii  principia  vcnerimus, 

..or  Solvuntur  objtEliones. 

Multa  opponi  folent  adverfus  atomos  ,  quae  tum  diluemus ,  cum  de  natura 
corporis  &  continuitatedicemus:qusautemadverfusinane  diireminatum  obji- 
ciunt,nunc  breviterattingamus.  ,     .  ; 

Opp.  I.  naturam  horrere  vacuum ,  neqiie  id  viribus  {altem  paturaB  pofle  exi- 
ftere. 

Refp.  i.difl.  ant.  Natura  rivacuacoacervato  abhorrere,  C.  a  vacuo  diffc- 
minato,  A'.  lUud  enim  forte  ut  vulnus  in  humanocorpore  naturahorrct  ;fed 
vacua  fpatiola  non  magis  pertimefcit ,  quam  poros ,  aut  cacca  foraminula  in  cu- 
te,  per  qua:  cffluvia  contincntcr  crumpunt.  Sic,inquiunt  Epicurei,  inacre, 
aqua,  &  ahis  corporibus  infiniti  funt  meatus,  &  vacua  fpatiola.  Quomodp 
cnim  acr  fydetum  kiccm ,  torque  c  telluris  globo  exciperct  eftluxus ,  fi  CMnni- 
no  plenus  eiret  ?  Sed  neque  is  comprimi  poterit  citra  partium  penetrationeni; 
nifi  forte  .id  fubtihorem  fubftantiam  confugias.  Enimverofi  plena  eft,  &  nnl- 
los  admittit  poros ,  non  tenuis ,  fed  folida  admodum  futura  cft  :  acnefeip q^» 
fieri  podlt ,  ut  ejus  partes  tam  facile  raoTcantur ,  aut  quomodoimec  fecoh^? 
teant,  fi  nullum  inane  intercipiant.  ,     ,    .      . 

Refp.  i.  naturam  non  magis  vacuum  refiigere ,  quam  tenebras  ,  aut  cicitar 
tem ;  quodque  nihil  eft  ,  non  poteft  tantum  naturas  mttum  incutere,  Qiia 
autemin  fiditiumillum  vacui  metum  referri  folent,  his  veras  &  reales  caufis 
fuo  loco  reddemus.  Neque  hic  metus  caufa  efficiens  &  naturahs  tot  effctauum 

eile  poteft.  ,     .,,    ..      :     ;    ,.;(,    ,.,     . 

Opp.z.  Nullus  locus  vacat cQtpbte  :  cumnatura corporis  vel  in  trina  dimen* 
fione  pofita  fit ,  vel  certc  cum  ea!  neceflario  fit  conjunda. 

Reff.  corpus  mathematicum  ,  ut  a  geometra  fpeftatur ,  rrina  dimenfione 
conftare  ,  non  item  corpus  phyficum&  naturale,  de  quo  nunc  agimus. 

Ex  iis  itaque  colligimus  atomos  &:  inajie  diircminatum ,  ut  princ-^:.,  me» 
Tom.  11.  '  E^     ' 


41  PHYSIC^   GENERALIS 

chanica  admitti  pofle :  cumrerum  ortus  &  interitus  fatis  commode  ex  iis  poC 
fint  explicari. 

Secundo,  multa  ex  iis  qu2  Democritus  &  Epicurus  circa  atomos  commenti 
fiint ,  utfalfa  ,autincertis  conjefturis  lubnixa ,  rejici  oportere.  Illud  imprimis 
atomos  effe  homogeneas ,  dc  figuris  tantum,  aut  magnitudine  inter  fe  differ- 
re  :  id  enim  jam  fupra  rejecimus. 

Tertio  ,  ne  illudquidem  probabileeft  ,  atomos  ex  fe  ipfis  moveri,  Sc  fuo 
pondere  donari  :  adeo  ut  in  centrum  mundi  fuapte  natura  nitantur:  id  enim 
ut  plane  abfurdummeritoirridetCicero.  Sic  nihilneccffe  eft  in  iis  hamos,  aut 
unccs  fingere  :  c^im partium  cohxfio aliter  explicari  poflit,  vixque  animus  a 
feipfo  impetret ,  ut  in  pundo  infeftili  ejnfmodi  partes  &  annuios  concipiat* 
Sic  ubi  Epicurei  ignis  ,  aut  tCrrs ,  aut  aliornm  corporum  atomos  expHcare  vo- 
lunt,  &  earum  figuras  definire  ,  multa  temere ,  &  citra  ullam  rationem  tffin- 
gunt.  Satis  fuerit  fi  corpusex  punftis  phyficis ,  feu  ex  atomis  conftare  proba- 
tuma  nobis  fuerit.  Reliquaqus  levillimis  nituntut  conjeduris  ,confultius  fue- 
rit  omittere. 

Sic  omnino  falluntur  cum  motum  atomorum  fortuitum  efle  ,  Sc  fine  provi- 
dentia  ferri  decernunt.  Id  utique  jam  alias  rejecimus :  ac  fi  concurfus  atomo- 
'Tum  fortuitus  elfet  &  temerarius ,  nihil  prster  monftra  videremus ,  nec  tam- 
conftanti  lege  fimile  ex  fimiU  nafceretur.  Quis  enim  fuit  ifte  cafus  ,  un- 
de  tam  felix  ille  concurfus  atomorum ,  ut  repente  homines  ,  &  animalia  naC 
cerencur  ?  An  forte  tam  prsclara  opera  individuis  corpufculis  ,  nuUa  mode- 
rante  natura  prodierunt  ? 

C  A  P  U  T     III. 

De  priticlplis  rerum  natHrarmm  ex  Cartefto. 

RErum  omniHm  principia  plane  mechanica  ftatbit  Cartefius.  Ea  quippe  ma- 
teria  &  motu ,  &  quibufdam  materiae  affeftionibus  qua:  intelleftu  nofl 
funt  difficiles ,  omnino  continentur.  ',    ' 

Primo  ,  fi  Cartefio  credimus  ,  materia  nihil  eft  nifi  corpus  ut  trina  dimenj 
fione  conftat ,  feu  utcorporis  rationem  obtinet,  Non  enim  aliud ,  ut  ipfi  vide- 
tUr,  corporis  nomine  intelligimus,  quam  fubftantiam  trina  dimenfione  extcn- 
fam  :  atque  ibi  eftcorpus,  ubicumque  triplicem  illam  dimenfionem  repcrire 
eft.  Nequealia  corporis  idea  diftinfta  &  clara  formari  poceft  :  reliquis  enim 
detradis ,  tit  colore  ,  duritie ,  fapore  &c.  dummodo  in  longum  ,  latum  &  pro- 
fundum  patcat ,  corpus  erit;  has  dimenfiones  cum  fuftuleris ,  ratio  ,  velidea 
corporis  nulla  remanebir. 

Sccundo  ,  hinc  vacuum  omne  impofifibile  judicat.  Cum  enim  onme  fpatium 
trina  dimenfione  conftet,  corpis  id  erit ,  aut  .plenum  corpore.  Quarequxex- 
tra  hunc  mundum  1'patia  imaginatione  dcpingimus,  hoc  ipfo  fiint  corpora, 
quod  exrenfa  concinia-nror.  Nnllumadeo  fpacium  licet  cffingerr  quod  omni 
racet  corpore.  Unoe&  muudns  non  nnidem  cft  infinitus,  fcd  indefinitus ,  hoc 
eft ,  nuliis  eum  rcrminispofiumus  definire,  &  ultra  idomne  quod  concipi  ano- 
bis  poteft,extendicur. 


TRACTATUS   PRIMUS,  45 

Tertio ,  ex  iis  cfficitur  matcrinm  efle  rotam  vei  corporca  fubftantiam  ,  quara- 
■visnonfit  tota  illuis  cfTcntin.Namforma  etiam  ad  rci  naturam  pcrtiner.  Sic 
fernjm  cft  tota  gladij  fubftartia  :  fcd  non  eft  totaillius  ellentia  ,  aut  natura. 

Qunrto  ,  una  poiro  cft  formafubftantialis ,  nimirumanima  raticnalis ,  qua: 
per  fe  exiftit,  &  pcr  leoperatur ,  cum  fit  fuaruma£kionum,  feuperceptionum 
confcia  :  reliquae  omnes  corporum  formas  nihil  funt  prxter  certam  affeftio- 
num  ,  autaccidentium  congcriem  ,  aut  varios  extcnfior.is  modos  :  accidcntia 
vero  dicuntur  qux  ad.  lle  &  abcire  poftunt ;  qualitates ,  ut  rem  takm  denomi- 
nant ;  affLftiones  quoque  nommantur  ,  quud  materiam  ccrta  ratione  affi- 
ciant. 

Hz  autem  afFeftiones  ,  aut  modi  cx  quibus  formx  omncs  oriuntur  ,  quin- 
quenumcrantur,  motus ,  quics,  figura,  fitus  &  magnitudo  :  adeo  ut  forma 
matcrialis  nihil  fit  prxter  iftoium  accidtntium  complexum,  quatcnusrei  con- 
ftitucndoE  &  certis  aftionibus  exerendis  cft  accommodatus.  Cumque  materia 
per  fe  inersfit ,  &  nulliusaftionis  compos  ,  vira  omnem  fuam  ab  iis  affcdio- 
ribus  mutuatur  :  ita  ut  haec  accidcntia  non  vi  materix  aut  Inbftantis ,  fed 
niagis  fubftantiavi  fuorum  accidentium  auc  qualitatum  operetur ;  ac  quali- 
tates  illae,  ut  fupra  diximus ,  materiacquidem  accidant,  fed  rei  quam  confti- 
luunt.omnino  fint  circntiales :  ut  fiaura  clavis  accidii  fcrro.fed  ad  ipfius 
clavis  eltentiam  pertiner. 

Ex  iis  porro  aftccflionibus  primas  tenet  motus,  de  quo  fufe  poftea.  Huic  fuc- 
ceditquics,  eaque,  fi  Cartcfio  crcdimus ,  cft  quiddam  in  rerum  natura  po- 
fitum  ,  ncc  folamotus  privatio.  Quod  utiqiifi  fuo  quoque  loco  ent  difcutien- 
dum.  Figura  eft  extcnfionis  ipfius  terminatio  :  eaque  vel  eft  extc^ior,  ut  glo- 
bi  cerei  figura,  quam  exuerc  poteft  citra  naturx  (ux  difpcndium  ,  yel  cft  inti- 
ma  ,  &partium  infenfibiHum,  ex  quibus  res  qua:que  conftat,  configuratio, 
qux  ad  naturam  rei  quoJammodo  pertinet.  Non  enim  alia  rationeferruma 
cera  diftinguitur  ,  quam  quod  infenubiliu)T) ,  quibus  ccra  conftat  partium  alia 
fit  figura ,  alia  magnitudo ,  alius  fitus  ,  qfiam  earum  cx  quibus  ferriim  com- 
ponitur.  Situm  dicimus  corporis  inter  alia  corpora  poficioncm  :  ut  magnitu- 
do  eaintelligicur  ,  qua  res  variein  omnesdimcnfionesdiftenditur. 

Atque  hujufmodi  affvftiones  vim  quandam  habent  agendi.  Sic  in  ma- 
chinis  magna  vis  cft  in  fitu  :  iirgcns  enim  pondus  a  minori  attollitur  propter 
fitus  varietatem:  ut  in  ve6le  ,  vulgo,  le  lcvler,  videre  eft  ;  nec  fecarct  fcr- 
rum  nifi  apta  figura ,   &:  magnitudine  donaretur. 

Hxc  aucem  principia  plana  lunt ,  ut  videtur  Cartcfianis  ,  &  aperta :  adeo 
ut  fi  rebus  explicandis  fufficianc ,  fruftra  alia  rerum  primordia  qureiamus. 
Principia  vero  Pcripatetica ,  int^uiunt ,  ita  funt  obfcura,  ut  comprchendi  nul- 
lomodo  podinr.  Ncque  enim  matcria  qusnoneft  aftu  ,  fed  poteftate  corpus 
principium  corporum  cfte  poteft  :  cum  corpus  non  ex  aliis ,  quam  ex  minu- 
tiffimis  partibus ,  aut  ex  corporibus  conftet.  Illud  quoquc  abfurdum  videtur, 
form.as  fubftantiales  fingcre,qnaE  non  fubfiftunt  ,  quxque  cx  materia  cruun- 
tur,inqua  adunon  crant.  Sedcuiufiii  poicft  cfte  privatio?  an  quod  nihil 
eftj,  cujns  nullx  funtnff.-djones,  poteft  cirererum  omnium  principium  ? 

Hadenus  fere  Cartefius  convenit  cumaliis  qui  mechanica  rerum  principia 

Fij 


44  _  PHYSIC^    GENERALIS 

confedantur  :  fed  proprium  fibi  hujus  univerfi  fyftema,  aut  hypothefim,  ac 

certa  rerum   elementa   conftituit ,  ex   quibus   omnia  qux  cernimus  ,  pro- 

diere  corpora.  Iditaque,   quidquideft,  paulo  diligentius  intuendum  :cum 

hoc  philofophandi  genus  hoc  tempore  vigeat  maxime,  &  plerifque  etiam  ma- 

gno  ingenio  viris  pkirimum  arrideat :  rem  vero  omnem  ab  altiore  ptincipio  re- 

petamiis. 

De  primis  reritm  elcmefjtis. 

Elementa  dicuTius  partes  rei  fimpliciflimas ,  &  homogeneas,  cxquibus  ea 
componitur,  Cum  autem  unumquodque  corpus  minutiflmiisconftct  partibus, 
exquibus  ahce  majufculi ,  &  fenlibiles  texuntur  ,  illae  minutiflimx ,  &  infen- 
hbilesparticukelementa  merito  dici  poffunt.  Neque  tamen  tx  (lint  Demo- 
criti  atomi.  Non  enim  funt  omnes  compaftx  &  IbHdse,  nec  infediles :  fcd 
'infinite  ,  aut  fUtem  indefinite  funtdivifibiles :  atquzei  (imt  in  tripUci  diffe- 
rentia  conftituts ,  unde  &  tria  prodeunt  elementa. 

Primumelementum  eft  materia  quxdam  fubtiUdima  perniciifime  agitata, 
fluida  ,  nuUius  figurx  tenax  ,  fed  qux  corporum  adjacentium  figuras  facile 
induat.  Hoc  utique  eiementum  in fole,  ftellis, igne  & lucidiscorporibus maxi- 
me  regnat. 

Secundum  elementum  ex  minutifnmis  globulis  componitur  ;  idque  noii 
modo  inftar  primi  elementi  meatus  corporum  implet ,  fed  purifTimam  sthens 
•&  creU  fubftantiam  efHdt.  ■        ,  ' 

Tertium  ex  materia  craffiori  &particiilisTamofis  compingitur  :  ex  hoc  uti- 
queelemcnto  terra,  aqua,  aer ,  imo  &  quceque  corpora  mixta  formantur. 
Quoauteni  modo  tria  hxc  elementa  ex  eadem  ,  &  fui  fimiU  materia  prodie- 
rint ,  brevitcr  eft  explicandum. 

Cum  tota  mnerix  natura  in  tripHci  dimenfione  pofitafit  ,  ea  eft  homoge- 
nea ,  &  uniufmodi  ,  atc[ue  omnis  formarum  varietas  ex  divifione  ,  &  motu 
materis  profeda  eft.  Communem  itaque  materiem  in  ipfa  mundi  origine 
primum  creatam,  deinde  vehementi  motu  agitatam  fuifie,  utrem  ipfi  ra- 
tioni  fatis  confentaneam  licet  fupponere.  Non  pofTumus  enim  materiamin 
varias  formas,  &  figuras  digeftam  concipere  ,  quin  illius  partes  variis  quo- 
que  in  locis  collocatae  fuerint:quodcitra  motum  fieri  non  potuit. 

Placet  igitur  fic  mundi  exordia  mente  concipere.  Communis  omnium  ma- 
teria  in  partes  fibi  aequales ,  &  pene  quadratas  fuit  divifa  :  adco  ut  nulhim 
-fpatium  vacuum  relinquerent.  Deinde  omnes  vehementi  motu  fueruntagi- 
tatas ,  ac  plures  circa  centrum  commune  ,  tum  fingulz  circa  fuum  quaeque 
-centrum  circumadts  fuerunt,  non  aliter  fere  acfi  aquam  in  pelvi  baculo  cir- 
cumagas  :  tum  enim  aqua  inftar  vorticis  movebitur ;  &  fi  qux  fint  paleac,  cir- 
ca  iuum  itidem  centrum  qusque  vertentur. 

Ex  duplici  illa  rotatione  fingu'ac  particula:  ob  mutuum  attritum  ,  ex 
cubicis  ,  feu  quadratis  rotunds  faiflx  funt.  Nam  prominentibus  angulis  re- 
fe£tis  globofa:  evaferunt  :  idque  eft  feciindum  elementum.  Pulvis  autem  ex 
attntis  particuUs  decifus  primum  cfFecit  clemenrjm  ,  quod  globulorum  re- 
»plet  jntervalla.   Ingens  quippe  ille  motus  ,  quo  divifa  fuit  materia  ,  faiis 


TRACtATUS    PRIMUS.  4j 

validus  fuic  ut  angulorum  apiceselidcrec,  &parciumafperiracem  ,  fi  q\.\x  ef- 
fec ,  lacvigaret.  Quocirca  fcobs  illa  minutiffima  ,  qux  ex  collifu  nwju(cularum 
partiumprodiit ,  cjux  fuiffent  vacua  fpatiola ,  omnino  implevit. 

Hujus  adeo  tenuispulveris  velut  granula  hoc  cclerius  Sc  faciluis  nioventur, 
quominora  funt,  &  per  anguftiores  meacus  ,  vel  globulorum  anfraftusim- 
pelluncur.  Sic  comminuca  fledi  facilepofTunc,  &  nulli  func  figurat  addifta  :  (ed 
eam  induunc  qiix  fpatiolis  implendis  eftmagis  idonea.  Nec  motus  impreflio- 
ni  obftant,nequeaIiaaliis  funt  implicita:fed  omnino  inter  fe  divifamoveri  ea 
quam  citiflime  neceire  eft.  Corpus  enim  qiiod  ab  alio  impellitur,  hoc  citius 
movctur ,  quo  minus  eft.  Qtiarc  fcobs  illa  &  velut  pulvis  quam  raptidimc  mo- 
vetur  perglobulorum  anfradtus  :  ut  follibus  vel  lento  motu  occlufis  acr  per 
tubi  anguftias  quam  citillime  erumpit. 

Cum  globuli  circa  commune  cencrum  gyranc,  ii  omnes  a  medio  juxta  mo- 
ruum  lcges  rccedcre  conancur  :  uc  hiuda.  circumadla  cendicur ,  quod  lapis  a 
centro  motus  recedere  moliatur.  Quare  necefte  eft  uc  medium  illius  quau  vor- 
licis ,  aut  vacuum  relinquatur  ,  autaprimo  elcmento  occupetur.  Qiiod  cum 
citiflime  agitetur,  aut  folem ,  aut  ftellam  in  medio  cujufque  conftituit,  uc 
fuo  loco  dicemus.  Idque  eodem  fcre  modo  cvenit ,  atque  in  fluvio ,  ubi 
parvi  vortices  apparent  in  medio  vacui  j  cum  cnim  acr  fpatium  illud  inane 
occupac. 

Reliqua  qua:  ad  fyftcma  Cartefianum  percinenc  ,  commodiiis  cxponemus , 
cum  dc  ccrlo  craftabimus  :  eodcm  quoque  ioco  de  tertio  clemento  dicemus  , 
quod  cx  particulis  primi  clcmcnti  mutuo  implexis  exoritur.  Nam  ubi  mocum 
fuum  amifere ,  cum  alix  aliis  adhtcrcfcunc ,  fere  ut  fpuma  in  liquore  fervido  ; 
rumque  ex  fluidis  dura:  ,  ex  tenuibus  cratfe  fiunt ,  acque  ex  iis  planecx  om- 
nes  &:elemenca,  fi  Carccfio  credimus,  prodiere. 

Primum  itaqueelemcntum  lucida  corpora  efficit ,  lufolem&  ftellas  :  fecun- 
dum  di.iphana,  tcrtium  opaca  &  luci  fere  impcrvia.  Primi  elcmenn  parti- 
culs  nullam  habenc  ccitam  Sc  definitam  figuram  :  nam  juxta  meatuum  angu- 
ftias ,  figuras  induunt,  quas  eadcm  faciHtate  exuunt.  Sccundi  clemcnci  par- 
tes  globofsE  funr.  Utrumque  hoc  clementum  eodem  modo  quo  in  ipfo  mun- 
di  cxordio  fuit  agitacum  ,  indcfincncer  movetur.  Nam  ut  maccriz,  ficmo- 
tus  cadem  qu.x  ininitiofuic  ,  quancicas  &  vis  perfevcrat.  Nihilenim  corrim, 
qux  a  Dco  fluxcre,  pciic.  Tcrtii  clcmenti  parccs  craffiores  non  lua  vi  ,  fcd 
a  fubciliouprimi  auc  fccundi  elemenci  accepta  impreffione  movencur.  Icaque 
fubcilem  maceriam  vocamus  primi  &fecundi  elemenci  sthcream&cttleftem 
plane  fubftanciam  ,  omnis  mocus  ,  omnis  adcogeneracionis,  &  corrupcionis 
opificem  :  quam  uciquc  exiftere,  nec  ad  libidinem  effingi  mulcis  argumen- 
tis  probant  Carcefiani. 

Q^iihns  ratiojiibus  fubtllem  materia,n  frobeftt  exiflere, 

NOn  Carccfius  modo,  fed  &Plato,  Aiiftoteles,  &  veceres  fijreomnes 
fubftanciam  quandam  acre  fubciliorem  admiftre  ,  qu.-eomnis  mocus  cf- 
fecopifex^  quamque  xtheris  auc  ignis  nomine  donarunc.  Ac  primo  qniderB 
omnis  generacio  fubc^lisillius  corporis  mocujuxca  ratur.x  legcs  ordinaco  per- 

F  iij 


4.G  PH  YSIC.5   GENER  ALIS 

ficitnr.  Cum  cnim  corpus  eirtntiam  fuam  mutuetur  :\h  iis  partibus,  qui^ns  con- 
ftat ,  mutationem  iiullam  fubit ,  nifi  iUius  partes  icidcm  moveantur.  Qjan- 
diu  enimminurx*  quibus  conftat ,  partcs  eundcm  intcr  fe  oidincm  fcrvant  , 
tum  res  ne  altera  quidem  videtur.  Ac  fi  particuls  ex  cpibus  contexitur  ,  aut 
novarum  accciru  aliae  ab  aliis  divellantur ,  aut  c  contra  quibufdam  expulfis 
magis  quam  anteaard:emur,  autqaocunque  alio  modo  a  priftino  ordine  re- 
cedant,  tum  Qne  res  aut  corrupta ,  fi  nihil  corum  quae  ante  confpexerat  fcn- 
fus,anim.dveriit  •,  aut  fakem  alterata  videbitur  :  tametfi  exdem  forte  partes, 
fed  aliter  difpofita:  &  conformatx  remanent,  ac  motus  partium  ex  quibus  res 
componitur ,  hanc  diverfitatem  inducit.  Partes  autem  ills  tam  minutx  &  exi- 
les  non  ab  aUo  quam  a  fubtiU  quodam  corpore  cunfta  permeante  mutan- 
tur  •,  idque  corpus  a  fole  ,  aut  ab  abis  fideribus  jugiter  fluit. 

Hinc  veris  tempore  dum  fucci  quos  hyeme  terra  fovit ,  a  calore  fohs  ,  aut 
fubtihcorporeexagitati  in  feminibus ,  aut  plantis  mcatus  fibi  aptatos  oflFen- 
dunt ,  hos  quidem  fubeunt  poros :  fed  ubi  aut  nimius  calor  patentiorcs  meatus, 
aut  nimium  friaus  ansuftiores  efficit,  tum  fucci,  aut  redla  pertranfeunt,  nec 
morantur  ;  vel  omnino  fubire  nequeunt,  ac  necefte  cft  vel  lemina  ,  velplan- 
tas  emori:atciue  in  hacplantarum  vegetatione  nihil  occurrit  prxter  motuma 
fubtih  corpore  profeitum  ,  &  certis  Tegibus  progredientem. 

Secundo ,  cujufquccorporis  partes  etiam  fohdiores ,  ita  funt  inter  fe  con- 
nexx  ,  ut  infinitos  prope  meatus  admiaant ,  qui  vel  funt  penitus  inanes ,  vel 
fubtili  materia  implentur.  Neque  enim  acr  marmoris  ,  aut  vitri,  autmetalli 
fubirepoteft  ca:ca  foramina :  idque  kiculentius  patet  ex  nuperis  circa  inane 
faftis  experimentis.  Nihilenim  fummam  tubipartem  prcTter  fubtilem  ajthera 
implere  potcft  ,  ubi  hydrargytus  feu  argentum  vivum  ad  confuecam  altitudi- 
nem  afccndit. 

Tertio  ,  fluidum  corpus  a  duro  non  alio  difcrimine  fejungitur,  quam  quod 
duri  corporis  parcesomnes  fint  immotx  ,  liquidi  vero  partes  vel  minutiffima; 
huc  ilkic  agitentur,ut  fuo  loco  demonftrabimus.  Sed  ille  motus  aHunde  quam 
amateria  fubciii  oriri  non  poteft.  Cum  cnim  cunftapenetret,  omnescorpo- 
rum  motus  efficit ;  nec  corpus  quod  antea  quiefcebat,  moveri  poteft,  nifi 
ab  aUo  vel  impellatur,  vel  excitetur. 

Q^arto,  hinc  multi  expUcantur  naturac  efFcdlus ,  quorum  nulla  poteft  aUa 
'  ratio  vel  probabiUs  afFcrri  :  ex  infinitis  prope  unum ,  aut  alterum  feligamus. 
Quxritur  quid  vitrum  pellucidum  efficiat,  quid  ilUid  totporis  &  apte  difpofi- 
tis  perforet ,  ut  kimini  tranfitum  prarbeat.  Ac  profedo  cunda  perluftranti  vix 
aUud  occurret  quam  fubtiUs  materia ,  quas  fibi  aptos  meatus  accommodac. 
Cum  vitrum  c  fojnace  eduftum  loco  frigidiore  reponitur ,  ftatim  difriUt,8£ 
frangitur ,  quod  meatus  partium  exteriorum  citius  prs  frigore  occludantur, 
quam  quifunt  interiores :  unde  &:fubtiUs  materiiintus  incUifx,  cujus  partes 
funt  majufculx,  inhibent  exitum.  Hxc  igitur  quieris  impatiens  in  foHdiores 
vitripartes  imp  ngit,  &  vicrum  confringic  Nec  aUa  forte  occurrit  ratio  cur 
vitra  interdum  fua  fponte  diffiliant. 

Quinto ,  hinc  fatis  apte  expUcari  potcft  mirabile  illud  phasnomenon ,  quod 
in  lacrymis  vitreis  aliquot  abhinc  annis  c  PrufFia  aUatis  ccrnim'.s.  Nam 
pertufx,  autUmatx,  aut  parte  oblonga  rcfefta ,  ftatim  cum  ftiepiiu  exi- 


TRACTATUS     PRIMUS.  47 

liunt,  &  in  minutiffimum  pulverem  comminuuncur. 

Primura  ex  lacrymx  ex  duro  &  craffiori  vitro  olim  fiebant ,  nunc  etiam  c 
cryftallino  &  puro  componuntur  :  quod  fufum  8c  ferreo  tubo  extradum  ex 
olla,  guttatim  in  ficulamaqua  plenam  decidens  in  lacrymas  propter  mate- 
riajvilcofitatem  formatur ;  multx  ex  iis  aqux  frigidiufculx  immerfiE  frangun- 
lur  :  fed  complures  aut  prs  materia  crafla  ic  vifcofa  ,  aut  quod  tepidioiri  aqux 
immergantur,  illarfce  fcrvantur.  Secundo,  excims  cujufque  lachryma:  partes 
prx  frigore  exterioris  aqux  denfatx  ita  firmx  funt ,  ut  malleo  frangi  non 
pofruu.  Tertio  ,  extremo  &  tenui  apice  difrupto  lacryma  raro  confnngitur. 
nondum  quippe  meatus  fiunt  fatis  aperti,  ut  fubtilis  materix  partes  majufculx 
fubire  podint.  Scd  ubi  pars  oblongi  colli  cradior ,  vel  digitorum  ope  refeca- 
tur,  tumfubtilis  materia  majoribus  atomis  donata  confcftim  irruit ,  cui  cum 
exitus  nonpateat,  vitrum  comminuitur,  cumque  majorem  impieflionem  fa. 
ciat  in  partem  lacrymx  oblongam ,  qux  eft  velut  cauda  aut  coilum ,  atque 
in  eam  redta  mcurrat,  in  tenuidimum  pulveremeamconterit.  Contra  uvenit, 
fi  fundum  lacrymx  pulvcre  Smyridis ,  vnlgo  pierre  d'cmeril ,  quo  fcilicet 
cemmxpoliri  folent,  aut  potius  cumarenula  deteras:tum  enim  pars  cradlor 
lacrymx  magno  cum  ftrcpitu  in  minntidimas  partes  f^pq  didiliet.Sed  de  his  la- 
chrymis  infra  fufius ,  ubi  hujus  Phxnomeni  rauones  multo  probabiliores  af- 
ferentur. 

Sexto,  fummam  efte  &:  incredibilem  materix  hujus  fubtilis,  tura  primi » 
tum  fecundi  elementi  varietatem  ,  diverfos  illius  motus  &  varias  legest 
hinc  conjicere  pollumns,  quod  fluida  quxque  corpora  tueatur  5;  confecvet: 
qux  ftatim  corrumpuntur  ,  ubi  fubtilis  illius  corporis  motus  perturbatur, 
Nam  prxcipuum  ilHus  fubftantix  munus  eft  partes  corporum  &  fluidorum  ma- 
ximead  fui  motiis  legcs  infleftere.  Nec  quicquam  aliud  certos  &  natuixcu- 
jufque  corporis  attemperatos  motus  tueri  poteft.  Tumque  res  in  naturali  fua 
difpofitioneperfeverat,  cum  fubtilis  illa  &  cunda  permeans  fnbftantia  fic 
rem  ipfam  movet ,  &  difponit ,  nt  prima  illius  creatio  &  natura  exigit ;  atquc 
cx  quahtates  feu  materix  fubtilis  imprefliones  manent ,  qux  propriis  funitio- 
ribus  exerendis  funt  necellarix  :  nec  fere  ahunde  rerum  mutationes  &  interi- 
tusoriuntur,  quam  ex  fubtilis  illius  fubftantix  uiotn  ,  aut  impedito  ,  aut 
perturbato. 

Hxc  fere  funt  qux  ad  eTtplicanda  &  confirmanda  Cartefii  principia  afRrri 
poirunt :  reliqua  enim  qux  ad  mundi  fyftema ,  ant  ad  qualitates  rcrum  & 
motum  ptrtinent ,  fuo  quxque  loco  commodiAs  exponentur.  Nunc  qux  no- 
bis  in  hoc  philofophandi  genere  aut  probabilia ,  aut  teprehendenda  vidcan- 
tur,  breviter  &  candide  aperiemus, 

Principta  Carteftana  excutinntur. 

PRimum  quidcm  illud  obfervari  debet ,  principia  Cartcfiana  cum  Epiru- 
reis  in  hoc  convenire,  quod  ucraque  fintmechanica,  ex  fi^^ura  nimirum, 
motu  ,  &  aIiisafT;ftionibuscorporumdu(fta.Uiide  &  hxc  philofophandiratio 
Corpufcularis  a  nonnullisvocitatur,  quod  per  corpufcula.  &minutifnmas  par- 
tes  ,  naturx  arnficium  ,  varietatem  rerum ,  motus  &  efFe£lus  potius  quam 
per  formas  fubftantiilts,  aut  qualitares  qux  non  funtadeo  incellfdlu  faciles, 
explicarc  moliatur  :  quod  uti^ue  reprehendendum  non  puto  ,  dummodo  id 


43  PHYSIC^   GENERALIS 

podint.Et  quidem  ubi  elementorum,imo  &corpoium  viteexpertium  vircs  funt 
velut  oculisfubjiciend^.hoc  philofophandi  genus  minime  tc  pudiandum  arbitror: 
fed  ubi  ad  viventium  &animalium  funftioncs  ,[&l  ftruduram  ventum  cft,  tum 
fane  illx  rationes  mechanica: ,  &  fimilitudines  ex  machinis  defumptx  fere  nos 
deferunt ,  &  ad  principia  plerumque  metaphyfica  ,  qu.-e  nec  (enfu  ,  nec  imagi- 
jiatione  confequimur,  fed  intelle£tu  utcunque  attingimus ,  vel  inviti  confu- 
gcre  compellimur.  Itaque  quod  de  principiis  mcchanicis  in  univerfum  dixi- 
mus,  id  iitique ad  Philofophiam  Cartefianam  applicari  poteft  ,  ea  plcrumque 
elfe  verifimillima  ,  fed  ubique  non  fufficere. 

Secundo,  principia  hujus  Philofophix  a  Democriti.itomis  multiplici  nomi- 
nedifferunt ,  atque  in  eo  maxime  quod  corpora  infinite  divifibiliaCartefius 
cum  Peripateticis  agnofcat,  non  itemDemocritus.  Acforte  inhoc  Democri- 
ti  principia  funt  vero  propiora,,.  ut  jam  oftendimus ,  &  uberi\is  proximo  tra- 
Aatu  id  demonftrare  conabimur. 

Tertio,  Cartefius  in  hoc  quidem  cum  Democrito  confentit ,  quod  raatc- 
liam  uniufmodi ,  figura  tantum  aut  magnitudine  diverfam  ftatuat :  in  quo  qui- 
dem  utrofque  reprehendendos  puto ,  uti  fuperiore  quxftione  probatum  eft. 
Sed  Democritus  atomos  ita  folidas  efle  crcdidit ,  ut  frangi  nitlla  ratione  pof- 
fint.  Cartefius  vero  fubtilem  materiam  magna  facilitate  comminui  putat» 
Qnod  utique  vix  animo  confequi  licet ,  qui  fieri  poflitut  corpus  folidum  quod— 
que  nullos  poros  intercipit,  tanta  facilitate  fledti  ££  comminui  queat. 

Quarto ,  id  non  xgre  concedimus  fubtilem  quandam  eife  fubftantiam  omni 
acre,  quem  fpirando  ducimus  tenuiorcm  ,.cun<9:a  permeantem ,  cuique  effe- 
<Stusplurimi  ,  quorum  caufe  fnnt  occultiores  ,  accepti  finc  referendi.  Verum 
id  nulla  mentis  agitatione  confequi  polTumus  qui  fiat  ut  minutiflimx  hujus  ma- 
leria:  partes  dura: ,  ac  folid^  ,  cum  ex  globulis  fint  excifa: ,  nulla  inter  fe  va- 
cua  fpatiola  irvtercipiant-  Qiiacunque  enim  figura  donentur,  inftar  pulveris 
futurx  (unt ,  &  nullo  modo  moveri  poteruni,  quin  vacua  fpatiola  interci- 
piant.  Ac  Democritus  magis  coha:renter  fentire  nobis  videtur,  cum  inane- 
difperfum  inter  atoraos  admittit  :  rem  eniiti  ita  elTe  mechanicx  leges  fateri 
nos  cogunt. 

Qiiinto ,  fed  neque  id  fatis  converrienter  fuis  principiis  ftatuit  Cartefius, 
materiam;irrfinite  quidem  dividi  polfe  ,  aut  potius  indefinite ,  tametfi  nun- 
quaminfinita  partium  divifiofiat.  Cumenim  fubtilis  materia  globulorum  fefe 
tangentium  intervalla  repleat^cumqueglobulorumcontadus  infinite  exacua- 
tur  :  profefto  necelTe  eft  ut  fubtihsmateriainfinitedividatur,  quonihilina- 
ne  relinquat. 

Sexto ,  ''n  hoc  certe  hypothefis  Cartefiana  longe  ptatftantior  eft  Epicurea ;. 
quod  in  fortuitura  ,  &  temerarium  atomorum  congrelfum  ,  rerum  varietatem, 
&  fummum  natur-ae  artificium  non  referat  :  quod  utique  in  Epicuro  minirae 
ferendum  eft.  Sed  Cartefius  materiara  fic  a  prajpotente  Deo  conditam  tradit , 
ut  ad  motum  &  quietem  effet  omnino  indifferens.  Sic  autem  motus  impref- 
fione  eam  elfe  divifam  ftatuit,  ut  hinc  fpecies  rerum  innuraerabiles  exurge- 
rent.  Neque  enira  minoreft  artificis  induftria  fi  herologium  rotis  inftrudum  fic. 
fabricet,  ut  horas  indicet,  nec  raanum  artificis  femper  exigat,  qusindicem. 
raoveat ,  aut  horas  pulfet.  Non  dilfimili  quidem  ratione  non  rainus  admiran- 

daell: 


TRACTATUS    PRIMUS.  45 

ia  eft  fiipremiOpificis  fipientia  cum  leges  ftatuit  ,quibn5maicna  moveretur, 
necaliud  pizier  illius  ufitatnn-  concutfum  res  quaeque  exigant,  quani  fi  ipfe 
vekit  admota  mann  cunda  efficeret.  Hic  fane  Cartefii  hypothefim  ab  omni 
impietate  &  injuria  in  naturae  Authorem  vmdicant,  Sed  optarem  tamen  ut  non 
fohmatericX  ,  aut  n-.otui  impreiro  incredibilem  illam  naturz  varietatem  ,  fpe- 
cierumdiftindtionem,  ftruftiira:artific;um  tribuerct.  Videnu  cnim  Deum  nc 
motorem  potius ,  &  creatorem ,  quam  ut  eximium  artificem  qui  cunda  juxta 
ideas  menteconceptasefficiat ,  nobis  exhibere.  Quanquam  fatctur  mundum 
a  Deo conditum ,  Sc  in  partes  divifum ,  ac  terram  in prima rerum  origineplan- 
tis  &  animahbus  inftrudtam  fuiffe. 

Septimo ,  iUud  quoque  intuendum  an  illa  hypothefis  fit  poflibiHs  :  ivim 
(ide  fafto  ipfo  agamns  ,  id  puto  manifeftum  ,  eam  hypothefim  falfam  elfe, 
&  Scripturs  facrs  minus  confonam.  Sed  neque  eam  fibi  conftare  putem.  Nam 
C  materia  erat  uniufmodi ,  ac  divjfa  fuit  in  partes  fere  cubicas,  ne  uUum 
inane  fpatium  intercipetent ,  primum  id  inteihgi  millo  rnodo  poteft,  qui 
materia  dividi  ,  aut  fecari  potuerit  citra  ulhim  inane  ,  aut  vacua  fpatio- 
la  :  quid  enim  eas  filfnras  implebat,cnm  nondum  prsfto  eftet  materia  fubtihs? 

Secundo,  nec  illx  teflerz,  aut  partes  cubici,  aut  hexagons  circa  fuum 
qua:que  centrum  torqueri  potuere :  ci^m  plena  cflent  omnia, 

Tertio,  fi  illarcircafuumquique  centrumgyrabant ,  fpatia  inter  eas  vacua 
remanfere  ;  nec  dum  enim  ex  attritn  angulorum  ramenta  erant  exciia ,  qna: 
fpatia  vacua  occuparent,  Qu^omodo  igitur  partes  iUius  materix  ,  fi  minns  in- 
nnitx,  quod  non  audet  decernere  Cartefius,  faltem  indefinits  ,  cujns  nuUi 
fines  aflTignari  poftunt,  diftrada»  funt  a  fe  inviccm  ?  An  velut  flumina  in 
glaciem  concrcta  fubito  confrada  eft  hujus  univerfi  moles }  Qu.x  crcro  rimas 
&  hiatus  opplevit  fubftantia ,  cum  pulvis  ille  exangulorum  ehfionenondum 
prodiilfet  ? 

Quarto ,  iflius  pulveris  atomi ,  feu  partcs  diverfsc  funt  variis  figuris  compre- 
benfe:  quomodo  igitur  ,  ut  jam  innuimus  ,  tam  exquifite  fe  tangnnt,  ntnul- 
lum  inane  intercipiant  ?  quare  fimul  jundlas  non  funt  tam  denfae  &  compafta:, 
ut  ramenta  crafliora  ex  quibus  tcrra  &plantaE  coalnerflht?  jamfiille  motus, 
qui  materia:  femel  impreflus  eft,  adhuc  perfeverat,  cur  globuH  ccsleftes  non 
continuo  exeduntur  ?  Qnod  fi  ita  fit ,  tandem  ahquando  lux  ,  feu  primum 
elementum  tonim  univertum  occnpabit  ,  &  corpora  diaphana  ,  qux  fecnn- 
doelementoconftant,  ita  comminuentur ,  ut  nuUa  tandem  futura  fint.  Nec 
video  qnomodo  hi  globuU  fecnndi  elementi  ex  ramentis,  feu  ex  primo  elemen- 
to  rurfnm  prodire  poflint. 

Haecfateor  magnas  &  inextricabiles  difficuhates  patiuntur  ,  quje  hypothe- 
fim  Cartefianam  fi  minus  falfam  &  abfurdam ,  certe  ancipiti  admodum  ,  &  in- 
ftabih  fundamento  fubnixam  oftendunt :  adco  ut  viri  caetera  &  dodi  &  inge- 
niofi  nobis  fuccenfere  nondebeant,  fi  aHam  philofophandi rationem  infifta- 
mus. 

Muha  confuko  omittimus,quaE  idoneo  loco  profeqnemur.  Primo  cnim  id  non 
concedimns  Cartefio  naturam  corporis  intrinadimenfione  elTe  pofitam ,  idque 
falfnm  efle  proximo  tradatu  oftendemus :  haec  eftidea  corporis  maihematici , 
non  phyfici. 

Tom.  11.  G 


jo  PHYSlCiC   GENERALI  S 

Secundo ,  ne  illud  quidern  ferendum  arbitramur,vacuum  ne  a  Deo  quidem 
prxpotenti  inducipoire:  ciim  Cartefiana4iypothefis  citra  inane  diiperium  in- 
telligi  non  poflit. 

Tertio ,  ex  eodem  fonte  manat  ilUud  decretum  hujus  Philofophia:,  mundiun 
indefimtumefle,  noninfinitum.  CJiiod  illius  termini  nuUi  aflignari  queant, 
nefcilicet  aUquod  fpatium  extraccelumempyreumcogaturadmittere  :  quod 
iuxta  Cartefii  principia  corpus  erit ,  cum  trma  dimeniione  conftet.  Huic  fa- 
ne  voci,  indefinhi,  nulla  fubeft  ratio  ,  nulla  idea.  Vel  enim  hoc  univerfum 
fines  iiabet ,  tumque  finitum  eft ,  quantumvis  eos  fines  imaginatione  con- 
fequi  non  pofiTimus ;  velnuUis  finibus  continetur ,  tumque  infinitum  erit ,  non 
indefinitum. 

Quarto ,  ne  iUud  quidem  mente  confequimur  ,  quietem  ipfam  tam  effe 
quid  rcale  &  pofitivum ,  quam  motum ;  nec  magis  eam  efte  mociis  pnvatio- 
nem  ,  quam  motus  lu  privatio  quietis :  motus  enim  ,  ut  ipfe  concedit  ,  ex- 
trinfecus  advenit  corpori  ,  quod  per  fe  otiofum  eft,  &  quiefcit.  Itaque  hoc 
ipfo  quod  materia  creata  fuit ,  quiefcebat :  ut  moveretur  ,  nova  adbione  opus 
fuit:  motus  igitur  quiddam  eftmaterisfuperveniens ,  non  icemquies :  vetuin 
de  his  fuo  loco. 

Qiiinto ,  ne  Ulud  quidem  dabo,  figuram,  ficum ,  ^  ahas  affeciiones ,  fi  mo- 
tumexceperis  ,  effe  adivas  quaUtates.  Suntconditiones  ad  agendum  requifi- 
IX.  ;  funt  quidam  materia»  apparatus ,  non  principia  ,  aut  forms  efFeftrices. 
Ac  nequalitates  quidem  dici  debent  :  rem  quippe  talem  nonefficiunt.  Cum 
enim  qusrimus ,  quaHs  res  fit ,  non  refpondemus  eam  moveri ,  aut  quiefce- 
re  ,  aut  talem  habere  fitum.  Jam  iongum  elTet  qua:  adverfus  motuum  leges  a 
Carcefio  aUatas ,  autab  eo  efSftos  vorticespro  rei  dignitate  dicere  :  hscfiio 
quxque  loco  non  perfunftorie  tradabimus. 

Ex  iis  quae  in  hac  difputacione  diximus ,  id  Hcet  coUigere.  Prima  princi- 
pia  mechanica  fitis  commode  adhiberi  pofte  ad  multos  nacur^  etfedus  expli- 
candos ,  cum  fint  inteUe£hi  faciUa :  fcd  ea  tamen  non  fufficere  :  przfertim 
cum  animahum  vires ,  &  funftioncs  expHcantur.  Secundo  ex  mechanicis  prin- 
cipiisatomos,  &  inartt  Epicuri ,  &  Carcefii  elementa  non  omni  probabUicate 
deftituijfi  modo,  quae  in  utrifque  obfervavimus  abfurda  detrahantur.  Tertio  , 
fubcilem  Cartefii  fubftantiam  ,  fi  bene  intelHgatur ,  ab  Ariftotele  ,  Sc  omnibus 
pene  Philofophis  admitti :  fed  recentiores  pene  omncs  in  eo  peccare  ,  quod 
materiamefte  homogeneam ,  &  uniufmodi  pertcndant  :  rem  enim  aHtec 
fe  habere  multis  rationibus  jam  evicimus ,  acque  uberius  proxima  difputa- 
tione  docebimus. 


DI^SEP.TATIO    III. 
Be  prlncipiis  phyficis ,  feu  dc  elementis. 

ID  reUquum  eft  ut  de  elementis  paulo  fufius  agamus  :  quod  ea  fortc  finx . 
vera,  &  phyfica  rerum.priincipia  ,  qux  (enfibus   fubjicinntur.    HadVenus 
enim  prima  rerum  exordiamagis  a  nobis  qusfita  funt,  quaminvenca  :  nunc 


TRACTATUS   PRIMUS.  ^i 

fenfus  ipfi  funt  confulendi ,  &  acriter  intuendum  qua  fint  illa  pnncipia  ,  in 
qu£C  corpora  ultimo  relolvuntur.  Hcec  elcmenta  dici  folent ,  terra  nimirum  , 
acjua,  aer,  &  ignis,  dc  quibus  nunc  agendum  ,  ut  mifcibilia  funt,  Sc  rebus 
omnibus  fubjedla  materics.  N?m  ut  partes  funt  univerfi ,  fuis  regionibus  di- 
ftindlit  ad  Phyficam  fpecialem  periinent.  Hoc  itaque  loco  de  clcmentis  cum 
univerfim,  tum  finillatim  ;  de  principiis  Chymicorum ,  de  mixtione  ,  &:  refo- 
lutione  corporum  dilleremus.  Quod  fi  paulo  prolixiorfitdifputatio,  ea  cum 
argumenti  magnitudine  &  utihtate  comparata  fortaflis  etiam  brevior  vi- 
debitur.  Ha»c  enim  hbros  Ariftotehs  de  oitu ,  &  interitu  ,  ac  mulia  a  re- 
eentioribus  inventa  compIe(5ketur. . 

C  A  P  U  T     I.' . 

De  Elementis  itt  univerfum. 

ELementum  dicitur  corpus  fimplex  quod  in  partes  heterogeneas ,  feu  di- 
verfi  fpecici  non  refolvitur.  Sic  aqua  eft  elementum  :  nam  ilhus  partes 
funt  cjufdem  generis  cum  toto  ;  &  quantumvis  caloris  vi  in  vapores  abeati 
hi  tamen  alembico  excepti  rutfum  in  aquam  redeunt,  Qux  autem  fuiit  in 
rcfolutione  ultima  ,  quxqiic  nulla  ignis  vi ,  aut  aha  ratione  mutari  polfuiit , 
hcEC  dicimus  elementa.  Ea  funt  homogenea  ,  nec  in  partcs  fpecie  diverfas , 
fed  tantum  in  partes  ejufdem  rationis  ,  &  intcgrantes  dividuntur.  Hinc  ab 
Ariftotele  dcfinitur  elemcntum  ,  id  ex  ^no  primum  itifito  ,  ac  iiidivifihili  fve- 
cie  aliqnid  componitur,  Sunt  enim  elemcnta  ut  refolutione  uttima  ,  fic  com- 
pofitione  prima.  Hinc  per  metaphoram  htreras  ex  quibus  fiunt  fyllabx  ,  ut 
cx  fyllabis  didiones,  elcmcnta  vocum  &  didionum  vocitantur. 

Ex  iis  liquet  elementa  quxdam  efle  corpora  adeo  fimplicia  ,  ut  in  aliafim- 
pliciora  refolvi  non  poflint.  Quamvisforte  nullaars,  nulla  induftria  huma- 
na  ha:c  prima  omnium  corpora  in  lucem  proferre  poflit :  fed  fatis  fucrit  l\  in 
ea  tandem  abeantmixta  corpora,  in  quibus  prima  elementa  dominentur, 
Cumquenatura  in  infinitumprogredinon  poflit,  fatendumeft  h.-Ecelfe  corpo- 
rafimphcia,  quique  in  aha  fimphcioradividi  nequeant :  qus  vero  illa  finc 
corpora,  Sc  quo  ea  numero  contincantur  ,  non  facile  eft  dcmonftravc.  Qu6 
autem  lux  aliqua  in  tanta  rerum  obfcuritate  nobis  affiilgeat,  primo  quotuplcx 
fitelementum,  deinde  utrum  clcmenta  omnino  fint  incorrupta,  nec  in  fcCd 
invicem  commeare  poflint,  cxpendtmus.  Cum  autem  pleriquc  ex  recencio- 
ribus  unum  ,  alii  plura  elementa  induxerint  :  ut  certo  ordine  procedamus , 
finguls  eorum  fententi.-c  breviter  funt  perftringends.  Sitigitur 

Prima  Conclufw^ . 

Non  unum,  fed  multiplex  eft  elementum. 

H.-EC  conclufio  cftcontraquofdamChymicos,  qui  obfoletam  Thaletis  opi. 
nionemrenovantes,  aquam  efte  omnium  corporum  principium,  &  in  eam 
cunfta  refolvi  pertendunt :  quam  utique  opinionem  falfam  elfe, 

Prob.  Quod  fi  unum  duntaxac  cflet  elementum,  nulla  mixtio,  nulla  fieretr 

G  n 


^i  VHYSICM   GENERALIS 

geiieratio.  Non  enim  fic  mixtio  ,  nifi  plura  fint  mifcibilia ,  quaj  mut.ui,  & 
akerari  debcnt  :  nihil  quippe  patitur  ,  nihil  efficitur  a  feipfo ;  neque  ab  eo 
quod  fui  fimile  cft ,  &  ejufdem  naturs  ,  alterari  quicquam  poceft.  Ergo  non 
umim  ,  fed  mukiplex  eft  elementum  ;  maxime  cum  mixtio  ht  milcibilium  al- 
teratorum  unio  ;  milla  igiturerit  mixtio  ,  ubi  non  funt  plura  mifcibiHa  :  ut 
nulla  eft  akeratio  ,  ubi  nullus  quaHtatum  conflidus. 

Confirm.  Si  ex  fohi  aqua  cun£ta  coilefcercnt ,  cujufque  corporis  aequabihs  , 
&:2queexpeJica  elTet  refolutio.  Cur  enim  una  p.irs  faciUus  refolvatur  quam 
akera ,  fi  omnes  ex  eadem  aqua  componantur. 

Opp.  mixta  corpora  ex  fola  aqua  conftare  :  idque  variis  experimeinis  de- 
monftrare  fe  putant.  Primo  quod  arte  chymica  qusdam  corpora  in  aquam 
omninorefolvantur:ut  pleriqueinhacarte  principes  teftantur.  lojam  fuperius 
diximus  in  vafis  vitreis  aquapluviaU,  qus  fimpUcioreft,  &  a  natura  jamdi- 
ftillata  plenis  ,  plantas  etiam  calidiores  vcgetan  8c  adolefcere.  }°.  I  lluftre  il- 
kid  afferunt  Helmontii  experimentum  ab  aHis  fepivis  rcpetitum.  Ducentas 
fere  Hbras  terrac  in  cHbano  exficcatx  vafe  conchifit,additooperculo  ferreo  va- 
riis  foraminibus  pertufo,  nequid  extrinfecus  accederet ;  ramum  falicis  quinque 
circiter  librarum  pondere  huic  terrs  infixit  ,  qui  radices  in  terram  fubjedam 
egit,&  in  arborem  adolevit.  Quinto  poft  anno  {aliccm  extraxit,qux  ccntum  &£. 
fexaginta  libras&ampHuspendere  vifa  eft  :  cum  vix  fubjcda  terra  duarum 
unciarum  pondere  circt  imminuta  :  magno  quidem  argumento  ex  fola  aqua 
pluviali  hanc  arboremadoleville  ,  ac  nihil  fere  aut  lerra: ,  aut  aliorum  ele- 
mentorum  ad  rerum  fubftantiam  aut  molem  pcrtincre. 

liejp,  ca  qu.T  afFerri  pollunt  in  hanc  rem  plurima  experimenta ,  non  aliud 
evincere  quam  id  quod  ultro  concedimus  ,  mixtn  nimirum  corpora  ex  aqua 
quidem  ,  maxima  ex  parte  eire  compofita ;  &  rerum  varietatem  plurimum  cx 
partium  figura  Sc  configuratione  pendcre.  Sed  ncgo  aquam  qus  rebus  incre- 
mentum  praebct,  fimplex  cfte  &  purum  elementum  :  cum  ea  corrumpi  foleat , 
&  putrefccre  :  quod  utique  in  fimplex  corpus  non  cadit.  Nego  itidem  puram 
lerram  in  aquam  refolvi ,  autpurum  acra,  aut  ignemipfum.  Sed  neque  aqua 
aut  feipfam  movere ,  aut  in  tot  rerum  fpccies  convcrti  poteft  ,  nifi  alia  quo- 
que  principia  ,  vel  elementa ,  ab  aqua  diverfa  agnofcamus.  Ac  demum  fi  nul- 
lum  eft  prxter  aquam  elementum,nullum  corpus  mixtum  erit:nam  unumquod- 
que  tam  fimplcx  futurum  eft,  quam  aqua  ipfa.  Poftremo  aquas  moleculs,  non 
funt  fortc  corpora  fimplicia ,  &  prima  ,  led  congenes  atomorum  elcmenta- 
tium  ,  qux  vix  dilfolvi  poteft  nifi  a  corporibus  duris,  acuris ,  Sc  vehementer 
motis.  Aqua  vero  in  plantis  tam  varias  induic  formas ,  cum  diflolvicur  ,  aut  a 
iubciliffimis  cubuUs  varie  exfugicur  eoquodicemus  ahbimodo. 
Secitnda  Conchtfto, 

Quatuor  eftetantum  clementa  fuaderi  quidem,  demonftrari  vix  poteft. 

Pnmaparsconclufionishinc  probari  folet,  quod  elemcnta  rebus  gignendis 
utcommunis  materia  fubfternantur:unde  ncceire  eft  ut  fublunarem  hunc  mun- 
dum,  tanquam  partes  illius  principcs  conftituant :  fed  prxcipux  hujus  mun- 
di  partes  funt  terra  ,  aqua  ,  acr  &  ignis ,  qua-  partiras  inter  fe  &  divitas  ha- 
bent  fedes.  Ergoquatuor  erunt  generacorporumomniagignentium,  feu  qua- 
tuoc  elemenca."  Quique  plura  vel  pauciora  inducunt ,  vel  novas  fedes  auf  re- 


TRACTATUS     PRIMUS.  55 

giones  novis  iiidem  elementis  affignent ,    vel  aliquam  ex  lis  quas   nomin.i- 
vimus  naturis ,  loco  fuo  depellant  necefle  eft. 

Secundo  ,  tot  funi  naturae  fimplices ,  aut  elementa  ,  quot  funt  primac  &  prin 
cipes  qualitates  :  cum  primo  Sc  fimplici  corpori  prima  itidem  ,  &  fimplex 
qualitas  conveniat ;  fed  quatuor  funt  primae  qualitates ,  ex  quibus  gignuntut 
omnia,  calor  videlicet  &  frigus,  quae  adtivae  funt  qualitates  -,  humiditas  &c 
ficcitas  ,  qux  paffivx  dicuntur  ,  ut  fuo  loco  dicemus.  Ergo  Sc  quatuor  erunt 
elementa ,  quorum  fiiigulis  qualiiates  itidem  fingulx  in  fummo  gradu  tri- 
buuntur.  Calor  igni  ,  humiditas  acri,  fngus  aqux  ,  &  ficcitas  terta:. 

Confirm.  Duse  qualitates  in  gradu  fummo  non  conveniunt  uni  elemento  ; 
nec  duac  inter  fe  oppofits  eidem  corpori  fimplici  trihui  poirunt.  Nam  ideni 
elementum  fi  impenfe  cahdum  fit  ,  &  fumme  humidum ,  citius  avolabit,  nec 
mixti  forma  contineri  poteru.  Quod  fi  in  eo  fiimma  fuerit  ficcitas  ,  partes 
iUius  adeo  rigidi  &  inflexibiles  futura:  funt ,  ut  extrahi  c  mixto  nunquam 
poffint.  Non  diffimih  ratione  corpus  fimplex  fumme  frigidum  ,  idem  &  fum- 
me  humidum  elfe  nequit.  Nam  humiditas  vim  frigotis  imminuit  :  nec  im- 
penfe  crit  ficcum  :  quomodo  enim  fefe  infinuare  in  corpora  poterit  tam  rigi- 
dum  &  iners  elementum.  Ergouni  elementouna  qualitas  mtenfa  tribui  debet, 
&:  tot  crunt  elementa,  quot  principes  quaUtatcs  :  ignis  erit  impenle  caUdus  , 
acr  fumme  humidus  ,  aqua  fngidiffima  ,  terra  ficciffima. 

Tertio ,  quaternarius  clcmentorum  numerus  ex refohitione  corporum  often- 
ditur.  Nam  ex  hgno  cum  comburitur ,  ignis  in^parte  olcofa  Sc  inflammabih  (e 
prodit  :  acr  in  fumo  ,  ifqueomncs  corporis  meatus  implet  ;  aqua  itidem  in 
fumo ,  aut  in  vapore  eft  plurima  ;  terra  in  cineribus  remanet  :  ac  hcet  cor- 
pus  nullum  in  prima  elementa  refolvatur ,  \n  ea  tamen  faccffit ,  m  quibus 
natura  clementornm  eft  manifefta. 

Pars  aUera  conchifionis  probari  facilc  poteft.  Etfi  enim  ex  quas  attuhmus 
rationes  utcunquc  luadeant  quatuor  ellc  elementa ,  ex  quibus  mixta  quxque 
conflaiitur  ,  non  cx  funt  tamen  qux  vim  habcant  demonftrationum.  Ac  pri- 
xnx.  quidem  rationi  occurri  facilc  poteft.  Negant  enim  qui  contra  fentiunt , 
elementa  ,  fcu  mifcibiha  ,  ut  partcs  univerfi  fphiris  fuis  &  quafi  tcgionibus 
diftinda  confiftere  :  cum  terra  quam  calcamus ,  ut  aqua  ,  vel  aer  non  finl 
vera  elementa,fed  potius  eorum  matrices,ac  velut  officinae.  Terra  quippe  arte 
•chymica  in  varia  refolvitur  pnncipia.  QuK  itidem  gignunturin  terra&aqua, 
manifcfte  probant  ea  non  elfe  prima  elementa.  Sic  aer  quem  fpirando  duci» 
mus,  nihil  cft  forfm pra:ter  halitusqui  c  tetra  &  aqua  continenter  erumpunt. 

Jam  qua:  regio  ignis  futura  eft  ?  Nam  fphira  illa  ignis  aere  fuperior ,  &  lunx 
proxima  fiditia  eft  :  cum  nec  ratione  ,  nec  fenfu  percipiatur,  &  ad  libidinem 
conficftavideatur,  Quodnam  ilHus  eft  pabulum?  an  forte  purus  aer  ;  at  jam 
pridem  fuum  pabulum  debuit  depafci  :  prxterquam  aer  vix  ignis  aUmentura 
efte  poteft.  Jam  cui  ufui  ignis  ille  futurus  eft  ?  an  fortc  e  fua  provincia  in  hanc 
regionem  defcendit,  utmixtionem  corporum  fubeat ;  fic  enim  plerifque  Phi- 
lofophis  videtur.  Sed  in  terram  drlabi  non  poteil: ,  cum  fit  leviffimus  :  nec 
verifimile  cft  eo  ingenio  pra^ditum  eifc  ut  fcintillas  mittat ,  quoties  in  hac  re- 
gione  mixta  generantur.  Qiiamobrem  non  abfurde  ncgari  poteft  elemcnta  a 
mjxtis  corporibus  feparata  confiftere  :  cum  ea  non  nifi  in  gratiam  mixtoruno 

G  iij 


54  PHYSIC^    GENERALIS 

rum  corporum  exiftant  ;  quaeque  dicimiis  elementa ,  eadem  funl  mixta  ,   in 
quibus  certa  elementa  dominantur. 

Secundo,  nec  quatcrnarius  elementorum  numerus  ex  numero  qualitatum 
qux  prima:  dici  folent ,  fatis  apte  colligitur  :  primo  enim  incertum  cft  an  pri- 
mx  fint  omnium  qualitates  ,  ut  fuo  locodicetur.  Secund6>qi.ix  cuique  elemen- 
to  qualitates  fint  tribuendac  ,  ne  inter  Peripateticos  quidemconvcnit.  Unde 
funt  qui  terram  ut  impenfe  ficcam,  ita  &  fumme  frigidam  efle  velint.  Nam 
fi  levitascalorem,gravitas  frigus  confcquitur  :  ut  ignis  eft  leviflimus  pri  ca- 
lore  ,  fic&  terraprx  frigore  eritgraviflima.  Sedneque  ita  certum  eftaquam- 
efle  frigidiorem  aere  ,  cum  ab  aerc  ipfo  congeletur.  Nam  pars  aquar  fumma  & 
aeri  proximain  glacicm  primum  concrefcit.  Sed  neque  aer  humidiflimus  vide-'- 
tur ,  cum exficcare  foleat ,  neque  ut  aqua  nos  madefaciat. 

Tertio ,  quod  fi  ex  refolutione  corporum  numerus  elementorum  eruatur,  in- 
terdum  piura  elementa  futura  funt.  Nam  ,  ut  fuo  loco  dicemus,  ex  vino  v.'- 
gr   per  diftiliationem  fpiritus  ardens  ,  aqua ,  acetofus  &  penetrans  liquor, 
oleum  craflum  ,  fxcesdenique  in  quibus  funt  terra   Sc  fai,  per  varios  ignis- 
gradus  eliciuntur.  An  fortc  tot  elcmenta  funt  conftituenda  ? 

Imo  ex  ipfa  refolutione  probat  Cabeus  tria  tantum  elfe  rerum  principia  aur 
elementa.  Primum  eft  materia  cralfa,  fixa  &  corpulenta  ,  quae  eft  velut  rei 
ipfius  bafis ,  ac  fiillicredimus ,  materia  prima  :  ut  pars  altera  fugax,  volati- 
lis  &fpirituofa,  quaeeft  a£luofa&  vegeta  ,  ipfa  eft  rei  forma;tertiadenique 
cft  humor  quidam ,  quo  alis  partes  inter  fe  devinciuntur,  quique  eft  velur 
unio  aut  gluten  compofiti.  Quod  utique  probat  ex  chymica  refolutione.  Nam 
ex  uno  corpore  vi  ignis  primo  partes  tenues  &  fpirituofs&^xtrahuntur  ,  &  iiv 
fxcibus  quidam  manec  humor,  quo  abfumpto  cineres ,  aut  calces  fuperfunt , 
qiinEcum  humoredeftituantur  ,  male  inter  fecohxrent;  humori  quippe  omnis- 
cohxfio  partium  refertur  accepta  :  utvidere  eft  in  luto  quod  ex  pulvere  Sc 
aqua  ;  aut  in  gkitine  ,  quod  itidem  exaqua&faiina  conficitur  :  confumptai 
humore  conspofitum  deftruitur. 

.  Eft  igitur  humor ,  ut  fufe  idcm  Author  profequitur ,  fixx  &r  volatilis  fubftan-' 
tix  ,  crallx  &;  fpirituoix  ar£ta  conjunftio.  Spiritus  veroomnem  rerum  diftin- 
ftionem  inducunt.  Nam  alii  funt  mineralium  ,  alii  vcgetalium ,  alii  anima-i 
lium  :  neque  li  corrupto  corpore  deftruuntur  :  fed  in  auras  abeunt ,  &  alia 
ineunt  connubia.  Materia  ex  fe  eft  ineis  ,  &  cujufque  formx  capax  ;  hxc 
fpiritus  mobiles ,  ex  qtiibus  omnis  adio  proficifcitur,  retinet  ne  avoient-,  hu- 
mor  utramque  naturam  tam  difparem  conciliat. 

Hanc  vir  dodiflimus  genuinam  elTe  Ariftotelis  &  veternm  omnium  fenten- 
tiam  pertendit.  Cum  vero  Ariftoteles  formam  elfe  aftum  materix  identidem 
docet ,  fpeciem,  inquit,  univcrfalem&rper  mentemabftraftamintelligit.  Sed 
utcunque  fit  de  materia  &  forma  ,  aut  quatuor  elementis  ,  illud  extra  omnem 
diibitationem  pofitum  elfe  exiftimar ,  corporea  quxque  pvimo  ex  materia  fixa, 
fecundoex  fpiritali,  feu  tenui  &a6tuofa  ,  ac  demum  ex  glutinofa  fubftantia 
conftare  ,  eaque  elfe  prima  rerum  elementa  in  qux  ultimo  mixta  refolvunturj 
omnino  exiftimat. 

Sed  hxc  omittamus ,  qu£  ut  vera  fint ,  tamen  difficultatem  non  expe- 
diunt  de  numero  elementorum.  Non  enim  idem  eft  in  omni  corpore  humor, 


TRACTATUS      PRIMUS.  j^ 

aot  eadem  maceria  fixa ,  &  terreftris ;  aut  fieadem  eft,  id  fempei  inquiritur, 
qus  &  quot  fint  fimplicifiima  corpora ,  m  qux  reliqua  diirolvuntur.  Qiiid  igi- 
lur  in  tanta  opinionum  varietate  nobis  probabilius  videatur,  breviter  aperia- 
mus. 

Tertia  Condufio. 

Quamvis  quatuor  tantum  fint  elementa,  pluta  tamenefle  pofTunt  mifcibilia, 
aut  principia  in  quas  mixta  refolvuiitur. 

Hzc  conclufio  dillidentes  Philofophorum  opiniones  fcre  conciliat ,  atque 
ea  bene  intelleda  rationes  omnes  qus  contra  quaternarium  elcmentorum  nu- 
merum  afFerri  pofiunt ,  facile  dilfolvcntur.  Primum  itaque  nihil  eft:  cur  a  re- 
ceptiflima  opinione  recedamus,  aut  quatuor  rejiciamus  elementa  ex  quibus  hic 
mundus  fublunaris  conftat.  Non  quod  ignis  regionem  fub  cceIo  lunari  ftatua- 
nnis :  fed  fi  qux  fit  iUius  regio  ,  cur  non  m  fole  iplo  ,  &  m  ftelfis  omnibus 
coUocetur  ?  nec  video  cur  igiiis  &  acrin  elemencorumnumcro  non  habean- 
rur :  cum  nullum  fere  fit  corpus  expers  caloris,  qui  aui  eft  ignis ,  auc  fortc  ab 
ignc  non  fejungitur.  Sic  acr  corporum  meatus  fubit :  ac  nelcio  an  ignis  citra 
acrem  efte  poffit ,  uti  poftea  expendemus.  Utcunquc  ea  res  fic ,  acr  non  eft 
fugacior,aut  tenuior,  qu.im  pletiquefpwitus.voUtiles,  qui  adnaturam  mix- 
ti  corporispertincnt. 

Sccundo ,  non  fimtaudiendi  Chymici ,  qui  vulgata  elementa  nihil  efte  con- 
tendunt  ,pra:ter  mercurii,  filis  ,  S^.  fulphuris  capfulas,  autrecrcmenta.  Nam 
ut  eaprincipia  vera  fint  &  exiftant,  de  quo  poftea  ,  elemenca  dici  non  pof- 
funt  ,cum  non  habeant  proprias ,  &  feparatas  regiones ,  nec  finc  velut  prom- 
ptuaria  ,  ex  quibus  mixta  qusque  gigmmtur.  Non  enim  alibi  infunt ,  quam  in 
mixtis  corporibus. 

Itaque  ut  mifcibilia -dici  podjnt ,  ant  principia,  non  funt  tamen  elemefita: 
cum  nec  fatis  vulgo  nota  fint ,  nec  inter  Chymicos  iplos  conftet ,  quid  mercu- 
rii ,  quid  fulphuris  nomine  intelliganr.  Nec  quicqunm  eft  quod  aures  minus 
pati'pollint  quam  vulgatis  elemcntisreje£iis. ,  nova  &  nondum  bene  explora- 
ta  inducere-  Nec  Philofophos  decec  barbaris  &  ab  ufu  communi  remotis  uti 
vocibus ,  &  obfcurarc  ea  qua:  dicunt ;  nec  denium  video  cur  tranfl.uas  &  inau- 
ditas  voces  mercurii,  &  fulphurispotius/quamliquoris  acidi ,  autoleofi  adhi- 
beanc. 

Tcrtio ,  principia  Chymicomm ,  &  Cabei ,  &  alia  fi  qux  fiint  ,  in  quatuor 
elemcnt.i  rclolvuncur,  uc  infra  ofteudemus  :  nec  prima  funt.nec  fola  rerura 
principia.  Atqueutconcedampletafque  qualitates,  utodores,&  fipores  ex 
pcincipiis  Chymicorum  potius  quam  ex  vulgatis  elementis  duci :  cum  elemen- 
la  fint  earum  qualitacum  expettia  -,  tamen  innumerae  funt  qualitates  in  corpo- 
tibus,  qua;  gd  principia  Chymicorum  referri  non  poITunt:  ut  medicatae  &  ve- 
nenati  vires  qux  in  plerifque  infuntcorporibus :  vis  illa  qu.-ein  magnete  con- 
^picitur,  ex  qno  prmcipio  ducitur?  ut  alias  mittam  innumeras,  Ergo  fi  cx  qua- 
litatibus  &affi;ftionibus  corporum  milcibilia  aut  principia  colligimus ,  mul- 
to  plura  crunt  principiaquam  qui  a  Chymicis  ,aut  ahis  Philofophis  nume- 
rantur.  Neque  enim  fenfus  adeo  acres  &  vegetos  habemus  ,  uc  prima  rerum 
principia  ,  ac  velur  ftamina  cernere  poffimus  ;  nec  fi  quid  fenfus  noftros  fel- 
lit, ,  id  connnuo  non  tlfe  putandum  eft. 


^6  PHYSICyE    GENERALTS 

Quarto  ,  illud  quoque  concedimus  vix  ceico  explicati  poffe  qune  fingnlis 
elementis  qualicates  firt  rribuends  :  cum  vocnm  homonymia  hic  ,  ut  fcrcubi- 
quae,  obfcmitatcm aflPtiar.Ac  nefcio  anquae  dicuntur priirnE  qualitates fint  om- 
nium  primn: ,  atque  ex  iis  czterae  oriantur.  Id  magis  conftat  terram  dcnfam  ef-  ■ 
fe  ,  compadlam  &  ficcam  ;  utacr  rarus  eft  &  tenuis  ,  vi  elaftica  donatus ,  qua 
fcilicet  comprimi  poteft ,  &  dilatari ,  quo  meatus  corporum  facilius  fubcat : 
qux  vis  eiaftica  aquac  ex  parte  tantum  convenit ,  terrac  nuUo  modo.  Utrum 
vero  aer  humidus  fit  an  ficcus  ,non  eft  hujus  loci  fufius  inquirere.  Quod  fi  hu- 
mida  finc  quE  propriis  terminis  non  continentur,  fed  aherris,  acr  eft  humidiffi- 
mus.  At  fi  humidadicimus  quae  madefaciunt,  ficcitate  potius  quamhumidicate 
donanduseft.  Sicvideturaqua  frigidior  ,  quod  altius  penetret. 

Ignis  vero  calidus  eft  &  ficcus ,  lucidus,  fubtilis  &  aduofus.  Hinc  cunfta 
movet ,  perficit ,  vegetat :  terra  mixtis  corporibus  velut  materiam  pracbet  j , 
hanc  aqua  fuo  humore  diluit ,  &  partcs  illius  conneftit ;  aer  poros  &  meatus 
implet :  vim  omnem  ,  calorem  8c  motum  ignis  impertit ,  hicque  potiflimum 
a  fole,  autabaliis  fideribus  dimanat.  Nsmfubtilis,  &  aftuofa  quaedam  fub- 
ftantia  per  acrem  diflFundicur ,  hanc  aqua  excipit ,  terra  fovet  &  tuetur. 

Quinto,  hcuit  Ariftoieliprimas  qualitates  elem.entis  cribuere,  eafque  utad 
mixcorum  generationem  conipirant,  definire.Namut  exemplum  abeo  toties 
ufurpatum  adhibeamus  :  ut  ftatua  cx  acre  fiat ,  primum  calore  opus  eft,  quo 
metaUum  fundi  poffit ,  &heterogenea  quique  fecerni  j  deinde  fufum  metaU 
lum  non  propriis  terminis  contmetur  ,  led  aUenis ;  nam  typi  aut  moduli  figu- 
rx  fefe  accommodat  :  unde  &  humiditas  ad  ftatuas  produdionem  neceiraria  eft; 
atque  humor  in  metallo  fufo,  utficcitas  in  typo  ,  tanquam  in  matrice  requi- 
ritur.  Poftremo  frigus  ftatusduritiem  &  firmitatem  tribuit.  Gumque  eadem 
qualitates  in  rerum  oene  omnium  generatione  occurrant,  prima  qualitates  i\ 
Philofophis  merico  nominantur ,  quod  fint  aftuofa  rerum  principia  ,  &  veluc 
prajcipua  gcnerationis  inftrumenta. 

Quibus  rite  intelle£Hs  &  Peripatetici  inter  fe,  &:cnm  reliquis  Philofophis 
facile  conciliantur.  Quxque  contra  vulgatam  &  receptam  fententiam  func  al- 
lata  ,  ultro  collabuntur.  Nam  quatuorfunt  prima  &  fimplicia  corpora,  quas 
elementa  dicimus  :  quatuor  indem  funt  qualicates  ad  generationem  &  mixtio- 
num  corporum  rcquificac :  licet  forte  ex  iis  qualitatibus  csteri  omnes  non 
oriantur  ,  ac  fieri  poffit,  uiplura  fint  rerum  principia,  auc  mifcibilia,  quam 
qua:  vulgo  numerancur,  auc  nobis  funt  explorata :  id  enim  nondum  decerni- 
mus. 

Verum  hic  maj6r  quacftio  fuboritur ,  an  elemema  in  'fefe  invicem  commea- 
re  poffinr,  &  cranfmucari,  ignis  v.  gr.  in  aerem,  auc  viciflim  :  quae  (ane  quafftio 
folutu  facilis  eft,  fi  in  principiis  jam  conftitutis  conftare  nobis  volumus.  Sit 
rtaque 

Qkarta  Conclufio,  ♦ 

Elementa  ut  funtoculis  fubjefta  ,  in  fe  fe  mutuo  tranfmucantur  ,  non  item 
fi  pura ,  &  in  atomos  refoluta  fpedentnr. 

Prob.  pars  conclufionis  prior.  Elementa  non  alterarimodo,fedetiamgene- 
rari  &  corrumpi  videmus ,  ut  in  igne  &  aqua  potiflimum  cernere  eft  :  nihil 

enim 


TRACTATUS    PRIMUS.  j7 

cnim  remaneteorumqu^ante  erant  fenlibilia:  ergo  elementum  in  alind  quo- 
que  commutatur.  Si  quid  enim  impedit  mutuam  tranfmutationem ,  id  unum 
eft  maxime,  quod  elementum  fitomnmo  incorruptibile  :  fed  quidquid  eft  fen- 
fibile  ;  idem  corrumpi  poteft  &  generari :  ergo  nihil  obftat  quominus  elcmenta 
in  fe  fe  mutuo  commecnt.  Qu.imvis  quo:  dicuntur  fynibola  ,  ut  aqua  aer  & 
ignis  ,  qucE  fcilicet  in  qualitate  aliqua  conveniunt  ,  facilius  in  fe  invicem 
commutentur ,  quam  afymbola,  qux  oppofuas  habent  qualitates ,  ut  ignis& 
aqua. 

Pars  altera  conclufionis  etiam  liqnet :  nam  fi  elementa  prra  fpeftentur,  cum 
nihil  fint  pia^ter  punfta  phyiica  :  hxc  ut  dividi ,  fic  deftrui  revera  non  poftlint. 
Sicforte  ignis  nonextinguiturnifi  illiusatomiantea  inunum  coUedrc  dilTipen- 
tur :  tum  enim  ignis  non  amplius  cft  (cnfibilis  :  cumque  phyfica  rcs  ipfis  ut  fen- 
fibiles  confidcret ,  redle  dicimus  ignem  extinftum  elTe ,  aut  corruptum  ,  ubi 
per  calorem  ,  aut  luccm  non  amplius  fc  prodit.  Sic  aqua  in  vapores  cxtenuata 
in  acrcm  commutatur,cum  jam  iic  fpirabilis  ,non  liquidaut  prius  :  fed  vapo- 
ris  particulacalcmbici  capiteilo  collcdxin  aquam  rcdeunt.  Sic  acr  marmoris 
frigore  denfatus  in  "uttas  aqui  convertitur  :  quod  vapores  aeri  commixti 
externo  frigore  denfcntur. 

Quo  quidem  modo  plcnque  Chymici,  qui  elementorum  tranfmutationcm 
negant ,  cum  Penpateticis  concilMn  facile  pofRint.  Nam  purum  clementum  in 
aliud  itidcm  purum  non  convertitur :  purus  aer  in  purum  ignem  non  mutatur; 
alioqui  jam  diu  totus  aerinignis  pabukimabiiiret  ;idque  rnaxime  ,  fi  fic  ali- 
q^ia  ignis  regio  fep.irata.  Scd  tamcn  elementa non  folum  impu.a  ,  &aliis  im. 
lermixta  ,  cujufinodi  cft  flamma  ,  qux  eft  funuis  accenfiis  :  fed  ctiam  qux  pura 
dicuntur,  in  alia  cum  elementa  ,  tum  mixta  corpora  abeunt;  eaque  gioniflc. 
corriimpidicuntur,quatenusfiunifenfibilia  ,cum  antea  non  eirent. 

Salvuntur  ohjeniotiei. 

Opp.  i.non  magis  elementorum  numerum  cx  lis  qu.iiitatibus  qitE  ta<flu  perci- 
piuntur,  colligi  poire  ,  quam  ex  ii.s  qux  fuboculos  cadunt  •,  adeo  ut  v.  gr.  lu- 
men  &  colores  tam  fint  primx  qualitates ,  quam  calor,  aut  frigus. 

J^efp.  qualitates  in  elementis  fpeftariut  ad  generationem  rerum  confpirant; 
quod  utique  calori  convenit ,  &  frigori ;  non  item  lumini  aut  coloribus. 

/«/?.  Elementa  ex  ipfius  materixconditione  ,atque  ut  funt  in  fe,  &abfokue, 
definifi  debent,non  ex  ordinead  fenfus  noftros  :  ergo  ex  motu  potius  ,  aut 
figura ,  quam  ex  iis  qalitatibus  qux  fenfus  noftros  feriunt  ,  numerus  eorum 
iniridebet. 

Jiefp.  eas  qualitates  fpeftari  non  ut  fenfus  noftros  aSiciunt ,  fed  iit  ptincipia 
fiint  rerum  aftuofa ,  utifxpediximus. 

Opp.  1.  elementa  funt  corpora  fimplicia ;  ergo  corrumpi ,  aut  gigni  ne- 
queunc,  auc  in  kk  invicem  commutari. 

Herp.  dift.  ant.  Sunt  corpora  fimplicia  ,  id  eft  non  funt  mixta  corpora  ,  C. 

funt  fimplicia  corpora  qux  ex  materia  &  forma  non  conftant ,  qu.ntcnus  iuiK 

fenfibilia  ,N.  Corpus  enim  omne  fenfibile ,  idem  eftcorruptibile,  idque  ma- 

teria  conftac  ,  &  forma :  quamvis  force  in  atomis ,  feu  in  punftis  phyficis  nulla 

Tom.II.  H 


^  PHYSlC^    GENERALIS 

iitcompofitiomacerijE  &  formjE:  fed  hasc  ferifibiHa  non  funt ;  idcjiie  fatis  eft 
verifimile  cuiqiie  atomo  fuam  elfe  qualitatem  eirentialtm ,  quae  forma  fubftan- 
tialis  dici  pocelt. 

Opp.i,.  Necterra  inaquam  ,necaquain  aerem  ,  nec  aer  demum  in  iqnem 
converticur.  Qiiantumvis  enim  aqua  terram  diluas  ,  lutum  quidem  efficies , 
fed  neiura  in  alceram  facefTet.  Sic aqua  in  vapores  quidem  abit  :  fed  hi  toto 
coeloabaerediffcrunt  :  cum  in  aquam  redeant ,  nec  alud  fint  nifi  parciculse 
aqui  disjeftcT.  Undevapor  aqua:  naturamnonexuit.  Sicaerquancumviscom- 
primacur ,  ut  in  fclopeto  pneumacico  ,  nunquam  in  aquam  concrefcit.  Hinc 
.Kircheius  ,  inl^gnis  hujus  temporis  Philofophus  in  Mufeolo  fuo  Romx 
phialam  oblongo  collo  in(l:ru6tam  ,  &  aqua  hmpida  femiplenam,  ante  80. 
annos  a  Clavio  infigni  Mathematico  figillatam  nuper  aflervabac ,  necdum  ta- 
men  quicquam  aquE  in  aerem  mutatum  eft  ,  aut  viciffim :  cum  in  cadem 
femper  alticudine  permaneat  :quod  unum  elementumin  aHud  nonabeat.  Sic 
carbo  vafe  vitreo  contentus ,  ut  multi  perhibent ,  quandiu  in  igne  eft  ,  ardet, 
nec  tamen  confumitur  :  quod  ignis  proprie  non  corrumpacur,  fed  in  mini- 
mas  atomos  diflipetur.  Hinc  tamdiu  accenfi  carbones  fub  cinenbus  ileHteC 
cunr. 

Refp.  exiis  non  aHudeffici  qnam  id  quod  volumus  ,  elementa  iii  fe  invi- 
cem  non  tranfmutari ,  nifiquatenus  in  minutiffimns  partes  diftradla,  fui  co- 
piam  ampHus  non  faciunt.  Sic  aqua  invapores  difflata  cum  aereperminimas 
particulas  ita  mifcetur,  ut  ab  eodiftinguinequeat.  Unde  eleraenta  vafis  con- 
xUifa  non  facile  in  fefeimutuo  convercuntur  ,  quod  in  minutas  partes  dillblvi 
nequeant.  Fateor  etiam  vix  terramin  aquam  abire  poire ,  aut  viciffim.  Cum 
ramen  tot  plantx  &:  animaliain  aqua  gignantur  ,  probabiliffimum  eft  minucif- 
fimas  terrae&aHorumelemencorumparcicuIas  cumaqua  permifceri  :  vix  enim 
fieri  poteft  ut  ex  uno  elemento  tanca  mixcorum  variecas  oriatur.  Sic  aqua 
communismixtum  eftjin  quo  elementum  aqus  dominatur  ;  terrx  partes  in 
eam  convertuntur,  cum  formam,  feu  efte  fenfibile  aqux  nadtx  funt.  Qus 
opponipoftunt  reliqua  facile  exdicendis  folventur  ,  cum  elcmenta  feorfum 
cxcutientur.   Id  itaque  agamus. 

C    A    P    U   T      11. 


DE  elemencis  feorfum  adluri  ab  igne  ordicmur ,  quod  fcnfus  maxime  fe- 
riac,&  vulgo  notiffimus  habeatur  :adeout  nuUum  exemplum  fit  Philo- 
fophis  paratius ,  ut  formarum  eduftionem,  &  generationem  rerum  omnium  ex- 
plicent.  Quamvis  fi  rem  ipfim  acriore  animo  perpendamus ,  nihil  fere  asque 
«ft  involutum,  &expHcatu  arduum  atque  ignis  ipfius  genefis,  natura,  phse- 
nomena  &  efFedus.  Sic  enimeft  a  natura  comparacum,  ut  qnac  fenfus  vehe- 
nientius  impellunt ,  eadem  intelledus  aciem  maxime  fugiant.  Qii^e  autem  ve- 
ro  propiora  nobis  videantur,  breviter  aperiemus.  Ac  primum  de  ignis  natura 
&  ilHus  generatione  dicemus,  tumejusphxnomena,  poftremo  varias  ilHus  fpe, 
cies  exponemus. 


TRACTATUS    PRIMUS.  ^- 

De  natHTA  &  generatlont  ignis. 

Ignem  tlementum  elTe,  aut  corpus  fimplex ,  prarcipuum  naairje  organum  & 
maxmie  aduorum,Philolophi  pene  omnes  conientiunt.  Namcxtera  agitatele- 
menta,  eaque  omnino  torpent  ,nifiab  ignequi  cft  quietis  impatiens ,  impel- 
lantur.  Utrum  vero  ignisatomi  rotundx  iint  ,  ut  videtur  Epicuicis,  quod  lint 
maxime  mobiles  •,  an  potius  fint  velutquxdam  tenuiffima  filamenta  ,  quorum 
implcxu  cxtera  eiementa  devinciuntur  ,  ut  exiftimat  P.  Honoratus  Fabii ,  fui- 
ftia  qttairimr,  cum  nullo  latis  idoneo  argumento  ,  nuUis  experimcntis  ,  fed  le- 
viflimis  tantumconjedurisatomorum  figuras  airequi  liceat.  Hisitaque  omiffis 
qu3E  admodum  iunt  obfcura  ,  ea  folum  qua:  ad  veritatem  propenfiora  nobis 
videbuntur,  profequemur. 

Ac  primum  idliqueiignita  corpufcula ,  quxcumque  fint  illa  ,  fumma  cele- 
ritate  volvi ,  atque  in  omnes  pene  partes  vibrari ,  fere  ut  aqua  c  vafe  globofo 
ctebris  foraminibus  pertufo  quoquoverfum  &radiatim  fpargitur ,  dum  aqua: 
corpufcula  turmatim  cxiliunt ,  &  priora  ab  infequentibus  premuntur.  Cum 
etiamignita  illa  copufcula  non  fenfim,  &quafi  per  gradus  velocitatcm  fuam 
acquirant ,  nt  gravia  quique  corpora  ;  fed  totam  fimul,  &  quantam  habcre 
poifunt  maximam  celeritatem  in  iui  motus  principio  nada  iint ,  non  mirum 
eft  fi  incredibili  vclocitate  agitentur.  Acniijignis  terrenis  corporibus  eflct  al. 
ligatus,  in  punfto  ferc  tenworis  moveretur.  Hinc  lux  qu;e  forte  eft  ignis  pu- 
rus ,  in  momento  pene  diirunditur. 

Secundo  ,  illud  etiam  coniLu  igncm  aut  niliil  eife  przrcr  fulphurca  ,  ut  lo- 
quuntur  Chymici  ,feuoleofacorpufcula,autcum  iis  omnino  eHeconjundum. 
Nam  qu3E  oleofa  funt  aut  pinguia,  facile  inflammantur  :  led  qua:  terra  aut  aqua 
abundant,  vixincendi  pollunt.  Unde  &  partes  iUa:  fulphureiecum  ignelimul 
avolant ,  quibus  confunTptis  reftant  cineres ,  qui  ut  oleo  deftituunlur  ,  fic  in- 
flammari  amplius  non  polfunt.  Crediderim  tamen  igncm  ciim  co  ful- 
phure  aut  oleo  confundi  non  oportere.  Unde  cnim  tanta  vis  partibus  illis 
oleofis ,  qux  moUes  lunt  &  flcxibiles ,  quaeque  ut  igni  iint  pabulo  ,  ab  co  ta- 
men  omnino  diftinguuntur? 

Tertio,ne  illud  quidem  adhuc  exploratum  eft  ,  an  motus  ille  rapidus  fic 
ignisatomis  congenitus  ,ut  vidctur  Epicureis  ;  an  potius  n  iubtih  &  xtherea 
fubftantia  dimanet ,  ut  placet  Cartefio.  Ac  nefcio  an  validiore  alia  ratione 
probari  podic  fubnlis  illa  iubftantia  ,  c]uam  ea  qucT  ex  natura  &  generatione 
ignis  defumicur.  Nam  fieri  non  poccft  ut  resparum  agitata  magnum  motum 
procreet :  tantum  quippe  alteri  niotus  dare  poteft  ,  quantum  ipfi  concigic. 
Sedinmotu  &:  genevatione  ignis  res  concra  fe  habec.  Nam  magnum  plerum- 
que  incendium  ex  icincilla  oriciir.  Unde  ergo  tancus  iUe  motus ,  nifi  lubcilis 
quaedam  maceria  qa-e  in  perpccuo  motu  verfatur ,  ignis  quoque  agitationem 
promoveat ; 

,  Q^jod  uciqLie  ex  e.T  quxin  tormentis  bellicis  &  cuniculis  v.  lci  mines^^hx.  com- 
mocione  ,  poriiTimum  confirmacur.  Qux  eiiim  vidcncur  circumjeda  corpora  , 
non  lacis  valide  aoicantur  uc  cantum  impetum  procreenc.  Ergo  necelfe  eit  uc 
invifibilem  cpidem  ,  fed  vehemencei  motam  &  fubtilcm  admodum  fubftan- 

H  li 


^o  PHYSIC.C   GENER  ALIS 

tiam  aCTnofcamus  ,  ciii  tanta  commotio  referatiir  accepta.  Hic  utique  fub- 
ftantia  cum  fola  eft,  tormenti  belliciporos  facile  penetrat  ,  huc  atque  illuc 
commcat ,  ncque  ullo  effedu  fe  prodit.  Sed  ubi  nitri ,  feu  falifpecrs  &  fulphu- 
ris,ex  quibus  conftat  pyrius  pulvis,  la  poudre  a  canon,  particulas  folidiufculas 
rotat  hsc  fubtilis  materia ,  tum  ea  bombatds  poros  fubire  non  poteft  :  hinc 
tantus  fragor  ,  &  vehemens  adeo  motus. 

Idem  enim  fere  hic  accidit ,  ut  viri  acutidimi  cxemplo  utar ,  quod  in  aqua 
fub  ponte  aliquo  practerfluente  cernimus.  Partes  quippe  ilhus  tenuiores  funt 
quam  utpontem  commoveant  :  fed  ubiaut  trabes  ,  autglaciei  moles  fecum 
vehunt  ,  aut  foUda  quaevis  corpora  ,  tum  pontem  ipfum  vehementer  concu- 
tiunt :  quod  dura  corpora  motu  fibi  ab  aqui  partibus  communicato  vim  fuam 
fortius  exerant.  Non  didimiU  ratione  fubtiUs  &  aetherea  fubftantia  cum  fola 
eft,  nuUo  fere  effedu  fenfibiU  fe  prodit ,  Ucet  pernicifiime  moveatur:fedubi 
monim  foUdioribus  corpufcuUs,  cujufmodi  funtfalifpetraeparticulx,  impertit, 
qus  corporunimeatus  fubire  non  poftunt,tum  easftrages  edit  &admirabiles 
eflredus  ,quos  in  tormentis  beUicis  cernimus.  His  explicatis  de  natura  &  ge- 
neratione  ignis ,  Uceat  nobis  hanc  concUifionem  proponere. 

Prlma  Conclufio- 

Ignis  gignitur  in  mixto  cum  fit  adu ,  qui  antea  erat  poteftate  :  ut  videtut 
Peripateticis. 

Prob.  concl.  Ignis  in  ligno  v.  g.  non  habet ,  ut  loquuntur  ,  elTe  fenfibile 
ignis ,  fed  Ugni :  ergo  ibi  non  eft  adu,  fed  potentia  tantum.  Eft  enim  adn 
lignum,potentiaignis.  Idque  ex  iis  qus  fufe iunt difputata  de  principiis  Pe- 
ripateticis  clarius  eft  ,  quam  ut  longa  oratione  indigeat.  Nulla  eftenim  pars 
inligno  vel  oleo,qu2  ignis  dici  poltit, quarque  impenfecalida  fit ,  &  lucida, 
quantumvis  forte  in  eo  lint  atomi  ignis :  fed  quod  minime  fint  fenfibiles ,  ignis 
formam  proprie  non  habent. 

0/?;>.Siignis  noneft  adu  in  fiUce,  &  chalybe  ,  ubi  utriufque  attritu  excu- 
titur  ,  nulla  illius  caufa  univoca  afFerri  poteft.  Quodfi  vero  fit  qiiasdam  caufa 
ajquivoca  ,  hasc  utique  igne  ipfoerit  nobilior.  At  qua:nam  ea  futura  eft  qua: 
formam  ignis  educat ;  neque  cnim  tum  aer  interceptus  inflammatur  ,  ut  putat 
Alexander  Aphrodifaeus,  cuminflammari  non  poffic ;  citmque  ex  attritu  cha- 
lybis  &  filicis  fcincills  decidanc ,  qua;  charta  excepca: ,  &  microfcopii  ope 
confpcdVa:  nihilaliud  videntur  ^^e  quam  particuUx  chalybis  &  filicis ,  in  vitrum 
pene  converfcX,  ac  pleraeque  ex  lis  rocundx ,  &  poUcs :  adeo  ucnihil  minus  ve- 
rifimile  ficquamaerera  inflammnri. 

Rcfp.  vix  illud  argumentum  folvipofTeab  iisqui  in  generatione  ignis  no- 
vam  entitatem  produci  contendunr.  Sedqui  ignem  tum  fieri  putant,  cum  il- 
liusatomiantcadifperfs  colliguntur,utvidetur  Epicureis  :  adeo  ut  fola  crea- 
cione  non  gcneratione  fimpliciffima  hant  corpora ;  tumque  ignem  procreari 
arbitrantur,  cum  difperf^  atomi  vel  excerna  agicacionc,  vcl  inteftino  motu,  vel 
aliarum  ingrellu  excitata;  in  unum  coeunt,ubi  res  pinguis  &  oleofa  accendi- 
tur :  Hi  inquam  ,  facile  vim  hujus  argumenti  efKigiunt  :/cum  ex  fola  adione 
acomorum  ignis  prodeac  Unde  nulla  res  ardet ,  auc  adu  calefacit  citra  fua; 
fubllancix  difpendium.  Quocunque  id  fiat  modo-:  five  iguea  corpufcula  ,  ubi 


TRACTATUS   PRIMUS,  6i 

oleofam  &  pinguem  materiam  fiibiere,  cognatas  fibi  &  congcnitas  atomos  ad 
defedtionem  ibllKitent :  quae  cum  fint  ad  motum  paratx  ,  uno  velut  agmine 
rmint ,  acque  humorem  &  terrena  corpufcula  quibns  obruuntur,  unakcum 
efferunt ;  fivc  externo  motu  quod  eft  fulphureum  vel  oleofum ,  flammam  con- 
cipiat.  Sic  rota:  &:  axcs  curruum  lignei  aiiquando  incenduntur ;  &  ex  lilice,  aut 
chalybeignis  eHcitur:  cum  igncx  atomi  motus  agitatione  fuis  vinculis  expe- 
dita:  fimul  vibrantur  ,  &  m  tcintillas  abeunr.  Seu  denique,  ut  placet  Cartefio, 
fubcilis  primi  elementi  materia  dum  terrellres,  &  folidiufculas  partes  ciciffimo 
motu  rotat&circLimagit,ignis  fpeciempraebeat.  Utra  autem  fententia  Epi- 
cureorum  an  Cartefu  fit  verifimihor,  diftu  difficile  eft.  Nos  certe  qui  a 
Cartefii  Philofophia  non  timide  recedimus ,  hoc  in  loco  tamen  in  illius  ma- 
gis  quam  in  Galfendi ,  vel  Epicuri ,  &  aUojum  reccntiorum  opinionem  pro- 
pcndemus.  Sit  itaque 

SecnndA  Conclufio. 

Probabilior  vidctur  Cartefii  ,  quam  Epicuri  de  ignis  natura  &  generatioiie 
fententia :  ncutra  tamen  cxplicandis  pharnomenis  omnino  iufficit. 

Prob.  concl.  Primvim  jam  oftendimus  corpus  panim  vel  nihil  agltatum  non 
poffe  alterivehcmoiitcm  agituioncm  conferre,  neque  exfcintilla  tantum  ef- 
fici  motum  potfe  ,  quantum  \w  pulvcrc  pyrio  accenfo  ,  &  in  tormcntis  bellicis 
cernimus :  nifi  aut  cHvdus  vim  fux  caufi  fuperet ,  aut  ad  fubiilis  alicujus  fub- 
ftantis  incredibilem  agitationcm  confugiamus. 

Confirm.  fimul  &;  explicatur  ea  fententia,  quac  fortaffe  ab  ahis  non  plurimum 
dilfentit.  Quod  enim  Cartefius  vocat  primum  elementum  ,  alii  ignem  voci- 
tant  :  ut  fecundum  elementum  fortc  cum  puriflimo  acre  vel  xthereconfundi- 
tur.  In  hoc  quidem  ab  Epicureis  difcrepat  Cartefius ,  quod  illi  atomos  ignis 
ita  efle  in  corporibus ,  aliis  atomis  irretitas  putent ,  ut  fi  fortc  ab  earum 
vinculis  folvantur ,  ultro  ,  nec  acccpto  aliunde  motu  agitentur.  Cartellus  ve- 
ro  fubtilem  fubflantiam  cunfta  permeantem  in  p.rpetuo  motu  vcrfan  exifli- 
mat  :  adeo  ut  aliis  corporibus  cum  motum  communicet.  Quod  enim  antc 
qmetcebat,  moverinon  potel^  ,  nihab  alio  jam  moco  corpore  motum  ipfum 
accipiat. 

Quod  utique  ,  ut  diximus ,  magnam  probabilitatem  prjc  fe  fert.  Et  fane  id 
conftans  videtur,  crafliora  &:fo!idiora  quxque  corpora  a  liquida  &  a  tenui 
fiibftantia  a^itari  :  ut  animalibusfpu-itus  tcnues ,  quique  omnem  fenfum  fu- 
giunt ,  vim  &:motumimpertiuntur.  Qiiominus  mirandum  fi  primo  elemento, 
auttenuiffimae  admodum  fubltantice  motus  illeignis  celerrimus  referatur  ac- 
ceptus.  Cum  itaque ,  ut  videtur  Caitefio,  primi  elementi  materia  terreftrium 
corporum  meatus  implet,  &  (cn(u  non  percipitur  ,  tum  ignis  rationem  non 
habet  ;  atque  ut  docent  Pcripatetici ,  eft  ignis  potellate  tantum  ,  non  adtu  ; 
fed  ubi  copiofioreft,  &  in  majufculis  fpatiis  regnat,  tiHn  vires  fuas  magis 
explicat;  terreftres  ,  teuteitiielementi  particulas  ,  qux  durac  fiint,  &  craftx, 
in  orbem  ac;it ,  obvia  quxque  divellit ,  radios  lucidos  pulfis  quoquoverfus 
fecundi  elementi  elobulis  vibrat,  ut  fuo  loco  dicemus.  Hic  (ubtilifTima  ma- 
teria  in  corporibus  fulphureis ,  aut  in  olcofis  ponffimum  viget  :  quod  ciim 
partes  habeant  ramofis  6c  exiles ,  alias  ajiis  irreticas  ,  anguftiores  admittunc 

W  i.j 


6i  PHYSIC^    GENERALIS 

nieatus ,  qui  piimum  elementum  uberius  excipiunt. 

Utcunque  ea  res  fi:  qux  nos  longius  abduccrct ,  idquidem  concedimuSjfub- 
tilem  illam  matenamlatis  commodead  gencrationem  &  naturam  ignis  expli- 
candam  adhiben  :  fed  negamus  eam  fumcere ,  niti  materia  fit  oleofa  ,  aut  ful- 
phurea,  &igniconcipiendo  idonea,  ut  ex  di£tisfatis  liquet.  Non  enimaqua, 
aut  cineres  aut  fales  inflammantur.  Deinde  id  quoque  necelfe  eft  ut  aeri  aditus 
pateat,  aut  faltem  quid  nitrofura  accedat.  Sit  itaque 

Tenia  Conclufio. 

Ad  procreationem  ignis  tria  confpirant  ;  fubtihs  materia  quae  in  jugi  motu 
pofita  eft ,  partes  mixti  fulphureje  ,  aut  oleofae ,  &  aeris  circurafufi  partes  iti- 
dem  aduofe  ,  &  nitrofx. 

Prob.  concl-  Ac  primum  de  fubtili  materia  unde  omnis  motus  proficifcitur  , 
jam  abunde  didum  eft :  de  fulphureis  mixti  corporis  partibus  ,  qnce  ignem  fo- 
vent,  &  fub  oculos  cadunt,  omnes  itidem  confentiunt :  adeo  ut  Ghymici  non 
aliudignem  eife  quampartes  oleofas  turmatim  erumpentes  exiftiment.  Cum 
tamen  hacpartes  fint  moUioi-es,  &  nimium  flexiles,  quam  utpofltnt  tanta  vi 
obviaquxque  perrumpere,  necefle  eft  utiisacccdantex  circumjefto  aere  aHa^ 
partes  folidiores,  aduofae,  penetrantes ,  qua:  cum  fulphureis  congreftk,  & 
cum  impetu  divuKx  una  cum  fubtiU  &  xtherea  materia  tampernicem  mo- 
tum  efficiunt ;  has  autem  partes  nitrofas  e(remultis  argumentis  probaripoteft. 

Primo,  id  nitro  fufo  propriumeft  ,  ut  fulphurea  quxque  diftblvac.  Nec  aer 
alendo  igni  tam  ncceftarius  eft,  nifi  quia  multo  nitro  abundat  ,  ut  fiio  loco 
oftendemus.  Unde  nifi  novus  fubinde  aer  fuccedat,brevi  flamma  extinguitur. 
Itaqueaer  eft  veUitmenftruum  ,  ut  loquuntur  Chymici,  feu  diflblvcns  univer- 
fale ,  quod  fulphurea  quxque  dum  incaUiere,  ftatim  exfolvit.  Hinc  Ugnum 
vafi  fidili,  &ignispacienti,  &  operto  impofitum  ,  brevi  in  carbones  con- 
vertitur  ,  dum  finamus  vas  fabulo  opertum  paulatim  frigcfcere  :  fecus  enim  fi 
arenam  qua  tegitur ,  prxpropere  fuftuleris ,  fubeunte  acre  Hgnum  flammam 
concipiet,  nec  caibones,  fed  cinercs  dabit.  Vis  enim  caloris  in  vafe  occlufo 
parccs  ligni  aquofis  fenfmi  difflat,  foUdiores  duntaxat,  quxque  innumerabi- 
les  meatus  ,  quos  microfcopio  ccrnimus ,  difcriminant,  funt  fuperftites.  In 
his  oleofx  &r  combuftibilespartesreconduntur,  quas  uciqueaer,dum  calebant, 
devorairec ,  nifi  nb  eo  tutx  ,  &  arena  tcftsfuilfent. 

SecUn-^o,  cum  vas  vitreum  in  machina  pneumatica,  de  qua  poftea  ,  omni 
aere  eft  defticutum  ,  tum  ftarim  ignis  extinguitur  ,  nec  quicquam  fulphureiun 
accendi  poreft ,  nifi  id  fit  cum  nitro ,  fcu  falepetrx  conjunftum- 

Ti^rtio  ,  hinr  pulvispyriusintra  tubum  parte  altera  occlufum  vi  adaftus  vel 
in  ipfi  aqua  acccnditur :  quod  fohim  nitrumaere  non  indigeat,  quo  flammam 
acccndat.  Quam"is  in  nitronuII.T  fint  partcs  fulphurea: :  neque  enim  incruci- 
bu'o,  vulgo  creufit ,  neque  fpeculi  uftorii  vi  influnmatur:  fed  ubi  carbones 
injiciuntur ,  aut  quid  aliud  fulph"ueum,  ftatim  flammam  concipit :  verum  de 
his  plura ,  cum  kk  offeret  occafio. 


^nr^  TRACTATUS   PRIMUS.  c 

PrdcipHa  Ignis  phdnomena  expUcantHr. 

NUnc  videamus  an  ignis  ,  aut  flammaE  phxnomena  principiis  jam  confti- 
tutis  apte  confentiant ,  &  more  Ahftotelico  qusdam  proponamus  pro- 
blemata,  quac  ex  iis  Rindamentis  folvantur.  Ac  primo  quxri  poteft,  cur  car- 
bovix  flnmmsmconcipiat,  cur  lignum  ipfum  partibus  aquofis  refernim  tam 
facilc  inflammetur. 

Refp.(oiti  id  in  caufa  efre,quod  humidx  &  volatiles  ligni  partes  dum  avolanc, 
non  folilm  illius  velut  clauftrarcferent ,  &  foUdioresdivellant  particulas,  qno 
faciliiis  ignis  &  acr  fubeant :  fed  ctiam  cumimp?tu  ex  infinitis  velut  arohpi- 
lis  (  de  quibus  (uo  loco )  &  follibus  ernmpant.  Quo  quidem  fit  ut  citius  (?>:  vc- 
hementius  hgnum  dillolvatur.  In  carbonibus  vero  ignes  atomi  cum  craflJiori- 
bus  elementis  hiftantes  in  flammam  non  abeunt,  nicenuis  acr  cum  impetn 
irrumpens  ignis  pabulum  exagitet,  6c  diflblvat. 

Secundo  ,  cur  ferrum  candcns  cum  nitro  fufo  immergitur ,  id  non  incendat, 
nifi  fortc  ferrum  multum  incanducrit ,  &  diu ;  carbonem  verofi  injeceris ,  fta- 
tim  fl.mimam  prxbeat  cum  detonatione  quadam  ,  ut  loquuntur  Chymici. 

Refp.Qaod  ferrum  compadins  quiddam  fic,  quam  uc  ex  co  partes  fulphu- 
rea;  eliciantur ,  autaeri  fubeunti  pr;ebeat  adicum  :  fednicrola  fpicula  a  fubcili 
maceria  aut  caloreagitata,  carbonis  meatus  pervadunt,  &  fulphureas  partes 
diffolvunt.  Nulla  enim  res  flammam  concipit  citra  acris  ventilationem,  aut  cer- 
te  citra  nitrofum  fxlcm,  qui  ut  diftum  eft  ,  fuiphurea  quique  exfolvit.  Vis 
'quidem  illa  dilTolvens  in  nitro  fufo  longe  major  eft  ,  quam  in  aere.  Sed  no- 
vus  fubinde  acralteri  jmi  velut  effbeto  ,  &  nitrofis  partibus  exhaufto  fuccedit, 
atque  iUius ,  ut  aiunt ,  menftrui ,  feu  diflolventis  debiHtas  novi  acccfl~ione  pen- 
fatur. 

Hinc  vid:musacra  ,  igne  incubiculo  accenfo,  non  fine  ftrepitu  per  janiia: 
rimas  fubire  :  fic  vela  feneftris  appenla  intus  ab  aerc  fiibeunte  pelluntur.  Hinc 
difficile  eft  facem  ad  majorem  flammam  accendere  :  quod  major  flamma  totum 
aera  fibi  proximum  ad  fc  rapiat :  ac  forccaer  fua  tenuitate  halitum  pinguem 
atterit.  Unde  in  cella  vinaria  ,  qutm  fcrvcnti  mufti  crafliores  halitus  implent , 
&  in  cryptis  lubccrnneis ,  in  quibus  humidus  acr  torpet ,  fax  acccnfa  vix  fe 
tuecur-,  eaquecubo  cujuspurs  fuprema  occKidicur  ,  ahius  immerfa  ftatim  cx- 
tinguitur  :  quod  fubeunri  aeri  non  paceat  aditus. 

Tcrcio ,  quacricur  cur  in  accenfis  corporibus  non  fulphurea:  modo  partes,  fed 
Sc  terreftres  &  falin.x  abripiancur. 

Refp.  Qupd  parccs  omnes  excepcis  craflioribus  qua:  furfum  efftrri  non  po- 
tuere,  &manencin  cineribus ,  a  fubcili  maceria  aut  calore  potius  agicacx  ex- 
halencur :  fed  cumdilfolvi  non  poflinc ,  remitcence  impccufccedunt,  &  proxi- 
mis  adha:rent  corporibus ,  cujufmodi  eft  fuligo. 

Quarto,  in  candels  accenfaeflamma  plurima  cernuntur,  qux  fummacim  at- 
tingemus.  Primo  halitus  olcofus  5c  pinguis  concinencer  fluit ,  ^-accendicur  , 
dum  partes  accenfce  alias  adhuc  aliis  elemencis  involutas  fccum  efKrunt,  & 
quaficontagione,  &  concacenatione  quadam  ad  eruptioncm  follicitint ,  eaf- 
que  in  fimilem  conflagrationis  motum  trahunc.    Cum  autem  hi  rivuliju- 


6j.  PHYSIC^    GENERALIS 

giter  fluentes  aliquaex  caufa  motu  prohibentur ,  tum  ignis  in  ipfo  fonte  extin- 
guitur:  non  aliter  atqueinrotis  quce  femutuisdentibus  implicant  ,  cernimus,. 
Nam  prima  fccundam ,  ha:c  tertiam ,  &  ita  porio  corripit  &  movet.  QliocI  fi  ul- 
lims  rotae  motusinhibeatur ,  rehquas  cellare  necelfe  eft.  Ita  feie  cum  aHi 
alios  halitus  fciie  quadam  motionum  fecum  trahant ,  ubi  ve!  flatu  hahtuum 
iiladifrumpuntur,  autnimium  diflipantur,  aut  fortc  aqus  injeftumeatus  cor- 
poris  occluduntur,  conrinuus  ignis  fluor  interpellatur.  In  magnis  tamen  incen- 
diis  flatusaens  vim  flammx  auget.  Nam  vifcofi  alimenci  plicatiles  fibras  non 
abrumpit,  fedextenuat.  Qiiam  flexiles  vero,  &tenucsfint  illz,  non  ignis , 
fcd  pinguis  hi.unoris  oblongs  particulx ,  hinc  liquet,  quod  lucern.-e  flamnia. 
per  tubum  vibrata  vitrum  ,  &c  metalla  fundat. 

Reliqua  eadem  facilitate  explicari  poflunt :  curflamma  v.g.  in  bafi  cirulea 
fit  &  obfcura  ,  imo  &  in  media  ilHus  regione  circa  ellychnium,  ubi  conus  fub- 
obfcurus  exteriore  &  candidiore  flamma  conclufus  cernitur  ;  cur  apcx  fl.immx 
fubruber  ;  cur  obfcuriorfitflamma  quo  longius  ellychnium  trahit  ?  Hscenim 
omnia  ex  eadem  fere  caufaprofluunt ,  quod  humor  olcofus  nondum  bene  fub- 
a£tus  in  parte  flamma:  infima  cxruleum  prsbeat  colorem.  Quo  enim  purior  efl: 
flamma,  hoceftcandidior.  Hinc  cers  albx  flamma  fplendidior,  quam  flava. 
Nec  mirum  fi  in  Idngiore  ellychniominus  humor  lubigatur,  qui  multas  fecum- 
&  heterogeneas  ,  terrx  nimirum  ,  8C  aqus  partes  fecum  vehit,  qua:que  per 
meatusellychniipene  intadx  fubeunt.  Hinc  flamma  obfcurior  ,  major  fumus 
&  m  ipfoapice  longioris  ellychnii  velut  fungus  fiaccrefcit ,  ex  nimia  fcilicet- 
fuligineconcretus.  Apex  vero  flamms  ex  fumiadmiftionerubet.. 

Indeetiampatetcur  lamella  altiiis  in  flammam  accenfx candelx  immerfa.,. 
fuligineobducatur,  non  itemfi  flamms  apicem  tangat.  Quod  in  medioflam- 
mxhumornon  bene  concifus  &fuba(5tu5,  multa  fuligine  abundet  :  fed  pars 
fumma  flammxplurimum  extenuata  ,  crallx  illius  fuliginis  magis  eft  expers,. 
Cum  autem  partes  ignexper  mediam  fl.unmam  quafi  per  tubum  vibrentur, 
atque  a  circumfufo  aere  flammamundique  comprimente  fumus  acceniusex- 
pellatur ,  non  mirum  eft  fi  acriorem  in  ipfo  apice  calorem  flamma  prxbeat ,  uf 
aer  per  anguftiorem  tubum  vibratus  frigidior  eft. 

Illa  verocircun-ijedh  aeris  preffio  rotundam  fcre  figuram  flammx  prxbet.: 
qux  tamen  in  mucronem  abit ,  quod  halitus  accenfus  eo  magis  minuatur ,  quo 
longius  progreditur  :  occurfu  enim  aeris  paulatim  diiTipatur,  &cum  eoita  com. 
mifcetur ,  ut  is  fub  fenfus  non  amplius  cadat.  Unde  in  mucronem  tandem  ex- 
tenuatur,  fcre  ut  molliorcera  eodempene  modo  prella.  Quo  autem  craflHor 
eft  flamma ,  hoc  altius  afturgit :  non  enim  tam  facilc  a  circumftifo  aere  diflui- 
patur.  Imolamella  ferri  flimmae  apici  fiiperpofita,  eaque  paulatim  fublata , 
fenfim  quoqueflammaafcendit  ,  quod  pondus  incumbentis  aeiis  minuat,& 
quafi  intercludat. 

Cum  flamma  primum  accenditur ,  terruem  &  cxruleam  lucem  prae  fe  fert,'' 
quod  humor  nondum  fit  bene  concifus ,  ut  de  interiori  flamma  diximus ,  qus 
fubobfcura  &  iulliar  coni ,  feu  pyramidis  nigricantis  confpicitur.  Unde  halitus 
Jlle  qui  fl.immx  pabulum  eft,  varios  ftatus  induit.  In  extinfta  face  craflror 
eft,  fed  multo  igne  prxgnans  Nam  admotaflamma  facile  accenditur.  Secundo, 
lubtihs  admodum  Sc  rarus  cum  aerepecnwfcetur,Terti.6  ,  incandicante  flam- 

ma. 


TRACTATUS   PRIMITS.  65 

iiia  quaeacri  exponicur,  fe  prodit.  Quarto  ,  in  nigricante,  &  inreiiore  cono 
nondum  fatis  eft  extenuatus.  Tandem  mftar  nubeculx,  &  velut  fl.mima:  ap- 
pendix  exterior  halitus  &  ll-mi  accenfus  confpicitur. 

Ubi  candelaultro  extinguitur,  tum  l:ammaultima  altius  fe  attollit  :  cum 
enim  deeft  halitus  inflammabilis ,  aerilHus  locumlubit,  &  fl:mmam  majori 
vi  furfumpellit.^Sicflammafubfultat,  vel  ob  cremulum  aera  ,  velquod  pabu- 
lum  flammx  alenda:  non  xquabiliter  fuggeratur.  Qiio  enim  plus  eftalimenti, 
hoc  fl.imma  altius  attoUitur  :  cum  etiamhalicus  puiior  eft  ,  citius  fubigitur 
unde  &  flamma  minus  attoUicur  ,  ut  jam  diximus.  : 

Ex  circumfufoquoque  aere  tatio  defumitur ,  cur  duac  flammx  in  unuin  velut 
conum  jungantur  :  eadememmeftrafocur  dus  guttulx  dum  fete  tangunt,  in 
unum  coeant  :  quod  fcilicet  undiquc  ab  aere  drcumfufo  premantur ,  nifi 
in  ipfo  pundo  concaftus  :  unde  non  miium  cft  fi  una  conjungancur  :  cum 
in  eo  loco  nuUa  fit  rtfiftencia.  Imo  liccc  dui  fl  imma:  non  videancur  feie 
concingere  ,  camen  propius  admoca:  una  ad  alceram  accedic  ,  minor  adma- 
jorem  :  quod  eae  flammx  per  circumfufos  halicus  magna  ex  parce  accenfos 
revera  fe  tangant.  Reliqua  qux  fufe  &:  accurate  prxcer  cxteros  P.  Fabri 
explicat  ,  ex  lis  qux  diximus ,  facilc  intelliguntur,  De  calore  ,  feu  de  igne 
cxco  ,  &  non  micante  ,  qualis  eft  in  aquis  ftygiis ,  qua:  fortes  dici  folent, 
in  calce  viva ,  inf  rno  humido  ,  in  fanguine  ,  &  infinitis  pene  in  rcbus ,  fuo 
loco  dicemus  ;  hxc  tantum  velut  in  tranfitu  delibare  voiuimus ,  ut  Phyficam 
tefta  ratione  traftari ,  &  ad  rerum  qux  magis  obvix  funt  caufas  aperiendas 
iiuliter  applicarj  polfe  palam  ficret.. 

C  A  P  U  T   iin. 

9 

De  Acre^ 

DE  aere  hoc  loco  agimus,  ut  mixtionis  principium  eft  ,  &  clemcnti  nomi- 
ne  rerumgcnerationempromovet.'Nam  ut  hujus  univerfi  pars  quxdam 
eft,  &  feparatam  habet  regionem  ,  alius  erit  dicendi  locus.  Cum  autem  nec 
fub  oculos  cadat ,  nec  feorfum  ,  ut  cxtera  elementa  fpedtari  poflit ,  aut  va- 
fis  diftillatotiis  contineri,  illius  natura  &  vires  magna  ex  parce  nos  fugiunt: 
nifi  quod  noftra  hacxcace  illius  gravicas ,  vis  elaftica,  qua  fcilicet  prcflus  feie 
explicat ,  &  evolvit ,  imo  &  pleraque  alia  permagni  usus ,  cum  ad  rtfpiracio- 
nem ,  cum  ad  vegecacionem  corporum  ,  func  obfervaca  diligcncius  ,  qux  ubi 
fefe  dabic  occafio  ,  non  omiccemus.  Nunc  vero  de  natura  aeris ,  &  illius  af- 
fedionibus  pauca  dicemus,",  acprimiimqux  ab  omnibus  fere  conceduntur,  ab 
iisqux  funt  magis  controverfa  ,  fecernemus. 

lllud  itaque  omnibus  in  confelfo  eft  ,  fluidume(re&  fpirabilem  aera-,  illius 
interjedtuterram  cum  ccelo  velutcommercia  fuaexercere;  luminis  elle  vehi_ 
culum,  corponim  meatus  fubire,  animalium  deniquc  vitam  fovere,  facile 
comptimi  polfe  &  dilatari. 

Secundo ,  illud  etiam  liquet  ,  crafTum  &  caliginofum  aera  terrx  globo 
circumfufum  multis  vaporibus  elfe  permixtum  ,  eumque  omnium  fere  corpo- 
tum  exhalationes  5c  fgiricus  excipere.  Hinc  non  ubJque  fui  fimilis  eft  :  fed 
Toni.lK  I 


66  PHYSIC^  GENERALIS 

alibi  piinor,  alibi  craffior  ;  interdum  gravior  eft,  aut  levior  ,  aliquando 
falubrior  exirtit ,  interim  peftilentior  :  adco  ut  multis  nihil  videatur  effe 
prster  tcrra;  &  aqui  velut  quandam  lanuginem  ex  omnis  generis  effluviis  con- 
flatam. 

Jamquas  fit  aerisnatura,  ex  quibus  particulis  aut  atomisfitcontextus,  cali- 
dus  fitanfrigidus,  humidus  an  ficcus  •,  poros  habeat  penitus  inanes  ,  anple- 
nosfubtihore  corpore  ;  unde  vis  ilHus  elaftica  oriatur,  gravis  fit  an  levis,  & 
alia  h.ujus  gencris  plurimain  controverfiam  venire  folent :  qui  omnia  non  funt 
hujus  loci.  Atque  hic ,  quod  ubique  fereaccidit,  quod  fibi  Hbitum  cft,  unuf- 
quifque  fingit,  &  principiis  jam  pr.tfumptis  accommodat ;  nos  nuUi  fe£tae 
Philofophorum  ,  &  maxime  recentiorum  addidi ,  qux  nobis  veri  propiora, 
&  obfervationibus  magis  confentanea  videbuntur,  afFerre  contenti,liberum 
cuique  judicium  relinquemus.    Sit  itaque 

Frima  Conclujio. 

Aer  terra;  circumfufus  non  ex  folis  vaporibus ,  &  fumis  componituc. 

Prob.  concl.Ex  vielaftica  ,  qua:  in  aere  plurima  eft ,  quamque  multis  expa. 
rimentis  fuo  loco  demonftrabimus.  Sic  in  foUiculo  inflato  ,  quo  pueri  folent 
ludere  ,  in  fclopeto  pneumatico,  vulgo  ar<juel>Hze  a  vent ,  ubi  aer  compreC 
fus  tanta  vi  globum  plumbeum  emittit ,  quanta  fere  fclopeta  ufitata ;  in 
artificiofis  fontibus  ,  ubi  aer  preftus  aquam  furfum  jaculatur  ,  ut  alia  omit- 
tam  infinita  ,  adeo  eft  manifefta,  ut  nuUo  modo  negari  pofiit.  Sed  ea  vis 
refiliendi,  feu  elaftica,  qualis  eft  in  arcu  tenfo  ,  nulla  pene  eft  in  fumisaut 
vaporibus  :  quod  etiam  mulds  conftabit  experimentis.  Ergo  hujus,  quem 
fpiramus  aeris  partes  ,  qu£  flexiles  funt  &  tenfz ,  aut  preflae ,  fefe  evol- 
vere  molnuitur  ,  aliud  quiddam  funt  praeter  vapores  ex  rerpiratione 
aquarum  ,  ut  loquitur  Tullius ,  aut  fumos  ex  terrenis  corporibus  exhalan- 
tes. 

Jam  unde  vis  illa  elaftica  qux  in  aere  eft  plurima,  repetatur ,  didu  eftdif- 
ficiUimum.  An  forte  aer  velut  ex  filis  inftar  lana:  conftat  ;  atque  hasc  fila  ab 
incumbentis  aeris  molecomprimuntur  :  fed  ubigravi  hoc  pondere  ,  aut  alia 
preffione  foluta  funt ,  tum  ut  lanae  filamenia  fefe  explicant  ?  Rem  ita  effe  cum 
multa  perfuadent ,  tum  illud  maxime ,  quod  in  vulgari  circa  inane  experimen- 
to  ,  aut  in  machina  pneumatica ,  de  qua  traftatu  proximo  ,  veficula  pifcis,  aut 
agni  ligato  collo ,  &  pene  vacua ,  tubo  aut  vitro  impofita ,  poftquam  exhauftus 
eft  aer,  fpontefua  intumefcat,  &  plerumque  veficam  difrumpat:  quod  plica- 
tilesaerisfibrs,  licet  perpauca:  relinquantur ,  ab  incumbentis  aeris  pondere 
jam  liberae  Mq  in  amplius  fpatium  exphcent.  Verum  ifta  leviter  hoc  loco  atti- 
gifte  fatisfuerit. 

An  potius ,  utvideturCartefio,  minutae  aeris  particuls  ex  tertio  elemento 
prodeunt :  cum  fint  aqu^  corpufculis  longe  tenuiores,  fecundo  elementoqua- 
fi  innatant,  &  fubtilioris  materia:  motu  extenduntur :  adeo  ut  aer  nihil  fit  pri- 
ter  tevtii  elementi  particulas  fecundo  innatantes ,  &  quafi  volitantcs.  Qiiem- 
admodum  ignis  nihil  eft  priter  quafdam  tcrtii  elementi  p.'.rticulas  primo  iti- 
dem  elemento  innatantes ,  &  ab  eo  celerrime  circumadas. 


TRACTATUS    PRIMUS.  Cy 

Hinc  aeris  nonucaqus  ,  particulxcorporibus  adhirefcunt :  fed  ftatim  avo- 
lant.  Unde  &  facile  coniprimuntur  ,  quod  disjunftae  tertii  elementi  partes 
globuloruir  ccEleflium  ,  aut  fecundi  elementi  motibus  obfequantur,  iifque 
gLobulis  expulfis  denfentur.  Sed  tamen  ciim  illa  actis  velut  capillamenta ,  fefe 
mutuo  impcdiant  &  expellant ,  atque  a.  fubtili  coipore  laceflita  inteftinis 
cioantur  mocibus  ,  hinc  fit  ut  vires  luas  intcndant ,  quo  majus  orcupeni  fpa- 
tium.  Sicaer  prelfus,  ui  didum  eft,  aquas  furliim  j.tculatur  ,  &  globos  in  tot- 
mentispneumaticismagnavicmittit.Utcurquceares  fit,  id  videtur  manife- 
ftum ,  aercm  cum  vaporibus  &  fumis  confundi  non  oportere. 

Sed  merito  quasritur  an  pra:ter  eum  quem  fpiramus  aera  terrse  circumfu- 
ium,  &  vi  elaftica  infttuftum ,  cotpus  adhuc  fubtihus  feu  aetheta  admitti 
oporteac  Sit  igicur 

SecHtida  Conclufio. 

Praeteraera  neceffe  videtur  admitcete  puriorem  acchera  ,  feu  corpus  fubci- 
li/Iimum  quod  cunda  permeat. 

Hajc  conclufio  jam  (upcriore  difputationemagna  ex  parte  fuit  demonftrata; 
liunc  veroex  vi  ipfius  aeris  elafticacftconfirmanda.  Vix  cnim  aliterea  expli- 
cari ,  aut inteUigi  poceft,utin  teitio  tra£tam  fufii^s  oftendemus.  Eft  etiam  in- 
credibile  prorfus  totum  illud  fpatium,  quod  coelum  dicimus  ,  quodque  ultra 
crairumaera,  qui  non  longe  cxcurrit ,  patet,  omnino  vacuum  eire  ;  aut  to- 
tum  illud  expanfum ,  inquomoventur  lydera  ,  omni  vacare  corpore. 

Accedit  illud  quoque  multis  experimentis  oftendi  interfufum  huic  acri  xthe- 
ra  ubique  regnare  \  corporum  mcanis  implere  ;  motus  fere  omncs  in  fluidis 
corponbus  efficere.Necaliunde,  ut  jam  innuimus,  difcrimcn  inter  dura  ,  gc 
fiuida  corpora  oritur,  quamquod  floidorum  corporum  partes  minutidima  ab 
aftherea  illafubftantia  contincnter  moveantur  :  cumin  duris  corporibus  quief- 
cant.  Ac  certe  omnino  neceire  eft  vacuum  non  dilTcminatum  modo ,  (ed  etiam 
coacervatumadmittere,  aut  ad  illam  materiam  fubtiliftimam  confugere,  ut 
ex  mulcis  experimentis  qux  circa  inane  fieri  folent ,  eft  manifeftum.. 

Dilitnntnr  ohjeSliones. 

Opp.  1.  hunc  xthera  nullo  argumento  pofitivo  probari ,  ac  nihil  efie  pr^eter 
puriorem  aera  huic  quem  (piramus  immixtum ,  aut  fuperius  aeris  fpatium,  in 
quo  feruntur  fyder;i. 

JieCp-  toc  argumentis  demonftrari  hunc  sthera,  quot  fere  cfFecftus  fiunt  vel 
in  liquoribus ,  vel  ui  aere,qui  ad  ipfum  aera  referri  non  polTunt  Nam  aer  quem 
fpiraiTiUS  ,  admulta  milliarianon  extendicur  ;  cum  iS.  ad  fum.num  digicis  hy- 
drareyri  feu  mercurii  asquiponderet.  Quid  ergo  futurum  «"it  de  fp.ttio  cmni 
in  qno  fol ,  &  ftcllae  movcntur  ,  an  in  vacuo  minent  pcnfiles  ?  Sed  de  his 
alio  loco  plura ,  ubi  oftendemus  hujus  xtheris  nullam  elfe  vim  elafticam  : 
cum  tamen  ncque  in  aere  ,  neque  in  ullo  corpore  vis  illa  elfe  pofTit  fublato 
omni  i^there. 

Opp.  1.  Qui  ascherea:  ilH  fubftanciie  uibuuncur  efledus ,  ac  potilimum  vis 


<;S  PHYSICyG    GENERALIS 

elafticciyfiicilereferri  poirunt  in  fpiricum  nitrofuiTi,  fubtilehl  ,  &  aAuofiu-nJ 
quiqiie  incer  ignem,  &  aerem  ambigit.  Hujus  enimpartes  rigidce,  &  mobi- 
les  &:  folidi  vim  elafticam  aens  aut  efficiunt ,  aut  non  mediocriter  promo- 
vent.  Unde  aer  hoc  nitro  volatili  deftitutus  nec  flamms  alendx ,  nec  vitje  ani- 
malium  fovendx  eft  idoneus.  Hinc  tam  citoflamma  in  vafe  occlufo  extingui- 
tur :  nec  in  machina  pneumatica  fulphur,  aut  aUa  res  combuftilis  fpeculo  ufto- 
rio  accenditur :  cum  pulvis  pyrius  ,  qui  ex  nitro  &  fulphure  coalefcit ,  flam- 
inam  concipiat.  Unde  li  candelam  accenfam  intra  aquam  fic  immerferis,  ut 
ellychnium  fupra  aquam  ipfamunoautaltero  digito  emineat,  ac  cucurbitam, 
feu  vas  vitreum ,  &  amplum  fic  invertas ,  ut  aquam  fubje^lam  pauluhm  fu- 
beat,  aqua  intra  cucurbitamafcendet :  quod  aeris  inckifi  partes  illas  nicrofa;  a 
flamma  evohicae ,  autconfumpcx  rehquum  aeris  mukum  debilitatum,  &  ve- 
lut  effcEtumrehnquant.  Hinc,  ut  fupra  diximus,aer  flammae  proximus  ,  his 
fohdis  &rigidis  partibusdeftitutus  fitdebilior,  iiec  valct  proximi  aeris  pref- 
fionirefiftere.  Sicnovus  continuo  ad  flammam  aer  accedic. 

Jiefp.-^os  utique  non  i«fidariquinaereo  fpiritu  nitrofo  abundet ,  cui  plu* 
res  efFedus  naturales ,  ut  hqiiorum  fermentatio  ,  plantarum  vegetatio  , 
flamma:  ipfius  accenfio ,  refpiratio  anirnahum  tribui  non  fine  magna  probabih- 
tate  poftlint  :  fcd  non  crediderim  hunb  fpiritum  vitrum  omni  aere  exhauftum 
in  machina  pneumatica  occupare  ;  aut  c-ecos  aeris,  &  ahorum  corporum  mea- 
tus  implere.  Deinde  quxftio  femper  eo  recidet,  undemotus  iUius  materix  ni- 
trofjE  ducatur ;  ac  difticiie  eft  cunfta  aeris  pha^nomena ,  qux  fuo  loco  uberius 
profequemur ,  citra  fubftantiam  iccheream  e5fphcare„ 

PritclpHa  Aeris  affe&lones. 

Qnahtates  aeris  ahae  funl  mamfeftae,aHje  occultiores  ex  illis  qux  diciuitiif 
prima:,  oriundz :  calor ,  frigus  ,humor  &  ficcitas  aeri  a:que  conveniunt,fed  ex 
accidenti ,  non  per  fe  &  in  fummo  gradu  :  nifi  forte  humidicas ,  uti  ab  Ariftoce- 
le  fuit  definita.  Namaer  non  propriis ,  fedahenis  terminis  continetur.  Quan- 
quam,  ut  vulgo  accipi  folet  humidicas,aef  ficcus  potius  videtur ,  quam  humidus; 
cum  corporibus  non  adhsreat ,  aut  ea  madefaciat :  fed  exficcac ,  quatenus  hu- 
moris  parciculas  diflipat.  Sic  frigidus  eft  pocius  ,  quam  cahdus  :  hcet  muhis 
Peripateticis  ahter  videatur  ,  ut  cuique  clemcnco  binas  tribuant  quahtates  , 
quacm^ialterafumma  fit,  &intenfa,alceraremi(Iior.  Verum  idforte  utiaha 
phirima  ex  intelledus  noftri  indole  oriuntur  :  quam  enim  proportionem 
comminifcitur ,  hanc  plerumque  rebus  afEngic.  Cum  autem  hieme  aer  infi- 
musficfiigidifEmus,  &:in  media  regione  femper  torpeat;  de  fuprema  vero 
aeris  plaga  nihil  nobis  conftare  poflit ,  palam  eft  aera  ,  fi  quem  habet  calorem, 
hunc  vel  a  himine  fohs  reflexo  ,  vel  ab  igneis  exhalationibus  mutuari.  Cum- 
quedetra£l;a  omniexteriori  caufa  frigidus  fit,  certum.eft  natura  fua  frigidum 
potius  elfe  ,  quam  cahdum. 

Rehqus  quaUtates  in  aere  manifeftx  ,  funt  tenuitas,  vis  elaftica,  gravitas, 
&  alixhujus  generis  ,dequibus(uoloco,  Sunt  &  ahx  occultiores,  qux  effe- 
iVibus  magis  quam  rationeipfa  dignofcuntur.  Eft  enim  aer  commune  velut  em- 
pcrium ,  ubi  ccclum ,  Sc  terra  fuas ,  ut  ica  dicara ,  exercenc  nundinationes.  Hfla- 


TRACTATUSPRIMUS.  6^ 

via  quippe  c  fubterraneis  locis  indefinenter  crumpuni  :  ut  forte  planetarum, 
&  ftellarum  effluxus  aer  excipit,  his  impngnatur  :  unde  toc  mirabiles  efFe- 
^us  prodeunt ,  quorum  caufa:  funt  in  occulto.  Hinc  fxpe  evenit  ut  aer  ncbis 
circumfufus  &gravis  ,  quiatmofphacra,  feuvaporum  fphcera  dicitur,  citra  ma- 
nifeftam  caufam  gravior  appareat :  ut  in  Barometro  ,quod  fcilicetaeris  gravi- 
tatem  dimeritur  ,  identidem  cernimus ;  neque  id  ahunde  ptoficifcitur  quam  ex 
turma  profluviorum  ,  feu  hahtuum  repente  erumpentium. 

Hinc  vis  illa  aeris  adeo  dilFolvens  ,  qua  ferrum  &  cuprum  excdit ;  ca- 
quein  rubiginem  ,  aut  aeruginem  convcrtit,  ex  iis  ducitur  effluviisquac  ple-, 
nimque  funt  fahna&  nitrofa.  Unde  Agricola  dUi^ens  foirihum  exammatpt 
leftatur  ,  &  experientia  ipfa  confirmat  terram  nitrolam ,  aut  aluminofam ,  imo 
&  vitriohcam  aeri  expofitam  nicro  aut  alumine  ,  aut  vitriolo ,  quibus  tuit  or- 
bata  ,  iterum  imprxgnari  :  five  fales  ilh  ex  fuis  velut  fcminibus  pcr  mutatio- 
nem  quandam  prodeant  ,five  ab  aereatcrahantur,  aut  quidd^m  fit  in  aere,  quod 
in  varias  rergm  naturas  facdrat. 

1  Exiftimat  quidem  P-  Magnanus  in  hoc  aere  quorundam  mineralium  &  plan- 
tarum  ,  ne  dicam  animaUum  qux  ex  putredine  nafcuntur  femma ,  aut  fpi- 
titus  hahtuum  fpecie  inclulbs  dclitefcere.  Quod  terra  virgo  ,  ut  aiunt,  quac 
nihil  unquam  extiiht ,  quarque  c  profundiore  fpecu  fiiit  cruta,  &  aeri  expofita, 
quafdam  herbas  ultro  effundat ,  eafque  imprimis  qux  in  iis  locis  nafcuntur.  Sic 
vitriolum  ex  quo  &  aqua  ,  &:  olcum  ,  &  fpiritus  cxtra(fta  funt ,  fub  dio  expofi- 
tum ,  novum  fpiritus ,  aqua:  &  olei  provcntum  trahit  ex  aere  circumfufo.  Lno 
prope  Luteuammulri  funt  lapides  nigri ,  &  pohti,qui  comraniuti  in  fruftula, 
&;acri  fic  expofiti ,  ut  a  pluvia  tuti  flnt ,  in  vitrioluni  viride  ,  ex  quo  cfficitur 
atramcntum ,  convertuntur,  .. 

lUud  tamen  mihi  prorfus  videtur  incrcdibile  ubique  in  aere  vitrioH  v.  gr. 
femina,  aut  fpiritus  dehtefcere,  Verum  id  efficiunt  fales  volariles  quibus  aer 
abundat ,  quique  mixti  ciijuflibet  naturam  induunt  ,  ut  poftea  dicemus.  Sic 
nitrum ,  aut  filpetra:  non  ex  feminiis  per  aerem  fparfis,  fed  ex  iplo  forte  lapi- 
dumfale  efflorefcit,  eo  quo  dicemusmodo  cum  de  fofTftibus  agemus.  Utcun- 
que  ea  res  fic ,  id  unum  conftat ,  eas  ellc  in  aere  vires  ,  quibus  vitam  anima- 
hum  fovet  &  tuetur.  Ex  calce,  gypfo  du.  pUjIfe.&c  plerifque  lapidibus  ni- 
trum  je  marcafitis ,  fic  vocant  venas  ,  aut  lapides ,  ex  quibus  mineraha  qux- 
dam  eruuntur,vitiiolum  elicit;  duriora  quxque  corpora  interdum  emolhc,  aut 
fragihora  efficit.  Sic  teftatur  illuftris  Author  Rob.  Boyle  ,  qui  nuper  de  occul- 
tis  aeris  viribus  fcripfit ,  fe  ab  induftrio  arrifice  accepiirc,  novacuias  des  r^foirs 
cchalybe  Damafceno  faftas  plerumque  aliis  etre  deteriores  ,  nifi  per  ahquoc 
annos  aeri  exponannir.  Sed  forte  longius  quam  par  fit ,  exciurimus  ,  rehqua 
igitur  clementa  exequamur. 


Inj 


^6  PHYSlCifi  GENERALIS 

C  A  P  U  T     IV. 
•  I^e  aqHA  &  terra. 

AQua  omnium  elementorum ,  feu  mifcibilium  ,  prtEcIpuum  videtur ,  fed 
non  folum ,  ut  recentioribus  quibufdam  Chymicis  placet ,  qui  lapides  , 
metalla,  &  terram  ipfim  in  aquam  fe  pofle  dilTolvere  jaftitant :  fed  quoufque 
dilfolvens  illud  miraoile  manifeftum  fecerint ,  a  communi  &  recepta  opinio- 
ne  non  recedemus.  Atque  ut  forte  omnia  elementa  &  corpora  ,  terram  ta- 
men  excipio  ,  in  liquorem  quemdamabeant  ,n©n  idcirco  aqux  naturam  aut 
fpeciem  induunt.  Imo  nec  ufquam  aqua  pura  invenitur :  cum  pluvia  quae  natu- 
tx  artificio  diftillatur ,  non  modo  puttefcat ,  quod  in  corpus  fimplex  non  cadit, 
fed  etiam  varia  gignat  animalia.  Jam  tanta  in  aquis  faporumdiverfitas  ex  uno- 
&  eodem  principio  duci  non  poteft :  maneat  igitur  illud  ut  verifimillimum,  e» 
aqua  mixta  quaeque  corpora  fic  coalefcere  ,  ut  folum  &  unicum  mifcibile 
dici  nonpoflit. 

Secundo,  id  etiam  conftat  aquam  omnium  elementorum  commune  tfTe  qua- 
fi  vehiculum :  in  hoc  enim  velut  in  communi  medio  natant ,  dum  eorum  par- 
tes  minima:  ab  aqua  folutaehuc  illuc fluduant.  Hincaqua  humida  quidemeft,, 
vel  quia  madefacit ,  vel  quia  alienis  corporum  figuris  fefe  accommodat :  fed- 
proprie  liquidadicitur,  quod  in  plano  declivifluat.  Eft  enim  aer  fpirabihs  po* 
tius,quam  liquidus  :  & licet  in fenfu  Ariftotelico  fit  humidifl^imus ,  humor  ta- 
men  dici  non  potcft.  Sedaqua  liquida  eft  &  Puida  ,  ac  medium  na6ta  eft  fta- 
lum  intcrea  qucc  dura  dicuntur,  &  fpirabilia.  Verumde  corporum  afledioni- 
nibus  fuo  loco  :  hxc  tantum  leviter  attingimus ,  ut  qus  fit  aquae  natura  fa- 
ciHus  conjicere  poflimus. 

Tertio  ,  ex  iis  qux  diximus,  colligitur  aquam  fic  effe  elementorum  commune 
vehiculunx.,  utcum  iisnonadeopertmaciter  cohaereat ,  quincaloris  vi  facile- 
excedat  Unde  in  diftillatione ,  &  refolutione  corporum  aqua  plerumque  pri- 
ma  exhalat,  Hinc  ubi  copiofior  eft,mixtum  fit  frigidius  &  languidius  jquacque- 
aduofa  dicuntur  principia  ,  de  quibus  poftea ,  fal  nimiriim  ,  fulphur  &  fpiritus,. 
feu  mercurius ,  longius  a  fe  invicem  difsitaminus  vigent,  &faciledircedunt: 
hincmixtum  cito  putrefcit,  quod  mifcibilia  nullo  arftiori  vinculo  teneantur,. 
Nec  tamenelementa,  aut  afluofa  principia  vires  fiias  promunt  ,  nifi  aqua  di- 
luantur  :  hxc  enim  illa  quodammodo  feparat :  cum  antea  mutuis  veUit  am* 
plexibus  irretita  movcri  non  polTent.Verum  his  omifsis  qua^inferius  ficnt  aper- 
tiora  ,nunc  qua:  fit  aqus  natura,  &quibus  conftet  particulis,inquiramus:  hinc 
enim  forte  niirta  natuiae  pha^nomena  poterunt  exphcari. 

Et  quid''m  videoreccntiores  Philofophosintrcs  velut  partes  divifos.  Gali- 
feus  infignis  Math-matiriis&  rhilofo^'hns  PxiO-imataquam  non  folum  in  mi- 
nima,feu  in  atomos ,  fcd  ctiam  in  pundia  ir,.i:hematica  eiTcdivifim.  Qtiod 
omnino  vidcturirciedibile  :cum  ejiifmodi  pundla  non  exiflant,ut  fuo  loro 
diccmus :  atqu?  ut  clfent  in  renim  nacura  ,  nihii  nos  co?.it  coipns  in  f  jnrmodi 
pundla  nftu-divifum  admitterc.  .'Mii  cubicas  aqu.x aroinos  cfle  pcrterdiinrraucd 
aqua  vix  comptimi  polsit,  Ac  ne  illud  quidem  nobis  ptobabile  videtui :  fed 


TRACTATUS    PRIMUS.  ^, 

magis  crediderim  aqus  particulas  oblongas  efle ,  &c  teretes ,  iit  videtur  Catte- 
fio.  Sit  itaque 

Prima  Conclufio, 

lUud  verifimilius  efl;  aqua:  particulas  oblongas  efle ,  teretes ,  Isves ,  &  flexi- 
biles ,  quam  cubicas  ,  aut  rotundas  ,  aut  ramofas. 

Prob.  8c  explicatur  conclufio  de  minutis  aqux  particulis ,  non  de  ipfis  ato- 
mis ,  de  quibus  nihil  certi  ftatui  poteft.  Ac  mmutx  Sc  infenfibiles  partituls  ex 
atomis  conflatae  non  ex  alio  magis  definiri  polfunt ,  quam  ex  ipfis  a  [ux.  pha- 
nomenis ,  qux  fatis  apte  explicantur ,  fi  ea  figura  quam  attulimus  ,  .nftnian- 
tur  ;  non  item  fi  aliam  iis  figuram  tribuamus.  At  fi  tenues ,  l^eves ,  flcxibiles, 
Jubricx ,  atque  alias  aliis  more  anguiUarum  incumbentes  fupponamus ,  omnia 
phasnomena  fatis  cum  hac  figura  confentient.  Sie  enim  facile  fluunt ,  &  a  fub- 
tiliaereaut  a»therecontinenteragitantur  ,idque  eo  facilius,  quo  funt  tenuio- 
res.  Hinc  fpiritus  vini  nunquam  concrefcit  in  glaciem  :  quod  ilHus  particula: 
adeo  tenues  fint,  ut  ab  illa  fubtih  materia  quoquoverfum  moveantur. 

Secundo,  hinc  liquetcur  aqua  in  vapores  facihus  explicetur  quam  oleofi  li- 
!<]Uores  ,  &  cur  panno  aut  aliis  corporibus  non  adeo  pertinacitcr  adhsereat. 
Nam  ea  quibus  conftat  filamcnta  ,  mediocri  calore  evolvuntur :  cum  ramoGc 
&  inrricatacoleiparticulxnonita  facile  fefe  expediant,  fed  alnus  infigantur, 
atque  inter  fe  impHcentur,  fere  ut  arborum  rami :  non  icem  aqui  particulas 
quac  func  fimpliciores ,  quxque  corporum  meacus  &  afperitates  implent ,  fed 
tenacius  tamen  iis  non  adhc-erefcunt :  facile  fluunt  in  declivi  corpore  ,  quod 
non  modo  fint  iaeves  &lubric3E ,  fed  etiam  Ixvitatem  corporicui  infunt,om- 
ninoafferant.  Hinc  ubi  vasaqua  ,  vel  alio  Iiquore  aquofo  &  macro  impletum 
lenicer  efRindicur,aqua  in  gutculas  ieparatas decidit  j  cum  oleofus  &  pinguii 
humor  filatim  decidat  :  quod  parces  habeat  lentas,  &  fibi  mutuo  implexas. 

Hinc  liquet  i"  cur  aqua  vix  cum  oleo  mifceri  poiTit :  quod  partes  olei  fint 
tenaciores ,  quam  ut  facile  ab  aqua  minutim  dividantur.  i.  cur  aqua  vix  com- 
primi  queat,  cum  tam  facile  dilacetur  :  quod  plures  aquE  partes  qux  fibi  mutu© 
incumbunt,&  vixuUum  inanefpatium  admittunt  ,  hoc  magis  acns  preffioni 
refiltant,quodenfior  &  compadlior  eft  aqua.  Nam  millies  fere  gravior  eft 
aere  :  unde  ut  comprimatur,  refiftentia  millies  fit  major.  j^'  hinc  fit  ut  aqua  ca- 
lidacum  frigefcit ,  vix  extenfionem  fuam  mutet,  aut  fenfibilitercondenfetur. 
40  vix  aqiia  pennis  avium  adhxrefcit ,  quod  hxviores  fint :  unde  corporibus 
tantum  afperis  ,  qui  fcilicet  partes  foirulis  &  monticulis  inaequales  habent , 
aqua  fo'et  adhxrefcere :  in  plano  polito  &  lubrico  facile  fluit.  Sic  aqua  fordes 
abluit ,  dum  meatus  fubit ,  &  fordes  cum  exprimitur,  fecum  vehit ;  idque  fit 
commodius,  ubi  lenta  materia ,  ut  fapone  corpus  abluendum  pra»paratur.  Nam 
fordes  plerumque  pingues  lentac  materiae  facilius  adhairefcunt ,  tum  aqua  una 
tum  lentiore  materia  fordes  quoque  expurgat.  Hinc  hxivia  ob  cofdem  «fus 
adhibentur  ,  ob  lentorem  nimirum  cum  falium  aciimonia  6c  vi  penetrante 
conjun£kum. 

Solvuntur  objeEliones. 

Opp.  I.  Qui  partes  aqux  efle  figurae  cubicx  contendunt ,  quod  aliter  e^ilica- 


71  PHYSIC^   GENERALIS 

ri  vix  queat  cur  aqna  comprimi  g«r  nuHomodo,  aut  paululum  poflit ;  aut  cur 
tam  facile  in  Jeclivi  fliiat.  Cumenim  illius  particulx  libi  mutuo  cohcxreanr, 
ubi  una  ob  plani  declivitatem  deorfum  tendit,fimul  &  reliqute  confequuntur.. 
ReCp.  fluiditatem  aqus,  aut  ea  qua:  attulimus  phaenomena ,  vix  intelhgi  pof- 
fenifi  fubtilior  quxdam  &jethcrea  fubftantia  illius  poros  &  meatus  fubeat,  &. 
parciculas  injvigi  motione  tueatur.  Nam  ubi  inteftinus  ille  motus  celfaverit, 
&  partes  rigefcent,  &  aqua  in  glaciem  concrefcet.  Quinetiam  fi  paites  ilHus 
planas  &  cubicas  fiipponamus ,  aqua  durum  corpus,  non  fluidum  futurum  eft: 
vix enim  inter  fe divellipotenmt.  Quod  autem  aqua Mmprimi  vix  queat ,  ra- 
tio  jam  allata  eft  ,  nec  necelfe  eft  ad  figuram  cubicam  confugere ,  quas  liquido 
&  mobili  Gorpori  minime  eft  accommodata  ;  aquam  vero  aliquantulum  com- 
primi  polTe  hinc  liquet ,  quod  vas  plumbeum  aqua  omnino  repletum ,  &  mal- 
leo  contufum  aquam  fic  comprimit  ,  ut  dato  per  claviculam  aut  foramenexi- 
tu,  ftatim  cum  impetu  erumpat. 

Opf.  z,  Quiaquam  in  atomos  refolutam  ,  &divifam  opinantur,  vix  ah'tec 
explicari  poire  cur  tam  squabiHs  ubiquc  fit  aqua:  fuperficies^adeo  ut  nuUibi  aU 
tior  fit  aut  depreffior ,  atque  ad  libellam  vulgo,  aiitjiveau  ^omnmo  videatuf 
conftituta,  Nam  acervus  tritici  cum  ex  granis  majufcuHs  conftet ,  in  cumulum 
facile  congeritur :  jam  minutidima  arenje  granula  longe  minus  afiurgerent :  & 
tamen  propter  angulorum  inajquaHtatem ,  &  qualemcunque  magnitudinem 
airurgunt  in  magnas  moles  :  cumigitur  aqua  nullum  hiatum  pati  poiTit,  fedfi; 
quis  fiat , in  hunc  ftatim  delabatur,  omnino  in  atomos ,  feuin  minucifsimas  pac- 
tes  videtur  concifa,, 

Refp.  leqnabilitatem  illam  aqua:  ex  minutis  quidem  particulis  aliqua  exparte 
duci,fed  nihil  necelfe  eft  ut  in  extremas  atomos  feda  fit.  Nam  circumfufi 
acris  asquabilis  prelsio ,  fubtiHs  materire  motus^partes  aquas  Ixves ,  flexibiles  & 
teretes,  gravitas  ipfius  aqus  hunc  effedlum,  ut  alios  bene  multos  procreare 
pofiunt.  Ac  fiaqua  inatomos  fefta  elftt ,  nefcio  an  polfet  in  gnttulasafrurgerej. 
ut  in  foliis  plmtarum  cernimus.  Qiiod  enim  has  guttulas  comprefsioni  acris 
tribuit  Galilasus ,  &  antipathiae  quae  inter  aquam  ,  &  acrem  intercedit ;  auc 
quod  Magnanus  communirerum  propenfioni  qua  iek  tueri  &  confervare  af- 
fedant  ,id  refert  acceptum  :utforte  hxc  in  vulgari  Philofophia  defendi  pof- 
fint,  ac  veaim  fit  partes  aquae  circa  idem  centrum  conglobatas  ,  ab  externis 
injuriis  faciUus  fe  cueri  ;  cumque  aqux  guttula  fit  molis  peiparv^,  communis 
ad  centrum  terras  propenfio ,  feu  gravitas  non  vincit  privatam  funpfius  tute-- 
■lam.  Fatendum  tamen  eft  propiorem  his  eflEeftibus  caufam  qusri  oportere :  fi- 
ve  ea  fit  xquabilis  non  acris  modo ,  fed  circumfufi  aetheris  preflio :  nam  in  ma- 
china  pneumatica  exhauftoacre,  aqua  nihilominus  in  guttulasconcrefcit-,  five 
fubtilis  illa  liibftantia  qua:  fluiJitatem  aqus ,  &  aliis  Hquoribus  praebet,  par- 
tes  liquoris  a^quabihter  acentro  moveat,  ut  ab  exteriore  (ubftantia  squabili- 
ter  adcenrrum  partes  liqnoris  pellunrur.  Sic  enim  motum  3Ethereae  illius  (iibi 
ftantiae  minus  pertutbant ,  qu.MTt  fi  alia  figura  donarentur, 

Cum  Hquoris  partes  funt  crafliorts ,  &  ardi  mtTacs ,  uc  in  hydrargyro,  tutn. 
guttiEfiunt  m^jores :  non  enim  ab  eNterno  a-creintns  f;beunte  muitnm  difli- 
pantur.  Contra  evenir  cnm  liqucris  p.-rtcs  Gint  tenuinTmx:  nam  ab  externo 
aere  in  mille  guttulas  pene  infenfibilts  dividuntur :  ut  in  fpiricu  vini  cernimus,. 

qu 


TRACTATtrs   PRIMTJS.  73 

quiin  aere  furfum  projedus  ,  fv  exqmfite  fit  reftificatvis  ^'  piui{Timus,evanef_ 
cit ,  antequam  decidat.  Itaque  argcnti  vivi  guttula:  forte  ab  cxtcrno  aere  lor- 
nantur,  &propter  anguftiammeatuum  intus  non  fubit ;  fed  extrinfecus  vim 
fuamapplicat,  Contra  in  fpititu  vini  cum  ampli  fint  pori ,  aer  intus  (ubit ,  huc 
iUuc  partes  movet  &  fpar^it  :  fed  de  hisidentidem  redjbit  fermo. 

JnJ}.  /^ quae  gutta  cum  aliam  tangit ,  ftatim  cum  ea  conjungitur :  imo  fi  vi- 
num  attigerit  ft.uim  effunditur  &  complanatur :  ergopalam  eft  non  aHa  ratio- 
neaquam  conglobari  aeri  expofitam,  quam  quia  inter  aerem  &  aquam  qux- 
dameftnaturahs  diirenfio,  vel  antipathia  :  unde  &  feipfani  coHigit,  ut  minus 
aerispateat  injuriis. 

Refp.  morales  hujus  generiscaufas  a  reda  philofophandi  rationc  ,  quantum 
fieri  potcft,  elTe  removendas :  prxtertim  cum  naturales  ocairrunt  :  ut  in  pro- 
pofito  exemplo  evenit.Id  enimcommune  eftomni  hquori.imo&  fluidocorpo- 
si ,  utrotundam  figuram  induat,  cum  a  circumfufo  corpore  asquabiliter  pre- 
niitur:ut  cernerecft  in  aerisipfius  buUulis,  qus  ex  aqua  erumpunt  ;  in  olei 
giutulis  per  aquam  diffufis.  Qi^od  autem  aqua  liquoris  concaftu  ,  cum  co  fta- 
timuniatur  ,  aut  alteri  guttn:  proxima  in  majorem  guttam  confluat,  ratio  in 
proclivieft,  Cum  enim  in  punfto  contaftus  nulla  fit  aeris  ambientis  prcfno, 
in  eam  partem  gutta  propeUitur  a  circumfufo  acre ,  vel  zthere,  ubi  minor  eft 
lefiftentia  ;  forte  hisefFcdibusaliascaufas  infra  reddcmus  ,eaiquc  apdorcs. 

Pr<tc!pu£  aeftiit  affe^iones. 

Primoid  liquetaquam  natura  lua  frigidam  efte  &  humidam.  Nam  corporar 
quae  funt  aquofiora  ,  eadem  funt  &  frigidiora  :  fic  humida  eft  ,  cum  madefiiciat, 
&  fuis  tcrminis  non  contineatur.  Hinc  disjiuidas  terr.'E  atomos  conneftit : 
utrum  autcm  fumme  frigida  fit ,  vel  humida ,  qu.xri  foler. 

Quandui  fluida  eft,  impenfe  frigida  cfle  non  poteft  :  cum  frigore  intenfo 
partcs  aqua^rigeant.Sed  nondum  (atis  liquetinquo  pofica  fit  frigoris  natura, 
quodque  fic  illius  primum  fubjedum  ;  an  fit  qualitas  realis,&  pofitiva  ;  an  calo- 
ris  duntaxat  privatio,  Sic  humiduascum  forte  non  fic  qualicas ,  fed  modus 
corporis,necduminrer  Philolophos  convenit  ,  quid  humiditatis  nomincintcl- 
ligant  ,  an  quod  humeftat,  ut  loquuntnr,  feu  madefacit ;  Sic  enim  aqua  im- 
penfe  crit  humida:  an  quod  rcgre  fuis  alienis  vero  terminis  fiicile  continetur; 
Sic  aer  humidior  aqua  fucurus  eft :  ut  jam  identidem  monuimus. 

Secundo,aqua  cumreliquis  elementis  &Chymicorumprincipiis  ,  fi  tamen 
oleum ,  vel  fulphur  exceperis ,  facile  commifcetur.  N.im ,  ut  fipe  di£lum  eft  , 
olei  vel  fulphuris  corpufcula  vifcofii  funt ,  &  tenacia ,  nec  polTunt  ea  mollcs  & 
teneraj  aqux  patticulx  perrumpere.  Sed  tenues  fpiritus  facile  dividunt ;  dif. 
perfas  &  malecolligatas  terrac  atomos  aqua  conciliat:  fed  cum  fale  ardifsi- 
meconjungiuu,  &;faleimbuta  vix  eum  dimittit.  Seu  aqua:  plicatiles  fibrx  fi- 
lisfpicula  involvant ,  ut  videtur  Cartefio  ;feuillafuftineant,  fere  ut  aciculam 
chalybeam  aqux  innat.ire  cernimus.  Nam  minus  eft  probabile  filis  corpull 
cula  inceraquae  (patiola  omnino  vacuacondi,  ut  videtur  Gaflendo:  cum  falis 
accefsione  aqua  intumefcat. 

To}n.  11.  K: 


74  PHYSIC^    GENERALIS 

Tertio  mixta  corpora ,  quorum  minus  firma  eft  concretio ,  aqua  permeat  ; 
&  folvit,  atque  ex  iis  velut  quxdam  ramenta  &  minutias  delibat,  hoc  utique 
facilius ,  quo  aqua  eftcalidior  ,  &mixra  funt  laxiora.  Nam  aqua  igne  acuitur; 
fales,  ut  diximus ,  imprimis  exfolvit ,  vegetabilium  pene  omnium  vires  induit, 
linduras,  ut  loquuntur  ,  &:  tenuiorespartes  longa  infufione  &  decoftione  eli- 
cit;  ne  metillis  quidem  parcit:  maxime  cum  lalium  aculeis  armatur  :  quod 
quidcm  fieri  vix  poflTit ,  nifi  aqus  particulx  in  jugi  motu  verfentur.  Sed  de 
folutione,&  aliis  quac  ad  aquac  vires  pertinent  ,ut  de  illius  gravitate  &fluidi- 
rate ,  uberius  poftea  dilferemus ;  neque  enim  confundi  debet  rcrum  tradlatio  : 
nunc  perpaucade  terraut  eft  quid  mifcibile,  fiibjiciamus. 

De  Terra. 

Qiiod  in  refolutione  extremum  remanet,  neque  in  auras  difflatur  ,  fed  fiia 
fixitate  immotum  perftat ,  id  terram  folemus  appellare,  quodin  terra  vul- 
gari ,  &  fixis  corponbus  hoc  elementum  maxime  dominetur ;  utin  lapidibus, 
metaliis,  &  iisomnibus  quae  vim  ignis  fpernunt.  Cum  ex  cineribus  fal  omnis 
per  afFufionem  aqua:  calids,  ut  in  lixiviis  fieri  folet,  omnino  extraftus  cft, 
quod  utimumremanet,  &ignis  vi  deftrui  nonpoteft,  id  terram  nominamus : 
quod  nullius  ufus  vulgo  habeatiu: ,  a  Chymicis  terra  damnata,  ab  aliis ,  caput 
mortuum  vocitatur. 

Cujus  figurx  fint  terras  atomi ,  divinare  non  poftumus :  id  unum  conftat 
eas  elfe  admodum  fixas  &  folidas :  cum  ignis  vi  in  auras  dififlari  non  poflfint, 
cumque  durities,  fixitas ,  foliditas  a  terra,  magna  ex  parte  ducatur.  Eft  enim 
reliquorum  mifcibilium  velut  bafis  &  fundamentum  :  hinc  magna  illius  ficci- 
las ,  nulla  adeo  partium  cohaEfio  :  hinc  eiiam  pondus  magis  quam  ex  aqua  & 
aliis  elementis  proficifcitur. 

Sed  plerique  Chymiciopponunt  terrampotius  levitatem , quarngravitatem 
raixtis  corporibus  tribuere ;  plus  enim  ex  fuberc,  v.  du  lie^e ,  leviflimo,  quam 
exhebeno,  aut  guaiaco,autquercu,  quas  funt  ligna  graviflima ,  terrx  educi- 
tur;  atqueexlignis  ponderofis  multum  falis&  aquae,  perparum  terr^  eolligi- 
tur.  Addunt  hydrargyrum  gravius  efTe  terra  vulgari :  cum  is  aqua  abundet. 

Refp.  ex  lignisponderofis  plurimum  olei ,  &  filis  elici ,  qua:  multum  terrs 
continent.  Nec  dubium  eft  quin  hydrargyro  magna  infit  terr^  &  falis  copia: 
cumis  fit,ut  Chymicis  placet  ,communis  metalloramm-teries.  Nequeiddu- 
bium  eft  quin  terra:corpufcula  fixa  fint ,  &  folida  :  tametfi  interdum  mixta  ef- 
ficiantleviora:  five  ea  globofafint  ,  ut  nonnullis  videturjfiveut  areiiac  granii- 
la  ,  in2qua'ibus  angulis  &  lateribus  conftent  :  quac  cum  permultos  inducant 
poros,  corpus  minus  folidum  &  compaftum  efficiunt,  Nam  mixta  corpora ,  & 
imprimis  vita:  compotia ,  multis  poris  efte  pervia  necelfe  eft  ,  ut  quae  funt  fu- 
perfiiia  excernant  jquz  fibi  apta  funt  &  accommodata  excipiant;  exhauftum 
reparenthumorem,  ac  d?niquemutua  interfe  exerceant  commercia. 

Terra  in  mixtodiffluentemhumoremfil^it;  aiftiva  principia,qu2  fi  fola  ef_ 
fent  ,  m  femutuas  vires  exererent ,  temperat  &  dividit ;  qua;  nimium  volati- 
lia  funt ,  figit ,  fluxa  cohibet ,  ac  rebus  una  cum  fde  firmitatem  &  confiften- 
tiain  uibuit ;  idque  maxime ,  ubi  cum  fale ,  vel  diuturno ,  vel  acriore  calore 


TRACTATUS    PRIMUS.  7j 

conjungitur :  tum  enim  nulla  pene  vi  divelli  poflunt.  Sic  lapides  &  metalla  diu- 
tiflime  perfeverant :  &  fatis  eft  verifimile  fic  terram  &  falem  in  iis  dominarijUt 
falin  mttallis ,  tcrra  in  lapidibus  primas  obtineat.  Cumque  hic  duo  principia 
minutimconcifafimuluniuntur  ,&  abaliis  fugacioribus  elementis  foluta  funt, 
nt  in  laterum  codione  ,  &  vitrificatione  cernimus ,  tum  mixta  efficiunt,  qua 
ab  omni  interitu  &  corruptione  pene  tuta  funt.  In  lateribus  &  vafis  fidtilibus 
major  eft  terrae ,  quam  falis  copia  :  neque  ea  tamen  fale  omnino  deftituuntur: 
cumvifpeculi  uftorii,quod  eft  in  Academia  regia,intra  unius  hori  minutum, 
in  vitrum  abeant ,  &  liquefcant ;  cum  tamen  fufio  citra  (alem,  ut  videtur  Chy- 
micis ,  perfici  non  poflit.  Hinc  meialla  quae  funduntut ,  plus  habentfalis,quara 
lapides. 

In  vitro  major  eft  falis  copia.  Vitrum  commune  ex  centum  v.  g.  libris  cujufl 
dam  fahs ,  quem  fodam  vocant ,  v.  de  la  foude ,  &  ducentis  filicum  ,  vel  are- 
nae  albae ,  qua:  microfcopio  pellucida ,  &  quafi  vitro  prxgnans  cernitur ,  ingen- 
tiignisvi  conficitur.  Sex  uncias  cujufdam  lapidis  magncti  non  multum  difsi- 
miHs,unde  ic  magnefiam  vocant,  purgando  vitro  &  perfpicuitati  concihan- 
dae  adjiciunt,  ReHqua  ut  norunt  artificcs  ,  profequuntur  ,  qui  plerumque  nec 
fodam,  feu  falem  AlcaW  ,  nec  magnefiam  ,  vulgo  la  mangonefe ,  adhibent,fed 
fubtilem  arenulam ,  qualis  eft  Stampenfis ,  &  nitrum  expurgatum. 

Id  unum  vokimus ,  minutas  tcrrae  atomos  cum  minutis  (alis  corpufcuHsana- 
tura,  vel  ab  atte  interdum  ita  exquifite  milceri,  ut  vix  corpus  dilfolvi  pofsir. 
Sic  in  vitro  nihil  fere  eftvolatile  ,  nihil  quodconcretionis  vinculum  poffitre- 
ferare.Jam  ut  terra  cum  fale  ardiflimo  nexu  conjundla  rebus  fiimitatem  ,  & 
ftabilitatem  pene  indillolubilem  confett,  ita  eum  aqua  ,  &  aliis  prinipiis 
vix  poteft  accurate  mifceri»  Hmc  fcpe  aditum  ad  corruptionem  patefacit : 
porofa  enim  &  male  compa(fla"efEcit  corpora  :adeout  principia  vel  elementa 
facile  difcedant.  Unde  Chymici  terram  &  aquam  efle  pricipua  corruptionis 
principia  pcrtendunt:  quod  laxiorem  mixti  compagem  efficiant  :  ita  ut  fal , 
qui  iit  iis  placet ,  eft  mixticnis  vinculum,  necfulphur,  nec  fpiiitum  a  fuga 
pofTit  retrah.re. 

Aqua  vero  eft  prxcipuum  corruptionis  principium.  Nam  aftuofa  principia 
ita  divellit,  ut  non  poffintmutno  implexu  inter  fe  devinciri :  cumque  aqua  fit 
admodum  volatilis  &  fugax ,  vinculum  mixtionis  fua  fuga  teterat ,  &  volatilia 
elementa  januis  patefaftis  ftatim  excedunt.  Hinc  quae  aquofiora  funt ,  quaeque 
funt  magis  compofita  ,  ut  hcrbarum  decoda,  &  pharmaca  vulgari  modo  prse- 
parata ,  perfacile  corrumpuntur.  Ubi  autem  adtiva  principia  ,  (al  nimirnm,  fiil- 
phur&  mercuriusdominantur,  tum  res  diutius  perfeverant.  Sed  qui  fint  ea 
principia  ab  ipfis  Chymicis  adeo  ja(Sata,paulo  accuratius  eft  explicandum. 

C   A   P   U  T      V. 

I>e  Princlpiis  Chymicorum. 

QVx  fint  prima  rerum  principia ,  non  aliunde  magis  quam  ex  corporutH 
refolutione  perfpeftum  nobis  elTe  polle,  Chymici  accrrime  contendunt ; 
ut  machinam  explontam  haberenon  poirumus,nifi  in  fuas  partes  ea  diirolvatur, 
Cum  autem  ars  Chymica  circa  ignem  potiffimum  occupetur  ,  ea  in  mixtione 
corporum  primas  tenere  putant,  qus  ab  igne  feparantur. 

Kij 


7^  PHYSIC^   GENERALIS 

Jam  vero  in  refolutione  cujufque  corporis  prxcer  terratn  &  aquarti ,  tria  hxCi 
falcm,  fulphur  ,  &fpiruum,  feu  mercurium  ipfis  oculis  lubjici  multis  pro- 
bant  experimencis ,  qua;  nunc  referre  nihil  attinet.  Unum  idque  notiflimum  in- 
ftar  omnium  erir.  Vmum  nempe  ipftim  quod  alembico  impofitum  ignis  calo- 
re  in  varias  parces  exhalatur. 

Primum  enim  fpiritus ,  feu  aquaardcnsin  aliud  vas  fubjedlum  exftillatur,' 
quoJ  plures  Chymici  ( neque  enim  inter  fe  confentiunt)  mercurium  appellant. 
Hunc  excipic  aqua  infipida ,  quam  phlegmatis  nomine  iis  placnit  defignare. 
Cum  autem  in  fundo  alembici ,  phlegmate  magna ex  parte  cxhaufto ,  nihil  re- 
tnaneat  prscer  materiam  vifcofam  Sc  crallam  :  hac  utique  in  aHud  vas ,  pyro 
non  diffimile,  quod  retorta  vulgo  tine  cormte ,  dici  folet,  tranflata,  &  vehe-» 
mentiori  igni  admotaj  primum  nonnihil  phlegmatis  ,  tum  liquor  acidus, 
quem  mercurium  nonnulii  vocicanc ;  tandem  vifcofus  ,  pinguis  ,  &  oleofus 
humor  egreditur  ,  quem  kilphuris  nomine,  auc  olei  infigniunt.  Quodfuper- 
eft  jam  valde  exficcacumignecomburunt ,  tum  in  vas  terreum  conjiciunt ,  cui 
aqua  fervida  apponitur.  Hsc  fale  imprxgnatur,  tum  filtrata  ,  feu  per  char- 
tam  bibulam  ,  v.  du  papier  gris  ,  aut  panni  lacinias  trajedta  ,  &  calore  ex- 
halata ,  falem  in  fundo  vafis  deponic.  Quod  remanet  ex  cineribus  terra  eft, 
aut  caput  mortuum. 

Itaque  in  vini  refolutione  prxter  terram  &  aquam  quac  ,  fi  Chymicis  credi- 
mus,  mertia  funt  &  otiofa  elementa,  tria  multum  adtuofa  &  vegeta  fefe  iri 
confpedtum  dantprincipia.  Spiritus  nimirum ,  feu  mercurius ;  qui  duplex  eft, 
pinguis  unus  &:  inflammabilis ,  quique  leni  calore  primus  cgreditur ,  ifque 
vini  fpiritus  vocitatur  •,  alter  penetrans ,  &  macer  ,  quique  in  aceto  plurimas 
eft.  Secundo,  liquor  oleofus  &  fulphureus  majore  vi  ignis  extrahitur.  Tertio, 
fal  ex  cineribus  elicitur. 

Ex  tribus  his  principiis  qualitates  pene  omnes  duci  arbitrantur  :  adeo  ut  ex 
fale  fapores  j  ex  fulphure  odores,  imo  &  colores  ;  ex  mercurio  facilis  in  cor- 
pora  aditus ,  &  vis  penetrans ,  ac  dilfolvens  ,  imo  fermentatio  omnis  ,  quas 
praecipua  eft  mixtionis  &  dilfolutionis  caufa,  oriantur. 

Hascutique  &:  aha  in  eam  rem  plurima  Chymici  de  fuis  principiis  tradunt, 
quas  fola  efte  rerum  primordia  putant ;  atque  ex  iis  omnes  corporum  vires  & 
qualitates  duci ,  non  ex  quatuor  elementis ,  qus  &  faporis  omnis,  &  odoris, 
&  coloris  etiam  ut  plurimum  funtexpertia ;  non  ex  atomis ,  aut  minutis  cor- 
pufciilis,  qu2  fub  fenfus  non  veniunt,  quxque  folis  conjefturis  airequimur. 

Et  quidem  fatendum  eftPhyficam  ex  Chymicorum  laboribus  &  experimen- 
tis  magnaincrementa  cepiire.  Hincmultx  artes  ad  ufum  vitae  peruti  es  mana- 
runt  :  hinc  etiam  corporum  proprietates  &  vires  magna  ex  parte  cognitae  funt. 
Sed  tamen  vix  adduci  poftum  ut  credam  his  principiis  Philofophum  conten- 
tiim  efteoportere  ,  aut  ea  rebus  explicandis  fufficere.  Q^l  igitur  iis  defir, 
quidve  in  hoc  philofophandi  genere  reprehendendum  ,  fimul  quid  utile ,  quid 
vero  proximum  nobis  videatur  ,  quam  poterimus  diftinde  &  breviter  aperire 
conabimur.  Sit  i^itut 


TRACTATtJ^    PRIMUS.  77 

Prifna  Conclufio. 

Chymicorinn  principia  non  prima ,  fed  ad  fummiim  principia  fecuhc':  ria 
dici  poirunt. 

Proh.  &  exfUcaturcojrd.  Illa  (unt  prima  principia ,  aut  mifcibilia ,  in  qu.x 
mixta  corpora  perextremam  &:  ultimam  analyfim  refolvuntur  :  fed  principia 
Chymicorum  ,  ut  forte  per  primam  &  mngis  obviam  analyfimprodeant,  ea 
tamen  polTunt  in  partes  fimpliciores  adhuc  dillolvi :  ut  peritiiFimi  Chymici  fa- 
tentur,  ac  multis  obfervationibus  conftarepoteft.Id  enim  liquet  fpiritum  vi- 
fti  inflammabilem  magna  ex  parte  in  aquam  converti  :  qua:  tamcn  in  lingua 
acerrimum  faporem  impreftiim  relinquit :  adeo  ut  fpiritus  illi  ardentes  &  in- 
flammabilesin  aquam&falem  tandem  volatilem  refolvantur  :  ut  multis  ratio- 
nibus  &  experimentis  demonftravit  vir  doftiffimus  D.  Dn  Clos. 

Non  ita  pridem  in  regia  Academia  decem  uncix  olei  crafli  &  foetidi  ex  va- 
riisplantis  extrafti  per  crebras  diftillationes  ficfuerunt  redlificati,  ut  squalis 
femper  aqux  communis  poitioadderetur :  per  24.  itaqne  iteratas  diftillationes, 
aqua  multo  fale  vo'atih  miprxgnatafemper  fuit  exftillata  jmagnaitidem  ter- 
rae  portio  edudta  eft:adeo  utdu^e  tantum  uncix  aut  circitcr  olei  magis  dilu- 
tiexdecemunciis  fuperfuerint-  Quodoleum  ulterius  redificatum  ,  feu  diftil- 
lamm  potuiiret  in  phlegma,  falem  volatilem  &  terram  adhuc  refolvi  :  Aded 
tJt  nec  fpiritus  vini  ardens,  necoleum  ipfum,  aut  fulphur  intcr  prima  rerum 
pincipia  numerari  polTint :  fed  ex  funt ,  ut  diximus ,  fecundariae  qusdam.  con- 
cretiones  ,  qux  ex  fimplicioribus  pendent. 

Confirm.  Ne  illud  quidem  crediderimfales  ex  cineribus  extrados  adeo  eftc 
fimplices ,  ut  ex  fimplicioribus  non  prodierint.  Et  lane  cum  confidero  pifces 
marinos,  qui  magna  ex  parte  ex  aqua  falfa  nutriuntur  ,  nihil  lahs  prxfe  fer- 
re  :  contra  homines  &  terreftres  animantes ,  quas  rebus  falfis  plerumque  non 
vefcuntur ,  urinas  &  fudores  interdum  &  pituitamadeo  falfam  egerere :  mul- 
tum  in  eam  propendeo  fententiam ,  falem  ipfum  non  primum  eire  miicibile  , 
aut  primam  elfe  &  indilfolubilem  atomorum  concretionem  ,  fed  fecundariam 
duntaxat,  qusque  ex  textura  mechanicaomnino  pendet. 
Prob.i.  conclufio  :  tanta  in  iis  vocibusfalis,  fulphuris,  &mercurii  ambiguitas, 
tanta  eft  homonvmia  ,  ut  res  his  vocibus  iubjcds  vix  defignari,  autprincipio- 
rumloco,  exquibus  ducancurrerumqualitates,  haberi  poflint.  Non  enim  fo- 
liimChymici  quid  mercurii  v,  gr.  quid  fulphuris  nomine  intelligant,  inter  fc 
diflentiunt:  fed  nec  idem  Author  fecum  ipfe  confentit.  Sic  mercurii ,  aut  fpi- 
ritus  nomine,non  argentum  vivum  ,  quod  metallorum  materiam  efle  putant, 
fed  &liquores  quoldam  exftillatos  donant:  five  fint  acidi  &  penetrantes,  ut 
fpiritus  vitrioli,  aut  fpiritus  falis  •,  five  fint  inflammabilcs ,  ut  fpiritus  vini. 
Hinc  fulphuris  nomine  interdumcotpusillud  fcrtidum  &  notiflimum  ;  incerim 
olea  quiex  plancis  perdii^illationem  exeunt,  confufa  admodum  voce  defi- 
gnant.  Jamquanta  inter  illos  pugna  eft,  utrum  liquor  ille  inflammabilis  & 
renuis  quiex  vino  exftillacur,  mercurii  nomine  donandus  fit;an  fitpars  ful- 
phuris  purior  :  adeo  ut  folapartium  textura  ,  non  eirentia,  ant  fpecie  a  ful- 
phure,  vel  ab  oleo  vini  difl-crat :  cum  exdem  fint  utriufqne  affti^liones ,  iilque 

K  iij 


78  PHYSIC^GENERALIS 

calor,  motus ,  celcritas ,  &  pracceps  volatilitas  juxta  conveniant:  cuttiam- 

bo  a:que  fint  igni  pabulo  ;  adeo  ut  fpiritus  nihil  fit  nifi  pars  olei  fubtihor. 

Imonihil  probabilius  eft  ,  quam  tria  illa  principia  iola  partium  texutra  in- 
ter  fe  difFerre ,  neque  ,  utputo  ,  oleum  a  fpiritu  diffidet ,  nifi  quod  longa  fer- 
mentatione  partes  olei  fint  concif^  ,  ac  forte  minutioribus  ramuUs  inrtruda;, 
minus  adhaereant  corporibus  ,  &  facilius  avolent,  Rem  ita  efle  hinc  licet  col- 
ligere  ,  quod  ex  plantis  ,  aut  fuccis  ante  fermentationem  multum  olei ,  nihi 
aut  perparum  fpiritus  ;  pofl  fermenutionem  parum  olei ,  multum  fpiritus  eli- 
ciatur. 

Qu2  in  contrarium  opponi  folcnt ,  poflea  viderimus  ,  nunc  illud  excu- 
tiendum  ,  an  Chymicorum  principia  fini  adlu  in  mixtis  corporibus  ,  fal- 
tem  ut  reliqua  elementa. 

Secunda  Conclufto. 

Principia  Chymicorum  non  funt  aftu  inmixtis  ,  ea  forma,  numero  ,  ftatUy 
in  quo  feparata  confpiciuntur  :  fed  ignis  magna  ex  parte  ea  procreat. 

Preb.  h£c  concl.  Nam  partes  mixti  corporis  vi  ignis ,  mutuo  attritu  coUidun- 
tur  ,  uc  figuram ,  &  texturam  mutent ,  nec  eadem  demum  forma  fe  prodant , 
quam  habuerunt  inmixtocorpore.  Hine  fit  ut  non  tria  tantum  autquinque, 
fed  innumerabilia  pcne  principia  emergant.  Quanta  enim  in  faUbiis  ipfis  va- 
rietas?  aUi  funtfixi,  aUi  volatiles;  ahi  vicauftica,  &urente  donancur  ,  utfal 
fraxini ;  ahi  non  itcm  :  nequeidemfal  ex  metalHs,  idem  ex  plantis  eUcitur. 
Jam  quanta  in  fulphure  ipfo  diverfitas  ?  aHud  eftpurum,  &  tenue  ,  quod  aqus 
innatat  •,  ahud  craflTum ,  nigrum  ,  &  bitumini  fimile ,  quod  magna  vi  ignis  ex- 
traflum  aqux  immergitur. 

Illudquidemnonnegaverim,  olenm  plerumque  aftu  in  corporibus  inelle, 
quod  ahquando  fola  cxpreffione  eUcitur,  ut  ex  amygdaUs.  Sic  fpiritus  vini 
fcobem,  feu  pulveremguajaci,  aut  alterius  hgni  ponderofiita  dilfolvit,utom- 
nipcne  oleoeum  exuat  :  adeo  ut  poftea  olcum  diftillatione  fruftra  tentes  ex 
eadem  fcobe  per  fpiricum  vini  dilfoluca  extrahere.  Quod  quidem  probat  oleum 
aftu  inefte  mixtis  corporibus  •,  fed  illud  elfe  principium  merito  negaverim  : 
cum  in  aquam  ,  terram  ,  &  filem  refolvatur. 

Unde  vires  mixti  cujufque  corporis  maxime  in  oleo  infunt,  ut  in  oleo  cinna^ 
momi ,  v.  de  la  canelte ,  &  in  aUis  cernere  eft.  Jam  fpirituum  quanta  varietasj 
ahi  funt  infl.imm.tbiles ,  ut  fpiricus  vini ;  ahi  tenues  &  aciduH ,  ut  in  citris  &  po- 
mis  aurantiis ;  ahi  acididimi ,  ut  fpiritus  victioh ,  nicri,  &  fahum  pene  omnium. 
Nec  probabile  eft  in  fale ,  aut  nitro  fpiritum  adeo  aciduminveniri ,  fed  ejiis 
partes  ignis  vi  eam  figuram  adipifcuntur  ,  qua  fecare  &  penetrare  facilc 
polfunt. 

Cow^rw.  non  ita  vi  ignis  refolvicorpora ,  utexiis  prima  elementa  prodeant, 
vel  hinc  Hcet  coUgere,  qnod  utcalorincenfior  eft,  auc  remiflior ,  diverfipro- 
danc  liquores ,  auc  fales.  Sic  hgnum  occlufo  vafe  diftillatum  nec  cineres  dabir, 
ncc  fuliginenT,  atqueex  ipfa  fuligine  &fal  volaciHs ,  &  fpiritus  pcnetrans,  & 
oleum  prodeunt:  q'iaE  pUnimum  diflidcnt  abiisc]ui  vafis  occlufis  eliciuntur  c 
planta  ,  vcl  ligno.  Itaque  ignis  non  foliim  dividic  &  refolvit  corpora,  fed  va- 


TRACTATUS     PRIMUS.  79 

riis  eamodis  mifcet ,  &  componit,  ut  fufe  demonftrat  D-  Boyle  in  praclaro 
opere  ,  quodChymiftaScepticusinfcribitur  ,  exquomulta  nunc  mutuamur. 
Sic  vitrum  ex  cineribus  conficitur  ,  idque  vix  diirolvi  poteft  :  imo  id  prorfus 
infipidum  eft:  tametfi  ex  fale  ,  ut  vocant,  alcali ,  feu  extradto  e  cineribus, 
&  acerrimo  conftar. 

Conflrm.  iterurn.  Nec  fpiritus  qui  c  variis  corporibus  eliciuntur,  ut  (piritus 
ritri  &  fuliginis,  aut  fanguinis;  nec  fales  ipfi  ,  nec  olea  demuminter  (e  con- 
veniunt.  Imo  fpiritus  nitri  v.  g-  &  fpiritus  cornucervifimul  mixti  tumultuan- 
tur  ;  neccredibileeft,  ut  jam  innuimus,  fpirituminflammnbilem  a<ftu  in  mu- 
fto  inelfe  ante  fermentationem  :  cum  elici  ncn  poflit ,  uti  ncc  acetum  adtu  in 
vino  eft  :  fed  eum  partium  contextum  vi  caloris  acquirit ,  quo  linguam  pe- 
netrat  &  pungit. 

Non  repeto  quantum  fit  difcriminis  inter  fales  fixos,  qui  per  incinerationem 
fiunt,  &  volatiles,  qui  ex  animalium  partibus,  ut  oHibus ,  pilis  ,  (anguine, 
cornibus  inter  diftillandum ,  vel  leni  calore  attolluntur.  Sales  fixi  vix  ullas  fuo- 
rum  corporum  viresretinent:  cum  fal  volatilis  odore  ,  fapore,  &  aliis  affe- 
ftionibus  fui  corporis  compofitionem  &  temperamentum,  crafim  &  vires  con- 
fervet. 

Hoc  etiaminter  fe  diflident,  quod  fales  fixi  &  lixiviales  fublimatum  mer- 
curium  inaqua  exfolutum  ficturbent,  &  praicipicent ,  ut  liquorflavoaut  fub- 
rubro  colore  tingatur :  fales  volatiles  colorem  ladleum  eidem  folutioni  imper- 
tiant.  Sic  fpiritus  acidi ,  macri  ,  famelici,  ut  vocant,  omnino  diff  runt  ab 
iis  qui  fulphurei  funt ,  &  inflammabiles  :  quanquam  utrique  forte  fale  vola- 
tili  acuantur  :  fulphurei ,  quales  funt  in  fermenratis  Hquoribus,  facilc  inebriant, 
ac  mentem  conturbant  •,  non  item  fpiritus  aciduli  ex  citris ,  aut  limoniis  ,  aut 
aliis  ex  frudibus  extrafti.  Hinc  vina  acidula  minus  inebriant ,  &  calidiora  qu^E 
funt ,  cum  fuccis  acidis  temperantur ,  mentem  minus  perturbant.  Viderint 
ergoChymiciquantum  augendusfitprincipiorum  numerus,  fi  vere  principia 
dici  poftunt. 

Tertia  Conclnfio. 

Principia  chymica  ex  mechanicis  dncuntur ,  &  ad  ea  omnino  revocan- 
tur. 

Prob.  concl-  ex  iis  c\\\x  jam  funt  demonftrata  :  id  enim  liquet  principia  chy- 
micaneque  elfe  omniumprima  ,  neque  a(5lu  elfe  in  mixtis  ea  forma,  quam 
feparata  exhibent.  Hinc  enim  optime  colligitur  nihil  ea  efle  pra»ter  certas 
corpulculorum  toncrctiones ,  eafque  fecundarias,  quae  tum  a  corpufculorum 
textura,  tum  etiam  ab  ignis  vi  &  agitatione  pendent.  Hinc  tantum  inter  files 
aut  olea  difcrimen ,  ut  qua:  communes  tantum  habent  qualitates  ,  aut  ficcita- 
tis ,  aut  hiimiditatis ,  aut  fixitatis ,  eadem  principia  vix  dici  poflint.  Hinc  fum- 
ma  in  ideis ,  quas  his  vocibus  aptare  volumus ,  obfcuritas  oritur  &  confufio  : 
adeo  ut  vix  explicare  podimus  quid  filis ,  quid  fulphuris ,  quid  mcrcurii  no- 
mine  intellignmus. 

Quod  enim  filem  vocant  corpus  firmum  &:  concretum  in  aqua  exfolubile  : 
tot  funtejufinodi  corpora  ,  ut  fnl  marinus,  fal  foflTilis ,  vicriolum  ,  nitrum  , 
alumen  ,  iales  e  cinerii-us  cxftraifli ,  6c  fixi  ,  quos  vocant  alcaH ,  f.les  voU- 


So  PHYSIC^    GENERALIS 

tiles  ,  in  quibus  mixtorum  eirentix  &  vixcs  deiitefcunt  :  ut  vix  eodem  genere 

omnes  comprehendi  poffint ;  ac  femper  inquuendum  reftetcur  eacorpora  in 

aqua  refolvantur ,  non  item  terra, 

■  Eadem  eft  rat.o  (ulphuris.  Sic  enim  vocant  id  omne  quod  eft  inflammabilc: 

fed  eo  femper  redit  qusftio ,  unde  id  habet  qucd  flammam  concipiat.  De 

mercurio  autem  tanta  eft  inter  eos  concroverfia ,  ut  iedari  non  poffit.    Quid 

enim  commune  eft  intermercurium,  feuargentum  vivum  ,  &  fpititus  tenueSj 

aut  penetrantes  ;  tlve  fint  acidi ,  five  acres  j  five  macri ,  utaiunt ,  &  fameh- 

ci ,  quales  iuntin  fuccis  acidulis  i   five  pingues  &  oleofi:  adeo  ut  vixinter  fe 

quicquam  habeant  commune. 

Confirm.  i.  Cum  acetum  diftillatum  calcem  plumbi  rubram ,  feu  minium  dif^ 
folvit,  humore  filtrato,  feu  per  panni  lacinias  percolato  &  exhalato  ,  plum- 
bum  remanet  candidum  ,  &  dulce :  quod  idcirco  Saturni  faccharum  appellant: 
tumque  acetum  omnes  fuos  exuit  aculeos,nec  aliud  tamen  quam  partium  figura 
ineo  fuit  immutatum:  quod  utique  multis  probari  poiret  experimentis.  Ergo 
partium  configuratio  ,  aut  textura  ,  aut  motus  omnem  differcntiam  tum  in  iii 
principiis ,  tum  in  qualitatibus  qus  exiis  oriuntur,  omnino  cfliciunt,  uti  fu- 
fiiis  oftendemus  cum  de  qualitatibus ,  fcu  de  affcdionibus  corporum  verb.t 
faciemus.  Tum  enim  manifeftum  fiet  Chymicorum  principia  iis  aflFe£tionibus 
explicandis  non  magis  lufticere  ,  quam  vulgata  elementa.  Sunt  enim  ea  prin- 
cipia  velut  fyllabae  aut  voces  qux  ex  principiis  mechanicis  tanquam  ex  literis 
coalefcunt.  Atc]ue  ut  ex  paucis  literis  infinita  vocabula  oriuntur  ,  fic  ex  pau- 
cis  principiis  quae  mechanica  nominamus ,  infinita  prope  ,  tum  mifcibilia,  tum 
mixtaconcrefcunt.  Atque  ejufmodi  concretiones  fecundariae  tam  multa:  funt,. 
nt  vix  certo  numero  comprehendi  queanr. 

Confirm.  iteriim.  Principia  chymica  ad  certum  numerum  &  fumma  velut  ge- 
nera  facilius  reduci  poirunt ,  fi  in  iis  communes  tantum ,  &  mechanicx  affe- 
ftiones  fpedentur ,  quam  fi  elementa  qunedam  aduofa  ,  aut  piincipia  ,  ut 
aiunt,  hypoftatica,  quiper  fe  confiftantfeparata,  confidercntur.  Tum  enim, 
utjam  oftenfum  eft,  precaria  tantummodo  funt ,  &:  gratis  concelfa,  neque 
ullacerta  ratione  eorum  exiftencia  demonftrari  poteft. 

Sed  illud  apertius  eft  &  cxtra  controverfiam  pofitum  ,  ignis  aut  caloris  vi 
corpora  in  varias  refolvi  partes,  quarum  alias  volatiles,  alix  iunt  fixx  ;  alia: 
licpidac ,  aliificcjE,  ut  dilucide  explicat  D.  Boyle.Qus.  volatiles  funt,  ficcs 
&C  infipids  ,  flores  appcllantur  :  ut  cum.fulphur  ignis  vi  in  vafis  rite  aptatis 
furfum  inflores  fublimatur.  Quod  fi  acri  detur  aditus  :  utquandofub  cumpa- 
na  vitrea  incenditur  ,  tum  in  flimmam  abit,  fimul  &  liquorem  prasbet ,  qui 
vitri  fiigore  concretus  guttatim  invas  lubjedum  decidit ,  &  oleum  fulphuris 
dici  folec ,  f  d  male  ;  id  enim  eft  acidiflFmuu). 

Cum  partes  ficcs,  &vo!atiles  fapidx  funt,  tum  falium  vo^atilium  nomen 
foitiuntur.  QiuEautem  funt  liquidaE  &  infl'mmibilcs ,  olea  ;  qux  penetrantes 
funt,necinflammari  polfunt ,  fpiritus  appellai^tur  :  cuuirmodi  eft  fpiritus  vi- 
irioli,  auti'lud  oleum  fulphuris  ,  de  quo  n^ox  diximus.  Qua:  funt  infipidx  , 
ph'cgm,Ttis,  feu  aqux  nomen  retinent.  Qno!  fixx  ,  fjpi'jS  &  loli^a^  >  files; 
fixac  ^'  infipidx,  terra  aut  capuc  mortuum  nomin-.ntur.  Scd  valde  probabile 
eftejufmodipartcsnoneire  primas  acomorum  concretiones  ,  nec  omnes  aftu 

Jn 


TRACTATUS     PRIMUS.  ft 

Tn  corporibusnnixhsineire.  Ac  fatis  fnerit  Philofopho  fi  ea  texttira  fu,  &  par- 
tiumconfiguratio  in  coipore  ,  qux  hujufmodi  concretiones  ,  aut  fi  vis,  ccr- 
poraiiunis  compolita  oculis  lubjiciat. 

Atque  hreceft  piima  corpotum  analyfis :  non  enimclubito  quin  hquores  ilU 
in  corpora  llmplicioia  ab  indulhio  artifice  refolvi  queant :  uti  faftum  innui- 
mus.  Sed  prima  analyfis  qux  magis  eftobvia,uberiijs  ab  eximio  Chymico  D. 
Du  Clos  ,  cjuem  (upra  laudavimus ,  explicatur  hoc  modo.  Mixta  corpora ,  ac 
plintx  potilTimiim  ,  (  vix  enim  c  mecallis  ,  aut  lapidibus  tantam  partium 
&  liquorum  varietatem  elicies)  in  partes,  ut  diximus,  auc  liquidas  ,  aut  lo- 
lidas  refolvuntur.  Qnx  liquidx  exeunt  ,  cum  inflammari  nequeunt ,  vel  func 
infipidx,  qiuc  phlegmaiis  donantur  nomine ,  vel  fapidxexiftunt ;  fiveacres, 
quac  fulphurei  fpiritus  ;  five  fint  acida  ,  quae  foiritus  mercuriales  appellantur. 
Sulphureus  vel  accrhquor  fale  volatih,  &  quafi  urinofo  autammoniacoim- 
praegnatur  :  unde  folutionem  fublimati  turbat,  ac  prscipitat  ,  eamque  la- 
dis  colore  induit :  non  item  hquoraut  fpiritus  acidus  ;  verum  is  fuccum  heUo- 
rropii ,  v.tournefol ,  cceruleum  nibro  colore  tingit. 

Partes  inflammabiles  vel  funt  aquofac,  tumque  ardentcs  fpiiitus ;  vel  oleo- 
fe :  five  aquseinnatent ,  Gve  prae  gravitate  deprimantur  :  hsc  quidem  balfa- 
ma  nominantur  :  qua:  innatanc,  vel  func  fubnliores  &fpiritus  oleofi  dicuntur; 
vel  crafliores  qui  commune  olci  nomcn  recinent. 

QuaE  ex  analyfi  occurrunc  parces  fohdiores  ,  vel  in  aqua  exfolvuncnr  ,  & 
fales  appellantur  j  five  ii  fint  fixi,  five  volatiles.  Fixi  vel  funt  lixiviales  :  cu- 
jufmodi  eft  fal  tartari ,  &c  ii  fere  omnes  qui  ex  cineribus  eliciuntur  ;  vel  fahni. 
Sal  lixivialis,  ut  jam  innuimus ,  folutionem  fublimati  mercurii,  quac  inftar 
aqux  claraeft,  &Iimpida,  fubrubro  colore  inficit ,  &  turbat  ;  vel  partes 
folidiores  inaqua  non  diftblvuntur ,  eaEque  terrx,  aut  capitis  mortui  nomen 
accipiunt.  Sic  analyfis  corporum  explicata  magnam  Phiiofophix  naturali  lucem 
afferre  poteft :  cum  vulgata  Chymicorum  principiaobfcuras  tantum  ,  confufas 
&  male  fibi  cohasrentes  notioncs  ingenerenc 

ChymicorHm  obje[}iones  diluuntur. 

O^pow.primoChymici.Ex  iisnnumquodque  tanquam  ex  principiis  compo- 
ni,  in  qux  ultimo  refolvitur  ;  nequealiundeprincipia  mixcorum  dignofci  pof- 
fe,quam  ex  eorum  analyfi  ,  feu  ex  refolutione.  Sed  corpora  in  terram,  aquam, 
Cilem,  fulphur,  five  oleum,  &  fpiricum  ,  feu  mercurium  ultimo  refolvunrnr. 
Idque  manifeftnm  eft  cum  in  nacurali  ,  cnm  in  arcificiofa  refolucione.  Nam 
quac  vafis  in  fimo  equino ,  auc  leni  calore  balnei  diftillanda  imponuncur,  eadem 
pracbenr  elemenca.  Cum  lignum  comburicur,  aqua  manifefte  fe  prodic,  mer- 
curius  nna  cum  fumodifflacur,  oleum  igni  pabulo  eft  :  quo  exhauftonihil  am- 
plius  inflammaripoceft  :  fed  reftant  foli  cineres  ex  quibus ,  utfaepe  diximus, 
fal  &  terra  eruuntur. 

Imo  in  ipfis  mincralibus  eadem  principia  occurrunt :  quamvis  interdum  tam 

ar£le  uhiantur,  ut  vix  ulla  arce  evolvi  poflinc.  Sed  in  iis  quorum  parces  tam 

arfto  nexu  non  devinciuncur,  manifefte  fe  produnc ,  ut  in  vitriolo.  Ex  eo  quip- 

pe  leni  calore  ignis  phlegma  pene  infipidum  pnmum  egreditur  ,  tum  aufto 

Tom.  IL  L 


Sz  PHYSIC.E    GENERALIS 

parum  igne  fpiritus  acidus ,  &  penetrans  exftillatur.  Jam  vehementioris  ignis 
violeum,  feu  liquor  acerrimus ,  quiquemetalla  exedit  &  diirolvit,  extrahitur. 
Fxces  calcinarx  per  aquae ,  ut  didum  eft  de  vino ,  affufionem  ,  filcm  prsbenr, 
&caputmortuum  :  eadem  pene  eftomnium  ratio.  Ergo  nihil  eft  cur  concra 
manifeftam  experientiam  ,  aut  principiorum  chymicoru-.n  numerum  ,  aut  na- 
turam  convellamus.  Prxfertim  cum  in  iis  etiam  feparatis  prscipux  vires ,  ut 
fapor  ,  odor  ,  &  alis  qualitates  quae  in  mixto  erant  remifliores ,  velut  mte- 
grae  ferventur  :  magno  fane  argumento  hinc  mixtum  ,  ut  materiam ,  ita  &  vi- 
res  fuas  defumere.  Sic  in  fale  mixti  fapor  ,  in  fulphure  odor  6c  color  deli- 
tefcunt, 

Refp.  hxc  &  alia  plurima  qux  a  Chymicis  principia  nominantur ,  magna 
faltem  ex  parte  in  mixtis  non  elle ,  nifi  virtute  aut  potentia  :  ut  jam  dixi- 
mus  de  fale  ,  ac  de  fpiritu  acetofo  proxima  quaeftione  idipfum  clanus  often- 
demus. 

1.  Ea  principia  in  mixtis  omnibus  non  reperiuntur  :  neque  enim  ex  auro,  tal- 
co  ,  fcu  lapide  fpeculaxi  quiingypfo  reperitur,  aut  ex  cryftallo  ea  unquam 
extrahent. 

».  Non  funt  in  mixtis  eadem,  fed  plane  diverfa,  &interdum  homonyma 
Quid  enim  ex.  gr,  oleum  vitrioli  commune  habet  cum  oleo  cinnamomi ,  v. 
CMtielle ,  aut  cum  oleo  vegetabihum  c 

4.  Ea  principia  non  funt  prima  ,  fed  in  fimpliciora  refolvuntur :  ut  de  fpiri- 
tu  vini  nobis  certum  eft,qui  magna  exparte  in  aquam  abit.Idem  de  crallb  oleo 
fupra  diximus.  Quique  dicuntur  fales  volatiles  ,  inphlegma,  oleum&:  terram 
abeunt.  Fixiores  ex  terra  ,  &  aqua  forfan  coaluere ;  fpiritus  acidi  in  phlegma 
infipidum  &  falem  ;  acres  in  phlegma ,  terram  &  falem  rcfolvuntur  :  aqua  , 
terra  ,  &  fal ,  quae  ultimo  videntur  remanere  .,  ad  purrtatem  elementorum 
nunquam  perducuntur.  Hxc  principia  ab  ignei  &  nitrofi  fpiritus  imprefTione 
procreari  nonnuUi  ex  recentioribus  exiftimant.  Sal  ab  eo  fpiritu  primumpto- 
ducitur  ,  &  ultimo  diftblvitur  :  fed  de  his  poftea. 

Interim  illud  admonemus  male  a  Chymicis  ut  conceirum  id  fumi ,  ex  fola 
corporum  refohuione ,  quse  fint  eorum  principia  coUigi  polfe  :  cum  interdum 
ex  ipfa  compofitione  principia,  aut  mifcibiha  melius  c  gnofcancur.  Exemplo 
fit  vitriolum ,  quod  ex  partibus  metaUicis ,  &  fpiritu  acido  conflari ,  non  tam 
ex  ejus  refolutione  ,  quam  exipfius  procreatione  compertum  eft.  Nam  fi  U- 
maturxchalybis,  aut  cupri  fpiritum  acidum  ,  aut  falis,  aut  fulphuris  affun- 
das ,  addita  aqua  communi ,  ut  hxc  folutio  percolari ,  atque ,  ut  loquunnir  , 
filtrari  ,  pofTit :  aqua  leni  calore  exhalata  vitriolum  concrefcet  in  cryftaUos. 
Siquidem&:  fapore  adftrmgente,  &  colore  ,  &  facili  fufione  ,  &  vi  eme- 
tica  feu  vomiciva  donabitur.  GaUarum  infufionem  in  atrum  colorem ,  f^u  in 
atramentum  convertet.  Multa  in  hanc  rem  dici  potTunt ,  qux  in  aUum  locum 
refervamus. 

Opp.i.  fales  tam  aftu  efle  in  mixtis  corporibus  ,  quam  vulgata  elementa, 
Nam  ubiextraftifunt  ccineribus,  quantumvis  cineres  aqua  dilups ,  aut  ignc 
torreas,  nihilfalis  extrahes.  Neque  etiam  fola  ignis  vi  lal  efficitur :  cnmni- 
trum  ,  feu  falpetrx  ex  fimo  columbino  ,  ex  lapidibus  ipfis  ,  ex  ftabu- 
hs  S>i   terris    nitrofis  ,   per  folam   aqux   caUdx  afFufionem  eHciatur.    Sic 


TRACTATUS      PRIMUS.  « 

oleum  c  miiltis  corporibus ,  ut  ex  amygdalis  ,  v.  Amandes  ,  nucibus  ,  femini- 
bus  per  folam  cxpreffionem  educitur,  nuUa  ignisvi  adhibita.  Jam  fpiritus  in- 
flammabilis  tamaiftu  ineft  vino  ,  quam  aqua  ipfa :  cum  in  omnibus  fermenta- 
tis  liquonbus  idem  Ipiritus  ardens  &  ejufdem  (aporis  extrahatur.  Qiiin  folo  fi- 
mf  equini  calore  exftillatur.  Imo  ubi  intenfo  frieore  vinum,  aut  cerevifia  con- 
gelatnr  ,  fpiritus  ad  interiora  fe  recipit :  magno  lane  argumento  fpiritum  illum 
in  vino  exiftere. 

^f/^.  principia  Chymicorumfic  inefle  mixtis  corporibus  ,  ut  ex  elementis 
prodierint :  neque  omnium  eadem  eft  ratio.  Non  enim  crediderim  fales  iixos 
inefle  corporibus  :  ciim  fola  aduftione  procreentur :  fed  ea  eft  partium  texiura , 
quae  fales ,  feu  terra:  ,  Si  aqux  concretiones  przbet ,  cum  calor  externus  ac- 
cefterit.  Qoi^funt  volatiles,  magis  infunt  corporibus  quam  fixi.  Sic  acetum  for- 
tein  vinonuUumeft  :  fed  ignis  viprocreatur,  dum  illius  partes  qu^dam  quafi 
gladioH  acuuntur  :  fpijitus  vinofi  in  fermentatis  tantum  liquoribus  occurrunt  j 
iiqueex  attritu  partium  procreantur.  Neque  tamen  id  negaverim,  fales  ut 
ot  vocant  alcali,  qui  fcilicetcumacidis  mixti  tumultuantur,  inplantis  &aliis 
corporibus  inefte.  Siquidem  complures  funt  plantx ,  &  grana  plurima ,  qui- 
bus  cum  liquorcmacidum  affiideris,  ftarim  cflFcrvefcunt ,  quod  inmiHo  Solis, 
v.grernil,  obfervat  vir  doftiir  D.  Grevv.  unde  ejufmodi  femina  ,  &  plantas 
adverfus  calculum  utiliter  adhibcripolfe,  ut  ovorum  teftas  ,  &  millepedes  , 
qu3E  Ctile  alcali  abundant,  merito- cxiftimat.  Sic  nuclei,  &  conchiHa  quo  du- 
riora  funt  &  fragiliora  ,  hoc  pkis  hibere  videntur  falis  alcali  :  nam  cum  acidis, 
nt  cum  aqua  fortipermiftafortius  ebuUiunt.  Qu-tutique  cum  exiis  qux  jam 
fbnc  explicaca ,  tum  ex  iis  qux  mox  diduri  fumus ,  fient  manifefta. 

C  A  P  U  T    VI. 

De  mixtione  &  refoUttione. 

Fnc  cclebris  illa  &  multum  in  Scholis  jadata  quxftio  nobis  eft  adeun- 
da ,  utrum  mifcibiha ,  feu  elementa ,  aut  alia  fi  qux  fint  principia ,  fic 
mifceantur ,  ut  aftu  in  mixto  permaneant ;  an  ita  iek  mutuo  frangnnt ,  ut  ex 
iis  nova  mixti  forma  ,  novx  qualitates  emergant :  adeo  ut  mixtum  ex  fimph- 
ci  materia  conftet ,  elementa  vcro  poteftate  tantum  inlint,  quod  mixtum  in  ea 
refolvi  poffit. 

Quielenrrentaadtu  in  mixto  eiTeputant,  in  varias  iterum  abeuntopiniones. 
Nam  Avicennaelemcntaintegra,  illxfa,  &  fui  fimiliain  mixtovigere  conten- 
dit,  Averroes  formas  quidem  elementorum  manere  putat ,  fed  reprellas ,  & 
fradas,  ReliquiPhilofophi  elementa  virtute  tantum  &potentia  inmixtofu- 
perelle  exiftimant. 

Scd  neii  quideminterfeconfentiunt.  Nam  Albertus  Magnus  formam  mixti 
exquatuorelcmentorum  formis,  eamquc  fimplicem  emergerc  autumat.  Sco- 
tusca  mixti  forma  elementorumformas  eminenti  qu.idam  rarione  contineri 
ftatuit.  Thomiftx  in  ea  videntur  efteopinione  ,  uc  qualitatcs  elemenrorum, 
non  formas  in  mixto  putent  efTe  fuperftites  :  fic  tamen  ut  non  ipfidimx  quali- 
tates ,  qux  ineiementis  fuere,  fed  novx  ,  &  recentes,  quxque  ex  elemen- 

Lij 


g4  PHYSIC^    GENERALIS 

taiibus  fliiunt ,  mix  o  infint  corpori.  Tanta ,  ut  mihi  videtur  ,  opinionum 
diflenlio  non  aliunde  orta  eft,  quam  quod  rem  ip(am  magis  ad  tenues ,  & 
limacas  fubtiluates,  quam  ad  experimenta  ipfa,  &  obfervationes  exege- 
rint. 

Quo  i;itur  rem  totam  diftinde  &  aperte  videamus ,  quaecerta  funt  &cofi- 
feffa,  ab  iisquoE  dubiaelFe  podunt,  feparemus.  Ac  primum  qux  ab  Ariftote- 
lc  allata  eft  mixtionis  dcfimtio  ,  ab  omnibus  recipicur.  A-Hxtio ,  inquic ,  efl  mif- 
cibilium  alteratoriim  ttnb,  Eft  quidem  inter  materiam  S>c  formam  unio,  qua  fit 
compofitum:  fed  quaEeftinmixto,  unum  continuum  efEcit ;  quiqueuniuntur 
mifcibilia  ,  &  quae  antc  erant  heterogenea,  ex  mutua  altcratione  jam  unum 
cjuoddam  procrcant,  cujus  partes,  fi  fenfus  confulas  ,  funtfuifimiles,  &  ho- 
mogenes.  SicnuUaeft  in  ferro  pars  fenfibiUs,  quae  ferrum  non  fit. 

i.Quanquammixtio  omnis  exquifita  cum  generatione  fit  conjunda,  &fit 
tranfitus  a  non  efte  ligni  v.g.  ad  efte  ligni ;  aut  mucacio  cocius  in  cocum,  nul- 
lo  fenfibili  remanence  :  alia  camen  eft  racio  generationis  ,  alia  mixcionis.  In 
generacione  pocifiTimiJm  fpe£tacur  resgenica,  feu  cerminus  ad  quem  :  uc  lignum 
genitum  ;  mixcio  vero  &  mifcibilia  qu^e  uniuncur ,  &  mixcum  ipfum  ex  a:quo 
refpicit:  converfionem  autem  terminus  a  quo  denominat.  Dicitur  enim  con- 
verfio  fucci  nutritii  in  carnem ,  auc  in  iignum. 

5.  Quocirca  mixcionem  mocus  prrecedit,  cum  alceracionis  (  nam  mifcibilia 
fefe  mucuo  acccrunc  &  frangunc,  eo  quo  dicemus  modo  J  cumgeneracionis  , 
tum  converfionis.  NuUum  enim  fic  mixcum  ciua  gcneracionem  ,  &:  corruprio- 
nem  :  cum  ex  non  eire  ad  efte,  ex  una  forma  ad  aliam  fiac  cranfitus  :  mixcio 
tamen  non  in  mocu  pofica  eft ,  fed  in  unione  ,  uc  aiunc ,  auc  focietace  mifcibi- 
lium  ,  qujc  fefe  mutuo  recundunt  Itaque  omnis  mixtio  eftgeneratio,  non  vi- 
ciflim  :  cum  enim  fit  ignis ,  aut  aliud  elementum ,  nulla  eft  mixtio. 

4.  Ucmixtio  firexquifita,  mifcibilium  partcs  minutim  concidi  necefte  eft  : 
fecus  erit  potiCis  compofitio  quam  mixtio:ut  cumPharmacopolae  unguentafua, 
aut  pulveres  confundunc.Atque  in  hoc  potiiTimiun  confiftit  mifcibiliumaltera. 
tio,qua2  per  qualitates  tum  primas,tumfecundas  perficitur.  Undecalor  prsci- 
puum  eftmixtionis  inftrumentum  ,  dumparces  rcfolvit ,  &  rarefacit;  humor 
diluitSc  fubigic ,  quxque  func  humida  ,  auc  liquida  facile  commifcencur,  fri- 
gus  denfit ,  &  partes  arfliore  vinculo  conftringic.  Sed  motu  ipfo  mifcibilia  at- 
tenuantur,  &  agitationemifcencur;  prx  ficcicace  aucem  humor  diflluens  con- 
cinecur. 

j.  Mixcio  vel  eft  perfeda,  de  qua  nunc  agimus  ,  vel  impcrfedla  ;  illafic 
cum  nihiljmifcibilium  adu  percipi  poceft  ,  ant  arte  educi ;  fecus  enim  efl 
impcrfc(Sa  duncixac,  non  exquifica  mixtio  :  uc  cum  vinum  aqua  diluicur, 
Mixcaquoquedicimus  imperfeda,  in  quac  perfediora  refolvuncur,  ut  Chy- 
micorum  principia. 

Sic  non  cft  exquifita  mixcio,ubialiquod  ex  elementis  dominatur;ut  in  flam- 
ma  ,aut  carbone  accenfo,  tiimque  unum  elemencum  quafi  formx  locum  obri- 
nec  :  cum  in  vera  &  petfeda  mixcione  mifcibilia  viccm  obtineanc  maceriae: 
ex  iis  cnim  mixtum  componitur.  His  icaque  pr.fmifns  ,  qux  jam  ab  aliis 
migna  ex  parce  func  ercplicaca,  quid  nobis  videacur  de  mixcionc,  brevicer 
aperiendum.    Sic  itaque 


TRACTATUS    PRIMUS.  S; 

Prima  Conclufio, 

Mifcibilia  fimul  aftu  &  potentiamixto  infunc ,  fcd  diverfa  raiione. 

Probat,  &cxplicatur  conclufio:  fimul  &  oppofitx  fcntentis  faciic  conciliati 
potetunt.  Nammilcibilia  in  nnxto  inlunt,  &  a(5lu&:  poteftate  :  funt  quidem 
adu  ,  fi  abfoluce  &;  (l-cunduin  fuam  entitatem  Ipcdencur ;  funt  tantum  potcn- 
tia  ,  fiphyfice  ,  hoc  eft  fccundum  propriccates  fcnfibiles  confiderencur.  Qiiod 
adtu  infint,  multis  rationibus  &  experimencis  evinci  poceft. 

I.  Si  pereuncelemcnca,  quomodo  in  mixcione  uniiintur  ,  autquonwdo  al- 
terancur  ;  qua:  enim  periere  ,  nec  conjungi  pollunc,  nec  alcerari.  Quare  mixcio 
jioneric  mifcibilium  alteiacotum  unio  ;  ncc  mixtum  dici  poceft,  quod  ex  fim- 
plicimaceria  &  fimplici  forma  co;.ftac.  Ncc  quicquam  dici  poceft  ablurdiu'; , 
quam  formas  elcmcncorum  perirc  ,  &  corum  qualicaces  manere  fuperftices : 
cumilla:  qualitaccs  formas  ipus  confcqiumcur. 

1.  Si  elcmenca ,  auc  miicibilia  adii  non  infint  mixto ,  cxplicari  id  nuUa 
ratione  poccft  cur  cx  hgiio  v.  gr.  vi  calons  fimul  &  eodem  tcmpore,  aqua  , 
ignis  ,  fil,  olcum  extijhjncur.  Nam  p;nccs  ligni  omnes ,  uc  volunc ,  funt 
homogcncx  ,  &:  fui  fimilcs  :  ignis  &:  aqua  fibi  advcsfjiuur,  &  difpofitiones 
penicusconcraiias  exigunc.  Quid  eft  igicur  cur  ex  eodcm  liCTno  ,  ab  eadem  ef- 
fcdrice  caula  diverfi  prodcanc  clcmcnca  ?  Si  pars  una  hgni  ignem  concipic  , 
cur  non  &  altcra  >  Ccrr,-  aut  diflrtmiles  funt  in  Ugno  partes ,  &:  hcterogcnez ; 
aut  divcrik  laltem  funtpartium  tcxtur.E  ,  nec  omnes  funt  adco  fui  fimiles  ,  ut 
ii  contcnduncqui  ncganc  millibiliaaduin  mixcis  concincri, 

Huc rcdeuiicChymicorum  argumcnca,  quibus  fua  principia ,  fi  minus  om- 
nia,  qu.xdnm  falccni  in  mixtis  corporibus  ineire  dcmonitranc.  Cum  enim  ex 
lerra  ,  lapidibus ,  excren>entis  nnimaHuin  fal  nicroius  fohus  aquce  aftufione 
elicicur  ;  cum  oKum  cx  amygdahs,  ohvis,  nucibus  ,  lini  fcmine  exprimicut; 
cum  Iptritus  vini  tam  lcni  calorc  cxftillatur,  dubitare  non  polfumus  quin  hasc 
aftu  infint  corporibns, 

Parsalccra  conclufionis  probari  f.icilcpoteft.  Phyficx  enim  &  fcnfibilcs  cle- 
mencornm  quahcaccs,  aiic  torma;  non  aftu  ,  fed  poctftace  duncax.u  func  in 
mixco.  Terra  v.  g.  in  aqua  marina  nuUo  cfFeflu  lenfibili  fe  prodic.  Nam  minu- 
tariUiuspartes  unacum  aquafluunt,  aqua  ipla  in  hgno,  inlapide  nec  hquida 
eft  ,  ncchumida,  ncc  perfpicua  ;  nequeignem  inniveaut  glacie,  aucniatmo- 
re  ndiu  incllc  credidcrim  ,  fi  vimiiUus,  &  phyficas  propneraces  confiderem, 
Qiiare  in  mixto  una  eft  forma  quas  illi  eire  mixci ,  &  naturam  lcnfibilem  tri- 
buit.  Quidquid  cft  in  ferro  fenfibile,  ferrum  eft.  Nec  tamen  mixtum  eft  cor- 
pus  fimplcx  :  nam  cx  ccmperacionc,  &  alteratione  elcmentorum  forma  emer- 
git :  qn.c  non  cft  cntitas  quaedam  abloluta,  ut  fupcr.us  diximus,fcd  complexio, 
aut  ratio  proprictacum  qux  in  mifcibilibus  occurrunt :  aut  cerce  fi  qua:  fic  vis  , 
auc  quaUcis  mixto  cHcnciahs ,  ca  uciquc  forma  mixtidicipoceft. 

Qnireclemenca  fi  abfoluce  &:  metaphyfice  fpcdentur,  adu  func  inmixco, 
tanquam  ilUus  maceria  lecunda,  fed  hibent  elie  phyfiaim,  &  fcnfibile  illius 
mixci.  Undc  m  gencracioiie  mixci  ipCi  elcmenca  phyfice  loquendo  ,  hoc  cft  , 
racionefenfibiUum  propiittatum,  corrupca  videntur,necaniplius  a£lu  exiftere: 

I.  lij 


86  PH  YSIC  yE    GENER  ALIS 

tametfiint^gra  remanent,  fi  abfolute  &  metaphyfice  fpedentur.  Qua  quidem 
ratione  ,  ut  jam  diximus,  oppofits  fententiae.  conciliantur, 

In  rebusartefadis  eftmagis  compofitio  quzdam  quam  mixtio  ;  operis  ipfius 
materia  eft  adu  ,  &  per  fe  fenfibilis  :  utlapidesin  domo,  ass  in  ftatua.  Sed 
in  mixtis  mifcibilia  non  tam  adtu  quam  poteftate  infunt.  Neque  enim  pro- 
prium  ,  fed  mixti  quod  conftituunt ,  vel  adlum ,  vel  efte  habcnt.  Una  eft  enim 
in  mixto  eftentia  ,  unum  efte  phyficum,  Elementa  veromixto  infunt  virtute, 
quia  eorum  qualitates  manent,  licet  infraftae  &  retufas  ^  tum  potentia ,  quod 
mixtum  in  ea  refolvi  pofliit, 

H^c  paulo  uberius  funt  a  nobis  expofita  ,  quod  iis  bene  intelledis , 
nullus  pene  fit  difficultati  locus  :  ut  ex  folutione  objedionum  manifeftum 
fiet.  Sedprius  operx  pretium  fuerit  explicare  qua  ratione,  aut  quibus  ia— 
ftrumentis  mixtio  perficiatur.  Sit  igitur 

Secmda  Conclufto. 

Qualitatesprimaimultum  conferunt  ad  mixtionem  ,  fed  non  folae.  Nam  tx 
textura  &  figura  partium,  &  aliis  mechanicis  afFedtionibus  magna  ex  parte 
pendent. 

Haec  conclufio  cum  magni  fit  momenti ,  paulo  diligentius  eft  explicanda.  Ac 
primum  jamilludoftendimus  calore,  humiditate,  &  ficcitate  mifcibilia  alte- 
rari,  frangi ,  &  ad  certum  temperamentum  cuique  mixto  proprium  &  eflentia- 
le  redigi.  Non  quod  ignis  aut  aquae  particulx  fuas  qualitares  in  mixto  exuant : 
fed  quia  ita  funt  comminutLE  &  difperfiE  ,  ut  vim  calefaciendi  pene  nullam  ha- 
beant ;  atqueut  fcholaftico  more  loquar,  partesignis  ficdiffipatsfunt  forma- 
liter  calids  ,  non  effedtive. 

Qno  quidem  modo  omnes  Peripateticorum  fentcntias  conciliari  pofle  jam 
identidem  innuimus.  Mifcibilia  quippe  aliaabaliisretunduntur,  utputat  Aver- 
roes.  Neque  enim  ignis  disjun^ftx  atomi ,  terrx  &  aqu^  corpufculis  obtutsad- 
urunt.  Integratamcn  funt  mifcibilia,  ut  Avicennas  exiftimat:  cum  primaele- 
menta  vix  corrumpi ,  &  eenerari  poflint.  Ex  iis  etiam  ,  ut  videtur  Alberto  ■ 
Magno  ,  nova  forma  feu  compofitio  exurgit ,  quam  certae  &  fpecificas  vires 
confequuntur  ;  nec  jam  elementa  proprias  &  congenitas  adtiones  exercent, 
fed  totiu;  compofiti  adioni  praccipus  fcrviunt  :  adeo  ut  non  tam  elementa, 
quameorum  vircutes  ,  esque  temperatae  adelfe  videantur. 

Pars  vtro  altera conclufionis  facilc  oftenditur,  exmechanicis  nimirum  afFe- 
ftionibus  mixtionem  magna  ex  parte  pendere.  Nam  idem  m'xtum  in  partes 
fuas  dilTolntum  ,  interdnm  reftitui  poteft  ;  magno  quidem  indicio  mifcibilia  in 
mixtis  elTe  integra.  Nitro  fixo  ,  quod  fcilicet  carbonibus  injeftis  in  crucibulo, , 
y.urt  creufct ,  conflas^ravit,  fpiritum  nitri  diftillatum  paulatim  affLinde  ,  fta- 
tim  fiet  ebullitio  qua^dam  :  tum  ex  utriufque  nitii  &  fixi ,  &  volatilis  confortio 
novum  nitrum ,  aut  filpetr^  cxurget.  Magno  utique  argumento  formam,  com- 
pofitioncm,  &  qualitaiesnitri  cx  certapartium  figura  iSr  contexcu  emcrgere, 
nec  omnia  calori ,  aut  frigori  efTe  tribucnda.  Nam  ex  fpiritu  nitri  calido ,  pe- 
netrante,  aci.^o ,  cum  fale  iixiviali  conjundo ,  itidem  calido,  &  acri ,  nitrum  fit, 
quod  magis  refrigerat,  quam  calefacit,quodque  omnem  vim  corrofivam,&  foe- 
torem  txuic. 


TRACTATUS  PRIMUS.  8^ 

Idqiie  multo  latius  patet,  quamquis  facile  crediderit  :  nam  idcm  liqiior  c 
nitro  cxftillatus ,  fali  tartari  &c  foluto  qui  e  faccibus  vini  combuftis  elicitnr  , 
afFufus,  pcft  ebuUitionciii,  nitrum  ,  feu  falempetras  dabit  •,  imo  fpuitus  lalis 
communis  eidem  lali  tartari  afFufus,  humore  itidcm  fuperfluo  exhalato,  ve- 
lut  quaedam  falis  communis  granula  efficit :  (  quanquam  non  defint,  qui  falem 
eflt  genuinum&mannoconfimilem  inficicntur  :  )  adeo  ut  partium  configu- 
tatio  praccipuas  in  mix'ione  partes  hibcre  videatur. 

Sic  ladis  concufTione  Sc  paitium  agiiatione  butyrum  efficitur  ,  dum  partes 
oleofx,  &:ramisimpfxx  mutuo  fibi  adhzrefcunt.  Non  diflimili  ratione  ca- 
feus  fcrmenti  acidi  additione  a  fcro  feparatur :  neque  hic  qualitates  prims  eb- 
mentorum  ,  fed  mechanicjepotius  vim  fuamexerunt-  , 

Jam  hoc  loco  non  cxpendimus  quid  efficiat  uc  quacdam  mifcibiHa  facilius  in- 
ter  fe  coh^reant ;  an  hmihtudo  naturac ,  aui  particularum  fibi  mufuo  accom- 
modara  figura ?  An  folo  interdum  contaftu ,  nccalio  glutine  inter  fe  devin- 
ciuntur  ;  Imo  fxpe  accidit  ut  res  fpecie  difpares  ardius  inter  fe  committan- 
tur  ,  quam  fi  ejufdem  forcnt  naturi,  Nam  humida  cum  ficcis ,  ut  aqua  cum 
calce  ,  Sc  arena  meUus  quam  humida  intcr  fe  cohxrent.  Inter  mctalla  ftannum 
partes  habet  moUes ,  qux  facile  fundi ,  &  exhalari  folent :  quod  fi  cum  xre 
conjungatur ,  tum  firmum,  durum,&valde  fixum  efficitur.  Ac  fxpe  non  aho 
glutine  opus  eftqviamipfo  contadu,  &  apta  figurarum  convenientia.  Cum  ar- 
gentum  inauratur ,  non  aUud  hxc  metaUainter  feconnedkit,  praiter  immedia- 
tum  utriulque  metaUi  contaftum. 

l  Hxc  lcviter  attingimus  ,  quae  alteriusfunt  loci,  ut  planum  fiat  mixtionem 
non  ex  foUs  elcmentorum  quaUtatibus,  fed  multo  maxime  ex  mechanicisafFe- 
dlionibus  duci  oportere.  Nunc  pauca  de  refolutione  corporum  dicenda  funt. 
lUa  imprimis  quiftio  videtur  excutienda ,  an  fiat  refolutio  corporis  mixti  uf- 
que  ad  materiam  primam.  Sit  itaque 

Tertia  Conclufto. 

In  corruptione  mixti  non  fit  refolutio  ufque  ad  materiam  primam. 

Hxc  conclufio  eft  contra  Thomiftas ,  qui  in  ea  funt  opinione  ut  putent  in 
mixti  diirolutione  nihil  remanere  eorum  qua:  prius  erant  ,  praEtet  materiam 
primam.  Et  quidem  fi  materix  nomine  ipfa  inteUigerent  elementa  ,  qux  om- 
nibus  mixtis  inftar  materix  primx  fubfternuntur ,  utcunque  ferenda  eiret  ea 
fententia :  quamvis  aut  raro,aut  nunquam  corpus  in  pura  elementa  refolvatur. 
Sed  materiam  elementorum  ,  &  mifcibilium ,  qux  nuUum  habet  aftum  ,  fo. 
lam  fuperefTe  putant  in  mixti  diirolutione :  quod  nobis  omnino  vidctur  ab- 
furdum. 

t  I.  Enim  cum  lignum  accenditur ,  non  peritcalor,  quijprius  fuerat  indu^us: 
fedin  accenfo  ligno  ma)or  eft  •,  neque  uUa  ratio  ,  aut  cauia  occurrit ,  cur  partes 
ignis ,  qux  jam  coire  videbantur  ,  omnino  deflruantur ,  ubi  forma  ignisac- 
ceirerir. 

Cum  animal  corrumpitur  ,  non  pereunt  formx  carnis ,  ncrvi ,  oflis  ,  qux 
ipfisoculispercipiuntur:  crgomultominus  pereunt  mifcibilia,  autelementa, 
ex  quibus  caro  aut  oira  coaliiere. 


S8  PHYSIC^GENERALIS 

Co»^rw?.  formacarnisremanet,  cum  illius  effedus  formalis  ,  &  totnm  efTe 
fenfibile  iliiiis  fnperfit:  nam  forma  animalis  datquidem  eire  viventis,  aut  fen- 
tientis ;  fed  ea  non  tribuit  elfemixti,  aut  carnis.  Quiaue  in  cadsvcre  for- 
mam  carnis  ineire  negant ,  ii  contra  feniuum  teftimonia  fubtilitates  ab  omni 
ratione  alienas  coniediantur, 

~  Cotjfrm.  i!e-/-Hm.\\lud  omncm  fidem  fuperat,  in  cadavere  nihil  reliqui  cfTe 
ex  lis  qux  prius  incranc ;  non  omnes  modo  qualitates  ,  fed  etiam  figuram,  di 
quantitatem  ,  &  cicatrices ,  fi  quze  erant ,  evaneiccrc ,  ac  novas  fubinde  fuccref- 
cere.  Quas  tandem  effedtrix  cauia  novam  quantitatem ,  ac  novam  qualitatum 
fupelledtilem  in  momento  procreac  ?  Ad  caufam  univerlalcm  confu^iunt ,  ubi 
nihil  opuj  eft.  Forma  enimmixtinihilcftaliudquam  nexus  ,  compofitio,  ra+ 
do  ,  cemperatio  mifobilium  ,  qua  dcftru^ta,  elemtnta  manent  integra  ■,  & 
pereunte  forma  animaHs ,  aut  plant£E,mixtaadhuc,  utolla  integra  remannenti 
Hisitaquede  mixtione  &  refolutione  corporum  demonftratis ,  qua  contrs- 
opponi  folent,  videamus.  Sic  enim  lux  major  iis  quae  diximus,  accedec 

Satisft  objeBionlbus. 

Opp,\.cor\r.t3.  primam  conclufionem,qlii  elementa  nullo  modo  effe  aftu  in  mi«- 
to  putantjContraria&fibiinfenfa  in  eadem  fede  morari  elemenca  non  poffe:ne-- 
que  eandem  partem  ofilis ,  aut  ligni  fimul  eife  ignem  ,  &  aquam  :  cum  omnes- 
partes  mixtifint  fui  fimiles ;  parces  omnes  ligni  fint  lignum. 

Refp.  I.  negari  polTe  elementa  adeofibi  mutuo  infenla  elfe  &  contraria,licet - 
in  iis  diverfa  fit  agendi  ratio  ,  diverfi  motus  ;  alia  forte  in  orbem,  alia  in  re- 
£tam  lineam  movcntur ;  alia  tardius,  alia  concitatius  :  fed  nulla  idcirco  eft> 
vera  contrarietas,  nifi  juxta  communem  loquendi  modum. 

Refp.  1.  ut  ea  fint  contraria,  aliorum  mifcibilium,  aut  elementorum  inter- 
jedu  temperari  ;  &  quamvis  eorum  qualitates  integrx  maneant ,  fi  earum 
eficntia  fpedecur  ,  vim  tamen  qualitatum  frangi.  Sunt  enim  in  mixto  langui- 
diores ,  qnod  alia;  alias  obtundant ,  ut  videre  eft  in  oleo  vitrioli ,  Sc  fale  tartari 
fimul  permixtis.  Namuterque  liquor  omnem  ferociam  &  acrimoniam  exuit,, 
&  exutroque  fitcompofitum  peneinfipidum-  His  tamen  liquonbus  ubi  fepara- 
rifuerint,  quod  segre  pcrficitur  ,  fna  cuiquc  acrimonia  remanebit. 

Q^od  addunt  parres  ornnes  mixti  ,ut  ligni,  elTe  homogeneas  ,  &  fui  fimiles.  ■ 

Rifp.  partes  omnes  qus  fenfu  percipiuntur,  elTe  homogcneas  :  fed  ubicor— 
pus  vi  caloris  aut  ignis  minutius  concidicur ,  tum  demum  intelligimus  par- 
tes  vel  fenfu  mmimas  ex  variis  elementis  efle  compofitas.  Sic  cineres  iph,  fi 
fenfum  judicem  adhibeas ,  partes  habent  vel  minutiflJimas  ,  fibi  omnino  fimi- 
les  yfola  tamen  aqux  calidx  affufione  &  percolacione,  fal  in  aqua  reraanet,- 
qui  aqua  exhalata  in  vafis  fundo  ,  aut  lateribus  concrefcir. 

Opp.i'^.  Si  elementa  in  mixto  adu  remanent ,  mixtum  nihil  eric  pra:-- 
ter  aggregatum  per  accidens  ,  ut  acervus  arenae ,  aut  tritici ,  nec  partes  il- 
lius  erunt  continu^ ,  fed  contigui  :  ea  quippe  dicunrur  continua ,  quorum 
extrema  funt  unum  :  ut  contigna  funt,  quorum  partes  funt  fimul  :  partes 
vero  ignis  &  aqiis  fefe  pofliint  contingere,  fed  earum  extrema  unum  efle  non 
ppOuiit. 

Refp, 


TRACTATUS   PRIMUS.  B^ 

Refp.  necr.afJt.  t^^mmixnm^  eft  efiencia,  &  natnra,  quxuni  prscipux 
ailioni  a  natura  deftinatur  :  ncc  elementa  in  mixto  folitaria  operantur,  fcd 
iunftis  viribus  ineandem  &communemc6rpirantaftionen-'.  In  aggregatoau- 
temper  accidenspartes  vel  fenfu  ip!o  diftinguuntur  ,  &  pars  quique  fui  eft. 
juris ,  ac  in  fe  fiftit :  imo  fingula:  partes  fuas ,  &  fibi  proptias  excrunt  adiones, 
nec  proprie  continuse  funt :  nam  earum  commifliira:  fenfu  pcrcipiuntur, 

Vrgent.  Mixtum  erit  ens  per  accidens ,  cum  coalefcat  ex  pluribHS  entibus 
complctis. 

Refp.  difl.  ant.  Mixtum  conftat  ex  pluribns  entibus  completis  ,  quorum 
unumquodque  induit  rationem  entis  incompleti ,  feu  materiac  ,  C.  quorum 
unumquodque  remanet  in  ratione  entis  completi,  N. 

Sed  ,  inqHinnt ,  quomodo  milcibilium  pattes  adeo  diipares  inter  fe  devin- 
ciuntur  ? 

Refp.  id  folo  contadhi  ,&congrua  figurarum  aptatione  plerumque  perfici  ; 
interdum  mutuis  velut  ramulis  implicantur,  aut  tanquam  fila  fcrica  foli  con- 
volutione  inter  fe  nefluntur.  Sed  de  concretione  corporum  alibi:  intcrim  id 
unum  attcndamus, partes  viventiumorganicas,&  diverfi  generis  intcr  fe  ta- 
men  eire  continuas.  Quominus  miremur  fi  partes  mixti  tam  fui  fimiles  unum 
corpus ,  idque  continuumefficiant.  Quis  negaverit  partem  rami  jam  exficca- 
lam  &  mortuam  parti  alteri  adhuc  viventi  cfle  continuam  ;  aut  eledtrum  ,  uc 
vocant,  ex  auro  &^argentQ  compofitum  ,  partes  habere  inter  fe  continua— 
tas  > 

C>pp.  f.  Cum  parumaqiix  multo  vino  infunditur ,  aqua  in  vinum  convcrti- 
nir;  idque  ut  probabiliusjudicat  Innoc.  III.  inficrofanftoaltaris  Sacramento 
aquam  cum  vino  in  finguinem  Chrifti  converti :  quod  fi  de  vino  aqua  di- 
luto  verum  cft ,  multo  id  magis  in  coipore  mixto  fateri  necefTe  eft. 

Refp.  nos  minimeinficiari  vinum  dilutumaquaomninoin  Chriftifinguinem 
converti :  cum  enim  vinum  aqua  diluitur ,  fit  vinum  commune  ,  qualc  Chri- 
ftus  Dominus^  confccravit  :  fed  hinc  non  fequitur  aquam  affiifam  in  vmum 
prius  abiilfe ,  nifi  ,  ut  diximus ,  quantum  ad  illud  elfe  quod  eft  fenfibi!e:ut 
prxter  cxtcros  probat  Cardinalis  de  Lugo.  Neque  id  probnbile  judico  vel 
aquaj  guttulam  in  vinum  converti.  Nam  fiuna  in  vinum  abit ,  cur  non  item 
Sc  altera,  &  ita  in  infinitum  ;  tum  cnim  vinum  plus  vinbus  poUet ,  quod  nqua 
illius  naturam  induerir.  Ciimque  ea  jamfitreliquo  vino  homogenea,  nihii  cft 
cauf-Ecur  vini  viresinfringat :  maxime  cum  vis  agendi,  ieu  potentia  opcra- 
trix  ab  ipfa  vini  fubftantia  non  fit  fejunfta.  Neque  ignis  debilior  el1,quod 
plures  ligni  partes  in  fuam  fubftantiam  convertat.  Qnare  illud  fatendurn  tft, 
in  vinodiluto  aquam  rcmanere,  qua:  diftil'atione  elicitur.  Cumque  uberior 
eft,  partes  vininimiumdisjun6laE&  fcparat^  fiunt  languidiotes. 

Set] ,  iricitthint ,  in  vino  dilnto  non  vera  ficmixtio  ,  fed  rudis  qusdam  &  im- 
perfeftacoiifufio:  unde  &artemultiplici  extrahi  poteft,  Imo  fummi  frigoiis 
vi ,  &qu:ifi  expredione  quadam  aqua:  guttulx  interdum  in  globulosconcref- 
cunt 

Re(]\  vcra  fit  in  diluto  ,  an  imperfedla  mixcio,  ad  hanc  qUc-Eftioncm  minime 
idp?rtincrc.  Tllud  enim  contendimus  hinc  probari  non  polfe  mifcibjlia  nullo 
modo  in  mixto  remanere.   Qiianquam  non  video  quid  ad  pctfcftam  mixuoT 
Tom..  II.  M 


90  PHYSICyE    GENERALIS 

nem  defiderenir  ,  ubi  minims  unius  liquoris  partes  cum  alterius  minimis  itL" 
dem  particulis  mifcentur.  Neque  enim  necelTe  eft  ut  fefe  mutuo  penetrent, 
uti  vifumeft  Plotino:  fed  qualitates  ipfe  fecundum  fe  totas  uniuntur ,  atque 
aliac  ab  aliis  retunduntur,  Quamvis  eaedem  fecundum  elfentiam  ,  atque ,  ut 
aiunt,  formalitcr  remaneant  :  vis  tamen  earum  quodammodo  temperatuc 
Nam  elementa  mmixto  quafi  veterno ,  aut  lethargo  opprelTa  delitefcunt :  ut 
cum  fpiritus  acidi  cum  falibus  fixis  mifcentur,  Sed  abaliorumvinculis  expedi- 
ta  vires  fuas  manifefte  produnt  j  ut  exemplo  falis  tart.u-i,  &olei  vitrioli  often- 
dimus. 

Et  quidem  negare  non  polTumuS  quinmuftum  fit  mixtum  perfedum  :  ex  eo 
tamen  multaaquadiftillatione  elicitur  ,&eo  uberior,  quo  vindemiarum  tem- 
pore  aut  ccftate  tota  uvae  largiore  pluvia  perfufx  intumuerinr.  An  forte  quis 
negaverit  in  cerevifia  poft  fermentationem  aquam  adu  inelfe  ;  quanquam  ea- 
non  facilius  ex  cerevifia  quam  ex  vino  extrahitur.  Nam  mifcibilia  longa  fer- 
mentatione  minutius  conciduntur ,  &  accuratius  permifcentur. 

Opp.  4.  contra  pofteriorem  conclufionis  partem  ,  qua  diximus  elementa  effe^ 
tantum  poteftate  in  mixto  fecundum  elTe  fenfibile ,  &  phyficum  ,  qualitates  ele- 
mentorum  elTe  in  mixco  fenfibiles :  ergo  &  elementa ;  non  enim  aliunde  caloC 
oriturquam  ab  igne.  Deinde  fi  elementorum  formxnon  infint  mixto  :  ergo 
una  erit  &  fimplex  mixti  forma  ,  unum  itidera  fimplex  corpus  futurum  eft, 
Poftremo  exiismixtumconftat,in  quae  refolvitur :  led  aftu  refolvitur  in  ele- 
menta ;  crgo  ex  iis  a6lu  conflatur. 

Refp.  his  &  aliis  qu3E  aflFerunt ,  non  aliud  probari ,  quam  id  ipfum  quod  vo- 
lumus  ,  elementa  nimirum  in  mixto  remanere.  Qiiamvis  in  eo  ita  non  finc 
aftu,  ut  fenfu  percipi  pollint :  unde  virtute  aut  potentia  inelTe  dicuntur.  Ad 
primumitaquerefpondemus  ,qualitates  elementoruminmixtoadu  inelTe,  & 
fenfibus  percipi,  ut  refiratofunt^autremiiraj,  non  ut  intenfs,  &  elementis 
proprix  :  calor  enim  fummns  eftignis  quaUtas ,  non  remiflus. 

Ad  id  quod  fecundo  loco  alFerunt ,  Refp.  mixtum  non  ex  prima  fblum  ,  fed 
ex  fecunda  etiam  materia  conftare ,  neque  adeo  elTe  corpus  fimplex  ;  tametfi 
una  cft  lUius  forma :  haec  enim  refultat  ex  elementorum  formis.  Elementa  ita- 
que  fub  aftu  mixti  infunt ,  &  fub  illius  elTe :  ac  vices  potius  materix  obeunt , 
quam  formrc  ;nec  fub  a6tu  ,aut  elTe  proximo  vigent ,  nufquam  enim  ignis  iii 
ligno  ,  nedum  in  marmore,  autnive  fe  prodic.  Atomi  quidem  ignis  a£tu  in- 
funtnivi,  caloremfuum  intenfillimumrervant :  fed  nuUam  habent  vim  cale- 
faciendi ,  neque  adeo  calorin  nive  qualitas  phyfica  &  fenfibilis  dici  poteft. 

Qiiod  opponunt  in  ea  refolvi  corpus ,  cx  quibus  a6lu  componitur  ,  jam  fu- 
pra  refponfum  eft ,  id  non  omni  ex  parte  verum  elfe  :  cum  ex  melle  aut  faccha- 
ro  fitacetum  acerrimum,  noncontinuoliquorem  acidum  in  melle  aftu  inelfe 
colligi  rede  poteft:  uti  forte  nec  in  vino,  nec  in  fulphure.  Sed  illud  veri 
proximum  eft  falem  vi  ignis  fluidum  effici  ;  illius  particulas  tanquam  gladio- 
los  exacui  :unde  &  alia  corpora  fua  foliditate  ,  &  figura  fecant.  Nec  quaj 
ignis  calore  c  corpore  mixto  extrahuntur  ,  eadem  a6lu  eranr  in  mixto  ,  fed 
potcftate  tantum, 

Inflant ,  elementa  non  polTunt  clfe  in  mixto  pcr  aitum  ,  aut  elTe  mixti  :  ni- 
hil  enim  exiftit  pcr  exiftentiam  altcrius. 


TRACTATUS   PRIMUS,  9, 

liefj).  rem  non  exiftere  per  cire  alterius ,  fi  illud  effe  ea  res  non  conftituar. 
Sed  elementa  conftituunt  cfle  mixti ,  quod  cx  iis  emergit  •,  atque  adeo  nihil 
obftatquominus  exiftant  inmixto  lubadlu,  &e{re  mixti.Ea  enim  nonfepara- 
tim,  fedconjundimmixtum  cfficiunt :  inmixto  autemelementanon  funtfep.^ 
•rata ,  &  nuUum  habent  adtum  phyficum  :  cum  non  fint  lenfibilia. 

Oop.^.contra  fccundam  conclulioncm.  Si  nulla  fit  forma  abfoluta  ab  elemen- 
torum  formisfejunfta  ,  fednova  tantum  partium  textura,  non  major  erit  in 
mixto,  quam  in  elementis  ipfis  pcrfedio  :  nihil  cnim  ineft  compofito ,  quod  in 
niifcibilibus  non  inveniatur. 

Refp.  ex  complexione  mifcibilium ,  fcu  elementorum  novas  vires ,  aut  facul- 
tates  emergere :  quae  tamen  ex  mechanicisaffeftionibus  magna  faltemex  par- 
te  oriuntur.  Ipfa  enim  elementa  ex  mutuo  congrefTli  novum  mixtum ,  & 
novum  agendi  principium  ,  idque  perfeftius  cfficiunt.  Nam  ut  rotx  in  horolo- 
giis ,  vel  in  dentatis  machinis  mutuo  (unt  fibi  adjumento ;  ac  multo  majora  at- 
tollunt  pondera,  quamfidivifaEeftent ,  &  feorfum  vircs  fuas  exercerent:  non 
diffimili  modocommunia  reixim  principia  ,  ut  xotx  quacdam  kk  mumo  mo- 
vent  &r  perficiunt  •,quovepra:ftantiori  muneri  dcftinantur ,  hoc  niagis  excel- 
lunt  :  &  Mmen  plerumque  polfunt  fere  ut  automata  feparari  ,  atque  itcrum 
reftitui  :adeout  fola  compofitio&  textura  tot  funftionum  &  muncrum  effi- 
ciant  varietatem,  Modus  autcm  ille ,  aut  menfura  vel  temperatio  principio- 
rum  taliseft,  qualis  a  fupremo  Artifice  aiique  fpeciei ,  aut  gcneri  eft  defi- 
nita,- 

Opf>.  ultimo  contra  tertiamconclufionem  :  formam  fubftantialem  cfte  ve- 
lut  bafim  &  fundamcntum  omnium  accidentium  :  fcd  fubverfo  fundamcnto 
quidquidextrudum  erat  ,ultro  corruit :  crgo  in  mixti  corruptione  pcrenntc 
forma  ,  fimul  &  quaHtates  omnes  Sc  accidentia  ,  ne  quantitate  quidcm  cxcep- 
ia,perire  neccfle  eft.  Nam  forma  primummaterixaccidit,  cui  dat  elTefim- 
pHciter  ,tumaccidentia  ,  qua:  dant  tantummodo  cflc  fecundum  quid ,  fuper- 
veniunt.  Sic  forma  recedente,omniumaccidentiiimfupelleftiIem  una  deftrui 
necefle  eft  :  revocanda  eft ,  inquiunt ,  mens  afenfibus  ,  cum  de  rcrum  natura 
decernimus.  Eadem  in  cadaverc  fij^ura,  eadcm  caro,  ofla ,  nervi  fenfu  perci- 
piuntur:  fed  recfla  ratioahter  judicat,  ncque  eamfugit,  formam  viventis  una 
cum  fuo  famulitio  recedere,  &  novam  ab  agente  univerfah  aliis  accidcnti- 
bus  comitatam  &  inftruftam  procreari, 

JRefp.  hic  magis  fcnfibus  arbitris  ,  quam  ratiuncuiis  ex  Metaphyfica  repeti- 
tis  dijudicari  oportere.  Idque  acommuni  omnium  fenfu  abhorrere  ,  in  mixti , 
aut  vivcntis  corruptione  ,  vel  interitu  materiam  ita  nudari,  ut  nihil  corum 
qux  prius  crant ,  accidentium  rciinquatur. 

Sed ,  inquiunt ,  omnia  accidentia  uni  formac,  quae  deftrufta  eft,  aut  feparata, 
inhaerebant. 

'Refp.  I.  quantitatem  ipfam  non  forms,  fed  materi.x  incfle. 
Rejp.  1.  complures  ineodemmixto  formaseire  pofle,  cjuarum  alis  aliisin, 
ftar  materix  fubftemuntur ;  nec  ncceire  eft ,  fi  ultima  qnae  csteras  continet ,  ve- 
lut  acdificii  teftum  corruerir,  rcliquas  etiam  formas  dejici. 

Inflc.nt,  plures  eidem  materias  ineire  formce  non  polllint :  cum  unus  fit  dun- 
taxat  adtus  primus,quicxiftcntiam  &fpeciem  largitur. 

M  ij 


9!  PHYSIC^   GENERALIS 

Refp,  unicam  elFe  formamqiix  pimcipem  obtinec  locum,  quaque  fpecien),' 
&nomen  tribuic:  fedniliil  obftat  quominus  ad  praenobilem  illam  formam 
pcr  alias  inferiores ,  tanquam  per  gradus  perveniatur.  Quare  ut  ofli,  vel  nervo 
eft  fua  tcmpenes ;  fic  &  fua  forma  conftac ,  qua:  anima  feparaca  remanet  inte- 
gra.  Anima  quippe  dat  elfe  vivencis ,  non  mixci,  Quo  autem  mixtum  perfe- 
(5bius  eft ,  hoc  plures  forms ,  feu  compoficioncs  prsecedant  necefte  eft.  Sic  tri- 
ticuminnumcrasfubicmutationes,antequam  infanguinem,  &  carnem  facef- 
fat:  rerum  enim ,  uc  didionum  ex  paucis  elementis  vel  litteris  incredibilis  eft 
varietas.  Imo  non  folum  elementa  ,  auc  mifcibilia  ,  quce  fortc  non  funt  tatn 
pauca  numero ,  quam  vulgo  credimus  ,  infinicis  prope  modis ,  temperari  pof- 
uint ,  fed  etiam  ex  primis  fecunda  ,  ex  iis  tertia  ,  &  ica  deinceps  mixca  emer- 
gunc ;  ac  compofici  ipfius  forma  pereunte  ,  non  elementA  modo  Tnanent  inte- 
gra,  fed mixca eciam,  quas  vices  elementorumgerebant,  uc  ofta,carnes,  piU 
confervannir. 

T  R  A  C  T  A  T  U  S     I  I. 

£>E  NATVRA   C  ORP  ORl  S  ,    ET  PRv/£CJ  PV 1 S    EJUS 

flttributil. 

DE  rerum  naruralium  principiis  ha£tenus :  nunc  in  quo  pofica  fic  corporis 
nacura ,  qusque  finc  prajcipua  illius  accribuca  ,  diligencius  incuendum.  In 
priori  enim  cradacu  corporum  analyfim  fumus  perfecuci :  jam  eorum  velucana- 
rome  eft  infticiienda ,  ac  partes  qu^  vulgo  incegrales  dici  folenc ,  omnino  funt 
perfecandae;  firnul  &corpprex  fub.ftancix  canquam  appendiccs  quafdam,  feu 
accribuca  ,  Gne  quibus  vixefteaut  concipipoceft,  ucquapcitacem,  &  mocum, 
quam  fieri  ppceric ,  enucleace  expHcare  conabimur.  Nullus  enim  eft  in  Phi- 
lofophia  Jocus  cjui  concroverfiis  magis  paceat ,  quique  majoribus  difficulta- 
tibus  fit  obftrudus :  qux  partim  ex  nacurce  ipfius  obfcurirace  :  ( nam  incimve  re- 
rum  elfenciae  raagna  ex  parce  nos  fugiunt : }  parcim  etiam  ex  Philoiophorum 
culpa,  &  ingenicoconcencionisftudiooriuntur.  Nam  faepe  evcnic  uc  res  facis 
obvixnimia  fubciHcacis  afFeiftatione ,  &  prscifionibus  ab  incima  Metaphyfica 
accerfitis  obfcurentnr.Illud  quidem  jam  aUas  monuimus ,  mcntcm  noftram  vix 
uUius  rei  initium ,  auc  finem  confequi  pofle  ;  qux  medio  func  loco  in  rebus, 
non  extrema  ab  ea  percipi.  Sed  de  omnibus  tnmen  judicium  fcrre  volumus , 
&  qu2  funt  denfa  caligine  involuca  penecrare.  Quid  fieri  a  Dec  pofliCjin ico  la- 
bore  profequimur,  ■^Q^  aucem  fiinc  majoris  longe  utilitatis  in  mediocritate 
quadnm  conftituta  ,&  mentibus  noftris  maximeatcemperata  ,  ut  vilia  ,  &  ab- 
jeda  contemnimus.  Sed  iis  omiflis, 

.Primumnobis  de  natura  corporis  ,  &  maxime  decontinui  divifione  dicen- 
dum.  1.  De  motu  univeifim  ericdiircrendum,  ubi  motuum  legcs  in  colhfione 
corporum  perfcquemur,  Poftrcmo  de  mocu  rerumgravium  cradt.xbimus^fimul 
qus  ad  hbratos  liquores,  &  acrispondus  pertinenc,  ac  mocus  demum  omnes 
quiin  vacui  mecum  referri,  folcnt ,  cxcquemur. 


TRACTATtrS  SECUNDITS,  9j 

DISSERTATIO     I. 
I>e  natura  corporls  &  contlnHi. 

PRimum  qimendum  nobiseft,  qiix  fic  notio  ,  qua*  namra  corporis.  i.  \n 
quo  pofita  fit  eirentia  quanti ,  feu  continui.  5.  Ex  quibus  continuum  conftet 
partibus ,  an  fint  in  infinitunQ  divifibiles ,  an  pojius  in  punfta  &  atomos  refol- 

C  A  P  U  T     I. 

X)e  notione  &  natura  corporls. 

COrporis  notio  omnibus  infita  in  eo  videtur  pofita  ,  quod  fit  fubftantia 
extenfi,  &  impenetrabilis.  Nam  quodpartes  habeat,in  quas  dividi  pof- 
fit,  ea  potius  videtur  mateiiac ,  qui  in  plura  corpora  eft  divifibilis ,  quam 
<orporis  ipfius  notio.  Eifentia  quippe  &  ratio  corporis  in  unaquaque  atomo 
integra  eft  ,  non  icem  ratio  mater jae ,  qux  in  plures  atomos ,  aut  corpora  eft  di- 
vifibilis. 

Verum  hic  magna  fuboritur  quaeftio  ,  an  tota  corporis  natura  in  eo  pofita  fit, 
ut  inlongum,  latum,&  profundumfit  extenfum:  adcout  triplex  illa  uimen- 
iio  ad  corporis  elTentiam  &  idcam  omniiio  pertineat ,  ut  videtur  Cartefio ,  & 
,plerifque  recentioribus  :  an  potius  trina  illa  dimenfio  Gt  accidens  quoddaia 
.corpori  fuperveniens ,  ut  reliqui  opixiantur.  Sit  igitur 

Prima  ConclHfiQ. 

Corporis  eftentia  in  triplid  diraenfione ,  vel  locali  extenfionc  nequaquam 
-pofita  eft. 

Probatnr  conclufio  i.  Tn  eo  non  confiftit  natura  corporis,  quod  efte  &  concipi 
poteftfine  corpore:  fed  trina  dimenfio  refte  concipitur  in  fpatio  quod  om- 
ni  corpore  vacuum  eft  :  er^o  in  trina  dimenfione  corporis  natura  non  confiftir. 

Confirm.  Poceft  Deus ,  ut  fepe  diximus ,  omnem  acra  in  hac  aula  conten- 
tum,  imo&corpus  omne  deftruere,  &  impedire  ne  alius  fubinde  acr ,  vel 
aether  fubeat :  ergo  tum  ttina  dimenfio  in  hac  aula  futura  eft  :  etfi  nuUum  cor- 
pus  illud  fpatium  impleat. 

Refpondem  tum  fore  ut  parietes  hujus  auls  fefe  mucuo  contingant.  Ea  quip- 
pe  fe  tangunt,  qusnuUo  corpore  incerjeftodisjunguncur.  Icaquidemolim  vi- 
lumeft  excellenci  TheologoGuillelmo  Parifienfi;  eaque  refponfione  libentet 
utuntur  ,  qui  Cartefii  Philofophiam  fequuntur  :  quod,  inquiunt ,  locus  lUe  va- 
cuus  elfet  omni  corpore  ex  hypothefi  ,  plenus  itidem  eftet :  ratio  quippe  cor- 
poriSjUtlibipcrfualerunt,  in  trina  dimenfione  confiftit. 

Contra  i.  id  fumunc  principii  loco,  quod  ipfis  probandum  eft,  nempe  etfen- 
jiam  corporisin  extenfione  elFe  pofitam.  Deinde  corporis  mathematici  notio- 
ne,  tanquamphyficjabutuntur :  idenim  fefellit  Cartefium  Geometria;  afiue,. 
*  M  i>j 


94.  VHYSICM    GENERALIS 

tum,  quod  res  phyficas  more  Mathematicorum  confideraverlt :  cum  corpus 
phyficum  fit  aftuofiim ,  &  principium  motus ,  non  item  matheniaticum. 

Deinde  ,  cum  fetanguntduo  corpora  ,nullum  quidem  aliud  corpus  interja- 
cet  jfed  non  neceireeft  ea  fecontingere  ,qu£e  nuUocorpore  disjunguntur. 

Qupd  fi  enim  Deus  novum  conderet  caelum  longc  ab  Empyreo  diffitum  ,an 
cogerctur  aliud  interjacens  corpus  fabricare  ?  Hinc  qui  in  ea  funt  opinione ,  ut 
putent  ibieflecorpus ,  ubiefttrina  dimenfio,  nulios  corporibus  fines  pofiunc 
prifcribere.  Nam  qux  concipimus  fpatia  imaginaria  extra  hoc  univerfum , 
hoc  ipfo  funi  corpora ,  quod  trinas  habeant  dimenfiones.  Unde  &  driefius 
hoc  univerfum  non  infinitum  quidem  ,  fed  indefinitum  efTe  decernic ,  quod 
nuUi  illius  fines  aut  prnefcribi  aut  concipi  poflint.  Quo  quidem  nihil  videtur 
abfurdius:  nam  velfuis  finibus  continetur,  tumque  finitum  eft  ,  vel  nullum 
habet  finem ,  aut  terminum ,  tumque  plane  infinitum  ,  non  indefinitum  dicen- 
dum  eft. 

Probaturi.  Si  totaratio  corporis  eft  extenfio  ,  aut  trina  dimenfio,  ubi  noii 
erit  interrupta  extenfio  ,  idem  corpus  fururum  eft.  Sic  corpus  idem  erit  cum 
vicino  corpore  cui  conjungitur.  Quodfaue  abfurdum  videtur :  id  enim  ficon- 
cedimus  ,  quod  fenfus  omnes  reipuunl  ,  nunquam  idem  corpus  movebitur, 
Nunquam  enim  idem  eft ,  idque  indefinenter  mutatur,  ubi  nova  tangit  corpora. 
His  fane  admiflis  explicari  nequit,  qui  fieri  poflit  ut  corpus  moveatur,  aut 
quiefcat :  in  quo  tamen  omnis  pene  contemplatio  naturae  verfatur ,  ut  optime 
obfervat  vir  clariff  in  traftatu  de  corporis  &  animi  difcrimine. 

Poftremo  hsc  opinio  Cartefii  cum  iis  quac  circa  Euchariftiam  docent  Theolo- 
gi ,  non  (atis  videtur  convenire,  Fide  enim  tenemus  poft  confecrationis  verbs 
fubftantiam  panis  definere ,  corpus  Chrifti  adefte ,  fpecies  tantum  panis  rema- 
nere.  Quod  fi  autem  panis  fubftantia  in  trina  dimenfione  pofita  fit ,  cum  eadem 
remaneat  extenfio,  expHcandum  eft  quomodo  fubftantia  ipfa  panisabefle  pof- 
fit.  Deinde  corpus  Chriftiadeft,  &ote  fumitur:  quomodo  igitur  illius  natura 
in  tiina  dJmenfione  pofita  eft  ,  cum  totumfitvel  fub  minimahoftix  particula? 

Refpond:f:t  Fidci  nofttiE  dogmata  omnium  retro  foeculorum  traditione  ,  & 
fcriptur.x  authoritate  munita  non  periclirari ,  etiamfi  Philofophorum  placitis 
nonconfencicint :  fatis  eirequodDeus  ita  eftevoluerit,  idquenobis  verbo  fcri- 
pto  ,  &  tiMdito  per  omnes  fuerit  actates  revelatum.  Quod  autcm  potuerit 
Deus  ,  ac  ipfi  quidem  quicontradicunt ,  negaverint  :  cum  Deum  omnia  pofj 
fe  f-'tean[iir.  Q^io  autem  modo  admirabilis  illa  panis  in  corpus  Chrifti  conver- 
fio  fiat,quid  fint  \\\x  fpecies,  an panis quantitas  rcmaneat,  &:  aUa  hujus  ge- 
neris  muka  inter  Thcologos  ill£{a  fideagitari  pofle.  Quo  pluribus  modishoc 
iidvi  J.ogma  dcfenditur  adverfus  hcterodoxos ,  hocutique  magis  elfe  e  re  ca- 
tholica  ,  nec  ulli  Philofophorum  feftx  fidem  noftram  addici  oportere.  Cum- 
que  SS.  Pares  varia  fidei  noftrnc  dogmata  adverfus  Haereticos  defenderunt, 
non  miilcnm  folliciti  fuere  quid  Philofophis  viderctur,  fcd  quid  facr.x  f:riptu- 
r.x,.?runiverfa:  Eccltfix fanciret  authoritas ,  omnino  perfuafi  Deum  efficere 
multa  polte  ,  qux  ipfi  capere  non  poirumus ,  in  cjnibMs  ,  ut  ait  Auguftinus,  tota 
ratlo  f.itli  cfl  potentia  facientis. 

Hrec  quidem  univerfim  magna  probabilitate  dicuntur  :  fed  difficultatem 
ipi^im  non  expediunt.  Id  enim  a  Chriftiano  Philofophomcrico  requiritur. 


TRACTATUS    SECUNDUS.  5; 

at  ftihil  aftruat,  quod  fidei  aliqiia  ex  paice  repugnare  videatur.  Quod 
utique  futurum  multis  perfuafum  eft,  fi  quis  corporis  naturam  in  triplici  di- 
menfione  repofuerit.  Manet  quippe  omnino  qus  fuit  trina  panis  dimenfio ,  nec 
tamen  fupereftejus  fubftantia.  Quin  &  corpus  Chrifti  integrum  fub  minima 
parte  hofti^  continetur ;  magno  quidem  argumento  elfentiam  corporis  in  lo- 
cah ,  aut  externa  extenfione  pofitam  non  eire. 

Itaque  multa  multi  refpondent ,  primo  accidentia ,  fcu  fpecies  panis  ,  ut  fa- 
porem  ,  odorem ,  colores  ipfos  negant  alibi  exiftere  ,  quam  in  organis  noftris, 
quatenus  nimirum  ex  impreflionibus  qnac  innobis  fiunt,  tales  exurguntper- 
ceptiones ,  quae  faporis  ,  aut  coloris  nomine  defignantur  ;  quxque  non 
magis  funt  in  corporibus  vel  objcftis,  quam  dolor  ex  pungente  acicula 
ipfi  ineft  aciculas.  Eft  quidem  in  rebus  ipfist  vis  quxdam  ,  aut  effedrix 
caufa  earum  perceptionum,utcalorisaut  faporis  :  fed  fpecies,  aut  quahtates 
ad  nos  pertinent ,  non  rebus  ipfis  infunt  ;  nifi  quatenus  mensnoftraad  obje- 
fta,  unde  manant,  illas  refert  adiones ,  atque  ex  iis  res  ipfis  adelFe  ju- 
dicat. 

Quamobrem  nihil  habcre  videtut  haec  opinioquod  fidei  rcpugnet:  nam  eae 
fenfuum  impreflTiones ,  quas  fpecies  (enfibiles  dicuntur  ,  quxque  cum  panis 
(iibftantia,utcffeftuscum  caufa  jungi  folent ,  in Sacramento  altaris  ab  eadem 
fubftantia  feparantur.  Qiiod  quidem  eftaccidentia  fine  fubje6lo  ,  ad  quod  re- 
ferri  folent,  &  unde  profluunt ,  feparata  confcrvari. 

i.  Refpondentcorpus  Chrifti  in  Euchariftia,  eadcm  fuperficie  ,  qux  panis 
fuit ,  contineri  :  adeo  ut  ibi  fit ,  ubi  erat  panis,  Sc  maneat  idem  uhi ,  eadem 
corpufculorum  fiipcrficies,  eadcm  figura,  qux  prius  ;  neqHe^deo  mirum  ef-' 
fe ,  fi  fenfus  noftri  eodem  modo  afticiantur.  Neque  id  ad  fidcm  noftram  perti- 
net ,  an  fpecics  facramentales  fint  accidentia  phyfica ,  qux  pani  ut  fubje6lo 
anteinhxrebant;  an  nihil  fint  ahud  quam  imprelliones  in  fenfibus  fliftx  :  ncc 
Conc.Trid.  ufquam  accidentia,  fed  Ipecics  ubique  nominat  ,  uli  &  Conc.  La- 
teranenfe  fub  Innoc.  III.  congrcgatum.  Quod  fi  aha  quxdam  Concilia  acci- 
dentium  voceutantur,  prxterquam  fic  mentodici  poffunt ,  cum  ad  rei  eften- 
tiam  non  pertineant ,  id  tamen  fit  velut  obiter  ,  &  per  tranfcnnam  :  quod  ea 
loquendi  ratio  jam  elfet  in  SchoHs  ufitata.  Quocirca  illud  ccrrum  ,  8c  definitum 
tcneamus ,  corpus  &  languinem  Chrifti  adku  &  reipfa  eife  lub  fpeciebus  panis 
&  vini ;  nec  panis  aut  vini  fubltantiam  remancre  ,  reliqua  fere  Theologorum 
difputationibus  pcrmitcuntur.  Nec  quifquam  poteft  certam  vehit  legem  ahis 
imponere  ,  ut  myfterium  eo  quo  fentit  modo ,  ipfi  concipiant ,  aut  opiniones 
Philofophorum  quas  Conc.  Trid.  illxfas  reliquit,ut  a  fiJe  alienas ,  profcribant. 
Non  enim ,  ut  Scotus  optime  obfervai ,  fi  <fuod  antecedens  eft  de  fide ,  <fHod 
ex  eo  e^uis  tanejHam  cotifecjuens  necejfario  inferre  piitat ,  ad  fidem  tHjue  perti- 
net ,  maxime  fi  oppofita  fententia  cut»  arttecedente ,  &  fidei  do^mate  acjue 
conciliari  pojfit.  Exemplum  affert  {anftidimx  Trinitatis.  Cum  enim  Judxi 
fortc  ante  Incarnationcmnihil  explicite  deTrinitate  pcrfonarum  credercnt,  fi 
quis  aneriiiiret  tres  cfte  pcrfonas ,  m\\c  alius  exccpiftet ,  id  falfum  efte ,  &  re- 
pugnare  fidei ,  qua  unus  Deus  credicur  :  quantumvis  confecucio  videretur  ne- 
ceftaria.  Sic  non  cemcre  aliquid  intcr  articulos  fidei  eft  rccenfendiim  ,  donec 
ab  Ecclefia  faerit  clare  definicum  ;  nec  confequentix  velat  fide  cercx  h.^ben- 


^6  PHYSIC^    GENERALIS 

dae  funt ,  nifi  omnino  conftec  ,  aut  revelacione  divina  ,  aut  certis  demonftrai 
tionibus  alicer  fieri  non  polfe.  Quod  m  xime  in  hoc  myfterio  tenendum  :  cum 
innumerabiles  finc  vix  ,  quibus  hoc  iriCnarrabile  Sacramentum  Deus  poflic 
cfficcre.  Philorophi  naturam  conlueto  orcine  progredientcm  ,  &  res  iplas  uc- 
ficri  folcnt ,  coiitemplantur.  Qus  autem  praster  naturx  otdinem  Deus  moha. . 
tur  ,  non  attin2;unc. 

Alii  neg;ant  id  ad  fidern  percinere  ,  auc  a  Conc.  Trid.  definicum  fuifle.corpus  ■ 
Chrifti  elXa  in  Euchariftia  fine  excenfione.  Non  eam  quidem  habet  ,  quam  in  ■ 
cruce  extenfionem  ,    fed  eam  forte  ,  quam   ftatim  a  concepcione  obtinuit,. 
cum  omnimoda  parcium  conformacione,  &  organizatione ,  uc  loqutmcur  j  tam- 
etfi  enim ,  inquiunt ,.  excenfio  ad  naturam  corporis  in  univerfum  pertinet ,  non ' 
ea  tamcn  eft  certa  &  definita  cujiifque  corporis  natura ;  &  idem  eft  infans  ,  qui 
adulcus :  licetdiverfafii  extenfio.  Quid  igitur  obftat  quominus  Corpus  Chrifti 
integrum  vel  fub  minima  Ipeciefentibih  contineacut :  quemadmodum  in  glan-- 
dis ,  fabx,  tuhppx  &  aliarum  plancarum  germinibus  jam  planti  incegra:,  ra^- 
mi&  foha  cernuncur.  Imo  &inovi  cicacrice  vel  ance  incuDacionem  jam  par-- 
tes  dehneacas  per  exquifitum  microfcopium  cernimus.  Qiiid  quod  vel  in  aqus. 
phivialis  guccula  mulca  incuemur  animalcula  omnibus  parcibus  formata.  Qup 
quidem  modo  ,  in<]uhint ,   hujus  myfterii  pofiTibihtatem  demonftrari  putant,. 
Quod  cnim  hac  ratione  Corpus  Chrifti  innumeris  locis  reproducatur ,   id  uti- 
que  noneft  Deo  difficihus,  quam  rera  eandem  in  pUuibus  momentis  vel  con- 
tinuis  ,  vel  interruptis  reproducere.   Quod  ominno  a  voluntateDei  pendet, 
eamque  a  Scriptura  fan€ta&traditionedifcimus  ;nec  continuata  illa  cradicio-. 
nis  fcries ,  qua  heterodoxos  omnino  vincimus,  deferenda  eft,  ut  aequoMat- 
te  ,feurationibus  a  Philofophia  rcpecicis  concra  eos  pugnemu?. 

Sed  conrra  inftamus,  nos  quidem  non  cemere  decernere  hanc  de  natura  cor- 
poris  opinioneni  fidei  noftrx  dogmaca  evercere :  fed  minus  ilh  cum  iis  qus ; 
Theologi  dccent,  convenire  :quod  uficata,  &communis  Philofophorumopi- 
nio  cum  ratione  ipfi,  ut  oftendimus ,  5c  hujus  myfterii  fide  magis  confcntiat. . 
Cum  enim  eirentia  cujufque  rei  mutari  nonpoffic,  fi  corporis  nacura  in  trina. 
dimenfione  pofica  fic,  non  videoqui  fieri  queac  uc  corpus  Chnfti  ore  fuma- 
tur  inccgrum  ,  nifi  penetrabihcacem  in  corpoiibus  admiferis  :   quam  tamen : 
Cartefius  ut  principiis  fuis  concraiijm  non  admitcerec :  quanquam  plerique  qui  ■ 
eum  fcquuncur,  hac  in  re  abcjus  opinione  dilcedunc.  Scd  neque  id  allequor, . 
qui  fi.ri  poffic ,  ut  iuperficies  cujufque  particulx  remancat ,  non  trina  dimen- 
fio  ,  noni  liiis  piofunditas  :  acdemum  nihil  necefle  eft  tot  reprodudliones  in. 
cadem  hoftia  fnpponere.. 

Nec  vid^^o  quid  caufx  fic  cur  in  eas  anguftias  ulcro  nos  conjiciamus  ,  &  na- ■ 
turam corpor-s  in  tri;'Uci  dimcnfione  poficani  clfe  ,  iic  principium  inconcuflumi 
ftatu<:mus.  Licec  qnii-!em  Nomin  ilibus  qnancicaccm,  vel  extenfionem  cum  fub-. 
ftancia  cornoiis  conF;indere,adco  ut  quanciras  par.is  non  remaneac :  fed  iidem^ 
facencur  cxccnfionem  arcidentium  efllfu^crftitcm,  quxcumancea  elfecpene- 
trabihs  ,  fitimpenetrabiHs.  Sed  quid  neccfle  eilcorpovis  cflenciam  in  tripUci- 
illa  diinenfionc  coi-ftitucre  \  Nec  quicquam ,  ut  mihi  vidctur ,  ciici  poteft  ab- 
furdius ,  quam  corDiirculorum  panis  fupcrficies  remancre ,  cum  Uiperficres  fb- 
Ja  exiftere  nuUa  pollit, 

Quod 


TRACTATUS    SECUNDUS.  ^7 

Qvrod  autcm  pletique  aiunt  Ipecies  fenfibiles  in  facrofando  altaris  Sacra- 
mento  feparatas  exiftere,  quod  nihil  lint  practer  fenfuum  imprefliones  ,  id  qtn 
rationc  defcndi  poffit ,  non  alTcquor.  Priniiim  enim  an  lumen,  non  quiderii 
in  acre ,  aiit  in  (ole  ,  fed  in  anima  tantum  noftia  incft  ":  Senfui  quidem  ,  auc 
perccptio  luminis ,  aut  faporis ,  aut  coloris  mcft  :  fed  nifi  r.licer  arque  omnes 
omnium  itatum  homines  loqui  vo'umus ,  fatendum  robis  eritpanem  album 
eire,  &  tali  (aporepriditum.  Qj^d,  andubitare  polfumus  quindurities  &  li- 
quidicas  infint  corporibus ,  tanquam  accidentia  :  cumcorpora  ipfi  fineiis  tfte 
poflint.  Antequam  homo ,  &  animantes  formarentur ,  jam  lux  creata  fuit.  Sic 
color  qui  nihil  eftnifi  luminis  modificatio,  ipfi  incftpani,  &c  afiis  objeftis. 
Quxinnobis  fit  impredio  luminis ,  aut  coloris  ,  eft  qualitas  quaedam  idealis  , 
illius  qux  ineftobjedo,  tfteftus,  &  imago ;  nec  neceftario  ab  objeftis  pen- 
det  :cuminterdormiendum  eaedcm  inaninia  noftra  fiant  imprefliones.  Sic  ca- 
lor  renioto  igne  manet  in  manu  :  an  fortc  difturi  (umus  calorem  fine  fubjcdo 
exiftere :  quod  imaginatio  noftra  eum  ad  ignem  ,  undc  profluit ,  omnino  refer- 
re  foleat  ?  Quare  non  dubitamus  quin  Deus  pofTic  cafdcm  imprefltones  in  fen- 
fiiumorganis  tfficcre,  quas  panis  lubftantia  antea  procreabat  :  fed  ea;  impref- 
fiones  Amt  tantum  ideales  quahtatcs,  non  rcales -,  func  efFcdtus  accidcntium 
qux  funt  in  rtbus,  non  rerum  ipfnrum  accidcncia,  qusque  fine  miraculo  pof- 
funt  citra  rcs ,  ex  quibus  manant ,  confiftcre.  Ncc  fane  hoftix  figura  ,  motus , 
durities  ,hquiditasa  fcnfibus  noftris  pendent  j  &  camen  ea  manent  in  hoftia 
confecrata  :  adeo  ut  illa  P.  Magnani  opinio  ,  qua  nihil  reale  in  hoftia  conle- 
crata  fupereire  ftacuic,  fed  imprefTioncs  tantum,  aut  motus  qui fcnfus  noftrds 
percellunt ,  a  Deo  proficifci ,  non  quidem  fidei  contraiia  ,  fcd  inutilis  omnino 
nobis-vidctur  :  ut  fufe  vir  pcreruditus  inopufculo  quod  nondum  pubHci  juris 
fecitjomninodemonftravit.  Quare  tutius  eft  &  f.'cilius  in  communi  6c  reccpta 
opinione  permanere  ,  quam  difficultates  aUas  ex  aHisnedere.  Reftatigicur  ai 
jisqua:contra  a  Cartcfio,  &  aUis  afJeiuntur,  refpondeamus.  ' 

Hilmntur  ohjeBiones- 

Opp.  T.  Illud  eft  rci  cfTcntia ,  quod  primum  in  ea  concipicur  :  fed  exrendcr, 
feu  crina  dimenfio  eftidquod  in  re  primumconcipicur,  quodque  ab  eo  ne  co- 
cicatione  quidem  fepar.ui  poteft.  Relicpiis  enim  detraftis ,  uc  colore,  duritic , 
faporc,  dummodo  res  in  longum,  latum ,  &:profundum  patear,  corporis  habe:- 
bic  racionem  :  ubi  dimenfiones  a  corporefuftuleris,jam  fpirijns,  non  Corpous 
fucurum  cft, 

Refp.elift.inin.  Trina  dimenfio  eft  id  quod  primum  concipicur  in  corpore 
machemacico  ,  C.  in  corporephyfico,  A'.  Corpus  enim  phyficum  eft  lubftan- 
tia  excenfa,  non  excenfio  ipfi :  uc  anima  cft  fubftantia  intelligens  ,  auc  cogi- 
tans  ,  non  ipfacogicacio:  uc  exiftimare  videcur  Cartefius.  Corpus  enim  phvfi- 
cum  habet  infe  vimmotricem  •,  eftagendi,  &paticndiprincipium,  fcu  natur.x 
quxdam  ,  &:aliis  afRdionibus  donatur ,  qu.-c  in  folas  dimenfiones  rcferri  noi\ 
pofrunt. 

Inftant ,  non  eft  in  nobis  alia  corporis  notio  ,  vel  idca  clara  &  diftincii 
qu^m  ipfius  extenfionis :  fed  de  rebus  ipfisjudicate  non  pofFumus,  nifijnxra 
Tot/,.  1 1.  N 


yS  PHYSICE   GENERALIS 

ideas  qii.is  de  iis  foimamus :  ergo  non  inalio  corporis  eCTentia  pofita  eft  ,' 
quAui  in  extenlione,  qiije  primo  anobis  concipitur,  cujus  claram  &diftindarti 
notionem  liabemus. 

Rffp.  nonaiiamelle  mnobisideam  corporis  mathematici,  quam  extenfio- 
nis  ipllus  :  fed  idea  qua:  in  nobis  eft  corporis  phyfici ,  non  fola  extenfione  con- 
tinetur.  Nam  ut  m.ijor  fit  aut  minor  corpons  extenfio ,  non  idcirco  natura  illius 
Ipecie  diverla  anobis  concipitur.  Deinde  non  neceire  eft  ut  rerum  omnium 
ideasdiftindas  &:  claras  habeamus :  cum  vis  mentis  noftra:  finita  fit,nec  rerum 
omuium  ideas  habeat  imprelfas :  imo  nefcioan  intima  uUius  rei  vel  fubftantias 
idea  clara ,  &  diftmda  menti  noftrae  infit.  Non  enim  res  ipfas  nifi  per  attribu- 
ta,  Sut  affcdtiones  cognofcimus  •,  idque  ut  ad  nos  referuntur  ,  vel  ut  in  {c^q 
mutuo  agunt  :  &  quo  pKua  percipimus  attributa ,  eo  rem  unamquamque 
mehus  &  diftindms  perfpicimus.  Intima  vero  rei  cujufque  nauira  aut  om- 
nino  ,  aut  magna  ex  parte  eft  tenebris  invohita  :  adeo  ut  ex  diflindis  ideis 
rerum  affediones ,  modos,  accidentia,  non  naturas  ipfas  nobis  efte  perlpe- 
ftas  coUigi  ullo  modo  poflit. 

Acccdat  illud  quoquequodideailla  corporis  qu£  Cartefianis  nobis  videtur 
adeo  clara  &  diftiufta,  non  aUunde  quam  ex  fenfuum  prxjudiciis  formata 
fuerit.  Quod  nimirum  coipora  qux  videnturomnia,  triphci  conftent  dimen- 
fione  ;  haclublatacsterae  corporis  affe6biones  corruant.  Sed  iidemPhilofophi 
non  tantam  folent  fenfibus  authoritatem  tribucre  ,  ut  ex  iis  intimam  rei  ali- 
cujus  ellentiam  habeamus  exploratam  :  cum  ii  contendant  nos  ex  fenfuum 
teftimoniis  vel  de  rerum  exiftentia  certos  fieri  non  poffe.  Unde  ergo  fcimus 
naturamcorporisin  extenfione  pofitameire  ,  nifi  quod  nulhim  corpus  nifi  ex- 
teniLim  viderimus  :  &:  certe  aHter  videri  non  poteft.  Sed  nullum  quoque  eft: 
quod  dividi  in  partes  non  poffit,  quod  nonfitimpenetrabile  ,quodaHquafi- 
gura  non  fit  comprchenfum.Quid  eft  jgitur  cur  eirentiam  corporis  non  in  eo  re- 
ponamus,quod  fitdivihbile,  aut  impenetrabile,  aut  ahqua  figura  terminetur  > 

Oppon.  i.  extenfionis  idea  necmodum  ,  necaccidens  poteft  exprimere,  cum 
ab  ente  creato  mnnme  pendeat;  neque  ex  animo  noftro  exui  poflit  :  cum  enim 
iplum  nihil ,  quod  ante  mundi  creationem  fuit  ,  mente  concipere  vohimus, 
extenfionem  quandam  fingimus  :  ergo  extenfio  ipia,  non  ut  proprietas,  auc 
accidens,  quod  ab  aHo  pendeat ,  fcd  ut  fubftantia  a  nobis  concipitur. 

Refp.  ex  nnaginationis  noftr^e  phantafinate  male  colhgi  aut  extenfionis  ,  aut 
alterius  reinaturam  :  ied  ratio  ipfa  imaguiationis  errorem  emend.it,  cum  cla- 
repercipit  exteijjfionem  phyficam  fubftantii  alicui  infidcre,  ut  figuram,  uc 
alias  corporis  affcdliones.  Illud  vero  Cartefium  forte  in  errorem  induxit ,  quod 
extenfioncm,  motum,&  alias  corporumaffc6tiones ,  utGeometra  expendent, 
hoc  eftjUt  a  materiacogitatione  ipla  feparantur,  Atque  idem  fere  quod  plerique 
Peripatetici  videtur  peccafte.IIIe  enimGeometri<j  afiuetusmathcmaticasihi  vcro 
metaphyficam  ad  naturs  explicationem  transferunt.  Ille  ad  mcchanicas  &geo- 
metricas  leges  rerumo  mr,ium  naturas,&  motus  revocat;  ut  plerique  Peripatetici 
ad  fuas  notiones,6:  conceptus  quoldam  gen€ralcs,quos,ut  Iibitum  eft ,  dividere 
folent,autconfundtre,omnia  revocant.Hinc  fccant  res  omninod;vifibiIes,cntia 
citrauUam  neceffit:item  multiplicant,^  qua;  fola  differunt  cogitarione,  diver- 
iapufint.  Ucrique  fiine  non  tam  ut  res  funt  in  fciphs,cernunt,quam  uinnobis 
COQCipiantur  &  quodammodo  funt  abftrai^a-. 


TRACTATUS     SEC^NDUS.  5, 

Opp.^.  Nonpoteft  Deus  corpori  omnem  extenfionemdetrahere :  nim  enim 
omnes  partes  materiae  in  unum  pnndum  confluerent ,  idque  in  inftanti ;  ficque 
daretur  n-otiis  inftantaneus :  quod  omnino  eft  impoffibile. 

■Refp.difl.ant.  Partes  omncs  confluerent  in  pundum,  per  reprodudionem 
ipfius  materix ,  C.  pcr  motum  localem ,  A'. 

Injiant ,  non  magis  corpus  fine  extenfione  concipi  poteft,  quam  triangiilum 
fme  tribus  angulis :  aut  certe  extcnfio  non  minus  eft  corporis  proprietas,  quam 
in  trianc;ulo  xqualitas  trium  angulorum  duobus  redtis. 

Refp.  id  a  nobis  tam  facile  negari ,  quam  alTeritur.  Illud  quidem  ad  naturam 
corporis  pertinet ,  ut  exigat  cxtenfionem  ,  autfiguram  ,  aut  impcnetrabilita- 
tcm :  fed  hoc  non  eft  de  ilHus  cflentia  ,  quod  ailu  fit  cxtenfum  aut  impenetra- 
bile. 

Vrgent ,  extenfio  non  eft  modus ,  aut  accidens  corporis ;  cft  enim  de  ratio- 
ne  modi ,  ut  concipi  non  poffit  fine  re  cujus  eft  modus :  fed  viciffim  rcs  fine 
fuo  modo  rede  concipiatur.  Atqui  lapis  v.  g.  concipi  nequit  fine  extenfione, 
quamvis  extenfio  ipfa  fine  lapide  optimc  percipiatur  :ergo  clTe  l.ipidiscftpo- 
tius  modus  ,  autaccidens  fuperTCniens  cxtenfioni ,  quam  vidffim. 

Refp.  extenfionemunivevfim  ,  aut  potius  fubftantiam  extenfam  rcftc  conci- 
pi  fine  lapide  ,  ut  figura  fine  circulo  ,  &  genus  omne  fine  fpecie  concipitur. 
VeriV-n  hinc  minime  fequitur  extenfionem  ipfam  efte  rem  corpoream  ,  fed  illius 
potius  autattributum,  aut  proprietatcm,  aut  accidens ,  aut  modum :  ut  co- 
gnitio  non  eft  cfltntia  animi ,  fed  illius  modus. 

Ex  iis  quxdiximus  liquet  elfcntiam  corporisin  triplici  extcnfionenon  eircpo- 
fitam  ;  neque  id  authoiitatc  S.  Auguftini ,  aut  aHorum  Patrum  oftendi  polfe 
crediderim.  Docent  illi  quidem  eam  efte  corporis  notioncm  ,  ut  major  pars 
corporis  majorem  locum  occupct ,  ac  minor  pars  minori  loco  reiponde.u  : 
fed  in  quo  pofita  fit  natura  corporis ,  non  explicant ,  aut  certe  de  rebus  ,  ut  a 
nobis  concipiuntur  ,  non  ut  funt  in  leipfis ,  dillerunt.  Nam  rerum  eflentixnos 
fugiunt ,  ac  ncfcio  an  ulliusfubftantisE  natura  pcrfpefta  fit :  cum  fola  accidcn- 
lia,  aut  attributa  mentcm  noftram  fubeant :  rem  quandnm  his  fubclle  facilc 
rntelliginius ;  led  quid  ca  fit ,  decerncre  non  polfumus  j  velo  quodam  acciden- 
lium  obducitur  ,  nec  fui  copiam  facit. 

Verum,  inquies,  non  aliud  contcndunt,  qui  Cartefium  fcquuntur,  quam 
naturam  corporis  ,  ut  a  nobis  concipitur  ,  in  triplici  dimenfione  elfe  polit  im, 
eamque  nobis  velut  infit.im  elfe  corporis  notioncm  :  de  natura  vero  corporis 
ut  in  feipf^  cft ,  conftat  nihil  eos  dcccrnere  ,  ac  fatentur  fieri  polfe  ut  in  corpo- 
Tcquiddamfit  ipraextenfionepriu?.  Veri\m  cum  idquidquidelt,mentis  aciem 
'fugia:,  nccde  rebus  agere  poffimus ,  nifi  ut  cas  concipimus  ;  atque  ex  ipfa 
cxtenfione  omnes  penecorporumafFecSliones  ducantur,  nihil  impedit  quomi- 
nusextenfionem  utcorporis  nitnram  ftatuamus.  Cumquc  ncgamus  fieri  pof- 
feut  corpusfitomni  exteiifionedeftitutum  ,  id  ita  eft  inteUigendum,  hoc  nn- 
iisucimpol^bilevidcri,  fi  idcas  noftras  tantum  confulamus",  non  fi  mrio  di- 
V)nso^nnipoccn:i.r  h.ibeatur:  cui  nihil  eftimpofnbile  ,  nifi  quod  manifcftam 
involvit  contradidlioncm.  Scd  qux  foli  rationi  videtur  contraclidio  ,  fkpe  ab 
ipfa  tideexpnngitur,  ut  inomnibuspene  myfteriisufuveiiit.  Hinc  SS.  Patrc* 
in  eo  maxime  fidem  &  Chriftianam  fipientiam  poficam  eire  ccnruemnt ,  ut 

N  ij 


130  PHYSIC^    GENERALIS 

vim  &  poteriticim  divinsenauirs  finibus  non  coerceat,  AcprJBter  crtterosHa. 
fychuis  1.  z.  inLevir.  docet  omnes  qux  contra  fidem  hujus  tremendi  myfterii 
affcrri  poflunt  rationes ,  Sand:i  Spiritus  igne  confumi  oportere  ;  id<^He  dermm 
fiituyiim ,  /i  qii£  noblsimpojjlbilia  videntur,  a  Spiritu.  Sanclo  fieri  pojfe  per/knt- 
fnm  habeamns.  Hacuna  ratione  difficultates  omnes  ,  cjux  tanquam  nebuls 
mentem  concurbant ,  diirolvi.  Itaque  &  fide  inconculfa  ,  &human£  rationis 
contemptu  ,  non  eorum  qux  animo  confequi  non  poffumus ,  molefta  indaga- 
tione  ,  infidelium  ,  authxreticarumcavillationes  elidi  crediderunt:  haecenim 
vatio  &  humanae  mentis  infirmitati ,  &  Chriftianx  pietati  eft  aptidima  :  neque 
id  asquum  eft  ut  hominum  ingeniis  licentiam  excurrendi  in  omnes  fubtili- 
tatum  recellus  permittamus ,  ne  incitata  non  pollint  intrafidei  fepta  conti- 
neri. 

Refpondeo  me  facile  his  aftenciri ,  ac  mihi  omnino  perfuafum  efte  fidcm  no- 
ftram  circa  iacrum  alcaris  myfterium  Philofophorum  placitis  non  ita  illi(Tari,ut 
falva  &  ilkfa  elfe  non  poffit ,  fi  forte  certis  Philofophia:  principiis  non  con- 
fenciat.  Ac  fortenuUa  eft  Philofophorum  feda,  qua:  cum  iis  qua;  de  Eucbari- 
ftia  tradit  Ecclefia  ,  non  poffic  conciliari.  Id  unum  ab  iis  qui  concra  ientiunt , 
requiro,  ut  non  tem.re  de  corporis  eirentia  ,  quae  forcc  nobis  tft  incognita, 
decernanc,  nec  ulcto  ineasdifficultates  incurrant,  qux  expediri  vix  polfunt. 
Dabo  illis  quidem  non  continuo  fidem  pericHtari ,  ii  natura  corporis  in  tri- 
na  dimenfione  pofita  fit ;  aliam  efTe  extendonem  corpori  eirentialem  ;  aliam  ac- 
cidentariam  :  ficcorporis  humani  cxtenfio  determinata  ,.qualem  h;ibec  ho- 
moin  juventute  ,  eftaccidencaria,&ab  eolepararipoteft-  Qus  vero.inquiunt, 
corp.ori  ineft  univerfim  fpeftato ,  a  corpore  humano  divelli  nequit ,  idque 
maxime  ,  fi  ideas  noftras  confulimus.  Idem  eft  homo ,  ut  diximus  ,  in  matris 
utero ,  &  cum  adultus  eft  ,  non  eadem  cxtenfio.  Quare  nulli  dubium  efte  po- 
teft,quin  corpus  Chrifti  vel  fub  minima  hoftije  parte  integriim  efie  pof- 
(it ,  tumque  extenhonemhabebit  eirentialem  ,  non  accjdentariam  ac  deter- 
minatam ,  qualem  in  coelo  obtiner. 

Hxc  fane  &  alia  quae  in  hancrem  aflFerunt  plurima,perfuadent  eam  Cartefii 
fententiam  ab  omni  hxrefeos  nota  effe  immunem:cum  nec  inConcilio  Triden- 
tino ,  necufquam  ahbidefinitum  fit  corpus  Domini  in  Euchariftiaomni  om- 
yiino  extenfione  defticui.  Sed  tamen  ciim  ea  fententia  minus  Thcologis  pro- 
betur  ,  ac  nulla  forte  fatis  idonea  ratione  ,  nedum  demonftrationemuni.itur; 
imo,  ut  mihi  quidem  videcur ,  rectctphilofophandi  racioni  repugnet ,  qu« 
extcnfionem  localem  ad  naturam  corpoiis  phyfici  non  pertinere  pene  de- 
nionftrat   :  in  communi  &  recepta  fcntentia  omnino  acquiefcendum  puto, 

Scd  inftMit  moleftiiis  :  Corpus  omni  extenfione  deftitucum  fpiritali  modo 
cxiftit  :  imo  nihil  a  fpiricu  videturdiffcrre. 

Refp.  corpus  extenfione  omni  cum  in  ordine  ad  locum,  tum  in  ordine  ad, 
Xeipfum  ,  modo  fpiritali  exiftere  :  fed  corpusChrifti  quod  interna  cxtenfio- 
ne  donatur  ,  quod  ex  partibus  coaleicit,  nec  modo  plane  fpiritali  exiftic, 
nec  fpititus  dici  poteft  ;  cum  partes  h.ibeat  five  aliqua  ratione  ex- 
,tenfas,  ut  videtur  Cartefianis ,  (\se  omni  omnino  extenficne  locali  deftitu- 
tas,  ut  maxima  Theologorum  pars  exiilimat.  QosU-iquai-n  f.iteor  neutrum  a 
ConcilioTrident.clate  elTe  dcfinitum:  cametfificrumConciliumSiOn  fuier^r 


TRACTATtTS   SECUNDUS.  vm. 

in  ea  fenientla  elTe  heterodoxos ,  ut  natiiram  corporis  in  tripHci  dimenfione' 
conftituerent.  Sed  Patresnonaliuddecernendum  credidere,  quam  quod  Scri- 
ptura ,  quod  perpetua ,  quod  univerfalis  tradido  credendum  propofuit,  parum 
iblliciti  de  humanis  ratiombus  ,qu2huc  illucfleftipoirunt.  Remitaefleut  fi- 
des  tradit,  tanquam  certum  &  indubitatumftatuerunt  ;quoaiitemmodoDeus 
lem  adeo  mirabilem  efticeret ,  non  ita  anxie  quxfiere. 

Eandem  in  explicandis  Chriftianx  reUgionis  myfteriisineunt  viam  SS.  Pa- 
tres  ,  neque  ea  ad  notiones  philofophicas ,  fed  ad  unius  fidei  &  traditionis 
normam  exiguntj  nec  dubitant  quin  (ua  myfteriis  veritas  conftet ,  tametfi  non- 
dum  perfpiciunt ,  qua  ratione  cum  natura:  legibus  ca  cohaereant ,  omnino  per- 
fuafi  Deo  ipfi  viam  &  rationcm  efte  perfpedtam  ,  qua  efEciat  qus  nobis  re- 
velavit. 

Neque  eos  fugiebant ,  quxafR-rri  folent  difGcultates :  quin  3c  eas  identi- 
dem  attingunt ,  ac  fubmde  monent  non  eireinhac  parte  fidendum  fenfibus ;  & 
pro  certotenendum  quod  credimus,  non  amplius  panem  ,  quamvis  vilus  & 
guftus  ita  judicent ,  fed  corpus  Chrifti  exiftere  ;  utdilerte  expHcat  S.  Cyrillus 
Hierofolymit.catechefi^.  Mir.intur,  qui  fieripodit,  ut  corpus  Chrifti  tot  fi- 
delium  milhbus  diftributum,  integrum  permaneat,  utGregor.  Nyllenus  orat. 
^7.  Verilm  longius  fortafte  excurrimus  ,  qua:que  ab  iis  qui  polemicas  quaeftio- 
nes  pertraftarunt',  jam  identidem  funt  aliata  regerimus  ,  ut  intclHgant  fide- 
les  rationis  lumen  quantumvis  fplendeat ,  fidci  vel  obfcuro  lumim  liibdere 
oportere  ;  qux  lacra  Scriptura ,  qua:  f-in£ta  tradit  Ecclefia ,  p.irato  &  fubmiiro 
animo  elfe  excipienda :  qux  ipfa  rcticet  aut  occuhat ,  non  eire  curiofius  inqui- 
renda;  fruftranos  ea  fcrutari  aut  mente  confequi  velle  ,  qux  nec  penetrari , 
nec  comprehendi  pofTunt :  fides  enim  a  nobis  obfcquium  exigit ,  r  on  curiofam 
Sc  inftabilem  rationis  inquifitionem ,  utpulcreadmonet  S.Chryfoftomus  ho- 
mil.  iS.  injoannem.ldem  fcnbens  in  Epift.  i.  adThcir.  yid  hoc  ,  inquic ,  cen- 
fugiamHS ,  /jitod  mhil  fit  cjuod  Deus  non  pofftt ,  &  nonftcilefaciat.  Docet  eo- 
dcm  loco  obki<flantis  rationis  reprimendas  eire  cogitationes  ,  &:  divinx  au- 
thoritatis  pondere  efte  cocrcendas  :  Quando  ,  inquit ,  Deus  eft  opfex,  cedant 
omnia. 

Ut  verbo  complcftar,  qux  in  hanc  rem  fcripta  funt,  &fcribi  polTunt  pluri- 
ma  ,  id  concedere  poftumus  Cartefio  extcnfionem  a  corpore  divelli  non  poffe, 
G  ftatum  lUius  naturalem  fpc6temus ,  non  item  fiomnipotentix  dirinx  ratio 
h.ibeatur.  Fatctur  enim  inRcfponf.  ad  objed.  4.  multa  a  Deo  cffici  polTe  , 
qux  ipfi  confcquianimo  non  poftumus,  quam  multanobis  videriimpoflibilia, 
qux  apparentem  duntaxat ,  non  veram  involvunt  contradidionem,  lllud  etiain 
lucunque  concedam  ,  quod  eodeni  \Qca  tradit ,  nos  plenam  &  petfedam  rerum 
aliquot  habere  poire  cognirioncm  :  nam  ad  hocfufhcit  ut  vis  cognofcendi  rem 
ipfim  exxquet  :  quod  fieri  utique  poteft  :  fed  ccrti  ffTe  non  poffumus  nos 
eam  habere  notitiam,quxrei  ipfi  fit  adxquata,aut  quodDcus  nihil  in  ea  re  po- 
fucrit  quod  nobis  non  fit  cognitum  :  hoc  ficri  non  poire,  nifi  Deus  revelavcrit: 
nd  hoc  enim  requiritur,  ut  vis  cognofccndi  Dei  potentix  cx  xquo  refpon- 
dcat,  Itaquc  eo  fatcntc  ficri  poceft^  ut  in  corpore  fic  ahquid  ipfa  extenfione 
prius ,  nec  ceiti  clle  potlumus  cfTcntiam  corporis  in  ea  extenfione  efTe  conftiti.j- 
cam.  Qjid  crgoficcorpus,vidcamus. 

N    lij 


nt  vnYSlCM   GENERALIS      ^ 

Seatnda  ConclHfto.. 

Ratio  corporis  in  eo  pofita  eft ,  quod  neceflario  ,  &  naturaliter  exigat  ex- 
renfionem  impenctrabilem. 

Frobat.  i .  conclufio  :  non  enim  extenfio,  aut  impenetrabilitas  aftualis  eft  de- 
corporis  elTentiajLU  fufe  probatum eft :  cum  etiam  accidentia  ipfa  adualem 
habcant  extcnfionem  ,  ncc  tamen  fintcorporajimo  Angelusplus ,  vel  minus 
fpatii  poflTit  occupare.  Quare  extenfio  non  foli  convenit  corpori. 

Sed  neque  divifibilitas  eirentiam  corporis  conftituit :  nam  punda  phyfica 
funt  corporaj  non  tamen  dividi  poflunt.  Nec  demum  adtualis  impenetrabilitas 
ad  rationem  corpoiis  pertinet.  Nam  corpus  Chrifti  in  Sacramento  Altaris 
partes  omnes  habet  vel  in  minima  hoftis  parte  :  quod  concipifinepenetra- 
tione  non  poteft.  Ergo  reliquum  eft  ut  idea  corporis  ineopofita  fir,quodnatu- 
rahter  exigatcxtenfionem  cumimpenetrabilitate  conjundam:tolle  enimhanc 
exicentiam  naturalem,  &  neceftariam  ,  jam  fpiritus  erit,  non  corpus.  Ange- 
lusextendi  potcft,  &  impenetrabiliter  ,  fed  eam  extenfionem  naturaliter 
non  exigit. 

Confirm.Ea.  efteflentia  rei  per  quam  optime  cognofcitur ,  &  ab  omni  alia; 
diftinguitur:  fed  nihil  eft  nobis  in  corpore  notius  ,  quam  extenfio  impenetra- 
bilis  ,eaque  corpus  ab  omnibus  aliis  fecernit.  Angelus  enim,  anima  ipfi,  quin 
&accidentia  ut  extenfa  concipi  poftunt ;  imo  &  adualem  habere  polfunt  im- 
penetrabiHtatem,  hoceftfuoloco  alias  res  &  corpora  exckidere.-  Verum  id 
ipfum  corporea  fubftantianaturaliter,necef&rio,  &  immediate  exigit,  atque 
inter  corporum  aflPediones  nuUa  communior  eft  ,  aut  latius  patet ,  quam  ip(a 
impenetrabilitas :  ergo  per  illam  corpus  optime  definitur,  &  concipitur. 

Opv.  Corpus  non  poteft  concipi  fine  extenfione  aftu  impenetrabili :  ergo  • 
non  aptitudinalis  tantum  ,ut  vocant ,  fed  etiam  ailualis  extenfio  impenetrabi- 
lis  eft  de  eirentia  &  conceptu  corporis. 

Refp.ne^.  avt.  Non  poteft  cnim  corpus  concipi  fine  exigentia  extenfionis  im- 
penetrabilis:  fcdfineaftualiextcnfione  rede  intelligi  poteft.  Nam  licetmihi 
concipere  integras  auri,  &  argenti  eirentias,  quamvis  in  eodem  loco  inelFe  con-  ■ 
cip'.antur ,  ut  dlenti.i  Angeli  ab  alterius  elTcntia  diftinguitur,  licet  forte  eun- 
demlocum  cccupent.  Sicfubftantia  incorporea ,  qus  penetrabiliter  extendi- 
tur ,  poteft  impenetrabil'tcr  extendi.  Ac  fubftantia  corporea,  qus  ex  natura  fua  ■ 
impenetrabilitercxtenditur,poteft  Deo  ita  volente,  penetrabiliter extendi. 
Hic  quippe  eft  cfFedus  formaiis  &primariusquantitatiscorporc2,ut  exi-- 
oatcxtenfionem  impenerrabilem,  Non  enimfola  extenfioaftualis,aut  impene- 
trabilitas  cft  illius  cfF.  di.is  piimarius :  cum  Angclus  utramque  habere  poffit, . 
hcet  fitquantiratis  cxpers.  Deinde  neutram  habct  CorpusChrifti  in  Euchnri- 
ftia.  Ncc  divifibililitas  eftcorporis  ipfius  conceptus  elTentiaHs :  cum  fubftantia 
ipfa  per  fe  habcarpartesertitrtivas ,  ut  loqi:unti;r,  ac  pundumfit  quantum, 
licet  indivifibiie.  Qiiare  is  cft  quanritatis  intcvnx  cffeftus,  ut  exigat  exten- 
fionem  impenetr^bilcm.  Eft  cnim  h^c  nftiis  ficundus,  &  quantitas  interna  il- 
lius  eft  adus  primus.  Sed  in  quo  pofita  fit  ratio  quantitatis  intern^e ,  in  Meta- 
phyfica  diximus. 


TRACTATUS   SECUNDUS.  «> 

C  A  P  U  T     II. 
J)e  compo/ttione  contirtHt. 

NUnc  adeunda  nobis  eft  celebris  illa  de  condnui  compofitione  qusftio , 
qux  cum  fit  varia  &  mulriplex  ,  in  plures  partes  eam  tribuemus.  Pri- 
mum  itaque  de  conrinui  natura  &  compofitionc  dicemus ,  tum  involutas  de 
pundtis  &  mathematicis  &  phyficis  controverfias  fic  evolvere  conabimur,  ut 
quantumnobis  licebit,a  fenfii  communi  non  recedamus. 

Qiioautem  facilius  intelliaamus  in  quo  maxime  continui  ratio  pofita  fit, 
xneminiiTeloportet  ea  dici  continua  ,  quorum  extrema  funt  unum  :  utcon- 
tigua  vocamus ,  quorum  extrema  funt  fimul ,  ut  cum  duac  manus  fe  tan- 
gunr.  Sic  contigua  funt,  quae  interjefto  aere ,  aut  fubtili  corpore  fele  conlin- 
gunt :  unde  &  facile  disjungunnir,  Sunt  qui  prztet  immediatum  contadum 
nefcio  quem  modum  unionis  inter  partes  corporum  fingant,  Nam  pleriquc 
non  tam  id  quirunt  quid  verum  fit ,  aut  vcro  proximum  ,  quam  rebus  ipfis  le- 
nebras  oflRindere ,  ut  (de.  facilius  expediant,  Quid  autem  nobis  videatur  , 
paucis  aperiemus.   Sit  igitur 

Trlinx  Coticlnfto, 

Partcs  continui  non  per  modum,  qui  fit  entitas  quidam  fuperveniens ,  fed 
'per  feipfas  uniuntur. 

Prot>.  concl.  Modus  ille  fuperadditus  eft  omnino  inurilis ,  &  impoflibilis. 
Inutilis  eft:  nam  eo  fublato  partes  per  feipfas  uniuntur,  ubi  feipfas  proxime, 
&  arfto  nexu  contingunt ,  &  fimul  implicantur  •,  aut  fi  fint  diverfi  generis , 
ut  videre  eft  in  organis  animalium ,  in  ramo  arboris  partim  viridi ,  partim  fic- 
co ;  in  marmore  ipfo  variegato ,  partes  illx  heterogenex  ita  inter  fe  conne- 
(Stuntur,  ut  commillura  ipia  fit  infenfibilis,  tumquecontinus  dicuntur  ;  maxi- 
me  fi  pars  una  corporis  ad  motum  alterius  moveatur ,  ut  in  duris  corporibus : 
ram  in  liquidis  id  omni  ex  parte  non  eft  necelfarium ,  fed  mutuus  &  imme- 
diatus  iufiicitcontadus. 

Confirm.  modus  ille  qui  partcs  conrinui  neftit ,  vel  in  utraqueparte  ineft, 
vel  in  alcera  tintum.  Si  prius  dixeris  :  ergo  modus  ille  erit  fimul  in  duo- 
bus  locis.  Qaod  fi  uni  tantum  ex  parribusadhxreat,  cur  uni  potius  quam  aU 
teri ;  mitto  explicari  non  poffe  quomodo  hujus  generis  entitates  aut  producan- 
tur,  autdeftruantur  :  finitx  fint  an  infinitx,  &  alia  hujufmodi  plurima  quacri 
pofTunt ,  quae  confulto  omittimus ,  cum  magni  non  fint  ufus, 

Scd  ,i/7qniHnt ,  folus  partium  contadusad  continuitatem  efficicndam  noi» 
fufficjt :  alioqui  inter  continua  Sc  contigua  nullum  futurum  eft  difcrimen. 

Kefponfnrn  jam  alibi  fuit ,  continuum  unum  elfe ,  &  totum  phvficum ,  certis 
aftionibus  anatura  deftinatum  :  illiusdemum  partestam  ari2;einter  fcdevin- 
ciri ,  ut  commiirura  ipfa  nuUo  fenfu  percipiatur.  Hinc  metalla  divcrfi  gene- 
ris  fimul  ferrumimta  ,  non  conrinua,  fed  contigua  dicidebent :  catena  es 
multis  annulis  contexta  non  eft  quiddam  continuum. 


,04  PHYSIC^   GENERALTS 

Qao  autcm  modoram  arftacohxfio  inter  partes  minimas  corporis  fieri  poC 
{n,  explicatu  non  eft  facile  ,  cum  lenfus  ipfi  in  tam  mmutis  particulis  nos  de- 
ferant.  Epiciirei  ad  atomos  hamatas  confugiunt.  Et  certe  videmus  hoc  artifi« 
cio  naturam  uti  in  mnltarum  rerum  conrextu.  Si  capillares  vclut  plumulas  an- 
feriscalamimicrocofpioatrentius  inipexeris,  tum  cernes  eas  inter  fe  connefti ' 
per  villolam  lanuginem  ,  cujus  pili  mutuis  anfuUs  imer  fe  conneftunmr  :  tie 
fcilicet  aer  fubire  pofTit,  Unde  liplumulsdivellantur,  ftatim  fefe  mutuo  com« 
pleftnnnir. 

Verumut  rem  ira  elTe  concedam  in  partibus  majufculis ,  id  tamen  nec  Epi- 
cureis  dabo,  nec  Magnanoqui  hoc  exemplo  utitur,  atomosipfas  mutuis  ha- 
mis  ,  vel  anfulis  inter  fe  connefti  -,  fed  contaccus  ipie  immediarus ,  di  proxi- 
mus  fufficit  :  tametfi  partes  majufcula:  ardtius  implicari  polfunt  ,  aut  inftar 
contorti  funis  involvi  ,aurmuans  vekr  anfulis  contexi, 

Multum  etiam  ad  continuitatem  conferunt  planre  &  multiplices  atomo- 
rnm  figura:,qus  ardius  inrer  fe  devinciuntur:ut  nihll  dicam  de  circumfufi  aeris, 
tum  crafli ,  ainr  purioris  preffione  &  pondere  :  nam  de  his  fao  loco  dicen- 
dum,  Acmeo  quidemjudicio  hsrationes  mechanicx  ,  &  inrelleftu  non  arduae 
porius  funt  inquirend^ ,  quam  modi  ad  Hbidinem  confidi ,  qui  nihil  elfe  pod 
funt  nifirelationesquxdam  interpartes  ipfisqua:  unita;  dicuntur ,  quaeque  ad 
Lof^icam  fortalfe ,  nihil  vero  ad  Phyficam  pertinent,  Nunc  vcro  an  partes  a£hi 
fint  in  continuo,  difcutienduna  eft,  Ac  certemiror  idin  contentionem  venite 
potuiire.  Sir  itacLue 
-■  Sicunda  Concinfto: 

Partes  a6lu  funt  in  conritiuo  ance  omnem  divifionem  ,  &  inter  ie  diftin" 

•  Probatur  fars  priorcone!.  pavtes  aftuefie  in  continuo,  qusadn  compo^ 
nunt  ipfum  continuum,  Neque  enim  poteft  a£tu  elTe  compofiaum,  nifi  partes 
aftu  fint  componenres  :  fed  parres  aiflu  componunt  conrinuum  ;  fex  pedes 
aftu  efficiunt  hexapedam,  ut  per  fe  manifeftum  eft, idque  ante  omnem  divifio"»- 
nem,  aut  defignationem  :  ergopartes  funt  aftu  in  continuo. 

Hinc  2.  pars  conclufionis  fit  manifefta.  Nam  unumquodque  per  id  ab  aho 
diftinguimr  ,  feu  ron  eft  aliud  ,  per  quod  cft ,  feu  per  fuam  entitatem  :  partes 
adu  funtin  continuo,  &  fuas  habenr  entitates:  ergo  partes  funt  in  conti- 
nuo  adu  diftindx.  Nam  ante  divifionem  pedis  in  digitos  ,  aut  digiti  irt 
duodecim  Hncas,jam  lineas  aftu  funt  in  digito,&  digiti  in  pede.  Separari 
enim  poftunt  ab  invicem,  dc  feparata  exiftere  :  qux  eft  maxima  diftindtionis 
neta. 

Cofifirr/7.  Nemo  id  in  animum  fuum  poteft  inducere,  ut  in  homine  manus 
inter  fe ,  aut  venas  a  nervis  &  offibus  ,  non  aftu ,  fed  potcntia  tantum  diftin- 
gui  exiftimet :  cumque  fxpe  accidat ,  ut  pars  una  corporis  doleat ,  altera  non 
dolente  ;Ut  manus  frigeat,  aur  moveatur  ,dum  caler,  aut  quiefcir  alrera  ;  nul- 
la  quinrnmvis  fubtilis  ratio  ex  ipfis  Metaphyfics  adytis  deprompta  id  mihi 
perfuadcbit  eas  partes,  vcla£tunoneffein  corpore,vel  potemia  tantum  in^ 
ter  fe  diftingui, 

SolvHfituy 


TRACTATUS    SECUNDUS.  ,05 

SelvuntHr  objeEiiones. 

Opptn.  1.  mnlta  Ariftotelis  loca  ,  in  qiiibns  diferte  aflerit  pnrtes  cfle  tantum 
potentiA  ,  non  aftuin  conunuo  ,utlib.S.  Phyf.  /w  contir.Ho  ijuidern  funt  infi- 
nita  dimidia ,  non  aBii ,  frdpeteftate. 

Refp.  fuis  vcrifimile  efle  Anfiotelcm  partes  rnntum  potentia,  non  aftu  in 
continuoaonovilfe^neinfinitum  aftii  cogeretur  adsnittere  :  cuni  ipfe  conti- 
nuum  in  infinitum  divifibile  poluerit. 

Ovp.  1.  Partes  non  funt  acflu  in  continuo  nifi  poft  divifionem  ,  aiit  certe  poft 
defignationem  :  alioqui  jam  pars  quique  luum  habebit  tfle  completum  ,  & 
intcgrum  5  atque  ex  iis  fiet  unum  per  accidens,  nonunum  per  It  &  unius 
eflentiae. 

Rcfp.  nihil  dividi  pofle  ,  quod  aflu  non  llt ;  unde  fi  partes  in  continuo  defi- 
gnari  polUint ,  jnm  lunt  ai^u  diftir.<5lac,  Ncque  hinc  fequitur  cx  multis  par- 
tibus  fieri  unum  per  accidcns :  alioqui  homo  cllct  unum  per  accidcns,  cum  mul- 
tis  ex  partibus  conftet  nftudiftindis,  fed  quac  unrm  totum  efticiunt :  unum 
inqnam  ,  unitate  compofitionis ,  qu?.lis  toti  convenit  ,  non  unitate  fimplici- 
tatis ;  nihilquc  abfurdi  tft,  fi  quac  fcparata  per  feexiftunt,  fimiil  conjunfta 
novum  &:  prxftantius  fuppofitum  efliciant. 

Inflant.  Compofitio  paitcs  omncs  ad  unitatcm  redigit :  fcd  multitudo  cum 
unitate  clfe  non  poteft :  crgo  in  compofito  multac  partes  aftii  tfle  non  pof- 
funt. 

Refp.  d'.p.  maj.  Compofitio  partes  omnes  ad'  uuitatem  qtii  fibi  propria  cft , 
qusquc  idcirco  compolitionis  dicitur ,  omnino  redigit,  C.  ad  unitatcmfim- 
plicitatis,  quxque  partium  multitudinem  excludit ,  N.  Imo  ccmpofitum  nec 
dfe ,  nec  dici  potcft ,  nifi  ex  multis  fit  unum  ;  &  ex  partibus  totum  continuum, 
&  unum  emcrgit. 

Nunc  itaque  an  partes  illse  cx  quibus  continuum  prodit ,  fint  in  infinitum 
di^ifibiles,  ut  vifum  eft  Ariftotcli ,  &  magna  pars  Peripateticorum  ,  imo  & 
Cartefius ,  ac  plerique  recentiores  cxiftimant;  an  potius  divifio  tandem  ex- 
hauriatur ,  cum  ad  minima  ,  feu  ad  punfta  phyfica  ventumcft,  fic  cxpenda- 
mus ,  ut  nihil  tamen  velut  certum  ,  &  inconcuflum  ftatuamus.  Nam  inc;cnui 
eft  Philofophi  ea  tradere  ut  explorata  ,  qua:  certa  funt,  &  demonftrntionibus 
nmnita  ;  qua:  autem  funt  incerta  ,  5c  dubia  ,  ac  nondum  fatis  comperta  ,  aut 
in  utramque  partem  agitare  poteft  ,  aut  quod  fibiprobabilius  videtur,  propo- 
llere.   Sit  igitur 

Tertia  Conclhfo. 

Probabiliusvidetur  continuumnon  efle  in  infinitum  divifibile,nequeid  it.i 
effe  ulla  demonftrntio  Mathematica  cvincir. 

Troh.  I.  Conclufio.  Pnrres  omnes  funt  aflu  in  continuo  :  ergo  fi  continuum 
cftdivifibile  in  infiniturri,  erunt  incontinuo  partesaftuinfinitnr.  Nequecnim 
finitae  effe  poflunt :  cum  non  detur  ,  nec  dari  poflit ,  ut  iis  placet  qui  contra 
fentiunt,  parsultima. 

Jamvero  iis  ufitata  prodefTe  non  poflimt  perfugia ,  partes  efle  infinitas  po- 
tentia,  non  aftu. 

Tom.  II.  O 


icS  PHYSlCyE    GENERALI5 

CotnrA  f  ■-.£>«  :  jam  demonftratum  eft  partes  omnes  in  continuo  a(^u  exifttf- 
re ,  eafque  inter  fe  diltindtas ;  continuumaftuefte  divifibile  in  partes  ex  qui- 
bus  conitat :  ergofi  eft  divifibile  in  infinitum,  eritaaudivifibilein  infinitum, 
&  conrtabit  ex  infinitis  aft«.  Sunt  enim  incontinuo  infinitx  entitates ,  feu  par- 
tes,  exque  non  potentia  tantum,  fed  aftuinfunt.  Nam  exiftunt  realiter.,  at- 
queadeo  adu  ,  nonpotentia  ;  &  quocumque  fe  vertant,  infintum  a£lu  co- 
gunturadmittere,quod  inrebus  creatis  neceire,nec  concipi  po.teft. 

Sed  ,  in<juiuf3t ,  infinit^  funt  partes  in  continuo  non  aliquotse  ,  feu<:ertcC, 
&:-xJefimt2  meniiirs:  namquantulxcumque  eftent,  rem  infinite  extenfamef- 
ficercnt  :ut  fi  ex infinitis digitis  corpus  conftaret,  Sed.partes  illa:  funt  propor- 
tionalcs^  hoceft  ad  certam  proportionem  continue  &  indefinite  decrefcunt. 
Sic  in  pede  funt  duae  medietates ,  &  unaqusque  Tnedietas  irerum  in  duas  divi- 
di  poteft  &  ita  in  infinitum,  neque  unquam  exhaurietur  divifio.  Sic  in  conti- 
nuo  funt  infinitaepartes,  inquiunt,Syncategorematice,  feu  potentia  ,  &  in- 
determinats,  noncategoremitice,feuaftu,  &  determinats. 

Sed  contra:  in  pede  funt  aftu  duae  medietates  ,  quarum  unaquaque  eft 
femipedis  ;  ficillamedietas  ex  duobus  dimidiis  a6tu  conftat,  &  ita  in  infiai- 
tum  :  ergo  funt  infinits  medietates  aftu  ,  non  potentia  tantum. 

Deindefi  Deus  ab  acterno  hunc  pedem  inccEpiftet  dividere,  profe^lo  jan» 
cirent  partes  a6tu  infinita: ;  qus  tamen  inerant  continuo.  Nam  res  quacque  di- 
viduntur  in  ea  quae  adlu  infunr. 

1.  Deus  poteft  omnes  continui  partes ,  quac  funt  ab  inviccm  diftind^  ,  qu2- 
que  a  fe  mutuo  non  pendent ,  feparare  :  (ed  tum  daretnr  pars  ultima ,  &  divi- 
fibilitas  continuiomnino  exhauriretur :  ergo  continuum  non  itaeft  in  infini- 
ftumfedtile,  quinillius  divifibihtas  tandemexhauriri  queat,  ac  partes  ilUus 
ultimac  dari  poflint.  Cum  enim  partes  omnes  fint  a6lu ,  &  extra  fe  invicem 
pofita:  fe  fe  mutuo  non  penetrent ;  cumque  Deus  eas  diftincle  cognofcat  ,  &: 
confervet,  neque  una  fit  alterius  caufa  ,  aut  ab  ea  pendeat:  imo  cum  partes 
fint  inter  fe  diftinftae ,  atque  adeo  fcparabiles ,  non  video  cur  Deo  ita  volen- 
fe  feparari  non  pofHnt. 

Refpondent ,  partem  quamUbet  continui  feparari  pofte  ab  omni  aUa  diftri- 
butive  ,  hoc  eft,  ab  illa  ,  vel  illa  parte ;  fed  non  ab  omnibus  colledkive  fum- 
ptis :  cum  fit  de  cftentia  continui,ut  fit  divifibile.  Sic  infiniti  homines  funt  pof- 
fibiles  ,  nec  tamen  fimul  &  colledive  elfe  poftiint. 

Contra :  a  fenfu  diftributivo  ad  colledivum  confecutio  eft  optima  in  iis  qu.^ 
funt  a(flu  ,  non  potentia  tantum.  Nam  fi  una  pars  continui  poteft  eire  une 
omnialia  diftributive  fumpta,  refte  colligimus  eam  efle  pofse  fine  omnibus 
aliis  ctiam  colledive  fumptis  :  ut  fi  quis  dixerit ,  nihil  mihi  eft  neque  auri ,  ne- 
que  argenti  &c.  rede  colligimus  eum  hominem  efle  rerum  omnium  inopem. 
Deinde  pdrs  quailibet  continui  tealiter  diftinguitut  ab  omnibus  aliis  etiam 
colledive  fumptis  :  ergoab  iis  feparari  poteft  ,  &fic  dabiturpars  ultima. 

Quod  autem  fubinde  rc  fpondent  id  efse  de  ratione  continui ,  quod  fit  divifi- 
bile  in  partes :  adeo  ut  pavs  ultima  dari  non  poflit :  hoc  ipfum  principii  loco 
fiimunt ,  quod  in  contentionem  venir.  Id  enim  quxritur  in  quo  pofita  fit  ratio 
C9ntinui;auinhocquod  fitininfinitum  divifibile:  ea  vero  eft  manifefta  peti- 


TRACTATUS  SECUNDUS.        167 

tio  priftcipii,  id  tanquam  manifeftum  fupponere ,  de  quo  quiftio  ipfa  vertitur. 

j.  Probari  potcft  conclufio  tx  variis  aofurdis  ,  qua  hanc  fententiam  confe- 
quuntur.  Pr:mum  enim  quiscredat  pedem  acari,  y.  un  cyron  ,  vel  minutiffi- 
ms  arcnulx  granum  fic  per  totam  aeternitatem  fecari  pofse,ut  partes  illae  nuii- 
quamtxhauriantur  :  fed  plures  ex  cont  nua  divifione  prodeanr,  quam  fint 
arenae  grana  m  toto  oceano  :  imo  plufqunm  totum  univeifum  capcre  poflGt. 
Sicuna  teflera,  qua  lolent  ludere,  in  tot  foliola,  feu  partes  quadratas  fecari 
potcrit ,  quot  terrarumgiobo  tegendo  fufficiant.  Deinde  mirum  etiam  id  vi- 
detur  ,infinitas  aftu  partesin  continuo  exiftcrc ,  quarum  fingulac  fuas  habeiit 
dimenfiones ,  &tamenrem  infinite  extenfam  non  efficere. 

His  utique  multarefpondeni  non  Peripa.etidmodo,fed  etiamqui  recentio- 
remphilofophandi  rationem  colunt ;  eanimirum  ut  abfurda  habcri  non  opor- 
tere  ,  qu2  imaginatio  ipfa  confequi  nullo  modo  poteft.  Ac  praster  citeros 
vir  pereruditus  &  Cartcno  maxime  addidus  excmplum  afFcrt  auri ,  quod  ita 
didiici  poteft ,  ut  fidem  pene  omnem  fuperet.  Sicuncia  auri  in  folia  tenuiffima 
&  quadrata  ,  plufquam  duccnties  mille  ab  artificibns  contunditur.  Idque 
multocftilluftrius  in  malTa  argenti  cum  foliisauri  contufa  ,  &  didufti  in  te- 
nuiflima  fila  ubique  deaurata  :  adco  ut  fi  rcm  ad  calculum  revoces  ,  cubus  au- 
ri  quinque  lineas  altus  ,  in  fexcentics  mille  &  amplius  partes  squalcs ,  &  fen- 
fibilcs  dividatiir.  Quod  cum  homines  qui  inftrumenta  adeo  rudia  adhibcnt, 
efficere  poffint,  an  dubitamus ,  quin  nauirce  fubtihtas  ultta  omnem  imagina- 
tionis  vimexcurrat. 

Idque  multo  luculcntius  fiet ,  fi  naturae  minutifllma  opera  paulo  acriori  ani- 
mo  contcmplcmur.  Ac  miflisinnumeris  aliis  ,  conjiciamus  oculos  in  ea  ani- 
malcula  ,qu3c  microfcopio  in  cafeo  deprchcndimus  ;  quam  apte  partes  om- 
ncs  habcnt-conformatas -crurum  junfturas  ,  &  arciculationes  ,  mio  &  pilos 
perfxpe  intucri  licet.Jnmin  lisquantulx  funt  partes  ,.  qux  vitam  &  motum 
tribuunt.  Nam  &  humore  fanguini  analogo ,  &  vitali  fpiritu  perfundunmr. 
In  eorum  ovis ,  quae  microfcopio  plerumque  cemuntur  ,  ut  in  aliis  omnibus 
eft  illa  cicatricula ,  quce  animalculi  eft  primordium  ,  ubi  fcilicet  eft  pundum 
faliens..  Quantula  fit  ea  pars  quae  in  ovis  gallinnceis  vix  fub  oculos  cadit ,  quis 
animo  confequi  poffit  :  adeo  ut  divifioni  materiaE  fruftra  quis  terminos  prsf- 
cripferit,  &  perperam  id  abfurdum  judicemus  ,  quod  vim  intelledus  noftri , 
ncdum  imaginationis  excedir. 

1.  Qiioufque  pateat  materiat  di vifibilitas  ex  pigmentis  ipfis ,  quorum  partes 
fenfu  minimcc,  tantam  aqux  copiam  tingunt,  facile  conjiccre  polfumus.  Unum 
cupri  granum  ,  ut  Clarillt  Boylius  peculiari  tra£tatu  de  Effluviis  docet,  fpiri- 
tufalis  ammoniaci  dilfolve,  fiet  liquor  cacruleus  :  huic  aqui  purx,  imo  diftil- 
lata:  (  nam  ea  eft  huic  rei  magis  idoneaj  afflinde,  tantam  aqua:  copiam  co- 
demcolore  tinget  ,ut  plusducenties  mille  aqua:  partes  molexquales  huiccu- 
pri  grano ,  fenfibili  colore  tingat :  adeo  dilfoluti  cupri  partes  comminuuntnr,  & 
per  aquam  diffufae  fenfu  ipfo  fe  produnt.Jam  fi  folutionem  hujus  grani  cnm  ipi- 
ritu  vini  pcrmixtamlampadi ,  cujus  cllychnium  non  confumitur ,  quodqueex 
plumofo  alumine  conficitur,afFuderis,  facpe  per  femihoram  integram  flimma, 
qus  femperrecens  producitur ,  csruleo  colore  tincfba  apparebit  :  ita  uc  mirari 
iatis  non  poflimus,  qua  ratione  pars  illa  cupri  tam  minucim  concidi  potuenc, 

O   ij 


io8  PHYSIC^    GENERALIS 

ut  novum  femper  colorem  ,  hoc  eft ,  novas  femper  parces  fuppeditet.  Acflam- 
maipfa,  odorcs,  viresmedicaminum  tot  videntur  argumenca,  quibus  materiE 
in  infiniciim  divifibilitas  demonftrecur:  fed  de  iis  fepeplura  dicemus.  Hinc 
enim  pendet  Philofophia  illamechanica ,  &  corpufcularis  ,  qu£  fciHcet  (ubti- 
hflimis  corporum  effluviis  omncs  pene  naturse  efFeftus  refert  acceptos  ,  qui 
vulgo  quahtatibus  tribuuntur. 

Refp.  nos  non  ita  fenfibus  indulgere ,  nt  natur.x  fubtlHtati ,  aut  materi^  divi- 
fioni  terminos  facile  prxicribamus :  fed  negamus  eam  infinitum  quid  moHri- 
Non  enim  in  ca;tcris  naturx  operibus  progrellum  in  infinitum  ufquam  animad- 
vercmius.  Nec  demum  verifimile  eft  in  fola  cont-nui  divifione  infinitum  a  na- 
turaipCx  afFc^d.iri.  Imo  id  pertendimus  vulgarem  illam  ab  Ariftotele  indu6tam 
continui  in  infinitum  divifionem  non  aliundeortam  elfe,  quam  ex  falfis  fen- 
luum  pra:judiciis:cum  enim  in  mntericE  divifione  fenfus  nutquam  cerminos  in- 
venirenc,  facile  fibi  perfuaferunc  Philoiophi  materiam  in  infinitum  fecari 
poire. 

Huic  errori  vires  &  pondus  addiderunt  Mathematici ,  qui  quantitatem  eo 
tantum  confideranc ,  ut  iUam  dimetiancurjlongitudinem  ,  &  laticudinem  fic 
examinnnc ,  quafi  nulli  elfent  materix  addidx.  Imolongitudinem  ipfim,quafi 
folaelfet  citrauHam  laticudinem  ,  &;  ucramque  fine  profunditate  concemplan- 
tur  ;  non  quod  putent  id  quod  longum  eft ,  latum  non  elfe  ,  fed  lolam  longitu- 
dinem  intueri  volunt ,  quid  in  rerum  natura  fic,  non  admodum  foUicici. 

Quare  extenfionem  ipfim  ,  non  rem  exreniam  Gcometra  confiderat  :ut  ab 
eo  concipitur ,  non  ut  eft  in  rerum  natura  ;  eamque  modo  uc  in  infinicum  fedti- 
lem ,  modo  uc  ex  punitis  conflacam  examinac.  Hinc  lineam  ut  pundi  fluxum, 
feu  veftigium  quod  poft  fe  reliquit  punftunT,  fuperficiem  quafi  linea  fluxum 
dcfinit ;  pun£tumque  efte  non  demonll:rat ,  fcd  pr£fupponic,quod  ea  hypothefi 
ad  demonftrationesfuas  indigeat.  Simili  rationc  pundlum  in  medio  circuli 
concipit,  a  quo  lineae  reftas  ad  omnia  pundla  circumferentiaducuntur  ;  neque 
illicurceeft  an  cotlincciein  unum  punftum  confluere  poffint  :  nam  Hneas  ,  6c 
punda  ,  ut  lunc  ab"omni  materia  abftradla  ,  contemplacur. 

Quocirca  non  fatis  coniultoPhyfici  demonftrationes  mathematicas  adhibent, 
quafi  in  rerum  nacura  nut  line^  elfent ,  aut  fupcrficies  ,  aut  pundta  ,  ut  a  Geo- 
metris  fupponuntur.  Hoc  enim  eft  proprie  trinfire  a  gcnere  in  genus  -,  ab  iis 
qux  funt  cantum  in  ideis  noftris ,  ad  rcrum  naturam.  Arque  ea  ratione  demon- 
ftrationes  geometric:^  quas  perperam  adhibent  Philolophi,  ut  continnum  in  in- 
finicum  ledile  demonftrenc,  hoc  vicio  laboranc :  quod  ex  abftrafta  demon- 
ftrationum  veritate  phyficam  &  veram  punftorum  ,  vel  Hnearum  cxiftentiara 
male  coUiganc. 

SolvHnlur  objcEliones. 

Opp.  I.  Demonftrari  ab  Euclide  I.  lo.  Prop.  i.  lineam  in  infinicum  dividi 
polTe  ;  &  Prop.  ultima  ejufdcm  libri,  diagonalcm  quadrati  eOe  lateri  incom- 
menfurnbilcm  :  adeo  ut  utraque  per  mentcm  divifr  in  partes  aepnales  quan- 
tumvis  minutas,nunquam  ad  eam  pervenias  divifionem,ex  qua  communis  utri- 
que  menfiirainveniripoflit,  Diagonalem  vocant  hneam  ab  uno  quadrati  an- 
oulo  ad  oppofitum  dudam. 


TRACTATUS    SECtTNDUS.  109 

J?ify?7.  has  den-.onftradones  fieri  ex  hypothefi  qiiod  quartitai  continiin  ,  nt 
linea  in  infinitum  dividi  poflTit :  uti  numerus  femper  multiplican  poteft  :  id 
veronufquam  demonftratur  ,  fcd  fupponitur.  Huc  accedit  fenfuum  &imagi- 
nationis  ptaejudicuim  :  cum  enim  extremas  continui  partes  reperire,  autco- 
gitare  non  polliimus ,  ftatim  eas  efie  infinitas  colligimus. 

Opp.i.  quantitacemaliquam  definitam  &;certam,  v.  gr.  unius  digiti  in  infi- 
nitum  minui  polfc  ,  Hcet  niinquam  penitus  exhauriatur.  Idque  multis  demon- 
ftrationibus  confici  exiftimant:  feduna  erit  inftar  omnium. 

Licet  nobis  duas  Hneas,rc(flas 
^  parallelas  fcu  fibi  arque  di- 
ftantes  concipere  ,  qua:  littcris 
A  B  &  C  D  defignentur  -,  earum 
intervalhini  pcrpendicularis  li- 
nea  E  O ,  cxhibct.  Pollunt  a 
punfto  A  ,  in  Hneam ,  C  D ,  in- 
finita;  hneae  duci,  &  co  pkires 
quo  Hnca  C  D,  magis  protra- 
hetur  :  trcs  tantum  ,  A  R,  AS,  AT,  producimus,  qux  pcrpendicul.irem 
E  O  ,  in  pundlis  F  ,  I ,  L  ,  ita  fecant ,  ut  quo  longiores  funt ,  hoc  fint  vici- 
niores  te&x  A  B.  Atque  infinitae ,  ut  dixinius ,  produci  pollunt ,  quia  linea  C 
D  in  infinitum  poteft  protmhi :  &  quoplures  reiflas  duxcris  a  pundto  A  ,  hoc 
propiiis  accedcnt  ad  punftum  E  ,  ncc  tamen  unquam  ad  id  pervcnient.  Non 
poteft  enim  refta  Hnea  a  punfto  A  dufta  ,  fimnl  attingcrc  punftiimE  ,  &H- 
neam  C  D  :  vides  crgo  fpatium  E  F  ,  licet  valde  anguftum  ,  polfe  tamen  iii 
infinitum  minui :  etfi  nunquam  penitus  cxhauriatur. 

^efp.  I,  diff-  ^.fit.KeOiX  Hncx  dudx  a  pundlo  A  in  reftam  CD  indefinitc 
protradnm  ,  dividcnt  lineam  EO  perpendicularcm  in  infinitum,  mathcma- 
tice,  C.  phyfice,  N.  Confundentur  enim  in  pcrpendiculari,  faltem  inadx- 
quate. 

Refp.^.  niif.  hypoth.  Non  polfunt  enim  ab  eodcm  punifto  duci  Hncx  infinitx. 
^QiJ.ire  f.ncmiir  hancdcmonftrationem  elfe  lcgitimam  ut  a  Gcometra  propo- 
nitur  :  nimirum  fi  cxtenfio  fola  Ipcftetur,  non  res  cxtenla  ;  fi  Hnex  &c  punfta 
confidcrcntur,  ut  (iint  in  mcntcGcomctrx,  nonuti  kint  in  rcrum  natura  ;  fi 
dcnicjLicrcm  ex  hypothefi  ,  non  abloUite  jndiccmus.  Qnod  fi  enim  hypothe- 
-fes ,  quis  Geomctra  aHlimit,  veras  elfe  fateremur :  adeo  ut  vcra  efient  pundla  , 
&  vcrx  Hncx ;  neque  id  fokim  ,  fcd  etiam  id  daremus  ,  quod  nullo  modo  re- 
rum  natnra  patitur ,  utab  eodem  pun£to  infinitxlinexdnci  polTent:  adeo  ut 
pundtum  ipfum  iemper  indivifihile  permaneret ,  vix  hujufmodi  demonftratio- 
nesqiias  atE^rre  pluiimas  poirunt ,  cffageremus.  Scd  cum  nihil  eorum  vefe 
exiftac ,  nifi  in  ideis  noftris,  fuas  fibi  demonftrationes  Geomctrx  fcrvcnt ,  non 
ad  Phyfic.im  eas  transferant,  qux  ncn  lucem,  fed  majores  huic  fcientix  oflRin- 
dunt  tencbras.  Non  qnod  dcmonftrationes  geomctticx  non  magno  fint  ufiii  in 
rebus  phyficis :  fed  caven.Hiim  femper  eft  ne  id  quod  mens  fibi  fingit ,  idque  non 
fine  ratione  ,  hoc  ipfum  fimili  prorius  modo  in  rerum  natura  inellc  temere 

O  iij 


jo  PHYSlCiC    GENERALIS 

udicetnus.  Quod  utique  non  rolum  ubi  de  continuo  ,  (ed  etiam  ctim  de  mo- 
u  agitur,  multo  maxii  e  tft  obfetvandum.  Hinc  enim  tot  pnralcgirm- ,  feu 
alfe  demonilrationes  oriuntur,  quod  ab  abftrada  rernmcognitione,  ad  con- 

crctam,  utita  dicam  ,  &ad  res  uc  funt  in  feipfis,  minus  cauie  tranfeamus. 

Quxopponuntreliciua  lum  difTolvemns,  cum  fententianoltra  fuerit  explicata, 

C  A  P  U  T  II r. 

De  pHnSils  mathematlcis  &  phyficls,. 

QUodfi  a  nobis  confcftum  fiiit ,  &  pene  demonftratum  continuum  non 
efse  in  infiniium  divifibile  ,  id  omnino  relinquilur  ut  in  partes  minimas 
tandem  refolvi  poffit ,  quocunque  nomine  eae  partes  appellentur  j  autminima 
phyfica,  quse  plerique  Peripatetici  ultro  admittunt ;  aut  atomi,  aut  punfta 
phyfica,  aut  fortc  raathematica ,  &Zenonica.  Hinc  enim  magnae  difficultates 
emergunt,  qua:  meo  quidem  judicionon  ahunde  oriuntur,  quam  ex  eo  quod 
res  mathematicas  ad  phyficas  perperam  ttansferri  (olcant. 

Hinc  enimmagna  in  animisnoftris  fit  confufio  :  qux  ut  penitus  auferatur, 
quaedam  nobis  ex  infigni  Mathematico  P.  de  Chales  in  hunc  locum  funt  aflferen- 
da.Primum  itaqueid  prudcnter  obfervat ,  punda  mathematica  cumZenonii- 
cis  male  confiindi.  Zenonispunfta  funt  partes  quantitatis  omnium  minimae, 
quxque  indivifibile  fpatium  occupant :  adeo  ut  ne  per  mentem  quidem  dividi 
pofllnt.  Punftum  vero  mathematicum  illud  eft,  cujus  pars  nuUa  concipitur. 
Nam  quascunque  pars  quantitatis  fumatur,  dummodo  ejus  partes  non  diftin- 
guamus,  aut  ab  iis  mens  abftrahat ,  punftum  mathematicum  vocitant.  Sive 
reverapartes  habeat,five  non :  id  enimnihil  ad  Geometram  pertinent,qui  par- 
tem  quantitatis  confiderat  indivifibihter,hoc  eft/ic  eam  concipit,quafi  ex  parti- 
bus  non  conftaret.  Vulgo  igirur  id  pundii  nomine  intelligimus ,  quod  magni- 
tudinem  non  habet  fenfibilem.  Sicubi  circulum  defcribimus  ,  pundlum  erit 
zquale  cufpidi  circini,  &  circulus  erit  eoperfedlior,  quo  cufpis  circini  erit 
acutior :  fed  ea  quantulacunque  eft  magnitudo  ,  a  nobis  non  infpicitur: 
quamvis  nullafithneaexpers  latitudinis :  eam  tamen  licetcogitarefinelatita- 
dine.  Quin&  Aftronomis  licet  terram  cum  firmamento  collatam  ut  pundtum 
mathematicum  fupponer^ ,  cum  fenfibilis  non  fit  iUius  magnitudo  :  idque  ve- 
lum  eft  ex  fuppofitione  mathematica ,  &  comparate ,  non  abfoUite, 
Nec  ahudconcludi  poteft  ex  demonftrationibus  mathematicis,quam  dari  pun- 
dla,lineas  mathematdcas,imo  ex  iis  continuum  conflari :  &  quod  magis  miran- 
dumeft,  contrarium  ex  iis  colhgitur,  nempe  divifibilitas  in  infinitum.  Quae 
utique  omnia  vera  funt  ex  hypothefi,  fi  nimirum  definitiones,  ficpoftulata 
Geometrarum  admittamus,  non  abfoKite  ,  ut  jam  oftendimus. 

1.  Ex  his  hquet  dari  punfta  m:'theraatica  eo  ucique  modo,  quo  mox  dixi- 
mus  :  neque  Gcometra  pundla  Zenonica  ut  vera  &  reaha  fupponit ,  ahoqui 
Geometria  ex  falfis,  autcerteex  dubiis  principiisduda  fcientinsnomen  non 
mereretur.  Quare  punda ,  hneac ,  fuperficies ,  ut  a  Mathematicis  ufurpantur , 
in  controverfiam  venire  non  poirunt ;  diftiniftae  ilhus  noriones  ,  &  ab  omni- 
bus  qui  terminos  ipfos  intelligunt,  admitti  debent.  Licei  eiiira  mihi  concipe- 


TRACTATUS    SECNDUS,  xn 

fe  partem  quantitatis  ut  pundtum,  cujus  nullam  partem  adu  confidero  ;  uc 
lineam ,  de  cujus  longitudme  tantum  fum  follicitus  ,  &  latitudo  fi  quam  habet, 
ame  non  infpicitur.  Sed  utrum  punfta  quacdam  fint  omnino  indivifibilia ,  auc 
non  alia  quam  phyfica,  id  vero  decernere  ad  Geonietram  non  pertinet.  Is 
«nim  circaidealem  quantitatcm  ,  non  ut  efl;  in  materia,  aut  in  rerumnatura 
occupatur.  Secus  Geometra  ipfe  contradidoria  demonftraret ,  dari  nimirum 
punfta  Zenonica ,  cum  circukis  reftam  Uneam  in  pundo  cangat ;  ac  fimul  non 
dari  punda  hinc  demonftrat,  quod  quidam  Hncae  fint  incommenfurabvlcs. 
Nam  fi  dantur  punfta  Zcnonica ,  omnia  ex  iis  conftare  demonftratu  faci- 
le  eft.  Quod  fi  iia  fit ,  punftum  illud.  erit  communis  ,  Sc  minima  omnium 
menfura. 

j.  Demonftrationes  mathematica;  neuiri  opinioni  fevent :  non  iis  qui  con- 
tinuum  ex  punftis  Zenonicis  conftare  volunt  :  neque  iis  qui  illud  in  infinitum 
dividi  pofte  contendunt.  Cum  enim  v.  gr.  demonftrat  Geomeua  circulum  a 
refta  1'nea,  aut  planum  aglobo  in  punfto  tangr:  id  verum  eft  de  pun<%o 
mathematico ,  non  de  pundto  Zenonico.  Atque  id  pundtum  mathematicum 
cft  revera  divifibile ,  fed  u:  tale  non  confidcratur.  Eft  enim  iquale  cufpidi 
ciccini ,  &  circulus  eft  perfecftus ,  cujus  partes  aequahter  diftant  a  centro  ,  feu 
a  punfto  medio :  quod  licet  fit  revera  divifibile ,  fic  camen  abftradkio  ab  illius 
parcibus,  8c  fumitur  indivifibificcr.  His  explicati»  iic 

Prima  Concluftt, 

Probabilius  eft  continuum non conftare  ex  pun£Us  Zencmicis  :  yix  tamen  id 
demonftraci  poteft. 

Multis  argumentis  h^ec  conclufio  probari  folet ,  tum  phyficis,  tum  mathc- 
maticis :  quae  tamen  fi  unum  forcc ,  auc  alcerum  exceperis  ,  non  omnino  pet- 
fuadent.  Nam  ut  praicipua  fummatim  attingam  :  vulgare  illud  Ariftotelis  argu- 
mentum  ,  indiviiibile  additum  indivifibili ,  non  majus  quiddam  efficece  ,  tam 
facilcnegari  poteft  ,  quam  afteritur.  Quod  cnimidipfum  hincprobanc,  quoi 
duo  punfta  fefe  penecrenc ,  cum  fefe  cangunc ,  eaque  fimul ,  &  in  codem  loci 
pundto  infinc. 

Refponderi  facili  potefl  dift.  <»»f.  Sunc  fimul  in  eodem  loco,  hoc  eft,  funt 
juxta  fe  inviccm  pofita  ,  tc  nihil  inter  ea  intercipitur,  C.  funt  in  eodem  pun- 
6ko  loGi ,  2V.  Quod  autem  fupponunt  ea  fefe  muiuo  &  fecundum  fe  tota  con- 
tingere ,  id  intelligendum  eft  negative.  Non  enim  proprie  totum  dici  poteft, 
quod  caret  partibus.  Sic  anima  dicitur  cfle  tota  in  oculo ,  quod  pars  illius  non 
fit  in  pede,  autin  manu.  Sicnihil  eft  in  uno  pun6to  quod  aUud  non  tangat :  fed 
tamen  unum  eft  excra  aliud ,  nec  fefe  peneciant ,  nec  quicquam  aUud  tangit, 
nifi  ei  fit  extrinfecum. 

Id  tamen  vaUdiori  arguraento  probare  folent  :  fi  intet  duo  punfta  ter- 
tium  interjaceat ,  non  magis  inter  fe  diftabunt  ,  quam  fi  ea  fe  mutuo 
tangerent ,  diftantia  quipne  inter  ea  duo  pun6ka  eft  indivifibilis.  Adde  quar- 
tum  ,  ne  illud  quidem  augebic  diftantiam  ,  feu  extenfionem  ,  cum  fic  indivi- 
fibile. 
i.  illud  quoque  afFerri  folec  adverfus  Zenonem  argumcnrum  ,  concinuum 


,u  PHYSIC^GENERALIS 

eire  qnid  homogeneum  :  ergo  non  conftat  ex  punftis  qu£  nullam  habent 

cxtenfionem  ;  ncc  poceft  extenliim  ex  iis  quae  non  funt  extenfa  ,  componi. 

Refponderi  tamen  poteft  prsdicata  qux  toti  ut  totum  eft,  conveniunt ,  par- 
tibus  ipfis  conveniie  non  polfe.  Sic  pes  ex  digitis  conftat ,  non  ex  pedibus  -, 
fcnarius  numerus  cx  unitatibus  ,  non  exfenariis,  ac  fimili  ratione  quantitas 
continua  &  estcnfa  conflari  poteft  ex  pundis  non  extenfis.  Quare  diftingui' 
poteftAntec.  partes  continui  fLmt  homogene^  cum  toro  fumpto  eftentiaUter , 
C.  cum  toto  confiderato  in  ratione  totius ,  N. 

3.  Nccdemonftrationes  geometricce  ita  evincuntcontinuum  cxpundlis  non 
conftare,utnullumrtlinquant  fubterfugio  locum.  Nam  prxtcrquam  nihil,uf 
jam  diftum  eft  ,  ex  mathefi  pura  demonftrari  poteft  de  natura  quantitatis ;  ne-  - 
que  ad  eam  pertinet  definire  an  quancitasfit  in  infinicum  feftilis ;  andeturper- 
fcdlus  circulus  ,   aut  Hnea  omnino  rc£ba  ;   &ahxhujus  generis  qusaftrri' 
folent  demonftrationes  geometrica:  contra  Zenonis  pundVa,  hx  omncs  aut  fal- 
fas  hypothefes  fupponunt ,  aut  id  fumunt  quod  a  Zenone  non  conceditur. 
Qux  enim  poftulata  concedi  folent  Geometris  ,  ca  Zeno  nunquam  admitte-  ■ 
ret.  Quod  v.  gr.  ex  eodem  punfto  infinitx  linex  duci  poflint.  Plures  enim  li-' 
nex  non  in  idera  pundlum  ,  fed  inplura  definent.  Qaare  dcmonftratio  quam  • 
fupra  attubmus  ex  lineis  parallelis  dudta ,  nuUius  apud  Zenoncm  eftmomcn-- 
ti:cum  is  neget  ex  pun6to  infinitas  hneas  duci  poire. 

Itaque  non  videoquaratione  demonftrari  poffit  continuum  ex  punftis  Ze--- 
nonicis  non  conflari ,  nifi  vulgari  illa  ratione  ex  motu  defumpta  :  nuilus  quip- 
pe  motus  eirctalccro  tardior,  aut  velocior.  Nam  fingula  corporis  quod  move- 
tur  pundta,  non  polliint  in  inftanti  plus  fpatii  percurrere  ,  quam  pundlaiti- 
dcm  fingula  :  fecus  elTcnt  in  pluribus  locis  :  nec  minus  ctiam  fpatii  confi- 
ciunt :  Non  enim  minus  quam  piuiftum  in  inft.anti  decurri  poteft. 
-  .^?/^o«fl/if«f  motum  fieri  altero  tardiorcm  per  interjeclas  morulas.  Unde  li- 
cet  punCtum  in  inftanti  non  poflit  plus  fpatii  percurrere  quam  punftum ,  nihiU 
obftatquominus  corpus  fingulis  inftantibus  minus  quam  quanta  cft  ipfius  cor- 
poris  moles ,  dccurrat. 

.  Sed  contra:  cum  rota  movetur,  circuli  aut  rota:  ccntro  partes  viciniores 
contiiuie  movencur,  neque  uWx  incercedunt  morulx  :  &  tamen  tardicis  mo- 
ventur  quam  circuli  a  centro  remociores.  Ergo  dacur  motus  continuus  alio 
tardior.  Quare  tutius  eft  in  communi  fententia  permanere  ,  &  pundla  illa 
Zenonica  omnino  rejicere,  quam  in  tot  difficultatcs  incurrere,  quas  tamen 
vulgarcs  Philofiphi  non  cxpediunt ,  qui  hujufmodi  punda  admiitunt,  quibus 
lineae  copuientur ,  aut  tcrminencur.  Sit  igitur 

Sccunda  Cotjclufio, 

Qutpunfta  terminantia,  aut  copulantia  admittunt  ,  iidem  continnum  ex 
pundis  conflari  fateancur  neccfte  eft. 

Icaque  hzc  eft  noftra  fcnrencia  ,  aut  fatcndum  clTe  continuum  ex  punftis  Ze- 
nonicisconftare,  aut  ea  omnino  eirerejicienda.  Idque  non  aliis  quam  quibus 
ntuntur ,  argumentis  dcmonftramus.  Primum  enim  illud  dcmonftratum  ab 
Euchde  voluntjCirculum  a  reda  lijiea  in  puni^o  tangi :  quemadmodum  globus 

planum 


TRACTATUS   SECUNDtJS.  :i, 

plamim  in  pnn&o  contingit  ;  cylindrus ,  feucorpus  teres,  &  lorguai  planc 
itidem  fecundum  reftam  lineam  infiftit :  ergo  nihil  erit  in  linea  vel  in  plano 
prxter  punda.  Volvatur  enim  globus ,  vel  cylindtus  inplano,  globus  def- 
cribet  Imeam  ex  punAis  conflatam  ;  &  cylindrus  fiiperficiem  ex  redis  lineis 
compofitam  ;  nibil  cft  enim  in  piano  quod  cylindrus  motu  continuo  non 
tangat  ;  nec  tangit  fuperficiem  nifi  in  linea  ,  nihil  ergo  in  (uperficie  prxter 
Imeas  Auurum  eft.  Sicque  corpus  ex  fuperficiebus ,  fuperficies  ex  hneis,  linea 
ex  punftis  conftabunr, 

Ac  fruftra  refpondent  globura,  vel  cylindrHrr^  i!n  plano  (iibfultare :  cum  nul- 
li  in  planoafperita5,iiulla  in  globo  inajquahtas  fupponatur.  Sed  ut  omnisca- 
villatio  praccludatur  ,  fupponamus  globiimcirca  foum  centrunn  fic  rotari ,  ut 
planum  tangat  in  codem  pun^o  ;  tum  fane  circulus  dcfcribetur  ex  contaftu 
plani ,  feu  ex  punfto  delineatus,  ac  circuUis  ille  ex  pun6l:is  erit  compofitus  : 
&  fane  nullus  eft  locus  in  plano ,  quem  globus  tangere  non  poffit ,  nihil  adeo 
in  planoaliud  eft  prater  pundla. 

1.  Quorfum  punda  in  hnea  auc  terminantia ,  aut  copulantia  fingunttir :  cum 
per  feipfam  terminctur ,  ubi  longius  non  cxcurrit-  Sic  partes  hnes  inter  fe 
mutuo  devinciuntur.  Cum  etiam  hnea  in  duas  parres  fircatiTr,  an  forte 
ex  uno  punfto  duo  dimanant  ;  Unum  erat  copulans  ,  unde  ergo  dno  il- 
la  punfta  prodeunt  ?  Sed  neque  cgo  arbitror  defcndi  pofle  quicquam  in 
linea  prxterpunfta  ,  vel  in  fupcrficie  quidquam  prxter  lineas  cxiftere  ,  cum 
ejufmodi  punfta ,  utnexus  ,  &  copulas  parrium  admiferi?.  Ubique  enim  (e- 
carihnea  poteft;  cumque  divifa  c{t,  in  utrifque  cxtremis  ptindta  infunt :  nec 
fatis  liquet  quomodo genercntur,  fi  antea  now  erant. 

5  Fingamus  animo  omnia  punfta  continui  a  Deodeftrui ,  quasro  an  qux 
fupererunt  parcesadhuc  fint  'divifibilcs ,  nec-ne  ?  fi  func  omnino  infeiftiles  ; 
ergo  nihil  erat  in  continuo  prxter  indivifibilia  ;  fi  mancnt  adhuc  parces 
Sc  divifibiles ,  quibus  es  nexibus  copulantur  ,  cum  fublata  fint  earum 
punfta  > 

4.  Id  eciam  requiro  an  intcr  extremum  lincx  purt(Stuhi,  &  aliud  ei  proxi- 
mum  pars  quxdam  lincje  interjaceat ,  nec-ne  ?  fi  nuila  incer  duo  punfta 
pars  line.T  intercipimr,  ergo  in  linea  non  aliud  eric  prxtcr  pundta  ,  quae 
fefe  proxime  &  immcdiace  confequuncur.  Si  pars  quxdam  linex  inter 
ca  interjacet,  nunquid  pars  illa  fuis  quoque  punftis  copulatur  ?  Aliter 
enim  fieri  non  poteft  :  ergo  punftnm  illud  quod  fuppofuimus  extremo  linex 
proximum,  non  id  erac  proximum:  quod  eft  contra  hypothefim. 

Ac  fruftra  refpondent  aut  nullum  efte  punftum  extremo  linex  proxi- 
mum ,  aut  id  non  efte  determinatum ,  uti  nec  lineainter  ea  intercepta  deter- 
minari  poteft. 

Contra  cnim  :  qux  feqnuntut  punfta' ,  alia  aliis  fiint  viciniora  :  ergo 
nnum  eft  omnium  proximum;  &  licecillud  a  nobis  aflignari  non  poffit ,  a 
Deo  camcn  cognofcitur  ,  ncc  indeterminatum ,  &  vagum  cfTe  poteft.  Quid- 
quid  '  nim  cxiftit ,  id  determinatum  eft.  Multa  confilio  omiccimus  ;  ifta  enim 
plane  fufficiunc. 

Tom.  11.  P 


7T4  PHYSIC^  GENERALIS 

SolvHntur  ohjeElienes. 

Opp.  1.  deinonftiationes  geometricas  jam  a  nobis  allatas  reftam  lineam  a 
circulo ,  globum  a  plano  tangi  in  pundio  plane  indivifibili  :  ergo  dantur 
punda,  non  ex  quibus  continuum  componatur,  fed  quibqs  yijjciatur ,  Sc 
terminetur. 

^^yp.  His  &  aliis  qu£e  afFerri  polTunt  plurima  ,  globum.a  plano  tarK^i  in 
punfto  mathematico ,  C  in  punfto  Zenonico  ,  qilod  perperam  amultis  ma- 
thematicum  vocit.^tur,  A^.Tangit  itaque  globusplanum  in  parte  revera  di- 
vifibili  ,f-'d  indivifibiIiter,hocelt,  fic  contadusille.a  Geometra  confideratur, 
quafi  efletexpers  o;nuis  divifionis  :  nanvGeometrae  ,  ut  fepe  diximus,  figu- 
ras  &  dimenfiones  c;orporum  ut  a  materia  fecretas  perfeqmintur ,  nihil  de  na- 
t^ra,nihilde  exiftentia  rerum  definiunt. 

//7y?4«f.Circulusre(3:amnon  tangitinpartedivifibili ,  fed  in  p;irte  prorlus 
indivifibili. 

^e/p.  difl.  ant.  Circulus  uta  Geon>etta^concipitur ,  quique!  nufquam  eftnifi 
in  illius  mente,C.  Circulus  ut  eftrevera  in  rerum  natura,  t3ijgitreftam'in;pun- 
<ao ,  iV. 

Vrgent  :  quod  fi  drculus  redlain  non  tangat  in  punfto  Zenonico  ,  non  erit 
perfedlus  circulus. 

:ReJp.  Circulum  efte  perfe<Stum  mathematice  ,  cum  ipfius  Geometrg  hy- 
pothefi  convenit :  quando  fcilicet  omnia  illius  pnnfka  asqualia  funt ,  &  aequa- 
bilitcrdiftantia  a  pundo  medio  ,  quod  circini  cufpidi  a:qaale  eft  :  atque  il- 
lud  pundum  ,  licet  revera  extenfum ,  indivifibiliter  fpedlatur  :  fit  enim  ab- 
ftraftio  ab  illius  partibus.  Utrum  vero  perfedus  circulus  in  omni  hypothefi 
dari  poiTit ,  id  non  cft  Mathematici  definice  :  cum  de  rerum  exiftentia  non 
agat,  fedPhyficus,  Qui  continuum  elTe  ininfinitum  divifibile  perfuafum  ha- 
buerit,  perfeftum  circulum  dari  pofte  omnino  negaturus  eft:  cum  pundtum 
illud  medium  quod  squaliter  diftare  debet  a  circumferentia  ,  minimum  efte 
non  pofiit  ;  cumque  fit  determinats  magnitudinis ,  non  xquabihter  diftabic 
a  peripheria, 

Opp.  1.  Corpora  fe  fe  mutuo  langunt ,  nec  fefepenetrant  :  ergo  fecundum 
fuperficies  tantum  fe  contingunt ,  non  fecundum  profundit.ueiT),  Eft  igitur 
aliquid  in  corpore  quod  longitudinemtantum,  &  latitudiuem  habet ,  idque 
vocamus  fupernciera. 

^^/^.  «(r^^«.^(7..ultimam  confequentiam.  Detr.ihenda  quippe  eft  vox  illa  ex- 
clufiva  ,  tMitiim  :  eft  enim  in  corpore  !onq;itudo  &  latitudo ,  feu  fuperficies  j 
fed  ea  non  diftinguitur  a  fubjedta  profunditatc.  Alioqui  fi  fuperficies  extima 
corpotis  eft  quid  diftinditm  a  .profundieate  :  cum  partes  fubjcd:.is  tangat ,  vel 
quac  proximepars  fubjacet,qusque  eft  longa  &  lata_,eft  alia  (uperficies:  tumque 
corpus  ex  fuperficiebus  conftabit  ;  vel  eftipfaprofunditas,  tumque  fiet  pene- 
tratio  ,  non  contadus.  Quare  corpus  aliud  tangit  quod  profuodum  eft  , 
fed  non  qua  profundum  eft  ;  neque  adco  illud  pcnetrat:  Quod  alii  di- 
cunt  corpus  ab  alio  tangi  fecundum  longitudinem ,  &  latitudincm  ,  non 
fecundum  profuaditatem.  Hxz  enim  eftet  pcnetratio  ,  non  contaftus.  Tan- 


TRACT  A  TtTS    SECUKDtJS.  «y 

gittir-,  »«f*«H»/  5  lesprofunda  ^fed  inadacquate ,  non  adsquace ,  qua  profun- 
da  eft. 

Tertia  Cgndnfio, 

llhid  verifimiliinium  videwr  cominuuih  conflariexpundlis  phyficis  &  ex- 
tenfis.  •  •  '  -      ' 

■  Ha:c  conclufio  ex  iis  quajdifta  funr,  manifefte  coliigitiii'.  Quod  fi  enim 
cpntinmim  non  compomair  ex  partibus  qii»  fint  in  infinicum  ledtiles ,  ut 
pene  demonftratumarbitramur  ;  neque  ex  punftis  mathemancis  ,  fcu  potius 
Zenonicis ,  qux  xgre  defendi  poflimt,  aut  cum  tardiute,  &  velncitite  mo- 
tus  conciliari ,  ur  ahas  omitwmdifficultates  tum  phyficas,  tum^  mathcmati.- 
cas :  reftat  profefto  ut  ex  partibus  confter,  qus  cum  fint  fimphccs  entitates, 
ex  ahis  partibus  non  componuntui".  Hs  quidcm  pundta  phyfica  fatis  apte 
vocitantur,  ab  ahis  minima naturaha.,  abahisatomi  dicifoicnc  Qiiocunque 
enim  nomine  appellennir  ,  perinde  cft,  dummodo  res  ipla  intelhgatur.  His 
admidis  non  ea  pdtiemur  incommoda  ,  quae  in  aliis  opinionihus  vitan  non 
poifunt  :  cujufmodi  eft  progreftiis  ille  in  irfinitum ,  qui  ab  inftituro  naturx 
abhorret ,  uti  &  muhitudo  partium  diftin^arum  infinita,  qux  nihil  ptjeter  con- 
fufionem  parir. 

Frob-  1.  Conclufio,  eyiis  quxdiximus  deatomis  Democriri  :  quod  non  alius 
videatur  eftecreationis  terminus ,  quan>  pun<fla  illa  phyfica.  Quod  enimcrear 
tur  ,  fit  ex  nihilo  ,  &  fecundum  omnem  fuc-.m  entitatem  ;  atqui  hoc  pundis 
duntaxat  phyficis  prim6&  perfe  convenit,  non  ipfi  continuo.  Hoc  quippeut 
cominuumeft,  &compofitum,  fit  ex  partibiTS,  &  in  eas  refolvitur  :  pundit 
vero  qua:  omnem  compofitioncm  exchidunt,  per  folam  creationem  producun- 
tur  ,  nec  dividi  uUo  modo  poftunr  :  cum  divifio  omnis  fiat  in  partcs  ,  qux  in- 
funt  rei  divifae ,  nulls  autem  fint  partes  in  pundis.  Quare  per  folam  annihi- 
lationem  deftrui  ea  pofTunt.  Sunt  enim ,  ut  diximus ,  minim^  partes  mate- 
ria:,  quaenon  compofitione,  fed  creatione  fola  prodierunr.  Creatio  quippe  fic 
ex  nihilo ,  generatio  vero  ex  ahquo  quod  prxfupponitur  fakem  natura  prius. 
Itaque  compofitio  ,  ut  tahs  eft,  proprie  eft  generatio,  non  creatio  :  nam-uc 
p;artes  compofiti  creationefiantj  non  tamen  crcatione  uniuntur. 

Satisfit  objeBionibus,  • 

•  0/j/',  I.  eafdem  manere  diflScuhates  folvendas  ficontinuum  ex  pundis  phy- 
ficis  componi  ftatuamus  ,  quas  adverfus  eos  propofuimus  ,  qui  continuum  ex 
punftis  Zenonicis  conflant.  Punftum  enim  phyficnm  punfto  additum  non  fa- 
citmajus  :cum  illud  tangac  fecundum  fe  totum  :  ergo  punfta  fefe  mutuo  pe- 
netrant.  .     : .   , 

.Sir//?.  punfta  phyfica  fefe  contingere  in  fuperficie  &  non  fecundum  fe  tota:; 
quiatotnm  dicitur  quod  partes  habet.  Eft  verb  in  unoquoquc  punfto  eadcm 
&fimplex  entitas,  non  eadem  facies  aut  fuperficies,  Unde  punftum  punfto' 
additum  facit  m?jus. 

Ihftant.  Superficies  ipfa  punfti  ab  ejus  entitate  non  diftinguitur  :  atqiu  mui- 
tiplex  iUius  eft  fuperfieies ,  cum  fit  folidum  quoddam  extenrum ,  &  fua  figura- 

P  ij 


nS  .     PHYSICjE   GEl^ERALIS 

terminatum  :ergo&  mHltiplex  eiit  illius  entitas ,  mulca:  adeo  partes  :  quod 
tantopeie  lefugimu^.  Idque  multoluculenciuserit,  fi  concipiamus  animo  idem 
pundum  amultisciccumjedis  tangi :  multiplex  enim  ille  concadus  incelligi 
nullo  modo  poceft  ,  nifi  mulca:  finc  in  pundo  parces. 

Refp.  idcm  pundum  a  multis  tangi,  fcdnonfecundum  idem.  Neque  id 
eoncedimiis  fuperficiem  nullo  modo  diftingui  ab  encicate  corporis.  Nam  fu- 
perficies  in  pundo  nihil  eft  aliud  quam  negacio  ulcerioris  extenfionis  cum  cet- 
to  afpedu  ,  auc  facie  ,  feu  certa  relatione  conjunfta  ;  ea  demum  fe  tan- 
gunt ,  inter  qua:  nihil  intercipitur  ,  quaeque  diltindla  loca  occupant  :  quod 
ipfi  faceri  coguncur  ,  qui  parccs  in  infinitum  feftiles  ponunt,  Corpus  quip- 
pe  aliud  tangic  citra  ullam  penetracionem ,  auc  locorum  confufionem  :  quod 
enim  aliud  tangic  ,  extra  illud  omnino  poficum  eft.    - 

f^rgent  i  plura  punda  idem  pundlum  tanguni  in  diverfis  loeis  ;  ergoineo- 
dem  pundto  licetmihi  diftingucre^ocumaloco  ,  partem  a  parce  ;  n  cque  ndeo 
una  eft  ,  &  fimplex  illius  entitas.  Nec  dici  poteft  pundum  cubicum  efle  par- 
tium  expers ,  cum  fex  habeat  facies  ,  &  in  plures  cubos  minores  ,  faltcni  co- 
gitatione  fecari  poffit,  fi^minus  reipfa:  quod  agens  naturalehuicfubtiH  divi- 
fioni  defic :  atque  adco  in  pundto  multx  parces  defignari  poiTunt ,  ficque  om- 
nia  redeunc  incommoda,  qus  continuum  ininfinitumdivifibile  confequuntur, 
Refp.  nec  diverfa  loca  ,  nec  partes  diilindtas  in  pun£to  phyfico  diftin- 
gui ,  nifi  per  connocacionem ,  ut  aiunt ,  ad  fpatium  quod  occupat  :  quod 
cum  non  fit  quid  pofitivum ,  fed  capacicas  tantum  ,  aut  poffibilicas  CQcpo- 
ris  excipiendi ,  nullam  diftin£tionem  nifi  vircualem  inducic.  Quod  liceat 
ftobis  minora  ,  &  minora  pundla  in  eo  loco  fupponere  :  fed  ex  ea  con- 
nocacione  excrinfeca  non  licet  colligere  plures  efle  partes  in  eodem  punfto. 
Id  unum  fequitur  eire  infinitos  terminos  poffibiles  ,  quibus  idem  punftum 
refpondet.Sic  punfti  cubici  plurcs  fecies  nihil  fiint  aliud  quamdivcifi  lefpedus. 
Ac  ncgamus  omnino  punftum  eubicum  in  plures  cubos  fccari  polfe, 
non  magis  quam  Angelum  ,  qui  extenfione  fua  fpatium  cubicum  occupare 
poteft.  Sic  alius  Angelus  jcquale  fpatium  ,  &  proximum  occupans  eum  tan- 
get  citra  penetracionem  :  extenfionem  uterquc  habebit ,  (ed  indivifibilem  : 
qua:que  adverfus  punda  phyfica  opponunt,  eadcm  adverfus  extenfionem  An- 
gelicam  ,  quam  omnes  pene  admiccunc  ,  objici  poftlinc. 

Opp.  %.  In  criangulo  ifofcclc  ,  cujus  duo  lunc  ^equa  lacera  ,  fi  bafis  fuppona- 
tur  lo.  pundorum ,  &  unumquodque  latus  4.0.  Si  icidem  ab  unoquoque  pun- 
dbo  unius  laceris  ad  puncflum  laceris  oppofiti  ducancur  lincas ,  hoc  crunc  brc- 
viores,  qu6  longiiis  a  bafidiftabunt:  &  qui  propior  bafi  fucura  eft,  faltcm 
uno  punfto  longior  erit  ea  qus  fibi  eft  proxima.  Sicque  linea  vigefima  pri- 
ma  minoreiit  punfto  phyfico..  Nam  minor  erit  bafi  21.  pvin€tis :,  quod  omni- 
no  eftabfurdum  :  ergo  illudquoque  abfurdumeft  lineam  conftare  ex  pun£tia 
phyficis. 

Refp.difl.m-K.  Unaquaeque  linea  brevior  crit  faltem  ptmdto  mathcm.itico  , 
C.  pundlophyfico  ,  N.  Nam  in  illa  hypothefi  duo  latera  trianguH  non  ad  f?fe 
mutuo  accedent  propius  unius  punfti  phyfici  quancicace. 

Opp.  5 .  Non  alio  magis  quod  maceriale  eft  a  fpiiicu  diftinguicur ,  quam  qiiod 
illud  fitdivifibilein  partes ,  hoc  non  item  :  ergo  fi  pundum  phyficum  eft  par- 


TRACTATUS    SECUNDUS.  117 

tiimi  expers,  non  diftinguitur  a  le  fpiritali :  idque  maxime  fi  illud  punftum 
plus  aut  minus  extendi  poflit,ut  in  rarefadione  contingit ;  ubi  eadem  punda 
plus  loci  occupant ,  &  quodammodo  inflantiu:,  Hinc  illa  lententia  qax  pun6la 
inflantiaexcogitavit,  pene  inter  ineptias  evanuit ,  &  ab  omnibus  explola  fuit, 
quod  incredibile  prorfus  videatur,  idcm  punftum  partium  omnium  expers 
adeopolFe  intumeicerc  ut  centuplum,  imo  &  millecuplum  fpatium  occupet  : 
ut  cum  aqua  in  vapores  difflatur. 

^efp.  in  hoc  materiamdiftingui  anatura  fpiritali,  quodilla  fit  extenfa  impe- 
netrabiliter,  hsecnon  item.  Deinde  pundaphyfica,  licet  ex  partibus  non  con- 
(tentjfiint  tamen  paitcs  continui,quod  naturx  fpiritali  non  convenit-  Utrum  au- 
tem  ea  puncfia  extendi  poffint,  aut  minus  loci  occupare ,  ut  eorum  formx  exi- 
gunt;analiaaliis  fint  majora  ;  folida  fint,  an  Fuida ,  ha:c  aliis  excutienda  relm- 
quimuSjCum  nuUo  fenfu,nulla  experientia,  nuUa  ratione  certa  dijudicari  poflinr. 
Illud  nobis  videtur  probabilius  ea  certam  &  determinatam  habere  cxtenfio- 
ncm  ;  cum  tamen  Angeli  fuam  extenfionem  augere  poffint  aut  minuere.  Jani 
ubi  de  materia:  divifibilitate  quaeftio  vertitur  ,  illud  tanquam  certum  kippo- 
Jiere  non  dcbemus ,  dc  ratione  rhateria:  efle  ,  ut  fit  divifibilis.  Id  cnim  ipfum  eft 
quod  quxritur :  fed  principii  loco  fumendum ,  quod  ab  omnibus  conceditur. 
Illud  verocorporis  ,autquantinomine  abomnibus  intelligitur,  quod  exten- 
fionem  habet ,  aut  exigit  impenetrabilitatem. 

Sed  ,  inejiuHnt ,  U  punda  partes  habent  virtuales  ,  caedem  difficultates  recur- 
rent,  quas  partes  in  infinitiim  divifibiles  inducunt. 

^eC^.  eas  partes  in  pundto  virtuales  admitti ,  quia  extenfio  pcrfeftior,  &  per- 
feftior  iisconvenire  poteft  -,  acpunftis  loci  minoribus,  &  minoribus  compc- 
netrari ,  ut  loquuntur ,  &  rcfpondere.  Sed  ca  ,  ut  diximus  ,  eft  tantum  conno- 
latio  extrinfeca.  Neque  idcirco  punda  phyfica  partes  habent,  uti  deexten- 
fione  angelica  fuit  cxplicatum.  Imo  fchola  fandti  Thomx  ,  qun:  animas  bru- 
totum  corporeas  &matcrialesftatuit,  eafdempenitus  indivifibiles  eireconten- 
dit.  Sicanimarationalistoticorporicoextenditur,  licet  fit  partiumcxpcrs. 

Qiiod  etiam  folent  opponere  tot  fore  punfta  in  minore  circuio ,  quot  in  nia- 
jore.Namfiduo  circuli  ab  eodcm  centro  defcnbantur,  &  ab  eo  linexadfin- 
gula  punda  m  1  joris  ducantur  ,  hx  linea:  per  minorem  circulum  tranfibunt  in- 
confufae ,  &  finqulcinunopundoeum  fecabunt  :  ergo  totidcm  erunt  punda 
in  minore  ciiculo  ,  quot  in  magno  ,  quod  omnino  eft  abfurdum. 

Idem  prorfns  qiiodfuperiovi  de  duabus  lineis  parallelis  tefponfum  fuit,  nunc 
regero.  Pnmo  ncgando  hypoth^fim.  Non  polfunt  enim  tot  line^  phyficac  ab 
eodem  punfto  diici.  Deinde  illxlinexfecabunt  rainorem  circulum  intotidem 
pundis  mathemaiice ,  Cphyfice,  A^.  Confundcncui  cnim  in  minoxi  circulo, 
ut  in  centro  utriufque ,  faltem  inadccquate. 

Hincquoquefolvipoteft  formidoJofum  illudargumentnm  ,  corporis  motum 
velociorcm  clfe ,  aut  tardiorcm  non  polfe  ,  nifi  perinterieftas  morulas  inter- 
pelletur,  aut  eodcm  inftanti  plura  occupet  loca.  Namficorpus  ex  punftis 
eftct  compofitum  ,  jam  probatum  a  nobis  fuit ,  quodlibet  pundVum  non 
poirequolibet  inftanti  minus  loci  acquirere ,  quam  unum  itidem  locipun- 
(Sum.  Scd  neque  ita  velociter  ferripoteft  utin  inftantiplus  quam  iinumpun- 
dum  loci  dccurrat :  nifi  fimul  ^  eodem  inftami  fit  in  pkiribus  locis  :  crgo  nec 

P    ii^ 


„8  PHVSIC^E    GENERALI5 

plura  poteftjiicc  pauciora  locadiftinda  acquiiert  qu  n-  fint  in  tempore  inftafl- 
tia  :  aJeo  ut  unoquoque  inftanti  unumqiiodquepundLim  decurrat.  Nam  fi  tar- 
dius  moveatur ,  &c  plura  fint  inftantia  in  tempore,  quamfint  pundVa  in  fpiUio, 
necertecftut  perplurainftantiacod-:?m  in  loco  commoretur  j  nec  motus  eiit 
continuus,  fed  per  infinitas  morulas  interiuptus :  qaod  falfum  efleoftendimus: 
cum  linea  qucs  circa  f ji  txtremum  rr.ota  circulum  defciibit,continue  movca- 
tur  Sc  ubique ,  etiam  prope  centrum.  Sic  minime  verifimile  videtur  globum  Ji 
bombarda  explofum  non  continue  moveri ,  led  motum  illius  per  interjedas 
moruias  interrumpi.  Q;_iod  fienim  ita  eftet ,  iion  video  quid  g-lobo  jam  quief- 
centinovummotum  imprimeret. 

Jam  eadem  videtnrratio  cujulquecorporis  ,qusinpunfto  indivifibili  occuf- 
rit.  Nam  in  eopun€la  concipi  polfunt ,  &  maxima  illius  velocitas  in  hoc  pcr- 
fita  eftutininftanti  temporis  fpatium  fibi  squale  acquirat.  Quodfi  hanc  non 
habeat  veloeitatem ,  motus  illius  interjedis  moruhs  inti-rcifus  non  erit  conci- 

BUUSi 

Hoc  argumentum  ,  quod  plerifque  dlfficillimnm  videcnr ,  ex  noftris  principiis 
folvi  utcumque  poteft.  Ac  priraum  quidem  nec  inftantia,  nec  pun6ta  mathe-  - 
maiica  motus  aut  quietis  explicationi  funt  idonea.  Itaque  ut  motus  explicetur, 
concipiendum  eft  cempus  aut  fpatium  ex  parcibus  in  infinitum  dividuis  elfe 
compoficum  :  quaeuc  crcfcere,fic  roinui,quantum  nobis  libueric,omninopo(Iint: 
nec  ufquam  certa  pars  temporis,aut  fpatii  ut  minima  aut  maxima  eft  accipienda: 
neque  id  miiuni  eft :  cum  fpatium  ipfum  nihil  fic  reale ,  fed  capacitas  corpori  j 
Tecipiendi.  Sic  tempusut  menfuracft  ,  non  alibi  eft  quam  in  mente  cjus  qui 
mocum  dimeticur;  nccmotusdeniqueabipfo.Tiobilidiftirguitur.  Cum  itaque 
h;EC  omnia  fint  mathematica  potius  quam  phyfica ,  non  mirum  eft  fi  partes  mo- 
tus,  &  tcmporis  fic  comparare  liceac ,  ut  unius  partes  augeamus  ,  alteiius  ad 
libitiim  minuamus.  Nec  iicet  hinc  condudere  partes  continui  elfe  in  infinitum 
^ivifibiles :  nonenimab  ideis  noftris  aut  abftradis  concipiendi  modis  ad  res 
phyficas  &  reales  valet  confecutio. 

Verum  ut  omncs  qu»  hic  fieci  folenfcaviHationes  occludantur,  diftingnen- 

cliim  eft-  fpatium  communicans  a  non  communicante  :  hoc  dicicur ,  quod  cunT 

alio  nihil  habet  commurre.  Sic  pundum  phyhcnm  ,  aut  corpus  quodcunque- 

A  non  communicat  cum  puncfio ,  aut  corpore  B  ,  nec  majcr 

concipi  velocicas  poceft  ,  quam  ut  corpus  in  inftanti  fpa- 

tium  A  deferac ,  &  fpatium  B  occupec.    Sed  pundtum  aut 

corpus  CF,  quod  primo  inftanci  idem  occupat  fpatium' 

CF  ,  proximo  inftanti  occupare  poteft  fpatiumEDG-,fic-' 

que  idem  commune  fpatium  CE  habebunc  :  quo  autem' 

fpacium  magis  eritcommunicans,  hocmotus  eric cardiorj^ 

quo  fpatia  minus   inter  fe  communicabunc,  hoc  mocus 

|£  eric  velocior :  cumque  ininfinicum  magis  ac  magis  intec 

fe  communicare  pofTnt,  motus  quoque  tardior  in  infini- 

tiimefte  poteft.  Ncque  necefte  eft  ad  inrerjeftas  morulas' 

jf  confugere. 

'G     Sed,  iriqules ,  eigo  ^atium  erit  in  infinitum  divifi- 
bile, 


TRACTATUS  SECUNDUS.  n, 

Re/p.tnhi\  abfurdi  efTefi  (padumquod  non  eft  aliud  quam  poflibiliras  ubi- 
cationum  ,  aut  corporum ,  in  infinitum  divilibile  concipiamus :  neque  hinc  fe- 
quitur  punfta  phyfica  effe  aftu  divifibilia ,  aut  adupartes  habere,  fed  poffibi- 
Jia  efTe  punda  minora  ,  idque  a  nobis  definiri  non  pofle,  quoufque  mino- 
ra  elTe ,  aut  concipi  queant.  Uno  verbo  nec  partes  in  fpatio ,  aut  in  motu,  aut 
in  tempore  funt  reales  &  phyfics ,  fed  mathematicce ,  &  abftrada: ,  exque  a 
noftro  concipiendi  modo  pendent. 


€ 


D  I  S  S  E  R  T  A  T  I  O    II. 
De  corpore  mobili  ^feu  de  motu  a  metore  tranflato. 

Um  du2  fint  corporis  naturalis  prjecipux  afFeftiones ,  ex  quibus  reliqux 
profluunt,  extenfio  nimirum , & motus ,  quarum  illa  admateriam,hxcad 
formam  magis  videtur  pcrtinere  :  deextenfione,  &aliis  materia:  attributis  fu- 
perioredjfputatione,qu3E  corporis  naturalis  velut  anatomen ,  aut  diileftio- 
nem  continet ,  fatis  fufe  diximus  :  de  natura  morus ,  atque  ut  loquuntur ,  de 
motu  in  abftrado  in  Metaphyfica  egimus.  Nunc  igitur  dc  motu  ipfo  ,  ut  aiunt, 
in  concreto ,  feu  ut  in  rerum  natura  reperitur;  qux  fint  illius  caufe,  qux  le- 
ges,  qus  difFerentix  ,  paulo  accuratioj:i  ftylo  difputemus :  nam  motu  omnia 
naturas  &  artis  opera  continentur, 

Unde  ha:c  eft  Phyfics  generahs  pars  przcipua ,  qua:  mechaiiica  re£le,poteft 
appellari ,  cum  ad  mechanica  principia  ,  &:  certas  naturc  leges  omues  motus 
exigac.  Nec  mirum  fi  ncgle6ta  per  rot  actates  motuum  fcientia  ,  nullos  penc 
Phyfica  progreftus  feccrit:  noftra  autem  xtate,  qua  nulla  ante  fuitin  inve- 
niendo  felicior ,  ha:c  motuum  fcientia  a  Galilaco  infigni  Mathcmatico,  &  Phi- 
lofopho  fuit  excogitata ,  tum  ab  omnibus  pene  qui  Phyficam  cum  Mathefi 
conjunxerunt ,  ut  a  Galtendo  ,  &  Cartefio  exculta  ,  ut  eos  omittam  qui  ad- 
huc  invivis  funt:  fed  geometricis  demonftracionibiis  eam  fcientiam  fic  illiga 
runt ,  utiis  quiabhisdifcipHnis  non  funi  inftru<fti,  omnem  pene  aditum  in- 
tercluferint.  Nos  igitur  hanc  fcientiam,  qux  totius  Phyfica:  eft  caput,Philofo- 
phix  naturali  rcddere  ,  &  quantum  fieripocerit ,  dilucide  explicare  conabi- 
mur.  Nonnulla  forte  occurrent  in  hnc,  &  ea  qux  proxime  fequitur  diirertatio- 
ne  ,  qux  incipicntibus  paulo  difficiliora  videbuntur ,  fcd  ea  prsteriri  impu- 
nepoterunt, tum  peritiores  fa6li  quac  primo  adicu  non  intellexerant  ,  faci- 
lius  confcquentur.  Nos  vero  partes  iUius  prascipuas  omitteie  non  debuimus, 
quod^nt  paulo  difficiliores. 

,  Primum  itaque  motus  inuniverfum  caufas,  fimul  naturx  leges  in  coUifione 
£orporum  ,  feu  in  percuffione  confpicuas  cxponemus :  tum  quie  ad  motum  re- 
rumgraviumpertincnt,&  mocus  omncs  qui  ex  gravitate  corporum  profluunr, 
quam  poterimus  diligcntiffime  perfequcmur. 


utf  PHYSrCiE    GENERALIS^ 

CAPUT     I. 
De  canfa  imtlts  frhaaruti. 

HJEc  quxftio  magnaex  parte  in  Meraphyficis  eft  explicata,  ac  pene  de- 
monftratum  fuitnon  aliam  elfe  motuscaufam  primariam  ,  quam  Dcunv- 
ipfum.  Cum  tamen  aliter  Epicureis  videatur ,  atque  iis  perfuafum  fit  atomos  li, 
beras  ,  &  ab  aliis  fokuas  in  fe  fui  motus  habere  principium  ,  adeo  ut  motus  iis 
naturahs  fitaat  eirentialis ,  rem  ipfamucPhyficos  decet ,  paulo  accuratius  tra- 
£kare  nobis  jncumbit.  Sic  igitur 

Prima  Condufto, . 

Motus  a  materiafok  proficifci  non  poteft,  neque  aUa  eft  iUius  caufa  pri-- 
maria  quam  Deus. 

Proh.  concl,  Res  ex  fe  non  habet  id  quod  poteft  amittere,  integra  manente 
illiusnatura  ;  fed  corpus  quod  ante  movebatur  ,  poteft  eo  motu  carere  :  cum 
tamen  idem  maneat  quod  prius  :  nuUumigitur  corpus  ex  fe  ipfomovetur,  aur  . 
cft  prima  fui  motus  caufa. 

Conf.  Quod  ex  rei  natura  proficifcitur  ,  ab  eo  feparari  non  poteft :  fed  nul- 
him  eft  corpus,quod  quiefcere  non  poflit ,  aut  a  quo  motus  feparari  non  queat, 
illa:fa  corporis  ipfius  natura  :  ergo  nullum  corpus  ex  feipfo  movetur.  Sive  enira 
res  quiefcat ,  five  moveatur ,  nihil  de  ejus  namra  decedit ,  ac  motus  nihil  eft 
nifi  quidam  rei  ftatus  ,  aut  modus ,  fine  quo  efife  ,  &  concipi  poteft. 

Sed  dixei-it  aliquis  ,funt  quaedam  corpora  qus  fine  motu,  neque  efte  ,ne- 
que  concipi  poftiint ,  ut  ignis  ,  &  aer, 

Refp,  corpus  non  habere  formam  ,  feu  efte  ignis  fcnfibile  ,  nifi  moveatur, 
mi  nec  aqua  fluida  cft  ,  nifi  illius  partes  fint  agitatae:  fed  ut  aqua  hunc  mo- 
tnm  exuerepoteft,  &  in  glaciem  dnrefcere  ,  licet  non  habeat  amplius  fpe- 
ciem  fenfibilem  aquce ;  ficignis  atomi  poiruntefle  in  corporibus  ,  quanium  ad 
clfe  abfolutum,  quamvis  fintomnis  motus  expertes. 

Comra,  Incjnies  ,quod  fi  ita  fit ,  Deusfola  erit  caufa  motus ,  neque  unum 
corpus  aliud  !oco  movere  poterit;  cumque  omnis  aftio  motu  contineatur,  nul- 
la  caufa  prster  Deum  quicquam  aget ,  aut  molietur. 

Pef^.  eam  quidem  fenrentiam  nobis  probati ,  Deum  ita  efte  motus  omnis 
caufam  primariam ,  ut  tamcn  alia:  itidem  caufx  agant ,  &  moveant ,  fed  motu 
a  prima  omnium  caufa  profluente.  Sic  in  horologio  portatili  rotre  alia:  aliaS 
movent :  ftd  motus  omnis  ab  elaterio  dimanat :  non  quod  rots  ceftent  ,  aut 
■nihii  ag.int,  f  d  quia  movent  dependentera  convoluto  chalybe,quitympa* 
no  conduditur. 

Sed  quarritur  unde  ipfis  corporibus  motus  orintur  :  cum  cnimalia  fintdura, 
alia  liquida  ,  merito  dubitatur  ,  an  quje  dura  func  &  firma  fluidis  motum 
com.municent ,  an  viciffim.   Sit  igitur 

SecHttda 


TRACTATUS   SECUNDUS.  im 

SecundA  Conclufio. 

Motas  omnis  a  fluidis  corporibus  initium  ducit. 

Ut  probctiir  ,&  expliceturconclufio,  qui  pcrmajrna:  eft  in  Phyfica  utilita- 
lis ,  id  prxfiipponi  poteft ,  quod  infia  fufius  demonftrabitur ,  non  aliud  inter 
dura  &  fluida  corpora  difcrimcn  occurrerc,  nifi  quod  in  duris  corporibus  partes 
infenfibiles  fint  immota,in  fluidis  vcro  cxdcmpartes  in  pcrpctiio  niotu  ver- 
fentur.  Unde  fiminutx  aqune  partes  pra;  frigorerigcant,  ji^m  aqua  fitg  acics, 
&  dura.  Cum  autcm  fluida  cft ,  illius  particula:  luomotu  falis  ,  autgummi  par- 
icsexfolvunt radeout  hicmotusnon  adurocorpotc,  fed  a  fluido,iumpe  ab 
aqiia  ducat  initium,  Sic  motum  aqui  aut  acr  ipfe,  aut  cotpiis  acre  fiibtihus  , 
quod  mcatus  aquac  fubit  ,quocunqiic  vocetur  nominc ,  aut  .xthcr ,  aut  cale- 
ftis  matetia  efficit. 

Quoautem  id  corpus  eftfubtilius ,  feuinminutiores  partcs  concifum  ,  hoc 
facilius  motum  ab  aliis  excipit,&  magis  tuttur  Nam  minuta  illa  corpora 
occiirfu  majorum  facile  agitantur,  &  aliis  corporibus  non  adharicfcunt  j  per 
anguftiores  enimmeatusr.iptimdiffugiunt,ncc  facile  in  maioia  corpora  mo- 
tum  fuum  transferunt.  Quamobrem  (i  qux  fit  prima  caufa  motus  in  matcria,  ea 
quidem  non  aiia  videtur  tirenifi  fubtiliflima  fubftantia,  qualis  cft  in  igne  plu- 
rima,  in  lucidis  corporibus ,  in  acre  ipfo,in  liquoribus,  &  co  magis  quo  funi  te- 
nuiores  ,  ut  in  fpiritu  vini  copiofiorcft  quam  in  aqua.  Undclpiiitus  vini  in 
machina  pncumatica ,  de  qua  poftea ,  adco  velut  fpontc  fua  cffervcfcit. 

Quanqunm  fatendum  cft  motum  illum  quantumvis  fubtiliflimi  corporis  , 
aliunde  non  proficifci  qnam  a  primo  iv.otore :  cum  materia  qua»cunquc  illa  fit , 
cx  fe  omnino  fit  iners  &  otiofa.  Atque  ut  motus  cuidam  materix  fit  maxime 
naturalis ,  ut  igni,  nulli  tamen  cft  eircmialis.  Qiiod  utique  addimus ,  ut  cotum 
qui  contta  fcntiunt  cavillationibus  occurramus. 

Quocirca  in  horologio  portatili ,  ut  excmplum  maxime  ufitatum  adhibea- 
mus ,  monis  quo  index  horas  defignat ,  ex  rotis  orinir  ,  qux  fcfe  mutuo  ftrin- 
gunt:prima  omnium  rota  circa  qu.im  funiculus  invclvitur,  quique  paulatim 
fcfe  explicat,  cx  lamella  chalybca,  quac  fcfe  cvolvere  nititur,  motus  fui  ini- 
tium  capit,  Lamella  porro  non  cx  fe,  fcd  a  tenui ,  ut  diximus  ,  &  fluidiflima  fub- 
ftantia  agitatur,  co  quo  dicemus  modo,  cum  de  elaterio  verba  facicmus.  Hzc 
denique  fubftnntia  a  primo  omnium  Authote  vim  omnem  (liam  ac  motum  re- 
petii :  crgo  motusa  prima  &  omniumprincipe  caufa  in  fluidam  fubftantiam, 
binc  in  duraquxque  corpora  proficifci  videtur :  adeo  ut  fons,  &  origo  motus 
a  duris  &  folidis  corporibus  repeti  non  pofl[it.  Nunc  qus  jugis  &  continua- 
«i  motus  fii  caiifa  ,  nobis  indagandum, 

C   A   P   U   T     II. 

De  cauja  eontinuati  motus. 

NOn  aha  eft  in  Phyfica  quacftio  folutu  difficilior,  quam  ea  qux  nunc  eft  in 
manibus,  quam  fic  tradabimus  ,  ut  quid  probabilius  nobis  videatucj 
Tom.    11.  Q^ 


iii  PHYSIC^   GENERALIS 

timide&  dubitanterproponamus:  nequeenim  quicquam  in  re  adeo  obfciira 
ut  ccitum ,  &  omnino  exploratum  nobis  liquet,  Id  vero  quariturquid  in  pro- 
jcfto  Inpide ,  aut  in  fagitta  emilTa ,  aut  in  turbine  circumafto  motum  jam 
ccEptum  continuare  poiTit.  Caufa  porro  illa  continuati  motus  vel  eft  intrinfeca, 
vel  extrinfeca  :  utraque  admodum  videtur  obfcura, 

Qui  intrinfccam  hujus  motus  caufam  agnofcunt ,  ii  tres  in  partes  fcindun-' 
tur  :  Epicurei  ad  atomos  ,  aut  fpiritus  per  fe  mobiles  confugiunt ,  qui  a  moto- 
rein  mobile  commeant.  Cartelius  ad  lcgemnatura?,  qua  res  quxque  in  eofta- 
tu  ,  in  quofunt,  omnino  petfeverant,nifiex  eo  ftatu  ab  extraria  caufa  dimo- 
veantur.  Alii  impetum  admittunt ,  feuqualitatem  imprelHim  ,  qu2  motura  ,vel 
exigat,  vel  efficiat. 

Qni  caufam  motuscontinuati  fotis  arceftunt  ,an  tres  itidem  opiniones  divi- 
duntur.  Nam  Cartefius  &  quieum  fequuntur,  Deum  fblum  utmotus  omnis 
authorcm  ,  5c  confervatoiem  agnofcunt :  adeo  ut  corpus  fit  occafio  qusdam 
cur  ahud  moveatur  ,  non  caufa.  Ariftoteles  corpus  ab  acre  retro  pelli  exifti- 
mar.  Multi  recentiores  ad  vim  aeriselafticamconfugiunt ,  ut  Vir  doftidimus 
P.  de  Chales  ,  qui  de  elaterio  elegantem  fcripfit  diiTertationcm  ,  cx  qua 
nonnulla  in  hoc  traftatu  mutuabimur  :  quo?.uccra  ccrto  ordine  progrediamiu,. 
varias  conclufioncs  proponemus. 

Prlma  Conclufta, 

Neque  aeris  rccurfus ,  neque  illius  condenfatio ,  vel  rarefadio  ,  aut  elate- 
rium  eft  caufa  continuati  motus. 

Prol>.  pars  conclufionis  prima ,  tum  quia  non  minus  refiftit  aer  qnem  lapis 
antefe  propellit,quam  lapidem  pellatacr,quia  tergo  urget ;  tum  quia  in  ro- 
ta  ,  autin  turbine  circumadto  nullus  eft  aeris  recurfus.  Deinde  fi  fagitt3c,auc 
globo  cmilfo  corpus  flexibile  adjungatur ,  ut  pili ,  aut  lana ,  tum  certe  recurrens 
aer pilos  in  corpus  ipfum  propeilerct  •,  cum  tamcn  illi  fluitantes,  &  disjunfti  vi- 
deantur.  Quc-e  omnia  perfuadent  lapidem  c  manu  emilfum  ab  aere  retro  urgen- 
te  non  moveri :  prjcfertim  cum  nulla  caufi  illius  impulfus  appareat,  Neque 
enim  hic  ullus  eft  vacui  fugac  locus :  cum  metus  vacui  fit  fi6titius ,  cumque-nul- 
!um  fit  vacuipericulum  ,  nbiaer  locum  a  lapide  relidum  occupavit. 

Sed  ,  in^-dlum ,  acr  fcilfus  inftar  rami  aiboris  fagittam  ,  aut  lapidem  prefGone ' 
fua  elidir,  fcre  ut  nucleus  cerafi  prefllone  digitorum  emitticur. 

Contra ,  non  mngis  acr  premit  figittam  ,  quam  alium  aera  fagirtx  acqualem; 
deinde  preflio  aeris  deorfum  nititur. 

Pars  iiidem  fecunda  conclufionis  probatur,.\  condenfitione  &  rarefadlione  ae- 
ris  mctum  fagittxnoncontinuari.  Primumenimin  machina  pneumatica  eva- 
cuato  aere  corpora  celerius  moventur  :  ut  pendula  citius  ibi  vibrationes  fuas 
abfolvunt ;  neque  hic  ullus  videtur  effe  condenfationi,  aut  dilatationi  locus. 
Deinde  eadem  qu.xftio  de  aere,  feude  medio  recurrit,  quidilli  motum  impri- 
mu  :  qux  cauQefficiaturmotus  illius  tandiu  perfeverct  ?  aer  enim  movetur 
afagitta-,crgo  xqu.ili  ad  fummum  motu  ,  non  celeiiori :  non  potc-ft  igitur  figit- 
tama  tcrcoimpe'lere.  Nemo  enim  alium  ftridlo  enfe  confodiet,  qui  cciquali 
vclocitate  fugit ,  qrui  alter  infequitur. 


TRACTATtrS   SECUNDUS.  ,2j 

feflremA  conclufionis  pars ,  vim  elafticam  aeris  non  cire  caufam  niotus  con- 
tinunti  in  projcftis ,  etiam  manifefta  attendenti  videtur.  Non  enim  alia  eft  vis 
elaftica  aens ,  quam  ea  de  qua  mox  diximus ,  qua  fcilicet  prefTus  fefe  reftituit, 
.&  dilatat.  Sedcamaerisdilatationem  minime  fufficeretxplicandimotuscon- 
ijnuationijamconfecimus  :  ergo  necvis  elaftica  hunc  efFeftum  procreat. 

Deinde  fiuidum  quodcumque ,  feu  medium  refiftit  motui  projeftorum ,  &  eo 
magis  refiftit,quo  denfius  eft  :  ut  aqua  magis  rdlftit,  quam  aer  :  ergo  id  motus 
continuati  caufa  efte  non  poteft  :  aut  certe  in  aqua  facilius  re$  movebitur 
quam  in  aere,  quod  magis  vehat  projcdum  ,  &  prelfa  fortius  a  tergo  urgear. 
.Et  certe  in  crafliore  aere  majpr  cft  refiftentia  ,  major  adeo  vis  elaftrica ,  quam 
in  rariore  :  &  tamen  quide  re  tormentaria  fcripfete  ,  fatentur  globi  bombar- 
■dilis  impetum  a  vapidoaere  ,idque  maxime ,  cum  fecusfluvium  explofus  eft, 
multum  retundi, 

Ktfp.  vir  doftus ,  aijus  {upra  mcminimus ,  craflroris  quidem  aeris  vim  elnfti- 
cam  ciFe majorem ,  fed  circulationcm  ipfam,de  qua  ahbi  diximus ,  auaeque 
in  omni  motu  perficitur ,  elfe  difficiHorem. 

V  Sedcontra  :  quaciimque  ex  caufa  oriaturilla  difficultas ,  illud  tamenliqiiet, 
vim  elafticamaeris  non  folam  effe  caufam  motus  continuati :  prsfertim  cnm 
aer  rccurrensvincere  debeat  aerisanterioris  refiftentiam  ,  &fimul  corpus  du- 
rum  promoverc.  Et  fane  globus  ferreus  ejufdem  ponderis  ,  fed  non  ejuf- 
dem  molis  cum  Hgneo  ,  a  minore  aeris  recurrentis,  aut  dilatatimolc,  non  ita 
longecmitti  poirct  acglobushgneus,q\iemmajoraeriscopia  propellir.  Id  tci- 
men  ipfi  experientix  repugnat.  Huc  accedit  vix  expHcari  poire  quomodo  rota 
IsEvigata  ,  aut  turbo  in  orbcm  circumagatur  ab  aens  retro  urgentis  vi  elafVica: 
ncque  enim  hk  ullus  eft  aeris  preffioni  locus. 

Sohuntur  ohjenionts,  ■ 

Qua:  in  contrarium  oppbrtuht  Peripatetici ,  ut  eam  Ariftotelis  fententiam 
probent ,  qucE recurrenti  a  tergo  aeri  motus  continuati  caufTm  tribuit,  j.ini 
magnaexparte  fuerunt  foluta ,  neque  ea  funt  magni  momenti ;  longe  foKiru 
funt  difficiliora ,  qu2  ex  vi  aeris  elaftica  ducuntur. 

Opp.  I.  Folliculus,  v.  un  balo» ,  aere  inflatus  in  terram  decidcns  eadem  pe- 
-  ne  vi  refilit ,  qua  in  terram  decidit :  quod  wnta  fit  vis  elaterii  in  fui  reftiturio. 
ne,quanta  fuerat  in  compreflione  ,  ut  poftea  dicemus.  Ers;o  aer  a  corpore 
projedo  denfatus  eadem  vi  fe  refti  tuit ,  &  retrorfum  per  circularem  motum  fii- 
biens  idem  corpus  propeljit  ,  qua  fuit  condenfatus.  Habent  enim  hoc  fibr 
propiium  elateria,  up  eo  verfus  vim  fuam  exerant ,  ubi  minus  refiftitur.  In 
projeftis  nuUa  eft  ,  aut  minimaaeris  pofterioris  refiftensia  :  ergo  aer  anterior 
denfitus  in  eas  par-tes  vim  omncm  fuam  promit. 

J^cfp.  I.  non  eandem  elTe  rationem  inclufi ,  &  prefli  aeris  in  folliculo  ,  qux 
liberi.  Unde  nihil  necefTe  eft  ut  in  unam  partem  vim  omnem  fuam  aer  exeuir, 
<kim  prelTus  reftituitur.  Secundoaer  dilatatus  non  poteft  mac^isurgere  corpus 
projeaum ,  quam  aer  ipfe  a  corpore  prcirus  fuit  :  ficque  afquatis  utrimque 
viribus  nihi'  eritcanfx  cur  piojeftum  ulterius  moveatur. 

Opp.  1.  maximos  naturae  motus  ex  ea  aeris  concufHone  ,  feuundulatione, 
aui  vi  elafticapioficifci:  adeoutnonfolum  rermentibellici,anr  tonitnu  mc-. 


U4  PHYSIC^   GENERALIS 

tus  vitccos  c^mcellos  ad  aliquot  milliaria  fiiccuiiat,  feJ  etiam  campana ,  tu-' 
hx,  tympani  fonus  corpora  folidiora  commoveat,  Sic  ubi  fcyphi  vitrei  labra 
digito  ccleriter  moto  premuntur,  liquor  fcypho  contentus  fubfultat,  &  inte- 
rimj^uttuls  cxtra  vitrum  profiliunt.  Ex  quibuslicet  conjicereaprefTo  aere,  8c 
vehenientius  moto  emiffam  fagittam  antrorfum  propelli.  Qain  etiam  hunc  ae- 
rismotum  cum  paulo  celerius  progredimur,  fenfu  percipimus,  hicquemotum 
fuum  corpori  duro  poteft  imprimere.  Sic  pueri  inter  currendum  aeris  ven- 
tum  excitant ,  qui  chartaceas ,  &  verlatiles  rotulas  baculo  affixas  circumagit. 
Neque  bxc  ad  impetum  ,  vel  ad  qualitatcm  imprellsm  referri  pofllint  :  vix 
enim  id  mente  concipimus  qua  ranonc  qualitas ,  qux  facilius  nominatur,quain 
mtelligitur,  tot  &:  tantos  effeiftus  procreet. 

Jiefp.  id  a  nobis  ultro  concedi ,  vehementiores  motus  sl  rarefaaione,  &  con- 
deniatione  aeris ,  ab  ejus  fuccuflione ,  aut  motu  tremulo ,  vel  quocuuque  alio 
nomine  fignetur  vis  illa  eIaftica,proiicifci:fed  nego  eam  fufficere  projedio  faxo, 
aut  globo  deferendo.  Tormenti  bellici  bombus ,  feu  tremor  aeris  xdes  ipfas 
fuccutiat  :  fed  globum  ferreum  nec  fuftincre ,  nec  deferre ,  nec  demum  ad 
fcopum  poteft  dirigere.  Alia  nobis  eftquaerenda  caufa  certior,  &  rei  proje^kac 
interior,  quxcunque  illa  fit. 

Secunda  Conclufio. 

Impctus  a  projiciente  rei  projedx  impreffus  eftmotus  continuati  caufa. 

Prob.concl.  Cumnulla  fitcaufa  exterior,qux  hunc  motum  in  rc  proje<£ba 
tueatur  &  confervet :  non  Democriti  atomi ,  &  ad  motum  fuccinibe;  unde 
enim  in  corpus  motum  commearent»  Non  aeris  recurfus  -,  nonillius  elaterium: 
profedo  necetTe  eft  ut  caufa  illa  fit  rei  projetlx  intima,  eamqne  impetum  di- 
cimus ,  qui  aut  eft  velocitas  ipfa  a  projiciente  imprella  ,  vel  ab  ea  fejungi  nullo 
modo  poteft.  Quandiu  enim  lapis  eft  in  manu  projicientis.velocitatem  fuam,ut 
motum  a  manu  excipit.  Ubi  lapidem  manus  deferuit ,  manet  adhuc  eadem  fe- 
re  velocitas,  non  ab  ipfo  lapide  profefta  ,  fed  .1  manu  projicientis  communi- 
cata,  eamque  vocamus  impetum  imprelliim,  quicunque  isfir.  Hinc  navisce- 
Icrrime  afta  cum  in  arcnam  impingit ,  &  repente  fiftitur ,  tum  qui  ftant,ut  plu- 
rimum  cadunt :  quod  impreffus  a  navi  impetus  adhuc  perfeveret.  Simili  ra- 
lionecum  fagittainnavifurfumerrtittitur  ,  quantumvis  citiffimeagatur  navis, 
in  eam  tamen  fagitta  recidit  :  quod  impetus  ab  ipQ  navi  imprdfus  fagittae 
communicetur. 

Conf.  S\  lapis  aut  fagitta  em.ilTa  ex  libero  acre  in  vacuum ,  aut  in  fpatia  ima- 
ginaria  commcnret,motusilIius  nunquamforte  defineret.  Nam  caufa  nccef- 
fuia  tandiu  agit ,  quandiu agcrc  poteft-  Atqui  nihil  elfet  quod  eum  motum  im- 
pediret ;  eadcm  elTet  ad  motum  determinatio,  ac  nulla  rcs  contraria,  aut  detcr- 
minationcm  illius  motus,aut  diredionem  mutare  polfet :  ergo  tum  nec  medii, 
feufliiidi  elatcrium,nec  lubtilisquzdammareria,  fed  motus  impreffiis  idem 
&  3:quabilis  permancret.  Quod  fi  vcroin  acre  non  idem  accidat  ,  partim  in 
caufa  eft  aeris  gravitas  ,  partim  medii  ipfius  refiftentia ,  qu^  quo  major  eft,hoc 
motus  imprefius  citius  dcfinit. 

Prob.  1.  Hoc  ip(bprojedammovetur,quoaprojicicn-edeterminatiir  ad  ta- 
lem  velocitatem ,  gcdiredlionem :  fed  eam  determinationem  vocamus  impe- 
tum  impreirum  :ergo  isimpetus  eftcaufiimotus  coiuinu.ui. 


TRACTATUS    SECUNDUS.  nj 

Major  prop.explicatione  magis  indige: ,  quam  probatione.  Cum  proje- 
dum  moveriincipic,jamdetcrminatur,nonmodo  ad  prifencem,  fed  etiam  ad 
fequencem  motum ,  doneccontrariaad  quietem  determinacio  accetTeric :  ergo 
vel  hoc  ipfoquod  nonadcft  concraria  ad  quietem  determinatio,  motus  qui 
ante  fuit  ,  adhuc  perfeverat :  quemadmodum  res  hoc  ipfo  quod  quiefcere  in- 
cipit ,  jam  determinata  eft  ut  femper  quiefcat ,  donec  contraria  ad  motum  de- 
terminatio  acceirerit. 

Confirm.  Cum  corpus  feipfum  aut  aUud  movet.adio  illa  nihil  eft  ahud  quam 
exigentia  creatur<TC  cumdivino  concurfu  cofijundla.  Rcm  enim  a  fe  inoveri , 
non  eft  aliud  quam  rem  in  diverfis  locis  continue  &:  fucccflive  creari  ex  ipfius 
teiexigentia  :  ergohocipfo  quod  projedtum  a  projicientead  certum  motum, 
&  certam  velocitatem  eft  determinatum ,  &  conciitfus  non  deeft  huic  deter- 
minationi ,  vel  exigentix  accommodAcus ,  hoc  ipfo  movetur.  Dccerminatio- 
ncm  vero  illam  a  projiciente  excipit  :ergonon  aliud  eft  principtum  intrinfe- 
cum  illius  motus  continuati,  quam  impetus,  feu  determinatio  ip(a  a  proji- 
ciente  imprelfa. 

Utrum  autem  ille  impetus  ,  aut  determinacio  fit  quahtas  qua^dam  »  proje- 
Aodiftinda,  quacmotum  ipfum  aut  efficiat,  aut  exigat,  magna  contentione 
ccrtatur  :  ncque  id  magni  eft  momenti  ad  cxplicanda  motus  pha:nomcna  : 
utrumque  enim  defendipoteft.  Sititaque 

Tertia  Concliifio. 

ProbabiHus  videtur  impeium  projedis  impreirum  non  efTc  qualitatem  a  mo- 
bili  diftindam. 

Frob.  Cum  res  fcipfam  movet ,  fi  alteram  offendat  eam  loco  dimovebit , 
&  impetum  ci  comnmnicabit  hoc  ipfo  quod  fe  movcat,  &  fit  impenetrabi- 
lis.  Nam  hoc  pofito ,  &:  omni  aho  decraito  ,  res  ipfa  in  quam  mobile  incurrit, 
omnino  moveatur  ncccfteeft  :  adeo  ut  nihil  perm.ineat  in  mobili ,  nifidetet- 
minatio  ad  talem  motum ,  de  qua  jim  diu  loquinnir. 

1.  Illud  pervulgatum  nfferripoceft,  entitates  fruftra  multipHcari  non  opor- 
terc  :  fed  nulla  eft  necenTitis  ejufmodi  qualicacem  inducendi  ,  quz  globum  v. 
gr.  c  cormenco  bellico  explolum  ,  auc  currum  vchac  :  cum  vel  illa  ad  motum 
determinatio,  de  qua  diximus  ,  omnino  fufficiat,  vcl  fumma  illa  natura:  lex 
quarcs  quxque  in  eoftatu,  in  quo  eft  ,  permanerepoftulat  ,  nifi  ab  aha  cau- 
la  de  illo  ftacu  dimoveatut,  Sic  res  quadrata  fcmper  fi^uram  fuam  tuetur,  nifi 
aliunde  ca  mucecur  figura.  Qiiodque  exiftit ,  femper  exiftetepoftulat ,  &  nihil 
fui  ipfius  deftruftionem  affe<flat.  Quod  itidem  quiefcit ,  fcmper  quiefcit ,  nifi 
ahundcmotum  acceperir.  Quodigiturmoveriincipit,  in  motu  perfevcrat,  nifi 
quid  aliud  eum  mocum  aut  retardet ,  aut  fiftar. 

;.  Id  illi  impctui  pcciiliare  eft,quod  cum  nullam  habeat  fibi  contrariam  qua- 
iitatem,  tamen  paulatim  crcfcat  :  quod  neque  in  lumine  ,  neque  in  ahis  qua- 
litatibus  cemere  eft.  Nam  himen  totum  in  momento  diffiinditur.  Huc  adde 
impetummoventis  earatione  imminui,  qua  majorem  c  ffeftum  inmobiHpro- 
creat,  quod  vix  concipipoteft.  Nec  pendet  a  fua  caulh  ut  confervecur  :  nam 
impcrus  in  ptojcfto  perfeverac:  fed  quod  eft  mirabilius ,  pendst  omnino 
ab  cffv-ftu  fuo  :  adcouc  ftatim  definac,  cum  nullum  effjftum  procreac :  imo 
&  minuitur ,  cum  alium  impetum  efficit.   Qi^in  ctiam  fxpe  globus  in  alium 

Q_i.j 


ii<J  PHYSICiE    GENERALIS 

impaAus  ftatim  quiefcit ,  cum  totum  fuum  motum  alteri  inipeTtiat  :  fed  nul- 

lus  effedus  cau(Iim  fuam  fic  perimit. 

C  A  P  U  T   III: 

PracipHti  motmm  legts  expliCAntyr. 

CUmnaturafuofemperitinere  ,  acceriis  legibus  progrediatur ,  nihil  arf- 
lius  eft  ad  occuhiora  illius  arcana  perveftiganda,  quam  eas  naturae ,  aat 
motuum  legcshabere  perfpcftas,  Dupliciporro  ratione  fpcdaripolKint,  vel 
fecundum  fe ,  &  univerfim  ,  atque  ut  loquuntur  ,  in  abftrafto ,  cum  nihil  pn-Eter 
motum  ,  &  naturam  fpeftamus  •,  vcl  ut  in  rerum  natura  occurrunt ,  &  rebus 
ita  ut  funt  conftitutis,  Sic  Cartefius  ,  qiii  primus  hanc  calcavit  viam ,  corpora 
omni  ex  parte  dura,  quorumparces  nullxfledi  poftunt,  aut  comprimi ,  (  cu- 
jufmodiprofedomillaluntinrerum  natura  ,  )  confiderar.  Nihil  enim  aliud  in 
corpore  nifi  dimenfiones  fpedlat ;  non  flexibilitatem  partium  ,  qua  comprimi 
aut  refilire  poirunt ,  non  alias  materiae  conditiones :  imo  &  medium  in  quo  mo- 
ventur  corpora ,  quafi  omni  ex  parte  floidum  fit ,  nec  motum  augeat ,  aut  mi- 
miat,  omnino  contemplatur. 

Neque  alia  r.uione  paucis  abhinc  annis  vir  acerrimo  ingcnio  ,  P.  Pardles , 
motusabftradli  ab  omni  corporispondere,  aut  medii  refiftentia ,  leges  eft  per- 

-fecutus :  ficenim  ad  cognitionem  motus ,  ut  in  ipfi  natura  invenitur  ,  facihOs 
&  tunus  pervenitur,  Qiice  finc  igitur  hx  leges  quibus  Philofophia  Cartefiana 
magna  cx  parte  innicitur  ,  paulo  dihgentius  videamus,  Nam  fi  minus  bene 
fint  conftituca: ,  mecuendiim  eftnehis  fundamencis  fuperftrudum  xdificium 
aumucet ,  aut  corruac 

Primiim,  illud  fiindamenci  loco  tanquam  certidimum  praemitcit ,  non  aliam 
elfe  primam  uc  m.iterta?  ,  fic  motus  caufam ,  prscer  Deum  ter  maiimum  •,  id- 
que ultro  concedimu';. Quod  veroaddit certam,& maceri2,& mocus , vel  quie- 
tis  quancicacem  fic  a  Dco  creacam  fuiire  ,  ut  eadem  femper  perfevcrec  :  adeo 
nt  nec  augeacur ,  nec  minuatur ;  atque  ur  pars  aliqua  materix  modo  majorem, 
modo  minorem  habeat  motus  porcionem,  eandem  tamen  in  coca  maceria  ma- 
nere  quincicatem  mocus  ;&quantumuni  parti  accedit,  tantum  de  altera  de- 
trahi  :  hoc  forcaire  veium  eft,  fed  tamen  gratis,  Sc  cicra  ulIamracionemafTe- 
ricur,  Cumque  motus  nihil  fit  aliud  quam  ftatus  ,  autmodus  exiftendi,  ifque 
fuccefllvus,  non'enticas  qujcdam  a  maceria  diftinfka ,  nihil  obftac  quominos 
augeri,  auc  minui  poflit.  QuodetiamputatquietiscertamaDeocreatam  fuif- 
fe  quantitatem  ,   qux    eadem  perfeveret  ,    id  fane  nullo  modo  conceden- 

-  dum  arbitramur  :  cum  quies  nihil  fit  nifi  motus  privatio,  ut  jam  oftendi- 
mus.  Quamobrem  quod  principii  loco  ab  eo  fumiiur  ,  id  dubium  eft  ma- 
xime, 

Verum  ,  injHtr ,  hoc  ad  perfedionem  Dei  percinct ,  non  modo  utfic  immu- 
tabilis,  fed  etiam  ut  eodem  quoque  modo  femper  operetur.  Undc  necelfe  eft 
ut  non  eadem  folum  materia,  fed  etiam  cadem  motus  quantitas ,  qus  in  prima 
rerum  conditione  fiiit ,  omnino  perfeveret  :  imo  eandem  motuum  varie- 
ukto  ,  eafdem  leges  manere ,  quae  fuerunt  conftitutx  ,  pai  cft  credecE  ^ 


TRACTATUS  SECUNDUS.  ■  iif 

nam  Deus  aequabili   &  fimplici  modo  operacur, 

Refp.  id  reprchenfione  non  carere ,  quod  certas  motuum  leges  ex  divina 
immucabilicate  deducat  :  cum  a  liberrima  Dei  voluntate,  ut  fatetur,profluant. 
■Quod  vero  addit  prxter  eas  mutationes  ,  quas  in  hoc  nuindo  confpicimus  , 
autrevelationcdivina  accepimiis,  quaeque  citra  Creaioris  mucacionem  fadac 
func  ,  nuUam  aliam  in  ejusoperibusadmictioportere,  neDeo  inconftantiam , 
trjbuere  videamur  ,  id  iane  vix  ferendum  puto  :  quafi  voluntas  divina  noi» 
fitprimaomnium  caufa  ;  aut  fi  quid  pr>Tterufitatum  naturas  ordincm  moha- 
tur  ,  fuafibi  rationonconftet ,  aut  inconftantix  arguipoffit.  Quare  ha:cratio 
abimmutabilitateDei  defumpta  pntcrmitti  potuilfet.  Sed  fortc  alia  ei  non 
prjcfto  erat,  qua  id  perfuadcret ,  quod  principii  locofumit,  eandem  lenw 
permanere  motus  quantitatcm.  Verum  leges  ipfqs  quas  affert  ,  vidca- 
mus. 

Prima  eft  ,  aijus  identidem  mcminimus ,  eandem  rem  in  eo  ftatu  in  quo 
eft,  quantum  poteft,  omnino  pcrmnnere  j  neque  enim  fuum  mucat  ftatum, 
nifi  aliarum  reriim  occurlu.  Sic  quarresc-uadrata  cft,  eamfiguram  retinet,  ni- 
fi  ahunde  mutatio  accidat.  Eadem  ratione  cum  re$  quicfcit ,  cx  feipfa  non  mo- 
vebitur  ,  fed  afiunde  motus  initium  capiet :  qu^  icidem  movecur ,  non  cel- 
fac ,  nifi  quid  ahud  motumautfiftat,aut  rcmoretur,  idque  in  projeitismani- 
feftum  cft. 

Hnncutiquenatun  lcgcm  non  rejicimus ,  eaque  fuperiore  quzftione  fufius 
probata  cft.  Qiumvis  plcrique  contendant  motus  concinuacionem  princi- 
pii  loco  aiTiimi  non  opottuille ,  cum  probatione  indigcret.  Sed  dc  his  fatis  cb- 
piofe  diximus. 

Secunda  natur.t  lex  in  eo  pofica  eft,  ut  pars  quxque  materix  qux  mo- 
vetur ,  redam  lineam  affedlet  ,  licet  aliorum  cocporum  occurfu  fxpe  a  re- 
ftoitinere  dcfledere,  5:  in  orbemagicompellatur :  cujus  quidem  legis  ratio 
non  abimmutabilitate  Dei  eft  repetenda  ,  utvidetur  Cartefio,  fed  quod  na. 
tora  fimpHciffima  via  ,  &  maxime  compendiofi  progrcdiatur.  Hoc  utique  in 
rebus  qux  gravitacis  non  funt  cxpcrces  ,  uc  certum  fupponimus. 

Tercia ,  naturx  lcx  ad  motuum  communicationem  pcrtinet,  eaque  in  p.lures 
diducitur.  Ac  primo  fi  corpus  motum  in  afiud  incurrat ,  cujus  major  fit  quies, 
fcurcfiftentia  ,  quam  fit  altcrius  morus :  determinatio  quidem  moti  corporis 
mutabitur,  fed  idem  tamenmocus  permancbit  :  ut  cum  ex  duri  &  firmi  cor- 
poris  occuifu  corpus  reflcdjtur  :  manet  quippe  idem  motus ,  fed  aha  eft  ejus 
determinatio. 

Quod  fi  corpus  agitatum  in  aliud  moUe  incurrat,  ftatim  in  illud  omnem  fuum 
motum  transfcret,ac  repente  fiftetur.  Scd  ubi  durum  cft  corpus  ,  nec  fuo  loco 
dimoveri  poteft  ,  motum  propterea  non  deftruit,  fed  folam  nx)tus  determina- 
tioncm. 

Cum  aurcmpartcshnjusuniverfi  fic  a  Deo  fuerint  interfe  devinfts ,  ut  fibi 
•mutuo  communicare  fuos  motus  poflint ,  ccrtas  huic  communicationi ,  cx  qua 
omncs  rerum  mucationcs  pcndent ,  prxfixit  lcges ,  qux  violari  nullo  modo 
poirunt.  Vis  autemomnis  corporisfive  agat,  fivercfiftat,  in  eo  poficaeft,  ut 
quantum  poteft,  iii  eo  ftacu  in  quo  exiftit ,  perfevcrct ,  five  quiefcat,  five  mp. 
■veatur:  ac  vis..illaprxv:ipucex  mole,  aut  mafia  corporis,  &:  celeritate  tnpt<i}s 


n8  PHYSIC^   GENERALIS 

jeftimari  debet ;  nec  niotus  proprie  eO  motui  contrarius ;  fed  qules  motui  ad- 
verfatur;  celeritas  tarditaci ;  determinatioitidem  alteri  determinationi  oppo- 
nitur.  Qiiantum  autem  corpus  exaliorum  occurfumotum  fuum  auceat  vcl  mi- 
nuat,aut  fuam  determinationemmutet,  utadcertas  rationes,  &velutadcal- 
culos  redigere  podimus ,  durilTima  ,  ut  diximus,  ic  inflexibilia  cotpora  in  me- 
dio  pofita,  quod  corum  motum  nec  promoveat,  nec  retardct,  omnino  intec- 
fe  conferri  oportere  Cartefiusputat :  hincenimcertz  reguls  motuum  dcpro-- 
mi  potTunt. 

Primofi  duo  corpora  fibi  iqualia  ,  ut  A  &B,  ve- 
locitate  itidem  iquali  mota  hbi  occurrant :  cum  iqua- 
li  celeritate  in  partes  oppoficas  refilient :  nihil  enim  eft 
caufs  cur  ii  motus  deftruantur. 

1.  Si  fint  iniqualia  ,  quod  minuserit,  idem  refle- 
ftetur,  &  ambo  sequa  celeritate  in  eafdem  partes  pro- 
gredientur. 

3.  Si  finc  aequalia ,  fed  inaiquali  celcritate  mota  , 
quod  tardius  incedebat ,  refleftetur.  Quod  autem  ma- 
jori  celeiitateferebatur ,  tantum  fui  motus  altcri  im- 
pertiet ,  donec  ambo  fimul,  &  a:quata  celeritate  in  eafdcm  partes  movean- 
tur.  Quare  fi  corpori  A  fcx  erant  gradus  velocitatis ,  &  corpori  B  quatuor.cor- 
pus  A  unum  fuac  velocitatis  gradum  corpori  B  largiceur ,  ut  acquaris  viribus  fi- 
mul  incedant. 

4.Si  corpus  altcrumfit  majusut  CC,idque  omnino  quicfcat,'corpus  A  in  1!- 
ludincurrens  ,  nullum  ei  mocum  communicabic :  f;"d  rcfiliet  cum  cadcm  mo- 
tusqu.intitatcFortior  cnim  eft  quies  in  majori ,  quafn  motus  in  minori  cor- 
porc  A  :  &  crefcet  eadem  proportionc  refiftentia  in  majore.  Sic  fpcftata  folum 
corporis  ,  &  motus  rationc ,  nimquam  majus  a  minori  movebitur.  Quod  uii. 
que  quamabdirdum  fit,  nemonon  vidct. 

5.  Sicorpus  Cmajus  incotpus  A  minus  ,  &r  quietum  incurrat ,  tantum  ei  fui 
motusvcl  impetuscommunicabit;  dumamboiqua  ccleritate  pvomovcantur, 
Sit  V  gr.  CC  duplum  corporis  A ,  &  duodccim  habcat  velocitaus  gradus,  huic 
quatuorgradus  impertiet.  NamcorpusA  cum  quatuor  gradibus  acque  celcri- 
tcr  movebicur  ac  corpus  C  cum  odto, 

e.  Si  corpora  A,B  fincatqualia,  &  corpus  B quiefcat ;  corpus  A  in  illud  im- 
paftum  partem  aliquam  motusei  communicabit  ;  eamque  fic  determinac 
Cartcfius.ut  corpus  Aquarta  fui  paricmulftatum  refiliat.Cum  autem/exta  & 
feptima  fint  intellcrtu  difficiles  &:  falfx ,  ut  cx  iis  qux  poftca  diccmus,  fiet  ma- 
nifeftum  ,  nihil  necefle  eft  eas  hoc  loco  fufius  explicore.  Sit  itaque 

Vnica  Conclufio. 

Leges  a  Cartefio  allati  circa  motuum  communicationem ,  magna  cx  parte 
aut  {unt  inutilcs,  aut  dubix,  aut  falfac, 

Prohatur  &  explicAtitr  cor.clu^io.  Illi  motuum  leges  aut  fupponunt 
quod  admodum  cft  incertum  ,  aut  alium  rcrum  naturalium  ft.uum , 
quam    cinn  qui  eft  conftitutns ,  &  corpora  altenus    naturs  ab  iis    oux 

Cvriiimus 


TRACTATUS   SECUNDUS.  115, 

ficrnimus ,  aut  dcnique  quod  onnni  experientix  conrrarium  ei^. 

Primiim  fupponit  eandem  elVe  motus  quantitatem  qua:  fuit  in  piima  re- 
mm  oncine  :  quafi  idem  tfrct  motus :  cum  novus  quotidie  generetur.  Deinde 
placet  illi  motumqui  niliil  cft  nifi  ftdcus  corporis  ,  feu  modus  exiftendi  ,  ab 
uno  in  aliud  corpus  transfcrn  ,  aut  communicari  :  cum  illud  lic  de  ratione 
modi ,  ut  fuo  fubjedto  fit  afExus ,  ac  fi  proprie,  &  ad  legem  vericacis,  non  po, 
pularicer  loqui  volumus  ,  non  magis  alteri  communicari  motus  poffit,  quam 
«juies  ipfa.  Poftremo  eam  legem  ftatuit  velut  univcrfalem  ,  corpus  motum 
dum  aliud  offendit ,  tantum  ei  motus  impertiri ,  dum  ambo  squa  celericate 
in  eafdem  ferancur  partes  ;  quod  admodum  dubium  eft,  nec  experientia:  ipfi 
femper  confonum.- 

z.  Quod  duriflima  frngit  corpora ,  qusnullomodo  flefti  pofHnt ;  aut  me- 
dium  quod  motum  cotporum  nihiladjuvet ,  aut  recardet  :  ha^c  fateor  fingi  ad 
arbitrium  pofle  :  fed  ex  iis  nibil  cerii  ,  nec  quicquam  utile  colligemus  iis 
explicandis  ,  qua:  in  rerum  natura  occurrunt  :  nufquam  enim  ejufmodi  cor- 
pora  duriflima  ofFendes ,  aut  medium  adeo  fiuidum  ,  nt  quam  facillime  om- 
nem  figuram  induat.- 

Quare  ne  illud  quidem  ad  leges  naturas  cognofcendas  utiie  crediderim,  cor- 
pus  in  vacuo  conftitutum ,  &  omnis  expers  gravitatis  fingere  ,  idque  ab  alio 
impelli  :  cum  ejufmodi  vaaium  nullum  fit.  Unde  ex  illo  rerum  ftatu,  quem 
etiam  Hngk  vit  do&ilT.  P.Pardies ,  nihil  definih  certi  poteft ,  quod  adhunc 
rerum  ftatum  accommodari  podir. 

Quod  autem  idem  exiftimat  medium  perfefte  fluidum  ,  cujus  partes  fint 
atquabiliter  flexibiles ,  &  omnem  figuram  perfedeinduant,  qu.Tque  conden- 
fari ,  autratefcere  nonpoflint,  idem  efficere  ac  vacuum,  dummodo  corpo- 
re  duro  contineantur  :  hxcutiquc  nufquam  oflendes.  Nam  quodcunque  fta- 
tnatur  illudmedium,  femper  major  eritrefiftenciapartium  anteriorum,  quam 
impulfus  pofteriorum  ;  ficque  motus  paulatim  frangetur.  Nam  anteriores 
partes  plus  motum  retardabunt,  quam  pofteriores  juvenr. 

Neque  id  Viro  acutiflimo  concedamcorpus  in  vacno  pendulum  ica  efTe  ad 
omnem  motum  fuccindum  &  paratum,  ut  quam  minimi  corporis  impuldi  mo- 
veatur,  &eadem  velocitatequa  fercbaturcorpus  impellens.  Sicenim  velgra- 
num  arenulae  globum  telluris  in  medio  pendulum ,  &  velut  in  squilibrio  con- 
ftitucum  impelleret ,  &  loco  dimoveret.  Qiiascunque  fit  motus  nacura  ,  cum  vi 
cjuadamdeterminata  conjungitur,  eaque  hoc  magis  imminuitur  ,  quo  in  plu- 
res  corporis  partcs  diftribuitur.- 

Hinc  eft  ut  navis  oneraria  in  cymbam  ofFendens ,  eam  frangat ,  &  citiflime 
impellat ,  non  vice  verfa.  Sic  magnum  pondus  funi  appenfum ,  vel  minimo 
motu  agitatum  plus  refiftit ,  &  manum  fortius  ferit,  quam  fi  corpus  levius  fo- 
ret ;  idque  non  ex  ambiente  aere  ,  fed  ex  pondere  ,  feu  ex  quantitace  materix 
oritur.  Nam  globus  plumbeus  plus  refiftit  manui  percutienti,  quam  ligneus: 
tjuamvis  minorem  acris  molem  ante  fe  propellat. 

Sed  ,  inejules ,  corpns  in  aequilibrio  pof^cum  vel  minimo  impecu  movetur, 
&  corpus  omne  ad  motumjuxta ,  &  quictem  eft  indifferens.  Sic  nos  ipfi  terrs 
infiftere  non  poftumiis ,  niu  ciura ,  tibis ,  &  pes  arGuentur ;  fecus  vel  minima 
vis  nos  dejiciet. 

TomJl.  R 


ijo  PHYSICiE    GENERALIS 

Refp.  coipus  non  ita  eire  ad  motum  &  quietem  indifF-'rens  ,  ut  non  vi  aliJ 
qna  iudiaent ,  eaqoe  certa  &definita,  ut  moveatur  :  fed  nulla  vi  indiget  ut 
quiefcat."  Corpus  in  xquilibrio  conftitutum  parvo  quidem  momento  depnnii- 
tur  :  fed  illud  momentum  ,  autgranum  una  cum  toto  ponderecui  adjicitur  , 
non  lolum  vim  (uam  exerit.  Verum  de  his  pollea. 

Nunc  ad  C:utefii  leges  redeamus.  Ac  pnmum  quidem  id  valde  incertum  eft, 
tantum  unicorporimotus  decedere  ,  quantum  alteri  accedit.  Pierumque  enim 
contranum  experimur.  Nam  fiduo  corpora  xqualia ,  &  omni  elatcrio  deftitu- 
ta  ,  &  squabili  motu  impuUa  fibi  occurrant ,  in  ipfa  coUifione  omnino  quief- 
cent ,  neque  unum  alteri  iuum  motum  impertiet. 

1.  Omnes  pene  quae  fequuntur  leges ,  cxperimentis  funt  contraris,  ut  poftca 
docebimus.  Sic  quartadefendi  nuUo  modo  poteft.  Nam  corpus  vel  mole  ma- 
ximum  a  corpore  quantumvis  parvo  movebitur,  fi  quantum  moles  unius  vin-. 
cit  alterius  molem ,  tantumdem  ,  vel  amplius  celeritas  motus ,  quo  corpus 
parvum  agitatur  ,  fuperet  majoris  refiftentiam  ,qux  infinita  efte  non  poteft. 
Imoprimi  elementi  minutiffima  fubftantia,  fi  Cartcfio  credimus,  in  centro 
cujufque  vorticis  viget,  &  fecundi  elementi  globulos  craffiores  ,  ac  totum 
vorticem  ,  &  planetas  ipfas  circumagit :  ergo  corpus  vel  mole  minimum  aliud 
niajus  poteft  impellere. 

Hinc  fit  ut  fluida  quae  funt ,  licet  non  tanta  vi  in  dura  impingant  corpora , 
ac  fi  ea  elfent  firma ,  autfolida,  quod  ex  particulis  disjundis  conftcnt ;  nec  fi- 
mul  omnia,  fcd  pauca  admodum  coipufcula  in  ipfa  collifione  vim  fuam  exe- 
rant :  eorum  tamen  vis  repetitis  idlibus  brevi  adco  invalefcit,  ut  flante  ven- 
to  navis  mac!;na  celeritateagatur ,  donec  audx  celeritati  aqus  moles  iquatis 
viribus  refiftat,  nec  patiatur  tam  cuo  icindi  ie,  aut  loco  dimoveri. 

Reliqux  leges  cum  expcrientia  minus  conveniunt ,  ut  planum  fiet,  cum  de 
percuffione  &  colhfione  corporum  ex  ipfis  experimentis  didhui  fumus  :  fed 
fexta  imprimis  manifefte  cft  falfa  vel  cx  ipfis  Cartefii  principiis,  nam  corpus 
A  dimidiam  fui  motus  partem  corpori  B ,  xquali  &:  quieto  impertiet.  Idem 
de  feptima  lege  dicendum. 

C  A  P  U  T     IV. 

De  motuum  legibuslncoUifione  corpontm  ,  ejun  eUterii  fnnt  expertla. 

OMiffis  itaqueabftradis  naturs  legibus  ,  qux  in  percuffione  &  colhfione 
cornoium  ,  rebus  ita  utfuntconftitutis  ,  cernimus ,  quceque  in  motuum 
communicanone  obiervare  hceat ,  quam  breviffime  poterimus  exponere ,  8C 
a,  crcometricis  demonftrationibus ,  quibus  haftenus  haec  fcientia  ' uit  iUigata  , 
ad  rationes  phyficas  &  intclledu  non  arduas  traducete  conabimur.  Cumque 
corpora  qux'  lunt  omnia,  aut  ccrte  qux  nobis  lunt  nota  ,  flexibihtate  ahqua 
partium  donentur,  neque  uUa  fint  omni  ex  parte  dura  &;  inflexibiha,  ut  poftea 
oftcndemus ,  illa  in  corporibus  qu£  moventur  ,  diftinftio  erit  adhibenJa,  ut 
quxdam  fint  adeo  moUia  &:  flexibUia ,  ut  prtfta  non  refihant ;  aUa  vim  habeant 
elafticam  ,  qua  partes  eorum  prelfx  ftatim  reftituuntur :  de  utriique  nobis 
atrendum  erit. 


TRACTATUS    SECUNDUS.  jjt 

Percuffio  vel  a  ponderc ,  feu  potius  a  mocu  rci  gravis  accelcrato  ,  vci  a  nio- 
tu iniprcllo proficilcitur.  Cum  globus  exaltoin  nwnum  decidit,  fitgravis  per- 
cuffio,  bic  ubi  globus  in  alium  immobilem  incurrit ,  qux  utriulque  occurlu  fit 
coUifio  ,  eodem  nomine  pcrcufTionis  fignarilolet.  Jam  qux  fint  earum  pcrcur. 
fionum,  &  motuum  leges  experdamus. 

Cartcfius  motum  in  durifirmis  corporibus ,  qua;  omni  partiuin  flexibilicate 
efTent  dtfticuta,  &  in  fluido,  quod  motum  nih\l  adjuvarec,  aut  rctardarct , 
fadum  kippoluic ;  ac  lcges  motuum  ex  ccrris  pixjudiciis  potius ,  quam  ex  mo- 
tijs  ipfius  natura  deduxir :  qui  adco  non  pcrmagniusus  ad  redam  philofophan- 
di  rcuioncm  cllc  pollunc.  A!ii  ad  cxpcnmcnca  confugcre  :  ex  iis  non  ica  pri- 
dem  Clarifi]  Hugcnius  globuios  cx  tbore  vcl  chalybe  rice  p.iracos  curavic  , 
quos  ica  hlis  fiiipcndic  in  machina  ,  ut  bcncficio  arcus  circuH  in  iuas  partcs,  feu 
ingradus  divifi,  qua  lcge ,  quaverationc  unus  altcrum  percutcrct,  &  quan- 
lum  fii;  motus  ui  iplacoll:(ione  ei  impcrtiret ,  cognitu  crflt  facillimum. 

Cum  autcm  corpor  quxdam  fint  moHia ,  quorum  quidcm  pnrtes  funt  flexi- 
biles ,  fed  clntcrio  dcfticuta: ,  ilhid  quc  magm  inteifit,  ut  lcges  motuum  in  his 
quoque  corporibus  obfcrventur :  id  nupcr  quoque  pra-ftitit  infi^nis  Wathema- 
ticus  &  Philofophus  D.  Mariotte.  Globutos  ex  nrc;illa  mediocritcr  cxficcata 
machinar ,  fcu  quadranci  ferc  circuli  apcavic,  ut  filisappenfi  prope  centrum  ef- 
fent  fibi  mucuo  parallcli,  uc  in  figura  vidcreeft  prope  machince  centrum  A, 
tria  fila  in  D  ,  F,E ,  fic  gtobulos  H  ,  I  G  fufpendunt ,  ut  fila  fint  fibi  parallcla  ; 
globus  vero  G  ,  ex  N ,  vel  X  demittitiir,  &  in  globulum  I  mimobilcm  incuf- 
rit ,  autglobuli  ex  N  ,  &  N  fimul  demittuntur, 

Primum  itaquc  (\  duos  globulos  a:qua- 
les  ,  ex  argilla  pautulum  cxficcata  forma- 
tos ,  eo  c]uo  diximus  modo ,  filis  appen- 
deris ,  acque  unus  cx  iis  immocus  uippo- 
nacur  I,cum  alter  ex  N ,  in  cum  impcgcric, 
tum  impecus ,  fcu  velocic.is  motiis  utiique 
ex  asquo  diftribuetur ,  &  ambo  globuli  una 
&  in  eafdcm  partesprogrcdientur,  ad  di- 
midism  fcilicet  aitimdincm  B  ,  cx  qua  glo- 
bus.iltcr  dcciderat :  cxutroque  cnim  gto- 
bo  unum  corpus  cfficitur :  5:  idem  mo- 
tus  in  duo  corpora  a:qualia  diffufiis  par- 
lem  fua:  ve'ocitatis  dim.idiamamittir. 

1.  Si  duo  globuli  a:qnales  eadcm  veloci- 
tate,  feu  cx  eadem  alritudine  defccnden- 
tes ,  ex  N  ,  &  N  ,  fibi  mucuo  occurranc  in 
mcdio  ,  tum  ai-pbo  poft  collifionem  erunc 

immobiles.  Qii  ^ncum  enim  unus  progredicur  ,  tantum  ab  nltero  repcllicur  ,  & 
coiitrarii  dcccrminuiones  fefemutuo  clidunr.  Qno  .iuc?m  modo  hoc  experi- 
mencum  in  Cavcefiana  hyp-ochcfiixplicari  poffic,  non  video  :  nam  placct  illi 
eandcinm.niere  poft  coltifioncm  mocus  quantitatem  ,  &  nihil  motus  unquam 
perire. 

3.1dem  accidet,  figlobulifint  inacc]uales,  fcd  quantum  unus  alterum  mole 

Rij 


1,1  PHYSIC.€    GENERALIS 

rupei.4t,  santiim  ab  eo  velocitate  vincaturi  feii,  ut  loquuntur,  fi  fit leciproca 
Bonderum ,  Sc  velocitatum  proportio  •,  ut  fi  alter  in  B  fit  alterius  in  N,  duplus, 
qui  ex  B ,  duplo  tardius  moveatureo  qui  ex  N  decidit :  poft  coUifionem  ambo 
manebunt  immobiles.  Idemenim  atque  in  ve(fte,  ftatera,  atquealiismachinis 
futurum  eft,  inquibus  fit  xquilibrium ,  cum  minoris  ponderis  velocitas  ,  aut 
diftantia  a  centro  immobili  tanto  major  eft ,  quanto  corpus  minus  a  majore  vin- 
citur.  Qiiod  utique  totius  Mechanices  principium  effe  jam  identidem  monui- 
mus  ;  eamque  elle  hujus  principii  phyficam  rationem ,  quod  cujufque  corporis 
aut  vis  motrix ,  aut  refiftentia  ex  dupUci  capite  fit  jcftimanda ,  ex  pondere  ni- 
mirum ,  &  motiis  velocitate. 

Jam  ut  redeamus  ad  globulos ,  quorum  velocitates  funt  ponderibus  recipro-' 
cx  ,  quique  poft  occurfum  manent  immobiles ,  profefto  in  Cartefiana  hypo- 
thefi  vix  ille  effl-ftus  cxpHcari  poteft.  Quid  enim  fit  de  utriufque  hujus  corporis 
motu,vel  mipetu?  aut  quomodo  eadcm  eftmotiis  quantitas  poft  collifionem 
corporum ,  quse  antea  fuit  ? 

4.  Si  globus  in  alterum  immobilem  ,  &        ^^ 
minorem  impingat,  ut  AinB,  poft  occur-        ^  \        ^^^^ 

fum  in  eandem  partem  communi  motu  ut   j.J^^J        ^Q)  B  „„,„„.„  fj 

in  Cferentur:  fic  tamen  ut  eo  tardius  fi-  '"" 

mul  progrediantur  ,  quanto  duo  corpora  fimul  fumpta  majora  funt  folo  corpo- 
re  A  priiis  moco  ,  quod  fit  v.  gr.  trium  Hbrarum.  Ponamus  itaque  globum  A  ef- 
fetriplumglobi  B,  &quatuor  habeat  velocitatis  gradus,  quo  igitur  tempore 
globus  A  Tolus  fpatium  A  B  confecit,  eodem  poft  occurfum  tempore  ,  fpa- 
tium  BC  minusquarta  parte  quamfpatium  AB,  una  cum  globo  B  percur- 
ret.  Idem  enim  manet  motus :  fed  velocitas  hoc  magis  minuitur  ,  quo  m  plu- 
res  partes  motusdiftnbuitur :  unde  duoglobi  fimul  fumpti  tres  tantum  veloci- 
tatis  gradus  fiint  habituri ,  cum  quatuor  elfent  in  globo  A  ante  collifionem. 
Minusadeo  eritfpatium  BC,  quara.lpatium  A  B,  hocque  quarta  fui  parte 
mulftabitur. 

5 .  Duo  corpora  insqualia  elaterii  expertia  ,  &  inxquali  velocitate  in  partes 
oppofitas  mota  fibi  occurrant,  ut  A  &B  ,  poft  occurfum  in  partes  C  ferentur, 
fiquintitas  motus  in  corpore  A  fit  major  :  fed  poft  occurfum  refidui  motiis 
quantitas ,  critdiffirentia  motuum  ance  occurfum  :  cum  enim  motns  fint  con- 
trarii,  minorpartem  fibi  squalem  cx  majori  elidet.  It.iciue  nihil  reftabit  poft 
occurfum,  nifi  excellusmajoris  morus  fupra  rainorem.  Sit  v.  gr.  globus  A  tri- 
pUis  globi  B ,  &  globi  A  fint  quatuor  vclocitatis  gradus ,  quantitas  motus  glo- 
bi  A^crit  1 1  (^raduum.  Nam  ,  ut  ta;pc  diximus ,  ciim  motus  ponderis  vires  mul- 
tiplicec,  ut  habeatur  quantitas  motus  alicujus  corporis,  mulciplicanda  eft  il- 
lius  moles ,  auc  pondus  in  velocicatem  ipfim.  Pondus  globi  A  fupponitur 
niumv.gr.  librarum,  velocitas  illius  quatuor  graduum  :  hxc  in  fe  invicem 
dufta,  tcr  nimirum  inquatuot  cfficiunt  duodt  cim.  Jam  corpus  B  fit  unius  U- 
brx ,  velocitas  moius  trium  graduum  ,  quantitas  igitur  motijs  crit  ut  tria  :  nam 
imum  in  tria  mukiplicatum  efficit  cantum  crin.  Poft  occurfum  igitur  dnorum 
corporumglobus  B  elidet  tres  grtdus  quantitatisejus  motus,  qui  erat  in  g'o- 
bo  A,  &  utrique  corpori  fimul  fumpto  quanncas  mocus  erit  tantum  noveni 
pariium. 


TRACTATtJS    SECUKDUS.  133 

€.  Siduo  globifintsquales  ,  fcdinxquali  velocitate  in  eafdem  partes  moti, 
poft  occurRini  manebit  eadem  motus  quantitas.  Cumenim  motus  non  nnt  op- 
pofiti,  ii  non  fe  deftrucnt ,  &  tamen  non  manebit  eadem  velocitas ,  fed  di- 
midiaerit  utriufque  velocitatis  fimul  fumptx.  Nam  fi  velocitas  corporis  A  fic 
fexgraduum,  &  velocitas  corporis  B  quatuor  graduum  ,  Sc  ambo  moveantur 
inC,  poftoccurfum  velocitate  quinquegraduum  movebuntur.  Quod  fi  enim 
duasvelocitates  fimul  junxeris,  fex&4.  habebis  decem  :  hujus  numeri  pars 
dimidia  erit  communis  utriufque  amborum  corporum  velocitas  :  quod  utriuf- 
que  corporis  motus  quantitas  jam  in  duo  corporaa:quaIia  diftribuatur. 

7.  Si  corpora  fint  incequalia  ,  &  majus  A  allequatur  minus  B,  poft  occurfum 
communis  velocitas  verius  Cmajor  etit  dimidio  aggregati  ex  utraqueveloci- 
tate.  Nam  fi  corpora  eirent  a:qualia,  co:nmunis  vclocitas  poft  occurfum  eftec 
acqualis  dimidio  afjgregati  cx  utraque  velocitace ,  ut  mox  oftendimus :  fed  cum 
injEqiialia  ponantur ,  &  A  fit  majus ,  id  fane  minus  retardatur  a  corpore  B , 
quam  fixqualis  eftet  molis  :  unde  velocitas  erit  majorquam  ficorpus  B  elTet 
zquale.  Concra  eveniet  i\  corpus  A  ponatur  minus ,  &  celenus  motum ,  tum 
enim  plus  recardabicur  3  corpore  B  majore ,  quam  fi  eflTet  a:quale  :  cum  mo- 
tus  communicetur  pro  rationc  molis  ,  autponderis:unde  poftoccurfum  mi- 
norerit  velocitas  communis  utriufque  corporis.  Atque  hse  funt  ver«  motuum 
leges  in  corporibus  non  elafticis. 

C  A  P  U  T    V. 

JDe  vl,  &  ejfeSlihus  elaterii- 

PRiufquam  naturae  leges  in  corporibus  clafticis  obfervatas  explicare 
ingrediamur  ,  pcrpauca  de  vi  &  effe^tibus  elaterii  dicenda  funt  ante  brc- 
viter. 

Primum  itaque  id  ftatuamus ,  elacerium  eadem  vi  fe  refticuere ,  qua  pref- 
fum  ,  aut  tenfum  fuir.  Nam  qua:  vis  adhibita  fuic  uc  arcus  cenderetur ,  eadem 
fcfe  reftimitin  naturalem  ftatum.  Eademquippe  tft  vis  qua  chorda  addufta 
arcus  ipfe  flcifHtur ,  ciim  ea  qux  flexioni  huic  rcfiftit.  Si  quidem  co  ufquc  fle- 
ditur,  dum  visillara  ,  &ea  quxrcfiftic,  finc  veluc  in  :Equilibrio.  Sed  vis  illa 
cpua  refiftit ,  eadem  eft  cum  ea  qua  ftacum  fuum  naturalem  recuperat  :  crgo 
elaterium  quodvis  eadcm  vi  fe  reftituit ,  qua  prscer  naturam  ,  aut  inflexum  , 
ant  prelTum  fuic. 

Quod  utique  experientia  ipfa  demonftrat.  Nam  globulus  ebiu*tieus ,  &  filo 
fufpenfus ,  qua  vi  in  chordam  ex  inccftinis  animalium  confedtam  horizontaliter 
impingicur ,  eadem  regredicur.  Sic  globulus  eburneus  aui  chalybeus  in  incudem 
decidens,ad  eandem  fere  alcicudinem  ,  ex  qua  delapfus  eft,  refiedtitur.  Un9 
verlioqu<E  mocus  quanticas  adhibica  fuit  ad  infleftendum  elacerium  ,  eadem 
ad  obvium  corpus  repellcndum  adhibetur. 

2.  Hinc  fequicur  corpus  clafticum  vix  flefti  pofte ,  nifi  motus  illius  cocalis  im- 
pedincur.  Sic  arcus  cendi  non  poteft  nifi  manu  retineatur.  Nam  ille  conatus  eft 
ad  fledtndum  inutilis ,  qui  in  mocum  localcm  cocius  r.r.  us  impenditur.  Sic  bo- 
rologii  portatiliselucrium  tympano  inclufum  clavo  r.fligitur;  acque  inoanni 

R  iij 


134  PHYSIC^     GE;NERALIS 

macliina  piin£lnm  quoddam  immobile  ,  niltem  fecundiim  quid  ,  rupponitur, 
Sic  in  vcdte  quoddameft  fiilcrum  cuiinnicicui-,  quodque  hvpomochHon  vocant 
Mech.mici,  Ac  Hcet  in  remigando  palmula  aquae  nonnihil  cedenti  innit.uur  : 
aqua  tamen  vices  gerit  fulcri,  feu  centri  immobilis ,  quatenus  ea  rcfilfir.  Sic 
licec  corpus  elafticum  interdum  moveatur ,  ut  foUiculus  acre  ir.fl.nus  ,  non 
premicur   tamen  acr,  nih   aliquo  modo  motui  totali  redftat, 

l .  Elaterium  vim  fuam  non  in  omnes  partes  ex  squo  txetit ,  fed  in  eam. 
maxime  ,  ubi  miiior,  aut  nulla  eft  rcdftentia.  Sic  coipus  elafticum  inter  duo 
corpora  politum  vim  fuam  in  corpus ,  quodnon  adeoobftn,  maxime  efiRmdit. 
Quod  fi  unum  corpus  fit  majus  altero,  id  quod  minus  eft  ,  plus  imprcnionis 
ab  elacerio  accipiet.  Sic  arcus  cenfi  funis  vim  omncm  fuam  iagictx  imprimic, 
nihil  fere  manui ,  a  qiw  rccinecur,  Eadem  cft  racio  in  cormenco  bc  IHco  :  omnis 
enim  fire  impreflio  in  globum  bonibardilem  cranimittitur.  Ac  tanto  fortius 
elaterium  in  unam  partem  agit  ,  quanto  magis  ex  altera  refiftitur,  Hinc  ubi 
inter  incedcndum  ,  auc  terra  lutofa  ,  aut  arcnofa  nimium  pedibus  cedit,  mi- 
norem  impccum  in  nobis  ipfis  producimus  :  fcd  cotus  fere  impetus  in  corpus 
molle  cransfcrcur :  unde  &  magna  hinc  oricur  defacigacio. 

4-.  Corpoia  elaftica  ,  quocunque  modo  impcllancur,  fimilicer  infleftuncur  , 
&eodemmodo  refiliunc  Sic  campana  eundem  fonum  cdic,  quomodocunque 
percutiacur;  5c  fidcs  inftrumenci  mufici .  quacunque  racione  perftringancur , 
eundem  fonum  reddunc.  Cumque  globus  manum  fcric,  difcernere  non  polTu- 
mus ,  per  quam  lineam  fic  impreflio.  Res  in  figura  delineata  clarior  apparebit. 
Sit  globulus  A  ,  qui  in  chor-    a  1 0  l  JL 

dam  ten'am  CD  incidat  per 
lineam  A  B ,  hmc  mocu  fuo 
infl-ftet  fecundum  lineam 
perpendicularem  B  F  ,  qiu-e 
femper  eadem  eft,  non  fecun- 
dumlineam  BEobliquiorem: 
fit  enim  morus  facilior  ,  &  li- 
nea  C  Bminus  excenfi,  cum 
punftum  B  adducicur  in  F  , 
quam  fi  moverecur  in  E  per 
lineam  B  E.  Hinc  fic  ut  in  ludo  tudiculario,  v-  le  billard ,  cum  globus  A  ex 
©bliquo  impingit  in  globulumin  pundo  B  pofitum  ,  huncper  lineam  perpen- 
dicularem  B  F  impcllat. 

Jam  hinc  dus  fuboriuncur  quxftiones  folucu  ficis  difficiles  :  primtim  enim 
quaericuran  omnisrcflexioab  elarerio  proficilcacur  :  adeo  uccorpusduriflimum 
&  inflexibile  ,  fi  quod  eiret,  in  aliud  quoque  icidem  inflexibile  impadum 
non  rcfilirec.  Secundo  id  quoquequsri  folet,  an  in  punfto  reflexionis  aliquicf 
quietis  in:ercedat.  Sit  igitur 

Primit  Conchtfio, 

Corporis  reflexio  plurimum  pendet  ab  elaterio :  fed  fi  nullum  cftet  elaterium, 
non  idcirco  morus  omnis  excingueretur  :  veriim  corporis  inflexibilis  occurfij 
corpus  impadum  refiliret. 


F  ^- 


TRACTATUS     SECUNDUS.  „5 

Pars  condufionis  prior  eft  manifefta.  Nam  qux  corpora  omni  vi  elaflica  pri- 
vantur ,  quxque  partes  habeiit  qui  fledipolkmt,  led  prcllx  non  refiliunt, 
eadem  nuilamefFiciunt  reflexionem ,  ut  lupra  oftendimus.  lUa  veio  corpora  in 
quibus  fortius  eft  elaterium  ,  ea  quoque  vi  majore  refledunuir,  ut  videre  eft 
in  chalybe  temperato  :  ergo  reflexio  plurimum  pendet  ab  elaterio. 

Confirm.  Chalybs  temperatus  vim  clafticam  acquirit  majoremj^N.'  in  incudem 
decidens  altiiis  refleditur.  Neque  aliud  cfticit  tcmpcratura  ,  quam  duritiei  dc 
elaterii  augmentum  :  ergo  reflexio  plurimum  cx  ipfo  pcndetelaterio.  Hinc 
plumbum  vix  refle6litur  ,  &  priftinam  figuram  non  recuperat :  fed  qu.T  femel 
impreiracft  ,  eademmaner.  Unde  qux  refle^ftuntur  corpora,  ut  folliculus  aere 
inflatus,  figuram  mut:\nt  j  fed  eadem  in  iismox  reftituitur  :  fides  inftrumenti 
mullci  percudioni  cedunt ,  &  refleduntur ,  atque  ubi  fuam  repetunt  figuram, 
obvium  corpus  repellunr. 

Pars  altera  conclufionis  minusccrta,  aut  indubitata  nobis  videtur  :  cumnuV- 
lum  fere  occurrat  corpus  adeo  durum,  cujus  partes  aliquantulum  flefti  non 
poflint.  Quod  fi  tamen  daretur,  idfuiscl^  probabile  ,  corpus  aliud  durum  &: 
inflexibile  in  id  impadlum  ,  reflexum  iri  :  cum  impctus  illius  perlcverct,  nec 
contraria  determinatio  eum  perimat.  Quarc  ut  in  funependulis  plumbum  non 
fiftitur,  cum  ad  locum  quictis  pervenit  :  fic  corpus  illud  durifliinuim  in  aliud 
confimile  incurrens  non  quiefcet ,  fcd  motum  fuum  juxtanaturar  ieges  inpar- 
temcontrariamcontinuabic  :  manente  quippe  impetu  motum  continuari  ne- 
cefle  eft. 

SolvHntHr  ohjeSlio7iei. 

Opp.  contra  priorem  conclufionis  partem  ,  non  efle  probabile  duriflimos 
lapides  ,  ut  adamantes ,  aur  faxa  figuram  fuam  mutare  ,  dum  levitcr  percu- 
tiuntur  :  ergo  ubi  corpus  in  fixum  impingitur  ,  non  vi  elaftica  illius  fixi 
refiliet. 

•^f/p.  non  magis  lenfu  percipi  figurac  mutationem  in  globo  chalybeo  :  & 
tamen  non  dubium  eft  quin  in  iis  figura  ex  percuflione  mutetur  :  fccus  enim 
quid  in  chalybe  effxcit  temperatuia  ,  nifi  illi  duritiem  ,  &  vim  elafticam  imper- 
tiat.  Unde  fi  annulus  ferrcus  triplici  filo  fufpcndatur  ,  qunntumvis  Icviter 
eum  percutias  ,  figuram  mutabit,  &  cllipticam  figuram  induet.  Non  enim 
percuti  poteft  pars  B,  quin  accedat  ad  punftum  C, 
ac  fimul  duo  punfta  A  &  D  a  fe  invicem  recedant. 
Mutatio  vero  illa  figurx  ex  motu  tremulo ,  dc  undula- 
tioni  fimih  conjici  poteft. 

Sed,  ificjules  ,  ad  fomim  tympani,  aut  bombard.-E 
duriflTima  interdum  corpora  tremunt  ,  nec  tamen  ve- 
rifimile  eft  in  iis  corporibus  figuram  mutari  :  ergo 
ex  duriorum  corporum  fremitu  aut  tinnitu  non  rcfte 
vim  elarticam  colligimus. 

Refp.  diira  quique  corpora  vi  elaftica  donnri,  &  percufta  tremere  ,  quod 
p.irtes  habeant  flexibiles ,  hoc  breviores,  quo  preine  citiiis  fe  reftituunr, 
Sive  fubtilis  acr  hunc  trcmorem  efiiciat ,  cum  in  ipfr  collifione  ejcdus  par- 


T5(j  PHYSIC-fi    GENERALIS 

tes  corporis  viciflim  premat  ;  feu  ipfa  percuffio  ,  ciijiis  vis ,  itd  non  infini- 
ta ,  pennagna  tamen  eft  ,  ubi  cum  fimplici  giavitatione  comparatur.  Urr. 
de  fi  ingens  pondus  &  durum  libra:  alicujus  lanci  fic  impofueris ,  ut  pondus 
una  cum  lance  ferreo  clavo  innitatur  ,  id  pondus  vcl  malleoli  in  lance  alte- 
ra  levi  percudione  tremet ,  &  fubfultabit ;  quod  velocitas  motiis  in  percuffioii. 
ne  corporis  ipfius  percucientis  levitatem  compenfer. . 

Qiiajcunque  igicur  fit  caufa  hujus  iquiiibrii ,  feu  xtherea  Cartefii  fubftana 
tia  ,  feu ,  ur  nobis  magis  videtur  ,  fubtiHs  acr  cujus  ingentem.  vim  efte  & 
pondus  infra  oftendemus,  quique  fovtc  duriciem  ipfam  in  corporibus  magna 
ex  parte  efficit ,  id  certum  nobis  videtur  ,  res  in  aequilibrio  pofitas  quam 
facillime  ab  eo  recedere.  Hinc  non  mirum  fi  tanta  fit  vis  percuffionis  j  ea.» 
que  eft  multo  maxima  ,  cum  infinitcc  prope  velut  plagx  ,  aut  percuf- 
fiones  fefe  invicem  excipiunt :  ut  in  tormentis  bellicis ,  &  in  cuniculis  ac-- 
cidit. 

Opp.  contra  pofteriorem  conclufionis  partem ,  nullum  fore  elateriurrt 
ifl  corpovibus  quae  fibi  mutuo  occurrunt ,  nullam  quoque  futuram  refiexio- 
nem  :  ut  in  mollioribuj  corporibus  jam  oftenfum  eft.  In  duriffimis  autem , 
quaeque  effem  inflexibilia ,  nulla  affignari  poteft  caufa  quas  contrarium  mo^ 
tum  procrearet.  Deinde  cur  in  unam  potius  quam  in  alteram  partcm  fieret 
reflexio;  Pra:cereaquidefficeretillam  requalitatem  angulorum  incidentia:,  fia 
reflexionis  ? 

Refp.  caufam  reflexionis  efte  impetum  impreftlim  mobili,quicunque  is  fit,qui 
occurfu  corporis  duriffimi  non  extinguitur-,  cumque  ultra  progredi  mobile  non  ' 
poffit ,  id  regredi  necelfe  eft.  In  mollioribus  autem  covporibus  impetus  in  ■ 
partes  flexibiles ,  &  malecohnErentes  diftufus  aut  extinguitur  ,  aut  in  circum-- 
fufum  fluidum  vim  fuaiti  exerit. 

I'  Contra,  inqmunt ,  mobile  ipfum  ad  omnem  motum  eft  indifferens,  nequeJ 
id  caufa  elfe  poteft  motus  in  certam  partem  reflexi :  corpus  vero  in  quod  im- 
pingitur,  cumfit  inflexibile,  motum  contrarium  nequit  producere.  ImpetuS" 
demum  ipfe  non  eft  ad  certam  motus  fpeciem  determinatus  :  qu£  igitur  cau- 
fa  mobile  in  certam  &  determinatam  partem  refleftit ; 

Refp.  motum  rei^exum  non  elfe  contranum  motui  diredlo :  fed  unum  &i 
eundem  elfe  motum ,  cujus  mucacur  determinatio  ,  eaque  pendet  a  priorc' 
decerminacione.  Nam  fi  ad  perpendiculum  incidai ,  fecundura  eandem  li- 
neam  refiliet  •,  fi  oblique  incurrat  in  corpus  duviffimum,  obliqua  eric ,  & 
ad  fimiles  angulos  reflexio  ,  juxta  natiirx  legem  ,  qus  fortc  ab  elaterio' 
non  pcndet.  Qtiod  cadem  fit  virtus  qus  mobile  impellit  in  corpus  ob- 
vium ,  quaeque  id'  in  punftum  oppofitum  repellit  :  eft  enim  una  &  eadem; 
vis  in  conflidVu  ,  feu  in  reflexionis  punfto  :  fed  virtus  acqualis  asqualem  ici- 
dem  motum  exigit ,  qui  aiqualis  non  eftet ,  nifi  itidem  squales  forent  angult 
incidentice  &  reflexionis. 

Jam  illud  quoquc  intueamur ,  quod  in  Scholis  folet  agitari ,  utrum  detur 
quies  in  pujn^o  reflexionis. 


Secund* 


TRACTATUS    SECUNDUS.  137 

Secunda  ConclHfio. 

In  pun£lo  reflcxionis  plerumque  nulla  quies  intercedk. 
Prob.concl.  Nulla  fzpeeft  caufaquaEinterruptummotum  poflit  continunre. 
Nam  extindo  femel  mipetu  aut  vi  imprclla  ,  unde  novus  poteft  impetiis 
procrean?  Sed  fi  in  punfto  reflexionisquiesaliquaintercedcrtt,  motusomni- 
no  interrumperctur  :  ergo  quies  illa  interjedla  minime  eft  neceiraria  ,  imo 
iiulla  ratione  inteliigi  poteft. 

Confirm.  Cum  epede  mali  furfum  fagitta  projicitur,  licetnavis  celerrimo 
motuagitetur ,  ad  pedem  mali  recidit ,  ut  GalTendus  Maflilix  coram  IlUi- 
ftrilf.  Pracfefto  provinciac  variis  experimentis  comprobavit  :  tum  fanc  lapis 
nullo  modo  potuit  motum  a  navi  communicatum  interrumpere. 

Ofp.  I.  Tandiu  lapis  afcendit,  quandiu  vis  imprelfa  vincit  illius  gravita- 
tem:  cum  igitur  ad  acqualitatem  pervenient ,  tum  quiesaliqua  intercedatne- 
cefle  eft.  Quorfum  enim  afcendet  potms,  quam  delcendat,  cum  utraque  vis 
imprella  ,  &;  innatafint  in  arquilibrio  ?  Atque  eadem  eft  ratio  omnis  rcflcxio- 
uis  :  omnis  enim  refiftentia  ad  acqualitatem  quandam  vel  ajquilibrium  prius 
reducitur  ,  quam  vim  impreiram  fuperct ,  &  corpus  repellat :  prxfertim  ubi 
corpus  quod  refiftit,  aliquantulum  cedit ,  ut  in  iis  omnibus  accidit ,  qui  vim 
habent  elafticam.  Ac  multo  magis  fiet  illa  aequalitas ,  cum  moUia  erunt  corpo- 
ra  ,  &  multum  cedent, 

Refp.  illam  arqualitatcm  vel  nullamefte ,  ut  in  projeAis :  (  nam  ceflar  im- 
petus  imprefliis  eo  ipfo  quod  vincere  gravitatem  non  poflit ; )  vel  certe  fi  c]uai 
lit.vix  per  inftans  phyficumperfeverat:  nuUo  vero  tempore  interjefto  durare 
poteft.  Ex  quo  enim  motus  diredlus  definit,  reflexus  incipit,  Huc  addecorpus 
projedum  a,  gravitate  fua  tum  in  afcenfu  ,  tum  in  defcenfu  deorfum 
fipius  inflefti ,  adeo  ut  reftam  lineam  fere  nunquam  defcribat ,  fed  curvam, 
quam  Geometrs  parabolasn  vocant.  Unde  non  mirumeft  fi  lapis  furfum  pro- 
jedus  aut  nunquam  ,aut  per  inftans  duntaxatphyficum  quiefcat :  utcum  per- 
pendiculariter  emiirum ,  eandem  lineam  defcendendo  percurrit. 

Opp.  1-  Si  nuUa  fit  quies  in  punfto  reflexionis ,  idem  motus  erit  fibi  contra- 
tius :  nam  idem  erit  motus  afcenfus  ,  &  defcenfus  j  idem  erit  direftus  qui 
reflexus. 

Refp.  difl.  ant.  Idem  erit  motus ,  hoc  cft,  non  interniptus ,  C.  idem  erit  ra- 
tione  detertninationis  ,  N.  Sic  motus  circularis  idem  manet,  quamvis  ejus 
determinatio  continuo  mutetur. 

C  A  P  U  T      VI. 

T)t  prxcipHts  elaterii  canfis. 

NUnc  qua:  fint  hujus  elaterii  cauf^  ,  nobis  paulo  diligentius  inquirendum. 
Ac  primum  id  conftat  eam  vim  in  fola  rarefactione  non  efie  pofitam : 
nam  in  arcu  tenfo  nuUa  eft  rarefadlio  proprie  dida.  Sic  aqua  in  solipila ,  feu 
in  vafe  cujus  anguftum  admoduni  eft  foramen ,  igni  admota ,  in  vapores  cum 
Tom.  II.  S 


ij8  PHYSIC  ^   GENERALI5 

impetu  difflatur ,  nullus  tamen  hic  locus  eft  vi  elaftics. 

Ne  iUud  quidem  dici  poteft  principium  vis  elafticae  omnino  efle  intrinfe- 
cum ,  &  a  forma  fubftantiali  proficifci  :  cum  cnim  caufa  inquiritur  cur  tanta 
iicv.gr.in  chalybe  vis  elaftica,  noniteminplumbo-,  cur  clavecymbali  v.  h» 
clavejftn  chorda  leviter  percufla  tot  edat  vibrationes ,  Sc  alia  hujus  generis 
plurima,  non  explemus  animum  fciendi  avidum  ,  cum  ad  naturam  rei  quac 
vim  paticur  &  figuram  fibi  accommodatam  exigit,  aut  ad  formam  fubftantia- 
lem  confugimus.  Rationes  quippe  mechanicas  &  intelleftu  faciles  mens  po- 
ftulat,  non  metaphyficas ,  autmorales  potius :  cumque  naturam  cujufque  rei 
id  exigere,aut  fefe  in  iibertatem  afferere,  aut  vim  aHquam  pati  dicimus, 
communem  quidcm  loquendimodum  fequimur  ,  fed  plerumque  quas  in  nobis 
fenfus  &appeticus  motiones  experimur,  rebus  inanimis  tribuiraus. 

Prhna  Conclufto. 

Si  fit  aliquod  corpus  perfefte  fluidum  ,  id  vi  elaftica  non  donatur ,  quam- 
vis  fortc  elaterium  in  aliis  corporibus  efficiat. 

Corpus  enim  vi  elaftica  non  donatur,  nifi  ejus  partes  comprimi  poflint .; 
quaeque  didufts  fuerant,  adducantur  :  quod  in  perfede  fluido,  cujus  partes 
funt  minutiffimsE ,  non  poteft  accidere. 

|am  fi  omnis  pene  motus  ab  illo  corpore,feu  aetherea  fubftantia  profluat., 
rondubiumeft  quin  vimelafticam  in  aliis  corporibus  procreer. 

Sed  dubitati  merito  poteft  an  reftitutio  arcus  tenfi  ab  a:therea  fubftantia  ^ 
an  potius  ab  ingenti  fubtilis  aeris  pondereoriatur.Utrumque  enim  fatis  eft  ve» 
rifimile. 

Secmda  Conclufto. 

Probabilius  nobis  videtur  corporis  elafticireftitutionem  fubtilis  aeris  pon- 
deri  acceptamreferri  oportere  :  eaeft  fententia  DPerrault^c^Am  intentami- 
ne  nuper  edito  difertiffime  expHcat. 

Ex  eadem  quippe  caufa  elaterium  &;  firmitas  corporis  &  durities  oriuntuc 
Firmitas  enim  non  aliudeft  quam  eavis  qua  corpus  partium  divifioni  refiftit: 
ut  vi  elaftica  partesquodammodoafe  divulfae  colliguntur.  Jameadem  vi  par- 
tes  corporis  &  feparationi  obftant,&  feparatsauc  potius  didu6lxrefticuuntur. 

Eadcm  igitur  videtur  elfecaufa  firmitatis  &:  vis  elaftics.Firmitatis  autem  ex- 
tcrior  cnufa  piiccipua  eft  fubtilis  aeris  &  incumbentis  pondus ,  uc  fuo  loco 
oftendemus.  Qiiare  corporis  elaftici  particulx  vix  a  fe  divelli  polfunt ,  quin 
circunjedi  fubcilis  aeris  parcesloco  fuo  dimoveantur  ,  &  columni  aeris  quac 
his  partibusinnicuntur  ,  paululumattollantur.  Unde  cum  vis  cxterior  ceftat, 
tnm  partes  corporis  elaftici  figuram  ac  ficum  qusque  fuum  recuperant :  idquc 
ab  ingenti  aeris  fubtilioris  pondere  proficifci  videtur. 

Fieri  etiam  poteft  ut  in  duriorum  corporum  collifionefubtilisaer  expulfus 
viciffim  corpora  ipfa  propellat.  Itaquenon  alia  eft  forteut  firmitatis,ficela- 
terii  potcntior  caufaquam  fubtilis  aeris  preffio.  Hinc  fonora  corpora  eadem 
vi  claftica  donantur ,  qua  partes  minutiores  a  fe  invicem  divulfx  fubcilis  il- 
lius  aeris  pondere  reftituuntur. 


TRACTATUS    SECUKDUS.  159 

Atque  hsceftcaufa  elateiii  ejtterior ,  nifi  malis  ad  jetheream  Cartefii  fub- 
ftantiam  confugere  :  fed  alia:  quoque  funi  caufz  ex  corporis  ipfius  tcxtura  & 
configuratione  defumptx ,  quae  omitti  a  nobis  non  debent  Sit  igitur 

Tertia  Conclufio- 

PrjEter  extericres  elaterij  caufas  ali»funtex  corporum  figura,  fitu,&  intcr- 
dumab  inchifo  fluido  dcfumpti;. 

Primum  enim  cum  dura  &  elaftica  corpora  eadem  ut  pUirimumfint  fonora 
&  percufla  tremant ,  ea  vidcmur  partes  habere  flexibiles ,  &  fibras  hoc  bre- 
viores,  quo  celeriusfefereftituunt,  ubi  prcfiac  autinflexsefuerint.  Non  enim 
aliunde  oriri  videtur  fonus  quam  ex  tremulo  aeris  motu  quem  efficit  duri  ali- 
cujus  corporis  tremor ,  ut  fuo  loco  dicemus. 

i.  ad  vim  elafticam  maxime  pertinet  meatuum  ampUatio ,  aut  coarftatio. 
Sic  laminx  vitreas  jam  nonnihil  inflexae  convexa  fupcrficies  fi  panno  caUdo 
tergatur ,  magis  curvabitur.  Contra  accidet  fi  concavam  fupetficiem  aqua  fer- 
vida  ablueris  ,  aut  panno  cahdo  terleris-  Tum  enim  ejus  curvitas  imminue- 
tnr  ,  quod  ignex  particula  vitri  poros  augeant.  Idem  enim  fere  hic  accidit  quod 
inphiala  vitreaoblongioris  &  anguftioris  colli,cujus  meminit  Alphonfus  Borel- 
lus,quam  fi  aqua  ufqueadcollum  implevcris  ,  eamqueintraaquam  fervidam 
immerferis,  tumaqua  intus  conclufa  nonnihil  defcendet ,  quod  vitri  meatus 
pr^  calore  ampliores  fafti  fint,  &  vitrea  phiala  paululum  capacior.  Sed  ubi 
diutius  phiala  intra  aquam  fcrventem  manfcrit,  tum  qus  intus  erat  ,  fenfim 
calefafta ,  altius  efferetur.  Contra  evenit  dum  phiala  intra  gelidam  aquam  im- 
mergitur :  tum  enim  arftatis  vitri  poris ,  aqua  intus  conclufa  altius  evehitur. 

30  illud  etiam  videtur  efte  difcriminis  intcr  molha  6c  dura  corpora ,  ut  intcr 
plumbum  &  chalybem  ,  quod  illis  inflexis  fiat  quacdam  minutarum  partiunn 
tranfpofitio,nonitem  in  duris  corpoiibus  qua:  vi  claftica  donantur.  Sic  ubi 
lamina  plumbea  in  arcum  curvatur,  pars  illius  concava  ardatur,  convexa  & 
exteriore  diftenta  :  atque  m  eo  fitu  manet ,  quod  molles  fint  illius  &  humidx 

fiarticulx  qua:  locum  mutanr.  Undeplumbum&ftannumcontufa  fiunt  mol- 
iora ,  non  item  fcrrum  &  cuprum  quac  mallco  tufa  fiunt  duriora  ;  tum  cnim 
partes  fiunt  planiores ,  &  firmius  fibi  mutuo  adhacrefcunt.  In  duris  vetocorpo- 
ribus  &  clafticis  ,  ut  in  vitri  aut  chalybis  lamina  inflcxa  partes  fuis  locis  non 
«xpelluntur  ,  licet  figurasfuas  &  fitum  nonnihil  mutent. 

0uarta  Conclufio. 

Ad  vim  elafticam  requiritur  mediocris  quacdam  partium  rigiditas, 
Id  intueri  licet  in  chalybe  tcmperato ,  feu  aquae  frigidiori  immerfo  :  nam  fa- 
tis  eft  verifimilechalybis  tempefati  particulas  figuram  quamignis  agitatiode- 
derat,  retincre.  Unde  fi  cx  duobus  fiHschaIybeis&  xquecraflis  alterumigni 
admotum  aqua  frigida  temperes,  jam  hoc  crafl[ius  evadet,nec  per  idem  fora- 
men  pcr  quod  filum  alterum  ducitur,fubire  poterit,  ut  a  D-  Perranlt  fuit  ob- 
fervatum:magno  quidem  argumento  particulas  in  chalybe  temperato  non  fi- 
guram  modo ,  fed  &  fitCim  partium  &  cohaEfionem  mutare  :  adeo  ut  &  durioc 

Sij 


140  PHYSlCy£     GENERALIS 

&  fragilior  fiar.  Chalybs  autem  fubiro  aqus  frigore  temperatus  nonnihil  in- 
tumefcit :  quod  ejus  partes  vi  ignis  dilatatae  repentino  frjgore  fixentur  ,  &  in 
eo  ftatu  peim.meant ,  inquem  vi  caloris  adduftx  fuerunt  Quod  utiquenon 
accidit  cum  fenfim  refrigeratur  chalybs :  nam  partes  ilhus  fenfim  rarefadta:, 
tum  condcnfatx  priftinoftatuiredduntur.Hincferrum  candens  &  ftatim  aqus 
immerfum  lon2;e  eftdurius  8c  fragilius  quam  fi  expeftetur  dum  partes  calore 
agitacae  &  tenlx  paulatim  laxentut,  acfitum  magis  idoneum  confequantur. 

Vltima  Concliifi, 

Non  diffimilis  videtur  vitrearum  lacrymarum  &  chalybis  temperati 
ratio. 

Lacrymi  vitreae  oUmex  duro&crafliorivitrofiebant  :  nunc  etiamc  cry- 
ftalhno  &  puro  formantur  ,  quod  fufum  tubo  vitreo  extradum  ex  olla  ,  gutta- 
tim  in  fitulam  aqua  plenam  decidens ,  in  lacarymas  propter  materix  vifcofita- 
tem  effingitur.  Mukxexhisaqux  frigidiufculx^immerix  franguntur.  Sedcom- 
plures  aut  prx  materia  ctalfa  &  vifcofa,aut  quod  tepidiori  aqux  immergantur, 
illx(sE  fervantnr. 

Exterioris  velut  corticis  partes  repentino  frigore  correptx  multum  indu- 
rantur.  Nec  tamenitaapte  fibi  mucuo  adhxrefcunt  ,  ac  fi  paulatim  calor  re_ 
mifiirec.  Dum  vero  interiores  lacrymx  partes  refrigerantur  ac  minus  fpatium 
exigunt,  male  fibi  cohxrent ,  ac  plus  xquo  tenfx  fefe  evolvere  data  occafione 
moliuntur. 

Contexcus  itaque  partium  exteriorum  qux  fpeciem  &  ftrudluram  habent 
fornicis ,  arcuata  partium  interiorum  figura  &  omnium  tenfio  ,  vis  elalHca  qua 
partes  compreirx  kk  m  ftatum  naturalem  folent  reftituere  ,  ac  lubtilis  aeris 
pondus  cui  cum  patet  aditus ,  fraftio  corporis  ftatim  fequitur ,  hunc  tam  in- 
folitum  procreant  efFedlum.  Nam  ubi  oblongi  coUi  pars  craflior  vel  digito- 
rumoperefecatur,  tum  vitrumin  tenuifsimum  pulverem  comminuicur  :  quod 
luxatx  partes  extimx  qux  fubito  frigore  rigefcentes  texturam  habent  fpins 
concortx  non  difsimilem  ,  &  meatus  anguftiores ,  vi  fua  elaftica  partes  inter- 
nas  premunt  aquibus  vicifsimrepercutiuntur,  &omnes  in  tenuifsimum  pul- 
verem  comminuuntur. 

Itaque  illud  eft  verifimile  quod  prxter  cxteros  explicat  D.  Mariotte,\\imm 
in  aqua  fere  feic  inftar  chalybis  temperatum  dunus  fieri ,  dum  parces  excerio- 
res  repencino  aqux  frigore  corripiuntur  ;  fimul  pnrtes  inceiiores  ubi  adhuc 
fervent,  mijus  tpatium  occupant.  Sed  cum  hx  partes  interiores  frigore  pau- 
latun  contrahuntur  ,  exque  tum  exterioribus ,  tnm  iis  qux  centro  iunt  pro- 
piores  agglutinantur ,  fxpius  earum  continuitate  interrupxa  bullx  ampUores 
aere  admodum  dilatato  plenx  remanent. 

Hinc  partes  exteriores  malleo  contufx  non  franguntur-,  quod  ex  partesin- 
ftar  fornicis  alix  aUis  innexx  fefe  tueantur :  fed  lacrymx  pedunculo  inflexo 
&  difrupto,exdemparces  ea  inflexione  addu£tx  inftar  elateriimagna  celerica- 
te  reftituuntur  :  adeout  quxpartes  erant  malecolb.gatx  &  tancum  hbi  mucuo 
coiuigux,  divellantur. 

Fieri  ecum  potcft  ut  acr  dacoadicu  turmatim  inumpac ,  ut  fit  in  machina 


TRACTATUS    SECUNDUS.  ,4, 

pneumatica  cum  vi  exterioris  aeris  vas  vitreum  confringitur. 

Unde  lacryms  qu2  in  acrefenfim  concrefcunt,non  diltumpuntur :  cum  par- 
tes  carum  diutius  moUes  permaneant  &  arftius  inter  fe  devinciannu  ;  neque 
inclufus  aer  fi  quis  fit ,  multum  dilatetur ,  fed  eodem  pene  modo  condenfetur, 
ac  circumfufus  aer  qui  folo  atmofphsrs  pondere  denfatur. 

Lacryma:  eo  ufquc  recodz  dum  emolliriincipiant,  non  confringuntur : 
quod  partes  earum  moUiores  &  flexibiles  externus  aer  pretnat ,  ac  demum 
partes  vitri  majorem  inter  fe  continuiiatem  acquirant. 

Cum  lachrymas  arenula  Stampenfi  atteruntur  ,  tum  ficpc  difliliunt,  ubi  ad 
majores  aeris  bullas  ventum  eft:  quod  atttitu  ipfo  partes  vitri  luxentur,  ac 
forte  etiam  aer  extcrior  cum  impetu  irrumpens  partes  vitri  aliquas  diirociac. 
Sed  ubi  fmyridis  puLvere  ,  v.  Pierre  d'Emeril  fubcilicumoleomixto  deterun- 
tur ,  tum  nuUa  ut  plurimum  fradio  fubfequicur ,  quod  fubeunti  aeri  non  pa- 
tear  aditus  :  uticum  duo  marmora  Ixvi^ata  &  oleo  illita  fefe  mutao  fufti- 
nent  ,  quod  externus  aer  fubire  non  pouit. 

Cum  autem  in  machina  pneumatica  dilrupto  apice  lacryma  confringitur , 
tum  fane  dux  funt  tantummodo  hujus  effedus  caufx  ,  nimirum  partium  fre- 
mitus  &  debilis  earum  cohsfio  ;  tumque  partes  comminutae  non  procul  difli- 
hunt.Cum  tamenntiper  in  machina  pneumaticaab  ingeniofo  juvene  &  inme- 
chanicis  verfatiflimo  D./^ow^fr^conftrudta  apud  Clarift^  s'\iwmD.d'yiler:ce^ 
lacryma  vitrea  rupto  pedunculo  comminuta  inftar  ignis  mifliiis  furfum  magno 
impetu  vibraretur ,  id  probabiHus  videtur  ,  nullum  hic  efle  ejcierno  aeri  lo- 
cum. 

Qua:  vero  materia  fpatium  in  media  lacryma  vacuum  repleat,  di£lu  eft 
difficiie  :  an  aer  crafsior ,  fed  admodum  carcfadhis  ;  an  fubtilis  aer  de  quo  jam 
diximus  ;  an  fubftantia  qusdam  fluida  Scmultum  aituofa.  L  acryma  quidem 
in  fcypho  vitreo  aqua  pleno  difrupta ,  fxpe   fcyphum  ipfum  confringit. 

D/Vff  aliquis ,  fraftionem  lacrymsE  vitresnec  fubcih  materiai,  nec  vi  ela- 
ftics,  fed  inclufo  tantum  aeri  &  rarefado  tribui  oportere.  Nam  interceptus 
aer  pra:  fubito  frigore  exitum  non  habuit  ,  ficque  partes  vitri  interiores  ut- 
cunque  compegit ,  fed  mulco  laxius  quam  necelfe  erac  ad  firmam  earum  co- 
haefionem.  Deinde  cum  difrupto  pediinculo  externus  aer  fubit  qui  interio- 
rem  impenfe  rarefidum  offendit ,  tum  magno  impetu  irrumpit  &  vitrum 
comminuit.  Sic  vitrca:  lacrymx  in  aqua  minutius  quam  in  aere  &  in  hydrar- 
gyro  majoreadhuc  impetu  quam  in  aqua  confringuntur  :  magno  quidem  ar- 
gumento  has  comminuiab  incumbentis  aeris  pondere. 

Refp.  non  nihil  forfitan  aeris  rarefafti  in  his  guttis  feu  lacrymis  intercipi, 
fed  in  tanta  copia  eum  efie  non  arbitramur  ,  ut  tam  infoUtum  procreet  effe- 
&.\xm.  Nam  bullx  qux  in  vitro  cernuntur,  longe  minorcs  funt  quam  ap- 
pareanr,  quia  refraftio  radiorum  fpeciem  earumauget,  Vnde  cum  in  aquala- 
cryms   confpiciuntur ,  rum  aeiis  bulls  minutiores  apparent. 

Quod  ^utem  nec  rarefadus  aer  ,  nec  denfatus  frigore,  ut  quibufdam  vide- 
tur  ,  lachrymam  difrumpat ,  eo  .probatur  experimento_  quod  attiilimus ,  nan: 
in  machina  pneumatica  poft  exhauftum  aera  ,  cum  ruptus  elfet  lacryms  pc- 
dunculus,  ea  fuit  in  tenuifsimum  pulverem  comminuta  ,nec  tamen  hic  loci-J 
fuit  fubeunti  aeri.  Deinde  lacryma  igni  fenfim  admota  vim  fuam  elafticanj 

S  iij 


J4i  PHYSIC^    GENERALIS 

exuit ,  non  aliter  ac  temperatus  chalybs ,  dum  in  igne  recoquitur  :  nam  pai> 
tes  qua:  erant  tenfae,  caloris  vi  paulaiim  fefeevolvunt,  easque  in  ordinem 
magis  idoneum  ita  fe  componunt ,  ut  non  amplius  aliae  aliis  inftar  fafciculi  ex 
fpinis  contorti  fint  implexz.  Quod  fi  folum  denfati  aeris  elaterium  lacrymam 
confringeret ,  id  profedlo  longe  citiijs  accideret ,  ciim  lacryma  igni  admove»- 
tur  :  tum  enim  inclufus  acr  magis  rarefceret, 

GAPUT    VII. 

i^t  fmt  prdcipH^motHum  Uges  in  corporHm  eUfilcorHm  colUfiont. 

PRimo  quidem  res  omnis  ad  aqualitatem  eft  revocanda.  Ponamus  itaque 
duo  corpora  aequalia  &  cjufdem  molis ,  aquali  celeritate  mota  fibi  oc 
correre :  tum  fane  eadem  celeritate  rcfilient ;  ut  in  ea  machina,  cujus  fupra  me- 
minimus ,  manifeftum  fiet.  Nam  fi  duo  globi  eburnei  ex  eadem  altitudine  deu 
miffi  in  medio  fibi  occnrrant,  adeandem  ex  qua  deciderunt  altitudinem  refle- 
dlentur.  Qua  enim  vi  globus  in  ipfa  collifione  comprimitur  ,  eadem  prae  ela- 
terio  globum  alterum  percutit ,  &eounde  hic  profeftus  eft  ,  repellit. 

2.  Sieorpus  elafticum  Ain  aliud  fibi  zquale  &  quietum  Bredta  impingat, 
prius  quidem  fiftetur;  fedomnem  fuum  motum  corpori  antc  immoto  commu- 
nicabit,  Ratio  hujus  efSdbSs  ea  videtur  efle  ,  quod  mctus  diredus  globi  A- 
ab  alterius  elaterio  in  contrariam  par- 
tem  repellatur ,  &  eadem  vi  qua  globu  B 
immobilem  percufterat.  Cum  igitur  glo- 

bo  AinfintduaEdeterminationes  contra-    ■■■^-'•"-  ••• ^ 

rias,  una  qua  movetur  verfus  B  ,  altera, 

&  ajqualis  qua  repellitur ,  ambas  \\\z  determinationes  fefe  mutuo  elidunt ,  & 

deftruunt  :  fed  globus  A  vim  omnem  fuam  globo  B  communicat. 

Opp,  I.  Corpus  licet  immotum  non  refiftit  momi :  cum  id  faeile  loco  fuo 
dimoveri  poffit  ;  neque  adeo  hic  fuam  mutat  figuram  ,  aut  comprimitur  :  er- 
go  globus  B  dum  percutitur,  non  poteft  vi  fua  elaftica  globum  A  repellere. 

Refp.  hinc  fieri  manifeftum  corpus  omne  motui  refiftere  j  nec  plane  efle  ad  • 
motum  &  quietem  indifterens ;  quod  etiam  ex  annulo  ferreo  &  fufpenfo  often- 
dimus.  Nam  vel  leviter  percuflus  tremit,  &  figuram  mutat. 
Opp.  2.  Nulla  eft  ratio  cur  globus  Aomnem  fuum  motum  globo  B  communi- 
cet.   Nam  fi  eftent  ambo  elaterio  deftituti ,  in  eafdem  partes  cum  dimidia^ 
velocitate  moverentur. 

^f/^.remita  efle,  fedelaterium  globi  B  ^quodutrumquecorpus^qualiter 
afficit ,  dimidiam  illam  velocitatem  globo  A  ,  quas  fola  ei  reliqua  eft,  detra- 
hit:  cumelaterium  globi  A  tantumdem  augeat  velocitatem  globi  B  ,  qui  jam 
dimidiam  haberet  velocitatem ,  fi  nullum  in  iis  globis  elfet  elatcrium.  Cum 
itaque  elaterium  globi  A  dimidiam  velocitatem  impertiat  globo  B ,  totum 
&  Jntegrum moturaqui erat  in globo  A,  globus  B fibi fumir. 


TRACTATUS    SECUNDUS.  14) 

}.  Globi  A,  &B,  squales,  fed 
inacquali  velocitate  moci  ,  ita  ut 
globus  A  velocitate  A  D ,  &  globus 
B  velocitate  B  D  ,  fibi  mutuo  oc- 
currant ,     pott  collifionem  velocita-  _ 

tes  fuas  permutabunt  :  adeo  ut  glo-        ^a^"    ti "^R 

bus  A  redeat  cum  velocitate  B  D  ,  &  ■*»•  _      ^ 

globus  B  cum  velocitate  A  D- 

Nam  quo  velocius  globus  B  mo- 

vetur,h6c  fortiiis  in  collifione  percutit  _^^ ,^ 

globum  A ,  &  viciflim :  hinc  velocita-  ^  B  ^ 

tes  fuas  commutant. 

4.  Si  duo  globuh  A,&  B  acquales  &  elaftici,quod  femper  fupponimus,movean- 
tur  in  eafdem  partes  ,  fed  velocitate  inxquali ,  ut  A  velocitate  A  B ,  &  glo- 
busB  velocitate  B  C,  poft collifionem  in eafdem partes  ferentur  ,  fed  veloci- 
tates  permutabunt. 

Nam  fi  globus  B  eflet  quietus ,  globus  A  omnem  fuum  motum  in  eum  trans- 
ferret ,  &  corpus  A  quiefceret.  Cum  igitur  globus  B  moveatur,  hcet  tardius , 
tantumdetrahetdequiete  integracorporis  A  ,  quantum  habet  motus  ;  minus 
enim  refiftit  corpus  B  cum  movecur,  corpori  A  ,  quam  fi ante  coUifionem  quief- 
ceret  •,  idque  pro  ratione  fuimotilsin  eafdem  partes.  Atque  ut  corpus  B  u 
immotum  eflet ,  quietem  (uam  cum  motu  corporis  A  permutaret  ;  fic  ubi 
niovetur,  hcet  tardius,  motum  itidem  fuum  cum  motu  corporis  A  commutat. 

5.  Siinajquales  fint  globuli,  &  velocitates  inxquales ,  fed  tamen  corporibus 
reciproca» ,  hoc  eft  quantum  globus  A  v.  gr.  fuperat  pondere  globum  B,  tan- 
tum  velocitas  C  B  fuperet  velocita-  ,^r>. 

tem  A  B  :  ut  fi  A  duplus  fit  B  ,  fic  ^)       g^ 

velocitas  B  C  dupla  fic  velocitatis        j^^^       C^  ^    .LG 

AB,  palam  eft  fore  ut  ambo    a  "" 

percuftione  omnino  refiUant  cum 

eadem  motus  quantitate  quam  habuerunt.  Sed  qua  proportione  velocitatis  re- 
fiUant ,  non  inter  fe  confentiuntqui  hsc  ad  vivum  refecant.  Et  quidem  hcor- 
pora  non  eftbnt  elaftica.poft  coUifionem  omnino  quiefcerent ,  ut  fupra  olten- 
dimus,  Elaterium  veio  eadem  vi  repeUic,  qua  compreiTam  fuit  :  unde  laus  eft 
probabile  non  permutan  velocicatcs  ,  fed  utrumque  globum  eadem  vi  cegredi, 
qua  in  corpus  obvium  impegit. 

Veriim  has  fubtiUcates  omicto  ;  idque  in  univerfum  fpedare  oportet,  quid 
accideret  fi  corpora  nuUam  haberent  vim  elafticam,  tum  quid  efficiat  elaterium 
juxta  leges  quas  atcuUmus.  Sic  v.  gr.  cumcotpus  elafticum  in  minus,&  quie- 
tum  incurrit,iUudnonregreditur  ,  fedulteriusprocedit,majorem  tamen  ve- 
locitatem  minori  tribuic  \  quam  habeat  ,  non  majorem  motus  quantitatem. 
Contra  accidit  cum  minus  corpus  in  majus&  quietum  incurrii.  Nam  regredi- 
tur,&  minorem  quam  habent  velocitatem  ei  communicat  :  quantum  vero  ei 
tribuat  mocus,  noftri  non  eft  inftituci  inire  calculnm. 

6  Si  globus  in  plures  alios  fibi  contiguos  occurrat ,  omnes  quiefcent  prster 
\lUimuraquieademceleritatemovebitur.Globus  A  incurrat  in  plures  globo» 


,4.4  PHYSICyE  GENERALIS 

iquales,  &  fibi  contiguos  B  ,  C,D, 
dico  fore  u:  omnes  quiefcant  prarter 
ultimum  D  ,  qui  eadem  velocitate 
movebitur ,  atque  globus  A :  id  ve- 
lo  experientia  conftat :  fed  ratioin- 
quiritur ,  quae  ab  elaterio  eft  repetenda.  Cum  enim  globus  Ainglobulum  B 
incurnt,  ille  ftatimquieicit,&:motumfuum  communicatglobulo  B,  qui  pref- 
fus  Sguram  fuam  nonnihil  immutat ,  &  ex  rotundo  fit  ovalis ,  feu  ellipticus ,  ut 
alibi  diximus.  Nam  pundum  contadus  non  poteft  intus  comprimi  &  accedere 
ad  centrum  globi,  quin  pundta  intcrmedia  ab  eodem  centro  paululum  rece- 
dant.  Sicqueglobus  B  in  figuram  peneovalem  contrahetur.  Ergo  globulus  A 
cx  illa  percuffione  quiefcet ,  &  globulus  B  movebitur  :  fed  hic  ftatim  motum 
fuum  transferet  in  globulum  C ,  &hic  tandem  in  globulumD,  quifolusmo- 
vebitur ;  ficque  globulus  A  videtur  agere  in  diftans  ,  cum  immotis  cxteris  glo- 
bulum  D  loco  moveat.  Verum  ,  ut  diximus ,  interjefti  globuli  prius  moven- 
tur,  quam  moveant. 

8.  Quod  h  duo  globuH  ut  A  &  B  quos  fijpponamus  conjunftos  ,  incurrant  in 
C,D,  &:  alios qui non defignantur  ,  omnes  poft  collifionem  quiefcent  pri- 
ter  duosultimos  quieadem  celeritate  movebuntur  ,  atque  A&B, 

Ratio  ex  diftis  eftmanifefta.  Namubi  globulus  B  incurrit  in  globulum  C  , 
ftatim  B  quiefcit ,  &  folus  globulus  C  movetur  ;  fed  globulus  A ,  qui  in  toto 
progreiTu  cum  globulo  B  nihil  motus  ei  impertiit ,  nec  ullo  modo  eum  percuf- 
fit,  ubi  offenditglobulumBjam  quietum  ,  motum  quoque  fuum  eicommuni- 
cat ,  &ftatim  quiefcit.  Motusaglobulo  B  in  C,  hinc  in  D,  tandem  in  alios 
transfertur  :  quareglobulus  ultimuseodem  quoque  motu  movebitur.  Quod 
fi  non  duo  globi  A  &  B  ,  fed  tres  aut  plures  ponantur  ,  tres  itidem  globuii  C, 
D,  E,  quem  fupponimus  ,movebuntur.  Jam  fi  cohirerent  hi  globuli,  tumis 
efFeftus  non  fequexeturjnam  omnes  unius  corporis  haberent  rationem.ld  vero 
experiri  facileeft  irifcrupis,  v.  des  (^^wf/ ,  quibus  folent  ludere.  Atquehaec 
de  praccipuis  motuiim  Icgibus,  quas  a  fubtilitate  mathcmaticaeximere  conati 
fumus  :  nunc  adeaqune  in  Scholismagis  controverti  folent,  vcniamus. 


DISSERTATIO    II. 
De  motu  rerHm gravium  &  levmm ,  nec-non  de  lihrAtis  liqmribus. 

HIs  breviter  decurfis  qus  ad  motuum  caufas  &  percuffionem  corporum 
pertinebant ,  reftat  ut  de  motu  rerum  gravium  &  levium  dicamus.  Hinc 
€nim  magna  Philofophias  naturalis  pars  velut  religata  pendet.  Primum  itaque 
de  motu  rerum  gravium  univerfim ,  tum  de  motu  gravium  accelerato  ,  6c  lir 
bratis  hquoribus  diftecemus. 


CAPUT 


TRACTATUS    SECUNDUS.  ,4; 

C  A  P  U   T    I. 

Qu/t  fit  caufa  defcenfus  gravium 

ETii  proximus  tradlatus  explicandis  qualitatibus  deftinatur ,  non  pofTunius 
tamen  de  motu  rerum  gravium  ,  ut  par  eft  ,  diflerere ,  quin  de  illius  caufa, 
ffeude  gravitate  antc  dicamus  :  tametfi  fateor  hujus  motus  caufam  autqua- 
litatem  adeo  efte  abftrufam,  ut  nuUa  fere  fit  occultior  ,  nccquicquam  de  il 
lius  natura  certi  aut  explorati  nobis  conllet.  Quod  enim  Thomifta:  vokint  gra- 
ve  a  generante  motum  fuum  mutuaii ,  mento  a  Scoto,  &:  Grtgotio  Arimi- 
nenfi  id  rejicitur  ,  cum  efRftus  ad  caufam  qux  nihil  ampHus  mohrur  &  fe- 
pe  jamextindaeft  ,  referri  non  poflit.  Itaque  utcorpusgravitatcm  fuam,aut 
formam  ,  qus  forte  hujus  motus  eft  principiiim  ,  inde  acceperit ,  tamen  mo- 
tum  ipfum  aHunde  mutuetur  neceffe  eft. 

Itaque  vulgaris  opinio  eft  corpus  grave  a  fua  forma  ,  £iut  potius  a  qualitate 
quadam  quac  gravitas  vocitatur,  deorfum  ferri.  Nequehanc  opinionem  re- 
prehendimus  :  fed  id  tamen  intelledu  eft  difficile  quomodo  forma  illa  om- 
nismotusfitopifex,  aut  quo  inftinitujn  terrx  centrum  propendeat ;  quid  fit 
illa  qualitasgravicorpori  congenita,  ^^agcnerante  profeda;  quid  iilam  ex- 
citet  ;  cumque  corpus  extra  terram  pofitum  eft  ,  quid  eam  fui  muneris  admo- 
iieat  ?  Quomodo  ingens  corpus  a  re  tam  levi ,  tanto  impetu  moveatur  ? 
Qrud  denique  motum  gravium  acccleret ,  fi  eadem  caufa  ,  eadem  femper 
maneat  quaHtas,  qune  eodem  modo  applicata  eundem  procreare  debet  ef- 
feftum, 

Et  tamen  recentiorum  opiniones  kiftranti  non  aUud  fereocairrit  probabi- 
lius :  eae  quippe  tanta  funt  in  varietateconftitutae  ,ut  iis  fortc  fit  accedendum, 
quigravitatis  caufam  a  nobis  negant  inveniri  poife ;  quod  nobis  dcfit  fenfus 
proprius ,  atque,  utaiuQt ,  fpecificus  huic  qualitati  perdpiendae :  ut  qui  cs- 
cus  natus  eft,  quae  fit  colorum  natura  nefufpicari  quidempoteft. 

Omnes  porro  cum  veterum  ,  tum  recentiorum  opiniones ,  ad  duo  velut 
fumma  capita  referri  poffLint.  li  quippe  principium  hujus  motus  vcl  in  ipfo 
corpore  conftituunt,  vel  foris  arceftunt :  fivehigraviaa  terra  trahi  putent, 
ut  Galfendus  ,  five  a  fubtiH  corpore  impelH,  uc  Cartefius ;  five  ex  utraqiie 
lententia  media  qusdam  exfurgat.  Sit  itaque 

frhna  Conclufio, 

Peripateticorum  fententia  ,  qus  ab  intrinfeco  principio  gravia  corpora  deor- 
fum  ferri  decernit,  ut  probabiHs  defendi  poteft. 

Hanc  opinionem  licetnonadeo  certam,  defcndi  pofte  credimus ,  dummo, 
do  paulo  diligentiusexpHcetur,  Primum  quidem  vix  ulla  occuirit  caufa  ex- 
trinfeca  cui  motus  corporum  gravium  referri  quear.  Non  prefsioaeris  incum- 
bentis.  Nam  in  machina  pneumatica,  dequa  poftea ,  exhaufto  aere  citiusdef- 
cendunt  vellevifsima  quique  corpora  ,  quam  qui  funtgravifsima  in  aere  li- 
bero  decidant.  Nec  forte  fubtilis  &  xtherea  (ubftantia  Cartefii,  ut  poftea 
Tom.  U.  T 


U6  VHYSIC/E  GENERALIS 

dicemus.  Non  denique  ab  efHuviis  teiTi  magneticis  trahi  pofTunt ,  ut  videtuc 
Gairendo-  N-im  illud  explicandum  e{let  ,qua  ratione ,  quibufve  organis  gra- 
via  deorfum  a  terra  trahantur.  Deinde  qux  leviora  funt,  facilius  terra  ad  Ce 
rnperet ,  &  ea  citius  defcenderent. 

Poftremo  ,  quomodo  profluvium  illud  fubdantiale  ,  quod  a  terra  jugitec 
manat,  una  cum  fuaprsda  revertitur  ?  an  lapidis  meatus.  pervadit  ?  fed  tum 
corpus  arave  non  adducetin  terram  ;  an  potius  in  partes  corporis  folidas  in- 
currit  ?  Ergo  id  potius  a  fe  repellet ,  quam.  ad  fe  rapiet. 

Cum  igitur  gravianequeab  extraria  caufa  deorfum  pelli,nequea  terra  ra- 
^i  videantur,  id  unum  reliquum  videtur,  ut  certanaturc  lege,  qua  res  qus- 
^quac  fuis  locis  difp.onuutur  ,  aut  motu  ab  ^uHriQzs  naturae  impredb  movean- 
tur. 

Cotijirm.  lUud  non  abhorret  a  verifimili  elementis  ipfis  ab  Authore  natura: 
ccrtos  motus ,  autfaltem  ccrta  motuum  principia  indita  fuilfe ,  quibus  in  fuam 
&  totius  univerfi  perfe6tionem  niterentur ,  &  quam  cernimus ,  efficerent  re- 
rum  varietatem.  Primo  enim  ignisinfe  fuimotus  videtur  habere  principium: 
quodcunque  fit  illud  ,quod  ignis  nomine  intelligimus.  Secundo  arcus  inten- 
tus  fublato  obice  fefe  in  figuram  naturalem  reftituit  ,  ac  fatis  eft  probabile 
liunc  motum  a  fubtili  &  aetherea  materia  noni^^roficifci.  Tertio  illud  in  na- 
tura  conftans  cernimus,  ut  res  fere  omnes  alias  fibi  cognatas  qu^rant.  Sic 
hydrargyro  optime  cum  vafis  metallicis,  minus  cum  ligneis,  aut  vicreis  con- 
venit ;  in  illis  ultro  diffundicur,  fi  ferrum  &  cuprum  exceperis :  imo  per  ere- 
ftam  auri  virgarp  ultto  afcendit.  Sedubiliguum ,  gut  vegetabile  corpus  atti- 
git ,  ftatim  in  globulos  formatur. 

Infinica  prope  hujus  generis  cxempla  afFciri  po(rnnc,qu£e  antipathiae ,  aut 
fympathiae  tribui  folent.  Ex  iis  enim  colligi  poteft  corpora  non  folum  ef- 
fe  alia  ahis  cognata  ,  fed  etiamad  ea  ulcro  ferri ,  cum  quibus  magis  cpnfen- 
tiui.t:  Atqueutin  fidibus  teftudinis  fieri  folet,utuna  pulfata  fimul  &  altera 
quac  ad  eundem  tonum  ,  utvocant ,  intenta  eft'  ,.tremat :  fic  perfxpe  corporis 
particulx  agitacaj  vicini  corporis  confimiles  partes  excitant.  Nam  illud  fnis 
eft  verifimilequod  forte  alio  loco  expendemus ,  nullum  pene  efte  corpus,  cu- 
juspartes  infenfibiles  aliquo  motu  non  agitentur  :  cum  nullum  ferefit  omnis 
expers  caloris,  ]imubipartes  ilJE  aguntur  confimili  motu  cum  aliis ,  quibuf- 
cum  figura  ,  m.ignicndine ,  &  aliis  affe£lionibus  confentiunt ,  tum  illi  oriuntiu: 
motus,  qui  ex  fympathia,  autexnacurali  proptnfioneoriri  dicuncur.  Sic  are- 
nxin  vafe  aqitatx ,  aut  fuccuflas  ,  qui  fiSi  lunt  mutuo  fimiliora  ,  una  cocunt 
granula  ,  qus  diffimilia,  fecernuntur.  Concra  qui  dilTimiles  funt  hquores  ,  fi- 
mul  mifceri  recufant,&in  fphxrulas  conglobantur,  aut  magis  complanatas 
fortiUntur  figuras ,  ut  ab  ambiente  fluido  magis  .lut  minus  premuntur. 

Cor.firm.  iterum:  Non magis  intelledu  eft  difficile  cur  corpus  grave  in  ter- 
ramdecidat,  qnarn  cur  terrx  ipfi  tam  pcrtinacitcr  adh.rrefcat  :  eadem  enini 
caufacfficitut  ingensfmim  aglobo  terr.r  vix  divelli  polTit^quxcorporaqucE- 
que  deorfum  trudit :  quod  fit  quxd.im  natura:  lex  ,  ,?<:  confticutus  ordo,ex  quo 
illa  oricurvelut  propenfio,  S<.  mocus  dcorfitii\  Sublata  enim  propenfione  re- 
bus  fublunaribus  congenita ,  terr.r  globus  fibi  conftare  non  polfec. 

H.xc  fane  non  adeo  funt  abfurda  ut  ftatim  finc  rejicienda ,  &;  quoul^-ue  quid- 


TRACTATUS   SECUNDUS.  147 

<3am  occurrat  probabilius ,  iis  inhirendum  videtur.  Cum  tcimen  ea  ratio  mukis 
videatur  minus  phyfica  •,  nec  lit  verifimile  gravia  fuoimpetu  in  terrae  ccntrum 
fic  niti,  ut  faltem  determinatio  ad  cum  motum  aliunde  non  accedat  :  hcEc 
utique  opinio  paulo  aliter  quam  fieri  folet ,  eft  explicanda,  Sit  igiJEir 

SecUnda  Conclufio,  ■ 

Illud'veririmilius  videturgraviacorporain  feipfis  non  habere  integrum,& 
adxquatum  fui  motus  principium  :  fed  aliundead  hunc  motum  ca  detcrminari. 

Prob-  &  explicatHr  concl.  Quod  fi  mente  concipiamus  totum  hoc  fpatium 
clementarimundocomprehenfum,  vacuumelTe,  &  omni  corpore  dcftitutum, 
profeflio  lapis  in  hoc  fpatio  pofitus  quiefcet  immotus :  neque  enim  ulla  eft  ra- 
tio  cur  in  unam  potius  feratvir  partem ,  cjuam  in  aliam.  Imo  fi  terram  in  me- 
dio  pofitam  ftatuamus  ,  tum  lapis  in  fpatio  inani  conftitutus  ad  eam  non  mo- 
vebitur  :  cur  enim  huc  potius  ,  quam  illuc  feratur  ,  fi  nihil  aliunde  excipit? 
quid  illum  admonet  terram  eo  in  loco  elfc  conftitutam  3  Jam  vero  illud  inter- 
•vallum  aere  compleatur,  tumprofedo  lapis  in  terram decidet.  Unde  hoc,  nifi 
aHquid  a  terra  aut  ab  alio  corpore  profluat,  quod  lapidem  ipiiim  ad  hunc 
motum  determinet  ? 

Confrm.  Si  fingamus  animo  terrx  globum  tum  alio  transferri ,  cum  lapis 
ex  alto  dccidit ,  palam  eft  lapidem  in  eum  locum ,  ubi  erat  terra ,  ferri  non 
pofte  ;  neque  enim  phyfica ,  &  realis  efte  poteft^  lapidis  propenfio  in  puniftuni 
fpatii ,  quod  non  cft  reale  ,  &  phyficum :  ergo  fi"  lapis  moveatur  ,  terram  ip- 
fempetet,  ubicunque  fit:  quod  intelligi  non  poteft ,  nifi  fit  aliquid ,  quod" 
lapidem  ad  eum  motum  determinet,  Neque  enim  lapis  eft  agens  liberum' 
quod  fcipfunr  determinare  pofsit  ;  neque  adefte  aut  abefte  terram  is  poteft 
dignofcere,  Eft  igitur  quiddam  quod  corporum  gravium  motum  determinet, 
uti  de  ferro  &  magnete  diximus.  Non  enim,  ut  jam  monuimus,  gravia  cor- 
poracentrum  mundi  petunt,  ut  vulgo  creditum  eft  :  cum  punflum  illud  fir 
omnino  imaginarium  ^  non  phyficum :  fed  in  terram  nituntur  ,  ubicunque  po- 
fita  concipiatur.  Qtiemadmodum  pars  lunce  avulfa  a  fuo  corpore  ,  non  in  ter- 
ram  defcenderet ,  fed  in  lunam  ipfam  ,  unde  fuiUet  excifa ,  rediret  •,  ac  fi  terra 
in  eumlocum  in  quo  nunc  eft  knia,  transferretur ,  eodem  fane  corpora  gra- 
via  contenderent. 

Itaque  nec  gravia  proprie  a  terra  trahuntur ,  uti  nec  ferrum  a  magnete,  nifi' 
cumvulgo  loqui  velimus :  fed  in  feipfis  forte  principium  fui  motus  habent: 
quem  motum  excitant ,  aut  determinant  effluxus  ,  qui  a  terra  vel  magnete  di- 
jnanant.  Sic  ubi  duae  phialce,  quibus  certi  infunt  liquores ,  nempe  fpiritus  falis, 
&  fpiritus  ammoniacus ,  fibi  mutuo  admoventur,  ftatim  ,ut  docet  D.  Boyle  ,  e 
liquonbus  denfior  fumus  erumpit :  tametfi  hi  liquores  vix  dimidiam  fui  vafis 
parrtem  complent.  Ex  quo  quidem  exemplo  fit  manifeftum  plerofque  motus 
ex  principiis  intrinfecis  prodite;atque  idunumneceirecftut  hos  motusqusa 
dam  corpora  determinent. 


T  ij- 


i^S  PHYSICyE   GENERALIS 

SolvHtitur  objeEliones. 

Opp.  I  •  non  effe  credibile  effluxns  rerrae  ad  tantam  altitudinem ,  bc  forte 
ufeiiie  ad  ccelum  diffundi ,  ut  motum  rerum  gravium  determinent :  ergo  gravia 
non  egent  lUadeterminatione,  acpellunturpotius  ad  terram  ,  quam  ad  eam 
tr.ihnntur. 

Refv.  id  quidem  intelledu  effe  difficile ,  quomodo  ex  tanta  diftantia  per 
terrne  cfHuxus  magneticos  gravia  ad  hunc  motum  determinari  pofsint ,  fed  illud 
quoque  explicatu  eft  difficilius ,  qui  pofsint  defcendere ,  nifi  aliqua  iis  determi- 
natio  accetrerit.  Nam  fi  terram  fublatam  ponamus ,  &  ilHus  loco  aerem  fub- 
ftitutum  ,  ccrte  nuUa  eft  ratio  cur  gravia  in  fublimi  pofita  deorfum  ferantur.j 
cur  locum  fuum  deferant ,  ut  aliura  conlimilem  qusrant  aera :  ubique  fanc 
difficultates  occurrunt. 

lUud  tamen  advertendum  gravia  corpora  hoc  forfitan  minus  gravitare ,  quo 
longius  a  terraremoventur.  Hinc  nubes  licet  crafsiores  in  aere  manent  pcn- 
files ,  &  aves  etiam  majoris  molis  in  fublimi  admodum  acre  &  longifsimc  a 
terraremotominusgravitant.  Ac  fieri  poteftutnuUa  ficampHus  gravitas,  cum 
nuUi  funt  eftluxus  a  terra  prodeuntes  ,  qui  ad  eum  motum  corpora  determi- 
nent.  Nequeid  mirum  videri  debet,  Ci  cogitenuis  corpus  lunare  non  minus 
etre  compaftum ,  quam  terreftre  ,  uti  fuo  loco  demonftrabimus ;  nec  tamen 
magis  in  terram  nititur,  quam  terra  in  lunx  locum  tendat. 

Poftremo  ne  iUud  quidem  proEtereundum  ,  corpus  grave  in  fublimi  pofitum 
ad  omnem  motum  elTe  paratiffimum  :  eft  enim  velut  in  sequiUbrio  conftitutum: 
ut  globus  exquifito  plano  impofitus ,  quam  minimo  impetu  quoquoverfus 
movetur.  Sic  corpus  graye  filo  pcndulum  in  quamcunque  parccm  faciUime 
agitatur. 

Opp.  1.  Si  motus  gravium  a  terra  determinetur,  aut  excitetur,  cur  corpo- 
ra  quas  plus  habent  materiz ,  funt  graviora.  Nam  quae  minus  habent  mate- 
riac,&funt  rariora,  eadem  facUius  a  terra  trahnntur.  Deinde  nihil  eft  quod 
motum  levium  determinet.  Nonenimineundem  locum  nituntur  :  fed  eadem 
eftratiograviumcorporum,  qus  levium.  Poftremo  nuUum  corpus  inanime  in 
fe  fuimotus  habetprincipium :  cum  corpus  omne  ab  alio  moveatur  j  necmate- 
ria  iners ,  &  otiota  principium  motus  eire  poffit.  Qaod  enim  ante  quietum 
erat  moveri  non  poteft  >  nifi  aliunde  motum  fuum  accipiat:  cumque  ad  for- 
mam  fubftantialcm ,  autad  quaUtatem  recurrimus  ,  non  aliud  quam  infcitijB 
noftrasperfugium  quactimus. 

Refp.i.  Si  motus  graviunVomnino  a  terra  trahente,&  ad  fe  rapiente  orire- 
tur ,  qu£  leviora  funt ,  facilius  traherentur.  Sed  motum  cuique  rei  gravi  in- 
trinfecum  quodammodo  elfe  contendimus.  Unde  quo  plures  funt  partes  in 
corpore  ,  iiocadio  ipfaeft  vegctior.  Nam  fingulxpartes  vi  motus  eflreftrice 
donantur,  acfubjedus  acr  minus  eircfiftit. 

Refp.  1-  nuUam  eire  abfolutnm  lcvit.uem :  fed  ea  dici  leviora  ,  qux  cum  gra- 
vioiibus  comparantur  :hoc  enim  cfficit  gravitas  ut  res  quiquc  (uum  locum 
&c  ordinem  tueantur.  Ut  in  tubo  vitreo",  ubiquatuor  ,  ut  loquuntur,  clemen- 
ta  infunt ,  fuum  unumquodque  locumtervat.  Cumque  una  confunduntut ,  fin- 


TRACTATUS   SECUNDUS.  149 

<gula  propiias  fedes  lepctunc ,  infimiim  ,&  velut  terrx  locum  occupat  vitrum 
in  pulverem  comminutum  :  hunc  pulverem  excipit  liquor  tartari ,  (eu  fal  tar- 
tari  exfolutus,quiaquam  exhibet  j  huic  fuccedit  fpiritus  vini  qui  aerem  ex- 
primit.  Summum,  &  velut  ignis  locum  tenetoleum  fubtiliffimum ,  vel  ex  quo- 
damgummi ,  quod  behen  vocanc ,  exftillatum;  vel  quod  facilius  eft  oleum 
petrolei ,  quod  eft  bituminis  genus  leviffimum ;  fua  cuique  eft  gravitas ,  Sc  nul- 
la  eft  abfoluta  levitas. 

iiefp.  5 .  nihil  forte  abfuidi  efle  fi  principium  motus  ab  Authore  natura»  cor- 
poribus  fit  ingenitum ,  quo  ordinem  quzque  fuum  fervent  :  ut  multis  exem- 
plis  faltem  probabile  elfe  oftendimus.  Quanquam  fateor  illud  cfte  optandum, 
ut  monis  graviumper  mechanicas  rationes  explicari  poffic.  Namquas  a  nobis 
allata  funt  propenfionis  naturalis  exempla  ,  ad  mechanicas  leges  revocan  pof- 
funt,  ut  poftea  dicemusacrefta  philofophandi  ratio  caufas  hujusgeneris  mo- 
rales  ex  naturali  inclinatione  repetitas ,  qusque  cognitionem  aliquam  ,  aut 
fenfum  videnturpoftulare,quantum  poteft,  rejicic,  uc  raotus  fympathia:,  Sc 
antipathis,antiperiftafeos,&alia  hujusgeneris  balbutientis  Philofophiae  lu- 
dibria. 

Cum  autem  motus  omnis  traftione  &  impulfione  contineacur  •,  neque  ulla 
trafkio  afFerri  queac ,  auc  incelligi  qui  impulfionem  non  habeac  adjundam  : 
cumque  inceUigi  non  poffic  qua  racione  terra  ad  fe  trahere  valeacgraviaqua:- 
que  corpora ,  nuUi  dubium  eft ,  quin  longe  facilior  cflet  motus  rerum  gra- 
Yium  cognitio ,  fi  ad  impulfionem  teferri  pollet. 

C   A   P   U   T    II. 

Vua  cmft  extrinpca  gravmm  defcenfum  fofmt  efjicere. 

QUoaliquid  vel  probabile  in  re'adeo  abftrufa  affcrre  pofsimus ,  illud 
principii  loco  ftatuamus  ,  quod  ex  viro  clariff  D.  Per-rauU ,  jam  in  prio- 
ri  editione  hujus  operis  atculimus ,  quodque  in  egregio  opere  quod  nuperpu- 
blici  juris  fecic,  &  Tentamina  phyfica  infcripfic,  difcrce  cxplicat  ,  aerem  vi- 
delicetnobis  circumftifum  ex  tribus  potifsimum  partibus  una  permiftis  con- 
ftare.  Primamappeilat  crafsiorem  ,  alceram  fubtilem ,  tertiam  setheream.  Pars 
aeris  crafsior,ex  iis  corpufcuHscoalefcit,  qua:  mediocri  fubtilitate  &  ponderc 
donancur  ,  qux  &  facile  comprimi  pofTunt :  fubtilis  aer  eft  corpufculorum  con- 
gerics,qu:E  ut  longe  fubtiliora  ,  ita  &:  gtaviora  funt  iis  corpufcuUs  ,  ex  quibus 
crafsioraer  componitur.  Sed  ea  comptimi  non  poftunt ,  quod  pis  fua  exigui- 
tate  ,  &  fignra  forte  fphxrica  nec  dividi  queanc ,  nec  inflefti  :  unde  vi  omni 
elaftica  exnuncur,quaE  in  cralTo  aere  non  alia  racione  ineft ,  quam  quod  fingulis 
ejus  infic  parcibus:uc  lanas ,  aut  pilorum  acervus  comprimi  poceft  ,  &  vi  elaftica 
cft  priditus  ,quodpili,  aut  fila  finoulaeadem  vielaftica  donencur.Nec  tamen 
cxi(Tuicas  parcium  impedic  quominus  ea:  fuagvavitate,  nuc  pondere  finc  inftru- 
ftx.  Cummercurius,.iurum,cenuisarena,aqua  ipfa  palam  facianc  partium  fub- 
ti!ic:uemauc  renuitatcm  ,  cum  gravitate  &  foliditate  partium  facile  conjungi 
poire :  non  enim  toti  aciis  fubtilis  moli ,  fed  finguHs  ejus  corpufculis  ea  folidi- 
tas  tribuitur.  Pondus  vcro  hujus  fubrilis  aciis  cx  iis  qui  in  machina  pneuma- 

T  nj 


ijo  PHYSIC^   GENERALIS 

tica  exhaiifto  crairo  aere  cernuntur,  infra  oftendemus  :  cunfi  eninfi  pefp^- 
rurn  cradi  aeris  remaneat  ,  foli  acri  (ubtiliori  qui  vitri  meatus  penetjat, 
locus  efTe  poteft  ;  cumque  in  ea  machina  aquae,  &  hydrargyri  guttnlas  fphae- 
ricam  fuam  figuram  tueantur  ,  eas  a  fubtili  acre  omiii  ex  parte  premi  fads 
eft  verifimile. 

Pars  aeris  tertia  ,  eaque  fubtiliffima  nec  pondere  ,  nee  vi  elaftica  prxdiHa 
eft  :  cum  illius  covpuicula  adeo  fint  exigua  ,  &  rotundae  forfitan  figuva:,  ut 
nec  flefti  nec  comprimi  queant,  Eam  porro  fubftantiam  in  perpetuo  motu  ver- 
fari ,  ac  forte  omnis  motus  caufam  elFe  principem  ,  ab  occafu  in  ortum  peretl- 
ni  motione  ferri ,  accujufque  vorticis  efficere  vertiginem  ,  hinc  adeo  gravita- 
rem  corporum  proficifci  exiftimat  Cartefius.  Neque  ab  ea  fententia  videtur 
ahhoneTQ  D.  Perrault :  quanquam  longe  aliam ,  atque  ut  mihi  quidemvide- 
tur  ,  probabiliorem  in  explicanda  corporum  gravitate  init  rationcm,  Quam 
utique  hoc  loco  non  poftumus  ,  ut  par  efFet  perfequi  ,  quod  multa  qus  ad 
mundi  fyftema  pertinent ,  ante  eirent  explicanda  :  quare  ea  duntaxat  attinge»- 
mus ,  qux  inteUigi  facilc  poterunt.  Sed  prius  Cartefii  fententia  fummatimeft' 
perftringenda  ,  quid  habeat  probabiUtatis  ,  quidve  in  ea  nobis  miniis  probe-_ 
tur,  paucis  aperiendumo 

•?  I.  lilud  non  abhorret  a  verifimili ,  non  crafTum  modo  acrem  ,  fcd  Sc  fubti- 
liorem ,  imo  ipfum  acthera  continuo  motu  agitari ,  ac  fotte  circa  terram 
gyrare,  Nam  in  Zona  torrida  perennis  ille  aeris  ab  ortu  in  occafum  motus 
vel  fenfu  percipitur  ,  ut  fuo  loco  dicemns-  Et  ccrte  cum  mare  ipfum  jugr  & 
reciproco  motu  agitetut ,  vix  dubitare  polFumus  ,  quin  aer  circumfufus  in 
perpecuo  quoque  motu  verfetur  ,  quaccunquefit  ilHus  motus  caufa ,  quam 
hoc  loco  non  mquirimus,  Id  unum  non  temere  ftatui  poteft  ,  fubtilem 
aera,  velasthera  ipfum,  non  in  eodem  torpereloco,  fed  continenti  motu"- 
agitari. 

z,;-  Ilkid  quoque  coricedi  poteft  quod  a  Viris  clariffimis  eft  obfervatum ,  cot- 
pus  durum  in  circumadlro  fluido  pofitum  ad  medium ,  feu  ad  centrum  rapi.  Hoc 
in  iis  vorticibus  ,  qui  in  aqua  torquentur,  cernimus  ;  id  ipfum  in  pelvi  cum 
aquam  baculo  circumegeris  ,  intueri  licebit,  Nam  immerfiim  lignifcobem,  aut 
cerse  obfignaroris,  aut  corporis  alterius  pulverenr ,  primum  aqua  celeriiis 
agitata  advafislatera  disjiciet :  verum  ubi  motus  iUe  vehementior  refederit, 
tum  aqu2  partes  adhuc  commota: ,  kd  placidiori  motu  ,  pulverem  ipfum  ad 
centrum  propellent,  Cumenim  motus  aliquis  in  aqua  perfeveret ,  illius  par- 
tes  a  centro  vafis  recedcre  moHuntur ,  Sc  obvium  pulverem  verfus  centrum 
protriidunt  ,  ac  fuo  velut  loco  fubftituunt. 

Hac  utique  magnam  pTobabilitatem  prre  fe  ferunt.  Qiianqnam  fi  difcutian- 
tur  paulo  diligentiijs,  difficultates  orientur  pene  ineluftabiles,  Primum  enim 
ut  demus  Cartefio  ,  terram  ,  aquam  ,  acra  ,  &  craila  quaeque  corpora  in  flui. 
da  &  actherea  fubftantia  velut  fluduare  ,  &  ab  ea  ad  centrumpropelli,  quod 
fint  ad  motum  minus  idonea:iIlud  fane  vix  concedi  poteft  ,  terram  ipfam  tur- 
binato  motu,  ac  vorticisinftar,  unacumaere,  &c  fubtili  materia  circumagi  i' 
hinc  2cheream  materiam  mijore  conatu  a  centro  recedere  ,  quam  tcrreftria 
quxque  corpora  j  ilam  adeo  in  ea  corpora  ofFendere ,  ic  fuo  loco  velut  fubfti* 
tuere ,  ac   deorfum  impellere. 


TRACTATUS    SECUNDUS.  ,j, 

HafCjinquam,  ut  ingeniofe  fintfifta,  vereor  tamen  uc  (atis  fibi  fint  con- 

fentanea.  Nam  ut  nihil  dicam  de  motu  illo  vertiginis  ,  qnem  terrac  &acri  tri- 

buit  Cartefius ,  nonvideo  cur  folida  corporanon  longiiis  a  centro  recedere 

moliantur ,  quam  fubtilis  illa  materia.  Et  fane  durum  illud  ,  &  vix  conceden- 
.  dum  videtur  plus  materice  cffe  in  fubtili  materia  ,  quam  in  eadem  hydrargyri, 

vel  auri  mole  :  quamvis  propter  partium  infenfibilium  motum  minus  fit  fcn- 
.iibiiis, 

Deinde  ut  motus  ille  turbinatus  gravia  corpora  deorfum,feu  ad  medium  vor- 

ticis  pellat,  hocutique  fietper  lineam  fpiralem ,  ut  in  aquacernimus  paleas, 

&heterogenea  corpora  ad  medinm  vorticis  mpi. 

Praeterea  vix  explicari  poteft  in  ea  hypothefi  Cartefiana  cut  qusdam  corpo- 
ra  fint  aHisgraviora  aut  leviora:  cum  eadem  &homogenca  ubique  fit  maceria. 
^nec  quicquam  inane  intercipiatur  :  cur  minutiora  corpora  non  citius  defcen- 
dant ,  cum  velocior  iis  motus  imprimatur. 

Cumtamen  defccnfus  corporum  gravium  vixabalia  proficifci  caufa  poffit , 
quam  ab  xtherea  fubftantia  ,  qui  cum  aliis  corporibus  permifta  cun6Vos  im- 
plet  meatus  :  adeo  ut  vel  fubtilis  aciis  interftitia  fubeat :  neque  ea  moveri  pof- 
fit ,  qmn  aliis  corporibus  fuum  motum  communiccc :  ut  diuiciem  &  vim  elafti. 
cam  a  fubcili  aifre  profluere  venfimiUimum  cenfcc  D.  Perranlt ,  ica  &  gravi- 
tacem  non  aliorum  modo  corporum ,  fed  eciam  fubtihs  acris  ab  ajiherea  mace- 
ria  proficifti  exiftimac. 

Quarecum  Cartefio  &plerifque  noftrs  a:tatis  Aftronomisuc  probabile  ,  & 
hypochefeos  locopnfupponicajchercam  maceriam  circa  axein  mundi  ab  oc- 
cafu  in  orcum  concicacidimo  motu,  fed  naturali  ferri :  ciim  aliacorpora  huic 
motuiobftentquodammodo  ,  &  viqu.idam  abripiantur.  Undeutnavis  vento 
quidem  obfequitur ,  fed  non  eadem  celeritate  fertur :  ita  &  elemcntaris  glo- 
bus  ajthereac  fubftantix  moru  abripitur:  fcd  nonnihil  tamen  is  reludacur,  & 
eomagis  quocralTior  eft&  folidior.  Unde  cerra  huic  motui  magis  obfiftit,quana 
aqaa  ,  &  haec  multo  magis  quam  acr. 

Jam  nihil  abfurdi  videtur  in  ea  hypothefi ,  qua  fubftantia  xcherca  circa  mun- 
di  axem  verci  ftatuitur  :  cum  id  ipfum  ifi  fole  obfervemus.  Globus  enim  eft  in- 
gens ,  quique  cx  corpufculis  fubtihfilmis  coalcfcit ,  &  tamen  circa  fuum  cen- 
trum  vertitur :  uti  cx  maculis  folaribus  coHigitur. 

Quod  aucemhicmotus  fit  materia:a:therexnaturaHs,  aprima  omniumcau- 
fa  imprelfus ,  &  longe  diverfus  ab  eo  motu  qui  circumac^^  funds  ,  aut  rotx 
imprimitur ,  id  multo  verifimiUimum  videtur.  Neque  enim  hoc  omnino  &  ci- 
tra  uUam  exceptionem  Cartefio  conceditur  ,  motum  omnem  circularem  vi 
quadam  exteriori  egere,  quae  eam  determinationemomnimotui  naturalem  , 
quarccedercacentro  nititur,  contincnter  mutet.  Id  enim  experimur  quidem 
in  corporibus  gravitate  pra;ditis ,  cumque  fpatium  fluidum  ,  &  velut  vacuum 
occurrit,  in  quo  corpus  motum  Hbere  agitari  potell  :  cujnfmodi  eft  acr  cum 
vaporibus  foUdioribus  comparatus.  At  vcro  fubftantiam  anlieream  omnis  gra- 
vitatis  expertem  fupponimus  ;  neque  uUum  eft  fpatium  innne  ,  aut  fubcihus  , 
in  quo  libere  exfpat:ari  poflit ,  aut  a  cenrro  rccedere.  Quare  nihil  eft  caufx  cur 
ftibtiHs  iUamaceriaacentro  recedcre  cogatur.  Deinde  fi  p.irtes  iUius  in  fpacio 
imrtUi  ditlipencur,  &  a  cencro  dilcedant ,  necetle  eftut  :.\i£.  parccs  in  piiorera 


151  PHYSlCifi  GENERALIS 

locumdefcendant  ,nut  fpatium  omnino  vacuum  prope  centn.in3  remaneat. 

Qiiamobrem  non  ea  videtur  lex  naturs  adeo  cerca ,  &  univerfalis  corpo- 
ra  qusque  cum  moventur.  redlam  lineam  afFeftare,  &  a  centro  motus  lui 
recedere  ,  ut  ea  corporibus  omni  gravitate  Heftitutis  conveniat.  Namfi  corpus 
ita  in  fluido  conftituntur ,  utomni  velut  fuo  pondere  privetur,  tum  a  centro 
motus  non  reccdet  Quod  vidcre  eftin  vafe  aqua  pIeno,cui  globulum  cereum 
excavatum  fic  aptes  ,  ut  iqualis  fit  ponderis  cum  aqua  ejufdemmolis:  tum  ■ 
enim  ut  V>ir  Clariir  obfervat,  globus  motui  aqua:  in  orbem  agitatacfic  obfe- 
quetur,  uteundemfemper  circulumdefcribat,  neque  a  centro  (uimotus  rcce- 
dere  moliatur.  Unde  fi  lapis  in  funda  circumadus  omnis  efiet  expers  ponderis, 
ubi  a  funda  folutus  effet  ,nuIIo  modo  moveretur  :quod  res  levifsima  aut  nul- 
lius  ponderisnullum  impetum,  aut  impreffionem  a  projiciente  excipiat. 

Quarepulvis  gravioraqua  in  vafe  celerrime  circumado  mx  luo  pondere 
rootum  illum  aqiuiE  circularem  non  fubfequitur ,  fed  ad  vafis  latera  impellitur, 
quod  mocus  ille  inorbemcorporigravi  naturalis  dici  non  poffit.  Sed  non  vi- 
deo  cur  retheres  fubftantix  a  natura  imprimi  non  potuerit  motus  fimplex  ,8c 
circularis  :  cum  ea  fit  omnis  expers  gravitatis. 

Itaque  corpora  quz  funt  omnia  ,  faltem  in  hoc  elementari  globo ,  non  vi- 
dentur  habere  in  fe  principium  fui  motus  intrinfecum ,  &  naturale  :  hocquc 
uni  materiscjEtherex  tribuendum  ,qua:  ex  fe  ,  &  ex  impreffione  ab  Authore  ■ 
naturas  accepta  in  orbem  raptiffime  cietur;  reliquacorpora  magis  ad  quietem,  . 
quam  ad  motumpropendent ,  &  natura  fua  motuirefiftunt :  unde  materia  cae- 
leftis  norreadem  vi ,  aut  celeritate  ,quaipfa  fercur ,  reliqua  corpora  fecum 
abripit.  Hinc  navis  oneraria,qua:  ahe  in  aquam  demergitur,  tardius  fertur 
quam  ea  quasminus  cneratur  :  tametfiin  illam  major  aquae  moles   impetum  • 
facit :  fed  cum  navis  obftet  motui ,  quo  plus  habet  faburrx,  aut  oneris  ,  hoc 
aqucc  profluentiminusobfequitur.  Sicin  bilance  utrinquc  magnis  ponderibus 
onerata  nonfaciletolHtur  .-equilibrium,  quod  corpus  non  fitad  motum&quie-  ■ 
tem  sque  indiiferens  ,  &  eo  magis  motui  obfiftar ,  quo  gravius  eft.  Ac  ne  forte  ' 
quisobtendat  majorem  inhbracbrachiisattritum,  aut  preffionem  in  centro,  . 
quo  lances  utrinque  majora  pondera  fuftinent ,  genus  hbr£E  excogitavit  Vir 
ClanlT.  inquo  nihi!  licet  preffioni,  quodque  in  primo  volumine  Tentaminum 
dilucide  cxplicat.   Ec  tamen  id'em  in  hac  Hbra  quod  in  cxtcris  accidit ,  uc 
a:quiHbrium  ho,c  difficiHus  tollatur,  quo  lancibus  majora  imponuntur  ponde- 
ra.  Illud  itaque  maneat  inconculTum  ,  corporaqu^que  ,  fi  mareriamKthercam 
exceperis,  ad  motum  minus  elTe  expedita,  huicobludari.  Quare  utea  qui- 
dem  materia  globum  elementarem  exagitet ,  «Sc  penetret ,  longe  celerius  in  ■ 
orbem  agitur  quam  aHa  quasque  corpora:  ut  ventus  qui  vela  implet ,  non  ea- 
dem  celeritate  navem  promovet,  qua  ipfe  agiratur,  imo  &  ipfe  a  veHs  non 
mediocriter  retcirdacur.  Sic  ubi  fcobs  Hgnea  in  aqnnm  vafe  contentam  conji- 
citur,  aqua  in  orbeni  bacuIo,auc  manu  agicata  ,  rulvis  hoc  Drdius  gvros  fuos 
abfolvit,  quo  fundo  vafis  eft  propior  -,  nam  ibi  af->eiicace  parcium  vafis  recar- 
dacur.  PartesquidcmpulvcrislevioresaouaE  ipfius  diredionem  &  mocum  fe- 
qnuncar ,  atque  eofd  m  fcre  circulos  delcribunc  :  qux  autem  fundum  vafis  im- 
mobile  atringunt ,  motum  aqua:  non  lequuntur ,  fed  in  fpirx  modum  contorta: 
tandcm  in  centrum  colHgumur.  Idem  cernereeft  in  iis  venci  turbinibus ,  qui 

pulverera 


TRACTATtJS     SECUNDUS.  ij^ 

pulverem  &  exficcata  folia  concorquent :  nam  quac  folia  in  altum  fullulit ,  in 
orbem  fic  exagitat ,  uteofdem  pene  circulos  defcribant :  fed  qux  terram  t.in- 
gunt,  inlpirasada  tandcm  inmedio  turbinis  cocunt.  Non  diffimili  forfitan 
rntione  gravia  quxque  corpora,cum  aethcrea:  fubftantix  motui  refiftant,in 
fpirxmodum  dcorfum  cruduntur:  eo  fcilicet  tendunt ,  ubiminor  eft  impctus 
xchercx  (ubftanti.T.  Non  aliter  fere  ac  globus  cereus ,  cujus  fupra  memininnis, 
qui  fciHcet  xqualis  fit  cum  aqua  ponderis :  nnm  fi  aqua  in  orbem  agitata  filo 
per  mcdium  globuli  oblique  aito,  &  tenfo  motus  illius  nonnihil  impediatur, 
tum  pauiatim  decidet:  quod  partes  aqus  celerius  motx  globulum  coveilus 
propellanc,  ubi  monis  aqux  eft  tardior.  Atque  ex  hoc  exemplo  utcumque  li- 
quet  ,cur  gravia  pocius  in  cerram  ,  quam  aliorfum  impellantur.  Nam  fi  nihil 
mocui  circulari  aecheris  repugnarec ,  ei  mocui  omnino  obfeqnerencur  ,  &  eof- 
dem  femper  circulos  delinearenc ,  ucde  fcobe  lignea  aquacinnatance  diximus : 
fed  cum  canca  pernicicace  rapi  ab  xchere  non  poflinc ,  paulacim  ab  cjus  dire- 
ftione  defleftunc ;  fere  uc  navis  ,qux  ob  gubernacuU  obliquicacem,venci  im- 
pecui  6c  dccerminacioni  non  omnino  utantea  obfequitur :  quod  navis  obHque 
deflcxa  impreffioni  venti  rcfiftat. 

Hjec  fane  non  fubtihtcr  modo,  &  ingeniofe  admodum,  fed  eciam  proba- 
bilicer,  &  naturx  phxnomenis  facis  cohxrenter  excogitata  fateor :  fed  tamen 
cum  in  ea  hypothefi  multa  fint  qua  difficihora  videri  poflint,  quxque  Hcet 
fuerintab  authore  quam  dihgentiffime  expHcata,nonca  funttamenqux  ab 
omnibus  inteUigi  queant.  Liceat  nobis  defccnfum  gravium  ex  pondere  fub- 
tihs  aeris  repetcre  ,  undecumque  pondus  huic  materia:  accellerit :  nec  forte 
difficihus  efl  pondus  huic  matenx  ab  Auchore  nacurx  imprelfum  agnofcere  , 
quam  mocum  fimplicem  &  nacuralem  icheri  conccdere. 

Quamobrem  uc  nihil  videtur  probabiHus  quam  gravia  deorfum  ferri  a  cau- 
fa  excrinfeca  ,  &impeHence:  fic  nihil  expHcatu  eft  difficiHus,  quam  modus 
quohxc  impulfio  perficitur.  Ac  fi  quis  ex  multisfitcHgendus,  is  mihi  potior 
videtur, qui  fubtih  aeri  terrelbia  corpora  fuo  pondere  premcnci,&  urgenri 
motumrerom  graviumrefert  acceptuni  :  undecumque  motus  i  le  ,  aut  impul- 
fiohuic  aerillibtiHaccedat,  fcu  ab  actherea  fubftantia  ,  qux  iHum  deorfum 
irudat  ,  feu  ab  innato  pondere. 

•  Sed  , /«-^«'f-f.  levia  &  rara  corpora  ,  ut  plumacnon  tardius  defcendcrent  in 
fubtili  aere  quam  denfiora  quarque  corpora.  Nam  fi  pauciores  habcnt  partcs, 
mimis  huic  impu'fioni  refiftunt ;  nec  fubtilis  aer  vim  fuam  excric,nifi  ;n  uartes 
folidas  quas  penetrare  non  poteft. 

Refp.  nos  id  polfeuccumque  concedcre.  Nam  in  machina  pneumatica,ubi 
aercraffior  exhauftus  eft,  &  (ubtiHs  tantum  remanet,tam  cico  fere  decidit  plu- 
ma ,  auc  lana  ,  quam  plumbum. 

Sed  quod  etiam  quxripoteft,  unde  huic  fubtiH  aeri  pondus  accedat ,  an  a 
Deo  fuerit  imprelTiim  ,  id  nos  terrere  non  dcbet.  Nam  ubi  experimen- 
ta  ,  ^  fenfus  nos  deferunt ,  conjefturis  tantum  locus  efte  poteft.  Id  vero  ex- 
perimcntis  didicimus  fubtilem  clfe  aerem  ,  qui  vitri  poros  permeec  ;  huic  in 
machina  pncumacica  graviummocumfacis  commode  cribui  polTe.  Jam  fi  ulce- 
rius  inquiramus  ,unde  iUius  fubcilis  aecis  preffio  ,  aur  pondus  oriacur,  paulo 
iniquius  nobifcum  agictir ,  qui  primas  rerum  caiifas ,  &  primos  omnium  mo- 
Tom.  II.  V 


154  PHYSIC^    GENERALIS 

tuscogiutioneafTequinonpoirumusj  ac  prxclare  nobifcum  agitur,  fi  caufaj 
pioximas ,  &  continentes  affcrre  liceat. 

Vemm  ifi^nies ,  fi  tantum  fic  fubtilis  aeris  pondus,  cur  alia  corpora  mult# 
leviora  furfum  non  propellat? 

liejp.  id  eo  fieri  quod  fubtilis  ille  aer  corpora  qujcque  penetret ,  non  aliter 
atque  aquafpongiaemeatusfubit.  Unde  ut  exemplum  viri  dodbill^  ufurpem  ,fi 
fpongia  extrinfecus  cera  obduftaad  fundum  aquae  deprimatur,  ftatim  emer- 
get,  quodleviorfitaqua.  Scd  ubicitra  cerx  additionem  intra  aquam  deprimi- 
tur,ibiremanet  immobilis,  quod  aquailliusmeatusimplcat ,  &partes  illius 
folidae  cjufdem  fint  cum  aqua  ponderis :  fi  aer  fijbtiiis  cum  meatus  corporum 
fubeat ,  &  quaeque  folida  corpufcula  fubtilis  aeris  corpufcula  squent  pondere, 
non  eft  cur  corpora  a  fubtili  aere  furfum  pellantur. 

CAPUT     III. 

JDe  inotu  gravlum  Accelerato. 

NUnc  illud  reftat  ut  de  motu  gravium  accelerato  in  defcenfu ,  &  retardato 
in  afcenfu  dicamus ,  & qua  proportione  motus  ille  acceleretur,  aut  re- 
lardetur  ita  exponamus  ut  phyficas  rationes ,  non  geometricas ,  &  difficiles  ad- 
hibeamus.  Atque  ut  certo  ordine  progrediamur ,  primum  rem  itaefle  ,  &gra. 
via  in  defcenfu  motum  fuum  accelerare  probandum  eft  j  deinde  caufa  hujus 
motus  accelerati  inquirenda.  Sit  igitur 

Prima  ConclHfio' 

Gravia  motum  fuum  inter  defcendendum  accelerant  ,  fic  tamen  ut  quidam 
huic  acceIerationifintpr.xftituti  fines,  &  defcenfus  landem  fiat  squabilis. 

Pars  conclufionis  i*  eftomnino  manifefta :  quocnimgraviaex  majore  alti- 
tudine  dceidunt ,  hoc  majorem  idkum  infligunt :  fed  major  illa  percumo  aliun- 
de  oriri  non  poteft,  quam  ex  velociore  motu.  Nam  fi  motus  efTet  xquabilis ,  & 
fui  ubique  fimilis ,  eadem  quoque  foretpercuffio :  crgo  non  dubium  eft  quin 
motus  gravium  inter  defcendendum  augeatur. 

Confirm.  ex  funependulis  -,  eaquippe  tantum  fpatii  in  afcenfu  remetiuntur, 
quantum  in  defcenfu  confecerunt :  quod  inter  defcendendum  eum  acquirant 
impetum  ,  quo  furfum,  &  ad  eandem  pcne  altitudinem  attolluntiir. 

Corifirm.  iternm:  Cum  corpus  grave  in  principio  fui  defccnfus  lento  admo- 
dum  decidat  motu,  fi  aequabiliter movcretur, nec defcenfumaccelcraretjin- 
gens  temporis  fpatium  in  fuo  defcenfu  impenderet. 

>p  Pars  altera  conclufionis  multis  rationibus  &  experimentis  prob.iri  poteft. 
Primum  enimpulfusaermotui  adeoprscipiti  refiftit.  Nam  illius  partes  divi- 
fioni  quodammodoobftant,nectam  citoin  circulum  moveri  polfiint.  Idem 
quippe  corpon  accidit  ac  navi,  qui  expanfis  velis  magna  velocitatc  fertur  : 
adco  uti  motus  augeatur ,  donec  major  fit  impetus,  quam  ut  aqua  eadem 
pcrnicitate  dividi  ,&  in  orbemagi  queat  :  tnmenim  motus  fit  asquabilis. 
i,  Cum  corpus  grave  defcendit ,  uovus  quidem  impetus  ex  ipfi  gravitate 


TRACTATUS  SECUNDUS.  ,5j 

contirenter  acquiritur:  fed  finiul  augetur  medii  refiftentia  ,  qiias  ubi  novuni 
eum  impetum  aequabit ,  tum  motus  augeri  non  poterit ,  fed  a:quabilis  per- 
manebit :  roYi  quidem  vekt  idus ,  aut  percufliones  grave  dcorfum  pellunt : 
fed  fimul ,  ut  diftum  eft,augetur  aetis  refiftentia ,  qus  dii^ifionem  tam  fubitam 
inhibet. 

3.  Hoc  ipfummultisexperiment:sconftat.  Primum  enim  fi  ex  praecelfe  tur- 
ris  ,autpraeruptimontis  cacumine  fiigitta  intcnto  arcu  vibrctur,  aut  bombar- 
dilis  globus  explodatur  ,  minus  ferient ,  quamfi  cominus  eftent  emilLi.  Nam 
pulfus  aer  a:gre  ,  ut  ita  dicam ,  patitur  tanta  celeritate  agitari ,  &  in  orbem  re- 
currere,  aut  comprimi.  Undemotus  globideorfnm  emiffi  paulatim  ab  aeris 
refiftcntia  retunditur  ,  donec  vim  ipfius  gravitatis  exasquet ,  hoc  eft  ,  dum  ea- 
dem  cclcritate  moveatur  ,  ac  fi  ex  eadem  altitudine  decidilfet  :  tumenim 
fit  jequilibriuminter  vim  gravitatis,  &  rcfiftentiamaeris.  Secundohincliquet 
cur  grave  ex  aere  in  aqu-m  decidens  motum  fuum  ftatim  imminuat:  quod 
aquam^gisrefiftat  quam  aer  :  ficmotusgravium  in  aqua  initio  quidem  acce- 
leratur  ,  led  brevi  fit  acquabilis ,  ob  magnam  medii  refiftentiam  :  eft  igitut  vis 
quajdam ,  aut  celeritas  maxima,quam  grave  inter  defcendendum  poteft  acquir- 
rere,  ultra  quam  non  augetur. 

5.  Ha:c  determinata,  &  maximace!eritas  minoreftincorpore  ieviori,  quod 
aer  magis  ei  refiftat.  Hinc  folvitur  difficultas  quam  in  Baliftica  fua  proponic 
Merfennus.  Nam  pluries  fe  cxpertum  teftatur  fagittam  quac  in  afcenfu  tria 
minuta  fecunda  impenderat,  quinque  in  dekenfu  infumpfilfe:  cum  idem  non 
accideretin  globofcrreo  .1  mortarioloexplofb.  Nammajorevi  fagitta  emitti- 
tur ,  quam  dekendendo  poffit  acquirere.  Emifta  quippe  aitius  in  in  figi- 
tnr,  quamfiex  quacumque  altitudinerecideret.Quare  plus  temporis  in  dei- 
ccnfuinfumit  quam  in  afcenfu.  Alia  eftratio  globi  ferrei,  cui  aer  non  adco 
refiftit. 

4.  Minora  corpora  inter  defcendendum  citiiis  ad  aeqnalitatem  perveniunc 
quam  majora  ex  eadem  materia  compofita  ;  plus  cnim  illis  refiftit  aer ,  qui 
corporis  gravis  fuperficiem  ambit.  Hinc  corpus  divifum  non  tam  celeritcr  de- 
cidit,  quam  integrum;  &  quo  major  eft  fuperficies  pro  mole  corpoiis  ,  hoc 
defcenfus  eft  tardior.  Idem  enim  fere  in  motu  gravium  ,  quod  in  navi ,  quam 
venti  promovent ,  accidit :  aer  quippe  corporis  gravis  fuperficiem  prxterlabi, 
tur,  &remoratur,  fereut  aqua  qus  navis  prcmit  latera,  illius  motum  non- 
nihii  inhibet ;  idqueeo  magis,  quonavislaterafunt  afperiora',  autpr^  muco- 
fo  hiimore  magis  fcabra.  Unde  cum  navis  pice,  aut  febo  recens  eft  illita 
multo  celerius  agitur.  Corpora  autem  minora  majores  habent  fuperficies  pro 
mole  fu3  .  quam  majora  corpora.  Nam  fi  fint  duo  globi  ,  quorum  unus  fic 
unius  libra: ,  alter  odo  ;  fuperficies  minoris  erit  ad  ma;oris  fupeificiem  ,  ui 
nnum  ad  quatuor  :  unde  major  globus  odo  librarum  facilius  vincet  aeris  re- 
fiftcntiam,  quz  oritur  ex  fuperficie  quatuor  pedum ,  quam  minor  globus  fupe- 
ret  refiftentiam  acris  ortam  ex  fuperficie  unius  pedis. 

Uno  veibo  quo  corpora  funt  minutiora ,  hoc  maipres  habent  fuperficies  pro 
mole  fua  :  his  adeo  plus  refiftitaer,  aut  aliud  liquidum.  Unde  eorum  motus 
cito  fit  iquabilis ,  non  acceleratus :  tum  enim  fit  acquabilitas  motus ,  cum  re- 
fiftentia  aeris ,  vel  aqusut  diyidatur ,  Sc  circwlationem  fuam  perficiat,  tanta 

Vij 


15«  PHYS.IC^   GENERALIS 

eft  ,  qnantus  eft  impetus  recens^  gravi  corpore  inter  decidenJum  produdhis. 
Qnod  «tique  citius  accidit ,  cum  refiftentia  medii  fit  major  cx  majore  nimi- 
rum  corporis  gravis  fiiperficie. 

Atquchinc  multa  explicari  poflunt  phaenomena-  Primo,  cur  aves  expanfis 
alis  lente  admodum  decidant ,  velocius  alis  compHcatis :  tum  enim  plus  refiftic 
afer  ,  quo  major  eft  fuperficies :  adeo  ut  ab  aere  ipfo  fuftineri  pofTint :  five  ab 
impetuquemin  feipfis  efficiunt,  fiveab  aeris  elaterio.  Secundo,  cur  ramenta 
metallorum  tam  lente  in  aqua  decidant.  Tertio  ,  cur  fagittis  plumx  addantur: 
nempe  ut  rcdlior  fit  earum  motus  :  nam  pars  denfior  ptsit,  quod  facihus  aerem 
dividat.  Quarto,  cur  bombardile  minutos  plumbi  globulos  non  tanta  vi,aut 
ad  tantam  diftantiam  explodat ,  quam  globum  majufculum  :  in  his  enin» 
omnibus  major  pro  mole  fupetficies  majorem  itidem  aeris  refiftentianj 
efficit. 

His  adde  gravium  motUm  ex  figura  ipfa  multum  pendere :  fic  vas  conca- 
vum  aqu3E  innatat.  Hinc  etiarH  naves ,  ut  diximus ,  fiunt  ex  parte  inferiore  an- 
guftiores ,  &  ex  utraque  parteroftratx :  fic  enim  citius  aqunm  findunt,  &  faci- 
lius  ab  aqua  fuftinentur ;  fic  aves  expanGsalis,&  roftrato  pedtore  in  aere  fuC- 
penduniur. 

Solvuntttr  objeniones. 

Opf>.  I.  lignum  plerumque  in  pulverem  comminutum  ftatim  demergi,  cum 
integrum  aquae  innatet :  ergo  id  non  femper  verum  eft  majora  corpora  citius 
defcendere ,  &  medii  refiftentiam  facilins  fuperare. 

Refp.  id  interdum  evenire ,  quod  intra  ligni  poros  multum  in  fit  aeris :  unde 
corpusin  pulvcrem  comminutum  detrafto  aere  fitgravius. 

Opp.  z.  Duo  corpora  ,  ut  duos  globos  mole  quidcm  inacquales ,  fed  ex  ea- 
dem  materia  conflatos  squa  celeritatc  defcendere :  nam  aer  qui  extrudirur, 
majori  globo  plus  refiftit,  &  eo  magisquo  globus  plunbus  conftat  partibus. 
Sic  piftrini  mola  non  multo  citius  defcendet  ex  turris  fummo  ,  quam  lapis  : 
nam  licet  mente  concipere  ingens  illud  faxum  e:j  innumeris  lapidibus  ita  coag- 
mentatum  ,ut  ii  tamennon  {mt  continui,  fed  divifi,  tumque  unus  lapis  alte- 
rius  defcenfum  non  promovebit. 

Refp.  ingens  faxum  aliquanto  citius  defccndere ,  quam  minorem  lapidem : 
quodpro  molefua  minorem  habeat  fuperficiem:  unde  taidius  ad  motum  fea 
ad  dcfcenfusjequabilitatempervenit:  tamerfi  vix  fenfibilis  eft  difFerentia  in- 
ter  defcenfum  magni ,  &  parvi  corporis  ,  cum  ex  minore  altitudine  fimul 
dccidunt :  imo  lapis  aut  plumbum  non  multo  celcrius  defccndit  quam  li- 
gnum. 

Quare  ex  triplici  potiffimum  capite  oritur  medii  refiftentia  ,  idque  corporis 
gravisdefcenfum  remoratur  ,  primo  quod  mediumpartes  habeatitaconnexas, 
ut  perrumpi  facile  non  poflint.  Hinc  forte  corpufculafolidiora,  ut  pulveris 
atomi  in  aerefluftuant.  i"  quod  medii  partes  a  gravi  corpore  fint  expellen- 
d«e  :  adeo  ut  in  orbem  cas  moveri  necefle  fit ,  ut  locum  a  gravi  corpore  reli- 
ftum  occupent.  5°  denique  quod  medium  ipfum  vehemcntiori  motu  agicetur: 
ficmotu  aerispluvia,  autgrandolongiusdcfertur,  Silapis  interdum  rapidioris 


TRACTATUS    SECUNDU?,_  i^t 

aqii.-E  motum  fequitnr.  Sed  ulceiiiis  progrediamur ,  &  qua:  fit  cauf-i  accelernti 
motus  gravium  expendwimus.  Sit  igitur 

Secunda  Conclnjio. 

lUud  fatis  cft  verifimile  caufiim  accelerati  motus  graYium  faltem  maxima  ex 
parte ,  efle  medii  refiftcntiam. 

Piobnri  poteft  coiiclufio  ipsa  experientia.  Nam  in  machina  pneumaticacor- 
pora  vel  leviflima  cclerrime  moventur  ,  5:  xquabiliter.  Imo  vix  plumbum 
celeriiis  decidit,  quam  pluma  :  ergo  omnis  in^qualitas ,  &  acceleratio  def- 
censusexmediirellftentia  oriri  videtur.  Veriam  id  accuratiores  obfervationes 
poftulat ,  neque  ut  certum  definiri  poteft. 

Confirm.  Quaicunque  fit  caufa  motus  gravium  ,  aut  intrinfeca,  aut  extraria; 
aut  innata  gravitas,  aut  crebrs  percufliones  ,  &  quafi  iftus  a  fubtili  corpore 
repetiti:  ubi  nullaerit  refiftentia,  vix  motus  ulla  inacqualitas  cfTepoteft  :  nec 
fubtilis  acr  corpus  dcorfum  premit ,  nifiquatenus  in  partcs  illius  folidas  im- 
pingit.  Unde  eadem  vi  pellitcorpus  leve ,  ut  plumam  ,  quanta  corpus  folidif. 
fimum.  Nam  fi  in  illo  pauciores  funt  partcs ,  minus  id  refiftit  premcni. 

Unde,  ut  nonnullis  videtur ,  ex  duplici  capite  duci  poteft  defcenfus  gravium 
acceleratio.primiim  ex  viimpreira.deindeexnnedii  ipfius  eIatcrio,quod  motum 
a  potentia,  feu  a  vi  impulfiva  produdtum  confervat.  Quo  potentia  motrix 
diutiiis  applicatur,  hoc  m:ijor  eft  motus.  Sictudicula  v.Billard.  major  i6his  im- 
primitur,  quo  longius  eft  manubrium,  &flexibiHus:tum  enim  diutius  globum 
comitatur.  Hinc  remiges  facilius  triremem  promovent ,  ubi  jammota  fuerit. 
Atque  ut  uno  verboplura  compledlar,  motus  longe  facilius  in  mobili  jam 
motoproducitur,quamin  eodemimmoto.  Quare  illud  multis  verifimilius  vi- 
debituraccelerationemgravium  ex  aeris  claterio  potius  deducere  ,  quam  ex 
qualitate  imprcfta  :  fi  id  verum  fit ,  motum  gravium  in  vacuo  Boyliano,  feu 
in  machina  pneumatica  non  accelerari.  Fors  etiam  eft  ut  illa  defcenfus  in  cor- 
pore  gravi  acceleratio  neque  ex  qualitate  imprefla  ,  neque  ex  aeris  elaterio  fit 
repetenda  ,  fcd  ex  iteratis  fubtilis  materis  percuflTionibus.  Id  vero  manifeftum 
puto ,  caufam  illam  internam  eire  non  pofte.  Cum  cnim  vis  illa  interior,  fi  qua: 
fit ,  codem  femper  modo  corpori  applicetur  ,^ive  fit  qualitas  quasdam  ,  five 
forma  fubftantialis ,  zquis  temporious  squa  fpatia  pcrcurret.  Idem  cnim  ef- 
ficietacglobus  plano  Horizontali  impofitus  ,  qui  manu  comitante  non  ac- 
celeratur,  fed  asquali  motu  promovetur.  Quare  caufa  hujus  accelcrati  motiis 
eft  exterior  ,  quxcunque  illa  fit,  noninterior. 

C  A  P  U  T     IV, 

De  motu  gravinm  juxta  numerorum  imparlum  frogrejfum  accelerato. 

HOc  iitique  inter  illuftriora  noftrac  a;tatis  inventa  merito  habcri  poteft, 
idque  ut  aliamulti  ingenii  fui  monumenta  GaHIasus  demonftravit. 
lllud  itaque  primum  nobis  probandum  eft  ,  corpus  grave  intcr  defcenden- 
dum,  fi  prima  temporis  parte  unum   pedem  confecit,  eodem  led  proximo 

V  li) 


1^8  PHYSICiE    GENERALIS 

lempore  tres  peJes ,  tumquinque ,  tum  leptem  pedes  decurfurum}  idque  jiixta 
numerorum  imparium  progrelfum :  adeo  ut  fpatia  decurfa  agravi  corpore  fint 
inter  le  ut  quadrata  temporum. 

Quod  ne  minus  peritos  oflFcndat,  facilc  explicari  poteft.  Numerus  enim  qoi 
in  lele  ducitur,  ftu  multiplicatur ,  alium  efficit  numerum,  quem  prioris  nu- 
meri  quadratum  appellant.  Sic  duo  in  fefe  multiplicata  ,  quatuor ,  tria  in  fc 
du6la  novemefficiunt.  Itaquequaternarius  erit  quadratum  binarii,  utnovcna- 
rius  ternarii,  acdicimus  binarium  elfelatus^autradicem  quaternarii  ,  ut  ter- 
narium  novenarii :  fic  4.  funt  radix  1 6 :  nam  quatuor  in  fe  dufta  efficiunt  16. 

Hoc  igitur  volumus  ,  quod  fi  corpus  grave  intra  certum  tempus ,  ut  intra 
minutum  fecundum ,  (  fic  vocant  fexagefimam  partemuniusminuti  primi,  feu 
fexagefimae  partis  unius  horxjunam  exapedam,(eu  lex  pedes  defcendendo  con- 
fecerit,  (  quod  exempli  loco  ponimus  •, )  fecundo  tempore  tres  exapedas  de- 
curret ,  quae  cum  prmia  conjundlx  efficiunt  quatuor.  Itaque  duobus  minutis 
fecundis  quatuor  exapedx  conficientur.  Jamque  intelli^imus  quatuor  exape- 
das ,  feu  fpatium  decurfum  elTe  quadratum  duorum  fecundorum ,  feu  ipfius  tem- 
poris.  Sictertiominuto  quinque  cxapeds  percurrentur ,  qusjunftx  cumqua- 
tuor  jam  decurfis  efficiunt  novem ,  quadratum  fcilicet  ternarii.  Qiiare  trjbus. 
minutis  fecundis  novem  exapeds  peragrantur,  81  tempus  femper  eftradixfpa- 
tii  decurfi.  Unde  quatuorminutisfecundisi6.exapeda:percurrunuir,6cita  dein- 
ceps. 

Rem  vero  ita  fe  habere  non  Galilaeus  modo  ,  fed  etiam  alii  infignes  Geome- 
vx  variis  cxperimentis  comprobarunt.  Primo  tubum  vitreum,  &  praelongum, 
eumque  in  partes  divifum  adhibuere  :  huic  non  ad  perpendiculum  eredto,  fed 
multum  inclinatoglobulumimpofuere,  utlentiorelfet  defcenlus,  &  facilitls 
obfervjiri  polTet.  Cum  itaque  plures  in  idacri  ftudio  intenderent ,  omnes  pro 
comperto  habuere  ,  quod  globulus ,  qui  prirao  temporis  intervallo  ,  v.  gr.  in- 
tra  arteria:  pulfum  ,  unam  tubi  partem  decurrebat ,  fecundo  tempore  tres  par- 
tes  ,  tertio  arterix  pulfu  quinquepartes  ,  &  ita  deinceps  peragrarer. 

1.  Funependula  eadem  prorfus  rationefuas  eduntvibrationes.  Nam  pendu- 
lum  quod  filo  trium  pedum  ,  8c  paulo  amplius  fufpenditur ,  intra  minutum  fe- 
cundum  vibrationcm  fuam,  hoceft,  defcenfum  ,  &  afcenfum  perficit  ,  quafi 
in  plano  inclinato.  Cum  quadruplo  eft  longius ,  nempe  duodecim  pedum  ,  non 
quadruplo tempore  ,  ut  contingeret,fiaEquabilis  eftet  gravium  moms,  fed  du- 
plo  tantum  tempore,duobus  nemp e  minutis  fecundis  vibrationem  fuam  effi- 
cit.  Jam  fi  pendulum  fit  novies  longius  ,  nempe  17  pedum  ,  intra  tria  minuta 
fccunda  arcum  fuum  defcribet;  adeout  fpatia  decurfa  fint  quadrata  temporum: 
quod  enim  pendulum  novies  eft  longius,  triplo  tempore  perficitur. 

3.  Illud  quoque  nonnuUi  in  defceniu  gravium  perpendiculariexperiri  volue- 
re  :  fed  paulo  operofior  eft  il!a  experiendi  ratio.  Itaque  ii  pertendunt,  quod 
intra  minutum  fecundum  grave  ex  duodecim  pedum  altitudine  decidat ;  intra 
duo  minuta  fecunda  48  pedes  conficiat  •,  adeo  ut  primo  temporis  fpatio  xi , 
feeundo  }(J  pedes  ,  hoc  eft  triplnm  prioris  confecerit;  verum  error  aHqivis  in 
tam  praccipitimotu  potuit  irreperc  ,  ut  poftea  dicemus.  Nunc  rationes  ipfas 
tammirabiUs  effedtus  iuquiramus  ;hae  quippe  a  Phyficis  potius  quam  a  Geo- 


TRACTATUS  SECUNDUS.  ij9 

metris  funt  repetenda: ,  qui  fspius  quod  res  ita  fu ,  demonftranc,  vel  explicanc, 
non  caufani  afFerunr. 

Nunc  ad  rationes  phyficas  veniamus.  Corpus  grave  ex  ipfa  aeris  refiftentia, 
aut  fortc  ex  novis  &  fibi  fuccedentibus  percuffionibus  five  crallions ,  five  fulj- 
tilis  aifrisnovum  fubinde  impetum,  feu  novum  velocitatis  gradum  indefinen- 
ter  acquirit:  ut  per  longiorem  tubum  globulos  flatu  ipfo  procul  jaculamur  : 
quod  (piritus  ex  ore  emilfus  globulum  iteratis  pulfibus  fic  verberec,  ut  novi 
femperaccedione  crefcat  impetus.  Nec  tamen  ftatim  perit  qui  primo  impref- 
fus  eft ,  fed  ex  aliis  &  aliis ,  qui  fuccedunt ,  fit  vegetior.  Non  diffimili  ratione 
corpusgravea  quiete  difcedens  proprio  pondere ,  ea  utitur  velocitate  quam 
paulatimacquifivir.  Manet  quippefempeteademgravicas  ,  qua:  nunquam  fe- 
riatur ;  manent  iidem  velocitatis  gradus  ,  quos  ftiit  inter  defcendendum  con- 
fequutum  ,  novi  femper  &  recentes  adveniunt :  hinc  adeo  motus  (ui  incremen- 
tumfumit,  idque  aEquabihter.  Nam  ubi  eadem  eft  efFedrix  caufa ,  quieodem 
prorfus  modo  operatur ,  necelfe  eft  ut  aquis  temporibus  xquales  velocitatis 
gradus   acquirantur. 

Sed ,  inaiuies ,  fi  motus  gravium  aequabiliter ,  &uniformiter ,  ut aiunt ,  augea- 
tur,  curjuxta  feriemnumerorum  imparium  crefcit  ?  Idlonge  probabihus  vi- 
detur  defcenfum  gravium  juxta  feriem  naturalem  numerorum  1,1,3,4,  &c. 
quam  per  numeros  impares  1,5,5,7,  crefcere. 

^c/'.  hincrationemducicur  per  numeros  impares  gravium  motus  accelere- 
tur  :  qwod  non  fimu! ,  fed  paulacim  certus  velocitacis  gradus  acquiratur.  Nam 
fiipponamus  corpus  grave  primo  temporis  fpatio  ,  puta  intra  arterix  pulfum  , 
unam  exapedam  confecilfe.  Quod  fi  jam  ab  initio  eam  habuilfet  velocitatem, 
aucimpecum,  eodem  cempore  duplo  velocius  defcendilfec ,  &duas  exapedas 
peragralfec :  idque  manifcftum  eft  in  vafe  aqua  pleno.  Nam  aqua  duplo  cele- 
rius  effluic,  cum  vas  (emper  plenum  eft :  quam  fi  paulacim  exhauriacur.  Itaque 
corpusgrave  A,  quod  paulacim  acquifivit 
velocicacem  L  D ,  fi  eam  ab  initio  habuif- 
fec ,  dupUim  fp.itium ,  nempe  tocum  qua- 
drangulum  A I D  L  ,  pcrcurrilTet.  Sub  ini- 
lium  icaque  fecundi  ccmporis  jamcorpus 
gravehabet  unum  velocitacisgradum  ac- 
quificum,  &  incegrum  :  quoquidem  du- 
plum  fpacium  ejus  quod  puilacim  per- 
agraverac ,  eodem  tempore  decurrit.  Sed 
interim  per  fuam  gravitatem  paulacim 
eum  acqnirit  impetum ,  quo  unam  exa- 
pedam  conficit :  utroquc  ergo  impecu ,  in- 

nacoicilicec&acqnificociiplum  fpacium,  feu  3  exapedas  conficiec  Sic  30  tem- 
poris  iniervallo  j.nn  duos  habec  velocitatis  gradus  acquifitos  &  plenos ,  quibus 
primi  fpatii ,  fcu  exapeds  quadruplum  decurrit,  Interea  quoque  per  innatum 
impetum,  feugravicacem,  qui  femperurgec,  fenfiinunum  grndum  velocica- 
tis  adipifcicur  ,  quo  fpatium  unius  cxapedx  (imiliter  pcrciirrit,  Tripiici  ergo 
velocitaris  giadu  inftruclum  ,  quorum  duo  pleni  funt  &  intcjri ,  reliqnus  pau- 
latimcomparatur,  quintuplum  fpacium  ejus  quod  primo  cerrvpore  ,  tl'u  incra 


i6o  PHYSlCyE    GENERALIS 

arteris  piiliam  confedum  eft ,  omnino  percurritar  ,  &  ita  deinccps  per  nume- 
tos  imp.ircs  fit  progrejTio :  quod  acquifui  impetus ,  aut  velocicatis  giadus  fcm- 
per  vigeant ,  &  innatus  quoque  impetus,  feu  gravitas  eadem  pcrfevcicc.  Qi_iod 
fi  ajitem  impetus  ipfe,  auc  velocitas  eam  ab  initio  vim  habuitrct  quam  fub  fi- 
nem  dcfcenius  corpus  acquifivit,  duplum  fpaciumcjus  quod  confccit  ,  omni- 
noperagraffet  :  gradus  enim  velocitatis  qui  paulatim  crefcunt,  quofouegrs- 
vitas  ipla  fola  procreat ,  fmguli  unam  v,  gr.  efficiunt  hcxapedam^fed  grr.dus  in- 
tegri  & acquifui  duplum  eodem  temporc  conficiunt  fpacium.  Qiias  utique  ell 
vera  &  phyfica  ratio  msptus  accelerati  per  numeros  impares. 

Verum,  inquhint ,  curnon  eademeil;  proportio  inter  fpatiadecurfii  agravi 
corpore ,  &  acquifitos  velocitatis  gradus  ?  cur  non  crefcuni  fpatia  fecuridunj, 
progrcffionem  fimplicem  1,1,5,4,  &c. 

Hefp.  rationem  anobis  allatam  fuifle  ,  quod  gradus  velocitatis  jam  plenus, 
&  perfeitus  duplo  fpatio  conficiendo  fufficiat ,  neque  id  toties  inculcatum  ne- 
ceue  eft  repetere.  Sed  tamen  fatendum  eft  utramque  fencentiamcirca  propor- 
lionem  ,  qua  gravia  fuum  motum  accelerant ,  facilc  conciiiari  pofte.  Quod  Ct. 
cnimtemporis  partesindivifibiles  accipiamus;  tum  fane  fecundiim  fimpiicem' 
&  naturalem  numerorum  progreffionem  fiet  defcenfus  gravium  acceleratio  : 
nam  uno  quoque  momento  unus  gradus  velocitatis ,  ifque  incegeracquiritHr; 
acquein  magnis  numeris  ,  vixunaproportioab  alteradiffert  ,  uc  fiopuseiret, 
fucili  probaretur.  Acfipartes  temporis  fenfibiles  fumantur,  tum  ex  diiSis  pa- 
lam  eft  fore  ut  per  numeros  impares  fiat  acceleratio. 

Inftabis ,  accuratiora  expejimenta  huic  proportioni  non  omni  ex  parte  re- 
fpondent.  Nam  viri  docSifliimi  variis  experimentis  invenerunt ,  globum  plum- 
beum  v.g.intra  femiminutum  fecundum  ex  altitudine  quacuorpedum  cumqua- 
drante ,  motuperpendiculari  decidere  ,  idque  ope  penduli  crium  fere  pedum,, 
quod  eodem  temporedimidiam  vibrationem  efficit,  obfervarunt ;  intra  mi- 
nucum  fecundum  cx  altitudine  16  pedum  defcendebat  •,  intra  fefquiminutum 
ex  alcitudine^fi.  pedum  ;  intra  duo  minuta  fecunda  ex  altitudine  <>i.  pedum: 
intra  duominuta  fecundacum  dimidio,ex  altitudinepedum  jjdecidere  com- 
pertum  ert.  Ec  camen  juxca  proportionem  afHgnatam ,  primo  minuto  {ecundo 
pedes  ij  ,  fefquiminuto  3  8,  duobus  minucis  fecundis  68,  duobus  minutis  fe- 
cundis  cum  femi(rc  106 ,  conficere  debuit  :  igitur  quo  ex  alciore  loco  grave 
delabicur  ,  hocmagis  decft  aflignaca:  proportioni. 

Refp.iA  o^lme.  convenire  cum  principiis  noftris.  Namfupraoftendimus  ob 
fleris  refiftenciam,  mocum  gravium  acceleratum  paulatim  ad  aequabilitatem 
perduci:  quod  divifio,  &  circulatio  aeris  tam  fubicofieri  non  pofllt.  Ac  for- 
tc  fit  aequabilitas  poft  500 ,  aut  circicer  alticudini  pedes.  Hinc  fic  uc  frgicca  in- 
terdum  plus  cemporis  in  defcenfu  impeodac,  quam  in  afcenfu,uc  jam  innuimus. 

Ex  iis  fequicur  eadem  propornone  projeftorum  mocum  minui ,  qu»  gravium 
defcenfus  acceleratur.  Nam  gravitas  ipfa  nunquam  cefiat ,  donec  imprelTiim 
motumomnino  fuftukrir.  Sic  pendula  eadem  velocitate  afcendunt,  qua  def. 
cenderunc.  Quare  falfum  eft  majores  iftus  a  fclopecis  ,  auc  baliftis  imprimi 
in  mediocri  diftantia ,  quam  in  minori. 

Sequicur  i^'  corpora  furfum  projeda  in  afccnfii  &  defcenfu  eam  delineare  fi. 
guram,  qus  a  G«ometrisparabolavocitatur,  ut  demonftrat  Galilxus.  Cum 

planum 


TRACTATUS     SECUNDUS.  _       161 

planumalrquod  conum  tangit,  i\  coniim  iprnm  ica  feces ,  ut  Ce6tvo  fit  pLino 
rangenti  parallela  ,  tum  in  utroque  coni  legmento  figurnm  habebis  paraboii- 
cinijde  qua  tamrriulta,  &pr2cbraGcomcaa:  demonftrant. 

Qiiai  furfiim  rcft.i  projiciuntur,  &  ad  perpendiculum  ,  ea  quidem  refta  de- 
cidunt,  &eandcm  Iineam  defcendendo  rcmctiuntur;  circa  anguUim  45.  gra- 
duum  maximamdefcribuntparabolanT,  licque  determinari  poteft  in  qucm  lo- 
cum  miililia  quique  projedVa  recidant.  Qiiod  prxftitit  Vir  clariflimus ,  &  alcje 
erudicionis  D.  Blondel ,  in  opere  quod  nuper  publici  juris  fadum  eft.  Qum 
ctiam  anno  1677  ,  cum  SerenifTmius  Franci.c  Delphinus  Regium  Obfervaco- 
rium  invifcrec,  inter  aliaplurima  machinam  cicxhibuicperingeniofus  &  dodt. 
MathematicusD.  •^''wfr ,  inqua  hydrargyrus  dclincacas  in  pariece  parabolas 
juxca  fingulos  elevationis  gradiis  decurrtbac  :  ita  uc  qua:  D.  Blondel  geomccri- 
ce  demonftraverac ,  oculis  ipfis  fubjicerentur.  Id  ipfum  quoque  perfecir  D. 
Perratilt  citra  hydrargyrum  ope  alcerius  machinx  :  adeo  uc  cheoria  cum  praxi 
apprimc  confentiat :  nec  dubitare  liccat  quin  gravia  per  numeros  impares  dcf- 
cenfum  accelerenc. 

Ne  illudquidem  tft  prxtereundum  non  modo  proje^Vioncm  efferaaximam 
circaangulum  inclinationis  45  :  fed  etiam  majores  eire  qua:  huic  propiores: 
quique  hinc  inde  ab  ea  zqualiterdiftant,  eacdcm  funt  scjuaks. 

Ha:c  utique  in  figura  appofita 
fient  apcrtiora.  Nam  miflile  A  fur- 
fumemiirum  in  B,  pereandcm  li- 
neam  pcrpendiculart  m  BA  recidit. 
Quod  fi  verfus  pundum  D  proji- 
ciatur  :  adeo  ut  angulus  B  A  D  fit 
ly  graduum  ,  tum  a  fcopo  D  non-  C 
nihil  defledet  vcrfus  I  :  adto  ut 
parabola;  dimidiam  partem  A  1  in- 
cer  afccndcndum  dcfcnbat ,  &  re- 
liquam  paraboI.T  portionem  I  M  , 
interdefcendeJumdelineeCificque  "^ 
ad  punftum  M  recider.  Quod  fi 
uaque  fingamus  hydrargyrum  per 
tubum  BAreda  decidere  in  A,tum 

per  tubumA  D  fic  inflexumut  cfEciac  angulum  BAD,furfum  contendere,  tu- 
bo  A  D  non  longe  ab  A ,  refedo ;  cum  hydrargyrus  ad  punftum  A  dcfcende- 
rit,  per  breviorem  tubum  inclinatum  prx  impetu  acquificonon  verfus  D,fed 
verfusl  confccndec ,  &  parabolam  A 1 M  defcribet,ut  demonftrat  Galilsus,  & 
cxperientia  ipfa  confirmat.  Itaque  Hnea  AM  eft  illius  parabok  amplitudo,  Sed 
nufquammajoreftparaboU,  autillius  amplicudo,  neclongius  miffilertcidic, 
quam  cum  idem  minTiIe  perangulum  refti  dimidium  ,  feu  45  graduum  projici- 
tur :  uc  fi  tendat  verfus  H  ,  &  angulus  H  A  M  fic  4^  graduum :  tum  enim  defle- 
ftet  verfus  K  &  inter  afcendendum  dimidiam  parabolam  A  K  defcribet,  ac 
tantumdem  intcr  defcendendumdelineabit.  Sicigitur  dimidium  amplitudinis 
parabolz  erit  C  K.  Cum  autem  anguli  inclinationumfunt.-rquaIes ,  &  xqua- 
To,„.  II.  X 


i6i  PHYSIC^    GENERALIS 

liter  a  pundo  H  ,  feu  ab  angulo  45  graduum  dift;inc :  ut  punda  D  <?:  F,  rcqua- 
liCer  dirtant  a  pundto  H ,  &  anguli  BAD,  &  F  A  M  funt  xquales,puca  finguli  ij 
giaduumimifnie  A  verfus  D  projedum  defcribit  parbolam  AIM,ciijus  amplicu- 
do  cftAMiidemminTile  verfus  F  &  eadeni  vi  emitrum  dcfcribic  parabolam  AL 
M ,  cujus  eadcm  efl  amplitudo  A  M  :  adeo  uc  arquales  fint  projediones  ,  cum 
anguU  inclinationum  squaliterdiftant  ab  angulo  45  graduum  ,  ubi  projedio 
eft  maxima.  Nam  reda  linea  D  I ,  qux  tangit  parabolam  A  I  M  ,  squalis  cft 
reds  FL,  qux  tangit  parabolam  AL  M.  Pliira  nonaddam,  quod  hxc  ad 
Geomecriam  percinere  videancur :  quanti  vcro  ea  finc  usus,Vir  Clariflimus  in 
peculiari  tradacu  demonftrat :  nos  ea  atcingcre  voluimus  quod  cum  cxperien- 
tia  apprime  confencianc 

C  A  P  U  T     V. 

De gravitatione ,  ubipncipua  hydrojiatlces  fmdamenta  expennntitr; 

PRiufquamde  libratis  liquoribusagamus,nonnuIla  fpeculacione  dignacir- 
ca  gravicacem,&gravicacioncm  nobis  func  explicanda.  Gravicacem  voca- 
mus  principium  mocus  dcorfum,  quodcunque  fit  illud.  Gravitacionem  vero 
exercicium  ipfius  gravicacis  ,  quxque  eft  veluc  adus  fecundus  ,  uc  gravicas  eft 
inftar  n£lus  primi. 

Jam  in  unoquoquecorporecentrumquoddam  effe  gravicacis  liquec  Quod  fi 
corpus  fic  rocundum,  &  homogeneum  ,  imo  6c  cujufcunque  fic  figurx  reguia- 
ris ,  punflum  iUius  medium  eft  icidem  cencrum  gravicacis,  ex  quo  fcilicet 
corpus  fufpenfum  manec  in  xquilibrio.  Nam  uc  in  corpore  funt  quacdamdia- 
nietri ,  qux  per  ccntrum  magnitudinis  tranfeunt :  ficquxdam  velut  linex  aut 
diametrigravitatis  concipiuntur,  qux  ab  unocorporis  extremo  ad  aliud  ducun- 
tur :  atque  ubi  funt  extrema  ,  ibi  eciam  eft  aHquod  medium  ,  circa  quod  mo- 
menca  ,  uc  aiunc,  func  xqualia.,,&  parces  xqualitergravitanc.  Qiiod  fi  bacu- 
lum  in  eo  punfto ,  feu  in  cencrogravicacis  filo  fufpenderis ,  in  neucram  parcem 
jnclinabic,  Sic  in  bilance  cum  xquancur  pondera ,  &  diftancix  ,  ccncrum  gra- 
vicacis  eftin  medio  ,  feu  in  jugo  librx. 

1.  Ccncrum  gravium  eft  pundtum  illud  in  quod  gravia  quxque  nicuntur  : 
quod  ucic]ue  vel  eft  cencrum  terrx ,  vel  ab  eonon  multum  diftat :  cuni  gravia 
omnia  decidant  adperpendiculum.  Reda  igiturUnea  qux  acencro  ^ravicacis 
ducitur  ad  centrum  gravium ,  -eft  linea  diredionis ,  feu  qux  motum  rerum 
gravium  dirigit.  In  centro  autem  gravitacis  pondus  omne  colligitur:nec  cor- 
pus  poteft  deorfum  cendere ,  nifi  gravitacis  ccnuum  podit  defcendere. 

Hinc  fic  uccorpus  plano  inclinato  infiftens  incercadendiim  non  gyret ,  fed 
quafi  gUfcendo  decidat,    cum  linea  diredionis  incra  bafim  illius  cadic.    Sic 


TRACTATUS   SECUNDUS, 


16} 


corpus  D  plano  AC  infiftens  (uo  qui- 
oem  pondtie  deorfum  labitur,  fed  cen- 
trum  gravitatis  eundem  fitum  retinet  : 
quod  linea  dirc<ftionis  intra  bafim  F  C  , 
non  cxtra  iiicidat  :  ut  contingit  in  corpo- 
rc  A  ,  quod  iui  decidit,utcirca  fuum  ccn- 
trum  rotetur  :  quod  utique  jam  ab  aliis 
fuit  obfetvntum.  Unde  Si  corpora  qus 
bafes  habent  Lmores,  ftantfirmius  ,  n(c 
£ki!c  nutant.  rimc  omnes  animantcs  fic 
incedunt  ^  ut  linea  dircdlionis  per  manus, 
aut  pedes  quibus  innituntur ,  pcrtranfeat: 
ut  fortc  alibi  dictmus ,  cum  de  motu  ani- 
malium  dicemus. 

Idunum  volumus  a  centro  gravitatis  cujuf<iiue  Corpotis  motum  illiiis  dirigi. 
Cum  enim  per  gravitatem,  feu  innatum  impetum  gravia  quxque  rorpora  in 
terrzcentrumnitantur,  ut  unum  cum  eaglobum  efficiant,  non  oninia  corpo- 
ris  gravis  pundla  in  idem  tcrrcE  ccntrum  tendunt :  fed  in  il!ud  duntaxat  in  quo 
partium  corporis  fit  iquiHbrium  ,  quodque  pondus  omne ,  Sc  gravitationcm 
colligit  in  Ccle:  quiqueexhoc  pundocorpusgrave  fuftinet ,  totum  illius  (cn- 
tit  pondus.  Eft  enim  ilhid  vehit  ccntrum  [ihix.  Qux  partes  longius  ab  eo  piin- 
fto  diftant ,  minus  de  corpons  pondcre  (uftinenr, 

?.  Ex  iis  quoqueefficitur,  quod  cum  pluresidem  corpus  ferunt  ,  fingiili  mi- 
nus  f-eraut,  ac  pondus  ipkim  velut  in  partes  diftribuatur.  Hinc  minores  co- 
lumns  gravia  plerumque  tedla  fuftincnt ,  &  plura  in  eodem  caniftro  ova  ma- 
nent  ilL-cfa  ,  licet  idem  ovum  multis  (ubjaceat. 

5 ,  Hinc  etiam  colligitur  nullam  eirecorporum  levfracem  nid  rclativam:  nei 
que  enim  fua  fponte  lurfum  cfferuntur  ,  fcd  rv  gravioribus  deprimuntur,  Sic 
lionum  aqu.x  innatans  una  cum  aqua  gravitat :  nam  illius  pondus  auget :  tam- 
etfi  ab  aqua  graviore  furfum  propellitur.  Hinc  parte  fui  aliqua  aqux  id  im^ 
mergitur:adeout  fi  fit  duplokvius  aqua,  parte  fuidimidia  intra  aquam  de- 
fGcndat,  quo  aqua  ipfa  ubique  xquabiliter  prematur,  &  illxfum  maneat  xquii 
hbrium.  Nam  in  eadem  mole ,  vel  extenfione  duplo  amplius  funt  aquar  partes 
quam  Ugni  j  nec  furfum  propelli  polfunt  aqui  partes  a  paucionbus,  quas  (iint  in 
ligno. 

Contra,  ficorpus  grave,  utcuprum  fitmultograviusaqua  ,  ut  reveraeftno- 
vies  gtavius  ,  cupriimin  aqua  nonam,  utaurumdecimam  nonam  fui  ponderis 
partem  amittet :  adeo  ut  fi  aurum  primum  in  acre  ,  deinde  in  aqua  filo  appen- 
deris ,  ^tum  ex  lance  qna;  eft  in  aere  decima  nona  pars  ponderis  fit  detranen- 
da  ,  ut  fiatarquilibmim.  Quo  quidem  modo  facile  dignofces  quantum  unum- 
quodque  corpusfitaqua  gravius.  Sed  inftituta  profequamur. 

6.  B.uulusligneus  viahqua&ad  perpendiculum  in  aquam  demerfus  ,  hoc 
majore  cum  impetufurium  extruditur,  quo  longior  eft  ,  &  aqua  profundior r 
cum  enim«aqua  gravior  cum  vehementius  repeliiti  Eadem  eftratio  cur  fcyphus 

Xij 


B 


1  is© 


G-.J 


•  ob 


.A^^  PHYSIC^    GENER  ALIS 

inveifus  ,  5v  iiuia  aquam  deprelliis ,  hoc  majdie  impetu  furfum  elucl:etur,qu6 
altiusdemergitur.  QLianquam  acrqui  iubeunteaqua  infcyphoar£tiviscompri- 
mitur,  non  mediocricer  fcyphi  motum  promovet ,  cucn  multum  fit  aqua  le- 
vior. 

7.  Qiiod  fivafi  vitrcQ  {atis  amplo,  &  in  cylindri formam  tornato  ABCD, 
aquam  afFuderis  ,  fitque  in  fundo  foramen  F ,  quod  di. 

g!Co  occludacur ,  fublato  digito ,  globulus  cereus  fum- 
msaquiEinnatanspaulatim  defcendet.  Atfiaquamfic 
afFundas  ,utvafis  laterapercutiat,  tum  ea  motum  fpi- 
ralem  inftar  vorticis  concipiet  :  adeo  ut  remoto  digi- 
to ,  qui  foramini  proxima  eft  aqua  prope  C  ,  &  D, 
ob  conceptum  inftar  vorcicis  impetum  ,  ftatim  effluere 
non  poflit;  ficque  quod  jucundo  eritfpeftaculo  ,  co- 
lumnaaeris  E  F  incumbens  globulum  aqua  leviorem 
magna  celeritate  per  fubjedlum  foramen  impellet : 
quod  utique  primus  obfervavit  in  Academia  RegiaD. 
Mariotte.  Interdum  column^E  aeris  vi  levia  corpora, 
ut  globuli  cerei  ad  latera  propelluntur  ,  ut  verfus  S  , 
Sc  vi  aeris  elaftica  fepe  repelluntur,  Aqui  vortices  ple- 
rumque  has  motuum  leges  fequuntur.  Hinc  fit  ut  in 
mari  naves  aHquando  repellantur  ab  aliquo  vortice , 
interdum  abforbeantut,  ut  in  mari  Cafpio  quandoque 
evenit. 

Sedubi  aqua  vasimplet,  &  Cua.  fponte  per  foramen  Fdelabitur,  tum  co. 
lumna  E  F  non  prior  decidet ,  fed  qua»  aiqualiter  a  foramine  F  diftat ,  qax  fci- 
licet  eft  in  C  G  H  D.  Simili  ratione  fi  fiat  foramen  in  I ,  &  vas  aqua  repleatiir, 
utprius ,  ufque  ad  fuperficiem  L  M,  aqua  quae  eft  in  P  tum  afcendit,  ut  ef, 
fluat  per  foramen  I ,  ut  ea  qua:  eft  in  O ,  vel  in  N ,  quod  ab  incumbente  magis 
prematur  aqua  in  P  conftituta. 

8.  Corpus  a  profluente  aqua  magis  fuftinetut ,  quam  a  ftagnante  :  namaqux 
celerius  moti  impetus  corporis  gravitatem  pene  inutilem  efficit :  ut  in  proje- 
Ais  cernimus.  tjnde  corpusaquxcurrentifaciliiis  innatat.  Plures  etiamaqua 
partes  obfiftunt,  ne  a  gravi  corpore  extrudantur:  cum  id  aliis  ,  atque  a!iis 
fubinde  parcibus  aquae  incumbat,  Atque  huic  vclut  principio  ars  natatrix  in- 
nititur. 

Accedicetiam  major  innatantis  corporis  extenfio.  Hinc  fupini  natint  facilius, 
quoddorfum  iatius  peclore  aquampremat;  quique  anguftiore  funt  pe£lore, 
aut  fpiritum  diutius  nonretinent,  minus  funt  ad  natandum  idonei. 

9.  Artis  natatricis  ea  quoque  ratiocxeoducicur ,  quod  ii.ipof.is  in  corpore 
nataVite  procreatus  gravitationem  ipfam  frangat ;  feuaqu.i  ex ''ncatisinoibem 
brachiis  dividarur :  quo  quidem  modo  rana:  vidL-ntur  nacare  ,  feu  findatiir  aqiia, 
dum  brachia  altcrnis  vicibus  csfim  producuntur ,  &  rctrahuiitur  ;  feu  ucraque 
manu, canum  inftar  percutiatur  aqua ;  feu  denique  fupini  ucraque nianu  aquam 
rccro  agamus  fere  anatum  more.  .    ; 

10.  Corpus  aqua  gcavius ,  uc  mccalli  laniina  aqux  iiM;er4uro.iji|Utat ,  i Jque  iix 


TRACTATUS   SECUNDUS.  ifiy 

fcobc  ferrea  cernere  eft :  quod  lamella  fatis  habeat  virium ,  uc  aquam  nonni- 
hilactoUat:  fed  debilior  eit,  quam  uc  cancam  aqus  molem  protrudac  ultra 
liiam  fuperficiem :  cum  illa  aquaj  excundacio  majorem  ahquantulum  vim  exi- 
gar.  Accedit  etiam  neris  predio  ,  qus  illam  inhibec  exundationem.  Imo  &  u!i- 
ginofaforte  aqurfubftantianonfacile  dividitur  :  cametfi  hcec  ratio  nonnullis 
non  probacur ,  quod  aciisvicres  eciam  cenuiffima:  aqux  non  innacent ,  ut 
chalybex.  Quare  in  acu  chalybea  ,  aut  in  fcobe  metalHca  videtur  fieri  qai- 
damagger  aerisqui  hxcfuftineatcorpora.  Sed  de  his  poftea. 

II.  Hincdemumliquetcur  altiusimmergaturnavis,  Sc  aquam  meUus  fcin- 
dat ,  quo  ilhus  carina  eft  acutior.  Tantum  enim  navis  aquae  expellit,  &  occu- 
pat,  quantum  ea  ponderat ,  una  cum  iis  omnibus  qux  continet ,  ut  aqua  ubi- 
que  xquabiliter  premacur.  Quo  veroacucior  eft  carina,  hoc  minore  ciraiitu 
aquam  retroagit ,  &  expelHt ,  faciHus  adeo  eam  fecat,  quam  ubi  eft  obtufior : 
tum  enim  parum  immergitur  ,  &  plus  aqux  extrudit.  Acutior  etiam  &  roftra- 
ta  navis  oppofitos  aqux  impetus  monius  cxcipit :  quod  in  cam  obliquius  im- 
pingant.  Hinc  bafes  pontibus  fubjeftxfic  aptancur,  uc  aqua  magis  ex  obli- 
quo  in  eas  incurrac  ,  &  fraftopene  impetiieas  feriac.  Atque  hinc  prascipua 
hydroftacices  phxnomena  explicantur. 

Primo  enim  hinc  Hquetcur  urinatores  vixadfundum  maris  podlnt  defcen- 
dere ,  nifi  pedibus  appenfo  pondere  :  cercum  eft  enim  urinatorem  ab  aqua 
omni  ex  parte,  quafiin  xquifibrio  fuftineri ;  fedquo  alcior  eft  aqua  ,  hocma- 
Jore  vi  urinacorem  repeHic.  Vndique  enim  a  circumfu(a  aqua  is  premitur ,  uti 
&  omnia  corpora  aqux  immerfa:  qux  ubi  funt  aqua  graviora ,  omni  ex  par- 
teab  aqua  depreftii  fubfidunt :  xquaHs  enim  aqux  moles  corpori  immerfo  refi- 
rtit :  fed  cum  ea  eft  levior ,  corpus  ui  in  bilance  deprimuur :  conrra  fit  ubi 
aqua  eft  gravior. 

Hinc  fic  uc  qux  in  acre  appenfa  erant  in  squihbrio  ,  id  amictsmc  xquili- 
brium  ,  cum  inaquaappenduncur.  Sic  ubi  plumbum  ,  &  cuprum  in  aere  ap- 
penfa  func  in  xquilibrio  ,  ab  co  excidunc  in  aqua  ponderaca.  Nam  plumbum 
in  aqiu  minorcm  locum  occupac ,  quam  ejufdem  pondcris  cuprum  :  unde  & 
minore  aqux  mole  Hbracur  :  quare  fi  inaqua  appendantur ,  vincec  plumbum  , 
quodinaere  fuic  in  xquiHbrio. 

Quamobrem  corpus  aqux  immerfum  ex  omni  parce  premicur  ;  pars  iHius 
fumma  deorfum,  pars  inSma  furfum  adigicur.  Id  vero  fi  aqua  eft  levius ,  fur- 
fumab  aquafibi  fubjcda,  cujus  majus  eft  momencum  repeUitur.  Nam  cor- 
pus ,  uc  diximus,  cum  xquaH  aqux  mole  pugnac ,  &  libracur  :  hxc  fi  gravior 
cft  ,  furfurn  coi pus  adigic :  uc  fi  levior  elTec  par  aqux  moles ,  corpus  infra  def- 
cenderet.  Hinc  fitulam  aqua  plenam  nullopene  negocioa  fundo  pucei  ad  ex- 
cimam  ilHus  fuperficiem  attollimus :  non  quod  aqua  in  fuo  loco  fic  expe«s 
ponderis :  cum  idemin  vafe,utin  dolio  experiamur :  fed  quod  aqua  fitulx  quam 
extrahimus ,  x  ]uiponderet ;  ac  ficulx  pondus,  quandiu  incra  aquam  ea  demer- 
gicur,  ab  xqualiaqiix  pondere  fuftineatur. 

i.  Ex  iis  coUiguur  non  liquores  modo ,  fed  eciam  folidiora,  &  graviora  qux- 
que  corpora  incraaquam  ita  fufpendi  poftcjUcad  fundum  aquxnon  decidanc: 
id  vcrofic  efficitur.  Vicrcus ,  &  prxlongus  cubus,  cujus  orificium  vix  duas  !i- 
neas  pacet ,  intra  fubjedum  hydrar^yrum  immergicur ,  tum  fuftione  per  fupe- 

X  lij 


\i6  PHYSICyE    GENERALIS 

riusorificiumhycJrargyrus  ad  unius  digitialcitudinem  attollicur  ,  &ftatimdi- 
gito  occluditur  fummuni  illud  tubionJicium  ,  ac  lubus  ipfe  aqua:  immergicur: 
lubdudo  digiro  hydrargyrus  manet  penfiHs.  Nam  ubi  aqux  14  dis;itis  alti  im- 
merfus  fuerir ,  hydrargyrus  incra  unius  digiti  altitudinem  fufpenfus  remane- 
biCjUt  cum  aqui  pondere  ftet  in  squihbno;  &  quo  aldor  erit  aqua  ,  hoc  iti- 
dem  altius  proporcione  icrvaca  afcendet  hydrargyrus :  nam  fi  ilhus  loco  aqua 
esifteret  ,  hsc  ab  incumbenteprcmerecur,  &:  per  tubum  fubirct  :  natura 
quippe  asquihbrium  femper  afFedar. 

Quod  fi  illam  quic  a  nobis  eft  exphcata,  non  adhibeimus  cautionem,  expe- 
rimencum  non  fuccedct.  Nam  fi  hydrargyrum ,  uc  Vir  Cl  uifT  proponit ,  tubo 
infuderis ,  occUifo  videhcetper  digitumaltero  tubi  otificio  ,  eumque  invcr- 
fum  fic  intca  aquam  demergas ,  ut  fubducto  digito  pnrs  tubi  extra  aqunm  pro- 
minear;pars,inquit,  hydrargyriintra  tubum  (ufpenfa  remanebit,  eaque  quar- 
tadecima  pars  alticudinis  ipfius  aquas  futura  eft.  Id  fane  ex  veris  &  conftitutis 
principiis  confequetur  ,  nifi  quid  aUud  obftet :  fed  hydrargyrus  inccrdefcen- 
dendum  nonnihil  acquiret  impetus,  ex  quo  ilHus  crcbrce  vibrationcs  orien- 
tur  :  adeo  ut  aqux  immerfus  in  gutiulas  decidat,  nec  maneatpenfiUs  ,  ut  opti- 
meanimadvertit  D.  Boyle  in  hydroftaticis. 

Idcm  pene  dicendum  de  liquoribus  qui  lunt  aqua  leviores  :  ut  cum  tubus 
oleo  terebinthinx  iuclionis  ope  impletur ,  tum  enim  in  tubo  aqux  immerfo 
manet  altior  aquas  fuperficie ,  ea  videUcet  proportione  qua  oleum  tercbinthi- 
n£  eftaqua  levius.  Contra  hquor  tartari  aquagravior,  tubo  icidem  longiori,5c 
cujus  parsfumma  aqunsextimafuperficie  fit  a!tior,  eodcmmodoimpofitus,  in- 
frafuperficiemaqua:  depreftus  in  tubo  remanct. 

Jam  fi  corpus,  cujus  idem  fit  cum  aqua  pondus ,  aquas  ipfi  immergatur  ,  in 
quo  pofitum  fuerit  loco ,  id  quiefcet.  Sic  pifces  in  media  natant  aqua ,  atque  us 
libicum  ell  vel  emcrgunt ,  vel  prascipites  decidunt :  quod  fortc  vcficulas  inal- 
vogerant  plenas  aere  ,  quem  vel  exckidunr,  vel  augentuthbuerit. 

Poftremo  ad  hquorum  aequilibrium  pertinent  \\\x  bulluls  vitrea: ,  qui  cum 
aqua  tubo  vitreo inclufs  ,  modoenatant,  mododemerguntur,  idque  ad  arbi- 
trium  noftrum.  H«c  quidem  ampullx  vicres ,  &  cavce  exiH  col!o  plerumque  do- 
nancur ;  five  id  fic  perforatum,  utaquxaditus  pateat  :  five  ficocchifum,acque, 
utloquuntur  ,figilLuum,  Cum  autem  mulri  de  iis  ante  aliquot  annos  fcripfe- 
rint ,  prarcipua  ph.cnomena,  qusque  ad  inftitutum  noftrum  maxime  pertinent, 
feligemus  :  nam  plerumque  evenit ,  ut  res  pene  ludicra: ,  &  abjefta:  magnam 
rebus  phyficis  lucem  inferant- 

Ac  primumfolent  illa:  bulluL-c  aliqua  fui  parte  aqua  repleri ,  non  aliter  at- 
que  iii  a^olipilis  fieri  folet :  incalefcant  enim  aliquantulum  necefte  eft  ,  tum 
aquai  immergantur :  nam  fubitaqua  per  exile  foramen  ,  quod  ab  externo  aere 
cxpvell^ieoferecipiac,  ubi  minor  eft  predio.  Itaqueglobulus  illevitreus,  fea 
ampulla  in  tubo  aqua  pleno  fic  libratur,  ut  nec  cmcrgat  ,  nec  fundum  petat. 
Qiiod  fi  vi  qiudam  deprimatur ,  fubeunte  aqua  aer  inclufus  ,  &  prefius  Me 
refticuere  nicicur ,  &  aquam  excrudere  :  quemadmodum  fcyphus  vitreus  ubi  in 
afiuam  demergitur  invcrfus ,  furfum  redit  cum  impctu  eo  majore  ,  quo  altius 
deprimitur. 
i.  Si  tubus  vitreuSjCui  ejufmodi  globuli,  velampulls  immittumur,  fum- 


TRACTATUS    SECUNDUS.  xCj 

mafui  parte  fic  apertus,  &:ampulLx  perforatae,  ubipars  aqure  fuperior  digt» 
forcius  premitur  ,  cum  aquaqux  vix  comprimi  potefc,  fubic  vicre3m  pilulam, 
&  conclufum  aerem  denfac :  hinc  gravior  fafta  defcendit.  Idem  evenit  cum 
aqua  cubo  conclufa  infuflacione  premitur,  aut  fipertubulum  aquainfundatur. 
Nam  quxcumque  accedatpreffio,  haec  per  totam  aquam  difHinditur  ,  &  \\\ 
aerem  qui  facile  comprimitur  ,  ftatim  permanac  :  hinc  ampulla  ,  aut  figura 
vicrea  implecuraqua,  &  fundum  pecir. 

j.  Si  ampulla  vitrea  foramen  habeac  occUifum,  ubi  aqua  qus  cubo  coiti- 
nccur,prx  frigore  fiet  denfior ,  cumampulla  emerget  ;  concra  deprimetur,  fi 
caloris  vi  aHquantulum  rarefcat :  gravior  enimampulla  fadla  eft  ,  quam  ut  ia 
medio  rariore  natare  pofTit. 

His  innumera  addi  poirunt ,  quorum  rationes  non  erunt  obfcurx,  fi  ad  ea 
qux  funcexpHcata  ,  revocentur  principia.  Seddehis  cancum  ,  quae  opcimam 
philofophandi  rationem  expcrimcntis  llibnixam  non  medioaitei:  connrmam : 
nunc  ad  ea  quae  magis  funtcontroverfa  ,  redeamus. 

C  A  PU  T     VI. 
He  llhrAtls  ItqHorlbHS- 

DE  Hquomm  iquiHbrio  diduri ,  qua^damex  iis  qux  jam  funt  demonftra- 
ta ,  in  memoriam  redigemus.Ac  primum  illud  contra  receptam  vulgi  opi- 
nionem  fundamenti  loco  ftatucndum  eft ,  gravia  quxque  corpora  in  fuis  locis 
gravitarc.  Nam  aqua  vafe  conclufa  non  magis  fundum  vafispremit,  quam 
qux  puteo  continetur.aut  aqua  maris  fubjcdam  premit  terram.  Hinc  qux 
infimam  tubi ,  aut  dolii  ere(fti  partem  implet  aqua ,  ab  ea  qunm  fuftinct ,  pre- 
micur,  &daco  perforamen  exicu,  hoc  longius  exiHt  ,  qr.o  altior  incumbit 
aqua.  Qiii  autcm  foramen  vel  digito  ,  vel  obturaculo  tentabit  occHidcre  ,  hoc 
majores  adhibebit  vires,  quo  foramcn  majus  erit ,  &  major  aqua:  altifudo. 
Qunmcumque  vas  figuram  nadum  fit ,  perinde  eft  :  feu  inftar  columnz  fit 
arquabiliter  latum,ut  doliumaut  tubus ;  feu  ex  una  parte  fit  latius  mftar  in- 
fundibuli.  Vim  enim  &  pondus  aqux  ex  illius  altitudine  ,  &apcaci  foraminis 
amplicudinc  licec  asftimare.  Quod  uc  planius  fiat,  figuram  jam  ab  aUis  ulur- 
pacam  adhibeamus. 

Sic  cubus  inflcxus  A  B  D  C  ,  cnjus  orificium  A  B  pona- 
tur  cenries  majus  ipfo  tubi  C  D  orificio  ;  palam  cft  i  fcre  ^ 
ut  aqua  in  utroque  tuho  ad  candem  aUitudinemfufpenfa 
maneat.  i.  ciim  minori  tubo  C  D  aquam  afFuderis ,  ubi  ea 
dcprimcturunius  digiti  aUitudine  ,  fimulqu.x  cftinpatcn- 
ti  &  lato  tubo  A  B,  ad  centefimam  unius  digici  altitudi- 
nem  afcendet.  Nam  juxta  prxcipuam  Staticcs ,  &  Mechn-  ^ 
nices  legcm  fit  ipfius  aquns  in  utraque  rubi  paue  zquili- 
brium:  quod  inter  afccnfum  5»:  dcfcenfum  aqux  in  utroque 
tubo  (u  eadem  ,  aut  potius  reciproca  proportio  ,  qux  eft 
inter  utriufquc  tubi  aperturam:  adeo  ut  quanto  plures  (unt 
aqux  partes  in  A  B  ,  quam  in  D ,  canco  minus  a("ccndac  in 
mijoricubo  A  B.qucim  defcendac  in  minori  C  D. 
Exquibus  illud  fequitur  ratione&:  expcrientia  confirma- 


la  PHYSICyE    GENERALIS 

tum  paradoxum ,  quod  figurae  delineatio  melins  exprimet.  Sit  vas  A  B,  ut  do- 

liiini  undique  occlufum ,  n;fi  ^]uod  ex  punfto  D  exeat  tubus  C  D,  cujuflibet  al- 

titudinis :  dolium  leu  vas  aqua  plcnum  fupponatur.  Quod  fi  icaque  tubum  C 

D  aqua  ii.dem  implevctis ,   \\xc  &  latera  ,  & 

utrumque  vafis  fundum  eadem  ^i  premet ,    ac 

fi  vas  iplumAB  continuaretur  uique  ad  tubi  C 

D  alticudinem.   In  continuato  enim  tam  amplo 

vafc  longe  quidem  mnjor  etTet  aqus  molcs  quam 

in  tubo  C  D :  fed  ea  qucque  eflet  in  minori  mo- 

cu ,  aut  certe  minus  etret  ad  motum  difpohta  , 

quam  ea  qua:  tubo  CD  continetur,  idque  reci- 

proce  ad  ipfam  aqua^  molem.  Nam  fi  vas  amplia- 

retur  ufque  ad  C  ,  aqua  in  eo  contenta  parum 

defcenderet  ,  ubi  tantum   aqux  afFunderecur, 

quantumcapere  poteft  tubus  CD  ;  fed  ubi  vas 

non  continuatur ,  multum  defcendit  aqua,  &  fui 

motus  magnitudine  molem  ipfamcompcnfat. 

Unde  interalia  experimenta  qu£  hanc  in  rem 
fafta  funt  in  Regia  Burgundia ,  quod  a  D.  Ma- 
riotte  in  Academia  jam  pridem  faftum  fuerat , 
iteratum  eft  :  ereftum  dolium  aqua  impletum 
fuit ,  tum  per  tubum  fere  iz  pedes  altum  aqua 
afFusa  :  cum  antea  500  &  amplius  librarum  pon- 
dus  fundo  dolii  eftet  impofitum.  Itaque  ci\m  aqua 
paulatim  affunderetur ,  pondus  fundo  impofitum  fenfim  attollebatur  :  adeo  ut 
ad  unius  fere  pollicis  ahitudinem  tandem  fublatum  fuerit ,  &  dolii  fun- 
dum  valde  intumuerit :  cumtamenvix  4  aut^aqus  libra:  afftifi  fuerint.  Sed 
quantum  fuperficies  aqux  dolio  contenta:  major  erat  tubuli  orificio ,  tanto 
reciprocelongitudo  tubi  fuperabat  fublati  ponderis  altitudinem. 

}.  Hoc  principium  latifTime  patet ,  ut  fufe  expofuit  D.  Pafcal  in  tradtatu  de 
liquorum  squilibrio  Vas  quippeaquaplenumeft  novumquoddam  genus  ma- 
china: ,  quod  vires  in  immenfum  augere  poteft.  Nam  aqua  tubo  condufa  fub- 
jeftamin  dolio,  aut  vafe  premit  aquam  ;  haec  prelTio  propter  continui- 
tatem ,  &  fluiditatem  ipfius  aqus  fefe  per  totam  aquam  difFundit ,  atque  m  va- 
fis  occlufi  latera  impetum  facit :  adeo  ut  fi  tubus  unius  digiti  latitudine  pateat, 
&aqus  eocontentx  visfitunius  libraj  j  aut  fi  loco  tubi  concipias  cylindrum 
cuprcum  ejufdem  ponderis ,  tum  fane aquam  fubjedf am  fic  premet,  &invafis 
laterafic  impinget,utpars  quaeque  vafis  digiti  magnitudini  arqualis,  eam  fufti. 
neat  prediont  m  ,qu.imunius  libraeponduspoteft  efficere:  ac  fi  vas  aliqua  fui 
parte  lit  dcbilius,  quam  ut  eam  imprellionem  ferre  queat ,  eoquidcmloco 
frangetur. 

4.  Quare  fi  idem  vas ,  finr  dolium ,  cui  minorem  tubum  aptafti ,  alio  fora- 
mine  centuplomajore  pateat .  eioue  foramini  pondus  fere  ccntum  librarum 
accommodes  .  hocquidcm  pondus  magno,  &:ampIo  foramini  impofitumaqua 
vel  uniuslibix  pondere  minon  rnboinfufa  attoliet.  Q^od  utique  facilius  in- 
telligetur,  fi  loco  ponderis  centum  Ubrarum  ,  tubus  ejufdem  amphtudinis, 

qua 


TRACTATUS    SECUNDUS.  i6p 

qitapatet  foramen  ceniuplo  majusaptetur:  tum  enimaqua  minori  tubo  im- 
pofitaficvafisa-quam  premet  ,  utfurlum  eam  per  majorem  tubum  alccndere 
compellat,  donec  inutroque  tubo  aquafit  vclutinxquilibrio,  &  ad  libellam 
compofita,  Idemenimfit  quod  m  tubo  inflexo  ,  cuju  parsaltcralongecftam- 
plior  ,  accidere  fupra  diximus :  unde  &  aquam  per  tubos  inflexos  ad  (ua;  oriei- 
nis  altitudinemafcendere  vulgb  eftnotiffimum.  Ex  quibus  h^c  coiligmnur- 

Primum  quod  in  aliis  machinis  lolenne  eft  ,  hic  quoque  ufu  venire  ",  ut  fpa- 
tium  eadem  ratione  augeatur  ,  qua  vis  ,  (eu  motus  muhiplicatur.  Nam  ubi 
aquaminori  tuboimpoficaunius  digici  altitudine  defccndic ,  pondus  vel  cen- 
tuplomajns,  velpotius  aqua  intra  majorem  tubum  vix  centefima  parte  unius 
digiti  attolhtur.  Atque  ha:ceft ,  ut  idcntidcm  diximus  ,  communis  omnium 
machinarum  ratio.  Non  enimminor  visinell,  autmiuus  momentam  unius  h- 
bra;  ponderi,  ut  centum  hbras ,  unius  v.  gr.  digiti  fpatio  atcollat,  quam  fic 
in  centrum  libris ,  ut  unam  hbram  per  centum  digicorum  fpatium  elevenr. 
Tam  facile  igitur  centum  aqux  hbrx  unius  digiti  fpatium  polfunt  con- 
ficere,quam  pondus  unius  hbrje  centuplum  fpatium  eodem  tempor-e  deciu-- 
lat. 

z-  Hinc  hqnet,  quod  ubi  viresaqnxprementis,  feo  pondefa  eam  inter  fc 
habent  rationem  ,  quam  aperta  in  vale  undique  occhifo  roramina,  tum  ea  pon- 
dera  fint  in  a:quilibvio  conftituta.  Nam  oftenium  eft  impofitum  magno  forami- 
ni  pondus  centum  iibrarum  abaqua,  vel  pondere  unius  hbnx,  qus  minorem 
implet  tubukim  ,  fuftineri :  ac  fi  volumusprohiberequominus  aquaper  am- 
phim  foramen  exeat ,  vim  iqualem  ccntum  libris  ene  adhibcndam.  Simul 
oftendimus  liquorum  momenta  ,  aut  vires  ex  alntudine  ipfi  aeftimari  oporce- 
re:  qub  enim  altioreft  tubus  ,  hbc  fubjeftamaquam  magis  premit. 

Nufquam  ferefuntpauciora  principiaquam  in  mechanicis,  ftaticis,  &  hy- 
draulicis ,  ex  quibus  motus ,  &  vircs  motrices  tum  aqua;  ipfius,  Sc  liquorum 
tum  machinarum  expenduntur :  fcd  nufquam  alibi  occurrunt  foecundiora  aut 
majorisusus,  dummodo  condufiones  ex  iis  certo  ordine  &  ratione  deducan- 
tur.  Paucas  exmultis  feligemus ,  qux  nonnihil  lucis  iisafterent,  qux  jam  cx- 
pofuimus ,  quxque  ad  rcdlam  philofophandi  rationem  plurimum  conferre 
pollunt.  Atqueex  liquorum  xquilibrio  prarcipua  velut  phxnomena  anobis  de- 
promentur,  qux  ex  prarmiffis  principiis  ducantur.  Nam  eo  referuntur  niocus 
pene  omnes  qui  ad  metum  vacui  rcferri  folent  :  non  enim  ahundequam  ex 
gravitate  aeris&:  illius  xquilibrio  cum  aliis  hquonbus  oriuntur.  De  his  itaque 
paulo  uberiiis  agendum- 

C  A  P  U  T      V  I  r. 

De  gravltate  aeris. 

OMnes  naturas  efFeftus ,  qui  ad  metum  vacui  referri  folent ,  ex  folo  ae- 
ris  pondere  profluunt.  Quare  primum  illud  nobis  demonftrandum,  gra- 
vem  effe  aera  nobis  circumfufum  ,  tum  qui  ex  illius  pondere  fequantur  efFe, 
6tus,  breviter  exponemus. 

Ac  primum  quidem  aerem  inter  gravia  corpora  clTe  jiumerandum,  hinc  pro. 
Tom.   II.  Y 


170  PHYSICC     GENERALIS 

bat  Anftotcles,quod  majus  fic  pondus  folliculi  infl^u  ,qiiam  G  omni  aeie  fi: 
vacuus :  idque  experimento  certum  eft.  Atqui  fi  aer  levis  eiletjnon  c^ravis ,  quo 
maCTJs  infliretur  folliculus,  hoc  minus  haberet  ponderis  :  ergo  dubicare  non 
polilimus  quin  fua  aeri  conftet  gravitas  ,  fuum  infit  pondus :  corpus  enim  li- 
quidum  eft  inftar  aqua^;  nec  ferc  ahter  aves  in  aerc ,  quam  pifces  in  aqua  fufti- 
nencur  ,  utriulque  fciUcet  liquidi  pondere. 

Secundo  ,  ut  pars  quxque  aeris  fuam  habet  gravitatcm  ,  qux  ut  poftea  dice- 
mus  ,  fere  ei\  millefima  ejufdem  molis  aqus  ,  fic  tota  aeris  maffa  fuuni  habet 
pondus  ,quod  quancum  fic,paulo  poft  dcfiniemus.  Id  interim  finitum  elle  fatis 
liquet ,  cum  aeris  finita  fitmoles.  Atque  ut  aqua  oceani  terram  fibi  fiibjedkam 
ptemit ,  eo  quidem  magis ,  quo  altior  eft  ,  fic  aer  terrx  ubique  circumfufus 
eam  premic  ,hocmagis ,  quo  molesaerisalcior  eft  :  ut  fundum  vafis  aqua  for- 
rius  premit,  quo  altius  attoUitur, 

Tertio,  hinc  conftat  majus  efte  aeris  pondus  in  montium  radicibus,  quam  in 
corum  ;ugis :  non  aliter  atque  in  ingenti  lan^E  acervo  parces  infimx  magis  com- 
primuncur  quam  fuperiores.  Atque  ut  eadem  lanx  moles ,  qux  erat  cxceris 
fubjeda ,  in  locum  alciorem  cranflaca  ,  minus  prefia  fcfe  explicac ,  &  majorem 
occupat  locum :  fic  idem  aer  qui  nobisproximus  magis  comprimitur ,  fi  m  ah- 
cujus  praecelfi  montis  verticem  transferatur  ,  fefe  in  amplius  fpatium  explica- 
bit ,  quod  minus  ab  incumbentis  aeris  mole  comprimatur. 

Hocaucem  experimencum  in  Arvernia  fadum  fuiirea  Viro  clarifliimo  jam 
omnibus  nocum  eft.  Nam  foUiculus  aere  femiplenus  ,  &  flaccidus  in  moncem 
quingencas  hcxapedasalcum  cranflatus  paulacimincumuic,donec  in  ipfo  verti- 
ce  omnino  diftentus  appareret.  Sic  inter  defcendendum  paulacim  decumuic, 
donec  m  ima  montis  parte  priftino  ftatui  eftet  reftitutus :  quod  aeris  fere  ut  la- 
nx  fint  plicatiles  particulx  &  prcflu  faciles^fed  tamen  prellk  feCe  reftituunt :  ex 
hac  quippe  vi  elaftica  aeris  plures  efFeftus  ducuntur ,  de  quibus  poftca  :  nunc 
enimdeiUius  pondere  tantum  agimus. 

Quarco  ,  non  magis  pondus  aeris ,  aut  preflSonem  fenfu  percipimus ,  quam 
pifces  circumfufsaquac  gravicacem  fenciunc:  quod  ea  ubiquefic-Equ.Tbilis ,  ut 
iiioloco  oftendemus.  Unde  quantumvis  aer  incumbens  nos  premat ,  id  pon- 
deris  lenfunon  percipinuis.  Sic  urinatorin  imo  maris  confticutus  aqux  incum- 
bencis  pondus  non  fencit.  Eft  enim  ibi  vclut  in  squilibno  poficus,  ubique  ojqua- 
bilicer  luftinetur. 

Qiiinto  cx  iis  lique:  aerem  nobis  circumfufnm  f^icile  huc  illuc  moveri,  diim 
pateat  locus ,  in  quem  fefe  recipiat.  Acfi  is  nullus  fir,  vix  ille  loco  cedic  :  nam 
ab  incumbencis  acris  mole  premicur,  acquc  illius  molis  pondus  vincendum 
eft. 

Quare  hxc  vclut  conclufio  ex  diftis  eft  eruenda  ,  non  acrem  modo  ,  fcd  & 
graviaqua^quecorporain  propriislocisgravitare.  Quod  ucique  ex  lisqurcfupe- 
rius  de  gravicacione,dc  libratis  liquoribu5,fc  gravitace  aeris  diifla  func,  omnino 
manifeftum  puco.  Idque  etiam  ex  hoc  confirmari  pctcft  quod  corpus  grave  non 
refillic  vi  exccrnx,qux  illud  avellcre  a  proprio  loco  nicuur,nifi  proptcr  inficam 
gravicatem  &pondus:  ergoibi  exercet  vimfuam  ,  feu  adum  gravu.uis  Qua 
enim  vi  corpus  grave  a  fuo  centro  di(T!tum  eo  nititur,  eadem  terra:  adhxret , 
cum  quiefcit  &  ne  a  fuo  loco  levellatur ,  per  gravitatem  fuam  obft.u. 


TRACTATUS   SECUNDUS.  ri 

Opp. :.  Corpus  grave,  ut  pkimbum  minus  in  aqua  ponderat,  quam  inaere: 
adcoucaqua  duodecimam  ponderis  partem  plumbo  detrahat.  Sic  cupro  no- 
namferepartem  pondcris  dccerpit :  cumautem  corpus  ejufdem  efl:  cumaqua 
ponderis ,  tum  nullo  modo  ponderat :  ergo  aqua  ipfa  m  fuo  loco  nuUam  habet 
gravitationem. 

^efp.  id  vul^us  Philorophorum  fefelhfle  ,  quod  gravitatem  abiblutam  a  rcC 
pedliva  non  dirtinxerint.  Itaque  pluinbum  in  aqua  duodccimam  fusgravitacis 
relativspartcm  amitnc  ;  nihil  cide  abfokita  decedit.  DLiopondera.Tquali.-i  in 
bilance  pofita  nulUm  habet  nravitatcm  refpcdivam  :  unumquippealtcrum 
lion  actoUit :  fed  in  iis  manet  abfokua  gravitas. 

Opp.  2.-  Urinator  incumbentisaqua:  pondusnon  fentit :  Sicquam  faciUimc 
fitulamaqua  plenam  in  puteo  ip(o  huc  illuc  agitamus ,  quam  extra  puteiim 
vix  attoUere  polfumus  :  crgo  aqua  in  proprio  loco  non  gravit.it. 

^efp.  idcirco  utinatorcm  incumbentis  aqus  pondere  non  gravari ,  quia  ean- 
dem  habet  cum  aqua ,  quam  occupat ,  gravitacem ,  5c  ajquabiliter  premitur  ab 
aqua,ut  deacre  circumfufo  aliasdiximus,  Atque  cadem  cft  ratio  fituLT  quam 
nullo  ncgocio  in  puteo  ,  imo  in  cuppa ,  aut  dolio  huc  illuc  impellimus.  Qucd 
quidem  probat  nuUam  elFe  gravitatem  refpedivam  aqux  in  proprio  loco,imo 
&  cxtra  proprium  locum.  Nam  ut  diximus ,  idcm  evenic  in  vafe  ,  aut  in  do- 
ho  ,  quod  in  mari :  fed  manet  tamcn  ipfius  .aquJC  abfoluta  gr.ivitas  ,  qua  fun- 
dum  vafis ,  aut  tcrram  ipfam  prcmit ,  idque  eo  magis  quo  eft  altior.  Unde 
urinator  vix  ad  imum  maris  poteft  defccndere  :  quod  ab  inferiore  aqua  furfum 
repellatur.  Atque  hinc  multa  circa  gravitationem  aeris  explicari  poiTunt  phx- 
nomena ,  qu.'E  fummatim  attingemus ,  ubi  de  variis  motibus  qui  vacui  horro- 
ri  tribiii  folent  ,  difleremus. 

C  A  P  U  T     VIII. 

Dt  varlis  effeElibns  <jiti  in  vacui  motum  referrl  folent. 

LOcum  omni  deftitutum  corpore  vacuum  appellamus :  hinc  utriufque  tum 
loci,  cum  vacui  craftacionem  Philoiophi  vulgo  conjungunt.  Sed  ab  co- 
rum  fcntentia  recedere  cogimur  experimentorum  evidentia  perfuafi.  Hafte- 
nus  enim  illud  velutprincipium  in  Scholis  obcinuit ,  nihil  .^que  naturam  ac 
vacuum  horrere.Quo  illud  efiFugiat,nihiIeam  non  moliri ;  levia  deorfum,gravia 
furfum  protrudcre.Jam  utrum  divina  faltem.virtute  vacuum  fieri  pofTir.multum 
incer  fe  digladiantur :  plerique  tamen  id  ncgare  non  audent.  Cartefius ,  &  qui 
eum  fcquuntur  ,  id  omnino  impoflibile  judicant.  Epicurei  contra  non  pofTibile 
tantum  ,  fcd  etiam  omnino  neceflarium  in  natura  vacuumputant:  adeo  utillud 
tanquam  principii  loco  fumere  non  rcformident.  Qiiid  vero  de  iis  videre- 
tur,  fuperiore  traftatu  attigimus  ,  idque  nunc  breviter  una  aut  altera  conclu- 
fione  compleftemur ,  utadmajora  &  utiliora  veniamus.  Sit  igitur 


171  PHYSIC^   GENERALIS 

Prima  ConclHfto. 

Vacniim  neqne  natura  horret ,  neque  eft  irejpoffibile. 
Prior  pars  concl.  omni  homini  ratione  fua  utenti  fiet  manifefta.  Non 
enim  poirnnt  res  omnisiensus ,  &  cognitionis  expertes  quicquam  aucamore, 
aut  odio ,  aut  defiderio ,  aut  tuga  prolequi :  atque  ut  identidem  monuimus ,  ni- 
hil  xc\\\Q  redtam  philofophandi  rationempeiturbat,quamcum  ea  qui  menti 
noftrx  conveniunt,  ut  ilHusideas ,  aucafFediiones  ,  in  resnntnrales  transfe- 
rimus.  Deinde  quod  nihil  eft  ,ut  vacuum  ,  naturam  ipfam  ,  aut  potius  res  na- 
turales,ut  elementatimore  percellere  non  poteft.  Quare  hujus  gcneris caufs 
fidlitix  ,  aut  ad  iummum  morales ,  quales  funtantipathia,&  lympathia,  odium, 
vel  amor ,  quantum  fieri  poteft,  aphyficis  fcientiis  funt  removcnda»  ,  &  ve- 
ris  efFedibus  caufx  itidemverx,  acphyfics  tribuend^e  funt,  non  inanes  fme 
mente  foni- 

Pars  altera  concl.  jam  aHbi  eft  demonftrata ,  vel  ex  eo  maxime  quod  Deus , 
fi  itayohierit ,  omnemaeremin  hac  aula  conclufum  deftruere  poflit ,  cumab 
eo  omninopendeat ,  tumque  fane  vacuum  fpatium  futurum  eft.  Q»a:  contra 
^opponi  folent  jam  iii  primo  tradatu,  difp.  i-  iolutafunt. 

:  Secnnda  Conclufig. 

Omnes  naturaj  efFe^fVus  quiad  metum  vacui  referrifolent,  ex  iolo  acris  poji- 
dere,  aut  viillius  elaftica  profluunt. 

Nulla  fere  eft  in  Philofophia  naturali  conckifio  aut  firmioribus  demonftra- 
tionibus  ,  auc  certioribus  munitaexperimentis ,  autcujus  vis ,  &  quafi  fcecun- 
dicas  laciiis  paceac:  nam  prorlusincredibileeftquot ,  &quanta  natur^  myfte- 
ria  penitus  antc  incognita ,  &permagniusus  ex  tam  manifefto  pirincipio  de- 
ducantur.  Veri\m  ut  quse  noftri  funt  inftituci  plane  &  diftinifte  profequamur  , 
primum  id  ollendamus,  gravemelTeacra  nobis  circumfufum,  tum  qui  ex  il- 
lius  pondere  fcquantur  efFe^tus ,  brevitercxponemus. 

Primiim  itaque  folles  occlufis  omnibus  foraminibus  diduci  non  polfunt  : 
quod  eorum  dilatationi  moles  circumfufi  acris  obftec ,  qua:  vinci  non  pottft,  nifi 
visingensadhibeacur.  Remvero  itaelfehinc  faciie  intelligicur,  qnod  folles 
•  incraaqnamimmerficum  cubus  patet,  quam  facillime  diducancur.  At  fi  cubus 
adhibeaturprxlongus  ,  quique  excra  aqu.im  promineat,  tum  fine  nullus  erit 
vacui  mecus.  Nam  fubeunti  acri  patebit  Iccus  :  &  tamen  fi  profundior  aqua 
fuerit ,  foUes  diduci  non  poterunt  :  quod  pondus  mcumbentis  aqux  obfiftar. 
Hsc  enim  non  ccgre  fuo  loco  movetur,  dummodoalius  prxfto  (it  in  quem  fe 
recipiat :  fed  ubi  aditus  non  patet  ,  vix  ea  iuo  loco  dimovctur ,  &  eo  difficihiis 
quo  aqua  eft  profundior. 

Secundo,  ne  longiores  .fimus  in  rebus  manifeftis,  &j.im  vulgo  notiflimis  , 
nifi  forte  ubi  ignoratas  mmime  oportnit ,  una  &  eadcm  cft  ratio  omnium  qu:E 
nrFerri  folent,  experimcntorum.  Nam  fi  tubus  ,  cujus  pars  altcra  digito  eft 
occlufa  ,aqua  imple.uur,  iiqueintra  vas  aqua  plenum  invertatur ,  tum  aqua 
non  efP.uet,  ,fed  fufpeu(aremanebit:qu6d  efiluere aqua non  poflit,  qum  fub- 


TRACTATUS   SECUNDUS.  17} 

jefti  vafis  aqua  attollatur  :  hoec  autem  attollinequit,  qninincumbentemacris 
molem  itidem  attollat:  pondus  vero  aeris  obftat,  neque  is  moveri  poteft,  nifi 
locuspateatin  quem  le  recipiat,  Quodutique  fiet,  fi  digitum  luftuleris:  tum 
enim  aer  qui  in  orbem  facillime  movetnr ,  cedet  aquac  ponderi.  Eadem  eft  ra- 
tio  lagenac  invetfe,  cujus  coUum  eftanguftius;  ex  ea  eniminverfa  liquor  non 
effluit ,  uci  nec  ex  vafe  crebris  foraminulis  aperto ,  cum  illius  otificium  manu 
occluditur:  quod  motu  aens  circulari  impedito  ,hic  loco  non  cedat. 

Tertio ,  hinc  etiam  qux  circa  fyringem  ,  feu  fyphonem  injeftorium  &  an- 
tlias  ,y.pompes,  fiuntexperimenta,  manifcfte  deducuntur. 

Primo  enim  ubi  embolus ,  feu  baculus  teres ,  &  cylindricus ,  v.  /<r  pl/loft ,  in 
fytingeadducicur,aercircumfufusper  patens  foramenfubit  ,&  locumab  em- 
tolo  occupatum  ftatim  implct :  non  metu  vacui ,  fed  quia  pars  una  aeris  pulfa 
aliampellit ,  hxc  aliam  ,  ficquefitmotus  circularis ,  aut  potius  ellipfi  fimilior, 
ac  pene  ovalis. 

Secundo,  occUifo  foramine  ,  licetaer  fubireamplius  non  poffit ,  fi  tamen  vi 
fatis  magnaembolusattollatur,  tubus  automnino  vacuus  erit,  aut  quod  magis 
crediderim  ,  fubtilis  materia  percxcos  fyringis  meatus  fubit,  &  vacuum  lo- 
cum  replet.  Nam  fi  nulli  eflent  meatus  in  tubofyringis ,  nulla  materia  iubti- 
Jis  in  aere  .  aut  fpatium  ab  cmbolo  reliftum  omnino  inane  foret  ;  aut  fi  om- 
nia  corpoiibus  fnnt  plem  ,  nulla  unquam  vi  embolus  adduci  poftet. 

Tercio  ,  cmbolus  ad  Judlus  ab  incumbente  aere  intra  tubum  impellitur  etiam 
fyringe  inverfi ;  non  enim  minus  aer  fubjeftus  a  circumfufo  aere  preftus  fur- 
fumtrudit  embolum,  quam  incumbensaer  eundemembolum  deorfum  impel- 
lebat.  Sic  aquacum  impetu  pcr  foramen  infundo  navis  onerariz  fadlum  ab 
incumbenteaqua  furfum  propellimr:  nequealitcr  variar  cucumfufi  aeris  co- 
lumni  fubjedum  fyrmgi  aercm  furfum  protrudunt ,  hicque  embolum  non  fine 
impetu  intra  tubum  impellit.  Quam  quidem  rationem  poftea  affcremus,  ut 
palam  fiatcunncumbentis  aeris  pondus  manus  v.  gr.  non  fentiat.  Nonenim 
majore  vi  aer  incumbens  manum  premit ,  quam  fubjedus  aer  eam  repellac,aut 
fuftineat. 

QiiartOjfi  extrcmusfvringis  tubus  aquximmergatur  ,  tum  addudo  embolo 
aqua  lurfum  contendet;  cum  enim  undique  aqua  ab  incumbentis  acris  mole 
prematur,  eo  movebitur,  ubi  nuUa  eft  refiftentia,  nimirum  intra  tubum  fytin- 
gis. 

Atque  hxc  eftratio  curaqua  intra  antlias  afpirantes  afcendat,eo  quidem  altius^ 
quo  major  vis  adhibetur :  nunqu.im  tamenultra  triginta  duos  pedes  attollitur: 
vis  enim  qua:  aquam  premendo  furfum  tollit ,  non  alia  eft  quam  pondus  colum- 
ns  aeris,  qux  antlia:  ipfi  lacitudine  iqualis  eft.  Cum  autempondus  aerisfini- 
tum  fit,  eo  uiqueaquam  intraancHam  evehit,  qnoufque  quoddam  fiat  iqui- 
-librium  aquae  fublat£,&  columna:  aeris  incumbentis. 

Ex  his  etiamqusfupra  diximusde  tuboaqua  pleno,.&in  fubjedam  nquam 
inverfo  fiuntapertiora.  Nam  planum  cft  aquam  tubo  contentam  non  pofte 
defcendere ,  quod  circumfuius  aer  fubjeftam  aquam  premens  defcenfum  aqujc 
mipediat.  Qood  ii  tubus  triginta,  &  duorum  pedum  altitudmem  non  fupcret, 
aqua  manebitpenfilis  :tantumdem  enim  aeris  xqualis  columna  refiftit.  At  fi 
ubus  altior  fit ,  6c  ad  40  v.  gr.  pcdes  porrigatur ,  tgm  aer  ccdcre  cogitut  ,&c 

Y     uj 


174  PHYSIC^GENERALIS 

iiqua  ufque  ad  31  pediim  altitudinem  fufpenfa  in  tubo  futura  efl: :  reliquum 
tubi  nempe  ofto  pedes  omni  faltem  aere  deftituentur.  Magno  quidem  argu- 
mento  non  vacui  metii ,  fcd  folo  aeris  incumbentis  pondere  aquam  in  tubis  tan- 
diu  fufpenfim  manere,  quandiu  aqux  gravitas  aeris  gravkatem  non  vincir, 

Nam  fi  ejufmodi  eftcftus  ad  fugam  vacui  effent  refeiendi ,  cur  aqua  altior 
jipedibusmanerenonpoteft  fcur  antUarum  ope  altius  mmquam  attollitur  ? 
Haec  fane  vim  demonftrationum  habcre  non  dubitavcnm.  Quas  fuperiiint  re- 
liqua  vix  ullam  difficultatempatientur,  fed  concluilonem  ipfim  magis,  ac  ma- 
gis  confirmabunt,  Nam  in  fyphone  ,  ieu  in  tubo  infiexo  ,  exfudto  aere  c  tubo 
rongiore  ,  aqua  (urrumab  incumbenteaere  impcllitur,  ubi  minor  eft  refiften- 
tia  :  cumque  in  fumma  parte  fyphonis  aqui  utroque  tubo  contentx  velut  qui- 
dam  fit  conflidus ,  qux  longiore  tubo  continetur  ,cum  pnponderet ,  huic  ce- 
dit  altera,  &  jugi  motu  furium  fertui". 

Sicduo  marmora  fummelsvigata,  &  terfaitainter  fe  cohacrent ,  ut  vix  di- 
velli  poflint :  adeo  ut  marmor  inferius  tcium  digitorum  latum  pondus  fexa- 
ginta  &  amplius  librarumfuftineatcitraieparationem  :  quoddivelii  nequeant 
citta  columnx  aeris  ejufdem  latitudmis  preflionem.  Nam  marmor  inferius  a 
fubjeiflo  aere  tantum  premitur ,  quantum  marmor  fuperius  ab  incumbentis 
aeris  columna.  Non  enim  minor  eft  vis  in  fubjedo  aere  ,  ut  furfum  pellat,quam 
in  columna  aetis  incumbcntis  ,  ut  deorfum  trudat. 

Pofttemo  in  cucurbnis  medicis,  v.  ventoitfes,  prius  calefaftis ,  &  ftatim  cuti 
admotis ,  flamma  aetem  inclufum  multum  rarefacit,  extindis  candelis  aercon- 
denfatur  ;  minus  adeo  ioci  occupat.  Hinc  caro  ab  incumbente  aete  undique 
prefta  intra  cucurbitam  aitollitur,  ubi  minor  elt  preflTio  :  nam  aer  vi  ignis  dila. 
tatus,  &  debilitatus  fuit.  Qui  afferri  folent  reliqua ,  eadem  facihtate  folven. 
tur ,  ut  ex  lis  qus  ab  aliquot  annis  fadta  funt  experimentis ,  fiet  manifeftum.. 

C  A  P  U  T     IX. 

Ve  nevis  clrca  inatie  experimentis. 

QTJz  ha(flenus  attulimus,  plane  demonftrant  efFeftus  omnes  qni  vacni  fu- 
gx  tribui  folent ,  non  aliunde  oriri ,  quam  ex  aeris  pondere  :  illud  vero 
aecis  pondus  certis  finibus  contineri ,  ex  antliarum  afpirantium  definita  vi  pla- 
num  fecimus.  Non  enim  polfunt  aquam  ukra  ji  pedes  attollere :  quamvis  em- 
bo!us  ipfe  altius  attollatur  :  fed  {patium  inter  aquam  fufpenfam,  &  extre- 
mumemboli  interceptum ,  automnino  vacuam  ,  aut  fubtiliori  materia  ple- 
num  interjacet.  Idem  acciditcum  fyringis  extrcmo  occlufo  embolus  magna  vi 
educitur;  tum  cnimeamanet  faltem  acre  vacua  :  quod  cum  GaHlaeus  primus 
snimadvcrtilfet ,  illius  fuccelfor  Torricellus  ante  30  annos  rem  ingeniofe  ad- 
modum  eft  profecutus. 

Itaque  tnbum  vitreum  tres  pcdes ,  aut  circiter  longum  ,  &  exparte  altera  oc- 
clufum  implevithydrargyro  :  tum  in  vas  fubjedum,  in  quo  etiam  ftagnabat 
hydrargyrus  ,  tubum  invertit  ;  argcntum  vivum  in  tubo  iuipenfum  manfit  uC 
que  ad  viginti  feptem  &  amplius  digitorum  altitudinem  ,  parte  fumma  tubi 
omjwno  inani ,  aut  faltem  aete  deftituta. 


TRACTATUS     SECUNDUS.  1-5 

Ciimhoc  experimentum  in  Gallia  vulgatumeftet,  &  variismodisrepetitum, 
tum ,  ita  ut  fit ,  quifque  anticipatx  opinioni  indulgens  ,  vel  aerem  in  fumma 
tubi  parte  vehementer  dilatatum  -,  vel  ex  hydrargyro  fublatos  vapores ,  qui 
fummam  tubipartemimplerent,finxerunt.  Alii  qui  Epicuri  Philofophiam  ex- 
coluere,  partem  illam  tubi  penitus  inanem  elTe  voluere,  Qui  philofophandi 
rationem  jim  tum  a  Cartefio  vulgatam  fequebantur,  hi-omnes  ad  fubtilem, 
&  cxleftem  matcriam ,  qua:  corpora  omnia  penetrat,  recurrebant.  Tandem 
omnium  pene  eruditorum  confenfu  receptum  eft ,  non  aliam  huic  efFeclui  cau- 
iam  reddi  oportere  przter  aeris  incumbentis  pondus. 

Piimoenim  jam  oftendimus  idem  accidere  in  tubo  aqua  pleno,  cum  altiot 
eft^ipedibus;  cumque  iSautcirciterargenti  vivi  digitiaequentpondere  51  pe- 
des  aqus ,  non  mirum  eft  fi  idem  utrobique  effeftus  confequatur  ,  qui  ex  ea. 
dem  caufa  ,  nempe  ex  xquiHbrio  aeris  ducitur.  Nam  aeris  pondus  hydrargy. 
ti  cum  aqua  ejufdem  molis  comparatum  rationem  fere  habet  14  ad  i  :  adeo  ut 
unus  hydrargyridigitus  i^aqusdigitisaequiponderet. 

Secundo ,  cum  experimentum  in  locis  alcioribus  perficitur  ,  tum  hydrar- 
gyrusminus  afcendit :  adeo  ut  in  loco  10  hexapedis  altiore  ,  una  linea  ,  feu 
duodecima  digiti  parte  minuatur.  Sic  in  locis  fubterraneis  altiiis  attoHitur  hy- 
drargyrus.  Parifiis  depreflior  eft  tribus  Uneis  in  fumma  parte  alterius  ex  tur- 
iibus  majoris  Ecclefia:,  qu^mjuxta  Sequanam.  Duabus  itidem  Hneis  &  am- 
pliusaltioreft  in  fpecu  fubterranea  Regii  Obfervatorii ,  quam  in  illius  parte 
fumma.  Quid  plura ,  notifllimum  illud  eft  experimentum,  quod  in  monte  Ar- 
vernijE  quingentas  hexapedas  alto  fa(5ium  fuit :  nam  in  illius  montis  vertice 
hydrargyrus  tribus  digitis ,  &  decem  hneis  vifus  cft  deprelTior ,  quam  in  radicc 
ipfius  montis :  quod  minor  fit  aeris  columna  in  montis  jugo ,  quo  id  altius  eft , 
eaquc  adeo  minus  hydrargiri  fuftineat. 

'  Quodetiam  magis  mirere  ,  flmte  borea  ,  &  fereno  ca:loaltius  afcendit  hy- 
drargyrus ,  &  interdumufque  ad  iS  &  amplius  digitos ,  fljnte  auftro  ,  &  plu- 
vio  ca:Io  acr  multo  eft  levior  ,  &  hydrargyrus  ad  17  digitorum  altitudinem 
uifpcndicur,  Sic  antliarumope,  quo  in  barometro  hydrargyrus  cft  altior,  eo 
altiiis  aqua  attollirur ,  nempe  ufque  ad  31  pedes  flante  borea  ■,  fed  auftro  vel 
zephyro  flinte,  &  pluvio  ca:!o  ,  vix  aqua  ad  51  pedum  altitudirem  airurgit, 
&  c6  miniis ,  cuo  antlia  in  loco  fiiblimiore  conftituitur.  Cum  vir  clarifi^  D.  de 
la  Hire mno  \6^i\  provinciim  luftrarct  juffu  Chrifti.iniirimi  Rcgis  in  excelfo 
montc,  V.  deCUrct  prope  Telonem  350  hexapedis  alto  ,  invenit  hydrargy- 
rum  depnmi  duobus  digitis  &  fex  lineis  in  montis  vertice. 

Cum  pereruditusM.uhematicus  D.  Rkher  anno  1671 ,  jufTu  Regis  Chriftia- 
nifnmiinlnfulam  ,  qux  v.  la  C^vc^Kf  dicicur,  milTus  ellet  ut  varias  obferva- 
tionesaftronomicas  &:  phyficasibiperficeret ,  &  eo  bnrometrum  :  (  fic  enim 
jam  vocant  tubum  vitreum  cum  hydrargyro  )  dctuliftec ,  eandem  fcrealtitudi- 
nem  hydrargyri  eo  loci  reperit,  tum  maximam  ,  tum  minimam  quam  in  his 
lociscxperimur :  mn:;ima  fiiit  17  digit.  &  9  linearumminima  17  digit.  &  unius 
lincx :  adeo  ut  xquale  pene  pondus  fit  acris  prope  ^quatorem ,  quod  Lutetix. 

Illud  prstereundum  minime  videturab  eruditis  viris  DD.  Varhi,  de  Glos  & 
des  Hayes  \h  partcs  Afric.-c  auftrales  miilis  anno  16S1.  obf.rvatum  hydrargy- 
rum  altiorem  elfe  in  iis  locis  fervidioribus  nodtu ,  quam  diu ,  tiibus  aut  quacuor 
Imeis,  &  conftanti  lege 


TRACTATUS    SECUNDUS.  177 

dent ,  aut  ex  appofua  figura  intelligentur.  A,  eft  antlia  ,  v.  U  corps  de  pompe, 
in  cujus  fundo  BjCft  patvum  foramen,qt:od  digito  tum  occluditur,cum  embo- 
!uaatc>.;!licur  opemanubrii,  rotas  dentatac,  &  lamella:  ferrex  itidem  dentats, 
v.«»cn;,qu2  lamella  embolo  afiigitur  :  fublatoemboloacrex  vafe  vitteo,l"eu 
lecipienteF  pertubum  lirrumpu  inantliam:  tum  enim  reclufo  verticillo  L 
acri  patetadicus.  Sed  ubi  deprimitur  cmbolus  &  inverio  verticillo  prohibe- 
lur  aer  ne  in  recipiens  redeat ,  tum  fubdudio  digito  B,  aer  extruditur  per  B, 
ac  paulatim  recipiens  exhauritur  ;  idcjue  exantlando  toties  iteratur ,  dum  rece- 
ptaculum  F  omnino  exhauriatur.  Nunc  pixcipua  quce  hujus  machinaE  beneti- 
cio  fa(5la  lunt  experimenta  ,  breviter  perlcqunmur.  Ha:c  cnim  non  mediocrem 
lucem  Phyficsattulerunt.  Atque  ut  ccrtoordine  ptogredidmur ,  primum  ea 
videamus  qure  ad  aeris  pondus  ,  vim  illius  elafticam  ,  &  rarefadioncm  perti- 
nenc  ,  tumeaquxadalia  naturaelpeftant  pha:noiTiena ,  expendemus, 

Primumquidem  illud  ilatim  quivis  intelliget,  fublatura  cmbolum  non  fine 
impetuabincumbencis  aeris  pondere  tum  deprimi,  cumaer  peneomnis  c  vi- 
tro  exhauftus  eft :  tum  enim  embolus  ipfe  a  fubjefto  aete  non  fuftinetur. 
.  i.  Si  vas  vitreum,  feu  recipiens  non  rocundum  fic  ,  fed  ex  planis  fuperficie- 
bus  conftet,  abincumbentisaerismole  brevi  confringitur.  Nam  aereinterio- 
le  defticutus  ,  qui  exterioris  vim  fuftineac,  columnx  aeris  latiores  adeo  pre- 
munt  latas  vitri  fuperficics ,  ut  non  fine  impetu  vitnim  ipfum  confringant. 
Vitrum  autem  rctundum  non  frangitur  ,  quod  ab  aere  ambiente  xquabilicer 
premarur  :  adeo  utarcuata,  &  inftar  fornicis  concamerata  figura  vitrum  tuca- 
lur  :  quin  etiam  exccrmis  aer  per  filluram,  fi  qua  fit  iji  vicro,  vix  (ubit,  nec 
fuo  impetu  fillurs  labra  diducit ,  fed  potius  adducit,  ficqiie  adittmi  fibi  ipfi  in- 
tercludit. 

3,  Si  vas  xneum  ,  &  cylindricum  aptetur  machinae ,  atque  illius  orificium  vi- 
tro  ctiam  crallo  occludatur :  adeo  ut  vittum  cxmento  cum  vafe  cohireat  ,  ex- 
hauftoaereftatim  operculum  vicreum  confringetut  ab  incumbentis  aeris  co- 
lumna  ,  qux  vitrum  intus  protrudec.  Qiiod  fi  vas  a:neum  in  conum  ,  feu  ex 
lato  in  anguftumdefinat,  tum  vitreumoperculumnon  difiumpetur,  quodae- 
risrolumna  non  tanta  fit  utvitrum,  fi  crafliim  fuerit ,  &  firmum  confruigat. 
]amfioperculi  vitreilocomanum  appofueris,  poftprimam  aut  alteram  aeris- 
fiiftionem ,  manus  incumbentis  aeris  pondus  fentiec :  adeo  ut  vix  divelli  polfit, 
rifi  vcrticilli  opeaet  immitcatur.  Sicvas  illud  xneum  vefica  fuilla  obdu(5lum 
cum  fuerit ,  multum  illaexfudto  aere  prcmatur  neceire  eft,  Unde  intus  exca- 
vata  ab  aeris  nimirum  pondere  apparebit.  Poftremo  fi  manum  intra  vas  immi- 
feris,edu£lo  aereftatimintumefcet :  ut  fit  in  cucurbitis  medicis,v.  venteiifes. 
Ac  de  pondcre  acris  fatis  inulta  ,  nunc  de  illius  vi  elaftica  perpauca  dica- 
mus. 

Quanta  fit  autem.vis  elaftica  aeris  colligere  pofTumus. 

I.  Ex  veficulapenevacua  quje  collo  illigato  inrecipientepofita  exhaufto  ac- 
readeo  intumefcit,  ut  aliquando  difrumpatur :  tantum  utique  virium  habet 
quod  in  ca  fupeieft  acris ,  cujus  partes  ab  incumbentis  acris  malla  non  amplius 
prellie  fefc  evolvunt ,  autcertea  fiibtili  materia  cunda  permeante  agitantur: 
adeo  ut  vt-fica  dum  inflatur ,  pondus  imerdum  quinquaginta  &  amplius  libra- 
rum  atcollar. 

Z 


I7S  PHYSIC^  GENERALIS 

1  ExpciiiiientLim  Toncelli  in  hac  machina  fieri  poteft.  Nam  exhaiifto  paiV 
laEim  aere  argenciim  vivum  in  vas  fubjedum  decidit :  quod  pondus,  aut  potius 
vis  ebftica  circumfufi  aeris  minuatur  :  adeout  aere  omnino  exantlato,  nihil 
mercurii  in  tubo  remaneac:  fed  ubi  verticilH  ope  paulatim  aer  fubierit,  tum 
mercurium  in  cubum  attoUet.  Sic D. 'Boyle  idipfumquod  de  mercuriodiximus, 
in  aqua  fecic  experimentum  :  cum  enim  machinam  foam  in  turris  cacumine  fic 
aptalfet,  ut  e  longiore  tubo  31  &  amplius  pedibus  altoaqiiamattollerec  ad  eani 
fere  altimdinem  ,  exhaufto  aere  qui  eracinvafe  vitreo,  ad  51  pedes  aqua  fu- 
blata  eft  ,  quancumvideHcecponderant  17  digici  mercurii ,  feu  hydrargyri- 

3.Quantafit  visaeriselaftica,  &quantumfeie  dilacare  poffic,  cum  exmul- 
tis  aliis ,  cum  ex  eo  maxime  coUigitur ,  quod  aqua  in  recipiente  pofica  multas 
€x  fe  buUas  emictat,  qux  hocmijores  funt ,  quo  plus  aeris  exhaurittir  :  adeo 
ut  qux  prius  pene  erant  infenfibilcs ,  in  magnas  ampuUas  dilatentur  :  ficfpiri- 
■•tus  vmi  videtur  ebuUire  :  fic  aqua  qux  prius  igni  admota ,  &:  machinx  prius 
impofitaquam  refrigeretur ,  miruminmodum  intumefcit :  adeoutpenitus  ef- 
fervefcere  videacur. 

Res  adcodigna  eft  in  quam  paulo  diUgentius  inquiramus,  &  undehae  but 
te  ex  aqua  &  ahis  prodeant  liquoribus  ,  intueamur. 

Ea  eft  aeris  velut  quaedam  propriecas ,  quod  aquam  &  alios  fubeat  liquores  ; 
atque  in  iis  quodammodo  diirolvatur.  Quod  mulcis  experimentis  probat  D. 
Jidariotte  in  Tentamine  de  aere.  Pauca  e  multis  afferemus. 

1.  Phialam  aqua  qua:  igniadmota  diutiiis  ebuUierat,  implevic,  &  incra  fcy- 
phumaquaconfimiliplenumfic  invertic,  ut  aeris  veluc  gutcam avellanac  ma- 
gnicudineadmitteret-hicucique-criumaucquatuor  dierum  fpacio  peneevanuit, 
fic  tamen  uc  quod  reliquum  erat ,  vix  poft  o6to  dies  ab  aqiia  dilTolucum  fuerit. 
Cum  gucciaeris  erant  minores ,  uc  4  Hnearum,intra  tres  dies  integrx  reforbe- 
ri  vifxfunt  :  fictamenutprimo  die  tres  pene  quadrantes  gutta:  evanefcerem  ; 
idque  cer  auc  quater  in  eadem  aqua  rcpetitum  :  adeo  ut  aqua  aere  ,  velut  fale 
quodam  fatiata  vix  eum  amplius  diftblvat.  Et  quidem  aqua  qui  poft  longam 
ebuUitionem  pene  aere  vacua  eft,  citius  aeremadmittit,  quam  qux  vicalo- 
ris ,  aut  aHaratione  inclufum  aerem  non  exhalavit:  undegutta  aeris  in^aqua 
fiuminis ,  qui  igni  admotanonfuit ,  intraij  dies  vixab  aqua  reforbetur. 

Inoleovero  quod  tandiu  ebuUiit ,  dum  nuUum  amplius  ftrepitum  cderet, 
aer  diftolvi  poftmulcosdies  nonpotuit,  &  vix  mole  cft  imminucus. 

Aer  in  aqua  difperfusadeocondenfarur  tum  acmofpherx  ,  cum  aqux  ipfius 
pondere ,  uc  potius  materia  aerea ,  quam  aer  dici  polTit.  Imo  in  ea  materia  alia 
ciuxdam  videtur  efte  fubtilior ,  &  fulminans ,  qualis  fortc  eft  in  falepetrx. 
Quod  utique  hoc  expenmento  Vir  clarilf.  dcmoiiftrat.  Oleum  ignificadmo- 
vet ,  ut  denfiores  quidem  fumos  emittat ,  citra  tamen  ftrepitura  aut  fpumaov : 


TRACTATUS    SECUNDUS.  179 

ubi  calor  remifit ,  vafculum  vitreum  A  B  forma  cy.  -g 

lindrica,  &  fere  digni  magnirudiiie  fic  incra  oleum 
tranfverlim  demitnt ,  ut  acr  intus  fubire  nequear.  Tum 
eredo  vafculo  ,  cujus  pars  fumma  occlufa  eft ,  quod-      Y":-:!  |':C  ''), 
que  totum  olcorepletur,  accenfam  candelam  vafi  in       \^ 
quoeft  oleumcregione  vafculi  fubjicit  ;  fumiqnid.im 
cxoleointravafculum  erumpunt,  fednullus  aerfubit,  ,       ™. 

quifummam  illius  p.ircem  impleat.  '■^"■" 

Refrigeraco  oleo  guttam  aquas  extremo  palea:  ad' 
imum  vafis  demittit.  Verumut  aqua:  guttula  oleo  non 
innatet ,  fed  in  fundo  maneat ,  poteft  ea  cochleari  im-  llF/f  jfVTif^  >VXG-:":] 
poni,  tum  oleum  fuperfundi ,  eique  paulatimad  fun-  l' =".^X>^^^-^^v-^ 
dum  vafts  effiifo ,  vafculum  vitreum  fempcr  olco  ple-  V^l^ '' 
num  fupcrponetur.  Candelaut  prius  vafi  fubjeda  ex  il- 
laaquK  gutcula  plures  aerisbullulas  excitabit ,  qu.-t  partem  vafculi  implebunt. 
Quq  quidem  bullxex  aqua  non  ex  oleo  prodeunt,5cdimidiam  fere  vafculi  par- 
tem  complenr :  cum  antea  ex  olco  fo!o  ne  bullula  quidem  aeris  prodiret.  Cum- 
que  calor  eft  paulo  vehementior  ,  tum  fulgurationes  crebrx  emicant  ,  quas 
vafculum  fubinde  attollunt,  &'magna  ex  parce  implent.  Sed  ftatim  ea  fubftan' 
tia  evanefcit,  &  molem  aeris  qui  fummam  vafcuHpartemoccupat,  vix  augcr. 
Quare  quxcunqne  fit  ea  materia-,  quxnonnifi-caloremulrumaufto  vibratur, 
ac  multum  dilataturj  fortc  non  diflimilis  eft  hnic  materix  qua:  in  falepetr.T 
8c  in  fale  tartari  delitefcit ,  &  eum  ftrepicura  efficit ,  de  quo  fuo  loco  dicemus. 
Nam  hi  fales  cum  fulphure  accurate  permifti ,  &  calore  paulatim  audo  tan- 
tum  ftrepitum  edunt ,  qualem  vix  aures  ferre  poirunt. 

Eandem  materiam  in  aqua  uberem  exiftere  alio  &  luculentiori  exemplode- 
monftrat  quodapud  Authoremlegi  poteft.  Parvum  infundibulum  E  in  vafe 
amplo  &  aqua  plcno  ficinvcrtit,  ut  parte  fumma  infundibuli ,  aqua:immerfa 
lagenae  quoque  D  C  inverfx  8c  aqua  plenx  collo  excipiatur ;  vas  fornulo  im- 
ponit:  ubi  calore  mediocri  plures  aeris  bulla:  eruperint,  &  fummam  lagenas 
partemimpleverint,  (  quod  intra  horx  quadrantem  efficitur,  )  exhaufta  aerea 
materia  ,  fulgurationes  identidem  emicant ,  qux  lagenx  coUumimplent ,  8i 
aquam  furfum  propellunr,nequeaeris  molem  augent.Quod  autem  aqux  ebul- 
litionem  huic  materix  refert  acceptam,vix  ei  altentiri  poflumus  :  nam  oleum 
&  ahi  liquores  Lic  materia  pene  deftitucimultum  ebulliunt ,  8i  partes  caloris 
vi  agitatx ,  imo  &  fumi  ipfi  c  liquoribus  prodeuntes  illam  ebulhtionem  poflimt 
cfficere. 

Itaque  aerem  imo  &  materiam  fulminantem  ,  quam  forte  Helmontius 
barbara  voce  G<?jappellac,  in  aqua  delirefcere  facile  concedimus.  Urraque 
materia  variis  ex  caufis  erumpit ,  10  ubi  calore  dilatatur  :  tum  enim  aer 
fpiras  fuas  explicat ,  &  vi  fuaelaftica  aquam  repellit.  Hinc  buUx  aeris  erum- 
pentes  rotundx  funt ;  vel  quod  omni  ex  parte  elafticam  vim  aer  exerat ,  vel 
quod  xquabiliter  undique  ab  aqua  pellatur.  Sic  mixti  liquores  aut  fales  plerum- 
cjue  efFervefcunt ,  ut  (uo  loco  dicetur,  tumqueaerdilatatus  fefe  evolvit :  ac 
fors  eft  ut  materia  fuhninans,  qua  illi  fales  abundant ,  eam  efftrvefcentiatn 
creent. 

Zij 


i8o  PHYSIC^   GENERALIS 

1.  Ubi  aeiis  incumbentis  elaceriumdebilitatur:  uccum  in  machina  pheuma- 
ticj  aer  exliauritur ,  tum  aer  aqua  ,  aut  alio  liquore  inclufus ,  &  denfatus  fefe 
cxplicat :  aJcout  aqua  ebullire  videatur. 

3.Cumacjuaingeluconcrefcit,  parces  acre.TE  erumptmt,  quod  cum  partibns 
aquae  rigidis  non  cohxreant :  idque  cum  defrigore  agemus,  fulms  exponen- 
dum. 

Id  unum  hocloco  omittendum  non  videtur ,  aerem  in  bullulas  erumpentem 
non  facile  dividi  polfe  :  hmc  aqua  in  lagcna  inverfa  ,  cujus  coUum  eA  angu- 
ftius ,  aut  orificium  minus  eft  3  aut  4  hneis ,  feu  tertia  parte  digiti ,  non  ef- 
fluit ,  nili  forte  inclinetur  ,  imo  &  lagena  anguftioris  coUi  &  aere  plena  intra 
aquamdemerfa  non  impletur  aqua,  quod  ea  fubire  non  poilit ,  quin  aer  fimul 
in  fpeciem  bullarum  erumpat ;  neque  aer  in  minutas  particulas  diftrahi  facile 
poflit.  Qiipd  fi  lagena  etiam  anguftioris  colii  &  aqua  plena  intra  vas  vino 
plenum  demergatur :  tumaqua  filatimafcendit ,  &  vinumfubit  j  quoduterque 
liquor  divifioninon.adeo  obftet ,  atque  aer  ,  qui  vi  fua  elaftica  ingreftum  aqua: 
prohibet. 

Ha:cutique  acrivis  perpendentem  ea  fubit  cogitatioan  fpiriiusitle  nitrofiis 
quo  aer  imprcegnatur  ,  quique  in  aqua  eft  plurimus ,  &  fertilitatis  pricipua 
eft  caufi ,  non  fit  ea  ipfa  fulminans  materia  ,  cujus  mox  meminimus.  Negat 
quidem  D.  Adariotte  aerem  in  nitrum  feu  in  falempetrx  converti ,  ut  nonnnlli 
vel  pricftantiores  Chymici  exiftimant.  Hocexperimento  adduftus  videtur,quod 
cum  gypfum  ex  quo  faJpetrx  per  lixivium  ,  ut  fieri  folet ,  edudlus  fucrat,  per 
bicnnium  infeneftra  collocalfet,  nullum  poftea  falempetra:fuppeditarit  :cum 
tamen  aliud  in  fpecu  fubterranea  eodem  tempore  pofitum  multum  falifpetrae 
prxbuerit :  magno  utique  argumento  nitrum ,  feu  falempetrs  non  ex  aere,  fed 
e  terra  proficifci :  adeo  ut  vel  ad  nubes  ufque  cudendo  fulmini  una  cum  fulphu- 
reo  halicuattollatur.  Nunc  ad  alia  phsenomena  veniamus. 

Ac  primum  quidemex  iis  buUis  novum  gigni  aerem  hinc  Iiquet,quodaqu3, 
vel  mercurius  in  tubo  intra  vas  recipiens  conclufo  penfilis,  poft  exhauftum  aera 
omninodecidat ;  fed  cum  illa:  eruperunt  bullar  ,  nonnihil  vi  illius  aeris  ,  aut 
recens  geniti  ,  aut  emergentis  aqua  vel  mercurius  attoUitur  :  ut  poft  ebullu 
tionemaquae  ardentis,  fen  fpiritus  viniaccidit.  Sic  ubioleumcartari,  feu  po- 
tius  fal  tartari  exfolutus  cum  oleo  vitrioh  confunditur  :  cx  illa  ebullicioue 
multus  aererumpit  ,qui  aquamc  fubjefto  v:ik  in  tubum  attoUit ;  fcd  tamen 
hic  aer  fua  fponte  velut  deftruitur  intra  Zi).  horarum  fpacium,  &  aqua  in  cubum 
fublata  ultro  in  vas  fubjedbum  delabitur.  Non  idem  accidit  cum  cuprum  in 
aqua  fortidilfolvitur.  Nam  qui  per  ebuUitionem  formacnr  aer ,  vim  fiicim  ela- 
fticamnon  cxuit,  &:aquain  tubofemper  fulpeniamanet,  dum  recens  aer  fu- 
dlione  extrahatur.  Aqua  vero  in  fubjeilo  vafe  per  u  horas  in  vacuo  recipientc 
relida  omni  acre  expurgacur. 

2.  Aqua  forcis  metallo  ,  aut  acetum corallio impraegnatum,extrado  aere  mi- 
rum  in  modum  intumefcunt ,  &  videmur  ebullire  ,  quod  aeris  in  poris  liquo- 
rum  inclufi  particuli  ambientis  aeris  predione  (oluca:  ,in  amplius  Ipacium  lefe 
explicent.  Sic  pomum  rugis  contradnm,  &  pene  flaccidum  cxhaufto  c  reci- 
picnteaere,  complanatis  rugis ,  quafi  recensexarboredeccrptum  apparet:  \a- 
tcrim  pelle  difrupta,  quafi  igin  admovcrccur ,  fpumclc.r. 


TRAGTATUS    SEGtTNDUS-  iSi 

5.  Ffu£lus,  flores ,  &  corpora  fere  omnia  quz  aeri  expofita  cito  putrefcunt 

in  vacuo  diu  coiifervantur ;  nec  dubito  quin  niulto  diutius  permanerent  inte- 

gra  ,  fi  aer  exterior  non  fubiret ;  aut  quod  fspius  accidit,  ex  ipfis  corporibus 

non  erumperer.  Sic  mala  perfica,  cerafa  ,  cruda  caro  multum  aeris  ex  fe  emit- 

tunt,idque  ex  aqua  tubo  conclufa ,  quae  figni ,  aut  probacionis  loco  adhibeh  fo- 

■:let,  facile  coUigitur.  ,ir  .' 

Sic  intrarecipiens  B  tubusGCaqua  plenus,& 

vafi  D  immerfus  apponitur ;  estrafto  c  recipiente 

B,  omniaere,  aqua  tubo  C  contenta  delabitur  : 

quoda  vicino  aere  non  (liftineatur  :  fed  ubi  no- 

vus  aer  gignitur,  ftatim  aqua  intra  tubum  non- 
rnihil  attollitur.  Poteft  etiam  locoaqua:  hydrargy- 
.rusadhiberi:hocutiqueindicio  utrumomnis  aer 

fit  exhauftus ,  facile  coUigitur.  Quo  autem  r.eci- 

piens  B  tenaciter  menfx  A  Ainhxreat ,  congluti- 

nari  folet  beneficio  cetz  cum  terebinthina  per- 

mifta: :  vixque  una  aut  altera  fudione;  pars  aeris 

c  recipiente  extrafta  eft  ^  «um  ipfius  ^^ii^  ponde- 

re  ultro  deprimitur. 

Rofa  vacuo  impbfita ,  &  poft  15  dies  ediuSka ,  nec  odorem »  nec  vividum  co- 

lorem  penitus  amiferat :  fed  prelfu  aeris  brevLemarcuit :  quod  aliis  quoque  flo- 

ribus ,  imo  &  tenerioribus  foHis  accidit.  Nam  eorumpon  in  vacuo  dilacantur, 

ex  quibus  humor  prs  aeris  pondere  ftatim  exprimitur. 

Jam  alibi  diximus  aerem efle  velut  univerfale  quoddam  diffolvens,  quod 

.  corruptionem,  ut  vegetationem  corporum  promovet.  Hinc  pomum  jam  putre- 
dine  afFeftum  diu  in  vacuo  fervatum  eft  citra  uUam  immutationem.  Plantat 
etiam  qus  aeri  expofitac  intra  phialam  aqua  plenam  vegetantur ,  in  vacuo  col- 
locats  nulla  habucrunt  incrementa  ;  imo  cum  immerguntur  aqux  expurgata:, 
qu2  fcihcet  diu  in  vacuo  reUfta  eft,  dum  aer  omnis  fpecie  bullarum  erupe- 

.  ric,  tardiilime  in  ipfo  etiam  aere  vegeuntur- 

Muha  hujus  generis  experimenta  circa  plantas ,  &:  animalia  in  Acaderaia 
Regia  fa&iti  funt ,  de  quibus  fuo  loco.  Ec  quidem  Clariir.  Boyliui  plurima  in 
hancremfecit  eacperimenta,  PruTl0c^rnemafIatam,panem,  violae  flores  poft 
feptera  menfcs  pene  incegra,  ac  npUo  modo  corrupca  in  vafe  vicreo  poft  ex- 
hauftum  acrem  confervavic  Siccerevifiapoft  duos  menfes,  &  in  fummo  asfta^- 
tis  sfta  fervaca  ,  nec  conicriii  commotione ,  ut  reUqux  doliis  conclufa: ,  fuic 
debilicat.i. 

De  ignis  generatidne  in  vacuo  perpauca  (iibjungam ,  quod  ad  noftrum  in- 
fticutum  magis  pertinere  videatur.  Pulvis  pyrius  in  vacuo  fpeculi  uftorii  ope 
2gre  incenditur!,  neo  tontagib  qyiodam  ignis-ab  uno  ad  aUud  pulveris  granum 
ditfmdicur:  fed  quasque  granula  feorfum  incenduncur.  Sa:pe  pulvis  ebuUire, 
&  finnos  fubflavos  emircere  videcur ;  ifque  e  machina  exempcus,  &  prunis 
impoficus,  uc  falpdtrx  inflammatur :  quod  fulphur  tantummodo  incenfum  fue- 

^m>  .Hiiic  furSis  difettfl^  faiifpecrae  a<;icula:  vafis  ipfius ,  feu  recipientis  pacticulis 

;:adh^e%is.,,„, ,,,,,,,.,  ^  ,_^^  :..v  io..,.uix3  w.,n  -,;  .      .  ,;.n  u,^  .  ^,,^  ^ 

'  Z  iij  * 


iSr-  VHYSiCM   GENERALIS^ 

Panni  ferici  fruftulum  admoro  fpeculo  inrra  machinam  ita  combuftnm  fuir, 
ut  fumodifcufTo,  vix  pnnnus  fpecie  immutatusapparuerir,  donecadmiiroaere 
in  cineres  redadus  eft.  Quod  utrque  confirnnt  id  quod  fuo  loco  oftendimus, 
inflammationem  ,  &  difrolutionem  corporum  ab  aere  promOveri.  Subjefta 
candela  recipienti ,  cui  aqiia  crat  imponta  -,  mirum  in  modum  ebullire  vlla  eft 
aqua  :  licet  recipiens  vitreum  ne  incaluerit  quidem:  imo  cum  hydrargYrus  in 
lubum  probatoriumCC  faperioris  figuroe  nonafcenderit  ,  merito  dubiratur 
an  i^la  aqux  efFervefcentia  ex  inclufo  aere ,  aut  ex  fubtiliore  materiaoriarur^ 

Spiricus  vini  ,cum.eodem  modo  incaluiffet,  mcrcimus  ad  unius  digiri  ala- 
tiidinem  afccndit :  iubdufta:  flarrmna ,  &•  vak  intra  aquam  frigidam  immerfo 
vehementior  orta  eft  ebulHtio:  quodvaporibus  frigore  denfatis  Ipiritus  vini 
ab  pmni  prefllone  hberior  magis  effervefceret ;  poft;  duas  horas  mercurius  in 
vas  fubjeftum  omnino  recidir.  Hinc  dubitarelicet  an  vapores.ilh  a  fpiritu  vini 
fublati-,  hcet  ab  aerediverfi;  vielafticadonentur.  . 

Illud  quoque  non  tacendnm,  quodcum  omnis  fermeniatio  ,  feu  ebullitio 
liquorum  in  vacuo  augeatur,  tamen  ubiolxexhaufto  aere  aquae  immergitur, 
yix  uUa  fitefinvefcentia ;  idque  forte  accidit ,  quod  inter  exhauriendum  aera 
fpiritus  cakis  volatiles  exjialent.  Contra  in  gypfo  accidit ,  nam  &  majores  bul- 
]z  in  vacuo  erumpunt,&  major  fit  ebuUitio,  quam  fi  in  aperto  aere  aqua 
dihiatur,., 

Ne  ilkid  quidem  tacendum ,  quod  cum  vir  induftrius  &  eruditus  D.  Papin 
18.  grana  pulveris  pyrii  radiis  folaribus  per  fpeculum  coUeftis ,  intra  recipiens 
ampliim  accendifTet,  tum  hydrargyrus  e  tubo  in  vas  fubjedtum  ante  delapfus, 
,  adi8  hnearumaltitudinemafcendetit.  Tantum  videhcetaerisin  pulvere  pyrio 
dehtuifte  exiftimat:  adeo  ut  inito  calculo  cria  faltem  aeris  grana  in  18  pyrii 
ptilveris  granis  incKidantur.  Quod  fieri  non  poteft  nifi  aer  in  eo  pulvere  ad 
trecentefimam  locrpartem  condenfatione  redigjftur,  Acforte  ex  haccompref- 
fione  aeris  tanta  in  nitro  vis- exurgir/ . 

Vix  tamen  adduci  poftiJm  ut  credam  cantum  acris  in  nitro  contineri :  cum 
cnim  fpiritus  nitri  acidus  (ali  fixo  ,  quaUs  eft  fii  rartari,  affunditur,  ac  nitrum 
cx  utriufqueconjugioetiam  inmachina  pneumatica  prodit  ,  nuUo  modo  pro- 
babile  eft  tantum  aeris  nitrum  fubire.Itaque  hacc  vis  elaftica  fpiritui  quem  in 
nitroeftealibi  diximus ,  vidttur  tribuenda.  Hinc  inflammationem  promovet 
neque  externo  acre  indiget :  unde  in  machina  pneumatica  nuUa  pene  res  prae- 
terpyrium  pulverem  fpeculo  uftorio  aeccnditur ,  ac  ne  fulphur  quidem,  cum 
folum  efl;. 

C  A  P  U  T     XI. 

De  aHIs  experlmetitis  i»  machina  fneumAtica  faUiil 

GMitterehoc  loco  non  pofliim  variaexperimentainmachirta  pneumatica 
circa  refpiratiDncmanimaHumpaucis  abhincannis  fada  ab  iUuftri  Au- 
thore  D.  Boyle,  &  pcrerudito  D.  Papin. 

Acprimum  iUud  obfervandum  videtur  animantes  occlufis  receptacuhs  fic 
impofitas  fuifte  ,  ut  ipfa  rcceptacula ,  vel  communi  aere  plena  eflent ,  vel  ccm- 
preflb  ,  yel  rarefado ,  &  pene  exhaufto ;  vel  acre  tantum  fa(^itio&  artificiali 


TRAGTATUS   SECtlNDUS.  ,85 

implerenWr.  Qua  autemarte  inrecipiente  aer  comprimatnr,  in  Hbro  fiipe- 
rius  laudato  exponitur  j  ubi  etiam  nova  fclopeti  pneumatici  forma  de(cribi- 
tur  cum  fuo  recipiente  ,  in  quo  aer  ad  vicefimam  fui  fpatii  partem  adigitur. 
.Quantumveto  aer  comprimatur  aut  rarefcat,  ex  indice  feu  tubo  cui  hydrar- 
gyrus  infunditur ,  dignofcijam  alibi  diximtis  ;  fed  novo  etiam  idperficiturar- 
^ificio  quod  in  citato  opufculo  legi  poteft ;  nos  ea  tantum  attingimus  qux  funt 
noftri  inftituti.  Quoigituraer  magis  comprimitur,  eo  altius  afcendit  hydrar- 
.gyrus.  .; 

Aer  novus  producitur ,  cum  recipienti  exhaufto  aut  frudus ,  aut  maTTa  fafi- 
4iacea,aut  caro  etiam  imponitur  :  tum  enim  novus  prodit  aer  qui  hydrargyrum 
tubo  conclufum  attollir.  His  itaque  prxmiffis  videamus  quid  animantibus 
occlufis  juxta  varios  aeris  ftatus  contingat  j  five  aer  fit  in  naturali  fuo  ftatu,five 
is  fit  comprefllis ,  five  rarefaftus, 

Primum  itaque.duo  mures  araneiduobus  recipientibus ,  iifque  squalibus  fi- 
mul  impofitifuerunt,  tumvas  alterum  communi  duntaxat  aere  plenum  rite 
obturatum  fuit ;  fedaer  in  alterimi  recipiensita  viadadtus  eft  ,  ut  hydrargy- 
rus  ad  10  digitos  ultra  folitam  altitudinem  afturgeret.  Qivi  in  communi  aere 
pofitus  fuerat ,  per  i^  unius  bora:  niinuta  vixit ,  cum  alter  per  fex  horas  &  am- 
plius  refpiraverit.  Quiincommuniaereconclufus  fuerat,  nonnihil  aeris  con- 
fumpfit:  nam  mercurius  ad  29  digitorum  Anglicanorum  altitudinem  defcendit, 
qui  reclufo  vafe  ad  jo  digitos  ut  ante  eve^us  cft-  Idque  aliis  experimentis 
compertum  eft,  viva  animaliavafisconclufanonnihil  aeris  abfumete,  aut  cer- 
te  illius  elaterium  infringere  :  cum  animalia  mortua  multum  aeris  faditii  pro- 
creent,&  mercuEiumpkirimum  attollant. 

1-  Dax  rani  fimiliter  duplici  receptaculo  conclufac  diutius  vixerunt ;  qux  m 
-Communi  nec  denfato  aeredegebat,  quatuor  dies  ,altcra  5  integros  vixit. 

j.  Mus  araneus  (clopeti  pneumaticiredpienti  impofitus,  aeread  vicefimam 
fui  loci  partem  redado  brevi  interiit.  Sed  acre  fepties  magis  denfato ,  quam 
ab  atmofpharrx  pondere,  mus  per  14  minuta  unius  horas ,  longa  tamen  ducens 
fufpiria  vitam  produxit ;  &  extradus  convali.iit ;  adeout  nimia  aeris  compref- 
Tio  animalibus  lethalis  videatur.  Sed  tamennonnihilpreftus  fxpe  falubriorcft, 
quam  communis  aer  Sc  inclufus.  Sic  avicula  recipienti  impofita  cum  male  fe 
haberet,  intrufo  aere,  adeoiit  mercurius  ad  30  digitos  ultra  folitam  altitudi- 
nem  afcenderet ,  ftatim  convaluit :  cum  deficeret,  iterum  aer  vi  intrufus  eft , 
dum  meicurius  4  j  digitis  altior  fieret ,  tum  iterum  fanitati  eft  reftituta  avicula, 
&aperto  recipiente  bene  fe  habuit.  Sic  mu;  araneus  inphiala,  cujus  orificium 
illigata  veficula  obturatum  eft,  inclufus ,  cum  icgrotare  cocpifiet,  aere  intr* 
recipiens  ada<S:o  ,  adeo  utveficula  prefta  aerem  phiala  contentum  intus  pre- 
meret ,  licet  novus  aer  r.on  (ubiret ,  is  tamen  mclius  fe  habuit. 

Jam  illudfatiseft  perv.igatumanimalia  in  vacno  ,  feu  in  recipiente  ,  cujus 
aereft  exhauftus,brevi  interire.  Infe£ta  quidem  ibi  diutius  vivunt,  Sic  papilio 
treshoras  antequam  motu  omni  privaretur ,  in  vacuo  perftitit,  acnovo  aere 
indudo  motum  &  vires  recuperavit.  Limaces  duo  exaftis  horis  duabus 
immoti  jacuerunc:  poft  fex  tamen  horas  exempti  tandem  moveri  incccpcre. 
Alia  rana  poft  duas  horas  in  vacuo  interiit. 

Acetum  vermifulis,  feu  minutis anguillis  foetum  vacuo  indufum  fuit  j  ver- 


j84  PHYSIC^  GENERALIS 

micuU  omnes  poft^  fere  dies  interierunt :  adeo  uthis  animalcalis  aer  quoque 

neceflarius  videatur,  '       •  ■  ■ 

Inacrc  faditionon  diuvivunt  animalia  ,  neque  is  vitajfovend^aptus  vi- 
detur,  Sic  apis  vacuo  impofita  fimul  Sc  acetum  ftillaiitium,cui  exhaufto  aere 
additumeftcoraUium  in  pulverem  comminutum  ,  aerem  produxit  :  fed  nihi- 
lo  m-igis  apis  fefe  commovcre  potuit ;  dum  hbero  aeri  expofita  motum  amifliim 
recepii.Sic  mufcx  prius  ih  vacuo  immotce  in  aerc  rarefedo  volitabnnt,  non- 
item cgm aer  fadlituis  e  frudtibus.admifTus,  fuit  :  fed  in  eo  brevi  moriuntur:- 
quod  aer  artificialis  vitaEanimaUum  fit  infeftus :  fic  ignis  ftatim  extinguitur,cum 
aer  tantum  adeft  artificia^is ,  vi  tamen  elaftica  donatus.  Rana  in  recipieus  aere 
artificiali  exmafta  fariiiacea  produdloplenumconjefta,  ftatim  convulfionibus 
JalStata  poft  aliquot  minutajacuitimm'obilis:poft  4  minutaunius  hora^exempta, 
p^r  3  fere  unius  horsE  quadrantes  immota  permanfit  ;  tandem  cohvaluit :  fed 
yi  recipiente aer  communis  permiftus  eratartificiah.Namubifolus  eftartificia- 
lis,  citiiis  anu-nalia  aut  intereunt ,  aut  motu  deftituuntur,  quam  in  vacuo 
ipfo.  Cum  maffa  farinacea ,  feu  pafta  in  recipiente  conclufaexhauftoaerefta- 
lim  multum  aeris  faftiijiiprocreet,  ubianimaliain  illud  recipiens  immittun- 
tiir,  ftatimconvelluntur,  &  brevi  intereunt  ;  ut  inmurearaneo  obfervatum- 
fuit,  Limax  perfemihorampoftquam  multum&diufe  commovit,  utmortuus' 
vifus  eft,  fed  eduftus  c  vafecito  convaluit :  limaces  in  vacuo  diutiiis  durant; 
adeo  utaer  artificiaIisquafi.veneno(aquahtate  animantcs  interficiat.  Sic  mut 
€X  in  reci^piensconjed^  plenum  aere  artificiali  ex  uvis  quas  grollulariasvocant, , 
produdo ,  ftatim  moriuntur. 

Cum  pafta,  feu  mafla  farinx  infperfa  multis  recipientibus  aere  exhaufto 
fuit  impofita  ;  poft  alterum  diem  aere  fadtitio  impleta  funt.  Mus  araneus  in 
unum  demilfus ,  intva  fcfquiminutam  fere  interiit ;  avicula  intraunius  minuti 
quadrantem  extinila  :  ciim  aliaaviculaejufdem  fpeciei  aere  artificiaii  depulfo, 
&eidemrecipienti  impofita  per  quatuor  hora:  niinuta  incolumispermanferit; 
coluber  in  aere  fadtitio  intra  duo  minuta  male  fe  habere  ccepit  ;  Si  tamen  i<j. 
minutis  perftitit,  antequam  movendi  facultatem  amiferit ,  poft  fex  minuta  , 
feuexadam  femihoram  extindus  eft  ;  cum  aer  ex  uvis  paffis  produftus  fuit, 
lidem  effecSus  prodiere, 

Poftquam  aer  aliorum  animalium  refjiirationi  inferviit ,  fit  quodammodo 
inutilis.  Cum  mus  araneus  recipienti  aeri  communi  pleno  eftet  impofirus ,  poft 
exaftum  horaefpatium  vix  fpiritum  ducebat ;  fed  altero  mure  tum  immiftb,  8c 
aere  prius  ft.ignante  jam  moto  novi  aeris  appulhi:  prior  melius  fe  habuit  : 
ambo  tamen  poft  unius  horx  tempus  elaplum  intcriere.  Quatuor  poft  horis 
mus  itidem  vegetus  ficimmilTus  eft,  ut  novus  aer  vix  fubire  poflet  ;  hic  vero 
pcr  tria  minuta  intcgra  non  vixit, 

Illud  vero  eft  obfervatione  dignum  ,  quantum  aeris  frudus ,  caro  , .  mafta  fa- 
rinxaqua  infperfa  ,  (Scalia  hujus  generis  tum  in  vacuo  ,  tum  in  communi  aere 
procreent:  adeo  utpifa  viridia  tantum  neris  producantin  vacuo  recipicnte  uc 
intra  14.  horas  mercuruim  ad  50.  digit.  altitndinemattolhmt  ;  in  hoc  aere  li- 
max  pofitus,  multum  fe  commovic  &defpumavit ,  &  fex  mirucis  elapfis  im- 
motus  apparuit,  cduftus  tamen  convaluit.  Hincque  licet  conjicerc  acrcmar- 
tificialcm  exvatiis  corporibus  edudtum  non  a:que  efte  animantibus  pernicio- 
fum.  i°  lUud 


TRACTATUS   SECUNDUS.  jSy 

i°111ud  quoque  experimentis  compertum  eft,  perpaucum  acrem  c  frii(ftibus 
exficcatis  educi.  Unde  ex  uvis  exficcatis  in  vacuo  aifervatis  ,  perparum  aeris 
faditii  intra  menfem  prodiit,ut  Mercurium  ad  fex  digitos  vix  actolkrec.  Idem 
in  ficubus  &  prunis  ficcatis  compertiim  eft. 

Quaedam  plantx  aut  fruftus,  cum  pucrefcere  incipiunt,j3m  cotum  penefiuim 
aercm  pra:buerunt :  fic  difTedta  braffica  intra  5.  dies  Mercurium  ad  Ini  indicis 
apicem  in  vacuo  recipiente  extulit ;  tuiTwhbero  acri  expofita  per  duos  dies  ,  & 
corrupta,  icerum  vacuo  recipienti  impofita,  pcrparum  aeris  dedit, 

5°Nihil  ique  aerem  efficit  ac  caro  ,  idque  maxime  cum  pucrefcic,  concra 
acquein  fruftibus  :  hoc  ucique  in  carne  bubula  fuir  obfervatum. 

4°  Lacper  quindecim  ferc  dies  in  recipiente  vacuo  conclufum  ,  non  ftarim 
acrem  produxit,  fed  in  mulcas  bullasincumuit,  acpoftquacuor  auc  quinque 
dies  coagulacum  apparuit,cum  iac  in  acre  hbero  reiiftum  jam  poft  criduum  eftec 
coagulacum.  Peradlo  menfe  iac  in  vacuo  coagulatum  perftitir,  diimaliud  ver- 
mibus  fcacebac.  Id  machincr  impoficum  edudlo  aere  in  bulias  prxgrandes  intu- 
muic,  fcd  nuHus  vermiculus  morcuus  eft  quacuor  horarum  fpatio.  Poft  aliquoc 
menfes  ferum  interbutyrofam&  cafeofam  parcem  fluduabat  ;  fed  exadtoan- 
no  cum  aliis  parcibus  confufum  eft  :  ac  brevi  poft  tempore  bucyrofa  portio 
evanuit ,  &  iac  cancifpermaleolereccEpic ,  nec  vermes  produxic.  Ex  quilxis 
iiquet  coaguiacioncm  iadis  in  vacuo  recardari  ;  butyrum  ,  ferum  &  ca- 
feum  a  fe  mucuo  fejungi ;  nec  demuni  iac  in  vacuo  pucrefcere ,  auc  vermcs  ge- 
nerdre. 

Simili  racion<?urinain  codem  vafe  affcrvata ,  parum  aeris  dedit ,  &  mercu- 
rium  ad  crium  digicorum  alcitudinem  exculic :  ac  per  tres  intcgros  menfes  vix 
immucaca  fuit ,  ex  quo  palam  fuit  urinam  qux  cft  humor  excremencitius, 
mulcominus  aerisefHcere  ,  quamlac  ipfum  quod  eft  alimencicium. 

50  E  fruftibus  eciam  durioribus non  parumaeris  in  vacuo producitur  :fic  nu- 
ces  recences  &  in  parcesfeftas  incra  duorum  menfium  (paiium  metcurium  ad 
io  digicorum  alcicudinem  fuftuierunc. 

6"  Verum  iliud  pene  incredibile  quancum  aeris  ex  aiiis  fruifVibus ,  ut  ex  py- 
ris ,  cerafis ,  uvis ,  pifis  non  exhaufto  aere  procreecur.  Sic  pifa  recencia  cura 
uvis  pallis  &  critis ,  aqua  permixtis  in  recipicnte  pofica  incra  io  dics  mercu- 
rium  ad  140  digicorum  aicicudinem  cxmierunc  :  fub  fincm  iiquor  c  pifis 
erupic »  &  recipiens  candem  in  frufta  difliiuic.  Uvx  cruda»  recipienci  va- 
cuo  irtipofitx  iongo  temporis  tra<Sbu  fuum  aerem  prxbuere  :  Incra  primum 
meniem  mercurius  ad  40  digicos  afcendit  j  poft  4  menfes ,  jam  ad  70  digic.  af- 
cenderac;anno  exafto  uvx  integrae  apparuerunc :  ex  pyris  dilledis  in  vacuopo- 
ficis  tancum  aeris  erupic ,  utmercurium  incra  duos  menfes  ultra  100  dig.  altitu- 
dinem  actoileret.  Sed  de  his  pro  inftit^to  fuis. 


Tom.JI.  Aa 


i8(?  PH.YSICC    GENERALIS 

CAPUT   ULTIMUM. 

f^arU  difficultates ,  &  objcUiones  clrca  pondus  4eris  folvHntur. 

?/^U.'c  haAenus  de  aeris  pondere  atuilimus,  tot  experimeniis ,  &  demon-: 
•V^ftradonibus  muniuntur  ,  ut  nulla  cavillatione  eludi ,  aut  ratione  folida 
infringi  poflint.  Cum  tamencorpus  illud  fluidum  nobis  circumfufum,  quodque 
aerem  dicimus ,  {iib  oculos  non  cadat ,  ac  fola  experientia  nobis  fit  cognitum; 
nec  forte  minor  in  eo  fit  partium,  aut  corporum  varietas  ,  quam  in  terra  ,^ 
aqua ,  qui  oculis  fubjiciuntur  :  non  mirum  eft  fi  multa ,  imo  fcre  innumera- 
bilia  in  aere  formata  videamus  ,  quorum  rationem  explicare  non  po(rumus. 
Hinc  aeris  imprefliones,  feu  meteoramagna  ex  parte  nos  fugiunt  :hinc  eiiam 
fit  ut  toteffedus  mirabilesLOCcultis  quaUtatibus  referamus  acceptos.  Qup  au- 
tem  luxaliquain  tanta  rerum  obfcuritate  nobis  afFulgeat ,  atque  iis  quac  circa 
pondusaeris  fieri  folentobjedionibus  ,utcunque  fatis  faciamus ,  id  meminif- 
fe  oportet ,  quod  fupra  ex  viro  clariiT.  D.  Perrault  fufius  expefuimus  ,  nimirum 
quod  circa  nos  eil  fluidum ,  ex  tripHci  potidimum  materia  conftare. 

I-  Ex  crafliore  aere,,  qui  ultra  atmofphxram ,  feu  vaporum  regionem  non  at- 
toUitur,  de  cujus  gravitate  ,&vielaftica  fufediximus.  Atque  hic  aer  crafllor 
forte  ex  terrac ,  aqus ,  Sc  aliorum  corporum  parjiculis  decifus  nec  vitrum ,  nec 
folida  qqsque  corpora  penetrat. 

2.  AUuseft  aerlongc  fubtiUor,  &  penetrans  ,quique  cum  crafliore  fere  ut 
calx  cum  arena  mifcetur  ;  ingens  iUius  efle  pondus ,  atque  ex  eo  forte  firmam 
corporum  adhxfionem ,  imo  &:  vim  elafti.cam  duci,  in  immenfum  quoque  (pa- 
tium  eum  extendi,  fuo  loco  diximus. 

3.  Uterque  hicaer(iibftantixjethere.Tinnatat,  •&  cum  ea  fere  ut  calx,  cum 
aqua  pcrmifcetur.  Crafli  aerjs  certum  elfe  pondus,  idque  facile  definiri  poire 
jamoftendimus:  fed  purioris  aeris  longe  majorem  vim  elfe,  &  pondus  ex  iis 
.qu.x  cum  in  hoc  loco,  tumin  proximo  tradatu  de  rerum  firmitate  &  duritie 
dicemus ,  manifeftum  fore  atbitramur.  Nuncadea  qua:  opponi  folent ,  venia- 
mus. 

O^^.  i.quodjam  fupraattigimus,  mercurium  vel  aqnam  in   tubo  non  fuf- 

.pendiob  acrisexternigravitatem,-&.'Equihbiium  :  cumin  vafe  occUilo  ,  ubi 

nuUa  peneeft  aeris  columna,  aut  in  cubiculo  iindique  claufo  ad  eandem  alti- 

tudinemafcendathydrargytus:utin  ipfa  machina  cernerecft,  cum  aer  exte- 

,  rioromninoexckiditur,  &:interior  tantum  manetnondum  exhauftus. 

^cfp.  inckifiaeiiseandem  eire  vim  ad  (uftinendum  hydrargyrum ,  qux  exter- 
ni  eii  aeris  ;  quod  vafis  parietibus  innixus ,  eandem  preinendi  vim  habeat: 
nonquodidem  fit  iUius  pondns,  (edeadcm  manet  vis  a  pondere  imprefla  , 
autfi  maUs,  eadem  manet  vis  elaftica  ^quemadmodumin  horologii  portatiUs 
tympanoeadem  eft  vis  convoluti  chalybis,  qua  prelfus  ante  fuir.  Rem  vcro 
ita  circ  pr.rter  ea  qux  adduximus ,  Jioc  demonftrari  poteft  experimento  :  nam 
fi  intra  recipiens  appUcctur  phiala  qi\x  planas  habeat  fupcrhcics ,  ubi  extcrmis 
iier  cxhauftus  fuerit ,  qui  phiala  continetur ,  vi  fua  elaftica  eam  conftinget, 
.^juodextemus  aer  interioris  vim  non  fuftinear. 


TRACTATUS    SECUNDUS.  i?7 

Venlm  non  eritalienumpauloubenus  idipfum  explicare,  refque  ab  altiore 
principio  videtur  dediKenda.  Statuamus  itaque  fundamenti  loco  hoc  aeris 
proprium  efle,  ut  dilatari  facile  &  comprimi  poflit ,  vimque  illam  femper  tueri 
cua  corpora  a  quibus  comprimitur ,  a  fe  repellere  nititur ,  donec  nativam  ex- 
tenfionem  (ibi  reftituerit.  Quod  dilucide  explicat  D.  Mariatte  in  Tentamine 
dc  natura  aeris  nuper  edito ,  ubi  permulta  fpeculatione  digna ,  quxque  a  no- 
bispra:termitti  nonpoflunt,  fufe  pertraftat:  lilud  imprimis  ,  hoc  aeris  elate- 
rium  ,  non  ui  reUqua  fere  paulatim  imminui  &  debilitati ,  fed  idem  femper  & 
conft.ins  permanere :  ut  in  fclopetis  pneumaticis ,  v.  ar^uebHfes  a  vent ,  cer- 
ner« eft , quas poft longum  temporisfpatium  eadem vi  globulos  emittunt,ac  fi 
recens  aer  intrufus  fuilTet» 

Aer  porro  eadem  ratione  denfatur  qua  incumbentis  corporis  pondere  com». 
ptimitur.  Qiiare  fi  aeris  moles  qux  a  telluns  fuperficie  ufque  ad  extremos  at- 
mofphserac  limites  patct ,  fit  levior  ,  tum  aerterrx  proximus  rarior  quoque  fu- 
curus  eft.  Unde  cumin  barometro  aer  una  cum  mcrcurio  includitur,  tum  illc 
dilatatur^^mercuriumeo  ufque  dcprimit,dum  inclufus  aer  &mercurius  pen- 
filiscum  extremo  aere  librentur.  Quare  fi  mercurius  maneat  in  tubo  fufpen- 
fus  ufque  ad  i^digitorum  altitudinem  ,  inclufiis  aer  altero  tanto  ,  feu  duplo  , 
rariorfuturus  eft ,  quam  ante  experimentum  fuit :  cum  illius  condenfatio  pon- 
deribus  a  quibus  premitur  fit  proportionaHs. 

Quod  utique  variis  csperimentis  idem  authtjr  corrfirmat.  Nam  barometre 
40  digitis  alto  mcrcurius  ad  altitudinem  17-  digitorum  cum  femifle  infufus^j 
invcrlo  tubo  m  vas  fubjedhim  hydrargyro  plenum  ad  altitudinem  14,  digito- 
rum  fufpenfus  manfit  ;  quique  aer  nntea  11.  digitos  tubi  cum  femifle  occupa- 
bat ,  jam  ij- digitos  ,  duplo  videhcet  magis  dilatatus  implevit,  Sic  ubi  14  ae- 
risdigitos  in  tuborehnquebar,mercnrius  ad  7  digitos  penfilis  manebat,  qui  fci- 
licet  cum  quarta  pnrte  ponderis  atmofphacrz  hbrabatur ,  tres  rehquos  tubi 
quadrantes  aer  mcluius  replebat ,  qui  tum  erat  35.  digitorum  ,  &  vi  fua  elaftica 
rehquum  ponderis  atmofpha:rx  fuftinebat. 

■  Visitaqxie  aeris  elaftica  ,  aut  iUius  condenfario ,  vel  dilatario  fempcr  eadem 
rationeaugeturaut  minuitur,  qua  crefcit,  autminuitur  pondus  incumbentis 
aeris. 

Ex  quo  quidem  multa  erUuntlirproblemata,  quac  apud  authofem  legi  'pof- 
funt.  Nec  difficile  etit  invenire  ad  quam  akitudinem  aqua  in  tbbum  partc 
fumma occkifum,  dum  is  immergitur,  afcendat  -,  fi  pondus  atmofphxrcTji  aqux 
pedum  akitudine  meriamur,  qui  squantur  28  digitis  mercurii.  Unde  cum 
urinatorfub  campana  aere  plena  ad  30  pedum  altitudinem  in  mare  defcendit, 
tumaer  dimidium  tantum  prioris  locioccupar. 

Ex  iis  eSicitur  in  baromctro  mercurium  ad  eandem  femper  akitudinem  fuf- 
pendi,  cum  cubiculum  ita  eft  occlufum ,  ut  externns  aer  fubire  non  pofllt :  unde 
qu.T  vulgo  in  fcholis  adverfus  aeris  pondus  fieri  folent  argumenta  ,  nullius  fuiu 
momenri.  Verum  quxopponi  potruntreliqua  videamus. 

Opf.  1.  Si  pondusacrisin  tubo  fufpenderet  hydrargyrum,  quo  gravioref- 
fet  aer ,  hoc  akius  attolleretnr  hydrargyrus :  fed  concrarium  experimur.  Nam 
aere  fereno  altius  afcendit  hy 'nugyrus ,  qnnm  nimbofo,  aut  pluvio cce1o;&  quo 
cra/Hor  eft  aer ,  aut  turbidior,ut  flanteauftro  ,  hoc  minus  afcendit  mercurius  : 

Aa  ij 


iS8  ,     PHYSTCjE    GENERALIS 

adeo  iit  hinc  qus  fatura  Ciz  aetis  temperies  jam  liceat  prajfagire  ,  atque  hiuc 
tubus  Torricelli  jam  barometri  nomen ,  quod  aeris  pondus  metiatur ,  inve- 
nerit.  Ergo  aliud  quiddam  quam  aeris  pondus  ipfum  fufpendit  hydrargyrum. 

Refp.  neg.  mif/.  Nempe  graviorem  elTe  aera  pluvio  ccbIo  ,  quam  iereno ,  cura 
ipfa  experientia  contrariunvdemonftret :  nam  flante  borea  aer  eft  graviffimus, 
qu^cunquefit  hujus  effedus  caufa.  Anfortc  flante  auftro  pars  qua:dam  crafli 
aeris  in  pluviam  ,  aut  nubes  concrefcit ,  quas  fublati  c  terra  haUtus  fuftinent? 
Anpotius  idem  accidit  in  aere,  quod  cernimus  in  machina  dum  exhauritur  : 
tum  enim  lacpe  vitrum  veUu  nebula  obfufcatur ,  &  rore  madiduni  apparet.  Sic 
pluvio  ccelo ,  & nubibus  obdudo ,  fuperior  aermulciim  dilacatur,  &  permiftas 
aqns ,  feu  vaporum  partes  poft  fe  relinquit ,  ex  quibns  coaleicencibus  tum  nu- 
■bes ,  tum  imbres  oriuntur:  aer  enim  debilitatus  tot  aquac  velut  acomos  non 
f  oceft  exfolvere ,  aut  fuftinere  :  unde  aliae  in  alias  pncipites  cadunt ,  ac  pri- 
mum  nubes ,  tum  pluviam  cflSciunt. 

An potius  flanteaquilone aer fit  denfior  ? Hinctubo optico  vekit  undis a(pe- 
rior  videtur  ,  ac  minus  pellucet.  Hinc  Pyrenxa  juga  nivibus  cana ,  &  idem  di- 
cendum  eftdeaUis  moncibus  ,  cjclo  fereno  non  tam  diftindle  erainus  cernuru 
tar  ,  ac  coelo  nubibusobdufto.  Fieri  ^tiam  poteft  ut  aquilo  deorfumruat,  & 
multuni  materis  fecum  vehat ,  cum  aufter  ex  tranfverfo  fpitet ,  per  Uneas  qux 
terrae  fuperficiem  tangunt:unde  &aeris  pondus  minuit.Hinc  cefTante  auftroflu.. 
£tus,  quos  in  fluviis  aut  in  mari  excitavit ,  non  ftatim  fubfidunt  :  fed  quos 
aquilo  commovet  fludus ,  ii  fubito   il:ernuntur,  ubi  ventus    refederic.   Hic 
enimdeorfumruit ,  non  itemaufter,  quifluftus  ex  tranfverfo  perftringit,  Et 
quidem  cumhic  difficultas  in  Academia  Regia  nuper  propofica  fuiilet,  hanc 
rationem  fatis  idoneam  reddidit  Doftiir.  Borcllus  ;  pluvio  tempore  magnam 
vaporum  copiam  e  terra  afcendere ,  qui  cum  leviores  fint  aere,  eumque  aho 
procrudant :  (  nam  duo  corpora  fimul  elfe  non  polfunt ,  J  necefle  eft  atmoC 
phacram  tum  leviorem  exiftere  ,  quam  fi  ii  nonadeifenc  vapores.  Contrarium 
tamen  &:  ex  eodem  pene  principio  colligit  Vir  ClarilT  qui  de  foncium  origine 
fufe  &  do(fle  confcripfit  ,  flante  borea  aerem  omni  ex  parte  ierenum  elVc  den- 
fiorem  &graviorem  :  quod  vapores  &hahcus  cum  eo  incime  miiceancur  ,  & 
quafi  in  idem  corpus  coalefcant.  Hinc  cxruleus  cceU  color  curbidior  eft  ,  non 
vegetus ,  ut  accidit ,  cum  denfa:  8c  candidx  nubes  congcruntur  :  cum  cnim  aec 
hberiorabhnhtibus  levior  eft  ,  6c  niagis  peliucec ,  quam  cumfercn.is  eft.  Ve- 
tum  illa  ahcriusfunc  loci,nec  propofitioncm  noftramullaex  parce  labefa^kant. 
Id  tamen  advertendum  qusfuturafictempeftas  ex  baromerio  quidem  mdiem 
craftinum  pnlagin  :  fcd  non  eodem  ubiquc  modo.    Nam  in  his  regionibus , 
Galhanimirum,  Anglia,  Germania,  Itaha  ,  ubi  flatboreas,  alciiis  afcendit 
hydrargyius,&  ferenum  ccelum  plcriuTique  fucurumeft.ConftanrinopoIi  fl.ince 
borea  ccelum  nubilum  eft  ,  &  imlriferum  ;  flante  Auftro,  vel  Africo  cempus 
fudum  eft,uc  nupcr  obfervacum  fuic  a  ncibili  halo  D.  Adarfdly ,  qui  bofphori 
Thracii  hiftoriam  naniralem  cdidic  in  lucem. 

Opp.^o  Duomarmora  terfa,&  la-vigata  in  mnchini  fufpenfa,exhaufto  omni 
aere  non  divelli  :  ergo  illa  cohxfio  abaerenon  proficifcitur.  Sic  aqua  expur- 
gata,  qux  fcilicet  m  machina  exhaufta  per  aliquoc  horas  relidla  eft  ,  per  fy- 
phonera  continencecfluit,  etiam  cum  o.)Hiis  acr  excractus  eft  :  inag:;o  qui- 


TRACTATUS    SECUNDUS.  iSj, 

idem  argumento  afcenfum  aqus  circumfufi  aeris  preffioni  acceptum  refetri 
non  opovterc  :  quaecunque  fic  hujus  eflR;dus  caufa. 

^f/^.  Duo  marmora  in  vacuointerdumfibipertinaciter  adhserefcere  :  quod 
fobtilis  aet  qui  vitrum  penetrat ,  interduo  marmora  fumme  Ixvigataaditum 
non  habeat :  quare  marmor inferius  defcendere  nonpoteft,quinpurioremiI- 
lam  fubftantiam  premat ,  &  attollat  ;  eaque  magis  refiftic ,  quam  ab  incum- 
bente  corpore  premi  poffit.  Cum  tamen ,  uc  plerumque  fit ,  marmora  ipfa  oleo, 
vel  fpirifti  vini  illiniuntur,  ut  illius  interjedlu  magis  conglutinentur  ,  tum  bul- 
laeaereS^ex  olco,  vel  fpiritu  vini  ftatimemergunt,  ubi  craffior  c  recipiente 
aer  edudus  eft  :  qua:  bulL-c  vi  elaftica  ab  xtherea  fubftantia  dilatatae  marmora 
ante  cohacrentia  disjungunt ;  ficque  experimenta  quae  in  Academia  Regia ,  & 
1-ondini  fafta  funt ,  facilc  conciliantur. 

Eadem  eft  ratio  fyphonis.  Nam  aqua  expurgata  ubi  femel  fluere  co:perit,pei: 
crus  fyphonis  longius  praEponderecontinenter  fluit,&aquam  breviore  crure 
contentam  attoUit :  nec  motus  ille  per  aeris  bullulas  interrumpitur.  Quod  qui- 
dem  videtur  piobare  pra:ter  crallum  aerem  ,  quem  fpirando  ducimus ,  quique 
hydrargyrum  ad  zy  aut  i8  pedumaltitudinem  fufpendit,  alium  efte  puriorem, 
i&graviorem,quique  nuUis  machinis  educi  poteft,fed  multis  effedibus  fe  prodit. 
Hinc  enim,  ut  diximus ,  fortc  oritur  firmitas  corporum,  vis  elaftica  ,  iino 
.&gravitas  ipfa.  Hujus  quidem  aeris  fubtilis  nec  pondus,  nec  vim  fenfu  perci. 
pimus  ,quod  aut  cunda  permeet ,  aut  partes  foUdas  «quabiHter  premat. 

Sic  aptacifunc  follesa  D.  Boyle  in  recipience,  ea  quidem  arte,  ut  attolli, 
&  deprimi  focile  pollcnt :  quandiualiquid  aeris  craffi  fupererat ,  plumamjuxca 
pofitam  flatu  fuo  commovebant ;  (ed  exhaufto  craffiori  aere ,  pluma  ipfa  ma- 
nebat  immo'ta  :  quod  fubtilior  aer  a  foUibus  nec  trahi  poffit ,  neceduci.  Sic 
etiam  apcata  eft  fyrinx  cubulo  occIufo,uc  aer  craffior  fubirc  non  poirec.&pondc- 
reficadembolumappenfojUC  exhauftoaere  embolus  facilc  adducerecur  ;  quod 
craffiorisaeris  moles  nihil  amplius  obftaret.  Interim  non  dubium  eft  quin  aer 
fubtilior ,  aut  ccrce  xtherea  fubftamia  fyringem  ipfim  impleverit. 

Poftremo  idem  author  fyringem  cum  tubo  vitreo  machinx  adhibuic,  cui  fub- 
jecic  fpiricum  vini  colore  coccineo  cinftum  :  exhaufto  aere  craffiore ,  &  addu- 
«tlo  embolo  nihil  fpiricus  vini ,  nihil  aqu.E  pocuit  attollere.  Qnx  omnia  id 
quod  volumus  omnino  confimiant,  aquam  &  liquores  accolli  a  cralfo  aere,uoii 
ab  eo  fubtilion  ,  &:  cunfta  permeante. 

Opp.  4.  Experimencumin  Bacaviaprimiim  a  ClarilT.  Hugenio  adlum,  &:al» 
eo  in  Academia  Regia  faspiusrepecicvim,  quodprimafptcieomnem  hypothe- 
fimnoftram  videcurconvellere.Id  vero  eft  cjufmodi.  Aqua  expurgata  cubus  G 
impleacur,  ( vide  decimi  capuis  poftremam  figuram:)  exhaufto  aereh;EC  fuf- 
penfa  adhucmanec,  cametfi  abaece  exceriore  non  fuftinecur.  Imo  cubus  plenus 
hydrargyro  in  machina  per  plures  dies  relido ,  ut  omni  aere  intrasporos  difper- 
foexpnrgccur,  &  vafimercurii  itidem  pjj^rgaci  immerfus,  non  modo  ad  con- 
liiecam  altitudmem,fcld  eciam  ad  (-o  &amplius  digicorum  altitudinem,  etiam 
omni  aere  cxhaufto  fufpenditur,  quafi  is  folidus  foret  :  magno  £-ine  indicio 
.  hydrargyrum  in  tubis  non  fuftineri  ab  externi  aeriscolumna  ejufdem  ponde- 
rjs ,  fed  occultiorem  eflfe  hujus  effedtus  caufam. 

A  a    iij 


jc,o  PHYSlCifi   GENERALIS 

Hefp.  aquam  vel  hydrargyrotn  non  a  crafliore,  qui  jam  nullus  eft ,  {ed  a  fut- 
tiliore,  dequo  mox  diximus ,  aere  fuftineri.  Illa  enim  fubtilior  materia  vitrt 
quidem  poros  pervadit,  fed  hos  meatus  partes  hydrargyri  foHdiores  plerum- 
que  occludunt.  Unde  punis  aer  non  fatis  confertim  irruit,  ut  liquorem  a  vitro 
divellat.  Quaeque  vitrum  tangunt  hydrargyri  ,  vel  aquas  particulx  ,  in  vafc 
fubjeiJlo  hujus  fubtiljs  aeris  impreffioni  patent.  Idem  enim  fere  accidit  ac  fi 
duas  lamellas  marmoreas ,  &  politas  ,  fed  crebris  pertufas  foraminulis  cuidam 
liquori  immcrgas  jficqueaptatasanimo  fingamus ,  ut  plures  unius  partes  foli- 
da:  alterius  foraminulis  rcfpondeant.  Tum  enim  liquoris  particulje  huc  illuc 
agitatx  utriufque  laminx  extim:is  fuperficies  una  compingent  potius ,  quam 
divellent :  fic  enim  aqux  '^I  hydrargyri  expurgati  partes  fibi ,  &  vitro  conti- 
guae,  ut  totidemlamellXjfefe  mutuo  (uftinent. 

Rem  ita  fehabere  vel  hinc  liquet ,  quod  fuccufia  paulnlum  machitia  ftatim 
aqua  tubo  conclufa ,  vel  hydrargyrus  decidat :  nam  eo  motu  qux  fuit  ante 
partium  contiguitas,  tollitur  ,  Sc  aer  purior  nimium  ante  disjeftus ,  hac  fuccuf- 
fione  alicubicolligitur ,  qui  fubjedas  Hquoris  partes  dcprimit.  Huc  etiam  adde 
fufpenfum  liquorem  tandiuremanere,quandiuab  ambiente  corpore  non  pre- 
mitur,autcerte  preffio  ipfa  debilior  eft.  Unde  fortequis  non  male  coUigeret 
gravitatem  a  preffione  fubtilioris  illius  aeris  proficifci.  Et  fane  ut  duo  marmo- 
ra  fibi  cohacrentia  obliquo  ,  feu  tranfverfo  motu  facile  feparantur  ,  fed  furfum, 
aut  deorfum  avelli  non  polfunt ,  quin  aeris  refiftentiam  vincanr  :  fic  fubtilioris 
aeris  moles  furfum  impelli  vix  poteft  :  immenfum  enim  eft  illus  pondus: 
adeo  ut  Boylius  hydrargyrum  ad  7  i  digitorum  altitudinem  fufpenfuni 
tenuerit,  ctiam  cum  tubus  extra  vas  fubjeftum  in  ■  aere  libero  lublatos 
fuifiet ;  fed  fuccuffion?  ,  fa(5ta  velut  lamella  h^drargyri  a  vitrd  divulla  eft, 
&  decidir. 

Cum  etiamdiu  in  vacuo  mercutius  relinquitur ,  ultro  fijbfidit,  feunovus  a?r 
^eneretur ,  feu  atomi  quxdam  in  liquore  latitantes  emergant.  Utcunque  ea  res 
fit ,  nihilmagis  demonftrat  recipiens  non  omnino  elfe  vacuum  ,  fed  fubtilem 
quandam  in  eo  elfe  fubftantiam.  Sed  illud  femper  manet  inconcufilvm  ,  craffi 
aeris  certum  elfe  &  definitum  pondus,  ex  quo  plerique  naturx  motus  qui  ad  va- 
cui  metum  referri  folent ,  omnino  dimanant.  Non  me  fugit  paulo  aliter  vide- 
ri  D.  Martotte.  Exiftimat  enimaerem  inclufiim  in  hydrargyro ,  cum  fit  expe- 
rimentum  Torricclli ,  c  fuis  velut  cellulis  emergere ,  &  fupremam  tubi  partem 
implere.  Argumento  id  eire  putat  experimentum  mox  allatum  :  quod  fi  videli- 
cct  mercurio  in  machina  per  aliquot  dies  aftervato ,  &  omni  aere  expurgato 
lubus  40 aut 50 digitorum impleatur ,  &digito  tam accurate  occludatur, ut aer 
externus  fubirenonpoffit,  fore  ut  ad  altitudinem  40  aut  50  digitorum  is  fuf- 
penfus  maneat.  Quod.nullus  aer  partem  tubi  vacuam  tum  implere  poffit,  nifi 
fortc  vehementius  conciitiatur  tubus :  tum  enim  bullulx  aetis  ex  collifione 
erumpentes  partem  tubi  fiimmamimplebunt.  Eadem  eftratioaqux  aere  ex- 
putgatx ,  qux  phialx  oblongioris  co:li  imponitur  ,  &  ^'itro  itidem  aqua  expur- 
gata  pleno  immergitur.Nam  exliauftviacre  aqu.i  non  defcendit,quoufque  novx 
buUuIx  ex  aqua  formentur  ,  qiTx  uM  fummvim  phialxatti^erunt,  aquam  de- 
primunt.Idem  accidet  fi  paulo  vehemencius  '.-ncutiatur  tubus:hxc  enimcon- 
cuffio partes aereas  ad  eruptionem  follicir.i: .  t.  •'  'U  in  fihciun  cjllifione  ignis 
erumpit. 


TRACTATUS   SECUNDUS."  ut 

Iraque  hiijus  phsnomeni  non  aUam  rationem  afferri  poire  putat  pncer  le- 
gem  natura» ,  qua  corpora  fibi  mutuo  contigua  nen  a  fe  invicem  diveiluntur , 
quandiu  aliud  fubire  corpus  non  potefl-. 

Hscfancmagnaprobabilitatedicividentur  :  fed  vereor  ne  lex  illa  natura: 
eadem  cmnino  fit  cum  metu  yacui  in  fcholis  adeo  decantato ;  nam  verbis  pau- 
lulum  commutatis  eadem  pene  eftutrobique  fententia.  Quanquam  certas  efle 
tnocuum  leges  inficiari  non  poflumus.  Verum  hoc  loco  merito  inquirimus  , 
quibiis  mediis  natura  utatur  ut  fuum  finem  aflequatur ,  ut  indiflbciabilia  corpo- 
ra  efficiat ;  cur  ad  certam  altitudinem  priter  naturce  legem  hydrargyrus  deci- 
,dat;  aut  lex  grayitatis  tum  vincit  legejm  ,  utnonnulli  j«im  loquuntur,  conti- 
guitatis?Jam  ubi  fitvulgareexperimentumTorcicelli  in  prilongo  tubo,  cu- 
jus  pars  fumma  multo  fit  ampHor  •,  uc  cum  vacuum  in  vacuo  ,  ut  aiunt,  quod 
fatis  eft  pervagatum  ,  efficiunt;  antumatomi  acris  &  buUula:  repente  erum- 
punt,  qux  tam  amplos  tubos  impleant.  Ne  illud  quidem  cogitatione  aflequi- 
mur,  quifieri  pofliiutillaeaeris  bullulae  adeo  dilatentur  citra  fubtilioris  maie- 
riae  ingrefllun.  Veriim  id  poftea  viderinius ,  cum  de  denfo  &  raro  traftabimus, 
Nunc  id  tantumrnodo  contendimus,nihiI  necefle  eflead  metum  vacui,aut  ad  le- 
gem  contiguitatis  confugere ,  ut  hanc  hydrargyri  vel  aqu«  fufpenfionem  expli- 
cemus :  una  enim  ex  iis ,  quas  attulimus  rationious ,  fufficit ,  ac  pra:cipue,  quod 
fubtiliorisaerispondus  defcenfum  hydrargyri  prohibeat :  fortg  etiam  hydrar- 
gyrus  conclufus  non  gravitat ,  quod  a  fubtili  aere  non  prematur, 

Poftremoctficommoda  hujus  effeftus  ratio  afferri  nonpoiret,  quod  nobis 
non  videtur  ,  non  propcerea  negari  debet  delcenfum  hydrargyri  in  vulgari 
expetimentoa  pondirevel  elaterio  craffioris  aeris  proficifci :  ut  multisidpro- 
bat  rationibus  D-  Mariotte ,  &  ea  praefettim  ,  qux  ex  majore  alticudine  duci- 
tur ,  cum  baromecrum  incra  aquam  limpidam  &c  profundam  demergicur :  cum 
enim  hydrargyrus  quater  &  decies  fere  gravior  ut  aqua  ,  ubi  14  digitis  intra 
aquam  immergitur,  tum  uno  digico  alciiis  incra  tubum  afcendic  hydrargyrus ; 
'iibi  cribus  cum  femilfe  pedibus  infra  aquasfuperficiem  deprimitur,  tummetcu- 
,  nus  tribus  digicis  actoUicur.  Micco  ea  qux  fupcrius  allata  funt  in  eandem  rem 
expeiimenta  ,  quibus  compertum  cft  altius  afcaidere  hydrargyrum  ,  quo  lo- 
cus  eft  depreffior :  adco  uc  60  auc  65  pedes,  ut  ei  videtur,  unius  linex,  feu 
duodecimx  partis  unius  digiti  varietatcm affetant.  Vir  clariff.  idemque  dockif- 
fimus  D.ToinafJ^  linearum  differcntiam  in  500  pedum  alticudincAurelix  com- 
peiic:  inRegio  Obfervacorio  fere  duarum  linearum  diffcrenciainvenitur,cum 
alcicudo  fic  ab  inio  ad  fummum  154  pedum  :  adco  ut  67  pediun  differentia  U- 
nesupius  diverfitatem  inducat.  D.Cafl[Ini,montis  cujufdam  in  Provincia  altitu- 
,  dinem  1070  ped.um  dimenfus ,  16  &  paulo  amplius  linearum  differentiam  inve- 
nit.  llluftris  fuit  Claromontii  obfervacio  olim  a  Cl.  viro  D.  Perritrs  fai^a  :  in 
locomaximedepreiroCiaromonciihydrargyrus  alcus  erat  t(,  digicis  j  lin-  cum 
femilfe.  Quod  utiqiie  loci  illius  altitudinem  demonftrat  :  cum  barometrum 
ad  17  hexapedarum  alcicudmem  tranflatum  effet  in  montc  proximo,mercurius 
ad  16.  digir.  &  unam  Hncam  defcendit ;  poft  150  hexapedas  ,  ad  25  digitos  de- 
lapfus  eft  ;  in  montis  tandcm  verticc  500  hexapedas  alco  ad  25  digitos  &  2.  liiieas 
dcfcendit ;  differencia  eft  57  linearum,  fcu  crinm  digicorum,  &  unius  linex. 

Qj^aE  fi  ad  calculum  voccncur ,  palam  eric  incer  alcendcndum  plus  fpatii  tequiri. 


191  PHYS1C.E  GENERALIS 

ut  unius  linex  varietatem  inducat  :  nani  aer  magis  ac  magis  rarefcit.  Ac  de 
experimentis  circa  inane  fatis  multa  :  nam  qux  circa  corporum  gtavium  def- 
cenfum ,  foni  propagationem ,  &  plantarum  vegetationem,  funt  obfervata,fuis. 
locis  reddemus. 

TRACTATUS     II L 

DE    ^JLlTJtlBFS,    SEV   DE  k^FFECTIONIEVS 

Cor^orum. 

ILlud  ex  tribuspropofitiserat  extremum,  ur  prxcipuas  corpbrum  qualita- 
tes ,  aut  afiFedioncs  paulo  diligentiiis  quam  vulgus  Philofophorum  folet^, 
traftaremus.  Cumenim  prima  corporum  initia  aut  omnino,  aut  magna  ex^ 
partenos  fiigiant,  acne  corporis  quidem  compofitio  latis  nobis  perfpefta  fir  , 
id  unum  nobis  relinquitur,ut  inrerum  proprietates  intendamus  animum.Rem 
enim  meHus  perfpicimus ,  quo  plura  ejus  attributa  cognofcimus  :  cum  proprie- 
tatum  ,  &  afteftionum  congeries  uniufcujufque  rei  inanimatac  naturam  efticiat,^ 
ut  identidem  oftendimus. 

Pra^ipuaautem  corporis  atiributa,  ex  quibus  reliqua  fere  ducuntur,  fuDt 
extenfio  &  motus  ;  ad  extenfionem  partium  figura  aut  configuratio  ,  fitus  &. 
textura  ;  ad  motum  plures  eriam  quaUrates  revocantur:  ut  impetus  fi  quis  fit, 
gravitas  &  levitas  corporum,  dequibus  fatis  copiofe  diximus.  Sed  nifi  univer- 
fales  illa» ,  atque  ,  ut  loquuntur ,  mechanic^  affe<5tiones  ,  &  motuum  leges  ad 
res  ipfas  appliccntur  ,  &  nifi  ad  proprias  velut  difFerentias  aut  fpecies  defcen- 
damus ,  vix  uUius  effedtus  caufa,  aut  ratio  nobis  explorata  futura  eft.  Id  igitur 
nobis  in  hoc  traftatu  faciendum ,  ut  prajcipuas  corporum  qualitates  ,  in  qui- 
bus  Philofophix  naturalis  fummaconfiftit,  quam  breviffime  fieri  poterit,  per- 
fcquamur.  Non  ut  omnes  qualitates  explicandas  aggrediamur  :  id  cnim  pene 
infinitum  foret,  ac  plures  ex  iis  ad  libros  deanima  ,  feu  ad  traftatum  de  vi- 
ventibuspertinent:  fed  eas  tantum  qruE  ad  Phyficam  generalem  fpedtant,  hoc 
loco  exequemur. 

Primum  itaquequalitates  corporum  univerfim  explicare  conabimur,  tum  de 
iis  qualitatibus  agemus,  qux  ab  elementis ,  vel  a  Ghymicorum  principiis  duci 
folent :  ubi  qux  adluofx  funt  &  in  motu  pofitx,quxque  primx  qualitates  dicun- 
tur ;  fiveex  fint  manifeftx ,  ut  calor  &  frigus',  five  occultx  ut  medicaminum 
vires ,  exponentur :  poftremo  de  iis  agemus ,  qux  cum  fint  ijieites ,  modi  po- 
tius  dicidebentquftm  qualitates. 


^^- 


DISSER: 


TRACTATUS     TERTIUS.J 


m 


DISSERTATIO     I. 
De  ^Haittatibus  corperum  generatim, 

DE  qualiwtibus  univerfim  tiim  in  Logica  ,  nim  in  Metaphyfica  diximus ; 
nunc  qux  iis  in  locis  explicare  non  potuimus ,  de  natura  videlicct  qua- 
litatum  &  earum  origine  dilfcremus, 

C  A  P  U  T     I. 

De  qnalitatatum  origine. 

PRimunv  itaque  pricipuos  qualitatum  fontes,  quantnm  fieri  poterir,  ape- 
riamus  :  nam  his  negleftis  vix  ulla  quahtas  perfpeda  nobis  efle  poteft. 
Quod  enim  vulgo  dicitur ,  ignem  v.  gr.  calefacere  per  vim  cafefa(5tricem,qux 
ex  ilUus  forma  fubftantiah  profluit  ;aut  lutum  indurare ,  &  ceram  liquefacerc 
p^er  qualitatem  ,  quoe  calor  nominatur,  jd  fere  eorecidit  ,ignem  aut  quidvis 
aliud  hunc  vel  iiluni  efl-edhim  procreare ,  quia  vim  habet  illius  eff^eftus  procrea- 
iricem.  Si  qui  fint  quibus  hujus  generis  rationes  omnino  fatisfaciant ,  nihil 
contradico:  fed  dabuntnobishanc  veniam  ,  utpaulo  ulterius  progrediamur, 
^qualitates  iplas  ,  feu  corporumaflediones ,  quas  pene  folas  Phylica  invefti- 
gat  ,  ab  altiore  principio  deducamus, 

Tres  porro  in  partes  circa  origincm  qualitatum  video  Philofophos  inter  fe 
divifos.  Vulgus  enim  Philofophorum  eas  a  fubftantiali  forma ,  &  intima  rei  cu- 
jufque  naturarepetit ;  Ghymici  ad  fua  principia  ubiqueconfugiunt  ;  caeteri  qui 
experimenialem  philofophandi  rationem  fequuntur,  corporum  affedtiones  ex 
principiismechSnicisduci  magnoperecontendunt.  Omnes,  utputo,  veri  ali- 
quid  dicunt.  Nam  multsc  qualitates  ex  intima  reinatura  ,  aut  forma  proficif- 
cuntur ,  '\\\x  nimirum  quasdivelli  ab  ipfa  re  non  pofliint,  qu.tque  proprietates 
nominantur:  utcalor,  &  lux  in  igne.  Alia:  citra  principia  chymica  ,  &  ele- 
menta  vix  intelligi  poirunt,  utfuoloco  dicemus.  Sed  plurimsexafftdionibus 
mechanicis  ,  motu  videlicet ,  figura,  ordinepartium  ,  &a!iis  fiqus  fintcom- 
munes  affcftiones  ,  oriuntur:  quae  omnia  ut  mclius  intelligantur  ,  m  certas 
conclufiones  funt  digerenda.  Sit  itaque- 

Frima  Conclnfto . 

Qualitates  pkirimx  ex  fubftantiali  forma ,  aut  ex  intima  rei  eirentia  non 
prcflLiunt. 

Probari  poteft  conclufio  multis  rationibns  &  exemplis.  Quod  enim  res  fit 
afpera  ,  aut  Kxvis ;  cnra  ,  aut  fluida  •,  opaca  ,  aut  pcrfpicua  ;  alba ,  aut  alio co- 
lore  tinda  ;  id  uru-;ne  non  a  fubftantiali  forma  ,  fed  fepius  a  mechanicis  qui- 
bufdam  principiis  proficifcitur.  Sicadamas  ex  bruto  fit  IcEvls,  idque  agentis 
mechanici,aut  folius  expolitionis  vi.  Aquamodo  eftdura,  cum  in  glaciem 
concrefcit-,  modoliquida  :  neque  idcirco  formam  commutat.  Vitrum  contu- 
fum  ex  perfpicuo  fit  opacum;  itrnis  vi  fufum  iterum  evaditperfpicuum.  Aqua 
T,m.    II.  Bb 


i.;4.  PHYSIG.C  GEN  ERALIS 

lolapaitiumagitatioiiefit  candida  ^quodvaris  illius  fupeificies  lumen  fortius 
re^^crant.  Sicclavusfola  mallei  percudione  incalcfcit.  Quid,  cum  ex  permi- 
l^ioneflavi  &ciruleifitviridis  color,  an  fortead  formam  fubftantialem  con- 
fugere  necelTe  eft ;  ergo  fi  minus  omnes ,  certe  plurimz  qualitates  ex  mechani- 
cis  afFedtionibusmanant  potius  quamexforma  fubftantiali. 

Confirm.  Forma  fubftantialis  in  rebus  vitae  expertibus  aut  n.ihil  eft  aliud 
c]uam  qusedam  qualitatum  congeries,  ut  fuo  loco  oftendimus  ;  autobfcuriqs 
quiddameft,  quam  ut  explicandis  cpalitaiibus  fit  adhibendum:  prxicrtim  fi 
cx  qualitates  per  mechanicas  &  generales  affediones  fatis  commode  explica- 
ri  poflint ,  ut  infra  di£luri  fumns> 

SolvHnturobjeliionefi. 

.  0/!^. I. multas  eiTcvires,  autquahtates,  quac  fpecificae dicuntur ,  quodafor- 
ma  fpecifica  dimanent :  ut  v:s  magnctica,  vircs  itidem  medicaminiim  fpecifi- 
C2  ,  ut  visquxeft  rhabarbaro,biliscxpurganda:  :  ergo  non  aliunde  qualita- 
tes  oriuntur ,  quam  a  forma  cujufque  rei  propria. 

Hefp.  wiies  illas  qua^fpecificsdicuntuf ,  quod  cuidam  rei  fint  proprii,  ex 
certa  partiumtextuta&  configuratione  potius  oriri ,  quam  a  forma  ,  de  cujus 
exiftentia  magnus  eftdubitandilocus.  Cumv.gr.  ferrum  vi  magnetica  imbui- 
tur,  Scftatim  eam  exuit ,  palam eft  vim  illam  a  forma  fubftantiali,  qux  eadem 
femper  manet ,  non  proficifci :  eadem  eft  ratio  medicaminum,  de  quibus  nunc 
non  eft  dicendi  locus. 

Opp.i.  illud  pervulgAtum,  aqnam  calefa^am  priftinum  fmim  frigus  recai 
perare  :  quod  intelligi  non  poteft,  nilifrigus  a  forma  fubftantiali  proficifci 
fateamur. 

Refpopfum  jamalibi  fuit,  aquam  fuafponte  frigefcere,  quod  calore  imminu» 
to ,  feu  ignis  particulls  jam  diftlatis  ,  partes  aqu;E  infenfibiles  eodem  quo  an- 
tea  motu  ,  fed  tardiore  moveantur.  Nam  ut  calor  in  motu  pofitus  eft  ,  fic  fri- 
gusiniUiusmotus  velextindione,  vel  imminutioneconfiftit. 

Oppon.  5.  facultates ,  aut  potentias  operatrices  a  forma  ipfa  ,  qua:cunquc 
fitilla,  prodire  ;  ut  omnes  fatentur :  ergo  muks  .qualitates  a  forma  oriun- 
lur. 

.^([/^.  nos  utique  non  inficiari  naturales  rerum  vires  a.formis  dimannre, ;  auc 
potius  formam  ipfam  exiis  quodammodo  emergere,ut  fipcanri  ipfius  ixemplo 
oftendimus.  Qiianquam ,  ut  identidem  monnimus ,  diverfi  cffedus ,  &  vaiix  po- 
tcntii  operattices  ex  figura  partiuminfenfibilii,un,  ant  mom,  aut  contextu  , 
autmagnitudine  plerumque  dimanant.  Imo  relncio  ipfa  aut  ordo  inter  vicina 
corpora  id  ficpe  emcit,  quod  potentiam  operatnccm  appellamus.  Namut  coc-- 
pora  funt  inter  fe  coUigata ,  fic  mutuas  adtiones  aut  vires  vel  promovent  vel 
im^iediunt:  adeoutpotentiaplerumquenihil  fita  rebus  ipfis  inter  fe  connexis 
diftindli.Sicinhorologioportatili ,  convoluti  chalybis  &  rotarum  coaptatio., 
&:figuratamconftantesmotus  efticiunc  :  nec  necelfc  eft  vim,  aut  facukatem 
ionoram  ,  autlior.-E  indicatricem  comminilci.  Idemdiximus  de  vi,  autpotentia 
qua  clavisferam  aperit,  velclaudit,  quarque  nihilefta  matcria  clavis,&  fi- 
gura  diftmftum ,  ut  fiife  deraonftrat  illuilris  author  D-  BoyU  traflac.  dc fotma- 
rum  &  qualicatum  originc. 


TRACTATUS  TERTIUS,  i^j 

Uno  verbo  facultates  in  rebus  animatis  ab  ipfa  anima  funt  indifcretse  ,  in 
TCbus  vitx  expertibus  fi  quando  a  rei  fubftantiadiftinguuntur,  id  eo  accidit 
quod  fint  in  motu  pofita; ,  ut  calor ,  lux ,  impetus ,  qua:  qualitates  diftindac  a 
(ubftantia  vulgo  creduntur.  Utcunque  ea  res  fit  quae  non  eft  magni  momenti , 
id  certum  videtur  plerafque  qualitates  a  forma  fubftantiali  non  dininnare. 
Utrum  vero  ab  elementis  ipfis  ,  aut  a  Chymicorum  principiis  fint  repeten- 
dx  videamusi    Sit  igitar  ■ 

SecHnda  Coticlttfie. 

Qiialitates  nonnulli  a  vulgatis  elementis ,  aut  a  prihcipiis  Chymicorum 
oriuntur  ,  fed  non  omnes.    . 

Pars  condufionis  prior  fatis  cft  manifefta.  Nam  calor  ab  igne,  ficcitas  a 
terra  •,  fapor  niagna  exparte  a  fale,  ur  odores  ,  &:  vires  fpecificse  ab  oleo  ,  aut 
fulphure  ,  aut  inierdum  a  fale  volatili  fatiscommodeducuntur  ,  idque  ex  in- 
fradicendis  fiet  apertius.  Sed  cum  vulgares  Medici  omnes  rerum  qualitates 
cxfolis^Iementis,  &  Chymici  ex  fais  principiis  illas  depromunt,  iis  aflentiri 
iiullo  modo  polTiimus. 

Primo  enim  ea^dem  plerurrtqire  qualitates,  ut  gra vitas ,  perfpicuitas,  aut  opa- 
citas  ;  fixitas  ,  aut  volatilitas  elcmcntis ,  &  mixtis  corporibus  a:que  conve- 
niuntlmoaurum  v.gr.  gravius  eft  quocunque  elemento  aut  principio;nec  dici 
ullo  modo  poteftjhydrargyrum  ab  aqua  vel  terra  tantnmmodo  pondus  muniari: 
cumismulto  fit  gravior  :  ergo  gravitas ,  &'alia:  hujus  gcneris  qualitates  com- 
munes  habent  ,  &  magis  univcrfiles  caufas ,  qii.\m  elementa  ipfa  ,  aut  Chv- 
micorum  principia ,  ea:que  non  aHas  funt  quam  afFediones  mechanics. 

1,  Qualitates  plurimac  mixtis  iifunt  corporibus  multo  vegetiores  ,  quam  in 
ipfis  elementis ,  aut  principiis.  Sic  fluiditas  hydrargyri,  autfpiritus  vini  ab 
aquantmducitur:  cumhi  Iiquor«prae  nullo  frigpre  congelarr,  autfiftipof- 
Cnr. 

Cow^m.Jamin  primo  traftatu  demonftratum  a  nobis  fuit,  principia  Chy- 
niicorum  non  efte  prima  aut  fimpliciffima  :  fed  elTe  quafdam  corpufculorum 
concretioneis ,  qux  ab  afFedlionibus  mechanicis  ,  magnitudine  nimirum  ,  fitu , 
figura  &  motu  pendent.  Unde  ex  mixtura  &  temperatione  principiorum  aut 
corporum  fxpe  qualitates  oriuntur  practer  expedationem  Chymiconim ,  aut 
Peripateticorum.  Sicintcrdumduo  corporaaftu  frigida  fimUl  mixta;  intenfum 
procreant  calorem  jduoliquidadurum  corpus  efficiunt  ;  ex  duobus  dudliiibus 
fragile  corpus  efficitur.  Quique  ex  illis  elementis ,  aut  principiis  qualitates 
omnesrepetit,  idem  facit  homini,  quiomnia  horologii  portatilis  phinomena 
hinc  explicare  niteretur ,  quod  rotje  alix  fint  ex  cupro  ,  a.\\x  ex  ferro  conflats  ; 
alii  catenulis  aureis,  aliac  inteftinulis  inter  fe  devinciantur  :  cum  palamfit 
iK>n  tam  ex  materia  ipfa ,  quam  ex  partium  coaptatione   motus  omnes  duci 

oportere. 
Quamobrem  non  omnino  affentior  Chymicis  ,   qui  ut  eleganter  olim  Vir 

fummo  ingenio,  fummaque  dodtrina  Huetius  fctipfit,  ex  tribus  principiis 

corporum  omnium  aflfeitiones  ducunc 

Bb    ij 


uj^  PHYSIC^    GENERALIS 

.Na>M  ijiicis  occultas  natHnt  accedere  partes 
EJl  labor  ,  &  cxcis  dijfolvere  corvora  flammlsl 
ln<j;ie  funm  pttries  rurfnm  componere  corpusi 
Aiercuril  litjuidos  latices  ,  &  fulphnra  viva , 
Terna  fubejfe  ferunt  miftis  primordia  rebns  > 
Fcecundofejue  fales,  Oculis  variata  colores 
Sulphurafubjiciunt ,  fiammifijue  alimentaminiflrant , 
Mobilis  in  crajfam  diftendit  fingula  molem 
Corpora  Mercurius  :  firma  compage  revinxit 
Visfalis^  incerte  finerent  ne  tnrbida  lapfu. 

'  Tertia  Conclufio. 

Rerum  vikb  expeninm  quam  plurimx  qualirates  per  mechaiucas  afFedio-. 
nes  fatis  commode  eiplicantur  ,  atque  ex  iis  velut  primis  principiis  ducun» 
tur. 

<Dum  hsc  condufio  permagni  fit  usdsad  Phyficam  experimentalem ,  adeo  uc 
fere  principii  inftarfit,  paulo  uberiiis  eft  explicanda.  Primum  itaque  rerum 
vitae,  autfensusfaltem  expertium  qualitates  ex  mechanicis  affedionibus  du- 
ci  pertendimus,  Non  enim  nobis  perfuadere  poftumus  animalium  vires ,  & 
funftiones  cx  folo  motu  ,  figura  ,  &  magnitudine  prodire,uti  jam  fspe  innui- 
mus ;  quidquid  drtefio ,  &aliis  videatur  ;  idque  jamfaspe  a  nobis  probatum 
fuit  :  nec  hbet  in  re  tam  aperta  diutiiis  immorari. 

Qnod  autem  plurimae ,  fi  minus  omnes  reruminanimatarumquahtatesexiis 
communibus  materix  affeftionibus  prodeant ,  id  quoque  in  primo  tradatu 
difiert.  i,  cum  de  principiis  mechanicis  ageretur ,  imo  &  in  j  diirerr.  ubi  Chy- 
micorum  principia  expendimus,multis  argumentis  oftenfum  fuit,quaE  nuncre- 
gerere  nihil  necefie  cft.  Atque  hic  tra<5tatus  pene  totus  huic  proband^  conclu- 
feoni  fervit.  In  eo  quippe  qualitates  fere  omnes  ad  principia  intelledu  facilia 
referuntur. 

•1  Jam oftenfum  fuitin  hac  quiftione  omnes  quah'tates  ex  forma  fubftantiali 
autex  elementis ,  autex  Chymicorum  principiis  duci  non  polle  :  reft.it  igitur 
ut  ad  generales  &:  mechanicas  afFv^diones  omnibus  obvias  ,  &  omniiim  pri- 
mas  revocentur. 

Confirmari  id  poteft  variis  exemplis.  Cum  ferrnm  magneti  vegeto  ndmove- 
tur ,  ftatim  vim  eam  concipit  qua  ad  polos  miindi  fe  convertat ,  aut  aliud  fer- 
rum  ad  fe  rapiat :  fed  nihil  novi  ei  tum  accidit  ,  aut  in  forma  fubftanciali, 
aut  inelementis ,  aut  in  principiis  chymicis,  cx  quibus  ferrum  corrflari  pu- 
tanr.  Nrhil  fane  video  quid  tam  fiibito  ei  accidere  potuerit,  prster  novam  par- 
tium, aut  meatuum  configuracioncm. 

2.  Id  in  coloribus  qui  tamfubito  mutantur,  fiet  illuftrius  ,cum  deiis  diflere- 
mus :  idem  liquebit  in  faporibus,  &  aliis  qualitntibus,  qni  fcnfus  feriunt.  Sic 
vitrum  Venetum  ,  quod  magnaex  parteconftat  fale  acerrimo  ,  eft  infipidum. 
Calx  plumbi  in  aqua  forti ,  aut  accto  e-xfoluta ,  impenfe  eft  dulcis  \  calx  nrgen- 
ti  in  cadem  aqua  foluta  ,  adeo  amara  evadit-  Hxc  ccrte  vix  alicer  explicari 
poire  putem ,  quam  per  mechanicas  ^ffc^ftiones.  Sic  -argenti  chryftalli  ex  aqiia 


"TRACTATUS    TERTItJS.  -f^^ 

forri  poft  illias  aqiwe  exhalationem  edudje  ,  vel  levi  calore  fiinduntur :  htque 
id  falibus  ,  qui  eiimargento  uniuntur,  omnino  eft  referendum  :  cum  chryftalli 
ftanni  ex  eadem  aqua  forti  extradx  vix  fundi  poflinr.  Quod  fane  non  aliud 
<juam  textura  partium ,  aut  figura  efficit.  Imo  ftannum  ipfum  tam  dudbile ,  ubi 
cum  aliis  metallis  permifcetur ,  ea  penitus  fragilia  efficit ,  &  dura :  fed  argenti 
■virga  flexilis,  ubi  malleo  contufa  fuit ,  tum  dura  fit ,  &  fragilis.  Quod  fane 
non  aliud  praeftat  quam  ipfe  partium  contextus  ^qui  contufione  fuit  immuta* 
tus.  Sic  plumbi  calx  in  vitrum  fragile  &  diaphanum  folafufioneabit :  cum  ta- 
menmaneant  eadem  quaeprius  plumbi  elementaaut  principia  :  fed  idem  non 
.  manet  partium  infenfibilium  contextus .  Sic  dcnique  chalibem  durum ,  aut  mol- 
liorem  effici  jam  diximus ,  ut  e  fornace  eduftus  ftatim  temperatur ,  aut  paula- 
tim  finitur  refrigefcere.  Infinita  in  hancrem  aflferri  polfunt  exempla,  quibus 
omnino  demonftretur  qualitates  tum  manifeftas ,  tum  occulcas  vix  aliunde 
quam  ex  mechanicis  afFe£tionibus  oriri ,  auc  incelligi  pofle. 

'DilHimtHr  objeniotits. 

Opp.  I.  noiimagis  elTe  credibile  tot  rerum  qualitates  ex  paucis  &  jejunis, 
«t  ita  dicam  ,  principiis  mechanicis,  magnitudine  nimirum,fitu&:motu  pro- 
fluere ,  quam  ex  paucis  elementis ,  aut  Chymicorum  principiis ,  quae  varie  per- 
mifta  magnam  qualitatum  varietatem  procreent. 

^ejp.  affeftiones  mechanicas  primas  efte  ,  eafque  in  varias  {pecies  diduci : 
fic  figurarum  infinitz  funt  differentiae  ,  &partium  texturi  funt  pene  innume- 
.  rabiles.  Hinc  etiam  alia  eft  fpecies  motus  qux  calorem ,  alia  qux  fonum  efficit. 
Sed  ex  folis  elementis ,  aut  Chymicorum  principiis  tot  diverfx  vires  oriri  non 
polfunt :  omnis  enim  diverfitas  aut  ex  majore ,  auc  ex  minore  quantitate  mif- 
cibilium  eric  rcpetenda.  Acnifiadcontexcus&  configurationis  varietatem  re- 
cucrant ,  nunquam  coc  qualicacum  diverficacem  explicabunc.  Quare  mechani- 
cx  afirdiones  func  longe  ferciliores ,  quam  vulgaca  elemenca  ,  auc  principia 
Chymicorum.  Illx  enim  func ,  uc  alias  diximus,  tanquam  alphabeti  licerac  : 
cum  elemenca  ,  auc  Chymicorum  principia  •fmt  veluc  didiones  ipfrc.  Uno 
verbo  illa  Peripacecicorum  &  Chymicorum  principia  func  cancum  prccaria  , 
de  quorumexiftencia  merico  dubitari  poteft,  non  icem  mechanica:  aff^eftio- 
nes ;  illa  denique  uc  corpora  homogenea  compoficionem  mixci  ingrediuncur , 
noneorum  virei  profundunc.  Necfi  magna  eft  in  cerra  gravicas ,  auc  perfpi- 
cuicas  in  aere,  auccalor  in  igne  ,  hincneceirariocolligicurgravicacem  omnem 
a  terra ,  auc  calorem  ab  igne ,  auc  perfpicuicacem  ab  aere  repeci  oporcere. 

Opp.  I.  recentiores  Chymici  plurimas  ac  pene  omnes  qualicaces  ex  acido, 
&  fale  alcali  melius  quam  ex  mechanicis  afft:£tionibus  depromi.  Alcali  vocant 
falesauc  fixos ,  ucfalem  carcari;  auc  voIaciIes,uc  falem  ammoniacum,  qui  cum 
acidis  permifti  ebullicionem,  auc  fermencacionem  creanc.  Jam  in  omnibus  pe- 
nc  corpoi  ibus  hi  hbi  mutuo  infenfi  reperiuncur ,  atque  ex  earum  pugna  ,  aut 
miftione  omnes  pene  qualicaces  corporum  oriuncur.  Acqne  ha:  func  cauf^c  pro- 
piores,  &  vclucconcinences  qualicacum,  qui  mechanicis  affr£tionibus  canire- 
mocis  func  anteponendi. 

^efp.  hsc  priucipia  non  fatis  pacere,  uc  ex  iis  vires  omnes  corporum  ducan- 

Bb  i.j 


,98  PHYSIC^E    GEKER  ALIS 

tur  :  n-equeeiiimadeocertum  eft  ea  in  unoquoque  ccrpore  reperiri :'  nec  mi- 
^as  fupt  precaria  ,  quam  vulgata  Chymicorum  principia.  Multae  quidem  reruni 
quaiitates  Huis  apte  ex  iis  ducuntur  ,  fed  non  tanquam  exprimis  fontibus.  Et 
cuidem  aqua  fortis  v.  gr.  cupri  ramenta  dilTolvit :  fed  mihi  non  Hquet  hanc  dif. 
folutionem  idcirdo  fieri ,  qiiod  aqua  fortis  acidiffima  vim  fuam  exerat  in  falem 
alcali ,  quo  cuprum  abundat.  Nam  videoidem  cuptum  exfolvi  a  fpiritu  urinr 
maxime  volatili.  Sic  fateor  fales  alcali  aut  fixos  aiK  volatiles  ab  acidis  retundij 
&  quod  ab  uno  dirtolvitur ,  ab  aliopricipitari :  ut  metalla  in  aquis  ftygiis  er- 
foluta  fal  tartari  affiifus  praEcipicat ,  &  ad  fundum  deprimit.  Sed  plerumque 
evetiit  utfales  acidieundem  effeftum  procreent.  NamfpirituS  ex  faleexftilla- 
ius,aut  fpiritus  folphuris  acidilTimus  multa  prxcipitat,  qux  liquores acidi ,  ut 
^iritusnitri,  amacetum  ipfum  dilTolverant. 

Ac<:edit  etiam  quod  neque  formsE  fubftantiales  aut  elementa ,  nec  acidum,  3i 
alcali  modum  ipfum  ,  quoexiis  dimanent  qualitates  ,fatis  explicant:  id  vero 
ipfum  mechanicx  affcftioncsvelut  oculis  fubjiciunt,  Sic  hydrargyrus  aurum, 
argentum  ,  &  quaedam  alia  metalla  diifolvit ,  ferrum  vcro  ne  attingit  quidem: 
quod  tarncn  aqua  fortis  tam  facile  exfolvit  Auci  quippe  meatus  ira  funt  ap- 
tati ,  ut  eos  mercurii  particulac  facile  fubeant.  Sed  aqus  fortis  particula:  intra 
poros  ferri  facile  fe  infinuant,  non  mercurius;  idque  ex  figura  Sc  magnitudi- 
ne  tum  minutarum  partium  ,  tum  meatuum  qui  funt  in  corporibus ,  omnino 
pendet.  Hinc  tanta  eft  inter  acidos  fales  diverfitas ,  ut  ea  non  podit  nifi  per  me- 
chanicas  affediones  explicati.  Sic  aqua  fortis  ,  ut  fxpe  diximus ,  argentum 
dirtolvit,  non  aurum.  Qiiod  fi  falem  communem  ,  aut  filem  ammoniacum  ei 
addideris,  jam  aurum  dilfolvet ,  non  argentum.  Acetum  diftiUatum  calcem 
plumbi  exfolvic ,  quam  dillblvere  non  poteft  fpiritus  faHs  longe  acidior. 

Yix  etiam  ullx  funr  clarx  •&  defimtx  notiones  acidi  5^  alcali ,  &  quibus  noi 
tis  inter  fediffcrant  ,  non  explicant.  Quod  enim  inter  ea  fit  internecivum 
odium ,  aut  quod  ex  eorumpermiftione  fiai  effervefcentia qu.xdam  ,  Sc  bulla- 
rum  erupcio,  hxc  inquam  ,  aut  falfa  func,  autincerta.  Cum  enim  olenm  vi- 
icioli  accrrimum  ,  &  liquor  ,  feu  fal  tartari  fimul  permifcentur ,  calor  quidem 
prodit  ex  motu  partium  celeri:  fed  nulla  hic  cernitur  inimicicixnota  :  cumex 
iis  concretum  quoddam  prodeatquodutriulque  mifcibilis  acrimoniam  depo- 
fuic.  Oleum  vitrioli  idemcidem  affufum  aqux  frigidx  magnum  calorem  pro- 
creac;  fed  citra  bullarum  eruptionem  ,  qux  ex  intereepto  aere,  aut  hahcu 
oriuntur.  Sic  fpiricusxruginisvrr^  de  g_ris  fali  tartari  affufus  eftervefcenciam 
procreat,  fedcitraullumcalorem  fenfibilem.  Atque  illa  velut  odia  ,  feu  anci- 
pachix  vix  in  rebus  inanimacis  locum  habent  uUum  :  levis  plerumque  &  me- 
chanica  mucatio  omnem  illum  confl'ftum  procreat.  Nec  fatis  commode  re- 
rumquahtaces  perillas  intclledu  difficiles  ,&metaphorieas  inimicitias  expli- 
cantur:  faciHusenimincelhgocalotem  prodire  cx  motu  partium  perturbato& 
celeri;utcum  v.gr.  aqua  fortis  fciruui  eAfi)'vic,  quam  ex  naturali  odio  quod 
inter  filcs  acidos  aqux  fortis  ,  &  fixos  fcni  iucerccdac.  Ac  facHe  alTencior  D. 
Bojlc^(\m  hocargBnicntumfufcpcrfeqnitui  ,  r.ihil  inigis  humanx  cognicionis 
progrcltum  impedire .  i^ nam  morales  il!..5  &  poiiticas  rationes,  qux  ad  rerum 
corporcarum  natuvam  expHcandnm  adhibcntur  :  cum  cundta  fete  juxta  me- 
chanicaslcgcsin  mcura  perficiantur.  Scude-Uis  talitum :  nunc  Jn  quo  natiua 
quahtacum  pofica  fic ,  excutiamus. 


•TRA^CTATUS     TERTIUS.  19^. 

C  A  P  U  T    ir. 
De  natura  ^mlitatHm. 

HIs  explicatis ,  in  quo  maxime  pofita  fit  qualiiatum  natura  ,  intueamur ' 
Cum  autem  duo  fint  qualitatum  genera :  nam  quaedam  funt  aduofae,  quas 
proprie  qualitates  nominantur ;  aliz  funt  inertes  ,nec  quicquam  efficiunt ,  eae-' 
que  funt  potius  modiquamqualitates  :  de  utrifque  diftin£le  agendum  eft.  Sit 
itaque 

Trima  Conclttfto, 

cQnaIitatesomne$a£hiofiE  in  quodam  motupofitas  funt;  atqae  ex  motuunii 
iivemtate ,  earum  difFerentis  magna  ex  parte  defumuntur. 

Prob.  cow/.  «««/«f?/fl»^  ^kiUa  enim  qualitas  vegeta  &  a£tuofa  afferri  po-' 
teft ,  qu2  cum  motu  non  fitconjunda  ;  ut  fenfibiles  qualitates ,  luccm,fonum, 
caIorem,frigus ,  imo  &  occultas  medicaminum  venenorum  vires  iniuenti  fiet 
manifeftum.  Sicp erturbata ,  &  vehemens  partium  infenfibilium  motio  calo- 
rem  •,  rcciproca  aeris  undulatio,  aut  fremitus  fonum  efficit ,  &itade  reliquis. 
Idque  planum  fiet  cum  de  iis  feorfum  agemus  :  ergo  cum  motus  ipfe  nobis 
fitcognitus,  nec  qualitas  ulla  proprie  difta  fine  mocu  concipi  poflit ,  palam  eft; 
in  motu  qualitatis  naturam  potimmum  confiftere. 

Cofjfirm.  Motus  celeritas  qualitatum  vires  mirum  in  modum  auget ,  ejufque 
modificatioearumvarietatemefficit.  Hinc  tantavisin  pulvere  pyrio,&  im 
auro  fulminante ,  quod  nihil  eft  aliud  quam  calx  auri  in  aqua  regali  diftbluta, 
&,fale  tartariprxcipitata.  Sic  fuccinum  de  Cambre ,^  cera  obfignatoria poft- 
quam  celeri  &  reciproco  motu  affrifta  fuere ,  levia  corpora  ad  fe  rapiunt ;  nec 
magnes  citramotum  vim  fuam  exerit. 

Cum  tamen  motus  ex  uno  fubjefto  m  aliud  non  migret ,  ac  necefle  videatar 
aliquod  mobile  intelligere ,  id  quoque  nobis  excutiendum  eft  an  prseter  mo« 
tumquiddam  aUud  ad  qualitatis  naturam  non  pertincat.  Sit  itaque 

SecHnda  Conclufto» 

•Vix  qualitates  jdivae  citra  effluxus  fubftantiales  inteliigi ,  aut  explicari  pof- 
funt. 

Probatur  &:  explicatur  conclufio:ac  primum  quidem  hoc  loco  id  non  ex- 
pendimus  an  fintqualitates  quaedam  a  fubjeftoomni  itadiftindli ,  ut  foUtariae 
quodammodo  erumpant ,  &  quadam  velut  propagatione ,  feu  fui  fimilis  gene- 
ratione  difFundantur :  id  cnim  utcumque  pofte  defendi ,  nec  prorfus  eire  impof- 
fibile  fuo  loco  diximus.  Sic  lumen  in  inftanti  difftindi  vulgo  creditur, 

Sed  quia  id  intellediii  artUuim  eft ,  qualitates  plurimas  ,  fi  minus  omnes ,  per 
effluxus  fubftantiales  &  fubtiles  explicari  facilius  pofte  arbitramur.  Nam  qui 
optimamphilofophandirationemmfiftunt,  nec  cum  vulgo  auc  imperita  plebe 
abdicas  rerum  caufas  velut  oculis  cernere  :  aut  mnnibus  contredlare  volunt ;  ■ 
cum  prima  natur^  ipfius  opera  Hibtiliora  fint,  quamut  fcnfibus  fubjiciantur : 


,00  PHYSIGvE  'GENERALIS 

nec  aim  m;igiia  philofophorum  paite,  non  invifibiles  modo  caufas  confe» 
(ftantur,  fcd  etiam  eas  quae  niiUo  pene  intelledu  percipiuntur ,  &  tantum 
non  funt  fpiritales.  Vernm  cas  exquirunt  caufas ,  quas  non  oculis  quidem  ,  fed 
mente  confequimur  :  cujufmodi  funt  fubftantiales  effluxus ,  quos  non  animan- 
tcs  modo  ,  autplantx,  aut  liquida  quaeque  emittuntcorpora  :  fed  ex  (olidiori- 
basquoque  indefinenter  exhalari  eertum  eft.  Nullum  quippe  fere  eft  corpus 
adeofolidum,  quod  non  (uam  habeat  veluc  atmofphatram  ,  quodque  circafe 
effluvia  quaedam  non  miuat ,  qux  ut  plurimum  qualitates  vocitamus :  ut  cer- 
nete  eft  in  odoribus  ,  qui  ut  omnes  fetentur  ,  nihil  funt  praBter  corporumef- 
fiuvia  :&  tamen  incredibile  eft  quandiu  fubtiles  illi  effluxus  in  odoratis  cor- 
poribus.ut  in  chirothecis  Hifpanicis  perftent.  Sic  fuccinum ,  petroleum ,  cam- 
phora  ,  &aromata  omnia,qu2  odorem  longe  lateque  fpargunt,  pondere  mi- 
iiuuntiu':  quodtenues  halitus  indefinenter  emittant.  Sic  ovi  fubftantia  etiam 
hyeme  per  membranas ,  Sc  putamen  continenter  exhalatur:  fed  &  glacies 
ipfa  vel  gelido  acri  expofita  intra  z^  horas  fenfibile  pondus  deperdit. 

Opp.  vix  intelligi  pofte  ,  qui  plurims  qualitates  tantas  habeant  vires  ,  fi  ni- 
hil  fint  aliud  quam  effluxus  fubftantiales.  TJnde  enim  vel  odor  rofa: ,  vel  alte- 
rius  floris  in  multis  mulienbus  tot  convulfiones ,  &  capitis  dolores ,  &  nan- 
feas  procreat ;  Unde  qi.Kxdam  pharmaca  ,  vel  in  minimadoh  tam  vchementer 
concutiunc?  imo  vel  odor  pharmaci  plerofque  purgat ,  &  vehementius  exa- 
gitat :  hk  cette  nec  corpuiculorum  multitudo,  nec  fummamotus  celeritas  lo- 
cum  habcnr. 

Refp.cwin  illuftri  Boylio  prster  celetitatem  motus,multitudinem  corpufcu- 
lorum,  vim  penetrantcm  ,&  meatuum  iis  excipiendis  conformationem,  id 
etiam  in  corpore  agitato  maxime  fpeftari  oportere,  quod  partes  iJlius  inter- 
dum  l'\c  inter  fe  aptats  fint,ut  in  ejufdem  motus  focietatem  trahantur.  Sic 
corpus  humanum  ,  non  ut  oOium ,  &  carnis  mera  congeries  confiierari  debet, 
fed  ut  inftrumentum  exqiiifite  elaboratum ,  cujus  partes  lefe  mutuo  juvent ,  & 
in  lUius  qua:  TifKrdta  eft  ,  fubfidium  ftatim  veniant :  nam  in  fefe  mutuo  agunt. 
Quod  fi  elaterium,  utalibi  innuimus  .afclopeto  ayulfum  manibus  contredes, 
non  m.ignum  quidem  motum  efficies  :  fed  ubi  id  aliis  partibus ,  qux  ad  eanl^ 
mi:hinampertinent,  aptaveris,  fi  vel  digitoidmoveris  ,  tum  &  fubitus  ig- 
nis  perftringec  oculos  &  globus  plumbeusmagnoimpetuerumpec.  Non  difli- 
mili  quidem  ratione  cum  partes  corporis  non  feparatim,  fed  ut  alia:  aliis  fimul 
aptx  funt,6c  connexxfped:antar,  tanta  inter  eas  eftconfenfio  ,  ut  mirum  non 
fittamminuta  corpora ,  auteffluvia  tantos  in  eo  motus  procreare.  Hinc  vel 
lucidi  corporis  afpeftus  fternutationem  efficit,qua  totum  corpus  concutitur, 
Sic  agitati  maris  vel  folus  intuitus  vomitum  ciet.  Sic  titillatio  totum  corpus 
tam  vchementer  cxagitat.  Sic  infirmos,  aut  magno  vulncre  olim  affeftos  aeris 
nwtntio  adeo  !xdit,ut  imminentem  pluviam  ex  ipfis  doloribus  faepe  prsfagiant: 
quod  tonus,  autpartim  contcxtus  IxCus  fuerit.  Sic  denic]ue  fubita  triftitia  ap- 
jietitum  fternit ,  rci  naufeabunda:  a'pe(5tus  vomitum  excitat ;  ac  perturbatio- 
nesanimx  tantas  in  corpoiibusnoftris  ftrages  edunt.  Sed  forte  longius  excur- 
iimus  argumenti  dulcedine  abrepti :  ex  iis  enim  principiis  plures  natur.x  efte- 
dus  commodius  explicantur ,  qur.m  fi  nudas  &  folitarias  qualitatesr.freranius. 

Id  unum  omittere  non  potrumuSjvim  qualitatum  ab  agentibus  pra:cipuis,qu3c 

inhoc 


TRACTATUS    TERTIUS-  ici 

ifthocuniverfo  maxime  dominantur,  ciijufmodi  func  lux  :pia,  pondiis  aeris, 
vel  atmofphiri,  magnetica  effluvia,  plurimum  intendi.  Accedunt  etiam  com- 
munes  motuum  ,  feu  natur^  leges  &  corporum ,  ex  quibus  tenuidima  cffluvia 
erumpunt ,  contadtus,  Hinc  tot  medicamina  extrinfecus  admota  vircs  fuas 
cxerunt.  Sic  cantharides  mufca;  vel  in  manu  contredlataE  dolores  fxpe  acrcs 
in  vefica  procreant.  Ac  nifi  horumomniumhabeaturratio,  vixcertum  de  cor- 
porum  affcdtionibus  judicium  ferre  poirurous ,  aut  quo  illas  modo  operentur,  de- 
cernere. 

lUud  utiqnein  mcmoriam  eftredigendum  ,  quod  ahbi  diximus,  hoc  univer- 
fum  uc  mirabilem  quandam,  &  exquifite  elaboratam  machinam  fpeftari  opor- 
tere  ;  nec  partes  illius  feorfum  efie  infpiciendas  ,  fed[ut  alix  aHis  neduntur,  & 
cerca  racionefuntinterfeconjunfti.  Nam  inhac  rerum  univeffitate  qua:dani 
funtcorpora  incer  fecoUigaca,  ut  mucuasadtiones,  &  viresaut  promoveant,.. 
aucimpediant,  autaHqua  ratione  determinent:  adeout  quas  dicuntur  poten- 
tiiB ,  aut  qualitates ,  a  rebus  ipfis  ica  connexis  vix  fecerni  queant.  Facultas  aut 
potentia  operatrix'^  autquahtasfxpe  non  aHud  quiddam  eft  quam  relatio,  vel 
ordo,  vel  convenientia  qusdam  inter  vicina  corpora  :  ut  potentia ,  qua  clavis 
feramaperit,  nihileft  nifiiUiusmatetia,  aut  figura  cum  cerca  relacione  coru 
jan(fla.  Voces  ipfas  ,  auc  ideas  quibus  res  exprimuntur  ,  quancumvis  fingamus, 
non  idcirco  rebus  ipfis  novac  entitates  faccrefcunc  Sed  de  his  jam  fepe.  Nunc 
ad  eas  quaHtates  qu.x  modales  dici  foient ,   tranfeundum. 

GAPUT     III. 

Pe  ttaruraqualitatnmmodalitm  ,  ac  prefertim  <ie  raritate 
&  devfttate.  ■ 

DE  quahcatibus  adivis ,  qusqtie  cum  motu ,  &  effluxu  fubftantiali  plerum- 
que  funt  conjundtx ,  hatftenus  in  univerfum  diximus :  nunc  de  iis  affe- 
dtionibus  corporum,  qux  nihilagunt ,  nihil  moliuntur,  quasque  modales  dici 
folent,  perpauea  fubjieiemus.  Hujus  generis  funt  raricas  &  dcnfitas ,  qua?  cum 
latiffimepateant,  hoc  loco  fiint  explicand2&  :  nam  reliquas  infra  decurremus , 
cum  eas  qualitites  feorfum  expendemus. 

Ac  1°  illud  fatis  liquec  eas  qualicaces  qus  modales  dicuncur,  ex  partium 
textura  ,  fmi ,  figura,  magnicudine  cicra  novx  encicatis  additionem  emergere. 
Sic  cryftaUus  in  pulverem  comminuta  ,  ex  perfpicua  fit  alba  ,  Sc  opaca  j  neque 
aha  huic  accedit ,  nifi  folius  figura;  mutatio.  Eadem  eft  ratio  vitrioli  cirulei , 
cujus  pulvis  album  prx  fefert  colorem.  Imo  omnes  hinc  colores  duci  (uo  loco 
demonftrabimus.  Sic  calx  plumbi,vel  ancimonii  in  vicrum  diaphnnum  &  fragile 
convertitur  ;  nec  quicquam  novi  huic  accedic ,  pncer  novum  partium  contex- 
tum.  Mu'tainhancrem  exempla  fuis  locis  afferemus. 

Cum  autem  ex  iis  qualitacibus  quac  ab  excenfione ,  &  partium  configuracio- 
ne  pendent ,  nulhx  magis  pateant  quam  raricas  ,  &  denfitas ,  atque  ex  iis  plu- 
rim.t  aff^  ftiones  corporum  oriancur,  excuriendum  nobis  eft  in  quo  pocidi- 
mum  ese  qualicaces  poficx  finc :  nihil  enim  fere  magis  eft  in  fcholis  controver. 
fum  ,  quam  rarefaftionis  &  condenfationis  natara. 

Tom.  11.  .         Cc 


xat  PHY.SIC^    GENER^LIS 

Primuin  itaque  utadefiiiitione  ipfa  ordiamur,  rarum  id  definiri  fo!et,  quod 
fLib  magnis  dimcnrionibus  parum  haber  materix  :  ut  denfum  definitur  quod 
fubparvisdimenfionibusmultumhabet  materii.  Sic  ubi  rarefcit  aer,  multum 
locioccupat:  tametfi  aeris  ipfiusmateria  nihilaugetur.  Illud  veto  in  qusftionc 
^otiffimumvevIatur,an  dewr  rarefaiSiopcopriedidla.  Sit  itaque 

■  Vnica  Conclnfio. 

'  Inrarefa£tionenecquantitasaugetur,nec(Jimenfiones  ,  ac  nulladatur  sa- 
j:efa£l:io  proprie  dr£ta. 

Prob.  concl.  Quantitas  vel  nullomodo  diftinguitur  a  fubftantia,  vel  eftillius 
affedlio,  aut  proprietas ,  atque  ut  vulgodicitur  ,  materi^  coaeva  :  ergo  nihil 
eiaddipoteft,  aut  detrahi citra  novam  materis  additionem,  aut  detraftio- 
nem  :  nam  proprietas  omnis  a  natura  profluit  y  non  extrinfecus  advenir. 

Confirm.  Corpus  expunitis phyficis ,  feuexatomis foiidis  conftat.  Sed pun- 
fta  illa  nec  major^m ,  nec  minorem  locum  occupare-poirunt.  Cum  enim  folida 
fmt,  &nullos.intercipiant  poros  ,  conden(ari  nonpoftunt,  aut  in  ar<fl:ius  fpa- 
tiumcontrahijacfuisqu^quexquantur  locis  :  unde  nec  fpatia  feipfismajora 
implent.  Ergo  nec  corpus  ipfum  ex  iis  atomis  conflatum  majus ,  aut  minus  fpa- 
.tium  occupare  poteft  ,  quam  ipfas  aromi :  atque  omnis  rarefaftio  aut  conden- 
fatio ,  non  dimenfionum  .ampliatione ,  aut  imminutione ,  fed  meatuum  potius 
extenfione  ,  aut  contraftione  continetur.  Non  enim  duo  punt£la  in  eodem 
punfto  loci  citrapenetrationem,  aut  in.millepun£tisloci ,  (  ut  ciim  aqua  in 
vapores  rarefcir,  )  eire  poftunt,nifi  unum  &  idcm  punftum  fimul  in  multis  lo- 
cis  exiftat..  Quare  augentur  quidem  pori ,  aut  meatus  corporis  rarefadi ,  qui 
aut  fubtiliori  corpore  implentur ,  aut  penitus  inanes  manent :  fed  esdem  di- 
menfiones ,  eadem  extenfio  corporis  manet  quae  prius. 

,  Confirm.  Omnis  rarefadtio  fenfibilis  eo  quo  diximus  modo  perficitur.  ^c 
rcte  complicatum ,  dumevolvitur,  majorem  locumoccupat,  tametfi  fo'i  mea- 
•  tus  ampliancur.  Cum  in  thcrmometro  aqua  vel  aliusliquor  dilatatur,  id  acci- 
dit  quia  partes  aqua:  vi  caloris  expanfx  majorem  locum  exigunt  :  eadem  eft 
ratioaquxebuUientis.  Unde.liquores  oleofi  ,  &  vifcidi  in  majus  fpatium  vi 
calorisexplicantur:  quod  ignis  atomi  parces  fibi  cohirentes  a:gre  divelltint. 
Eadem  vero  .eft  ratio  rarefactionis ,  qux  fit  fubeunte  corpore  infcnfibili,  & 
ejus  quE  per  manifeftam  intmfionem  corporis  fcnfibihs  efficitur  ,  nbi  meatuum 
dilatatio,autcomprefliio  fenfu  percipitur.Ergo  nihil  nccclTe  eft  melis  ipfius,aut 
dimenfionum  incrementa,  vel  imminutionem  comminifci :  cum  res  infa  fit  in 
..medio  pofita,  &  intelleftu  (  fi  quz  alia  )  facilis. 

•Hinc  Ariftoteles  in  Categ.  cap.  8.  Dcnfum  tjupdem ,  inquit ,  fx  eo  ^uippiam 
tfi  y  cjuia  partes  ipfius  fibi  propin^ut  fiiint :  rarum  jiutem  ex  eo  tfuod  inter  fe 
i/iy?f«r.Et  lib.  ^iMeteprologic.  cap.  <j.  docet  comLpreflibilin  ea  elTe  qua:  pof- 
funtin  fuas  ipforum  inanes  partes  ,  aut  in  ,fuos  ipforum  me.itus  coire :  adeo  ut 
nihilfitneceireentitatemphyficam,  ienqualicas,  feumodus  vocitetur  ,  com- 
-  minifci  ,qu2  raritas ,  autdenficas  noniinecur.  Nam  hoc  ipfo  corpus  cftrArum  , 
..quodparumhabetmateriz  mmulcis  iocis  difjierf.t ;  res  vero  eft  in  loco  citra 
formam  ullam ,  vel  entitaiemXuperadditam,  quoc  bic  &  ubicjue  fere  pft  inmilis 


TRACTATUS    TERTIUS".  205 

Sed ,  ifKjmutJt ,  modus  ille  non  eft  inutilis ,  qui  explicac  quo  res  modo,  dum 
rarefcit,  majus  fpatium  occupet. 

Rtfp,  nihilo  me  dodiorem  fieri ,  cum  quaerenti  quomodo  eadem  ma- 
teria  rarcfcere ,  autmajoreni  locum  implere  pollit,  mihi  refpondetur  id  fieii 
per  raruatem  ,  qui  eft  modus  aut  qualitas  rei  ipfi  fuperveniens.  Nam  id- 
ipfum  eft  quod quxro ,  qui  fieripodit,  utmodus  ille  fic  partes  corporis  dilatct 
ai«  contrahat,  utexdem  partes  evolutaeadhuc  fe  tangant ,  eaique  cum  prius 
fyatium  ,  tum  novum  &  amplius  occupent ,  nec  tamen  pars  una  &  eadem  fit  in 
pluribus  locis  J  aut  quomodo  in  re  condenfata  is  modus  qui  denfitas  dicitur , 
partes  corporis  qux  fe  antea  tangebant ,  fic  comptimat ,  ut  plures  fint  in  eo- 
denvloco,  nec  tamen  fefe  penetrent.Jam  enim  fibi  erant  proximx ,  fefe  mu- 
tuo-  &  imraediate  tangebant ,  quomodo  igtttu  magjs  ad  feinvicem  poirunt  ac* 
cedere  ? 

Et  certe  modus  ille  ,  qui  denfitas  aut  raritas  dicitur ,  non  (atis  aperte  expli- 
cat ,  qub  id  modo  fiat.  Nam  fi  ,  quod  fcepe  dicendum  eft  ,  extenfio  molis  vel 
dimenfionum  augetut ,  non  foH  meatus  ampliantur,  in  rarefaftione  pars  ea- 
dem  erit  in  pluribus  locis  j  u:  in  condenfatioue  dus  aut  plures  partes  erunt  in' 
eodem  loco.  ■ 

Solvuniur  objeBiones. " 

Multa  adverfus  hancquam  tuemur  fententiam  ,  quxque  jam  pene  vuIgatjT 
eft,  opponi  folent ,  quxexdidiscuminhac  quxftione,  tum  in  difputatione 
de  prineipiis  mechanicis  facillime  folvuntur  :  nune  ea  tantum  quac  plus  ha». 
bent  difticultatis ,  quacque  aVirodoftiflimo  afferuntur,  paucis  expediam. 

Opj>.  1.  extraneum  illud  corpus  ,  cujus  admiftione  aut  expulfione  rarefa- 
ftioncm  fieri  contendimus ,  defignarinon  pdire  \  aut  ullis  experimentis  demon- 
ftrari  \  neque  id  verifimile  videri  extraneam  illam  &  tenuem  fubftantiam  cor- 
pora  folidiflima  penetrare.  PrcEtetquani  enfm  fequerctur  corpus  duriftimum 
ut  marmor  ,  aut  ferrum  inftar  cribti  efle  infinitis  prope  foraminuiis  pertufiim 
r.ulla-occurrit  caufa ,  qux  fubtilem  hanc  materiam  in  vas  fcTreum  v.  trr.  im- 
pellat.  Curenim  astherea  fubftantia,  qucr  libere  in  aere  exfpatiatur,  in  eas 
feconjicietanguftias ;  quideam  cogitvas  illud  fubire,  £^  carcos  illius  meatus 
aperire  ,  cum  a  nullo  eorpore  impellatur  J 

Refp.  muhis  argimientis  a  nobis  probatum  fuiffe  dari  materiam  aere  querri 
fpiramus ,  longe  fubtiliotem  ,  eamque  in  jugi  motu  verfari  :  quxcunque  il!a 
fit-,  vel  aei  fubtilior ,  cUjus  vis  &  pbndus  longe  fjperat  communis  aeris  frravi- 
tatem  ;  vel  aecherea  quidam  fubftantia  ,  omnis  cxpers  gravitatis  :  de  ejus  fa- 
ne  exiftentia  vix  dubitare  poftumus  :  atque  ut  nulla  eiret ,  longc  facilius  foret 
vacua  (paciolaagnofcere,  quam  eas  pan  anguftias,  qux  rarefaftionem  pro- 
prie  '^idam  conlequuntur.  Necmirumfi  ferrum,  &  duriffima  quxque  corpora 
tot  poris  finc  pervia ,  cum  magnetica  effluvia  nullum  corpus  non  penetrent ,  ut 
poftea  dicemus.  Quo  autem  ii  meatus  funt  numero  plures ,  hoc  funt  anguftio- 
res.  Atque  id  in  rerum  natiiraconftans  videcur  ,  ut  fluida  &  tenuia  coipora 
irt  jugi  :v,otu  verfentur.  Nam  ab  aliis  corporibus  fiKillime  agitantur.Itaque  fub* 
liUs  mate.ia  omnes  vel  duriffimi  corporis  exiles  meatus  fubit ;  iiec jieceire  eft;, 

C  c  ij 


i04  PHYSlCyE   GENERALIS 

utquafiinvitaeacorporapervadac :  corpus  enim  fluidum  &  tenne  qua  patet 
aditus  ,  velutliia  fponte  irrepit,  ut  inaquaipfa  cernimus, 

Opp.i.Cum  fcintilla  ignis  inacervum  pulveris  pyrii  delapfa  eum  accendit,& 
rarefacit,  motusille,  aut  rarefadio  a  materia  lubtili  proficifci  non  poteft. 
Quid  efl:  enim  quod  eam  impellat  materiam ,  aut  tanta  vi  agitet ,  cum  anic  ef- 
fec  quieta ;  aut  quomodo  id  cum  naturs  legibus ,  &  motuum  communicatione 
cohsret,  ut  ignisfcintilb  nihilde  fuo  mocuremittens,  vel  folo  contcidu  tan- 
tam  pulveri  pyrio  agicationem  impertiat  ?  imde  illius  vis  ut  arces  ipf-is,&  pro- 
pugnacula  disjiciai  :  ut  in  cuniculis  videmus, 

Re/p.  euin  effedlum  vi  elafticae  accenfi  pulveris  potiflimum  eiTe  referendum: 
tum  enim  accenfus  pulvis  qui  majorem  locum  poftulac ,  omni  ex  parte  parie- 
tibus  innixus ,  qua  parte  minus  obfiftitur,  ea  etumpit ;  dilatatio  fucceffiva  pnU 
veris  vim  percuffionis  auget. 

^:  DISSERTATIO     IL 

De  qualitatlhHS  aHuofis ,  (fiu  ex  triotu  profluunt, 

DE  quahtatibus  corporum  feparatim  difturi ,  ab  iisquxfunt  magis  mani- 
fefts  ,  ordiemur,  non  utdeomnibus ,  id  enim  pene  infinitum  foret, 
fed  ut  de  primis  ac  prscipuis  ,  ex  quibus  reliquae  fere  omnes  ducuntur ,  hoc 
Jocodifputemus.  Primum  itaquequalitates  ,  calorem  imprimis ,  &  frigus,qus 
latiffimepatent,  tum  alias  perfequemur  j  reliquas  qux  ad  fenfiis  pertinent, 
in  alium  locum  refervamus, 

X  A  P  U  T    I. 

DeCalore. 

DE  calore  duo  funt  nobis  excutienda,  i,  in  quo  illius  natura  pofita  fit,  i.  qus 
fint  prrtcipuae  ejusdifferentix.  Ac  de  caloris  natura  mngna  contentione 
certatur  :  vulgo  enim  inter  accidentia  ,  aut  qualitatcs  numcratur  ;  func  qui  ca- 
lorem  nihiletre  putentpriter  effluvium  ignitarum  atomoriim. ;  pierique  cum 
motu  quodam  contineu  putant  :  necdubito  quin  inter  eos  facilepoffit  con- 
vcnire. 

Eft  enim  calor  in  manu  v.gr.  exceptus,fimul  &  fubftantia  ,  &  accidens,  vel 
qnalitas  ;  nec  fine  motionc  quadam  concipitur.  Nam  minutiffima:  atomiqua 
jugi  fluxu  c  pabulo  fuo  dimanant ,  nihil  funt  nifi  fubftantiales  effluxus  :ac  nihil 
adu  calidumeft, qaodnon  iiem  contin;ncer  diffipetur. 

Eft  itidem  calor  accidens  quoddam  :  nam  fubje^lo,  utmanui  accidit ;  eft 
icidem  velut  peregrinus ,  &  feparari  ab  co  poteft:  hinc  qualitas  dicicur,  quod 
fubjedlum  fuum  tale  dcnommet  ,  &alterum  afficiat. 

El^  denique  calor  motio  quidvim  tum  in  re  quae  calefacit ,  tum  in  ipfo  (cnsus 
orsano.  Seddecalore  nunc  agimusut  in  fe  eft  ,  non  ut  anobis  percipitur.  Nec 
du^ium  eft  quinin ©o  pofica fit  c<Uoris natuca .  quod femper  cum  eo eft  con jun- 


TRACTATirs    TERTIFS.  .235 

Aum  ,  &  qiio  fublato,  aiit  pofito  colliciir  calor  aut  ponitiir  j  sjuo  ieidem aujilD 
vel  imminiuo,  augetur  quoque  aut  minuitur  calorjfed  motus  eft  ejulmodi.  Nani 
in  flamma,  fervidis  liquoribus ,  &  in  omnibus  qus  calida  dicuntur,  motio  qux- 
dam  confpicitur  :  atque  ubi  major  eftmotus,  calorquoquevegetior  eft.  Quare, 
iitmihi  quidem videtur ,  natura coloris  generica jam nobis  npca  eft.  N^iyijUt 
optime  obfervat  Verulamius  in  novo  Organo  ,  ea  eft  primx  inyeniend^  al^ 
cujus  formx  ratio  ,  uc  id  inquo  res  alioqui  dillimiles  conveniupt,  mensdili- 
genter  cxpendac,  atque  iniis  potiflimum  fubjedis  forma  fpe(Sletur,in  quibus 
elucetmaxime,  &  efta  rcliquis  liberior:  fed  quse  calida  funtomnia,  in  mo- 
tuconveniunt,  &motus  ille  in  flamma  eft  illuftrior.  Itaque  caloris  tatio  iR 
motuconfiftit.  Sedquae  fit  motio  caloriptopna,  videamus,  5it  igiuir     />. 

TrimAConclufio,  -,:  r-j 

<^Caloris  naturain  motu  expanfivo ,  celeri,  &perturbato  partwm  inftnfibi- 
lium  maxime  confiftit, 

Prob,  concl.  Ac  primum  quidem  caloris  motum  dTe  expanfivutti ,  «x.diflipa- 
tione  corporis  inflammati ,  ex  fervidis  liquoribus ,  ex  fpijritu  vini  qui  in  ther- 
mometris ,  dequibuspoftea,  calorisvidilatatur,  facilc  colligimus.  a.motuns 
illum  elTe perturbatum  ,  &  celerem ,  &  partium  infenfibilium ,  ex  flamma  ipfa, 
&  fervidis  liquoribus  fit  manifeftum.  Sic  curruum  rota  prope  centrum ,  ubi 
major  eftatcritio,  ignem  &pe  -concipiunt ;  ac  ferrum  reciproco  iioi»  mota 
adeo  incate&it. 

In  iis  fane  vehemens  motio  ivon  totius  corporis ,  fed  minutarum  partium , 
maxime  cum  duriores  funt  &  folidi ,  calorem  efficit ,  dum  ea  eft  perturbata, 
&  in  (efe  reflexa.  Hinc  major  quidem  eft  motus  in  circumferentia  rots  ,  quam 
inmedio  :  calor  tamen  intenfioreft  in  mediispartibusprope  axem  :  quod  in- 
fenfibilium  partium  motus  ,  non  totius  corporis  agitatio  calorem  procreec. 
Clavusdum  malleo  in  liguuma;digitur,  non  ita  incalefcit ,  ac  ii  jam  adadus 
contundatur.  Cum  enim  fubit  lignum  ,  motus  in  tonim  ciavam  transfertur  : 
fed  ubi  jam  fubiit ,  partes  iliius  minuciores  mallei  vi  contufa:  fefe  exagicanr. 
Sicferrum  dum  Iimacnr,incfllefcic ,  non  item  plumbum  :  quod  hujus  partes 
finc  molliores,  nonadeorigidaE  &  contumaces ,  atquein  ferro,  Unde  abrafis 
cparticulisaljajfuccedunt  ,  nequeeafdemfartes  lima  faipius  commovet. 

Ilkid  omitteve  non  pollumus  illuftre  experimentum  ,  quod  nuper  non  fine 
admiratione  faftum  ci  riobisfuit.  Linteum  album,ut  fudarium.ant  nuntile  igni 
admotum  &  bene  calefadlum  ftatim  in  locum  obfcuriorem  intulimus ,  tum 
-«volutum  ,  &  ungujbus  motu  celeripteirumm.lle  fcintiilas  dabat.  Quodfane 
cxperimentumnon  novumquidem ,  ied  non  inutile  nobis  videtur  ignis  &  ca- 
lorisnaturK  explicandz  ;  atque  inter  ea  referri poteft  qus  Fr.  Baco  lucifera, 
non  lucrifera  appellat.  Hmcfnim  conftatcalorem  nihil  efte  prxter  ignem  ra. 
riorem ,  ejufque  naturam  maxime  in  celeci  motu  efte  pofitam. 

Atque  hinc  forteratio  illios  experimenti,  quod  a  fe  fadum  D-  Mariotte 
commemoratjUtcunque  duci  poteft.  Butyrum'recipienti,ucvocanc,vitreo  ira- 
pofuic ,  ex  quo  abrem  ope  machina:  pneumaticce  eduxit  ;  campana  ferrea  Sc 
«ndensrecipienticircumpofitaiut^tuna ipfura fundere noa potuic ,  quod ca- 

C  c  iij 


i66  PHYSIC^  GENERALIS 

lor ,  aUt  igiiis  atomi  vim  fuam  in  fubtilem  aerem  vafe  vitreo  contentum  ex^fl-i 

rete  non  potuetint. 

SohufJtHr  objeEliones. 

■  Off.i.  fluida  quxque corpora ,  cujus  generis  funt  aqua ,  aer ,  argentum  v».  ■ 
vum  ,  partes  habent  motu  vario  &  mdeteiminato  agitatas  :  nec  tamen  fui« 
tkdca  calida  ; -^rgo  calor  in  motu  vario  &  perturbatb  non  confiftit. 

i?f/^.i.nullumcorpus  fluidumeire  omnis  caloris  expersilicet  fortccumcorpo- 
te  neftro  comparatum  frigidum  videatur  :  cum  lcilicet  parces  fenguinis ,  aiw 
fpirituum  celerius  aginntuE  ,  quam  corporis  fluidi  particulas. 

Refp.  1.  nbft  (atis  effe  ad'calorem  fenfibilem ,  ut  motus  partiuni  corporis  fit 
varius  ,  &  perturbatus :  fed  pr^terea  necefTe  eft  ut  fit  fitis  vehemens.  Hinc- 
fitut  partesaquaelenimotu  agitatse  friguspotius  quamcalorem  in  corporibus 
noftris  procreent :  nam  ingenitum  nobis  caloiem ,  aut  motum  magis  minuunt 
^uam  augent;  » 

Inflant.  Multa  funt  ad  motum  proclivia ,  qu^  in  calidorum  cenfu  non  habert- 
tuc:  ut  nitrofi  ,&acidi  liquores  ,  qui  copiofo  abundant  fpiritu ,  &:  fermenta- 
tionem  multnmptomovent  :ergocalcrisnaturainfolomotu  non  eft  pofita. 
[■  Reff.  non  fokim  motum,fed  variunT^  perturbatum  ,  &  celerem  ad  caloris 
naturampertinere.  Nam.  calida  funt,-  qilorum  particuls  motu  celeri  &  reci- 
proco ,  &  (aspe  in  fefe  reflexo  agitantur.  Hinc  ■  liquores  acidi  licet  fermenta- 
itionempronioveant,  tamen  fbli  calorem  vix  procreant,  quod  motuilloper- 
turbato  eorumparticulac  non  agitentur,  nifi  cum  falibus  alcah  permifcentur : 
at  cnm  fpiritus  nitrifali  fixo  afEinditur.  Sic  aer  tcnui  filo  ore  vibtatus  frigidior 
eft  :  fed  patillo  oreerurapens  eft'calidi©r  :  Cum  enim  orecontrado  expeUituP^ 
celeri  quidemmotu',  feddireao,&  non  perturbatoemittitur. 

Opf.  2.  moium  caloris  potius  in  orbem  fieri,  ut  in-aqua  fervida  cernimus, 
quam  perturbato  Imo  in  fermentationeideocaloremergit,  quod  fpiritusqui 
cxpandi  affeftantjcilmcraflioribusclemenli*  ludentur.- 

Refp.  caloris  motum  vanum  efte  pofTe  penes  pabuH  ,  aut  fabje<fli  in  quod 
vifnfuam  exerit,  varietatem  ,  aut  juxtaobices ,  &  impedimenta  ,  quac  iUius 
motfim  inhibent,  Sic  fieri  poteft ,  ut  motus  caloris  fit  inftar  vertiginis ,  aut  ro- 
tationis ,  ut  vidcuir  Carrcfio.  Dum  enim  terreftres ,  aut  potius  fulphures  ato^ 
mi ,  fubtilis  materis  vertigine  abrepxx  circa  fe  gyrant ,  &  alix  alias  impediunt, 
fit  motus.qnidacnperturbatus,  qui  fenfum  caloris  imprimit.  Sic  res  combufti- 
les  ,  utlignum,  nec rneatus xquabiliter  aptatos,  nec  partes  omnesuniusha- 
bent  figura: :  unde  ignis  efTluvir  in  eas  impafta  non  diredto,  fed  obliquo  mo- 
taimpulfastorquent  :hincignisatomi  per  anfraduofos  ligni  meatus  protriifac 
ligni  corpufcula  fecumabtipiunt,  &  circumagunt. 

Secunda  ConclHfia. 

Calbr  fatii  aptedefiniturqualitas  prima  qua:  homogcne^  congr^at,  &  he- 
terogenea  feparat. 

Prob.  &  explicatur  concl.  Qualitatem  fatiscommodedefinimus  perprxcii- 
f uum  ,  £c  notiilunutn  illiaS    efF^^Uun  :  fed  leium  ejufdem  genetis ,  aut 


TRACTATUS   TERTItTS.  io7 

fimilisnatura!  congrefTus,  &  diflimilium  feparatio  praecipuus  eftcaloriseffedlus, 
&  velut  illius  charader.Cumenimcalor  corpora  quacque  exagitat  &  rarefadr, 
tumpartesgraviores  fubridunt,  leviores  furfum  efferuntur  ,  ac  proprias  quaj. 
que  fibi  fedes  eligunt.  Sic  in  omni  diftillatione  qux  calore  perficitur,  nihil 
aliud  quam  rerum  fecretionem  molimur. 

Adverte  illudumen  resdici<:ongeneres,authomogeneas,  non  tam  ot-iia- 
turx  fimilitudinem  quam  propter  fimilem  materix  confiftentiam.  Hinc  calor 
picem  ciim  cera  ,  &  metalla  inter  fe  confundit.  Sic  in  digeftione  tam  diflimiles 
fucci  in  eundem  liquorem  abeunt.  Sed  tamen  ubique  calorqux  fiint  fuperflua, 
excernit.  Ex  quibus  fane  multa  qux  recentiores  adverfus  hanc  caloris  ab  Ari- 
ftotele  allatam  definitionem  opponunt  facile  folvi  poflunt. 

Solvuritur  Objenioties] 

Opp.  i.Tixc  dcfinitio  omni  calori  nonconvenit  :  calor  quippe  aurum  cunn 
argento  ita  commifcet  ,ut  vix  feparari  poflit ,  nifi  per  arjuas  fortes ;  fic  calor 
riobis  infituscibos  difpares  in  ejufdem  liquotis  formam  confundic,  acdiflimi- 
4es  fanguinis  partes  adeo  non  fegregat ,  ut  exquifite  potius  permifceat. 
Refponfitm  jam  fuit  res  confimiles  a  calore  conciliari,non  tam  ob  natur.T  fimi- 
'litudinem,qiiam  obfimilem  partium  contextum.  Nam  varii  funt  caloris  effe- 
■£tus  penes  rerum,  in  quas  vimfuam  exerit ,  differentias.  Cum  enim  partes  cor- 
pcris  infenfibiles  exagitat ,  &inorbem  gyrat  ,qux  funt  tenuiotes  avolant,re- 
Jiquz  fibi  mutuo  adhxrefcunt  :  ut  in  cinetibus  falis  &  terrx  particulas  ignis 
aiomi  vix  potrunt  ad  fui  motus  legem  cogere  ,  vel  in  tenuiores  halitus  evolve- 
cc.  Sic  calor  vehementior  auri  &  argenti  fixas  atomos  exagitat ,  fus  deque 
movet ,  &:  confundit :  nequeenim  eas  poteft  ,cum  fint  graviores  ,  furfum  ef- 
ferre.  De  digeftione  &  fanguine  alio  loco  dicemus. 

Intenm  illud  adnotamus,  diflimiles  humores  in  vafis  occlufis  confiindi ,  dum 
novus  fcmper  exalimentisliquor  acccdit.  Spititusenim  fanguinis  cocrcici,  & 
nondum  (!;x  aliorum  elementorumlaqueisexpediti,  dum  fefe expandere  &dila- 
tare  nicuntur,  alios  humores  commovent ,  qui  fuo  reludante  pondere  depri- 
imuntur,  nee  furfum  evolant  ;  atqueex  hac  iudafit  ille  motus  inceftinus ,  feu 
■fermentatio,  Sc  accurata  humorumpermiftio. 

Opp.  z.  Hxc  definicio  non  convenic  foli  calori :  nam  frigus  magis  congregac 
homogenea  quam  calor,  dum  in  alembico  v.gr.  vaporcs  difperfos  in  aquam  co- 
git.  Imo&  frigus  heterogenea  plerumque  feparat ,  ut  videre  eft  in  fanguine 
emiiro ,  qui  dam  calct,  adhuc  fluit ,  &  ex  variis  conftat  partibus  inter  fe  con- 
fufis ,  quxquea  frigore  fegregantur.  Sic  aqua  Cilem  in  cineribus  a  terrafecer- 
nit.  Imo  velfrigidi  aeris  motus  criticum  a  paleis  feparat :  crgo  vulgaris  illaca- 
loris  definitio  minus  eft  accurata,  cum  nec  omni ,  nec  foii  conveniat. 

Refp.  caIorem,dum  per  fe  corpus  refoIvit,&  infenfibiles  partes  illius  exagitat, 

qux  funt  homogenea  conciIiare:ex  quo  fequirur  diflimiliu  feparatia  Frigus  vcro 

:  tam  homogenea  quam  heterogenea  compingit.De  fanguine  jam  diximus.  Cum 

enim  extra  vafaemilfus  eft,tum  fpiritusmagna  ex  parce  diff1atur,ac  partes&r- 

.  guinis  nullo  vinculo  cocrcitx  feparantur-  Qux  graviores  funt ,  &  fibrofxfubfi- 

.  dunt  j  cremor ,  ut  ita  dicam ,  fanguinis  olcofus  fupernatat ;  ferum  circumfufum 


io8,  PHYSIC^    GENERALIS 

ap parer.  Nam  ut  in  lafte  ,  fic  in  fanguiiic  cafeofaE  &  tibrofa:  partcs  non  portunt 
a-nplius  ferofi  humorisporis  contineri  jdeeft  calor  qui  illas  exagi:et;iquabi- 
lis  fpirituum  motus  ceflac :  hiiic  humoris  meacus  frigore  ardtaci  lubftantiam 
pondere  gravem  dimitcunt. 

Fateor  quoque  falem  a  terr.i  aquse  bencfic-io  divelli :  quod  aqua  falem  cxfbl- 
vat,  nonterram.  Sicventus  vel  frigus  paleasa.tritico  feparat.  Vcrum  id  fit 
jmpetu&  exfufflatione,  nonutin  calore.partium  infenfibilium  refolutione. 
Quod  autem  vapores  In  fummaalembici  parte  concrefcant,  id  non  aliud  pro- 
bat,  quam  id  quod  volumus ,  qux  nimirum  caloris  vi  fuerunt  refoluta,  frigo- 
ris  viconcrefcere.  Nuncad  pratcipuascaloris  difFerentias  veniendum. 

Pncipua  caloris  divifiocft  in  a&uak.m  &  potentialcm.  llleeflqui  expedi- 
tam  Kabet,  &  promptcim  vim  calefaciendi ;  eaque  vis  in  folo  igne  ,  aut  igni- 
tis  corporibus  viget ;  atque  ut  jim  oftendimus ,  in  vehementiori  &  perturba- 
topartium  infenfibilinm  motii  confiftit :  magna  enim  agitatio  calida  a  fluidis 
difcriminai.  Quamdiuaquaepartes  leni  &  squabiU  moiu  cieniur,  fluida  qui- 
dem,  noncalida  dicitur.Sed  ubiillamotiomagna  eft  &vegeta,&  tadumno- 
ftrum  celeri  motione  ofl&ndit ,  tum  calidam  dicimus.  Sic  ferri  candentis  partes  • 
infenfibiks  multum  agkantur  ,  cum  aqux  immerfum  eam  in  vapores  refol- 
vat. 

2"  tnotiJm  illum  varium  elTe  &  perturbatum ,  hinc  oftf ndi  poteft ,  quod  in 
omnem  partcm  vim  (iiam  exerat ;  quod  aqus  ,  aut  aeris  vehemens  motus ,  ut 
in  catafadkis  ,  aut  in  tutbinibus  calorem  nulllim  procreet.  Poftremo  ilkid  etiam 
mariifeftum  fecimus ,  motum  caloris  ad  partes  corporis  infenfibiles  pertinere. 
Namutarejias,  aut  cineris  grannla  vehementiori  vcnto  huc  illuc  agitentur  , 
non  idcirco  calor  hinc  oritur  ;  quod  calorem  efficiat  miuutiffimanim  &:  prorfus 
infenfibilium  partium  motus.  . 

vC  A  PUT     II.- 

Ue  calore  tjul  petentialis  vnlgo  diclwr, 

VErummajor  nos  manet  difftcultas  de  natura  &  origine  caloris  illius  qui 
potentialis  dicitur ,  quahs  eft  in  calce,  in  aquis  ftygiis ,  v.  eauxfortes  -.in 
fanguine  ipfo  ,  in  fccnomadido ,  &  aUis  infinitis ,  qux  cum  aftu  frigida  fen- 
tiantur ,  humore  aUeno  diluta  intenfum  calorem  procreant.  Qiia  quidem  de 
re  video  non  Philofophos  modo ,  fed  ctiam  Chymicos  in  varias  diftrahi  partes. 
Penpatetici  ad  amiperiftafim  confugiunt ,  qua  fit  ut  calor  calci  v.  gr.  infitus 
aquae  hoftili  incutfione  excitatus  vires  fuas  coiligat.  Epicurei  ignitas  in  calce, 
vino,  pipere  atomos  inefTe  putant ,  qux  terrenis  particuUs  antedivifx,&va- 
riis  inclufx  poris  quiefcebant  :fedafRifionc  aqua;  folutsingenitis  cientur  mo- 
tibus  ,  &  magna  ex  parte  v^^poribus  invokua:  profugiunt.  Recentiores  Chy- 
mici,  ut  Helmontiiis  &  alii,calorem  ilHim,  quem  in  calce  viva  aquae  aflufio 
excitat,ex  conflidu  falis  fi-.lphurei ,  (cu  alcah ,  qui  in  calce  plurimus  eft,  &: 
acidi ,  quiautcft  calci  ingenitus,  aut  ab  iencproficifcitur  ,  congrcfTu,  &ve- 
lutUitla  deducunt:  cum  alcali  &  ncida  fimul  permifta  fimilem  calorem  pro- 
creent.  Aiu  denique  recentiores  ad  tcxturam  paitium,&mechanicasaffeaio- 

nes 


I 


TRACTATUS  TERTIUS.  ie^ 

nertalorem  illurrtreferunt:  adeo  lu  in  tanta  opinionum  varietate  difEcillimum 
videatur,  quod  vero  fit  proximum  decernere  :  &  tanien  res  fiqu^e  fit  alia  iu 
Philofophia  naturali  diligentiore  indagatione  digna  nobis  videtur.Cum  autem 
exemplo  calcis  vnlgares  Philofophi  uti  foleant ,  ut  antiperill:afim  fuam  ftabi- 
Iiant,quidde  hoc  celeberrimo  ignorantia:  afylo  fentiendum  fii ,  primo loco 
aperiendum.  Sit  iiaque 

Prima  Conclnfio. 

CAlorqui  in  calce  ex  affufione  aqui  excitatur,  non  oritur  ex  antiperifta- 
fi ,  vel  ex  hoftili  quadam  inimicitia  inter  calcem  &  aquam  :  atque  idem  dc 
feliquis,  quas  potentia  calida  dicuntur ,  judicium  ferendum  eftw 

Prob.  concl.  i.  Quod  rtec  calci  ,  nec  cuiquam  tei  cognicionis  experti,  aut 
odium  ingenitum  fit  cumaliisrebus ,  aut  illud  ingenium ,  quo  vires  fuas  coUi- 
gat,  ut  hoftem  fuum  debellet.  Nec  video  unde  animus  ille  calci ,  aut  cuivis 
rei  fenfus  experti  in periculoi  majQr  accedat :  cum  videhcet  ab  hofte  obfide- 
tur.  Poftremo  fi  qua:  fit  in  reruminaturaconttarietas  &:inimicitia ,  nonea  effi- 
cit  ut  quicquam  ab-eoquod  fibi  infeftum  eft  ,  adjuvetur- :  imo  res  quaeque  alte- 
ram  fibi  inimicam  deprirait  &  frangit,  non  viresilliautanimumaddit.  ViX' 
terea  fi  calor  infitus  calci  adeo  frigus  aqux  exhorteat  j  ut  illius  afRifione  velut 
excandefcat,  cur  is  adeoirritatur,  cum  aqua  fervida  calci  affimditur?  Quare 
magnx  ilLx  antiperiftafeos ,  feu circumobfedionis ,  ut  fympathiz,  &  antipa- 
this  voces  audientium  aiures  petcelKint ,  fed  nuila  res  his  fubeft  vocibus  & 
nihilo  doftiores  nos  efficiunr,  • 

Eadem  fere  eft  ratio  alcali ,  &  acidi  ,  quae  fibi  non  ita  efTe  infenfa ,  ut  fibi 
perfuadent  Chymici ,  jam  fupra  oftendimus.  Deinde  ut  in  calce  fit  quidam 
fal  fulphureus ,  autalcali,  tamen  vix  acidum  falem  in  ea  delitefcere  probari 
poceft  :  fulphureos , &  falis  feraces  efTe  calcarios  lapides hinc  conjicimus,  quod 
ubi  calcinantur,  fumnm  fulphureum  &  fcetidum  exhalent,  fertilitatem  quo- 
que  terris  concilient :  fed  nefbio  an  fal  iUius  acidus  ratione  uUa  j  aut  experi- 
mento  demonftrari  queati 

Plurima  opponunt  qui  antiperiftafimdefendunf  ,qua;que  conglobatim  afle- 
remus  :  quod  eorum  una  fere  &  eadem  fit  folutio,  i°  loca  fubterranea  rigence 
hyeme  elfe  calidiora,  sftate  fiigidiora.  i"  media:  aeris  regionis  perpetuum 
frigus  ,  grandinis  in  infima  regione  congelationem ,  etiam  in  media  asftate 
eandem  probare  antiperiftafim.  Nam  cuique  rei  innatum  eft ,  ut  fe  adverfuS' 
infenfum  hoftem  tueacur.  }°  in  Rudia  &  in  aliis  frigidioribus  locispadlm  fon- 
t^s  occurrunc ,  qui  acerrimo  frigoti  refiftunt ;  &  tantus  in  cellis  vinariis  calot 
eft  ,  ut  fudorem  excitet. 

Refp.in  his,&aliis  afFerri non  caufam pro  caufa.  Quod  enim  de  fubterra- 
neis  locis  opponunc,  fenfus  judicium  in  hoc  multum  nos  faUit :  quod  ajftate  c 
locofervidioreinlocaquxafolis  aeftu  funttutiora  migremus.  Undethermo- 
metrum  in  Obfervacorii  Regii  fpecuadhibicum  eundem  fere  toto  anno  calo-. 
risexhibuitgradum.  Sic  xftateflabeIlo,auc  follibus  aer  verberatus  nos  refri- 
gerat :  tametfi  folles  exquifitum  chermometrumdiuperflantes,  hquorem  ther» 
mometro  conclufum  nec  attoUere  potuerint,  nec  deprimere.  Neque  tamen 
Tom.   II.  Dd 


iio  PHYSIC^   GENERALIS 

id  negamus ,  occlufos  frigore  terrac  meatus ,  &  interceptos  halitns  piueisaitt 
fontibus  calorem  hyemis  tempore  interdum  augere  pofTe.  De  frigore  medix 
aeris  regionis  alio  loco  dicendum  ,  uti  &  de  gtandine.  Et  quidem  (f  aer ,  ut  vi- 
deturvulgoPhilofophorum,  natura  fua  eft  calidus,  nihileft  caufaccut  media 
iUius  regio  propter  antiperiftafim  frigore  rigeat.  Neque  id  concedimus  gran- 
dinem  in  infima  aeris  regione  concrefcere ,  cum  eadem  fit  illius  qux  nivis  ori- 
go;Cumqueinilhusmeditullio  nix  fa:pe  confpiciatur.  Sed  alio  pergamus ,  6^: 
fiquid  afFerripoflitprobabiliuSjexperiamur.  Sititaque 

Secmda  ConclufiQ. 

Non  abhorret  a  verifimili  ignitas  atomos  in  calce ,  &m  aliis  cotporibus  po- 
tentia  caHdis  vigere ,  qux  expeditx  vim  fuam  cxerunt. 

Quo  probetur  ,  &  explicetur  conciulio ,  perpauca  de  calcis  natura  &  praspa- 
ratione  dicendafunt.  Lapides  in  furnis  excoquuntur  ,  donec  calcinatione ,  ut 
aiunt,  humor  aqueus  pene  totus  exhalaverit.  Hinc  nexu  foluto  lapis  facile 
commiiuiitur ,  &  in  pulverem  fatifcit.  Id  vero  non  abhorret  a  vero  ,  ignis 
aut  fiamma:  particulas  ialinis ,  aut  terrenis  corpufculis  impeditas  ,  &  velut 
captivas  remanere  ,  qus  affiifione  aqua:  foluts  tumultuantur  ,  &  magna  ex 
parte  vaponbus  involutx  profugiunt :  manent  tamen  plurimjE  qua:  aqua  ip(a 
detinentur.  Rem  vero  ita  fe  habere  multis  argumentis  fuaderi  poteft. 

I.  Nifi  calx  recens  aqua  extinguatur  ,  ca:mentationi  fit  inutilis :  qued  aer 
humidior  paubtim  fefe  in  meatus ,  qui  ignis  vi  funt  aperti,  infinuet,ac  folvac 
ignea  corpufcula  ,  qux  fenfim ,  &  finc  tumultu  in  auras  abeunt :  his  adeo  calx 
dcftituta  brevi  fatifcit  inpulverem. 

z.  Igiiis  corpufcula  ,  feu ,  ut  loquuntur,  empyreumata,  in  coiporibus  pene 
omnibus  calcinatis  hacrent ,  uc  in  falibus  fixis ,  qui  igne  fiunt  acriores  ;  in  aquis 
itidem  ftygiis ,  qux  ex  falibus  per  diftillationcm  fiunt.  Qux  autem  corpora 
ita  funt  denfa  &  compa6la ,  ut  coftione  magis  indurentur ,  &  partes  habcnc 
qus  a  fe  mutuo  disjungi  non  pofiunt,  ut  lateres,  &:  lapidei  arenacei,  hxc  ignis 
corpufcula  diu  non  retinent.  Sed  qux  dura  quidem  funt,  igne  tamen  calcina- 
ta  quod«mmodo  fatifcunt,  &  laxantur,  quxque  exhalatis  aquofis  partibus 
lapideam&  duram  non  amittunt  formam  ,  ut  magna  lapidum  pars,  bxc,in- 
quam,  inrra  luos  poros  volatiliumelemencorum  fuga  excavatos  ignis  fpicula, 
ieu  empyreumaca  ulcro  admictunt.  Itaque  calor  illequi  in  cxtinctacalce  per- 
cipitur,  magis  ab  afcuitio,  quam  ab  ingenico  igne  proficiicitur.  Qiianquani 
iion  omnino  innatum  igncm  ,&  fulphureum  falem  excludi  oportcre  crcdide- 
rim ,  qui  ,  ut  diximus ,  inter  coquendum  ipfo  oJore  fe  prodic :  unde  calx 
lulphur  commune  dilfolvit. 

3.  Flammx  corpufcula  cxcos  lapidis  calcinati  fubireporos ,  hinc  ctiam  conji- 
cere  polfumus ,  quod  calciruita  pene  omnia  pondere  angeantut.  Imo  antimo- 
nium  in  minutum  pulverem  contulum  ope  fpeculi  uitovii  calcinntum  &  com- 
buftum,  nona  fui  ponderis  parte  audlum  fuilfe  in  Academii  Regia  ante 
deeennium  demonftravit  D. «/«  Clos.  Sic  plumbum  infornaccvitraria  diutius 
calcinatum,  &  in  rubrum  pulvercmqucm  minium  vocant.converfum,  parte 
fere  iui  deciraa  pondere  aui^bum  plerumque  invenicur.  Acque  m  hanc  rem 


TRACTATUS   TERTIUS.  m 

tnulta  priter  csteros  experimenta  fecic  D.  £oj/f ,  qus  nuper  in  lucem  emi. 
fo. 

I.  Dnas  drachmas  calcis  viva»  &  recenris  vehementiori  igni  per  duas  horas 
impofuit ,  29  granis ,  hoc  cft  ,  femidrachms  ferc  pondere  auda  eft.  Magno 
lane  argumento cilcemalterius  corporis  additionegraviorem  fieri :  etfi  plu. 
timo  humore  cxhaufto  lapides  calcinati  fiant  leviores  :  non  enim  tantum  ab 
igne  accedit  calci ,  quantum  humoris  difflatur.  Atque  hinc  liquet  in  calce ,  & 
falibus  qui  ex  cineribus  cxtrahuncur  ,  non  folam  ignis  impreffionem ,  feu  ut 
loquuntur  empyteuma  ,  fed  fubftantiam  extraneam  ,  quxcumquefit,  infi- 
dere. 

2.  Cum  lamina  cnprea  e|ufdem  ponderis,  feu  1.  drachm.  crucibulo ,  feu  vafi 
terreo  fic  aptata  efiet  ad  libellam ,  ut  faale  moveri  non  polTet ,  &  flammx 
fulphuris  oblongiori  itidem  vafi  impofiti,  perduas  horas  fubjecfta ;  fere  iti- 
dem  femidrachmi  pondere  ablucis  omnibus  fordibus  cuprum  auftum  fuic, 
Argenti  drachma  quxeft  60  granorum,  fere  fex  granis  aufta  eft  :  adeo  uc- 
dubium  elTe  nonpoflit,  quin  ignis  effluviaqu.-cdam  poros  etiam  metaliorum 
fnbeant,  iifque  adhxreant :  quodmultis  aliis  experimentis  liquct.' 

5.  Lamina  cupreaunius  uncia:,feu8.  drachmarum  pondere  ,  vafculo  leniter 
excavato  ex  cineribus  &  offibus  confefto  ,  quod  cupellam ,  v.  lacoupelle^  vo- 
cant ,  impofita  ,  &  igni  ardentiori  per  1  horas  expofita  ,  citra  fufionem,  50  <^ra- 
norum  ponderegravior  extrada  eft  :  fed  ubi  cupri  uncia  in  ramenta  fuit  com- 
minuu  ,  &  per  5  horas  in  crucibulo,  v.  creufit ,  fummo  ignis  calori  expofica, 
citra  tamen  ullamfufionem,  49  granis  increvit.  Sic  ftannum  uncix  pondere 
per  2  horas  calcinatum  ,  drachma;  pondere  auftum  eft.  Quatuor  drachmis  li- 
matura:  chalybis  per  2  horas  cupellae  impofitx  ,  drachms  integrx  &  fcx  ora- 
norum  pondus  acceflit. 

Quod  aucem ignis fpicula  vafa  ipfapenetrent^&metallorumpondus  auo-eant, 
etiamin  vafis  vitreis  &  figillatis  ,  multis  quoque  obfervationibus  ccmperrum 
eft  ,  quas  brevitatis  caufa  omitiimus.  Id  unum  advertimus  abfolutam  qui- 
dem  gravitatem  nietallorum  ignis  vicrefcere,  fedfpecificam  imminui :  adeo 
ut  plumbum  v.  gr.  calcinatum  non  fit  duodecuplo  gravius  aqua  ,  ut  idem  au- 
ihor  deprehendit:  fed  hxc  brevicerattigifte  fatis  fueric.  Jam  fit 

Tertia  CotKlufio. 

Calor  potemialis  magna  cx  parte  pendet  a  partium  textura  &  aliis  afFedic- 
nibus  quae  mechanicce  dicuntur. 

Proh.  &  explicatur  coml.  Non  fola  ignis  corpufcula ,  qux  in  calce  fiiperefle 
oftendimus ,  fed  multo  maxime  partium  difpofitio  ,  &  contextus ,  ac  forte 
aethercE  fubftanti.-c  motus  hunccolorem  excitat.  Nam  ut  alia  omittam  ,  fal 
tartari  aqua  dilutus  incalefcit  :  ubi  aquaetiam  citra  i^nem  exhalavcnt,  &  no- 
vam  fubinde  aquam  affuderis ,  novus  fubinde  calor  exorietur  ;  idque  accidec 
etiamfi  f3epius.experimentum  iterctur:  magno  quidem  indicio  calorem  non 
tam  ab  igne  in  filetartarifuperftite  ,  quam  a  partium  difpoficione  procreari  : 
quocunque  id  modo  accidat,five  corporis  fubtilis  mocus  percurbetur  ;  five  ita 
fintaptati  unius  liquorisporij  utalteriuspattestamofas  primo  tantum  Carte- 

Dd  ij 


jii  PHYSIC^    GENERALIS 

fii  elf  mento  plenas,  5^  circumfufas  admittant.  Cum  itaque  molliores ,  feu  aquoJ 

fi  parces  pnmo  elemento  innatanr,tum  calororitur. 

Hinc  forte  in  calce  meatus  ita  funt  difpofiti ,  ut  partes  aqu«  primo  dun- 
wxat  elementofeptasexcipiant.  Sic  foenum  male  exficcatuin  non  incalefcic 
modojfed  interdum  etiam Banunam  concipit.  Fors  eft  ut  fosnum vel  linum 
male  exficcatum  pingui  humore  &  oleofo  abundet ,  qui  .aqua  diluitur:  cum 
igitur  fulphureae  partes ,  ut  cum  dhymicis  loquar,  exaltantur  ,  &  eruptioneni 
parant ,  una  cum  fulphureis  atomisaqua  fpecie  fijmi  egreditur.  Sed  cum  pars 
humoris  aquolimaxiroa  eft  exhalata,  tum  fulphurea  corpufcula  facihus  fefe  ex- 
pediunt,nec  denfis  ftipata  vaporibus  occultantur ,  fed  extenuata  ingenitam  pro- 
munt  lucem ,  atque  incendium  minantur. 

.Quocumque  idfiat  modo,  illud  raanifeftum  videtur,  calorem  qui  potentia- 
lis  dicitur  ,  quaHs  edam  ex  corporibus  aftu  frigidis  emergit ,  ad  meatuum  & 
partium  figuram  plerumque  referri  oportere.  Sic  fpiritus  vini  aqux  forri ,  aut 
Ipiritui  nitri  paularim  afRifiis  calorem  intenfum  procreat.  Imofpiritus  vini  ol«o 
vitrioli  affufus  non  minus  incalefcit :  &  quod  magis  mirere,  glacies  ipfa  oleo 
vitrioli  impofita ,  tantum  calorem  procreat  ,ut  fepe  fumos  emittar.  Sic  idem 
oleumtripls,  autquadrupl^aqus  afFufum  ,  acerrimum  calorem  excitat.  Ac 
ne  ab  eo  vitrioh  oleo  recedamus :  vitriolo  calcinato  ,  ex  quofcilicet  oleum  vi 
ignis  extraiflum  eft,  quodque  barbara  voce  cokotar  appellant  ,  oleum  ipfum 
vitrioli  aflrunde ,  magnus  ca,lor  otietur.  Sed  longe  acerrimus  fitcalor,  ubi  ali- 
quot  uncis  hujus  olei  cum  aliquot  itidem  ujiciis  olei  terebinthinx  in  vafe 
forri  agitantur.  IdemprsEftat  fpiritus  nitriquod  oleum  vitrioh.  Quin  &fru- 
dlus ,  ut  cerafa  ,  imo  &  uva:  exficcata: ,  ubi  in  eodem  oleo  demerguntur  ,  non 
mediocrem  calorem  creant.  Quin  •&  limatura  chalybis  aqua  frigida  af- 
perfia  plerumque  incalefcit. 

Sed  illud  non  omittendum  illuftre  experimentum.  Semilibra  florum  ful- 
phuris  cum  eodem  pondere  limaturjc  chalybis  permifta  ,  intra  aquam  frigidara 
immerfa  £c  idemtidemagitatatantumintrahorxfpatium  calorem  procreant, 
ut  vas  manibus contredari  vixpoffit.  Multa  ejufmodi.pKetoreo.quaE  prster 
csteros  D.  Boyle  perfequitur. 

Ex  quibus  &  aliis  qux  afFerri  poftiint  ,  id  liquet  ,  calorem  potentialem  noB 
folum  ex  igne  fuperftite  ,  ut  de  calce  diximus ;  aut  ex  falium  alcali,  &:  acido- 
rum  mixtura,  fed  multo  maxime  ex  partium  contextu,  fubtilis  forte  materisc 
perturbato  motu  oriri :  imo  &  aeris  interdum  pondus ,  &  alias  hujus  univerfi 
caufas  principes  ,&  mechanicas  afFediones  plurimumin  hanc  rem  momenti 
habere  polfe  crediderim.  Ac  nefcio  an  Thermavum  calor  ex  iifdem  potius 
caufis ,  quam  ex  calore  fubterraneo  oriarur.  Sed  de  iis  alio  loeo  pluribus.  Qox 
autem  in  contrarium  afF^runtur ,  folvi  facillime  polfunt  :  neque  nos  morari 
debent  caloris  efFectus ,  cum  in  hac  quiftione ,  &  in  primo  tradatu ,  cum.d* 
igne  ageremus ,  fatis  Gnt  expofiti. 


m^ 


TRACTATUS    TERTrxrs.  -^f 

C  A  PU  T    III.  '.    ^-    .'   - 

Dc  ^rigore.  .  ^ 

DE  frigore  hasc  nobis  funt  inquirenda ,  in  quo  pofira  fit  illius  natura  ,  &  • 
quod  primum  illius  fubjeftum ,  quae  itidem  iUius  differentiz ,  quod  crite- 
Hum  ;  quac  congelationis  caufe  &  effeftus :  atque  hzc  omnia  nec  levuer  per- 
ftringere,  neque  ut  pareft  ,  fiife  explicare  polFumus ;  fed  quae  variis  experi- 
mentis  nobis  comperta  funt,  omittere  non  debemus. 

Acprimdm  utrum  frigus  nihil  fit  prster  caloris  privationem ;  an  fit  qualitas 
pofitiva,  meritodubitatur  :  quod  utique  vix  definire  audenaus.  Qus  tamen 
certa  nobis  videntur ,  ab  incertis  funt  feparanda. 

I.  Illud  certum  videtur ,  frigus  elFe  quaUtatem  feu  accidens  in  peregiino 
fabjedo  exceptum,  caloris  quoque  agitationem  id  imminuere  aut  fiftere :  adeo 
ut  cum  partium  infenfibiUum  vel  quiete  vel  tardiore  motu  fit  conjunflum. 
Nam  quae  eam  habent  partiuminfenfibilium  &  meatuum  texturam ,  ut  corpo- 
ris noftri  partium  infenfibihum  motum  vel  inhibeant ,  vel  retardent,ea  df- 
cuntur  frigida  vel  aftu ,  vel  poteftate.  Sivefpiritus  quidam  ,  utaiunt,  frigori^ 
fici,quicunque  fint  iUi,  torporem  corporibus  afferant ;  five  fubtihs  materiaE,  auc 
a:theris  partes  minufcuk  frigus ,  ut  majufculac  calorem  efficiant :  frigus  nihil 
videtur  effe  nifi  partium  infenfibiUum  vel  quies ,  vel  tardior  motus.  Tum  eniia 
tes  anobis  frigidapercipitur,  cum  iUius  partes  infenfibiles  aut  nuUo  ,  aut  tac-.. 
diori  motu ,  quampartes  fanguinis  vel  fpirituum  agitantur. 

Id  etiam  liquet  nos  de  frigoris  vi  aut  caloris ,  ut  fumus  affedi  ita  judicare; 
Hinc  balnea  calidiora  viderifolent  aut  frigidiora  ,  ut  ex  fervido  ,  aut  frigido 
loco  in  aquam  defcendimus  :  tum  enim  frigus  percipimus ,  cum  fpirituumaut 
fanguinis  motus  imminuitur.  Hinc  faepe  accidit  ut  mulieres  hyftericae  de  in- 
tenfo  capitis  frigore  conquerantur ,  cum  id  ta6ht  judice  caleat.  Sic  plerumque 
accidit ,  ut  membranis  acido  &  pungenti  humorc  Ixfis  corpus  fubito  velut  fri- 
gore  perhorrefcat.  Ubiagitatus  aer  cutis  meatus  penetrat,  &  cahdiores  carnis 
partes  fubir ,  tum  ut  frigidus  percipitur.  His  itaque  ptcemidis ,  quid  de  na- 
tura  frigoris  nobis  videatur ,  paucis  exequamur. 

FrimA  Conclufto..  -\  _  , 

Ut  frigoris  natura  in  privatione  caloris  pofita  fit ,  nihilominuJ  caufam  cca- 
lem  &  pofitivam  videtur  exigere.  , 

Pars  condufionis  prior  ex  diftis  liquet :  vix  enim  frigoris  naturam  aliter  «- 
plicare  pofliimus,  quam  per  calotis  aut  moius  imminutionem.  Quod  fi  enim 
caloris  natura  in  motu  pofita.eft  :  ftigus  ei  oppofitum  in  motus  privatione  aut 
imminutione  confiftet,  Sed  iilud  ipfum  quod  caloris  agitationem  fiftit.Jeffe  quid 
realc  &  pofitivum  multis  argumentis  probari  poteft. 

J.  Exartificiofaliquorumcongelatione.  Nix  cnim  vel  glacies  cum  fale ,  attt 
nitro  ,  aut  alumine ,  aut  vitriolo  permifta ,  &  vafi  circumfufa  aquam  vafe  con- 
»emam  in  glaciem  convcnit ,  edam  media  2ftate,aui  prcpe  ignem  :  quod 

Dd  lij 


«4  VHYSICJS.  iSENER.AIIS 

vix  citrafubftantialem  effluxum  fieri,autintelligipoteft:.  Imo  nobilis  Angluj,, 
quem  identidem  laudamus  ,^umvafi  ,  cui  iiifufum  erat  oleum  terebinthinz,. 
nivem  file  permiftam  circumpofuiifet ,  nix  ipfa  aquam  phiala  iiitra  oleum  fuf- 
penfa  contentam  congelavit.  Atque  eacongelatio  artificialis  etiam  in  machi- 
na  pneumatica  poft  exhauftum  aerem  perficitur.  Qui  omnia  cicra  effluxus.' 
fubftantiaks  ai)  illa  nivis  &  laHs  miftura  prodeuntes  vix  intelllgipofle  crediu- 
derim.  '-.-..  ;. 

1.  Intepfum  illud,  &  accrrimum  frigus .  quod  in  locis  ad  Septentrionem  po* 
iitis  dQminacur  y.  q^nodqu&  tam  ake  terram  penetrar ,  duriffima  quxque  con-> 
fringit  corpora ,  &  calorem  igjiis  pene opprimit :. adeo  ut  interdum  aqua  vet- 
intefdeciJeadura  i  ctiam  igni-  admota  congeletur  ,  iit  in  Ruffia  f^e  obferva-- 
uir  :id  ,  inqnam,  videtur  f  vincece  caufam  frigorisrealem  effe ,  &  pofirivamj- 
3.  Sacpe  frigus  in  quibufdam  locis  eriam  a  polis  remotionbus  longe  acnu*- 
eft  ,  qoam  in  iis  qus  funt  polis  ipfis  viciniora.  Sic  frigus  in  UKtania  quae  eft  : 
Pokmixpcovincia ,  eft  acerrimum :  cum  tamcn  eadcm  fere  fit  cjns  latitudo,feu* 
altitudo  poli ,  quiin  Normania.  Su:  incivitate  regia  Sinarum  ad  ^zgradnnm 
latittidinis  fita,  qualis  eftRomz,  ingens  fluvius  ciica  menfem  Novembrem 
intra  unam  pcnediemconcrefcitinglaciem  ,  quanion  folvitur  nifi  poft  qua- 
tuormenfes  exa(5tQS  ,  &iTa  firma  eft;,  ucpar  fit  ferendiscurribus:  cuminte- 
rim  tadlu  ipfo  judice  non  tam  acre  frigus  videattir,  ut  flumen  tam  fubito  poL 
fit  corripere :  iiec  abfurde  id  terrenis  halitibus  ,  qui  aqu£  particulis  omnem^^ 
motam  repenteadimunt ,  id  tribui  poteft.  Sic  interdum  glacies  paulatim  aqu» 
pcrfula  augetur ,  licetinon  fit  ea  vis,  fri2;oris,  qua:  aquam  congelare  queat. 
Hinc  glacies  in  fluviorum,  quos  maris  a:ftus  implet,  ripis  ad  magnam  faepe 
altiuidinem  alFurgit  :  quae  omnia  perfuadent  frigus  cum  fubftantiali  effluxu 
cfle  conjunftum.  Quod  autem  fit  primum  frigoris  fubjedlum  ,  aut  ubi  fpiritus  ' 
illi  frigorifici maxime  dominentur ,  quaeri  merito  poteft,  fed  invcnire  difEcil-. 
linuun.  ;.Qaare  fit  v 
■■■;..  :'  .:  SieHndaConcJu/to.'- 

'■  —  ■'•'-■■'■  I    "''■'■  ■■ 

•  Primum  frigoris fubjeHJlum  neque  eft  aqua , neque  aer, neque  nllum ex  ele- 
mentis  ,  fed  halitus  quidamaut  vapor. 

Proh.  concl.  Qnod  aqua  non-fitprimum  frigoris  fiibjeflum,hincliquet,quod 
ejus  fiuiditascumfummofrigore  eftenonpoilit.  De  aere  major  eft  controver- 
fia.  Is  tamen  videtur  ut  caloris  ,fic  frigoris  fedes,  &  pene  ad  utramque  quali- 
tatem  indifFereni-.  Deinde  ubi  in  machina  pneumatica  poft  exhauftum  aera 
aqua  artificiofecongelatnr,  &  ipfa  congelatio  ab  imavafis  parte  incipit ,  tum 
miUus  videtur  aeri  locus :  ergo  omnis  congelatio  interjedlu  aeris  non  efficitur. 
Nec  lerra  demum  eft  primum  frigoris  fubjed:um.  Nam  profundiores  terrs 
fpecus  calidiorcs  quoque  videntur  :  adeo  ut  aquac  ibi  ftagnantes  fumum  exha-- 
lent.  Deinde  qui  c  terra  etumpunt  hnlitus ,  prope  terrx  fuperficiem  eflent  fri*' 
gidiores,  quam  in  media  aeris  regione  ,  ubi  funt  rariores, 

Itaquc  ut  calor  ,  fic  fiigus  exmultorum  hahtuumcertamiftioneefficipoteft.': 
Hinc  venci  fipe  adeo  frigidi  in  ccrtis  terrs  regionibus  regnant,  in  aliis  non 
item.  Atqneutjam  innuimus ,  vis  frigoris  pencs  fclam  .diftantiam  ab  alter-" 
utro  mundicardineaeftimatinondebet.  Unde.iaMokoviaBorealih^yemseftJ 


TRACTATITS    TERTIUS.  i,^ 

facerriinaV  cunticadempfneillius  fit  latitudo ,  qux  in  Scona.  Sic  infula  quser 
dam  eft  penes  Anglos  in  America  ,  quae  Charleconia  dicitur  ,  hxc  fere  deferta 
eft  prx  frigore :  cum  lamen  ejus  latitudo  fit  tantum  51  graduum.  Sic  Bacavi  im 
iiio  itinerario  anni  159J  refetunt  non  adeo  intenfum  frigus  fe  expertos  yi  alc^ 
marj ,  quod  glaciale  diciiur ,  ac  prope  iilius  maris  Ijtcora  ;  quod  mare  congej- 
ilacam  prope  frecum  Vveigas  repererint,icertiores  fafti  a  Mofcovitis  eocantOm 
loci  mare  elfe  gelu  concretum ,  non  in  locis  a  terra  diffitis.  In  Groenlandia  ad 
So  graduum  latitudinem  fel^^ta  pafcua  inveniile  teftantur.  SicJofephiK  Aco- 
fta ,  &  alii  docent  multas  fub  ipfo  ./€quatore  rfegiones  efte  valde  temperacas  •, 
&  monces  in  iis  locis  inveniri  opaeos  nivibus.  ■.   .  -, 

Ex  quibus  efficicur  ventos  plerumque  frigidiffimos  haliiuSri  fe6UHifve.W?i 
Sicubifolliumtubus  mixtura  nivis  &  falis  circumdatur,  tum  vemusfrigidioc 
erumpic ,  qui  aquam  in  thermomecro,  dequo  poftea,penfiIem  deprimit.  Fieri 
ctiam  poceft ,  uc  mixti  halicus ,  &  fatis  temperati  in  media  ae;f is  regione  fepaa 
rentur.  Hincglaciem,aut  nivemabaerefrigido  paulatim  cbnfumi  eerniraiij: 
ac  iieri  poteft  ut  {piritus  frigoriiici  ab  aliis  IbluEi  in  tnedia.  aeris  regione  m»xi-o 
me dominentur.  ..      -  i; '. 

Sed' ,  infaies .  f^ts  aqujcaeri  proxima  pcimiftncongelatiK:  ergo  aec  eft  ptji 
mum  frigoris  fubjedtura, 

R.diji.  ant,  Aquae  pars  extimacongelanirab  aere  cercis  halitibus  permifto, 
C.ab  aerefolo,  N.  Naniuc  diximus,  folles  pocius  in  thermomecro  calorc^n 
augent ,  qu^m  minuunt ,  nifi  ubi  extremum  cubi  nive  auc  fale  circumdacuc ,  auc 
per  eam  mifturara  vencus  prorumpic  Aqua  etiam  in  parce  fumma  cbngelarj 
ineipit ,  quod  act  illi  proximus  communicattim  ab  aere  fuperiore  frigus  citiii» 
excipiat ,  quam  aqua ,  aut  cerra. 

Inflant :  Longe  cft  probabilius  fummum  frigus  ab  aere  folo  proficifci,  cura 
in  media  regione  gelidus  fic.  Imo  non  abhorrec  a  vero  gelidum  aera  c  media 
regioite  a  vencis  borealibus  ad  nos  ufqne  deferri:  cum  boreales  venci  quafiex 
alciore  loco  pr.-ecipitcs  ferri  videajicur.  Unde  aer  poft  pluviam  frigidior  eft , 
quod  pluvia  frigidum  aera  fecum  adduxerittquare  non  cerreni  halitus  aut  vapo- 
res  aquei  Uint  prscipure  frigoris  cauCe  ,  fed  aer  ipfe  cum  purus  eft,  &ab  hali- 
tibus  liber. 

Rcrp.  hunc  aerem  caufim  frigorjs  ex  parce  efie  pofTe ,  fed  non  folam  ,  uc  mul- 
tis  rationibus  oftenfum  eft:  &  (ane  nifi  halitus  qui  c  terra  erumpunc,magnam  in 
pjrocreando  frigqre  vim  haberent ,  vix  ulla  affirripofrec  ratio  cur  in  certii  locis, ' 
nbi' minot  eft  poli  ahuudoi  frigus  acrius  elfet,  quam  in  aliis  locis,  qua:  IJun: 
-pplis  viciniora.  ,.    .  , 

De  frigoris  crlterio. 

CUmfenfus  ipfe  non  fit  caloris  aut  frigoris  jude.^  incorrnptus ,  ( quod  enim 
uni  calidum  videtur ,  alterfiigidum  judicabit )  nonalia  certior  regula  ad- 
hiberi  poteft  quamchermometrum,  ita  didliim,  quod  gradus  caloris ,  uti  & 
fdgoris  dimcciatur.  Cum  autemmultis  id  modis  fieri  polTit ,  prxcipuos  dunca- 
xat  afferemus. 

.Primo  nocilTimum  eft  vulgare  therinometrum  ,  quod  a  Sanftorio  fuitex- 
cogiratum.  Idque  nihil  eft  nifitubus  inflexus,  cujus  pars  iumma  occlufa  eft^ 


15S  PHYSlCiE    GENERALI5 

&inglolDi  formam  tornata  j  inferior  apert3,per  quam  aqua  ufque  ad  aliquarh 
altitudinem  infunditur.  Cum  pars  fumma  vel  manu  contreAatur ,  aer  qui  eam 
partem  tubi  implet ,  dilatatur ,  &  aquam  deprimit.  Contra  ptze  frigore  denfa- 
tur  aer ,  &  aqua  afcendit ,  non  metu  vacui ,  ut  vulgo  creditur ,  fed  ab  incum- 
bentis  aeris  pondere.  Nam  aeris  inclufi  vis  elaftica  prae  frigore  imminuitur: 
adeo  ut  circumfufus  aer  magis  aquam  premat,  quaminclat»  aeris  elaterium 
pati  poHir.  ' 

Verum  id  genns  thermometri  jam  in  u(u  elfe  defiit ,  quod  minus  fit  accurai 
tum :  varrumquippe  iaaimfeentis  aeris  pondus  aquam  inacqualiter  attollic :  adeo 
ut  aqux  ipfius  elevatio  ex  duplici  caufa  qaafi  complicata  pendeat ,  ex  frigor* 
nimirum  &  atmofphaerac  pondere  i  neque  adeo  ex  afcenfu  autdefcenfu  aqux 
certa  caloris  aut  frigoris  norma  haberi  poffit. 

'^  i.  Thermpmetra  figiilata  nunc  adhibentur  ,  qna;  omnem  externO  aeri  adi^ 
tum  intercludunr.  Sic  vero  parari  folent  &  impleri  fa:viente  hyeme  :  cum  in 
aliis  thermometris  fpiritus  vini  ad  inferiorem  phialam  pene  defcendit,  oblom 
gum  tubamampla  &  rotunda  phiala  inftruckum  ad  eandem  altitudinem  vini 
^iritu  implent ;  tum  admoto  igne  donec  fpiritus  vini  tubum  ipfum  impleat  ^ 
&omnemacremexcludat,  ad  flammam  iampadis  fummam  tubi  partem  fu- 
fam  torquent ,  atque  ut  loquuntur ,  hermetice  figillant :  thermometrum  tabu-» 
Le  in  partes  ^quales  divifs  applicant.  Hyeme  quidem  fpiritus  vini  condenfa- 
lur ,  &  eo  magis  defcendit ,  quo  acrius  eft  aeris  ambientis  frigus ;  a:ftate  raref- 
cit  fpiritus  vini.  Sic  zftate  anni  1676  pene  ad  fummam  tubi  partem  fubiatus  eft/ 
&quxdam  difruptafuntjproxima  hyeme  innonnuUis  omnino  in  ivhje&Ara 
phialam  defcendit.  Sedhoc  anno  1684.  multo  fuit  depreffio.  - 

3.  Ineundem  pene  ufum  adhiberi  polfunt  vitra  fpiritu  vini  fere  plena,  6f 
figiliata ,  in  quibus  pliires  funt  ampuUx  vitrex  ad  a:quilibrium  cum  fpiritu  vi- 
ni  conftitutx  ,  8cin  medio  fluduantes.  Cum  admovetur  vel  caiidior  manus,  ra-^ 
refcitvinifpiritus,  tumque  ^lobuli  vitreiamilToacquilibrio  defcendunt  :  con- 
ira  accidit  ubi  frgore  vini  fpiritus  denfatur,  tum  enim  ampulix  afcendunt. 
Vidimusnuper  thermometraexquifita,  &figil!ata,qu£eliquore'gtaviflimo,hy- 
licargyro  nimifum ,  ioco  fpiritus  vini  implentur.  .  ,  - 

Ue  congelatione^  • 

NOn  aliter  retnm  taufas  effe£lrices  aftequi  nos  pofle,  quim  fi  prima  ve- 
iut  initia  &  latentem  naturx  progreffum  profequamur  ,  ex  ipfa  congela- 
tione  intueri  licet.  Ac  primum  id  liquet,  corpora  fere  omnia ,  in  quibus  aqueus' 
humor  dominatur,  in  glaciem  converti  polTe.  Fluida  vero  corpora,  quorum  par- 
tes  aut  funt  tenuiorcs ,  &  ab  xtherea  fubftantia  nimium  agitatx  ,  ut  fpiritus  vi- 
ni';  aut  ramofiores ,  &  alix  aliis  implicitx,  ut  olea  pcne  omnia  ,  in  glacierrr 
proprienonabeunt,  uti  nec  liquoies,  qnorum  partes  umt  graviores,  aut  ni- 
mtum  agitatx  ,  utfpiricns  (alium,  &  hvdrargyrus  ipfe.  Tum  vero  fitglacies, 
cum  parces  antea  in  mocu  poficx  fiiliincur ,  &  ex  flexibilibus  fiunt  rigidx  ac 
fragiles. 

Qi^io  autem  modo  fiat  congelatio ,  pulchre  oiim  demonftravit  vir  clarifll  D. 
Mariotte  inAcadtmia  Regia.  Scyphum  vitreum  pene  aqua  pienum  aeri  frigi- 

dilTimo 


'^TRACTATUS   TERTIUS.  217 

diffimo  expofuit.  Primum  velut  oblonga  quaedam  fila ,  tum  lamella:  ex  iis  com- 
pofitae  appatuere,  Ubimaxima  ex  parte  fafta  fuit  congclatio  ,  qu.x  fupererat 
aquaadhucfluidajinmedium  fere  locumfeferecepit.  Atque  ex  ea  pluresbul- 
iHk  identidem  erupere  ,  tumque  aqua  per  foramen  in  fumma  parte  confpi- 
cuum  fenfim  exiit ,  qui  tandem  in  glaciem  velut  in  lumulum  altiorem  aflurge- 
bat.  Occlufo  illo  foramine  glacies  ipfa  ultro  fradla  eft ,  &  divifa  pene  in  mc- 
dio  fcyphi- 

Ex  hoc  congelationis  progrelTu  illud  planum  videtur,  multum  tenuis  &  ae- 
rex  fubftantia:  intra  poros  aqui  contineri :  quas  quidem  duplex  efl: :  una  pror-- 
liis  aerea  ,  eaque  in  fundo  vafis ,  cum  igni  admotum  fuic,  diu  perfeverac : 
aHa  eft  fubrilior ,  &  pene  setherea ,  qua:  in  liquoribus  etiam  viget,  cnmomnis 
aervel  caloris  vi,  vel  alia  ratione,  ut  inmachina  pneumatica  cxhauftus  eft. 
Nam  ubi  aqua  piirgata  omni  pene  aere  fuit ,  fi  malleo  ,  &  crebris  idittus  ma- 
chin^bafimpercutias,  ftacim  infinitxoriunturbullulae ,  qua:  niftar  fcintilla- 
rum  micant ,  &  aquam  quodammodo  opacam  efficiunt.  Sic  aqua  fervida  qux- 
queper  horxquadrantemebullieric^  &  craffiorem  aerem  vi  caloris  ejecerit, 
JstramachinanKoUocata  ,  quantumvis  aerem  exhaurias ,  nu!las  fere  emiccit 
bullas.  Scd  percufla,  ut  diximus , machina ,  tum  repentecortifcationes  illx.aut 
crebiae  buUulae  erumpunt,  qux  forte  non  ^xcceleftiCartefii  fubftantia  ,  fed  ■ 
ex  fubtili  qnodam  acre  prodeunt :  nam  vi  fua  elaftica  donantur- 

Itaque  fi  fluiditas  aqus  ab  astherea ,  aut  aerea  fi.ibftantia  oriatur ,  qux  minu- 
tas  aqiire  particulas  exagitat  ;cum  motus  ille  cellac,  tum  partes  aqus  durx  &  • 
rigidxfiunt  Interimconclufs  aeris  guttulxinmajores  bnllas  dilatantur,  quod 
abincumbentisacrisponderefintliberiores.  Hinc  plus  fpatii  exigunt,&aquam 
attollunt,  qu2e  per  foramen,  quod  fibi  inter  erumpendum  aperuere  ilteaeris 
bulluIaE,  exilit.  Occlufo  eo  foramine  manent  in  medio  vafis  infinits  bullul.-e 
acuminat2:,&  eoplures,  quo  citiils  foramen  obduftum  fuit.  Unde  fi  fumma 
glacies  identidem  acu  perforetur ,  cum  nondum  eft  admodum  denfa  ,  tum  aqua  • 
per  ea  foraminula  cum  impetu  exilit,  &  pauciorcs  bulls  in  media  glacie  ap- 
parent.  Ac  fi  portio  illa  concrecae  in  glaciem  aquce  bullariim  expcrs  ex  ucraque  •• 
parce  convexam  nafta  fic  figuram  ,  modulo  feu  cypo  idoneo  impofica  radios  - 
folaresinftarfpeculi  uftoriicolhget,  &  pyriumpulverem  accendet  :  cujus  rei- 
iu  eadem  Academia  experimentum  fecit  vir  jam  laudatus. 

C  A  P  U  T     IV.  - 

Pracipulfiigoris  ejfeElus  &  fh^nometia  exfUcamur. 

UT  primus  caloris  effeauseftrarefadio  ,dum  rei  calefadlae  partes  celeri 
&  turbinato  motu  agitantur  ,  &majoremlocum  poftuIant,fic  prscipuus 
fiigoris  effeftus  videtur  eife  condenfacio,  Hinc  liquores  oleofi,  imo  &  dura 
quicque  corpora  frigoris  vi  denfantur  ,  &  contrahuntur.  Sicoleum  frigore  con- 
cretum  gravius  eft  pro  mole  fua,&  in  liquidum  oleum  defcendit.Imo  hydrargy- 
rus  tubo  conclufus  per  artificiofam  congelacionem  duobus  digitis  vifus  eft  def- 
cendere:tametfi  ante  eflet  m  machina  expurgatus.In  loco  calidiori  cu  elFet  collo- 
catus,  priftinae  fui altitudini  non  nifi  poft  aliquot  dies  redditus  fuit.Quae  igitur 
Torn.  II.  E,  e 


ui  PHYSICifi    GENERALIS 

coipoia  paites  habeht  maxime  mobiles,  ut  fpiritus  vini,  &''»er  ipfe,  autramo- 
fo  ,  &  minutiores ,  hxc  frigus  contrahit.  Moturn  quippe  concitatum  partium 
imminuit,  nonomnino  tollit.  Aerautemprae  frigore  contrahitur  ,  vel  quod  il- 
lius  partes  non  adeo  celeriter  moveantur ,  vel  quod  vis  ejus  elaftica  plurimum 
imminuatiu-. 

Secundus  frigoris  effedus  eft  aquae  rarefa(9:io,  adeo  utaqua  tubo  conclufa 
per  artificiofam  congelationem ,  nona  fui  parte ,  aut  decima  interdum  attolla- 
Eur.  Hinc  glacies  aquae  innatat :  quod  pro  mole  fua  fit  levior.  Hinc  etiam  tubi 
&  vafa  plerumque  franguntur,  cum  pars  aquac  fumma  primo  inglaciem  abit : 
namqux  fubeft  aqua,  ubi  congelatur  &  expanditur,  vas  confringit  ,  quod 
cjus  dilatationi  locus  non  pateat.  Contra  evenitubi  congelatio  ab  imo  incipit. 
Sic  aqua  in  tubis  vitreis  ad  ignem  lampadis  fufis  &  figillatis  paulatim  congela- 
tur,&aerillasfisplerumquetubisinanguftumlocum  cogitur.  Sic  D.  Boyle  lu- 
bum  xneum  tres  aut  circiter  digitos  latum  ,  &  aqua  plenumita  aptavit,  ut 
aqua  per  artificiofam  congelationem dilatata pondus  60,  aut  80  librarum  at- 
tolleret.  Tubos  ferreos  fclopetorum  aqua  plenos,  &  diligentiflime  occlufos, 
impetu  difruptosfuifte  ,  cilmgelido  aeri  effent  expofiti ,  obfervatum  olim  fuit 
a  Clarift".  Hugenio  in  Academia  Regia.  Tanta  nimirum  eft  vis  frigoris,quod  par- 
tes  aquas  diftendit,ut  lento  quidem  ,  fed  continuato  partium  nifu  folidiora  qus- 
que  corpora  difrumpat. 

Qus  iit  autem  hujus  dilatationiscaufa,  explicatu  fatis  eft  difficile.  An  quod 
partes  aqu^  dum  vi  frigoris  rigent ,  fiant  immobiles  ,  nec  tam  apte  aliac  aliis 
incumbant ,  quam  ubi  motu  ingenito  agitantur  ?  tum  enim  facilius  fle(5buntur, 
ac  preffioni  aliarum  parrium  ,  aut  circumfT.ifi  aeris  facilius  cedunt.  An  potius 
aer  poris  aquae  condufus  in  varias  bullas  dilatatur ,  quod  a  circumfufo  aere  mi- 
nus  prematur  ;  Sed  cum  aqua:  congelatio  a  fundo  incipit  ,  tum  asque  ab  am- 
biente  aere  premitur,  ac  fi  nulta  elTet  congelatio  :  cur  igitur  aer  inclufus  adeo 
expandituir?  cur  aqua  in  machina  pneumavica  omni  pene  acreexinanita,dein- 
decongelatanihilominus  attollatur  :  tametfi  bullae  in  ea  longe  minores  appa- 
rent ,  neque  adeo  intumefcit  aqua ,  atqueintumefceret  fi  aer  nim.  elfet  cxhau- 
ftus.  Negaretamen  non  poftumus  aquam  fclopeto  inclufam  ,  diim  congelatur, 
&  particuls  aeris ,  aut  fortcilliusfulminantis  fubftantix,  cujus  fupra  mcmini- 
mus ,  intus  conclufacin  bulias  attolluntur,  mnjorem  locum  nffc6lare,  &  conti- 
nuo  nifu  ac  vi  elaftica  aeris  fclopetum  etiam  cum  impetu  difrumpi. 

Itaqueaut  aer  inclufus  non  unius  eft  generis ,  ut  jam  idcntidcra  monuimus, 
aut  ex  diverfo  partium  cujufque  corporis  contextu ,  figura  ,  motu  corpora  qux- 
quevel  rarefciint,  vel  condenfantur. 

Tertio,  hincetiamfitut  multafrigoris  vi  corrumpantur  ,  aliaconferventur. 
■Interdum  enim  frigus  partium  texturam  ita  immutat,  ut  vix  reftitui  poffit: 
dum  fcilicet  aquofa:  partes  dilatantur,  fibrx,  &folidiGresparticuI*  difrumpi 
folent.  In  iis  quippe  idem  fereaccidit  quod  in  contufis  fruftibus  :  infinits  fi- 
quidem  fiunt  velut  contufiones  in  iis  corporibus ,  dum  aquofis  partibus  congla- 
ciatis  &  cxtenfis,  alia;  comprimuntur ,  aut  lacerantur,  ac  fuccus  alimenritius 
fuis  tubulis  &  cellulis  excluditur.Sic  inRuffia,&  in  aliis  in  regionibus  ubi  frigus 
riget  acrius  ,  fsepe  &  aures  &  nafus ,  &  alix  partes  v^lut  gangrxna  infcfta:  vi 
■frigoris  deciduut  :  fiee  aliud  eft  huic  malo  magis  opportunum  rcniedium. 


TRACTATUS     TERTIUS.  ii.; 

qiiam  fi  partes  ills  fyderats  frigida  aqua  perfufae  ,  nive  in  calidiore  !gco  ob- 
ducantur  :  tum  enim  fenfim  meatibus  apertis  fanguis  &  fpiritus  vitales  in  eas 
partes  illabuntur :  quemadmodum  ova  &pyra  conglaciata  aqux  frigid^im- 
merfa  in  pnftinum  ftatum  plerumquereftituuntur.  Contra  eveniet ,  fi  ea  ad 
jgnem  prxpropere  admoveris  :  tum  enim  infipida  &  pene  corrupta  manent. 
Sic  Barclxus  refert  Regem  Anglis  Jacobum  cum  juvenis  in  Dania  degeret, 
cumque  nnfi  &  aurium  extrema  vi  frigoris  pene  enedta  eftent,  nivem  de  confi- 
lio  eorum  qui  aderant ,  adhibuilFe ,  quae  partesillasagangrasna  defcnderet. 

Quarto  ,  quod  partium  contextum  &  ordinem  frigus  pervertat ,  id  notius 
eft  quamutprobatitoneindigeat.  Sic  animalium  oculis  congelatis  ,  cryftalli- 
nus  humor  ex  diaphano  fit  candidus  ;  aqueiis  &  vitreus  in  lamellas  concref- 
cunr.  Sic  frigus  in  noftro  corporelividum  colorem  efficit :  quod  ut  in  contufis 
carnibus  fanguinis  percolatio  inhibeatur.  Unde  appulfu  fanguinis  manus  prs 
frigore  intumefcunt.  Nam  fanguinis  circuitum ,  &  percolationem  frigus  impe- 
dit.  Hinc  hyeme  aegre  fanantur  vulnera ,  quod  benignioris  caloris  infiuxus 
prohibeatur ,  nec  illa  ftamiiia  quibus  cocunt  vuhieia  ,  pr:B  frigore  duci 
pofllint. 

Quinto  ,  hinc  etiam  fit  ut  in  Polonia  &  ahis  frigidioribus  locis  trabes  fjepe 
ita  congelentur  ,  ut  nifi  caute  &  paulatim  calore  Inxentur  ,  &  fragiles  fiant , 
&  «dificiis  ,  difruptis  eorum  fibris  prorfus  inutiles.  Qiiare  in  iis  locis  domorum 
teda  frigoris  vi  didu£ta  crepant :  fed  &  duri  lapides  hyeme  efioffi ,  aut  aedifi- 
ciis  tum  temporis  adhibiti  cito  fatifcunt.  Quod  ut  in  Iignis  ,  fic  in  lapidibus 
humor  congelatusminutarumpartium  ordinem  &  contextum  pervertat.  Unde 
&  chalybem  gelidus  aer  fragilem  efficit.  Sic  eriam  expertiilimi  teftantur  arn- 
ficesextrados  ineunte  iftate  lapides,  &  per  aliquod  tempus  aeri  expofitos, 
quo  humor  ille  crudus  &  immaturus  diffletur  ,  longius  durare ,  quani  fi  hsc 
velut  infolatio  non  prxcelferit. 

Sexto ,  frigus  corpora  fxpe  a  pnrredine  vindicat ,  dum  partium  fluidarum 
motumfiftit,  c[ux  foras  prodeuntes  cortuptionem  promovent.  Hinc  mortua 
corpora  niveobrutadiuincorrupta  fervantur.  In  Iflandia  carnem  &:pifcesaeti 
exponunt,  &  citra  falem  diu  fervant.  Hirundines  in  ftagnis  &  lacubus  PoIoni.T 
congelatis  perhyemem  immotas  ,  Sc  velut  movtuas,  ied  pingues  admodum 
jacere  ,  tam  notum  eft  quam  quodmaxime.  Ha:c  &c  alia  in  eam  rem  plunma 
pulchre  explicat  D.  ^oj/f  in  Frigoris  Hiftoria  Anglico  fermone  conicripta, 

G  A  P  U  T      V. 

De  ^mlitatlbus  aEiuofts  ,  &  occiiltioribus ,  uhi  medicamiriHm 
vires  ferjiringuntHr. 

QUi  redam  philofophandi  rationem  infiftunt,nec  cum  imperita  plebe  afa- 
ditiffimas  rerum  caufas  volunt  oculis  cernere ,  &  quafi  in  manibus  con- 
treftare  ,  nec  cum  magna  Philofophorum  parte  caufas  non  invifibiles  modo , 
fedetimiqdintelleftupercipi  nequeunt,  &tantumnon  funt  fpiritales  con- 
fedmtur.  Verum  caufas  rerum  inquirunt,  quas  nonoculis  quidem,  fed  animo 
confequimur  :  cujus  generis  funt  communes  &  generales  corpbrum  affedlio- 

Ee  ij 


lio  PHYSIC^     GENERALIS 

nes ,  cflliixus  itidem  fubftantiales ,  congriia  corporum  inter  fe&aptacognatio. 
Ex  iis  itaque  velui  fontibus  qualitatum  etiam  occultiorum  caufs  ,  quantum 
fien  potent ,  ducendi  funt  -,  nec  male  abftradis  vocibus  ,  aut  facultatis  ,  aut 
qualitatis,  aui  formx,  &aliis  fimilibus  concenti  efle  debemus. 

PnmaVofjclnfio. 

Ex  motu  &  aliis  mechanicis  affeftionibus,plurimarum  qualitatum  quac  inte:* 
occultiores  numerantur ,  origo  eft  repetenda, 

Probari  poteft  conclufio  ex  iis  qus  de  quaiitatum  otigine  in  univerfiim  dixi. 
mus:hxcquippe  adoccultasqualitates  facilcapplicantur:  multis  etiam  experi- 
mentis  ea  illuftraripoteft.  Primum  enim  medicaminum  vires  non  aliunde  fere 
oriuntur,quam  ex  mechanicis  illis  affe6tionibus:five  illa  fimilicudine  &naturaE 
familiaritate ,  five  potius  irritatione  quadam  vim  fuam  exerant  :  non  aliud  fe- 

:  re  in  iis  vires  illas  efficit  quam  partium  concextus.  Sic  vicrum  concufum  non 
occultaqualitate,  fed  partium  figura  &duritie  inteftinorum  membranas  vul- 
nerat ,  &  vim  venenatam  haberedicitur.  Nam  ubi  in  minutifrimum  pulverem 
comminuitur ,  tum  pene  eft  innocuum.  Eadem  eft  ratio  venenorum  fere  om- 
nium  ,  qux  fua  acrimonia  partes  exedunt.  Non  didimili  ratione  acria  me- 
dicamentairritatione  quadam  partes  membranofas  &  nervofas  exftimulant  & 
laceftunt.  Hinc  fuccus,  aut  humor  c  vafis  exprimitur :  nonaHter  fcre  ac  pipec 
prs  acrimonia  multum  faliv^   e  glandulis  oris  exprimit. 

Qux  funt  acredinis  expertia ,  ut  manna ,  caflTia ,  pruna ,  partium  fluxilitate  & 
Ixvorepurgant,  dum  fibras  relaxant  &  emolliunt.  Sunt  quxparciummobili- 
tatem  &  fubtilitatem  habent  maximam.  Unde  in  venas  &  arterias  cito  pene- 
trant,  &fanguinem  exagitant.  Sic  radix  hellebori  fonticulo,  v.  un  cautere^ 
admota,  alvum  fubducit,  &  vomitum  quandoque  movec  :  quod  fanguis  Iwc 
velut  tabe  infeftus ,  &  circuitu  fuo  in  ventriculum  illabens  ad  expullioncm 
eum  ftimulet.  Sicpulvis  cantharidum  non  fonticiilo  folum  admotus,  fedinter- 
dum  manibiis  contreftatus  urinas  movet  •,  nec  raro  veficac  dolores  creat :  quod 

■  hujus  pulveris  atomi  fubtiles  admodum  fint,  &  male  iis  cum  vefica  conveniat, 
Suntqui  vel  folo  medicaminum  odore  ,  vel  manuum  contreftacione  ,  vel  ad 
umbilicum  applicatione  pirgentur.  Cum  fcilicet  odor  medicamenci  fic  ncrvos 
ferit ,  utfolent  ex  airumpco  pharmaco  affici  :  adeo  uc  vcncriculi  &  incellino- 
rum  fibrx  Ipirituum  ope ,  confimiii  modo,  ac  fumpco  pharmaco  contrnh.incur. 
Qiiin  eciamintcrdum  autcimore,  auc  cerrore  feilea  vcficuia  ,  uc  reliqui  par- 
tes ,  conftrifta  bilem  exprimir,  qux  fua  aciimonia  alvum  cxonerac.  Ec  quidem 
(acis  eft  vcnfimile  acriora  qu.-cque  medicamina ,  uti  &  venena  nervos  impri- 
mis  &  membranas ,  imo  &:  cerebrum  invadere  Unde  ubi  fuccus  venenacus 
vulnusattigit ,  ftatim  vertigines  iS<:convulfionesoriuncur :  ucinmorfu  viperx 
prius  cercbrum  ,  quamcor  afficicur.  Ncque  enim  vencni  guccula  ex  viperx 
morfu  poteft  ftatim  per  omnes  (anguinispartes  difftndi ;  &  vix  ea  perarcerias 
jn  cerebrum  commearet.  Citiiisinarceriamccordedefcendencem  delapfa  per 

.  renes ,  &  alia  vafa  excernerecur.  Ec  camen  ftacim  a  moifii  vircs  profternuntur: 
adeo  ut  nonlongo  itinereper  venas,  fed  majori  compcndio  per  nervos  ccrc- 

^hrui».pet^c.  Hinc  fubita  deliquia  e«x  nerv is  aut  pun<Sis ,  aut  concufis. 


I 


TRACTATUS     TERTIUS.  iz, 

Quare  omnes  pene  medicaminum  vires  qu£  inter  occultas  qualitates  re- 
cenfentur ,  ex  mechanicis  affeftionibus  oriuntur  :  partes  enim  medicaminuni 
plerumque  funt  acres  ,  calidae ,  durx ,  agitatx  ,  penetrantes.  Verum  ut  alibi  in- 
nuimus,  corpusnoftrumutmachina  incredibiliarte  fabricata  fpedari  debet : 
adeout  vel  longius  diffits  in  confenfum  illms  quas  afFeda  eft,  ftacim  trahan- 
tu;-. 

Neque  necefTe  eft  hoc  loco  quxrere  ,  an  medicamenta  familiaritate  qua- 
damnaturs,  aut  contrarlis  qualitatibus  noxios  humores  expellant.  Fierienim 
■poteft  ut  interea  fit  mutua  quzdam  adtio  ,  &  reaftio  :  qualem  inter  acidos  fa- 
les,  &  lixiviales  cernimus  :  quidiverfi  quidem  funt,  fed  amici,  nec  inter  fe 
contrarii.  Hinc  morbi  qui  ex  acidis  nafcumur ,  per  fulphureos  fales  tum  hxi- 
viales ,  tum  volatiles  fanantur.  Sic  pleuritis ,  angina ,  v.  efjuinancie,  on  infiam. 
mationdegorge,  ophthalmia,v./«/?<«w»»4fiow  desyeux^tc^Wx  inflammationes, 
quE  ex  acidis  &  coagulantibus  humoribus  ducuntur ,  per  fpiritum  urince ,  & 
alia  qux  falevolatili  abundant  ,  f^pe  curantur.  Qux  autem  aciditatem  tem- 
jverant ,  eadem  dolores  leniunt.  Hinc  lapides ,  feu  oculi  cancrorum  etiam  per 
os  cum  vino  fumpti  •,  ut  fales  ex  planiis  vulnerariis  extradi,  non  fo!um  vuhic- 
ribus  medentur ,  dum  acidiiatem  cibi ,  &  potus  corrigunt :  fed  aUis  quoque 
adhibentur  morbis ,  qui  ex  nimia  aciditate  profluunt.  Quare  qujedam  medi- 
camina  dum  venas  fubeunt ,  fanguinis  aciditatem  temperant  :  ut  fpiritus  «rl- 
nae  acorem  tartari  detrahit  ;  aut  contra ,  finguinem  nimis  fluidum  &  agita- 
tum  figunt  jUtfpiritus  vini  &:  urinte  fefe  mutuo  coagulant. 

Quod  etiam  medicamina  plerumque  ob  fimilicudinem  fubftantia  vires  ftias 
promant  ,cumex  iisqux  diximus  liquet,  tumex  eo  vel  maxime  ,  quod  fcor- 
pionum  morfus,  vel  ab  oleo  fcorpionum ,  m  quo  fcilicet  fcorpiones  cofti  funt 
velab  ipfisineodemlococontufis  curari  foleant.  Id  quoque  accepimus  cele- 
bris  pharmacopola; ,  quique  mulca  erudite  confcripfit ,  famulum  ,  cum  manus 
a  morfu  viperx  vulnerata  eflet,  tres  drachmas  fahs  Yiperinihaufilies  &  veneni 
.  jam  grallantis  vim  hoc  remedio  fregilTe. 

Confirmari  poteft  conclufio  ex  venenis ,  &  alexiteriis ,  quorum  vires  occul- 
X.X  ex  mechanicis  affedionibus  fatis  apte  ducuntur.  Sunt  enim  venena  qux  adu- 
riuit ,  &  parces  folidiores  exedunt ,  qiixque  parcium  figura  &  motu  ,  non  ali- 
•  ter  ac  medicamenta  vires  fuas  promunc :  idque  fatis  cft  verifimile  ,  parcibus  ea 
ccnftare  rigidis,  duris,  fecancibus  ,  quxque  aculeis  incerdum  armancur,  fere 
iic  apum ,  vcfparum  ,  imo  &:  urcicarum  aculei.  Unde  cum  eorum  fpicula  ob- 
tundiintur  ,  omnino  fiunt  innocua.  Hinc  fublimatum,  mercurii  dulcis  nomi- 
ne  infignitur ,  6c  in  medicamentum  abit  folius  mercurii  additione.  Sic  arfeni- 
co  per  nittum  expugato  &  fixato  utuntur  nonnulli,  tanquam  magno  ulceribus 
remedio. 

■  Venena  quidam  fanguinem  in  venis  figunt  ,&  congelanc.  Saspe  fpiritus  in- 
-iiciunt ,  quibus  proftracis  larguis  congelatur  ,  &  impedita  circulacione  certis 
'in  locis  reftagnac.  Ac  ne  plura  diireram,  non  in  hocfolum  venenorum  ratio 
confiftic ,  quod  parcicularum,  quibus  finguis  conftac ,  lenis,  placidus  &:  nacurx 
confencaneus  mocus  plus  facis  agicccur :  fed  in  eo  maxime  quod  apca  fpin- 
tiuim  agitacio  venenatse  rci  confortio  pcrturbetur :  feu  in  veneno  mocus  hc 
contrarius,  feu  nimius  fit  ^-  commotior.  Hinc  fermenci  inftar  quod  fannJS 

Ec   ii) 


111  PHVSIC^     GENER  ALIS 

mairam  exagitat  &  coirumpit,  venenum  licet  mole  parvum,  vl  tnmen,  8£ 
mobilitate  maxixna ,  Cingiiinis  &  fpiritmim  pattes  in  fui  motus  leges  adigit ,  & 
naturalem  cruoris  motionem  confundic  Et  Cme  mirari  fubit  quanwm  in  vino , 
dum  in  acetum  abii ,  mutationem  afFcrat  quarumdam  partium  ,  qua;  fenfus  om- 
nes  effugiunt,  levis  exhalatio  ,  autpotius  mutata  configuratio,  dum  velut  in 
gladiolosacuuntur.  Sic  novarum  pattium  acccdio  non  minorcm  rebus  aftcrre 
mutaiionem  poteft, 

Hinc  potus  ille  quem  in  Indiis  ex  fucco  nucis ,  vulgo  Coco  didx ,  parant,  in- 
ira  unius  autalterius  horx  fpatium  acefcit.  Ac  fuccus  qui  ex  arundinibus  in 
Brafilia  ,  &  aliis  in  locis  extrahitur,  &  in  faccharum  concrefcit ,  fpatio  14  ho- 
rarum  foliexpofitusacefcit,ut  teftaturPifo  :  qui&refertiliccum  cplanta,quam 
Mandiocam  vocat,  uti  &ex  Yucca,  &  aliis  plantis  cxpreirum  ,  vencnum  qui- 
dem  exifterc,  fed  fermentatione  in  potum  nec  ingranim  ,  nec  infalubrem  con- 
verti.  Sic  ubi  vinum  poft  tonitru  acefcit ,  non  aliud  nifi  fubtilis  cujufdam  cor- 
poris  acceffio  partium  contextum  pervertit.. 

Eadem  prorfus  ratione  alexiteria  feu  antidota  explicaii  pofiunc :  nam  ex  cor- 
pufculis  qu^^  facile  cum  veneni  particulis  confociantur.quxque  a  natura  domari 
nequeunc,  magna  ex  parte  conilant.  Unde  uruicum  venenatis  atomis  expel- 
luntivr.  Sic  fulphur  nonfracedini  modo,  &  liquoium  corruptioni,  dum  illius 
fumo  Sc  odore  complentur  ,  fed  &  peftis  contagio  refiftit.  Hinc  virus  peftilcns 
fxpe  in  odore  fracido  delitefcit.Inpefte  Oftendana,  inquit  Helmontius,  fra- 
ceuo  peftilens  foleas  crematas  olebat ,  acque  hoc  odore  pefte  infedos  dignot- 
cebam :  di  auchor  nuperrimus ,  fed  <ii\ioens, Diem/nerl^-ooK,  trad.  de  Pefte  lib. 
1.  illiid ,  inquit,  notatudignum  fBpe  obfervavimus,  nempe  in  ilBs  aedibus  in 
quibus  nuUaadhuc  peftiserat,  fi  linteamina  fordidaaqua&faponenoftrate, 
ut  in  Belgiomoris  eft  ,  ilhc  lavarentur,eo  ipfo  die  ,' vel  interdum  poftridie, 
duos  trefve  pefte  correptos  fuifte,  ipfique  xgri  teftabantur  foctorem  aqu2  la- 
ponat.iE  iljisprimam  &:  maximamalcerationem  intulilTe.  Idque  fatis  eft  veri- 
fimile  illum  peftifcrum  halitum  per  nervos  olfaftus  ad  cerebrum  perferri: 
ut  e  diverfo  fpirituofus  vini  vapor  vires  languidas  ftatim  reficit  ,  &  pulfum 
rcparat.  Neque  illehahtus  ad  cor  per  venasaut  pulmones  penetrat  ;cum  illi 
nulhis  pateac  adicus  :  fed  per  nervos  olfadtorios  primum  ad  cerebrum,  Sc 
hinc  ad  cov  ciciflime  pervcnit.  Sic  vapor  malignus  vires  fubito  dejicit.  Illud  in 
Academia  Medicsa  facflum  expcrimentum  commemorat  Borellus.  Oleum 
quoddam  venenatum  recenci  vulneri  animalis ,  &  copiofum  infufum  eft,quod 
nullam  cinoxam  intulit:  nam  fonguis  motu  contrario  efEifus  vcneno  aditum 
intercludebat-,  fed  poftqunm  filo  quod  oleo  venenofo  mfecerant ,  vulnus  u- 
^.'.mfuit,  ftacimpernervuios  virus  pcrmanavit,  &animalextinxit. 

Qnare  in  i:s  fere  idem  iifu  venit,  quod  in  doliis  cernimus  ,  qua»  humidiore 
loco  repolita  lltum  6«:  mncorcm  contrahunt ,  quem  infufis  liquoribus  ftatim 
conimunicant.  Aerforteintra  li-j^ni  meatus  diu  conclufus,  nec  ventilatus,  Sc 
viffolohumore  irrctinis ,  longiore  mera  quafdam  lignip.irtcselcnientatescx- 
folvit,  &  in  fcrmenti  modum  Lxaltat  :adeoutfuis  aculeisjam  fcnfus  noftros 
feriaiH ,  nec  cim  u'lo  a'io  coipoie  milceri  ."xmpH-.is  pofTit.c ,  lcd  veluc  fermen- 
ta  quxdam  alios  liquoresinfic-anr.  Non  din^mili  forlican  racioneaura  peftilen? 
quidquid  attigerit ,  fuo  vehic  odore  corrumpit,  ferraend  vim  acquiiit,  &  ia- 


TRACTATUS     TERTIUS.  zii 

dolis  fuS  tenaxvelut  incomiptamanet.  Atque  utnonaliud  eftmucoii  reme" 
dium,  quam  utignis  calori  vas  admoveatur,  aut  calce  viva,  vel  fulphure  aer 
inclufus  abigatur  :  fic  &  venenum  peftilens  fiilphureis  corponbus  aut  odonbu'; 
tollitur.  Hinc  aromataaccendifolent  expurgandoaeri,  ut  odor  fracidus  ,  qui 
ftadm  caput  &  ventticulum  invadit,  ac  vomitum  ciet,  alio  odore  deleatur.  Ac 
nefcio  an  magna  pars  qualitatum,  quas  occults  in  aere  vigent ,  ex  fpiritu  nt- 
trofo  &  fulminante  non  profluant.  De  quo  quidem  alias  diximus. 

Atque  ut  ca:teros  omittam  ,  vir  doftiflimus  D.  Hodges  ,  qui  de  pefte  Angli- 
cana  paucis  abhinc  annis  erudite  admodum  fcripfit ,  multa  in  hanc  rem  non 
contemnenda  commemorat.  i°  Vere  ineunte  plus  falis  nitrofi  e  terra  erui,quam 
fi  aliis  anni  temporibus  eruatur.  i"  Ab  iis  fpiritibus  nitro-aeriS ,  ut  vocant,fan- 
guinis  &  fpirituum  reftaurationem  pendere;  hincmembra  &  vifcera  vigorem 
&  integram  fanitatem  mutuari ;  hinc  cruoris  falfuginem  potius  quam  ex  ali- 
mentorumfilibusrepetioportere.  j^  Cum  fpiritus  ille  terrs  nitrofus  uberiori- 
buspluviis  diluitur,  tum  vapores  attolluntur  infulfi  &  infalubres  :  hinc  ver- 
mium  Screliquorum  infedorum  examina  :  hinc  fpiritus  vitalis,  qui  ficcitate 
gaudet ,  &  fereno  tempore  vegetus  eft ,  a  nimiis  pluviis  pene  extinguitur.  Un- 
dein  locis  paluftribus  aer  adeo  infalubris  eft&peftiferus.  Contraetiam  quan- 
doque  accidit,  ut  prz  nimio  calore  fpiritus  ille  nitrofusquafi  aduratur  :  hinc 
pecorum  faspe  &:  hominum  lues  improvifa  :  interdum  etiam  cum  varios  tern-e 
anfradus  permeat,  cum  venenatis  halitibus  mifcetur.  Unde  in  partibus  Afri» 
ca  occidentahbus  fub  y€quatore  pluvia  aliquando  adeo  eft  corrofiva,  ut  ve- 
ftes  &  cutim  ipfam  coinquinet.  Sea  nimium  fortc  excurrimus  ,  atque  ifta  alibi 
fufius  traftanda  funt ,  &  ex  proxima  conclufione  his  quoque  nonnihil  lucis  ac- 
cedet.  Sit  itaque 

Sccunda  Conclufn. 

Occulti  &  a£luof£  qualitates  ad  effluxus  fubftantiales  magna  tt  parte  refer- 
ri  poftunt. 

Prob.  concl.  i.  exiis  qua»  de  venenata  aura  in  morbis  peftilentibus ,  &  de 
odore  fracido  diximus.  Et  fane  qui  paulo  attentius  perpenderit,quam  ftupen- 
dos  effedlrus  vel  gratiffimi  odores  in  plerifque  hominibus ,  &  maxime  in  mu- 
Iteribus  hvftericis  procreent,  ininus  fortcmirabiturjficdorfracidusquiex  lo- 
as  paludofis ,  ant  fluminibus  qux  maris  seftus  alluit,  aut  ex  terrs  antris ,  auc 
exinfepultis  eadavcribus  exhalat,  &fpiritus  naturales  deprimat,  &  fangui- 
nem  ipfum  adeo  conturbet ,  ut  morbi  peftilerttes  plerumque  inde  nafcan- 
tur. 

2.  Qviani  penetrantes  (mt  effluxus  fubftantiales ,  quam  fubtiles  &  aftuofi  » 
jam  fupra  oftendimus.  Idque  ,  ut  alia  omittam  innumera ,  ex  magneticis  viri- 
bus  licetconjicere.  Hinc  lapidesquidam  vel  extvinfecus  admotifolocutiacon- 
taftu  multos  lanant  morbos ,  ut  de  lapide  nephritico  vulgo  creditur.  Alii  erum-' 
pentem  fanguinem  fiftant  •,  necnegarepollumus  quin  febres  intermittcntes, 
&  interdum  quartans ,  per  epithemata  feu  etterna  remedia  fanentur.  Vis 
enim  aufira  inficiari  quin  vel  a  folidis  corporibus  tciniiflimum  quiddam  exha- 
let,  qnod  fanguinis  &  fpirituum  motum  mutare  potell.  Unde  pleraquc  vene- 


ii^  PHYSIC^   GEN  ERALIS 

na  alexitenis  potias  fibi  cognatis ,  quam  emeticis  leu  vomitivis,  aut  pnrgan-- 
tibus  obtunduntnr:  unde  multi  bufonis  pulverem  i.drachmarum  pondere  fu-- 
mendum  prxbent  iis  quos  virus  peftilens  invafit  :  Ac  teftantur  viri  graves  hoc- 
non  infalubre  efte  remedium  veneno  foras  expellendo. 

HincinCalabriamorfumtarentulz,  qnx  eft  aranei  fpecies,fanat  mufica  ;feU' 
partes  fanguinis ,  &  fpiritus  animales  efferatos  in  alium  componat  ordinemy- 
feu  faltatione  ipfa  fudor  excitctur. 

RefertKircherus,  idque  amnltiseftconfirmatum  ,  itt  Sinenfi  regno  nuiltos 
dTeferpentes,  quos  Lufitani  pileatos  vocant,  quod  cutem  habeant  in  capite- 
prominulam  ;  in  iis  lapillos  reperiri ,  qui  in  pulverem  contriti  cum  terra  figilla- 
taaut  Melitenfi  mifccri  folent,  eofque  vulneii  venenofo  adhacrefcere  perhi-- 
bent ,  &  virus  omne  exfugere ,  donec  velut  fua  fponte  lapilli  a  vulnere  exci- 
dant ,  tumquein  lade  pofiti  expurgantur.  Id  tamen  valde  dubium  &  incertum- 
clTe  putem ,  uti  &  multa ,  qux.  de  appenfis  feu  amuletis  teferunt  :  cum  varia 
circa  eos  lapillos  fada  fint  experimenta  m  Academia  Florentina ,  qujc  promif- 
fis  non  refponderunt.  Quin  &  fuperiore  anno  cum  columbx  primum,  tumca- 
telloa  vjpera  vuhieratis,  hi  lapilU  elfent  admoci  ,  columba  quidem  citius  ; 
catellus  vero  poft  ic,.horas  intenit.  Lapilli  tenaciter  vulneri  adhzrebant.  San- 
guis  vero  non  coagulatus ,  fedfluidus  in  venis  horum  animaluim  apparuit. 

Ne  illud  quidem  verum  videtur ,  quod  vulgo  creditum  eft,  viperx  &  ahorum 
animahum  morfns  ex  ira  fola  eire  venenatos :  adeo  ut  partes  omnes  fint  veneni 
expertes ,  quod  cum  carnibus  permifts  a  canibus  impune  devorentur.  Nam  ui 
pKiribus  demonftrat  D.  ^f^:^*'  Florentinus,  viperx  veficulas  habent  in  dentium 
t.idicibus  aut  gingivis  humore  quodam  flavo  refercas-,  qui  potus  non  nocet : 
fed  ubi  carni  exulcerat.x  admovetur ,  &  venas  fubit ,  finguincm  inficit.  Sic  fpi- 
ritus  vi:rioli  potus  in  parva  admodum  dofi  ,  adeo  non  obeft  ,  ut  plerumque 
multumprofit:  verum  ubi  per  venas  animaUs  mfijndicur,  ftatim  id  enecac. 
Sanguinem  enim  ut  acida  quxque  figit  &  coagulat. 

j,  Qiiod  occuka:  quaUtates  magna  ex  parte  ad  efftuxus  fubftantiales  fint-tc- 
fercndi ,  ex  atramento  quod  magicum  vocant,  non  mediocriter  confirmatur. 
Varus  id  modis  pararifolet  :  hic  autem  eft  v«!ao  iiotifTimus.  Aceto  diftillato 
quantum  fere  fcyphus  capit ,  hthargyrus  argenti  infundatnr  ,  per  o6tavam  ho- 
IX  partcm  ebuUiarjpoftquam  fruftum  calcis  vivaeaquz  itideminfufum  per  24.. 
horasfuerit  in  vafe  fidili  &  plumabto  :  ambohiUquoresfcparatim  filtrentur,; 
qui  peUucidi  fncuri  fnnt.  Pciori  aqua,  feu  accto  diftiUato  utendum  tanquam 
atramenco,  adeo  utcharaikres  exficcaca  aqua  evanefcant.  Qui  epiftolam  acci- 
pjt ,  fpongiam  aqua  fecunda ,  feu  calcis  \ivx  imbucam,  chartz  leviter  admovet. 
Imofirccens  fncrit  aqua,  adfnota  fpongia  folo  aqnx  velutodorc  aut  vapote 
charafteres  ftatim  fe  produnt ,  idquecitra  contaftum  :  verum  id  optime  fuc- 
cedit  cumauripigmentum,  v.  de  C"rpin  calci  vivx  incoquitur. 

4.  Inhnita  in  nanc  remexperimenn  aflFcrripoffunt ,  quibus  id  quod.voUl- 
mus,  omninoconfirmatur,  occultas  nlerumqne  quaUtates  nihil  efte  nififubti- 
lia  qnnedim  effluvia,  qux  ex  omni!  us  Pf  ne  corporibus  erumpunt  ,  quarque 
vimfuamtuencur,6ccorporis,  ex  quo  etiluxerunt,  naturam.  Sic  ex  ipfohy- 
drargyro  tenues  halitus  &mvifibiles  exeunt ,  ita  utartifices  anrum  oregeftent, 
utauro  halitus  mercuriales  adhsreant  j  idque  luo  colore  inficiunt.  Imo  in  eo-. 


TRACTATUS    TERTIUS.  ny 

tum  capitibus ,  &  aliis  corporuin  partibus  interdum  guttuls  hydrargyri  repe- 
riuntur.  Quantafit  odorumfubtilitas  ,  quam  late  fpargantur ,  &  quam  pcrti- 
naciter  natiiram  fuorum  corporum  retineant ,  non  alii  magis  norunt  quam  ve- 
uatores :  fed  de  his  jam  fxpe.  Nuik  qus  contra  af&rri  pollunt ,  videamus. 

Sohmtur  objeniones. 

Adverfus  priorem  conclufionem  opponi  poteft  ,  primoeandemefTepartium 
texturam  in  vivo  corpore ,  quic  eft  in  mortuo  :  fed  pleraque  medicamina  ,  aut 
vcnena  vim  fuam  nullomodo  ejterunt  in  cadavera.  Sic  cantharides  in  vivo  • 
corpore  veficas  excitant,  non  in  mortuo  :  quod ,  inquitHelmontius  natura:  no- 
ftrar  aut  fpiritui ,  qui  cunfta  in  corporc  efticit ,  omnino  fint  infeftac  ;  non  quod 
perqualitatesclementorunT,  autaffediones  mechanicas  opereniur.  Quemad- 
modum  cauftica  in  cadavere  efcharam ,  ut  vocant ,  non  cfficiunt ,  ut  in  vivo 
corpore:quia  naturam  ipfamirritant, . 

Refp.  Quidquid  fic  de  (pirituilloartifice,  qaemMcdici  naturam,  Chymici 
nonnuUi  archeum  vocant ,  facilc  expJicari  pofle  cur  cantharides  v.  gr.  aut  cau* 
teria  ipfa  non  codem  modo  in  corpus  mortuum  ,  atque  in  vivum  vires  fuas 
exerant:  quod  calorenoftro  accenfx,&  humore  dilutae  cfrervcfccntiam pro- 
creent.  Sic  cauftica  vivi  corporis  pellem  crifpant ;  tum  ubi  maduerint ,  eam  in 
quandam  mucilaginem  ,  fere  ut  calx  viva  cafeum ,  refolvunt. 

Opp.  1.  medicaminum  quae  fpecifica  dicuntur-,  qujcque  cetris  parribus  affe- 
dis  medentur  rationes  vix  explicari  pofie  per  texturam  partium  ,  aut  fi- 
guram  ,  aut  motum  :  cur  enim  quacdam  capiti  ,  alia  pedori  medeantur ; 
cur  cortex  illePeruvianus ,  qui  Chiachwawi^o  dicicur ,  quartanam  ple- 
rumque  aut  finct,  auc  ad  tempus  fiftat;  cur  cantharides  veficam  ipfam,  non 
ahal.xdunt  organa ,  ut  infinita  hujus  generis  praeteream. 

Refp.  illud  minime  nos  fufccpifte, ut  occultas  medicaminum  vires,acfpe- 
cifica  praefertim  remedia  aperte  explicemus  :  id  unum  in  univerfum  afferimus, 
pleraqueadmechanicasafFeftiones  referri  polfe.  Sic  corticis  Peruviani  pulvis 
humorem  illum  qui  quartanam  efficit,quique  veneno  eft  fimillimus  ( non  enim 
mole,  fed  viribus  poUet )  aut  figit ,  aut  illius  motum  inhibet ;  aut  novam  in 
fan^uine  fermentationem  promovet  ,  ant  peroccultamtranfpirarionem  virus 
illud  difflat.  Siccantharidum  pulvis  quandiu  fanguine  &  aHis  humoribu3'di- 
luitur,  manetinnoxius  :  fed  poftquam  in  rcnibus  a  finguinis  maffa  fecrctus  eft, 
tum  vi  fua  cauftica  aut  renes  ipfos ,  aut  veficam  exulcerat.  Atque  ut  lac  reccns 
cumfaccharopermiftum  eammirigat  acrimoniam  :  fic  fieri  poteft  ut  fpecifici 
medicaminis  corpufcula  humorum  partes  nimium  agitatas  fiftani,  autearum 
figuram  &:  fitum  immutent.  Hincquxdam  medicatnina  vifcofos  &  obftruen- 
tes  humores  cxfolvunt :  ut  fpirinis  cornu  cervi  ocdufos  puhnonum  meatus  ex- 
pedit.  Idem  plcrumque  efficere  vel  folum  fuccini  fumum  illuftris  author  te- 
ftatur.  AHa  ,  uc  diximus ,  fanguinis  acorem  temperant.  Sic  medicaminum  par- 
ticula:  per  divcrfa  vekit  cribra  percolantur ,  &  varie  cum  humorumpardcu- 
lis  commifccntur,  auc  diverfis  fcrmcntis  alterantur.  Unde  humorum  motum 
qnandoque  impcditum  promovent,  auc  vifcofos  humores  protrudunt.  yerum 
ifta  longius  nos  abducerenr. 

Tom.  II.  Ff 


lifi  PHYSlCyE   GENERALIS 

Opp.  5.  iionmodo  eas  qux  in  venenis  ,  &  in  alexiteriis  vires  cernunttir :  fed 
«■liam  qtiac  ingemmis  ,  &  folTilibus  obfervantur,  facilins  perfubftantiales  for- 
inas.quam  per  effluxus  fubftantiales explicari :  cum  nuUo  modo  credibile  fit 
effluvia  illa  indefinenter  a  duris  &:  folidis  corporibus  manare  citra  illorum  fen- 
fibilem  imminutionem. 

Re/p.  nos  minime  inficiaii  quin  dentur  occulta:  vires ,  aut  qualitates  :  fed 
nulla  mentis  agitatione  complcdti  polUimus  ,qua  ratione  citra  fubjeftum  ali- 
quod,aut  effluvium  quoddam  difFundi  poflint  :  cum  illud  fic.manifeftum  in 
magneticis  &  eledtricis  corporibus  :  cum  plerique  gemma: ,  ■&  adamantes 
ipfi  vi  eledrica  donentur  ,  qux  citra  fubftantialem  effluxum  ^  intelligi  non  po- 
left.  Et  fme  videmus  ex  regulo  antimonii  parari  vafciila  ,  qua:  vino  ,  aut 
cerevifiae  infufx  vim  emeticam  tribuunt,&  per  multos  annos  in  hunc  ufum|ad- 
hibentur  citraponderis  fenfibilem  imminutionem,  Sic ,  ut  identidem  innui- 
mus ,  mercurius  paululum  aqux  incodlus  vim  illi  tribuit ,  qua  vermes  ene- 
cet.  Interdum  aqux  minerales  multo  ferro  prxgnantes,ut  ex  fapore  &  aliis  ef- 
ftibus  coUigitur,  aqua  communi  nonfunt  graviores  :  quod  patte  ferri  fubti- 
liori ,  quxque  fpecificam  gravitatem  non  auget ,  imprxgnentur. 


.DISSERTATIO     I IJ. 

PB   IIS   CORPORVM  AFFECTIONIBVS,    QJJiy£ 
modales  dicuntHr. 

CAPUT     I. 
,De  humiditate  &  jiuiditAte, 

SEquiturutafFeftiones  magis  inertes  explicemus  -,  atque  ut  ab  iis  qux  latius 
patent,  quxque  ad  fenfum tadlus  pertinent  ordiamur :  primum  dc  fluidita- 
te,  feudehumiditatedicamus,  tumad  ficcitatem  &  firmitatem  veniemus  ,  fi- 
mul&reliquas  afFediones  qux  ex  iisducuntur,  brevircrperftringemus» 

AcprimumqnidemnihilnecefTe  eft  anxie  inquirere  quid  humidum  a  liqui- 
do,  feu  fluido  difFerat  :  utrumque  enim  confundit  Ariftoteles,  atque  humi-. 
dum  definit ,  quod  propriis  terminis  non  continetur ,  fcd  alienis.  Verum  cau- 
fam  inquirimus ,  car  humida  aut  fluidafuis  terminis  facilc  non  contineantur: 
feu  fluida  eadem  fmtqux  humida;  feu  inter  fe  difFeranr,  Unde  argentum  vivum, 
aeripfe,  ignis,  metajla  fufa  forte  humida  non  funt ,  quod  non  madefaciant, 
fenporis  corporumnon  adhxrefcant:  tametfiargentum  vivum  cum  auro,  vel 
argento,  plumbo,  &  ftanno  ccmparatum  humidura  dici  podit :  cum  eonim 
meatus  fubeat ;  ut  aqua  fi  cum  foliis  brafHQX ,  aut  anatum  pUunis  quas  noa 
madefacii,  conferatur,  humidanon  erit, 

Sed  utcunque  ea  res  fit ,  qux  non  eft  permagni  momenti ,  id  merito  inquiti- 
mus  quid  caufx  fitcur  corpora  fl.uida  propriis  terminis  xgre  contincantur.  Aut 
fi  mailis  definire  fluida  qux  tadiui  ficilc  cedunt ,  unde  iUa  m  fluidis  tanta  ad 
.motum  facilitas ,  utmanuum  mocui  nullo  modoobftent ,  &  quam  faciUime 


TRACTATUS  TERTIUS.  «7 

ieparentur :  ciitn  pattes  duri  corporis  motui  adco  refiftant ,  ut  vix  dividi  poC 
fihr,  Hoc  vero  dignum  eft  Philofophi  contemplatione.  Neque  enim  magnum 
quiddam,  autvulgo  incognitumdocet,  qui  humidaaut  liquidadiffluere,  nifi 
vafe  quodam  contineantur  j  duraaut  ficca  fuis  terminis  confiftere ,  neque  fead 
vafis  formam  accommodare  ,  aut  facilc  dividi  pronuntiat.  Id  cnim  quxrimas 
qnde  inter  iUa  dura  &c  fluida ,  ficca  &  humida  difcrimen  oriatur.  Sit  itaque 

Prima  Conclnfio. 

Fluidltntem  efficit  partium  exiguitais ,  figuni ,  tcxtura  ad  motum  exptdita ,  & 
ftiotus  ipfeab  athere,  velaere,  velhumoreintercurrente  profeftus. 

Prob.  &  expUcatHr  conci,  In  hoc  maxime  fluida  corpora  a  duris  &  ficcis  dif.- 
ferunt,  quod  eorum  parces  faciic  huc  illucmoveantur,  &divifionimotuinore 
obftent  ;contra  atqueevenit  induds^corporibus  :  fed  illud  efficiunt  mechani-' 
cs  afFediones  quas  artulimus,  - 

Primtim  enim  exiguitas  partium  idprsftar,  ut  ad  motum  fint  promptiores , 
ac  fubtihs  materis  incurfn  faciUiSs  dividanrur,  Nam  fi  partes  fint  majulculae ,  & 
cra(Iiores,nonfacilchucilluc  moveripoflunt :  quod  utiquead  naturam  fluidi- 
tatis  maxime  pertinet.Sic  pulveres  tennilllmi  liquorum  fpeciem  prxbent,  nec 
metallorum  fufio  aliud  quiddam  videtnr  eire ,  quam  partium  comminutio. 
Hinc  aurificesargentum  in  magna  &dmturn*fufionedetinent,  quo  typi,  aut 
moduli  imprefllonem  faciliiis  excipiat  •,  nec  aqux  fortes  &  corrofiva:  aliud 
funt  prxterfalesinatomo?  pene  comminutos.  Sic  ovorum  albumina,  &  vifco- 
k  quardam  corpora  in  fluidam  &  aquofam  abeunt  fubftantiam,  cum  crcbra 
agitationepartes  quxerantantc  aliis  imphcita: ,  fiunt  minutiores.  Sic  alaba-' 
ftrum  in  tenuiflTimum  pulverem  comminutum ,  &  igni  admoiiim  liquoris  ebul- 
lientis  fpeciem  pribet ,  &  bacillo  agitatum  non  magis  refiftit ,  quam  mctal-' 
lum  fufum  ;  qoin  &  fumos  id  videtur  emittere.  Quod  fi  tamen  paululum  alaba-' 
ftri  fic  fufipurschartcE  tum  impofueris,  cum  maxime  videtur  ebuUire,  nec 
chartam  madefaciet ,  nec  quicquam  aliud  apparcbir ,  nifi  pulvis  candidior  :  ica- 
ut  non  fufione,  fed  folapartium  agitatione  fluidum  efle  videatnr. 

Secundo,  figura  partium  multum  ad  fluiditatemconfert.  Nam  partes  illx» 
kifenfibiles,  aHtparum,autnihil  inter  fe  cohasreant neceftc  eft  :  ficenim  faci- 
lius  dividuntur.  Unde  interdumevenirepoteft,  utparticul.T  corporis  minutius 
feftjE  figuras  quoque  minus  ajquabiles  fortiantur",  &arftius  inter  fe  cohxreant, 
Quo  autem  majorcs  promole  fua  habentfuperficies  ,  hoc  ad  quietum  &  im- 
medintum  concndum  ,  feu  ad  firmicatem  funt  aptiores. 

Atque  hancfluiditatiscaufam  agnoveruntEpicurei,  qux  ut  vera  fit,  tamer\ 
non  fola  cft.  Neque  enim  ,  ut  iis  videtur,  omnes  corporis  fluidi  atomos  ro. 
tundas  elfe  crediderim  :  adcoutfefe  in  pundis  contingant  ,  ut  facihus  divelli, 
&c  moveri  queanr.  Tanta  quippe  eft  in  fluidis  corporibus  varietas ,  ut  partes  qui- 
bus  conftant,  unius  &ejufdcm  figura:  efte  non  poflint.  Sed  tamen  non  id  ne- 
gaverim  fluidi  corporis  particulas  plcrumque  figurs  tfle  rorundas  ;  non  quod 
omnes  fintgloborx,  fed  partim  funt  cylindrics  ,  parcim  fphasricac,  partim 
conicn: , aut  alias  nadta:  funt  figuras  ex  iis  compofitas.  Sic  enim  minus  inter  fe 
cohsreut ,  &  faciliiis  a  fe  invicem  difcedum ,  ac  moventur, 

Ff  ij 


iiS  PHYSIC^    GENERALIS 

Tertio  ex  paitium  textuia  fluidicas  &:  firmitas  magna  ex  parte  oriuntur,  Sic 
ubi  fj.'iricus  vini  puriflimus ,  &  fpiricus  urinx ,  qui  longa  fermencatione  aut  di- 
rreftione  in  vale  occlufo  prxmifla ,  leni  calore  elicitur ,  nna  conjunguntur ,  fta- 
rim  innivis  fpeciem  concrefcunt.  Non  diffimili  ratione  fpiricus  falis  una  cutn 
ovialbumine  agicatopermiftus  idem  efficic ,  quodparcium  concexcusucriufque 
liquoris  mutecur.  Sic  ovi  albumen  ,  &  fanguinis  lerum  coftione  indurancuc 
mucaco  partium  plexu.  Imo  exeodem  ovi  albumine  dum  in  pullum  formacur, 
toc  parces  duras  (Sc.ftabiles  folus  partium  contextus  procrcac :  infinicis  quippe 
modis  variaripoceft.  Sed  de  firmicacepoftea. 

Quarcbpracipuafluidicacis  caufaeft  mocusparciuminfenfibilium.Non  enim 
aliud  magis  fluida  a  duris  corponbus  fecernic  :  dura  quippe  funt ,  qux  fuis  cer- 
minis  facilc  conciiientur.  Id  vero  propterea  evenic  ,  quod  eorum  parces  om- 
nino  quiefcant ;  feipfas  immediace  cangant ,  &  nuUa  incercurrence  macena  di- 
limantur.  Undecorpora  fuis  terminis  contcnta  non  effluunt :  cumque  pars  una 
pellitur,  reliquxomnes  huicmotui  refiftunt.  Contraaccidic  influidis ,  quorum 
parres  cenui  lubftantia  dicimuncur ,  necforfitan  feipfas  immediace  cangunt,  fed 
incontinuoverfmtur  motu.  Hinc  corpus  fluidum  magna  facilicace  dividicur; 
partes  enim  vario  &  indeterrainato  motu  agitatie  divifioni  non  obftant ,  8c  lo- 
co  facile  cedunc :  cumquealicE  aliis  non  finc  conferca:,  nullonegocio  fepa- 
rancur,  &  quoquoverfum  impellunctu ,  nec  parsuna  alceram  fiftic ,  auc  inftac 
fiilcn  fuftinet.  Acque  has  efle  pKccipuas  fluidicatis  caufas  pluribus  oftendic  D_ 
£oyle  in  fuis  Tencaminibus. 

Rem  ica  efle  variis  experimentis  jam  oftendimus ,  cum  de  principiis  mecha- 
nicis  ageremus.  Nec  fane  ex  alio  principio  duci  poirunc  pleraque  naturne  phsno- 
mena,  Cur  fales  v.  gr.  in  aqua ,  imo  in  humido  exfolvantur  aere ,  auc  mecal- 
la  in  aquis  ftygiis  ita  diirolvantur ,  ut  penicus  evanefcere  videancur.  Sunt  enina 
hxc  corpora  humore  ipfo  graviora :  &c  tamen  in  eo  diirokita ,  &  in  acomos  pe- 
ne  comminuca  ,  incra  fluidi  corporis  poros  reconduncur.  Hoc  utique  cirra  afi- 
quem  motum  fieri  non  poteft :  nec  enim  quicquam  a  feipfo  movetur.  Quod  fi 
igitur  partes  aqusfint  immots  ,  cur  falis ,  auc  facchari ,  auc  dun  aherius  cor- 
poris  partesdivellunc&exagicant  ?  cur  aqux  fortes  cum  tanta  effctvefcentia 
metalla  exedunt ;  Unde  tam  inopinata  motio ,  fi  nulla  omnino  in  iis  aquis  prx- 
celTerit ;  Quo  autem  caufa  ilhus  moiionis  facihus  perfpiciatur,  adjicienda  eft. 

Secunda  Conclu/ie. 

Liquorum  fluiditas  a  fubtiliori  corporejugi  moni  agitatoproficifcividetur. 

H.TC  conclufio  ,  cum  ex  iis  qui  mox  diximus  de  fluiditatis  nntura,tum  etiam 
ex  iis  qux  fuperiore  ttad.uu  de  caufis  motuum  funt  exphcata ,  facile  colligi- 
tur.  Id  unum  inpra:fentiarum  admonere  volumus  ,caufasmobihtatis  qusineft 
fluidis  corporibus  ,  plures  eli"e  polle  ,  vel  fpiricus  intus  conckifos,  uc  in  vino 
&  in  fanguine ;  vel  ignicas  acomos  ,ucin  mecallis  fufis,  &  aqua  cftjrvefcence; 
veletiam  rethera,  aut  puriffimum  acra  liquoris  ahcuju^  poris  interceptum,ut 
ex  bulhs  qua:  ex  hquoribus  in  machinapneumaticacollocatis  accoUuntur  col- 
ligere  eft.  Huc  eciam  pcrcinecaeris  incumbenris  preffio,  &jugis  motus  :quod 
mukis  experimencis  confirmani  yui  docliffimi. 


TRACTATUS    TERTIUS.  zuy 

PrimOjCum  aqua  fcypho  vicreo  infundnur,  tum  circa  vitri  parietes  p.nilacin-i 

•afTurgit:  quod  forte  aeris  motus  iniis  partibus  paululum   impediatur.  Hinc 

■  aqua  magis  in  medio  premitur  quam  in  iis  locis ;  ea  quoque  cum  vitro  faci- 
le  cohastec ,  &:  paululum  attoUitur.  Unde  corpus  leve  huic  innatans ,  ut  buila 
vitrea  ,aut  ligni  fruftulum ,  non  inmediovitri  fiftit,  fed  ab  aeris  preffione  ad 
vicri  latera  fertur,  maxime  fi  vitrum  fit  aqua  madidum. 

^'  Secundo,fi  vitrum  ab  omni  oleofa  pinguedine  expurgatum  non  fuerit ,  con- 

■  trarium  accidet :  cum  enim  aqua  immediate  non  tangit  vitrum  i  unde  aer  inter 
aquam  Sc  vitrum  interceptus  non  finit  impofita  corpufcula  circa  vitii  lacera 
confiftere. 

Tertiojhinc  fit  ut  hydrargyrus  tubo  vitreo  aut  fcypho  conclufus  circa  fui  me- 
jdium  attollatur,  Non  enim  tam  apte  cum  vitro  cohxret ,  atque  aqua  ipfa ,  qua 
vitri  poros  fubit,  Undeaer  intra  hydrargyrum  &  Tini  latera  facile  fe  infinuat, 
illius  adeo  extrema  deprimit. 

Quarto,cum  fcyphus  vitreus  aqua  impletur,ea  videtur  aflurgere  ;  practer- 
«juarn  enim  aqua  tenacius  vicro  adhccrer  ,  partes  illius  fuprems  ab  aere  dun- 
-taxat  fuperiore  comprimuntur :  fed  ejus  margines  undique  premuntiu:,  quique 
fubjedus  eft  aer ,  in  aquam  quas  vicri  tangit  excrems  ,  vues  iuas  promit :  adeo 
ut  aqua  in  eum  pellatur  locum  ,  ubi  minor  eft  preffio.  Hijic  levia  corpora  aqua: 
impolita ,  non  ad  vitti  margines ,  ubi  major  eft  aeris  adtio  ,  fed  ad  medias  par- 
tes  licet  altiorestruduntur:contra  accidetfi  vitrum  piuguedine  inficiatur,  aut 
fi  tubus  hydrargyro  replcatur,  tumenimargentum  vivumnon  convexam,fe<l 
concavam  figuram  afKidtat ,  quod  illi  male  cum  vitro  conveniat. 

Quinto,  ex  iis  etiam  liquet  cur  in  cubulis  ad  lampadem  fufis  aqua  velut  fua 
fponte  tantum  afcendat&  interdum  ufque  ad  unius  pedis  altitudinem  :  quod 
motusaerisiniis  tubulis  multum  impediacur.  Hinc  aqua  circa  tubuli  latera 
quibus  facileadhxretjpaulatim  attoUitur,  atque  idem  fere  hkaccidit  ,  ac  fi 
du.-clamin3e  apte  complanataeaqui  innatent:  tum  enimaerfacilius  circumla- 
minas  movebitur  ,  quam  perinterceptam  rimulam  :  unde&aqua  minuseolo- 
ci  pretfa  paulatim  allurget  ultra  fohtam  altitudinem. 

Sexto  ,  ratio  obfcura  eiVe  non  poteft  cur  in  fyphone  inverfo ,  cujus  alterura 
latusfit  valdeanguftum  ,  aqua  npn  ad  libellam  ,  fed  alcius  in  anguftiorcm  cu- 
bum  afcendat :  quod  lateribus  vitvi  magis  inh.xreat ,  neque  ab  aere  circumfu- 
fo  tancum  prematur  ,atque  in  latiore  tubo:  idque  maxime  evenit  cum  angu- 
ftiorwibas-jam  aqua  madiduseft,  nonitem  fi  pinguedine  inficiatur :  cum  enim 
aqua  non  afcenJic.  Acque  eandem  ob  rationem  hydrargyrus  in  anguftiorem 
tubum  adeo  non  afcendic  ,  ut  infra  libellam  deprimatur ,  Sc  in  majore  tubo 
fit  alcioj- :  quod  illius  particuls  porosA^icrifubitenon  poffint,  iifque  fuftenca- 
ri.  Unde  ae-i;i  inter  hyjdrargyrum ,  &  vitrilatera  patetaditus,  hicque  hydrar- 
gyri  extrema  deprimit ,  t^^c  inftar  cunei  extremas  hydrargyri  partes  a  vitro  re- 
movetjundein  medioicypi  vicrei  nonexcavacur  ,  fed  nonnihil  atcollitur ;  in 
vafis  metallicis ,  fi  ferrum  exceperis ,  ultro  difflinditur.  Craffiores  enim  funt  il- 
lius  partes ,  quam  ut  vitro  inftar  aqux  adhxrelcant ,  aut  iilius  poros  fubeant : 
fed  ei  cum  metallis  optime  convenic. 

Poftremo,hinc  mulcinatura  eflFedus  etiam  occultiores  facis  apce  explicancur. 
Hinc  enim  fit  uc  acus  chaiybes  aquae  innacenc :  quod  aer  incer  chilybem  Sc 

Ff  uj 


i;o  PHYSIC^    GENERALIS 

aquam  interceptus  eas  quodammodo  fuftineat,  ifque  fit  inftar  nggeris,  ut  lo- 
quitur  Galilxus :  unde  acus  vitrene  &  exiles  aquiE  non  innatant ,  quod  vitrum 
aquam  immedi.ite  tangat.  Quare  hic  effeftus  ex  eo  oriri  non  videtur,  quod 
^qux  fuperficies  fituliginofa ,  &  divifioni  obftet  :  fed  ex  aere  intercepto ,  qui 


um  aquam  deprimat ,  non  mirum  eft  fi  ali»  confimiles  acus  eundem  velut  lo 
Cumaffedent,  &  fefe  mutuo  trahere  videantur.  Cumque  aqiiam  imniediate 
non  tangant ,  non  vitri  latera  altiora ,  fed  medium  aquae  locum  ,  &  depreffio- 
rem  quzrunt :  cum  fcilicet  fcyphus  vitreus  non  eft  aqua  plenus,  Nam  ubi  onu 
nino  repletur ,  tum  acus  chalybea: ,  &corpora  qusaqua  non  madent,  advi» 
tri  margines  depreffiores  feruntur.  Sic  ubi  calamus  atramentum  attingit ,  fta^ 
tim  fua  fponte  afcendit  atramentum.  Non  aliter  atque  aquam  in  tubulos  \u 
treos  fponteattolli  diximus ,  dum  eos  madefaciat,  &  ab  omni  fint  pinguedii 
ne  liberi.  Secus  enim  neque  aqaa  tubulos ,  neque  atramentum  rimam  calai. 
nai  fubit :  fed  magis  infra  calami  apicem  defcendit.  Nam  id  femper  tenendum 
eft  ,  eo  fe  recipere  aquam ,  ubi  minor  eft  preflio.  Sic  autem  apparatus  eft  cala.^ 
mus  ,  ut  illius  velut  roftrum  multos  preflionis  radios  intercipiat ,  atque  atra* 
mentum  rim^ipfius  lateribus  fuftineatur.  Sic  aqua  fubjefta  (pongis  meatus 
fubit,  dummodo  eam  contingat,  Sic  in  filtro,  feu  in  panni  lacinia  per  quant 
aqua  trajicitur,  infinitos  licet  IpeiStare  vehu  tubulos ,  aut  fyphones ,  per  quos 
aqua  ab  externo  aere  prelFa  piaulatim  ekiftatur.  Ac  ficet  panni  lacinia'  infinitis 
potis  fit  pervia  ,  hoc  nihil  obftar  quominus  aqua  per  illos  velut  tubulos  conti- 

nenter  afcendat.  Nam  ubi  extra  iUos  meatus  exire  nititur  ,  a  circumfufo  aere 

repeUitur  :  non  ahter  atque  aquae^guttula  fecundum  tubuli  vitrei  fuperficiem 

decidens,  cum  ad  imampartem  pervenerit-,  a  circumjefto  aere  intra  tubulum 

repellitur.   Nec  fortc  ahter  fuccus  per  fibras  plantarum  afcendit.  Sic  in  tubo 

vitreo ,  qui  minio  feu  calce  plumbi  impletur ,  fubjefta  aqua  ad  magnam  coni 

fcenditaltitudinem:ac  forte  fypho  ea  ratione  parari  poteft,  per  quem  aqua 

citra  fu(fVionem  paulatim  afcendat :  funt  enim  meatus  tanquam  tubuli  quos 

aqua  ultro  fubit, 
Hxc  utique  fatis  ingeniofe  a  recentforibus'  nonnuOis  funt  excogitata  4  fed  re 

jpfa  nuperrime  in  AcademiaRegiaexculfa,  qux  vir  doftiff.  D.  Marlotte  pro* 

pofiiit ,  ea  mihi  videntur  adhuc  vero  propiora. 
I.  .^qua  vitrojligno&plerifque  aliis  cor- 

poribus  facile  adha?refcit  ,  non  item  ce- 

tx  ,  aut  vifcofo  vcl  pingiii  corpori  :  qua- 

re  aqua  fcypho  vitieo  infufa  circa  ilhus 

margines  alTurgit ,  cumque  fcyphum  im- 

p'everit  ,  circa  illius  maigines  pauiulum 

intumelrit  :  quamvis  in  medio  utrcbique 

fit  adhbellam  conftituia, 
1.    Globuli  vitrei  ut  F  &  G  in  fcyrho. 

E ,  aut  b  ,  &  d  ,  aqusE  fcypho  content^  fic 

innatant ,  ut  aqua  circa  cos  arrollatur  ,  id- 

queoculis  dijudicare  polTumus.  Qiareduo 

illiglobuli  vitrei  in  mutuos  ruunt  ample- 

xus :  quod  aqua  intcr  utrumque  globulum 


1 


TRACTATUS  TERTIUS.  zji 

■iwercepta  idem  efficiat ,  ac  C\  iux  aqus  guttula:  &  fufpenrx  fefe  contingerent: 

tum  enim  ,  utalias  diximus ,  in  unam  cocunt.  Unde  &  ob  eandem  rationeni 
hi  globuli  vitrei ,  cum  fcyphus  eft  paululum  anguftior,  in  fcyphi  latera  prxci- 
pites  ruunr.  Atcum  fcyphus  fic  aqua  impletur ,  ut  ea  fere  exundet  ,  ut  in  fcy- 
pho  A,globulus  B ,  vel  D;  tum  globulus  prope  fcyphi  marginem  pofitus  verfus 
medium  fcyphirepellitut  inC  :quodaqua  prope  fcyphi  margines  in  formam 
convexam  arcuataficaitior  :  adeo  ut  globus  vitreus  circa  qucm  aqua  itidem 
aftlirgit,ad  fcyphimarginemnonpoflit  accedere,  quinaqua  ulcra  quani  pati 
poreft,  atcoUatur :  qnare  nimium  fublata  recidens  globulum  repellit. 

j .  Siglobuli  fintpingues ,  ut  cerei,  g  &:  f,  tum  aqaam  depriment.  Unde  fi 
propiiis  admoveantur ,  in  locum  deprefliorem  ambo  decident ,  &  fibi  mutuo 
conjungentur.  Sed  fi  alteri  eorum  globus  vitreus  admoveatur  ,  ut  fi  globulo  f, 
globumb,  admoveas  :  cumaqua  qua:  huncglobulum  ambit,  fit  altior,  ab  ea 
globulus  cereus  refugiet,  quafi  elfent  fibi  mutuo  infenfi.  Idem  accidet&  pro- 
ptereandem  rationem  ,  fi  globulus  cereus  fenfim  prope  fcyphi  latus  colloce- 
tur :  cum  enim  eo  loci  aqua  fit  altior ,  globulus  ad  medium  fcyphi  (eCe  recipiet. 

^.Nondiflimilirationecumfcyphuserit  aqua  plenus ,  globulus  cereusutf, 
prope  fcyphi  margincm  fenfim  collocatus  ad  labrum  fcyphi  prsceps  ruit ,  quo4 
aquameoloci  depreffiorem  efficiat.  Reliqua  enim  aqua  cum  fit  ad  libellam  : 
feu  horizonti  parallela ,  &  prope  fcyphi  margines  incurvetur ,  ubi  globulus  cc- 
reusprope  eam.curvaturam  coUocatur,  aquam  paululum  infra  Ubellam  de- 
primit.  Idem  enim  accidit,  ac  fi  duos  globulos  cercos  in  medio  fcyphi  paulun» 
diftantes  fenfim  imponeres :  tum  enim  unus  ad  alterum  accedet ,  non  ob  fym- 
pathiam  quandanijled  quiaaquam  interjeitamdepriraunt,&  in  arcus  formam 
incurvant. 

Ide^ri  in  acicnlis  3c  eandem  ob  rationem  obfervamus ,  cum  aquai  innatanc 
nam  admoti  cultti  mucronem  fere  ut  magnetem  infequuntur  :  dummodo  is 
aqua  non  maduerit ,  tum  enim  eum  fugiunt :  adeo  ut  dubitare  non  poflimus 
quin  pleraque  hacc  phfenomena ex  iis  caufis  oriantur  ;  tametfi  non  inficior  noa- 
Jiihil  etiam  aut  preflioni  aeris  ,  aut  motui  efte  tribuendum. 

SolvuntHr  ObjeBlones. 

Opp.  ,1 .  Sipartes  infenfibiles  corporis  fluidi  vario  &  indeterminato  mota 
agitantur ,  nihilfluiditas  a  calore  diflidebit :  &  tamen  multa  funt  corpora  flui- 
da,  &eadem  frigida,  ut  aeripfe,  &aqua  •,  multa  itidem  funt  dura,  &  calida, 
ut  fales  alcali ,  ex  quibus  fxpe  parancur  cauteria  :  cujufmodi  eft  fal  fraxini,  fal 
ipfius  tartari ,  calxviva,  &c  alia  ejufmodi. 

Ke/p.  eundem  fere  elfc  motum  partium  infenfibilium  in  fluidis  &  cahdis 
corporibus :  fed  iri  illis  mocus  eft  lenis  &  placidus ,  inhis  eft  vehemens  &  per- 
turbatus,  &  partes  terreftres ,  autduraz  cum  impctu  vibrantur.  Cum  autem', 
ut  diximus ,  p.irtes  aqox  non  adeo  celeriter  moveantur  ,  ac  partes  fanguinis  aut 
fpiiicuum ,  aqua  nobis  frigida-videtur  :  quod  motu qui  eft  in  noftris  humoribus, 
in  aquam  tranflato  Jam  ii  tardius  agicentur.  Sicubi  glaciem  contreftamus,  Ii- 
quefcit  glacies,  &  maniis  refrigeratur  :  quod  manus  particuK-e  fuum  mocum  gla- 
ciei  impertianc :  mocus  ille  imminutus  frigus  dicitur.  Sed  quandiuaqua  ing&- 
lu  nQnconcrefcit,  non  eftomniscaloris  exoers  ;qui  cum  fpiritiuimnoftioruia 


^ji  PHYSIC^   GENfiRALlS 

calore  comparatus  frigoris  habet  rationem  ,  qucmadmodum  obfcura  dicimus 
loca,qus  minori  luce  colluftrantur.  Non  diffimili  ratione  aercm  frigidum  di- 
cimus ,  cum  fanguinis  aut  fpirituum  motum  imminuit.  Sic  aqux  fervcntis  agita- 
tio  humotum  Sc  fpirituum  motionem  vincit,  &  fenfum  calorjs  imprimit.  Dura 
vero  corpora  nec  calida  funt,nec  frigida,  nifi  parteseoru  infcnfibiles  agitentur, 
ut  iam  fupra  diximus:6c  fal  tartari  folutus,&  in  aquam  fortem  inftillatus  ebulli- 
tionem,&  calorem  creat:quod  forte  corporis  fubtiHs  motus  squabilis  ex  liquo- 
rum  confufione  perturbetur.  Indurisenim  corporibus  nondiu  ha:ret  fubtilis 
illa  materia,  fed  raptim  permeat.  Verumde  hisjam  fxpius. 

Opp-  1-  Si  partes  infenfibiles  vario  &  indeterminato  motu  agitatre  fluidita- 
tem  efficiunt,  nonmagis  cedentmanui ,  quamfi  omnes  quiefcerent  :  motus 
enim  ille  partium  plerumque  eft  contrarius  motui  quem  volumusimprimere, 
reque  in  eafdem  partes  tendit  :  ergo  tam  impedit  divifionem  aqus  ,  quam  ju- 
Yat.  Acmultoeft  credibilius  fluiditatem  in  partium  exiguitate,  &  indifteren- 
tia  ad  omnem  figuram  &  motura  efte  pofitam ,  quam  in  adluali  agitatione  ,  cu- 
ius  caufa  vix  affvrri  poteft. 

Refp.  partes  jam  agitatas  loco  facile  cedere,  &  a  fe  invicem  disjungi  :  cum 
aliaealiasnon  fuftineant:  non  item  evenit ,  cum  partes  omnes  quiefcunt :  tum 
ftim  omnes  motui  refiftunt.  Neque  tamen  iis  affentior,  qui  exiftimant  mo- 
tum  corporis ,  ut  avis  in  aere,  aut  pifcis  in  aqua  ,  a  motu  fluidi  corporis ,  cui 
innatat ,  adjuvari.  Eft  enim  motus  fluidi  in  omnes  partes ,  non  ad  unam  po- 
«ius  ,  quam  ad  alteramdeterminatus  :  nihil  adeo  juvat  corpus  quod  vehit,  nifi 
quod  divifioni  minus  obftet. 

Sed ,  inquies,  nulla  poteft  alia  afferri  ratio  cur  navis  in  aqua ,  autavisin 
acre  tam  facile  moveatur  ,  nifi  quod  partes  fluidi  jam  in  motu  pofit^  folidi  cor- 
poris  motui  adco  non  obfiftant,  ut  eum  potius  adjuvent.  Cum  enim  partium 
aqui  motus  fit  in  omnes  partes  ,  furfum  ,  deorfum  ,  dextrorlum ,  finiftrorfiini 
indcterminatus :  ubi  in  aliquampartem  a  foHdo  cotpore  impellitur  ,  co  om- 
sies  partes  tendunr,  .Hinc  perpaucje  aquae  partes  qu2  ingentem  navem  tangunt, 
eam  facile  propelhint :  non  idem  accidit  in  duris  corporibus ,  quorum  pa.rtes 
omnino  quiefcunt  :  hinc  motum  impofiti  corpons  non  adjuvanr. 

-ffif//7.corpus  folidumfaciUus  inaqua,  velinaHo  Hquoremoveri  :  non  quoi 
partium  infenfibiHum  motus  in  corpus  ipfum  foHdum  rransferatur,  &  eo  ten- 
dantquomotus  corporis  eas  determinat ,  ut  videturCartefio.  Nam  fi  res  ita 
eflet ,  corpoiis  motus  in  aqua  nunquam  defineret.  Idque  certum  eft ,  aquam  ex 
ca  partein  quamnavis  tendit ,  magis  obftare  motui ,  quam  ex  ea  parte  unde 
impeHitur.  Accedit  etiamnavimab  aqux  particuHs  asquabiHtcrpeni,  neque 
uUa  eft  ratio  rur  hucpotiusquam  illuc  feratur,  nifiaqua  decHvior  eam  vehat. 
Quare  fi  corpus  in  fluido  faciHus  movetur,  id  cx  eo  non  oritur,  quod  partes 
fluidi  infenfibi'cs  fuum  motum  folido  corpori  communicent :  fed  quia  nullo  ne- 
gotio  fcparantur. 

Conna  ,  /;/^«;V; ,  fubtilecorpus  cun£Vapermeans  aqu.x  vcl  alterius  Hquidi 
parteshuciHuc  agitarcnon  potcft  :  cum  iHiusmeatiis  Hberi  penrtret,  uti  nec 
iumen  corpori';  diaphani  particulas  exagitar;  crgo  nulla  eft  cauf^r  hujus  molus 
qiiem  in  Hquidis  corporibns  reccntiorcs  fiiimint. 

H.  fiibcilem  materiam  moHes  &  flexUes  fluidorum  patticulas  facilc  in  fui motus 

leges 


■    ^  ^       TRACTATUS   TERTIUS.  ijj 

leges  COgere ,  in  illis  diutius  hxrere ,  nec  redto ,  ut  in  duris  corporibus ,  fed  va- 
Ho  motu  eas  partes  agitare.  Sic  enim  unumquodque  corpus  fluidum  comparat, 
ut  in  eo  quair,  liberrime  mov^atur.Unde  non  aiiud  quidem  ianguincm  in  ve- 
nis  ,  &  liquorem  in  vafis  ccclufis  a  corruptione  aut  diiTmiJiiim  partium  fecelTa 
vindicat.  Nam  licet  partes  fluidi  fint  perfaepe  inter  fe  dinidentes  ,  arquabilis 
tamen  earum  partiummotusfic  ab  eacsleftifubftantia  gubernatur,  utconge- 
nitas  qu.ilitates  tueantur.  Quod  fiplacidi  illius  motus  lenor  perturbeturjjam 

i    liquores  ccrruptioni  vicini  funt :  ut  cernere  eft  in  vmo,  quod  tonitrui ,  feu  ae- 

I    ris  vehementer  concudi  motu  confunditur  :  nifi  forte  fermentum  quoddam  aci- 

I    dum  eam  corruptionenKfficiat ,  ut  fuo  loco  dicemus. 

Quodautem  aiunt,  tenuiorem  5c  fubtiliorcmeifeaetheris  fubfl:antiam,quam 
ut  craflas  aqux  aut  alterius  liquoris  partcs  commoveat ;  id  quidcm  ex  parte 
concedimus.  Non  enim  forte  aliam  ob  rationem  aqua  congelatur  ,  nifi  quod 
fubtilis  materiae  partcs  majufculac  ardatos  aqux  meatus  non  facile  fubeaut. 
Unde  quac  penetrat  fubtilior  eft ,  quam  ut  motum  lilum ,  in  quo  pofita  eft  flui- 
ditas,  efficiat :  idem  enimpenehic  accidirquod  cernimusinaere,  qui  juncos 
libere  permeat,  neque  eos  commovet,  quos  tamen  aqua  prstcrcurrens  jugi 
motu  exagitat.  Illudqaoque  fatis  vetifimile  mihi  videtur,  quod  fufe  profe- 
quitur  D.  Perr/talt,  ea  elte  fluida  velquz  rotundis  conftant  corpufculis ,  uti 
jam  diximus ,  vel  quorum  partcs  etiam  planiores  interjecflu  alicujus  corporis 
fluidi  feparantur,  ut  aqua  forte  ,  &  alii  liquores.  Nam  cum  cx  omni  fere  cor- 
pore  enluvia  quxdam  continenter  erumpant ,  quas  fimul  ccnfufa ,  alia  quoque 
fubeunt  corpora ,  in  iis  perfxpe  fluiditatem  t fficiunt.  Cum  itaque  volatifes  illa; 
partes  continenter  c  quibufdam  corporibus  prorumpant ,  aliae  itidem  in  ea- 
rum  locum  fubeant ;  hinc  fit  ut  partes  ctiam  planiores  v.  ^r.  aqux  minus  inter 
fe  cohxreant.  At  fi  illud  commercium  inhibeatur ,  nec  prs  frigore  &  ficcitace 
aeris  communia  ilia  corpufcula  ex  aliis  corporibus  decerpi ,  &  aquam  fubire 
poffint ;  tum  aquae  particuli  planiores  fubtilisaeris  pondere  mutuo  fibi  apph- 
cantur  &  glacies  efficitur.  Yerum  ifta  fient  planiora  ex  lis  quce  de  firmitate  di- 
<^uti  fumus. 

CAPUT     II,. 

De  firmitate  & /iccitate,  ■ 

EX  risquaede  humiditate&  fluiditate  difta  funt,  facile  colligimus  in  quo 
ficcitatis  &  duritiei ,  feu  firmitatis  natura  pofita  fit ,  quique  fint  iliius  cau- 
fe.Nam  fi  iiquida  corpora  efficiuntpartium  exiguitas ,  figura  ,  texwra  ad  mo- 
tum  expedita  ,  &  motus  ipfe  ab  xchere,  vel  aere ,  vel  humore  intercur- 
rente  profeftus  :  illudeft  vero  proximum  ,  firma  corpora  conftare  partibus 
craffiufculis  ,  ad  motumminus  idoncis ,  qux  in  minutiores  facile  fecari  non 
poftimt :  dc  quo  majores  pro  mole  fua  haber.t  fuperficies ,  hoc  ad  immediatutp. 
cont.idlum  ,  &  fitmitatis  ftatum  funt  aptiores. 

Ex  iis  quae  microfcopio  in  lignis  petrefadis  cernimus  licet  conjicere  ,  a 
figura  &  contextupartiumduritremeffici.  Namligni  fiuftain  lapidesconver- 
fa  cum  microfcopio  diligentius  intuemur ,  poros  eodem  fere  modo  ,  atque  in 
carbone  difpofitos  confpicimus  ,  tanquam  fubnigras  maculas  :  adeo  ut  mea_ 
tus  ligni  petrefcentis  acceffione  extrarii  humoris  fenfim  diftenti  videantur,tum- 
Tor».   11.  Gg 


13+  PHYSICA    GENERALIS 

que  lapidefcant ,  cum  luccus,  quiaimque  is  fit ,  velut  lj>pidis  reminibus  fctttiS 
diu  hxret  in  ns  foraminiilis,  &  renlim  cxhabmr.  Terreftres  vero  illx  partiai- 
la: ,  quxaut  hitratione  ,  aut  percolatione  ,  aut^raccipitatione  ,  aut  alio  quo- 
vis  niodo  velutpondus  ei&:  duntiemimpertiunt,  cuncatim&:  confertim  Lgni 
poris  adhatfenint.  Lignum  vero  in  lapidem  mutaium  interdum  fexies  wraYiu» 
rit  quam  antea  j  &  partes  ligni  tam  artte  cum  lUis  velut  arenulis  confertx 
iunt  &:  colhgatz,  ut  ab  igne  confumi  amplius  non  pofllnt-  Hinc  durum  fic 
lignum  ,  &  fragile  ,  quod  cum  anguftiores  meatus  fint  lapidifiasgranulis  im- 
plcti ,  nulIiK  rehnquatur  hgni  partibus ,  quo  fe  tecipiant ,  locus  :^adeout.flc- 
(fti  amplius  non  poflint. 

Itaqueomnium  qua:  lapidefcunt  una  pene  eftratio,  faccinimirum  bpidi- 
fici  in  cxcos  meams ,  &:  poros  anguikiores  ingrefTus  ;  nec  necdfe  eft  ad  vim 
plafticam  fcu  formatncem ,  ut  m  viventibus ,  aut  ad  falem  cum  Chvmicis ,  auc 
ad  formam  lubllantialem  cum  Penpateticis  confugere.  Cnm  enim  aqua  ingla- 
ciem  concrefcit,  &  viciffim  glacics  in  aquam  remeat ,  nulla  hic  occurrit  l-or- 
mx  (ubftantialis  mutatio  ,  nuUa  vifcofi  humoris  ,  aut  fahs  acidi  ht  accediQ. 
Neque  abhorret  a  venfimih  arenam  ipfim  ex  qua  plerique  lapides  conftant, 
ex  humore  prodiiire:  cum  minuta  arcnx  corpulcula  microlcopn  ope  diligen. 
tius  confpeda  omnino  perfpicua  videantur.  Sic  pleraque  cujuldam  arenx  In- 
dicx  granula  velut  pretiofi  lapides  appatent :  adco  ut  alu  adamantcs  ,  aUa 
carbunculos ,  aha  fapphiros  referant. 

Hxc  igitur  nobis  cxtra  controverfum  pofita  videnmr ,  duritiem  &:  firraita* 
tem  corporum  ex  partium  figura  ,  magnitudine,  contcxtu  ,  &  quieie  jpl"a 
duci  oporterc.  Verum  hicmaqna  oritui  qua;ftio ,  an  partes  firmi  corpons  pet 
folam  quietcm  &:  immedutum  conudum  mter  fe  cohxreant ,  an  forte  a  fob- 
uh  quoJam  corporeeas  compingi  ncceire  fic.   Itaque  fit 

Prima  Coaclufio. 

TUud  verifimiHimum  videtnr  partes  duri  corporis  non  lolaquiete,  aut  coh- 
taftu  immediato  inter  fe  cohicetc ,  fed  ab  cxterno  &:  llibtih  corpore  compingi- 
ProL'.  fimul  &:  explicanir  concl.  Cum  quics  nihil  fit  aliud  quam  motus 
privano  ,  non  pofitivum  quiddam ,  hic  non  potcft  cire  latis  fiin-.um  duri  cor- 
poris  cxmcntnm.  Nam  fi  nihil  aHadrcfiibt  partiam  divifioni  prxter  illam 
motus  pnvatiouem  ,  qmm  minimo  ncgotio  lilx  divcUenrur.  Scd  nihil  fingi 
potcft  quod  eas  tam  arde  compin:iat ,  quam  cxterni  corporis  prellio ,  aut  vr- 
hcmens .igitatio:  pr.xfcrtim  cum  m.ign.im  cire  vim  hujus  lubtilis  acris  jam pro» 
batum  tufnt  ex  ipfis  expcrimentis  qux  fiiuit  in  raachina  pncumatica  ,  ubi  ex- 
haul^o  cr.iilicre  acre ,  aqua  ,  imo  &:  hvdrarcjyrus  cxpurg.itus  ad  tantam  alti- 
tudincm  fufpenduntur.  Ergo  iUud  vcro  proxmium  videtur .  non  quicti  iolum 
aut  immediato  p.irnum  concaibii ,  fcd  f;ba"is  acris  prcilioni  corponim  dun- 
tiem,  ut  vim  elaftic.im  acceptam  rcfcrn  oportere.  Qood  penc  dcmon^trat 
D.  Perrault  loco  cicito. 

Confirm.  i.  Qnod  li  duom^rmora  a  crafliore  aere  prefCi  nm  arde  coh.r- 
rent,  ut  vixdivcUi  poiTmt  ^  u  xrci  globi  in  diio  heraifplixru  Hiv.fi  ,  ubi 
acr  educluj  cll ,  duo  liemiipiixna  vd  tcnui  ccra  couimixt  liina  ,   vjx  ab  oda 


^  TRACTATUS  TERTIUS.  i,^ 

3iH€rdum  equis  in  diverfas  partes  aftis  divelli  poiliint  ,  ut  Vir  Clanir. 
D.  GiriKe  Magdeburgi  olim  expertus  eft  :  quod  g'obi  partesabaere  prelTr 
feparari  non  poilint.quin  columnas  aeris  ejuldem  molis  iuperent:  an  dubita- 
musquin  longe  majoriit  vis  fubtiiis  aetis,  cujus  vim  dcfinire  non  poirumus  :ita 
iK^ix  aiia  firmitatis  caula  exterior  orcurrat :  cui  tamenaccedit  figura  &  con- 
texnis  parnum  interior.  Cumenimparces  ,ex  qiubus  res  componitur ,  pLina: 
funt  &  latiores  ,  aut  mulciplices  h.ibent  fuperficies  ,  vix  ex  divelluntur 
quin  fubtilis  aeris  moles,aut  xquales  columnx  attollantur  :  ab  eo  quippe 
premuntur ,  non  aliter  accorpus  aqux  immerlum  ab  aqua  ubique  compnmi- 
tur.   u      .,.1 

:£rak  i.  cottcL  Ex  eadem  caufa  firmitas  corporum ,  &  vis  elaftica  oriuntur. 
Qoo  eaimcorpus  eft  durius,  hocrif^idius  eft,  &  majcri  vi  refilit ;  atqiie  eadem 
vi.  corpus  elafticum ,  ut  chalybs ,  rleditiu:  Sc  frangitur ;  qiixque  caufa  rigidita- 
temttibuit  corporibus,  eaderavim  iis  tribuit,  qua  ftadioni  reGftunt.  Ergofi 
vis  eljftica  a  fubtiH  corpore  proficiicitur  ,utQu:tdmsingeniofe  explicat,  cur 
duricies ,  aut  firmitas  ex  eadem  canla  non  onecur  ?  Quare  moUia  erunt  corpo- 
ra,  quorum  partes  pauciores  habent  hujus  generis  fuperficies  planas.  Quod  fi 
Jiiterje6ta  corpofculorumrotundoruni  divellantur,  tnm ,  ui  diximus ,  mobilita- 
tem,&  fluiditatcm  indiKunt:cum  panes  ill^  fibi  mutuo  iquaHter  apphcan- 
tur  ,  tnm  vifcofa  corpora  eftlciunt,  quslequaculunc  ,  &obfequendo  quodam- 
modo  divifioni  refiftunt ;  ac  fere  ut  elaftica  corpora  dimidiacam ,  non  iiiccgram 
feparationem  facile  ferunr. 

SoIvnntHr  objetllories. 
Opp.  1.  Firma  funt  &  dtira  corpora  ,  aim  partes  eonim  funt  cralTie ,  &  fcle 
immediate  tangunt,  nequealia  imcrcurrentemateria  feparantur,  fed  omnino 
quielcunt :  nec  necelfe  eft  ad  fubtilem.  matcnam ,  cujus  tanta  vis  elfe  non  po- 
tcft,  ut  firmitatem  adamanti  conciliet,  recurrere. 

^f/^.  parnum  texcuram,  &  figuram  plurimum  ad  corporis  firmitatem  con- 
ferre  :  ied  nifi  externi  aliaijus  corporis  prefT.o  accedat,  vix  explicari  poteft 
quid  vim  elafticam  &:  firmicacem,aut  denique  tancam  divifioni  rdiftenciam  tr:- 
buat,  Neque  rerum  vires  ex  lialis  quaiitatibus,  qux  fub  fcnfus  veniunt,  c-eftima- 
re  debemus :  cum  in  nobis  ipfis  motus  omnes ,  &  vires  a  tenui  fpiricu  quem 
levis  fanguinis  ferment-itio  etficit ,  omnino  ducantur  :  cumque  in  cormentis 
bellicis,  cuniculis,  &  fulmine  iplo  non  afiud  quam  infenfibiHs  corporis  agita- 
lio  tammirabiles  efix'£lus  procreet. 

Sed,  iti^uittnt  ,  non  xgre  concipimus  qui  fubtilis  materia  fluida  efficiat 
corpora ,  dum  infenfibiles  eorum  partes  exagitat ;  fed  qua  ratione  duritiem,  r.ut 
fi^tmitatem  lis  tnbuat,  vix  intelligi  poteft.  Nam  fi  ea  penetret ,  motum  lis  po- 
tius ,  &  fiuiditatem  quam  duritiem  impertiet.  Cur  etiam  mollior  erit  cera 
quam  iigcum ;  Curaunim  iplum  cujus  partes  adeo  funt  compaftae  ,  minus  eft 
durum  quam  fernim ;  cur  vim  pene  nullam  h.ibet  elafticam :  adeo  ut  vel  hinc 
hquere  pofiic ,  ab  eadem  caufa  duritiem  ,  &  viin  elafticam  non  proficifci  5 
(^are  in  duris  corponbus  partes  quiecefua  &  percinaci  concadu  ,  aut  vifcofi- 
tate  fua  ,  i\:  mutuo  partium  plcxu  divifioni  obftant ; 

.^.^'^.hasqualitates  nona  foloaere  fubtili,fed  etiam  a  configuratione  par- 
tium  duci.  Itaque  cumfubcilis  iubftantia  inieriores pat tes  fic  penetrat,  ut  iis 

Gg  ij 


1.6  PHYSIC^   GENERALIS  ^ 

moti.imfuumcommumcet,  tumea  corpora  efficit  tiuida.  Ubl  ea  eft  partiuiif 
configuratio ,  ut  fubtilis  aer  viam  fibi  facile  aperiat,  ut  in  cera  evenit  ,  tum 
corpus  moUe  dicitur,  quod  partimdurum  ,  partim  fluidum  eft  :  cum  fcilicec 
corpufcula  licei  planis  fuperticiebus  inftrudta  ,aliis  non  immediate  jungumur; 
aut  pauciores ,  ut  diximus ,  habent  planas  fiiperficies.Nequeid  a  materis 
quantitate  pendet,  (cd  apartium  figura.  Nam  plus  eft  materi^ in  hydrargyro, 
quam  in  ligno  :  Ulud  tamen  eft  fluidum,  hoc  non  item  :  vitrum  fragiUus  eft  , 
fed  durius  plumbo  :  quod  partes  vitri  fefe  vehit  in  pundis  contingant:  unde 
&C  facihus  feparantur.  Fors  eft  ut  plumbi ,  Sc  auri  partes  fmt  magis  ramofae  , 
per  quas  fubtiUs  aer  ,  aut  ajther  viam  facihus  fibi  aperit.  Hinc  dura  corpora  . 
vim  elafticam  ,  feu  rigiditatem  habent  m.ijorem,  quod  in  iis  partes  itafiut 
conformatJe ,  ut  fubtilis  aernovum  fibi  iter  munire  nonpoffit.  .Unde  in  ipla" 
colhfione  magna  vi  extruditur ,  &  fua  itidem  vi  hinc  inde  corpora  elaftica  re- 
pelht.  Itaque  in  molh  corpore  nulkim  eft  elatcrium:  quod  ilUus  partes  fub- 
rihs  aer  facile  penetret :  neque  enim  is  corpora  colhfa  cum  impetu  repellit , 
nifi  cum  litere  commeare ,  ac  novos  fibi  meatus  aperire  non  poteft. 

Qupd  autem  ex  pertinaci  contaclu ,  aut  partium  vilco  ,  aut  plexu  quodani 
partium  corpora  divifioni  refiftant :  id  ultro  concediraus ,  dum  caufa  quxdam 
extrinfecus  accedat ,  qux  partes  illas  aut  preffione  ,  aut  magna  agitatione 
compingat.  Nam  fola  quies  non  eft  vinculum  fatis  firmum  devinciendis  duii 
corporis  particulis. 

Opp.  5.  Recentiores  Chymici  ,  qui  redtam  philofophandi  rationem  cum 
fuis  furnuhs  fehcius  conjunxerunt ,  omnem  coagulationem  ,  aut  concretionem 
corporum  a  fpiritu  acido.proficifd  ;  idque  multis  ,  &  non  injucundis  probanc 
cxperimentis  :  quorum  nonnuUa  in  primo  traftatu  jam  attuhmus.  1°  enim 
fpiritus  acidus ,  ut  nitri,  fahs  communis ,  vitrioh  cuiUbet  fah  alcali ,  utfah  tar- 
tari  afFufus  concrefcit ;  fic  fpititus  nitri  in  falem  petri;  fpiritus  fahs  in  faleni 
communem ;  fpiritus ,  aut  potius  oleum  vitrioli  in  vitriolum  ,  ut  putant ,  poft 
magnas  efFervefcentias  falesalcah  convertunt:  quodeadem  Gtvis  Ipecifica  ,& 
concretionis  caufa.  Sic  oleum  tartari,  aut  fal  iUius  per  deUquium  folutus 
aquam  marinam  in  momento  pene  coagulat.  Aqua.vero  maris  in  id  adhi- 
benda,  cx  quafal  communis  jamcalore  fohsedudus  eft.  Secundo  ,  ex  mul- 
tis  qux  fi(fl:a  funt  in  Academia  Regia  experimcntis  id  compertum  fuit ,  fpin- 
tusacidos  quicumque  iieftent  ,in  ven.is  animahum  viventium  infuios  ftatim 
fanguinem  co.igulaire ;  imo  eundem  efiFdftum  in  fanguine  recens  cmiiro  pro- 
crearunt  :  cum  c  contra  hquores  fpiritu  volatiH  ,  aut  fde  alcaU  impra-gnati , 
u{  fpiritus  urin£ ,  aut  fpiritus  vini  fanguinis  fluiditatem  auxerint.  Atque  hinc 
&  morborum  caufas ,  &  optima  quique  remedia  recentiores  Medici  folenc 
deducere.  Idcertevix  negati  poteft  falem^elfe  faltem  maxima  ex  parte  fir- 
raitatis  &  concretionis  caufa  :.  Nam  ut  non  minus  erudite  quam  elegant^r 
,  Huetius , 

Salc  fiElile  vitrnm 

Cogitur :  accenfis  VenetM'-fornac'^hus  ardens 

Cryfallus  fhle  concrefa   ;  li^uefallaijue  faxa , 

Etfufos  cineres  dono  falii  exco^uit  ignis. 
.Refp.  his  ^&ahis  idquidetn  eifici  mvgnam  eflb  acidoram  virn  in  coagula- 


TVLKGtATUS   TERtlUS.  257 

tlone  j  atque  ex  iis  facis'  commode  plurimos  naturs  efFedtiis  explicari  :  fed  eo 
fempec  redit  quiftio  ,  unde  ea  vis  infic  acidis  ,  ut  liquoribus  firmitatem  tri- 
bnantj&inquo  acidorum  natura  pofita  fit.  Quod  vix  explicaii  poteft,  nifi 
ad  mechanicas.  afifedliones ,  figuram  nimirujn ,  texturam  partium ,  &.  circum- 
fuficforporis  prefiionem  recurramus. 

■1:  Neque  id  foice  adeo  certum  eft  coagulationem  omnem  fic  ab  acidis 
proficifci ,  ut  nullus  fit  exceptioni  locus,  Nam  fales  acidi  plerumque  corpora 
potiusemolli«nt,qu3mindurent.  Sicaqua  fortis  cornu  cerviniramenta  emol- 
lit ,  non  dilFoIvit.  Idem  liquet  in  przparatione  facchari.  Nam  fuccus  ex  arun- 
dinibus  exprefiiis  an-^Iioribus  vafis  excoquicur  ,  atque  id  artifices  cavent ,  ne 
quid  acidi  iiquoris  infundacur:ad  enim  cum  fic,  fuccus  concrefcic  nunquam. 
Itaque  firmicas  ex  parcium  quiece  &  cexcurapendec  maxime.  Verum  id  meri- 
to  quasripoteft  ,  anparticul.-c  infenfibiles  in  molli ,  irao  8c  in  duro  corpore 
fint  omnis  motus  expertes.  Sit  itaque 

:Secunda  ConcUtfio. 

In  iis  corporibus  qucB  mollia  dicuntur ,  imo  &  in  duris  corporibus  partes  Im.^ 
fenfibiles  non  omni  ptorfus  motu  carent ;  licet  is  motus  adeo  tardus  fit  ut  fenfu 
percipi  non  poffit. 

Prob.  &  explicatur  conclufio  :  ac  primo  quidem  explicari  vix  poteft ,  qu» 
olTa  in  animalibus  nutriancur  vel  augeancur ,  fi  nullus  fic  vel  obfcuriot  pac-' 
tium  infenfibilium  motus,  Secundo  id  cernere  eft  in  us  corporibus  qus  animata 
quondamfuere  ,  quique  aut  moUiafunt,  aut  non  omnino  induruerunt.  Sic  ift 
cafeoex  motupartium  licet  non  perceptibili ,  imo  &  in  fiuftibus  vcrmcs  gi- 
gnuntiu:.  Hinc  etiam  ex  alferibus  abietinis  interdumerumpit  gummi  terebia- 
thinz  non  difllmile.  Qui  ex  aguaiaco,  quod  eft  lignum  duriffimum,  elaborant 
opera  exquifitiora,  ii  teftantur  id  fxpeper  lo.  annos  relinquendum,  antequam 
operi  admoveatur,  fecus  in  rimas  fatifcit ,  cum  foli  exponitur.  Nec  raro  in- 
ter  expoliendum  gummi  quoddam  velui  cellula  fua  condufum  cernitur:quod 
lU  de  abietinis  alteribus  didtum  eft ,  fponte  fua  emergit ,  poftquam  id  ex  arbo- 
re  refedumfuit :  tantum  videlicet  temporis  id  exigit,  non  folum  ut  fugaces 
&  aquola:  partes  exhalent ,  led  etiam  ut  partes  folida:  ita  aptentur  ,  ut  ido- 
neam  firmitatem  adipifci  polTuit,  &  arftius  compingi.  Quod  cicra  motum  par- 
lium  licet  inienhbilem  fieri  nequit,  quo  fcilicet  partes  folid.x  feipfas  evolvant, 
&  gummipaulatim  diffletur.  Sic  ligna  exquibus  inftrumenta  mufica  fieri  lo- 
lent ,  hoc  meliora  funt,  &  magis  fonora,  quo  funt  vetuftiora  ,  ut  fufe  demon- 
ftrat  D.  Boyle. 

Ac  nedura^jiiidem  &  firma  corpora  omni  partium  infenfibilium  motu  ca- 
rentiquod  mulcis  &  experimentis,  &  racionibus  probari  poteft.  Prmioenu« 
caemencum  hoc  melius  eft  &  cenacius ,  <]uo  annciius,  adeo  at  fcepe  lapides 
cicius  quam  vetus  cxmentum  frangantur. 

1.  Jam  alias  diximus  ex  nigris ,  terfis  ,  &  oblongis  lapidibus ,  qui  in  tcrra  ar- 
gilloia  propeLutetiam  &  aliis  pafiim  in  locis  reperiuntur  ,  vitriolum  crumpe- 
re,cumfrafti  libero  aeri  &  apluvia  tuto  exponuntur.  Quodvixfieri  poceft 
nifi  partes  falinas  paulatim  idt  evolvajit,  6c  lento  quidem,  fed  continuato  me- 
tu  agitentur. 


ijg  VHYSICM  GENERALIS 

3.  Vitra  ipfa  perfaepe  citra  uUam  caufam  confringiintur ,  icJque  maximeac- 

cidit  in  lis  qua:  funt  teneriora,&  multo  fale  abundant :  quod  utique  citra.in-, 

fenfibilium  partiummotum  vix  explicatur.  Seu  motio  ilia  iu  partibusiplis  ,ex.' 

quibus  vitiumconftnt,  ingenita  ;  feua  fubtili  stbere  dimanet,  qui  ex  latioftii,,. 

bus  inanguftiores  meatus  cuni  impetu  incurrit  ;jfeuatr,humidior.jla){iories  .pojr/i 

mum,  Sc  extimasvitri  partes ,  tum  interiorespetvadat ,  6c  faUnas  vitn  parti- 

culas  dilTolvat  :utinterdum  accidic  marcafitis,  feu  lapidibus  minerali  aliquo^ 

foetis  ,  quiin  vitriolumabeunt.  Nihil  etiam  obftat  quominus  fubcUis  acr  qtii.. 

vitrum  permeat,  inpartes  vitri  (olidas  fortius  impingens,  proptor  raotus  in- 

acqualitatem  vitrum  frangat.  Namibi  vitti  fraftio  incipity.iibi  aliquod  arenx. 

granuhim,  aut  molecula  faUsalcalicemitur  :,.hincque  velutrexceinro  fi0iirie 

ducuntur.  Nam  ex  incequnli  partium  motione  vitra  &  va(a  Chynaicorum  ple-  ■' 

rumque  confringuntur.  Unde  cum  vitrum  vohmt  rcfecare  ,  huic  ferrum  igni- 

tum  interdumadmc.vent,  tum  aqua  ftigida  aut  fputo  partem  vitti  qax  mul- 

tum  incakiit  ,  perfundunt,  ficque  partis  ilUus  motus  fubito  frigore  fiftitur , 

dumvicina:  fortius  moventur  :  hinc  partium  divifio,  dumqua:dam  lentiore,. 

alJKceleriori  motuagitantur.  Unde  cum  c.fornace  vitra  educuntur ,  frigido 

aeri  ftatimexpofitadilTihunt.  Itaque  vitra  in  atca  fuperiore  repofita  paulatim 

a  flamma  rcmoventur :  adeo  ut  intra  fex  horas,  ofto  vel  novem  pedum  fpa- 

tium  conficiant.  Sic  enim  vitri  meatus  .xquabiUter  ardantur,  &  lubtilis  aer 

aut  coeleftis  .iBai6i;ia..jvii:»  poros  hbere  permeat. . 

' '.  ..    .•eudi.oi.iio:)      ~,.,  r  ■  n- 

Ijuuuntur  objeitiones.. 

Opp.  poteft  1.  de  rcbus  phyficis  ilkid  affirmari  non  oportere ,  quod  nnllo 
fenfu  percipitur :  fed  motus  partium  infenfibilium  in  duris  corporibus  nuilo  fen- 
ll\  deprehenditut.  Qiun  etiamdura  corpora  a  fluidis  in  hoc  maxime  fecernun- 
tur .  quod  duriorum  corporum  particulae  penitus  Gnt  immotx ,  non  item  eorum 
qu.^E  flaida  dicuntur,  idque  multis  rationibus  jam  a  nobis  fuit  demonftratum. 
Ergo  temere  &  citra  rationem  non  in  moUioiibus  tantum  ,  fed  etiam  in  duris 
corporibus  motum  illum  partium  infenfibilium  licet  tardiflimum  inducimus  , 
eum  ieiiiui  6«.'  rationi  repugner. 

Refp.  eum  motum  tam  tardum  efte  ,  ut  pro  quicte  merito  haberiqueat  :  ac 
licec  fenlu  deprehendi  is  mocus  non  po(Iit,variis  tamen  effe(flibus  fe  prodit :  ne- 
que  enim  motus  idcirco  negandus  eft,  quod  fub  oculos  non  cadat.  Sic  igniti 
ferri  partesomnes  commovcntur:  nam  fi  aquam  injeceris,  ftatim  eain  va- 
poresconvertitur:nect3mcn  motus  ille  vifupercipitur.  Cum  leni  iftu  campa- 
nam  percutimus ,  muimur  illud  quod  tandiu  poft  iilum  perfeverat,  ex  celeri 
aeris  percuflione  oritur  ;  ncc  quicquam  aera  commovet ,  nifi  minuta»  metalli 
ipfius  partes  ,  qux  diutius  agitantur  &  vibrantur ;  tametfi  hic  nwtus  fub  ocu- 
lotum  aciem  non  venit.  Sic  in  horologio  portatili  convoluti  chalybis  lamella 
contiiuio  Sc  indefedb  nifu  fefc  tentatevolvere  :  etfi  motus  i)le  nullo  pene  fenfu 
deprehendi  poteft. 

Refert  illuftris  author,  quem  idcntidem  laudavimus,'D.  Bayle  fe  turcoidem 
V. K«ef«r^«ot/f,habuiire,cuiusm^cuht  locumfubindemutare  vidcbantur.  Ac 
ne  fortc  quid  oculis  illudcret,  juiTit  eam  accur.'te  depingi;cumq'.ie  v.ui.isillius 
pifturas  divetfis  tcnipotibuseffi*n:as  diligentius  attendeiet,  id  quod  a  perito 


TRACTATUS    TERTIUS.  ij? 

artifice  i^cceperat  ;  verum  elTe  deprehendit  ,  has  maculas  loco  fiio  inter- 
dum  dimoveri,  Sic  in  achate  ,  viilgo  Hne  agate  ,  vidit  ncbalam  pau- 
latim  evanuiire :  adeo  utgemmiipfae  hujus  inteftinimotusnonfintplaneexper- 
tes.  Ac  ne  adamas  quidem  ipfe  ,  quantumvis  durus,  eo  fortc  partium  motu 
caret.  Vis  enim  eledrica,  quam  ex  afFridu  confequitur,  cirta  partium  mo. 
tum  intelhgi  non  poteft, 

Op-p.  X.  NuUa  hujus  motus  inteftini  in  duriscorporibus  caufa  fatis  idonea  af- 
ferri  poteft  ;  non  craflior  aer ,  qui  ea  non  fubit  corpora  ;  non  fubtilior ,  qui  eas 
partes  compingit,  nec  locodimovet;  non  stherea  fubftantia qux  libere  mea. 
tuscorporum  penetrat.  Unde  ergo  ille  motus  proficifcitur  ?  maximeiniis  cor- 
poribus  quje  tempusnon  exedit ,  quxque  in  sruginem  non  facelliint,  ut  inau. 
ro  ,  argento ,  adamante ,  &  gemmis  pene  omnibus, 

Ref^.  caufam  hujusinteftini  motus,  fi  Epicureorum  fententis  accedere  vo- 
lumus,  ex  ingenita  atomorum  mobilitate  proficifci.Hs  quippe  continuo  nifu 
ex  aharum  laqueis  fefe  evolvere  conantur.  Sic  convolutus  chalybs  fi  diutiflime 
in  eo  ftatu  retineatur ,  vim  fuam  elafticam  ex.iit :  quod  tardiflimo  motu  cha- 
lybis  partes  aliam  naftx  fuerint  texturam  :  adeo  ut  hinc  liqueat  inteftini  illius 
motus  tarditatempene  infinitam  efte  poire.  Sic  etiam  cum  virga:  ferrex  diutif- 
ilme,aut  feneftris,  aut  turrium  fummis  infixae  conftantem  vim  magneticam 
retinent,  tumfxpe  texturapartium  quibus  ferrum  conftat ,  lento  ultra  quani 
credibile  eft,  motu  fuit  immutata,  cum  a  terra,  ut  infra  dicenuis,  vim  illam 
magncticam  hauferunt. 

.Oiiod  fi  verofubtilem  Cartefiii  flibftantiam  folidiora  qusque  corpora  per- 
meantem  admittere  volumus ,  profefto  necelfe  eftut  in  pattescorporumidcn- 
tidem  incurrat,  eafque  motu  licet  infenfibili  exagitet. 

C  A  P  U  T   1 1  r. 

Qji*dam  cinahas  ^Halitatesphanomena  explicantur. 

EX  iis  multa  explicati  poflunt  fcitu  non  indigna,  Ac  primo  id  quxritur  cnr 
gypfum  aqua  dilutum  in  lapidis  foliditatem  concrefcnt,  non  item  calx  viva, 

f^efp.  virpereruditus  D.  Rohaitlt,  fubeunteaqua  gypfi  velut  granula  fic  di- 
vidi,  iKex  illa  divifione  plurcs  emergant  quam  antc  fuerint  fuperficies ,  qu3c 
espulfoper  aquam  aere  fefemutuo  conringunt.  Hincquies  partium  ex  mime- 
dinto  cont.iftu  ,  &:  ex  quiete  durities.  Unde  fi  aqua  uneriore  gypfnm  dilua- 
tur ,  atqife  ut  aiunt,  inundetui: ,  nunquam  concrefcit:  quod  partcs  gypfi  nii- 
nutiores  aqua  interflnente  a  fe  mutuo  feparcntur.  Sed  cum  aqua  eft  parcior, 
quamut  tocfuperficies  ambiat ,  ipfocontaftuduritiem  partes  acqnirunt,  Un- 
de  idem  cft  ponJuSgypfi  indurati ,  quod  aqua  diluti.  Neque  enim  aqux  diflla- 
tione  ,  fed  fola  pariium  quiete  indurefcit, 

Tn  calce  vero  pancs  aqua  perfufx  ita  di^^jiciuntur ,  ut  fubeunti  aeri  locun» 
prxbeant ,  aut  certe  fefe  mutuo  velut  in  punftis  tangant :  ita  ut  calx  aqux  af- 
ftifionemolHs  ,  non  duraefficiatur.  Harcquidem  niagna  cx  parte  verattfenou 
inficior ,  dummodo  contaftui  partium  fubtihs  aeris  preffio  accedat. 

Quajritur  i.  cur  ex  duds  corporibus  quxdam  flexibilia,  alia  du&Iia,  aUa 
fint  fragilia. 


Y4,6  ^    PHYSIC^    GENERALIS   ' 

i?f/^.  idpotifliimum  ex  partuimcontextiipendere.  Fragilia  enim  fiinr,  qua- 
rum  partes  velut  in  pun<5tis  fe  tangunt :  unde  vel  minimum  divulfac  ftatim  con- 
tinuitatem  amittunt ,  ut  in  vitto  cernereeft.  Flexibiliacorpora  partes  habent,, 
fcu  funiculos  fibi  mutuo  implexas  &  in  fe  convolutas.  Hujus  generis  eft  corium,, 
quod  difruptum  magnampartium  iniqualitatem  ,.&  fibras  alias  aliis  intextas» 
exhibet  :  cum  fradi  vitri  ledio  fit  iquabilis  &  \x\'\s;  Hujus  enim  partes  fe. 
leviter  ccmtingunt ,  nec  mutuo  implexualiae-alias  fubeunt.  Hinc  magna  visri 
fragilitas,  qusin  lapidibus  quoque  invenitur.  Nam  ex  arenulispene  omnes> 
compinguntur  ;  qua:  permicrofcopium  vila:  inftar  viuipellucent.  Metalla  vc- 
lo  partibus  conftant  longioribus :  unde  duftilia  funt  ,  &  pavtes  eorum  malleo. 
contufaj  vix  divelluntur  :  quod  alise  aliis  in  longum  accedant.  Sic  fcrrum  re— 
cens  c  vena  fufumnon  ita  eft  dudile  :  fed  ubi  contafum  fuerit,  dudilitateini' 
adipifcitut  majorem, 

Jnm  fupra  monuimus  chalybem  uique  ad  albedinem  in  fornace  ignefcememr 
ita  durum  effici  ,urvixufui  elfe  poflit :  fitenim  fragilior.  Hinccaventartifices- 
nerecodus  in  ignefcintiUet :  tum  enimnullus  fereeftremedio  locus,  &  om- 
nino  fragilis  evadit  ;  in  igne  vero  plus  minufve  recoquitur ,  ut  major  aut  minor ; 
illius  durities  requiritur,  adeo.  ut  ex  partium  figura  ,  aut  contextu  res  omnino. 
fint  fragiles  ,  aut  du(ililes. . 

Tertio  qusritur  quid  caufs  fit  car  quxdam  metalla  ut  fcrrum  ,  cuprum ,  ar-- 
gentum  ,  aurum  mallei  tufione  fiant  duriora  :  cum  ftannum  &  plumbum  fianc- 
molliora  ,  fed  fufione  duriora. 

Refp.  id  fortc  accidere  quod  partes  fluidse  ,  quarum  interjeftu  partes  folidio- 
res&  multiphci  plana  fuperficie  inftrudla:  non  ita  fibi  immediate  &  quafi  ad- 
amuflim  junguntur,  fint  pauciores,  &  mallei  repetitis  idlibus  extrudantur  : 
partes  reliqux  arftius  fibi  coh.-crent,  hinc  ferrum  &  metalla  fiunt  duriora. 
Contra  in  pliunbo  &  ftanno  ipfa  percuflio  partes  fluidas  &  copiofas  mifcet  cum 
durioribus  &  planis ,  hinc  major  mollities  :  fed  ignis  vi  partes  '\\\x  fluid^  avo- 
lant.Hinc  ftannum  &  piumbum  poft  fufionem  funr  duriora  :  tum  enim  partes 
illae  qux  planashabent  fupetiicies ,  fibimiuuo  propius  adhaerefcunt.  Ita  Vir 
cL-irilK 

Quarto  quajri  poteftquid  in  caufafitcur  funes,  fidcs  inftrumenti  mufici,lin- 
teum  &  pannus  prre  aquce  aut  aeris  humiditate  contrahantur  ,  lignum  recens 
claboratum  ,  &  charta  cancellis  obduda  dilatentur. 

,^ffp-  partes  ex  quibus  chatta  componitur,  minutim  contufas  in  piftrino  fuiC. 
fe ,  eafque  fefe  mutuis  velut  anfulis  compledi  :  unde  humore  affulo  in  om- 
nem  partem  dilatantar.  Funiculus  vero  aut  pannus  ex  filis  contortis  &  oblon- 
gis  conftat  :  adeo  ui  humor  qui  hacc  fubit  interftitiola  ,  &  convoluta  ftami. 
na  divellit ,  tantum  iis  de  longitudine  detrahat ,  quantum  addit  latitudinis. 
Nam  fila  fpiratim  inftar  cochlei  circumdu6ba  contrahuntur,  quod  circa  ma- 
jores  cylindrulos  gyrcnt :  ut  fi  funiculum  circa  digitum  convolvas  ,  hoc  paucio- 
res  gyros  aget ,.  quo  crafiTior  eritdigitus.  Sic  funis  humore  perfufi  fila  tendun- 
tur,  &  fiunt  breviora,  quod  eorum  vtlut  nibuli  aut  interjefta  fpatiola  am- 
pJientur.  Hinc  etiam  teftudims  fides  prxgravi  &  humido  aere  diirumpi  fo- 
ient ,  cum  plus  fatis  intenduntur. 

Jamilludeft  ingenii  folettjs  &  perfpicacis  generales  illas  notiones  ad  ufun» 

applicaije 


TRACTATUS    TERTItJS.  141 

afiplicare.  Is  enim  demum  eft  Philofophis  naturahs  fiudus  multo  ubernmus, 
propofuiones  univerfales ,  &  indudlione  roboratas  ad  vit^  ufum  &  praxim  ad- 
hiberc-.  Nam  quod  in  contemplatione  verum  invenitur ,  id  plerumque  eft  ad 
operationem  utile.  Sic  generalem  illam  humiditatis  notionem  ingeniofe  ad- 
modum  &  utiUter  is  adhibuit,  qui  obeHfcum  ConftaniinopoH  a  bafimultis 
retro  feculis  revulium  in  locum  fuum  reftituit.  Cum  enim  ,  ut  in  fuis  EpiftoHs 
refert  Bufbequius  Ferdinandilmperatoris  Legatus ,  ingentem  lapidem  magno 
machinarum  apparatu  erexiifet ,  ut  digito  tantum  abeflet  h.  bafi ,  ille  petito  a 
rebus  naturalibus  fubfidio ,  juffit  afFerri  immenfam  aqus  vim,  qua  multis  hons 
in  machinam  illaminjefta,  funes  quibus  obeUfcus  hbrabatur,  fenfim  madefa- 
6li,  ut  eorum  eft  natura  ,  fe  contraxerc  :  fic  ut  obeHfcum  altius  fublatum  in 
«ftragalofeu  bafi  ftatuerint  magna  cum  admiratione  &  plaufu  vulgi.  Quanta 
autem  fit  vis  humidi  aeris ,  ex  lignis  ipfis  qux  in  humido  aere  intunie.^cunt ,  ex 
pcllibus  itidem  ovinis ,  qnarum  pondus  augetur,  licet  conjicere. 

Omitto  ut  thermometrum  ex  moiu  caloris  expanfivo  fatis  cognito ,  fic  hy- 
gionvetra  varii  generis  ex  iHo  quem  mox  expofuimus ,  humiditatis  effedu  pa- 
xari:qu2  omnes  humidiraeis-,  &  ficcitatisinaeregradusdemetiuntur.  Inhanc 
rem  uti  folent  pedunculo  graniavena  fatux.  Hic  enim  conftat  ex  pUiribus  fi- 
bris  tanquam  funiculisinterfecontortiSjpeneut  inteftinuUs,  quas  inftrumentii 
muficis  aptantur ,  quibos  etiam  nonnuUi  utpfolent.  Sed  vulgari  hygrometri  fa- 
brica  fimplicior  videtur.  Nam  eredo  iUius  grani  pedunculo,  &  charta:  agglu- 
tinato  aptatur  indiculus  cum  circulo  in  partes  aliquas  divifo.  Itaque  ut  aer 
humidus  eft  vel  ficcus ,  contorta  velut  fila  fefe  explicant,  aut  contrahunt ,  Si 
indicem  ipfum,  feu  chartuLx  oblongum  fruftulum  variecircumducunt. 
'  Nonahud,  utputo,  certius ,  autabaeris  injariis  magis  tutum  adhiberi  po- 
teft  hygrometrum,  quam  fpongia  qiias  exquifit»  bilanci  impofita ,  vel  minimas 
aeris  mutationes  fuo  pondere  indicat ,  ut  fufe  in  firtgulari  traftatu  espUcat 
BbyHus.  Sed  noftti  non  eft  inftituti  ad  praxim  ipfam  defcendere ,  aut  quali- 
tates  omnes  corporum  minutius  expHcare :  fatis  nobis  fuerit  fi  fontes  ipfos ,  ex 
quibus  praecipua  naturae  phajjiomena  ducipoflunt ,  ut  fefe  dat  occafio, aperiaj^ 


mm. 


C  A  P  U  T    ULTIMUM. 

J^alltates  taUilei ,  quas  fecimdas  vocant^  exflieantHr, 

CUm  quaUtatesiaftilesfintindupHci  differentia  conftituta  :  nam  vel  pri- 
mae  funt,  ut  calor,  frigus ,  humiditas,  &  ficcitas  ,  vel  ex  iis  proficifci 
vulgo  creduntur  ,  unde  &  fecundi  quaUtates  vocitantur :  de  piimis  qualitatibus 
fufe  diximus  ;  fecunds  a  medicis  qui  meliotem  phyficac  partem  invaferunt  , 
fufius  pertraftantur.  Paucakitur  abiis,  aquibus  expilati  fumus ,  mutuabimur, 
ne  quod  in  pUyfica  eft  utiUflimum ,  &  ad  eam,fi  quid  aliud,  maximepertinet , 
omnino  prajtermifilTe  videamur. 

Has  qualitates ,  qus  a  primis  profluunt ,  qusque  ad  corpus  noftrum  teferun- 
tur ,  paulo  aliter  a  medicis  quam  a  recentioribus  philofophis  &  chymicis  expli- 
cantur :  quanquam  0  res  aitentiiis  perpendaiur ,  magis  iniei;  fe  vocibus;  quam 
Tom.   II,  Hh 


•a+t  PHYSIC^     GENERALIS- 

ic  ipfa  diirentiunt.  Medici  ex  diverfa  temperamenti  8c  materise  permiftiond; 
Jimiores  philofophi  ex  mechanicis  afleftionibus ,  chymici  vel  ex  diverfo  prin- 
cipiorum  ftatu,  vel  ex  fale  acido  &  alcah  tantam  quahtatum  varieratem  fo- 
lent  repecere:  acquc  ut  mihi  videtur  ,  finguH  nec  omnia  ,  nec  nihil  dicunc 
Nam  plures  corporum  vires  ad  diverfos  primarum  quaiitacum  gradus  referri 
polfenon  inficior  :  omnes  tamen  ex  iis  non  profluunc  Sic  mults  corporum 
affe(5Hones  ex  fale  alcah  &  acido  dimanant  :  fed  ex  iis  omnes  oriri,aut  ex  prin- 
cipiis  Chymicorum  non  crediderim,  MechanicK-affcdiones  funt  fortc  iis  viri- 
bu5  exphcandis  accommodats ;  fedqujefigura,  qui  motus  certam  quahtatem 
prccreet ,  exphcatu  arduum  eft.  Quare  illud  tucius  mih  i  videtur  omnium  fefta- 
rum  utilubfidio,  nuUam  afpernari,  nifi  cum  ahas  excludit. 

Itaque  id  Ferneho  &  ahis  medicis  facile  concedimus  ,  qualitates  fecundas 
ex  primis  cum  materia  ipfa  varie  permiftis  oriri.  Nam  ut  ejus  methodum  infi- 
ftamus ,  cujufque  corporis  partes  aut  tenuesfunt,  aut  craitz,  aut  mediocres, 
eicque  cum  primis  qualitacibus  varie  temperantur. 

Cum  maieria  tenuis  eft,  corporis  meatus  ,  &  humores  citiffime  pervadit; 
crafta  vero  &lentah2ret  ,  &  obftruit ;  ex  calore  vis  agendi  materise  accedic, 
ut  frigus  &humiditas  corporem  folent ,  &fegniciem  inferre  corporibus. 
-  Cum  igitur  tenuis  eft  materia  &  calida  ,  lum  craflos  humores ,  quique  fri- 
gore  coaluere,  attenuat ,  incidit ,  digerit ,  feu  inhalitus  difllpat  -,  exiguos  cor- 
poris  meatus  aperit,  rarcfacit,  humores  denique  accrahit,  dum  eos  refolvit. 

Sed  ubi  calor  in  tenui  materia  intenditur ,  tum  utit  &  exulcerat ;  ubi  remif- 
fior  eft,  tumrainusvaUde  aperit:ubifrigus  dominatur,  tumrepellit,  nonre-' 
folvit. 

Jamfimediocrimateris  nectenui  prorfus ,  nec  craflie,  fed  inter  utrumque 
extremum  pofiti ,  calor  itidem  moderatus  accedat ,  tum  illa  humores  fri- 
goreinduratosemolht,  colleftamin  tumoremateriam  evacuat,  pusmovet  & 
maturat,  id  eft,  humorem  acrem  in  benigniorem  fubftantiam  convertit,  8c 
cfferacos  humores  micigac.  Cum  major  eft  caloris  vis,  cum  decergic ,  &  ob- 
ftrudiones  expedic.  Contra  ubi  mediocris  maccria  cum  frigore  conjungitur,,. 
lum  repellit,  adftringit  ,ficcat,  omniatamen  mcdiocricer.  Craft~a  cerrenagug 
fubftantia  ubi  calori  vehementi  conjungicur,  tum  vim  habet  caufticam,  &adu- 
rentem.  Sifrigida  fic ,  meacus  occludic ,  6c  cutem  denfat :  temperata  obftruit 
meatus ,  &  vim  habet  emplafticam. 

Cumicaque  humorcralTus  &frigidus  parci  alicui  infidet ,  is  primilm  emol- 
hri,  tum  excenuari,  candem  attiahi  iolet.  Qua^  emolliunt,  moderate  humi- 
da&  cahdacumfint,  concreti  humoris  partes  firmius  cohirentcs  folvunt.  Sic 
oleum  emollit ,  &  alia  pene  infinita. 

Emollicus  humor  acc£|uiacur  ,  iis  fcihcecrcbusqu^acucis  partibusconftant  : 
eaquippe  compadlos  humores  incidunt  &  comminminc  ,uchypericum,  vulgo 
millepertHis  y  &  ferociorum  animaliumadipcs.  Ernollientibus  incralTantia  op- 
ponuntur,  qua  crafiis  &  obcufis  conlTanc  parcibus  ,  quique  fui  permiftione 
tenues  humores  magis  fl;abiles  &,  fixos  efficiunt,  ut  bolus  armena  ,  Amy- 
lum  &c. 

Accenuantibiis  finitima  funt  aperiencia  ,  uc  incrall^intibus  occludencia.  Illa  in 
tenuivclraediocri  macetiaacutas  habent  parciculas ,  alce  peneciant,  &  raea- 

'2n " 


TRACTATUS     TERTIUS.  i^j 

WSaperiunt,  ut  vinumalbum  ,  radix  pctrofelini,  vulgo  du  perfil  ,  tic.  His 
adverfantur  adftringentia,quorum  vim  non  tam  in  fiigore,quam  in  certa  craf. 
fide  ,  aut  figura ,  aut  textura  partium  pofitam  exiftimo  :  adeo  ut  noftri  cor- 
poris  partes  vel  inftar  cuneorum  conftringcint ,  vei  ut  funiculi  contorqueant. 
QuK  auftera  funt ,  &  cruda  ,  ut  cydonia  ,  des  cohis ,  mefpyla ,  des  neffles  ,  ve- 
hemenrer  adftringunt  ;  efFeratos  humores  cocrcent  :  fic  crocus  martis  feu  fer- 
rum  in  fubflavum  pulveremcomminutum  reverberio  paratus  ,  galla  ,  &  alia 
hujufmodi  conftringunt.  Vis  adftringens  &  ftiptica  in  vitriolo,&  xrugine  maxi- 
xne  confpicitur:unde'aciditate  fua ,  aut  potius  ftipcititate  nimium  fanguinis  aut 
humorum  fluorem  arcent  :  una  pars  xtuginis ,  vulgo  verdde  gris ,  cum  dua- 
bus  vitrioli ,  illius  v.  gr.  drachma  cum  duabus  vitrioU  multa  aqua ,  puta  lo , 
aut  iz.  aquae  bullientis  libris  infunduntur,  &  di{Iolvuntur,hnnc  aquam  ophthal- 
m\3z ,  feu  oculorum  inflammattoni  utiliter  adhiberi  fepe  experti  fumus  :  quin 
&  veteribus  ulceribus  utiiiffimam  efte  novimus.  Sed  cumoculisadmovetur, 
majoraquasquantitas  adhibetur.  Nonnullafunt  qux  vim  acrem  &  adftringen- 
tem  ,  caiidam  fimul  &:  ficcam  obtinent,  utaloe,  myrrha,  allium,  quaeque 
gangraenae  fanand£&  adhiberi  folent',  cui  quoque  ufuieft  fpiritus  vini. 

Ac  nefcio  an  qux  cum  magna  utiiitate  adverfus  canis  rabidi  morfum  ufur- 
pantur  prasfidia  ,  in  hunc  cenfum  non  veniant.  Nam  in  omnibus  formulis  quas 
inhancrem  nobifcum  communicavit  D.  Du  Clos,  videoallium,  rutam,  bel- 
lidem  falem  communemadhiberi.  Manipulum  V.  gr.  bcllidis  filveftris,  v.  mar. 
guerite,  rutstantumdem  ,  tria  allii  capita,  pugillum  falis  contundunt  in  mor- 
tario  :  fex  uncias  vini  afFundunt ;  vinum  exprimunt ,  idque  hauriendum  pras- 
bent.  Quod  fi  jam  unus  aut  ahcr  paroxyfmus  ajgrum  invaferit ,  uncia  polypo- 
dii  querciniadjicitur:  aqua  falfa  vulnus  abhiendum.  AHi  bellidum  manipulum, 
tantumdem  filviac ,  quinque  aut  fex  ruti  fummitates,  alHi  bulbum  cum  pugil- 
lo  fahs  conterunt ;  fcyphum  vini  albi  afFundunt ;  id  percolatum  exprimitur :  at- 
que  eodem  pene  redeunt  aHa  qux  huic  morbo  commendantur  remedia  ;  qux 
magna  ex  parte  fale  volatih  abundant:  ea  quippe  fluorem  frnguinis'tuentur,auc 
novam  inducunt  fermentationem  ,  <\ax  inuftam  a  veneno  canis  rabidi  effer- 
vefcentiam  elidic- 

Fors  etiameft  ut  quxdam  fint  agglutinantia ,  ficque  veneni  furorem  infrin. 
gant.  Unde  exallii  fucco  tenaciffimum  ghiten&  quaficxmentumefficitur. 
Ac  fortc  vencnati  morfus  viperxcum  fanguinem.  ac  fuccum  nerveuminficianr, 
non  aUo  magis  prsfidio  fanantur  ,  quam  fale  volatili  ex  ipfa  vipera  extradli:  ut 
nuper  juvenis  quidam  expertus  eft:qui  ut  a  viroClarill^accepimus,a  vipera  mor- 
fijs  tribus  drachmis  falis  volaiilis  viperx  fumptis  nulloafRdus  eft  incommodo. 

Lentos  humores  detcrgentia  expediunt  :  ac  plerumque  ca  funt  amara  ,  & 
fortc  conftant  particulis  duriufculis ,  afpcris ,  acutis :  adeo  ut  inftar  fcoparum 
fordes  ex  ulccribus  ,  aut  corporum  meatibus  everrant.  Hxc  vis  in  abfinthio,ci- 
choreo,  ac  forfitan  in  cortice  Peruviano  viget,  v.  ^uifi^nhia. 

Contra  emplaftica&glutinofa  detergentibus  oppofita  partes  habentramo- 
fas ,  flcxiles  molles ,  renaces  tamen,  qux  facile  inter  fe  cohaereant ,  Sc  aliis 
corporibus  infideant  ,eoium  meatus  occludant ,  fluxiones  impediant ,  fuppu- 
lationempromoveant,  funtque  maturanrihus  proxima,  mediocri  ut  plurimum 
niateria ,  &  calore  temperato  donantur.  Hinc  corruptura  humorem  mitigantj 

H  h  ij 


,4^  PHYSIC^    GENERALIS 

Sc  pus  exquifitum  efticiunt,  cutis  fpiraaila  obftruunt ,  fpirituum  &nativicaIo- 
riseruptionem  cohibcnt.  Nefcioaninhorumcenfuhabendumlit  oleum  cers  : 
quod  lcihcet  c  cera  cum  squis  fere  partibus  falis  communis  permifta  per  re- 
tortam  exftillatur :  id  enim  non  contufionibus  modo  ,  fed  etiam  vumeribus 
utiliter,  h  quid  aluid  ,  adhibetur. 

Abftergentia  gradibm  inter  fedifferunt  rleniora  quxdam  funt,  ut  fuccus  ci- 
chorei  :  alia  paulo  validiora ,  quas  crafliores  fordes  detergunt  ,  ut  abfinthii 
fuccus '  validiffima  maligni  ulceris  corruptam  carnem  exedunt :  ui  vitriolum 
uftum  ad  rubedinem.  In  his  omnibus  aut  (ai  alcali  viget  ;  aut  calor  cum  ficcita- 
te  conjundus  :  aut  certe  particularum  quidam  ineft  afperitas.  In  hyperici  v. 
mUlepertms  foliis ,  pice  ,  terebintbina ,  aloe  vis  eft  qusdam  abftergens  , 
qua  fordida  ulcera  expurgantur ,  U  recentiasVubeia  paulatim  conglutinan- 
lur. 

Inter  hujus  generis  remedia  vix  ullum  efte  putem  paratu  facihus ,  autufu 
prc-Eftantms  cum  internis ,  tum  externis  ulceribus,  quam  balfamum  fulphuris, 
quod  abftergit,  mundat,  confoHdat ,  &  puris  fecretionem  promovet.  Qiia  ve- 
ro  arte  paretur  prster  casteros  expUcat  D.Boyle  in  eleganti  opere de  uiii phi- 
lofophis  experimentalis.  Florum  fulpliuris  partem  unam  cum  4  ,  aut^  olei  in 
vafe  fidilific  moderato  igni  adhibet  ,ut  indefinenter  moveatur,  donec  oleum 
colorem  fangumis  &  mellis  confiftentiam  adeptum  fuerit  :  quod  utique  intra 
unius  hors  fpatium  plerumque  efficitur.  Aut  quod  tutius  fuerit ,  floresfulphu- 
ris  cum  oleo  in  vafevitreo  &  oblongo  ,  leni  calore  in  arena  paulatim  exco- 
quiiur.  Adverfus  pulmonis  &  inteftinorum  ulcera  Syl vius  &  alii  hoc  balfamum 
multum  commendant :  ad  11.  guttas  in  liquore  idoneofumi  poteft.  Cum  ulcus 
cft  in  inteftiniSjhoc  balfamum  cum  oleo  anifi,aut  fuccini  pra^parat  Sylvius:in  te- 
nefmo  v.  Empreintes,  ut  optimum  confolidans  pr^fcribit.  Adverfus  ftrumas  v. 
eV>'o«f//i?/,paralyfim,podagra:  doloresfaltem  in  morbi  principiocommendat  vit 
nobiliffimus.  Nec  dubium  quin  paralyfi  utilia  fint  remedia  ,  in  quibus  viget  fal 
volatilis  jUtlimaccs  rubri,  terr.ie  lumbrici,  Sic  audivi  podagrae  doIo:csleniri, 
cum  caro  bubula  recens  parti  aflfliftx  identidein  admoveiur.  Novi  perillu- 
fttem  feminam  paralyfi  afeftam  nuper  a  viro  nobih&notidimofanatam  hoc 
modo.  Aquae  c  chasrefolio ,  v.  «rff«//diftillata:  libram,  cum  aqu.-e  bctonic» 
femilibra,  zo.  granis  falisroris  marini,  quinque  granis  falis  volatilis  viperae 
una  mifcebat",  &  ter  unoquoque  die  dimidium  fcyphi  hujus  mixtura:  h.nirien- 
dumprxbebat,  xquisa  cibointervallis :  interimpesnffldus  balfimo,  Regi- 
n.T  Hung.^riz  aqua,  &  oleo  fcorpionis  idemtidem  illiniebatur,  &  brevi  fa- 
nata  cft.  At  finis  noii  erit  fi  formnlas  cxfcribcre  volumus :  neque  id  nobis  in 
hoc  opere  eftpropofitum:  fedquo  Phyficic  cxperimentis  fubnixa»utilitas  om- 
nibus  innotefcat ',"  non  id  alienum  ab  inftituto  putamus ,  fi  perpauca  eaque  ufrt 
probata ,  cum  fe  fe  dat  occafio  remedia ,  atque  ut  vocant ,  arcana  proponamus, 
ut  ea  experientis  ipfi  fubjiciantur. 

Quo  ioitur  ad  fecundas  qua'itates  redeamus.  Qua:  carnem  cxficcant ,  §c 
contrahunt,  ut  terra  armena  ,  vitriolum  ,  ferri  fcoria,  epulotica  vocantur, 
quod  cicatricem  obducant ,  fnle  fixo  &:  tcrra  abundant.  QurE  cicatticem  tur- 
piorem  delent,  haec  fale  nitrofo  &  volatili  pollent;  ut  nitrum  ipfum ,  finapi , 
eleum  ex  vitelljs  ovorura  :  id  ciiim  ignis  vi  exprelTum acre  eft  &  exficcat,  u« 


TRACTATUS     TERTIUS.  i^^ 

ic  butyrum  frijtum  5  cum  butyrum  recens ,  ut  &  ovorum  vitelli  emolliant,  8c 
maturenr. 

Qu3E  acres  &c  ferofbs  humores  temperant,  &  moderate  detergunt ,  five  in- 
tusfumantur  ,five  exterius  adhibeantur ,  ea  dicuntur  vulneraria:  ut  confoli- 
diradiceSjplantaginis  &hyperici  folia.  Nuper  accepi  a  medico  doftiflfimo 
aquam  e  foUis  confolids  majoris  exftillatam  opiimumefle  colicis  doloribusre- 
mcdium, 

Qua:  infra  fccundum  gradum  calida  funt ,  &  humida ,  ac  mediocrem  na£la 
funt  fubftantiam  ,  hxc  maturant,  &emoUiuntdum  meatus  dilatant.  Inter  in- 
numera  hujus  generis  vel  unguenca,  vel  emplaftra  ,illudprs  cseteris  commen- 
dat-  Sylvius ,  quod  vulgo  de  Ipermate  ceti  vocitatur.  Idque  ex  4.  unciis  cerx 
albae ,  fpermatis  ceti  uncis  1 ,  Sc  galbani  aceto  dilfoluti  uncia  i  componitur ; 
hoc  non  fanguinem  modo  ,  fed  &  lac  in  mammis  a  coagulatione  cue- 
■  icur. 

Quod  aliquanto  calidius  eft  &  tenuioremhabet  materiam ,  paulo  magis  ra- 
refacit,  akiuspenetrat,  laxatcutis  meatus,  idque  diaphorecicum  dici  poteft: 
cujus  generis  funt  qus  fale  volatili  abundant ,  qua:que  difcutiunt  per  in(enfibi- 
iem  tranfpirationem  ,  &  refolvunt.  Sic  durities  in  parte  carnofa  oleo  lumbri- 
corum  curatur.  Membrani  &  tendines  exficcantibus  &  corroborantibus  fanan- 
tur :  hujus  generis  eft  falvia.  Qlix  ficciora  funt,  potentius  digerunt. 

Cum  calor  cft  intenfior ,  &  major  parcium  tenuitas ,  ut  in  tithymallo ,  flam- 
mula,  ranunculo,  tum  fal  volatilis ,  autpartes  acriores  8c  fulphures  vigenr, 
Eaque  humores  validius  educunt ,  &  v  eficas  plerumque  in  cute  attollunt.  Sunc 
qux  acriore  fale  prxdita  carnem  excrefcentem  abfumunt  ,verrucas  &  callum 
exedunt,  utcineres  ex  teftis conchartim ,  calx  viva  ,  oleum  vitrioli  ,  quibus 
luxurians  &  fungofa  caro  in  ulceribus  detrahitur.  Qux  autem  exulcerant ,  & 
m  cruftam  indurant ,  hxc  cauftica  &  efcharotica  vocitantur.  Huc  pertinet  lapis 
infernalis  ex  argento  in  aqua  forti  prasparato  compofitus.  Septica  dicuntur, 
qux  maligna  acrimonia  carncm  cum  fo:tore  corrumpunt :  ut  arfenicum. 

Qtiae  emoUitum  humorem  abforbent ,  func  plerumque  falfa ,  ut  cineres  omnis 
generis,  calx  elota,fal  communis,  quxque ficcitate  fuaaquofos  tumores  dif- 
cutiunt. 

Attrahentibus  repellentia  ob  terrcnam  Sc  adftringentem  materiam  ,  aut  fri- 
gus  ipfum  opponuntur ,  uc  alumen  ,  vicriolum  ,  omphacium  ,  v.  du  verjus  , 
qux  fluxum  humorum  reprimunt ,  &  meatus  occludunt.  Neque  hxc  utilitec 
adhibentur ,  cum  valde  impurum  eft  corpuj ,  aut  multus  humor ,  aut  profun- 
diorihasrec  parci ,  aut  malignus  eft,  aut  dolor  adeft  vehemens ,  aut  metus  eft 
ne  humor  in  principem  aliquam  partem  irruat :  tum  enim  tranfpirationem  in- 
hibent,  &  naturalem  coflionem.  Verum  ifta  ,  &  alia  hujus  generis  pen8 
jnfinita  cum  Medici  utpropria  fibi  vindicent,  levitet  delibaffe  wfficiat. 


Hhiij 


2+6 

«•SS^  »5g*  «^5:*  *SS*  «^?^  »as»»  «S^ : '«S^  «S^  <'JS»  ;S»> 

PHYSICiE 

PARS  SECUNDA. 

DE    CORPORIBVS     V ITM    E  T   SEN  SVS 
e^cpertihus. 

Eqviitur  ut  fecundam  PHilofophix  naturalis  parcem ,  quz' 
efl;  de  rebus  vits  &  fensus  expertibus  ,  preffo  contraftoque 
ftylo  tradamus  :  cum  in  Phyfica  generali  muha  fint  exphcata , 
quxadhunc  locum  videbantur  attirere.  Nam  elementa  ipfa, 
eorum  motus ,  &  quahtates  fatis  fufe  expofuimus ,  quajque  de- 
fiderari  poflent,  in  tradatudemixtis  imperfedUs ,  (eu  de  mc- 
teons  exponentur. 

Primum  igitur  quajad  corporafimphda,coBlumvidehcei  &  fidera  pertinent, 
mundi  compofitioncm ,  aftrorum  motus,  &pha°nomena  ,  non  ut  Aftrono- 
mi ,  fed  ut  Phyfici  perfequemur.  In  fecundo  tracftatu  mixta  five  imperfe- 
^ta  ,  &  brevioris  a:vi ,  qux  meteora  dicuntur  ;  five  perfeftiora  ,  foffilia 
nimirum,feu  mineraha  exphcare  conabimur.Terrius  denique  tradtatus  ea  mixta 
compleftetur,  quas  vi  genitah,&:  procreatrice  donantur :  nam  plantae  vitac  com- 
potes  vulgo  habentur :  fi  tamen  proprie  &  ad  legem  veritatis  loqui  volumus  , 
interres  vita:  expertes  omnino  funt  numeranda: ,  aut  certe  adeo  tenui  vita  do- 
nantur,  utinter  res  animatas ,  &  inanimes  ambigant. 

TRACTATUS    I. 

De  mundo  &  cmlo. 

DE  mundo  didburi  quae  ad  Theologos  pertinent  quacftiones ,  &  eas  qus  pa- 
rumhabentutihcatis,  omittemus.  Cnjus  generis  esvidcntur,  qua  anni 
tempeftate  mundus  conditus  fuerit ;  cujus  is  fit  figun ;  an  perfeilior  condi  po- 
luerit,  &  ahxhujufmodi ,  de  quibusnihil  certi  nobis  conftare  poteft.  Eas  tan- 
tum  attingemus ,  qua:  ad  inftitutum  noftrum  funt  neceftari.T ,  &  quibus  igno- 
ratis  nemo  ferc  eruditi  nomen  merito  confequetur :  ex  quibus  ex  funt  maxi- 
me  quas  ad  Cofmographiam  fpcdlant.  Triplex  itaque  hujns  traftatus  crit  dilfer- 
tatio  ,  prima  de  mundo  fucura  eft  ,  nec-non  de  coch  &  fidcrum  natura  :  fccun- 
da  de  lumine  ipfo  ,  eft  enim  prxcipua  fiderum  affecfVio  ;  poftrcma  de  motibus 
corporum  coelcftinm.  Circa  mundum  ipfum  baecinquiri  dcbent.  i"  An  condi- 
t«s  f uerit  in  tempore  ?  i"  Qux  finc  pricipus  iUius  partes ;  }<>  quod  fit  verum 


PHYSICyE  PARS  SECUNDA;  147 

mundi  fyftema  :  quod  ucique  vix  explicari  poteft,  ni(i  qux  ad  intelligentiatn 
fph.^rascoeleftispertinent,  fuerinc  antepertradata. 

DISSERTATIO    PRIMA. 

Uf  mundo, 

CAPUT     PRIMUM       ' 

De  mun4i  orlgine. 

MUndum  in  tempore  conditum  fuifte  fide  certa  &  inconcufta  tenemiis,  va- 
ciis  quoque  rationibus  id  perfuafum  habemus ,  quarum  nonnuUas  in  Me-  • 
taphyficatraftatu  tertio  attigimus.  Quin  etiam  hoc  ipfum  meiioris  not£e  Philo- 
fophi  agnoverunt.  Locus  illuftriseft  apudPlatonem  inTimseo,  PrimHm  ,  in- 
quit,  confideremns,  <juodtn  omni  qudiflione  ante  omnitt  inveftigari  debety  utrum 
hocuniverjitmfemperfueritfine  ullo  geyiemtionis  principio,  an  genitumfit 
ahaliijuo  principio  fitmens  exordium.  Jd  profe^io  cernitur  ,  tangitur  ,  &  coj-' 
fus  habet :  omnia  vero  hujufmodifenfus  movent :  qu£  fenfus  moient  ,  opinione 
ferfenfum  percipiuntur  ;  hac  veri  talia  ejfe  conftat ,  ut gignantur ,  &  genit* 
fmt :  patrem  mundi  invenire  dlfficile ,  &  cum  jam  inveneris  ,  pradicare  in  vhL 
gus  nefas. 

Itaque  nihil  abfurdius  dici  potuit ,  aut  fingi,  quam  hoc  unlverfum  ex  turbu- 
lenta  atomorum  concurfione  prodiiffe.  Sed  neque  AriftoteHs  de  mundi  sterni- 
Jate  fententia  probabihor  videtur,  quamEpicuricommentum.  loenimquis  il- 
ludanimo  poteft  comprehendere ,  aut  fufpicari  potius,jam  infinitas  temporum, 
&motuum  periodos  efte decurfas  ;  An  Deus  primum  aliquem  velhominem, 
\e\  leonem  ab  infinito  tempore  condidit ;  Quod  G  nullum  qui  primus  eflet , 
condiderit ,  profedo  non  is  rerum  omnium  Author  vel  opifex  dicendus  eft  , 
atque  in  Epicuri  opinionem  qui  omnia  cafu  &  neceflitate  materix  formata  pu- 
cat,  omnino  revolvemur  :  quod  tamen  Peripatetici ,  autqui  Ariftotelem  hac 
in  re  fequuntur,  ut  abfurdum  refugiunt.  Quod  fi  primus  aliquis  homo  vel  ab 
icerno  creatus  fuic ,  an  finirus ,  vel  infinitus  hominum  numerus  jam  excitit ;  Fi- 
nica  fane  hominum  ,  uti  nec  annorum  feries  ab  infinito  cempore  non  efiluxit. 
Sed  neque  infinims  hominum  numerus  ex  utraque  parte  conclufus,primo  nem- 
pe  homine,  &  ukimo  concipitur  :  praecerquam  infinicumaUudaDeo  nullum 
cire  poteft  ,  &  fi  quod  eftec ,  nunquam  decurri  potuiftet. 

Zn  Jam  alibi  innuimus  tot  artes  ad  vitae  ufum  neceflarias ,  tot  prsclara  iiiven- 
ti  tam  nupera  effe ,  uc  hoc  argumento  vel  Lucretius  ipfe  Epicureus  mundum 
nonadeo  vetuftumipfe  fateatur. 

Quare  libentius  iis  qux  a  Mofe  de  mundi  creacione  cradica  funt ,  animus  ipfe 
acquiefcit,  quam  nonnuUis  Philofophis  qui  eum  auc  Kcernum  eire  volunc,  aut 
cx  fortuica  atomorum  concurfione  prodiiire.  Ec  quidem  Mofes  creacionem 
mundi  fex  diebus  abfolucam  fic  defcribic ,  uc  ujio  capice  coc  &  tantas  res  com- 
ple£tatur,  quse  nulli  unquam  homini  in  mentem  venire  potuiftent ,  nifi.ea  di- 
vina  revelacione  accepilTet.  Nam  ut  alibi  diximus,  Dei  veritatem,  providesi^ 


<  4S  P  H  Y  S I  C  ^ 

tiam  hoc  loco  infinuat  Mofes ,  cum  cunfta  verbo  &  jufTii  di vino  procreata  tefta- 
tur.  Ab  ipfo  lumine  Deus  inicium  capit ;  nullum  opus  aggreditur ,  nifi  quod  in-' 
cctperat,  abfoluco  ;  ab  iis  quae  funtimpcrfediora  ad  perfedliora  fenfim progre- 
ditur ,  rem  nuUam  nifi  certo  fini  deftinatam  creat ;  hominem  ,  ut  opus  abfolu- 
tiflimum  extrcmo  tandem  loco  efticit.  Atque  ejus  formationem  ita  deicribic 
Mofes ,  uc  palam  faciat  mentem  humanam  non  ex  materia ,  ut  reliquorum  ani- 
malium  formas  erui ,  (ed  a  Deo  ipfo  infundi ,  &  creari ,  eamque  elfe  ab  omni 
materia:  contagio  liberam.  Quin  &  ad  imaginem  Dei  formatum  hominem 
docet ,  non  folum  propter  animam  rationalem ,  qux  eft  quafi  radius  immorta- 
lis  divini  luminis :  fed  maxime ,  quod  quemadmodum  Deus  rerum  omnium  per- 
fe<Stiones  in  fe  compleditur;  fic  homo  eft  totius  naturae  quafi  compcndium  . 
divina  cum  humanis  conciliat ,  tempus  cum  xternicateconnedit :  unde  aChri' 
fto  Domino  oninis  crcatura  appellatur.  Pradieate ,  inquit ,  EvangtiiHm  omtr^ 
sreatun. 

Poftremo  res  tantas  narrat  Mofes  ftylo  fimplici ,  non  fucato ,  fed  fincero ,  & 
gravi ,  quique  omnes  veritatis  charaderes  pra»  fe  ferat.  Legentium  animos  nou 
priparat,  utattentos  efticiat ,  non  afftdus  cxcitat  humanos,  non  accerfitis' 
defcriptiofiibus  indulger.  Sed  rem  ipfam  nude  &  fimplicicet  exponit ;  atque 
ea  dicit ,  quorum  traditio  per  paucas  hominum  generationes  tranfmiira  in  mul-i 
torum  animis  integra  vigebat.Jam  tot  miraculis ,  tot  prodigiis ,  quae  ut  publica, . 
ut  teftatiffima  monumenta  tradidit  ,  tantam  fibi  authoritatem  conciliat , . 
ut  de  iis  quae  fcripfii  circa  mundi  originem ,  nemo  fanae  mentis  dubitare. 
poffit. 

Hinc  facile  accedimus  fententiae  ClarilT.  Huetii  quam  in  propofitione  quar- 
ta  demonftrationis  Evangelicac  fufe  perfequitur:  vetuftiffimos  nempe  Authores 
cum  multa  alia,  tum  illud  maximede  mundiorigine  a  divino  Mofe  efte  mu- 
tuatos.  Nam  ut  nihil  dicam  de  Sanchoniathone  Berytio  antiquiffimo  rerunT 
Phocniciarum  fcriptore  ,  quemunoaut  altero  fscuIoMofe  recentiorem  fuifle' 
fcribit  Porphyrius  apud  Eufebium  i.  i.  de  prsepar.  Evangelii ,  quique  teftc 
ipfo  Philone  Byblio  qui  ejus  opera  in  Grascam  Linguam  convertit ,  multa 
demundiorigineconfcripfit  :  Hefiodus  ipfe  plurima  ex  Mofe  deprompfit  j  ut' 
chaos ;  ut  feptimum  diem  facrum  effe  ;  primorum  hominuni  vitam  noftra  diu- 
turniorem. 

Circa  jj.  Olympiadem  floruitThales  originePhxnix,  yCgyptiorum  & Chal- 
dsorum  difcipulus.  Hinc  Deum  definiebat  ijitod principio  &  fine  caret  ;  hanc^ 
aiebat ,  ejfe  mentem  f  «*  cunBa  ex  aejnis  formavit.  Pythagofas  in  Syria  natus 
exjamblicho  ,  de  mundi  opificio  pleraque  Moyfis  dodrinac  confona  tradidit; 
ut  ex  Timaeo  Pythagoreo  apud  Platonem  liquet.  Plutarchus  lib.  de  placitis 
Philofophorum  teftatur  Pythagoram  &  Platonem  docuifie  mundum  a  Deo  efle 
fa£lum  ,  &  fuapte  naturacorruptionieireobnoxium  ;  Deum  non  fenfu  per- 
cipi ,  fed  intelligi  foliim.  Anaxagoras  ex  Eufebio  fcrip'ionis  fuae  hoc  initium 
fecif,  Omnia  fimnl  erant ,  deindemcns  fuperveniens  ea  in  ordinem  digejftt. 
De  Platonica:  dodhince  cum  Mofaica,  pra:fertim  circa  mundi  originem  confen- 
fu  jam  fupra  diximus.  Deum  fupremum  rerum  opificem  ambo  agnofcunt; 
mundum  a  Deo  creatum  ad  excmplar  ;  Deum  res  omnes  verbo  creafle  ;  uc 
mittam  alia  plurima ,  qus  prsftaati  vir  ingenio  fufnis  explicat.   Hinc  non 

abhorte? 


PARS    SECUNDA.  249. 

abHorret  a  vero  quod  narrat  Aiiftobulus  Peripatericu3,ante  AkxanJri  expe- 
ditionem  pattem  aliqujm  facrx  Scripturs  in  Grscam  Linguam  efle  converiam. 
Sed  ad  inltitutum  veniamus ,  quasque  a  Philofophis  objitiuntur ,  expendamus. 

SolvHntur  objeiJiones. 

Oppontmt,  1.  qui  contrafentiunt,nulla  mentis  contentione  concipi  pofTe  quo-- 
modo  Deuscitra  ullam  fui  mutationemmundnm  in  temporecondiderit. 

R.  Id  concipi  quidemnon  potle  ,fi  Deus  neccffitate  agat ,  non  libero  volun- 
tatis  arbitrio.  Et  fane  fi  nunc  temporis  poiTit  aliquid  de  novo  efficere  ,  quis 
negare  audeat ,  eum  in  tempore ,  &  cum  voluit ,  potuifFe  munduni  condere  ? 

Sed  inquiunt ,  quid  placuit  Deo  facere  coclum  &  terram  ?  Cur  antea  non 
fecit  >  Hinc  VeUeius  Epicureus  apud  Marcum  Tullium  requirit  cur  mundi 
acdificatores  repente  extiterint,  innumerabilia  ante  fxcula  dormierint?  Qus 
molitio  ,  qua:  ferramenta  ,  qui  v^des,  qux  machina,qui  miniftti  tanti  mu- 
neris  fuerint  ? 

Rerpondeo  cum  Auguftino  ,  caufas  voliintatis  Deifclre  fH£rnnt :  cum  volun- 
tM  Dei  omnium  ^iufnnt ,  ipfafit  caiifa,  Jam  utris  potius  affentiar ,  Epicureis 
an  Platonicis;  lUi  coclum  ,  terram ,  homines  concurfu  atomorum  repente  pro. 
diilfe ,  Deum  omnino  celfare  ,  nihil  agere  ,  nihil  moliri  contendunt.  Hi  con- 
tta  ex  operibus  magnificis  atque  prasclariscum  ipfum  mundum  &  ejus  mem- 
bra ,  ut  loquitur  TuUius ,  cfflum  ,  terras  ,  maria ;  tum  horum  infignia  Solem  ,> 
Lunam  ,  SteUafque  vidiirent  j  cumque  temporum  mutationes,  maturitates ,  vi- 
cifliitudinefque  eognovilfent ,  fuipicati  funt  aliquam  exceUentem  elTe  prasftan- 
temque  naturam ,  quas  hncc  feciflet,  moveret,  regeret  ,gubernaret. 

Sed  moleftius  qusrunt  ,cur  Deus  mundum  ante  non  fecerit;  curnondecem 
flnte ,  aut  centum  annorum  miUia. 

R.  quafi  numerus  iUe  annorum  quantumvis  augeatur ,  cum  ip(a  a;ternitate 
comparatus  aUquid  momenti  fit  habiturus.  ^ternitas,nt  optime  vir  dodifli- 
mus,eft  rei  independentis ,  &  neceftarixcharafter  ;  cito  aut  tarde  funt  tempo- 
iisaffe6liones,non  xternitatis,  quaz  Creatorinon  rebus  creatis  convenii:  hrc 
quidem  tum  coeperunt,  cum  eas  incipere  oportuit. 

Opp.  2.  Ariftoteles  motum  &  tempus  incipere  nunquam  potuiiTe:  non  eniai 
poteft  mobile  fieri ,  quod  ante  non  erat ,  nifi  per  motum. 

R.  Id  negando.  Qupd  enim  fit  ex  nihilo  per  creationem ,  idfine  motu  effici- 
tur  :  nec  creatio  eft  quiddam  rei  quae  efficitur  adjundum ,  &  ab  ea  difcretiim, 
ut  fuo  loco  diximus. 

Inftant.  Si  tempus  aliquando  incepit  ,  ergo  aUquando,  aut  prius  non  erat 
tempus :  Cum  tamen  aUquando  ,  &  prius  fine  tempore  concipi  non  poflint, 

R.  In  ipfa  xternitate  nihil  elfe  prius  aut  pofterius  ,  fcd  eam  effe  totam  fimul, 
&  indivifibikm  :  itaque  ante  mundi  creationem  non  verum ,  fed  fiditium 
tempus  fuit. 

Opp^  5.  Qnod  ortum  fit,aeternum  efle  nonpoffe:  aut  cujusaliquod  initium 
fit ,  ejus  nihil  eUe  extremum. 
R.  His  ad  fummum  effici,  mundi  coagmentationem  natura  fua  elTediflblu- 
To7n.   II.  I  i 


ip  THVSICiE 

Inlcni :  q«-mqium,  ut  aic  Plato ,  Deo  volente  non  diirolvatur :  ncc  neceffe  cft 
ea  Philofophorum  effaca  qui  nulla  fatis  idonea  racione  muniuntur ,  ut  indubi- 
tata  adniittere.  Itaque  cum  hoc  univerfum  a  Deo  pendeat ,  debuit  inciperc} 
nec  tamen  in  nihilum  redigetur :  cum  fubftantix  annihilatio  aliquid  inconftati' 
tix  in  iplo  rei  conditore  teftari  videatur. 

Qood  autem  negant  fe  mente  confequi  polTe  motorem  xternum  fine  motu, 
aut  tam  immenfo  temporis  fpatio  Deum  celVairc ,  pergunt  Deum  uc  caufam.  ne- 
celVariam ,  non  liberam  ,  &  independentem  animo  concipere. 

Qiiod  fi,  inquit  Produs ,  potuit  Deus  mundum  Condere  ab.sterno,  tc  noluit, 
fuit  invidus. 

R.  Primum  an  potuerit  ab  xterno  mundus  creari,  magna  eft  dubitatio:  non 
poiuiire  multo  eftprobabihus  :  fed  cumDeus  fic  Hberrimus,  &  potentiflimus, 
mundumcum  voluit ,  e  nihilo  produxit .  Ac  tam  facile  eft  animo  concipete 
quoJ  Deus  undequaque  perfedlus  &  hberrimus ,  nulli  neceflitati  addiftus  mun- 
dum  olim  condiderit ,  -quam  quod  res  fingulis  efficiat.  Nifi  forte  velint  Dcum 
ommno  ceffare  ,  &  etiamnum  nihil  agere  :  ipod  fane  omnium  mentes  lefu- 
giunt,  &  cum  Dei  providentia  ,  quam  fuo  loco  demonfttavimus  ,  non  cohasrec. 
Neque  enim,  ut  optime  Seneca  I,-de  Providentia  cap.  i.  hic  ftderHm  certht 
difcnrfusfortuitiimpetus  efl.  Nam^jitx  cafus  incitat ,  fepe  turhantur ,  &  ci- 
to  arietant :  hdevero  inoffenfa  velocitas  procedit  aternx  legis  imperio.  Quare 
non  invidus  fuit  Deus ,  fi  univerfum  ab  ceterno  non  condiderit :  quid  enim  erat 
cuiinvideret:  feipfo  eirentialiter  bearus  eft,  acfibiomn-ino  (iifiicit. 

Sed  antiqua ,  inquit  Averroes ,  Dei  vohintas  non  magis  potuit  mundum  de 
novo  producere  ,  quam  nova  voUintas  poflit  id  quod  vetus  eft  efficere.  Rtdi- 
culum  fophifma,  quafi  in  Deo quiddam  fitantiquum  aut  novum,  aut  hominun» 
more  fit  mutabilis, 

Sed  idem,  inquit,quaridiu  idem  permanet,  diverfa  non  efficir, 

K,  Id  forte  de  agente  neceflario  &  naturaH ,  non  item  dc  caufa  liberrima 
ftatui  pofle, 

Rurfus  negant  fe  id  animo  confequi ,  quomodo  fuerit  tempus  aliquod,  nuU 
lum  cum  tempus  eflet. 

R,  Ncmo  id  dixerit :  fed  una  fuit  cEternitas ,  quam  nuUa  temporum  circum- 
fcriptiometiebatur.  Ex  iis  hquet  Philofophos,  quimundum  iternum  cfte  con- 
tendunt  tot  fe  difficultatibus  induere  ,  ut  ex  iis  fcle  expedire  non'pofnnc ,  nec 
quicquamin  Cmx  fencenciae  patrocinium  affcrrc,  nififubcilesquafdam&  minu- 
tas  rationes  ex  Mecaphyfica  depromptas.  Quod  autem  Deus  mundumftcerit , 
ait  Auguft.  1.  n.  de  Civir.  Dei  c.  4  niiUi  tntiits  credimus  ^uam  ipft  Deo,  uhi 
■eum  audivimns,  NufcfHam  itnerim  nos  melius  cjuam  in  fcripturis  fanelis  ,  ubi 
dixit  ProphetaeJHS  ,  inprincipio  Deus  creavit  coelitm  &  terram.  Qititamido- 
tieus  eft  teftis ,  per  ijuem  Deo  credendutnfit,  ut  eademfpiritu  Dei,  cjno  hacfibi 
revelata  cognovit ,  etiam  ipfamfidem  nofiramfuturam  tanto  ^ntepradixerir. 
Et  in  eodem  Ubro  cap.  11.  Si  ergo  ^udrimus  quis  fecerit,  Deus  efl ,  ft  perejuid 
fecerit ,  dixit,fiat  &  fahia  efl  ;  ft  cjuare  fecerit  ,  ^uia  bona  efl :  ncc  j4uthor  efl 
■ixcellentior  Deo  ,  nec  ars  efficaclor  Dci  %ierbo ,  nec  caufa  melior  (juam  ut  bf 
cjuim  crearttura  bom  Dco, 


PARS   SECUNDA.  iji 

Gum  itaquc  nobis  folent  illud  dilcmma  opponere  :  vel  univerfi  creatio  eft 
opus  Deimajeftatedignum,  tumque  id  xtermim  elTe  dtbuit:  cum  Deus  fem- 
per  cfficiat  qiiod  eft  optimum ,  neque  unquam  ab  iis  quas  (apientia  divina 
praefcribit ,  regulis ,  difcedat;  vel  univerfum  quantum  quantum  cft  ,  Dei  maje- 
ftate  omnino  indignum  refta  ratiojudicat:  quod  fi  conccirum  fuerir,  fimulid 
quoque  fatendum  erit ,  nunquam  id  cx  nihilo  edudkum  oportuifle  ;  neque 
adeo  in  tcmpore  creatum  fuifte. 

Refpondeo  cum  viro  dodilH  mundum  ita  efle  perfedum  ,ut  eum  in  tempo- 
re  creari  optimura  fuerit  :  fed  tamen  c  majeftate  divina  non  fuit,  utis  ab 
zterno  exifteret,  ac  rebus  omnibus  rite  expenfis  longe  melius  foret  eumnun- 
quam  efte,  quam  aiternum  exiftere:  ciim  illud  ad  divinam  fapienriam  perti- 
neat,  ut  in  creaturis  impreflus  maneatdependentia:chara6ter. 

Verum,  inquies,  fi  Deus  neceflitate  quadam  id  quod  eftoptimum  efficiat, 
atque  id  pracftabilius-fuerit  mundum  condi  in  tempore ,  profedh)  mundi  crea- 
tio  omnino  fuit  neceflaria. 

R.  Deum  quidem  juxta  diVinac  fapientiac  prrfcriptum  femper  operari :  fed 
non  necelfario  id  quod  eft  optimum  cfficere  :  cum  enim  fit  hberrimus ,  &  a£lio- 
num  fuarum  dominus  ,  poteft  nihll  extra  fe  efficere ,  nihil  mohri ,  feipfo  bea- 
tus  eft&  perfeftus,  necqi^icquam  prster  fuam  eflentiam  amore  &  cirentiali 
&  neceflario  profeqpitur. . 

Quidquid  extra  fe  proereat,.  aetema  quidem  aftlone  &  immutabih  efficit  j 
verum  ea  necefliras  ex  divinis  decretis  qua:  funt  hberrima ,  proficifcitur.  Sed 
vereor  ne  ifta  ad  Theologiam  potius  quam  ad  Philofophiam  fpeiSare  videan- 
tor:  id  tamen  non  omnino  a  propofito  opere  alienum  vifumeft,  fi  dcmun^ 
do  &  pricipuis  illius  partibus  diduri ,  de  illius  quoque  origine  paulo  accu- 
ratius  ageremus ,  non  omiflis  qus  cotura  fidei  noftrae  decreta  a  nonnulHs  op- 
ppni  folent. 

C  A  P  U  T     II. 
QjiA  ftnt  fruipM  hujus  umverfi  partts, 

COrpora  qua:  fiint  omnia  vel  lucida  funt ,  vel  diaphana ,  vel  opaca ;  hoc 
eft ,  ut  identidem  diximus ,  vel  lucem  ex  fe  emittunt,  vel  in  fe  tranfmit- 
tuntjvel  extra  fe  remittunt.  Itaque  fol  &  ftells  lucent ;  terra  &  planetas  relu- 
cent:  expanfum  vero  illud  in  quo  fidera  velut  fufpenduntur,  five  aer,  five 
asrher ,  aut  quocunque  aUo  fignetur  nomine,  tralucet :  jam  ut  confueto  ordine 
progrediainur,  a  ftellis  ducamus  exordium  ,i  fitque 

Prima  Conclnfio, 

Stellue  fixa;  proprio  fulgent  lumine ,  non  item  planetac. 
Stcllas  fixas  dicimus  qu.r  ern^I^m  f  mper  inter  fe  ordinem  fervant,  ac  6.V- 
ftantiam  :  ut  planeta:  nomiraMtur,  qoi  loca  fua  continenter  mutant.  Unde 
pianttae  quafi  errantes  vocitaniuv ,  quod  huc  iliuc  vagari  videantur :  tametfi 


ip  P  H  Y  S  I  C  .« 

in.i"iu  eft  in  eo  ertore  conftantia  ,  ut  poftea  oftendemus.  Stellx  fix^  uno 
fere ,  Sc  i2quabili  motu  feruntur ,  eoque  diurno  ;  cum  planeta  quifque  motum 
(ibi  proprium  habeat,  quoab  occafu  in  ortum  nilitur.  Hinc  fol  annuo,luna 
menftruo  fpatio  orbem  llium  conficit :  his  icaque  explicatis. 

Probatiir  conclufto  ,  Stellas  proprio  lumine  fulgere  lo ,  quod  fixamm  lux  fic 
vegetiot ,  planetarum  vero  lumen  (It  placidius,  ac  debilius :  quod  fane  demon- 
ftrac  ftellas ingenita  luce micare,planetas  mutuatitio  duntaxat,&:  afoleacce- 
pro  lumine  relucere. 

v>.  Id  etiam  videtur  colligi  ex  fcintillatione  ftellarum  :  hx  quippe  fcintil- 
lant,  quod  earum  lux  puriffima  vifus  aciem  perftringat ,  pupillam,  feu  fora- 
men  perquod  radii  luminis  fubeunt  oculum  ,  contrahat  ;  nervulos  ex  quibus 
retma ,  feu  vifus  organum  contexitur,  percellat.  Hinc  motum  illum  fcintil- 
lationis  tremulum  imprimit  :  adeo  ut  fol,  &  ftellac  fiudiuare,  aut  intremif- 
cere  videantur.  Secus  accidit  in  planetis ,  quibus  nulla  ,  vel  parva  admoduiri 
fcintillatio  ineft :  quod  fint  corpora  afpera ,  &  opaca ,  qux  lucem  quidem  re- 
gerunt  ,fed  reflexione  debilitatam  ,  ac  pluribus  umbellis  temperatam.  Tametfi 
vix  ftellaE  fcintillant ,  nifi  cum  honronti  funt  viciniores ,  aui  frigido  &  gelido" 
acre. 

Confirm.  Tanta  cft  ftellarum  a  fole  diftantia ,  ut  fol  ex  earum  loco  vifiiS 
vix  forte  major  ftella  primi  ordinis  videretur:  non  igitur  lux  fixarum  aded 
vegeta  ex  lucis  folaris  reflexione  proficifcitur :  fed  ipfis  propria  eft ,  &  con- 
genica,  Hinc  ftellae  lucefccnte  aurora  mulcum  imminuuntur ,  &  nodu  longe 
majores  quam  par  fit ,  cernunmr  :  tum  quod  lux  illa  tremula  &  fcintillans  plu- 
res  retins  fibras ,  aut  nervulos  percutiat  j  tum  forte  etiam  quia  pupilla  noftti 
magis  explicatur :  ut  videre  eft  in  felibus ,  quorum  pupilla  de  die  eft  angn- 
ftiliima,  noftu  veromultum  apertior.  Unde  qui  de  tenebris  in  lucem  pro- 
deunt ,  caligant  oculis  :  quod  uperiorem  lucem  quam  latior  pupilla  admifit,  fu- 
ftinere  non  poflinr, 

3"^,  Stellas  ejufdam  efie  cum  fole  naturjrhinc  etiam  liquet ,  quod  folis  at 
fixarum  non  vagus,  fed  certus  fitmotus:  adeo  ut  fol  una  ex  fixis  nobis  vi- 
deatur  ,  fed  nobis  vicinior  ,  &  fixx  totidcm  foles  ,  qui  tanto  a  nobis 
diftant  intervallo,  ut  fi  exuto  capillitio  cernerentut  ,  vix  tanquam  pun- 
fta  lucida  apparerent :  ita  ut  Gaftendus  affirmarenon  dubitet  omnes  ftellas  ia 
unum  globum  collcAas  ,  non  mnjores  vifum  iri,fi  uti  ajquum  eft,ccrncrentur, 
quam  nunc  ftella  primi  ordinis  conrpicitur.  Quare  aut  capillitium  illud  forte 
in  humonbusoculi  hbi  accerfunt,  aut  ccrtemngnapupilli  dilatatio ,  ac  vege- 
ti  illius  luminis  (eintillacio  id  fideribus  aftingit, 

Sed^incfnies  ,  nonnulli  planet^  {cintillant,  ut  Vemis,  &  tamen  hxcpro* 
pria  luce  non  fulget :  cum  eafdem  pcnephafes,&  luminis  incrementa  fubeat 
qux  luna :  ut  tubo  optico  dcprchendimns':  ergo  ex  fcintillatione  non  fatis  apte 
coUigimus  ftellas  propria  luce  fulgere, 

Rejp.  Ex  fcintilhtione ,  fi  fola  elfet ,  non  demonftracum  iri  ftellas  propria 
luce  micare  :  fcd  cum  fcinciliacio  in  iis  fit  conjundta  cum  immenfa  a  (ole  di- 
ftantia  ,cumque  Venus  &  Mercurius  fint  foli  viciniores,  ac  forte  cx  materia 
terla  &  foiida  conftent,  non  rairum  eft  fthiplanecae  fcintillare  videancur.  Addc 


PA  RS   SE  CUND  A.  lyj 

hos  planctas  non  videiinifi  horizonti  proximos,  tumqiie  acr  crafltior  fortehanc 
efficit  fcintillationem:  dedie  vero  cum  tubo  optico  cernuntur  ,  tum  mirhinie 
fcintillant.  Haftenusde  duobus  corporumgeneribusex  quibus  fidera  ipfa  con_ 
ftant:  nunc  decoclofquodlumen  tranfmittic,  dicendum  eft  ;  uctum  folidumiij 
anfluidum  j  corruptronlis  expers,  an  fecus.  Sic  itaque 

SecHvda  Conclujto. 

Coclum  fluidun>  eft ,  &  fpirabile ,  non  folidum  ,  idque  non  omnis  eft  ex- 
persgenerationis ,  aut  corruptionis. 

Pars  conclufionis  prior  probatur  i°,Nain  fi  durum  &  foHdum  foret  ccelum,fi-. 
dcrum  lumen  nunqiiam  ti^anfmitteret^corpus  enim  durum  &  diaphanum  lumini 
tranfitum  prsbet ,  cum  ilHus  meatus  in  reftas  lineas  difponuntur ;  idque  fieri 
nulla  ratione  poftet ,  fi  iftimenfa  moles  coeli  inftar  cryftalU  fbUda  effet ;  aut  (ane 
mirum  in  modum  fiderum  lumen  infringeret  :  ut  fimuhavitraetiam  puriflima 
fimul  jungas ,  plurimum  opacitatis  habeant  necefle  eft.  Quare  fruflra  quidem 
Peripatetici  aftra  in  eoelo ,  ut  clavos  in  rota  moveri  putant ;  ftuftra  co:him  in- 
Bumeris  EpicycUs  perforant  &  confundunt. 

1"  ExpHcari  non  poflet  qua  ratione  ccehim  inferius  a  fupetiori  rapi  queat:  nam 
fpharx  coeleftes  terfa:  &poHtxfibifubje(fl:asabriperenon  poterunt.  Imocum 
fol ,  &  cajteri  planetac  circa  fuum  centrum  torqueantur ,  ut  poftea  dicemus ,  ni- 
hil  eft  caufecur  proprio  &  infito  motuin  liquido  acthere  ferri  non  poflint; 
nec  proprio  quifqne  cccloaffigitur. 

5o  Si  ccelumjovis  foUdum  orbem  Martis  abripit,cur  Mars  Jovis  motuproprio 
ilonfertur;  C^n  etiam  Mars  ipfeinterdum  iole  longe  nobis  eft  vicinior,  uc 
poft  Tychonem  omncs  Aftronomi  confenciunt  :  ergo  necefte  eft  ut  coclum 
Martis  folis  orbitam  interfecet :  quod  nefcio  an  cum  cceH  fohditate  &  firmi* 
tate  confentiat  ,  aui  citra  feftionens  ,  &  divifionem  eorporum  fieri 
poflit. 

Pars  altera  conclufionis  multis  quoque  obfervationibus  probari,  Gmul  Sc  pars 
conclufionis  prima  confirmari  poteft. 

Primum  enim  macula  quae  in  fole  confpiciuntur ,  magno  funt  argumento 
Ccelum  non  ita  elTe  adamantinum  ,  nt  novA  in  eo  gencratio  fieri  non  poflit. 
Ncque  c:&maculs  in  ipfo  acre,aur  alibi  quam  iri  cbrpore  folari  formantur. 
Nam  in  mediofoHs  difco,  & prope ilhus  Eclipiicam,  nuriquam  propepolos 
torporis  folaris  cernunrai; 


11  iij 


15+  P  H  V  S  I  C  >S 

20.  Plures  Aflronomi  magnis  lo- 
coru  intervallis  intet  fe  dillantes 
eafdem  prorfus  maculas  eodem 
tempore  &  in  iifdem  locis  ob- 
fervanr. 

}°  Omnes  eandem  infiftunt 
viam,  nec  tam  squabili  motu 
ferri  polTent ,  nifi  eidem  fphserae , 
corpori  nimirum  folari  adhsref- 
cerent.  In  appofica  figiira  macu- 
lae  fecundum  lineap  A  C  ,  aut 
huic  parallelam  D  E  incedunt  : 
non  prope  V  &  L  :  extra  foleni 
nunquam  confpiciuntur  :  circa 
ilHus  margines  graciliores  ,  & 
comprefliores  cernuniur  ,  circa 
illius  medium  majores  apparent, 


admo- 


idque  juxta  Opticx  leges.  Sicmacula  majorvidetur  in  i ,  quam  in  2 
dum  exilis  videturin^,  prope  extremum  folis  marginem  :  cumque  plures 
funt,  in  eadem  fcmper  ferie ,  fereut  ftellae  in  firmamenco  moventur  :  quoi^ 
cumfolevertiginem  fuamabfolvant  nerapeintra  fpatium  2(>  aut  27  dicrum. 
Ititerdum  eadem  maculapoft  integram  foUs  revokuionem  revcrtitur.  Imo  an— 
«01677.  atra  macula  pcr  tres  revolutiones  vifa  eft ,  ut  ClarilH  Caflinus  ex  eju$. 
mole,  &  atro  colorepraedixerat, 

v  V^rum  ifta  paulo  diligentius  ex eodem.doftilT.  viro explicemus.  Maculae  fola-, 
Ksairum  ,  ut  plurimum  ,  colorem  prxfe  ferunt ,  fubnigra  velut  nubecula  cir- 
condari  folent,  qax  in  parte  interiori  paulo  lucidior,  quam  in  parte  extima^ 
cernitur.  Varias  induunt  figuras , quas  fubindemutant :  utquasab  eo  primum 
vifa  eftanno  1672,  qusque  per  36,  aut  j^dies  apparuit :  fcd  hunquam  macula 
diutiiis  permanfit ,  quamqus  menfibus  Novembri ,  &  Decembri  anni  1676, 6t 
Januario  anni  1677  P^"^  7°  &  amplius  dies  perfevcravir. 

Cum  telefcopium  primo  a  Gahlaso  inventum  fuit ,  vix  fol  macularum  expers 
videbatur :  adeout  Schinerus  qui  magnum  dehismacuHs  volumencdidit,aH- 
quando  50  fimul  in  fole  maculas  confpexerit ,  tum  rariores  vifar :  atque  ab  an- 
no  i6fo  ufque  adannum  1670  vix  una  aut  altera  eft  obfervata  ;  ex  eo  tcmpore 
vix  ullui'effl«xicannus,  quin  aut  fcmel  autpluiies  vifaefint  :  neque  uUa  con- 
ftanci  temporumltgcautrcdcunt,  autevancfcunt. 

A  p.irtcfblis  Orientah  A,  lenciore  motu  in  OccidentalemC,  feruntur,  at- 
queab  ii!iomnrgineada!terum  15  fere  dicbus  progrediuntur.  Celerior  prope 
centrum  motu<;  viilerur  ,  &  tnntum  ipatii  in  ca  parte  intra  4  dies  videntur  con- 
fictre  ,  quantnn-  nro"e  ( ■.rci'mfercntiam  9;  aut  10  diebus  peragrant.  In  centro 
quoque  majorcs  ,  prope  hvpbiim  lorg.T  &  contraftx  videntur.  Ex  hoc  motu 
prcpecentrum  ce.etioie  coiHgicur  eas  autfoli  adhxrefcere,  aut  ei  efle  proxi- 
mas. 

2°Idipf-,\r>cxcomet;'tum  gt-ncrarione  dcmorftratrr  :  certum  cft  enim  eos 
ron  in  fiipiema  actis  rtgione  ,  ut  vilum  eft  AriftoccH ,  fed  in  ccelo  ipfo  forraari, 


PARS   SECUNDA.  i5j 

Nam  illud  omnino  fupra  fidem  eft  exhalationem  fulphuream  ,  Sc  bitumino- 
fam  in  aere  accenfam  adeo  teligiofe  primi  mobiHs  motum  fequi ;  ubique  ter- 
larum  eodem  in  loco  apparere :  adeo  ut  nuUam  fere  parallaxim ,  feu  afpeftus 
diverfitatem  fubeat.  Quamvis  enim  luna  tot  millibus  milliarium  a  nobis  diftet, 
eodem  tamen  tempore  c  diverfis  tcrra  partibus ,  Conftantinopoli ,  v.  gr.  & 
Parifiis  fub  iifdem  ftellis  non  confpicitur ;  neque  eodem  in  loco  cernitur  ,  ac  fi 
ex  terrae  centro  videretur  :  qua:  quidem  diverfitas  c  fenfibili  telluris  mole  orta 
parallaxis  vocitatur  ■,  de  qua  fortc  inferius.  Sed  omnes  comets  qui  centum 
abhincannis  vifi  funt ,  atque  ab  Aftronomis  peritiflimis  obfervati ,  longe  mi- 
norem  quam  luna  parallaxim  habuere.  Ergo  necelTe  eft  eos  luna  multo  fubli- 
miores  fuiire.  Gum  enim  fenfibilis  terra:  moles  illam  de  qualoquimur,  efficiat 
afpedlus  divetfitatem,  quo  longius  a nobis aftrum  diftat,  hoc  minor  illiuseft 
parallaxis ,  feuminor  eft  differentia  inter  verum  ejus  locum,  quem  ex  tcrrac 
centro  videremus ,  &  apparentem  quem  ex  telluris  fuperficie  confpicimus. 
Quod  in  figura  delmeata  clarius  fututum  eft,  Sit  enim  globus  terrs  A ,  locus 
Ipedlatoris  I ,  luna  B,  qui  in  cen- 
tro  A  exifteret ,  lunam  fub  ftella 
D ,  tanquam  in  vero  illius  loco 
cerneret;  oculus  vero  in  I  lunam 
fub  ftellaFj&depreffioremquam 
tevera  fit  ,  intuetur.  Arcus  ita- 
que  D  F  ,  feu  differentia  veri,& 
apparentis  loci  parallaxis  nomi- 
natur.  Atque  hxc  eo  minor  eft , 
quo  aftrum  fubHmius:  tum  enim 
terrx  moles  minus  eft  fenfibilis, 
ac  minorem  afpedus  diverfita- 
tem  inducit.  SicfoHs  ex.  gr.  in 
C  pofiti  parallaxis  eftarcusD  E, 
multo  minor  arcu  D  F.  Cum  igi- 
tur  cometarum  omnium  qui  a 
centum  Sc  amplius  annis  vifi 
funt,  nulla  fuerit  fenfibilis  parallaxis ,  palam  eft  eos  maxima  faltem  ex  partc 
non  luna  folum  ,  fed  &  fortc  fole  ipfo  altiores  extitiife. 

Coafirm.  Cum  cometscaputundique  ,  &  eodemin  loco  fimul  ab  omnibui 
videatur ,  omiaino  neceire  eft  rd  globo  telluris  majus  exiftcre.  Quanta  igitur 
futura  eft  illius  cauda ,  quas  magnam  cceli  partem  interdum  occupat  Illud 
etiamquodSeneca  objicit ,  minime  contemnendum  videtur,  qujecunque  aet 
creat,  brevia  funt :  nafcuntur  enim  in  re  fugaci ,  ac  mutabih  :  fed  cometa;  vel 
fenis ,  inquit,  menfibus  manent :  ficri  igitur  non  poteft  ut  certus  &  conftans 
igni$^in  corpore  vago  fedeat ,  &  ita  pertinaciter  hsreat. 

MujtaafFerri  polTuntde  novis  ftellis ,  am  de  veterum  extindione.  Sed  de  kis 
fuo  loco. 

DUHunturBbjeEla,  &  qut,dam  folvmtur  difficnltatet. 


^Opp.  i.  adverfus  ea  qus  diximus  de  maculib  folaribus,  vifus  forti,  aut  tde- 


i5(j  P  H  Y  S  I  C  yG 

fcopii  vitiiim  irrepere  •,  auteas  in  fublimi  aere  procreari  j  ant  quofcJam  fortc 

elfeplanctas  quirubafpeftuin  veniunt,  cum  folem  obducunt  ;  idque  eo  faci- 

liiis  objicitur ,  quod  earum  macularum  generatio,  aut  natura  explicari  non. 

poffit. 

Jiefp-  nihil  fece  certius  elTe  in  Phyfica ,  quam  maculas  in  fole  apparere  ;  nec 
tubum  opticum  nobis  iUudere,  cum  ea:dem  ubique  terrarum  appareant.  Quod 
etiam  probat  eas  in  fublimi  aere  non  formari :  prisfertim  cum  aw^uabilem  fere, 
&  menftruam  habent  revolucioncm-  Neque  intcr  lldera  numerari  poffunt :  nam 
faepe  inmedio  folis  repente  emergunt ,  aut  penicus  evanefcunt ,  aut  plures  in 
iinam  cocunt ;  aut  una  m  plures  diftrahitur.  Obfcurs  ,  &  quafi  acramenci  gut- 
ta;  plerumque  apparent:quia  ex  averfa  foHs  parte  eas  intuemur.  Jam  vero  cu.t 
jus  naturae  fint  ill«  macula: ,  quifque  quod  fibi  videtur  probabilius ,  id  de- 
fendir. 

Exiftimat  Cartefius  nigriores  illas  maculas  ex  particulis  ftriatis ,  &  inftarco- 
chlearum  contortis  qux  per  polos  cujufque  vorticis  ultro  citroque  commeant, 
exurgere.  Is  enim  tot  vortices ,  quot  ftellas  conftituit :  folem  vero  ,  ant  ftel- 
las  nihil  elfe  putat  nifi  fubtiliffimam  materiam  in  centro  cujufque  vorticis  ac» 
cenfam-  Vorcicem  vocat  illud  fpatium ,  quod  feptem  v.  gr-  planetas  comple- 
«fticur ,  cujus  pars  media  citiflime  rapitur  ;  caeterae  eo  tardius ,  quo  longiiis  funt 
acentro  remotiorcs,  Noftri  hnjus  vorticis  medium  fol  occupat,  qui  rapidiffi- 
me  cir,ca  fuum  centrum  agitur  :  adeo  ut  fpatio  26  dierum  circa  feipfum  revol» 
vatur,  ut  ex  maculis  folaribus  colligimus.  Cum  itaque  vortices  circa  proprium 
quicilieaiem  torqueantuir,  motus  vel  nuUus  eft  ,  vel  tardiilimus  circa  polos. 
Qu^re  materia  illa  ftriata  perparces  poHs  finitimas  facilc  ingrcditur.  Atque 
idem  fere  in  fole  evenit ,  quod  in  liquore  ad  igncm  cfFervefcente  ,  cui  fpuma 
cxparticvilis  diverfse  ab  aUis  naturaj  fupernatat:  illas  enim  partes  ad  motum 
snums  accommodats,  ab  aliarum  agitationeexpclluntur,  &  in  unam  molem 
facis  ciaflani  airurgunr.,  Sjc  minutiarillx  ftriats  cum  variis  angulisfint  afpe- 
vz  ,  minus  fufi.t  ad  motum  idonea:  :  hinc  fibi  mutuo  adhairent ,  &  in  magnas 
[xpe  moles  cocunr.cum  fole  tamen  in  orbcm  moventur-Poftquam  vero  a  lub- 
tili{rima&  ignea  folis  fubftantia  quafi  fubacfla:  funt ,  velpenitus  dilfolvuntur, 
ubi  lol  eas  inftar  fpumx  reforbet;  vel  in  partes  quafdam  lucidiores  abeunt, 
quit  faculretippellantur. 

Aliis  placet  has  maculas  nubes  efle,  aut  craflbs  vapores  ,  quos  folis  calor 
cvexit :  ut  fi  quisterrame  lunacerneret,  hic  eam  nubibus,  &  vaporibus  tan- 
quammaculis  ojoduftam  intueretur.  Sunt  quieas  velut  fuligines  ,  aut  pabuli 
folaris  reliquias ,  &  qunfi  cineres  fiiperftites  fingmt.  Nec  defiint  qui  eas  fimiles 
eirepucenciis  fordibus  quas  fluviis  innatare  poft  exundationem cernimus  •,  eaf. 
que  ex  variis  halituum  corpufrulis  conftare ,  qux  propter  celerrimam  folis  tur- 
bjnntionem ,  velia  unam  coaint  molcm  ,  vel  in  plures  difperguntur.  Sed  de 
his  nihil  ccrti,  nihil  liquidi  aft^^.rrri  poteft  : id  unum  conftat  eas  non  in aere ,  fed 
jn  ipio  fo!e  ,  vel  ialtcm  qnamproxim?  gener.iri. 

Opp.i'  Nuilam  elf:  iii  cosio  Loncnnct-tPm ,  nullum  adeo  generationi  & 
corrupcioni  lorum.  Unde  illius  mons  cIJ  circulaiis.non  re£lns,iu  jn  el  ^mcntis: 
hinc  C(Elum  eft  corpus  fimnlicin"i;rvin',,,V 'iberum  ahomnls  coirupnonis  con- 
tagio  ,  quod  motui  circulan  nihil  advcrieiur..  Hinc  fol,  Sc  ftellae  quam  in  fui 

conditione 


PARS   SECUNDA.  ij^ 

cotiditione  naftitam  accepere  ,  integram  tuentur.  Ac  nuilaftella  totretrofe- 
culisvelpenitus  extinftaefl: ,  vel  moleimminuta. 

Jiefp.  Idipfum  effe  quod  in  quaEftionem  venit,  an  nulla  fitin  coclo  contrarie- 
tas  :cum  (altem  ineo  fmt  raritas  &  denfitas  ,quifibiadverfantur.  Motus  veio 
reftusnec  terrje,  necelementis  convenit,  nifi  quatenus  ea  funt  a  fuis  locis 
revulfa.  Ac  licet  ftells  nec  motu ,  nec  mole  fint  immutata;.,  de  quo  tamen 
poftea ,  idem  prorfus  de  terra  dki  poteft ,  quje  tamen  eft  omnium  generatio- 
num  fedes.  Quod  dicunt  nuliam  fieri  in  ccrlogenerationem,.idfaifum  efte 
cum  ex  maculis  (olis ,  tum  ex  cometis  oftendimus. 

Jnjlatit.  Sed  neque cometarum generatio intelligi uUo modo poteft^.  aclonf^e 
probabilius  eft  eos  inter  sterna  naturx  opcra  numerari  oportere  :  adeo  ut  fi 
Cartefio  credimus  ,  fint  quidam  velut  pJanets- qui  ex  uno  in  alium  vorticem 
migrant ;  iique  fub  afpeftum  noftrum  cadunt ,  cum  nobis  funt  viciniores  :  ita 
iit  inter  planetas  &  cometas  hoc  intercedac  difcriminis ,  quod  illi  femper  in  eo- 
demvottice,&qaafiin-eadem  ftationepermaneant,  cometae  vero  fint  quail 
ingenui  homines  qui  nuUi  civitati  addi<fii  per  omnes  divagantur. 

Refp.lAem  nonnuUis  decometis,  quod de maculis  videtur  :  cum  forteejuf- 
dem  fintnaturx,  Namobfervatum  eftannoi6i8  toco  iUo  tempore  quo  Come- 
ta  apparuit ,  nuUam  in  fole  vifam  fuifte  maculam.  lUud  tamen  vix  explicari  po- 
teft  cur  cometx  aui  caudam  trahant,  aut  <oma  ornentur ,  finihii  funt  aHud 
quam  planctaj,  An  forte  Kepleri  fentencije  accedendiHT»,  qua  putatcometas 
nihil  eire  prxter  cccLeftemmateriam  vi  quadam  oGcukiore  condenfatam ,  qus- 
que  radios  folis  coUigit,  aut  difpergit.  Idein  fere  hk  cvenic  quod  in  vitreo  glo- 
bo,  qucm  fiaqua  impleveris,  &  foramini  cubiculi  undique  claufi  ficaptaveris, 
utradii  foLsres  dimidiam  globi  partem  coUuftrent ,  tum  ii  in  quodam  pundko 
coUefti ,  rurfus  difbergentur  :  atque  in  oppofito  pariete  fpeciem  cometes  fua 
cauda  inftru6li  exhibebunt.  Hinc  cometi  cauda  in  folis  partem  averfam  pro- 
jicitur.  Aliis  alicer  videtur  ,  nec  vacat  omniunn  Philofophorum ,  aut  Aftrono- 
morum  decomct.<rumnatura  fententias  referre,  dummodo  iUud  inconcuftlim 
maneat  comecas  in  cceIo  procreari.  ■ 

Ne  illudquidem  omittendum  a  D.  Caftino  obfervatum  anno  1677  cometen 
apparuiire  :  cumanno  1577  a  Tychone  &  aliis  fucritobfervatus.  Imo  anno  14-7 
vifiis  quoque  eft  cometes,  ut  Bzovius  in  Annalibus  refert.  Sic  anno  1071  co- 
meta  aTychone  vifus  ;  anno  1671  vifus  quoque  fuit.  Ex  quo  illud  facis  proba- 
bile  coUigitur  cometas  inter  sccrna ,  ut  ait  Seneca ,  naturx  opera  ,  qux  fcili- 
cei  una  cum  aliis  fidenbus  condita  iunt ,  referri  pofle ,  ac  motum  eorum  for- 
tc  certum  efle  £i  conftantem. 

CAPUT    iir. 

''  ^e  pr£cipms  CoJmographU  elementis. 

QJJx  fintpr^cipux  hujus  univerfi  partes ,  qux  earum  natura  diximiis,  nunc 
quoordinedifponaptur,  dicendum  nobis  eiTet ,  nifi  quxdam  ante  velut 
prarambula  nobis  forent  exponenda :  quibus  non  conftitutis  vix  longiiis  pro- 
Tm.II.  Kk 


ij8  P  H  Y  S  I  C  vE 

giediliceatj  auc  tfaqux  adhujus  mundi  defcriptionem  perdnent ,  incelli- 
gei-e. 

Primiim  illud  flatuendum  quod  ratio  &  experientia  demonftrant,  fidera 
f^iltem  maxima  cx  parte  &  ccslum  ipfum  rotiinda  elle ,  aut  fphxrica. 

Primo  enim  terra ,  luna  ,  &  reUqui  planets  fuum  in  fe  habent  centrum.quod 
partes  omnes  quaii  uno  confenfu  xqiuibiHter  premunt  Deiftde  fi  terra  globofa 
non  eirer  ,  fed  plana  ,  ubique  eadem  eiTet  poli  elevatio  ,  ac  fol  dimidiam  illius 
parremfimul,  &  eodem  inftanti  colluftraret. 

lo.  Sellz  qu£  circapolum  nobis  confpicuum  pofits  nunquam  oriuntur,  vel 
cccidunt ,  &  quo  magis  a  polo  diftant ,  eo  circulos  ampliores  motu  diurno  de- 
cribum,  globofam  ccel i&  terrse  figuram demonftrant :  unde  qui  a  Sepcentrio- 
ne  in  Auftrum iter  faciunc,novas  ftellasante  incognitas  deprehendunt  :  quod 
utique  non  accideret ,  nifi  ut  cceli ,  fic  terrx  fphxrica  eftet  figura  :  neque  iis  qui 
ad  oriencem  funt  conftituti  citius  fol  occiderec 

jo.  Necgraviaintcrramad  perpendiculum  inciderent ,  nifi  terra  eftet  fphx- 
xicx  figurs  :  nam  huic  figurae  id  proprium  eft ,  ut  linez  qu^  ad  illius  centrum 
rendunt,  in  fuperficiemcadant  ad  perpendiculum.  Omnia  quoque  inftrumenta 
quibus  motus  cceleftes  explicantur,  aut  perfpefti  habentur ,  rotunda  funt;  ac 
demumunusterra:gradus  uniitidem  cccligraduirefpondet.  Nec  demum  fide- 
rum  phasnomena ,  dierum  &  noftium  divetfitas  ,  eclipfes  ,  horologia  fcioteri- 
caullo  modo  explicari  polFunt,  nifi  ccelo,  &  telluri  figuram  fphiricam  tri- 
buamus.  Neque  illud  concedendum  Oceanum  efle  terra  altiorem  :  cum  enim 
aqua  femperdecUvioralocapetat ,  fi  terra  eflet  raari  depreflior  ,  aqua  terram 
inundaret. 

Illud  quoque  principii  inftar  ponendnm ,  terram  ad  firmamenti ,  imo  ad  c(E- 
U  lolariscomplexumcomparatam  punfti  inftar  obtinere.  Nam  dimidium  c<s- 
lum  confpeftui  noftro  patet  -,  atque  ex  ii  Zodiaci  fignis ,  fex  fupra  horizontem 
artolluntur ,  reliqua  deprimuntur, 

Quanta  vero  fit  terraj  moles,&  quotmilliaria  illius  diameter  contineat ,  de- 
finiri  facilepoiretjfinobisliqueret,  quantum  pateat  unus  orbis  terr.T  gradu?. 
Jam  ut  omittam  Veterum  hac  de  re  fententias  qu.-c  nimium  intcr  fe  diirtrnciunt, 
Ferneiius  ex  fuis  obfervationibus  collegit  unum  terrx  gradum  ,  feu  trecence- 
fimam  fexagefimam  circumferentiiE  partem  efle  68o5>'5  palfuum  qui  geometri- 
ci  dicuntur ,  quorum  nimirum  fingulifunc  5  pedum.  Qux  fumm.n  tfRcn^6^6 
hexapedasParifienfes.PoftFerneliumSnelluis  Batavusgradumcontincre  1S500 
perticas  Rhenenfes ,  fcujjojj  hexaped..is  comperit.  Pater  Riccioli  eum  dcfini- 
vit  6456?  pairuum  Bononienfium  qui  ad  hexapedas  redadi  61900  efl^iciunc 
D.  Picard  in  P>.egia  Academia  ex  mukis  accuratinTimis ,  ac  fxpiiis  repctitis 
obfervationibus  comperiturHJmmaximi  circuU  in  terra  defcripti  gradum  elTe 
.^7060  hexaped.  Parifienfium  :  adeout  terrx  circumferentiafit  10170  leucarum, 
cum  tribus  leucx  quadrantibus ,  pofita  leuca  commiuii  iooo  hexapcdarum. 
Qiiam  autem  inierit  viam  pccuHari  traftatu  exolicat ,  ubi  dcmonftrat  huic 
terra:  magnitudini  omnino  efteacquielcendum,  aique  eam  mttiendi  ratio- 
nem  quam  fecutus  eft,  omnium  cpx  antcfa^ftx  fimt,  longe  elfe  accuratiiTi- 

mam 
30.  OmnesAftronomiilludquoqucprincipii  loco  ftatuum,  motus  cxleftes 


PARS    SECUNDA.  ijc, 

cfle  omnino  acqiiabiles.  Nam  fydera  certis  temporibiis  eo  rever tuntur ,  unde 

fiint  profedia :  tametfi  ftare nonnunquam  ,  aliquando  regredi  videntur.  Atque 

inid  tota  incumbit  Aftronomia ,  ut  quidquid  inacquale  in  converfione  fiderum 

,apparet,  id  nobis  explicet  falva  motuum  cccleftium  aequabilitate. 

,    Cum  itaque  non  terra  modo ,  fed  etijm  ceelum  fit  figursefphxricac  -,  cumque 

inorbem  motus  fuos  agat ;  horum  motuum  rationes  per  minorcm  globiim  iif- 

■  dem  inftru<5lum  circuUs  quos  ccelo  affingimus  ,  fatis  apte  exponuntur.  Imo  ii- 

dem  circuli  ad  telluris  globum  pertinere  intelliguntur,  &  licet  ii  fint  fiditii 

quodammodo  ,  his  tainen  negleftis  vix  ipfius  Geographia:  &  Cofmographiai 

elementa  capi  portunt.  Quatedanda  eft  opera  ut  eos  fphsers  circulos  breviter 

aperteque  demonftrerrnis  :  fed  nonnulla  funt  ante  praemittenda. 

Neque  erit  alienum  hoc  loco  quafdam  definitiones  geometricas,  &  rvonnul- 
la  theoremata  breviter  exponere  ,  quibus  intelleftis  qax  in  hoc  traftatu  didu- 
rifumus,  multo  fi«ntapertiora.  Itaque  perpauca  ex-  eiementis  Euclidis  feli- 
gemus. 

Ante  omnia  quid  fit  angulus  8c  quotuplex  dicendum  nobis  eft.  Cum  dux  li- 
nea»B  C,  I  C  fefe  in  eodem  punfto  Ctangunt,  mox  a  fe  mutuo  difcedunt, 
tum  fitangulusin  C,  qui  tribusUteris  defignatur  BCl,  quarum  media  nem» 
,peC,  angulum  ipfum  demonftrat  :  adeo  utpun- 
dum  C ,  fit  utriufque  lines  concurfus. 

1.  Hoc  angulus  minor  eft ,  quo  linea:  B'  C  ,  & 
&  C  I  ,  quas  cum  angulum  C  efficiunt,  inter  fe 
magis  inclinantur :  major  eft  angulus  &  apertior  , 
quo  lineae  magis  inter  fe  diftant.  Sic  angulus  A 
C  I ,  major  eft  angulo  B  C  1,  totum  nempe  ma-- 
jus  eft  fua  parte. 

3. Anguli  magnitudinemdimetitur arcus  circuli, 
feu  pars  circumferentiae,  quam  duaj  linei  angu- 
lum  efficientes  comprehendunt :  fic  arcus  B I,  eft 

menfura  anguli  B  Cl ,  ut  arcus  A I ,  metitur  angulum  A  CI.  Circulns  concipi- 
tur  divifus  in  360  partes  aequales  quas  gradus  dicuntur,  In  femicirculo  fimt  180 
gradus ;  in  quadrante  circuli  funt  90  gradus.  Sic  linea  A  C,  qus  ad  perpendi- 
culum  cadit  in  rc6tam  C  D,  duos  hinc  inde  angulos  asquales  efficit  AC  D  SC 
A  CI ,  qui  dicunturredi ,  &  reda  AC  ,  vocatur  perpendicularis  :  quod  non 
magis  in  unam  pattem ,  quam  in  alteram  inclinet,eaque  ajqualiterdiftet  ab  ex> 
tremis  dinmetri  circuli  D  L  Cum  autem  in  femicircuio  D  A  I ,  fint  180  gradus, 
palam  eft  unumquemque  angulum  re(Stum,ut  ACDjefTe  jograduum.  Necre- 
fert  utrum  circuli  magni  fint  ,an  parvi :  id  enim  anguli  quantitatem ,  feu  incli- 
nationemnon  mutat.  Unde  anguli  omn;s  redti  fitnt  inter  fe  asquales  ,  nempe 
90  gradiium.  Quod  filinea  A  C,  producatur  in  O,  tum  circa  punftumC, 
fient  quatuor  anguli  redi,  qui  totam  circuli  circumferentiam  360  graduum 
comprehendent. 

4.  Cum  redl.i  linea  B  C ,  in  redtam  D  C  I  ,  oblique  cadit ,  tum  duos  iti- 
dem  obliquos  angulos  efficit ,  non  redtos ,  quorum  alter  B  C  1 ,  eft  minor  re- 
fto  A  CI ,  &  acutus  dicitur ;  aker  B  C  D ,  major  eft  redo ,  &c  obtufus  dicitun 


i^.  P  H  YSIC^ 

fed  anibo  (unul  funipti  sqointur  duobui  redis ;  cum  ii  djmidiam  parKm  tk- 
cumti-Tenti.r  D  A  I.comprehendanc :  acutus  quidemansulus  B  C  I  ,niinor  aft 
reAo  A  C  I ,  quantitate  anguli  ACB,  led  vicilTim  obtulior  anjjulus  BCD,m.ijor 
eli  redo  ACD,  cjnidem  anguli  A  C  B,  quantuate.  Cum  itaque  tantum  ac- 
ced.it  obtulo  ar^ilo,  qu-inrum  deert  acution ,  palam  ert  ambos  anculos  BCD, 
&  BCI,  (imul  lumptos  xquales  eife  ducbus  rcclis  limul  lumptis  ACD,& 
A  CI.  Cumi$;irur  recta  lineain  aliam  cidit ,  tum  efficit  duos  utrinque  anj^u- 
]o>  vel  reAos  ,  cujulmodi  iiuu  anguli  ACD  ,  6c  A  Cl ,  vel  squales  duo!)us 
recus,utBCD&:TXI.  _ 

j,  Cum  dux  linex  itCe.  irterfecint  ut-A  O  ,  5c  BP ,  qu.r  fe  iatarfecant  in 
puntflo  C ,  tum  ex  duos  angulos  ACB  ,  &  OCP  ,  qui  dicuntur  ad  verdcem  op- 
pofui,  effic-iunt  .i:qu.iles :  cum  en:m  BDP  ,  fic  arcus  femicirculi  iSo.  graduum, 
&  .^DO  ,  fit  itidem  .ircus  femiarculi ,  qui  fciiicei  iSc  gradus ,  feu  duos  redos 
anculos  dimetitur  :  i\  ab  utroque  lemicirculo  dem.is  communem  arcum  A  D,, 
renunebunt  atcus  D  P  ,  qui  metitur  angulum  DCP  ,  5c  -ircus  B  I ,  qui  metitur 
anijulum  B  C I ,  Lnter  fe  arquales ;  ac  proijide  Angulus  D  C  P  ,  &  angulus  B  C  I, 
adverucem  oppofiu,efui;tuicet  leiquaJes, 

d.    Cum  dax  rectc  Unex  knter  fe 

%r  squaliter  diftant ,  dicuntut  parallelx, 

/  exque    ui  mfinitum  produftar  nun- 

A  G'L/  ^         quam  concurrunt.  Sic  duo  latera  ejuf- 

■jQ  i^Q,  dsm  regula:  funt -f  arallela  ,  cum  fcili- 

/  cet  omnes  Iinez  p erpendiculares  m- 

/  ter  utraque  ducix  lunt  xquales. 

^  "  ^  .  /P  Cum  reda  hnea  ut  E  F  utran-Kjue  li- 

■^  ^  neam  parallelam  fecat  ,  xqualicer  ad 

L  Cis  hneas  parallelas  mclinatur  :  adeo 

I  ut  angului  ELBlit  xqualis  angulo  LID: 

quod  rem  paulo  artentius  confideranti 

£ec  manifeiVum;  nam  fi  angulu?  L  maior  eirecangulo  I ,  &:  linea  E  L  magis  re- 

cederet  a  linea  L  B ,  pundum  B  :Tvagis  accederet  ad  puniffcim  D  ,  quam  pun- 

(fhimL  ad  punAum  I ,  ucque  b.nexnon  drent  parallcix. 

7.  Quare  odo  funt  ar.guli  O  ,  L,K,  G,  P,  I,  N  ,  M  ,  quorum  quaruor  fiint 
exteriores  ,  nempeO^L,  X,  M,  quatuor  Miteriores  K ,  G,  P,  I,  exterior  L ,  eft 
arq;ulis  .mculo  1  interiori ,  utmox  dempnftratum  ell. 

1".  .Vnguli. K &:  I ,  qui  dicuntur  altemi,  funt  itidera xquales  :  nam  angulus 
K  ell  xqu.ll  s  angulo.L  oppoUio  ad  verticem  :  ergo  xquilis  iudem  eft  angulo 
I,  quem  ollendimus  eile  xqualem  an^uloL. 

;.-.  Djo  .-inguli  K^  P,  intenores  &  ex  eademparte,  fimul  fumpti  func 
xquales  duobus  te£bs.  Siquidem  K  &:  G  funt  xquales  duobus  redis  ,  ut  nu- 
;nero  +.  oftendimus :  cum linea  P  G  iccidens  in  lipeain  AB,  efficiat  duos 
ai^gulos  aut  recbos .  ar.t  xquales  cuobus  tcSdi :  fed  anculi  P  &  G  altenii  func 
squales  :  ergoanguh  P  &  K,  lunul  lumpti  funt  xqualesduobus  rectjs. 

.S._lnter  hi^uras  rec^is  Uneis  comprehenfas  prima  eft  trilatera  :  qux  cum 
unutn  ar^gulum  redum  babuerit ,  didtur  triangulus  re^ngulus  ,  aut  ortho- 


PARS   SECUNDA.  i,j, 

goiiHS  ;  fi  obtufum  angulum  nadus  fit,  triangulus  amblygonus,  autobtufian- 
gulus  nominatuf  ;ut  oxygonus,  fi  tribus  acutis  angulis  donetnr.  Cum  tria  la- 
tera  funt  a:qualia,  xquilaterum  nominamus ;  ifofceles  dicitur ,  ubi  duo  tantum 
asqua  habet  laterai  fcalenus  appellatur ,  cum  trialatera  funt  in^qualia, 

9.  Inter  proprietates  trianguli  univerfim 

accepti  hic  eft  prarcipua,  C[uod  tres  ejus  angu- 

h  fimul  fumpti  fint  asquales.duobus  rc£lis.  Sit 

triangulum  A  B  C ,  dico  tres  ejus  angulos  A  , 

B  ,  C  iquari  duobus  angulis  reftis  adeo  ut 

fimul  fumpti    fint  180  graduura.    Produca- 

tur  bafis  trianguli  B  C  ,  ufque  in  E  ,  primum 

_g'  Q  jj  dico  angulum  exteriorem  ACE  a:qualem  elfe 

duobus  interioribus  A ,  &  B  ,  fimul  fumptis : 

nam  duda  refta  C  D ,  qux  fit  parallela  lateri 

■''A  B ,  angulus-A  erit  aiqaalis  angulo  A  CD ,  quod  fint  alterni ,  &  linea  A  C ,  fe- 

cetduas  parallelas  AB,&:CD:iimili  ratione  anguli:s  B  squalis  erit  angulo 

D  C  E ,  cum  redla  B  E  cadat  in  duas  parallelas  A  B  &  C  D :  unde  exterior  an- 

■  gulus,  nempeDCEaiqualiserit  intccioti  &  oppofito  B:  quare  totus  angulus 

A  CE,&  exterior  xqualis  erit  duobus  interioribus  A  &  B :  fed  exteriot  ille 

AC  Ecumangulo  ACB  xquatur  duobus  reftis  per  numerum  4.,  cura  linea 

AGincidens  in  reftam  B C E ,1  in  C,utrimque  faciai  duos  angulos  autjre- 

ftos  ,  aut  squales  duobus  redlis :  ergo  angulus  AC  B  ,  cum  duobus  angulis 

A  &  B ,  hoc  eft  tres  angiili  unius  trianguli  fimul  ^jmpti  xquantur  duobus  re- 

ais. 

His  breviter  explicatis  quae  intelleftu  non  funt  difficilia,  quxdam  de  ele- 
mentis  Aftronomicis  fubjiciamus :  his  enim  intelledis  qiu-e  in  hoc  traftatu  diffe. 
remus  ,  fientplaniora :  primum  itaque  nonnullas  quoque  definitionesprajmit- 
tamus. 

u.  Sphxra  eft  folidum  una  fuperficie  contentum ,  in  cujus  niedio  puniJlum 
eft ,  a  qno  omnes  vcOix  linex  du£tx  ad  fuperficiem  ambientem  funt  xquales. 
Yel  brevius  a  Cicerone  defcribitur ,  figura  cujus  extremitates  patibus  a  medi» 
tadiis  attinguntnr. 

i\  Poli  fphxrx  dicuntur  punfta  in  illius  fuperficie  immobilia  ,  circa  qus 
volvi  concipitur  fphxra. 
p.  Refta  linca  utrumque  polum  connedens  axis  nominatur. 
.43.  Poluscirculi  eftpundum  in  fuperficie  fphsriE,  aquo  citculus  defcribi-  • 
tur. 

Hinc  liquet  1°  omnes  reftas  a  polo  circuli  ad  circumferentiam  'produftas 
efle  squales. 

1".  Circulos  fphxrx  efte  maximos  ,  qui  fphxram  in  partes  asquales  fecant; 
&  per  illius  centrum  tranfeunt ,  &  duos  hinc  inde  polos  per  femicirculum  in- 
teife  diftare  palam  eft,  idque  infigura  fictapertius. 


K«  Jisf 


■16l 


GcculusGBH  concipiatvir  ur  circulus  fphacrx  maximus  ;  illius  poH  P, 
SiO  ,h.  quibus  defcribitur,  inter  fe  diftant  per  femicirculum  P  G  O ,  aut 
quod  idem  eft  P  B  O  ,  qux^  licet  refta  linea  videatur ,  eft  tamen  femicirculus 
in  fpha^ra.  Quare  inter  circulum  G  H  ,  &  illius  polum  P ,  a  quo  fcilicet  defcri- 
bitur,  eft  qiiadrans  circuli,  feu  arcus  90  graduum  P  G.  Uiide  pofito  pede  cir- 
cini  immobili  in  P  ,  &  altero  pede  ufque  ad  G  porredo  defcribetur  circulus 
in  fphxra  maximus  G  B  H. 

50,  Cum  dui  lines  P  O ,  &  G  H ,  ita  fe  interfecenr  in  punfto  B  ut  quatuor 
angulos  efticiant  re6tos ,  feu  90  graduum  :  hinc  fit  ur  circulus  P  O ,  qui  tranfit 
per  polos  P  &  O  aUerius  circuli  G  B  H  illum  fecet  perpendiculariter  ,  feu  ad 
angulos  retflos. 

40.  Circuli  fmt  paralleli ,  qiiiab  eodem  polo  defcribuntur  ,  ut  G  H  ,  AE  , 
KL  ■,  accirculusmaximus  qui  per  po!os  alterius  tranfit,  omnesiHiusparallelos 
in  a:quas  portioncsdift^rminat ,  &  ad  angulos  reftos  fecat.  Sic  circulus  P  B  O, 
qui  trnnfit  per  polos  P  &  O  circuli  maximi  G  B  H ,  non  eum  modo,  fed  etiam 
illius  pnrallelos  A  E  tk  K  L  &  bifariam  ,  &  ad  perpendiculum  fecat  :  cum  enim 
P  G,feu  diftantiapolicircuH  ab  cjns  circumfercntiafitquadrans  circuli  ,  an- 
gulus  B  erit  rein-iis.  Simili  rrttionc  anguhis  F  crit  reflus :  cum  duo  anguli  F  &  B 
interiores  fint  .^quales  diiobus  rcdis,  ut  fupra  demonftratum  eft. 

5.Circiilus  ut  N  E  ,  t]uiper  alteiius  C  B  H  polos  nontranfitj,  obliqueeuai 


PARS    SHCTJNDA.     '  j^j 

fecatj  &  e6magis,<ju6  longius  a  polis  recedit.  Unde  nec  parallelos  circuli 
GBH  in  .'cquas  paites  dirimit.  His  intelledis  ad  fphxrnm  qux  mundum  ipfum 
tepracfentat ,  veniamus :  fed  optimum  fuerit  fphiiam  ariificialem  in  manus  fu- 
mere. 

Tn  fphsera  aut  globo  quidam  circuli  delineanmr ,  qui  magni  funt  usus :  qno- 
rum  alii  funt  maximi ,  ut  G  B  H ,  ahi  minores  ut  A  F  E.  Qui  (unt  maximi  veL  . 
funt  immobiles  utHorizon,  &:Meridianus;  vel  mobiles ,   ut  ^quator  ,  Sc  i 
■Zodiacus. 

lo.  Horizonfcufinitor  ficdicitur,  quod  aipedum  noftrum  definiat,  ac  coj-  ; 
lum  in  duas  partes  fecet ,  quarum  una  nobis  confpicua  eft  ,  ahera  abfcondita. 
Hic   circuUis  defcribitur  tanquam  a  duobus  polis ,  a  pundo  quod  vertici  no- 
ftro  imminet  ,  quodque  Zenith  vocitatur ,  &  a  pun^ko  oppofito  ,  quod  Nadic 
appellant.  Utfi  concipiamns  horizontemC  D ,  ilhus  polus  erit  Z. 

Horizonduplexvulgo  ftatuitur,  unus  quidici  (oletrationahs,  altet  fenfibi- 
lis ,  ille  per  centrum  terra ,  hic  per  ilhus  fuperficiem  tranfit.  Cum  autem  terra  • 
cumcoelocomparata  (  nificcehim  lunare  exceperis )  pundi  habeat  rationeto , 
unus  ab  altero  horizonte  fenfibiliter  non  difcrepat. 

PrJEcipui  ufus  horizontis  funt  duo  ,  primus  ut  corlum  in  duo  hemifphxiia  fe- 
'Cet,  quorum  alterum  a  nobisconfpicitur,  alterum  occultatur.  Secundus  ut  in 
eo  ottus  &c  occafus  fiderum  defignentur  :  fed  de  his  poftea. 

Secundus  circuUis  fphira:  immobiUs  dicitur  meridianus.  Hic  per  utramque 
mundipolum,  &verticemnoftrum  tranfit.  Unde  fi  meridianum  concipiamus 
P  G  O  P ,  iUius  poh  erunt  in  horizonte :  cumque  unus  ex  bis  circuUs  per  alte- 
nus  polos  tranfeat ,  fefe  invicem  interfecaiit  ad  angulos  reftos ,  feu  perpendi- 
cuiariter ,  &  ad  notmam. 

Pnxcipuus  hujus  circuli  ufiis  in  eo  eft  pofitus,  ut  ccclum  in  duas  partes  fecet, 
quarum  una  dicitur  Orientalis ,  altera  Occidentalis.  Unde  cum  fol  ad  eum  cir- 
culum  diurna  converfione  pervenit,  tum  medius  eftluxit  dies. 

Verum  quoufus  huiuscirculi,  &aHorummchus  percipiantur,  fex  in  cceIo, 
utm  lph.T:ra  matcriali  punfta  immobilialicet  intelligere,  ex  quibus  prxcipui 
circulidelineantur.  i^  enim  duo  funt  punfta  in  meridiano,de  quibus  jamdidura 
fuit ,  Zenith  ,  &  Nadir  Z  &  V  :  ex  iis  horizon  CD  defcribitur :  adeo  ut  tot  fint 
horizonceSj&meridiani  quot  ejufmodi  funt  pun&a.i  Duoitidempunfkafunt  in 
horizonte ,  qua:  veri  orcus  &  occafus  dicuntur ,  in  quibus  videlicet  squator  fe- 
cat  horizonccm  ,  aut  (ol  oritur  &  occidic  in  jequinodliis:  ex  his  ucique  mcri- 
dianus  delincatur.  3' .  Occurrunt  in  raeridiano  duo  mundi  cardines  , 
ciica  quos  mundi  machina  quotidiana  vertigine  volvitur.  Polum  no  - 
bis  confpicuum  P  ,  vocant  Ardiciim  ,  vel  Septentrionalem ,  proptec 
/^eptem  ftellarum  eongeriem  ,  vel  conftellationem  qus  Urfa  mijior  dicitur. 
Hic  polus  fupra  horirontem  C  D  tantum  attollitur,  quantum  opppfitus  O  qui 
^MeridioiiaiiSjVcl  Antardicus  dicicur  ,fub  horizonte  delitefcit:  adeoucar- 
cus  P  C ,  feu  clevatio  poli  P  ,  nob;s  confpicui  xqualis  fit arcui  D  O.feu  depref. 
fioni  altetius  poli  infra  horizontcm  C  D. 

3"  Jam  ab  his  polis  circulus  G  B  H  ,  inter  cos  medius  defcribitur ,  qui  magni 
ufus  futurus  eft  :  huiic  asquatorem  vocaftt ,  ifque  motus  diurni  partes ,  feu  tem- 
pora  dimetitur :  adeo  ut  j6o  iliiuspartcs  ^n  quas  utalii  circuli ,  dividitur,  qui- 


1&4  P  H  Y  S  I  C  ^ 

qiiegradus  dici  folent,  fpatio  14  horarum  decurrantur  jficque  I  5  illilis  gradus- 
intrahors  fpatium  motu  diurno  conficiantur.  Quare  ftella  quse  medio  inter 
utrumque  polum  loco  affigitur ,  ut  in  pun6ko  G  ,  fmgulis  diebus  hunc  circulum 
dehncabic.  Quo  veroftellaeab  eocirculo  longius  difcedunt  ,  eo  minores  circu- 
los  motudiutnoabfolvunt,  atqueomniumminimi  funt  qui  polis  proximi,  ut 
K  L,  &  QR ,  unde  ftellspolo  fiHitimaE.,  nunquam  oriuntuc,  vel  occidunt :. 
fed  nobis  fcmper  funt  in  confpedtu. 

Cum  autem  Aftronomi  folaris  motus  potiffimum  habeant  rationem  :  ubi  fol . 
medio  inter  polos  intervallo  conftituitur ,  motudiurno  eundetn  defcribit  cit- 
culum:  qui  idcirco  i£quino6tiahs  dicitur,  quod  tum  dies  ajquentur  nodibus , 
idque  bis  inannocontingit.  ^quator  veroutrehqui  circuli  in  fphxra  maximi,  , 
ccelum  in  duas  partcs  arquales  dirimit ;  ima  Borealis  ,  altera  Auftralis  vocitatur,  . 
Ponamus  circulum  G  BH  efte  xquatorem  ,  ilHus  poH  eruntP  &  O  ;  dividet . 
ccslum  in  duo  hemifphseria  ,  quorum  G  P  H.  boreale  ,.  aut  Septentrionale  di- 
citur,  alterum  G  O  H  ,  eft  auftrale. 

Quod  finonaho  quam  diurno  motu  fol  &  planetas  mofverentur,  nihil  fere  . 
necelVe  elTet  aUos  in  fphxra  circulos  effingere,  Scd  aUoquoque  motu  quafire-  • 
tcoagi  i  &abiOccafuin  ortum  ferri  videntur  :  adeo  ut  interdum  in  Aquilonem 
adducantur,interdum  in  Auftrum  abducantur.  Quare  aUus  circulus  qui  Zodia-- 
cus  ,  aut  echptica  dicitur  ,  quique  fit  planetarumorbita,  in  fphzradefcribitur,. 
Hic  j£quatorem  obHque  interfeeat :  maxima  iUius  decHnatio,  feu  diftantia  ab 
aequatore  eft  ij  graduum  ,  Si  jo  ciixiter  minutorum  :  tantumdcm  enim  ilUus  ■ 
poU  apoUsmundJ,fea:Equatoris  diftant.  EBN  Zodiacum exhibet ,  qui  om-' 
nium  planetarum  tramitem  exprimit,  unde  Sc  infigni  latitudine  donacur.  Me- 
diam  iUius  Hneam  fol  infii^t,qua:  ecUptica  vocitatur,a  qua  reUqui  planeta;  hinCi 
inde.  excurrunr.  . 

Sol  intra  annum  eclipticam  percurrit,  &  uno  quoque  die  ferme  unum  gr?..,. 
dum  pcragrat.Sunt  eniminZodiacoucin  omnicirculojfio  partes  aequales ,  fea 
gradus  :  dies  veroj^j  cum  fex  horis  annus  compleftitur.  Cum  igicur  Zodiacus 
in  12  figna  tribuatur ,  unoquoque  menfe  fol  unum  fignum  perkiftrat.  Atque  ea. 
figna  duplici  hoc  vetficulo  coniinentur.  . 

Sunt  h^les  ,  TanrHS  ,  Geminl ,   Cancer ,  Leo  ,  Virgo', 
Libracjiie  ,Snr^'ni5 ,hrc'ttenens ,  Caper ,  Amphora ,  Pifces. 

Haccfunttotidemconftellatiormm  nomina,  quibus  quorumdara  animaliuifi 
finguras  ..fiShgunt.  Cum  igitur  fol  ad  principiumarietis  pervenit ,  ubi  Zodiacus 
ffquatorcm  fpcat,  ut  in  B  ,  tum  motu  diurno  xqiiatorem  deUneac,  ac  dies 
sio<5ti  xquatur  :  qrod  hoiizon  ajquatorcm,  ut  aUos  fphaera:  maximos  circulos, 
in-partcs  xquas  dividat :  fimt  enim  maximi  (phaera:  circuli  velut  totidem  diame- 
tri  circtiU  ,  qu-x  fe  bifanam  fecant.  Sed  i.bi  fol  cuifum  fuum  paulatim  ad 
feptentrionem  infl(  ftit  vcrfusE,  ac  firguHs  diebus  circulos  xquatori  paralle- 
los  defcribit ,  ho  utiquehoii/on  nonamplius  in  p^rt.s  xquales  diiimit  ;  ma- 
jorcjuippe  eorun  portiofupcr  horizontcm  incunibu.  Undedics  lcngiores  fur.t 
no<5tibus.  Sic  ubi  fol  pcrvenit  ad  E  n  otu  diumo  deiinbic  ciiciiliim  A  FE,xqua- 
.torj  paialleliun  ;  quem  horizon  GDita  fecat ,  utmajor  fu  iihusportio  qua 

exta 


[VAKS    SECUNDA.  26; 

CXtatfaprahorizontem  ,  quam  quac  deprimitur  infra  horizontem. 

Omnium  quos  foldefcribit  ultimus  circulus  dicitur  Tropicus  cancri,quem  fol 
ineunte  xftate ,  folftitio  xftivo ,  motu  diurno  delineat :  hunc  horizon  bifariam 
non  fecat ,  uti  nec  alios  parallelos :  fed  major,  ut  dixinuis,  iUius  portio  luprj 
horizontem  eminet ,  quod  per  ilHus  polos  non  tranfcat.  Nam  ab  eodem  polo 
&xquator,  &  omnes  ilUus  paralleli  tanquam  abeodem  centro  defcribuntur. 
Ac  circulus  iphacrx  maximus ,  qui  per  minoris  polosnon  tranfit ,  hunc  nec  bi- 
ftiriam  ,  neqne  ad  reclos  angulos  fecat ,  ut  in  figura  delineata  ,  circulus  C  D 
circulum  minorem  A  FE,  in  partes  inxqualcs,  &  obhque  dividit,  q«od  pcr 
ilHus  polum  P  non  tranfeat. 

Hicquidem  circulus  tropicus  vocitatur  :  ha^cenim  eft  velutfolis  meta,ukra 
quamprogredinonpoteft  :  fcd  indead  cTquatorem  paulatim  revertitur,quouf- 
que  exada  aftate ,  cum  principium  hbra  attigit,circulumxquino6tialem  diur- 
no  motu  nufum  defcribat ,  ac  dies  iterum  nodi  Irbretur ,  quod  circa  1 1  Sep- 
tembris  accidit.  Idque  eft  aunimni  inicium  :  ac  jam  deirrceps  fol  parallelos  con- 
ficit ,  quorum  pars  major  fub  horizonte  dehtefcit,  quia  polus  eorum  fub  hori- 
zonte  depriniitur.  lllortim  omnium  poftremus  circulus  quem  fol  motu  diurno 
abfolvit,  N  TI,  TropicusCapricorni  vocitatur  ;  quo  peragrato  ad  ajquino- 
ftialem  convertitur ,  ac  circuitum  fuum  complet,  cum  ad  principium  Arietis 
Bcirca  vigefimum  diem  Martii  revertitur, 

Qiiatuot  igitur  func  prxcipui  cardines  ,.  inquibus  mntationes  temporum' 
fiunt ,  duo  xquinodia  ,  ac  duo  itidem  folftitia.  In  his  fol  aliquandiu  vclut  in 
eadem  ftatione  pcrmanet :  ita  ut  dies  vel  nodtes  vix  augeri ,  vel  minui  videan- 
tur.  Duo  circuli  maximi  per  illa  punda  ducuntur  quornm  alcer  colurus  aequi-' 
nodiorum,  alter  folftitiorum  dicitur  ;  ille  per  polos  mundi,  Sc  squino(3:io-- 
rum  punfta  utP  B  O  ,  hic  per  polos  etiam  Zodiaci ,  &  per  maximos  folis  ab 
aquatore  excurfus ,  feuperfolftitiaducitur.  Cum  fol  alterum  ex  pundtisaqui- 
noftialibus  obfidet ,  tum  nuUam  habet  declinationem  ,  feu  nuUam  ab  ajqua- 
tore  diftantiam  :  fed  maximam  obtinet,  cumadalcerumtropicoium  pervenit: 
in  Tropico  qoidem  cancri  noftro  vertici  proximus  cft ,  in  Tropico  capricorni 
remotidimus. 

Reliqui  funtin  fpha^ra  duo  minimi  circnli,  quos  poli  Zodiaci  motu  diarna 
conficiunt :  hi  polares  dicuntur  :  atqueabutroque  mundi  cardine  15  gradibus, 
Sc  }o  fcre  minutisdiftant ,  quanta  nimirum  eft  folis  ab  xquatore  maxima  de« 
cHnatio.  Hifunt  KL,  &  Q^R. 

Unus  ex  omnibus  fphaercc  circulisZodiacus  EBNfualaticudinedonatur.Non 
enim  folis  modo  ,  fed  etiam  reliquorum  planecarum  circuitus  exhibet.  Sol  au- 
tem  a  media  Zodiaci  linea  ,  quam  ecHpticam  vocant,  nunquam  defledlic,  fed 
ab  ea  alii  planeti  hinc  &inde  ofto  aut  circitergradibus  polFunt  aberrare.  Lu. 
na.ibecliptica  j.gradibus,  &17  minutis  quandoque  defleAir.  Longitudines  & 
Latitudines  ftellarum  penes  eclipticam  folentdimetiri :  longitudo  penes  diftani 
tiam  a  pnn  ipio  Arietis  ,  latitudo  penes  diftantiam  ab  ipfa  ecliptica  accipitur : 
nt  declinatio  eft  illius  ab  a:quatore  diftantia. 

Arque  hi  funt  magis  uficaci  jn  fphcEra  cireuli :  funt  enim  alii  qui  magni  quo- 
qne  func  ufus ,  fed  defcribi  non  folent :  ut  verticales  qui  a  fingulis  horizontis 
pundlis  duftiper  verticem  noftrum  ttanfeiint ;  horarii  qui  per  polos  mundi  fe- 
Tom.  Ih  L  I 


i66  P  H  Y  S  I  C  .£ 

leut  meHiluiius iquatorem  dividuntjfuntqueiiquiacquitorem  In  14.  partes 
acquales ,  quot  funt  hovs  in  die,  dirimunt.  Sed  de  circulis  horariis ,  &  eorum 
ufu  proximo  capite  dicendum  eft. 

Hi  vero  circuli ,  aiquator  imprimis,  ecliptica  ,meridianus  ,  tropici ,  &  cir- 
culi  polares  ad  globum  telluris  utiUflTime  transferuntur.  Nam  fuus  eft  terrx 
acquator  ,  quilinea  vulgo  dicitur,  &  coclefti  xquatori  fubjicitur.  Suus  cuique 
loco  eft  meridianus.  Ac  mirum  eft  quantos  ufus  habeant  hi  circuli  ad  varios 
tetrarum  fitus  dignofcendos ,  ad  navigandi  artem  ,  atque  ad  ipfius  Geographix 
fcientiam.  Cumenim  ut  coslum,  fic  terram  in  longum  &  latum  liceat  diftri- 
buere  :  latitudo  loci ,  aut  urbis  alicujus  nihil  eft  aliud  nifi  portio  meridiani  in- 
ter  xquatorem&  locumiplumintercepta.  Qu_are  qui  fub  linea  icquinodliali 
degunt ,  nullam  habent  latitudinem :  maximam  vero  fortiuntur ,  qui  longifE- 
me  ab  lequatore  fub  ipfis  poUs  verfmtur.  Parifiis  v.  gr.  exiftit  4S  grad,  51.  mi- 
nutorum :  eadem  igitur  eft  latitudo  qux  poli  elevatio.  Nam  qui  fub  linea  ver- 
fantur,  utrumque  polum  in  horizonce  confpiciunt.Cum  ab  xequacore  difcedi- 
mus ,  jam  alter  polus  attollitur ,  alter  deprimitur. 

Latitudinem  vero  facile  confequimur  ex  folis  altitudine  meridiana,  cum  eft 
in  aequinoiflio :  hac  enim  fubdufta  a  quadrante  circuli ,  quodreliquumeft,  al- 
titudo  poli  dicitur.  Sit  enim  fol  in  merediani  circuli  pundlo  H ,  dum  eft  in 
zquatore.  Illius  altitudo  meridiana  ,  feu  elevatio  fupra  horizontem  erit  H  D, 
qua  fubdufla  aquadrante  circuli  Z  D,  fupererit  latitudo  loci ,  feu  diftantia 
aequatoris  a  pundo  verticali  Z.  Undefi  altitudo  folis  meridiana  dum  eft  in 
Eequinoiftio ,  fit  41  graduum  j  hi  fubdudi  af/ogradibus  feu  a  quadrante  circuli, 
reftabit  poli  elevatio^S  graduuni,  Sed  accuratius  eam  confequimur  ope  uniiis 
ex  ftellisqiue  circa  polum  gyrant.  Nam  fi  illius  akitudinem  minimam  accipias, 
quas  fit  v.  gr.  40  graduum ,  tum  poft  iz  horas  maximam ,  qux  fit  60  grad.  dif- 
ferentia  utriufquecum  fit  lo  graduum  ,  fi  dimidium  hujus  difFerentis  ,  nempe 
logradus  a  maximaftellasaltitudine  fubduxeris,  akitudinem  poli  jograduum 
confequeris.  Qiiod  facile  intelliget  qui  fphacram  artificialem  aut  globum  ccc- 
lefteminfpexerit.  Sit  v.  gr.  unaex  ftellis qua: polo  funt  vicin.'c  K,hic  nunquam 
ad  horizontem  C  D  defcendit,  acfingulis  diebus  bis  ad  meridianum  pervcnir, 
in  K  &  L :  cum  erit  in  K  ,fit  minima  illius  akitudo ,  feu  diftantia  ab  horizonte 
CK  ,  40  graduum :  poft  11  horas  erit  in  L ,  feu  in  maxima  diftantia  ab  horizon- 
te  ,  fitque  arcus  CL6ograd.  difflrentia  utriufque  akicudinis  K  L ,  erit  10 
grad.  cujusdimidium  funt  10  gradus  ,  hos  adde  minimx  akimJini  CK,  quae 
inventa  eft  40  grad,  tumque  obtinebis  akitudinem  poli  C  P ,  50  graduum. 
Quod  fi  qua^ras  qua  rntione  hiveniatur  folis  aut  ftells  akitudo,  Refp.  id  fieri 
folere  beneficio  quadrantiscirculi  in  gradus  divifi  :  vcrum  id  magis  u(u  &au- 
topfia,  quam  pr.xceptis  difccndum. 

Longitudo  vero  loci  in  iplo  xquatore  defumitur:  eft  quippe  aequinoftialis 
circuk  portio  inter  meridianum  loci  v.  gr.  Luteti.x  ,  &  alium  meridianum  , 
quem  confenfus  hominumprimumconftituit,interjacens.  Is  meridianus  perin- 
fulas  qux  Afforx  vocancur,tranfiic  concipitur.  Qua  veroartclongitudohaberi 
poffit,  non  eft  hajus  loci  explicare :  id  unum  admonemus ,  quod  fi  initium  aut 
finis ,  aut  medium  eclipfis  lunaris  accurate  obfeivari  poiret ,  lonc^irudincs  loco- 
:rum  ,atque  eorum  diftancix  facilius  cognofcereutur.Nam  fi  ecliplis  lunaris  ini- 


PARS   SECUNDA.  kJ^ 

tium  nna  hora  Conftantinopoli  tardiiis ,  puta  hora  S\  quam  Lntetia; ,  piita 
hora  yj.  obrervetur,difFerentia  longitudinis  inter  utramque  urbeni  i  j  graduum 
futnra  eft.  Vcrum  ifta  leviter  aitigifle  fatis  fuerit. 

Terrarum  oi  bem  in  quinque  panes  tribuerunt ,  quas  veteres  Zonas  dixere. 
Prim?m  ,  qux  inter  utrumque  tropicum  interjacet ,  torridam  appellant:  nam 
radiis  folaribus  ad  pcrpendiculum  vibratis  aduritur.  Hanc  cx  utraque  parte 
excipiunt  duxmcdia:  ,&tcmperata:  inter  tropicos,  &  circulos  polares  com- 
prchenfx.  Reliqua:  funt  du£  frigidiflimx,  qux  circulis  polaribus  conduduntur. 
Zona  torrida  inter  circulos  A  E  ,  &  N  1  intcrcipitur ;  tempcratx  dux  ,  una  in- 
tcr  A  E  &  K  L  ,  altera  intcr  N  l,£c  QJR,  frigidx  circuhs  K  L,  &  QJl  conti- 
nentur. 

Qui  fub  Zona  torrida degunt ,  vixullam  dierum  &  noftium diverfitatem  ex- 
periuntur.  Nam  qui  in  ipfo  xquatote  verticem  liabent ,  iis  dies  omnes  no£ti- 
bus  xquantur  ,  ac  fphxram  redam  habere  dicunnir  :  quod  xquator  horizon- 
tem  ad  pares  angulos  dividat;  uterque  enim  circulus  ptr  alterius  polos  tranlit.. 
Unde  horizcn  omnes  xquatoris  parallelos  in  xquas  partes  dividit. 

Hinc  fit  1°  ut  fol  tamdiu  fupra  horizontem,  quandiu  infra  commoretur. 
z°  bis  uno  qttoque  anno  eorum  verticibus  imminet,  iique  afftatem  habent 
duplicem,  cum  fol  ad  xquinodionimpunfta  accedit:  circa  folftitia  vero  fol 
quam  poteft  maxime  ab  eorum  verticibus  recedit  5°  iis  omnes  ftellx  oriri ,  & 
cccidere  videntur  :  nam  qux  funt  vel  polis  finitunx ,  fub  horizontem  depri- 
muntur. 

Qui  fub  xquntore  dcgunt ,  feu  Zenith  habent  in  xquatore  ,  ut  in  H ,  eorum 
horizon  erit  P  BO,  qui  omnes  xquatorisparallelos  ihpartes  xquas  fecat  :  un- 
de  dies  femper  funt  xquales  nodibus. 

Qi.ii  inter  tropicum ,  Sc  xquatorem  verfantirr  ,  jam  aHquam  dierum  inxqua- 
litatem fortiuntur,  & eo  majorem  quolongiusab  xquinoftiali  reccdunt:  tum 
enim  horizon  parallelos  xquatoris  in  xquas  partes  non  ampHus  dirimit : 
cum  per  eorum  polos  non  tranfear.  Hinc  umbras  habent  in  omnem  partem 
porredtas :  fol  enim  exoriens  in  occafnm  ;  ubi  occidit ,  in  ortum  ;  cum  verfatHr 
inlignisqux  ad  Auftrum  vergunt ,  in  feptentrionem  ;  cum  denique  in  fex 
fignis  qux  inter  xquatorem  ,  &  feptentrionem  defledunt ,  commoratur ,  um- 
bras  corporum  verfus  Auftrum  porrigic. 

Nos  qui  Zonam  temperatam  incohmus  ,umbras  in  meridie  femper  in  fep- 
tentrionem  ,  nunquam  in  Auftrum  projicimus ,  quod  fol  ad  verticem  noftrum 
minquam  perveniat,&:  ubicumque  is  exiftit ,  magis  ad  Auftrum  vergit;  Un- 
de  in  pnrtem  oppofitam  umbras  dirigit.  Conirarium  evenit  iis  qui  auftralem 
plagam  incolunt ;  atque  inter  tropicum  capricorni ,  &  circulum  polarem  in- 
terjaccnr.  Horum  enim  umbrx  in  ipfo  meridie  femper  ad  Auftrum  tendunt; 
atque  iis  ctiam  hiems  eodem  tempore  quo  nobis  xftas  contingit.  Utrifque 
dies  funt  noiflibus  inxquales  ,  &  eo  magis  quo  longius  recedunr  ab  xquino- 
«^iah  :  quod  horifon  parallelos  xquatoris,quos  fcihcet  fol  fingulis  diebus  def- 
cribit,  in  partes  magis  inxquales  dividat ,  quo  polus  magis  fuper  eorum  hori- 
zontem  attotlitur. 

Sic  nos  qui  Zonam  temperatam  incohmus ,  &  verticem  habemus  in  Z,  dies 
fortimur  inxquales  nodlibus ,  &  co  major  eft  dies ,  quo  fol  ad  verticem  no- 

Ll  y 


xGt  PHYSICyG 

ilrum  propius  accedic :  nt  cum  eft  in  E ,  tum  enim  horizon  C  D  feCat  parallc- 
Kim  acquatoris  A  E  in  paites  insquales,  &  majoi:  eft  pars ,  quce  eft  fupra  hori- 
zontem,  Umbr.t  noftr^  in  meridie  vcrfus  polum  P,  fempcr  projiciuntur. 

Qui  vercicem  habent  in  circulo  polari  ,  ubi  Ibl  ad  tropicum  Cancri  perve- 
nit ,  tum  diem  uc  vocant  artificialem  ,  qui  fcilicet  cft  mora  fohs  fuper  horizon-' 
tem,i4  horarum  obtinent.  Cum  cnim  idem  fit  ilHs  horjzon,  qui  Zodiacus  -, 
(  namab  eodem  polo  defcribuntur  :  )  ubi  fol  principium  Cancn  atcigit ,  tro- 
picus  Cancri,  quem  tum  motu  diurno  fol  defcribic,  tocus  fuper  corum  hori- 
zontemextat;  necuUa  fuipartefub  horizontedehtefcit.  Ut  quipunftum  ver- 
ticale  habent  in  K,  li  Zodiacum  N  E  habent  pro  horizonte.  Cum  igitur  fol  eft 
in  tropico  cancri,  ut  in  E,tum  perz^.  horas  continuas  lucet ,  non  enim  eo  die 
fub  eorum  horizoncem  N  E  deprimitur. 

Jam  fi  quifint,qui  verticemhabeant  fubatquatorispoIoP  ,  ji  diem  conti»' 
juium  fex  menfium  habeant  nccelfe  eft  :  cum  idem  fir  ilhs  circulus  acquator, 
&  honzon.  Quandiu  igitur  (ol  in  fex  fignis  qux  ad  feptentrionem  declinant, 
verfatur,  tamdiu  ab  illis  confpicicur,  nec  unquam  nifi  toco  vertente  femeftri, 
fub  eorum  horizonte  deprimitur. 

Nihil  dico  de  iis  quiinter  polum  Zodiaci,  &  polum  j^quatoris  verfantur:  ex 
didtis  cnim  liquet  diem  unius,  aut  plurium  menfium  iis  contingere,  ut  alteri- 
polo  funt  viciniores.  Interdum  dies  eft  trimeftris  ,  cum  fcilicet  tria  Zodiaci 
iigna  fupra  eorum  horizontem  ita  excant  ,  utnunquam  fub  eo  deprimi  pof- 
fint :  interdum  quadrimeftris ,  aim  magis  ad  polum  mundi  accedunt.  Ac  de 
.fphaetx  circulis,&  prascipuis  CofmographiaE  elementis  iatis  diximus :  cui  ta- 
tnenreipleriquenonlibros  tantum ,  fed  ingentia  tribuunt  volumina.  Nunc 
ad  ea  qu^  magis  funt  controverfa  redeamus.  Qui  hic  accuratius  ttaftata  vi- 
derecupit,  is  confulat  Inftitutiones  Aftronomicas  Petti  Galfendi ,  quas  in 
,  Hnguam  Gallic-am  eleganter  convertit  optimus  &  dodiir.  Bernerius.  Sed  prius 
tamenquam  derebus  controverfis  agamus,prxcipua  arcis  gnomonica:  fund.^- 
.  menta  funt  explicanda  :  quod  fi  force  ea  quae  didturi  fumus,  diificiliora  videan^ 
:.iur ,  prstermicti  impune  poterunt. 

C  A  P  U  T     IV. 

^£  fint  artls  gnomonicdi  princlpla. 

ARs  omnis  qua:  gnomonica  vocatur,  feu  horologia  folatia  in  quolibet 
plano  delineandi,  ex  paucis  fed  incelledu  arduis  ducicur  principiis.  Qu^od 
fi  globum  artificialcmm  debita  poficione  confticuas,  adeout  circulus  meridia- 
nus  globi  mendianoloci  apte  refpondeat,  &  polusglobi  aut  fphirx  ad  polum 
mundi  dirigatur;  Panfiis  v.  gr.  attollatur  48  gradibus  &  51  minucis :  hic  glo- 
bus  ica  dilpofitus  horas  indicare  poceric.  Nam  fol  dimidiam  illius  parrem  illu- 
ftrabit,&  umbra  in  parte  foli  oppofica  apparebit  :  ita  ut  unius  horx  fpacio  15 
c^radus  in  asquatore  ,  qui  mocum  diurnum  dimeticur  ,  omnino  percurrat.  Se^ 
quaratione  in  plano  quolibet  v.  gr.  in  pariete  hon  defignari  polTint,ante- 
^uam  explicare  ingrediar,  quibus  ars  illa  innicatur  principiis ,  &  illius  theoriam 
cx  infigni  geometra  D.  dela  Hire  fummatim  exponam. 

I.  C^od  fi  ,  uc  diftum  eft  ,  11  maximos  circulos, qui  perpolos  muikli  tranl- 
■caiu,  quique  arquatorem  in  parces  xqualcs  dividanc,  .in  (pha-raaut  in  globo 


P  ARS   SECITND  A.  ^(^9 

delineatos  concipiamus,  hi  14  efficient  fcmicirculos ,  •qui  horarii  dicuntur, 
quiquei5  graduum  intervallo  a  fe  invicem  diftabunt  :  primus  erit  meridianus 
circulus  ,  exquo  horarum  numerus  initium  ducet  :  arqueomnes  hicirculi  ia 
niundiaxe,  quas  communisomnibus  eft  Hnea,  concurrent. 

1.  Cum  terrx  femidiameter  cum  diftantia  a  fole  comparata  fitomnino  infen- 
fibilis  ,fi  per  quodlibet  pundlum  in  terrx  fuperficie  pofitum  redam  lineam  du- 
casaximundiparallelam,  quiqueaxis  apparens  vocitetur,  ut  infigura  appo- 
C:a,  fitcentriun  terrxC,  punftum  in  terrs  fuperficie  O,  axis  apparens  POQ  : 
hic  a  vcro  axe  qui  per  terra:  centrum  tranfirer.fenfibiUter  non  difcrepat.  Quod 
fi  peridem  quoque  pundum  fuperficiesaut  planum  N  HL  I  ,  fuperficiei  auc 
plano  acquatoris  .xquidiftans  ducatur  ;  &  aHac  itidem  circulorum  qui  horarii 
vocantur ,  fuperficies  peraxem  apparentem  pertranfeant,  ut  P  G  Q_F,  Sc 
P  E  QS  ,  eaeque  fuperficies  asquatoremapparcntem  in  14  itidem  partes  xqua- 
lcs  difpcfcant ,  tum  fuperficies,  aut  circulos  horarios  apparentes  habebimus,qui 
a  veris  circuhs  horariis  fola  terrje  femidiametro  ,  quz  nuUam  inducit  fenfibi- 
km  differentiam,  diffidebunt. 

Cum itaque unum  ex veris circuHshorariis fol occupat ,  tum fenfibiliter eun- 
dcmcircuUimapparentem  obtinet  j  tanta  eftenim  terr.^  a  fole  diftantia  ,  ut 
femidiameter  terrx  cum  iUa  comparata  fit  penitus  infenfibiUs. 

j.Si  apparentes  iUas  &  horarias  fuperficies,  qu^c  cum  veris  confundi  pofllint , 
quocunque  modo  (iiperficies  vel  planum  horologii  interfecet ,  (  fitv,  gr.  pla- 
num  horologii  B  E  D  F  I  :  )  cujufque  fuperficiei  horariae ,  &  plani  horologii 
interfcdio  erit  refta  linea  qus  horam  ipfam  indicabir.  Atque  omnes  horac,  feii 
interfeftiones  planihorologii  cum  circulis  horanis  in  idempundlum  coibunt, 
ubi  axis  mundi  cum  plano  horologii  concurrit,ut  in  A.Sic  plani  ^quaioris  & aUo- 
rumquiinfphaerafunt  circulimaximi  ,  cum  plano  horologii  interfediones  auc 
concurfus  (unt  Uneae  refts ,  quarum  unaquzque  circuU  a  quo  proficifcitur  no- 
men  retinet.  Sic  circuli  hora- 
rii  &C  primi ,  ncmpe  meridia- 
ni  P  B  QL ,  &  plani  horolo- 
gii  BEDI ,  interfedtio  cora- 
munis  enc  re6ta  B  D,  quac  erit 
iinea  mendiana  :  communis 
quoquc  circuli  horarii  PG  QF  , 
&  plani  horologii  fedio  erit 
hnea  G  F. 

4.  lllud  quoque  eft  mani- 
feftum,fo\e  unum  cx  iis  circu- 
lis  quos  horarios  diximus ,  oc- 
cupante,  punftum  umbrx  axis 
in  remicirculum  oppofitum 
projici  :  adcoutftyli  feu  axis 

umbra  tegat  lineam  horariam, 

fcu  concurfum  femicircuH  il- 

Hus  horarii  cum  horologii  fu- 

ptrficie-    Cumque  (ol  eri:  in 

L  1  i); 


i70  P  H  Y  S  I  C  ^ 

OEquatore  ,  iimbra  illius  pUndi  per  quod  cgquator  fuit  defcriptUS,  xquatorem' 
quoque  horologii  N  H  L 1 ,  attinget. 

Itaqueexiis  principiis  horologiorum  folarium  tam  varix  defcriptiones  pro' 
fluunt.  Qiixdam  in  horologio  dantur  ,  ut  linea  meridiana,  axis  ipfius  collo- 
catio  ,  altitudo  poli ,  declinatio  horizontalis ,  folis  dechnatio  ,  aut  hnca  xqua- 
toris  ,  rehqua  perficiuntur.  H£cutique,ex  appofica  figura  ficnt  apertiora. 

C,  utdiximus  ,eftcentrum  mundi  ,  autterrs  ;  O  terrx  fupcrficies,  Q^)  P 
axis  apparens  qui  per  terri  fuperficiem  tranfit,  neque  a  vero  fenfibiHter  dif- 
crepat  P  N  QJL  meridianus  pundi  O  ,  P  G  Q^,  P  E  Q^  ,  duo  circuH  horarii 
apparentes.  B  H  D  I ,  fupcrncies  horologii ,  qua:  meridianum  in  Hnea  BD  ,  in- 
lerfecat:  adeo  ut  haec  fic  Hnea  ipfa  meridiana  :  duos^  itidcm  circulos  horarios- 
idem  horolbgii  planum  interfecat  G  F,&ES  ;  qucT  du:e  Hneac  horas  toridcm 
indicabunt.  Punftum  in  quo  axis  QJ?  ,  cum  plano  horologii  concurrit  nempe 
A,  eft  centrum  ipfius  horologii. 

At  fi  in  eo  horologii  plano  aliqua  ellet  Hnea  parallela  refta:  A  Q^  feu  axi ,  \L 
nex  horarias  tum  inter  fe,  tum  etiam  cum  axe  eflent  parallelx,  ac  nuUum  eirec 
horologii  centcum  :quod  utique  in  co  tantummodo  cafu  poteft  accidere.  N 
H  L  I ,  eft  squator  apparens ,  qui  cum  horologio  convenit  in  reda  Hnea  H  I , 
qu£  idcirco  xquinoftiaHs  Hnea  vocitatur. 

Itaquenonaliudin  folari  horologio ,  quam  foUs  locum  cx  illiusumbra  indi- 
care  voUimus :  Atque  omnis  pene  induftria  in  eo  pofita  eft  ut  centrum  horolo- 
gli  inveniatur  ;  lineameridiana  ,  qus  meridiano  circulo  fatisapte  refpondear, 
deUneemr  ;  Unea  itidem  squatoris  defcripta  intelUgatur  :  ilUus  enim  ope  ho- 
rarum  Hncae  faale  ducuntur. 

Qua  autem  arte  haec  omnia  fieri  poffint  longe  accuratius  &  faciUus  quam 
hadtenus  Scriptores  tradiderint,  virClarilf.  in  opufculo  nuper  edito  expofuit, 
quod  utique  ab  iis  qui  corum  ftudio  tenentur,  confuU  poteft, . 

C  A  P  U  T     V. 

De  mundi  fyjlemate.- 

TRia  funt  magls'  vuTgara  mundi  fyftemata ,  Ptolemiei,  Copernid,  &  Ty- 
chonis  Brahei ,  quxfigillatimexpUcare  conabimur  :  tum  quid  in  finguUs 
probandum  ,  quid  reprehendendum  nobis  videatur  ,  aperiemus. 

In  Ptolem3£i&  vulgari  mundi  fyftemate  terra  immobiUs  medium  hujus  uni- 
verfi  occupat.  Huic  Ktna  eft  finitima.  Cum  enim  terra:  umbram  fubeat ,  ubi de- 
ficit ,  &  (olem  fepe  obfcuret ,  eam  efle  telluri  pieximam ,  &  fole  longe  humi- 
liorem  conftat. 

PUifcuUim  eft  difficukatis  inMercurio,  &'Venere:  nam  eodem  fere  motu 
cum  fole  progrediuntur  :  nec  Mercurius  longiiis  quam  lygradibus ,  uti  nec  Ve- 
nus  uUra  48  Uinc  atque  indea  fole  digrcditur.  Hinc  Mercurius  raro  fub  afpe- 
ftumcadit  :  eft  quippe  omnium  planetarum  minimus,  &  radiis  folaribus  op- 
primirur.  Annoi6^i  a  Gairendo  vifuseftin  fole  inftaratrne  &  minutx  macular, 
nec  planetam  efte  nifi  ex  motu  celeri  potuit  dijudicare.  Ex  eo  tempore  femel 
ab  rieveUo  vifus  eft :  ac  proximo  menfe  Novembri  die 7.  anni  1 6^7 7.  in  fo* 


PARS    SECUNDA.  171 

lis  difco  videbitiir ,  ut  clariff  Caffinus  AilrQnomos  admonuic, 

Sol  Veneremexcipit,  ut  medium  interplanetaslocum  obtineat.  Mars  fole 
fublimior  eft  ;  huic  fucceditjupiier  :  Satumus  denique  inter  errantia  fydcra , 
feu  planetas  fupremum  locum  occupat.  Firmamentum  Saturni  orbem  excipit : 
cumque  ftella:  fixx  proprio ,  licet  tardilTimo  motu  ferantur ;  atque  uni  corpo- 
ti  fimplici  unus  motus  conveniat,  neceffe  eft,  fi  vulgo  Philofophorum  credi- 
mus,  utprimum  mobile  quod  fecum  omnes  fphxras  ccelcftes  fpatio  14  hora- 
rum  abripit ,  fupra  firmamentum  ftatuamus.  Atque  hoc  eft  fyftema  Pcolemai- 
cum  ,  quod  magnamprs  fe  fert  fimpHcitatem,  &  faciUtatem ,  fi  phsnomenis 
ipfis  conveniret. 

Nicolaus  Copernicus  ciimanimadverteret  phacnomena  cum  Ptolemjei  fyfte- 
■  mate  non  convenire,  aliud  commennis  eft,  quod  omnes  pene  Aftronomi 
rhujus  cEtatis  fequuntur :  acfole  in  centrum  mundirelegato  ,  terram  inter  fide- 
rra  confecravit.  Icaque  Mercurii  orbis  folem  proxime  ambit :  hinc  fit  ut  parum 
ab  eo  recedere  videatur.  Spatio  pene  trimeftri  circa  folem  vertitur  ;  tum  Ve- 
nus  fereintraoftomenfes  ,  deindemagnusorbis  quem  terra  motuannuo  per- 
agrat ;  lunacirca  telluris  globum  tanquamin  Epicyclo  ,  feu  in  parvo  circulo  in- 
tra  menfem  circumagitur.  Mars ,  Jupiter,  &  Sacurnus  eo  quo  diximus  ordine 
fequuntur.  Marsfereintrabicnnium  ,Jupiter  intra  annos  iz,  Saturnus  intra 
50  annos  periodos  fuas  abfolvunt  :  ftellx  verb  manent  fixse  &immobiles. 
.  Recentiores  Aftronomi  multa  huic  fyftemati  adjecerunt:  1°  etvim  iis  placet 
fingulos  planetas  circa  fuum  centrum  gyrare.  Sol  fere  intta  17  dies ;  terra  intra 
if  horas  ,Jupiter  decem  fere  horarum  fpatio  circa  fe  volvitur,  ut  poftea  di- 
cemus.Imounicuique  planetsprincipi  fiius  eft  proprius  vortex,  qui  circa  fe 
torquetui.  Sic  iuna  terrce  vorticemfequitur.  Jovis  quatuor  funt  itidem  velut 
lunulx  ,  tanquam  fateUites ,  tres  Saturnum  comitantur. 

Qiiare  inter  reccntiores  Carcefius  qui  Copernici  fyftema  multlim  illuftravit, 
in  varios  velut  vortices  ,ant  turbines  totum  hoc  univerfum  diftribuit  :  ita  uc 
tot  fint  magni  vorcices  quotftelL-e  ,  &  foluna  fit  ex  ftcUis.  Hic  adeo  centrum 
fui  vorticis  occupat.  Solem  efticit  materia  primi  elemenci  tenuiffima  ,  qua:  eft 
quietis  impatiens  :  hinc  fol  raptiffime  circa  fe  vertitur  ;  atque  eodem  prorfus 
motu  ccelum  planetarium ,  &  p!anetas  ipfos  circumagit,  eo  majori  impetu,  quo 
folem  viciniiis  pecunc.  Aliiaucem  vorticesminoris  nota:circaterram,  Marcem, 
Jovem,  Saturnum  ,  &  alios  fortcplanetas  torquentur :  adeoutterra  56^  vici- 
bus  circa  fe  volvatur  ,  dum  femel  circa  foleni  communi  vertigine  circumduci- 
tur.  Satellitesjovis  peculiarem  cumjove  ipfo  vorticem  conftituunt ,  ut  Satur- 
•ni  fatelUtes  cumSaturno.  Sic  luna  circa  terram  duodecies,  &amplius  volvirar, 
cum  teliuris  globus  femel  circa  folem  gyrat. 

Et  quidem  illud  magna  probabiHtate  diciturtotum  hoc  univerfum  in  varia 
tnbui  fyftemata  ,  feu  in  certas  ingentium  corporum  compages ,  quascirca  cen- 
trum  aliquod  vifibile  fuos  h.ibent  5c  definitos  motus.  Luna  lelluri  proxima  ad 
terr£ipfiusfyftemapertinet,&  circa  eam  proprio  motu  vertitur.  Simili  ra- 
tione  Saturnus ,  Jupitcr,  Mars ,  Venus  &Mercurius  fuos  quique  motus  circi 
folem  peragunt.  In Jovis  fyftemate  quacuor  funt  minores  planetx  ,  tres  in  Sa- 
turni  (yftemate.  Atque  in  unoquoque  id  conftanter  cernimus ,  planetas  propio- 
les  centro  ,  eofdem  quoque  celcriiis  ferri.  Cum  autem  id  conceftlim  a.  nobis 


i^t  P  H  Y  S  1  C  yE 

fuerit,  id  certe  non  dabimus  Carctfio  hxc  fyftennata  ,  atqiie  utloquitur,  vorti.' 
ces  eo  prodiifTemodo ,  quem  ipfe  commentus  eft.  Qiiod  nimirum  tctiusmace- 
rii  moles  in  partes  primum  cubicas  confra<Sta  fuerit ,  qu2  circa  centrum  cuique 
proprium  a6la  primum  elementnm  in  centro  cuju(que  vorticis  accenium  ,  8c 
fecundum  ex  g!obulis  confecerir.  Nam  ut  optime  ab  aliis  jam  fuit  obferva- 
tum ,  fi  res  ita  eftet ,  longe  uberior  tllet  primi  elemcnti  copia ,  quam  quns  cer- 
jiitur  ,  nec  multo  minus  fpatium  fol  quifque  in  fuo  vortice  occuparet,  quam' 
vortex  huic  circumfulus  ex  globulis  fecundi  elementi  compofitus,  utfacilcci- 
tra  demonftrationem  geomeiricam  intelliget ,  qui  paulo  acrius  attenderit , 
quannim  pulveris  aut  (cobis  ex  cubo  ligneo  decerpatur  ,  cum  in  globum  tor- 
natur.  Verum  hic  omnia  multo  fient  illuftriora ,  ubi  uniufcujufque  planet» 
motum  perfequemur :  nunc  fumma  tantum  rerum  capita  attbgimus. 

Syfiema  Copernieanum. 

5"  Cum  Tycho  Bra-^ 
hjEus  nobilis  Danus  vi- 
deret  Ptolemsi  fyfte- 
ma  cum  obfervationi- 
bus  ,  &  phoEnomeniy 
non  confentirejacMar- 
tem  interdum  fole  ipfo 
nobis  efte  viciniorenv 
obfervaflet  ;  cumqu* 
mocus  quinque  plane- 
tarum,  luna  excepta,  a' 
fole  omnino  pendere 
cerneret  ;  nec  tamen 
terram  moveri  in  ani- 
mum  fuum  induceret, 
mediam  quandam  iniic 
viam  quam  plerique 
Philofophi  ampledun- 
tur.  Placet  illi  tcrran» 
in  medio  mundi  ftare 
immobilem,  atqueab  illins  centto  luns  &  folis  orbes,  ac  firmamentum  de- 
faibi ,  fed  folemipfum  quinque  aliorum  planetarumcentrum  confticuit :  nam 
eorum  mocus',  ftationes ,  dirediones  ,  &  retrogradaciones  fol  onmino  regit, 
&  modtratur ,  ut  poftea  oftendemus. 

Qu.;re  in  hac  hypoth.fi  coelum  fluidum  eft  ,  idque  triplex :  primum  mobile  ; 
quod  motu  diurno  circumagitur  ;  firmamentum  ,  &  ccelum  planetarum.  Sic 
iriumplnnetatumfuperiorum  ,  oibcs  tetrarH  involvunt,  non  Veneris,&  Mer- 
curii  orbits ,  qus  foli  func  proximae. 


Syjlemd 


PARS  SECtJNDA: 


-7} 


SyjlmA  Tychonumum. 


\m  terram  ftare  ,   an  moveri.  Sit  igimr 

Trlma  Cwclujiff. 


Quid  in  unoquoque 
fyftemate  fic  commodi 
explicare  antc  non  pof- 
fumus  ,  quam  motas 
planetarum  fuerint  ^ 
nobis  expofiti  ,  quod 
proxima  dilfert.  aggre- 
diemur :  nimc  illud  in 
univerfum  expendamus 
utrum  probabilius  fic 
fyftema  Copernici  , 
quam  Tychonis.  Nam 
de  Ptolemsei  hypothefi 
omnes  pene  confen  - 
tiunt :  quod  ut  clarius 
fiat ,  Copernici  &  Ty- 
chonis  fyftemata  figu- 
ris  hic  exprimuntur.lta- 
que  eo  redit  omnis  qu^- 
ftio  utrum  fit  probabi- 


Nulla  ratiodemonftrat  terra»  ftabilitatemaut  motum  :  tutius  tamen  eft  lellu- 
ris  quietem  ,  quam  mobihtatem  defendere. 

Prol'.  Cnncl.  Ex  folutione  omnium  rationum  quas  in  utramque  partem  aflFe- 
runtur.  Primum  enim  adverfus  tem  niotum  h.tc  opponi  folent,  terram  elfe 
corpus  graviflimum,  &  ad  motumminimeidoneum.  i  Quod  fi  ea  fpatio  24 
horarum  circa  fuum  centrum  ageretur,  fore  ut  ajdificia  brevi  corruerent,  ac 
terraipfa  tarito  impetu  agitatadilfolveretur.  Nam  ut  rota  citifTime  afta  globu- 
los  fibi  impofitos  procul  expeliit  ,  fic  tcrra  tmta  incitatione  mota  turres  & 
«dificiaexcuteret  :  non  fecus  atque  ii  qui  fecundo  flumine  &  velis  paffis  per- 
vehuntur  ,  hunc  morum  minime  fentiunt  :  fedubinavis  inorbem  gytar,  tum 
qui  ftant,  vacillare  incipiunt ,  &  proni  cadunt.  1,  Nec  demum  gravia  ad  per- 
pcndicuhim  deciderent :  cum  enim  cndunt ,  jam  terra  longius  provefta  eft,  ne- 
que  coipus  grave  in  id  terrspunftum,  undecmilTum  eft,  relabi  poteft. 

^''/^n»??'m  Copernicani  has  &  fimiles  rationes  ex  falfis  fen(uum  pra^judiciis 
duci ,  neque  eos  qui  has  afff-runt  populares  ratiunculas ,  fnis  advertere  tellu- 
ris  globumuna  cum  aerediutna  vertigine  abripi  Cum  itaque  a^dificia  ipfa 
unacum  terra  &:2quabi!i  motu  deferantur,  nec  telhiris  motui  refiftant,  nihil 
eft  quod  metu  imus  ne  illa  corruant  ,  aiit  terra  ipfi  tanto  motu  diflipetur ,  nifi 
forte  in  corpus  aliquod  tolidum  ofEndat,  vel  repente  fiftat  Qnod  auiem 
Tam.    11.  Mm 


^^4  P  H  Y  s  r  C  tE 

cxemplum  rotae  in  exemplum  afFerunt ,  res  eft  omnino  efl  diflfimilis :  nam  mo- 
tumterrxcircumfufus  aer  &  corpora  tcrrae  impofitaex  sequo  participant. 

Sed  gravia  ,  inquiunt,  ad  perpendiculumnon  reciderent. 

Refpondent  Copernicani  motum  gravium  abfolutum  effe  curvilineum ,  tam- 
etfi  motusvefpeftivus,  quem  folum  percipimus,fit  re6lilineus;ut  fogicca  c  pede 
mali  in  navi  magna  ccleritate  furfum  afta  ad  pcdem  mali  rclabitur,quique  iii 
navi  vehmitur,eummotum  perpendicul.iremefTedecernunt:  licetii  qui  ftanc 
in  littore ,  aliter  dijudicent.  Atque  hanc  fimilitudinem  non  pr^Lervolant.  In 
navi ,  inquiunt,  tam  facilcverfus  proram,  quam  verfus  puppim  ambulamus: 
licet  is  qui  verfus  puppim  progreditur ,  majus  (patium  in  aquae  plano  conficiat: 
fed  motus  relativusidem  omnino  eftjacpifces  in  pelvi  pofici  in  omnes  partes  ea- 
dem  facilitate  natant  j  nec  bombardile  longius  verfus  puppim  ,  quam  verfus 
proram  globum  emittit.  Sic  hcet  terra  citato  cutfu  ab  occafu  in  ortum  promo- 
veatur ,  nihilominus  eadem  prorfus  accidunt ,  ac  fi  immota  confifterct  :  nam 
gravia  cadere  videntur  ad  perpendiculum  ;  in  omnem  partem  libere  &  requa 
facilitate  ambulamus  ;  nec  motus  terras  vel  inceirum  animalium  ,  vel  avium 
volatum  quicquam  moraripoteft:  quod  coiimunis  motus  imprimatur  terrx, 
acri ,  &  o  nnibus  qui  terra  &  aere  continentur. 

Sed  ,  inftant ,  vix  credibile  eft  aera  ipfum  codem  cnm  terra  motu  abripi :  nam 
itlius  partes  funt  male  interfe  colligata: ,  ac  motum  reludtantis  aeris  non  fub 
aquatoremodo  ,  ubi  motus  terrx  eft  concitatiffimus ,  fed  etiam  in  aliis  regio- 
nibus  nuUus  non  perciperer. 

Rerpondent  Copcrnicani,  aut  potius  Cartefiani ,  folem  circa  fuum  centrum 
agitari ,  atque  hoc  motu  expanfum  in  mundo  planetario  jEthera  impellere,  quo 
agitato  terra&  carteri  planeta:,tanquam  naves  in  medio  maricientur ,  eo  tar- 
diiis ,  quo  longius  a  centro  diftant.  Sed  interim  in  hoc  magno  vortice  funt  ahi 
minores  ,  in  quibus  finguli  planetx  circa  fuum  centrumgyrant ,  &  minores  in- 
terdumplanetasfecum  abripiunt  Siclunacirca  tellurisglobum -,  Jovis  &  Sa- 
turni  fatellites  circajovcm  &  Saturnum  aguntur ,  eo  celeniis  quo  planetz  prin- 
cipi,  Jovi  nimirum  ,  aut  Saturno  funt  propiores.  Motus  vero  terrae  inrerTro- 
picos  utcunque  percipitur  ;  quandoquidem  in  ea  regione  perennem  ventum  ab 
orcu  in  occafum  perflare  experiuncur,  qui  in  Indias  navigare  folenc.  Quin 
cciamidipfumquodnuper  abiisqui  in  parcescerra:  auftr-iles  julTu  Chriftianif- 
fimi  Regis  mifli  funt ,  uc  Aftronomicasobfervaciones  in  quibufdam  iccis  pcr- 
agerentjfuit  obfervatu.cardiorcm  efte  pcnduloru  motu  inZona  crirrida,ex  cerrx 
motu  in  iis  locis  veIociore,utplerique  arbitrantur.Cum  en'm  in  his  rcgionibus 
pcndulumjpednm,  SvTodlo  feredigitorum  vibrationemunam  intra  uniushorae 
niinutum  fi.-cundum  cfhciat ,  fub  Zona  torrida  ubi  terri  motus  velocior  eft, 
lardius  deciduntgravia,  penduliadco  motus  rctardatur  ;  atqueut  vibrationes 
-finiifochrona:  cumpendulis  noftris,  ca  fintfubacquatorealiquoc  lineis  brevio- 
ranecefTecft.  Idque  confirmar  obfcrvacionesolim  facflas  a  D.  Richsr  in  infula 
V.  U  Caycnne  dida.  Quod  tamcnut  mihi  videtur,  explicarietiam  poteft  ex 
acris  celeriore  motu  ab  ortu  in  occafum. 


PARS  SECUNOA.  275 

SolvHtitHr  nttiones  CoftrnlcMorHm. 

Non  diflimili  ratione  quiE  a  Copernicanis  afleruntur  contra  telluris  quie- 
lem  argumenta ,  folvi  poirunt.  Pnmum  enim  opponunt  quod  cum  eadem  apw 
pareant  phinomena,  (eu  terra  ,  (eu  cjelum  moveatur,  ut  omnes  fatentur 
Aftronomi  j  cumque  natura  compendio  agat  quantum  poteft  maxi- 
mo  ,  longe  probabilius  videatur  motum  diurnum  tcrrre,  quce  e(t  in(tar  punfti 
cum  coclo  comparata  ,  quam  firmamento  ipfi  cujiis  celeritas  nuUa  mentis  agi- 
tatione  concipi  pottft,oranino  tribui  ojiortere  :  nnm  neceire  el^  ut  quailibet 
ftella  intra  unius  artcriic  pu  lum  multa  millia  milliarium  conficiar.  Qiiare  id 
mirum  videri  poteft ,  quid  caufs  fit  ut  terrx difTolutionem  teformident,  nihil 
foli,  nihiKtellisipfis  ob  tantam  motus  pernicitatem  metUi.r.t. 

Hanc  utique  rationem  mnltiim  dilatant.  Natura  ,  inquiunt,  eundem  finem 
per  terrx  motum  confequi  potelt,quem  per  ltellarum&  primi  mobilis  rapidif- 
fimum  motum  afft  quitur  -,  majorem  cum  luna  &  reliquis  planctis ,  quam  cum 
fole  &  ftellis  fixis  habet  cognationem :  reliqui  vero  planets  non  ftant  immo- 
biles,  curigiturea  (ola  nonmovebitur?  Idemenim  hk  ufu  venit,  ac  fi  quis 
«rbes  &  montes  circum  fe  moven  jubeat,  ne  oculos  vel  caput  circumagere 
gravetur.  Sed  ne  illud  quidem  facile  concipinir ,  qu5'p6(Iit  terrain  "medio  pen- 
(ilis&  quafi  in  cequilibrio  conftituta  primi  mobilis  ,  &  totiiis  univerfi  rapid« 
agitationi  refiftere  ;  mirum  fi  in  medio  fluidx  &  mobilis  fubftantix  inftar  pali 
fixa  permaneat :  nam  cxteri  planetae  qui  Sc  mole ,  &  foliditate  non  plurimum 
atcrradifiident,  communi  illo  motu  abripiuntur-, 

Acccdit  illud  quoque,  primum  illud  mebile  nec  intelligi  pofTe ,  n€C  cum'in-  - 
ftituto  naturs  ordine  convenire.  Nam  iliius  celcritas  omnem  fidem  fiiperac,. 
nec  qua  ratione  inferiores  (phiras  abripiat,  cogitatione  alTequimur.  Cum  de- 
nique  ccrleftes  globi  co  velocius  ferantur  quo  terrx  funt  viciniores :  nam  luna  • 
•intra  menfem  ,  Sol  intra  unius  anni  fpatiom ;  Mars  biennio ,  Jupiter  iz,Satur- 
mis  50  annoium  inter-vallo  .  ftellxfixre  26000  armis  fiias  abfolvunt  revolu- 
tiones  :quod  veroomnem  ordincm  conturbat,  primum  mobile  fpatio  diurno 
inxftimabiliceleritate  convertitur,inferiorefquefphxras  etiam  renitentes,imo 
ipfiim  aera  abiipit-  Hujus  enim  acris,  utjam  diximu?,motiim  minime  inter- 
ruptum  fentiunt  qui  fub  jtquatore  navigant,  ac  longe  facilins  ab  ortii  in  oc- 
calum,quamvici(Iimab  occafu  in  ortum  devehuntur.  Fliixus  vero  aeris  po- 
tius  terras  motui  ,  quam  primi  mobilis  rapiditati  tribuendus  videtur,  Nam 
globus  telluris  circaasquatorem  citidime  agitur,  atque  huic  ceieritati  dum  aer 
minus  obfequitur ,  in  contrariam  parcem  videtur  refluere.  Sic  comets  diurno 
•motu  feruntur;  cum tamennulli  cceio affixi videantnr:  qnod  mbtum  terrjc iis 
^tribuamu".  ■      '       ' 

Refp.  Hxc  utique  rnagfiam  proE  fe  ferre  probabiiitatem  r  nec  tarhen  efte  ejuC 
modi,  utomnino  perfuadeant.  Primoenimquodnegant  ftellarum  celeritatem 
concipi  ullo  modo  polfe  :  efto  ,fed  non  continuo  id  impofTibile  judicent,  quod 
animo  non  comprehcndunt.  Deinde  eo  facilius  movetur  circulus ,  quo  major 
eft  :  nec  multo  major  fubeft  difficultas  in  tanta  motuspernicitat^  concipienda, 
^imm  insftimandafirnaamcnti  mole  propc  immcnfa.  Denique  non  tanta  eft 

Mm  ij 


i^  PHYSrC^ 

totte  firmameiiti  h,  nobis  dift.incia ,  quantam  ad  libidinem  fingunt, 

Quod  autem  primum  mobile  de  raedio  fublatum  volunc ,  non  multum  repu^ 
rnamus :  nam  id  concipi  nulla  racione  poteil.  Imo  probabile  eft  omnia  fide- 
ciera  uno  &  communi  mocu  ab  orcu  in  occafum  ferri :  fic  i  imen  uc  fiim imen- 
tum  celerrime,  luna  tardifllme  moveacur  :  unde  hsc  celeri  motu  ab  occafu 
in  orcum  ,  ftellae  fixae  tardidimo  ferri  creduntur :  cum  unus  fit  omnium  motus, 
quem  in  fpirarum  modum  fidera  efficiunc ,  uc  alibi  dicendum  eft. 

Sed  ^wejaiHnt ,  nunquam  nacura  per  ambages  opcracur  ,  quod  paucis  expe- 
direpoceft:cur  igicur  canca  fphziarum  machina  moveacur  ,  cum  ex  folo  tellu- 
ris  mocu  iidem  confequancur  cfRdlus ;  Terra  fole  &  ftellis  indigec ,  non  fol  ter- 
ra:  nec  folisignea:  &  fluidse  naturs  cum  mocuannuo  bene  convenic :  imo  nec 
^otundam  figuram  is  tueri  potTet :  fed  cum  cce'um  trajiciat  incredibili  veloci- 
tate,  partes  ejus  figuram  oblongiorem  &  ovali  fimilem  obtinerenc.  Sed  neque 
Tychonianum  fyftema  ferre  polfunt :  cum  iis  verifimile  non  videatur  quinque 
planetarum  motus  a  fole  gubernari  &  regi,  cum  terra  in  eo  vorcice  comprehen- 
iamaneat  immobilis. 

His  &  aliis  reiponderi  folet ,  ftellas  ipfas  propter  hominem  conditas  fuifle,  ut 
ertent  in  figna &  tempora  :  unde  non  mirum  eft  fi  illae  pocius  moveantur,  quam 
terra,  qnas  tanquam  vascceleftbus  influxibus  excipiendis  eft  deftinat.i.  Deinde 
non  ii  funt  Copernicani  qui  cum  Nicsta  Syracufio  cenfeanc  fidera  omnia  fta- 
re,  neque  praecer  teiram  rcm  ullam  movcri.  Jam  Cartefius  tot  vortices  con- 
ftituit ,  quot  funt  ftellae  fixae :  adeo  ut  fol  &  reliqua  ftellz  circa  fuum  axem 
torqueancur.  Quod  veroadduncfoIem&  fteilas  tam  celeritermoveri  non  poC 
fe,  &  rotundam  tueri  figuram:  idfortafTe  vcrum  ellet  C\  medium  illud  in  quo 
ibl  movetur,  aliquantulum  refifteret,  aut  fi  fol  ipfe  fui  coeli  mocum  non  fe- 
queretur,  Poftcemo  non  abfurdius  pucem  quinque  planecas  in  fyftemace  Ty- 
-choniano  folis  ijpocum  fequi ,  quam  Jovis ,  auc  Saturni  (atellites  circa  Jovem  Sc 
Saturnum  gyrare.  Quare  quac  hadtenus  contra  tcrra:  motum  auc  quietem  al- 
latx  funt  rationes ,  vim  demonftrationum  non  habent.  Nunc  videamus  utri 
opinioni  Afttonomica;  obfervationes  &  phacnomejia  magis  faveant,  Sit  ita- 
que 

SecHtida  CoKcln/io, 

Syftema  Tvchonianamverifimilius  vsdetur,  licet  Copcrnicanumuthypothe- 
fis  defendi  poflit. 

Pars  prior  conclufionis  hinc  probatur ,  quod  fit  velut  communis  notio  om- 
niumanimisinfixa,  terramftsre,  folem  moveri;  quod  omnibus  ph.-enomenis 
Syftema  Tychonianum  fitisfaciat ,  ut  ex  dicendis  fiec  manifeftum  ;  quod  deni- 
que  in  hanc  parcem  facr.T  Scripcurje  authoritas  multum  propendeac.  Terray 
Jnquic  Ecclefiaftes  ,  In  aternnm  ftat  ,fol  oritur  &  occidlt ,  Sc  in  libro  Jofue  Jol 
ContraGabaqn  ne  movea^^is ^  fletitijiie  fol  in  medio  coeli.  Hinc  pfalces  Regius, 
J^j  fmdafti  terram  fuper  flabilitatem  fuxm ,  tion  inclinabitur  in  ficulum 
fAcuH. 

Quid  refpondeant  Copernicani ,  non  ignoro.  x"  Sacram  Scripturam  ad  vul- 
gi  captumfe  accommodare  :  vulgusenimfenfuumpraejudiciaomnino  fcqnitur: 
.Oa^e .^iqn  quii.fit ,  ffd  (juid  hominibus  vidgapHr,  4ocet  fcriptura  ;  cum  hxc 


PARS    SECUKDA.  177 

hequeadfidem',neque  ad  moniminftitutionem  pertineant,  Sic  liinam  lumi- 
B.ue  magnum  vocat ,  cum  tamen  inter  fidcra  fit  pene  mole  minima. 

Scriptura ,  inquiunt ,  viam  qua  in  ccelum  cundum  fit ,  docet,  fed  quibus  ma- 
chinismoveatur,  autquantoanobis  dii^et  intervallo,  non  tradit  ,  id  eniai 
fonnandis  moribus  omnino  eft  inutile. 

Refpondent  20.  Cartefiani  terram  non  magis  moveri  in  medio  fui  vorticis , 
quam  hominem,  qui  in  fiindo  navis  fedet :  licet  enim  navis  multum  promo- 
veatur,  hunc  tamen  hominem  federe ,  quiefcere,  aut  dormire  conftat:  fic  glo- 
bus  telluris  una  cum  fuo  vortice  delatus  proprie  non  movetur  :eundem  quip- 
pe  ad  vicina  corpora  fitum  aut  ordinem  tuetur. 

Refpondent  denique  nec  fine  probabili  aliqua  rationequi  terram  inmedio 
mundi  aut  faltcm  vorticis  noftri  diurna  tantum  converfione  cum  Origano  8c 
Longomontano  agitari  pertendunt,  folem  moveri ,  &  ftetiife  ad  imperium 
Jofue.  Quod  autem  docet  Ecclefiaftcs ,  terram  in  asternum  ftare  ,  id  quoque 
vetum  eft :  nam  femper  eadem  permanet.  Prsm.ittit  enim  ,  generatio  tranfit , 
generatio  praterit ;  tum  fubdit ,  terra  in  nternnm  flat:c\.vx\  terra  fit  omnium  fe- 
regenerationum  fedes,ea  tamen  in  fuo  ftatu  femper  perfeverat. 

Hxc  utique  fateor  non  abfiirde  dici  polfe :  fed  tamen  quod  de  Platone  di- 
cit  Cicero  ,  id  fane  meliori  jure  de  fcriptura  divinitus  infpirata  pronuntio, 
ctiamfinullamrationem  afferre  polfem,  qua  illam  defendercm  ,  tamen  ipfa 
me  autoritate  frangeret :  ac  prasftat  ignorare  quod  facra  Scriptura  reticet  , 
quam  impugnare  quod  videtur  docere :  priferdm  fi  nulla  demonftratio ,  nulla 
expericntia  contrarium  perfuadeat.  Quod  autem  kmam  vocat  luminare  ma- 
gnum ,  id  utique  verum  eft :  nam  majus  quam  reliqua  fidera  nobis  lumen  af- 
fundit,  Non  inficior  quidem  rationes  qus  contraterrs  motum  affciuntur,vix 
ullius  efte  momenti :  namfive  terra  quiefcat ,  five  fol  &  fixa:  moveantur,  ea- 
dem  prorfus  apparent  phxnomena :  fed  cum  fcriptura  terrz  ftabilitati  nonnihil 
favere  videatur,  hanc  vekit  tutiorem  defendimus.  Quanquam  non  ignoro  (a- 
cram  Scripturam  de  his  rebus  petfa:pe  loqui ,  ut  nobis  videntur.  Ac  neicio  an 
Copernicus  aUter  loquipotuillet  quamjofue  ,  cumfoli,  ut  motum  fifteret, 
imperavit.. 

Pars  akera  conclufionis  partim  ex  diftis ,  p.irtim  ex  iis  qus  proxima  difTert. 
jdidluri  fumus  fiet  manifefta.  Nam  fyftema  Copernici  tam  apte  cum  phicno- 
menis  convenit  ,  ut  hypothefeos  loco  ab  Aftronomis  merito  ufurpetur ;  uc 
cxcentrici  circuli,  epicycli  &  alia  bene  muka  quae  tanquam  hypothefes  ha- 
bentur.  Pritno  enim  moius  tem  diurnus  ab  occafu  in  ortum  inomnia  fidera 
a  nobis  fic  transfertur ,  ut  ea  ab  ortu  inoccafum  ferri  videantur. 

a«>.  Motus  terra:  annuus  facile  intelligitur :  nihil  enim  hoc  fyftema  a  Ptole- 
.maico  differt ,  nifi  quod  fol  &  terra  locum  commutent.  Cum  igitur  terra  eft 
in  principio  Arietis,  tum  fol  in  principio  Libra:  oppofito  cernitur  ,  &  quan- 
tum  globus  terrae  in  Zodiaco  progreditUr  ,  tantum  fol  ipfe  progredi  videtur. 
.Unde  fiquis  in  kina  exifteret,  niotum  lunae  non  perciperet,  fed  eum  terras 
«ibueret. 

30  In  hac  hypothefi  axis  terra:  ubique  fibi  eft  parallclus,  &:  in  idem  coeli 
pundtum  dirigitur.  Finge  rrochum  quem  in  magno  circulo  puer  contorqnet: 
bic  majorera  circulum ,  ut  terra  magnum  orbexu  luftrai ;  circa  faum  centrun; 

Mm  iij 


i^S  PHYSIC^ 

gyratj&ubiqiie  fibi  iquidiftar  :  ita  uc  ad  eundem  cali  locum  convertatur: 
huic  fit  ut  ftella  femper  arquales  nobis  appareant.Non  enim  n.odo  terrx  glo- 
bus  ,  fed  ctiam  tocus  in  quo  defercur  ocbis  ,  pundi  inft.ir  eft  ,  ficum  lirraa» 
mento  conferacur. 

Diilimulare  tamen  non  pofllim  hnc  in  re  durum  efTe  Copernici  fyftema. 
Refpondent  id  mirum   lis  vidtri  non   dtbere  ,  qui  nullos  divincc  potentix 
termuios  prsfcribunt.   Deindeillud  ut  probabile  oftendimus,  ftellas  ejufdem 
elle  cum  lole  conditionis ,  ejuldcm  foifitan  &  molis ;  acfolem  c  firmamento 
ceuftellam  vifum  iri.  Ncc  dcmummagnus  terrsorbis  fole  ipfo  major  appare- 
ret :  corpus  enim  lucidum  in  fpeciem  ampliorem  fpargitur,  ut  videre  eft  in  lu- 
cerncE  fiamma  emuuis  (peftata,    Sic  Jupiter  fere  jEqtialis  videtur  ci  circulo 
quem  intimus  (atcUitum  luo  motu  deicnbit.  Nec  demum,  inquiunt ,  illud  eft 
verifimile  ftellas  omnes  eidem  fphirs  efleaffixas.  Ccelumquippe  folidum  non 
eft,  fed  fluidum  :nec  necefleeft  ut  ftells  eidem  velut  circumferent:x  inhx- 
reant.  Nam  corpus  lucidum  optime  in  medio  conftituitur  ,  ut  undique  fulgeat, 
neccommodein  extrcmafuperficie  collocatur.  Qiiod  fi  igiturfol  una  ex  fixis 
cenfeatur  ,  atquc  omnes  finc  immobilcs ,  nifi  forte circa  fuum  qu.-cque  centruru 
gyrcnt ,  mcliusunaqu.Tque  ftellain  centro  fui  vorticis  quam  in  circumferen- 
tia  inftar  folis  confiftic  Hmc  forte  ex  mnjores  apparent  quae  nobis  propio- 
res.  Sed  qux  ad  ftcllarum,  imo  &c  planetarum  theoriaspertinent,  in  poftre- 
ma  diflert.  excquemuc,  fimul  &:  oftendcmus  quam  facile  Phales  Vcneris ,  6i 
planetarum  omnium  excurfionesexplicenturin  fyftemate  Copernici. 

Id  unum  hoc  ioco  praEtermittere  non  polliimus ,  diverfitatem  dicrum  &  no- 
ftium  paulo  difficifius  in  hoc  fyftemate  cxpUcari  quam  in  Ptolemaico  :  tamet- 
fi  ea  in  fphaera  Copcrnicaea  fatis  commode  explicatur  ,  propter  axis  parallelif- 
mum ,  &  orbis  magni  cum  firmamento  coUati  infenfibilem  magnitudinem. 
Imo  in  vulgari  fphaErafig'obalum  t;  nx  in  medio  pofitum  ,  folem  ipfum  efle 
fingas,  &  pilam  vel  globulumficmanibus  fub  Zodiacopaulatim  circumducas, 
ut  i  hus  axis  ubique  fibi  fit  parallc-Ius  :  Cum  in  principio  Arietis  confticuetur, 
uterc]ue  illius  polus  in  confinio  partis  illuftrati  &  obfcuri  verfabitur ,  ficque 
dies  xquabitur  nodli :  fed  ubi  terrae  globum  verfus  principium  cancri  paula- 
tim  promovebis,  axis  itidem  terra:  fenfima  foledeclinabit,  tumquefol  radiis 
maxime  obliqu  s  noftras  regiones  colluftrabit ;  ac  demumpolus  Ardicus  he- 
mifphiCt  o  tcnebtofo  altius  immergetur  ;  nobis  adeo  huic  polo  vicinis  dies 
brevifiimi  contingent.  Sed  qui  Auftralem  plagam  incoIunt,tum  sftate,  &  die- 
buslongifiimis  fruentur  ,quod  eorumpolusad  folcmmaxime  inchnet ,  atque 
isin  partem  p  fole  irradiatam  multum  promoveatur. 

Jam  globo  terrcftri  ad  principium  Librae  accedente  ,  tum  polus  nobis  con- 
fpicuus  paulacimadfolemaccedit,  ac  tandtm  in  partis  illuftratce  &  obfcurx 
confinio  exiftens ,  dics  rurfus  nodi  ccquatur ,  tunrque  fol  quafi  eifet  in  principio 
Arietis  cernitur.  Denique  cumglobus  terreftiis  ad  principium  Capricorni  per- 
venit,tumpolus  Ardicus  maxime  adfoicm  inclinatus,  atque  in  partcm  irra- 
diatama'ti(Iim-  provi-dus  eft.  Hinc  fol  radios  dirediorcs  vibrat,  &  dies  lon- 
gifiimi  cfficiuntur  :  fi  ]uidcm  pars  t  rrx  in  qur.  deoimus,  motudiurno  defcrir 
bit  circuUim  parallelum  ,cujus  major  portio  fol  ribusradiis  colluftratur. 
Ex  quibus  fane  Hquei  fyftema  Copernicacum,  ui  bypothefim  phsnome-" 


PARS   SECUNDA.  i^5 

.  jiis  coeleftibus  explicandis  fitis  idoneam  ufurpari  polle  :  utrutn  autem  vctum  fir 
an  falfum  non  eft  Aftronomi  decernere:  hic  enim  tantum  ex  hypothefi  non  ab- 
folute  condudit.  Satis  illi  fuerit  (i  motus  coeleftes  utcunque  explicet,caufas  ho- 
rum  motuum  phyficus  invefti^et. 

TresporrotetrxmotusaCopernicanis  tribuuntur,  quos  utique  D- Cafllnus 
hoc  fere  modo  explicat.  lo  Circa  fuum  axem  ab  occafu  in  ortum  vcrtitur, 
«tque  hunc  motum  in  fidera  omnia  transferimus  :  ifque  15  horis  &  minutis  j6 
perficitur  :  hoc  quidem  motu  omnes  terrce  meridiani  ,  verticales ,  horizontes 
abripiuntur.  Atque  illius  terminus  eft  alter  Colurus  in  tellutis  globum  tran- 
.flatus. 

X '  Terra  in  plano  edipticz  rirca  folem  fpatio  annuo  fic  movetur  ut  foli  ipfi 
motus  tribuatur.  Eoque  motu  Coluri  in  terram  tranflati  fibi  mutuo  femper  pa- 
ralleli  manent,nifi  quod  ad  ftellas  comparati  motu  qui  fere  fpatio  25000  anno- 
rum  abfolvitur,continenter  deflc-(flant,atque  efficiantuteum  motum  ab  occafu 
in  ortum  ftcllis  ipfis  tribuamus.  Cum  autem  poli  ediptic^  in  telluris  globum 
iranfliti  ad  eafdem  lcmperftellasob  immenfam  prope  diftantiam  dirigantur  : 
coiurus  folftitiorum  circa  edipticae  polos  adtus ,  nmul  &  terrae,  feu  asquatorig 
polos,qui  1,  grad.  50  min.  a  po'is  eclipiicac  defledlunt,  fecum  abripit.&  in  or- 
bem  contorquet.  Atquehincdicrum  &  noftium  inxqualitas  oritiir ,  ut  polus 
terrx  Boreahs  foli  varie  cxponitur.Cum  enim  fuper  terrae  hcmifphaerium  a  folc 
illuftratum  in  medio  circulipolaris  cxtat ,  &  15  grad.  cum  femilTe  attollitur, 
ac  partes  omnes  circum  eumpolum  circumjeftzirradiantur ,  tum  zftas  con- 
tingit.  Ubi  autem  duo  poli  terrx  oppofiti  in  confinio  utriufque  terra:  hemi. 
(phxni  illuftiati ,  &  obfcuri  jacent ,  tum  dies  a:quantur  nodibus  ,  tum  enim 
paralleli  omnes  mcdia  fuiparte  illuftrantur.  Sed  ubipolus  AuftraHs  attoUitur, 
&  Borealis  deprimitur,  tum  noftes  funt  longiorcs. 

Sunt  alii  motus  librationis  in  tcrra&luna,  qui  explicatu  paulofunt  difficilio- 
res :  hinc  tamen  multa  fcitu  digna  eruit  D.  Caffinus ,  qua:  aliquando  publici 
jiiris  faciet. 


DISSERTATIO     II. 
.     De  lit77iine  fiderHm, 

HIs  explicatis  qux  ad  mundi  compofitionem  in  univerfum  ,  &  ipfam  Cof- 
mographiampertinent ,  proximum  eft  utfiderumIumen,motus  &  perio- 
dos  percurramus ,  quasque  derebus  adco  rcmotis  perfpe6la  eire  pofiunt,  quani 
breviflime  dicamus.  Ptirum  icaque  de  fiderum  luce  ,  quz  praecipua  efteorum 
afivftio,  dicendum;  tum  foliSjlun.x,  &  aliorum  planetarum  thLorias,poftremo 
ftellarum  motus ,  &  phinomena  aggrediemur:partcm  Aftronomi.-c  praecipuam, 
quarque  noftra  artatc  in  ccclo  funt  deprehenfi ,  duplici  hac  diflertatione  conti- 
nentur.Cumquenoftium  hoc  fxculum  telefcopii  inventione  nobilitatum  fue- 
rit,  cujus  beneficio  Aftronomia  adeo  proveita  fuitjde  luminedidturi  fimul&: 
tubi  optici  artificium  explicatc  voluimus. 


i8a  P  H  Y  S  I  C  yE 

C  A  P  U  T    I. 

De  iHmlnis  rtAtnra. 

PRimiim  nobis  de  natura  luminis ,  tum  de  illius  reflexione ,  poftremo  de 
illius  refraftione  agendum. 
Tres  func  praecipuae  de  natura  luminis  fententix  :  funt  enim  qui  illud  nihil 
practer  qualitatcm  efle  putent ;  alii  effluvium  quoddam  fubftantiale  ,  quod  a 
corpore  lucido  jugiter  manat,  definiunt.  Poftremo  recentiores  plerique  lu- 
men  motionequadam  ,  autimpulfione  cujufdam  aetheres  fubftantia  contineri 
putant :  atque  ut  ego  arbitror ,  polfet  inter  eos  convenire ,  fi  de  fuo  quique  jtt- 
re  nonnihil  concederent.  Sic  itaque 

Frlma  Conclnfio. 

Lumenaccidens  quoddam  eft ,  aut  qualitas ,  fimul  &  mofione  quadam  con* 
tinetur. 

Prob.  coficluftonls  pars  prior.lUud  accidens  dici  folet ,  aut  qualitas ,  quod  al- 
tericorpori  adVentitium  eft,  necfolitarium  efte  poteft,  neque  adcorporis  na- 
turam  pertinet ,  atque  ilHus  meatus  duntaxat  permeat.  Sed  n.xc  omnia  lumini , 
ut  caloti  conveniunt.  Ereolumen  eodem  jureaccalor  &  alisqualitates,  inac- 
Cidentium  numerum  adkribi  poteft.Eft  enim  kix  vis  quafdam  adhiofi  fubjedo 
alicui  innixa,   qux  aliunde  fluit ,  &'jiigiter  a  fuo  fonte  dimanat. 

Pars  altera  conclufionis  eft  Ariftotelis ,  qui  paflim  docet  lumen  &  perfcicui- 
tatem  ipfam  ab  srherea  fubftantia  proficifci.  Q^ando  ^mquh  ,  lib.  de  fenfu, 
tc  fenfibili ,  inefi  ali^uid  igneum  in  perfpicuo,  prafentia  ijuidem  illius  lumen  efty 
privatio  verotenebr<t.  Hinc  definit  lumen  aHum ,  feu  mornm  perfpicui,  8c  lib. 
2.  de  anima,  corpus  ,  inquii,  non  eftperjpicuum  ojuaienus  eft  acjUA ,  nec  e^ua-- 
tenus  efl  aer  ,  fed  ut  natura  ejuadam  in  his  utrf^ite  eadem  ineft  ,  ut 
in  Aterno-  illo  Jupero  corpore  :  ubi  manifcfte  pcrfpicuitatcm  &  lumen  ab 
atthere  ipfo  deducit  :  quod  intelligi  non  potcft  citra  aliquem  motum, 
Nullum  enim  corpus  lucet ,  nifi  idem  moveatur ,  ut  in  igne  notiflimum  eft.  Sic 
lapis  Bononienfis  cum  calcirjatus  fuit ,  &:  radiis  fotaribus  expoficus,  noftu  lucet, 
Sicmaretempeftate  agicatum  \  facchanim  ipfum  ,  diimnodtecelerimotucom- 
minuitur,  felium  pili  vchementius  moti  radiant  r  idem  de  lignis  putndis,  & 
quibufdampifcibusciimputrefcere  incipiunt,  fentiendum  eft.  Tumenimpat- 
tes  h'bent  celeri  &c  intcftino  motu  agitatas. 

Co./-w.  Idipfum  palam  fit  ex  adamante  rudi,non  tcrfo  ,  qui  nunc  eff  pe- 
nesmagna^BrintaniaERegem,  dequo  tracflatum  fcripfit  D.  Bovle.Isenrmaffti- 
ftusnoneleftricam  n-oJo,  ut  caeteri  f  readamantcs ,  fed  quod  p.iuns  contin- 
git ,  radios  Uiminis  inftu  lampadis  vibrat,  imo  v^  1  dic:i:o  prcfliisfcintillas  emir- 
lit.  Sed  'on^e  majorem  lucem  fpargit ,  cum  duro  corpori  afFridus  fuit ,  eamque 
paulo  diutius  retinet  vcl  aqux  immcrfus. 

Conft-m.  enampoteftmfigniexperimento  barometri ,  quod  erat  in  Obfer- 
vatonoRegio  :  fed  ante  annum  confvaftum  eft.  Nam  fucculFus  hydrargyrus 

m 


rARS   SECUNDA.  igi 

iti  tenebtis  fcintillas  emittebat :  quod  actheream  fubft^ntiam  ,  eo  motu  quiads 
lumen  requiiitur  impelleret.  Paucis  abhmc  annis  c  Germania  phofphQri  ut  ' 
vocant ,  tum  ficd,  tum  Hquidi  allati  funt  ,  quos  nobilis  Saxo  Academiaz  vi. 
dendos  exhibuit.  Qui  ficcus  eft  ,  m  pixide  vitro  iuo  operta  aptatur.  Hincde 
dieaeripauUilumexpofitus ,  etiam  cum  ccelum  nubibus  obducitur  ,  vim  illu-  _ 
minantem  hautit ,  quam  in  locoobfcuro  per  ofto  &  amplius  horx  minuta  fae-T 
pe  retinet :  phofphorus  Hquidus  in  phiala  concluditur ,  fi  vel  digitumintingas,-) 
hic  in  tenebris  lucem  non  mediocrem  vibrabit.  :  ■  ■• 

Rationem  parandi  utnufque  pbofphori  pecohari  traftatu  paucis  abhincannis 
expofuitD.  /io^/f :  fedproceffus  eft  difficilis,  necfempcr  luccedit.  Siccum  ca 
fere  ratione  parat. 

Cretam  exquifite  albam  infpiritu  nirti,  aut  in  aqut»  forti  pellucida  diiroIviEr" 
filtratpetchartam  emporeticam ,  humorem  exhalatjdumficcamateriain^ttin-  ' 
do  fubfidat.  Hac  ca!ce  candida  vas  terreum,  idque  rotnndum ,  &  igrnis  patiens- 
intusobducir,  &:  incruftat.  Vas  ilKid  raediocnter  cavum  cft  ,  cujus  diameter 
ahquotdigitorum  latitudmem  non  excedit.  Ignem  reverberiiadhibet  perfemi- 
hpram  ,  vel  etiam  per  horam  integram  •,  (  ut  difficile  fit  graduuT  ignis  idoneum 
prajcife  dehnire.JSic  tamen  vas  conformatumoportet,ut  flamroa  aut  calor  tan. 
diu  reverberetur  ,-  donecconjicere  Hceatmateriam  lumimretinendo  efle  difpo- 
fitam.  Ego  quidem  crediderlmid  vel  ex  colore  ipto  ,  ycI  explorando  &ten- 
tando  conjici  polfe.  Tum  vafculum  operculo  cryftailino ,  aut  vitro  purifllmo  fic 
operiendum  &  cajmentandum,  ut  nuUus  pateat  aerilocus.  Eft  enim  aer  huic 
phofphoro  infeftus.  Tum  vero  accenditur  quodamraodo&  radiat,  cum  dcdie 
etiam  nebulofoccElo,  aeriexponitur.  .  ■    !;  ;      z.     ,  'f.i;» 

1.  Aereus  &:nodiluca,  aut  Hquidus  phofphortis  jtlia  ratione  ab  ilU;ftri  Serii^f 
ptorea  nobis  laudato  fic  paratur.    Urin.-e  humanas  non  modicam  copiam  per 
idoneum  temporis  fpatium  digcftam  ,  aut  putrefaftam ,  ut  fieri  folet ,   in  vafe 
nimirum  occlufo,  moderato  caloreexftiUat,  donrcfpiritusprimum,  tum  phleg- 
ma  aut  humorfuperfluusexierit,  &quod  infundo  vafisfupereft  ,  craflioris  fy-i[ 
rupi ,  aut  tenuioris  extraiticonfiftentiamadeptum  fuerit.  Id  veio  exquifite  pet-^t 
mifcendum  cum  triplo  pondere  arenulas ,  aut  fabuH  tenuiflSmi ,   &  candidi.  - 
Tum  ea  miftura  retortsfortiimponcndai  cui  recipiens  amplum  &  magna  ex 
parte  aquaplenumficaptandum  eft  ,utapprimeretorta  cum  receptaculo  com- 
mittatur.  Tum  ignis  apcrtus  per  grad.  5  aut  6  horarum  fpatio  fic  adminiftrari 
debet,  ut  quidquid  eft  volatileerumpat :  tiim  augendus  i^^nis  :  adeo  ut  per  5 
aut  6  horastamintenfus  fit ,  quam  fuinulus  bene  compaftus  ferre  poflit.  Sic 
fumi  albi  qualesindiftialltioneolei  vitrioli  exprimi  folent,  (atis  magna  copia 
in  tecipiens  prorunipunt.  Quibus  exhalatis  receptaculum  clarum  &c  pelluci- 
dumapparet;  tum  interj^fto  tempore,  aliud  fumi  gcnus  fubit  receptaculum; 
ex  eo  lumenquoddam  cajruleum  micat,  quale  mfulphureis  lyfhnis  cernimus. 
Poftremoigneadmodumvehementicontinuaro  alia  quaedam  fubft:intia  in  re- 
ceptacuUim  irrumpit  priore  gravior  ,  cum  magnaejus  pars  ad  imum  ufque  re, 
cipientis  pcnetret.  Qiiac  cxtrada,  imo  &  ibi  relida  eft  lucida,  utex  variis 
phxnomenis  liquet. 

Neque  ea  eft  omittenda  conficiendi  phofphori  formula  ,  quam  nobilis ,  & 
omnieruditione  claius  D.  Libnits  Germanus  ad  viriim  itidem  nobilem  &  Re-- 
Tom.  II.  N  n 


iSit  •    _  _  PHYSlCit 

gii  Academis  fbcium  D.  SchlrnoHfi  ante  aliquot  annos  mifit ,  ut  qui  hoc  artiS 
n-uracnlum  elaboraie  voluerit ,  habeat  quid  fequipofEt:  tametfi  ejufmodi  la- 
bores  plerumque  non  refpondeant. 

Urinam  aliquantulum  alTervatam  indefinenter  exhalat,dum  fyrupi  confiftentiiC 
acquiiat,  Syrupus  retom  imponitur  dum  quidquid  eii  volatile  exftillatum  fue- 
rit,  &  guttulz  fubrubreappareantjtm-nexcipiatur  oleum  illudxumque  totum 
exierit,  fradla  retortacaputmortuum  extrahe  ;parsinfima  inftarfalis  indurata 
nuUius  eft  usus ,  fuperiorem  &  fpongiofam  ac  nigram  fcrva.  Ex  oleo  quidquid 
eftaquofumextrahe:  materia  nigra&fpongiofa  lupererit,  capiti  mortuo  quod 
fervafti  non  diflimilis,  Utramque  hanc  materiam  retorta:  fiSili  &  mediocris 
magnitudinis  impone,  ii  uncias  aut  circiter  ;  excipulus  optimo  hito  retorts 
coUo  aptctur.  Ignem  per  gradus  adhibe  donec  rubeat  retorta ;  tum  auge  vim 
ignis  per  16  horas ,  &  quantum  vas  ferre  potcft  per  8  horas  ultimas,  Primum 
vapores  albi ,  tum  vifcoia  materia ,  tandem  materia  denfior  parietibus  rccipien. 
tis  adhxrefcet  inftar  facchari.  Huic  ineft  vis  phofphori  pr^ccipua.  Inter  diftil- 
landum  firecipiens  in  obfcuro  fit  coUocatum  ,  lucidumapparebit.  Pars  ficca  lu- 
cidiorerit  quamhumida.  lUa  pulverepi  pyrium  accendit ,  chartam  &  obvium 
«juodque  abfumit. 

Vidimus  nuper  in  Academia  lapidem  Bononienfem  calcimtum ,  qui  eodem 
prorfusmodo  lucet  dum  aeriexponitur ,  ac  phofphorus  quem  ficcum  vocant. 
Qua  veto  ratione  calcinetur  ,  expofuit  nobis  ClariiT.  D.  Abbas  de  Marftlly  :  - 
&  tafto  expetimento  res  fatis  bene  proceflit.  14.  uncias  lapidum,  qui  pellu- 
cebant  intribus  aquE  Ubris  cum  tribus  unciis  nitri  per  24.  horasfimul  impofuit: 
tumlapidesuna  cum  carbonibus  alternis  ordinibus,  quod  ftratum  fuper  ftra- 
tu  vocant ,  apte  compofuit ;  per  7.  horas  accenfus  fuit  carboiextradis  &  abfter- 
fis  lapidibus  fex  kicidi  apparuerunt,  &  eodcm  modo  aeri  cxpofiti  lucent,  ac 
phofphori  ficci. 

Qni  liquidus  ex  Anglia  aUatus  eft,  a  D.  Hnhln,  &  in  laboratorio  D.  Boyla 
paratus,pr3cca?teris  mirabilis  videnir.  In  aqua  fervatur  :  ubi  phiala  qua  conti- 
netur ,  apctto  oftio  paululum  commovetur  ,  ftatim  flammam  vibrat,  &  lucet, 
Mittorecenfere  quid  D.Caflini  acciderit ,  cum  granum  phofphori  intcr  digi- 
tosfudaiio  interpofito  premeret,  ut  ignem  concepit ,  quem  cum  vcUet  pedc 
cxtingucre ,  flamm.im  concepit  calceus ,  adeo  utregula  cuprea  tandcm  vim  il- 
Hus  repreirerit  ;  fcd  regula  ipfa  fere  per  duos  menles  lucem  vibrabat  eaparte 
qiia  phofphori  vim  comprefTerat. 

Hsc  fane  ut  alia  bene  multa  qu^  paflim  occurnmt  ,  id  omnino  perfuadent, 
lumenin  motu  efle  pofitum.  Quare  longum  effetrecenfere  omnia  phmomena 
hujus  phofphori,  qunc  non  ita  piidcmapud  Clar.  virum  D.d^y^lence  de  literis 
optime  meiitumnobis  exhihuit  pcringeniofus  Juvenis  D.  Hemher^,  Ut  phof^ 
phorusphiala  vitrea  conc!iifus,&  igm  admotus  magnam  lucememifit,  ubi  re- 
cipienti  exhaufto  fuit  impofitus ;  nullnm  vibravitflvimmam  ,  cum  frigidiorerat 
pjAiala.  Contra  in  apertoaerc  lumen  vibrat,  cum  frigidioreft-,  non  Iucet,ubi 
cxcdefefta  fuit  phiala  ;  fed  tepidior  ubique  lucet.  Quare  id  fans  cxpcricntiz 
confent.ineum  videtur,  lumen  in  fiibftantia:  stherex  motu  pofitum  elFc.  Quod 
u<  fiat  iUuftrius ,  fw 


i»ARJS  secunda:  tSj 

SecHnda  Conclufto. 

Lire  fine  fubjefto ,  aut  materia  quadana  tenuiffima  vix  tflTe,  aut  concipi 
poteft. 

Prob.  concl.  Quod  enim  fua  moledonatur ,  qnod  cum  difpendio,  atque  im- 
minutione  corporis  lucidi  fluit  j  quodque  omnes  coipoium  afftdioncs (ubit,  6a 
iifdem  legibus,  ac  caetera  corpora  movetiu:  ,  cum  materia  aliqua  conjun- 
ftum  eft. 

Confirm.  Lux  in  fua  origine,  utin  /ble,  ignis  eft  ;  radii  luminis  in  tmum  col- 
kdli  ignem  accendunt.  Sie  fpeculum  illud  uftorium  quod  eftin  Academia  Regia  , 
quodque  metalla  ,  &  lateres  ipfos  fundit ,  vel  inmedia  byeme ,  omninoevincit 
lumennihil  efte  praeter.  ignem  purilT  mum ,  qtii  fortiiis  vim  (uam  exerit,  qu6 
confertior  eft  ,  autmotuceleriori  adus  rutaccidit  in  fl.imma  lampadis  pertu» 
bulum  perflatd  ,  quaequenon  vitrum  modoi  fed  Scmetalla  fundit.  Et  fane  nihil 
tam  pcrtinacitermoveturatque  ignis ,  ut  in  pyriopulvere  cernere  eft  Quid  igi- 
tur  ,  cum  purus  eft  ignis  ,  atque  ab  omniterreno  corpore  folutus.an  quicquam 
eo  celcrius  concipi  potcft  ;  mitto  lumen  refie£ki  &  refringi ,  ut  alia  qu^que  cor- 
pora :  quod  fane  vix^denuda  ficfunpjici  qualitate  dicipottft., 

Sehnntur  objeniones,. 

Opp.  lo.  Lun^en  non  efle  corpus,  aut  fubftantiam :  cum  per  anguftiffimumifo- 
Eamcn  totum  pertranfeatjcum  nuUum  fit  in  aere  punftum ,  in  quo  imago  vi 
gr.fohs  tota&  integra  non  formetur  -,  cum  denique  vitrum,  cryftallum  ,  &fo- 
lidiflima  quxque  corpora  ,  dum  perfpicua  fint  ,  pcrvadat  •,  cum  nulh  loco  fit 
addiftum  ,  fcd  inanguftiiTinuimcoUigi,  &  in  amplumdjfFundi  foleat. 

.Refp.  Lumennon  efte  tantum  corporis  lucidipvoflLivium  ,  ut  videtur  Epicu^ 
xeis ,  fed  (ubftdntiac  ithereac  aut  motum  ,  aut  prtn.onera ,  qus  a  corpore  luci- 
do,  utacentroadcircumferentiam  radiis imperturbatis ,  ferc  ut-  in  fonoacci- 
dit,  difFunditur.  Quare  nonmirumeftfi  rad.us  quilque  infuilontis  originem 
ptefllone  fua  aut  impulfione  nos  ducat :  fere  ut  in  aqua  pioflucnte  virga  radios 
inamplum  fpatium  protenfos  fola  preflloneexhibct.  Undc  cum  nuUum  fit  in 
aerepunftiim,  qnod  a  fole  pcrvarias  hneas  non  prematur ,  non  mirum  eft  i\ 
oculus  in  quocunque  aeris  loco  pofitus  folis  im;igintm  percipi.t.  Nam  lumen 
radiarin  orbcm  :  adeo  ut  unumquodque  folis  pundum  in  omnes  partes 
radios  emittat :  ut  vicifl[im  inidem  punftum  medii  intcrjedi  radii  a  toto  cor- 
pore  lucidomifliconaurunt.  Quod  fane  vix  concipi  polfet  fi  lumen  nihii  ef- 
fet  praeter  qualitatem,  aut  effluvium  fubftuitiale.  Id  veio  faciliAs  explicatur 
per  aetherc  a-  fubftantiag  preflionem,  fcu  a£lum  corporis  perfpicui,  ut  paffitn 
docct  Ariftotcles. 

Qnod  autem  luminisradii  vitrum  penetrent ,  idutique  fit ,  quod  vitri,auE 
alteriuscorpotis  diaphani,cumfolidiimeft,  autdenfum,  pori  fint  in  re£l:ash- 
neas  difpofici.  Unde  nulium  eft  vitrum,  quod  partem radiorum  non  reflc(3;at: 
qui  radii  luminis  in folidas putcs iippa£kirefiliunt.  Itaqueperfpicuitas  &  opacu 
Ms  ex  meatuum  diipofitione  oriuatur. 

Nn  ij 


£84  '       PHYSIC^ 

Opp.  ij,  Lumeii  iii  momento  temporis  diffundi,  quod  explicari  non  poteft;, 
fi  fit  efltluxus  fubftantialis. 

liefp.  i\  Nulla  ratione  demonilrari  luminis  in  inftanti  propagationem ,  imo 
concrarium  nuper  a  pererudico  viro  D.  Romer  pen.  confeftum  eft,  ex  (atel- 
litumjovis  eclipfibus ,  ut  infra  dicemus.  Cum  autem  celerrima  fit  illa  propa-'* 
gatio ,  ac  nullus  fu  fenfus  vifu  acutior,  hinc  illam  in  momento  temporis  perfi- 
ci  arbitramur. 

^e/p.  1"  MomentaneampeneluminisdifiFufionemfaciliusintelligi,  fifitcum 
xthereae  fubftautix  preflione  conjunfta ,  quam  fi  non  nliud  fit  prsier  fubftan- 
tialem  effljxum  ,  aut  quaUcatem ,  cujus  tam  prxceps  effufio  nulla  mentis  agi- 
latione  concipitur.  Hincquilucem  qualitatemduntaxat  efte  volunt  ,  vix  fibi 
fatisfaciunt,  cum  illius  propagacioncm  expUcare  conantur.  Nec  defunt  qui 
extenfionemilli  &  quantitacem  tribuanc:  cum  occurfu  opaci  corporis  reflcfta- 
tur  ,aucfrangacur.  Undeiilucem  velut  comamcorpori  lucido  affixam  nobis 
cxhibent.  Fatencur  enim  fine  fubjefto  eam  diftiindi  non  polfe ,  auc  c  fubjedo 
educi :  cum  lux  a  principio  fuo  pendeat ,  non  a  fubjedo  ,  nec  ea  moro  aere 
moveatur.  Qns  quidem  incommoda  facihus  efFugiunc,  qui  lumen  in  mocu, 
aucimpulfione,vel  fecundi  elementiCarcellani,  velsrhereaEfubftantiaE,quara 
perfpicui  nomine  defignat  Ariftoteles  ,  conftituunc.  Hinc  Scriptura  docet  lu- 
cem,  primo  diecreatam  fuilfe  :  quod  rede  intelligitur ,  fi  iumen  fic  secherea 
fubftantia  cercaracioncagicaca. 

O^^.  5  .  Vix  explicaripoirequalis  fitillaastheris  i-nocio,qua;  lucem  efKcit. 
Nam  uc  fol,  auc  corpus  lucidumcirca  fe  volvacur,  non  idcirco  motum  fiium  in 
vicina  corpora  cransferer. 

^^fp.  Nullum  corpus  iucere,nifi  illius  parces infenfibiles  moveancur  celerri-'' 
mo  ,  &c  reciproco  vibracionis  motu.  Hinc  ignismicat  dum  partes  pabuli  ful- 
phureas  aer  depafcitur  :  ac  mulc  \  ex  iis  qus  putrefcunc ,  ut  pifces ,  caro ,  ligna 
putrida  incerdum  radiant ,  dum  parccs  eorum  minucius  conciduncur.  Quare 
motus  partium  infenfibilium  varius ,  &  insqualis  fluorem  procreac ;  mocus  ve« 
hemeus,&validuscalorem  :  fed  celer ,  5c  brevis  videcur  lumen  efficere.  Ttti^ 
lem  mocum  in  coadamanceaffiiflo ,  aut  prelfo ,  cujus  fupra  meminimus ,  inef-' 
fe  verilimillimum  videcur.  Neque  enim  parces  tamduri  ,  &  inflexibilis  lapi- 
dis  inorbem  agi  poirunt ,  necfacile  tendi  aut  kxari  :adeo  utbrevem  cffe  & 
concicatamillamvibrationem  oninino  fatendnm  fit. 

Inflant.  Qiiod  fi  lux  mhil  fic  nifi  parcium  infcnfibilium  mocus :  ergo  fol  crit 
v£lucingens  flamma  :  jim  quod  eric  illius  ignis  pnbulum ;  &  qui  ficri  poflic  ut 
candemlcmper  tueacur  figuram?  Deinde  Philofophi  pene  omnes  facencur  fb- 
lem  non  formalicer  calidum  effe,  fed  virtualiter  tantum  ,ne  corruptionem  ia 
ccelum  ipfum  inducamus.  -\^ 

^efp.  Minime  id  abfiirdum  videri  fi  fol'  ut  ingens'  flamma  a  nobis  concipia- 
tur:  cum  illuminet,  calefaciac,&adurat  corpora  :  neque  aliud  quiddnm  effi- 
cerec  flamma  ejivfdem  cum  fole  moIis,cujus  diameCer  cencies  major  eft  diame- 
trorerias.  Idqueconfirmari  poirecexSacraScripcura,  UndeEccIcfinfticus  duo- 
rum  fenftiuni  teftiATionio  caftus  nimirum,  fievifus,  igneam  fo'is  nncuram  com- 
probac :  Sal,  inqui^,  exn^^ens  momes ,  radios  iffticos  exfnfflAn'.  Nec  mecuen-' 
dum  eft  ne  huic  flammx  deficalimentum,.cnmin  hac  univerficace  nihil  perirp 
pofiit,  -1 


PAllS    SECUNDA,  iSjl 

C  A  P  U  T    I  r. 

D<  lnmint  refiexa'. 

Nlhil  a  nobis  vifu  percipitur ,  nifi  ex  lumine  ad  oculos  noftros  ab  opa-' 
cis  corporibus  reflexo  :  hornm  vero  corporum  duo  func  genera.  Quac- 
■dam  enim  funt  terfa  ,  &  polita  ;  aliafunt  afpera  &  inarqualia:  illa  radios  iu- 
minis  in  certam  partem ,  hsEC  quoquoverfum  regerunt ;  unde  ex  omni  partc 
cernuntur.  IniUis  adeo  vegetior ,  in  his  dilutior,  &  magis  perturbata  eft  re- 
tflexio :  hatc  quippe  radios  multum  debilitatos ,  non  ut  polita  coipora ,  cujuf- 
modi  funt  fpecula  ,  ilUbatos  repercutiunt. 

1".  Przcipuum,  &  peneunicum,  cui  Catoprica ,  feu  fpeculorum  fcientia  in* 
•nitinir  ,  hoc  e(t  fundamentum  ,  qnod  anguli  incidentix ,  ut  aiunt,  &  refiexio- 
ris  finc  acquales.  Idque  filtem  ut  principium  fenfu  &  expe;ientia  compertum 
fiimipoteft:  tameifi  hujusrationonadeoeft  manifefta,quam  fuo  loco  attuli- 
mus :  eaque  fere  huc  redit,  luminis  radios  opaci  corroris  occurfu  ,  eodem  im- 
petu  refilire ,  quo  inciderunt,  atqueadeo  eos  cum  fpeculo  eandem  indinatio- 
nem  tueri. 

Rem  vero  itafe  habere  in  fpeculis  planis  perfpicuum  eft  :  cum  in  iis  res  quae- 
que  ejufdcm  molis  ac  figurz  cernantur,  ac  viderentur  acie  dire(fta,etfi  omne 
abeirct  fpecuKim.  Ex  q^io  quidem  intelligimus  radios  eodem  ordine  &  fitu 
-refltdi  ,  quo  inciderant:  adeo  ut  reflexio  ipfi  kiminis  motum  non  frangat, 
fedilliusdannxat  determinationem  mucet :  ut  cum  piia  oblique  in  parietem 
impafta ,  in  paitem  quidem  oppofitam ,  verum  ad  aequalem  angulum  refle- 
T^iiur. 

Sic  fpeculum  planum  CDF ,  radius 
ID,  qui  in  fpeculum  incidit  ad 
pcrpendiculum  ,is  infeipfum  refle- 
iftitur. 

Radius  A  D  ab  objedo  A  profe- 
ftus  refilic  in  oculum  E  ex  punfto 
D ,  atque  eandem  a  fpeculo  diftan- 
tinm,  &eandem  cum  fpeculo  in- 
clinationem  tuebicur. 

j°  Id  utique  in  omni  fpeculorura 
j^enere,  ieu  convexa ,  feu  concava 
■fuerint ,  ut  lex  naturae  conftans  & 
immutabilis  obfervatur.  Neque 
enim  aliuer  radius  in  fpeculum  aut 
convexum  autconcaviim  incurrens 
refleftitur ,  quim  fi  in  re(3:am  lineam  caderet  ,  qus  iii  eo  punfto  fpeculum 
contingeret:  ut  radius  C  D  fic  reflefticur  a  punflo  D  in  E,  ac  fi  refiliret  ex 
fpeciilo  plano  E  D  B.  Nam  pars  illa  ,  in  quam  incidit  radius ,  vel  nullam  ,  vel 
penicus  infenfibilem  habec  curvir.nem.  Hx  quidem  refte  linex  in  fpeculo 
concavo  multum  ad  fe  invicem  accedunt ;  inconvexo  contra  :  hinc  plures  ra- 

N  n  ii] 


% 


ii&  ^HYSICufi 

dii  a  cavo  in  ociilum  illabuntur:  illud 
enim  radios  reflexos  colligit ,  hoc  di- 
ftrahit. 

40.  Ex  his  cfficitnr  imagixiem  in- 
fpeculo  plano,  ut  C  B  ( vide  priorem 
'gttram  )  xqualem  efle  objedio  A  C  ,, 
&  tantum  ultra  fpeculum  ,  quantum 
eft  citra  ,  apparere.  Reflcxio  cnim 
tam  eft-£equabilis  ,  quam  tflx-^^fubla' 
to  omni  fpeculo  rcfta  lumiin*  ad 
oculos  propagatio  :  nihil  ea  partium 
fitum  interpellat:cumqneaqualis  appareat  objeftiin  fpeculo  magjiitudo.diftan- 
tiacquoque  intervcilluma:qualejudicatur.Cum  igitur  imago  per  lineam  a  fpecu- 
lo  refl?xam  DE,ad  oculbm  E  perveniat,neque  pun6tum  reilexionis  D  vifu  perci' 
pi  pofliit,obje6li  fpecies  quafi  ukra  fpeculum  in  Bcernitur  ;  oculusenim  m  ip- 
fum  fpeculum  convertitur  j  huc  aciem ,  &  vclut  intentionem  fuam  dirigit. 

j''  In  fpeculis  convexis  cum  radii  C  D  ,,  D  E  extrinfccus  diflfipentur  ,  intra- 
fpeculum  magis  ariflantur , ac  citiiis cocunt.  Hincrei  imngoanguftior  ,neclon- 
geab  extima  fuperficie  removetur.  Quare  pcrpauci ,  quique  c  Ipeculi  partibus. 
oculo  obveriis  refiUuni ,  ad  pupillam  ducuntur  ;  plurimi  cx  obliquis  aut  deve- 
xis  fpeculi  partibus  repercufli ,  aliodiftradipupillam  non  fubeunr.. 

60  Contra  in  fpeculo  concavo  evenit :  neque  enim  tantum  partes  extims  , 
fed  declivcs  etiam  oculo  fubjacent,  &  radios  exomni  parte  fic  infled^unt ,  ut 
in  eundem  pene  locum  contendant.  Sicque  pkues  radii  obje<ili  imagincm 
magis  cxplic.int  :  nec  fumma  tantum  illius  faftigia  ut  in  fpeculis  convexis,fcd 
partes  quoquc  illius  laterales  &  devcxas  exhibcnt.  Hinc  rei  fpecies  majot  ap- 
par«t.. 

Qunrfitum  olim  fuit  an  calor  ex  ignemanans  eodem  modo  refleftatur,  ac  lu- 
mcn.  Atque  id  fuadct  r.itio  eaniem  elfe  utriufque  reflcxionem :  cum  ambo  ab 
igne  ipfo  non  diflideant.  Nonnulla  hanc  in  rem  experimenta  fecit  acerrimo  vit 
ingenio  D.  Romcr. 

Primumitaque  id  experientia  comperit.fpeculummetallicum  &  concavum 
ignis  calorem  ita  rcfledere,  ut  in  fpecnli  foco  multofit  intenfior.  Imo  &  car- 
bones  ardentescinere  fic  levitcr  infiie  fi,  ut  fuls^orem  potius  amittant  quam 
calorem  ,  huncadhiic  fenfibilitcrin  fptculifoco  intendunt. 

i.Siinter  ignem  lucidum&ardentcm.ac  fpcrulum  ipfum  vitrum  interpona» 
tur  ,in  foco  fpcculi  nnllus  calor  procrcatur.  Ex  quo  utique  concludit  calorem 
ignis  in  Ipeculi  toco  coadnm  ab  ignis  umme  non  proficifci :  nam  lumen  etiam 
iiiterpodto  vi:ro  in  fpeculi  foco  intcrditur.  Qtiare  raloris  corpufcula  alio  modo 
propagari  videntur.&moveri,quam  rad'i  ipfius  'iiniinis.Ant  certe  parte  eorum 
int(rccpra  vitri  interpofitu  ,  mmus  hab.nt  rol  orisad  caUfaciendum. 

lllud  ctiam  colligitur  calorem  noneodcm  pl.^^nemodo  inacre  propagari,q«0' 
pcraquam,  metalla  ,  &  terrcftna  qiireqii  cor-ora  difl^unditur  :  adco  ut  caloris 
in  aeremotio  in  aliquapartuim  vibiatione,  qux  non  diflamilis  prorfus  eft  auj; 
£oni ,  aut  laminis  agitationi ,  confiftat. 


PARS    SECUNDA* 
C  A  P  U  T.  II L 

De  lumttic  refraUo. 


^l 


IOtanquam  vcririmile  fupra  innuimus ,  lumen  propagiri ,  cum  partes  cor- 
porislucidicelerdmevibiatx  interjedum  xthera  inorbempropellunt.  Qiix 
quidemimpulfio  rcquabilis,  &  fui  fimilis  eft  ,  donec  corpus  aliud  ab  xthere 
cjuodcunque  fit  illud,  vel  aer,  vel  aquaoccurrat :  tum  enim  non  eademnwnet 
qtixprius  luminis  celeritas  ,  &  radii  a  redlo  itinere  defcifcunt ,  feuquodam- 
modoinfleftuntur.  Quod  utique refradionem  vocitamus ;  eaque  maximaeft, 
cum  fol  &  aftra  horizontem  ftringunt-:  quod  aer  circa  terram  fufus  fumis  &  va- 
pcribus  fitrefertus:  nam aer  radios  fiderum  aliter  infringit,  cum  denfior  eft 
&  terrcE  vicinior ,  aliter  cum  rarior  &  a  vaporibus  eft  liberior. 

1°  Radii  luminis ,  qui  ex  aere  in  aquam  aut  vitrum  commeant ,  occurfu  cor- 
poris  denfioris  fic  franguntut  aut  iiifleituntur ,  ui  ad  perpendicularen^  lineam 
inagis  accedant. 

Eam  adhibeamus  figuram ,  qua  D.  Mariotte 
uftis  eft  :  nam  ut  mihi  videtur  ,  ad  hanc  rem  ex  - 
-plicandam  magis  eftaccommodata  ,  quam  ca 
qux  a  nobis  in  priorieditione  fuit  ufurpata.  A 
B  C  eft  radius  luminis ,  qui  per  anguftum  fora- 
men  B  tranfireconcipitur,&ex  acre  in  fuperfi- 
ciem  aqux  DCE  eblique  incidit,  ex  pundbo 
jncidentix  C  perpendicularis  F  C  G  ere£ta  in- 
telligitur-  Pars  ucique  Uiminis  ex  punfto  C  in 
N  refledtitur  ad  iquales  angulos;  quod  reliquum 
cft,  &  nonnihil  debilitatum  non  recflaproce- 
dit  in  H  ,  fed  ii  refto  itinere  defle<flit  in  I ,  & 
angulum  efficit  B  C  I  ,  adeo  ut  Cl  quieft-ra- 
dius  refraftus ,  magis  accedac  ad  pcrpendicula- 

rem  F  C  G.  Ea  vero  ratio  B  F ,  ad  G  l  futura  eft,  qux  4  ad  5  ,  uti  expcrientia 
conftat  :  reda  B  F  a  Geometris  fiiuis  aiiguh  B  C  F  ,  ut  G I  finus  anguH  G  C I 
vocitatur.  lique  folent  tabulas  finuumcontexere,  ubicujufque  anguU  finus 
ftatim  repeiitur.  Concipiuntradium  CI  in  100000  partcs  divilum,  S<  quot  cx 
iis  partibus  finus  quifque  ut  GI  coniineat,  tabu!?e  oftendunt.  Veriki  hxcin 
tranfitu  monuilfe  fatis  fucrit. 

Quod  fi  D  C  E  eftet  vitri  firperficies  major  cftet  refraftio^nam  G I  duas  tertias 
re<Ste  B  F  contineret ,  eaque  propius  ad  perpendicularem  accederet. 

Non  difliimili  ratione  firadius  I  C  ex  vitro  in  aerem  pertranfeat ,  fic  refrin- 
getur  ,  ut  in  ipfo  exicu  longiiis  a  petpendiculari  difcedat ,  6c  in  Hneam  C  B  A 
defledat. 

Q^  rad ius  B"C  eft  obUquior ,  hoc  major  eft  refraftio  ,  &  anguli  refra(fti  finus 
G  I ,  ieu  diftantia  a  perpendiculari,  eft  ad  anguli  incidentix  A  C  F  finum  B  F, 
ut  5  ad  4  inaqu;i;ut  i  ad  5  in  vitro.Unde  aimangulus  incidentis  obliquus  admo- 
dttm  cftjCum  fubit  3qium,tum  is  nou  refringicurifed  potiu3  refleftiiur  :.iu  fi  an- 


a88  P  H  Y  S  1  C  ^ 

eulus  B  C  F  fit  49  graduum ,  aut  major  4  8  gr.  ii  minutis  ,  refledletur  potius 
vcrfus  N ,  quam  frangatur  j  non  enim  aquam  penetrare  poteft  :  ac  vicinTim  fi 
«  aqua  in  aerem  pertranfeat,  utl  C,refradtus  ad  CD  quam  proxime  accedet: 
idque  multo  magis  accidet ,  ii  ex  vitro  in  aerem  pervadat.  Nam  fi  angulus  I  G 
G  fit  41  grad.  horizontalem  C  D  pene  pcrftcinget  Qiio  enim  radius  incidens 
eft  obliquior ,  hoc  radii  c  vicro  ,  aut  aqua  exeuntes  magis  a  fe  invicem  difce- 
duni  ,  quam  radii  incidentix.  Quod  ex  calculo  finuumprobat  D.  Mariottc  j,- 
fed  id  longiiis  nos  abduceret ,  &  cx  ipfa  figurx  infpedione  illud  fatis  liquet.. 
Unde  fi  angulus  I  C  G  incidentiz  in  vitrum  fit  41  grjd.  11  minutorum ,  ac  qux- 
ratur  illius  finusl  G  ,  in  tabvihs  ad  eamrem  deftmatis ,  invenietur  65847  par- 
tium,quarum  radius  feu  femidiameter  CI  looooo  continet.Cumautem  radius 
exiens  e  vitroaugeaair  ea  ratione  quxteft  ;  adi,  pars  dimidia  inventi  finiis 
huic  addenda  eft,  nempejzcji;,  uchabeatur  finus  BF  anguli  refradi  B  CF, 
tum  fiet  fiimma  98770  ,  qui  ex  tabuUs  invenietur  refpondere  angulo  B  C  F,  8  i 
c;raduum:adeo  ut qui refidvius  eftangulus  B  C  Dfit  tantum  9.  graduum.  Quod 
fi  angulo  I  C  G  parvum  angulum  L  C  I  addideris  31  minutorum  ,  quahs  eft 
diameter  apparens  fohs ,  refrmgetur  L  C  in  C  M  ,  &  efficiet  angulum  F  C  M 
86  graduum  &  51  min.  adeo  ut  anguKis  M  C  B  fit  decies  &  amplius  major  angulo 
L  C  I.  Ifta  hcet  paulo  difficiliora  omictere  nohiimus,  quod  refradionum  dodri- 
nam  non  mediocriter  ilUiftrent  ;  cstetum  hxc  ut  aliapermulta  qux  in  hac 
difiertationeadjecimus,  prxcermitti  abiis  polTunt,  quibus  Geometris  (pin^ 
non  placent. 

Qux  autem  fit  hujus  efF-ftus  caufa  non  ita  explicatu  facile  eft.  QurE  enina 
aCartefio  affertur  ,  rem  fupponit  omnino  difficiiem  ,  lumen  videUcet  in  den- 
fiore  medio,ucin  aqua  celcrius  moveri,  quam  in  rariore  ,  putain  aere  :quod 
vix  concedi  poteft. 

Ea  porro  tacione  adduftus  videtur  Cartefius ,  ut  crederet  lumen  facilius 
per  aquam ,  aut  vitrum  ,  quam  per  aerem  difFundi ,  quod  ubi  ex  aere  in 
aquam  commeat,  ficarefto  itineredcfleftac,  utverfus  perpendicularem  ma. 
gis  accedat,  contra  atque  evenit  in  globulo  ab  acre  in  aquam  obhque  proje- 
&.0  :  hic  enim  refringitur  a  perpendiculo,  &  ad  fuperficiem  aqux  magis  acce- 
dit. 

Quod  utiqueclarius  exejufdem  figurx  delineatione  futurum  eft;fit  enim  ra- 
dius  luminis  ABCexaere  in  aquam  incurrens,  ficque  aquxfuperficies  extima 
DCE.  Id  utiqueexperientialiquet,  radiumnon  ver(us  H  progrelfurum,  fed  fra- 
ftum  iri  verfus  perpendicularem  C  G,uti  expofitum  fuit,&  in  radium  Cl  mu- 
tandum.  Contra  atque  evenit  inglobulo  ab  aere  in  aquam  oblique  emiftb  : 
hic  enim  cumaquam  fubicrit,  a  perpendiculari  dcflcdtec  verfus  aqux  fuperfi- 
ciem,  Uc  figlobuma  pundo  A  fclopeto  emilfum  fupponamus,  hicnoavcr- 
fus  H,  reftaprogredinir,  fedaperpendiculari  dcclinac  verfus  E. 

Cum  icaque  certum  fit  aquamplus  refiftcre  motui  g  obi,  qu;.m  acr  ipfe  refi- 
ftat ,  &  facilius  globum  in  acre  quam  in  aqui  moveri ,  eumquc  ab  ac]ua  veluE' 
rcfledi  verfus  fuperficiem ;  ac  concraiium  in  luminis  propa^T  i.cionc  experia- 
mur ,  cujus  radii  cx  aere  in  aquam  cranfcunces  fic  frangunruruc  afupcificie 
aqux  recedanr,  &  ad  perpendicularem  magis  acceJant:  id  videtur  exp;rien- 
lia  confonuro ,  radias  luminis  per  aquam  &  vicrum  facilius ,  quara  per  aerem 

raoveri; 


PARS   SECITNDA.  ig^ 

'm®teri:ut  globuslongefaciliusin  tabulatomarmoreovolvitur,  quaminter- 
ra  limofa  &  humida.  Atquehinc  refradionum  legesadeoconcinne  eruic  Car- 
tefius,  ut  nihil  in  hoc  genere  accuratius  cxigi  poffit. 

Contra  Vircum  viverei,fingularidoftrina  &c  fummo  ingenio D, Fermai ex 
oppofito  principio  cafdem  leges  refradVionum  per  analyfim  demonftravit.  At- 
<}ue  id  ipfum  fynthetice&  geometrice  in  Academia  paucis  abhinc  aniiis  con- 
fecic  D.  Romer.  Sed  cum  ab  hoc  genere  demonftrationum  abftinendum  no- 
bis  arbitremur,  una  &  nifi  me  mens  fallit,  demonftrationi  proxima  ratione, 
caqueex  Mechanicisprincipiisdefumpta,  quam  D.  Romer  atcuht,  contenti 
erimus. 

Longe  quidem  alia  cft  ratio  mobilis ,  quod  loco  tranflatum  aeretti  primnm ; 
tum  aquam  penetrat ;  aha  mobiUs  quod  citra  iui  tranfl-uionem  corpufculorum 
congeriem  impellit.  Globus  c  fclopeto  ab  aere  in  aquam  obhque  immiflus, 
partesaqua:ficcommoveE,ut  eas  loco-cederecompellat:  hinc  magnam  offvn- 
dit  refiftentiam  ,  &quafi  furfum  verfus  aqux  fuperficiem  repellirur,  Sed  lumen 
ex  ipfis  Cartefii  principiis  non  ita  loco  movetur,  Premit  duntaxat  aqua:  cor- 
pufcula  ;non  partium cumulum proprie penetrat ,  neque eas  loco  pellic ;  impe- 
tum  omnem  iuum  infuperficiem  D  CE  ,  exerif,  vide  fuperiaremfig,  cumquc 
aqu2  ,  aut  vitti  fuperficies  ex  aliis  complanatis  compadla  re£te  concipiatur, 
eas  duntaxatconcucit.  Ac  fuccuflio  illa  non  verfiTS  fuperficiem  ,  fed  deorfuru 
verfus  perpcndicularem  RF  dirigitur ,  uti  alio  loco  inPhyfica  generali,  cum 
de  reflexione  corporum  agebamus  ,  fuit  expiicatum. 

Quamobrem  ex  diflimilitudine  refradioiuim,  qua;  in  radiis  !uminis,5c<Tlo- 
bis  e  idopeto  emiflls  obfervantur,  non  fatis  apte  collegit  Cartefius  lumen  pcr 
aquam ,  aut  vitrum  facilius  moveti  quam  per  aerem :  cum  in  globo  emiflb  fit 
vera  corporis  tranflatio ,  in  luminis  propagatione  non  aliud  ex  Cattefio  ipio 
intelligere  debeamus  prxter  impulfum  quemdam  ,  aut  partium  fuccuflloncm, . 
&  quafi  treniulam  motionem- 

Quam  vero  attulic  regulam  rcfraftionibus  metiendis  idoneam,  ea  potius 
expcrimencis ,  quam  ratiociniis  debetur.  Verum  qu^  fit  ea  regula,  qua:  mcn- 
fura  refradtionum  ,  infra  explicandum  crit ,  cum  de  tubo  opcico  agemus :  nunC 
qu.-E  fit  reftadionis  caufa  ,  ut  Phyfici  potius ,  quam  ut  Geometrs  indagc- 
mus. 

Iraque  alia  huic  cffeiflui  caufa  ab  ea  quam  Cartefius  affert ,  quasrenda  eft  :  vcl 
quod  lux  8c  aere  in  aquam,  aut  vitrum  progref[;i  fiat  concracftiorquctm  in  aere, 
ac  proinde  colleda  minus  fpacium  occupet ;  vel  potius  quod  radius  luminis  ex. 
gr.  B  Ccx  raro  corporeindenfiusincidens ,  auc  omninorefiliac,  ubi  in  ar£tio- 
ris  alicujus  meatns  latera  impingic;aut  utterius  progreflus ,  vcrfus  cum  !o- 
cum  cx  quo  profluxa,  nempe  in  C  I  infleftatur  :  idemenim  lumini  accidit, 
qnod  pilx  moUiorem  ilibftanciam  fcrreis  canceHis  interruptam  obliquc  per- 
meanri.  Nam  cancelloiuocanfuvel  omninorefilit,ve!fipenetret,motumfuum 
infle(flic ,  Sc  verfusperpendicularem  infrintjicnv.  Concipere  enimlicet  vitrum 
ex  innumeri?  tubulis  conftare  :  ubi  tubuli  ita  refefti  funt,  ut  eorum  orificia  fint 
squabiliccrdifpofica  ,  utin  vicro  terfo,  aucaqua  accidic,  tum  radii  oblique  in- 
cidencesnonrc(5ta  incedunt,  fcd  vcrfus  perpendicularem  inflcdluntur.  Ita  fere 
acerrimo  vir  ingenio  D.  iie  la  Hire  de  reftadionis  caufa  nuper  in  familiari 
Tem.  II.  Oo 


190  T  HlrsTCvE   • 

coiloquio  conjiciebat.  Nequc  ab  ea  conjeduta  longe  abftnt  qit*  m  cake  I.  ^e 
meteoris  fcnpta  funt. 

j°  Linea  perpendicularis  occurfu  denfioiis  aut  rarioris  medii  noii  re- 
frin^iturmequeenimuUaeft  ratio  curinunam  partero  potius  qnam  inaliam 
mfledatur.  Qiio  autem  radii  luminisfunt  perpendicularipropiores,  hoc  nw- 
nor  eft  eorum  refradio  :  unde  fidera  vercici  noftro  proxima  nullam  fubeuot 
refradtionem  :  fcd  maxima  eft  propc  horizontem. 

Hsc  utique  omnia  ex  eo  principio  manant ,  quod  radii  luminis  ex  aere  in 
aquam  aut  vitrum  incurrcntes  itainfringantur,  utadperpendicukim  magis  ac- 
cedant.  Contra  recedunt  a  perpendiculo,  ubi  ex  aqua  in  aerem  (ubeunt :  utrum- 
que  conftanti  experientia  demonftratur.  Hinc  fit  ut  nummus  in  fundo  vafis  fic 
pofitus  ut  ab  oculooblique  fpeftantis  videri  amplius  non  pofl[ic ,  affuia  aqua 
jam  fub  oculos  veniat..Sitenim,  ut  perfpicueab  aliis  fuit  explicarum,  oculus 
A,  qui  fic  receHerua  vafe , ut nummum  in  fundo  vafis  D  cxiftentem  intueri 

ampHus  non  po(Iit:afFufi  aqua  jam 
eum  cernet.  Nam  radius  DE  non 
xeika.  pergec  inF;  fed  ita  frange- 
tur,ut  magis  recedat  a  perpendi- 
^  ^^   ^         culoBQadeout  radius  refradlus 

**"  appareat,  in  I ,  &  degenerei  in 

radium  E  A. 

Contra  fi  corpus  lucidum  fit  in  A, 
radius  AE,oblique  ex  aere  in  vas 
aqua  plenum  per  foramen  E  inci- 
^'  dens,nonredta  perget  in  I:fed  ita 

frangetur,ut  magisaccedatad  per- 
pendiculum  BC ,  adeo  ut  radius 
refradtus  appareatin  D. 


C  A  P  U  T     IV. 


De  tubo 


OptlCO. 


CUm  interpr.Tclata  noftri  hujus  fa:culi  inventa  telefcopium  merito  habea- 
tur,ncc  quicquam  fere  fit  utilius  nonad  ufura  tantum  vicx,&  ad  navigatio- 
nemimprimis,  fedetiamad  fcientiarum  &  Aftronomii  imprimis  augmentum, 
quam  tubus  opcicus ,  &  microfcopium  ,  quod  nihil  cft  priEcer  cubum  opticum 
inverfum  :  nobis  qui  phyficam  tum  contentio£im  ,  tum  vit.T:  humanx  utilem 
tradere  profeffi  fumus  ,  utrumque  hoc  naturi  Si  artis  miracultim  omittere  non 
hcet ;  praefertim  cum  foli  Mathematici  id  fibi  quafi  proprium  vindicarint.Quan- 
quam  quas  hadlenus  a  nobis  dida  funt ,  nonnihil  lucis  rei  tamjibfcuri  &  dif- 
ficiliafrerre  pofTunt.  Sed  res  ipfa  paulo  accuratiiis  tradanda ,  caque  eft  ab  ipfo 
fonte  repetenda  :  Qno  vero  id  praeftemus ,  ex  tradlatu  de  tubo  optico  quem 
D.  de  la  Hirc  nobifciim  communicavit  ,  ea  potifiimum  decerpcmus ,  quz 
ab  omnibus  fere  intelligi  polfuntjex  eleganti  etinm  traftatu  dc  coloribus  nuper 
a  D.  Mariottc  edito ,  nonnulUJaoc  loco  nuituabimur.  ^ 


PARS  5ECUN0A.  jj,t 

V\  W  otpericntia  conftat  qaod  fnpra  fufins  cxplicatum  fuit ,  raJios  Inminis 
in  reftas  Hneas  diffiindi,  qnandiu  idem  mediuni ,  ut  itbera  ,  vel  aera  perva- 
diint;  fei  iibi  diverfum  medium  &naturac  aut  denfioris,  aiit  rarioris  occurrit, 
jiec  radiiis  luminis  in  fnperficiem  fecundi  medii  incidit  ad  perpendiculum,  tum 
aredo  itineredefleclit  :  hoc  vetoiplumeft  quod  rcfra^lio  appellatur, 

10  An^ulus  iUe  aut  major  c  ft  aut  minor  duplicem  ob  caufam-  Una  eft  medio-  - 
rum  diverlitas ,  alcera  eft  diverfa  radiorum  qui  in  lupcrficiem  intcr  urrumque 
medium  pofitam  incidunt ,  inclinatio  :  caque  cft  duplex  :  nam  vel  radius  fra- 
«ftus  ad  perpendicularem  accedic  ,  vel  ab  ea  difcedir, 

joQnod  fi  radii  inter  fe  paralleli  ex  acre  incidant  in  vitrum,cujus  (iiper- 
ficies  oppoficarfintitidem  parallelae,  palam  eft  fic  radios  frangi,  ut  cxcant  ad_ 
huc  tum inter  fe  ,  tum  etiam  cum  prioribus  radiis  paralK  li  :  fic  cnim  ean- 
dem  patiuntur  refraftionem  c  vitro  exeiintes  ,  quam  habuerunt  in  ipfo  in- 
grelfu,  licet  in  pnrcesoppofitas  ;  quantum  cnini  vitrum  fubeuntes  accelferunc 
ad  perpendicularem  ,  rantum  egreffi  ab  ea  difceditnt  j  qix>d  in  aerem  rariorem 
migrent, 

4r.  Quod  fi  duar  fuperficies  vitri  non  fint  inter  fe  parallelai ,  radii  ex^unt 
quidem  cvitro  fibi  mutuo  aequidiftantes  ,  fed  cum  prioribus  radiis  non  funt 
amplius  paralleli.  Nunc  propius  ad  id  quod  propofitum  eft ,  veniamus ,  &  qua 
ratione  infringantur  radii  qui  in  vicrum  convexum  inc4duiit,  paulo  diligen- 
tius  expendamus. 

f.  Itaque  fit  vitram  A  E  B  D ,  cnjus  ona  fuperficies 

fit  plana  A  E  B,   altera  convexa   A  D  B  ,    radii 

vero  L  N ,  Q^C  E  ,  &  G  Fparalleli  incidant  in 

planam  fuperficiem  A  E  B  :  tum  in  idem  fere  pun- 

{kum  I,  concurrenc  cum  axe  CEI,  in  quo  C  eft 

centrum  convexitatis  circuli ,  ciijus  A  D  B  eft  portio 

quidnm  :  pimftum  vero  iliud  in  quod  radii  refra- 

di  confluunt ,  ncmpe  puni^uml,  drftata  vitrodia- 

metro  integra  convexitatis  •,  hoc  eft  E  D I,  dupla  eft, 

CE,  qucEut  diximus  eft  femidiameterconvexitatis, 

feu  circuli  A  D  B.  Nec  refert  uttum  radii  primum 

ihcidant  in  fiiperficiem  planam  ,  aut  in  convexam  : 

eadem  enim  eftutrobique  refraftio  quam  fiiperficics 

plana  non  efticit,  fed  convexa  tantummodo.  Ubi- 

que  igitur  focus  ,   ut  aiunt ,    feu  concurfus  radio- 

rum  ,  quianteerant  paralleli,in  pun£to  Iconcur- 

runt,quod  tantumdiftat avicro, quanta  eft  diame- 

ter  ipfius  circuli.  Hoc  quidem  nt  dioptrices ,  &  ma- 

xime  illius  partis  qux  circa  telefcopia  ,  &  microfco- 

pia  verfatur,  pra:cipiuim  fundamentum  demonftra- 

tionem  poftulat:  fed  cum  ea  fit  paulo  obfcurior ,  praetermitn  hoc  loco  poceft: 

maxime  cuin  ea  pafiim  occurrat  &  ex  figura  res  ipia  utcumqueintelligi  podir. 

Cum  vitrum  eft  ex  utraqueparte  convexum  ,  &  utraque  fuperficies  eft  ejuf. 

dem  fphircc  portio  ,  ut  lens  utrinque  convexa  A  D  HE,  tum  radii  Q_D  ,  & 

GI ,  inutraque  fuperficie  icfrai^i  prope  pundumC  ,  coewit,  tantum  ultra 

Oo  ij 


AH 


P  H  YSlCiC 

vitrum ,  feu  lentem ,  ciuanta  eft  femidiaineter  Coiivexitatis: 
adeo  ut  punflum  C  fit  centrum  convexitatis ,  A  D  H  :  ut 
pundlum  Qjsftcentrum  convexitatis  A  E  H.  Itsque  radius 
G  I  incidens  in  luperficiem  convexam  A  D  I  ,  cujus  cen- 
trum  eft  C ,  ita  refringitur  utaccedat  ad  perpendicularem: 
radii  quippe  omnes  a  centro  circuli  aut  Sphasrx  ad  circum- 
ferentiam  dudli  funt  perpL-ndiculares  ,  ut  alibi  diximus. 
Eadem  ratione  cum  radius  I  C  exic  c  vitro ,  feu  c  fuperficie 
convexa  A  EH  ,  cujus  centrum  eft  Q__,  &  in  aerem  migrat, 
tumrecedita  perpendiculari  Q_I,  produda :  Atque  adeo 
cedit  ad  Axem  convcxitatum  Q_E  C  :  nec  minus  accedit 
in  e^refTu,  quam  in  ip(o  ingreflu  in  vitrum  :  cum  duse 
convexitatcs  arquales  fupponantur. 

Qiiod  fi  una  tantum  eflet  convexitas ,  focus  feu  concur- 
fus  radiorum  per  diametrum  integram  convexitatis  difta- 
ret  a  vitro:  fed  du^funtconvexicates  ,  exque  squales, 
necunadebilioreft  altera:  ergo  focus ,  feu  concurfus  erit  prope  centrum  unius 
convexicatis ,  &  femidiametro  dunt^ixat  diftabit  a  vitro. 

Aliam  demonftrationem  magis  accuratam  &geometricam  adhibet  D.  de  U 
Hire  :  Sed  ha^c  ratio  quam  attulimus ,  Philofophis  fufficiat,  Radii  ab  eodem 
pundlo  O  profefti  in  idem  pun(StumC  ,  non  concurrunt :  nam  qui  longius  ab 
axe  prodeunt  verfum  vicri  margines ,  ii  ciiiijs  cocunt ,  ut  Q^I ,  in  C  ,  infle- 
£titur  i  qui  propiores  funt  axi ,  longius  a  vitro  concurrunc ,  ut  in  F.  Quod  uti- 
que  aliquam  radiorum  confufionem  efficeret ,  nifi  partes  extremx  vicn  objefti- 
VI  in  telefcopio  orbe  chartaceo  tegerentur  ,  ut  foli  radii  axi  propiores  vitro 
excepti  j  &  ab  eodem  pundto  prodeuntes  in  eodem  quoque  loco  conqurrant. 

Cum  ditx  vitri  fuperficies  funt  inaequales  ,  tanto  loi.gius  a  cencro  unius  fic 
radiorum  concurfus  ,  quantUm  diameter  unius  major  eft  alcerius  diametro. 

His  itaque  vitris  ,  aut  lentibus  adhibitis  objedta  longe  majora  cernuncur. 
Quo  cnim  major  fit  infundo  oculi  piiflura  ,  hoc  majus  apparec  objeftum  ;  & 
quoidem  objedum  propiusoculofiftitur,  hocpiftura,  ieu  imago  illius  ma- 
gis  ampliacur. 

Objedumquidemocnloproximum  videri  non  poteft,  quod  radii  pupillam 
fubeuntes  ,  nimium  difperfi,  atque  ui  loquuncur  ,  divcrgcntes  in  fundoocu- 
li  coire  non  podint :  fed  ubi  Icns  convcxa ,  uc  A  D  H  E  inter  objedum  &  ocu- 
lum  interponitur ,  cujus  focus  eft  in  objefto  C  ,  tum  radii  c  lente  exeuntes  pa- 
rnlleli ,  non  divergentes  facilius  ope  cryftallini  humoris,  qui  fungitur  lentis 
munere ,  in  fundo  oculi  colliguntur :  uti  exponemus  cum  de  vifione  agemus. 

Ejufmodi  lentes  adeo  parvxconficiuntur,  ut  focus  ab  iis  quarta  parte  unius 
hnex  non  diftet  :  ita  ut  earum  ope  objedlum  oculo  proximum  fiftatur  ,  &  ima- 
fTO  illius  ampla  in  fundo  oculi  depingatur.  Cumque  unius  fere  pedis  longicudi- 
ne  objeftumdiftans  appareac,  diftancix  judiciumobjedi  magnicudinemmul- 
tum  exaggerat.  Unde  radii  pene  paralleli  oculum  fubeunt  ,  &  parces  objefti 
multo  diftin6tiores  apparent.  Atque  eaeftratio  novi  microfcopii  quod  clari(n 
Hugenius  perfecit ,  &  cujus  ope  tot  naturx  miracula  ,  toc  animalcula  in  pleriil 
queliquoribus,  &  fibrx  minutilTimx  in  plancis  deteguntur.  Qux  (ane  naw- 


P  ARS  SECUND  A.  ^95 

ralcm  fcicntiam  plutimum  augeve,  &  locupletare  pofflint,  fed  dc  mifctopio 
fuo  loco. 

7°,  Hujus  lentis,  aut  vitii  convexiope,  quod  radios  ab  uno  objedi  pundlo 
prodeuntes  in  unum  fere  pundum  colligit,  objefta  foris  pofitaper  cubiculi 
imdique  claufi  vitrum  diftinile,  in  fupetficie  alba  depinguntur.  Quod  cumjoan- 
nes  Bapt,  de  Porta  primus  deprehenderit ,  mirari  fubiteum  de  telefcopio  nor» 
cogitafle.  Nam  fi  iidem  radii  qui  in  foco  vitri  convexi  concurrunt ,  longius 
producantur,  itaafeinvicemdifcedenr,  ut  fialiud  vitrumconvexum  in  xqua- 
li  a  foco  diftantia  aptetur ,  radii  ante  divergentes ,  fic  infringaniur  in  hac  len- 
te  adjefta,  ut  bincexeantparalleli:  tum  enim  unus  erit  utriufque  lentis  focus 
communis ;  ficque  radiiin  oculoetcipi  poftent ,  adeoutquse  extra  cubicuium 
pofira  funt ,  ipfe  perciperet,  Ucriulque  vero  ilUus  lentis  aptatio  id  ipfum  eft  , 
quod  telefcopium ,  aut  tubum  opticum  dicimus.  Lens  quae  objefto  ipfi  obverfi- 
tur ,  obieftiva ;  qux  oculo  eft  proxima  ,  ocularis  appellatur;  tubi  pars  interioc 
atro  calore  inficitur ,  ne  alieni  radii  priter  eos  qui  ab  objefto  prodeunt,  utrum- 
que  vitrumpervadant ,  &  imaginem  confundant :  adeo  ut  tubus  loco  fit  cubicu- 
li  undique  occlufi. 

8'.  Quodfidujclentes  exquibustelefcopiumcomponitur,  eandem  haberent 
convexitatem  ,  feu  ejufdem  fphirx  elfent  poitiones ,  tum  objedi  magnitudi- 
nemnon  augerent:  fedcum  lens  oculo  proxima  eft  minoris  fphxrx  portio  ,  & 
magis  convexa  ,  atque  ut  loquuntur ,  multo  acutior  quam  objedliva ,  tum  ob. 
jeda  multo  majoracernuntur.  Nam  pidlura  qux  fit  in  foco  lentis  obje£livx  eo 
major  cernitur ,  quo  lens  ocularis  cft  magis  convexa ,  ut  de  novo  microfcopio 
fupra  diximus.  Et  tamen  quidam  inter  eas  lentes  proportio  fervanda  eft.  Nam 
fi  ocularis  eftet  globofior  quam  par  fit,  eosnimium  infringerctradios,  quiper 
angulos  oppofitos  fefe  in  foco  objedivi  vitti_intetfecant,&ad  lentem  ccularem 
perveniunt, 

9°,  Hxc  utique  fient  clariora  ex  tubi  optici  defcriptione  quamD,  Pkardm 
tradatu  de  tern-E  menfura  adhibuit.  F  G  DE,eft  tubus opticus, feu  telefco- 
pium  ,  A  ,  C,  B,  funt  tria  objcfti  punfta  ,  cx  quibus  plures  radii  in  vitruni 
objedivimTD-E,  fic  dimanant ,  ut  omnes  radii  a  pun(f^o  A ,  prodeuntcs,  in  pun- 
£lum  a  ;  ut  radii  a  pundbo  B  ,  in  pundum  b ,  quiquc  a  punilo  C  ,  proficifcun-  jj 
tur ,  in  punfto  itidem  c  ,  colligantur :  undc  focus  vuri  objeftivi  D  E  erit  in  a  , 
c ,  b  ,  ubi  radii  fefe  jnterfecant,  &  frac^i  in  oculari  vitro  F  G  ad  oculum  H  pcr- 
veniunt  pene  paralleli,  licet  id  figura  non  f^tis  exprimat :  fed  radios  pene  pa- 
tallelos  fornmen  pupillae  fubire  non  xgre  intelligicur. 

Quo  autem  tubus  in  objedum  exquifite  &  cicca  errorem  dirigatur ,  idem  vic 
clanlF  duo  fila  ferica  quas  fe  in  focoa  ,  b,  c,  interfecent  ad  angulos  teftos, 
apte  difpofuit :  cumenimobjedtum  procul  pofitum  confpicitur ,  tum  filadiftin- 
fte  cernuntur,  quafi  ipfi  objedoadha:refccrent:nam  co  loci  fit  piftura  diftinda, 
&  inverfa  ,  qua:  ad  oculos  noftros  pervenit  ,  6:  obje^fli  immediati  locum 
tenet. 

Atque  hoc  artificio  folis  &  luna:  diametros  adeo  accurate  obfervavit ,  utac-  ^  J  I 
curatius  quiddam  vix  fperari  poflit.  Nam  fila  ferica  in  foco ,  feu  in  pundis  _  X 
ipfisa,  b  ,cpofita  radios  onines ,  quia  pundis,  A,B,  C,profluunc  ,  omnino         ^ 
intercipiunt  ;  ultra  auc  citra  focum  non  omnes  radios  intcrciperent,  nifi  cum         i^\ 

Oo   iij  ^ 


'-^ 


i54  PH  YSICyB 

vinum  obje£livum  C  E  ,  orbe  chprtaceo  cingitur  ,  ut  pauciores  radii  vitriim 
•ertranfeanr  :  tum  enim  fila  ferica  parum  ultra  ,  aut  citra  fociim  aptari  poflunt 
citra  uUum  errorem  :  neque  enim  radii  ab  eodem  pundo  ut  C  ,  prodeunies,  a 
fe  Jnvicem  fenfibiliter  diftrahuntur. 

Qii.intum  vcro  telckopium  objedti  magnitudinefn  angeat,  id  facile  conjicei 
re  poflumus ,  fi  utroque  oeuloaperco  objedum  fic  intueanutr,  ut  unus  ocuKis- 
per  teletcopium  obje<Sum  alpiciat,  dum  alter  fimul  in  idemobjeftum  inten- 
ditur :  tum.  enim  quanta  fit  differentia  inter  utramque  objedi  imaginem ,  qua- 
rum  una  per  tubum  opticum  ,  altera  per  oculum  Hbcre  afpicienteni  excipitur, 
facile  dijudicamus.  Sed  longe  certius  ,cum  utriu  que  lentis  focus  coc;nokitur,. 
id  ipfum  aflequemur,  Nam  fi  foci  diftantiama  lente  objeifViva  pcr  diftantiam 
kntis  ocularis  a  fuo  foco  dividas ,  objedti  ipfius  ampliationem  confequeris.  Sit 
V.  g.  diftantia  ,  feu  longitudo-foci  lentis  objeftivsE  lo.  digitorum,  feu  pollicumj- 
fit  vero  diftantia  foci  lentis  ocularis  duorum  tantum  poUicum ;  fi  diviferis  zo. 
per  z-  habebis  lo  :  itaque  objeftum  decies  majus  per  tubum  apparebit,  quam 
folis  oculis  videretur.  Veritas  hujus  regulaEdemonn:rari  potefi: :  fed  ne  ejufmo- 
di  demonftrationes  minus  exercicatos  deterreant ,  eas  confultoomittimus, 

Qiiod  fi  per  unum  duntoxat  vitrum  intueamur ,  rem  uti  eft  ,  &  in  firu  naturall 
vJdebimus:&  tamen  in  cubiculo  claufo  lens  convexafitum  objeftoruminver- 
tit.  Nam  radii  in  vitro  decullcintur  ,  &  fitum  immutanr.  Contra  in  cubiculo 
claufofi  duo  vitra  convexa  ut  in  tubo  optico  aptarentur,  objefta  in  fuperficie 
alba  ,  ut  in  linteo  oppofito  depifta  fitum  naturaiem  exhiberent ,  fed  perocu- 
Kim  vifa  omnino  inverfa  apparerent,  Quz  enim  dcxtrafiuit,  in  finiftra  oculi 
parte  pingnntur,  dc  objeftum  quod  in  fim  naturali  a  nobis  confpicitur,  ima- 
"inem  fui  invetfam  in  tundo  oculi  depingit,  ac  vicidim. 

lo.  Ilkid  iplum  cx  contemplarione  vulgaris  microC 
copii  planum  fit.  Nihil  enim  aliud  eftpraster  telefco- 
pium  inverfum.  Lens  obje(ftiva  eft  parvx  admodum 
fphxrx  convexitas:  undeSihuic  proximiHTi  objeftum 
fifticur,  nempe  in  focolentisrradii  inealcnte  refrafti 
cxeunt  parallcli ;  cui  cum  ofFcndant  duo  vitra  inftar 
tubi  optici  aptata  ,  ex  iisiterum  paralleli  egreffi  obje- 
6tum  fitu  inverfo  exhibebunt  :  fcd  de  microfcopio 
poftea. 

Poftrcmo  nc  illud  quidcm  omittendum,  tubos  op- 
ricos  minores  cx  lente  convexi  ,  qux  ad  objcftum 
convertitur ,  &  cava  qux  oculo  admoveturplerum- 
que  conftare.  Vitrum  convcxum  &  objedtivum  fit  A 
B  ,  oculare  O  M  idque  cavum  :  hoc  utique  paulo 
ante  radiorum  concurfum  in  fot  o  F,  fic  collocatur, 
ut  radii  c  vitro  cavo  egreffi  fint  paralleli.  Id  cnim  in 
omni  tclefcopio  requiritur  ,  quo  radii  paralleli  pupil- 
lam  fubeant  ,&qui(que  purdum  ex  quo  profluxit , 
diftin(f\:e  exprimat.  Hoc  habent  incommodi  cjufmodi 
telefcopia  ,  ut  partem  objedi  exiguam  ,  nec  liberum 
in  quo  oculus  exfpatiari  poffit    fpatium  exhibeanU 


PARS     StCVUp^.  19; 

Vnie  rato  ufurpaiitiir  ,  nifi  cum  ^t^ias  pedis,- lo|Tgi;udinem  non  exce  - 
dunc.  Cum  longiores  funt  tubi  ,  aut  duo  vitra  convexa  ,  ut  fiJcribus 
confpiciendis  adhibentur ,  aut  quatupt  yicra  fic  ■aptaii  folent ,  uc  qux  duo 
prima  invertunt  duo  pofteriora  reftituant.  Nec  multum  refert ,  fi  aftra  ficu 
cvetfo  confpiciantur,  cum  rotnnda  fint  ,&aliunde  per  duo  tantum  vicra  radii 
trajecti  pleniorem  &  vividiorcm  imaginem  depingajnt.  Sed  cum  pbjefta  in  tcc- 
ra,  aut  in  mari  pofita  contiieri  volumus ,  tum  cubos  ct.uaiuor  vitris  convexis 
inftruftos  adhibemus. 


:.'..■  :n:-^ 


D IS  S  £  R  T  A  TIO    I II. 

C  A  P  U  T     P  R  I  M  U  M 
Df  filis  tnetH,  &  illius  fhxnemenis^ 

HiCc  funt  praecipua  fblis  phoenomena.  lo  motu  diurno  circulum  sqiiatori 
parallelum  ficdefcribit,  ut  nunquam  ab  cequatore  ipfo  plufqua-m  ijgra- 
dibuscum  50  mimitis  difcedat.  Hincineodemhorizontis  pundto cras non  orie- 
tur ,  in  quo  hodie  ortus  fuit :  fed  quandiu  eft  in  fex  fignis  Borealibus  ,  is  ad  Se- 
ptentrionem  magis  ac  magis  defiedit ,  donec  adtropicum,  feu  ad  metam  fiti 
excurfus  pcrveniat.  Idem  dicendum,  cum  in  fignis  Auftralibus  commoratuc  : 
fenfim  quippe  ad  Auftrum  declinat ,  donec  ad  Tropicum  Capricorni  accef- 
ferit. 

loHincacciditut  foltardius  quam  fteltK  fixae  motn  diurno  feratur :  adeoi:-! 
fi  hodiecum  ftella  aliqua  fit  in  circulo  meridiano  ,  menfe  exafto  ftella  citius 
duabus  horis  adeundemcirculum  meridianum  pervcniac.  , 

'5°  Sol  in  fex  fignis  Zodiaci  qui  Borcalia  dicuncur,  quatuor  ferme  diebus  diu- 
tiiis  commoratur ,  quam  in  Auftralibns.  Quin  etiam  is  terrae  propior  eft  ,  &  il- 
lius  diameter  majof  apparct  mediahyeme,  cum  fignum  Capricorni  occupat, 
quam  in  fumma  jeftate,  ubi  longiffime  a  nobis  diftat.  Apogxum  enim  fo- 
lis  gradum  (cptimum  Cancri ,  ut  perigicum  feptimun»  Capricorni  occupat. 
Apogxum  vocant  maximam  aftri  aterra  diftanciam.,  periga:um  minimam. 

4.°  Annua  foHsconverfiojg^  diebns,  horisquinque  ,  ^Sminutis  ,  jj  fecundis 
abfolvitur:  defuntenim^^  minutis  ij  minuta  fecunda  ex  Ca0ino  :  adeo  u«  , 
unoquoque  die  fol  59.    minuta  unius   gradus  ,  S.  fecunda  conficiar.  Cum 
itaque  annus  civilis  ,  feu  Julianus  fit  jdy  dicrum  ,  &  fex  horarum  :  qu2  qui- 
dem  horx  quarto  quoque  anno  firoul  addits  integriUTi  diern  efficiunt :  is  an-  . 
nus  civilis  major  eft  tropico  &  vero  11  unius  horse  minutis  &  15  fecundis.  Hatc  . 
utique  minuta  cnm  o:im  neglefta  fuiflent ,  poft  1500.  fere  annos  in  decem  dies 
excreverunt.  Cum  enim  tempore  Concilii  Nica:ni ,  anno  fcilicet  a  Chrifto  na- 
to^ij",  xquinoftium  vernum  die  ai.Martiicontingerct ,  anno  i^Sijamdeccm 
faltemdiebusantevertebat.  Hinc  Gregorius  XI  IlSummus  Pontifex  annum 
i^Sidecem  diebus  muldiavit  ,juflruqueutdiesquiatus  Qdobris  Uliui  annide- 


ir)6  P  HY  S  I  C   ^ 

cimus  qnintus  haberetur  *.  ficque  scquinoftia  ,  &  folftitia  fuls  lods  fiuit  refti- 
tuta ;  ac  feftum  Pafchatis  priftituto  tempore  deinceps  celebratum.  Atque  ut  in 

t)ofteriim  quatuor  cardines ,  feu  duo  zquinodtia  ,  &  diio  folftitia  in  fuis  quxque 
ocis  permaneant  ,  juflit  idem  Pontifex  ut  ccntefimo  quoque  anno  unus  dies 
biftextilis  expungatur-.cumque  non  centum,  fed  i5c|annis  JulianusannusTropi- 
cum  uno  die  fuperet,  ftatuit  etiam  ut  quadringentefimo  quoque  anno  dits  bif- 
fextilis  non  prstereatud  cum-tame-nannis  ^jojulianus  annus  Tropicofitma- 
jor  tribus  diebus. 

Quo  autem  hsc  inazqualitas  ad  certam  oequalitatem  redigatur  ,  fupponit  Pto- 
lomasus  folem  moveri  in  circulo  nobis  excentrico  ,  &  plano  Eclipticx  paral- 
lclo,  inquo  squis  temporibus.acqua  fpatia  conficiat.  Sit  circulus  DCE,ex- 
centricus  in  quo  fol  fingulis  dicbus^j  minuta ,  &  8.  fecunda  dccurrat.  Sit 
mundi  centrum  in  quo  ftamus  S  ,  principium  Arictis  A  ,  initium  Librac  F,re6la 
linea  A  S  F ,  Zodiacum  in  duas  partes  xquales  ,  folis  vero  orbitam  ,  fcu  ex- 
centticum  circulum  in  paries  inaequales  dirimit:  majoreft  portio  TCR,  quam 

reliqua :  ergo  majus  tcmporis  ipa- 
tium  fol  impendit  in  peragranda 
portione  boreali  T  C  R  ,  quam  in 
parte  Aufttali  R  E  T.  Punftum  vero 
C ,  quod  longiflllme  a  terra  abcft, 
Ptolomsus  apogium  vocat ;  atque 
ibi  fol  tardiffime  ferri  videtur  ;  pun- 
€tum  E  oppofitum,ac  terrs  S  proxi- 
mum  ,  perigium  dicitur  :  in  quo 
quidem  punifto  motus  foHs  apparet 
celerrimus.  Quarecumfol  eft  circa 
apogzum  ,  fingulis  diebus  motu 
proprio  minuta  57  fere  conficit :  pro- 
pe  perigacum  (?i  minuta  ,fic  amplius 
percurrit  :  prope  apogxum  lol  vix 
}o  gradus  fpatio  51  dierum  cum  fe- 
milfe  peragrat  jtantumdem  vero 
conficit  fpatio  19  dierum  cum  triente,  ubi  ad  perigium  pervenit:adeoutom- 
nes  revolutiones  diurrx  non  fint  omnino  fibi  lEquaies. 

Sol  igitnr  his  motibus  cietur.  i"  Ab  ortu  in  occafum  ,  ut  rdiqua  fydera,  diur- 
na  vertigine  abripitur.  1  Sub  ecliptica  ab  occafu  in  ortum  fpatio  annuo  cir- 
cumducitur,  }°  Circaproprium  centrum  torquetur,  ut  cx  macuhs  folaribus  col- 

ligimus.  .  ' 

Fieri  ?utem  poteft  ut  unus  fit  foHs ,  &  aliorum  fiderunif  motus  ab  ortu  in  ac^ 
cafum  :  fed  ftcUi  fixae  hanc  rcvo'ntionem  celerrime  conficiunt ;  planetac  vero 
eo  tardius  ,  quo  longius  a  ftel!;s  funt  rcmoti.  Hinc  kina  nobis  proxima  tar- 
difllimo  momab  Orfente  inOcddentem  fertur:  adeo  ut  celerrime  in  ortum 


ftiaii  ciKiilo  psofiores 


Copernicus 


DE  MOTU  SIDERUM.  Z97 

Coperniciis  tres  Jtlios  motusnon  foliquiktn,fedquod  eodem  recidit,  cer- 
rs ipii  affingit.  Primunn  enim  excentricuatem  Iblis  minorem  efle  quam  tem- 
pore  Ptoiemari  exiftimat :  quarc  ctntrum  exccntrici  tardiflimo  motu  in  par- 
vo  circulo  cii  cumagi  putat.  i  declinationcm  lolis  maximam  fenfim  quoquc  effe 
hnminutam  ex  obfetvationibus  veterum  Aftronomorum  colligit.  Nam  qua: 
temporeHipparchi,  fen  uo  annis  ante  Chnfti  Domini  nntivitatem  erat  15 
grad.  jimin.  nunc  cft  Zigr.  jomin.  Qiiodut  explicarent  nonnulii  recentioies 
decimnm  fphieram  commyntifunc.  Cop^rnicus  vero  orbitam  terrae  ab  Auftro' 
in  Borcam,  aut  viciffimahquantulumhbran  crcdidit.  j  Cumaequinoftiain  ijf- 
dem  locis  fixa  non  permaneant ,  fed  ab  ortu  inoccafumhincinde  fluftuent,un. 
decimum  calum  finxcre  :  &  Copernicus  novam  terra:  librationem-  Qus  for- 
leomniapenitus  inutihavidentur:  cum  vcteres  Aftronomi  inftrumentis  adeo' 
exquifitisnon  ufi  fuerint,  ut  ahquorminutis  non  aberrartnt  :folsrefra£tione$- 
ab  iis  omnino  negle£laefufpt£kas  corumobfcrvationes  cfficiunr. 

Excentricitas  fohs  ex  1000  partibus  in  quas  femiJiimeterorbitxlohs  divifa 
concipitur  ,  ^6  juxta  veteres,i7juxta  Cafsinum  compledicur.  Itaque  motus  fohs 
insquahs  nobis  videtur  :  diutius  enim  fol  in  femicirculo  Poreah,  quam  in  Au- 
ftiaU  commoratur.  Apogzum  C  nunc  in  7  gradu  cancri,  perigarum  E  in  7  capri- 
corni  conftituitur.  Diameter  folis  appart  ns  circa  apogarum  eft  ^  min.&  40  Cec, 
Jideo  ut  fit  pars  centefima  odiva  diftantiae  foHs  a  terra  :  in  perigxo  diameter 
foHseft^imin,  &  ^ofec.  eftque  centefima  quinta  pars  diftantix  a  terra:  quam 
idem  illuftris  Aftronomus  ,  ex  quo  haec  defumimus ,  ftatuit  ex  paraflaxibus 
2i'oQO  femidiametrorum  tertx-  vide  Juper,  fi^uram,  ■ 

Ex  maculis  folaribiis  liquet  fo- 
lem  ipfiim  circa  fuum  centrum 
verti  ,adco  uc  motus  ille  ad  ter- 
ram  relatus  fit  17  dieium  ,  &  S  ho-' 
rarum  :  ac  fi  ad  ftellas  fixas  refe- 
ratur ,  fpa  tio  ij  dierum ,  &  12  ho-> 
rarum  abfolvitur.  Axis  hujus  re- 
volutionis  echpticc  axem  fic  in- 
terfecat,  ut  angulum  cum  eo  effi- 
ciat  7.  graduum  cum  femifle,  if- 
que  ad  eafdem  ftellas  fixas  fcm- 
per  dirigitur-  Quod  in  figura  ut- 
cumque  explicaripoteft :  riceninv 
difcus  folis  q  O  q  ,  ecHptica  G  H  , , 
ilHus  axisqBO:  circahuncaxem 
fol  non  vertitur  ,  fed  circa  axem 
VBL,qui  axem  echpticas  ficlnterfecat ,  ut  arcus  q  V  Ct  7  gr.  50  min.  Sc  pun- 
£lum  V  ad  eandem  fixam  femper  dirigatur,  Polus  BoreaHs  V  ad  oftavum  gra- 
dum  Pifcium,Auftrnhs  L.ad  oftavum  gradumVirginis  refertur.Uterque  hic  po- 
lus,  cum  fol  fpatio  annuo  echpticam  peragrat,  parvos  circulos  circa  ecHpcics 
polos  dehneac  :  iique  extremos  foHs  margines  ccupant,  cum  fo!  8gr.  Gemi- 
norum  aut  fagittarii  obfidet :  unde  tum  temporis  maculaj  folares  Hneas  redas 
tnotii  fuo  defcribunt ,  qua:  cum  ecHptica  fohs  GBH  angulum  feptemgra- 
Tom,  IL  Pp 


198  PHYSlCyfi  PARS  SECUNDA. 

duum  cum  femiire  efficiunt.  Extra  ha:c  loca  lineas  cuivas ,  &  pene  eUiptlcas 
dcfciibmt ,  quarum  convexitas  varie  ad  Borealem ,  vel  ad  Auftcalem  folis  par- 
tem  convertitur,  utpolihujus  motus  longius  aut  propius  ab  echptica  folis  di- 
ftant.  Cum  fol  eft  in  graduodavo  Pifcium  ,  tum  polus  Borcalis  V  eft  quafi 
apogius ,  tumque  macula  motu  fuo  defcribit  lineam  curvam  ,  cujiis  convexitas 
ad  Boream  tendit :  contra  accidit  ubi  fol  oftavum  gradum  Virginis  tenet.  Hxc 
uiique  ex  Viro  Clariffimo  prstermittere  noluimus ,  licet  forfitan  multis  fubob* 
fcura  videantur:  nam  manifeftedemonftrant  maculas  foliipfi  infidere. 

Qua:  fitautem  macularutn  in  fole  periodus  ex  nuperrima  macula  qus  menfc 
Maio  anni  iiSSo  vifa  fuit ,  &  a  D.  Picard  defcripta,  facilius  intelhgetur. 

Haccmaculaexeunte  Maioapparueratj&ijjunii  rediit.  25.  Maii  circaho- 
ram  undecimam  quafi  in  meridiano,feu  in  medio  macularum  tramite  vi(a  fue- 
ratjacdieip  Junii  eadem  hora  ineodem  loco  fuicopiam  fecit.  Quare  habita 
noftri  ratione  periodum  fuam  fynodicami^  diebus  confecit,  cum  fol  cfiet  in 
Apogaco.  Sedcum  is  motus  prae  annuo  aut  foHs  ,  aut  terrz  motu  (  nam  id  pe- 
rinde  eft  ,  )  tetardari  41  horis  videatur ,  toiidem  hors  a  motu  fynodico  funt 
(ubtrahends ,  ficque  motus  earum  periodicus  ,  aut  motus  foHs  circa  fuum  cen- 
trum  erit  15  dierum  Sc  fex  fere  horarum  ;  cum  tamen  antea  ij  dierum  Sc  iS 
horarum  fit  definitas. 

C  A  P  U  T     II. 

Lhȣ  motns ,  quxqHead  CaUndarliinftatfrationem  fertlnent  .exflicantHr^ 

VArii  &  multiplices  funt  luns  motus  qui  iUius  theoriam  plurimum  invol- 
vunt,  Ac  1°  luna  fic  motu  diurno  fertur  ,  ut  uno  quoque  die  in  diverfis 
plane  horizontis  pundbis  oriatur  ,  &  occidat:  &  tamen  ut  infole,  fic  in  hina 
certi  funt  in  horizonte,  &  meridiano  fines ,  quos  ea  non  praetergreditur.  Quod- 
quefolintra  fpatiumannuum,  hochinaintra  menfem conficit  :  itautfinguHs 
diebus  ferc  15  gradibus  ab  unaex  ftellis  fixis  recedere  videatur,  &  fuum  cif- 
€ulum  fpatio  27  dierum,  horarum  ferc  odo  abfolvat. 

Atque  hic  eft  menfis  periodicus ,  feu  tempus  quo  luna  ab  occafu  in  ortum  re- 
volutionem  fuam  conficit ,  ubi  cum  aliqua  ftella  comparatur :  ut  menfis  fyno- 
dicus  dicitur  fpatium  temporis  quod  interduo  novilunia  intercedit ;  conftatque 
diebus  29  ,  horis  11 ,  min.  44.  Cum  enim  hina  fuum  orbem  peragrat ,  fol  inte- 
riminftar  ftellxfixsin  eodem  locononpermanet,  fed^^aut  circiter  gradibus 
in  Zodiaco  promovetur :  quo  igirur  luna  eum  atTequatur ,  duos  dies,  &  aliquot 
horas  infumit. 

Qu2  fuperfunt  minuta  ,  in  horas  coHiguntur  ,^onecpoft  aliquot  annorum 
volumina  unius  diei  fummam  efficiant.  Quare  hic  rnenfis  fynodicus  duodecies 
repetitus  lunarem  annum  procreat  354  dierum  ,  horarum  8  ,  min.  48  :  adeo 
ut  anno  folari  diebus  undecim  vel  circiter  minor  exiftat :  qui  tertio  quoque  an- 
no  intercalati  cum  efficiant  annum  15  menfium  lunarium  ,  dies  aliquot  abun- 
dant,  qui  certis  annis  accrefcunt  :  ita  ut  poft  19  annorum  circulum  fepties 
intercalare  oporteat  ;  tumque  anni  lunares  folaribus  fans  accurate  exae., 
«juantur. 


DE  M;0TU   SIDERUM.  ^         297 

Hxc  eft  periodus  Metonica  decemnovalis ,  vel  cyclus  aurens  a  Metone 
Athemenfi  excogitatus  ,  qui  Graecis  adeo  placuit,  ut  in  foro  cujufque  urbis  prs- 
fgeretur.  Quare  fi  anno  1677  rovilunium  accidat  die  zp  Julii ,  exadlo  19 
annorum  circulo  ,  nimirum  anno  1696 ,  in  eundem  prorfus  diem  incurret :  tam- 
etfi  una  fere  hora  cura  femifle  antevertat.  Qiiod  utique  rfifcrimen  cumnegle- 
ftum  fuilfet  ,a  temporeNicaensSynodinovihiniajam  cjuatriduoanticipabant: 
<]uod  Pafchatis,&  feftorum  mobilium  loca  omnino  perturbabat.  Cum  cnim  in 
Martyrologiis  confueto  more  novilunium  pra:nunti.Tbatur  ,  jam  quartus  pcne 
dies  lunx  efBuxerat  :  fed  Gngotius  XIII  ea  reftituit,  cum  faftos  cmendavit. 
Hjec  quidem  quaeque  ad  Calendarii  hiftoriam  pertinent ,  dilucide  admodum  , 
&  percrudite  nuper  expofuit  vif  clarill!  D.  Bloudel  in  opere  quod  publici  juris 
fecit. 

Qua  autem  ratione  folis&lunaeperiodiadcertas  leges  definiendis  tempori- 
bus  accommodatas  revocari  poffint,peciiliari  opere  rondum  inlucemedito  dc- 
monftravit  D.  Caflinus :  novos  videlicct  cyclos  tum  folaies ,  tum  lunares  exco- 
gitavit ,  quibus  tempora  longe  facilius ,  &  accuraiius ,  quam  h.iftenus  conti- 
git ,  digeruntur. 

Primus  ab  eo  magnuscyclus  fblaris  vocicatur ,  ifque  jj  annos ,  ofto  nimi- 
rum  periodos  Julianas  ,  quamm  unaquacque  4  annis  ccntinctur ,  &  annum  prs- 
terea  communem  565  dierumcompIe6litur.  Periodus  Juliana  a  nobis  dicitur  , 
quac  tribus  annis  communibus,  &  quartobinextili  566dicrum  conftat.  Itnque 
hic  cyclus  folem  eadem  hora,  aut  eodem  horaeminuto,  in  eundem  Zodiaci  lo- 
cumrcftituit.  Idque  unum  exigit,  ut  7  periodos  Julianas  quinque  annorum 
periodus  excipiat ,  cx  quibusquatuor  fintcommunes  ,  unus  biirextilis, 

Secundusab  codemmagnus  cycluslunaris  dicitur,  eftque^jjannorum  fola- 
rium  j  compofitus  videlicet  ex  18  periodisMetonicis,  quarum  unaquaeque  jp 
annos  compleftitur ,  &  praiterea  ex  una  periodo  undecim  annorum.  Hic  utique 
cyclus  folem  &  hinam  ir^  eundem  Zodiaci  gradum  omnino  reftituit.  Cum  18 
periodi  Metonica: ,  (  qus  vulg6  numeius  aurcus  dicitur  )  effluxcrint,  hisadde 
annos  undecim ,  lumque  liumerus  aureus  ad  fuum  redibit  principium  ufque  ad 
magnam  periodum  fo'is  &:  lunae. 

Sed  magna  folis  &  luns  periodus  6059  ^nnis  pcrficitur  :  ea  quippe 
jSjmagnos  Solares  cyclos  feu  17  lunarescyclos  majores  continet  cum  duabus 
periodis  Metonicis.  Quas  in  prscedentibus  cyclis  fupcrerant  minutiores  difFe- 
lentijE  ,  hxc  pcriodus  corrigit,  dum  quorumdam  cyclorum  defedlus  aliorum 
exceffibus  compenfantur  :  adeo  ut  fol  &  luna  omnino  ad  eundem  Zodiaci  lo- 
rtim ,  eadem  hora  ad  eundem  meridianum  rcvertantur.  Ut  fol  poft  53  annos  ea- 
dem  hora  fub  eodcm  meridiano  ad  idem  aequinoftii  pundum  redit:  fic  luna 
poft  3  5  revolutiones  lunares  27  dierum ,  5  horaium  ,  &  aliquot  min.  eadem 
hora  fub  podcm  meridiano  ad  eundem  nodum  revertitur. 

Cumautcmnnnusjulianus  ajulio  Cajfire  ad  hxc  ufqut  tempora  obtinuerit; 
novos  quoque  cyclos  exco',itavit  D. C  ffirus  qus  lunae  periodos  ad  eofdem  dies 
anni  Juliani  rcft^cuunr.  Qiialis  <  ft  cyckis  ^e^annorum  ,  quifex  Calippi  perio- 
dis76  ncmpe  annorum,  &pr2terea  oftoannisconftat  :  fingulas  hujus  numeri 
notsunitate  funt  m.ijores  nMenofvc'o  ^^3.  Id  veroexigituc  poft  fexperiodos 
Calippi  76  annorum  ,  autpoft  z^  cyclos  nuraedauieioito  anni  addantur  «fque 


50O  P  HYSrCuE   PARS  SECUNDA. 

adperiodosi^sS,  &:295i  &  54.00.  Qnx  ulcima  peiiodus  jam  a  Francifco 
Vieta  inventa  fuerat:  eaque  folem  &  lunam  ad  ejufdem  horas  minutum  revo- 
cac,  fictamen  uti^.  graduum  intervallo  a priore  zodiaci  loco  diftent:  fed  pe- 
riodus  1S059  annorum  adeandem  horam  &eundemlocum  zodiaci,  &  adeim» 
dem  diemjxnni  Juliani  folem  &  lunam  reftitiiit. 

Quo  autemfacilius  foUs  &  lunajconjundiones,  Sc  alix  phafes  lunse  eorum  cy- 
clorum  ope  inveniantur,  varias  epochas,  ut  vocant,  cum  veteres  ,  tum  recen- 
tiores  invenit,  in  quibus  folis  &  hins  conjunflioiies  in  ipib  anni  initio  conti- 
gerunt  fub  meridianis  terra:  itluftrioribus ;  e^que  hoc  magis  fpedari  debenc, 
quod  ali^  accuratiores  fub  eodem  meridiano  contingere  non  pocuerint,  nifi 
poft}4oo  annos.  Ejufmodi  fuit  Epocha,  aqua  fcilicet  initium  computandi  du- 
ci  poteft,  anni  ^ijefu  Chrifti,  quamque  fundationis  Ecclefiz  appellac.  Medisr 
folis  &  lunoEConjuncftio  primo  die  Januarii  tum  contigit  fub  meridiano  Romz, 
hora  ipfa  meridiana ;  eaque  Pafchati  Chriftianorum  conftituendo  utilis  elfepo- 
tuiftet. 

Secunda  eft  Caroli  Magninativitas  :  tum  enim  in  Parifienfi  meridiano,  ho- 
ra  itidem  meridiana  ultimidiei  ejus  anni  media  utriufque  luminaris  conjunftio 
accidit. 

Tertia  anno  ijooRomx,^^  minutis  poft  meridiem,die  primojanuarii  evenit; 
ex  iisutique  temporalonge  accuratius ,  quam  hadlenus  deliniri  poftunt. 

ExempU  loco  fit  annus  16S0,  quo  vernum  iquinodium  19  Martii  circa 
folis  occafum  paulo  tardius  quam  annorum  prxcedentium  obfervationes  exi- 
gere  videbantur ,  fuit  obfervatum.  Cum  itaque  Gregoriana  reformatio  ad  11 
Martii  illud  affixerit ;  intra  400  annorum  periodum  ,  1  diebus  &  aliquot  horis 
ab  eo  loco  aberrare  demonftrat  D.  Caflinus.  Sed  in  ea  anni  forma  quam  propo- 
nit ,  ajquinoftium  femper  continget  anno  biftextiU  inter  meridiem  &  fextam 
horam ,  feu  circa  occafum  folis  die  zi  Martii.  Anno  poft  biftextilem  primo  in- 
ter  folis  occafum  &  mediam  no£tem  ;  anno  proximo  ,■  in  eo  temporis  interval- 
lo  quod  a  media  no£le  ad  ortum  folis  interjacet ;  tertio  denique  anno  ,  intet 
ortum  folis  8c  meridiem  iquinodlium  futurum  eft. 

Cum  autem  aequinoftium  verum  &  medium  ex  recentiorum  obfervationibus 
nonnihil  interfe  difcrepent,  hoc  quidquid  eft  difcriminis  Authores  Calendarii 
neglexerunt.  Nunc  xquinoftium  medium  tardius  accidit  quam  verum ,  &  circa 
vefperam  zi  Martii  contingit  in  anno  bilfextili  Gregoriano.  Demonftratautem 
Cadinus  intra  periodum  400  annorum  Gregor.  modo,xquinofl:ium  verum,  mo- 
do  medium  die  zi  Martii  futurum.  Quod  fi  autem  ea  methodo ,  quam  propo- 
nit,  uceremur ,  initio  ab  anRo  i(jSo  dudlo  xquino6tium  medium  femper 
die  zi  Maftii  contingeret ,  ut  Concilii  Nicxni  temporibus.  Atque  haec  magni 
utiquemomentiexviriCIaridimi  opereexcerperc  voluimus ,  quod  ea  non  in- 
utiliafore  ,  neque  ab  inftituto  noftro  penitus  aliena,  nec  dem«m  intelle(3rj 
ardua  arbitremur :  fimulut  vel  ex  hoc  exemplo  omnes  intelligant,  quam  Eccle- 
C\x  ipfi.&  loti  orbi  Aftronomixinftauratiofitutilis. 


DE   MOTU   SIDERUM.  joi 

C  A  PU  T    III. 
liUfkt  theoria  expottitHr. 

QUSdfi  liina.-eqiiabilimotufuumorbem  perluftraret,  atque  ,  ut  loqaua- 
tur  Aftronomi ,  medius  ejus  motus,  &xquabilis  cum  vero  &:  apparenti 
exade  conveniret  ,nihilopuseiret  excentricis  ,  aut  epicyclis ,  quo  illius  mo- 
tum  explicare  ,  ac  certis  numeris  dimetiri  liceret.  Nam  fi  fpatio  ipdierum, 
&  ii  horarum  a  fole  digretTa  eum  alfequitur  ,  fingulis  diebus  i;  gradus ,  &  lo 
tfere  minuta  conficiet ;  cumque  fol  eodem  tempore  fere  uno  gradu  m  ortum  pro- 
moveatur ,  lunam  motu  diurno  a  fole  iz  gradus ,  &  minuta  ii  recederc  neceiTc 
eft.  Quare  fingulis  horis  dimidium  ,  aut  circiier  gradum  peragrabit.  Neque 
erit  arduumconjundiones  omnes  medias  ,  vel  oppofitiones,  ac  demum  ipfin» 
lunacxtatemdignofcere:  ut  perepaftas  fatis  accurate  cognofcimus. 

Quid  igitur  hanc  lunx  theoriam  adeo  fpinofam ,  &  difficilem  efficit  ?  idem 
fcilicet  in  luna  quod  in  fole  ufu  venit  :  ha:c  aliquando  tardius ,  ahquando  cele- 
rius  videturpromoveri:  nequein  pleniluniis  tanta  occurrit  diverfitas ,  quanta 
in  quadraturis.  In  conjunftione  cnim  aut  oppofitione  luna:  inter  verum  me- 
diumque  motum  differentia  maxima  vix  ad  j  gradus  exfurgit:cum  in  quadraturis 
ultra  feptem  gradus  excurrat. 

Copernicus  duosepicyclos  conftituit :  verum  iftaad  vivumnonrefeco ,  cura 
ad  intimam  pertineant  Aftronomiam. 

lis  potius  accederem  qui  omiffis  tot  excentricis,  &  epicydis  una  eliipfi  coelc- 
ftes  motus  fatis  commode  explicari  pofle  putant. 

Rem  totam  ex  Comite  Pagano  oculis  fubjiciam.  Sit  ellipfis  B  C  B  ,cujus  cen- 
trum  A  ,  majordiameter  B  C  ,  minor  D  E.  Hic  porro  figura  non  unico  cen- 
tro  inftar  circuli ,  fed  duobus  F  &  G  ,  qui  foci  dicuntur ,  folet  deHneari.  Funi- 
culi  G  D  F,  extrema  duo  in-pundis  F  &  G  affixa  concipe  ,  &  ita  duo  radii  F 

D  &  D  G  ,  ftylo  ,  vel  digito  cir- 
cumdudi  ellipfim  defcribunt.  Ubi 
radii  mobiles  in  pundum  H  tranf- 
ferunrur ,  in  radios  G  H ,  &  F  H 
abeunt ,  qui  fimuljunfti  prionbus 
G  D,  &  D  F  aequantur.  Nam  quan- 
tum  crefcit  G  H  ,  tantum  minuitur 
F  H  ,  quoufque  ftylus  ad  B  pervc- 
nerit ;  tum  enim  F  B  fit  omnium 
radiorum  minimus ,  &  F  C  maxjj- 
mus.  Jam  licet  mentc  concipere 
planetam  non  in  circulo  excentri- 
co ,  fed  in  ellipfi  BCB  ,  ea  lege  de- 
ferri ,  ut  a:quabili  motu  circa  fo- 
cumF ,  promoveatur  ;  adeo  ut  no- 
bis  in  foco  G  conftitutis  insqua- 
J.is  jnotus  appareJVt.Fingamus  enin» 
Pp  iij 


50i  PHYSIC^  PARS   SECUNDA. 

Iblem  in  pnnfto  H  verfari  ,   angulus   B  F  H   diftanciam  illius  ab  apogaso 
B  ,  fcni  anomaliam   mediam  in  zodiaco  oftendit   :  angiilus  vero  B  G  H , 
qui  multo  minor  exiftit  apparentem ,  feu  veram  anomaliam  demonftrat.  Angu- 
lus  dcmum  G  H  F  utriufque  anomalix  differentia  ^quatio  futura  eft ,  eo  qui- 
dem  minor  ,  quo  majori  diametroBC  ,  five  utrique  abfidi  propior  exiftet : 
adeo  uc  fole  vel  luna  in  punftis  D  &  E  ,  minoris  diametri ,  qux  punda  medisc 
longicudinis  dicuntur,  exiftente,  ajquacio  FD  G  maxima  contingat.  Qu^od  fi 
fol ,  a«t  luna  fuperiorem  (ua:  orbits  partem  decurr.it ,  tardius  ferri  videbiturj 
ut  cum  veilatur  in  punfto  H :  fic  enim  angulus  B  F  H  ,  longemajor  exiftic  an- 
gulo  B  G  H :  ille  medium,  hic  verum  feu  apparentem  mocum  exhibet.  Con- 
trarium  evenit  cum  planeca  infcriorem  fux  orbitje  portionem  perluftrat ,  ut  ft 
jn  pundo  K  conftitu^txir,  celerius  progredi  apparebic ,  five  quod  cciTac  G  fit 
vicinior,  five  quod  angulus  C  G  K ,  qui  apparencem  folis  motum  dimetitur,  lon- 
ge  mnjor  fit,  &  apertior  angulo  CFK,  qui  medium  feu  squabilem  mocum 
exhibec  Taceo  fupericrem  focumFnon  tfte  proifus  immobilem  ;  neque  enim 
apogaeorum  loca  in  eadem  Itarione  fixa  permanenc.  Icaque  licec  concipere  cir- 
culum  radio  G  F  ,  &  cencro  G  defcriptum ,  quem  focus  iento  quidem  mota 
juxta  feriem  lignorum  peragratjac  tardiflime  inccditin  folis  orbita,nonenim 
abfolvitur  ,  nifi  expleco  11029  annorum  fpatio.  In  luna  citius  promovetur  :  nam 
79annisac  7  menfibus  perficitur.  Id  quidem  omnibus  planetis  communeeft, 
ur  focusfiiperiorF  fit  ccntrum  medii,  &  squabilis  motus  -,  in  fole  vero,  ac 
lunaglobus  telluris  inferiorem  ellipfeos  focum  obtinet.   Reliqui  planetx  cum 
circa  folem  moveantur ,  inferiorem  cujufque  orbit^e  focum  fol  occnpabit. 
Nec  mecuendum  eft  ne  hsc  hypothcfis  in  ipfa  Aftronomix  principia  impin- 
gat ,  cuni  ellipfis  fit  figura  fimplex  ,  uti  circulus ,  nifi  quod  dupHci  cencro  ac 
radio  delineecur.  Neque  id  abfurdum  fucurum  eft  ,  fi  planecs  niocus  circa  in- 
feriorem  focum  inaequalis  ,  circa  fuperiorematquabiHsexiftacjnon  enim  xqua» 
bilis  effe  poceft  ,  ficum  ucroque  comparecur.  Omitto  centrum  epicycli  lunx 
ineilipfi   lunari  deferri ,    Sc  unoquoque  die  15  "Gr.  10.  35  conficere  ,  cum 
duplo  velociore  motu  hina  proprium  epicyclum  pcrcurrat,  ac  fingulis  diebus 
14  Gr.  11.  54'.  progrediatur.  Sed  tamt-n  hoc  epicydo  nonnihil  ofFcndor, 
atqne  qptarem  ut  omnes  illx  rotx  ab  Aftronomia  exularent.  Jamfi  Cartefio 
credimiis ,  lunx  orbitam  ejus  efte  figurx  neceire  eft  ,  cum  ab  utroque  terrx,  & 
Martis  ccclo  hinc  inde  preniatur.  Unde  luna  celerius  movetur ,  &  minus  a  no- 
bis  recedit  circa  conjunftiones ,  &  oppofitiones  cum  fole ,  quam  verfus  quadra- 
tiiras ,  ubi  ilHus  orbira  mngis  excurrit,  &  majores  func  iliius  anomalix.  Acque 
hinc  mulca  toHigic  iatis  ingeniofe. 

i''.  Lunx  motum  menftruum  a  inotu  telluris  diumo  ,  feu  a  parvi  vorticis- 
vertigine  proficifci:  cnmqne  Kina  60  circiter  lemidiametris  renx  a  nobis  di-^ 
ftec ,  non  mirum  eft  G inrra  menfem  revolvitur  :  cum  terra  fj^^atiodiuino  mo- 
tum  fuum  abiolvat  :  nam  eadem  proportione  majus  fpatium  habec  dccurren- 
dum. 

1  Cum  mocus  lunx  pnrtim  a  telluris  minore  vorcire,  partim  a  folis  magno 
Yortice  pendent,  &  urrique  aptari  dchenr,  hin-  firutneque  fub  cclipticn  ,  ne- 
que  fub  xquatore  hicmotus  perficiatur.  Nam  d  d  folum  tcrrx  motum  fefeac- 
commodarct,  hic  motus  fieret  fub  xquatore.  Qvod  fi  a  folo  voitice  folis  pen- 


DE  MOTU   SIDERUM.  jo^ 

dcret ,  fub  ecliptica  omnino  abfolveretur  :  cum  autem  luns  vorcex  fit  folis 
vortici  vicinior ,  huicpotius  fe  aptat :  unde  luns  orbica  j  tancum  gradibus  ab 
ecliptica  defleftir. 

5".  Ex  figura  elliptica  vorticis  in  quo  luna  circumagicur ,  caufim  facis  proba- 
bilem  sftus  reciproci  Oceani  afRrrefe  putant  Cartefiani:qua:  hypochefis  crada- 
tu  proximo  fiifiils  exponetur.  Ec  certe  ut  alia  omitcam  qux  contra  hanc  hypo- 
thefim  afFerri  poifunt ,  cum  terra  eft  perigaca ,  &  celerius  motum  diurnum  ab- 
folvit ,  tum  lunam  quoque  celerius  rerri  oporteret  ;  cum  illius  mocus  a  mo- 
tu  tcrrx  pendeat :  &  camen  D.Romerex  variis  eclipfibus  quas  dodilf.  Heve- 
lius  oblervavit ,  omnino  conficit ,  tum  motum  lunx  fuilfe  cardiorem. 

Verijm  his  omiffis  qux  dubia  func,  aut  falfj ,  nunc  ea  qus  circa  motum  lunjB 
a  D.  Caflino  funt  obfervata ,  quxque  majoris  ufus  efie  polTunt ,  paucis  attinga- 
mus :  ea  quippe  uberius  explicaia  aliquando  Dco  annuente  edec  in  publi- 
cum. 

1°.  Luna ,  ut  diximus ,  fpatioiy  dierum,  &  o£kohoranim  orbitam  fuam  con- 
ficit ,  qu2  ecHpticam  interfecat ,  &cum  ea  efficit  angulum  j  graduum.  l/t  in 
figura  fuperiori  p.  197  fit  G  B  H  ecliptica  j  hanc  luns  otbita  A  B  C,  fecabit ,  &c 
angulum  in  B  efficiet  j  graduum. 

1".  Ea  porro  interfeftionum  punfta ,  feu  ut  vocant ,  nodi ,  ut  B ,  continen- 
tet  variancur ,  &  fingulis  diebus  tria  minuta  verfus  occafum  decurrunt :  adeo  ut 
fpatio  I  8  annorum  ,  7  menfium  cum  femilTe  fuam  revolucionem  abfolvant. 
Quare  luna  exadlo  menfe  nonadidem  eclipcicxpunftumrevertitur  j  fed  uno 
gradu  &  10  minutis  ab  eo  diftat. 

j  r.  Dum  luna  proprium  motum  conficit ,  fuam  a  terra  diftantiam  triplici 
modo  mucare  obfervacur.  1°  enim  illius  apogxum  C  in  figuracap.  i"  hujus 
diirert.  defineaca  fingulis  diebus  6  min.  &  41  lec.verfus  ortum  decurric  •,  atque 
Ulius  exceinricitas  I  S  41  partes  compleditur  ex  mille ,  in  quas  femidiametct 
■orbis  lunaris  divifa  concipicur. 

Hxc  excencciciias  eft  minima,  &fimplex,  cum  fol  xqualitcr  diftat  ab  apo- 
^xo ,  &  perigxo  lunx :  fed  ubi  fol  ad  apogxum  lunx  C ,  aut  perigxum  E  pro- 
pius  accedit ,  cum  augecur  illa  excentricicas.  Cumque  fol  eft  in  apogxo  vel  pe- 
rigxo  lunx  ,  fimplex  excentricicas  dimidia  fui  parce  augecur, 

Prxcerea  kina  a  conjundlione,  aut  oppofitione  fua  cum  fole  nft]\ie  ad  qua- 
draturas  longuls  a  terra  recedic :  fed  a  quadraturis  ad  novilunia  ,  auc  plenilunia 
itllius  diftancia  a  terra  minuicur.  Atque  hx  excencricicaces  magnfim  in  mo- 
tu  lunari  inxqualitacem  efficiunt.  Quo  autem  modo  hi  motiis  explicari 
queant  ,  non  polfumus  hoc  loco  fufius  exequi ,  perpauca  duntaxat  attinge» 
mus. 

Jamillud  innuimus  lunam  non  eandem  cum  fole  viam  infiftere  ;  cum  illius 
orbita  eclipticam  in  duobus  locis  interfecet :  quemadmodum  ecliptica  xqua^. 
torem  in  pundis  xquinodialibus  dirimit.  Inrerfeftionum  alcera  nodus  afcen- 
dens  a  Ptolemxo  ,  capuc  Draconis  a  recentioribus  vocitatur  :  tumque  luna  in 
in  Boream  defleftit;  declinacionem  maximam  ab  ecliptica  qux  eft  quinque  gra^ 
duum  ,  ventrem  Draconis  ,  utalterum  nodnmcaudam  Draconis  nominant.  Hi 
quidem  ,  ut  dicflum  eft ,  nodi  non  funt  immobiles,  fed  Ipatio  18  annorum ,  7 
menfHim  cum  femitre  fuarej  periodum  ab  ortu  in  occafum  abfolvunc,  Nani  fi  mu- 


J04  PHYSIC^   PARS    SECUT^IDA. 

luae  orbis'un2  &eclipticaE  interfedl^ones  in  iifdem  locis  fixaf  permaneren^t  , 
eclipks  tum  lunaE  ,  tum  folis  femper  in  iifdem  locis  Zodiaci  contingerent : 
fed  de  iis  mox  agendum. 

C  A  P  U  T   IV. 

De  Ecii^fibus  liina  &  folls. 

PRjufquam  de  eclipfibus  tumluns  ,  tum  folis  difleramus ,  non  erit  alienurrr 
perpauca  de  earum  obfervatione  &  utilitate  ex  ClarilT  Cafiino  prsfari^ 
Esf  qwidcm  utpr^cipua  Aftronomii ,  GeographiaE,&  Chronologiz  fundamen- 
ta  femper  habica:  funt.  Aftronomi  obfervationes  a  Chaldsis  Babylone  fadtas^ 
ante  annos  1400  etiamnum  confulunt,  ealque  cum  iis  qu2  noftra  state  conti- 
gerunt,  conferentes,  hinc  medium  ,  feu  squabilem  lunac  motum  coUigunt  eo 
quidem  accuratim,quo  maiore  temporis  interva  lo  inter  fe  diftant. 

G«ographiex  eclipfibus  lun.-E,  locorum  longitudines ,  &  diftantiasutcunque 
colligunt.  Cum  enim  eclipfis  lunje  ubique  eodem  temporis  momento  appareat, 
finona  v.  gr.  a  metidie  hora  Conftantinopoli  appareat ,  &  Roma:  hora  oda- 
va  videatur ,  argumentum  crit  Conftantinopoljm  15  gradibus  magis  adOrien- 
tem  veigere  quam  Romam-,  &  utriufque  meridiani  feu  longitudinum  difFeren- 
tiam  efte  15  graduum. 

Quanquam  fatendum  eft  non  adeo  perfpedVos  efle  luns  motus ,  ut  ex  edipfi- 
bus  locorumlongitudines  ccrtae  &  exquifitae  haberi  poflint.  Quo  enim  unius 
gradus  error  nonirrepat  ,nece(re  eftutiabulac  motuum  AftronomicaE  ,  Sc  ob- 
fervationes  ipfae  uno  minuto  non  aberrent  :  cum  duo  minuta  in  lunas:  motu 
uni  fcre  aEquatoris  gradui  refpondeanP 

Sed  nulli  magisufuiefle  poftunt  ecHpfes  ,  quam  definiendis  temporibus.  Sic 
ftatuere  pofllimus  ab  anno  primo  regni  Nabonnaftaris  ufque  ad  \mx  eclipfim , 
quaE  accidit  19  Oftobris  anni  1678  ,  annos  14.16  intercedere,  cum  j  diebus.  Nam 
tabula  Ptolemaei  qux  adeam  epocham  funt  conftrudlaE,  hanc  eclipfim  ,  qualis 
die  29  Oftobris  anni  167S  accidit,  die,  mpoftannum  14.Z6  NabonnafTuis 
&  eadem  horaexhibent:  cum  differentiaEmeridianorum,&  aliarumcircumftan- 
tiarumhabica  eftratio.  Nec  diffimiHratione  ,  quasante  fuerunt  ecHpfes ,  defi- 
niripoirunt :  magnoquidemargumentocertosfiderum  motus,  &  tempora  ipfa 
non  aliunde  melius  quam  ex  ipfis  ecHpfibus  dignofci :  cum  ex  antiquis  Pto- 
lemaEi  tabulis  hora  ipfa  ecfipfeos  quae  nofUis  contingit  itemporibus ,  habeai 
tur. 

Ncc  tamen  exqnifitum  tempus  eclipfium  qu2  futuras  funt ,  ex  iis  tabufis  ita 
confequi  polTumus ,  ut  fcmihoraE  fpatio  plerumque  non  aberrent.  Tot  enim 
fUnt  in  kinaE  motibus  anomaliar ,  aut  irregularitates  ut  vix  ad  eertas  regulas  exi- 
gi  poffint :  quanquam  lunaE  thcorialongeeft  perfeftior,  &obfervationesmuU 
10  fiint  accuratiores  iis  qu.x  aveteribus  fimtufurpat.L-.  Sed  tamen  mulcumad- 
huc  deeftulcimxperfedioni :  arque  ut  fenfibiles  motusadcerMS  Ifsies  fint  re-» 
^ocatas ;  funt  alii  motus  infenfibiles  qui  non  nifi  pofl  longum  temporis.  iiiter- 
vallum  fiunt  fenfibiles. 

Luna  echpfim  patnur ,  quando  cerrae  umbtam  ingreditur  :  quod  wm  accidit 

cuin 


DE    MOTU    SIDERUM.  py 

cutn  foli  c  regione  opponitur ;  atqiie  anibo  kuiiinaria  utrique  nodo  funt 
proxima.  Solveronobis  videtur  deficere  in  ipfo  novilunii  pundo  ,  cum  luna 
iliiusalpeftunosfravidat.  Sedquando  ab  itinere  folis  eadefledit,  &  ad  Bo- 
ream  ,vel  Auftrum  declinat,  tum  nec  folem  occultat,  neque  ab  umbra  terrc 
obfcuratur  :  quod  utique  figuris  magis  quam  verbis  explicatur :  una  quidem 
folis  ,altera  lunae  eclipfim  cxhibct.  bit  oculus  in  E  ,  luna  in  D  ,  hxc  folem  oc- 
cultabit  lis  qui  in  lerra  circa  pundum  E  verfantur.  Qui  veto  in  Fexiftunt, 
folari  lumine  nonfraudantur.  Sed  luna  B  aut  C  ,  cum  terrx  umbram  fubit, 
ptivatur  lumine  ,  &diutiiisilliusdefcdtiodurat,  cateris  paribus ,  quo  terras  A 
cftvicinior. 

Ex  iis  liquet  cur  eclipfis  folaris 
nunquam  fere  integra  ,  &  totalis 
exiftat ,  nec  unquam  toti  terrarum 
orbi  appareat  :  cum  enim  luna  in* 
tra  unius  horx  fpatium  dimidium 
fere  gradum  conficiat  ;  quantum 
fcilicet  diamcter  folis  in  proprio 
ccclo  occupat,  vix  evenit  ut  folem 
cui  fere  atqualis  apparet ,  totuni 
obducat  vvel  certe  intra  pauca  mo- 
mentaaliquam  folis  partem  nobis 
aperir.  Nec  ficri  poteft  ut  ubique 
tetrarum  foiem  occultet,  cum  luna 
inter  omnium  oculos ,  &  folem  in- 
tercipi  non  poflit  :  fecus  de  lunari 
cclipfi  fentiendum  eft:  cum  enim' 
luna  omni  lumine  cateat ,  toti  ter^ 
rarum  orbi  obfcurata  apparet. 
1°.  Hinc  colligitur  folem  efle  luna 
longe  majorem,  cum  terrac  vmbra 
qurc  in  conum  definit ,  tota  fepe 
obfcuretur  ,  &  diutins  immerfa  ma- 
near.  Atque  illud  cermm  eft  um- 
bram  tem  in  apicem  defincre  ,  neqne  in  infijiimm  protrahi :  ut  accideret  fi 
terra  eflet  squalis  aut  mijor  fole :  non  enim  cxteri  planetae  ab  umbra  terrjE  ob- 
fcurantur.  Unde  hoc  minor  eft  eclipfis ,  quo  luna  eft  apogaco  vicinior,aut  lon- 
giusa  terraabeft  •,  aut  cet te  quo  major  cft  illius  latitudo,  quando  fcilicet  alte- 
rum  e  nodis  prxcife  non  occupat.  Cum  enim  plufquam  14  gradus  a  nodo  di- 
fbt ,  tum  major  eft  illius  latitudo  ,  quam  ut  tcrra:  umbram  fubear.  Atque 
hinc  liquet  cur  nnoquoque  menfe  eclipfis  non  accidat ,  &  qua  ratione  tam  cer- 
to  pramuntiari  polTit,  Atque  hicde  caufis  eclipfium  iis  poilunt  fufficere,  qui 
tenui  &  vulgari  rerum  cocleftium  cosrnitione  contenti  funt.  Qiii  vero  earum 
ftudio  tenentur  ,  ad  ea  qux  D.  Caffinus  nobifcum  communicavit ,  animum 
adjungant. 

1°.  Id  polTe  accidereutfoldeficerenobis  videatur,  licct  luna  inter  folem, 
&  oculos  noftros  dire(Sle  noninterponatur  ji^que  maxime  accidit  propeho- 
TQm.   IL  q^ 


3o5  PHYSIC/E    PARS   S  E  C  U  N  D  A; 

nzontem,  quod  ibi  radii  folares  refradli  folem  in  proprio  loco  non  exhi- 

b  eanr. 

z  .  Tiim  luna  deficit,  ciim  nodis  vicina  non  longius  apunfto  foli  oppofito 
difcedic,  quam  femidiametri  apparentes  lunx,  &c  umbrs  telluris  patent,  ut 
iii  figiira  cernere  eft.  Poft  invcntum  telefcopium  tempus  diligencer  obfervari 
folet  quo  quasque  lunaris  macula  umbram  terras  ingreditur  :  quod  quidem  in- 
veniendis  locorum  longitudmibus  utileelfe  poteft-  Sed  cum  eam  lunae  macu- 
lam  pars  folis  d:ameiri  exigua  illuminac ,  tum  penumbra  dicitur  ,quamdif. 
ficillimum  eftabipfaumbra  fecernere :  u;ide  vixinicmm  auc  finem  ec.ipfeos 
fatis  accurate  polFumus  dilliinguere. 

5^  Eclipfes  uc  parallaxes  ,quaura  fic  diftantia  cum  folis ,  cum  luni  a  terra  ,  & 
quanta  fitucriufquefiderismo'es  docenc.  Parallaxis  lunac  canta  eft,  quanta  fe- 
midiameter  terrs  ex  luna  vifi ;  eaque  in  niedia  diftantia  eft  fere  unius  gradus. 
Ex  obfervation:bus  D,  Canini  diamcter  terii  ^ft  fcre  quadrupla  diametriluna- 
rjs:  minimalursa  terradiftantia  tft  55  ,  maxima  (Si  &  pniloamplius  fcmid. 
terra::  minima  lunsa  terra  diftantia  cft  fjre  quadrmg  nt^lima  pars  minimx  'o- 
lis  diftantix  a  terra.  Vix  uuius  Jiametri  tirrcc  Lrror  in  ha;  iupputacione  poceft 
irrepere  ,  quod  terrs  diamecerlcnfi  ilem  Fi.ibeat  cum  ca  diftantia  radoncm: 
unde  in  minima  illius  diftanti^  parallaxis  luns  eft  uniusgradus  &  ^  minucorum. 
Ea  quippe  eft  difFerencia  ficus  apparentis  reipcftu  duorun)  obler,vatorum, 
quorum  unus  lunam  zenith ,  alter  honzonti  proximam  viderct,  Hic  quippe  uno 
gradu  a  ftella  remotiorem  cerneret.  Diameter  folis  eft  ccntics  major  diame- 
tro  terrx,  fuperficies  folis  10000  cerrae  fuperficiem  continet  j  &  folidum  il- 
lius  millies  mille  majus  eft  telluris  globo.  Di.^meter  luv.x  apparens  in  media 
fui  a  terra  diftantiazquaUs  eft  diametro  folis  apparenci ,  cum  eft  m  apogxo  ,  51 
min.  &  40  fec,  diameter  \\inx  in  perigxofemper  major  tftfolis  diametro ,  ubi- 
cunquefit.  Augeripoteftdiameter  lunac  fexagefima  fui  parte  ab  horizonte  ufque 
ad  zenith  noftrum.  Jam  dimidium  hujus  incrementi  accipic,cum  ad  cricefimum 
gradum  fupra  horizoncem  pervcnit.  Ac  circa  vifibiles  diamecros  cum  folis,  tura 
lun2  ,  tum  aliorumplanetarum  obfervationes  adeo  accuratas  &  multiplices  fe- 
citD,  Picard,  ex  quo  tranfverfa  filain  tubi  optici  foco  apcandi  artem  invenit, 
ut  vix  quicquam  hac  in  re  defiderari  po{Iit, 

Illud  quoque  non  omictendum  machinam  a  D.  Romer  cum  adhuc  eftet  in  Gal- 
lia  ,  inventam  efle  &  perfedlam ,  qua  eclipfes  omnes  tum  folis ,  tum  lun.T  ci- 
tra  tabulas  Aftronomicas  inveniri  facilc  polfunt ;  non  ex  modo  qux  jam  ef- 
fluxerunt ,  fed  \\\x  etiam  qux  futurac  func.  Qnam  ucique  Rex  Chriftianifllmus 
curnin  Academiam  Regiamvenire  dignacus  cft  anno  16S1  die  5.  Decembrisat- 
tcnte  eft  concemplacus  ,  vti  &  alteram  machinam  ab  eodem  peringeniofo 
viro  inventam  ,  quiplanetarum  loca  unoquoque  die  &  hora  indicai,  quae- 
que  perpetuarum  ephemeridum  loco  eire  poteft.  Ante  id  temporis  D  Caffinus 
planifphirium  excogitaverat  magnx  utilitacis :  nam  ejus  ope  non  planctarum 
modo  j  fcd  &  ftellarum  loca,  coeli  quoque  ftatus  &  pofitura,faci!c  invemuntui. 


D  E   M  O  T  U  S I  D  E  R-  U  M.  .     307 

C  A  P  U  T     V. 
DelMN<tmACHHs,&  ilUns  motn  circa  propnnm  axem. 

EX  iisqiia:  de  corpore  lunari  diximiis ,  utcunque  conjicerepodlimnsqux-fij 
iliius  natura.  1°  enim  conftat  lunam  non  eflc'  corpus  Ixve  ,  &c  politum  inftar 
fpeculi  :  vix  cnim  fub  oculos  cnderet ,  &  lumen  tantuirmodo  ex  paucis  locis  re- 
flefteret ;  rcliqux  partes  non  in  oculum  ,  fed  alio  luccm  regererent.  Quare  lu- 
na  corpus  cft  afperum ,  &  inxquale ,  quod  quoquoverfum  lumen  fuum  refleftit: 
adeo  ut  partcs  quxcjue  in  orbcm  radicnt  ;  nec  minus  luna  a  telluris  «lobo, 
quam  vicidtm  terraacorpore  lunari  colluftratur.  Nequeenim  aliunde  lux  illa 
debihorqua  totus  oibisluna:  fiientis,  &propcmodum  novx  perfunditur,quam 
a  terraproficifcitur.  Undefiquis  c  luna  ,  cum  novaeft,  terram  fpedaret ,  to* 
tumtclluris  hcmifphsErium  afo!eio'Iuftratumintueietur.  Luna  crcfcente  terra 
yelut  ftnefccret :  ita  utin  plcnilunio  tcrra  filens  ,  aut  nova  appnreret :  eafdcni 
enim  fubeunt  phales  terra ,  &  luna  ,  cum  una  ab  altera  colluftretur. 

1°  Macula:  in  luna  tclefcopio  cernuntur  innumera;  partim  obfcura: ,  partirn 
lucidx:  fic  tamenutobfcuritasearum  minuatur,  quo  dircftiorcs  radiosa  fole 
excipiunt ,  &  in  plcnilunio  quafi  in  mcridie  omnino  colluftrcntur.  Decrefcen- 
tc  luna  umbra:  redcunt ,  fcd  in  partcm  oppcfitam  projcfts :  imo  ejufmodi  cor- 
poralucida  extra  limbum  lunae  cernuntur,  quafi  partcs  eminentiorcs  ;  in 
maculis  nigris  &  perennibus  plurcs  confpiciuntur  quafi  fcopuli ,  autinfu'a;; 
confinium  partis  riluftrats,  &  obfcura:  in  crefcente  aut  decrefcente  luna  in- 
3Et]uale  ,  &  lacerum  videtur. 

Perennes  vero  \\\x  &  fubnigrx  maculs  funt  paries  lunx  non  adeo  afperx ,  & 
inzquales ,  quxque  lumen  non  tam  vaiide  rcj^erunt  ;  neque  tamen  eas  eire 
aquas  ctediderim ,  cum  nulli  vapores ,  aut  ncbulx  c  luna  attollantur ,  qux  in- 
fignis  ahcujus  partis  confpedum  oculis  fubducant,  aut  radios  luminis  inftin- 
gant. 

Itaque  ut  fatear  in  corpore  lunari  partes  eire  alias  aliis  elatiores ,  quas  fi  li- 
buerit ,  montes  appellabis  :  quorum  umbrxcrcfcente  luna  decrcfcunt ,  donec 
in  pleniluniopenicus  evanefcant  ;ac  ienefcente  luna  parsea  lucidior  vidcatur, 
quxantceratobfcura.  Ut  concedam  illud  quoque  areas  quafdam  velutcolli- 
busfeptas,  autprofundiores  valles  in  luna  confpici,  qux  in  pleniUinio  candi- 
cant,  crefcente  ,  autdecrefcenteluna  nigrefcunt  :  tamen  non  dabo  lacus  aut 
maria  in  'una  ,  ut  in  terra  videri  ;  ac  multo  minus  id  concedam  ,  lunam  inftat 
lerrx  habitari.  Deinde  in  obfcuris  illis  partibus  quas  lacus  autmaria  vocitanr, 
funivalles,  &  quafi  ingentes  putei,ut  in  fplendidis  lunx  partibus  :  magno  qui- 
dem  aiigumento  nigviores  maculas  non  efie  aqux  analogas.  Aqua  enim  eas  fof- 
fas  impleret ,  &  ad  libvUam  fefe  componeret.  Mirum  enim  merito  videri  pof- 
iit  fi  planetx,&  animantes  in  ea  regione  non  exurantur,cum  per  15  dies  integros 
fol  eidemlunxhemifphxrioinfideat ,  acdiesunus  dimidius  fit  menfis.  Addete- 
mereeaafteriquxnulla  ratione,  nullo  expcvimento  muniuntur. 

Atque  hxcde  maculis  lunx  jam  diu  diftaja  fucrant,  cum  D,  Caflinus  quae 
circa  eas  maculas  diligentilTime  obfervavit,  nobifcum  benigne  communicavir^ 


36S  PHYSIC^      PARS     SECUNDA. 

I  °  Prscer  eas  maculas  nigrioies  qu£  uudis  oculis  confpiciuntur,  cemplures , 
&miiiores  tuboopticodeprehenduncur,  quarum  alia:  fere  ut  rupes  eminent , 
alia;  figuram  rotundam,autovalemfortiuntur.  E  medio  macularum  plerumquc 
excelfi  montes  afTurgunt ,  ac  juxta  diverfum  fo!is  afpeftum  varias  fpecies  ocu- 
lis  (ubjiciunt :  nam  in  lis  quandoque  partes  pri  aliis  eminent ,  &  luncc  fuperfi- 
ciei  infiftunt  ad  perpendiculum.  Cum  enim  fol  iis  partibus  imminet,  &  radiis 
perpendicularibuseascoUuftrat ,  tum  nullam  umbram  projiciunt,  fed  ubi  ex 
obliquo  eas  partes  illuminat ,  tumumbras  in  partesoppofitas  dirigic. 

20  Pars  ea  lunje  in  qua  lumen  definit,  ex  obliquo  magis  a  fole  perftringitur, 
&  eo  loci  major  eft  umbra  montis  lunaris  ;  atque  hujufmodi  umbra;  in  quadra- 
turis  funt  diftincfiiores :  in  eam  quippe  partem  qui  oculis  nofttis  exponiair , 
feu  in  difcum  lunarem  a  fole  colluftratum  c^  umbra:  projiciuntur. 

} '  In  pleniluniis  nullse  umbras  cernuntur  :  tum  enim  fol  partem  luns  nobis  ob- 
verfam  fua  luce  complet ,  &  qui  circa  lunac  margines  extant  montes ,  ex  ea- 
dem  parte  a  nobis  cernuntur ,  qui  a  fole  colluftratur.  Unde  partes  umbris  di- 
\mx  tam  noftros  fugiunt  oculos ,  qiiam  folem  ipfum.  Itaque  in  pleniluniis  par- 
tium  extantium ,  &  deprelBrum  nuU  i  funt  fere  difcrimina  :  quod  nuliis  um- 
bris  diftinguantur  :  tametfi  magna  eft  lucis ,  &  obfcuritatis  in  iis  partibus  varie- 
tas  :  cumquacdamlucem  fortiiV  regcrant,  alia:  debilius,  Sunt  enim  quxdam 
in  medio  candidiores ;  alise  quafi  radios  in  orbem  fpargunt ,  quos  fortc  illa: 
eminentiores  refledunt.  Nequein  quadraturis  ea:  diftingui  polfunt,  quod  ju- 
oa  alia  aliis  excelfiora ,  &  ferie  quadam  difpofita  ex  umbrarum  inajqualitate  du 
ftingui  non  pollint. 

4.Umhrac  augentur  &  minuuntur  juxta  varium  lunx  fitum.Sic  crefcente  luna, 
cumea  magis  ad  Orientem  vergat,  quam  fol  ipfe  ,  omnes  umbrac  in  ortum  di- 
tiguntur.  Contra  luna  decrefcente ,  cum  ea  magis  ad  Occidentem  deflc£kat, 
fol  in  occafum  umbras  omnes  porrigit. 

j.  Circa  utramque  quadraturam  quaedam  partes  lucid.^e  extra  luminis  confi- 
nium  porreftcE  ,  quafi  alunadivulfx  telefcopio  deteguntur,  esque  nihil  funt 
practer  excelfa  quxdamjuga  in  hemifphxrio  luns  obfcurato  extantia,  qiKcque 
prius  crefcente  luna  illuftrantur ,  qu^m  cornm  radices  :  ut  decrefcente  luna 
adhuc  fulgcnt,  cum  partes  deprefliores  nulla  amplius  lucecolluftrantur. 

Atque  haec  partiuni  inaequalitas  tam  varie  lumen  cum  umbris  temperat , 
ut  exquifitas  interdum  figuras  exhibeant  :  ut  circa  decimum  aut  undecimum 
lunxdiem  puellacrinibus  fparfis  in  lun.T  fedione  fuis  apte  exprimi  videtur. 

Utrum  autem  luna  fpatio  menftruo  circa  proprium  centrum  volvatur  ,  hic 
non  cxcutio,  quanquam  id  vero  proximum  mihi  videatur.  Vix  enim  aliter 
explicari  poteft  cur  eadem  lunac  facies  nobis  obvertatur.  Qiiin  etiam  uno 
item  8c  altero  librationis  motu  tumab  Auftro  in  Boream  ,  &  vicilTim ,  tumab 
ortuin  occafum  eam  agitariCaffinusdemonftravit  ex  ipfis  luna:  m.iculis ,  qux 
aliquando  circa  lunx  margines  vel  repente  apparent,  vel  oculis  fubducun- 
tur.  Vervim  ifta  ,  Sc  alia  hujus  generis  plurima  Aftronomis  integra  relin- 
quimus. 

Nonerittamenalienum  de  hoclun.xmotu  circa  proprium  axem  ,  ex  opere 
nondumeditoD.  Ca(rini,quodqu£in(\itutionum  felenicarum  iitulo  infctibit. 


DE    MOTtJ    SIDERUM.  p^ 

perpauca excerpeie :  ea  quippe  nonnihil lucis  funt  allatura  iis qus  fufe  jam  ex- 
poluimus. 

Primum  itaque  ut  in  telluris ,  fic  in  lunae  globo  axis  proprius  &  duo  poli 
terra:  polis  analogi,  quorum  unus  eft  borealis ,  alter  auftralis  diftingui  pof- 
funt,  iique  noniildemomninopundlis  &  iifdemmaculisfuntaffixi. 

2.  Ut  diurna  revolutio  ftellarum  juxta  Copernicum  ab  ortu  in  occafum  ex 
diurna  terrne  veitigine  ab  occaftiinortumproficifcitur  :  fimili  prorfus  ratione 
oculo  in  quamvis  luna:  partem  tranflato ,  revolutio  quacdam  ftellarum  ab  ortu 
in  occafum  apparebit,  (iglobus  lunaris  circa  proprium  axem  vertatur. 

j.  Ut  iidem  funt  in  luna  poli ,  idem  maximus  circulus  qui  eft  in  medio  in- 
ter  utrumque  polum  intervalio :  fic  iidem  funt  paralleli  huic  maximo  circulo, 
quixquateri  terrx  eft  analogus ,  iidem  funt  meridiani  qui  per  fingulas  macu- 
las  pertranfeunt  ;  cumque  Tunaris  fc  dlio ,  qua:  partem  h.iminofam  ab  obfcura 
dividit,  variis  temporibus  perdiverfas  maculas  pertranfeat ,  &  inhemifph.Trio 
nobis  expofito  ab  occafu  in  ortum  progredi  videatur ,  oculo  in  lunac  fuperficie 
conftituto  ab  ortu  inoccafum  eadem  (edio  ferri  videbitur.  Nam  partes  luna; 
qui  nobis  funt  Occidentales ,  oculo  in  luna:  fuperficie  pofico  terram  ccElum- 
que  afpicienti  Orientales  futurx  funt.  Qiiemadmodum  partes  terrx  qus  nobis 
ad  Occidentem  pofita:  funt,  Antipodes  ad  Orientem  fitas  judicant.  Quare  fi 
quis  efleiin  lunaconftitutus  ,  is  progreftum  luminis  folaris  per  lunaemaculas 
ab  ortu  in  occafum  feiri ,  camque  luna:  illuminationem  fucceffivam  fpatio  zy 
dierum  cum  femilfe  perfici  judicaret  :  adeo  ut  dies  naturalis  in  luna  feu  refti- 
tutio  folaris  luminis  ad  eafdem  lunx  maculas  hoc  dierum  29  fpatio  cum  femifle 
abfolvatur. 

4.  Lunam  confpicimus  ex  terra  per  ftellas  fixas  prc^redi ,  &  ad  eafdem  re- 
verti  fpatio  fere  27  dierum  cum  triente.  Qnare  qui  ejlent  in  maculis  centro  vi- 
cinis ,  aut  in  lis  qux  funt  in  fupcriori  luna:  hemifphaerio  oppofitx ,  eafdem  ftellas 
revolutione  perada  verticibus  imminentes  confpicerent.  Cumque  videamus 
lunam  per  fixas  moveri  ab  occafu  in  orcum:fiqui  elfent  in  fupremis  maculis 
conftituti  ,  iidem  ftellas  ab  ortu  in  occaliim  fpatio  27  dierumcum  triente  ferii 
exiftimarent.  Cum  ergo  exdem  lunx  partes  diverfis  temporibus  ad  diverfas 
fixas  in  circulum  difpoficas  convertancur ,  &  ejedem  maculx  terrae  femper  ob- 
vertantur ,  palam  eft  eas  luna;  maculas  circa  proprium  lunx  axem  torqucri ,  Sc 
circulum  agere.  Sic  terra  a  luna  confpedta  divcrfis  temporibus  in  diverfas  in- 
eidic  ftellas ,  qux  iis  opponuncur ,  quas  ex  terra  obfervamus  lunae  oppofitas. 
Fit  autem  hxc  luncE  revolutio  circa  axem  proprium  ab  occafu  in  ortum  ref- 
pedlu  fixarum  fpatio  27  dierum  fere  cum  iriente :  ut  revolutio  terras  juxta  Co- 
pernicum  fit  circa  proprium  axem  fpatio  2  5.  horarum  cum  minutis  56,  aut  cit- 
citer.  Mocus  ille  corporis  lunaris  cirea  proprium  axem  ex  eo  quoque  colligi  po- 
teft  ,  quod  fol  omnes  illius  partes  intra  fpatium  menftruum  illuminet.  Cum  ita- 
que  omnes  luni  partes  fol  irradiet ,  five  is  in  centro  vorticis ,  five  in  fuo  orbe 
conftituatur  ,  necefte  eft  uc  luna  circa  proprium  centrum  gyret.  Accedit  etiam 
quod  maculx  polis  hujus  motus  vicinx  parvos  circulos  defcribant ,  ut  D.  Caf- 
finus  in  eodcm  opere  demonftrat 

5 .  In  luna  ut  in  terra ,  folis  motus  annuus  &  apparens  comparari  poteft  vel 

Qil   "j 


510  PHYSIC^   PARS    SECUNDA. 

ai  fixas  ,  ad  quas  revertitvir ,  vel  ad  pnndta  xquino£tialia  qux  in  lana  funt 
peculiaria-  Cumautemcircuitus  folis  lerram  cum  luna  compichendat ,  motus 
lolis  annuus  a  luna ,  ut  a  terta  videretur.  Quod  utique  nccefle  eft  evenire  in 
quacunque  hypotheli,  Nam  in  fyftemate  Copernicano  luna  quae  terram  ambit, 
unacum  terraipfa  circa  folem  niotu  annuo  abripitur.  Intra  anm  fpatium  Kina 
duodecies  circa  ternim  volvitur ;  ex  qua  utique  revolutione  menftrua  ina:qua- 
litas  qu^dam  in  motu  annuo  folis  exoiitur :  qux  quidcm  inaequalitas  in  eo  mo. 
tu,  ut  a  luna  confpicitur,  co  eft  minor  ,  quo  orbis  lunx  quem  motu  propvio 
perluftrat  ,minot  eft  cum  ovbe  folis,  aut  orbe  tcmannuo  comparatus :  adco 
ut  juxta  oblervationes  D.  Caffini  di;imeteroibis  lunaris  vix  fitpars  trccentefu 
ma  orbis  annui  -,  ac  propterca  undecim  tantummodo  minutorum  ad  fummum, 
inxquahtatem  motui  annuo  ,  qualis  apparet  ex  terra  ,  menftrus  ills  rcvolutio- 
nes  po{funt  adjicere, 

6.  Cumplanum  eclipticxin  terra  vocitemus,  foHs  orbitam  ;  ac  motus  luns 
proprius  percirculumquiab  co  plano  5  vel  circitcr  gradibus  dtfli.d:it ,  pcrfi- 
ciatur.  Haec  deviatio  \mx  ab  echptica:  plano  non  videbitur  h.  lole  major  uno 
minuto.  Non  enim  per  talem  dedinationem  luna  plufquam  undecima  pavte 
femidiatnetri  orbis  lunaris  quemmotu  proprio  percurvit ,  fupraecliptica:pla- 
mim  attollitur  :  tota  vero  (emidiamet  r  orbis  lunarisex  (ole  vifi  non  apparet 
mnjor  11  minutis  :  ergo  ipfadeviatioab  ecliptica,  feulatitudo  \unx  ex  fole  vi- 
ia  non  majot  eft  uno  minuto. 

CAPUT      VII. 

De  Mercnrli ,  &  f^enerU  phanorneKis    &  motu. 

Ellquorum  planetarum  motus  explicatu  funt  faciliotes  in  Copernicana-, 
aut  in  Tychoniana  hypothefi  ,  quam  in  Ptolemaica  :  cum  a  motu  folis  , 
aut  tem  omnlno  dirigantur.  Sic  in  fyftemate  Copernici,  aut  Civtefii,  quod 
ut  hypotcfis ,  non  utthefis  ab  Aftronomis  fupponi  poteft  ,  fol  in  cer.tro  hujus 
vorticis  quem  incolimus  conftitutus  fpatio  i6  dierum  aut  circiter  circa  {uuai 
centrum  volvitur,  So'i  proximaeft 


Mercurii  orbita,  quam  fpatio  88 
dierum  decurrir.  Mercurium  exci- 
pit  ovbis  Veneris  ,  terrx  orbi  finiti- 
mus  ;  cujufmodi  eft  circulus  SGS  : 
orbis  terrx  etit  LNL,  tandem  CEC 
vel  echpticam  ,  vel  fuperioris  pla- 
netae  orbem  exprimat :  quibus  po- 
fitis  ,  jam  inferiorum  planetarum 
Mercurii,  &  Veneris  pharnomena 
expendamus. 

Ac  primum  Mercurius  non  lon- 
j;vus  a  folediftat,  quam  iS  gradi- 
bus.  Nam  circulum  foli  proximum 


TCQ, 


DE   MOTU    SIDERUM.  jri 

defcribitjCO  citius ,  quo  foli  eft  propior.  Hinc  fit  raro  fub  confpeftum  ve- 
niat.  Qnac  autem  de  Vencre  dicluri  fumus ,  ad  Mercurii  theoriamapplicari  fa- 
cilepoterunt.  Cum  itaque  Venuslongiffime  anobis  diftat,  ut  quando  eft  in 
G  ,  terra  in  L  conftituta ,  tum  plenoorbe  lucet,  fol  quippe  partem  illius  no- 
bis  obverfam  coUuftrat  •,  fed  tubo  optico  vifa  ,  tum  mole  admodum  immi- 
nuta cernitur.  Contra,  ubi  erit  verfus pundum  S :  tum  enim  terri  L  erit  proxi- 
ma ,  &c  tubo  optico  longe  major  apparebit ,  fed  falcata  admodum  &  fere  in- 
ft.ir  novx  lunx  :  nudis  tamen  oculis  ejufdem  fere  molis  cernitur ,  quod  partem 
illius  oblcuram  diftinguere  non  poflimus.  Circa  punda  9 ,  &  5  quam  poteft 
longiffimea  fole  digreditur,  48  fere  gradibus  verlus  pundum  K  aut  O  cerni- 
tur  ;  tumquedimidio  fere  orbe  ,  &  quafi  luna  in  quadraniris  apparet.  Itaque 
bis  cum  fole  conjungitur  in  G  &  S  ,  (ed  in  altera  conjundlione  noois  eft  finiti- 
mi,  nemp?  juxta  punftumS,  tumque  nudis  oculis  videri  non  poteft,  quod 
radiis  fo!aribus  non  illutVetur  :  fed  ubi  aliquantulum  ab  eo  punfto  difceiterit 
tum  falcata  cernitur,  ac  longe  cft  amplions  molis.  Contra  ,  ut  diximus  ,  in  al- 
tera conjundlione  verfus  G,mo!e  quide  eft  minima:  fed  plcno  tamen  orbe  lucet. 

Quod  fi  Venusubique  fole  infeiior,  &  terra»  etret  vxinior  inftar  lunx  ,  pro- 
pe  utramque  illius  cum  fole  conjundt:onem  ,  cum  videlicet  matutina  eft ,  aut 
vefpertina ,  femper  falcata  cernerctur.  Ac  demum  (i  illius  orbita  a  terrx  cen- 
iro  defcriberetur ,  ut  vifum  eftPtolomnco,  Venus  nonnunquam  foli  oppone- 
rctur.  Q_ip^^ '^^"T^  nii"']"^"'' ^ccidat ,  Ptolemius  ingentem  epicyclum  ,cujus 
diameter  (it  fere  centum  graduum  illi  apravit.  Tycho  vero  Venerem  ut  reli- 
quos  planetas ,  luna  exccpti ,  a  fo!e  circumferti  voluit :  qux  quidem  opinio 
iis  eft  defendenda  ,  quibns  fyftema  Copernici  non  placet. 

Jam  illud  obfcurum  elfe  non  poteft  cur  Mercurius  a  fole  minus  digrediatur : 
cum  minorem  circa  folem  defcribat  orbitam  ;  aut  cur  interdum  in  fole  ipfo 
videatur,  ut  a  Giflendo  pnmum  ,  tum  ab  Hevelio  fuit  obfervatum  ;  idque 
diey.  Novembris  anni  1677  contigit ;  cur  etiam  inftar  Veneris  falcatus  appa- 
reat ;  cur  fit  fplcndidior  Venere ,  quod  foli  vicinior  :  cur  Venus  itidem  reli- 
quis  planetis  multo  illuftnor  exiftat :  adeo  ut  fcintillare  inftar  ftellaru  videatur. 

Non  erit  alienum  ,  quac  circa  Mcrcuiium  &  Venerem  a  D.  Cadino  fuerunt 
obfervata ,  hoc  quoque  loco  fubjicete ,  fic  tamen  ut  qua:  ditficiliora  videri  pof- 
fint ,  omittamus. 

1°  Raro  Mercurius  fub  oculos  venit,  quod  foli  vicinior  ex  ejnfdem  radiis 
vixemergat:  neque  ut  jam  didumeft,  plufquam  17  aut  18  gradus  a  fole  re- 
moveatur ,  quantum  fere  luna  altero  a  novilunio  dic  ;  ac  fipe  ad  folem  rever- 
titur  poftquam  iSgradusab  eo  recelTerit :  adeo  ut  maximia  fole  digrefliones 
novem  gradibus  inter  fe  diffLrant. 

1°.  Hincfequitur  Mercurii  orbitamSGS,  foUdreexcentricam,  autcerteeam 
efte  ellipticam  :  itautfol  majorem  diametrum  non  bifariam  fecet  :  fed  in  ea 
ratione  qux  eft  2  ad  5  &  paulo  amplius  :  cum  maxima  Mercurii  a  fole  diva- 
gatio  aliquando  fit  17  gr.  aliquando  18  gr.  &r  difFerentia  utriufque  fit  tertia  pars 
maxim.-E  digrefiionis.  Cumque  res  ad  calculum  revocatur ,  ea  proportio  inter 
femidiametrum  excenttici  Mercurii,  &  folis  erit  ut  59  adioo.  maxima  Mer. 
curii  a  fole  diftantia  ,  quam  aphelium  vocant,  nunc  eft  in  n  gradu  Sagitta_ 
tii :  miniiua  diftantia ,  feu  penhelium  eft  in  u  Geminorum ,  fi  Mercurius  ex  fo^ 


jii  PHYSIC^   PARS   SECtJNDA. 

le  vifus  pbnatut  :  Poft  88  dies  ad  unum  ex  iis  pundis  revertetur  ;  ac  (arJo 

quidem  motu  ea  punika  verfus  ortum  deferuntur ;  adeo  ut  uno  gradu  40.  annis 

promoveantur. 

Hujus  motus  orbita  edipticam  fecat ,  Sc  cum  ea  efficit  angulum  fex  graduum: 
ita  ut  linea  feftionis  prope  folis  centrum  pertranfeat :  nodus ,  feu  interfedio 
borealis  ad  ij  gradum  korpionis  refertur  :  atque  hi  nodi  uno  gradu  fcre  45  an- 
nispromoventur. 

3"  CumMercurius  fubobtutum  non  cadat,  nifi  cum  eft  in  maxima  a  fo- 
le  digredione,  vix  unquam  tubo  opticorotundus  videtur  :  fed  interdumbi- 
fariamfedus,ut!una  inquadraturis  jinterdum  paulogibbofior,  aut  ^liquantu- 
lum  cavus  cernitur :  cumque  is  borizonti  fit  proximus ,  &  vaporibus  obdudus,. 
vixillins  figiuam  aut  magninidinem  afiequi  poirumus.  Id  tamen  liquet  eum  a 
fole  liimen  fuum  matuari ,  &  circa  folem  revolvi. 

4".  Vifuseft  quater  in  fole.  in.  A  GafTendo  anno  ifijidie  feptima  Novem- 
bris.  10.  Surattae  anno  i6yo.  j°-  a  D.  Hevelio  in  PruflTia ,  &  Londini  anno  i6(Jr, 
3  Maii.  40  Avenione  a  DD.  Beauchamps,  &  Gallet  die  feptimaNovembris: 
cum  D-  Caflinus  fcripto  in  publicum  edito  Aftronomos  hac  de  re  monuilfet: 
ifque  ex  omnibus  obfervationibus  inter  fe  collatis  apogxa,  &  nodos  Mercu. 
rii  definivit.  In  poftrema  obfervatione  vifus  tft  figurasovalis  per  axem  tubi 
optici  confpeftus ,  Sc  in  ipfo  exitu  quadruplo  major  apparuit  ,  quam  in  difco 
folari.  Diameter  Mercurii  centefima  deciraa  odava  pars  folaris  diametri  in 
hac  obfervatione  apparuit  •,  fere  ut  ab  illuftri  Aftronomo  HeveHo  fucrat  defi- 
nitus  :cum  tamen  Mercurius  tum  terr^  elTet  vicinior.  In  ultima  quoque  ob- 
fervatione  diftantia  Mercurii  a  terra  cum  diftantia  folis  a  terra  collata  fuit  ut 
1  ad  j.  Itaque  fi  Mercurius  tantum  a  nobis  fuilfet  remotus ,  ac  fol  ipfe  ,  tum 
diamecer  Mercurii  fuilfct  pars  x,^o  diametri  folaris  •,  eaque  eft  inter  diame- 
trum  terr^ ,  &  diametrum  Mcreurii  proportio  ,  qux  iS  ad  10. 

^°.  Motus  Mercurii  apparens  refpeftu  terrx  componitur  ex  motu  annuofo- 
lis  &  Mercurii  proprio  ,  quem  88  diebus  conficit :  quomodo  autem  is  accipi 
debe.nt,  definit  CaflinHs,  nos  ea  tantum  attingimus  qux  intelledu  funt  faci- 
liora. 

De  feTJcre, 

Circa  Vcnerem  hxc  fere  obfervavit  Vir  clarifT  i'^,  47  gradibus  cum  femif- 
fe  a  fole  interdum  removetur ,  quantum  fere  luna  quatriduana  :  fed  illud- 
etiam  aliquando  accidit ,  ut  45  gr,  cum  femiire  a  fole  digrefla  ad  eum  rever- 
tatur,  ficque  maximae  ejus  digrefliones  duobus  duntaxat  gradibus  inter  fe' 
difcrepcnt.  ; 

x°.  Motus  Veneriscirca  folem  velinexcentrico  circulo  ,  vel  in  ellipfiper- 
ficitur:fictamen  ut  diameter  orbits  Veneris  afolis  centrodividatur  in  ea  ratio- 
nequxeftinter  70  &71,  atque  excentricitas  fere  nulla  fit.  Diameter  vero  hil-  i 
jus  excencrici  ad  dinmctrum  orbis  (olaris  eft  in  proportione  ^iad  100.  Maxi- 
ma  Veneris  afole  diftnntia  ,feu  aphelium  ,  nt  ex  fole  ipfo  vid«retur,  cft  infe- 
cundogradn  Aquarii ,  penhelium  in  fecundo  gradu  Tauri  ;atque  hxc  punfta» 
fic  inortum  moventur  ,  ut  unum  gradumconficiant  intra^gannos. 

3 '.  Venus  ad  unum  ex  iis  pundkis  fpatio  114  dierum,  horarum  17  rcvertitur : 

atqae 


DE   MOTU   SIDERUM.  5ij 

hujus  trotnsorbita  ,  vel  circulus  ab  ecliptica  declinat  3  grad,  cnm  femilTe  :  fe- 
^ionis  linea  hinc  in  14  Geminorum  ,  inde  ini^Sagittarii  dirigitur,  eaque 
verfus  orienccm  fic  inceditut  76  annisunum  gradum  decurrat. 

^o.CumVenus  vefpere  eradiis  folaribus  emergit,  &  verfusorientemdcfle. 
ftit ,  tum  telefcopio  rotunda  fere  confpicitur ,  dc  cxilis  admodum  :  tum  cnim 
bemifphxriumafolecolluftratumintuemur,  utquando  eftprope  G,  nobis  in 
L  conftituds.  Tum  fenfiminorientemprogreditur  ,  &  lux  ejus  paulatim  im- 
minuitur  ,  donec  ad  masimam  a  fole  digre(I;onem  perveniac  in  M,  tumque 
ut  luila  in  quadraturis  bifecfta  apparet ;  ad  folcm  dcinde  accedit  &  fubinde  ma, 
oisfinuatur,donecad  punftum  S  perveniat.tum  radiis  folaribus  quafi  immerfa 
iLib  obtutum  non  venit  &  que  hemlfph^rium  obfcurum  nobis  obvertit;  cuni 
cx  rndiis  folaribus  emergit,  tum  aurora  illucefcente  fivi  copiam  facit,  fed  in- 
ftar  filentis  lunaz  falcata,  dumpaulatimUiceimpleta  inmaxima  afoiediftantia 
prope  H  bifariam  fecatur,ut  luna  prope  quadraturas, 

5^.  Sacpe  Venus  de  diecernitur,  &  per  telefcopium  etiam  in  utraque  cum 
fole  conjundione  confpicitur.  Semel  ab  Horoxio  in  AngUa  anno  1659  die  14. 
Decembris  vifa  eft  figurx  rotundas  &  obfcurx  ;  illius  diamecer  erat  vigefima 
fextaparsdiametrifolaris :  tum  vero  Venus  erat  terras  proxima,  ac  diftantia 
ilHus  a  terra  ad  diftantiam  a  fole  comparata  eam  habebat  rationcm  ,  qua:  eft 
inieri6,  &  100.  Hinc  coUigimus  diametrum  Veneris  ut  centefimam  (olaris 
diametri  vifum  iri ,  ff  Venus  in  asquaU  cum  fole  a  nobis  diftantia  fuilfet :  adeo 
ut  fit  fere  xquaUs  teUuris  globo.  Anno  1681  Sol  &  Venus  in  eodem  paraUelo 
vififunt,  quod  perraro  accidit;  tumqueD-  Caflini  &  D.Picard  Venerem  ac- 
curate  per  htbdomadam  integram  obfervarunt ,  &  feparatim,  ut  paraUaxim 
Veneris  &  iUius  a  terra  diftantiam  habercnt  exploratam  ;  cum  Venus  in  ea  effet 
fui  otbis  parte ,  qiiae  nobis  eft  propior  duabus  tertiis  partibus  diftantii  folis , 
fatis  accurate  hac  ratione  haberi  potuit  foUs  a  terra  diftantia  zzooo  femid. 
Ktrs  ,  hoc  eft  36000000  leucarum,  utjam  antea  D.^  Caffino  definita  fuerat. 

6".  Venus  multis  macuUs  fed  adeo  obfcuris  Sc  confufis  afpergitur,  ut  earum 
Hmites  vix  diftingui  queant.  Anno  1667  fub  exitum  mcnfis  Aprilis  pars  qu^- 
dam  in  Venere  multo  kicidior  reUqua  fuperficie  a  D.  CaflTino  vifa  eft  ;  eaque 
acornu  Aul^raU  Veneris  motu  fatis  manifefto  recedere  videbatur;  craftino  die 
eadem  hora  pene  in  codem  loco  confpcda  fuit,  &  eodem  motu  ferebatur  : 
utrum  ea  fuerit  integra  planet^  circulatio,  aut  Ubratio  tantum,  definire  non 
audet.  Neque  ex  co  tempore  ea  macula  ,  aut  pars  lucidior  ab  eo  confpici  po- 
tuit,  Id  tamcnvero  proximum  crediderim  Venerem  ut  reUquos  planetas  circa 
fimm  centrummoveri,  &fortcfpatio  24  horarum. 

CAPUT    VII. 

De  Marte, 

II  planetat  fuperiore?  dicuntut ,  qui  longius  a  fole  quam  tefra  ipfa  removen- 
tur.  Defingulis  exiUuftri  Caffino,  magis  tamen  utPhyfici,  quam  ut  Aftro- 
noiiii  dilferemus ,  ut  qux  noftra  hac  aitate  telefcopii  ope  &  variis  obfervatio- 
nibusfunt  deprehenfa  ,  magna  faltem  ex  parte  omnibns  eruditis  exponantur, 
Tom.ll.  Rr 


514  PHYSIC^    PARS   SECUNDA. 

Acque  inter  cos  planctas  r  occiirrit  Mars  qui  circa  folem  fpatio  unius  anni , 
decem  mcnfium  ,  Sci^  fere dierum ,  five in  excentrico  ,  five in  ellipfi  fuam pe- 
riodum  abfolvit.  Tilius  orbit.t  diameter  a  centro  folis  in  ratione  fere  9  ad  n  di- 
vidicur  :  adeoutparsilliuslongior  fit  11  partium,  quarum  minor  9  compledi- 
tur,  Quod  utique  in  motu  Martis  incTqualitntem  efficit  ,  quac  ad  10  ufque  gra-* 
dus  cum  femiile  poteft  excurrere.  Diametcr  vero  orbitse  Martis  ad  annuum  fo- 
lis ,  aut  telluris  orbem  eft  ut  j  ad  2  ,  &  paulo  amplius ,  idque  multo  majorem 
m  motu  Martis  inrequalitatem  efficit,  qua;  ad  46  ,  vel  47  gradus  poteft  perve- 
nire  ,  ut  ex  iis  qua:  infra  dicemus ,  intelligi  uccunque  poterit  :  quique  fyftcma 
Copernici  acrius  intueri  volct ,  facilc  perfpiciet ,  quantum  Mars  interdum  a  no- 
bis  diftet ,  quantum  viciflim  ad  nos  accedat :  quod  citra  magnam  in  illius  motu 
inxqualiiatem  fieri  non  poteft. 

i".  Apogsum ,  fcu  maxima  Martis  a  fole  diftantia,nunc  primum  Leonis  gra- 
dum  occupat ,  ut  minima  eft  in  primo  Aquarii  gradu  :  atque  Apogajum  lente 
verfus  orientem  fic  movetur  ut  54  annorum  fpatio  gradum  unum  conficiat..  Sic 
Martis  orbita  eclipticam  fecat,  &  angulum  cum  ea  efficit  unius  gradus  &  50 
min.  nodus  afcendens ,  ut  vocant ,  feu  punftum  interfedionis  Borealis  eft  in  17 
Tauri ,  defcendens  in  17  gradu  Scorpionis.  Hi  nodi  verfus  orientem  fic  moven- 
tur ,  ut  unum  gradum  intra  90  annos  conficiant. 

3°  CumMartisotbita  folisorbeannuofit  major  ,  Si  terramipfatn  involvat, 
ut  ex  utroque  fyftemate  Copernici  &  Tychonis  liquet ,  Mars  interdum  foli  op- 
pofitusvidetur  ,  cum  fcilicet  terrs  eft  proximus,  &  fole  ipfo  propior  :  quod 
illius  orbis  femidiameter  minor  fic  diametro  orbis  annui  :  tumque  Mars  multo 
major  nobis  videtur  ,  atque  illius  diameter  fere  triplo  major  apparet  ,  quam 
ubi  tantum  fere  h  nobis  diftat,  quantum  fol  ipfe.  Nam  in  oppofitione  eft  fe- 
miminuti,  feu  30  fecundorum :  fed  iitantumminuta  fecundacompIeditur,cum 
eft  in  aEq^uali  cum  fole  a  nobis  diftantia  :  adeo  ut  ad  diametrumfolis  apparen- 
temitafere  fe  habeat  ut  15  ad  166.  Cumque  diameter  folis  centies  fit  major 
diametro  tcrrae ,  hinc  fit  ut  ea  fit  ratio  diametri  Martis  ad  diametrum  terrac,  qua: 
100  ad  166,  aut  3  ad  j.  Quare  non  ea  eft  proporrio  inter  planetarum  magni- 
tudinem  ,  qusdiftantia^adfolem.  Mars  enim  longiusafolc  diftat  quam  Venus, 
&  tamen  multo  minor  exiftit,  dc  vix  Mercurium  mole  fup  rat. 

4" Mars  in ip(a conjundtione cum  foIe,pleno  orbe  lucet,  quod  fole  ipfo  fit 
fuperior :  fed  a  conjundione  ufque  ad  primam  quadraturam  fere  ut  kina  cribus 
aplenilunio  diebus  lumine  imminuitur:  tum  rurfus  impletur  ufque  ad  oppofi- 
ionem  cum  fole,  ubi  iterum  totus  Martis  difcus  colluftratus  apparet ;  hinc  ve- 
ro  ufque  ad  fecundam  quadraturam  iterum  luniine  imminutus  ,  ut  in  prima  qua- 
dratura,  tumpaulatimufqueadconjundionemimpletur.  Quod  intuenti  in  fy- 
ftemaCopernici  fiet  apertius. 

5  °  Tota  Martis  facies  pene  ut  lunx  maculis  confperfa  eft ,  quas  facilc  diftin- 
guimus  a  prima  ufque  ad  fecundam  quadraturam :  cum  propius  ad  nos  accedir. 
Ex  quibus  D.  CaflTinus  Martem  circa  propium  centrum  fpatio  1 4  horarum  & 
40  minutis  revolvi  apertidime  coUegit :  cum  maculac  ad  eundem  locum  eo  tem- 
poris  intervallo  revertantur.  Hujus  motus  axis,  ut  de  globi  folaris  aut  lunaris 
axediximus,  ad  propriam  orbitam  fic  inolinatur  ,  ut  polus  Borealis  modo  in 
hfimi^hxrio  nobis  obveifo  appareat ,  modo  Auflialis.  Diu  vifa  eft  in  Marte 


DE    MOTU    SIDERUM.  5,j. 

f).ir5  qni<3am  caeteris  lucidior ,  qui  in  eodem  femper  loco  apparebat ,  licet  rc- 
iciua;  maculae-loca  iubinde  mucarent. 

C  A  P  U  T     VIII. 

De  love. 

JUpicer  Martem  excipit ,  ifque  fpatio  u  annorHm  fuiim  circuitum  conficit ; 
in  conjundione  cum  fole  multoa  nobis  efl:  rt,motior ,  quam  in  oppoficione: 
adeo  ut  fere  dimidia  fui  parte  major  videatur  cum  foli  cpponitur  ,  quam  ubi 
inia  conjunguntur :  ut  Mars  fere  quintuplocft  majorcum  terrx  eft  proximus , 
quamubiab  ea  maxime  diftat  :  fed  cum  multa  in  ipfojovis  globo  a  D.  Caffi- 
110  fintobfervatadiligencius  ,  ca  curfim  peiftringemus. 

Jupiter  tanto  a  Marte  diftat  intcrvalio,  ut  ea  diftantia  fit  dupla  illiuj  qux 
inter  Martem  &  (blem  interjacet :  quod  non  minimam  dubitandi  prsbet  occa- 
fionem  ,  an  forte  in  eofpatioinfintaliquiplanetceaiuminutiores,  aut  maculis 
obdu6);i. 

2.  Inellipfi  circuitum  circafolem  ficperficit,ut  folaltcrumexfocisobcineat, 
&  majoremdiametrumdividat  in  ea  rationequaeeft  lo  ad  i  i  :  maxima  illius 
afole  diftantia  SLibrigradumoccupat ,  ntminima  ad  oftavum  gr.  Arietis  re- 
fertur,  Sic  planum  feu  orbitajovis  eclipticam  fecat  in  centro  folis ,  ac  linea  fe- 
ftionis  liinc  ad  8  Cancri,indead  8  Capricorni  dirigitur.  Nodi  in  orientem  fic 
moventur  ut  looannorumfpatio  unum  gradum  pcrcurrant ,  ut  Apheiium  76 
annis  gradum  unum  conficit  orientem  verfus. 

3  ^Jupiter  prxlongis  tubis  vifus  non  omni  ex  patte  rotundus  cernitur,  fcd  il. 
lius  diameter  ab  ortu  in  occafum  panlo  eft  oblongior ,  quam  quas  a  feptentrio- 
ne  inAuftrum  ducitur.  Globumjovis  variae  velut  fafcix  obfcura  cingunt  :  ncc 
conftans  eft  earum  numerus.  Interdum  quinque  cernunrur ,  aliquando  una  tan- 
tumconfpicitur.  Qnnemedium  fere  globuminvolvit,eft  caireris  conftantior  : 
reliqui  fubindeaugentur,  autminuuntur;  interdum  plures  in  umim  cocunt  , 
aut  una  in  plures  dividitur.  Sicintervalla  inter  obfcurasfafcias  lucidioraquan- 
doque  in  plures  parces ,  velut  in  tocidem  infulas  dividtintur  ,  quae  paulacim 
imminuuncur :  adeo  ut  ex  duabus  fafciis  fubobfcuns  una  coalefcat.Poft  aliquod 
temporisincervallum  redeunt  infulaslucidx,  &intervallum  lucidum  in  eodem 
loco  paulatim  procreanc.  Sic  in  fafciis  obfcuris  macu!as  candid.x  &  rocundx 
emergunc ,  quse  cum  aliquandiu  permanferint ,  rurfus  evanefcunt ,  poftcertum 
temporis  incervallum  redicurx. 

4' .  Hae  maculs  ab  ortu  in  occafijm  in  parte  nobis  obverfa  fic  moventur  ,  ut 
propejovis  centrum  motus  earum  fit  celerior ,  &  oculorinn  afpedum  effugiant, 
priufquamadextremum  marginem  pervenerint.  Motus  iUe  fpatio  9  horarum, 
&  56  minutorum  perficitur :  quod  eo  temporis  fpatio  ad  eundem  locum  rever- 
tantur.  Ex  hoc  quidem  motu  colligimus  obfcuriores  fafciasjovem  non  omni 
cx  parte  cingere  ,  nec  integrum  circulum  eas  plerumque  abfolvere  ,  fed  mul- 
tis  in  locis  interruptas  apparere :  adeo  ut  in  eadem  node  varias  fui  ipecies  pra:- 
beant. 

Sunt  qusdam  maculae  fugaciores  qus  integram  petiodum  non  abfolvunt , 

R  r  ij 


Ii5  PHYSICiC   P  ARS    SECUND  A, 

n\ix  plufquam  mille  conficiunt.  Prxcipua  ex  iis  maculis  iii  lucido  intervallo 
quod  Auftralius  eft ,  anno  i66j  primum  a  Caflino  obfervata  -,  atque  ex  ea  mo- 
tum  Jovis  circa  proprium  centrum  collegit.  Exeunte  anno  166^ ,  &  ineunte  an- 
no  1666,  paulatim  evanuit  ufquead  annum  1671,  tumque  in  eodem  loco  rur- 
fumapparuit  ;  idqueper  triennium,  tumrurfusevanuit,  donectertio  poftanno 
lij^yrurfum  fereper  ^menfes  oculis  fubjefti  eft :  eodem  anno  alia  m.icula  in 
majorifafcia  vifaeft  per  tres  menfes,qua:  eodem  temporefuamrevolutionem 
abfolvebat.  Anno  1680  die  S  Aprilis  hora  feptima  vifa  eft ,  in  eo  loco  ubi  cam 
videri  oportuit.  Sic  ad  mediamjovis  regionem  fpatio  i  z  dierum  novies  &  vi- 
gefies  teverritur, 

De  lovh  fateliitibus. 

Quatuor  funt  minores  planets  circa  Jovem  a  Galilso  anno  1610  primum  ob- 
fcrvati  ,  quiquefuntquafitoridemlunulce,  qus  circajovem  ,  ut  luna  circa  ter- 
ca  terram  vertuntur  :  ac  vulgo  fnellitesjovis  vocitantur;  iique  hoc  celerius 
moventur ,  quojovi  funt  propiores :  ac  fere  in  eodem  plano  fuas  periodos  con- 
ficiunt ,  fi  fecundum  exceperis ,  qui  aHquando  extra  commune  aliorum  planum 
vifus  eft  excurrere.  Id  vero  communeomnium  planum  ajovis  orbita  duobus 
gradibus  &  54  minutis  declinat ,  eamque  in  i  j  gr.  Aquarn  ,  &  i  j  Leonis  in- 
terfecat ;  uterque  nodus  fere  eft  immutabilis. 

Primus  fatelles  fex  pene  diametris  Jovis  ab  illius  centro  diftat ,  j  nimirum, 
&  duabus  tertiis ,  fiiamque  periodum  abfolvit  intra  unum  diem ,  iS  horas  ,  ic 
azminuta,  cum  ad  ftellas-fixas  comparatur. 

Secundus  acentrojovis  9  femidiametris  remotHS  intra  j  dies  ,  ij  horas ,  tc 
j^fere  minuta  circajovem  revolvitur. 

Tertius  fatelles  1 4  femid.  &  pauloamplius  a  centrojovis  diffitus  petiodanj 
fuamy  diebus  ,  j  horis  ,  41  min.  cum  femille  abfoLvit. 

Qiiartus  denique  15  femid.  cum  triente  a  ccntro  Jovis  diftat,  &  revolutio- 
«em  fuam  dicbus  i^,  horis  3,1  min.  conficit. 
j.oJoYis  fatcllites  cum  illius  umbram  fubeunt,  tum  inftar  lun-T  quae  telluris 

umbram  ingrcditur,  omnino  defi- 
p  C  Q  ciunt  :  quod  opaca  fint  corpora 

^     ~^  qnae  fuum  lumen  a  fole  mutuantur; 

ut  vicifliim  umbras  fiias  injovem 
projiciunt  ,  qux  tanquam  maculas 
idenridem  npparent. 

j°  Quando  jupiter  cum  fole  com- 
paratus  ad  occidentem  vergit,  h 
conjundione  nimirum  ad  c^- 
pofitionem  ,  tum  fatellcs  qui  ab 
occafu  in  ortum  fertur ,  ptius  um- 
bramjovis  fubit,qnam  corpus  ip- 
fius  Jovis  attingat,  Quod  in  figura 
clanus  fiet. 

Sit  crbis  terrae  annuus  SGS, 
Jupiter  in  L,  terrain  S.  Tum  ve- 


DE   MOTtJ    SIDERtJM.  jir 

ro Jupiter  eft  tellnri  proximus ,  &  oppofitiis  foli  videtur ,  pcr  radiuni  S  LC  , 
ut  Ibl  pcr  radium  S  G  videtur.  Cum  autem  terra  eft  in  G ,  tum  Jupiter  L  longif- 
fime  ab  ea  removetur  ,  &  foli  conjundus  apparet :  uterque  enim  videtur  pec 
eundem  radium  G  S  L :  quod  de Jove  dicimus  ,  id  ipfum  de  Marte  &  Saturno 
intelligitur.  Eft  enim  eadem omnium  ratio. 

Cum  itnque  terra a  G  pcr  M  ad  S  movetur ,  acjovem  in  eafdem  partes  tno- 
lum  confpicit  ,  tumfol  quiab  oriente  videtur  ,  umbramjovis  in  occidentem 
projicitj  &  fitellites  prius  illius  umbram  fubeunt,  quam  corpus  ipfumjovis 
attiiigant.  Contra  cvenitcum  terra  aboppofitione  Sad  conjunftionemG  pro- 
greditur  ,  Sc  Jupiter  eftmagis  orientalisquam  fol  ipfe  :  tum  enim  illius  um- 
braad  orientem  dirigitur  ,  &  fuelles  qui  ab  occafuin  ortum  fertur,citiiis  cor- 
pus  ipfumjovisattingit,  quam  illius  umbram,  citiiis  quoqueex  eafefeexpe- 
dic  quam  ex  Jovis  globo. 

4  Cum Jupiter  foli  non eft  oppofitus ,  tum  radii  a  fole  in  {atellitemfub  Jove 
politum  vibrati  umbram  efficiunt  in  globo  Jovis  inftar  nigrs  maculjc  ,  quaBi 
nos  e  cerra  non  in  eo  loco  cernimus ,  ubi  revera  eft.  Cum  cnim  Jupiter  eft  fole 
occidentalior,  nimiruma  conjundtione  ad  oppofitionem  ,  tum  umbra  eft  iti- 
dem  magis  occidentalis  quam  fatelles ,  &  prius  Jovem  ingreditur  &  egreditur 
quam  (atelles  ipfe.  Aliqunndo  in  Jovemacula,  feu  {atelies  minor  umbra  fua 
confpicitur  :  quod  fatellites  obfcuris  maculis  donentur,  qux  fub  oculos  nou 
veniunt  nifi  cum  in  Jove  ipfo  cernuntur  :  nam  extra  Jovem  fatellitum  fpecics 
minuunt  tantummodo.  Hmc  faepeumbracfitellitum  majores  in  Jove  quam  (a- 
tellites  ipfi  cernuntur :  quod  partemduntaxat  cujufque  fitellitis  a  fole  illuftra- 
tam  intueamur ;  partes  obfcurx  oculorum  aciem  eludant :  cum  ea:  tamen  um- 
bram  fatellitis  augeanc 

5°  Tres  primi  fatellites  in  unaquaque  revolutione  quatuor  eclipfes  efficiunc. 
l.Cum  facellesdifcum  Jovis  fubic,  i  cum  umbra  fatellitis  difcum  Jovis  obfcu- 
rat.jCumparsfuperiorJovisanobisaverfafaiellitem  occultat.  4  cum  fuelles 
umbrxjovis  immergitur.  Itaque  intra  7  dies  primus  fatelles  16  eclipfes ,  fecun- 
dus  S ,  tertius  4  procreat  ;  ac  fimul  18  efficiunc.  Quarcus  facelUs  prope  nodos 
Micra  17  dies  4  eclipfes  procrcac :  quod  major  fic  ejus  latitudo ,  quam  ut  Jovis 
difcum  ,  aut  illius  umbram  delibet.  Atque  hx  eclipfes  magn^  funt  utilitatis  ut 
locorum  longitudines  definiri  poflint.  Neque  enim  alia  ratio  aut  certior,  aut 
compendiofior  invenienda:  longitudinis  loci  haftcnus  fuit  excogitata  :  cum  frc- 
quentes  fint  immerfiones ,  Sc  emerfiones  fateliicum  ;  motus  eorum  conftans,& 
acquabilis.  Qua  ratione  ante  aliquot  annos  cum  julfu  Chriftianidimi  Regis  D. 
Picard,  &  D.  de  la  Hlre  in  Armoricam  inferiorem  fe  contuliirent ,  ex  obferva- 
tionibus  eclipfeon  fatellitum  cum  obfervationibus  D-  Cadini  collatis ,  diffe- 
rentiam  longitudinis  inter  Lutetiam  &  aliquot  Armoricae  urbes  longe  diverHim 
clle  ab  ea  qux  vulgo  ftatuitur ,  compererunt.  Qiiod  fi  Aftronomi  huic  rei  ope- 
ram  fuam  dare  voluerint ,  locorum  longitudines  &  fitus  accuratiorcs  invenient 
quam  in  Tabulis  Geographicis  nocari  foleant. 

Sic  longitudinum  differentiae  majore  facilitate  haberi  poffunt,  quam  quac 
hadenus  optari  potuere.  Nam  qux  certis  in  locis  fad^  funt  obfervationes  (i 
comparentur  cum  iisqux  alio  in  Ioco,ucin  Obfervacorio  Rcgio  ante  &  poft  id 
lempus  fada;  funt,  &  computats,  non  foiumiocorum  differentias  prrEbent , 

Rr  iij 


j;8  PHYSIC^    PARS     SECUNDA. 

quajadeo  funt  ciiffita,ut  vix  ea.-lemutrobique  obfervatio  fieri  poffit :  Ce({  ctiam 
mngno  id  fit  temporis  compendio.  Nam  Cuis  fucrit  viatori  (i  unam  ean^que 
accuratam  perfecerit  oblervationem  ;  neque  necelle  eft  ut  longiim  cxpedec 
tcmpusdum  fciat  eandem  ab  alio  Aftionomo  fadlam  fuiire  obfervationem,ut 
fcite  expofuit  D-  CaiTinus  in  peculiarihacde  re  traftatu. 

Neque  huic  rei  aliud  quodvis  phcEnomenon  infervire  poteft.  Non  luna»  aut 
folisechpfes  qua:  rarius  accidunc-  Atque  hacratione  Greographia  peneintegra 
brevi  reftitui  poteft :  uti  jam  in  Gallia  jutlu  ChriftianifCmi  Regis  fieri  ctE- 
ptum  eft. 

Exempio  fint  dux  immerliones  primi  fatellitis ,  qua:  faftje  funt  in  America 
anno  ifiSi.  Prior  in  infula  v.  di£ba  la  Gardeloupe ,  altera  in  ea  infula  qux  dici- 
tur  la  Martini^ue  die  zo  Novembris ;  alix  quoque  fada;  funt  a  D.  de  la  Hire 
Antipoli  in  Provincia  menfibus  Novembris  &  Decembris.  Jam  inter  obferva- 
riones  qux  eodem  anno  faftx  lunt  in  Oblervatorio  a  D.  Caffini,  dui  funt,  un.i 
14 ,  altera  ;o  Odlobris ;  illa  antevertit  obfervauonem  faftam  in  infula  la  Gar~ 
deloupe -j  diehas  ;  hxc  fubfequitur  9  diebus.  llla  prcecedit  21  diebus  obfcrva- 
tionemM.u-tinics  ,  ut  obfervatiofadtaParifiis  die  iiNovemb.  eapoftericreft 
duobus  diebus.  Tria  fnnt  mtervalla  continua  intcrobfervationes  qua:  fi\Gx 
funt  Parifus.  In  primo  acciditobfcrvatio  infuls  de  laGardeloiipe  ,  in  poftremo 
obfervatioMartinicx.Notum  eft  quot  fadc-e  fuerint  revolutiones  fatcUitisjqua:- 
dam  incEqualitas  occurrit ,  qu£  arquabihtcreft  diftribuenda.Cum  revolutiones 
pofteriores  fuerint  fingulcc  1  aut  j  fecundis  minutis  accelerats.  Cum  igitur  in 
unoquoque  tcmporis  intervallo  revolutionum  acceleratio  xquabiliter  diftri- 
buitur  ,  qua  prscife  hora  quaclibet  echpfes  fatellitis ,  qua:  non  fiint  obfervatx 
acciderint  Lutetix,tam  pra:cife  innotefcet,ac  fi  ea:  a£tu  fuiirent  obfervatx.Hinc 
poftquam  eclipfeon  primi  fatellitis  ephemerides  contexuit,  &  quo  qusque  tcm- 
pore  Parifiis  accideredcbucrint,  inito  calculo  invenit ,  in(\.\\Am  la  Gardeloupe 
verfus  occidentem  fic  Lutetia  diftare  ,  ut  differentia  longitudinum  fit  horarum 
quatuor,  18.  & 9".  Antinopolim  difFerre  tnntummodo  19' ,  7"  la  A^artimqne 
4  horas ,  14  ,  4'j. 

6.UnumquemquefateIlitemcirca  propriumcentrum  torqueri  eft  verifimil- 
hmum  :  quando  enim  cumjove  conjunguntur ,  fcepe  eorum  maculse  confpiciun- 
tur  ,  fxpe  non  cernuntur :  quod  prxcipua:  eorum  macula;  interdum  in  hemi- 
fphxrio  nobis  averfo  exiftant ,  mo>.^6  m  parte  nobis  obverfa.  Eundem  fatelli- 
tem  &  in  cadem  ajove  diftantia  modo  majorem ,  modo  minorem  confpicimus. 
Qiiartus  aliquando  omnium  minimus,  interdum  duobus  primis  ionge  major 
apparet,  &majorem  femper  injoveumbram  projicit.  Tertius  fxpe  rehquos 
magnitudine  fuperat-,interdum  ejufdem  penemohs  cum  duobusprimisvidetur: 
quod  fortc  maculae  obfcuiiores  partem  illius  inferiorem  obducant :  hinc  facpe 
non  iquis  temporum  intervallis  Jovem  fubit ,  aut  ex  eo  egreditur  :  quod  pars 
illius  prae  maculis  facpe  occultetur. 

7"  Magnaq 'oque  eft  in  motufitellitum  ina:qualitas,  qu^  ut  plurimum  eft 
optica  &;  apparens ,  ut  illorumorbitx  varie  nobis  obvertuntur.  Nam  afiquan- 
do  accidit  ut  tanquam  Unes  reftx  fcfe  oculi?  noftris  exhibeant ;  tumque  eorum 
tviotus  in  longum  tantummodo  producirur,  ifque  longe  celerior  eftinmedio&: 
propc  Jovenij  quam  verfus  maximas  aJovedigrelTiones.  Scpeorbes  fateUitum 


DE   MOTU    SIDERUM,  519 

infl:ateliipriamob!ongiorescernuntur.Alixfiintin^qualic:itesqiiaeexmotiiJovis 
circa  folem.aut  ex  motu  folisannuo  pendent.  Verum  ifts  explicatu  paulo  funt 
difficiliores. 

Iliud  forrc  ad  inftitutum  pertinet  magis,  ut  perpau- 
ca  de  hypochefi  D.  Romer  circa  inftantaneam  kiminis 
diffufionem  dicamus  :  vix  enim  quicquam  ingeniofius 
potuit  excogitari.  Sit  Sol  in  medio  A ,  orbita  terrx  H 
FEH.  Nec  porro  quidquam  intereft  utrum  fyftema 
Copernici ,  auc  Tychonis  ufurpemus ,  ut  ipfe  in  pecu- 
hari  opufculo  demonftrat  :  nam  in  Copernici  hypo- 
thefi  tcrra  H  propius  ad  Jovem  accedit  ,  cum 
Jupiter  foli  oppofitus  videtur  ;  ut  in  Tychonis  fyfte- 
mate  fol  ipfe  Jovem  ad  nos  quafi  advehit ;  fcd  in  hy- 
pochefi  Copernicana  res  facilius  intelligitur.Diamecer 
vero  orbis  annui  E  H  loooo  falcem  diametros  terra: 
comple<Sl:itur:adeo  ut  terra  tanto  intervallo  fit  propior 
Jovi  in  oppoficione  H,  quam  in  conjunftione  E. 

1°  Prinuis  Jovis  fatelles  C  in  omnibus  velut  novi- 
Kiniis,  aut  pleniluniis  eclipfim  efficit ,  aut  paticur  :  cum  enim  inter  oculos  tio- 
ftros  &  Jovem  intercipitur  ,  tumpartem  aliquam  Jovis  obfcurac :  fed  ubi  um- 
bram  D  C  ingreditur ,  tum  oculis  fubducitur  ;  iila  defedioni  fohs  ,  hxc  luns 
eclipfi  fimilis  eft. 

}°  a  conjundtione  E  ad  oppofitioncm  H ,  feu  quandiu  terra  fui  orbis  feniicir- 
culum  E  F  H  percurrit ,  eclipfeon  initia  ,  feu  immerfiones  in  umbram  Jovis  in 
Cconfpicimus  j  fed  emerfiones  in  D  videri  non  poffiint :  fi  quidem  ea  pars  or- 
bitc-E  fatellitis ,  in  qua  fit  emerfio  ,  pone  corpus  jovis  delitefcit. 

Cum  autem  terrapervenitad  pundum  H  ,  tum  neque  initium  ,  neque  finis 
edipfeos  confpicitur  :  utrumque  enim  a  globo  Jovis  tegitur ;  extremos  dunta- 
xatjovis  margines  fatelles  in  ipfo  ingrelfu  &  exitu  attingit  ,  &  inftar  tubercu- 
li  limbo  inh^rentis  apparet.  Verum  ubi  terra  verfus  L  ccepit  progredi ,  jam 
fateHes  non  ex  ipfo  limbo  Jovis ,  fcd  in  aliqua  ab  eo  diftantia  exire  confpicitur , 
tumque  emerfio  ex  umbra  C  D ,  feu  finis  eclipfis  confpicicur,non  immerfio  cir- 
tra  C  :  ea  quippe  latet  &recrojoviscorpus  pofica  fuicopiamnon  facicin  coto 
femicirculo  HLKE,  feu  ?.b  oppofitionejovis  ad  illius  cum  fole  conjundio- 
nem  in  E  :  &  maxima:  quidem  funt  diftanti;^  evanefcentis  &;  refticuti  facellicis 
a  Jove ,  cum  eft  in  ipfis  quadraturis ,  cum  fciiicet  terra  eft  circa  punfta  K  &  F  : 
funt  verbminims  ,  cum  terra  circa  pimfta  H  &:E  commoratur  :  tum  enim  fa- 
telles Jovis  limbum  concingere  videtur.Jam  illx  eclipfes  ,  &:durationum  tem- 
pora  tam  accvirateab  exercitatis  obfervancur,  ut  vix  aliquotminutis  fecundis 
jnter  fe  <iifcrepent. 

4°  Hinc  fequitur  lumen  pene  in  inftanti  faltem  diamecrum  tem ,  hoc  eft  fe- 
rc  5000  leucas  decunere  :  adeo  ut  fruftra  Galilsus  &  alii  varias  excogirarint, 
&  difficiles  rationes ,  quibiK  esplorari  poffit  qnantum  temporis  lumen  infumat 
in  aliquo  terrs  fpatio  decurrendo.  Sit  cnim  terra  verfus  F  prope  primam  Jo- 
vis  quadraturam  ,  &  fatel!icis  primi  immerfio  verfus  C  ,  obfervecur  :  poft  4  1 
toias  cum  femifte ,  icerum  umbram  Jovis  ingrediecur ,  tumque  terra  motu  an- 


jio  PHYSiG^  p;ars  secunda. 

nooprogrefTa  verfus  G  immerfionem  proximam  in  C  obfervabimus  :  cumift- 
teiim  tcrrain  faoorbearcumFGuniusgradus  &  45  min.  confeceric,  quifcre 
:}oo  diametros  terrx  compledtiturQiJodri  icaque  velunum  minutum  fecundum 
lux  inlumac  in  eo  fpacio  decurrendo ,  quantum  patec  cerrac  diameterjterra  acce- 
dente  ad  Jovem  per  lineam  F  G ,  joo  (alcem  min.  fecundis  citius  quam  par  fit 
fatellitis  immerfionem  in  C  intuebitur.  Jam  poft  fex  menfes,  aut  circiter  cum 
terra  erit  in  K ,  fcu  in  fccunda  quadratura,obl'civetur  emerfio  fatellitis  ex  um- 
bra  C  D  &  poft  41  horas  eum  iemilte  ,  cum  terra  ajove  recedit  500  fuis  diame- 
tris ,  tantum  lcilicec ,  quantum  in  primaquadratura  acceirerat.  Qiiod  fi  vel  unius 
minuti  fecundi  cempore  lumen  indigerec,  quo  unam  ccria:  diametium  pcrage- 
ret ,  tempus  inter  duas  emerfiones ,  in  primaquadratura  brevius  foret  300  mip. 
fecundis ,  ut  jam  diximus  •,  8c  inter  duas  emerfiones  in  fecunda  quadratura,  lon- 
gius  ciret  totidera  fecundis  :  adeo  ut  periodus  emerfionis  abundarct  600  min. 
fec.  feu  fexta  parte  unius  horae  prx  periodo  immerfionis :  quod  omnino  eft  con- 
tra  obfervationes  :  cum  vix  inter  quatuor  pctiodos  duorum ,  vel  trium  minuto- 
rum  insqualitasinveniatur  ,  nec  fingulse  periodi  integro  minuto  interfe  di£. 
ferant. 

5"  Cumtamenfenfibilis  insqualicas  immerfionum,  &  emerfionum  appareat, 
ubi  terra  accedic,  aucrecedica  Jove,  id  verifimillimum  pucac  lumen  celerri- 
mequidem,  fed  iion  in  inftanci  propagari.  Cum  enim  a  conjunftione  ad  op- 
pofitionem  cerra  adjovem  concinencer  accedac,  ut  ab  eo  recedicab  oppofino- 
ne  ad  conjunftionem  :  fi  lux  aliqusm  cemporis  moram  poftulac ;  in  primo  femi- 
circulo  E  F  H  ,  femper  immerfiones  nonnihil  tempoiis  anticipabunt  ;  contra 
emerfiones  ab  H ,  ufque  ad  L  ,  &  ab  L ,  ufque  ad  E  ,  fubinde  tardiiis  &  tardias 
apparcbunt :  cum  terra  femper  longius  ajove  difcedat.  Idque  cum  obfervatio- 
nibus  confentire  cxiftimatvirpereruditus :  adeoutperiodiemerfionum  in  femi- 
circuloHLEfint  longiores  periodis  emerfionumEFHfimul  fumptis,  penedi- 
midia  parte  unius  hor.E.  Cumitaque  per  odo  annos  echpfes  primi  fateUitis, 
&eas  maxime  qux  circautramquequadiaturam  Jovis  &  folis  inter  fecontule- 
rit;  ac  periodosechpfiumbreviores  efie  accedente  terra,longiores  recedenfe 
conftanti  confenfu  repererii ;  nec  alia  occurrat  hujus  irregularitatis  eaufa  ,  quam 
mora  Uiminis  in fiia  propagatione  :  hincconcludit  lumen non intnomento dif- 
fundi. 

Idem  quoque  confirmatex  Jovis  m^cula,  qux  motum  fuum  videtur  antever- 
tere,  cum  terra  ad  Jovem  accedit.  Verum  ifta  longiorem  traftationem  &  pla- 
res  obfervationes  inter  fe  coUatas  poftulant.  Ne  illud  quidem  praterenndum  vi- 
deturingratiam  Aftronomorumjovem  ab  interpofitu  corporis  lunaris  eciipfim 
palTum  die  5  lunii  1679  ,  adeo  utprimus  fitelles  hora  tertia  matutina  11  fecun- 
dis  a  parte  luns  Orientali  obumbratus  fuerit.  Hora  3  cum  duobus  min.  &  femi- 
fecundo  ,extremusIunaElimbus  Orientalis,  exrremum  itidcmjovis  marginem 
attigit.  Hora  tertia  cumexmin.  fcc.^y  totus  Jovis  globusa  luna  obduflusfuit. 
Hora  3.  min,  j.  &  fec  i :  fecundus  Jovis  fatellcs  a  luna  itidem  obfcuratus  fuit. 
Hora  3  .min.  5.  &  fecundis  4.  tertium  fatellitem  luna  lexitjupiter  horaj.min. 
56  c  corpote  lunari  fe  fubduxii. 

CAPxrr 


DE  MOTU  SIDERUM.  321 

C  A  P  U  T     1  X. 

jOe  Satnrm. 

SAtnrnus  longidime  a  fole  diftat :  media  ejiis  a  fole  diftantia  ad  fcmidiame- 
trum  orbis  lolatis  eam  fere  habec  rationem ,  cpx  eft  inter  95  &:io,  fcu  fere 
dccuplam  :  quod  in  illius  motu  inaEqualitatem  cfficic  fex  grad.&  i^min.Mo- 
vetur  quoque  in  ellipfi,cujus  major  diamecer  a  fole  dividicur  in  ratione  8  ad  9  : 
quod  aliam  iniqualitatem  in  motu  ,  piiori  pene  arquakm  cfficit.  Maxima  il- 
lius  a  fole  diftantia  eft  ini(J  grnd.  Sagittarii,minimain  i6grad.  Geminorum: 
liicpunda  in  Orientem  ficmoventur,  ut  48  annis  unum  gradum  conficiant. 
Sic  oibita  Saturni  cum  cclipcica angulum  cfficit  1 .  grad.  &  50  minut.  nodi  funt 
m  21.  grad.  Cancii ,  &  ix  Capricorni ,  uno  quidem  gradu  verfus  Orientem^o 
annis  promovcntur. 

1°.  AGaliL-Eo,  &  aliis  qui  eum  fecuti  funt,  Aftronomis  tot  vifus  eftformas 
iiiduere  ,modo  rotundam  ,  modo  ellipticam ,  modo  anfulis  quibuldam  inftrui, 
uc  tantx  varietatis  &  inconftantia:  caufas  invenirj  polle  pene  defperaverint,  do- 
necclaiifC  Hugenius  ante  25  annos  verumhujus  planetit  fyftemaexhibuit.  Eft 
enim  Saturnus  globofse  figurx ,  ut  reliqua  ferefidera :  fed  laciori  circulo  velut 
annulo  quodam  cingicur  :  ille  annulus  cft  inftar  fornicis  ;  iquali  a  Sacurno  di- 
llmtia  removetur ;  eftque  ratiofemidiametri  planctac  ad  diftantiamannulife- 
rc  ut  5  ad  5  :  (ed  radius  integer  annuli  ad  radium  Saturni  eft  fere  ut  11  ad  5  ;  ut : 
D-  CalTinui  decernic,  qui  5<:diametrum  annuli  in  media  diftantia  65  fecundo- 
rum  determinat-  Quare  licet  nobis  Saturnum  mente  concipere  ut  fphaeramar- 
tificialem  ,  autglobum  potius  annulo  fuo  ,uc  horizonte  circumdatum.  Tenuis' 
quidem  eft  annulu%^ed  lacus,  ifqueconcinuatus  percentrum  Saturni  tranfirer. 

3  o  Cum  autem  illius  annuli  planum  ita  eft  difpofitum ,  uc  continuacum  per 
terrae  centrum  pertranfeat,  cum  fub  oculos  non  cadic  :  quod  illius  duntaxat 
craffities  nobis  obvertatur ,  qu£E  minoreft  quamut  videri  poffir.  Tunc  itaque 
Saturnus  omnino  globofuscerniturjidque  tum  accidit  cum  eftjequacori  proxi- 
mus.  Sed  ubi  ab  eodeclinacmaxime,  cumuc  ellipfis  fatis  aperce  confpicitur :' 
tunc  enim  vifus  nofter,  qui  in  centro  oEquatoris  pofitus  concipitur,non  ftringit" 
planum  illiusannuli ,  fed  fatis  alte,  nempe  angulo  15  gr.  aut  circiter  fuper  illud 
planum  attollitur.  Illum  annulum,ut  circulum  ,  aut  orbem  in  aere  fufpenfum 
Iiorizonti  parallelum  mente  concipio.  Is  utique  mihi  recedenti  &  ex  obliquo  • 
Ipedt.inti  uc  ellipfis  vidcbicur,  eoanguftior,  quomagis  ex  obliquo  confpicie- 
cur :  donec  oculi  ica  confticuancur  ut  circuli  planum  ,  fi  produceretur  ,  in  eos 
fere  incurreret :  tum  enim  nulla  amplius  ellipfis ,  fed  exilis  quxdam  linea  vide- 
retur.  Idem  pene  Saturni  annu'o  evenit,cujus  diverfa:  phafes  ex  varia  folis  illu- 
ftratione,  &  radiorum  vifualium  obliquitace  pendent. 

4°  Annuliplanum  cum  Saturni  orbica  multum  inclinatur  :  linea  fe£tionis 
hincad  vigefimumSagittarii,  inde  ad  20  Geminorum  terminatur.  CumSatur- 
nus  circa  folem  moveatur ,  ha^c  linea  fibiubique  manec  parallela  :  quando  ter- 
XX  refta  obvertitur,  tum  annulus  qui  tenuis  eft  ,  oculorum  aciem  fugit,  &£ 
Saturnus,  ut  didlum  eft  ,  globofus  apparet  Quod  fi  radios  vifuales  fere  ad 
perpendiculum  fecet ,  tumelliptics  figuri  5i  ampla:  cernitur,  &  latitudo  ejus 
Tom.  II.  Sf 


}u  PHYSIC^   PARS   SECUNDA. 

major  eft  dimidiapartelongitudinis  •,  tumque  Saturni  diameter  paululiim  mi- 
nor  eft  dLimetro  annuli  minori  :aliquando  uterque  eft  .xqualis :  interdum  dia- 
meter  Saturni  major  eft :  tum  vero  anlulis  inftrudtus  videtur ,  ubi  tubo  debilio- 
ri  cernitur :  tumque  illa^  anfulx  pene  rotunds ,  &  a.  Saturniglobo  revulfa:  ap- 
parent.  Cum  Saturnus  eftproximus  vigefimo  Geminorum,  autSagittarii,  tum 
inclinatio  annuli  ellipticae  figurx  appareat  necelFe  eft.  Circa  vigefimum  PiC 
cium ,  aut  Virginis  fine  annulo  confpicitur :  tum  enim  orbitac  Saturni  &  annuli 
fe£tio  terra;  obvertitur;cumque  nonamplus  quam  ii  gradibus  ab  iis  punftis 
diftat,  rotundum  &  fine  annulo  Saturnum  intuemur.  Quocirca  vertente  an- 
nuo  ,  fine  anfulis ,  autbrachiis,  autellipfi  cernitur  :  nam  unoquoque  menfe 
gradum  unum  inzodiacoconficit,  Hinc  Galilasus  annoifiucxeunte  &ineun- 
te  1613  Saturnum  fuis  fatellitibus  ut  putabat  ,feu  rotundis  anfulis  deftitutum, 
&  rotundum  planeconfpexit,  Trigefimo  poft  annofub  finem  anniiC^z  idem 
obfervatum  fuit  a  Gaftendo.  Idem  Hugenius  decimo  quinto  poft  anno  com- 
perit ;  nimirum  anno  1657:  poft  feptennium ,  fcilicet  anno  1664  ellipfis  erat 
apertidima  ,  cum  Saturnus  alteri  folftitiorum  eiret  proximusj  tumque  illuftrio- 
ri  fulgebat  luce,  quoda  circumjefto  aimulo  ,  ut  terra  a  corpore  lunari  non- 
nihil  luminis  mutuetur,  In  Saturni  globo  hCcix  quxdam  fubobfcur^  ante  ali- 
quot  annos  jam  fuerunt  obfervatac ,  ex  quibus  tamen  Saturni  circa  fuum  ccn- 
trum  revolutio  concludi  nequit.  Fafcia  femper  vifa  eft  parallela  te&x  lines  qux 
utcunque  annuli  anfam  connedit.  Diez*  Martiiannoi^S^  vifa  eft  ea  fafciapau- 
lo  longius  a  centro  remoca  ;  rumque  umbraglobi  inpartem  annuH  pofterio- 
rem  projefta  apparebat  -,  quod  utique  fyftema  Clarifr  Hugenii  confirmat,  an- 
nulum  rotundum  efle  a  globo  Saturni  fecretum  ,  Sc  ex  omni  parte  iqualiter 
remotum. 

Huic  obfervationi  aderat  vir  nobilis  D.  Fatio  de  Duillers  vir  acerrimo  inge- 
nio  ,  qui  Saturni  figuram ,  ut  telefcopio  exquifito  40  pedum  a  D.  Borello 
elaborato  confpiciebatur  ,  delineavit ,  ac  multa  fubinde  collegit  contempla- 
tione  digna,  i°cum  ex  parte  feptentrionali  annulus  fupra  globum  emineret, 
ex  parte  meridionali  umora  globi  annulum  obducebat.  Utrumque  hypothefim 
annuli ,  ut  didtum  eft  ,  confirmat.  i"  Interjefto  4  horarum  fpatio  eadem  fafcia 
eodem  inloco  vifa  eftcitra  uliam  mutationem  :  quod  vjxconciliaripoteftcum 
motu  vertiginis  Saturni :  nam  fi  moveatur  ut  pLineta  fuo  fyftcmate  aut  vorti- 
ceannuli  &  fitellitum  abreptus ,  circa  eundcm  axem  vcrtatur  necefte  eft, 
tumque  motus  erit  tardifllmus  :  nam  ea.fafcia  diu  vifi  eft  parallela  an(a- 
rum  linex  ;  neque  adeo  fitum  fuum  hoc  tcmporis  fpatio,  imo  nec  poft  14 
horas  commutavit  :  quod  tamen  fadtum  oportuerat ,  fi  fuper  eundem  axem 
movcretur :  Quod  fiaxis  hujus  motus  diverfus  eft  ab  axe  annuli,  prztcr  alia 
incommoda,  propior  eft  globus  Saiuisni  annulo,  quam  ut  diverfos  habeant 
axes. 

^■^  Id  commode  explicari  pofle  exiftinnt  per  reflexionem  folaris  luminis  ex 
annulo  tenui  &  lato  in  globum  :  nam  extremus  reflexi  luminis  limbus  fitis  apte 
fafciam  vifam  exprimit ;  locus  ipfe  convenit ,  unde  &  latior  fafcia  lucida  eo  lo- 
ciapparebat ,  ubi  fortior  lux  rc-flfxa  elfe  debuit ;  circa  polos  nnnuh  ,  ubi  \i\x 
debilior  erat ,  locus  obfcurior  vifus  eft.  Sic  ab  arquatore  ,  feu  medio  circuli 
lifque  ad  annulum,quia  lux  a  fuperficie  annuli  prodire  nulla  poterat,fpatium  il- 


DE   MGTU   SIDERUM.  215 

rudfubofcuramapparehat.Acdemum  paralleli(mus  jlle  fafciscum  anfarum  Ji- 
nea  ,  aut  m.ijore  diametro  annuli  id  videtur  perfuadere  connexionem  aliquam 
dfe  auc  de  aidentiam  inter  .innulum  ac  lumenafole  reflexum  in  corpus  Sa- 
tnrniexuna  parte,  &  fafciam  aut  zonam  fubobfcuram  ex  partealtera.  Ifta  fe- 
re  conjicit  vir  darilT.  in  differtatione  hac  de  re  confcripta.  Ex  quo  utique  li- 
quet  baturni  circa  proprii.m  centriim  vertiginem  ex  hoc  phjEnomer.o  nec  con- 
cludi  pofTe  nec  refelli.  Hinc  tamen  revolutioncm  Saturni  circa  peculiarem 
«xem  conjicit  D.  Cafllnus ,  quod  quarta  a  priina  oblervatione  hora  vi{a 
fit  velut  zona  candida  &  lucidainter  obicuram  zonam  &  annulum,  (\ux  ante 
non  apparuerat,  quarque  poftz^horas  nec  fuicopiam  fecir ;  fcd  alia  vifa  eft 
itidem  lucida  ultra  obicuram.  Quod  tortc  evincit  eas  zonas  una  cum  Saturno 
integram  revolutionem  non  perficere  :  fed  eas  ut  injove  interrumpi ,  acSatur- 
nnm  in  fua  revolutione  modo  unam  ,  modoalteram  candidam  nobis  obverte- 
tere,  aiK  recentes  formari  &  evanefcere  ,  uti  injove  ob  ervatum  fuit  Vide 
tabulam  fecundam  in  tettio  tradatu  xie  inciiam  ,  ubi  hoc  phsnomenon  de- 
lineatur. 

De  Satiirm  fatdlitibus.- 

De  SatUrni  annulo  ex  Hugenio ,  qui  ptimus  eum  detexit,  &:  Caflino  qui  mul- 
la  quoque  circa  eundem  annulum  oblervavit ,  fatis  multa  diximus :  nunc  de 
tribus  hiijus  planeta'  fatcllitibus  ,  qui  ex  iifdem  doftiir.  Viris ,  qui  eos  fatelli- 
tes  primi  obfervarunt  ,  &  eorum  pcriodos  definierunt ,  perpauca  dicamus. 
Hoc  uiique  commune  habent  j  ut  in  plano  fere  annuli  continuati  fuos  motus 
abfolvant,  fi  tertium  exceperis  ,qui  nonnihil  ab  eo  plano  deflcdlit. 

Acprimus  quidemfatellesa  centro  Saturni  una  annuli  diametro  &  duabi» 
tertiis  diftat ;  circa  Saturnum  fpatio  4.  diernm  iz  hor.  1 7  minut.  revolvitur. 
Telefcopio  35  pedum  in  maxmiis  a  Saturno  digreflTionibus  confpicitur :  nun- 
quam  vero  fui  copiam  facit,  cum  Saturno  vicinior  eft  :  necdum  videri  potuit  in 
conjundlionibus  cum  Saturno  ,  etiam  in  maxima  latitudine  ;  unde  alternis  tan- 
tum  diebus  cernitur,  Anno  167  z  in  Obferyatorio  Regio  a  Cafl[ino  primum  ' 
\ifu5  fuit. 

Secundusfitelles  longe  ante  ab  Hugenio  obfervatus  fuerat ;  ifque  multo  eft 
illuftrior  :  nam  mcdiocri  telefcopio  percipi  poteft.  Is  4  diametris  annuUi  a 
centro  Saturni  removctur,  &  circa  eum  fpatio  16  dierum  z^  horarum  vertitur: 
ac  (lio  motn  lincam  apparenti  annuli  circumferentiac  defcribit  parallelam  :  in 
conjundlionibus  cum  Saturno,quod  farpe  magnam  habeat  latitudinem  , ple- 
rumque  confpicitur ,  five  conjundio  fiat  in  parte  fuperiori ,  five  in  parte  infc- 
riori. 

TcrtiusfaiellesaCaflfinoptimcim  deprchenfus  fuit  anno  1671  exeunte  Odo- 
bri,  &  ineunte  Novembri  in  maxima  a  Saturno  digreflaone  fuit  obfervatus ; 
tum  evanuit ,  ncc  videri  potuit  nifi  circa  mcdium  Decembrem  anni  1671 :  rur- 
fum  fe  oculis  fub.^uxic,  donec  fub  initium  Februarii  1675  per  ij  diesvifus  eft: 
10  diametris  annuli  c nm  femilfe  a  centro  Saturni  diftac ,  &  periodum  fuam 
circa  hunc  planccamfpacio  fere  80  dierum  conficir.  Nec  fe  videndum  prasbet, 
nifi  in  maxima  a  Saturni  globo  digrefliionc  Occidentali ;  nam  luminis  incremen- 

Sf  ij 


114  PHYSIC^PARS    SECUNDA. 

ta  fumit:  adeo  utoculos  efFugiatindigreffione  Orientali ;  fub  afpedum  veniat 
in  digreilione  Occidentnli. 

Neque  hi  vicifsitudines  luminis  hinc  oriri  pofTunt ,  quod  inxqualis  fit  illius 
a  fole  ,  nut  h  terra  diftantia  :  vix  enim  centefima  parte  diftantis  a  fole  hsc  va- 
nacur  ,  imo  tum  imminutio  luminis  evenit,  cum  aparte  fuprema  fux  orbits 
ad  inferiorem  &  nobis  propiorem  acosdit.  Neque  id  dici  poteft  hunc  iatelHtem 
inftar  luna;  incrementa  luminis  iubire  ,  uc  varie  foli  &  terrx  opponicur  :  nam 
in  tanta  diftancia  femper  lucere  debet ,  ut  Sacurnus  ipfe  qui  (emper  completur 
lumine. 

Quare  non  aHa  occurrit  hujus  vicifsitudmis  caufa ,  quam  quod  pars  illius  fa- 
telHtis  kimenfatis  vegetum  refle6t.it  ,  altera  id  refledere  non  pofsit ;  fere  ut 
in  globo  telluris  accidit,  cujuspars  aquisOceani  obdufta  non  ficis  eft  idonea, 
c[\.\x  radios  folares  regerat:  cum  acontinente  radii  in  omnes  parces  refiliant. 
Icaque  hic  fiteltes  aut  circa  fuum  axem  corquetur  ;  aut  idem  Saturno  ,  ut  luna 
terrx  hsemifph^rium  obvertit :  cumque  pars  continenri  analoga  terrx  obver.. 
ticur  ,  tum  fub  obtucum  venit :  ut  vifus  aciem  fugit ,  quando  pars  Oceano  ana- 
loga  ad  terramconverticur. 

Quamobr.mcum  Saturnusfatisa  fole  diftat ,  ut  hic  fatelles  videri  pofsit , 
femper  in  occiduis  digrefsionibus  fe  videndum  prxbet :  imo  &  in  ucraque  cum 
Saturno  conjunftione ,  dum  magna  fit  iUius  latitudo.  At  nunquam  videri  po- 
tuit  in  maximadigrefsioneOrientali :  fed  per  integrum  menfem  femper  deli- 
tefcit.  Quseanno  i  675  definita  fuita  Cafsino  revolucio  incra  80.  di;s,  ex  eo 
tempore  fuit  confirmnta :  ica  uc  diem  duncaxat  integrum  incra  novem  periodos 
antevertat.  In  ucraque  cum  Saturno  conjunftione  ilHus  augecur  latitudo  ea- 
dem  ratione  ,  qua  annulus  dilatacur :  etfi  orbita  quam  fuo  motu  defcnbit  annuU 
circumferentix  non  fit  parallela ,  ut  in  duobus  primis  fatellibus  contingic. 

C  A  P  U  T    X. 

Statiofies ,  dlreSliones ,  &  regrejfns  planetarum  explicantur. 

HTs  qu2  nd  planetarum  theorias  percinent,  ita  exphcatis,ut  ab  on-ini- 
bus  fere  ,  qui  vel  leviter  eruditum  Geomecri^e  pulverem  accigerunt, 
non  a;gre  capi  poffint,  ea  breviter  actingnm  qux  fortaitis  intimi  Aftronomias 
magis  elfe  videnncur  .pricipuanimirum  planetarum  pharnomena  :quodftnre 
intcrdum  ,  aut  in  contrarias  partes  moveri,  autetiam  aHquando  regredi  ap- 
pnrennt :  cumquc  hxc  pha:nomcna  fuas  habeant  caufis  Phyficns  ,  ea  certe  a 
Philofopho  inveftignri  debent. 

Ac  primum  iUud  conftnt  tres  fuperiores  plnnetns  femper  efte  retrogrndos 
cum  foH  opponuiicur ,  diredtos  cum  funt  npogari ,  feu  in  conjundione  &  in 
maxima  afole  diftnntin  ftationarios  in  utrifque  quadrnturis.  Qnodutique  in 
fyftemnte  Copcrnici  fnciHus  cxpHcatur.  Nnm  quas  endem  celeritate  cum  oculo 
movencur ,  ftnre  credimus  •,  qux  tudius  nobis  incedunt ,  in  concrariani  ferri 
partem  ,  qux  celerius,  prxcurrere  videntur.  Ha:c  eft  propohcio  54.  Optices 
EucHdis,  quam  ipf\  comprobnt  expeiiencia.  Nnm  finge  duns  nnves  in  ean- 
dem  partcm  ferri:  quod  \\  illn ,  in  qua  vehcris ,  celerius  promcveacur,  alte- 
ram  recrogrndi  judicabis :  fi  nmbx  xquaH  incednnt  mocu ,  utranque  immocam 
credes.  Atfi  navis  qua  veheris ,  tardius  incedat ;  ahcra  qunm  ckillime  agi  vi- 
dcbitur. 


J»; 


J>CQ^ 


DE  MOTtr  siDErvtrAr, 

Qiloigitiir  h^c  notiflTima  ad  id  qiiod 
propofitum  eft  ,applicentur,  fit  terra  in 
pundo  S  [ux  oibitae  S  G  S  ,  unus  ex 
fuperioribus  planetis  in  pundo  L ,  fol 
in  medio  A  :  tum  Jupiter  v.  gr.  foli  op- 
pofitus ,  &  terrx  proximus  videbitvir, 
eritque  vefpertinus  :  nam  fole  Ocdi- 
dente  ori.tur.  Cum  autem  terra  &; 
planctJE  in  eafdem  partes  ferantur , 
verfus  Orientem  ,  fed  terra  velocius  J^\ 
verfus  H  progrediatur  ,  quam  Jnpiter 
in  eafdem  partes  incedat ,  tum  lane  hic 
liobis  in  terra  conftitutis  ,  apundto, 
leu  a  ftella  C,  ad  ftellam  Qjcgredi 
vidcbitur  :  nam  terra  circa  pundum  9  * 

exiftente  intuebitur  Jovcm  L  per  ra- 

dium  9  L  Q^,  qu;ifi  retroadus  fuiiret :  Jupiter  paululum   progrelFus  8c  adhuc 
vicinus  punfto  L  fupponitur. 

Jam  fingamus  terram  ad  punftum  G  tranflatam  :  adeo  ut  fol  A  &  Jupiter 
•L  per  eundem  radium  videantur  •,  tum  fine  Jupiter  foli  corjundlus  ,  &  dire- 
ftus,  id  eftcitius  moveri  in  Orientem  apparebit.  Cum  enim  terra  verfus  M 
progreditur  ,  &  Jupiter  in  contrarias  partes ,  tum  is  celernme  verfus  ortum 
ferri  apparet.  Huic  enim  nos  qui  in  terra  fumus  ,  &  motum  terrx  non  per- 
cipimus ,  eundem  Jovi  aut  aliis  planetis  afHngimus.  Tum  igitur  motus  Jovis 
diredtus ,  &  celerior  quam  parfit  judicatur.  In  medio  fere  intcr  utrumque  ii. 
mitem  intervallo ,  feu  inter  conjundlionem  ,  Sc  oppofitionem  cum  fole ,  fcili- 
cet  in  quadraturis  eodem  ftare  loco  planetaecernuntur :  unde  &  ftationarii  di- 
cuntur  :  nam  fub  iifdem  ftellis  apparent.  Hinc  merito  Plinius  miratur  Mar- 
tem  multis  menfibus  in  eodem  zodiaci  figno  commoraii ,  quod  duorum  men- 
fium  fpitio  debet  percurrere. 

Ex  iisliquctcurMars  longeamplius  regredi  videatur  ,  quamjupiter,  8c  hic 
magis  quam  S.uurnus.  Quo  cnim  planeta  iliblimioreft,  tanto  minoremarcum 
retrogradicionis  ,ut  vocant,dcfcribit.  Qno  enim  pundlum  L  eft  nobis  vici- 
nius,  C  Q_,  qui  regrelfum  plan?tx  utcumque  indicat,  major  eft  :  fn-e  ut  de 
parallaxidix  mus:  &  certe  hxc  motus  in.tqualitas  eftomnino  optica  &  ap- 
parens ,  non  Phyfica  &  realis. 

Qiiare  Satiirnus  minus  quidem  retroagi  videtur  quam  Jupiter ,  fed  fxpius :  & 
Jupiter  fipuisquam  Mars  retrograditur.  Cum  enim  Saturnus  u  gradus ,  Ju- 
piter  50  in  fua  quique  orbita  unoquoque  anno  conficiant :  terra  utrumque  bre, 
vi  alfequitur,  &  longeceleriiis  quam  Martem,  Inter  m.iximam  Sc  minimam 
Saturnia  nobisdiftantiam  menfes  funtlex,  Sc  pauloamphus,  injovefcxcum 
dimidio,  in  Marte  tredecim. 

Sol  nunquam  rcgredi  vidctur:  namjuxtaCopernicum  terrx  motum  in  eum 
transferimus.  InTychoniana  quoquehypochefi  qux  iiuis  commode  hxc  phx- 
uomena  explicat ,  quinque  planetx  circa  folem  tanquam  centrum  gyraiu.  Nic 
Uina  unc]uam  regreditur  ,  quia  circa  terram  vcrtitur.  Ncc  demum  ftejj.r:  fixa: 

S  f  iij 


3i<J  PHYSIC^  PARS   SECUNDA. 

unquam  regrediapparent,  vtl  quiafunt  immobilesj,  ut  videtur  Copernico; 

vel  pocius  quia  immenfo  a  nobis  diftant  intervallo.   Neque  enim  aliunde 

planecarum  loca  nifi  ex  fixis  dignofcimus    Undc  C\  Mars  pnus  fub  pr  ma  Tauri 

ftella  vifus  ,  jamfub  priaa  Arietis  appareat ,  illum  figno  integro  retroadtum 

judicabimus.  Sed  nihil  ulcra  ftellas  hxas  contutmur ,  ad  quod  earum  motus 

referamus. 

Eodem  fere  modo  explicari  poffunt  ftationes  &  diredtiones  Veneris  aut  Mer- 
cutii ,  nifi  quod  in  appofiu  figura  rerrx  orbis  futurus  fit  L  N  L ,  orbis  Veneris 
SGS.  Terraicaque  pofuain  N,  Venere  in  S  :  cum  lerra  progreditut  verfus 
M,  tiim  Venus  in  concrariam  parcem  verfus  H,  celerrime  agi  videcur,  &  di- 
refta  apparet.  CircaH,  feu  in  quadratura  erit  inmaxima  a  fole  digredione  j- 
aimque  verfus  Gmovebitur,  tum  nobis  inN  ,  confticucis  regredi  videbicur. 
Ac  certe  plurimum  hoc  in  loco  fibi  blandiuntur  Copernicani,  quod  loca,  tem- 
pora  ,  arcus  regreiriium  cumfiderumincervallis  apte  confcntiant.  Scd  in  fyfte- 
mate  Tychoniano  eadem  phinomena  fatis  apte  explicantiir ,  cum  fol  quinque 
planetarum  cencrum  mocus  eorum  gubernet. 

Cumhsctypis  mandarenturanno  1678  die  17  Februarii  hora  7  cum  dimidia 
Saturnus  luniinterpofitu  deficere  vifus  eft  :  qu^  eclipfis  in  Obfervatorio  Re- 
gio  aDD  Caflino  ,  Picard  ,  &  Romcrfeparatim  fuit  obfervata,  uci  ab  infigni 
GeomctraD.  de  la  Hire  nunc  Regiae  Academis  focio  ,  qui  eam  conjundio- 
nem  domi  fuaiobfervavic  ,  &dehneavit,  Omnes  in  tempore  dc  circunftantiis 
interfc  convenere.  Saturnus  kinE  parcem  obfcuram  &  Oriencalem  fubire  ica 
vifus  eft,utnihilde  ejus  figura  in  ipfo  ingreflu  mutatum  fuerit.  Ex  quo  licet 
coUigere  hinas  nuUam  elfe  atmofpha^ram  circumfufam  ab  xchere  diverfam.  In- 
fra  unius  minuci  &  49  fecundorum  Sacurni  armulus  fuit  obfcuracus ;  unius  ho- 
r^&io  minutorum  Ipacio  duravit  echpfis  ;  cumque  ex  hinari  corpore  exiit, 
nuUaquoquein  iUius  figura  mutarioaccidit,  Hcet  pra;  lumine  partis  lunae  oc- 
cidux  Saturnus  paUidior  videretur.  Ex  hac  conjunftionequantafitlunx  paral- 
laxis  aut  a.  rerra  diftantia ,  facilc  demonftrari  poteft. 

C  A  P  U  T     X. 

De  Cometh, 

COmetaE  de  quibus  fuperiore  DifTertacione  velut  in  tranfitu  diximus,  ifi'- 
tcr  planetas  non  hina  modo  ,  fed  fortc  etiam  fole  fuperiores  merito  nume- 
rari  debent :  de  quibns  harc  pauca  ex  D.  Cafifino  accipe.  Primus  qui  ab  eo  obfer- 
vatus  fuitanno  i6^\h.  die  10  Decembris  ufque  ad  fcptimumjanuarii , primunt 
in  ea  confti  llatione ,  qux  Orion  dicitur ,  vifus  eft.  Hic  fub  initium  motu  celer- 
rimo  fcrebatur ,  &  Imgulis  diebus  11  gradus  peragrabat  ,  ad  feprenirionem 
defle^lens ;  lub  hnem  vix  unum^radam  decurrebat  ,  &  eandem  velut  lineam 
infiftcbat ,  five  Zenith  efret  proximus,  fivc  ab  eo  longe  remotus  :  quod  fieti 
non  potuilfet  nifi  is  luna  fuifTet  longe  iublimior. 

Anno  1664.  die  itidem  10  Dccembns  vifus  eft  cometa  ufque  ad  undecimum 
Martiianni  1665  :  primum  in  capitecorviapparuic,  hinc  ad  navim  defcendit, 
&  riufus  ad  caput  Arietis  confcendit ,  cum  per  Ceti  capuc  :ranfirct,  ubi  mul- 


I 


DE    MOTU  SIDERU^f.  ji7 

tls  ftellis  occurrebat ,  diurno  motu  abreptus  nunquam  a  femita  fua  deflexit, 
quod  eumlunamulto  fublimiorem  fuilTe  demonftrat.  Eodem  anno  1665  menfe 
Apriliin  Pegafo&  Andromeda  alius  apparuit,  fed  illufcente  diluculo  :  unde 
radiisfolaribus  oppreirusnon  potuit  fatis  accurate  obfervari, 

Quartusannoi668menfeMartio  vifus  eftcapitedcftitutus  :  cauda  duntaxat 
apparebat  in  Eridano  -,  nec  motu  diurno  abreptus  fitum  fuura  inter  ftellas  fi- 
xasmutabat.  Inter  eafdem  ftellas  in  Perfia  vifus  eft  :  atquc  Ariftotclis  tempo- 
ribus  huicfimilis  cometaeodem  in  loco,  &  fimili  in  Septentrionem  &  Orien- 
tem  motu  delatus ,  in  Orionis  quoque  conftellatione  evanuit. 

Quintus  vifus  eft  annoi^yz,  quiab  AndromedaE  capite  primum  ad  Perfeum, 
tnm  ad  caput  Orionis  proprio  motu  progreiTus  in  eadem  cum  pede  Perfei  Dan- 
lifci  ab  Hevelio  &  a  Cafllino  Bononix ,  &  eidcm  ftellae  proximus  fuit  obferva- 
tus :  quod  illius  quoque  magnam  a  terra  diftantiam  confirmat 

Anno  1676  a  die  1 4  Februarii  ufque  ad  9  Martii  vir  dodiff  P.  Fontenay  in  Col- 
legio  Claromontano  nunc  Mathefeos  Profeiror  cometem  obfetvavit  cauda  de- 
ftitutum ,  eodem  prorfus  in  loco  ,  ubi  caudam  cometes  fine  capite  D.  Caflinus 
annoi668Bononiaeconfpexerat.  Ut  ftella  tertii  ordinis  paulo  cxteris  obfcu- 
rior  vifus  eft :  fed  fenfim  minuebatur  ,  cum  verfus  Orientem  proprio  motu  m- 
cederet. 

Anno  1677  menfe  Martio  fub  Andromeda  quoque  vifus  eft  illucefcente  cre- 
pufculo  ,  ac  brevi  radiis  folaribus  opprefliis  vix  fui  copiam  fecit.  Anno  1680 
infigniscometa  toto  orbe  vifus  eft,  qui  a  folftitio  hiberno  ,  aut  circiter  ufque 
ad  asquinodium  vernum  anni  1681  a  D.  Caflfino  diligentifllme  fuit  obfervatus. 
Ifque  fuas  obfervationes  cum  iis  quiE  fadt^  funt  ab  illuftrioribus  Europae  Aftro- 
nomiscontulit,  &  tradatum  hac  de  re  eximium  publici  juris  fecit ;  ubi  hunc 
cometem  cum  iis  qui  a  centum&amplius  annis  vififunt,  comparat ;  apparen- 
tem  motiis  inxqualitatem  ad  circumferentiam  magnicirculirevocat ;  ac  nova 
quadam  theoria  ,  &  ratione  rem  totam  explicat  :  ex  obfervationibus  quas 
ipfe  &  D.  Picard  feparatim  habuerunt ,  id  manifefte  colligitur  hunc  cometem 
Itma  longe  fuperiorem  fuiire  ,  eodem  denique  motu  eum  donatum  fuilfe  ,  quo 
anni  1577  cometem  ,  atque  eorum  motus  certis  legibus  conftatc  ut  in  planetis 
ipfiscernimus ,  oftendit. 

Cum  autcm  in  eo  tradtatu  cometx  anni  16S0  quem  edidit  D.  Cafljnus  mulu 
eaquc  pr.-eclara  de  cometis  in  univerfum  diirerat ,  non  erit  alienum  exeoqus 
Phyfic^e.  illuftrandx  utiliora  nobis  videbuntur  ,  mutuari. 

Primiimigiturqus  adcometarum  naturampertinent,  tum  de  eorum  motu, 
poftremo  deincredibili  eornm  a  terra  diftantia  dicendum  eft.  Quid  de  natura 
cometarum  nobis  videretur  ,  jam  identidem  innuimus.  Id  enim  vero  fimilli- 
mum  arbitramur  ,  eos  itidem  ut  planetas  inter  corpora  non  xterna ,  ut  loqui- 
tur  Seneca,  fedab  origine  mundi  condita  cenferi  oportere.  Nec  fortc  minus 
aquabili  motu  quam  planetje  ipfi  feruntur  ,  ut  probat  D.  CaCfinus  ex  coUatio- 
ne  hujus  cometx  ,  anni  videlicet  1680  cum  eo  qui  a  Tychone  anno  1577  diligen- 
liflime  eft  obfervatus :  nam  adeo  inter  fe  conveniunt ,  ut  non  tam  diverfi,qua.iM 
unus  idemque  videatur-  Undenon  dubitavit  vir  Clariir.  die  18  Decembris,  hoc 
eft ,  fextopoft  die  quam  caudam  illius  primiim  confpexerat ,  &  poftero  die , 
quocaput  fe  videndum  prxbuerat,  Scripto  publico,  quod  Chriftianiir.  Regi 


\iS  PHYSIC^   PARS    SECUNDA. 

obtulit  id  prxnuntiare ,  fore  ut  ab  Aftronomis  per  tocam  hiemem  videretur.- 

Cometa  anni  ijyyadieuNovembris  ad  i6  JaniiariianniijyS  viiuseft:  cum- 
que  fai  copiamfecic,  eodem  motnincedebat ,  quo  cometa  anni  1577  die  8*Ja- 
nuarii :  tum  enim  fingulis  diebus  4  gradus,  6c  17  minuta  uterque  decurrebat. 
Cum  prior  defnt,  16  minuta  tantummodo  verfus  Oriencem  conficere  videbatur, 
ut  polteriorcomeca  die  iS  Martii  21  minuta  uniusgradus  vifus  eft  pcrcurrere.- 
Cumutriufque  cometxephemerides  &  obfervationum  tabulx  confuluntur,  vix 
!n"er  eorum  fcmitam,  &  motuum  velocitatem  uUum  occurrit  difcrimcn.  Am- 
bocili  ticam  in  eodem  gradu  nempe  circa  11  Sagittarii  interfecant  ;  eun- 
dem  fere  cum  ccliptica  inclinationis  angulum  ,  cum  ^quatore  angulum 
33  oraduum  eftecerunt ,  eumque  eodcm  pene  in  loco  ,  prope  trecentelimum 
ab  initio  Arietis  gradum  fecare  vi(i  fnnt,  fub  iifdem  ftellis  incedebant.  Nun- 
quam  planetx  poft  exaftum  farculum  m  iifdem  locis  acquatorem  &  zodiacum 
fecant ;  luna  ipia  poft  integram  revolutionem  ad  eundem  eclipticx  locuvn  non 
redit ,  fed  ab  eo  quem  ante  m:-nfem  pertraniierat  loco  ,  uno  gradu  &  10  minu- 
tisabeft  :  qui  nodorum  motusdicifolet.  Alii  quidemplanetae  minusexcurrunc, 
fed  excurrunt  tamen.  Comcta  qui  anno  1665  menfe  Aprili  apparuit,  eandem 
plane  femitam  inire  vifus  eft ,  quique  ex  eo  ccmpore  funt  obfervati ,  ab  illo 
magis  trico  cometarum  itinere  parum  recefterunt  :  ut  cometae  anni  1671, 
&  ^77. 

Eft  igitur  ut  planetarum  fic  cometarum  quidam  zodiacus ,  qui  majore  force 
laticudine  donatur.  Qux  autem  fteilarum  conftellationes  hoc  zodiaco  conii- 
neantur ,  duplici  hoc  verficulo  comprehendit  vir  dodtilf. 

ylntinous  ,  Pegafnftfiie ,  u4ndromeda  ,  Taurus ,   Orion , 
Trocyon  ,  atque  Hydrus  ,  Centaurus ,  Scorpius  ,  Arcus. 

Non  quod  omnes  cometz  hanc  cceli  viam  femper  infiftant ,  fed  ex  iis  plurimi 
ab  ea  non  recedunt- 

Cum  primiim  hic  cometa  vifus  eft  Londini  &  Madriti  die  20  Decembris,mo- 
tus  diurnus  erat  ferme  2  graduum  :  nondum  quippe  ad  perigcTum  fuum  perve- 
nerat,  ubi  motusnobisapparet  celerrimus :  adeo  ut  die  4  Januarii  is  motus 
f uerit  4.  graduum  cum  femifte.  Accelerato  motu  major  cometa ,  &  cauda  produ- 
ftiorapparuit  :nam  die  27Dccembris48  gradus  in  cceloobtinebat:,  &  ufque 
ad  62  gradus  excrevit.  A  die  4  J:inuarii  fenfim  &  motus ,  &  cometz  moles  cos- 
pitdecrefcere,  adeoutmotus  diurnus  die  i  8  Martii  vix  eftet  20  minutorum. 
Splendor  vero  illius  ex  quo  primum  apparuit ,  nonnihil  eft  imminutus ,  quo 
videlicctlongiiisafolc  recedebat.  Cauda  quoquc  fenfim  audta  eftcuin  motus 
jncrefcebat  \  ubi  motus  eft  retardatus ,  cauda  quoque  fenfim  eft  imminuta  : 
neque  ea  foli  c  dircdlo  eratoppofita,  fed  in  arcum  nonnihil  curvata  verfus  oc- 
cadim  dcfledlebat :  atque  ea  delineacio  mocui  proprio  oppofica  fempervifa  eft 
jncrefcere. 

Icaque  cometa  circa  4  Januarii  diem  fuit  terrs  proximus :  nam  &  major  & 
velocior  tum  fuit-  Raro  id  contingic ,  uc  ance  pcrig.-cum  &  poft,  comecae  fui  co- 
piam  facianc:  nam  facpe  radiis  folaribus  opprimuncur  ftacim  3  perigaeo  ,  vel 
priufquam  ad  id  perveniant.  Aftronomi  vero  facilc  ex  motu  futurum  perigsi 

tempus 


DE    MOTU    SIDERTO.  329 

ttmpus  ^efininnt.  Acfortcut  in  planetis  ficincometjs  perigsa  non  funt  adeo 
fixa  ,  ut  locum  non  mutent-  In  luna  pcrigium  quatuor  8c  amplius  zodiaci  figna 
intra  triennium  decurrit:  unde  &  planeca:  modo  tardius ,  modo  citius  adeai'- 
dem  ftellas  revertuntur. 

Hicquidemcometaplures  conftel'ationes  citius  decurrere  vifuscft,  quam' 
comctaanni  1577:^01  rei  explicandifufficit  perigaci  motus.  Priorqnippe  ubiin 
confpe6tumvenit,jamperiga2um  pritcrgrcirus  5  gradus  unoquoque  die  confi- 
ciebat  jfub  fincmvix  1  5  minutis,autquartaparteunius  gradusferebatur.  Scd 
qui  anno  i68oapparuit  poftquam  totumitcr  eftcmcnfus,  quod  prior  decurre- 
re  vifus  fuerat ,  incer  Sagittarium  &  Pegafum  longius  per  Andromedam,borea. 
lis  pifcis  caputufquead  caput  Tauri  progrcftlis  cft.  Eandem  pene,  ut  diximus  , 
viam  cometx  annorum  i66j  ,  1671,  &  1677  emcnfi  fuerant,  non  fine  ali. 
quo  difcrimine  :  quod  tamen  minus  cft  eo  ipfo  quod  in  luna ,  Venere ,  &  Mar- 
te  quandoque  obfervatur.  Qux  fxpiiis  cveniunt ,  ea  certa  &  conftanti  lege  , 
non  tcmcre  &  fortuito  accidunt :  non  enim  rantum  cafui ,  auc  fortunx  licet,  ut 
conftanter&  codem  modo  progrediatur.  Huic  principio  Aftronomia  omnis 
inniticur,  nequeex  alio  fundamentomotusfiderumad  certas  leges  funtrevo-i 
cati  -y  ncc  nobis  alia  raiione  exploratum  foret,  Mercurium  qui  raro  in  confpe- 
ftum  venit ,  eundem  elTe  planetam  :  cum  igitur  cometx  eandem  plerumque 
viam  ineant,  id  utique  a.  veronon  abhorret,  eorum  zonam  e(l«  definicam, 
uci  &  planetarum  tramitem. 

Nec  mirum  ficometaidentidenTrevertatur,  ncc  videatur  tamen  :nam  illius 
cauda  eftquiddam  omnino  adventitium  :  augetur  interdum  autminuitur,  imo 
&  nulla  interdum  eft ,  cum  cometa  ipfe  cernitur ,  tumque  nobis  quandoquc  eft; 
proximus,nec  lui  copiam  facit,  feu  foli  fit  vicinior&  cjus  radiis  occuitetur,fcu 
afolefit  remotior,  ac  tenui  lumineperfundatur.  Rem  ita  elfe  polTe  vel  hinc 
licet  colHgcre  ,  quod  Mercurius  plures  interdnm  revolutiones  abfolvat,  ncc 
fub  obtutum  cadat.  De  ftella  qua»  eft  in  collo  ceti  diximus  ,  qu^xper^  aut  8 
menfes  fingnhs  annis  oculorum  aciem  fugit.  Quod  fi  ea  ftella  caudam  inftar  co- 
metes  projiceret ,  eam  tamen  non  aliter  vidercmus ,  quam  vidcri  folcr.  Nam 
a  fole  &  terra  adeo  removetur,  ut  orbis  telluris  aut  (oHs  inftar  punfti  obti- 
neat,  fi  cum  ea  tam  immenfadiftantia  conferatur  :  unde&iUius  caudas  ut  fo- 
h ,  fic  terra:  femper  elfetoppofita.  Simili  ratione  tertius  Saturni  fateles  in  una- 
quaque  revolutione,  quas  eft  80  dierumnobis  occultatus  manet  j  idque  tum 
acciditcum  ad  nos  propiiis  accedit.  Quod  fi  cauda  efTet  inftrudus ,  fors  eft  uc 
a  nobis  ea  confpici  non  poiTer. 

De  motu  perigxi  diximus,  qui  cum  omnibus  pene  planetis  fit  communis ,  id 
verifimile  non  eft ,  cometas  motu  fimphciore  &  magis  xquabih  clfe  prxditos, 
quam  planetas  ,  quorum  motus  certis  regulis  definiri  non  potuerunt ,  nifi  pofl 
multas  hominum  aetates.  Quo  minus  mirandum  fi  cometarum  motus  &  phsno- 
mena  ad  certas  legesnon  facilerevocentur. 

Atque  ut  planetas  eofdem  eirc  non  colligimus ,  quod  eandem  cceli  plagam- 
peragrent :  fic  eofdem  eire  cometas  non  continuo  arbitrandum ,  quod  per  ea- 
dem  loea  pertranfeant :  fed  priterea  momenta ,  &  gradus  vclocitatis  expende- 
re  oportet.  Nunquam  evenit  utduorum  planetarum  motus  ita  apre  fibi  refpon- 
deant,  ut  per  pluresdiesnon  modoaEquabilesappareant,  fedeandem  fubeaaj 
Tom.Il.  Tt 


550  PHYSIC^      PARS     SECUNDA. 

varietatem  :  quod  tamen  obfervatum  fuitin  duobuscometis  anni  1577,  &  an- 
ni  16S0.  Planetse  omnes ,  fi  folem  exceperis,non  eundem  velocitatisgradum 
fcrvant ,  cum  ad  fuum  ciuifciue  perigsum  revcrtitur :  nili  forte  xqualiter  a  (ble 
diftent.  Lunaciijus  motiim  varia  a  fole  diltantia  minus  inaEqualem  efficit,  5 
•gradus  aut  tardiiis  auc  celeriiis  moveri  poceft  intra  feptem  a  perigoro  dies : 
quod  utique  bis  unoquoque  anno  contingit.  In  reliquis  planetis  varia  interdum 
alolediftantiamotuum  squabilitatem  ,  aut  lymmetriam  omnino  perturbar. 

Cometa  anni  1577  die  15  Novembris ,  pofteriorcometa  die  <j  Januarii 
i(S8i  eodem  pene  motu  incedebnnt ;  ambo  ex  fuis  locis  egrefli  70  gradus  intra 
69  dies  peragrarunt ;  utrobique  femper  eadem  insqualitas  apparuit ;  uterque 
hujusintervalli  priorem  medictatem  55  gr.  intra  x^,altcramintra  55  dies  confe- 
cit ;  Scinter  utriiirqne  motum  vix  perpaucorum  minutorum  difcrimen  occurrit : 
cum  in  nonnuUis  planetis  diftantis  a  fole  varietas  aliquot  graduum  varietatem 
attuliiret.  Idque  hocm.igis  obfervandum  ,  quod  planets  eomajori  motus  in- 
squalicate  ad  eandem  a  perigxo  ,  vel  cipog;ro  diftantiam  revercuntur,  quo  mo- 
tuseorumapparens  minus  eft  acquabiiis.  Nullus  porro  eft  planeca  cujus  motus 
tam  (ibi  fit  inaequalis  quam  hujus  cometre ,  qui  cum  4  gradus  cum  femiire  fin- 
gulisdiebus  peragraretcirca  quartum  diemjanuarii  ,  fub  .-cquinoitium  vernum 
vix  tertiam  partem  unius  gradus  conticiebat.  Et  tamen  ad  eundem  velocitatis 
gradum  in  eadem  a  perigso  diftantia  revcrfus  eft  ,  ciim  tanta  ctfet  indiftantia 
a  fole  variecas :  adeo  ut  in  his  cometis  vix  necelfe  videatur  motum  perigxi , 
utin  planetiscomminifci.  Quocirca  in  utroquc  hoc  cometa  id  evenit ,  quod 
planeta  cujus  motus  eft  fimplex  &c  squabilis  efficeret ,  quodque  a  duobus  pla- 
netis  inter  le  diverfis  fieri  nequit. 

Quanto  autem  a  terra  hic  cometa  diftaret  intervallo,  definiri  accurate  non 
potuit,  cumfemper  obfervatus  fueritprocula  meridiano  circulo.  Id  unum  li- 
quet  eum  longe  fuiire  luna  ipla  fuperiocem-  Quod  fi  enim  ad  lyftema  terrje  per- 
tinebat,  rnm  aftra  cu)nfque  fyftemuis  centro  propiora  celerius  moveantur  , 
accomcta  ille  eciam  in  perigxo  conftitutus  multo  tardius  quam  luna  incede- 
ret ,  id  manifeftumcire  piico,  eundem  luna  fuilfe  lupctiorem,  ac  mulco  erat 
remocior  ,  fialteriusfuicfyftemacis. 

Deindccapuchujus  comerxg'obofum  inftar  Sacurni  vifum  eft  ,  cum  11  gra- 
dibus  a  folediftarcc.  Idem  acciditcomtix  anni  1665,  cujuscaputomniex  par- 
te  rotundum  fuit,  etiim  cum  loli  elTet  pcneconjandus  :  magr.o  (ane  inHicio 
cometas  vel  fple  ipfo  elfe  r.ltiores.  Sic  enim  Vcnus  in  parccfumma  iti.-e  oibito! 
globoficcrnicur  ,  quod  fole  fit  fuperior,  cum  ver(i  s  oppoftioncm  falcata  ap- 
p.ireat.  Prxterea  menleFebruario  cometa  tuboopticoiimul  cum  ftellis  fixisvi- 
fusfi.mper  lui  motus  candem  femitam,  aut  diredionem  obti  uit :  &  tamen  (i 
in  eodem  cum  luna  ccelo,  aut  paulo  inferior  extitiftet,  21  laltem  minuta  a 
fuo  itinere ,  aut  refta  Unea  quam  infil^ebat ,  deflexi^Tet. 

Poitrcmo  fipius  cum  ftellis  fixis  collatus  eft  ,  nec  tardius  in  occafum  ,  aut  ce- 
leritis  incedebat,  quam  proprii  motus  in  Oriencem  ratio  potliularet.  Quod 
iiiiqiie  fnbtili  admodum  &:  exquifitamcthodoD-  Caillnus  eft  perfccutus,  cujuf- 
que  motus  diurniin.tquilitate  per  horas  diftributa  :adeo  ut  vix  error  1  aut  5  fc- 
cundorum  temporis  potuerit  irrepere.  Tardius  utique  incedebat  in  orcafum  co- 
ineta,quam  ftella:  huic  proxim^,  quique  per  celefcopiumfimul  ccrntbantiu;3C 


DE   MOTU   SIDERUM.'  m 

motus  iUe  tardior  fiiic  ea  proportione  ,  qux  proprio  'motui  refpondebatj 
Quod  fi  non  altior  fuiflet  luna ,  parallaxis  trium  (altcm  unius  hors  miiunorum 
intrafexhor  s  accelerationem  induxilfet ,  &  cometa  fimul  cum  ftellisoccidere 
\ifusfuiirec :  cum  parallaxis  41  min.  unius  gradns ,  qux  aftrum  fcmpcr  dcpri- 
mit ,  trium  minutorum  tcmpus  accelerallet  :  cum  tamen  ex  obicrvationibus 
conftet  cometem  tardius  femper  occidiilc  ,  qiiam  ftcllas  huic  prc  x.mab  ob  mo- 
lumfibi  proprium,  c]uo  inortum,ut  planetae  omnes  nitebatur, 
Qua  autem  ratione  utriufque  hujus  comeCcE  theoria  explicari  pcj(Iit,n;hil  neccfte 
eft  fufius  ditferere:  cumidipfum  dilucide  a  D.  Caffino  cxpolitum  fueric.  Ve- 
rum  comeces  motumincircumferentia  circuli  teria:  excentrici ,  &  m  (phcEra 
quxorbemlunjc  complcftitur ,  fieri  prcbabile  videtur  :  Apogxi  locum  vige- 
fies  &amplius  a  nobis  remotiorem  ftatuit  ,  quam  perigan  locum.  Hinc  tnn- 
ta  in  motu  cometes  insqualitas.  Qui  in  medio  hujus  circuli  fuilllt  conftitutus 
cometem  fingulis  diebus  14  min.  aut  paulo  amplius  fecundum  fignorum  fe- 
riem,  &  aEquabili  motuprogredijudicatret.  Perigxum  comcces  1577, i^gradum 
Sagittarii  obtinebat ;  id  adeo  fex  minuta  fccundacum  fcmilTe  juxta  fignorvm 
feriemprogreditur.Juxta  hnnc  hypothcfimmajor  eftdiftantia  comctesa  centro 
hujuscirculiundecics  cum  cjuadrante,  quam  minima  a  terra  diifantia  :  unde 
circa  neriga;um  undecies  velocior  ejus  motus  nobis  vifus  el\ ,  quam  h  in  ccntro 
fuiffemus  conftiaiti :  tum  enimunoquoque  die  4  gradus  &  amplius  conficicbat ; 
ea  velocitas  fenfim  eft  imminuta,  quolongiiis  a  nobis  rccedebac,  &obliquio* 
ribusradiis  inmagnihnjus  cireuH  circumferentia  videbatur. 

Hic  motus  a  fole  non  pcndet,  nec  circafolemperficitur :  neque  enim  mo- 
tus  folis  per  trcs  menfes  integros  motuin  cometcs  inarqualem  effecit  ;  ac  ne 
varia  qnidem  a  fole  diftantia,  uc  fit  in  planetis,  ffquabilnatcm  illam  motiis 
pertuibavit :  adeo  ut  hinc  Hquere  poffic  cometas  circa  folem  non  ferri.  Ndm 
uccelcricatis  inarqualitas  cpx  planetis  accidit  ,  ut  propius  auc  longius  a  fole 
abfunc ,  eorum  mocum  a  folc  pendere  demonftrac ;  fic  xquabilicas  motus  in  co- 
metis,  eorummotum  ex  eodem  fonte non  manare  omninoperfuader. 

Cum  autem  videri  defiic,  id  maximeex  lumine  iUius  dcbilicato  ortum  fuic: 
cumenim  vifusaciemfugiebat,  tubooptico,  vel  Jove  ipfo  major  apparebat, 
&  facilius  per  tclefcopium  4  pedum  ,  quam  per  longius  t?i  10  pedum  cerncba- 
tur ,  quod  majores  tubi  lumen  quoqueaucfplendorem  debilitenc,  dum  illud 
fpargunt.  Cicius  cauda  pra;  luminis  cenuicace  evanuit,  quam  caput :  cum  illa 
ocuiis  ipfis  fui  copiam  facerec ,  per  telefcopium  videri  amplius  non  poterat. 
Circa  9  Fcbruariicaput  prae  exiguitatenudis  oculis  videri  non  potuit,cumcau- 
da  adhuc  fub  obtutum  vcniret.De  cauda  vix  quicquam  verifimile  afferri  poteft. 
An  foite  eft  cffluvium  quoddam  a  capite  dimanans  ?  An  potius  quardam  in 
cEthere  fparfa  materia  radios  folares  fraftos ,  &  reflexos  in  comeces  atmofpha:- 
ra  ad  nos  ufque  regerir  :  uc  ingences  incerdum  caudas  in  turbido  aere  radii  lu- 
nares  effingunt  ?  Utcunque  ea  res  fic ,  tenuis  eft  admodum  illa  fubftancia,cum 
ftellarum  luccm  tranfmittar.  Ac de  comcta  anni  16S0  haf^cnus. 

Poftremo  anno  1681  excunte  Augnfto  infignis  apparuic  comeca  eodem  in  lo- 
co,  nempefiib  urfa,  ubianno  1607  die  i6  Sepc.  (e  comeC|Cm  Prags  obfcrvalTe 

commemoracKcplerus ,  cum  in  publica  lajcitia  ignis  &'lumina  accenderen- 

tur.   Sic  cometa  anni  1681  cum  Gallia  incredibilem  fuam  l^ticiam  accenfis 

Tt   ij 


jji  PHYSlCvE    PARS   SECtJNDA. 

«bique  luminibus  nato  Sereniflimo  Burgundix  Diice  teftaremr,  apparuit, 
&  obfervatus  eft  iifque  ad  Septembris  exitum.  Id  vero  tum  temporis  in  Acade- 
mi.i  ex  Keplero  adnotatum  retulit  infignis  cum  viveret  Mathematicus  D. 
Picard. 

Ex  iis  &  variisobfervationibusinterfecollatis  harccolligitD.Caffinus,  i^^mo- 
t«s  omnium  cometarum  in  circulis  tecrz  admodum  excentricis  confedos  fuilfe: 
adcouta  redta  linea  vix  eorum  femits  deflederent ,  fere  ut  planetae  alterius 
fyftematis ,  aut  fi  ita  placet ,  altetius  vorticis.  Cum  partem  fuperiorem,&  lon- 
gius  a  nobis  diflitam  peragrant ,  fub  afpeftum  non  cadunt :  fed  nobis  propio- 
res  fiib  oculos  veniunt. 

2 .  Magnus  ille  circulus ,  in  quo  movetur  cometa  ,  vel  terram  involvit,  fere 
ut  ccclum  Martis ,  vel  inftar  epicycli  extra  eam  pofitus  eft.  Cum  ab  occafu  in 
ortum  feruntur  comets ,  tum  fatis  verifimile  eft  eorum  orbitas  terram  invol- 
vere.  At  fi  extra  terram  longe  conftituti  velut  in  epicycHs  deferantur ,  tum  no- 
bis  propiores  ab  ortuinoccafumcontrafignorumfucce(Iionem,fereut  fatellites 
Jovis ,  aut  Saturni  moveri  videntur.  Sic  cometa  anni  1664  primo  fuit  retrogra- 
dus ,  tum  motus  fui  diredlionem  mutavit,  ut  D.  Cafllnus  antc  prasdixerat. 
Contra  cometa  anni  1671  cum  juxta  fignorum  feriem  iiKederet ,  diredionem 
(iii  motus  non  mutavit. 

j  °fieripoteft  utidem  cometa  identidem  recurrat  :  tametfi  nemo  id  ani- 
niadvertat  -,  vel  quia  fub  crcpufcula  revertitur  -,  vel  quia  cauda  qux  eum  fepius 
prodit ,  nebulofis  radiis  deftituitur.  Cauda  illius  ,  ut  nonnullis  videtur ,  non 
aliud  eft  nifi  exhalatio  qujedam  ab  illius  globo  furfum  vibrata  :  unde  fere  fem- 
per  foli  oppofita  videtur.  Hsc,  ubicometa  eft  pcrigxus,  fi  forte  diftl.na  eft, 
vix  cometa  internofci  poteft.  Id  enim  quibufdam  ftellis  interdum  accidit ,  qu^-e 
identidem  evanefcunt ,  &  plures  ante  hoc  fsculum  a  nemine  fuerunt  obferva- 
xz.  Sic  cometa  a  P.  Fontenay  in  Eridano  forte  quadam  deprehenfus ,  cum 
ftellas  in  globo  depiftas  una  cum  ftellis  firmamenti  conferret,  aliorum  dili- 
gentiamehifit.  Sicftellaquaceft  incolloCeti  finguUs  annis  recurrit  ;  &  tamcn 
per  4oannosa  prima  illiusobfervatione  omnes  Aftronomos  fugit.  Androme- 
d.tnebulofa  ut  nova  fepe  habita  fuit:exquo  tamen  D.Caflinus  eam  deprehen- 
dit,  ineodem  (emper  loco  vila  eft,  &cometes  fpeciempr^  fe  fect. 

4.  Cum  cometcE  motus  celerioreft,  ex  tribus  obfervationibus  conjici  poteft 
quamviam  deinceps  infiftat-,  achcet  moveatur  incirculo,  tamen  illius  motus 
citra  errorem  fenfibilem  ut  in  reftam  Uneamdireftus  fupponi  potcft.  Comeca- 
rum  qui  annis  i  6  j  1  ,  1664 ,  &  i^y-, ,  &  i<^^5 ,  &  1677  ■>  duodecim  nimirum  an- 
norum  intervallis  apparuere.motus  celcrnmus  kiitfingulis  diebus  u  aut  ijgra- 
<iuum  ,  alii  vix  4  aut  5  gradus  decurrebant  :  ut  cometa  fecundus  anni  .1665  , 
&  ahus  1671.  Ac  de  comeiis  tantum  ,  minc  ad  ftellarum  theoriam  veniamus, 

Hoctamen  loco  omitterenonpolUimaliud  cometes  genus  quod  D.  Cafli- 
nus  anno  fuperiorei68^  die  iS  Marrii  hora  fere  7  3  cum  tribus  quidrantibusob- 
fervavit.  Ingens  quoddam  erat  lumenobUque  fecundum  zodiacum  porieftunv, 
Arietis  con(>ellationem  totam  compleclebatur  ad  Pkiadas  ufque  &  caput  Tau- 
li  fe  extendebat ,  inftar  nebuLxa  fole  illuftratte  nitens  ftellnrumtamen  confpe- 
^lumnon  adimebat  ;uti  nec  cometarum  caudx :  fed  fua  Intitudine  cer  aut  qua- 
«.er  caudas  vel  latiores  cometarum  fuperabat.  Uno  mocu  eoque  Omplici  ab  oc- 


DE   MOTU  SIDERUM.  jjj 

tu  in  occafum  ferri  videbatur  :  iifdem  enim  conftellationibus  vclut  infixum 
femper  vifum  fuit ,  ac  medium  illiusluminis  in  medio  conftellationis  Arictis 
hicrebat  :  a.  die  i8  ufque  ad  z<J  Martii  cum  ferenum  erat  tempus  ,  fui  copiam 
fecit :  die  ii  Apriliscum  Arietis  conftellatio  luce  folari  jam  occultaretur,  ex- 
-tremum  illius  luminis  in  Tauri  conftellatione  adhuc  cernebatur. 

Huicnon  diflimile  lumen  anno  1668  die  i  o  Martii  Bononix  obfervatum  fliit 
a  D.  Cadino  ,  uti  fupra  innuimus ,  &  pene  in  eadem  cosli  plaga,  fed  ad  auftrum 
magis  vergente.  Situm  quoquefubindecommutabat,  &motu  ab  occidente  iii 
orientem  ferebatur.  Hujus  meminit  D.  Chardin  in  libro  quem  confcripfit  de 
SoIimaniPerfirum  Regis  inauguratione  -,  atque  eum  cometem  in  Periia  vifum 
fuiire  ,  &  a  Perfis  lanceam  appcllatum  commemorat. 

Neque  illud  phaenomenon  quod  Seneca  quxft.  nat.  1. 7°  ex  Carimandrorefert 
ab  Anaxagora  obfervatum  ,  ingentis  nimimm  trabis  lucidac;  aut  illud  cujus  me- 
minit  Ariftoteles  1,  1°  Meteor.  c.  6.  circa  id  tempus  quo  pars  Achaiac  terra:  mo- 
tu  &  aquarum  inundatione  periit,  ab  lis  qux  attulimus,  multum  dididcnt.  Nam 
&,iertiam  fere  cali  partem  poftiemum  illud  occupalfe  (  unde  &  SemitJC  no- 
menaccepit )  &circa  Orionis  conftellationem  dcfnire  ut  cometem  anni  i<568 
teftatur  Ariftoteles.  Qus  porro  (\i  hujus  phmomeni  caufa  divinare  potius  , 
quam  definire  nobis  hcet.  An  matcria  qujedam  cocleftis  lumena  fole  mutuatum 
ad  nos  ufque  regerit  ?  nam  is  fplcndor,  ut  comctarum  caudjE  in  partem  foli 
averfam  dirigitur.  Ncquc  id  abhorret  a  vcrifimili,  quod  in  traftatu  de  cometa 
anni  1681  fcribit  D.Caffinus ,  in  ithere  diffuiam  polfeconcipi  materiam,qu« 
ut  in  aere  noftro  lumen  regerat ,  aivt  frangat  :  atque  in  ipfo  cometarum  itinere 
ejufmodi  ffithera  rcpeririminus  purum  ,  qui  eam  varictatcm  quam  in  caudis 
cometarum  cernimus  ,  efficiat.  Nec  porro  lux  illa  eft  caudis  cometarum  abfi- 
milis  ;  feu  colorem ,  feu  fplendorem ,  fcu  tcnuitatem  ,  fcu  denique  illius  fi- 
uim  foh  ipfi  femper  averfum  fpeftcs.  Ac  fortc  cometas  caput  Solis  radiis 
reconditum  fubcft.  Quanquam  ne  id  tcmere  a(reramiis,obftat  illius  ingens  la- 
titudo  ,  qualis  in  nullounquam  cometa  vifa  eft.  Ncque  id  quoque  certo  con- 
ftitui  poteft ,  an  cjufmodi  phariwmenon  lumcn  a  folc  ipfo  mutuetur  ,  ac  inter- 
jedlu  alicujus  corporis  ex  comet.uum  gencre ,  ut  iiides  quxdam  &  halones  fo- 
hsquidem  luce  rcfraiSta,  autreflexa,  lcd  lunaE  ipfius  interpofitu  procreantur. 
Unde  &  alionim  fiderum  lumen  ad  nos  poifunt  rcflcftere.  Uccunque  ea  res  fit, 
id  unum  fuadere  potcft  hoc luminis  a  comec uum natura  non  cire aIienum,quod 
ineademcasli  p'agaapparuerit ,  quam  pleriquc  noftrx  aftatis  comcti  infiltere 
vifi  funt ,  ut  cometae  annorum  1651 ,  1665 ,  1671 ,  &  16 io  ,  in  ea  fcilicet  zona 
quam  D.  Caffinus  vocat  zodiacum  cometarum. 

'Quanto  autem  intcrvallohocphinomcnon  a  nobis  diftet,  ex  xquabili  ejus 
motu  conjicere  poftumus.  N.imfiincommuni  &  vulgaca  hypochcfihxreamus; 
fieri  non  poteft  ut  ventoadco  pra:cipiti  feratur ,  &  motu  diurno  circa  tcrrnm 
vertatur.  Quod  fi  Copernicanum  fyftema  ftqui  malumus,nc  id  quidem  intelli- 
gitur ,  qui  fieri  podit ,  uc  illud  phxnomencn  tam  valido  globi  elemencaris  mo- 
tui  adeo  pcrtinacicer  obdftat ,  ut  ab  eo  nec  di(Tipetur  ,  nec  abripiatnr. 

Eftigitureamitcria ,  qui  hocliimcn  adnos  ufque  rcfl.ftit,  in  ipfo  ithere. 
Qnod  fi  autem  arquabilitarcm  illius  motus  fpe£temus,non  procul  a  ftcllis  id  ab- 
eifenon  tei-aerecoUigeraus.Non  enim  ex  aliocapice  cura  vccercs,cum  recenxio, 

T  c  iij 


354.  PHYSlCyE    PARS    SECtJNDA, 

tes  AftronomicoHegerunt  planetarum  ordinem  ,atque  eo5eireruperiores,qucr- 
rum  mocus  ftellarum  motum  propius  airequuncur.  Unde  enim  Sacurnum  iii 
ler  planecAs  longilTime  a  nobis  ab  eire  ,  huitjovem  proxime  fubcffe  unanimi 
conlenfionc  ftatuerunc ,  nifi  quod  Saturnus  citillime  ab  ortu  in  occafum  movea- 
tur.  Cum  igitur  poftremum  illudcomecxgenus  seqnabili  motu,  eoque  diurno 
ageretur  ,  palam  eft  id  fuilfe  ftellis  proximnm.. 

Cumifiaederentur ,  fcriplitad  D.  Caffinum  vir  Clarilf.  D-  Facio,kimen  con- 
fimile  ,  &  in  eodem  prope  loco  a  le  confpedum  dic  i  5  Fcbruarii  &  iequenti- 
bus  Genevre.  Sed  in  his  locis  videii  nondum  potuic ,  quod  coelum  fueric  ienv- 
per  nubiium  &  obfcurum, 

CAPUT   ULTIMUM. 
De  flellis  fixis. 

STellse  dicumur  fixx,non  quod  fint  immobiles ,  cum  diurno  motu  omnes 
ab  ortu  in  occafum  ferantur,  lcd  quia  eundem  inter  fe  ,  &  conftantem  fer- 
vant  ordinem.  Unde  veteres  Aftronomi  non  aliud  primum  mobile  a  firmamen- 
to  ftatuere.  Acpraster  cxteros  Hipparchus  qui  izoannisante  Chriftum  nacum 
vixit,  omnefuum  ftaidium  in  eo  poluit,  ut  cujufque  ft:ellrc  laticudincm  ,  (eu 
dift:.nciam  ab  cclipcica,&  longicudinem,  feu  diftantiam  a  principio  Arictis, 
aut  3equino<Sio  verno  delignarer, 

Et  quidem  latitudo  ftellarum  eadem ,  &  immutata  manet ,  fed  magna  in  ea- 
rum  longicudine  accidic  mucacio,quam  primus  deprehendic  Hipparchus ;  con- 
firmavic  Pcolemxus,  qui  abHipparchi  lempore  ftellas  1  gradibus  ab  squinoftio 
▼erno  longius  diftare  comperit,  quam  ducencis  ance  annis  Hipparchus  deft- 
nievac  :  unde  eas  proprio  mocuab  occalu  in  ortum  nc  ferri  ftatuit,  utunoquo- 
que  fxculounum  gradum  efficiant ,  &  intra  ;6occannos  periodnmfuamab- 
folvanc.  Cumquea  Pcolemsi  cempore  iSgradibus  ftellarum  longitudo  aufta 
fueric ,  fed  camen  non  Kquabili  mocu ,  hinc  faftum  eft  uc  hanc  periodum  Aftro- 
nomi  variedefinierinc.  Alphonfus  Rex  Arragoniaz  eam  fpario  49000  annorum,- 
Copernicus  intra  z6ooo  annosconfici,  aliialiter  ftatuerunc 

Copernicus  vero  omnem  motum  ftellis  dctraxit ,  eumque  in  terram  tran- 
ftulit.  Ac  primo  quidem  qui  ejus  tuencur  fententiam  ,  in  ea  funt  opinione  ut 
putent  ftellas  in  eadem  firmamenci  fuperficie  non  clfe  affixas ,  fed  ahas  aliis 
longe  eire  nobis  viciniores.  Ccclum  quippe  non  folidumeft  ,  fed  fluidum;nec 
corpus  lucidum  commode  inexcrema  fuperficie,  fed  opcime  inmedio  colloca- 
tur ,  ut  undique  fulgeat ,  neque  media  liKis  portio  pereat. 

Cartefius  huic  Copernici  fyftemati  multa  adjecit,  r'ftellas  totidem  elTe  fo- 
les ,  ac  fingulisut  foli  funmeire  affignatum  vorticem  :  adeo  ut  fol  una  ex  fTxis? 
cenfendusfit.  Nam  fi  unaqiixque  Itella  propria  luce  fulget  ,  nihil  a  fole  nifi 
forte  fola  mole  diflidet :  adeo  ut  fingula:  fixa:  proprium  fuum  lyftema  ,  ac  pro- 
prium  Yorticem  habere  videantur. 

1  .  Centrum  uniufcujufque  vorcicis  fol  vel  ftella  obfidet.  Solem  efEcit,  uf 
identidem  monuimus  ,  primi  elementi  materia  ;alii  autem  vortices  minoris 
notx  circa  terram  ,  Jovem  ,  Saturnum  torquentnr  :  ita  ut  terra  56^  vicibus  cir- 
ca  le  volvatur,  dum  femel  communi  vertigine  circa  folcm  circumngitur. 

5o.  Eum  locum  planeta  quifque  fortitus  eft,qui  ejus  foliditati  magis  con- 
gruit :  hinc  fatis^eft  verifimile  planetas  eo  folidiores  eire,  quo  longius  a  fole 


DE    MOTU    SIDERUM.  555 

recelTeriint.  Totiim  veroccElum  in  perpetuo  verfatiir  motu,  atque  in  eo  pla, 
neti  ut  naves  fecundo  flumine  devehuntur.  Qiuire  nec  terra  ,  neque  ullus  pla- 
neta  proprie  movetur,  fed  fui  vorticis  motuiobiequitur.  Qiu  quidem  ratione 
omnem  de  terrx  motuinvidiam  fe  amoliri  poire  putat. 

4".  Magni  illi  vortices  fic  inter  fe  funt  coaptati  ut  unius  poli  partes  alte- 
riusa  poHsremotidimas  contingant :  ficenimmutuainter  fe  commercia  faci- 
lius  exercebunr.Cumque  vortex  raptifTimc  circa  fuum  centtum  torqueatur  ;  il- 
lius  materia  quantum  poteft  a  centro  recedit ,  atque  per  parces  a  polis  remo- 
tiores  erumpit ,  quod  ibi  motus  fit  concitatior.  Quare  neceire  eft  uc  in  proxi- 
mum  vorticem  ingrediatur ;  nec  fubire  poterit  alium  vorticem  commodius  , 
quam  per  partes  polis  finitimas ,  ubi  motus  eft  placidior ,  minor  adeo  refi- 
ftentia  invenitur  :  materia  vero  illa  cum  fit  tenuiffima  ,  meatus  fatis  amplos 
quibus  excipiatur,  ofFendit. 

.  5  °.  Stellas  in  eadem  cceU  fuperficie  non  effe  conftitutas ,  fcd  alias  elfe  aliis 
fublimiores  multis  argnmentis  colligi  poteft.  i'enim  quidam  fenfim  crefcere 
&  minui  videntur :  ut  ea  qux  in  coUo  Ceti  ineunte  hoc  fxculo  obfervata,  tuni 
ftatim  fereextinfta  ;  anno  1648  rurfus  eft  vifa  ;  ac  tandem  dodliir.  BuIIialdus 
poft  555  dierum  circulumeam  molem.iximam  videri,  tum  paulatmi  imminui- 
deprehendit.  Qiiod  quidem  vix  explicari  poteft,  nifi  eam  ftellam  quandoque 
propiorem  nobis  fieri ,  quandoque  longius  a  nobis  cfferri  ftatuamus. 

Circa  eas  ftellas  quarum  magnitudo  augeri  &  minui  lolet ,  quxque  poft  cer- 
ta.  temporum  intervallaevanefcunt,  &rurfum  videndas  fe  pr^bent,  hseccom- 
perio  a  D.  Cafsino  obfervata,  i"  qiix  in  collo  Ceci  interdum  apparet,  jam  an- 
no  1596  erat  cognita,  &  Bayerus  eam  in  fuo  catalogo  anno  1601  ut  reliquas 
vulgo  cognitas  inferuit.  Anno  KjjyPhocilides  qui  Bayeritabulasnon  viderat, 
cam  ut  novam  oblervavit,  ac  primus  renalcentem  vidit  ,  cum  ante  evanuiirct: 
ex  eo  quidcmtemporc  illam  fingulisannis  reverti  ,&  unum  fere  menfem  an- 
tevertere  compcrtum  fuit.  Hancanticipationem  ?  3  dicrum  definivit  ClarilT 
Biillialdus ;  Eam  quoque  ftellam  partimobfcuram  ,  partimlucidam  exiftimat: 
adco  uc  cirra  fuum  centrum  f^yrans ,  modo  hanc ,  modo  illam  partem  nobis  ob- 
vertat.  Seu  taircn  D-  Cafsinus  ex  collatis  inter  fe  obfervationibus  hujus  ftelljc 
ab  anno  1595  ufque  ad  annum  167S  exiftimat  anticip.uionem  illuis  clTe  jj 
dierum ,  Si  fexhorarum;  vixque  per  fimplicem  ftclli  circa  proprium  cen- 
wum  revokicioncm  omnes  illius  phafes  ex,  licari  pofte.  Non  enim  fingulisan- 
Hiseandem  obtinet  magnitudinem.  Qnandoque  fecundi  ordinisftellas  fuperat; 
interim  intra  tertium  ordinem  vix  confiftit.  i'^  non  eodem  femper  tem- 
poris  fpatio  fui  copiam  facit.  Nam  aliquando  vix  per  tres  mcnfes  con- 
tinuos  ;  quuidoque  per  4integros&  amplius  confpicitur.  y  neque  aequis 
temporum  intervallis  incrementa  fumir.  Interim  citius  crefcic ,  interduni 
t.irdius  :  adeo  uc  quafdam  mutationes  Phyficas  inccrcedere  fitis  fic  ve- 
rjfimile :  ac  force  tam  diverla  phinomena  explicari  vix  pollunc ,  nifi  polos  re- 
volucionispeculian  quodammocu  ferri  ftuuamus.  In"unce  hoc  anno  167S  ad 
fummam  fux  mois ,  Sc  fulgoris  pervenic :  cumque  cricefimo  qninco  quoque 
anno  5  j  dies  ancevercac,  quo  cemporedemceps  fplendidior  fucura  (u,  auc  quan- 
do  Rnnis  jam  elapfis  majori  luce  fulferic,  confticui  f  icilc  poceft. 
■  1*.  Stella  qu2  eft  in  cygnipcdore  fa:pws  icidem  vila  eft,  &  fubinde  evanuit : 


isS-  PHYSIC^    PARS   SECUNDA. 

anncM^oo  ut  ftella  tertii  ordinis  apparuit,  &complures  annos  perfeveravit; 
tum  pauLuim  imminuta,  tandem  oculis  fubduda  eft.  AnnoKj^^  primum  a  D- 
Cafsino  vifapnuUitim  lumine  au£ta  eft  ,  idque  per  quinquennium  ,  dum  ftel- 
las  tertii  ordinis  magnitudine  xquaret :  tum  fenlim  eft  imminuta. 

} '.  Vila  primum  fuit  ftella  a  P.  Anthelmo  Cartufiano  anno  1670  prope 
cygni  caput ,  eaque  ut  tcitii  ordinis  ftella  per  tres  menfes  apparuit,ac  paula- 
tim  velut  extin<fla  eft  :  rurfumannoi^yj.  abeodem  confpe6ia,adeandemma- 
gnitudinem  tcrtii  nimirum  ordinis  perdudba  pauLuim  evanuit.  Scriplit  vero  P. 
Anthelmus  ad  D.-^^eno/ftf  anno  1679  die  ii  Februarii,  ut  in  commentariis 
Academicxreperio,  fe  a  10  annis  ftellam  qux  eft  in  coUo  Ceti  iedulo  ob- 
fervare  :  Idque  a  fe  compertum,  tcrtio  aut  quartodie,  exquofuicopiam 
facitad  ftellx  tertii  ordinis  m.ignitudinem  pervenire  ;  cum  fub  fincm  per  fex 
hebdomadas  &  amplius  fenfim  imminuatur.  Quod  explic.ui  utcunque  pofTe 
exiftimat,  fvid  ut  hypothefim  ftatuamus ,  eam  fteHamglobofam  quidemefte, 
fed  ex  dimidia  fui  partelucedeftitutam,  ex  altera  veio  parte  lucidam.  Sic  ta- 
tnen  ut  non  toia  ,  fed  aliqua  fui  parte ,  qus  pyri  figuram  referat ,  kimen  emit- 
tat.  Cum  itaque  globus  ille  circa  fijum  centrum  gyret  ubi  nobis  obvertitur, 
velut  corpus  pyri  aut  caput  lucidum  primiim  ad  nos  convertit.  Hinc  ftella  ter- 
tii  ordinisftatimapparet:fed  ubi  velutcaudam  hnjus  luminofi  pyri  nobis  obvcr- 
tit,  tunc  paulatim  imminuitur  ,  dum  omnino  evanefcat.  Quatuor  utplurimum 
menfes  fe  videndam  praebet ,  dummodo  foli  propior  non  fit ,  &  cum  illo 
conjunfta.Unoquoqueanno  revolutionem  fuam  antevertit  modo  45  diebus  , 
tnodo+o,  1 5  aliqiundo  diebus-  Intra  annos  19  eodem  die  &  menfe  in  confpe- 
ftumvenit  Tabulascontexuit,quibus  initium  (Sc  finis  apparitionis ,  ut  vocant, 
fciri  polTunt.  Hoc  anno  16S4,  ^  proximo  fui  copiam  non  faciet  :  nam  una 
cum  lole  fupra  horizontem  extabit. 

Ne  illudquidem  pritcreundum,  quod  in  iifdem  commentariis  annotatum 
video ,  occultationem  nempe  ftellcE  fextx  magnitudinis,  quas  in  cornu  Auftrali 
Tauri ,  a  Bayero  litera ,  o,  fignata  eft,  a  globo  Saturni  faftam. 

Quodutiqueperraroobfervari  poteft.  Ea  porro  obfervatio  fafta  eft  a  peri- 
liflTimo  Aftronomis  Gotfrida  Ker-&in  Lipfix  aiino  1679  die  17  Januarii,hora  fere 
tertia  a  media  node. 

Nihilhoc  loco  de  refra^fHonibus  fubjicimus,  quaeafibi  funt  explicata^.  Hs» 
quidem  a  veteribiis  Aftronomis  negleftx  fuerunt:  unde  non  mirum  eft  fi  eorum' 
obfervationes  mimis  fint  accurat.T.  Quare  mhil  cft  caufx  cur  ex  eorum  obfer-' 
vationibus  vel  excentricitatemloUs  imminutam  ,  ut  vult  Copernicus,  velma- 
ximam  folis  ab  iquuore  declinationem  ,  vel  anni  magnitudinem  im- 
rainutam  elTe  ftatuamus  ;  ac  fortc  inutiles  funt  motus  obUquitatis  Zodiaci ,  vet 
anticipationis  ccquinoftiorum  ,  vel  trepidationis  ftellarum. 

Hinc  etiam  liquet  cur  fol  in  ipfo  exortu  figura:  elHpticae  appareat ,  quod 
nempe  illius  diametcr  horizonti  parallela  pra:  refradlione  nihil  minuatur: 
cum  diameterad  horizontem  perpendiculariter  infiftens  ahquantulum  decref. 
cat  ,  &  fere  decima  fui  parte  muldat  x  videatur.  Nec  dubium  eft  quin  in  locis 
qua:  funt  polis  viciniora,m,ijor  fit  rcfraftio  ,  quod  aer  ibi  fit  cradior,  HincBa- 
tavi  cum  annoi^p^in  nova  Zembla ,  ubi  polus^fi  gradibus  attollitur,  diu  in 
Mari  conglaciato  h.tfurent  ,  tertio  die  Novembris  folem  poft;:emum  vide- 

nmi. 


DE   MOTU   SIDERUM.  337 

nint,quem  ante  undecimum  Febiuarii  juxta  leges  Aftronomicas  rediturum  non 
fperabant,  vigefimo  quarto  die  J.inuarij  confpexere:  cujus  ratio  non  aliunde 
Cjuam  cx  retiadlionibus  conftare  potcft. 

Neque  hic  inquirendum  puto  an  eadem  fit  ratio  crepiifculorum  qvx  refra- 
ftionum.  Nam  fi  purus  eftet  aer,  tum  fieret  tranfitus  a  pura  lucead  tenebras. 
ij^Nihil  quoque  neceffe  eft  ut  hocloco  Aftrologiaeconje£turalisvanitatem  re- 
fellam.  Nam  ut  forte  fidera  quofdam  influxus  in  terram  demittant  a  lumine 
ipfo  difcretos ,  qnod  valde  incertum  puto  ,  influxus  illi  nihil  erunt  nifi  caufa: 
generales ,  ex  quibus  nihil  certi  conciudi  poteft  ;  nedum  ex  fiderum  afpefti- 
bus  ingenia  mores,  animum  ,  vita:  muncra,  cafus  &  eventus  licebitcolhgere. 
Pra:clare  ut  csteraC  Tacitus  ,de  Aftrologisloquens,^m/i  homimm  pote/iti- 
hus  infiduni ,  fperantibus  fallax,  cjuod  in  civitate  tiojira ,  &  vetabitur  femper, 
&  retinebitur. 


T  R  A  C  T  A  T  U  S     II. 

De  mixtis  corporibus. 

SEquitnr  ut  de  mixtis  corporibus  agamus ,  quoe  cum  fint  imperfecta,  auc 
perfedta-,  de  illis  priore  loco  dicendum.  Mixtum  dicimus  imperfe<5tum, 
vel  in  quo  unnm  ex  elementis  dominatur  ,  vel  cujus  principia  male  collioata 
fncile  poftlint  feparari.  Quje  vulgo  dicimus  elementa  ,  terra  quam  incolimusj 
aqua  ,  aer ,  ignis ,  feu  flamma  ad  hoc  mixtorum  genus  pertinent :  de  quibus 
cum  jam  in  prima  parte  fufe  tradatum  a  nobis  fuerit  ,  nunc  ea  potif^mum 
mixta  perfequemur  qu.^  meteora  dici  folent  :  quod  pleraque  in  fublimi  aere 
appareant.  Primum  itaque  de  communi  horum  materia,  feu  de  halitu ,  ex 
quo  non  meteora  modo ,  fed  etiam  forte  mixta  qu.tque  formantur,  tum  dfi 
iis  qux  in  terra  gignuntur,  poftdeaqueis,  aereis,  &  ignitis  imprcflionibus  ex 
ordine  diireremus ,  ac  tandemdeiride,  6c  aliis  qux  in  nubibus  apparent ,  tra- 
Aubimus, 

DISSERTATIO      I. 

De  meteoris. 
CAPUTPRIMUM. 
De  halitnum  natura  &  canfts.  ■ 

HAlitus  eft  velut  communis  mateties  ex  quanon  meteora  tantummodo  , 
fed  etiam  ,  ut  multis  videtur  ,  mixta  perfediora  prodeunt.  Mifcibilia 
cnimvixinter  fe  permifceri  polliint,  nifiante  in  minutifTimas  partes  commi- 
nuantur  :  quodfieri  folet  cum  calor  partes  illas  exagitat,  atqueeas  in  vapores 
aut  halitus  refolvit. 

Primum  itaque  circa  halitiimquasri  poteft,  quotuplex  fit ,  &  ex  quibns  po- 
tiflimum  prodeatcorporibus. 

Ex  Ariftote'e  diiplex  eft  h.ilituum  genus  :  unum  ex  terra,alternm  ex  aqua di- 
manat;ilKid  fumi ,  autexhilationis,  hoc vaporis  nomine  folet  defignari;  ex- 
halatio  ficca  eft ,  vapor  humidiis. 

Tom.    JL  Vu 


jjS  PHYSIC^   PARS    SECUNDA. 

Moii  derunt  tamen  qui  hanc  halituum  divifionem  nimis  levem,  &  jejunam 
eire  non  temere  forfitan  exiftiment :  non  enim  tcrra  folum  &  aqua  ex  fe  emit- 
tunt  profluvia  :  fed  nullum  ferre  eftcorpus,  ex  quo  jugieflfluxu  hujufmodiha- 
litus  non  manent :  ut  in  magnete,  eleftticis  ,  &  odoris  corporibus  cernere 
eft. 

Verum  ut  rem  ita  eflTeconcedimus ,  fic  fummam  &  incredibilem  prorfus  ha- 
lituum  varietatemad  fummaqucdam  capita  revocari  oportere  contendimus. 
Qiii  ex  aquaprodeunt ,  vapores ;  qui  c  terra  ,  &c  fuccis  oleaginofis ,  fumij  qui 
deniquec  iuccis  acrioribusexhalant,  fpiritusnominentur.  Vaporum  particuLx 
a  corporibus  facile  feparantur ,  &  in  guttulas  aqus  coeunt ;  five  fint  longx  ,  & 
lubricar,  five  aUam  naftxfint  figuram-  Fumi  &  exhalationes  vi  caloris  ajgrius 
attolluntur:quod  forte  partes  habeant  ramofas ,  &  alias  aliis  implexas  :  funt 
tamen  molliores  quam  fpiritiium  particulae ,  quK  inftar  cufpidum  plerumque 
durx  funt  &  acutaj. 

Hincplus  nocet  valetudini  exhalatio  fpirituofa  quam  vapor :  quod  illa  parti- 
culis  terreftribus,&acrioribusabundet.  Unde  morbi  innumerabilesex  haHtu 
venenato  propagantnr.  Cumque  c  fuccis  mineralibus  illierumpunt  fumi,majo- 
rem  edunt  ftragem  :  nam  corpufculis  acrioribus  quafi  morborum  (erainariis 
fceti ,  fanguinis  mairam  ,  Sc  fpiritus  vitales  inficiunt.  Unde  venenatus  aer  c 
fubterraneis  locis  multus  exhalat:  ut  in  agro  Puteolanoeft  lacus  qui  fumos 
emittit  fulphurcos  avibus  ipfis  perniciofos.  Sic  multis  in  Campania  locis  ,  ex 
antris  fubterraneis  fumi  fulphurei ,  aut  bituminofi  exhalant ,  tum  mortife- 
ri,tum  falutares. 

QujErietiam  folet  iindc  tanta  halituum  vis,  qua:  caufaillos  excitet,  aut  fur- 
fum  emittar. 

Refp.  Vim  illam  ,  Sc  efficaciam  halituum  ,  fcu  effluviorum  ex  iis  potifli- 
mum  caufis  duci  ,  quas  alio  loco  ,  cum  de  qualitatum  origine  agere- 
nuis  ,  fatis  fufe  expofuimus.  i°.  Ex  ingenti  corpufculorum  multitudine , 
qux  eorum  magnitudinem  abunde  compeniat-  Sic  infinitae  aqux  guttulac 
in  aere  difperfe  falei  exfolvunt ;  funes  contrahunt ,  &  ligna  nonfuis  exficca- 
ta  infiant ;  mufici  inftrumenti  fides  tendunt ,  &  interdum  difirumpunt :  quod 
adtione  veiut  communi,  &  conjundim  vim  fuam  exerant.  i°.  Ex  fubtili  dc  pe- 
netranti  effluviorum  natura  :  cujus  generis  in  aqiiis  ftygiis ,  in  Mercurio ,  & 
pleriique  minernlibus  funtplurima.  Sic  e  torpedine  halitus  erumpiint,  qni  ftu- 
poiem  pifcatoris  brachio  afferunt.  Ac  nupcr  D.  Richer  nobis  refercbat  fe  in 
infula  ,  quK  vulgola  Cayenne  dicitur,  pifcem  cralli  &  oblonga:  anguilla:  fi- 
milem  vidilfe  qui  excremo  digici,  imo  &  b.iculi  tadus  ftatim  ftuporem  bra- 
chio ,  &  vicinis  partibus ,  imo&  levem  inJucic  fcotomiam:  quod  ipfe  expcri- 
ri  voluic.  Ejus  loci  incolsc  referunt  hunc  pifcem  alios  vorare  poftquam  eos  ex- 
trema  fuxcaudx  parte  percullit,  &  ftupore  quodam  affecit.  Sic  fpiritus  armo- 
niacus  ubi  c  calce  ,  aut  fale  tartari  fuit  diftillatus ,  odorem  teterrimum,  qui  ta- 
men  plerifque  muUerum  morbis  eft  perutilis ,  emittit.  Sic  in  Zonatorrida  ef- 
fluxus  fubftantiales  adcopenetrantes  exhalant,  ut  cnfes  in  vaginis  exedant,  & 
in  ferruginem  convertant.  i°.  Mocus  celericas  undecumque  accidat,  pluri- 
mumaugct  vires  efflnviorum ,  aut  halicuum:  ut  in  pulvere  pyrio  ,  in  auro  ful- 
minante ,  in  fulmine  ipfo  videre  eft  :  accedit  apta  corpufculorum  figura  ,  & 


DE  METEORIS.  jjjy 

meatuum  coaptatio ,  ut  in  magnetis  cffli.iviis  cernimus. 

Rejh.  1°  Halitws  quantumvis  lubtilcs  propriam  natunim  non  exuere  ,ut  m 
peculiari  ttadatu  fufe  demonftrat  D.  Boyle  :  idque  vapores  ex  aqua,  &  ex 
hydrargyro  fublati  oftendunt.  Hinc  qni  Mercurium  fa:pius  tradlant,  ut  qui 
inaurandis  metallis,  aut  chymicis  openbus  dant  operam,  aurum  plerumque 
ote  tenent  inclufum ,  cui  Merairii  fumi  fxpe  adhzrefcunt.  Id  ipfum  ex  fulphu- 
pe  fublimato  in  vafis  occlufis  liquet ;  nam  fumi  in  flores ,  hoc  eft  in  fulphur  re- 
deunt.  Sicc  vegetabilibusdiftillati  liquores,  corporum  cx  quibus  prodierunc 
fepores  plerumque  retinent ;  idque  fit  luculentius  in  ipfis  odoribus ,  qui  tam 
longe  lateque  diffunduntur.  Ut  nihil  dicnm  de  contagiofis  effluviis  ,  quae  toc 
ftrages  edunt ;  nihil  de  atramentofympathetico,  &  innumeris  experimentis, 
quibus  planvim  fitmagnam  efle  vimin  tffluviis,  qux  non  folum  c  locis  fubter- 
raneis ,  fed  etiam  ex  ahis  corpoiibus  manant :  horum  vires  integrx  perftant, 
licet  pene  in  atomos  fint  concifa. 

Sed  quid  tothaUtus  elocis  fubterraneis  educit  ? 

Refp.  Vi  caloris  eos  attolli :  undecumque  is  calor  oriatur ,  feu  a  fole  ,  feu  ab 
igne  fubterraneo.  Cum  autemcalor  fohs  vixultra  ahquot  pedes  penetret,ac- 
qne  ex  profundioribus  fodinis  haUtus  interdum  crumpant ,  plerique  ad  ignes 
fubterraneos  confugiunt.  Sed  hi  perpaucis  in  locis  fe  produnt  \  nec  probabite 
eft  ubique  in  terra  hos  ignes  deUtefcere  :  cum  jam  dio  cunfta  confumpfilTent :  & 
tamen  ik  ignem  in  fuccis  mineralibus,  &  ahis  mixtis  inelle  non  inficior ,  fic 
ubique  ferecalorem  vigere  in  locis  fubterraneis  non  pertinaciter  negaverim. 
SeumateriafubtihsCartefijubique  regnetjfeu  bituminofi,  &  fulphurea  cor- 
pora  oleofos  hahtus  fuppeditent ;  feu  percolationequadam  ,&  feparatione  hu- 
moris  aquofi  alii  fucci  incalefcant,  fere  ut  in  fanguine  animaUum  ,  &  in  foeno 
madido  •,  feu  fales  in  aqua  exfoluti  hunc  calorem  procreent :  infinitis  prope  mo- 
dis  calor  generari ,  &  foveri  poteft.  Sed  de  his  paaio  uberius  agendum  cft, 

C  A  PU  T    .II. 

De  mixtis  imptrfeSlis  tfu£  in  terr4  gignuntur' 

DE  mixtis  perfedis ,  feu  de  foflilibus ,  quac  in  terrac  vifceribus  gignuntur  , 
proxima  diifertatione  dicemus  ,  nunc  communes  quafdam  impreffiones 
quae  meteorologics  dicuntur  ,  ex  quibus  tamen  ipfa  foflilia  magiia  ex  parte 
oriuntur ,  conjeduris  perfequamur :  vix  enim  hic  eft  demonftrationibus  locus: 
cum  ifta  in  terrac  finu  abdita  dehtefcant.  Qux  igitur  nobis  veri  propiora  ,  non 
quae  certis  experimentis,acdemonftrationibus  muniuntur,  profercmus. 

Ac  prima  quidem  &  communis  fere  ,  non  folum  impreilionum  qus  in  terra, 
&  aere  gignuntur ,  fed  etiam  folTihum  omnium  caufa  efR-d^rix  calor  aut  folis , 
aut  terrs  congenitus  afFerri  folet.  Imo  &  plerique  ignem  fubterraneum,  atque, 
ut  vocant ,  centralem  in  terrs  gremio  ardentem  conftituunt  :  cui  generatio- 
nem  minerahum,  effluxus  omnes  fubterraneos  ,  fulphuris ,  bituminis ,  carbo- 
num  fofsiUum,  imo  &  falium  omnis  penegeneris  procreationem  ,  terrs  mo- 
tus ,  thermarum ,  feu  aquarum  calentium  originemreferuntacceptam. 


J40  PHYSIC^   PARS   SECUNDA. 

.  De  calore  fitbterraneo. 

Quxritur  igitnr  i°  an  ignis  fnbterraneus  ubiqae  ardeac,  qui  fit  efFedtix 
caufa  omnium  fere  quae  in  terra  gignuntur. 

Refp.  1°.  Vix  illuJanobis  concipi  qui  fieri  pofsic  ut  ignis  ille  in  locis  occlu-p 
(is  ,ubi  nullus  fere  acri  eft  locus ,  pcrftare  queac :  cum  6>:  alimentum  defic  ,  & 
fpiracula  non  p.ueanc ,  quibus  fumi ,  &  fuligines  exhalent ;  vix  enim  tam  ac- 
tuofum  ,  &  mobile  elementum  tamdiu  intra  fubterraneas  Ipecus  coerceri  po.. 
teit ,  quin  (e  ipfum  aliquo  indicio  prodat. 

Sed  ,  inqumnt  ,  unde  ergo  tot  vapotcs  &  fumi ;  non  a  folis  calore  ,  cum  is 
non  cam  alcepervadat :  ergo  non  aliunde  quam  ab  igne,  quo  cem  ardenc  vif- 
cera,evehuncur.  Neque  enim  vel  media  hyeme  calor  folis  cancam  vaporum 
copiam  actoUit,  Sol  quidcme  fumma  telluremultos  haUtus  efterac ,  longe  ca- 
men  plures  ignis  fubcerraneus  atcoUac  neceireeft.  Hinc  cum  repence  mare  in- 
tiimefcit  vel  media  hyeme  ,  &  craffi  vapores  fubico  accoUuncur,  acquein  lo- 
cis  friCTidioribus  copiofus  imber  decidic ,  longe  probabiHus  eft  calorem  fub- 
terraneum  efte  hocum  cauLHm  principem  ,  quam  (olem  ipfum. 

Refp.  Nos  uciquenon  inficiari  quin  mulcus  inccrdumfic  calor  in  cerrx  pene- 
trabilibus  :fed  isnon  ex  igne  accenfo,  &  veluc  captivo  proficifcicur  :  verum 
auc  ex  fuccorum  ,  &  faHumpermiftione,  autex  igneiplo  dimanatqui  in  mix- 
tis  corporibus  pUirimis  eft  ,  auc  ex  iubciUori  materia ,  qua:  cunda  penecrac :  uc 
in  iis  qux  cernimus  corporibus. 

Atque  illud  vero  proximum  videcur  eundem  fere,&  fui  fimilem  in  cryptis 
fubcerraneis  calorem  vigere  :  camecfi  hyeme  ea  loca  impenfe  caUda  ,  xftace 
geUdiora  nobis  videncur  ;  cujus  reicaufi  eft  ipla  corporis  noftri  afE.6lio  ,  non 
calovis  mucatio.  Cum  enim  in  fpecu  fubccrranea  Reg:i  Obfervatorii  S  4  pe- 
des  alca  per  biennium  duo  chermometra  elTenc  co'locata ,  fpiricus  vini  eandem 
penealcicudinem  in  qualibec  anni  cempcftacc  recinuic :  nifiquod  sftace  pau- 
lo  alcuis  fublacus  apparueric :  cum  fciUcec  aer  fubterraneusadeo  gelidus  nobis 
videtur. 

Dicet  aliquis  plurimos  montesardere  ,  ut  in  Italia  Vefiivium ,  in  Sicilia  y£t- 
nam,qui  flimm.is,  imo  &  lapides  longe  laceque  vibrac.  Ecquidem  in  Hecla 
Iflandis  montc  concinui  funcignes  ,qui  cum  exitu  careant ,  ionos  cdunc  cri- 
ftes  ,  &  lamcncacionibus  fimiles.  Mulcos  alios  refert  Varenius  in  Geogra, 
pUiagenerali,  ucmoncem  injwa  infiiia  ,  qui  anno  ij86  ,  cum  anteanon  ac- 
fiirc^c ,  primum  diirupcus  eft  flagrantis  fulpUuris  erupcione  :  adco  uc  deccm 
niiUia  hominum' in  agris  perierinc.  Sic  mons  in  Sumacra  infula  Ainx  fimilis 
fumum  ,  &flammas  evomit.  Mitco  alios  bene  mulcos  quorum  Maphaeus,  & 
alii  rerum  Indicarum  fcripcores  meminerunc:  uc  in  Moluccis  inlulis  ,  in  Phi- 
lippinis ,  Jiponia  ,  mPeruvia  quoque  ,  in  variis  Americxjugis  :  adeoucnihil 
pene  ficui  nacurx  hiftoriaccrtius  quam  ignis  fubcerraneus  qui  palsim  fe  pro- 
dir. 

..Refp.  Nos  id  minime  inficiari  ,  pluribus  in  locis  qui  fulphureis  abundant 
corporibus,  igncm  identidcm  accendi :  fed  cum  id  fit ,  tum  fui  copiam  facifc 
■Vcrum  negarnus  ignem  fubteriancum  ubiqueardcre. 


DE    METEORIS.  H» 

Quo  autem  modo  ignis  etiam  in  materia  (ulphurea  accendatur ,  non  eft  adco 

explicatu  difficile  ,  fi  id  meminerimus  ,  calorcm  in  motu  celeri ,  &  perturbato 

partium  in(enfibiluim  elFe  pofitum:  quem  motum  cffi.ic  fubnlioris  corpons 

cundapermeantis  agitatio  ,  eo  quo  diximus  alibi  modo. 

Illud  quoque  non  xgre  concellero  mediam  terrx  tegionem  jugi  a;ftu  adeo 
fervere ,  ut  qui  in  fodinis  Hungaricis  laborant ,  vel  in  mediis  aquis  nudi  anhe- 
lent  :  ac  fatis  eft  verifimile  calorem  illum  a  fpiritibus  mineralium ,  fulphuris 
imprimis  aut  bituminis ,  qui  in  iis  locis  continenter  exhalanr ,  omnino  proiicif- 
ci :  cum  in  fumma  telluris  parte  plerumque  hi  Ipiritus  fe  prodant.  Sic  prope 
Neapolim  fpelunca  eft  angufta ,  v.  grotta  del  cane  di£ta  ,  quod  in  eam  conje- 
£l:i  canes  omni  motu  &  fenfu  priventur,  donec  vicinsaquas  immerfiquafi  fpi- 
ritum,  &  vitam  recuperent :  cum  tamen  homines  nihil  hinc  detrimenti  capiant: 
quodexhalatio  graviorfic  quam  ut  fucfum  afcendat  •,  fed  terram  duntaxat  al- 
lambit.  Sic  prope  Baias  antrum  vifitur  ex  quo  halitus  adeo  fervidus  erumpit, 
ut  ceram  pene  liqueficiat-  Mons  quidam  eft  in  Campania,quem  Tritulum  vo- 
cant ,  in  cujus  medio  fpelunca  eft  in  multas  divifi  partes,  qujeque  aerem  con- 
tinetadeo  fervidum  ,  ut  pro  (udatorio  ufurpetur.  In  Vefuvio  foveas  exca- 
vant  eidem  ufui  deftinacas.  Ne  illud  quidem  negaverim  in  quibufdam  locis  qux 
multo  fulphure,  &  bitumine  abundant ,  jugem  ignem  ardere  polfe :  cum  fuc-, 
cus  huic  alendo  non  defic  ,  &  in  montium  cavis  percolatione  quadam  gene- 
retur  :  cumque  magna  materix  copia  fimul  accenditur  ,  hinc  flammarum  tor-, 
rentes  erumpunt.  Etquidem  haHtus  bituminofi  ,  &  inflammabiles  ex  certis  lo- 
cis  continencer  erumpunc :  uc  in  illo  fonte  qui  tribus  leucis  Gratianopoli  dir 
ftat :  nam  fi  fax  recens  extinda  admoveatur ,  ftatim  accenditur.  Atque  ex  iis 
terrxmDtuumratio  utcumque  eruipoccft. 

De  terrx  tremare. 

Quxricur  itaque  i'" qux  caufa  terra:  motus  procreet.  An  quod  halitus  inclufus , 
ti  calore  dilatacus  majorem  fuo  motui  locum  exigat,  &  fui  vafis  latera  concu- 
tiacj  Vix  camencrediderim  conclufum  aerem  tantas  edere  ftrages  polfe  quan- 
ras  jiiquibufdam  rerraj  motibus  experimur :  cum  interdum  montes  fubfidere, 
valles  aftlugere,  novx  inful^emergere  videantur.  Quare  neceire  eftut  fpiritus 
i!le  accendatur ,  uc  in  hoc  aere  fulmina.  Hinc  nuf^uam  frequentiores  funt  tern^ 
motiis  quam  in  locis  qus  montibus  ignivomis  (iint  viciniora  :ac  fxpe  tcrra 
prius  tremit,  quam  flamma:  exiis  montibus  erumpanr.  Hinc  puteorum  aqua; 
ante  fremitum  terr.-c  fulphureo  halitu  plerumque  inficiuntur,quod  fpiritus  illi 
motores  fulphurei  finc,  auc  bituminofi. 

Nequealiudfereeft,  ut  aicPlinius,  in  terratrcmor,  quam  in  nube  toni- 
xruum.Namin  terraj  frenTitu  iolet 

Sub  pedil;us  miigirefolnm  ,  &  juga  cclfa  moveri. 

■  Hocutique  confirmari  poteft  ex  cerr.t  motu  quem  iz  Maii  anno  iCiii.  hora  a 
mcdia  no£le  fecunda  Lucetix  quidem  ,  &  in  circumje^flis  rcgionibus  leviorcm 
experti  fumus  •,  fed  certis  in  locis  ac  potiflimum  in  ea  urbe  ad  Mofellam  fica, 

Vu   iij 


J4i  PHYSlCiC    PARS  SECUNDA. 

qux  V.  Remiremont  dicitur  ,  vim  omnem  fuam  exeruit.  Nam  ut  ex  relationi- 
bus  die  i^Julii  miflis ,  accepimus,  fic  terram  conaiflit,  ut  tc£ta  corruerentr 
Adeo  ut  incolz  in  agros  fe  recipere  per  6  hebdomadas  coadli  fiierint :  nam  fin- 
gulis  noftibus  feviebat ,  de  die  nunqnam.  Nec  fine  fragore  tonitrui  non  abfi-^ 
roili,qui  tantus  fuit,  ut  canonicx  fornicis  Ecclefia;  ruinam  non  audicrint,- 
Flammx  continenter  c  terra  erumpebant  citra  hiatum  ullum,  aut  rimam,ni(i- 
unoinlocoj,  cuiusrimsahitudofmrtra  eft  explorata  :  ea  quidem  poftea  oc-' 
clufa  eft.  Ignis  qui  fubinde  erumpebat  ,  &  ftequentior  erat  in  locis^ 
confitis ,  tetrum  odorem  afflabat ,  non  fulphureum  tamen  ,  nec  quicquam 
comburebat-  Exa£tis  fex  hebdomadis  cives  in  urbem  remearunt  ,  cum  rarior 
elTet  terra:  tremor  ,nec  ampHus  teda  dejiceret.  Vis  iUius  maxima  ad  quinque 
aut  fex  leucas  patuit ,  &  in  iispotifnmum  locis  quae  erantdepreflTiora  ,  &  colli- 
bus  intercepta,  Fons  quidam  urbi  proximus  adeo  turbidus  hinc  apparuit,uc 
aquam  fapone  imbiitamnoncoloremodo,  fed  &  viabfterfivaomnino  referat. 
Atque  in  ilHus  fuperficie  fpuma  quaedam  concrefcit  faponi  non  diflimihs  :  ea- 
que  in  aqua  inftar  faponis  exfolvitur. 

Jam  ignes  accenfos  per  venas  fabterraneas  inftar  aquarum  longius  ferpere 
fatis  verifimile  videtur.  Hinc  GafTendus  in  vita  PeirefKii  refcrt  eodem  tempo- 
r^e  incendiumin  Semo  j€thiopum  monte,  quoVefuvianum  in  Gampania  anno 
1^55  contigiire  :  ita  ut  Vefuvius  cum  /£tna  ,  hic  cum  Syria  ,  qux  cum  Arabia 
fdice  ,  ifta  demum  cum  monte  Semo  communicet,  Sive  feries  qu.nedam  incur- 
vatarum  rupium  canales  faciant,five  ipfi  ignes  vias  fibi  aperiant.  Vifi  funt  mon- 
teseruptioneignium  creari,utPuteolanus,  quem  modernum  vocant  ,  anno 
155S.  SicTherafia  infula  inter  Cycladas  circa  Senecac  tempora  emetfit.  Inter- 
dum  terraemotu  flumina  ficcantur,  nova  emergunt :  quod  lapfu  terrae  vel  con- 
fueti  meatus ,  &  alvei  occludantur,  vel  noviaperiantur.  Tcmpore  Vefuviani 
incendiilitusNeapolitanum  aliquantifjper  exficcatum  fuit,  ut  idem  Gatrendus 
refert,  revomente  interim  monte  abforpras  hiatibus  aquas ,  fed  admifto  fiil- 
phure  ignefcentes. 

i  Plures  funt  terrae  motuum  fpecies  ,  aut  diverfi  potius  effe(5lus.  Cum  enim 
exhalatio  accenfa ,  ut  fit  in  cuniculis ,  antri  interioris  fornicem  furfum  ejacu- 
latur  ,adeo  utinftararteria:  alternis  erigatur,  ac  fubfidat ,  tum  pulfus  abAri- 
ftotele  nominatur,  Cumautemlateraillius  cavernae  qux  fpiritum  velut  capti- 
vum  retinet ,  alternatim  ,  &  fubfultim  vibrantur ,  tremor  eft  ,  qui  inclinata 
cito  reftituit.  Sed  ubi  nonita  libratur  hincatqueindeterra  ,  ut  loco  fuo  cele- 
riterreddatur ,  inclinatio  eft  acdificiis  perniciofa  :  nam  patietes ,  &  tefta  extra 
perpendiculum  fufpenfa  collabuntur.  Inclinatio  longe  eft  periculofior,  cum  ter. 
ra  nutat  navigii  more  :  nifi  enim  motus  ex  altera  parte  inclinata  reftituat ,  rui- 
nafequitur.  Cum  caverni  intusfunt  ampliores  ,  tum  aliquando  urbes  integra 
abforbentur  ,  nullo  fui  veftigio  relifto,  Interdum  accidit  ut  fpiritus  in  vorti- 
c;m  adus  terrae  loca  commutet ,  quod  ultimo  Neronis  anno  contigiffe  Pli- 
nius  refert. 


DE  METEORIS.  J4i 

CAPUT     III. 
De  fontium  origine. 

PRoximum  eft  ut  de  fontium  origine  perpauca  dicamus :  nam  res  eft  la- 
te  fufa ,  fi  omiies  Authorum  hac  de  re  opiniones,  aut  referre  vokimus,  aut 
refellere  :  quod  paucis  abhinc  annis  praeftitit  Vir  Clar.  D.  Petrus  Permuh.qui 
poftquam  in  prima  fui  operis  Gallico  fetmone  confcripti  parte,  zi  de  fontium 
origine  fententias  confutavit,  infecunda  parte  quidfiDivideatur,  difertillime 
cxplicat ,  &  variis  experimentis  confirmat. 

Primum  itaque  communem ,  &  receptam  magis  opinionem  ultro  ampleibi- 
tur  ,  fontes  omnes  ex  imbribus ,  &  folutis  nivibus  originem  fuam  ducere.  Sic 
tamen  huic  fententix  adftipulatur  ut  in  ejus  explicandac  ratione  plurimum  ab  ea 
qua:  vulgatiffima  eft ,  dilfentiat.  Negat  enim  pluviam  tam  alte  terrampervade- 
re,  cumvixintra  duospedes  penetret.  Quae  enim  pluvia  in  montium,  aut  in 
camporum  planitiem  decidit,  hxc  totaaut  plantisnutriendis ,  autftagnis,  & 
lacubus  coUigendis ,  aut  vaporibus  fuppeditandis  infumitur  :  nec  terram  fubit , 
aut  per  venas  fubterraneas  delabitur.  Id  norunt  agricolce ,  qui  ftagnantes  ilias 
aquas  in  foftas  humihores  deducunt  :  fecus  commilfa  terxz  grana  nimio 
humore  corrumpuntur.  Hinc  Seneca  docet  nullam  efte  pluviam  tam  ma- 
gnam  quac  terram  ultra  decem  pedes  in  altitudinem  madefaciat  :  om- 
nis  ,  inquit ,  humor  intra  prifnam  crnftAm  confumitur ,  nec  in  inferiora  defcen- 
dit.  Imo  vix  terra  poft  largiorem  imbrem  ultra  duos  pedes  madida  reperitur. 
Cumputeieffodiuntur,eadem  fereficcitas  ufque  ad  lo  plcrumque  pedes  appa- 
ret.  Tum  fspe  autarena,  aut  argilla,  aut  marga  humidior  occurrit ,  deinde 
aqua  c  topho,  aut  lapidofa  terra  plerumque  erumpit,  qux  fi  fummam  telluris 
partem  penetralfet ,  quidquid  eflPodiendo  terrx  extrahitur ,  id  humore  madi- 
dum  apparuilfet. 

1°.  Sed  nequepluviaquae  in  fumma  montium  juga  decidit ,  tot  fontibus,  aut 
fluviis  fufficeret :  nonenimterraaquamprius  reddit,  quamipfa  omninofitan- 
te  perfuia  ,&madida.Undeubi  terraeft  ficcior  ,  aquam  ea  retinet  ;  fi  fit  hu- 
midior, vixeam  tranfmittit ,  nifi  fpongiofcx  fitadmodum,  aut  arenofa.  Cum 
igitur  terra  ars;ilIo(a  faspius  ultra  viginti  pedes  fit  alta,  priufiiuam  pluvia  ad  eara 
perveniat,  quidquid  eft  terra:  incumbentisantcmadeficiat  necelfe  eft.  Etfanc 
iion  adeofimtcontinui  imbres ,  quin  terrainterjedo  tempore  plurimum  aref- 
•cat.  Jam  quantum  aqus  aut  calore  folis  ,  aut  frigore  ipfo  ut  in  glacie ,  &  nive 
cernimus  ,  exhalatur  :  quantulum  id  eft  quod  remanet ,  ut  tam  denfam  terra: 
partemmadorefuo  perfundat,  Sctotrivos  in  terraprocreet,  ex  quibus  fontes 
■circa  montium  declivia ,  aut  radices  exoriantitr. 

5°Ex  iis  cfficiturfontes,  &flumina  ex  pluviis  quidem  ,  &  nivibus  oriri  pof- 
fe  ,  quac  terram  tam  alte  non  penetrant ,  fcd  qu«  per  declivia  labuntur  ;  feu 
torrentes  efficiant ,  feu  piimamduntaxat  collis  fuperficiem,  aut  cruftam  per- 
meantes  rivulos  procreent :  ex  quibus  flumina  tandem  nafcuntur. 

Quod  autem  opponi  folet  non  tantum  aquce  ex  imbribus  ,  aut  nivibus  exfolu- 
■tisinterramdeddete,quantum  (atis  eft  tot  fontibus ,  &;fluminibus.  Hinc  Se- 


J44  PHYSIC^  PARS   SE  CTJND  A. 

neca  ,  Pliivia ,  inquit ,  poteftfacere  torrentem   non  pote/l  mtem  fiuviHm  ai]U4- 

U  inter  fuas  ripas  t(nore  h.b  ntern.  Rcm  ipf.<m  Vir  clariir.  ab  ahiori  principio 

deducit ,  &  ad  calculum  ctiam  revocat- 
Ac  primiim  quidem  id  confKierat ,  quantum  pluviae ,  ac  nivis  in  his  regioni- 

bus  unoquoque  anno  decidat.  Hanc  fere  ad  ip  digitorum  altitudinem  pcrve- 

nire  comperit. 
Deinde  aliis  obfervationibus  84  modios  Parifienfes,quorum  finguli  duos  aquae 

pedes  cubicos  continent,pertubum  unius  pollicis  latum  i^horarum  interval- 

lo  effluere  comperit.  Itaquc  ex  vafe  aut  reccptaculo ,  quod  fcre  50000  aqiur  mo. 

dios  contincret,  aquaper  totum  annum  ad  unius  digiti  latitudinem  aequabili' 

motu  profliiercf. 
His  rite  cxploratis  qunntum  fpatii  percurrat  Sequana  v.  g.  ab  ipfo  fonte  priuf- 

quam  rivum  aliunde  excipiat  ,  dimetiri  voluit :  quod  tres  fere  leucas  in  lon- 

gUQi,  Siduas  in  latumpatereanimadvcrtitradeout  pluvia  qu:E  hoc  terraefpa- 
tmm  quotannis  irrigat,  multofit  uberior,  quamprimum  hujus  fluminis  exor- 

dium  poftulet :  quodutique  initocalculo  demonftrat. 

Quare  fi  tocum  illud  tcrra:  fpatium  lacus  eiret ,  cujus  profunditas  forct  19  di- 
gitorum  :  quantum  icilicet  unoquoque  anno  pluvis  in  unum  collatiefuppedi- 
tanr,  longe  majoraquarum  copiacx  iis  prodiret,  quam  pcrfluvium  jugi  fluxu 
delabatur  :  adeo  ut  quod  reliquum  eft,  in  alia  loca  fubterranca  fe  recipiat , 
aut  in  vapores  abeat. 

Ex  quibus  id  liquet ,  imbres ,  &  nivem  flaminibus ,  &  fontibus  aquas  abun- 
de  fubminiftrare  ;  nequeadconecefleeft  autaeris  in  aquam  converfionemcum 
Ariftotele ,  aut  vaporiim  afcenfum  cum  pleriique  ,  vcl  aquas  maris  per  fubterra- 
neas  fpecus  fubeiintes  cum  aliis  comminifci :  cum  res  fit  plana  &  aperta  ,  eaque 
veractFeduscaufa  habenda  fit ,  qua  pofita  cfFedus  ponitur  ,  lublata  tolhtur  ; 
aufta ,  vel  imminuta  cfFedtus  itidem  augetur ,  aut  minuitur.  Sed  pluviae  fon- 
tibiis ,  &  fluviis  fic  originem ,  &  incremcnta  prxbent,  ut  quo  largior  imber  de- 
cidit,  fontes  aut  flumina  eadem  latione  crcfcant ,  aeftate  interim  exficccntur : 
fniftraigitiircaufasreconditas,  &  inviasquxrimus,  cummanifefta  oculis  ipfis 
fubjiciatur. 

4."  lUud  etiam  attentius  confideranti  liqucbit  eam  efTe  montium  ftrufturam, 
ut  in  iis  refe6lis  diverfi  ordines  terra:  argillofr  varie  difpofiti  appareant :  tiim 
huicincumbitterra,  autarenofa,  aut  topho  fimilis ,  pleiumquenon  foIida,fed 
ex  lapidibus  male  coagmentatis  fic  compofita,  ut  lubeunti  aeri  locum  prx- 
beant.  Multa:  interim  fpeciis ,  plures  fubterranei  canales  variis  modis  argillo- 
fam ,  &  firmam  terram  penetrant.  Sic  infima  terrs  pars ,  qux  rivis  ,  &fluviis 
fiibjicitur,  fere  fempereft  argillofa,  &  pinguis  ,  ciii  aut  tophus,  aut  arenola 
terra  incumbit. 

Ex  quibus  omnibus  id  licct  colligcre,  ex  montibuspluviam,  S<  nivemexfb- 
lutimin  flumin.idelabi ;  nec  torrentes  modo  fed  etiam  rivos  jiigiter  fluentes 
hinc  onginem  fuam  repeter?.  Nam  inlocis  montofis  femper  inter  coHium  an- 
guftiis  perennes  rivi  occurrunt,  non  turbidi  aut  lutulenti  inftar  torrcntium, 
fed  nlerique  Iimpidi,quos  non  imbres  tantum  per  devcx.i  collium  d  ■lapfi  fo- 
v?nt,  fed  eti;:m  aqua  qux  peroccultiorcsmeatus&piimam,  ucdiximus ,  ter- 
r.^  cruftam  fenfim  delabitur,  omnino  tuetur ,   &  confervat.  Hinc  faepe  poft 

multos 


DE   METEORIS.  34j 

jiiultos  a  laroiore  imbre  dics  aqua  fenfim  ex  illa  exteriori  terrac  crufta  in  fpe- 
cus  vel  in  innma  parte  colhs  excavatas ,  ex  quibus  interdum  lapides  eruuntur, 
ftillatimdecidit.Kon  quod  pluvice,  aut  nives  planiticmmontis  obfidentes  eam 
penetrent,  &  rcfta  decidant.  Id  enim  ficri  non  poire  ftagnantcs  aquas  vel  in 
agris ,  vel  in  montium  jugisplanedemonftrant  :  maximc  cum  pluvia  vix  ter- 
ram  ultra  duos  pcdcs  peneuet :  fcd  aqua  fub  iplo  velut  coi  ticc  monds  declivis 
fertur.  Nam  eo  loci  terra  fcre  inftar  tegularum  imbricatim  ita  eft  d;fpofica,  ut 
extrorfumaquamrepellat,  nec  finateam  intuslubirc.  Hincqn!  aquamex  mon- 
tibus  deducuiitj  infimamdudus,  autcanalispartemargillanonmuniunt,quam 
difrumperct  aqua,  quacexplnviisper  devcxa  montis ,  fub  primo  velutcortice 
delabitur  ,qusque  ttiam  aqua;-du6tum  cxcavatum  fubit. 

Qiiamobrcm  hirivuli  ad  radiccs  montium  continenter  labuntur,donec  pki- 
res  cocant ,  &  in  mjjoreni  fluvium  illabantur :  cumque  c  montibus ,  pra;lertim 
poft  multum  imbrem,  limumfecum  vehant ,  hic  fcnfimcongeftus  fundum  8c 
fluviorum  &rivorumob!init.  Qiiod  fi  forte  terram  pinguem  &  fiimam  non 
ofFendant ,  arcnofam  tenam  penetrant ,  dum  argillofa  terra,  quaEubique  fere 
occurrit ,  fuftineantur :  aut  certc  per  anfradtuofa ,  &  petrofa  loca  fcfe  in  terraj 
cava  infinuant, 

50,  Cum  itaquefluvii  poftlargiores  imbres ,  aut  nives  folurns  intumefcunt 
aqua  pcrarenolnc  tenxaut  lapidofscmeatusfiibit,  &:  declivisfertur ,  donectcr- 
ram  argillofim,  aut  lapidibus  firmatam  oflfendac :  tumque  inftar  fcaturiginis 
interdum  in  ipfa  fluminisripa  poft  decurfum  terr.-c  fpatium,  interdum  etiam 
inmediaplanitie  apparer.  Imo  &cavaad  montium  radices  aptata  aliquando 
implet ,  donec  ad  libellam  ,  &  velut  in  a:quilibrio  cum  aqua  fluminis  conftitua- 
tur :  nec  facilepoteft  poft  exundationem  remcare,  quod  per  tumulos  extan- 
tesvelutin  lacus ,  aut  iabradelcendcrit ,  &  fluminis  alveo  fit  humilior.  Mul- 
tum  tamen  aqusEcxaliis  locispauloelatioribus  fenfim  in  alveum  fluminis  dc- 
preffioremrelabitur.  Hinc  tot  fcaturigines  in  ripis  fluviorum,  &inmediisfla- 
minibus  occurrunt;  exaqua  nimirum  fluvii ,  qux  per  arenofam  terram  egren. 
fiiin  alveumrevertitur.  Hincquo  fluviiaqua  pra:  ficcitate  eft  deprefnor ,  hoc 
illre  fcaturigines  magis  minuuntur.Intcrim  tamen  xquabiiem  ferefluminis  cur- 
fum  tuentur,  donecnovus  pluviae  proventus  acceirerit. 

Rem  ita  elTe  multis  conftat  argument/s.  Nam  alveus  fluminis  in  fundo  ple- 
rumque  eft  argillofus ,  cum  ripx  ipfa:  fint  arenofr  ;  cumque  flumen  pleno  al- 
veo  fluit ,  aut  exundat ,  aqua  proprio  pondere  perarenofos  meatus  fubit-  HinC 
puteiomnes,  &  cella;  vinarix  aqua  incerdum  implentur  :  quod  in  exundatio- 
nibusSequansplerumque  cernimus :  detumefcente  autem  flumine  aquiE  illar 
aut  puteorum ,  aut  celiarum  minuuntur ,  &  paulatim  in  flumen  relabuntur. 

6°.  Ex  iis  conficitur  fontes  magis  cx  fluminibus  oriri ,  quam  viciffim:  vix 
enim  ulii  funt  in  pianitie  fontes ,  aut  putei ,  qui  ex  fuperiori  fluminis  parte 
originem  fuim  non  ducant  ,  &  cum  aqua  fluminis  non  Hbrentur  :  adeo  ut 
cxundante  fluvio  augcantur,  &decrefcente  minuantur  ,  etiam  cum  longiusa 
fluviodiftant,  uc  ex  mulcisexperimencisli^^uec.  Sicanno  1671  menfejanuario 
aquam  in  fuhcerraneis  Regii  Obferv.Ttori'  cellis  ejufdem  fuilTe  cum  Sequana 
a'ticudinis  compercum  fuic.  Sic ubi  prope  fln^ium  cerra  aicius cflridicur,  plures 
occurrunt  fon  e?,  qui  verfus  flumen  ipfiim  iilabuntur,  Hinc  ubique  fere  in  pla- 
Tom.II.  Xx 


iY'  PHYSrC^PARS    SECUNDA. 

iiicie,  &:arL'na,&argillahLiic  fubftrata,  &aqua  reperinntur;  cunique  «llcius 
terra  eniitur ,  &  ad  libellam  cum  vicino  flumine ,  fere  femper  aqua  occurrir. 

7\  Fontes  ex  iis  aquis  in  montium  cavis  ftagnantibus  vel  in  clivo,  vel  etiam 
in  jugo  cujufque  montis  fcatent,  dum  aqua  illa  per  idoneos  velut  tubulos  in 
vapores  attollitur,  quos  aut  calorterra;  congenitus ,  aut  qui  a  fole  proficifci- 
tur  ,  excitat.  Imo  &  frigore  aquam ,  &glaciem  exhalaricompertum  eft.  Ac- 
cedit  etiamforte  motus  aeris  ,  ut  nihil  dicam  de  caufis ,  ut  vocant ,  catholicis , 
ut  de  fubtili  fubftancia  cunfta  permeantc,  dc  aliis  hujus  geiieris :  id  unum  li- 
quet  in  locis  fubterraneis  vapores  continuo  exhalare  qui  in  cellis  etiam  vinariis 
cernuncur  ,  ^  lignum  in  his  airervacum  madefaciunc.  In  Obfervacorio  Rcgio 
eciam  cum  foris  omniarigenc  pra:  frigore  ,  pene  ipfo  taftu  percipiuntur ,  iiquc 
in  fornicis  cava  impadli ,  in  guttas  aqus  concrefcunt.  Q£outique  modo  cum 
terram  argillofam  in  clivo,  aut  in  ipfo  etiam  montis  c^icumine  oftendunt ,  motii 
eorum,  aut  pr.t  frigore ,  autquia  tubuli ,  &:  rima:  defunt ,  aut  alia  ex  caula  re- 
tardaro,  inaqux  guttu)as  concrefcunt :  qu.xrelabi  non  poirunt,  quod  iis  terra 
argillofi  fubjaceat.  Nequeid  intelledu  eft  difficile,  qui  vapores  fublati  per  tcr- 
ra:  tubulos,  &  meatus  confcendant :  cum  pcr  ipfum  aera  fcmpcr  mobilem  uf- 
queadnubes  efferantur.  Siquidem  in  terra  meatus  funt  angufti,  qui  furfum 
eludantes  halitus  fuftinent  neque  eos  relabi  finunt :  ubi  in  (umma  tellurc  prx 
frigore,autaliaex  caufa  denfintur ,  fontes  aperiunt, 

Atquehacc  non  verifimilia  modo ,  fed  etiam  magna  expartevera  effe  arbi-' 
tror  :  nam  facile  id  aftentior ,  fontes  plerofque  ex  pluviis  aut  nivibus  originem 
fuam  ducere  ,  cos  vero  quiin  locis  celfioribus  jugiter  fluunt ,  ex  iublatis  vapo- 
ribus  proficifci.  Quamquam  fateor  illud  me  alVequi  non  polFe  i «,  non  cx  fonci- 
bus  flumina,  fed  potius  fontes  ex  fluminibus  nafci.  Nam  uc  res  ica  fe  habcat 
in  locis  ,  qux  uno  forte  ,  auc  alcero  milliari  diftanc  a  flumine  ,  quid  dicemus 
de  iis  locis  longiiTime  ab  iis  difficis ;  quid  de  moncofis  regionibus  quce  cot  abun- 
dant  fonribus ;  Atque  illud  vix  credibile  eft  aquam  fluminum  ad  ea  ufque  !o- 
ca  per  fubterraneos  meatus  permanare  :  deinde  undeiifontes,qui  c  duriffi- 
mis  rupibus  jugicer  fluunc ,  quique  iftace  vel  ficciffinta  non  exficcantur  ; 

1-  Ne  illud  quidem  facile  concedam  ,  pluviam  per  venas  auc  cubulos  ad  de- 
preffiora  loca  incerdumnon  labi.  Nam  videmus  fxpe  incerjeftis  aliquor  die- 
bus  poft  largiores  imbres  aquam  in  puteos  fatis  alcosexftillari ,  non  per  cxti- 
niam.modo  fuperficiem,  fed  permeacus  alte  in  cerra  demerlos.  Sic  aquain  la- 
pidicinas  vei  in  medio  collis  excavacas,  poft  diucurnos  imbres  iibercim  cxftilla- 
tur:  qui  haad  dubie  terram  incumbentem  pervafit.  Atque  ut  fatcor  terram 
ajgillofam,  Sc  pingucm  ab  aquanon  penetrari,  fic  mihi  perfuadco  terram  ra- 
ram ,  ipongiofim,  auc  eciam  petrofam  ficile  aquam  admittcre. 

3".  Ne  illud  quidem  ncgari  poteft  fontes  nonnuUos  c  mari  prodire  :  quod 
{alfugo  ipfi  in  fontibus  aut  puteis  mari  vicinis  demonftrar.  Sunt  alii  qui 
.-cftuante  marieftluunt,  recedcnte  decrefcunr.  Hujnfinodi  fontcs,  &  pucti  in 
Gallia  non  defunt,ut  prope  Cadomum ,  BurdegaLim,&:  ubique  piffim  in  lit- 
toribus  Afric.-E,  inlndia  prope  Coromandelium  putci  omnes  funt  falfi.  In  in- 
fula  S.  Vincentiifontes ,  in  Peruviano  litcore  lacus  itidcm  fa'fi  occi;rrunt.  Et 
finenon  video  quid  obftet  quominus  aqua  marina  eadem  ficilitr.te  ter- 
ram  fiibeac  ,   qua  fluminum  aqua  terram    arenolam  pervadit.  Nccjue  enira 


DE  METEORIS.  347 

pondns  aqus  falfe  obflare  poteft  :  cum  majori  mole  incumbentis  aqua  prella, 
facilius  terram  penetret-  Neque  il!ud  mihi  probari  poteft,terra:  mari  circumje- 
dlajmeatusjam  aqua  exfluviis  efRifaplenos,  aquam  matinam  non  admirtere. 
Non  enim  t.nrum  aqiias  fluvii  per  totam  terram  cfKindrnt ,  ut  omnes  terra: 
poros ,  aut  tubulos  oblideant.  Paucis  abhinc  ditbus  refcrcbat  in  Academia  vir 
Glarril'  D.Dodard,  fe  Calcti  in  ipfo  littore  vidilfe  fontem  aut  puteum  9 
au:  10  pedibus  profundnm  ,  cnjus  aqua  eft  optima  :  cum  tamen  in  ca  regione 
aqua:  dulccs  &  fakibres  defderentur.  In  magnis  iftibus  mare  fludus  fuos  ufque 
ad  orificium  putei  illidit,  tumque  aqua  putei  duobus  aut  civciterpedibus  at- 
to!Htur:adeo  ut  vidcatur  aqua  ex  mari  ipfo  pcr  anguftiores  arence  ibi  ccmpref- 
fx  meatus  lefe  ir.finuare  ,  &  (alis  aculcos  in  iis  anguftiis  deponere  :  hos  autem 
putcos  aqua:  dulcis  &  mari  vicinos  paflFm  occurrere  non  negaverim-  Hos  fe 
vidilfc;  comp!ures  in  liguria  admoncbat  D'Cafiinus.  Sednefcioan  ita  fintmari 
proximi :  deinde  in  liguria  nullus  nut  modicus  admodum  eft  jeftus, 

Sed  iHud  ab  eodcm  Caflinoobfervatum  pra:terire  non  polluiia,  in  plcrifque 
locis  agri  Mutinenfis ,  Si  Bononienfis  efte  fontes  lalientes  c  profundis  puteis 
oriundos,eo  quidem  artificio.  Terram  effodiuntidonecaqua  occurratin  puteis 
communibus  ftngnans  •,  eam;  penitus  exhauriunt -,  tum  duos  muros  cylin- 
dricos,  &concentricos  intus  extruunt ,  utriufque  incerftitium  argilia  bene  fub- 
a£ta  impltnt,  ut  fcaturigines  circumfluentes  arceant.  Deinde  ahius  cffodinnc 
terram ;  &  interiorem  muvum  inferius  continuant,  donec  terra  fubjeda ,  vi 
aqucc  fubtus  fcaturientis  intumefcere  videatur.  Hoc  tolum  ,  feu  terram  prcclon- 
ga  terebra  perforant;  Sc-  fdo  foramine  ftatim  aqua  magna  vi  erumpit ,  qu.^ 
non  puteummodo  implet,  fed  eximdans  pcrenni  fluxuc.nmpum  irrigat.  Iple 
D.  Caflinus  in  arce  Vrbina  fontem  ad  5  pedum  altitudinem  fupra  foli  planitiem 
extulit ;  unde  in  (ubjedum  vas  marmorcum  ad  ufum  hominum  aqux  dcflue- 
bat:ac  tubisadhib  tis  aquaufquead  teftorum  culmina  potuit  afcendere.  II- 
lud  autem  fatis  eft  probabile  eas  aquarum  fcaruiigines  ex  Apennino  monte,  qui 
dccem  fere  milliavibushincdiftat,  pcr  fubtcrrancos  mcatus  delabi.  Non  dif- 
fimih  artificio  in  Auftiia  inferiore  qua:  ftiris  montibus  cingitur  ,  incoix  uti  fo- 
lent  ut  putcos  aqua  impleant.  Terram  ulque  ad  loaut  15  pedum  altitudinem, 
dum  argilla  occurrat,effodiunt,tum  lapidem  in  medio  pertundunt  ad  j  aut  6  di- 
gitorum  latitudincm;  fubjedam  argillam  terebrant ,  doneccum  impetuerum- 
pat  aqua.  Ita  in  Academianuper  refcrebatVir  Clarin,  D-  Blondel.. 

Itaqueillud  ultroconceirerim  for.tesplurimos  expluviis,  &  fluviis  oriri :  fed 
utrum  eadem fit  omnium origo ,  multum  ambigo.  Ac  ficri  poteft  ut  plerique  iu 
terras  profundo  fint  lacus ,  aut  abylTi,  ex  quibusfontes  interdum  emergunt, 
cum  aqnain  vapores  extenuatur.  Unde  enim  aquain  fodinis  etiam  profundis, 
&  fjepe  ultra  100  hexapedas  occurrit  J  Hsc  fine  vix  a  pluvii5,nedum  a  flumini- 
bus  manare  poteft.  Hinc  denfi  vapores,  qui  ex  locis  profundioribus  erumpunc. 

Adverfusea  qusde  fontium  ,  &  fluminum  origine  diximus ,  multa  opponi 
non  ignoro. 

1°.  In  quibufdam  terrse  locis  magna  eire  flumina  ,  tametfi  raro  ,  £Uic  nun- 
quam  in  iis  regioni'^us  pluat ,  ut  in  .igypto, 

J^cCp.  Vel  co  lo.  i  fluvios  non  conrinenter  fluere  ;  autcerte  eorum  fontes  in 
.  iis  efle  regionibus ,  quas  largior  imber  pcrfundit.  Sic  Nilus  cujus  origo  eft  in 

Xx  ij 


34.8  PHYSIC^  P  ARS    SECUNDA. 

zona  toriida ,  circa foiftitium  nsftivum  exiindat :  quod  in  zona  torrida  eotem- 
pore  ingens  pluvii  copia  decidat.  Eadem  eft  ratio  Nigri  fluminis  quod  codem 
tcmpore  in  Africaexundat ,  quo  Nilus  in  ^tgvpto;  nec  minorem  terr^  tra- 
dlum  decurrit  quam  Nilus.  Sunt  alii  quoquc  fluvii  in  Coiigo  regno  eodem 
tempore  exundantes.  Imo  &  ingens  ille  Bralilia:  fluvius  Argenteus  codein  pror. 
fus  tempove  intumefcit.  Indus  quoque ,  &  Ganges  pluviis  menfibus  ,  ut  plures 
a!ii  Indis  fluvii  exundant. 

Sed  quomodo,inquies,autpluvia,  aut  vapor  c  locis  fubterraneis  erumpens 
faxa  aut  rupes  penetrat ,  &  in  iis  fcaturigines  procrcac  ?  An  forte  ut  in  humano 
corpore,  fic  in  terra,&inrupibus  padim  venxaut  tubuli  huc  uique  difcurrunt? 
••An  potius  quod  pars  inferior  montis  ,  aut  rupis  interdum  fit  mollior  ?  Hinc 
montes  in  Infula  S- Hclens  licet  petrofi  ,  intus  forte  {untmolliores,  cum  om- 
■nes  fere  arferint.  Anfontes  nonfemperibi  lunt,  ubi  apparent,  led  ex  altiore 
loco  pcr  fubterraneos  duftus  ad  locum  fcaturiginis  permeant ;  Plura  opponi 
polfunt,  fed  ex  iis  qux  diximus ,  facile  dilfolventur :  alio  itaque  pergamus. 

C  A  P  U  T     IV. 

De  Thermis  &  aquis  Mineralihus. 

THermac  dici  folent  fontes  calidi  qui  in  plerifque  locis  ebulliunt.  Qur- 
ritur ,  unde  tantus  in  iis  calor  ? 
Hunc  calorem  nonab  ignequidem  fubterraneo  ,  qui  aut  nullus  eft  ,  aut  in 
iis  certe  locis ,  ubi  thermx ,  aut  fontes  calidi  fcatcnt  ,  fui  copiam  non  facit : 
fed  tamen  a  calore  fubterraneo  qui  nufquam  fere  deeft ,  omnino  eum  prodire 
putem.  Cum  hocolim  argumentum  in  Academia  Regia  traftaretur  ,  phiribus 
oftendic  D.  du  Clos  eum  calorem  non  ab  igne  fubterraneo  ,  qui  tamdiu  vi- 
gere  citra  aerem  nonpoiret,  fed  ex  vapore  cahdo  proficifci.  Hinc  thcrmarum 
aqua  igni  admota  non  facilius  ebulht  quam  aqua  frigida.  Quin  &  linguam 
non  fic  adurit  aqua  thermarum ,  atque  aqua  communis ,  qux  <  x  igne  eundeni 

■caloris  gradum  nadla  eft  :  quod  hujuscalorisfubjeftum  fit  tenuis  vapor,  qui 
non  cam  alteHngux  aut  oris  partes  penctrat.  Sic  ceneriores  herbas  ut  aceto- 

■fam  non  emoUit^  aut  coquiteadem  faciUtate  atque  aqua  communis  ,  cui  idem 
caloris  gradus  ineft.  Hincfxpc  thermx  calidiores  funt  nocHre  quam  die  :  quod 
ii  vaporesexterno  aeris  frigore  coerceantur  ,  &  aeri  cxpofiti  diutius  calorcm 
fnum  tueantur ,  quam  aqua  igni  admota. 
Ac  plerumque  hx  aqux  funtmineralcs  :  unde  illud  non  nbhorret  a  vero  fn- 

■  mos  c  fuiphureismineralibus  fublatos  hunc  aqux  calorem  impcrtiri.  Sic  pro- 
pe  Aquifgranum,  ubi  plerique  fontes  calidi  ,  &  putei  occurrunt  ,  fulphuris,  5c 
lapidis  calaminaris  multx  funt  fodinx-  Nec  mirum  li  diutius  calorem  fuum 
tueantur  ,  cum  aeri  non  expon.intur.  Nam  quafi  vafis  occkifis  continentur.  In- 
tenfum  vero  calorem  pleraque  mineraUa  fimul  mixta  procreant.  Sic  antimo- 
nium  cum  fublimato  contufumimpenfecalet-.fifloribus  lulphuns ,  &  hmaturx 
chalvbis  aquam  frigidam  affiideris,magnum  calorem  excitabis.  Imo  ca  hma- 
turaaqua  fola  imbutacalorem  concipic,  &  diu  fervat. 
Aquifgrani,  5c  in  puceis  vicinis  ova  incra  aliquot  minuta  coquuntur.  Idem 


DE    METEORIS.  349 

«ori  acciditinthermisBorboniis,  ubi  heibx  tenedores  virorcm  fitum  tiientiir. 
Paucis  abhinc  menfibus  D. Joly  qiii  in  Borbonio  traftu  medicinam  magna  cum 
laude  exercet ,  nobis  referebat ,  ex  aquis  calidis ,  qux  nunc  in  oppido  de  Vi- 
chy  faluberrimje  hab-'ntur,  halitum  in  muris  concreicere,  fpecie  faHs  nitrofi  auc 
cryftalli  mineraHs  ;  hujus  enimcolorem&  faporem  facis  apte  exprimic  Aliz 
funt  concretiones  tum  in  putco  vulgo  la  Grllle ,  tum  in  alio  qui  Quadratus 
dicinir  ,  quce  cclore  fulphurptcX  fe  ferunc.  Et  fane  fulphur  ipfum  thermarum 
odorc  (eprodic,nec  tamen  omnino  airentitur  D.  du  Clos  concretiones  albas 
cryftallum  elfe  mineralem :  cum  fublimati  folutioncm  in  colorem  fubflavum 
prxcipitec ,  quod  non  efficic  cryftalkis  mineralis  ex  fulphure  &  fale  petix 
prxparatus :  nifi  forte  ills  aqux  ferro  imprxgnencur.  Nam  fil  polychreftus , 
quiexfulphure,  nicro  &  chalybis  limacuraparatur ,  hunc  colorem  fubflavum 
fublimacopra:bec. 

Quocirca  illud  non  abhorret  a  verifimili ,  puri ,  aut  impuri  fulphuris ,  ut  bi- 
tuminis  ,carbonum  fofTilium  ,  &  aliorum  hujus  generis  mintralium  fumos  qui 
c  terra  continenter  erumpunt,  hunc  calorem  thermis  conciliare.  Hinc  fulphii- 
ri  quiddam  fimile  in  puteis  thermarum  colligitur,  ut  Aquilgrani  cernere  eft. 
Interdum  thermx  acidum  ,&  aftringencem  habenc  faporem  :  quodaluminis, 
■vicrioli,  ferri  quoque  parciculs  iis  admifceancur.  In  mfulis  Azoribus  plures 
func  therma: ,  ^  mulcum  fervidar :  magna  enim  in  iis  locis  cft  fulphuris  copia: 
ubique  fere  concinencer  fluunt ,  nifi  force  qux  piperinx  dicuncur  in  Rhecia. 
Nam  in  lis  aqua  circa  cercium  menfis  Maii  enimpic,  &  fluicufque  ad  decimum 
-quarcum  diem  Sepcembris.  In Japonia  fons  eft  adeo  fervidus ,  uc  vix  aqua  igni 
admoca  cantum  calorem  concipiac ;  nec  concinuefluic,  fed  bis  de  die  ,  idque 
per  unius  horas  fpacium  cum  ingenci  fragore.  In  Scotiacel1:e  Varenio  lacus  eft, 
fluvius  Nella  didlus  ,  qui  nunquam  fngore  congelacur  ,  licec  is  calidus  non 
fic. 

Conrra  func  alii  fontes  admodutn  frigidi :  quod  force  in  iis  locis  nuUus  pe- 
•iie  fit  calor  fubterraneus.  Fieri  etiam  poteft  ut  quardam  mincralia  hoc  frigus 
aqux  impercianc :  quemadmodum  fal  armoniacus  aquam  multum  refrigerat ; 
id  quoque  nicrum,  alumen  ,  auc  alia  foflTilia  nobis  incognita  pra:ftare  polfunt. 
Et  fancaqux  fubcerraneje  &glebas  minerales ,  &  (uccos  admodum  corrofivos 
diirolvunt :  ex  quibus  &  calor,  &:  frigus  interdum  oriunnir.  Sic  aqux  Hungan- 
ca:  poft  fiipctflai  humoris  exhalacionem  viniolum  non  modo  compofitum ,  fed 
etiam  in  fuas  partes  falinas,  fulphureas ,  metallicas  &:  terreas  diirolutum  prx- 
bent. 

Cum  ifta  prxlo  mandarentur,  vir  inrebu^^phyficis  ac  medicis  verfacillimus 
D.-Df»«Verudita  dilFercacione  nuper  a  fe  elaborata  de  foncequodam  in  Pala- 
tinatu  KraKovix  minoris  Polonix  nos  donavit  :  cujus  hiftoriam  D.  Conrade 
.SereniflfimxPolonixReginx  Archiacer,  ad  eum  mifit. 

Fons  illefcatet  inmonte  quodam  ,  qui  merito  admirabilis  dici  folct  :  nam 
hcvbis  &floribusodoriferis ,  lacufalfo,  &  variis  foflTilibus  infignicur.  Sed  fons 
iple  qui  in  medio  monte  eft  confpicuus  inftar  putei longe  mirabilior  videtur.  Hu- 
jus  aqua  pura  &  limpida  c  terra  cum  impecu  cxilit :  imde  &  crcbras  bullas ,  ci- 
cra  fpumam  tnmen  furfum  emittit;in  plcnilunio  aiunt  cire  altiorem;decreicen- 
;  te  luna  deprefliorem  ;  fpdrgit  grauflTimum  odorem  ;  ladeum  faporem  prx  fe 

X  X  iij 


550  PHYSIC^PARS    SECUNDA. 

fert ;  movbis  plerifque  faliuarem  feriint ,  mi  &  Htnum  qui  in  fundo  fubfidir. 
Vetiiin  ut  ea  mictamu»  qux  noftii  non  funt  inftituti  ,  id  praeter  cxtera  mirari 
fubic,  aquam  hujusfontis  tadufrigidam  nunquam  in  glaciem  concrefcerc.  Ac 
fi  fax  accenfa  fonci  admoveatur  ,  ftatim  levis  &  difcurrens  flamma,  foie  ut  ii> 
vini  fpiritu  accenditur,  quse  adeo  non  extinguitur,  ut  per  venas  fulphureas 
ferpens  circumjedl.is  filva  proximx  aibores  incendat,  ac  vix  incendium  illud 
inhiberi  poffit.  Unde  &  huic  fonti  cuftodes  adhiberi  (blent  ,uteos  arceant,qui 
ignem  admoverent.  Cum  autem  prajnobiles  viri  id  cxpetiri  volunt,  ftatimar- 
borum  ramisaqua  verberacur,  ut  accenfa  t^amma  rcftingiiacur.  Scd  vis  aquas 
peraliquoc  dies  frafla  mnnec,  &debilitaca. 

Quxfit  hujus  tamftup.ndi  ph^Enomeni  caufa  conjcfturis  perfequi  ,  vix  afte- 
qniUcet. Exillimat  virlaudatus  fonces  perennes  non  c  pluviis,  fcd  c  mari  pro.- 
ficifci  per  cubulos  fubcerraneos ;  cumque  aquafemper  loca  decliviora  pecat-,- 
interdum  in  locis  ptofundionbus  ftagnat ,  dum  calore  fubterraneofublatain  va- 
pores ,  in  tcrrae  foperficie  ut  in  capitello  alembici  concrcfcat  in  gutculas  qus 
cumaliisconjun<S:;rfoncem  effkiunc.  Ac  licet  aqusplerumquefint  dulces,quod 
falis  aculeos  exnant ,  ubi  in  vapores  atcolluncur,  fa;pe  tamen  in  ipfo  tranfitu 
autfales,  aut  fofiilia ,  feu  mineralia  delibant.  Hinc  fontes  falfi  ,  vitrioli ,  & 
aliis  minerahbus  fceci  pailim  occurrunt.  Hic  vero  de  quo  agimus ,  fulphuris 
quod  in  ea  regione  abundat  ,  venas  fubit  j  atque  idem  calor  qui  in  mon- 
r;s  penetralibus  aquam  furfum  attollit  ,  partes  quoque  lulphuris  fubtilio- 
res  effert  :  qua:  ab  aqux  particulis  Cek  magna  vi  expediunt  :  nam  &c  fub- 
tiliores  funt  Sc  mobiliores ;  aquam  noji  fine  impetu  &  quadam  ebullicio- 
ne  propellunr.  Nec  parces  tam  didimiles  fulphuris  &  aqux  diu  confociari 
facilc  polfunc.  Unde  parces  fulphuris  cradiores  fundiim  pecunt  ,  Si  balfa- 
mum  quoddam  fulphuris  tot  morbis  falutare  inftar  limi  procreant,  dum 
fubtiliores  fe  ipfo  odore  produnt.  Qnx  cum  turmatim  exiliant,  non  mirum  fi 
flammam ,  uc  {piricus  vini  ceuuiflimi  concipianc ,  ubi  fax  accenfa  propius  admo- 
ra  fuerit.  Nec  aquacamenincalcfcic  :  nam  ii  fpiritus  in  aere  tancummodo  fefe 
evolvunt,  &  inftar  ignis  fatui  aquas  allambentis  ,  huc  atque  ilmc  difcur- 
rencis  apparenr. 

Hic  fane  magna  ex  parce  aut  vera ,  aut  veri  proxima  effe  putem.  Neque  enim 
dubium  eft ,  quin  aqua  hujus  fontis  fpiritibus  fulphureis  imprxgnctur.  Secus 
nec  inflammari  tam  facilepollcc,  nec  ignem  conceptum  pertinacicer  cueri.  Sed 
vix  adducor  ut  credam  (ulphur  illud  vulgare  cftc  omnibus  notifliimum.  Qiian- 
tumvisenim  illud  ignis  calorecorqueatur,  nunquamtam  gratum  odorem  afltla- 
bit :  morbis  quidem  plerifque  falucare  eire,corruptionem  inhibere  non  negave- 
rim  ,  at  fcetidum  odorem  fpirac  :  ied  infinita  prope  funt  in  terrae  vifceribiis 
foflilia  ,  qux  inflammari  quidem  poftiinc ,  &c  diverfx  funt  acommuni  fulphure 
nacurx  ,  ut  ambra  auc  luccinum  ,  naphca ,  bicuminum  omne  genus ,  petroleum. 
Sed  de  his  alio  loco  plura. 

De  aijuls  mineralll/U!. 

Q£a:ritur  i°,  Unde  cantxvires  qune  in  aquis  mineralibs  deprehenduntur. 
Nam  hoc  nomine  donantur  qnx  ex  admiftione  mineralium  infignem  habcnt 
qvraiitatem  :  quod  folidas,  &  fixas  foffilium  particulas  contineanc,  ut  fontes 


DE    METEORIS.  551 

liie,  vitriolo ,  alumine  imprignati.  Idque  vix  credibile  eft  ,  aquas  elTe  in  cerrx 
vifceribus  adeo  acres ,  ut  metallorum  particulas  diirolvant ,  inftar  aquoe  fortis: 
nifi  forte  aqua  jam  vitriolo ,  auc  alio  fale  armata  mecallorum  velucatomos  de- 
cerpat.  Verum  id  raro  accidit. 

ReCp-  prima  mtt.illorum  exordia  qux  vaporum  (pecie  lapidibus  adhxrefcunt , 
cum  aqux  vaporibus ,  aut  rivulis  eciam  in  terra  manancibus  mifccri  pofle  ; 
cumque  prim,.i  metalli  rudimenca  finc  molliora  ,  ea  quoquc  poirunc  ab  aqua 
prxcerflucnre  decerpi.  Sed  imperfeiSla  qux  func  mineraliii,  urfulphur,  vi- 
triolum  ,  carbones  foffiles,  infumosperfcpe  exfoluca  aquam  imprxgnare  fo- 
lenc. 

Hinc  aqux  minerales  alix  funtacidx  ,  quxdam  amarx ,  qu*Edam  falfx  ,  ali- 
qux  oleofac ,  &  pingues :  acidulx  paffim  occurrunc ;  ac  cefte  Varenio  in  Ger- 
mania  fola  adnumerum  millenarium  acccdunr.  Qiixdam  adeofunc  acidx  uc  iis 
ucancur  homines  aceti  loco  :  ut  in  Sicilia  fons  qui  eft  in  Nicana  provincia.  Alu 
fonces  vinofam  habencaciditatem  ,ut  in  agro  Lugdunenfi  ad  oppidum  S.  Bal- 
donmi ,  aic  idem  Varenius ,  &  ahbi  paffini  •,  alii  funcaftringences ,  quodalu- 
mme  ,  auc  vitriolo ,  auc  ferri  eciam  particuhs  imprxgnentur :  &c  ubique  fere 
prope  illos  fonces  acidulos  reperiuntur  fodinx,  auc  vicrioh,  auc  ahiminis ,  aut 
fahs.  Cum  ferrum  ,  auc  vitriokim  aquam  imprxgnac ,  colores  ex  rubro  in  acrum 
colorem  degenerance  gallx  infufione  induic.  Hujus  generis  fontes  paffim  oc- 
currunt.  Nam  aqua  pervadens  cerram  fcrri,  auc  vicrioli  Marcis  venis  refertam , 
mriufque  veluc  cinfturam  decerpic  Acque  ea  qux  dchbat  corpufcula  ,  tenuia 
.idmodum  fmic  &  fubcilia  :  nam  aqua  acri  expofica  ,  auc  in  vafis  cranfl.ita  faci- 
lc  fpiricus  illos  exuic ;  nec  atrum  auc  purpureum  colorem  ex  galix  aur  corcicis 
quercus  addicione  rerinec.  Idem  fcre  accidic  nqux  diu  in  veceri  vafe  ferreo 
fervatx  :  nam  fubnigrum  colorem  accelKi  gallx  conrrahicjfed  in  vas  aliud  rranf- 
lata ,  &  aeri  expofica  cico  vim  illam  quam  concraxerac ,  amiccit. 

C  A  P  U  T     V. 

De  marn  falfedins. 

PRoximum  eft  ut  de  maris  afF.dionibus  agamus  :  qux  quidem  ad  duo  ca- 
pica  referri  poirLinc,  nimirum  ad  m.iris  ialkiginem,  &  illius  mocum. 
Circa  m.uis  fiUuginem  quxricur  10  unde  hxc  oriacur.  Acque  illud  cercum  vi- 
dccur  ,  eamcxfalis  parcicuHsinaqua  cxfolucis  proficifc'  :cum  fal  aqux  mari- 
nx  exhalatione  concrefcac :  adeo  uc  jam  pene  omnes  Philofophi  Ariftocelcm 
hacinredefcruerinc ,  qui  maris  falfugincm  cx  halicu  cerreno  ,  &  adufto  repe- 
tit.  Nec  minore  errore  labuncur  quidam  Peripacetici ,  cum  ab  aduftione,  quam 
fol ,  aut  ignis  efficit ,  falcm  omnem  ducunc :  adeo  uc  mare  perpecuo  foHs  fervo- 
le  aduracur  :  hinc  illius  filfugo.  Undc  ,  inquiunc ,  fal  nunquam  cicra  aduftionem 
educitur ,  uc  in  cnlce ,  &  in  cineribus  videre  eft.  Sic  Oceanus  fub  zona  torrida 
mulco  fale  inficitur ,  non  icem  in  mari  glaciali ,  ubi  ion^e  minor  cft  aduftin. 
Addic  Scaliger  pro  comperto  veroque  haberi ,  in  fundo  maris  aquas  eife  ^\A-' 
ces ,  fuperficicm  non  dalcem  :  quia  dulce  in  levi  ,  leve  aucem  a  iolc  ab- 
fumicur. 


jj»  PHYSlCyE    PARS   SECUNDA. 

Sed  fallitnr :  tiam  aqiia  Oceani  in  imo  falfior  eft  qiiam  in  fuperficie  :  efl:  eninj 
aqua  falfn  dulci  gravior  :  &  tamcn  radii  folares  vix  fundum  maris  attingunt. 
Jam  quid  caufx  elfe  poteft  cur  ftagnantes  aquae  dulces  exiftant ,  cum  radiis 
folaribus  fint  cxpcfitte  ;  Sed  cur  ptuvis  c  medio  Oceano  fublata;  filledinis 
funt  expertes  :  cum  ex  Arift.  1.  z.  Mereor.  c.  7.  fumi  adufti  una  cum  iuimidis 
fublati,  in  pluviam  cocuntes  mui  fiKuginem  impertiant  ?  Qiiod  autcm  de 
zona  torrida  aflFerunt,  idconcedimus  :  nam  fol  majorem  dulcis  aqua:  copiani 
atcoUit,  &  in  vapores  convertic,  qui  fspe  verfus  polos  recidunc.  Hinc  mare 
hypecboreum  minus  habet  filfuginis  ,  vel  ob  pluvias  ,  &  nives  uberio- 
res ,  vcl  propter  fluminum  aftluxum.  Aquam  dulcem  foli  quantum  volcs  cxpo- 
ne ,  (alia  non  fiet. 

Quare  filfugomaris  a  faHs  particulis  oritur  :  five  fincmari  ipfi  coa:vx ,  ut  facis- 
probabile  arbicramur:  unde  &  fruftra  de  earum  ortu  quxftio  movetur  :  five- 
in  mari  ut  in  terra  qua:dam  falisfodina; ,  ac  difiolutae  indnt ,  qua:  fortaftis  re- 
nafcuntur.  Nam  multos  elfe  in  mnris  alveo  falinos  montes  non  eft  incredibile: 
cum  tota  pene  infula  qux  Ormus  dicitur ,  nihil  fir  prxcer  durum ,  &  candidum 
falcm ,  exquo  .Tdes  ipia;  conficiuntur.  Ncque  uUus  fcre  in  illa  infula  putcus 
aqua:  dnlcis  occurric.  Nec  fal  ex  aqua  Oceani  multum  abfumirur ,  cum  in  va- 
pores  aitolli  vixpodir.  Sunc  enim  faUsparciculi,  ut  (atis  probabiliter  conjicic 
Cartefius,  dur£,rigidx,  &  velut  columellie  qux  fublatae  in  aereni  proprio 
pondcre  recidunr. 

Hinc  enim  palam  fit  cur  aqua  falfa  hnguam  pungac  ;cur  carnes  fa!e  afperfe 
Cnt  fiimiores ,  &  minus  corruptioni  obnoxix.  Nam  aquas ,  &  ahorum  ferc  hu- 
morum  particulat  cum  fint  hibrica: ,  &  plicatiles ,  a  rigidis  &  duris  fahs  parci- 
bus ,  quibiis  advolvuncur ,  omnino  recinentur :  fic  aqux  parciculx  cum  fint 
phcaciles  ,fahs  atomos  circumfundunt ,  &  feparant:  hinc  fihs  inaqua  exfolu- 
tio.  Nec  f  .lis  partes  fledti  polfunt ,  nifi  iummo  ignis  calore  ex  rigidis ,  &  cylin- 
dricis  fiant  flexibiles ,  &  inftar  gladiorum  fecantes :  uc  in  fpiricu  fa!is ,  &  aquin 
ftygiis  contigit. 

Sed  ,  inquies  ,  cum  fahs  atomi  finc  crafllores  &  graviores ,  quare  per  cocam 
aquam  diffufx  in  ea  flu6luanc?  Cur  proprio  pondere  non  decidunc  ? 

Refp.  Sahs  partes e(l"e  xquabil  s,&  circaeas  facileadvolviflexilesaquxpar- 
ticulas :  &  camen  ,  uc  diximus,  pars  aqux  ima  cft  falfior,  ex  eaque  majorem 
falis  copiam  extrahunc  filis  arcifices  ,  qui  fcihcec  aquam  marinam  in  vafis 
phimbeis  excoquunc,  quam  ex  aquas  parce  fumma.  Quod  fi  ex  particulx  eftent 
ex  una  parteacutiores,  candemad  fundum  dclcenderenc ,  fiarcuacx  elfenc.cum 
anguftos  duriorum  corpomm  meacus  fubeunc ,  vix  fe  expedire  pofTenr.  Icaque 
ucoptimecolhgic  Vir  docflifllmus ,  necelfe  eft  eas  veluc  columellas  xquahcer 
crarflis  exiftere  :  fic  enim  ficilius  ab  aqua  fuftinentur.  Hinc  aqua  marina  eft 
aqua  pluviali  pelhridior  :  nam  fubtilis  materia  partes  aqux  ciraimagic ,  non 
inflediit:  cumcx  fint  a  feinvicem  fcjniKf^.-E,  non  fibi  mutuo  implexae  :  ut  cri- 
ncs,  inquicidem  Author,  peftinis  dentibus  difcriminaci  facilius  cal,im'ftro 
•  crifpancur.  Hinc  eciam  aqua  falfi  vix  in  glaciem  concrefcic ,  quod  a  fubtih 
materin  facilins  moveati'r. 

Dixcric  aliquis ,  cum  ex  mrri  coc  vapores ,  &  nu^es  accollanmr ,  parc"s  aquat 
flexibiles  abe.inc  in aera  ,  ngidx  L\'\s  parciculx  rcmaneanc,  neceile  eft  uc  mare 
in  dies  lalfius  evadac.  ^^fP' 


DE    METEORIS.  jj5 

Refp.  Tantum  aquarnm  ex  flummibus,  &  pluviis  in  mare  delabi ,  quantum 
in  vapores.ibit:  fit  enim  jugis  quaedam,  &  non  interrupta  circulatio.  Imo  id 
potius  ex  nobis  requiri  poveft  cur  ialli-do  maris  non  minuatur  ,  fi  fontis  magna 
ex  parte  per  {ubterraneos  meatus  ex  aqua  maris  percolata  nalcuntur.  Atque 
hinc  fane  probat  Vir  cLiriir.  qui  de  fontium  origine  accuratiffin^e  fcripfit,  eam 
non  eire  fontium  originem.  (^uod  quidcm  maxima  ex  parte  verum  elfe  arbi- 
tror.  Sed  tamen  non  is  fum,  qui  omnino  inficier  aquas  ex  Ocenno  perpater- 
tes  meatus  lipe  long  us  excurrere.  Ncc  laK  m  deponunt  nifi  cum  in  vapores 
abeunt :  tum  enim  fixas  (alis  particulas  reiinquunt :  tx  quibus  putei  lalis ,  ut 
in  BurgundisComitatu ,  in  Luneburgenfi  tradu,  &  aliis  paffim  in  locis  fcatent: 
tamJtfi  hi  fontes  polliint  etiam  ex  fodinis  fahs  originem  !uam  rcpeterc. 

Atque  ex  lisliquet  i'-  cur  aqua  Oceani  in  quibuldam  locis  fit  la  fior,  ut  de 
Zona  torrida  diximus  :  nifi  forte  in  iis  menfibus ,  quibus  largior  imber  decidit: 
tum  enim  aqua  maris,  faltem  prope  littora  ,  minus  fiilfa  percipitur  :  quod  in 
littore  Malabarico  luculenter  cernitur.  Nam  menfi.  us  pluviahbus  propter 
magnam  aqux  copiam  quxex  montium  jugis  delabitur,aquam  Oceani  pene 
duicem  experiuntur.  Cumque  in  locis  Septentrionalibus  per  totum  fere  annum 
pluat ,  hinc  fit  ut  Oceanus  Septentrionalis  minus  habeat  (alledinis ,  quam  ver- 
fus  Zonam  torridam.  Accedit  illud  fortaffis ,  quod  aqua  frigidior  in  iis  !o- 
cis  minus  falis  cx  fodinis  cxfolvat.  Qiiin  etiam  ,  ingentcs  fluvii  qui  in  mare 
fe  exonerant,  lUius  falfcdinem  non  mediocriter  tcmperant ;  maxime  prope  eo- 
rum  fluminum  oftia.  Sicfluvius  illemagnus  vuigo  Rio  della  Flata  ,  qui  fe  in 
Brafiiiam  exonerat,  adeo  Oceani  aqnam  tempcrat,utuitra  1 5  a  littore  nnlliaria 
maris  aqua  dulcisappareat:  Idem  fere  contmgit  in  Africa ,  ubi  &u\ius  Zaife 
diftus  in  Occainim  influit. 

Quxritur  5  .  Cur  aqua  pluvialis  qua^c  fubiatisc  mari  vaporibus  oritur,  fic 
dulcis :  cum  aqua  marina  diftillata  omnem  luam  lalfuginem ,  &  ingratum_ama- 
rorem  non  exuat. 

Refpondet  Varenius ,  idque  fitis  apte  duplex  efle  falis  genus  in  aqua  marina, 
ut  in  aliis  corporibus ,  fixum  nimirum  ,  &  voiatiie  ;  ilkid  poft  diftillationem 
in  fundo  vafis  remanet,  hoc  una  cum  vapore  afcendit,  &  ingratum  faporem 
retinet.  Sed  aqua  pluviaiis  hunc  lalem  exuit  ,quod  lenis  ea  fit  evaporatio,  & 
longum  itcrconficiatantequam  inpluvia:  guttulas  concrefcat :  adeo  ut  in  ipfo 
itinerefpiritusfalini  paulatim  fe  evolvant&  cum  a!:is  ejufdem  generis  confo- 
cientur. 

liiud  quoque  nonabhorret  a  verofimili  {alfugincm  maris  ex  multiplici  fale 
prodire:adeo  ut  quiddam  hab;at  vitrioii,  aut  nitri :  unde  tanta  in  iis  locis  qua: 
mare  alluit  faecundita?.  Atque  ha:c  forte  eft  caufa  cur  mare  naufeam  ac  vomi- 
tum  provocet  :  quod  circumfufus  acr  multo  fa!e  bituminolo ,  aut  etiam  vitrio- 
hcoinficiatur,  cujns  corpufcula  ventriculi  fibras  vtilicant  :  quamquam  jadla- 
tio  ipft  multum  ctiam  huc  confert :  nam  in  maiacia  ,  feu  tranquilio  coelo- 
vixnaufea  cxcitatur,  Hincplerique  rhedis  ve6tinau(eant.  Sed  tamen  falemvo- 
]ati'em  efte  hujus  cfRftus  inparte  cauf^im  verihmiiius  putem;  cnm  etiam  acr 
maritimus  oculorumdolorcs  exciter.  Mult  s  quidem  rationibus  confiimat  vir 
nobilifT.  FerdinindisM  rlilius  in  piiclain  opulc  ilode  obfervationibus  afefa- 
ftisinBifphoro  Thracio,  aqus  marinx  fiilfitudinem  cum  amarore  conjundoiu 
Tom-    II..  Yy 


55+  PHYSIC^    PARS   S  E  C  U  N  D  A. 

exbitumine  plerumque  proficifci:  unde  in  mari  quod  vulgo  Marmora  voci- 
tant  ,  bituminis  fila  in  fpir^  modum  contorta  obfervavit ,  his  omnino  confimi- 
lia  qu3J  in  fonte  bituminofo  in  infula  Zacyntho  ,  v.  Zante  dida  paulatim  e 
fundo  erumpere  ,  &  in  bitumen  vidit  concrefccre.  Nec  dubium  ullum  elfe  po- 
teft,  quin  exrupibus  inmedio  maridifperfis,  id  genus  bicuminispafliim  erum- 
pat,quodamarorem  illum  procreet;  unde  &  pondus  aqux  marinx  poteft  immi- 
nuere.  Hinc  etiam  fit  ut  tantam  varietatem  in  pondeie  aquae  marins  expertus 
fuerit.  Nam  ufus  eft  eo  mftrumento  quod  liquorum  ponderibus  explorandis  ad  - 
hiberifolet.EftqueampuIla  vitreaobl^go  collo  inftru6ta,in  partes  xquales  divifo 
In  fundo  ampulla  jacet  hydrargyrus  cujus  pondere  ampulla  ftat  eredta  in  liquo- 
re  ,  &  eo  altiias  deprimitur ,  quo  liquor  circumfufos  levior  eft.  Qiiare  fi  intra 
aquam  puram  ,  ut  fluminis  immerfiampulla  hydroftatica  ad  certum  ufque  gra- 
dum  deprimatur  ,putaad  trigefimum  ,  ut  in  Iiquore  graviore  tantumdem  im- 
mergatut ,  granacuprea  orificio  ampulli  adjicmntur,  atque  ea  ratione  quan- 
tum  quifque  liquor  altero  fit  graviordignofcimus.  llle  in  ampulla  plumbum, 
nos  hydrargyrum  imponimus:  Ule  1776  grana  Venetici  ponderisimpofuit,  hu- 
.  jus  ope  exploravitpondus  aqux  marinas  in  Archipelago  c  regione  SmirniE,  tum 
.inmannigro,  hancinvenit  leviorem  29gran.  aut  circiter :  granaquippe  adde- 
.  bantur  8).  aut  circiter  in  Archipelago  ;  in  mari  nigro  56.  In  ipfo  canali  Conftan- 
•  linopoleos  pondus  imminuebatura  69  ad  46,  ut  aqua  dulcis  e  fluviis  uberior 
eft  aut  parcior  :  nam  ea  eft  prnEcipua  caufa  cur  aqua  maris  Adriatici  prope  Ve- 
netias ,  &  in  Archipelago  longe  fit  gravior  aqua  maris  nigri  aut  Ponti  Euxini , 
&multoadhuc  gravior  quam  aqua  BofphoriThracii,  feucanalis  Byzantini,flu- 
viorum  nimirum  aflfluxus  ,  feu  aqua  dulcis  uberior :  tametfiadmiftio  bituminis, 
aut  fulphuris  nonnihil  ad  hanc  remmomenti  afRrre  pofUr. 

lllud  quoqueveroproximum  crediderim,  quod  oHm  D.  dit  Clos  in  Acade- 
.miaRegia  obfervavit ,  aquam  marinam  duplici  potiflimiim  fale  conftare.  Pri- 
mus  fulphureus  quodammodo  dici  poteft,  quod  acrior  fit ,  &  mukum  de  ignis 
natura  participet :  undecumfale  tartari,  &aliis  hujus  generis  magnam  habet 
,  co"naxionem,  Atque  is  in  fale  vulgari  plurimus  eft ,  qui  ex  aqua  marina  in  fof- 
fulas  excavatas  derivata ,  calore  folis  a;ftivo  primiim  in  lamcllas ,  tum  in  cubos 
concrefcic.  Qiiod  reliquum  eft  aqux  falf^  dum  coquitur ,  aliud  falis  genus  fup- 
peditat ,  quod  non  tam  facilc  concrcfcit  ac  primum  ,  idque  hsbet  amaram  fti- 
pticitacem  vitiiohfapori  non  abfimilem  :  hinc  Mercurialis  dici  poteft,  quod 
acidis  falibus  fit  vicinior.  Hincaquamarina  poftquam  priimim  filis  gcnus,quo 
vulgoutimur,  praebuit,  falem  tartari  deliquio,  feu  in  acre  humido  folutum 
tiubat,  &  coagulat ,  ut  fales  acidi :  quod  non  efficit  fal  communis  in  aqua  di{- 
folucus.  Fic  enim  ex  eo  Sc  fale  tartaii  liquor  quidam  pellucidus. 

Sed  neque  fil  ipfe  communis  omnino  eft  expers  falis  mercurialis  :  cum  enim 
9  libras  hujus  falis  in  aqua  exfoluti ,  &  per  chartam  bibulam  filtrati  idem  Vir 
,  do(Stifl!  lcni  igni  admovilfet ,  ac  falem  qui  exhalata  paulacim  aqua  concrcfcebat, 
fubindecollegiiret,  infundouna  aqui  Iibra  tantummodo  fupcrfuic ,  qux  igne 
moderato  nullum  amplius  falcm  dcdic ,  donec  igne  vehementiore  omnino  fuit 
cxhalata:tum  enim  fal  rcmanfit  pcnecrans ,  acerbus ,  &  ftipcicus.  Hic  aqua 
exfolucus  liquorem  tattari  ftatiminalbum  coagulum  convertit.  Ex  quo  id  li- 
,  qu.et  falem  cominunem  fulphureum  dici  pofle ,  cum  auri ,  flianni ,  ancimQnij,  & 


DE  METEORI^,  jj-y 

mineralium  qui  fulphiirea  funt,  dilToIutioni  ferviat  ,  ac  praecipitet  argentuni, 
plumbum  ,  Mercurium  in  aqua  forti  diiroluta  ;  fed  tamen  non  omni  vacat  fale 
acido,  6cM..curiali,  quiquea  vitiioliconoB  plurimum  abhorret 

C  A  P  U  T     V. 

Dt  vario  Oceani  motu ,  &  maximt  dt  tflu  rtclpreeo, 

NUnc  de  multiplici  maris  motu ,  qui  Philofophorum  ingenia  adeo  exercet , 
dicere  incipi.im :  tametfi  tutius  eflet  Sc  utilius  hujus  motus ,  6c  prarfertim 
aeftus  reciproci  hiftoriam  pertexere ,  quam  in  illius  caufis  indagandis  tem- 
pus  conterere  :  fed  in  his  naturas  arcanis  faltcm  quid  fit  verifimile,  invenire 
volumus.  Quo  autem  non  temere  &  perturbate,  fed  certa  ratione  &  ordine 
progrediamur,  varios  maris  motus  diftinguamus ,  tum  in  eorum  caufas  inqui- 
remus. 

Motus  maris  vel  fiint  generales  ,  qui  omni  tempore,  &  fere  in  omnibus  lo- 
cis  deprehenduntur ;  vel  funtproprii ,  &  fpeciales ,  quibus  certK  Oceani  partes 
moventur  •,  iique  vel  funt  perpetui ,  &  conftantes ,  vel  certis  anni  partibus ,  auc 
diebus  recurrunt  ;  vel  denique  funtcontingentes ,  nec  certa  lege  incipiunt,auc 
definunt ,  hique  a.  ventis  originem  fuam  ducunt ,  de  quibus  poftea. 

Motus  generalis  eft  duplex ,  unus  continuus  ab  ortu  in  occafum ,  alter  velut 
compofitus  ex  contrariis  motibus ,  hicque  asftus  reciprocus  ,  aut  fluxus ,  &  re, 
fluxus  maris  appellatur.  De  utroque  nobisagendum. 

Acprimiimquidemmotus  mariscontinuus  abOriente  in  Occidentem  pene 
ubique  ,  fed  maxime  in  Zona  torrida  inter  tropicos  fe  prodit ;  ifque  adeo  va- 
lidusutaliimotus  ,aut  venti  eum  non  impediant.  Hinc  navigantes  ab  India  in 
Africam,  velab  Africa  in  Brafiliam  longe  celerius  promoventur,  quam  fi  ab 
Africa  in  Indias ,  e  Brafilia  in  Africam  remeent.  Sic  ubi  freta  ,  feu  maris  angu- 
ftix  ab  ortuin  occafum  porriguntur,  ut  fretum  Magelianicum,  per  cjuod  ex 
Oceano  Atlantico  in  Pacificum  iter  patet ,  tum  motus  ille  maris  continuus 
longe  incitatior  eft.  Idque  in  plurimis  Americae ,  &  Indis  locis  contingere,  imo 
&hunc  moniminSeptentrionahOceano  efte  confpicuum  obfervat  Varenius. 
Nam  Oceanum  Tartaricum  per  fretum  novseZemblx,  &  fretum  Veigas  fer- 
ri  excopiofa  glacie  quamOceanusTartaricns  ejicic  in  fretum  Zembla: ,  &ex 
ipfo  maris  motu  obfervatur.  Sic  ad  littora  Septentrionalia  Americas  in  Pacifico 
mari  motus  fic  verfus  fretum  Anian  ;  item  ajaponia  verfus  Chinam,&ubique 
fere :  nifi  cjuod  interdum  ab  oppofitis  littonbus  in  contrariam  partem  mare  re- 
pella:ur,ut  in  mari  Pacifico  :  uti  inter  Panamam  ,'&  Limam  ,  inloco  quem, 
Cabo  d  corrcntes  vocant.  Arque  hunc  motum  maris  generalem  plerumque 
conturbant  venti ,  qui  ab  Auftro  &  Borea ,  vel  a  plagis  collateralibus  perflant , 
unde  in  his  regionibus  vix  ille  motus  generalis  deprehendicur.  Hinc  nuper 
Vir  non  dodiflimus  modo ,  fed  expertilTimus  D.  Blondel  in  Academia  Regia 
exponebat  radonem  cur  citra  tropicum  Cancri  Oceanus  ob  occafu  in  ortum 
continencer  fluat ,  &  naves  facilii^s  vi  currentium  ,  ut  loquuntur ,  remeent  ab 
occiduis  partibus.  Exiftimat  quippe  Oceanum  motu  aeris  ab  ortu  in  occafum 
continenter  ferii :  Cum  autem  iti  vafto  illo  AraeticaBllnu,quiMexicanus  dicitur 

Yyij 


35«  PHYSlCiCPARS     SECU-NDA. 

motus  ille  Oce.ini  hsreat,  nec  ultra  progredi  poffic ,  aquz  ui  eum  Idcum  velut  - 
cpngefta:  remeare  coguncur,  &  cum  impecu  in  p-irtes  orientales  ferri.  UndC; 
currentium  vi  intetiiilularum,  qux  ibi  funt  plurimcE,  anguftias  magn.o  impettL; 
in  ortum  repelluntur :  Oceanus  adeo  verfus  Septencrioneiji  efflirus,&  in  Orieru 
tem  continenter  agitatus  per  fretum  Gaditanum,  v.  le  detrolt  de  Gibraltar  , 
mare  Medicerraneum  fubit  :  liinc   naves  lecundun  Africx  littora   Alexan- 
driam  ufque  vi  hujus  currentis  fcruntur.  Contra  currentes  vmi  fuam  a  mari  ni- 
gro  aut  Ponte  Euxino  in  mare  jCgcum ,  fcu  Archipelagus,  &  hinc  in  Adriaticum 
mare  vimfuamexerunt.  Raciocx  ipfis  fluminibus  qux  inmare  nigrum  illabun-' 
tur ,  eft  omnino  repetenda.  Non  diiTinnli  racione  Oceanus  in  mareBalthicum 
ilJabitur.  Unde  obfervabac  vir  ClarilT  piftrinorum  quae  ScoKohni  urbis  Sue- 
cis  principis  func  plurima  ,  rocas  mocu  (ubeuncisOceani  agicacas,  incecdum 
cencrario  mocu  ferri  :  cum  fciUcec  aftluxu  fluminum  mare  exundac  &  in  pac- 
tem  oppoficam  verfus  occaium  rcmeare  compellicur. 

Maris  currences  plerumque  ex  illapfu  fluminum  oriri  ex  iis  qui  D.  Marfdly 
fcripfic  de  Bofphoro  Thraciar  confinnari  poceft  :  nam  in  hoc  Bofphoro  intec 
mare  nigrum  &  Marmora ,  duo  profluentes  hinc  inde  in  ipfius  canalis  fuperfi-  • 
cie  ccrnuntur  in  partes  oppofitas  adi ;  praccipuiis  a  mari  nigro,  alcer  verfus  idem ; 
raare  nigrum  ab  Auftro  delabicur  ;  uterque  vi  fluviorum  qui  in  utrumque  hoc  ■ 
mareinfluunc. Sed  quodmirabiUuseft,  aqua  ipfius   canalis  profundior  verfus 
Septentrionem  in  PontumEuxinum  propeUimr,  cum  fuperior,quxque  aPon- 
to  Euxinomanat ,  vcrfus  auftrum  continencer  fluar.  Qux  ab  auftro  profluic,  ■ 
falfioreft,  &gravior.  Qiiod  ucique  ope  vafisocclufi,  cui  apcaca  crac  valvula,  ; 
itauccum  hberet,  impleretur,  omnino  comperit.  Sic  &  pifcatorum  experien- 
lia&  fuisobfervationibusexploratum  habuit  fubjeftam  aquam  &  fuperiorem 
in  partesoppofitas  ferri.  Nam  ftante  navicula  recia  akius  demerfi  femperver- 
fus  mare  nigrum  vi  proflucncis  pcHuncur.  Idipfum  confirmacum  fuir,  ubi  plum- 
bum  funiculo  appendit.  Cnm  enim  intra  5  aut  6  pedes  demiirum  fiiit,  plum- 
bum  verfus  mare Marmora  defledlebat ;  fed  in  partem  oppofitam  pellebatur  , 
ubi  altius  defcendebat.  Id  vero  fieri  exiftimat  quod  aqua  falfior  &  gravior  qus 
ab  auftro  profluit,Ieviorem  repeUat,&minus  fallam  qux  a  mari  nigro  proficifci- 
tur.  Hinc  adhibita  hydroftatica  ampulla  cujus  fupra  meminimus,  aquam  fub- 
je£tam  10  granis  graviorem  reperit  aqua  fuperiore  ,  &  minus  falfi. 

Jam  vero  xftum  reciprocum,  feu  fluxum  ,  &  refluxum  maris ,  quo  mnre 
duodecim  fere  horarum  fparioad  eadem  liccorafluic ,  &  rcfluit,  ex  priore  mo- 
tugeneraUfic  pendere,  utnihil  ficnifiejus  affvdio  quxdam,  auc  modus,  Va- 
renius  non  abfurde  forfican exifVimac.  Nam  &  in  eafdem  parccs,  nimirumab 
ortu  in  occafum  Oceanus  movecur,  &a^ftusilleeft  cancum  incumefcencia,  & 
detumefcentiti  maris.  Cum  aqua  ad  ccrcum  locum  majore  copiaaffluit,  tum 
fluxus  nominatur.  Deinde  cum  iUe  impecus  remiccic  fele  ,  ac  minus  aquae  ad- 
vehicur ,  cumrefluxus  vocicacur.  Acque  hxc  incumefcencia  ,  &  dccumefcencia 
in  patenti  &  libero  Oceano  fpedtari  debec ,  non  tantum  in  ipfis  littoribus : 
nam  in  quamcunque  partem  moveacur  mare ,  cum  in  loca  decliviora  aqua  pro- 
fluac ,  femper  ad  liccora  fercur,  neque  ex  fitu  littorum  qui  varius  eft,  &  mul- 
tiplex,  judicare  polFumus  in  quam  parcem  Oceanus  moveacur. 

Vctiim  iUud  eft  vero  proximum  in  fluxu  mare  ab  Orience  in  Occidentem 


D  E   M  E  T  E  O  R  I  S.  j;7 

ferri  :  narti  in  "Zona  torrida  longe  a  littoribus  non  alius  Oceani  morus 
obfervatur.  In  fretis  etiam  qux  ab  Oriente  in  Occidentem  dirignntur , 
mare  intumefcit  fex  horarum  fpatio  }'  tum  aliquantulum  in  eodem  ftatu 
permanet  ,  nimirum  per  duodecim  unius  hors  mmuta ,  deinde  eodem 
temporis  fpatio  detumekit.  Sed  continenter  ab  Oriente  in  Occidentem  de- 
labiturperfreti  orificium,  nunquam  remeat  in  contrarias  partes.  Idque  obfer- 
vaturinfreto  Magellanico  ,  atque  in  Canalibus  mter  Maldivas  infulas,  in  fre- 
to  Manilienfi  ,  Jav^  ,  &  alibi  paffim. 

Jam  qucE  fit  cauCa  hujus  intumefcentiae,  aut  detumefcenriEmaris ,  &:  cur  cer* 
tis  temporibus  aut  locis  ita  fit  adftrida  ,  ut  fere  intra  25  horas  mare  ad  idem 
littus  bis  acccdat ,  &  ab  eo  bis  recedat  ;  cur  in  noviluniis ,  &  in  pleniluniis 
Ipnge  fit  major  aut  mmor ,  quam  in  quadraturis  ;  cur  kinx  motum  adeo  reli- 
giofe  confequatur  :  &  tamen  in  xquinoftiis  aquae  multo  magis  intumef- 
cant:Jhjec  fane,&  aha  hujus  generisab  ipfa  natura  omnino  videntur  involuta. 
IUud  tamen  omnes  pene  fatcntur  hunc  motum  a  luna  pendere :  cvim  tanta 
fit  inter  lunx ,  &  Oceani  motum  connexio,  Cum  enim  Uina  ad  noftrum  meri- 
dianum  non  redeat  nifi  poft  14  horas  &  5  o  fere  minuta  ;  eodcm  prorfus  tem- 
poris  fpatio  ajftus  redit  :  adeo  ut  fi  hodie  xftus  hora  fexta  incipiat ,  cras  poft 
lextam  horam,  &50  minuta  revertatur.  Vix  tanta  inter  res  naturales  occurrit 
neceflitudo ,  quiii  una  alterius  fit  caufa.  Cum  videmus  umbras  ad  motum 
folis  loca  commutare,  illas  afoleprojici  nondubitamus.  Cum  igiturzftus  ma-  ' 
-lis  reciprocus  cum  lunari  motu  adeo  fit  coUigatus,  vix  negare  poirumus  quin  • 
luna  eum  motum  moderetur, 

.Quanquam  fortc  id  nos  fugiat  qua  rntione  luna  eum  maris  motum  temperet. 
OmilTis  vero,  &C  circumlcriptis  iis  opinionibus  qux  nihil  fere  habent  probabi- 
litatis ,  duxtantum  occurrunt  qux  defendi  utcunque  polTint.  Prior  eft  Carte- 
-fiii ,  quae  huc  redit ,  terrarn T ,  &  lunam  L  eodem  in  vortice ,  aut  ccdo  conti- 
neri ,  quod  Ipatio  menftruo  iuna  conficit :  cum  autem  luna  terra:  motu  diurno 
ad  circulummeridianumalicujus  loci  pervenit,  utadpundum  A  ,  aut  C,  tum 
ather  interjacens  inter  duorum  corpoium  terrx,&Iuna;  anguftias  fluit  celerius, 
A  &  lubjefta  corpora  magis  prcmir. 

Quare  necelfe  eft  ut  terra  T  cu- 
jus  locum ,  &  quafi  squilibrium 
determinat  materis  cceleftis  cir- 
cumfluentis  fubftantia  &c  motus :  • 
necelfe ,  inquam  ,  eft  ut  globus 
teliuris  loco  fuo  paululum  dimo- 
veatur ,  &c  in  partem  oppofitam 
aliquantulum  cedat.  Quod  fine 
ullo  negotio  perficitur  :  cum  teU 
luris  globus  fit  velut  in  .xquilibrio 
conftitutus,  atque  in  mcdioaeve 
penfilis.  Qnare  ither  inter- 
fufus  inter  illas  anguftias  rapi- 
diiis  agitur,  &c  fubjcftum  aera  , 
B3C  non  mare  ipfum  ,  qua:  funt  corpota  fluida  ,  qusque  facilius  ceduntj  ^ 

Y  y  iij 


J58  PHYSIC^     PARS    SECUNDA» 

vchemeiicius  premit ,  eaqne  veifus  littora  attoUit.  i; 

Jam  ubi  prx  terrs  motudiurno  longius  a  nobis  abfcedit  luna  ,  tum  aer  eX'- 
lisanguftiis  expeditus  Oceanum  non  amplius  premit ,  &  aquac  ultro  relabun-  ■ 
tur.  Bis  uno  quoque  die  xftus  recurrit :  quod  idem  terrae  pundum  ad  illas  cceli-- 
anguftiasmotudiurnorevtrtatur.  Quocirca  fenis  fere  horis  mare  fluit,  fenis^: 
itidem  rf  fluit.  ^tftus  porro  finguHs  ditbus  una  fere  hora  tardius  recurnt :  quod-' 
lana  vigefimam  fcre  oilavam  fui  orbis  paitcm  unoquoque  die  peragret ,  &  adv 
Maudi.inum  50  fere  minutis  tardius  recurrat.  Cum  denique  ccckim  lu--. 
narc  figuram  kibeat  ovali  proximam,&  nobis  propior  fit  circa novihmia ,  SC 
p!'jni!unia  ,  tumqne  majores  fint  anguftis  quam  in  quadratis  aipedtibus ,  hinc 
fit  uc  in  pleniluniis  ,  &  interluniis  major  fit  tum  aeris,  tum  Oceani  preflio^' 
major  adco  xftus.  Quamquam  forte  id  non  adeo  pendet  ex  corpore  lunari, ' 
quam  ex  ipfius  huia:  orbita,  quse  figurs  eft  ellipticas. 

lllud  fane  inficiari  non  poirumus  nihil  fere  ingeniofius  excogitari  potuilfe  : 
fedtamen  graves  ea  hypothcfis  patitur  difScultates.  1°.  Quod  terrae  motum 
fupponat  Quamquam  non  dubito  quin  etiam  in  vulgari  fetitentia  eadem  aeris 
preflio  locum  fit  habitura. 

x°  In  pleniluniis ,  &  noviluniis  luna  non  femper  eft  perigaca  ,  aut  terra: 
proxima,  Nequeidomninoconftatmaximos  icftuscontingere  in  plenihmiis  & 
interluniis,  Sed  tertio  die  a  novi!unio,&:  iSdieluns  maximos  aeftus  plerum- 
que  accidere  experientia  conftat.  Verum  ifta  accnratiores  &  varias  poftulanc 
obfervationes. 

}".  Id  objici  merito  poteft  Cartefio ,  in  hac  hypothefi  futurum  utaqtiae  maxi- 
me  detumefcant,  cum  kina  ad  meridianum  alicujus  loci  pervenerit:  tum  enim 
fubjcfta  aqua  maxime  premitur  :  adeo  ut  in  quadrantis  circuh  diftantia  ma- 
re  incumefcat.  Sicque  luna  horizoncem  ftringence  maximuserit  aeftus  qui  fen- 
fim  imminuitur,  doneckma  ad  meridianum  pervenerit :  quod  experientiae  vi- 
detur  contrarium.  Nam  Hcet  non  eodem  tempore  propter  finus  Httorum  re- 
currat ,  tamen  id  vulgo  perfuafum  eft  in  libero  Sc  patenti  Oceano  mnjorem 
zftum  accidere,  cum  luna  meridiano  eft  vicinior,  Quod  utique  argumentum 
rationem  a  Cartefio  allatam  circa  motum  Oceani  ab  ortu  in  occafum ,  quique 
a  kma  itidem  pendet ,  videtur  infringere :  exiftimat  enim  Cartefius  id  accidere 
quod  kmafubjedum  mare  premat ,  &  aquas  idcirco  attollar.  Nam  fi  resita 
eftet ,  mare  intumefceret  ,  non  in  ea  parte  quae  lunx  fubjicitur ,  fed  hinc  inde 
ab  eo  loco  90  fere  ^radibus. 

Refpotidere  tamen  utcumque  poftiint  Cartefiani  mare  lunae  fubjedhim  depri. 
miquidem,fed  proximum  intumefcere;  idquefucceflivepropterdiurnum  leri 
rxmotum.  Mu'ta  aliaopponi  poffuntquae  omictimus,  utexperiamur  an  alii 
acque  faltem  verifimilis  m.irini  acftus  caufa  afFern  prfllif. 

Itaque  exiftmiat  P.  Fabri  rem  omnem  explicari  poire  fi  ftatuamus  lunam  efle 
telluri  pcrfimilem  ,  fuam  habere  atmofphxram,  &  circumfuliim  aerem :  in  eam 
quoque  corpora  gravia  tendere,  dummodo  ei  fintpropiora  quam  terra::  adeo 
nt  aer  inter  lunam  &  tellurem  interjcftu";  quafi  in  duas  partes  diftracfVus  videa- 
tur.  Pars  illius  in  terram,  pars  altera  in  lunam  nititur ,  &  gravitat.  Cum  igicur 
luna  eft  perigara  ,  tum  minor  aeris  columna  fubje(flam  terram ,  &  mare  pre- 
mit :  nampartemillius  iuna  terrx  armula  ad  fe  rapit.  Cumque  corpus  lunarc  • 


DE   METEORIS,  jyt, 

ad  meridiamim  circulum  pervenit ,  tum  aqua  huic  fubjedba  minns  premitur  , 
quam  in  aliis  locis  quae  lunx  non  fubjiciuntur :  unde  aqua  eo  loci  attollitur ,  & 
intumefcit.  Quod  fi  terram  mari  opertamut  in  mundi  exordio  concipiamus, 
tum  fane  figuram  pene  ellipticam  obcinebit :  adeo  ut  circa  latera  fit  depreffior. 
Atque  hac  ratione  omnia  phxnomena  xftus  marini  faciUus  exphcantur,  quam 
in  hypothefi  Cartefiana.  Ego  tamen  id  omne  actheris  potius  preffioni  quam 
aeris  tribaerem :  cum  in  B.nometro  major  aeris  gravitas  non  obfervetur ,  ubi 
mare  incumefcit ,  aucdeprimicur.  Atque  illud  fatis  eft  verifimile  vim  omnem 
gravitatis  ab  aere  fubtiU,  aut  ab  scherea  fubftantia  proficifci.  Prsterea  jam  fu- 
praoftendimus,  nullameirekmxatmofphxram.  Sed  sftus  varia  phicnomena 
cxpendamus  :  hincenim  forte  lux  aliqiu  oborietur. 

TnecipHa  aftus  reclproci  phenomena  explicantur. 

.  QiiaEriturio.  Cur  circa squinoiSlia xftus  fint  maximi,nonitemcirca  folftitia. 
an  forte  ex  eadem  cauQ  id  proficifcitur  ,  ex  qua  uberiores  pluvise ,  &  fluminum 
exundationes  iis  temporibus  tum  in  Zona  torrida  ,  tum  in  his  regionibus  con- 
tingunt ; 

Quiricur  i°.  Cur  ftagna  ,kcus,  imo  mare  Cafpium  ,Pontus  Euxinus,  imo 
&  tocum  Mediterraneum  non  sftuet. 

.  Refp.  Id  accidere  quod  lacuum  fuperficies  fint  anguftiores,nec  corporis  luna- 
ris  objedu  pars  una  magis  quam  altera  prematur  :  quod  etiani  vis  illa  ,  quz- 
cumque  fit ,  qux  fubjedlas  aquas  premit ,  interjeftu  terrae  multum  imminua- 
tur.  Unde  ubi  plures  lunt  infula: ,  ut  in  Moluccis ,  Philippinis  ,  in  finu  Mexi- 
cano,  in  Antillis  auc  nullus  fere  ,  aut  longe  minor  eft  xftus,  qu.im  in  patenti , 
&  libero  Oceano  :  quod  aeris  incumbencispreffio  multum  frangatur,  cum  eft 
interrupta  ,  nec  jundtis  viribus ,  &  nifu  communi  fubjedtas  aquas  premat.  Hinc 
fortc  in  m.iri  incerno,  feu  Mediterraneo  nullus  prope  eft  iftus :  quod  cum 
Oceano  non  communicet,  nifi  per  fretum  Gaditanum  ;  neque  in  maris  iftu 
t.intum  aquarum  per  eas  anguftias  poteft  irrumpere ,  ut  totum  illud  mare  actol- 
)at,  nifi  fortc  ubi  diredle  magis  in  m.ire  impellitur,  ut  in  Bxtica  re;^ione  juxta 
frecum  ,  ubi  iftus  eft  mediocris :  quod  fluxus  ab  auftro  in  Boream  effufus  ma- 
gis  e  dire(flo  in  partes  Hifpanix  incurrac ,  non  item  in  partes  Africx  ubi  nuUus 
eftxftus,  &ob!iquiorOceaniimpecus.  Sic  inmariinfero  pene  nullus  eft  ,  ne- 
que  in  oraHilpanica,  quam  oblique  admodumalluit.  Obftant  etiam  plures  in- 
fuli,  qu2  vim  aeftus  frangunt.  In  portuMaffilienfi  circa  plenilunia  utcunque 
fit  fenfibilis :  quod  mare  ea  parte  ab  auftro  in  Boream  fit  liberius ,  nec  pluri- 
bus  infulis  interceptum.  Sedmajor  infinu  Venetopercipitur:  quod  longior  fic 
finus ,  &  mare  in  eum  ex  Sicilia:  anguftiis  excurrat :  atque  inxqualis  aeris  pref- 
fio,  autgraviiatio  in  tantofpatio  ab  auftro  in  Boream  eire  pofTit.  Sic  inSyrix 
&  Palarftinx  oraasftuseft  fenfibilis,  nuUus  prope  in  mari  ^geo  ,  Propontidc, 
Ponto  :  quod  forte  m.ire  illud  ab  Occidente  in  ortum  porrigatur  contra  gene- 
ralem  maris  motum.  Eadem  ratione  nullus  eftceftusm  mari  B.ikhico.  Acce- 
dunc  etiam  interjedli  infulsjn  mari./£geo  qux  vim  prefTionis  deftruunt  ;  an- 
guftix  Hellefponti ,  Bofphori ,  &c. 

Paucis  abhinc  annis  D.  Picard  legit  in  Academia  epiftolam  fibi  ab  amicoicri- 


j<jb  PHYSIC^    PARS   SECUNDA. 

ptamKebcci  in  America,  inqua  praeter  cstera  ,  is  referebat ,  fe  a  nonnemi. 
ne  ,  quidiuprope  lacum  Huronum  ,  Sc  locum  vulgo  la  baye  des  pnans  ,  dic- 
tumvixerat,  certiorem  faftiim  bis  in  dielacumineovelut  angiportu  intumef- 
cere ,  8c  detumefcere :  adeo  ut  aqua  in  fluvium  ufque  ad  5  aut  6  leucas  influcre, 
&  intumefcere  videatur.  Interalia  quoque  qui  D.  Dodart  a  viro  nobili  D-  de 
la  Sale  non  ita  pridem  accepit  ,  lila  ad  propofitum  noftium  pertinet, 
quoddelacu,  qucm  Undtorium  vocant,  inAmcricn  Septentrionali  lito  refe- 
rebat.  Hic  maris  luperlicie  500  faltem  hexapedis  altior  eft  :  &  tamen  pifces 
m.irinos ,  ut  haleces ,  fulmones  &:  vitulos  marinos  alit  quam  plurimos ;  aqua  il- 
lius  levisadmodumeft,  &  limpida  ;  intumefcit ,  &  detumefcit,  ufque  i,  ?  , 
&  4.pedumalcitudinem  ;  accirca  plemlunia  interdum  fexties  &  fepties  attol- 
litur,  nullacerta&  conftanti  lcge.  Hic  lacus  270  leucisamaridiftat,  100  lati- 
tudinem  patet ,  in  fluviura  S.  Laurentii  lefe  exoncrat. 

Quajritur  50.  Cur  in  Oceano  Septentrionali  ultra  Scotiam  ,  ad  Norvegi.im, 
Groenlandiam  vix  ullus  asftus  percipiatur.  An  quod  ea  tcrra:  regio  longiiis  a 
luns  tramite  fit  didita  5  aut  quod  illud  mare  ab  C3ccidente  in  Orientem  excur- 
rat ,  acmultis  tuminfulis  ,  tum  excurrentibus  terris  fit  interruptum  :  quae  ora- 
nes  caufasin  unum  colligidebenc.  Nam  in  mnn  Hudfonio  mngnus  a:ftus  depre-t 
henditur  :  quod  eo  loci  mare  ab  Oriente  in  Occidentem  pateat. 

Qnsritur  ^t".  Cur  in  zona  corrida  plerumque  tanti  fint  a:ftus.Sic  ad  oftium 
Indi  fluminis  in  finu  Cambaicnfi  ,  ad  Panamam  quoque  in  Americas  ora 
OccidentaH  ,  &  aliis  paflim  in  locis  ad  mngnam  altitudinem  mare  intumefcit. 

An  forte  asftuum  illa  insqualitas  partim  ex  preffionc  aeris ,  partim  ex  al- 
veis  fluminum,  aut  littorum  depre(T!one,p3rtim  ex  direfto  autobliquoaqna- 
tum  motnoritur.  A  freto  Gaditano  ufqiie  ad  tropicum  Cancri  xftuseftpermo- 
dicus ;  velquod  in  eam  oblique  admodumperveniatjnut  potius  quod  marc  ah 
ortuin  occafum  continentermoveatur ,  atqueis  motus  objedu  Africx  interci- 
piatur.  Minus  oblique  inter  Nigrum ,  &  Guineam  incurrit :  hinc  major  in  iis  lo- 
cis  cft  xftus :  quod  in  eum  velut  finum  mare  cum  impetu  ,  &  directo  motu  pro- 
pellatur.  Eadcm  eftratiode  Indi ,  &  Gangis  faucibus. 

Veriim  ut  de  Oceano  noftro  loqunmur ,  mnjor  cft  ^ftus  cum  mare  refta  pro- 
pellitur,  ut  prope  Tagi  oftia,  In  Garumna  itidem  magnus  eft  :  nnm  asftus  ad 
110  pene  milliarin  difFunditur,  ac  tantum  fpatii  non  emetitur,  nifi  horis  fere 
jS  :  cumu  tantum  horas  in  refluxu  impendat.  Idque  ad  calculum  exigcre  fa. 
cile  eft.  Nnm  fi  die  novilunii  incipiat  tercia  hora  a  mcdia  no(fle  ,  fcnis  horis  ad 
quinquagcfimum  fere  milliareperveniet ,  nimirumhora  nonaantemeridiem  ; 
hic  rurfus  fenishoris  perveniet  Burdcgalam,  ac  tertia  de  meridie  hora  naves 
qui  in  portuconfiftunt,  gyrabunt ,  &  puppes  obvertenc ,  quod  eftargumen- 
tum  iftiis  adventantis.  Tindem  adS.  Mncnrii  oppidum  horaferme  nona  jam' 
languiJior  accedt ,  ncqueibi  moratur,  (ed  eumftatim  refluxus  excipit :  queni 
idcirco  fenis  hoiis  minus  quam  xftumdurnrc  neceire  eft.  Ncc  mirum  fi  aquae 
proprio  pondere  celeriiV  in  mare  delnbnntur,  quam  a  mnri  in  fluvios  excurrant: 
eftqninpemnre  ipio  flumine  deprefTius.  Q^rinto  lo  gius  aqn.-c  protrudnntur , 
tanto 'eniiis  procedunt :  cum  fluminis  alveum  altiorem  ofFend.ant.  Nam  eo 
u''-iuexftus  progreditur,  donec  Oceani  &  fluminis  aquas  fint  velut  in  squili- 
brio. 

Multum 


DE^METEORIS.  361 

Multum  quoque  mometiti  affcrt  fitus  fluminis.  Sic  Garumna  re^a  fere  in  ma- 
re  fertur ,  non  item  Sequana  :  ferpit  enim  hicfluvius  multiplici  flexu:  hinc 
«ftusmulto  longiiisinGarumnamquam  in  Sequanamexcurrit.  Qupd  autem 
codem  tempore  aeftus  inOceano,  &  in  Ganimna  prope  Burdegalam  contin- 
gat,  id  contquod  II  horis  tardius  Burdegalam  perveniat,  quo  tempore  redit 
in  Oceano  :  unde  Oceanus ,  &  Garumna  eodem  tcmpore  intumefcunt ,  non 
tino  quidem  .tftu ,  fed  diverfis. 

.  In  Sequana  trcs  func  ingentes  fludVus  prope  squinoftia ,  &  folftitia,  vulgo 
la  bayre  :  primus  ad  aldtudinem  fere  4  pedum  alfurgir.  Huic  proximus  ofto;  ter- 
tius  iipeduma  ritudinem  fuperat,  5c  quatuor  pene  horarum  fpatio  15  leucas 
Gallicas  magno  ftrepitu  percurrunc  Idem  fere  in  Garumna,  fed  tardius ,  & 
maxime  circa  Septembris  initium  cum  nqux  funt  deprefliiores ,  ccntingit.  Qi^io 
autem  fluviuspleniorealveoftuit,  co  minus  has  exundationes  cxperitur.  Cum- 
que  circa  xquinodVia,  &  circa  novilunia,  aut  plenilunia  majores  fint  iftus, 
iis  temporibus  bi  decumani  fludhis  majores ,  &  frcqucntiores  exiftunt.  Cum 
etiam  Sequanz  alveus  inftar  infundibuli  extremumorificium  habeat  apcrtius, 
advcniens  a^ftus  ibi  tumentcs  fludus  non  excicat :  at  ubi  fenfim  inftar  tubi  co- 
ardatur  ,  aqux  ex  Oceano  magno  impccu  in  anguftiorcm  alveum  irrum- 
punt. 

Illud  quoque  obfervatur  in  Garnmna ,  (ed  ratius :  idque  vocant  te  Mafcaret: 
quod  longe  majus  eft  &  frequentius  in  Dordona ,  quam  in  Garumna  ipfa.  Cu- 
jus  effc^ftus  rationem  nuper  in  Academia  D.A^ariotte,  ex  fitu  ipfo  utriufque 
fluvii  antequam  convenianc  ,  magna  probabilitate  repctebat.  Fludus  enim  ii- 
li  decumaniin  communi  alveo  ob  illius  alvei  magnam  iatitudinem  eft  medio. 
cris;  in  Garumna  pene  nullus  ,  in  Dordona  longe  altior  quod  Dordom  in 
dircftum  porrigatur  cum  communialveo ;  Garumna  vero  multum  ad  meri- 
diem  infledlatur  ,  &  angulum  efficiac  cum  alveo  utriufquc  fluminis  communi : 
undcfludlus  prceter  direftionis  lineam  impulfns  frangitur ,  &  verfus  ripas  pro- 
trufus  pene  extinguitur :  cum  integer  maneat  in  Dordona  •,  tnm  quod  hic  flu- 
vius  duplo  fic  angufticjr,  tum  eciam  ob  id  maxime  quod  in  diredtum  jaceat, 
&ex  mucua  verfus  utramque  ripam  reflexione  vires  augeat.  Unde  hi  fludlus 
»n  Dordona  func  elatiores  ,  8c  frequenciores  quam  in  Garumna  tum  ob  fitura 
Garumnx  obliquum  ,  tum  ob  illius  lacicudinem. 

Sed  cur  circa  Normanix ,  &  Armoricx  confinia  tanti  arftus  incurrant ,  ut 
adS.  Michaelis  ,&  S.  Macloviiinterdum6opedum  altitudinem  fuperent?  An 
fbrte  id  accidit  qtiod  Oceani  aqux  a  meridie  in  Septentrionem  agitatx  Bri- 
tannia:  occurfu  refilianc ,  acque  ab  Armoricx  &  Normanix  Hctoribus  iterum 
repercuflx  inipfum  velut  angulum,  &:concurfusanguftiasconfluantuberrimx; 

Idem  feveevenit  in  freto  Magellanico  oropcer  utriufque  maris  Atlantici  flC 
Pacificiconcurfum,  &motusin  diverfi  nitentes.  Nam  in  fretis  omnibus  ma- 
joribiis  a? ftus  femper  fibi  occurrunt :  quod  ex  utroque  latere  mare  prematur. 
Idei-' fcrein  confiniisOceani  Bncannici,&  Germanici  contingit.  Imo  eodem 
zftu  mare  prope  Orcadas  a  Septentrione  in  Auftrum ,  &  Caleti  ab  Auftro  in 
Boream  niticur.  In  medio  autem  inter  utrumque  extre"mum  ipatio  vix  aeftus 
percipitnr.  Uno  verboxftuummagnitudo,&  tempusplurimumpendentafitii 
littorum- 

Tom.  11.  Z  z 


j6i  PHYSIC^    PARS    SECUNDA. 

Ciica  cEftum  maris  haec  quoque  aD.  ^ic/jfrininfiilis  Brafilis  vicinis  obler- 
vata  comperio. 

I  \  In  ea  regione  quac  prope  flumen  Amafonum ,  &  infulam  vulgo  di(9:am 
la  Cayenne  ,non  minus  ftatis  horis  a;ftum  recurrere  quam  ad  GalliEE  littora  j 
inpleniluniis  nimirum,  &  noviluniis  circa  horam  a  meridie  quartam:  adeo 
ut  illud  principii  loco  haberi  non  oporteat ,  tuma^ftum  eiremaximum  ,  cum 
luna  ad  meridinnum  loci  pervenit. 

1°.  Eo  loci  mare  adfexpedumaltitudinem  ,  cumjcftus  funt  maximi,  intu- 
mefcere  :  quod  ex  palo  infixo  per  integrum  annum  fuit  obfervatum.  Circa 
sequinoftia  a:ftus  efle  maximos  :  cum  tamen  difFerentia  vix  fex  digitorum 
ftat. 

5^.  yEftus  eflemaximos  non  in  ipfis  interluniis ,  aut  pleniluniis ,  fed  tertio 
die  a  novilunio,  aut  plcnilunio  :  quod  ab  aliis  quoque  fuit  oblervatum  :  aut 
ccrte  his  diebus  eadem  perftat  maris  intumefcentia  ,  imo  &  crefcit ,  fere  ut 
fohs  ajftus  tertia  h.  meridie  hora  major  eft ,  quam  in  ipfa  meridie. 

4°.  Jam  obfervatum  ab  eo  fuerat  anno  1670  die  16  Julii  in  nova  Anglia  ad 
oftium  fluminis  vulgo  Pentagoeft  latitudinis  Borealis  fere  44  graduum,in  novi- 
hinio  ajftum  contingere  maximum  hor.i  undecima  ,  cum  quindecim  minutis 
feu  \\oxx  quadrante  ,  eodem  pene  tempore  quo  Rupellje.  Nam  hic  locus  ma- 
gis  ad  Occidentem  vergit  ,  &  tardius  ibi  fol  ad  meridianum  pervenit  4  ho- 
ris  cum  femilfe  quam  Rupellx  ,  ubi  asftus  maximus  accidit  tertia  ?.  meridie  ho- 
ra  cum  femifte.  Unde  Hcet  coUigere  xftus  eodem  tempore  fub  eodem  meri- 
diano  non  recurrere;  ac  forte  Occanum  ab  Auftroad  Boream  propelh,  &  in- 
ftar  fiuminum  exundare. 

5^  Eodem  anno  ^ftusRupellx  foHto  multo  majores  circa  utrumque 'iqui- 
noftium  contigere  ;  nova  erat  luna  circa  asquinodluim  vernum ,  plena  circa  au- 
tumnale  ,  utrobique  fuit  perigsa. 

6\  Die  quarto  Augufti  ejufdem  anni  qui  erat  itidem  quartus  a  plenilunio,  - 
major  fuit  iftusquamdiepleniluniijtumque  lunaeratperigsa.  Quod  (1  variis 
in  locis  multx  hujus  generis  fierent  obfervationes ,  forte  hinc  aliquid  aut  certi, 
aut  verifimiHs  circa  aeftus  reciproci  caufiis  erui  polTet. 

Sunt  &  aUi  fpeciales  Oceani  motus  quos  figiilatim  exphcare  non  fufcipmTUS. 
Idque  ahiutP.  Fabri,&  Vareniusabundeprarftiterunt.  Infigniseft  ille  maris 
motus  prope  Guineam  ,  quo  ab  Occidente  in  Orientem  tanto  impetu  verfus 
finum  Africx  impellitur ,  ut  nifi  nauts  ab  iis  Httoribus  caveant ,  ne  fecundis 
quidem  ventisremeare  poffint.  Multx  naves  pericre  ,  cum  motus  ille  nautis 
nondum  erat  cognitus.  Caufa  illius  fuis  eft  obfcura ,  nifi  forte  ab  Americs 
littoribus  marerepuhum  ineumfinumcum  impetu  excurrat.  Aut  fortaflis  lit- 
tus  eo  loci  eft  declivius.  In  medio  mari  motus  ille  non  eft  fcnfibilis  ,  quod  a 
contrario  Oceani  motu  ab  ortu  inoccafumdeleatur. 

1°  Prope  Sumatram  infulam  Oceanus  in  finum  Bengalenfem  ab  Auftroiii 
Boream  continenti  &  vaUdo  motu  affluit:  fimili  modo  in  mari  Pacifico  Ocea- 
nusjugi  motuab  Auftro  inBoream  ad  Peruviana,  &  reliqua  Americae  littora 
iliabitur.  Horum  motuum  caufi  eft  aut  motus  Oceani  qui  ab  infulis,  vel  ab 
auftrali  terra  repellitur-,  aut  venti  auftrales ,  qui  in  iis  Americ.x  regionibus^ 
.  jndefinenterlpirant.  Sic  Oceani  motusgeneralis  a  Brafilia  repulfus  verfus  Aii- 


DE^METEORISJ  «^  ?  I  563 

tillas,  &  mare  Septentrionale ,  nbivia  eft  liberior ,  protrtidltur. 
3,.  Ingentes  fliivii  cum  fe  in  mare  exonerant  j  ao,nam  plerumqne  ad  alicfnot 
ufqne  milliaria  a  littoribus  repellunt  :  Utin  Africa  ,  inregnoCongi  majores 
■fluvii,  nt  Z.i-re  &  mirc  cum  impctuirrnunr,  idquead  11  milliaria  interdnm  re- 
pellunt  :  fcd  venti  periodici ,  feu  anniveriani  magnam  in  Oceani  motu  va- 
rietatem  inducunt,  de  quibus  mox  crit  diirerendum. 

C  A  PU  T    VI. 

De  VemU,- 

DE  ventornm  origine  &  afFeftionibus  omnes  pene  Philofophi  cum  vete- 
res,  tum  recentiores  diireruerunt,  &nemo  fcre  ex  iis  non  aliquid  pro- 
babilcfaltem  attulit :  tametfi  recentiores  ex  Nantarnm  relationibus  rcm  om- 
ncm  diligentins  expendcrint,  Ac  praeter  cxteros  paucis  ahhinc  annis  virerndi- 
tidimus  Rob.  Bohun  pccnharem  ea  de  re  tradtarum  Anglico  fermone  con- 
fcriptum  cdidit,  ex  qnoplcraqne  excerpenuis :  nam  is  diftindke  &  accnrate 
rem  valde  obfcnram  expHcare  nobis  vidernr.  Magnam  quoque  Incem  huic 
argumcnto  attuht  VirClar.  D.  Mariotte  ,  in  traftatunondum  editode  ven- 
tornm  origine  ,  ex  quo  nonnulla  quoqne  mutnabimnr. 

Primum  qnidcm  vcnti  nomine  omncs  pcne  intclligunt  fenfibilis  acris  mo- 
tnm  ,  ant  fluxum ,  nt  Seneca  definit.  Quid  enim  ,  inqnit ,  ventus  uift  aerfiuens 
impetu,  aut  curfus  aeris  corcitatier?  Efl:  etiam  ventus  aeris  majorem  locum 
aff^eftantis  agitatio:  cum  enim  levis  eft  commotio  aeris,tnm  aura,  non  vcntus 
nominatur. 

lo.  Qnid  aerem  tanto  impetu  percellat,merito  inqniritur,Placet  Ariftoteli  ex- 
halationem  terrcftrem ,  aut  fumum  eire  venti  materiem  :  ut  pluvias ,  &  nix  ex 
vaporibus  concrefcunt.  Contra  Carrefius  ventos  nihil  cfle  nifi  dilatatos  vapo- 
res  exiftimat :  cnm  vapor  longe  magis  quam  exhalatio  ficca  dilaretur.  Vernm 
id  merito  contenderim  ventnm  plerumqne  elTe  exhalationcm  vapore  pcrmi- 
ftam  ;  imo  interdum  cum  nihil  elle  praster  ipfins  aeris  fluxum. 
Hoc  cnim ,  ut  ait  Sencca  ,  intereft  inter  aera  &  ventum ,  quod  inter  k- 
cum  ,  &  flumen :  fed  qux  finr  caufs  hujns  agitationis ,  multnm  ambigitur. 
Quod  enim  Ariftoteles  ventum  ex  rcflexione  aut  refultu  halitus,  qui  c  terra 
furfnm  fnblatus  eft  ,  oriri  decernit,  vix  ilind  concipimus  qui  ficri  pofifit  utha- 
litqs  qui  fenfim  &  lente  attolluntur  ,  tanta  vi  refiliant.  Deinde  nulli  ab  Oceano, 
fedomnes  a  terra  flarent  venti,  fiii  non  elTent  aliud  qnamficci  e  terra  fubla- 
ti  halitus.  Ncc  multo  eft  probabilior  Cartefii  fententia ,  qui  ventos  e  nubi- 
bu5  jaminguttnlas  concrefcenribus ,  quarnm  alice  in  alias  ex  alto  decidnnt, 
magna  ex  parteprodireautumat.  Scdutoptime  advcrtit  D.Mariotte ,  nubes 
illas  roridx  tardiori  motu  decidunt ,  qnam  nt  aerem  tanto  impetu  in  nnam  par- 
lem  propellant ;  non  deeftaerimtcrcepto  locusinter  illas  guttulas,inqnemfefe 
recipiat;deinde  corpora  qnidem  gravia,  utlapides  magno  impctu  delabnntur, 
non  item  aqiUT  gnttnlaj  qu£E  cito  maximam  in  defccnfn  velocitatem  acquirnnt, 
qux  ad  fummnm  erir ,  5  aut  6  pedum  intra  minutum  tcmporis  fecundum,  Nec 
ventus  ille  qni  inaeolipilis  ex  dilatatjs  vaporibus,  ut  putat,  tanta  vi  erumpir, 

Zz  ij 


^^4  PHTSIC^PARSSECUNDA. 

rem  Hitis  explicar.  Nam  fi  confimilis  eflet  vcnti  origo,  in  omnes  partes  fimul 

fl:U'et  nube   immota. 

5"  Itaque  has  elle  pra;cipuas  ventorum  caufas  credidecim.  Prima  &  maxime 
generalis  eft  folipfe  ,  qui  calore  fuo  mulros  exaqua  &  terra  vapores  &halitiis 
educit ,  qui  vicinum  aerem  protrudunc.  Sic  in  Zona  torrida  continuus  uc  Ocea- 
ni ,  fic  aeris  mocus  ab  Oriente  in  Occidencem  deprehendituc  ;  five  rarefaftiis 
aer  majoremlocum  afteilet ;  five  potius  in  eum  cedentcm  ,  &  leviorem  vici- 
nus  gravior  ,  &  preffior  irruat.  Aer  quidem  dilatatus  in  omnem  parcem  protru- 
di  poteft  :  fed  nonubique  admirtitur.  Cum  verfus  Septentrionem  aer  protrudi- 
tur,  tum  ventus  ab  Auftrofpirat.  Et  fane  fi  quis  attente  confideret  quantum 
aer  dilatari  poffic :  ita  ut  demonftrante  clarilf  Boylio  in  millecuplum  &  amplius 
fpiitium  citra  calorem  in  maehina  pneumatica  dilatecur  :  is  mirari  definct  ,  fi 
aer  folis  fervore  adeo  dilatatus  taniam  atmofphxr.-e  mutationem  mterdum  af- 
ferat ,  ac  tantus  fiat  impecus  irruencis  in  locum  pene  vacuumaeris.  Verulamius 
exemplo  utitur  turriculs  undique  claufs,  in  cujus  medio  priuias  ignitas  coU 
locavic:  crucem  pkimeam  calor  auftus  varieagitabac  ;  idquc  maxime  cum  ex 
aqua  vapores  vi  ignis  fublati  eandem  cruceminlLir  turbinis  torquebant.  Quod 
igitiu"  aut  vehementiusdilacat  aerera  ,  aut  xquiHbrium  atmofpha.'rx  deftruit, 
id  ventum  procrcare  poteft. 

i"  Vehemens  aeris  motus  ventum  perftpe  efficit.  Sa^pe  ventus  inftac 
turbinis  pluviam  inipelHc  :  &  quandoque  evenit  ut  eam  non  multum  an- 
tecedat,  fed  comitecur,  &ceirante  pluvia,  ventus  quoque  fubfidat.  Interdum 
evenitut  ventus  imbrem  potius  efficiat  quamviciffim:  cum  fcihcetaerem  ter- 
rasproximum  propelHc,  fimiil  &  vaporescogit.  Is  vero  celeriori  motufercur, 
quam  vapores  ipfi  autnubesjamdenfata  :  unde  Sc  largiorem  imbuem  ex  nube 
coada  &  deiifa,ta  mox  cafnrum  antecedit :  quod  nubes  huic  motui  refiftat ,  Sc 
gravior  exiftat.  Hinc  plerumque  cadcnte  pluvia  ceftat  ventus. 

Mulcum  quoque  ad  ventorum  generationem  confert  vis  aeris  elaftica  ,  qua 
preffus  kCs  reftituit :  nec  dubito  quin  xthere.x  fubftantiae ,  aut  fubtilioris  aeris 
mocus  magnam  ad  vencorum  procreationem  momentum  aflFerac :  hcec  iUius 
pondus ,  &  vis  fenfu  percipi  non  poflit.  Sed  prxcipua  ventorum  caufa  ,  (i  Car- 
tefio  credimus ,  eft  vaporum  dilatacio  :  hinc  procella;  in  m.iri,&  crebriores  func 
&  magis  percinaccs :  nammaxima  vaporum  copia  c  mari  erumpit,  qui  calo- 
re  aut  folis ,  aut  fubterraneo  pene  ut  in  xohpilis  cum  impetu  diffiinduntur.  Nec 
tamen  vapores  dilatati  plus  loci  occupant ,  uci  nec  cincris  partcs  disjcdta:  :  fed 
vapores  ipfi  ex  anguftiori  fortcloco,  ut  in  xolipilis  turmatim  non  fine  magna 
vi.erumpunt.  Aut  forte  aerea  quiedam  materiamio  &  fulminans  cujus  in  prima 
parce  meminimus ,  hunc  impetum  non  mediocricer  adjuvat. 

lUa  aucem  vaporis  excenuacio  eft  quidem  in  parce,  fed  non  fola  ventorum 
caiifa.  Nam  fifolaeirec,  aeftaie  vchcmenciores  flanent  venci ,  quam  vcre  &: 
autumna  :  imo  in  omnes  parces  ,  &  non  in  ceiiam  plagam  fpirarent.  Sed  de 
mocuventipoftea.  kaque  hisquasactulimus  ea  quoque  vulgarisaccedit  caufii, 
cujus^Seneca  meminit  ,  cumdocet,  edi  efpecn  ventos  ,  recejfnijne  interiore 
terrariim.  Hinc  enim  pleraque  meteora  ,  feuacris  impiefliones  fiiam  ducunt 
origiuem  :  unde  qni,  in  profundiorihus  laborant  fodinis  ,  ex  cxruleo  candeiaE 
accenfae  colo?e,  vapotibus  ,  &;  aliis  fignis  fucuras  lempefbites   prxfagiunc^ 


DE     METEORIS.  5<$; 

Hincfpiritasflatulemi  c  fuccis  minaralibiis  prorumpiint  :  atque  cx  qinbufci.im 
antris  fubterraneis  ventus  continenterfpirat,  ut  de  quodam  Provincixmon- 
terefert  Gallcndus ,  qtri  ex  urraque  parte  ventos  contrarios  emittir.  Idem  pe. 
nepropeNeapolim  obfervatur.  Sic  Fr  Bacomeminit  ciijufdam  montis  fixofi  in 
Vvallia,  •voca.ni  tyiher  Bary ,  ad  cujus  radices  varije  funt  fpecus,  in  quii  os 
audiuntur  venti  tumultuantes.  Siceodem  tefte  in  aliaAngli^  regione  ventus 
adeo  validus  erumpitper  certa  fpiracula  ,  ut  injedla  corpora  leviufcula  magra 
vi  repcllat.  Sed  hujus  generis  paflTmi  occurrunt  exempla  :  hinc  fxpe  tranqinilo 
aere  repente  intnmefcumare,  &  magno  ftrepitu  inclufus  fpiritus  eriimpit,  in- 
gentis  procelis  velut  prxnuntius.  Du^e  funt  autem  caufae  prxcipux  &  generaks 
ventorum  ,  ut  videtur  D.^<jr/ofrf ,  nempe  diurnus  aut  ccEli  aut  tcrrx  motus 
qui  motnm  illum  aeris  ab  ortu  in  occafum  continuum  efEcit,de  quo  fufius  infra, 
dicetur.  Secunda  cft  vicifTitudo  dilatationis,  &  condenfationis  aeris.  Tertiam 
addit,  qux  nobis  non  adeo  probatur  ,  eaque  ex  lunx  motu  depromitur.  Cum 
enim  ea  natet  in  aere,ubieft  in  Apogxo  ,  multum  aeris  fecum  attollit ,  &  ma- 
xime  ex  Zonatorrida,  ut  xquilibrium  ejus  fcrvetiu"  ex  locis  ad  polum  vergen- 
«ibus  aer  illuccommeat  :  unde  in  his  regionibus  temperatis  flat  ventus,ex  bo- 
j:eali&  ortivo  compofitus,  ncmpe  ex  motu  aeris  continuo,  &  boreali.  Cum 
lunaeftperigc-Eo  finitimaobcontrariam  caufam  flat  Aufter  vel  Africus.  Venim 
meo  quidem  judicio  longe  probabilior  eft  ea  ventorum  caufa  qux  ex  denfato 
&  rarefafto  acre  ducitur.  Idem  enim  fere  accidit  quod  in  furnis  in  quibus  calx 
excoquitur  :aer  prsc  calore  calefaftus  per  apertum  foramenexit,  SeJimminu- 
xo  calore  aer  exterior  cum  impetu  fubit ,  ubi  fornoce  conclufus  den/atur  ,  ac 
fa:pe  mufcas  &  papiliones  circum  volitantes  magna  vi  in  fornacemabripit. 

Acque  hi  funt  fere  communes  ac  praecipni  ventorum  fontes  :  tametfi  facilc 
alTentior  Verulamio ,  qui  exiftimat  ventos  plerumque  minfima  etiam  regione 
procreari ;  neque  eorum  fontes  velm  folis  terrcTantris ,  vel  in  media  regione 
femper  qua:ri  oportere,  Nivesquoqueinmontibus  ,  &  glacies  exfolut.-e  inter- 
dum  ventos  generant :  neque  enim  in  folom  aquam  dilfolvuntur.  Sxpius  acci- 
dit  ut  vapores  in  ventos  diftlcntur ,  antequam  in  nubes  coalelcant ;  tumque  eo9 
ventos  tremulus  foIionim,imo  &  arborum  motu5,fteIIarum  fcinti!Iatio,corona- 
lunam  cingentes  praefagiunt.lnteidum  quoque  evenitut  flatuIentcT  exhalationes 
in  nubes  concrefcant.  Hinc  naurx  cum  rubcs  conglomeratas  circa  horizontem, 
eafque  laciores,  &  minus  opacas ,  fed  paulo  fplendidiores  contuennu-  ,  fore  ut 
ventus  ex  ea  parte  brevi  otiatur,  &  plerumque  vehemens  ,  augurantur,  Sive 
hic  nubes  fubje^ffcum  aeramagispremat,  feu  quod  magis  credidcrim  ,  ex  ea 
conftet  materia  quas  in  ventum  facilediirolvitur. 

His  explicatiSjjTm  quiriturnnde  tranfverfa,&  obliqua  venti  motio  oriatur: 
an  forteut  placet  Ariftoteli,  exhalatio  furfum  evedta  a  fublimi  aere  verfus  occa- 
fumdiurna  cceliveEtigineabripitur,&obIiqucdctorquetur;  Veriifircs  ita  elTef, 
oinnes  venti  ab  ortu  flarent,&  nubes  in  occafum  pro^pellerent.  An  potius  ab  in- 
genita  gravitate,aut  incubentis  aerispondercprotruduntur,donecab  acre  teiT^ 
proximo,&  graviori,aut  forte  ab  ipfis  halitibus  turmatim  erumpentibus  repel-  ' 
lantur  ;  &  eo  fcruntur  ubi  minorcm  offcndunt  refiftentiam  ,  aut  aercm',qui  ' 
eos  vnpores  facilius  excipiat  ?  Hinc  fxpe  occurfii  montium ,  aut  aeris  dcnfioris 
refiliunt ,  &  venti  repcnte  in  contrarios  mutantur.  Interdum  in  contratias 

Zz  iij 


.j6«  PHYSIC^    PARS   SECUNDA. 

p.irtes  feriintnr  venti :  nam  qui  kviori  halitu  co  .ftat  ventus ,  fublimior  eft  , 
nei  f<icile  delabitur :  ir.terim  propriopondere  in  terrnm  praeceps  ruit ,  &  fta- 
timrcfil't ,  vtl  pr^impetu  quem  acquifivit  ;  vel  quia  vna  exhalatio  aliam  ur- 
ger  &  infequitur.  Contingit  aliquandout  aer  infimus  nullovento  perturbetur; 
cuin  nubes  celeriime  promoveantiir  :  interdum  etiam  venti  vires  acquirunc 
eundo  :  quo  enim  plures  imprimunturidtus,  eo  magis  crelcit  impetus  :fed  ta- 
men  cum  longiorem  tradlum  decurtunt ,  pars  melior  exhalationis  plerumque 
diflipatur. 

Motus  venti  fere  non  interrumpitur,  nifi  denfior  aer  occnrrat,  aurmontcs, 
aut  in(u':E  ,  aut  promontoria :  unde  in  medio  mari  motiis  ille  mngis  eft  xqua- 
bilis  ,nonintercifus ,  aut  undulationi  fimilis,  nifiibi  infula:  obft.int  aut  pro- 
montoria.  In  lacu  Lemano  inter  Genevam  ,  &  Laufanam  duo  tantummodo 
venti  toto  pen^  annorcgnant  quod  hinc  inde  lacus  per  uleucasaltis  montium 
jugis  qu.ifi  vallatus  ventorum  direftionem  fic  infledlat  ,  ut  femper  fecundum 
ejus  longiiudinem  ferantur.  Quin  etiam  ut  atmofphxra  aut  denfior  eft ,  aut 
levior  iautnovi  exhalationes  in  ipfo  itinere  occnrrunt ,  aut  contrarii  etiam 
venti  ab  oppofitis  vcl  adiverfis  plagisorinntur,  ventus  aut  refleftitur,  aut  alio 
divertit,  &  nonnunquam  ex  duobus  fibi  mutuo  contrariis  compofitus  exori- 
lur. 

Cum  fervet  dies  ,  plerumque  tranquillnm  eft  ccclum  :  quod  nimium  exte- 
nuati  halitus  ventum  non  creent :  mediocris  enim  condenfatio  ad  ventum  re- 
quiritnr.  Hinc  Auftrales  venti  fxpius  de  nofte  quam  de  die  fpirant :  qnod  fri- 
gore  nodlurno  halitus  in  fervidis  regionibus  unde  prodeunt ,  nimis  extenuati  , 
moderato  noftis  fiigore  dcnfentur.  Atqueeam  ob  rationem  vere  &  autumno 
venti  funt  crebriores  :  cum  nimium  dcnfantur  vapotes ,  in  pluvjam  abeunt ; 
cum  nimis  extenuantnr ,  ftagnat  acr. 

Quoufque  autem  venti  afccndant ,  dehnire  rwn  poftumus :  vixenim  inEuro- 
pa  vel  pricelfi  montes  a  ventis  funtliberi.  Mons  eft  in  Azonbiis ,  vulgo  U  Pic 
de  Tenarife ,  funt  item  in  America  Peruviani  montes  ab  omni  vento  tuti.  Re- 
fert  Varenins  obfcrvationem  Davidis  Froelichiiquicum  annoi^ijad  fummum 
cacumen  montis  Carpathi  in  Hungaria  magno  labore  pcnetraftet ,  adeo  tran- 
quillum  &  fubtilem  aerem  ibi  offendit,  ut  ne  pih  quidem  motum  fentiret: 
cnm  inter  afcendendum ,  in  depreffioribus  montibus  ventnm  vehementem  ef. 
fctexpertus  ;  atque  nt  ipfe  autumai ,  illins  montis  altitudo  ad  miUiare  Germa- 
nicum  allurgit :  cum  nnbes  quas  fubiit,  vix  eftent  dimidio  milliari  Germanico 
altiores.  Explofic  in  ea  parte  fc'opetum  ,  qnod  non  majorem  edidit  fonum 
quamfi  bacillum  confregilfet :  fed  poft  aliquod  temporis  intervalinm,  murmur 
prolixnm  adeo  invaluit,ut  inferiores  montis  partes  ,&convalles  implerer. 
Inter  defcendendum  per  annofis  nivcs  itcrnm  fclopetum  explofit:  kA  cum  in- 
genti  fragore ,  qualem  vix  tormentum  bellicnm  emitteret ,  ifque  ner  femi- 
quadrantcm  horae  dnravit.  Expertus  qiioque  efl:  in  cclfis  iis  montibus  ctiam 
media.Tftate  ningere,ant  grandin.-ire,  cnm  in  fnbjeda  planitie  plucret.  Sed 
de  caufis  &  natiira  ventorum  ha£tenus :  nunc  prajcipuas  eorum  /pecies  perfe- 
quaniur. 


DE    METEORIS.  367 

C  A  P  UT  VII. 

Pritclpui  ventorum  Jpecies  explkanttir. 

VEntifunt  alii  generales ,  alii  certis  locis  afExi  ;  utriqiie  funt  ant  con- 
ftantes ,  aut  mutabiles  ,  ut  eorum  caufa  eft  generaiis  aut  particularis ; 
gcneralis  eft  ventus  qui  magno  telluris  tradu  per  totum  fere  annum  in  mari 
fpirat. 

Generales  venti  funt  tantummodo  in  Zona  torrida  :  ii  plerumque  ab  Orieii- 
te  fpirant :  funt  cnim  vel  Euro  coUaterales ,  aut  Eurus  ipfe  :  incerdum  tamen 
ad  aliquot  gradus  extra  Tropicos  ventus  ille  Orientalis  excurrit.  Hinc  a  pro- 
montorio  Bonae  Spei  ad  Brafiliam  conftanti  vento  aut  Euro ,  aut  Euro-Borea  ; 
a  Philippinis  in  Africam  idem  ventus  regnat ;  fed  non  eadem  conftantia  :  nam 
propter  quafdam  infulas  interpellatur. 

Quae  fit  hujus  motus  caufa,  ex  diftis  facilc  colligitur  :  neque  enim  vel  a 
primo  mobili,  ut  vulgaris  eft  opinio  Peripateticorum  ;  nec  fortc  a  diurna  tel- 
luris  vertigine,  fcd  a  fole  ipfo  qui  eam  viam  infiftit ,  hunc  motum  duci  pleri-' 
que  arbitrantur ;  cum  d«  die  nautis  omnibus  id  atteftantibus  vegetior  fit  quam 
de  nofte  :  fol  enim  magnam  vaporum  copiam  c  mari  fubjefto  continenter  edu, 
cit.Imo  innoftro  Oceano  ubi  aerab  omnibusaliis  ventis  liber  exiftit  ,  faepe 
atira  tenuis  motum  foUs  confequitur.  Idem  enim  hk  accidit  atque  in  vulgari 
experimento  candentis  ferri ,  quod  fecus  aquam  motum  aer  itidem  agitatus 
fubfequitur  :  ut  ex  pluma ,  aut  levi  corpore  fufpenfo  percipitur  •,  extenuatus 
enim  aer  ad  fe  allicit  denfiorem,;  aut  potius  dilatatus  aer  pra:  calore  ,  eo  fe  re- 
cipit ,  r.bi  minor  eftagitatio. 

Fieri  etiam  poteft  ut  aqua  maris ,  &  aer  incumbens,  (nam  utriufque  idem  cft 
motus)  calorefoIisdiIatentur,&attoIIantur  :unde  in  partes  deprefliores  fub- 
inde  relabuntur  :  ut  ingeniofe  conjicit  Clariir,  Voirius.  Quia  lege ,  inquit, 
natura:  ab  altionbus  ad  decliviora  fitmotus :  quod  enim  aequor  ,  id  ipfum  pa- 
tituraer  huic  incumbens :  eadem  fiint  utriufque  velut  liquoris  leges  hydrofta- 
tica;.  Cum  fol  eft  in  fignis  Borealibus  a  menfe  Martio  ufque  ad  Odobrem,turH 
ventus  ille  magis  defleditin  Septentiionem,  contraaccidit  in  aliis  menfibus, 
Sa:pe  montes  ad  Orientem  pofiti  hunc  ventum  impediunt;  ut  inGuin£ea,ubi 
molefta  admodum  &  tsdiofa  eft  malacia  prope  squatorem.  Sjepe  etiam  ven- 
li  qui  a  terra  fpirant ,  hujus  vcnti  vim  frangunt. 

i,  Circa  trigefimum  fere  latitudinis  gradum  Orientali  vento  plurimum  de- 
bilitato  regnat  periipe  Occidentalis ,  qui  fortc  nihil  eft  prajter  tropicum  ,  feu 
Orientalemaboppofitis  Iittoribus  reflexum.  Unde  hic  ventus  maximam  anni 
partem  in  his  regionibus  regnat,  Sic  penes  varios  rcflexionis  gradus  alii  fubinde 
venti  excitantur,  Quare  Occidentalis  ventus ,  ftuZephyrus  inter  perennes ; 
aut  ftationarios  poteft  numer.ni  :  cumque  lol  in  fignis  Auftralibus  commo- 
ratur  ,  jam  a  vigefimo  quinto  latitudinis  gradu  incipiunt  venti  Occiden- 
tales- 

In  Peruvic-e  littoribus  &  Chili  auftrales  penc  continenter  fpirant.  Hinc  na- 
ves  auro  ,  &argento  onufts  paucis  diebus    Lima  Panamam  pervenumt  ;  ft-d 


563  PHYSIC^  P  ARS    SECUNDA. 

abeuncibus  alia  eft  ineiinda  via.  Hic  ventus  incipit  a  46  gtad.  latitudinis  auftra- 
Ui :  in  mari  procul  littoribus  hi  venti  non  fpirant.  Sic  ad  littora  terrac  Magel- 
lanicae  ad  fretum  le  Maire  fl.int  venii  Occidentales  penecontinui ,  &  cum  im- 
petu.  In  aliis  itidem  locis  proprii  fum  ,  &  pene  continni  venti  ;  five  ii  a  ni- 
viumrefolutione,  (ivealiaex  caufa  oriantur  ;  feu  certisin  regionibus  nacivos 
h.ibeant  fontes.  Cujufmodi  eft  ventus  in  Provincia  qui  vix  ad  duo  milliaria  ex- 
currit ,  &  ab  eodem  ioco  continenterperflat,  tefte  Gadendo.^Hinc,  Scneca^ 
Nulla  ,  Jnquit ,  eft  regio  qu£  non  habcat  ahquem  ventum  intra  fe  cadentent, 
&  circa  fc  nafcentcm. 

5.  In  locisquibufdam  maticimisfuntventiperiodici,  &  diurni.  Sic  in  htcore 
novae  Hifpanis  a  mcdia  nofte  fpirant  venti  terreftres  ,mane  maritimi.  An  for- 
te  terracalorcm  diutius  retinet,  quam  aqua  :  unde  propter  calorcm  fupetfti- 
tcm  terra  etiam  noiflu  hahcus  ventisgignendis  fuppeditat.  Quiquidem  venti 
j\d  mare  diriguntur  :  quod  ibi  aer  noftunio  frigore  deprimatur.  Nam  aer  dia 
dilatatusnoftu  fubfidit,  &  ad  locum  fuum  refilit ,  ut  videtur  Voflio.  In  ple- 
rifque  locis  ventus  ille  a  mari  fpirans  non  ahud  quiddann  eft  quam  generahSjSc 
Tropici  venti  conatus;  maxime  inter  infularum  anguftias  in  Zona  torrida.  Nam 
ventus  ad  ea  tendit  hctora ,  ubi  minus  impeditur  prae  montibus ,  ac  ventus  ille 
femper  fcve  increfcit ,  cum  fol  altuls  fuper  horizontem  afcendit ,  ut  nuper  no- 
bis  refcrebat  eruditiflimus  Richerius.  Quare  terreni  hahtus  dedienimium  at- 
tenuaci ,  nodle  denfioves  fadti ,  &  circa  montes  colledti  proprio  pondere  nodu 
deprimuncur.  Sicjamaicam  infulam  vixnaves  de  nofte  polTunt  appehere  ,  ne- 
queegredijCum  ventus  maritimus  exortuseft:  adeo  ut  atmofphaeia?  asftus  non 
minus  fint  reciproci ,  quam  Oceani.  Ac  fatis  probabile  videtur  ventos  magna 
ex  parte  oriri  ex  inasquali  aeris  denfitate ,  &c  raritate  ,  quam  folis  motus  mode- 
ratur.  Hincfarpe  vencimaritimi,  maxime  ex  India  Orientah  celTant  ,  ciun  fol 
ad  Tropicifm  Capricorni  dtfledit.  Qui  a  terra  fpirant  venti ,  plurimum  a  finu 
montiumpendent.  Undein  parte  Orientali  mfulaejamaicaj  vix  a  terra  ventus 
percipitur  :  quod  montcs  hinc  longiiis  fint  remoti  ,  &  cxhalationes  in  ipfo 
itinerediflipentur.  Ininfu'a  vulgo  la  Caytnne ,  in  Brafilia  ,  Madagafcar,  &  aliis 
Dullus  pene  aterraventus  fpirac,  &  ubique  ventusmarinus  asftum  diei  pluri- 
mum  temper.it,  &  eft  filubrior.  Unde  re^iones  qux  hoc  vento  deftituuntur; 
vix  incokmtur.Cum  ventus  m  iritimus  vulgo  BriT^e  celtat ,  fit  quidam  malacia, 
tum  terrenus  incipit ,  neque  ab  iifdem  plagis  fl  it  ventus  ille  maritimus.  In  lit- 
toribus  Africs  Occidenta'is ,  imo  &  in  occidua  Americx  parte  inter  Tropicos, 
ubi  rcgnat  gcneialis,  &  Orienta  is  ventus,  nnlli  amariad  Hctoraperflant  ven- 
tJ :  ut  circa  Viride  pvomontorium,  rcgnum  Congi,  &  Nign  oftia  ;  nifi  forti 
lon'ja  feries  moncium  ventum  Oriencalem  arceat,  ut  in  Guinea  ,  tum  Africa:, 
Jum  Americaj ,  in  Peruvi.vnis  littoribus  occidnis. 

4.  Ecefi.tjfeu  annivevQiii,  fi  Ariftoteh  ,  &  Plinio  credimus ,  conftanter  fpi- 
rant-ircafolftitium  sftivale  :  eovum  originem  repetunt  a  coUiquatis  nivibus 
inBotealibus ,  &  rcmotis  regioMbus  r  cum  autem  nodu  ceffent ,  id  videtur 
probabiliuspvopiovcs  corum  cir  fonces,  nimivum  in  Macedonix,  &  Thracias 
regionibus ,  ubi  fuiit  inonccs  pevpctuis  ffve  ni vihus  opaci.  Sic  Madriti  in  Hifpa- 
nia  magnajEftjcispavtcfl.nt  venti  BortMle-s  a  Pyvcnxis  jugis. 

5 .  Sunt  alii  venti  periodici  qui  certis  anni  tcmporibus ,  prxfertim  in  Afric«j 

&  Indix 


DE   METEORlS.  5^j 

Si  IndisOrientalis  littoribus,  &  certis  menfibus  conftanter  fpirant.  Motio- 
nes  appellant,  plerumque  j  menfibus  ab  una  terrs  plaga  ,  totiiiem  ab  oppo- 
fita  pt-ina,.  duobus  veio  menfibus  rirca  Martium,  &:  Septembremauc  cellant, 
aut  aliis  veniis  cedunt.  Luro-boreas  in  n  avi  Indico  tum  fere  fpirat,  cum  fo'  cir- 
caTropicum  Cancri  defledlic.  Conftantiores  ibi  funt  eae  motiones,  cjuam  ubi 
mare  magis  contrahitur.  Qaxfint  earum  vicilTituduium  caud  j  an  fohs  motus , 
ex  quo  maxime  pendenc ;  an  coUiquat»  n  ves ;  an  ipfius  atmofphasrs  varia  ra- 
refa6l:o',  autcondenfatio-:  rumfcilicet  vaporesin  n^agnis  infulis ,  aut  vicincx- 
fnmlittorumpromontoriisquafiinquibufdam  promptiiariis  coaccrvantur,  do*, 
nec  aut  vi  elaftica  aeris,  aut  rarefadione  protrudantur  ,  vix  expHcare  po£. 
fumus. 

6.  Inhisregionibus  nulli  pene  funt  conftantes,  aut  anniverfarii  venti  :  ma* 
gnaanni  parte  regnant  Occidentalcs ,  aut  eonim  collaterales  :  verno  tempore 
boreales  ,  &  ortivi  pricipue  dominantur :  quod  foi  te  tum  temporis  fol  ad  Set 
ptentrionales  plagas  defleftens  nubibus  ,  &  nivibus  opacas ,  magn.imvapoi 
lum  copiam  furfum  tollat,&  calore  diurno  in  ventos  difllet.Et  fane  circa  utriim- 
que  squino6tium crebriores  fiint  venti ,  quod  halitus  nec  nimium exrenutntur, 
ut  in  aeftate ,  ncc  plus  fatis  denfentur  ,  ut  hyemis  tempore :  fed  mediocriter  den- 
fantur  ,  &  frigent.  Hine  auftralis  ventus  magis  de  nofte ,  quam  de  die  fpirat : 
quod  in  iis  regionibus  vapores  interdiu  fint  rariores  ;  fed  de  nofte  appetenti 
mediocri  frigore  condenfentur.  Fieri  etiam  potefl  utfol  circa  utrumque  ^quii. 
noiflium  Zona?  torrida  viam  infiftcns,  utrimque  vapores  magno  impetu  verfus 
polos  protrudat.  Hinc  largiores  iis  temporibus  pluvi^ ,  qux^  &  veutis  novan» 
materiam  fuppeditant. 

^  Ventorum  mutationes  ex  afcenfu  &  defcenfu  hydrargyri  in  Barometro  conji- 
cere  polTumus  ,  ut  diferte  e  xplicat  D.  Mariotte  in  tentamine  de  aere.  i°  Parii- 
fiis  ex  crebris  oblervarionibus  id  conftat,  hydrargyruniad  i8  &  amplius  digi- 
torumaltitudinemplerumqueafcendere,  cum  boreas  ,  autEuro-boreas  auftro, 
.vel  Africo  fuccedit ,  ut  viciflimdefcenditad  iydigitos ,  aut  circiter,  cum  au- 
fter  vel  zephyrus  borcam  excipit :  nifi  fortc  quas  aufter  nubes  advexerar,boreas 
autfubfolanusrevehat  j  tum  enim  fa:pe  nubes  reduces  Scdenfats  pluviam  unius, 
aut  alterius  diei  procreant. 

Boreas  vero  &  Eurus  hydrargyrumattollunt  in  barometro  :  five  aerem  ,  & 
graviorem  &  denfiorem  efficianc  ^  five  in  cerram  ex  alco  demifH  aerem  inferio- 
rem  premanr,  &illius  elacerium  augeant.  Hi  veroventi  inGallia  funt  ficcio- 
res,  quoda  regnoSinenfi  ufquead  Galliam  nullum  mare  pcrtranfeant  ^  quod 
.ctiam  ex  altiore  loco  pecflantes  impediant  ne  vapores  e  terra  furfum  ferantur  j 
cumque  aerem  denfiorem  efficiunt ,  fimul  obftant  ne  vapores  fublati  in  inferio- 
res  recidant,  ut  fimul  jun£i;i  inpluviascoeant.  Quodautem  Eurus  hyeme  po>. 
tiflimum  nebula  terram  obducat ,  eam  affirt  rationem  Author  laudatus ,  quod 
hic  vcntus  non  ex  co  acris  motuqui  aut  fublatos  vapores  diflipet,  aut  eos  in 
terramdeprimat ,  fed  ex  folo  terra»  motu  oriatur  :  adeo  ut  aer  terr^  finitimus 
&:  tardiori  motu  delatus  vapores  terrs  vicinos  intadlos  relinquat ,  eofque  divcr- 
ix  terrae  partes  fucceflive  tangmr. 

Aufter&  Africus  exlocisremotioribusadvefti  fecundum  lineas  qux  terram 
contingunt ,  fpirantes  inferioris  aeris  elacetium  imminmmt;  unde  hydrargyrus 
Tom.   IL  Aaa 


jMo  PHYSIC^  PARS   SECUNDA. 

in  b.irometro  deprimitur.  Idque  cft  adventantis  pluviae  indicium ,  tum  aer  le_" 
vior  eft,&minu$  coinprimitur  ;  cumque  vaporibus  luftinendis  fit  impar,  fu- 
periores  delabuntur  in  fubje6kos  ,  &nubesdenfant,  qua  tandemin  pluvias  re- 
folvuntur.  Accedit  etiam  hos  ventos  qui  maria  pertranieunt ,  multis  vaponbus 
clfe  praegnantcs ,  &  cito  in  pluviam  cogi. 

8- Aliifunt  venti fubitanei ,  &  vehcmentes qui penes  materias,  autagitatio- 
nis  diflferentias  varia  fortiunturnomina.  Communi  tamen  voce  procellx  dicun- 
tur  j  ventus  circumaftus,  &eundem  ambiens  locum,  &  fe  in  ipfa  vertigine 
concitans ,  turbo  eft.  Nam  wflumen  incurrens  inaliquod  laxum  ,  retorque- 
.tur ,  &  in orbem  aquas  fine  exitu  fledit :  fic  ventusquandiu  nihil  obfiftit,  vi- 
res  fuasefFundit.  Sed  ubi  aliquo  promontorio  reperculfus ,  aut  in  tenui  canali 
coUedlus  fxpiiis  in  fe  volutatur,  fimilem  aquis  facitvorticem.  Cum  diutiiis  vo- 
lutatus  inflammatur ,  aut  typhon,  aut  prefter  nominatur,qui  nihil  eft  nifi  igneus 
turbo.  Ecnephias  itaqueeft  ventusexafiquanube  vibratus  ,  &  fubitoprorum- 
pens :  feu  nubes  fuo  pondere  deorfum  ruens  aerem  magno  impetu  efidat ,  quod 
ut  diximus  eft  minus  probabile  ;  feu  fpiritus  nube  inclufus  repente  erumpat , 
quodfortcfit  nitro-fulphureus,  &  a  fubtili  materia  circumadus  exitum  non 
habeat ;  aut  contrarii  aeris  profluentes  inter  fe  coUifi  eos  xftus  in  atmofphira 
commoveant.  Nam  aer  nimium  dilatatus ,  aut  denfatus ,  autprelfus  magnos  & 
jngentes  motus  cxcitat.  Nec  facile  eft  procellanim  caufas  explicare.  Id  veto 
obfervatD.  Marlotte ,  xftate  cum  pluvia:  gutta:  funt  majores,  plerumquecum 
vehementiore  vento  cas  elfe  conjun£tas ,  qui  ut  pkirimum  &  pluvia:  prajire 
folet ,  &  cum  ea  definit.  Idvero  ut  explicet,  duplicem  ventum  eminus  ad- 
vedum  conftituit ,  quorum  alter  adalterum  ita  fit  inclinanis,  ut  Smbo  angu- 
lum  15  aut  16  graduum  ,  aut  circiter  efficiant :  ubi  coituri  funt,quem  antrorfum 
propuleruntaereminmagnas  adigentanguftias  ,  adeo  ut  vimfuam  elafticam  is 
exerat,  &  citius  quam  progrelfus  fuerat  juxta  pevcufliionis  legcs  tertia  fere 
fuimotus  parte  celerius  feratur.  Ante  14  aut  circiter  pedes  intra  minunim  fe- 
cundum  ,  ut  fit  in  vento  fatis  vahdo  ,  jam^ipedes  eodem  tempore  conficiet. 
Guttac  fatiscraflaE  in  defcenfu  ficmotum  accelerant ,  ut  ^ipedescummaxima 
cft  celeritas  quam  acquirunt  poft  defcenfum  100  pedum  ,  intra  idem  tempus 
percurrant.Jamin  ipfodefcenfu  triplam  aerismolem  antrorlum  propellunt:  ut 
videmus  globum  plumbeum  in  fitulam  aqua  plenam  delapfum  aliquot  aetis 
bullas  quas  fecum  adduxit ,  c  fundovafisprotruderefurfum.  Hicaer  vimfuam 
antrorfum  exerit,  cum  prae  pluvia  cadente,  &  vcntiimpetu  furfumremea- 
le  nequeat ;  unde  illius  impetus  cum  vento  conjundVus  idem  plane  efficit,  quod 
in  quibufdam  ferri ,  aut  neris  fabricis  fieri  folet ,  ubi  aqua  ex  aito  per  infundiw 
bulam  in  tubum  dclapfafecum  multum  acris  vehit.  Tubus  ille  latior  fundum 
cuppx  inverfe  penctrat,  c  regionc  cuppaj  tubus  ex  lato  inangufhjm  definens 
aptatur,  per  quem  aercum  impetu  in  fornacem  impulfus  carbones  accendit. 
Nondiflimili  ratione  largior  imber  acrcm  fccumtrahit,  &  venti  impetum  fic 
auget ,  ut  intra  minutum  fccundum  60  &  amplius  pedes  conficiat ;  ui-de  &  ar. 
bores  interdum  eveUit ;  ac  majorcm  fubinde  ftragem  edit  cum  gr.wdinis  grana 
ejufdem  molis  decidunt :  ea  quippe  majorc  vi  aerem  propeilunr.  Yix  treccntis 
aut  quadringentis  pafljbus  ventuspluviam  antecedit :  necacr  in  rcifiam  lineam 
progredi  longmspoteft',  ficaufa  qus  impellit,  defient, 


DE    METEORIS.  571 

Hujns  genf ris  procellas  crcbrae  funt  in  mari  itthiopico  ,  prarertim  propc 
5:quatoretn,  &  ad  promontorium  bonas  fpei,  Lufitani  travados  vocant.  Ex  mon- 
tis  cujuf*.  m  vertice  in  eo  littore  Ecncphias  f:Epi(Iime  ingenti  cum  impetu  pro- 
rumpit.  Sereno,  &  tranquiilocoelonubecula  nigra  confpicitur  ex  eo  montc 
fublata  ,  quam  bovis  oculum  Nautz  appellant :  vix  enim  initio  nucem  magni- 
tudine  fua  squat :  quod  forte  fit  aitiflima.  Hinc  quo  minor  appatet ,  major  fe- 
tjuitur  tempeftas  :  lum  vero  fefe  explicat ,  &  montis  faftigium  faiis  amplum , 
&  in  planitiem  definens  tegit ;  ac  tanto  impetu  ex  eo  loco  ruit,  ut  imparatas 
naves  obruat.  Sed  Naut«  )ani  cautiores  fafti,  longiiis  a  littore  ftatim  recedunt, 
tum  vela  coUigunt^Ncc  fere  fallunt  futuri  tempeftatis  indicia ,  ac  duabus,  aut 
tribusfaepe  horisantequamerumpant,  ca  apparct  nubccula.  Frequentes  funt 
cjufmodi  Ecnephiae  prope  JEquatorem  ,  iis  prajfettim  menfibus ,  quibus  con- 
ftantes  venti  funtrariores.PropeGuineam  admodum  crebri  funt  •,  ac  primus 
impetus  eft  vehementidimus  ;atqueeorumopeNautxa:quatorem  faepe  fupe- 
rant,  cumventicontinuimenfibus  Aprili,  Maio,  Junio,  &ahisquoque  tem- 
poribus  identidem  dtfint,  In  ahis  Africa:  locis  alios  obfervant  menfes  :  adeo 
ut  certis  in  locis  Ecnephis  fint  anniverfarii.  Addit  Varenius ,  &  pene  omnes  qui 
itineraria  fcripfere,  id  ccnfirmant,  in  faucibus  Arabici  maris  Ecnephias  mira- 
bilesaccidere  :  cumdenfa,  &  atra  nubes  mixta  cum  flammeis  nubeculis  in- 
ftar  candentis  camini  tcnebras  inducit  diei ;  tum  fubitanea  ,  nec  diu  durans  pro- 
cella  exotitur  ,  qux  rubram  arenam  ingcnti  copia  in  terram  &  mate  ejicic 
Arabes  refernnt  ahquandocontic^iire  utarcnofa:  illsprocells  coetus  mercato- 
rum  qui  Alepo  in  Arabiamproncifcuntur,  obiuerint;  atqiie  inde  Arabia:,  & 
jEgypti  mumiae  prodieruni ,  nimirum  corpora  arenis  te£ta ,  folis  calore  exfic- 
cata. 

Ha;  procellac  quas  &  tomados  vocant ,  intra  unins  horae  fpatium  in  omnes  pe- 
ne  plagas  diriguntur  ;  fulgura  ,  &tonitrua  eas  plerumque  comitantur,  &ma- 
gna  imbris  copia  :  unius  aut  alterius  horx  fpatio  duranr.  Prscelfi  in  terra  mon- 
tes  hasprocellasgignuntciebriores  ;  pkiviarum  quoque  temporibus  cum  fol 
verticibus  imminer,  cje  funt  frequentiores. 

SacpiOs  accidunt  prope  Africae  httora,  quam  in  America.  Fors  eft  utin  Afri- 
ca ,  maxime  prope  Gnineam  montes  generalcm ,  &  continuum  ventum  pro- 
hibeant.  Hincmajor  inmari  ventorum  inconftantia  :  pattes  veto  Africs  au- 
ftrahs  mineralibus ,  &  nitro  fulphureis  fpititibus  abundant;  unde  tantum  in 
aere  inccndiumoritur.  Acceditetiamnubes  non  paulatim  in  pluviae  guttulas, 
fed  fubito  quafi  in  torrentes  refolvi  ;  feu  id  ex  inufitata  atmofphasrae  denfitate 
©riatur ,  ftu  ex  diveifis ,  &  inter  fe  luftantibus  ventis. 

lifdem  fere  ex  caufis  oritur  typhon  vuloo  ouragam ,  ventus  nimirum  vehe- 
mens  :  qui  autavertice  irruit,aut  inomneshorizontisplagas  paucis  hotis  va- 
gatur :  feu  contrarii  venti  inter  fe  collidantur  ;  feu  ventus  cum  impetu  erum- 
penscxoppofitoobice  in  feipfum  redeat,  &  contorqueatur.  In  quibuldam  In- 
dici  maris  locis  ultrn  fex  hoias  non  darat ;  in  ahis  interdum  per  zo  horas  ,  SC 
ampHiis  donnnatur :  plerumque  iibi  praccelfi  montes  in  littoribus  ad  ortum  ten- 
dcntibus  nirurgunt :  inlnfulis  rhiiippinis ,  &  mati  interjaponiam,  &  Indiam 
interjedto  typhones  crc  bri  funt  :  hinc  periculofa  adeo  navigatio.  Caribbeas 
quoque  infnlas  in  America  hae  procells  faepiOs  infeftant:  cura  in  infula  U  Cayerf 

Aaa  ij 


jyj.  PHYSICiE  PARS   SECUNDA. 

ne  fint  pCne  mcognica ,  ut  ex  erudito  viro  ,  quem  identidem  laudavimus ,  nit- 
per  accepimus.  Vidit  tamen  eo  loci  naves  malis,  &  velis  difruptis  pra:  impeta 
typhonis  qui  eas  circa  fecundum  latitudinis  gradum  invaferat.  Idque  obferva- 
tum  fuit  eundem  qui  anno  16(39 ,  menfe  Septembri  in  his  regionibus  adeo  feviit, 
circa  S.Chriftophori ,  &vicinas  Infulas  fex  ante  diebus  magno  furore  obvia 
quique  evertilfe  ,  ac  fere  fexhoris  prius  Rupellam  quam  Parifios  pervenilfe : 
nam  fub  occafum  lohs  ibi  furere  incoepit ;  cum  circa  mediam  noftem  Lutetix 
fsvierit.  Saepe  etiam  hos  turbines  terrs  motus  comitantur.  Circa  novae  Hifpa- 
fiix  ,  &  Peruvis  httorahifunt  pene  incogniti  :  quod  ventus  a  lerra  fpirans 
oum  generali  vento  non  coUidatur.  In  patenta  Oceano  typhonesaut  rarifunt, 
autminusnocent :  hos  infidiofatranquillitasaeris ,  &  maris  plerumque  ante- 
cedit  :  quod  forte  veuti  contrarii  fint  quafi  in  xquiHbrio.  Author  Anglus  R, 
Bohun ,  quiprjeter  caeteros  de  ventorum  origine  fufe  &  accurate  fcripiit,  mul- 
tas  in  hanc  rem  a  pracfeftis  navium  acceptas  referc  biftorias.  C^od  autem  af- 
fert  pag.  zS6  ,  videtur  confideratione  dignum  ,  in  noviluniis  typhones  noftu 
incipere  ,  in  pleniluniis  de  die ;  frequentiores  elfe  inter  squatorem  ,  &  Tropi- 
cum  Cancri,  rariores  ab  asquatore  ad  Tropicum  Capticorni ;  typhonem  anno 
\6fo  ,  18  Augufti  regiones  Caribxis  proximas  quaj  ad  ortum  diriguntur ,  vaftaf- 
fe,  cum  Hifpaniolam  ,  Cubam ,  Jamaicam  ne  l^filfetquidem.  Ubi  ventus  cir- 
cumagitur  ad  varias  cocUplagas,  tum  fucurum  typhonem  ominantur,  Qiiin  & 
aves  turmatima  montibus  in  valles  interdum  confugiunt ,  cum  e^  tempefta- 
tes  imminent.  Forcc  etiam  Barometri  ope  ea:  prsfagiri  poirunt.  Cum  pluvia 
aut  falfa  aut  amara  decidit ,  mox  futuram  tempeftatem  prsnuntiat  :  quoi 
fpiriius  minerales ,  &  fulphurei  plerumque  has  excitent. 

C  A  P  U  T     V 1 1  r. 

De  ventorum  ajfeEllonibus. 

ID  unum  reftat  ut  vencorum  qualitates  brevicer  perftringamus,  Acque  ea: 
funt  vel  manifeftjB  ,  ut  calor  ,  frigus ,  ficcitas,3i  hnmiduas ,  vel  occul- 
tiores:de  ilHs  fummatim  agamus.  Ac  primo  vencieam  forciuncur  naturam  , 
qux  materii  ex  qua  prodeunc  convenit,  quam  in  ipfo  qiioque  icmere  acqui- 
runt,  dumaHa  faspe  ofFendunt  eftluvia ,  quibus  confociantur.  QLiare  utvenms 
in  xoHpilis  eum  odorem  fpargic  auc  jucundum,  auc  moleftum  juxca  liquoris 
inclufi  nacuram  :  acque  uc  aer  follibus  per  tubumoblongiorem  nive  &  gl.Kie 
obdudum  erumpic  fiigidior  ;  fic  vencorum  quaHcates  vel  ex  ns  corpufcuHs,qua: 
ad  eorum  compoficioncmpercinenc,  vel  ex  natura  loci  quem  pervidunt,  ma' 
gna  ex  p.ute  pendent.  Quare  fubfo'anus,  feu  OrientaHs  ventus  ex  Ariftotele 
caHdus  eft,  &  ficcus.  In  his  tamen  regionibus  in  GalHa,  Anglia  ,  Belgio  ple- 
rumque  eft  frigidus ,  quod  a  Germania,  Polonia,  &  aliis  frigidioribus  locis 
prodeac.  Imoplantis,  &  frudibus,  &animaHbuseft  infeftns,  ac  tefte  Verula- 
mio  magnam  erucarum  copiam  affert.  In  ItaHa  fcepeeft  humidior,  qnod  ama- 
ti  AJriatico  fpiret.  In  India  Occidencali  uc  plurimum  eft  falubrior,  &:  frigidior. 
Contra  in  Arabia,  &  Afiica  adeo  calidns  el^  ,  &  ficcus  ,  ut  vix  ferri  pofGt : 
q.uod  acenofas,  &:caHdas  regionesdecuu-at.  In  zona  totcsda , ^ f.?rvidis re- 


DE   METEORIS.  j7j 

gionrbiis ,  qui  a  terra  flant  venti,  femper  funt  calidiores :  contra  in  frigidis  re- 
gionibiis  ventusmatitimusnimium  fngus  temperat :  venti  qui  per  loca  nive 
obdufta  tranfeunt ,  iidemfunt  frigidiores,  Accedit  etiam  calorem  ,  &  frigus 
comparate  ad  corporis  noftri  difpofitionem  nos  referre  folitos :  hinc  aer  qui 
media  hyemefatis  temperatus  percipitur  ,  pene  gelidus  media  sftate  judica- 
tur.  Fieri  etiam  poteft  ut  venti  ex  locis  fubterraneis  ,ex  quibus  erumpunt ,  ca- 
lorem  fuum,  &  frigus  depromant. 

Venti  Occidentales  funt  humidiores  ,  nec  admodum  frigidi:  an  forte  quod 
amarifpirent:  undeexhac  coeli  plaga  magnae  pletumque  tempcftates  oriun- 
tur^  idque  maxime  cum  ad  auftrum  dechnant ,  &  a  iolftitio  brumah  flat  Afri- 
cus  :  hinc  enim  copiofi  imbres.  Atque  hi  fub  folis  occafum  fjcpe  oriuntiu:  ,  ut 
Eurus  Oriente  fole  perflat.  Nam  fol  exonens  vapores  uberiotes  excitat ,  qui 
utrimque  in  partes  Ibli  oppofitas  cientur ;  vefpere  qui  in  partes  noftras  rcflant, 
occidui ;  qui  vero  in  eas  regiones ,  ad  quas  fol  accedit ,  fpirant,  ortivi  dicuntur. 
Curaque  aer  continuo  fluxu  in  occafum  fetatut ,  venti  ortivi  funt  ficciores , 
quod  vapores  disjiciant :  tum  enim  dupHci  impetu  aer  ptopeUitur  ,  nec  finit 
vapoies  coalefcere:  fedoccidui  motuin  contrariaspartesnitentenubesfiftunt, 
&  denfant:unde  hi|ventifuntimbriferi,&  humidiores,nifi  quje  aha  cauQi  obftet. 

Boreas  feu  Aquilo  gehdus  eft ,  ficcus ,  &  gravis  :  quod  forte  per  loca  nivibus 
opaca  pettranfeat :  eidem  funt  quaUtates  auftrahs  venti  in  parte  terrse  auftra- 
li.  Unde  in  regione  Magellanica  ,  &  Ghili  aufter  pene  continue  flat :  ac  Ba- 
tavi  in  novaZembk  per  totamhiemem  ventos  aquilonares  experti  funt.  Dnm 
enim  fol  aerem  intra  Tropicos  calore  fuo  extenuat,  crafliores  vapores  in  frigi- 
das  regiones  protrudit:  hinc  denfitas  aeris  admoduminajqualis.  Frigus  ve- 
ro  aut  fubtihs  matetiz  defedlu,  aut  ex  certa  ,  &  determinata  motione,  aut 
ex  nitrofis  corpufcuhsoritur.  Imo  ex  locis  quae  ventus  peragrat ,  cahdus  fit  aut 
frigidus :  cum  ventus  boreaUs  fit  denfior  ,  dc  gravior,  is  deorfum  ruit,  atque 
ut  videtur  illuftri  Boylio ,  aereni  ex  lublimi,  &  gelida  regione  ad  terram  ve- 
hit:.  InBeigio,  &:locis  ad  mare  Scptentrionalc  vergentibus  fxpe  boreas  eft 
nebulofus  ,&imbrifer  :  quod  etiam  accidit  cum  Notus,  feu  aufter  ab  Aquilo- 
ne  repercuiru?,  in  feipfum  refleditut,  Conftantinopoli  Aquilo  eft  nebulofus  & 
imbrifer,  quoda  marinigro,  feu  ponte  Euxino  fpiret ,  &  multos  fecum  va- 
pores  vehar. 

Eft  vcro  aufter  &  humidus  &:  calidus  ,  qui  nubcs  laxat,  &  refoUnt.  Nan» 
vel  ex  locis  arftu  folis  fervidis  profeftus  mareMediterraneum  peragrat  jatque 
in  ipfo  itinere  alios  perinde  vapores  afdfcit ;  vel  ex  fubterraneis  ,  &  fulphn- 
reis  halitibus  magnaex  parte  conftat,  qui  in  locis  fetvidioribus  exhalant.  Et 
fane  vix  credibile  eft  auftralem  ventum  ad  nos  ex  Tropicis  ufque  pervenire. 
Imo  fimul  &  eodem  tempore  in  Italia  &  Gallia  contrarii  perflant  venti,  & 
Borealis  fepeab  Alpibusin  Italia,  non  efrigida  regione  fpirat. 

Flanteauftroaer  calore&c  humorelaxatur,  vapores  rcfolvuntur  ,  &  in  ma- 
jores  globulos  coalefcunt ;  caput  gravedine  laborat ,  ftuporem  affert ,  Sc  trifti- 
tiam,  InquibufdamIocis,ut  in  Aquitania  ,&Occitania  Africusnir.Iigniorcft; 
in  Azoribus  flante  hoc  vento  pueri  plurimum  .^grotant ;  corporis  enim  mea- 
tus  aperit ,  &  laxat ,  humores  liquat.  Hinc  artifices  qui  circa  plumbum  ,  &: 
Mercurium  Jaborant ,  maleXe  habentflante.hoc  vento:  quod  ^xx  humoie 

Aa  aiij 


,74  PHYSlCiE   PARS   SECUNDA. 

Iblvantur  nervi ,  ii  prarfertim  qui  voci  inferviunt.  Hinc  pletumqiie  humid» 
acrc  lingua  vacillat.  Contra  aquilo  eft  falubrior  :  quod  poros  adftringat,  ca- 
lorem  i  arivum  contineat ,  nec  facile  eum  expirare  patiatur.  Quare  nos  vegc- 
tiorcs  cfficit,  humores  aputrcdine,  &  corpora  ab  epidemicis  morbis  tuetur. 
Interim  tamen  diftillationes  acriores ,  &pungentesin  lateribus  dolores  exci- 
tat,  dum  infenfibilem  pcrfpirationem  prohibet,  atque  iis  qui  calculo  laborant, 
plerumque  officit ,  dum  meatus  occlndit,  Poftremo  aufter  ex  obliquo  fpirat: 
hinc  magnos  in  mati  fluftus  excitat ,  dum  aquilo  reda  fere  d  cidit.  Hinc  im- 
petu  ftatim  frado  minus  mate  commovet.  Auftet  bombyces  necat,  BoEcas- 
fovet. 

C  A  P  U  T     IX. 

Df  aliis  Afeteoris  /tereis ,  acprimnm  de  riuhitHS. 

PAulo  diucius  quam  propofueram  inventorum  explicatione  harfi :  nunc  rc- 
liquas  aeris  imprelTiones  majori  brevitate  exponam.  Ac  primum  occutric 
nubes  ,  qux  nihil  eft  przter  halitum  vario  filaminum  plexu  contextum,  & 
vapore  rorido  plerumque  pra^gnantem.  Frigore  denfatur,  &  eo  ufque  afcendir, 
donec  fit  aequalis  cum  acre  ponderis ,  aut  illius  agitatio  definat.  Ac  forte  hali- 
tus  filamina  feorfum  fumpta  funt  aere  leviora;  utaqua:  guttulae  jam  frigore 
denfat^  funt  eodera  aere  paululum  graviorcs :  fed  hahtus  vapore  permiftus  eft 
pene  in  xquilibrio  cum  aere  conftitutos.    Accedunt  ctiam  alix  caufs  quibus 
nubes  licet  denfiores  in  aere  librantur :  quod  plerumquc  halituum  filamina  pe- 
ne  fola  rcmaneant  vapore  |nm  a  ventisexcuflb.Hinc  nubes  inftar  velleris  criC 
pata  apparct  ,  eaque  ut  plutimum  ftcrilis ,  &  candicans.  Fieri  etiam  poft  uc 
corpora  minus  gravitent ,  quo  longius  a  tcrra  difcedunt.  Hinc  nix  jam  formata 
&  aere  gravior ,  tamen  in  eo  fufpenditur.   Scd  &  guttula:  Uquidz ,  ut  minutif- 
fijni  pulvcris  grana  inacre  diu  fufpenfi  manent ,  quce  coniundtac  ftatim  dcci- 
dunr.  Qiiin  &  ventus  qui  nubiumparticulas  maie  colligatas  evchit ,  fublatas 
quoque  retinet.  Addunt  aiii  halitus  qui  c  terra  erumpunt ,  &  nubes  penfiles 
fuftinent.  Non  enim  aliud  eft  nubcs  priter  halitum  in  fublimi  fufpenfum  , 
quiopacitate  fua  fub  oculoscadit:  fingula  enim  illius  corpufcula  nonnihil  lu- 
minis refleftuntj  fimul  congcfta  totam  rcgerunt  luccm,  vix  ullam  tranfmittunt. 
Qiii  Alpes,aut  Pyrena:orum  juga  confcendunt,  cumad  nubes  pervcniunt ,  tum 
denfnm  nebuiam  fubire  fibi  videntur.  Sic  ille  cujus  fupra  meminimus ,  cum  in 
montisCarpathici  pr^celfum  jugum  confcendiftet,  infra  quidem  nubes  a'ias  aliis 
depreffiores  ccrnebat,  cafque  vix  dimidio  milliari  Germanico  altiores  eflecon- 
jiciebat.  Sed  cum  intcr  afcendendum  eam  aeris  regionem  fubiir,nim  denfiflima 
ncbula  fe  obJnftum  comperit.  Quod  quidcmdemonftrat  vix  nubcm  a  ncbu- 
la  difRrre,nifiquod  nebula gravior  cft  &  terraj vicinior  :  cum  frigoris  vici- 
tius  concrcfcat.  Ex  locis  hnmidioribus  ,  &  paludofis,  c  fluminibus  quoque,  & 
maximcinter  collium  anguftiasplcruirque  alTur^it,  ncn  tam  radiis  folaribus, 
quam  ingi^nito  tcrrcc  calore  cfflifa.  Nani  manc  &  vefpere  fjcpius  ,  folc  fcrvi- 
do  terram  raro  obducir :  ubi  mancrccidir,  fercnum  calum  promittit.  Qiiod  fi 
cnim  fo  non  potcft  tenuem  illum  vaporrm  nttollcrc ,  ncdum  c  mari ,  &  flumi- 
nibusaquam  cvehet:  cum  furfum  attol'itur  .  pluviam  pnfagit.  Nam  terraad- 
huc  calens  novos  vapoies  fuppeditat ,  qui  tandem  in  aquana  abeunt ,  ex  qiu 
prodiere. 


DE  METEORIS.  j7i 

De  anra  ferotina, 

•  Cum  temiis  h.vlitus  diurnocalore  eveftus  poft  folis  occafum  decidit,  tum  aura 
ferotinadicitur ,  multis  perniciofa,  iis  przfercimquibus  laxior  eft  fibrarum  con- 
tcxtus ,  &  pori  apertiores.  itft^te  quidem  tardius  poft  folis  occafum  delabitur, 
quam  vere,&  autumno:  quia  modico  frigore  opus  eft,  ut  vapor  acri  halitu 
permiftus  concrefcat.  Hieme  autem  non  fatis  eft  caloris  ut  exhalationem  il- 
lam  furfum  attollat.  Flante  ventodiflipatur,  pluviocceloaura  ferotina  non  de- 
cidit :  nam  in  pluviam  abir.  Sub  xquinoftia  malignior  eft  ,  &  maxime  in  iis  lo- 
cis ,  cx  quibus  halitus  minerales  cvehuntur :  nam  temperato  calore  magna  va- 
porum  copia  attoUitur ,  maxime  in  locis  paluftribus  :  qui  cum  acrioribus  cor- 
pufculis  abundent ,  facilefubeunt  capitis  poros ;  dentium  doloribus ,  &  humo- 
rum  diftillationibus  viam  aperiunt.  Hinc  fanguinem  nonnunquam  exprimunt, 
fomnumarGent,caputfatigant,ac  refpirationis  organa  potiflimum  laedunt. 

De  rore, 

Nondiflimilis  eftroris  ipfius  ratio  :  eft  quippe  vapor  noftutno  frigore  con- 
cretus.  InfenfibiHsenimaquaeparticulz  tranquillo  maxime  &ferenocoelo  her- 
barum  foliis  adhacrefcunt ,  &  collefta:  fiunt  fenfibiles.  Hinc  loca  aridiora  ros 
nuUus  tegit:  quod  ibihumordefit.  Flante  vento,  vel  coelo  nubilo  perparum 
roris  dccidit :  nam  ventus  vaporem  diflSpat :  pluvio  coslo  fi  quis  vapor  educi- 
wr,  hic  filamentisexhalationumimplicituscum  mibe  confiinditur.  Acrioribus 
corpufcuHs  ros  abundat  ;  hinc  fegetum  rubigo ,  cum  ros  fpica  exceptus  ardore 
fohs  putrefcit.  Fierietiam  poteft  ut  nitrum  fubtiUflimum  in  rore  contineatur. 
Unde  infedtorum  procreatiom  multum  confett.  Nitrum  quippe  foecunditatem 
terrx  &aquis  impertit.  Vere,  &  autumno  ros  eft  uberior ,  nimio  enim  ardore 
fohs  humor  confumitur;  hieme  parum  humoris  evehitur.  Pruina  eft  ros  quidam 
acerrimo  frigorecongelatus  :  haccuniculosbrevi  faginarivolunt  ,  quod  inftaf 
roris  fit  nitrofa,  &dulcis. 

•  Qiiac  aunimno  filamenta  inftar  telx  aranex  volitant,  &  capillitium  veneris 
vocant,  nihil  videntur  elfe  prater  nebularumreliquias  calore  folis  exficcatas. 

I)e  plnvia. 

Jam  illud  nemincm  fugitpluviam  ex  vaporum  concretione,  fereut  inaquatf 
diftillatione  cernimus,  generari.  Sublati  cnim  vapores  in  fubHmem  aerem  fri- 
goredenfantur,  &in  guttulas  abeunt  ,primuminfenfibiles,  fed  inter  caden- 
dumfubindeaugentur  ,  dum  alia:  aliis  confociantur.  Atcjue  ex  funt  majores  , 
quoexfublimioriloco  delabuntur.  Hinc  media  asftateuberrimi  quidem  vapo- 
res  furfum  attolluntur  ,  fed  folis  ardoribus  diflipantur,  nec  facilc  coguntur  m 
pluviam ,  nifi  vento  firigidiore  denfentur.  Contra  hieme  plerumque  calor  e(t 
debilior ,  quam  ut  vapores  attollat.  j£ftate  nubes  multo  funt  fublimiores :  hinc 
guttae majores  cadunt  :hieme  autem  vel  ftatim  vapor  etiam  in  infima  aeris  re- 
gione  concr^fcit ;  hinc  minutJe  gutculas ;  vel  fi  akius  afcendanl,  in  mvem  abeunt. 


576  PHYSIC>C  PARS   SECUNDA. 

Vere  &  autumno  calor  eft  moderatus ,  magna  quoque  diurni  aeftus ,  &  nodur- 

ni  frigoris  inacqualitas :  hinc  pluvia  uberiores.. 

Non  omnes  concrefcunt  in  pluviam  nubes ,  vel  quod  vaporum  particuls 
nimium  inter  fe  diftent ,  nec  fe  mutuo  contingant ;  vel  quia  non  fatis  eft  frigo- 
lis  nubi  conftringends,  Denfantur  vero  nubcs  tum  vaporum  afcendentium  co- 
pja,  tumvento  auftrali  &  occiduo  ,  prxfertim  (i  a  mari  fpiret,  quod  majo- 
rem  vaporum  copiam  fuppeditat.  Interdum  etiam  ab  oppofitis  ventis  vapoc 
conftringitur:  imo  &  guttulas  infer.fibiles  ventoflante  ahx  in  alias  plerumque 
impingunt ,  &c  in  majufculas  abeunt  guttas  quac  proptio  pondere  recidunt.  Il- 
lud  quoque  fieripoteftqiiod  doftiflimo  Viro  vifum  eft,  ab  aere  paulo  calidio- 
te  e  terra  fublato  nubes  j.im  peiie  in  lubtiles  nivis  flocculos  congelatas  (olvi,  & 
inaquamrefolvi  prs  inferioris  aeristcpore.  Et  fane  altiffimaE  nubcs  in  nivctn 
potius  quam  in  pluviam  concrefcunt  5  cumque  in  fubjedis  vallibus  pluit ,  co- 
dem  tempore  in  pracellis  montium  jugis  ningit ,  ut  praster  caeteros  is  teftatur^ 
qui  montem  illum  Hungaxii  excelfum  afcendit.  Sed  de  nive  poftea.  Cum  au^ 
lem  denfior  eft  nubes,  aut  acris  calorakius  fublatus ,  tum  gutta:  ex  mutuo 
occurfu  fiunt  majores.  Nam  fi  pars  tantum  nubis  inferior  calore  folvatur ,  tum 
minutiores  aquse  guttuls  futuras  funt :  ftillicidia  enim,inquit  Seneca  ,  quamvis 
iam  inclinent  fe ,  &Iabantur,  nondum  tamen  efficiuni  lapfum  :  fcd  ubi  plura 
coiere,  &  turbavires  dedit,  tum  pluere  dicuntur. 

Multa  funt  pluviae  adv.entantis  indicia  :  ut  fol  in  ortuclare  affiilgens  ,  au6 
caeruleo  colore  tindus ,  aut  concavus  :  figinim  enim  eft  in  aere  magnam  eire 
vaporum  copiam :  eadcm  eft  ratio  \mx  pallids.  Siccum  ftellx  plus  aequo  fcin- 
tillant,  &  lafciviunt,  pluviam  portendunt ;  flavac  itidem  nubes  circa  folis  or- 
tumpluviampraenuntinnt :  vefpertinxcraftinam  ferenitatem  promittunt.  Nan» 
vapores  fole  Oriente  furfum  tolluntur ,  &  in  pluviam  refolvuncur  :  cum  iidem; 
prsnoftis  frigoredecidant.Jam  exanimantibus  ,  &  aliis  ex  rcbus  pluvias  in- 
diciacolliguntur  :  quod  fubtilis  &  roridus  vapor  pcr  aerem  diffiifus  corporumi 
meatus  fubeat.  Hinc  ftrident  fores,  lignainignem  conjedta  crepitant.  Sic  bo^. 
ves  extento  collo  coelumfufpiciunt,  mufcae  acrius  punguntjporciftraminadif. 
cerpunt ;  lumbrici  emergunt  c  terra  ;  formicx  fe  in  fua  latibula  recipiunt ,  hi- 
rundines  juxta  fuperficiem  aqux  volitant  :  quod  forte  mufcas ,  &  alia  animaU 
eula  quxhalitus,  aut  ventus  in  terram  dcprimit ,  velut  prxdam  fiiam  infe— 
quantur.  Ranx  freqnentius  coixant,  quod  humido  aeregaudeant,  Sed  nullum 
certius  futurxpluvix  fignum  quam  ex  Barometro  colligitur  :  quo  enim  magis- 
defcendit,  &aereft  levior,  hoc  humidioreft,  ut  fuo  loco  diximus.  Idque  in 
Barometro  ab  eximio  Hugenio  invento  longe  clatius,  quam  in  aliis  confpici- 
liir.  Sedde  hisalibi.. 

Depluviisprodigiofis  nihil  hoc  loco  dicere  attinet.  Refert  Agricola  anno 
I554  in  Suevia  pluilfe  fanguinem.  Utautem,  inquit  ,  majorem  fidem  ha- 
beamus  annalium  monumentis ,  facit  res  illa  decantata ,  qux  patrum  memo- 
riaaccidit  :  aer  enim  ille  ftillavit  guttas,  qux  lineas  veftes  crucibus  rubris  ,, 
quafi  fanguinis  imbuebant.  An  forte  cffluvia  qux  c  terra  rubra  prodiere  ,  ut 
naturamfuam,  ita  &  colorem  tueri  po(runt ,  ut  multis  argumcntis  probat  D. 
JBoyle.  Unde  in  regno  Neapolitano  poft  Veluvij  incendia  cjufmodi  prodigia 
idencidem  contigiireaiunt-Siceodem  iibio  oimiiuin  duodecimo,  eorun-iquae 

c  leira. 


DE  METEORIS.  57^ 

h  terra  effluunt,hsechabetidem  Agricola.Certe  ,  inquic ,  hic  Kempnicii  uu- 
dccimum  abhinc  annum  menfe  Septembri  effluxerunc  imbtes ,  fic  cum  terra 
lutea  commilli  ,  nt  ea  paflim  plateas  viderem  confperfas. 

Nequeid  negaveiim interdum  poflc  accidere,quod  referc  GafTcndus  in  rica 
PeirefKii ,  maculas  nimirum  fanguineas  lapidibus ,  ac  parietibus  adh.Trefcentes 
ex  erucis  ortas ,  dum  in  papiliones  abeunt ,  &  fpolia  exuunt  :  quod  obfervavit 
Peirefidus  anno  1608.  Hinccruentasillasmaculas  vix  aqua  ablui  polTe  referunt 
hiftorici :  quod  ipfam  demonftrare  experientiam  in  illis  papilionum  excremen- 
tis  teftatur.  Cumetiamneque  in  atdihciorum  tedlis ,  nee  fere  in  oppidis,  fed 
potius  in  agris  aique  in  foraminibus  ,  in  quibus  nidulantur  ;  neque  in  deve- 
xis  &  coelo  obverns  lapidum  fuperficiebus ,  fed  in  avetfis ,  &  concavis  afpician- 
lur :  hinc  colligit  (angnineas  illas  guttas ,  5c  interdum  praegrandes  c  cotlo  non 
decidere. 

De  Nive. 

Nix  non  alio  fere  modo  quam  pruma  congebtur :  nivis  enim  flocci  ex  innu- 
meris  globulis  conglaciatis  coalefcunt  :  adeo  ut  ea  nihil  fic  pr.xter  fpumam 
quandam  quae  in  glaciem  concrefcit  fere  ut  brumafis  nebula  capillis ,  aut  bar- 
bae  folet  adhirelcere.  Hinc  niYis  ut  fpumaEcandororicurexinfiniiis  globulis, 
quos  tenuifiima  halituum  filamina  connedlunt.  Unde  laxior  illa  textura  tam  fa- 
cile  folvitur ,  &  cico  nix  Uquefcit ,  vel  in  ipfa  aqua  frigida. 

Sed  cur  nivis  flocculi  plerumque  inftar  ftellarum  fex  radiis  diftindH  appareant? 
an  quod  gIobum,autcirculumaIii  fcx  globuli ,  vel  circuli  omni  ex  parte  tan- 
gant  ?  unde  fi  plures  globulos  in  eodem  plano  agites  ,  fic  coibunt,  ut  fex  glo- 
buli  eundem  velut  circulum  ,  aut  orbem  efficianr.  Ea  utique  fufius  explicat 
vir  in  Phyficis ,  &  Mathematicis  cum  viverct ,  verfacilTmius  D.  Rohault , 
qua:  longum  eflec  hoc  loco  regerere  :  id  vero  non  acddereadmonet,  nifi  ven- 
tus  fatis  vehemens  ance  fpiraverit. 

Illud  etiam  liquet  nivem  fertilitacem  terrx  indacere ;  vel  quia  terrar,  &plan- 
tarum  halitus  continct ,  neque  eos  exfpirari  finit ;  vel  quia  nitrofa  eft  :  unde 
ob  eam  quoque  caufam  tam  facile  in  aqua  exfolvitur ,  &  dilfoluta  ventum  ,  feu 
auram  frigidam  fpirat.  Hinc  fapeaccidit  ut  in  montibus  nive  obduftis  erum- 
pentes  halitus  fibi  fornicem  aut  cruftam  excavent  ,  fub  qua  lasca  exfurgunt 
gramina.  Ac  nefcio  an  aHunde  vis  illa  nivis  exfolucas,  pr.-cfercim  ejus  qux 
ineunce  hieme  cecidic ,  qus  aduftionibus  adeo  eft  ucilis  ,  quam  a  nicrofo  falc 
oriatur. 

Praetereo  alias  nivis  affediones  vulgo  notiflimas ,  qdod  fit  friabilis  ;  quia 
globulfs  conftatqui  facile  feparantur -,  quod  aqux  innatet  :  quia  multo  turget 
aere ,  aut  fpiritu  ;  quod  nivali  tempore  iter  facientes  aut  deliquium  ,  aut  bu- 
hmiam ,  feu  diram  famem  patianair.  Nam  halitus  nivales ,  &  itttrofi  fubeunt 
corporis  meatus  prs  calore  apertos :  unde  &  fpiritus  uberiores  exfpirant ,  fimul 
pulmones,  &ventriculum  maleafficiunt.  Hinc  pams  huicmalo  remedium  eft, 
qui  benigno  fpiricu  vcncriculum  recreat ;  &  vehementior  tuflis  noxios  halitus 
cxcutit.  Id  unum  addimus,  nivem  in  loco  fublimiori,  quam  pluvia  generari, 
Nam  excellorum  montiumjuga  nive  perpetua  obducuncur,  qus  nutla  pluvia 
cxfolvicur.  Cum  nix  imminet ,  frigus  aliquautulum  remittitur :  quia  nubesm- 
Tom.    II.  Bbb 


j^8  PHYSlCyE      PARS     SECUNDA. 

ve  prsgnans  coardat  acrcm  terr^  vicinum ,  &  halitus  c  terra  erumpenies  re- 
percutit.  Poftquam  nix  delapfaeft  ,  intcrdum  aertepidioreft ,  vel  quialolra- 
dios  prius  nubilo  oppreiros  jam  liberius  vibrat  ;  vel  quia  nubes  ante  pendulE 
fuo  frigore  fubjeftum  aerem  infeftabant.  At  fspius  vis  frigoris  eft  acrior:quod 
frigas  ex  media  aeris  plaga  in  infimam  pleriunque  demittatur. 

De  Grandine, 

Cum  nubes  funt  fublimiores  ac  flocculi  nivis  primum  calore  liqnantur ,  tum 
lubeunte  frigidiore  vento  iterum  congelantur,  grandinem  prxbenr.  Cum  au- 
tem  nivcm  liquefcentem  ventus  frigidior  corripit  ,  ac  mu'tos  flocculos  in 
unum  colligit,  tum  grando  ,  &  major ,  &  figurie  polygonz  prxceps  ruit.  Hu- 
jusextrema  facpe  pellucent ,  quod  ea:  partes  prius  liquatas  frigus  occupavcrir. 
Hinc  nix  quidam  in  medio  opaca  xemanet.  .^ftate  frequentior  eft ,  &:  major : 
quod  tum  nubesfint  fublimiores ;  neque  hieme  fatis  eftcaloris ,  qui  ad  nubes 
adeo  fublimes  perveniat:  inferiores  quidemattingit ,  fed  citiils  nixfolutade- 
cidit,  quam  frigore  iterum  congelari  queat. 

Dumautemnix  nondum  liquataeft,  fed  aliquantulum  emollita,tum  gran- 
do  non  pellucet.  Sic  grandinis ,  ut  nivis  figuras  tum  diverfi  halituum  plexus, 
aut  frigoris  gradus  ,  aut  venti  ipfi  varias ,  &  prope  infinitas  exhibent.  Nec  ve- 
rifimile  eft  xftate ,  cum  aer  infimus  calidior  cft ,  pluv  iam  delabentem  congla- 
ciari ;  nec  prope  terram  ,  fed  in  media  acris  regione  ,  ubi  intenfum  frigus  re- 
gnat,  congelatur. 

Fieri  etiam  poteft  ut  guttula  jam  in^laciem  concreta  in  ipfo  defcenfu  augea- 
tur  ,  dum  novas  fuperficies ,  aut  tunicas  induit  fere  ut  cerei ,  aut  candelie  pcr 
repetitasimmerfiones  formantur.  Undemajores  eruntgrandmis  globi  quo  ex; 
altiori  locodecident ,  &  major  humoris  copia  in  defcenfii  occurret  Antequam 
grandinet,  magnusplerumqueftrepitus  in  fublimi  aereaudiri  folet ;  collidun- 
tur  enim  jam  congelati  guttulx  ,  dum  alia:  in  alias  incurrunt.  Cum  autem  illud 
murmur  longe  ante  grandinis  lapfum  audiatur  ,  id  magno  eft  argumento  gran- 
dinem  in  fublimi,  non  in  infimo  aere  formari  :  adeo  ut  nihil  neceire  (Tt  ad 
antiperiftafim  confugere. 

C  A  P  U  T     X. 

De  ignlt's  impreJJtonlbHS. 

NUiic  de  Meteoris ,  qua:  in  medio  acre  accenduntur  ,  dicendum  eft :  qus 
omnia  exhalitu  fulphureo,&:nitrofo  oriuntur.  Hinc  enim  cuduntur  ful- 
mina,  &  fulgura  emicant.  Fulgur ,  ut  ait  Seneca  ,  eft  late  ignis  explicitus  ;  ful- 
men  eft  coadltusignis ,  &  impetu  jadlus.  Itaquemateria  fulminis  ut  pulveris  py- 
lii  cft  terra,  nitrum ,  &  fulphur-,  utriufque  effe£lus  funt  omnino  confimilcs, 
Hinc  nubes  cavainftar  tormenti  erit,  cujus  clauftra  dum  fulphurea  exhalatio 
difrumpit  ,&tonitru,  &  fulgur,  &  fulmenefficit.  Fulguratio,  utait  idcm  Stoi- 
cus  ,  oftendit  ignem ,  fulminatio  emittit  ;  illa  comminatio  tantum ,  ifta  jacula, 
tiocum  iftuj  nec  naiura ,  fed  iropetu  diftant. 


DE  METEORIS.  379 

Quo  autem  modo  ifta  innubibus  procrec-mur,  explicatu  fiine  arduum  elt. 
An  forte  ,  ut  videtur  Cartefio  ,  exhalatio  fulphurea  denfa  nube  intercepta  ,  & 
fuperiorum  nubium  <iut  cafu ,  aut  agitcitione  inflammata  tantum  fragorcm 
cum  fulgetris  edit.  Hinc  asftate  ,  vel  autumno  ,  &  maxime  poft  tranquillum 
CflElum  crebra  funt  tonitrua ,  &  fulgura.  Nam  majore  calore  opus  cft  ut  haHtus 
illi  fulphurei  ,  &  forte  bituminofi  attollantur.  Cum  itaque  nubes  lublimiores 
acre  calidiore  folvuntur  ,  Si  in  nubes  inferiores  decidunt ,  dumquc  interclufus- 
aer  verfusextremanubium  primus  cgreditur,  qui  in  medio  concluditur  ,  pec 
anguftiotem  exitum  non  fine  fragore  erumpit.  Tumque  major  eft  fonitus ,  cum 
exhalationibus  vehementius  ardatis  fecundi  elementi  globuli  expelluntur: 
adeo  ut  halitus^  fulphurci  primo  clemento  innatantes  fpeciem  flamma:  pra- 
beant ,  circumjcftum  dilatentaera  ,  &  horribih  fragoreaures  perccllant. 

Hinc  fit  primout  majorfit  tonitiui  fonus ,  quo  nubes  funt  craffiores  :  aer 
quippe  fortiiis  dilatatur  ,  tumrcftituitur,  quod  fonum  efficit.  Secundo  in  lo- 
cisquxmontibus,  &  vaUibusfuntafpera,  aer  fortiiis  percuftus  majoremftre- 
pitum  efficit,  quem  variae  rtfltxioncs  augent :  ut  cxemploiHius  qui  in  pr^cel- 
fis  HungaricX  montibus  fclopetum  emifit ,  jam  fupra  oftendimus.  Unde  diufcu- 
le^durat  fonus ,  cum  fulgur  in  momento  totum  aera  percurrat.  Tertio  cum  nubcs 
fuperior  calore  foUita  in  fubje£l:amdecidit,  fimul  partem  iUius  velut  congela- 
tajnivis  dilfolvit :  unde  vix  tonitruaures  perceUit,  quin  fimul&  eodem  tem- 
pore  uberior  pluvia  decidar.  Id  tamen  intelledu  cft  difficile  qui  fieri  poffit  ut 
nubes  alis  inaUns  prajcipites  ruant ,  cum  nihil  aliud  fint,  quam  aqusguttuls, 
qui  tanta  vi  delabinonpoirunt,  ut  fuperiiis  oftendimus ,  nififorte  inglaciem 
fint  concrets. 

Sed  quaecumque  fit  fulminis ,  Sc  tonitrui  caufa  ,  petfpicuum  videtur  ex  ma- 
teria  fulphurea  ,  aut  bituminofa  potiffimum  cudi ;  tumque  nitrofo  ,  &  volatili 
fale  aerem  refertum  eire.  Unde  tam  prsceps  illius  motus ,  &  odor  fuIphureuSj 
quafipyrii  pulveris  :fales  illi  in  aqua  fere  inftar  calcis  incalefcunt.  Qiiare  vix 
ullum  cuditur  fulmen  aut  tonitrui  fonus  auditur,  aut  fulgura  oculos  petftrin- 
gunt ,  quin  eodem  temporenubes  in  aquam  refolvatur :  tametfi  denfs  nubes 
interdum  circa  horifontis  limbum  fulgurai.t  citra  tonitrui  bombum.  Sive  id 
accidat  quod  nubcs  minus  denfa  non  iatis  valida  fit ,  quxaetcm  cxagitet :  cum 
tamen  quxdamexhalationis  partcs  primo  elemento  innatantes  vibrentfulgu- 
ra  ;  five  ut  cxiftimat  virdodtilf.  nubes  illx  longius  a  nobis  diftent,quam  ut 
tonitrui  bombus  ad  nos  perveniat.  Et  fane  plerumque  cvenit  ut  inter  crebra 
illa  fulgura  quoddam  murmur  ex  longo  intervallo  audiatur. 

Fulminis  &  tonitrui  phxnomena  ex  percuffionis  lcgibus  magna  probabili- 
tatededucit  idcm  virclarift".  in  traft.  de  corporum  collifione.  Ac  primo  qui- 
dem  ingens  ille  ftrepitus  ex  motusceUTitate,pracfubita  aeris  dilatationepro- 
ficifcitur  ,  nec  non  ex  rtpetitis ,  &  ciebris  flammae  eruptionibus :  quales  in  ni- 
trofi  omnibus  acccnfis  experimur.  Nam  fpiritus  his  falibus  conclufi  magno 
impetu  aerem  vciberant,  &  d-Iatant  ,ut  in  auro fulminantc cernimus. 

z' .  Comfcationes  ilKx  (ubitancie,  &  repetits  fulminis  materiam  magna  vi 
in  pArttm  oppofiMm  propellunt ,  fic  tamen  ut  ab  ipfius  aeris  vi  elaftica  non 
medioctiter  repellatur :  fere  ut  in  py tobolis ,  Si  in  tormentis  bellicis  cemimus. 

Bbb  ij 


jSo  PHYSIC^    PARS   SECUNDA. 

Nam  enimpens  flamma  objeftu  aeris  repellitur  ,  &  vi  fua  elaftica  fimnl  tof 
inentumretropellit,  ea  forfitan  ratione,  utquantum  tormentum  vincitpon- 
dere  globum  bombardilem  ,  tantominus  recedat.  Sic  in  pyrobolis  flamma  in 
aerempro  vinbus  refiftcntem  incurrens,  eo  utiturut  fulcro,  quo  pyroboliim 
nonnihil  retro  pellat,  ac  faepe  contorta  vertigine  turbinat.  Utaqua  c  vafe  cy- 
lindtico  ,  &  fu{penloexiens  per  foramen  in  latere  prope  bafim  aptatum  ,  vas 
ipfuoi  inter  eftluendum  torquet  in  gyrum :  quod  ab  aere  repellatur.  Ita  ferme 
matenx  infl.immatas  motus  inftar  turbinis  peragitur  :  quod  oblique  in  aerem 
impmgat ;  ac  priorem  flammac  eruptionem  alia  ftatim  excipiat,  quae  prioris 
motus  direftionem  mutat.  Hinc  fulminis  motus  flexuofus ,  &  undulanti  fimilis.' 
Nec  fulguris  flamma  eftaequabilis  &uniufmodi :  fed  ex  variis  fit  corufcationi- 
bus,quarum  una  aliam  ftatim  excipit  Hinc  forte  fonuscrepitans:  quod  fingulx 
flamniieruptiones  aerem  cum  ftrepitu  percellant.  Vix  quicquamfulgurama- 
gis  exprimit ,  quam  chalybs,  ubi  in  foco  magni  fpecnli ,  quale  eft  in  Academia, 
tunduur,  tum  enim  fcintillat,  &  mille  emittit  fulgetra :  quod  forte  falibus 
qui  chalybis  compofitionem  fubeunt,tribuendum  eft.  Nec  difllmiles  funt  ful- 
guraciones  pholphori  germanici  cum  vel  illius  granulum  cultro  in  chartapre- 
mitur ,  tumenim  m.igna  vi  fulgurat ,  &  obvia  qua:que  corripit  &  inflammat, 
adeo  utnon  abhorreata  verifimili  fubftantiam  phofphoris  analogam  cudendo 
fulmini  efte  accommodaiam. 

5  °.  Fulmen  multum  aeris  fecum  vehens  obvia  quxque  interdum  fternit : 
quod  incredibilisinflammatxmaterii  velocitas  efficit:  cumque  unum  aut  al- 
lerumturris  lapidcm  locomovet,  fimul  &  turrim  quatit.  Neque  id  intellediu 
difficile  videtur ,  quo  fulmen  modounum  ,  aut  alterum  lapidem  locis  fuis  di- 
moveat :  hujus  enim  habemus  fpecimen  in  tcderis ,  aut  icrupis  quibus  folent 
ludere  :ex  iisquippefibi  mutuoincumbentibus  unus  aliis  fubjedus  tantafaciH- 
tate  Sc  velocitateobliquomotuexpellitur,  acfialiorum  ponderenon  gravare- 
tur.  Fieri  etiam  poteftutfulminis  materiainftcir  turbinis  agitataarboremcon- 
torqueat ,  aimque  arbor  fixis  ftat  radicibus ,  truncus  fzpe  in  longum  fcilTus 
appareat.  Cum  arbor  evellitur,  tum  ex  filfurae ,  &  ftris  aut  raro,  aut  nunquam 
cernuntur. 

4".  Fulminis  materia  cumaut  occurfu  duri  corporis  ,autipfiusaerisrefiften- 
tia  in  plures  partes  abit ,  tum  plures  quoque  &  varios  procreat  effedus,  &  in- 
varias  interdum  flammas ,  aut  globos  hucilluc  difcurrcntes  diftrahitur. 

5  °.  Qnod  ad  effoAus  fulminis  attinet ,  li  vulgo  affvruntur.  Illx(a  vagina  in 
tcrdumcniemfiindit ,  atqueinvioIatoHgno,  utait  Seneca,circa  pila  ferrum 
omnc  diftillatjaut  loculis  integris  conflaturargentum.  Id  fine  ex  fummo  illius 
fl.unma:  aidore  ,  &  incredibili  motus  celeritate  proficifcitur  ;  fere  ut  iampadis 
fl.UTima  per  tubumvibratavitrum,  ^  metalla  fundi  folenc,  Fieri  etiampotcft, 
iit  halitus  nitcofi,  Sc  volatiles  durifl^ima  qu.tque  corpora  penetrcnt ;  imo  &:  fer- 
uim  candensvellevi  fulphuriscontadu  Iiqu.iri  foiet.  Vix  aucemid  crediderim 
fracSo  dolio  vinum  aliquando  iflu  fulminis  incruftari ;  mt  eti.im  interdnm  con- 
glaciari.  Stat ,  inquit  Seneca , intra  dolium  vinum  ;  necultra  triduum  vigor  ille 
durat.  An  forte  non  eadem  eft  femper,  &  hujufmodi  exhalatio  ,  qux  fulmen 
accendit?  Si  pinguis  fuerit ,  &  oleola  ,  mollia  tantum  adurit  corpora;  li  psw 
netrans  8c  fubtite  ,cedenti  materii  parcet ,  obftantia  quxqae  pcrfringet.  Sic 


DE   METEOR  IS.  581 

aqua  forris  metalla  dilTolvit,  non  ceram,  vel  lignum.  Exhalatio  vero  ex  qua 
fulmen  cuditur  ,  multum  nitri,  bituminis,  fulphuris,  &  falis  volatiliscontinet. 
Neque  hic  excutio  an  partes  terreftres  in  mediam  aeris  regionem  fubla- 
t£E  cum  nitrofis ,  &  fulphureis  fumis  incenfx  in  lapidem  quandoque  abeaiit. 
Quamquam  nemo  ex  veteribus  ante  Avicennam  hujus  lapidis  ceraunii  memi- 
nerit,  &  mirum  videri  poffit  nuUum  in  magnis  urbibus,ut  in  hac  civitateun- 
quam  vifum  fuilfe. 

lUud  potius  merito  quxri  poteft  ,  cur  excelfa  quique  fxpius  fulmineician- 
tur :  an  forte  quod  plerumque  nubes  circa  latera  dehilcat ,  &  ex  ea  parte  exha- 
latio  inflammata  erumpens  ex  obliquo,  non  refta  deorfum  decidat.  Hinc  ex- 
celfi  qu3E  funt ,  ex  tranfverfo  occurrunt.  Deind*  cum  nubes  in  media  ,  &  in- 
fima  fui  parte  eft  difrumpenda  ,id  prxcipue  accjdit  ubi  corpus  excelfum  fubji- 
cirur.  Id  enim  aeris  defcenfui  obfiftit ,  eflicitque  ut  in  diverfas  partes  diftraha- 
tur:  aerismotumnubesconfequitur,  atque  in  eo  loco  dehifcit,  &c  quafi  viam 
fulmini  fternit. 

Sed  cur  vinum ,  &  liquores  in  cellis  turbari  folent ,  Sc  acefcere ,  cum  vehe- 
mentius  tonat.  An  tremulus  aeris  motus  id  efficit ;  an  potius  occultum  quod- 
dam  eft  in  aere  fermentum  ,  quod  confuetum  partium  infenfibilium  motum 
perturbat ,  &  corrumpit ;  Hoc  utique  effe  veriumilius  hinc  probat  Boylius , 
quod  cum  vitrum  cercvifa  impletum  hermetice  figillairet ,  poft  magna  tonitrua 
nihil  hic  liquor  de  vi  fua,  &  fapore  amifit  :  cum  doliis  conclufa  pene  omnis 
acefceret :  quod  cxhalatioilladiflRifa  peraerem  dolia  quidem  penetraret ,  vi- 
irum  non  item.  Addit  illud  quoque  carbones  fofliles  in  cellis  vinariis  accen- 
fos  cum  tonat,cerevifiamacorruptione  defenderc  :  vel  quod  fulphureos ,  Sc 
corrumpentes  halitus  ignis  difcutiat ;  vel  quod  vim  eorum  obtundat ,  dum  fi- 
guram  halituum  ,  aut  magnitudinem  ,  aut  texturam  mutat. 

Jam  reliquas  impreffiones  igneas  perfttingamus.  Primo  occurrit  ignis  fatuus 
qui  nihil  eft  prxter  halitum  pinguem  ,  &  tenacem  ,  nullo  igneflagrantem,  fed 
jnftar  lampyiidum  ,  aut  ligni  putridi  lucentem.  Ejufmodi  ignes  circa  coemete- 
ria,&paludes  frequentius  dikurrnnt:  quod  ex  pingui ,  &  vifcofo  halitu  pro- 
deant.  Autumni  tempore  ,  imo&  in  regionibus  fervidis  funt  crebriores :  quod 
pinguis  humor  magno  folis  ardore  elici,&  digeri  foleat. 

Stcllx  difcurrentes  prope  terram  inccnduntur.  H^  videntur  difcurrere.quod 
aer  hisexhalationibus  fit  refertus ,  &  accenfus  halitus  pabuli  fui  venam  fequa- 
*ur.  Interim  velut  igne  continuo  totum  iter  fignant :  quia  vifus  non  fubfequi- 
tur  momenta  currentis ,  fed  videt  fimul  unde  exierit ,  &  quo  pervenerit,  ut  in 
titione  circumafto ,  qui  fpeciem  circuli  ignei  prxbet. 

Communis  horum  omnium  materia  hnlitus  eftpinguis ,  &  vifcoiiis ,  qui  ple- 
rumque  acccnditur :  five  cum  fpiritus  in  nube  conclufus  volutatur ,  ut  in  folgu- 
re  -,  five  cum  tenuis  eft  vapor  &  copiofa  cxhalatio  fulphurea  ,  ac  nulla  nubes 
cernitur :  tum  enim  prx  magna  agitatione  fulphureus  halitus  fe  fe  expedic  a  va- 
pore ,  &  fine  crepitu  in  ftella: ,  aut  globuh  ignei  modum  c  tublimi  aere  in 
terram  ruit. 

Cum  exhalatio  accenfa  inmucronem  acuitur ,  pyramidis  •,  fi  teres  fit ,  &  cy- 
lindrica,  columnx  5  fiakiore  faftigio  fcriuillet ,  facis ,  fi  rotunda  fit ,  &  plana, 
ciypeijfi  oblonga  ,&tranfverfa,  trahisjfimedise  partes  intumefcant,draconis 

B  b  b    iij 


;Si  PHYSIC^    PARS  SECUNDA 

nomen  accipit.  Qaod  C\  globus  igncus  circum  fe  floccos  penfiles  inftar  lan» 
prasferat,  ac  faltu  mcondito  lafciviat,  capr^  faltantis  nomen  obtinebit.  Sti- 
pula:  dicuntiir  ,  cum  globus  igneus  non  apparet ,  fed  exhalatio  late  difperfa  in- 
cenfas  ftipulas,  au:  paleas  exhibet. 

Cum  ignes  illi  materii  tenui ,  &fubtili  infideant.facile  extinguuntur  :  nam 
fi  craffiori  adhaireant  materia: ,  fubito  decidunt ,  ac  proprio  renitente  ponde- 
re  diutiusin  acre  fufpendinonpolTiint.  Quare  ttabes  qus  aliquandiu  perfeve- 
rant  (  qualcm  fe  vidilfe  AquisSextiis  anno  1657  abortu  in  occafum  pntervo- 
lantem  teftatur  Galfendus,  qux  eodem  tempore  in  tota  Occitania  vifa  eft ) 
infublimi  forfon  aere  formantur.  Annoi676,  die  31  Martii  hora  feptima  aira 
femilfe  ,  (  utin  commentariis  Regii  Academiae  clariiT]  Caflino  Bononia  fcri- 
ptum  reperio  )  hujusgeneris  ignea  impreflTio  viiaeftBononix  :  hujuscaput  lu- 
nam  magnitudine  sqiiab.it,  &  inftar  folis  poft  pluviam  in  vaporofo  aere  k;- 
cidum  apparebat,  longampoft  fe  caudam  (cintillantem  irahens ,  motu  celer- 
xJmo  ab  ortu  in  occafum  fpatio  fere  4  minutorum  abreptum  prope  horizon- 
tem  majus  apparuit,  terra  inftar  ignis  rubefcente.  Tum  magnusftrepitus,  qua- 
lem  fere  ignes  mifTiles  difruptis  chartis  efificiunt,  auditus  eft  ,  &  nubibus , 
aut  fumo  petmiftum  evanuit  :  tumque  odor  fulphureus ,  aut  bituminofus  ae- 
remimplevit.  Coslum  ftatim  cx  fereno  nubibus  obdudum  fuit ,  &  nofte  ali- 
quantulum  pluit :  cum  ante  quatuor  menfes  non  pluiftet.  Eadem  hora  multis  in. 
locis  Italiz ,  &  Florcntias  imprimis  cum  ingenti  fono  id  apparuilfe  ferunt.  Ac  de 
mixtis  imperfeftis  tantum.  Nunc  dc  iride ,  &  aliis  impreffionibus  quae  em- 
phaticas  ,  feu  apparcntes  dicuntur  ,  agendumeft.  Qiiilocus  cum  fi:  fubobfcu- 
rior ,  ab  incipientibus  pr.Ttermitti  poteft.  Sed  prius  nobis  de  natura  colorum 
qui  apparentes  dici  folent ,  quidam  funt  praemittenda. 

GAPUT      XI. 

Se  Iridis   Cohribtis. 

DE  loco  ,  natura ,  coloribus ,  &  figura  iridis  jam  milla  pene  eft  inter  Phi- 
lofophos  contentio.  Nam  omnes  fere  qui  rem  acriori  animo  expende- 
runt,in  fententia  Cartcfiiacqmefcunt.  Sed  cum  ea  demonftrari  vix  poflit,  nifi 
4emonftrationes  c  fecretiori  Mathefi  deprom.ptx  adhibcantur  ,  qu.x  ncc  publici 
fimt  faporis ,  neque  hoc  loco  afferri  debent ,  rem  omnem  quam  poterimus  di- 
lucide  Phyficis  rationibus,  &  experimentis  firmatam  exponemus. 

Ac  primum  quidcm  id  ccrtum  videtur,  &  exploratum  irim  in  nube  rorida  , 
aut  globulis  .iqueis  e  nube  delabcntibus  formari.  Unde  fi  forte  fub  exortum  fo- 
lis  virentia  prati  gramina  rore  afperfa  confpicias,  finguli  roris  globuli  ex  certo 
Ctu  ,  &  loco  Ipcdati  omnes  iridis  coloresexhibebunt.  Eft  quidam  in  Provincia 
locus ,  Sillantium  vocant ,  ubi  fluviolus  c  pricelfa  rupe  magno  impetu  pra:- 
cipitatus ,  &  vapore  rorido  ,  tanquam  minutifTimo  pulvere  circumfiiius  ,  irim 
fere  pcrcnnem  .  refte  G,  ir.-ndo  ,  exhibct.  Sic  ubi  aquam  fole  averfo  ore  fpar- 
gimus ,  h.rc  irim  plerumque  exprimit 

z.  Hinc  feq  litur  cxvaiia  luminis  rcflexione,  &reftadione  varios iridis co- 
lores  emergere.  Quo  auteni  modo  id  fiat,ingeniofe  explicat  Catiefius.  Sed  cum 


DE    METEORIS.  5?^ 

varietatem  colorum  aglobulislecundi  elementi  circa  fuum  cencrum  gyr^iitibus 
repetit,  rem  fatis  obfcuram  majore  obfcuritate  involvit.  Globuli  enim,  ut  ei 
videtur,  a  corpore  lucido  reda  impulfi  luminis  (enfum  efficiunt.  Sed  ubi  circa 
fuum  centrumvelocius  torquentur,  auttardius,  varios  colores  imprimunc  : 
album  vel  flavum  colorem  inducunt ,  ciim  iila  rotatio  fere  squalis  eft  redto 
globulorum  impulfui ;  ubi  circumvolutio  globulorum  celerior  eft  quam  re£lus 
eorum  impulfus,  tum  colorruberemergit:contra  evenit  in  cxruleo ,  &  nigro. 
Sed  illud  vix  crediderim  radios  luminis ,  aut  potius  globulos  fecundi  elemcnti 
circa  fuum  centrum  tanta  pernicitatemoveripofle,  ut  redam  luminis  emiflio- 
nem ,  c\ux  in  momento  perficitur ,  longe  fuperent.  Quare  iis  miflis  qux  tota  in 
conjedturis  funt  pofita  ,  ad  certiora  veniamus. 

}.  Qusdam  ut  experientise  principia  ftatuit  D.  MarUtte  in  tradtatu  quem 
nuper  emifit  in  publicum ,  qusque  magnam  iis  quae  diduri  fumus  ,  lucem  aflK;- 
renr.  Supponititaque  lucis  radium  eumque  folidum  qualis  perforamencubicu- 
liclaufifubire  intelligitur,  exmediorariori  in  denfius,  ut  ex  aere  in  aquam 
oblique  incidentem  fic  frangi ,  &  inflefti ,  ut  pars  illius  interior  fiat  concava , 
excerior  convexa  :  cum  verfus  perpendiculum  frangatur,  Utin  figura  appofita 

cernere  eft  radium  foli- 
dum  E  F ,  G  H ,  ex  aere 
in  vas  aqua  plenum  inci- 
dentem.  Vas  autem  iu 
obfcuro  cubieulo  pofi- 
tum  per  tenue  foramen 
lucem  excipiat.  Itaque 
radius  fradus  erit  F I,  H, 
L,  Quod  fi  corpusalbunv 
in  fundo  vafis  I L  appo- 
natur  ,  tum  id  liquebic 
experientia,  radiumfra-. 
(flum  concava  fui  parte 
iii  colores  debiliores  abire  :adeo  ut  ciruleus  in  I  appareat ,  &  in  convexa  fui 
parte  prope  L  ruber  aut  flavus  videatur :  atque  hxc  eft  conftans  naturs  lex. 

4.  Si  radius  luminis  er 
^^re  in  aquam  incurrens  in- 
curvecur  ob  refradionem,  & 
coloribus  cingatur ,  ut  radius 
EF  DH  folidus  ,  fra(Stus  in 
FH  incurvatur  ,  &  in  colores 
varios  degenerat  in  M  I:cum 
c  fcypho  aqua  pleno  A  B  C, 
egreditur  in  aerem,&  iterum 
frangituf  in  M  I  G  L  ,  cum 
in  eafdem  partes  incurvetur, 
eofdem,  fed  vividiores  fcrvac 
colores  in  G  L  :  adeo  uc  co. 
lor  ruber  fic  vegecior  in  L  , 


jS^.  PHYSIC^  PARS   SECUNDA. 

quam  in  I;  piirpureiis,  &  cacruleus  fint  itidem  fortiores  prope  G  ,  quam  verfiis 

M  :  quod  experiri  facillimum  eft. 

j .  At  Ci  radius  bis  refringatur,fed  eandem  inflexionem ,  feu  curvaturam  non 
fervetjtum  poft  fecundam  refraftiontm  nulli  emergent  colores.  Sic  radiusfo- 
Itdus  EF  ,  GH  in  priori  figura  cx  aere  in  vas  AB  aqua  plenum  incidens 
infleftitur ,  &  variis  coloribus  tingicur  in  1  &  L ,  fed  in  exitu  cx  aqua  in  aerem 
fic  franf  itur  in  I  M  &  L  N  ut  quse  pars  erat  interior,&  cava  ,  jam  fiat  exterioti 
&  convexa :  adeo  ut  pene  in  redlami  lineam  reftimatur.  Quarc  colores  quidem 


in  I  L  apparent ,  fed  nuHi  amplius  cernunrar  verfus  M  N.  Imo  fi  fpeculnm 
in  I  L,  aut  hydrargyrus  adhibeatur,  qui  radios  refledat  verfus  O  P  :  etfi 
coloresappareantin  IL,  nulli  tamen  cernunturin  O  P.  Nam  qui  radiierant 
exteriorcs  in  ingrdfu nempe  GH,  H  L  fiunt  interiores  poft reflexionem : 
unde  omnis  color  deftruitur  :  cum  eadem  radiorum  inflexio  non  maneat.  Qui 
vero  refle£tuntur  in  aquae  fuperficie  F  H ,  in  S  C ,  ii  quoque  nuUis  tinguntur 
coloribus. 

Verumea  res  mihi  videtur  digna,  quas  paulouberins  explicetur:  prasfertim 
cum  poft  alteram  hujus  operis  editionem  D.  Mariottc  eximium  de  coloribus 
traftatum  publici  juris  feccrit.  Ex  quo  quidem  qua:  &  intelledu  erunt  faciUora, 
& utiliora  videbuntur,  his  omiflis  qus  Geometrix  peritiam  poftulani,  decer- 
pam. 

Ac  primOm  quidem  fieri 
folent  trigona ,  feu  prifmata 
vitrea  quibus  radii  luminis 
variis  tinguntur  coloribus. 
Sit  ex.  gr.  prifmatis  fe£lio  A 
B  C  triangulum  fcilicet  rec- 
tum  hibens  angulu  11  C  ,  fit- 
angulus  A,  4.0  graduum,tum 
anguliis  B  erit  50  graduum. 
Nam  fupra  demonftratum 
fuic  tres  angulos  cujufque 
trianguli  fimul  fiimptos  acqua- 
ri  duobusrrftis,  feuiSogra- 
dibus.  Bifis  ABfic  obverta- 


DE  METEORIS.  jgj 

iBr  fdiutradium  folidum  cxcipiatad  perpendiculum  E  F  G  H  ,  obumbrata  vi- 
delicet  fupetficie  A  B ,  pateat  tantummodo  pars  vitri  F  H  fex  linearum  ,  aut 
circiter:  ra  .usirrifradbis  pe  vadet  uiquead  1  D  ,  ubi  in  ipfo  exitu  ftangetur 
vetfus  C ,  &  fiet  radius  loiidus  IL  D  O  :  adeo  ut  ex  legibus  refra^ionis  lupra 
expofitis  angulus  C  D  O  fere  15  grad.  luturus  fit.  Quod  fi  itaque  radius  ilie  re- 
fradhis  in  charta  patallela  ipfi  A  B  excipiatur  ,  &  7  aut  8  digitis  charca  a  vitr» 
removeatur  ;  intet  L  &  M  color  ruber  ;  flavus  inter  M  &  K  ,  fpatium  KS  al- 
bumapparebit  5  S  N  camvleo,  utNO  purpureo  colore  tmgetur. 

Quod  fi  charta  longius ,  ad  tres  ufque  pedes  a  vitreo  trigono  removeatur  ; 
flavus  Si  purpurcus  majus  fpatium  occupabunl  quam  tuber  &  cxruleus  ,  tum- 
que  lumcn  omne  in  charta  cxceptum  figuram  cvaltm  t xhibcbit,utm  paivafi- 
gura  a  b.cetnere  eft,ubi  coloium  Ipatia  delineantui:a  f.iubrumied  flavumjc  h- 
purum  &  candiduna  htmenjb  1  cacruleuiin,i  l  b  purpureum  colorem  exhibec;clia. 
mcter  a  b,juxta  colorum  fctit  m    ab  eodem  Authore  vocitatur- 

3.  Cum  chartapropioreft  vitro  &  4  digitis  ,  aut  circitcr  ab  eo  tantum- 
modo  remota,  colores  duntaxat  duo  fiavus  &  cxtuleus  apparent  ;  uti  &  in 
aqua:  fundo  hos  duos  tantummodo  colores  videri  diximus ,  cum  aqua  non  eft 
altior  5  aut  6  digitis :  ubi  minor  eft  diftantia  duobus  digitis ,  purum  dunta:(at 
lumen  ,  nuUi  colorcs  cernuntur. 

4.  Addiftantiamquatuot  vel  circiter  pedumnullus  amplius  cernitur  candorj 
ac poft  loaut  11  pedum  intervallum  ca^ruU us  &  flavus  fic  di)atantur,ut  ex utriuC 
que  permiftione  viridis  color  emergat.  Norunt  enim  infedlores  ex  flavi  &  ca:- 
rulei  mixtione  viridem  effici  colorem.  Quin  etiam  ad  csruleam  fulphutis ,  aut 
fpiritus  vini  flamnaamfiflos  aliquis  flavo  coiore  tin^tus  confpiciatur ,  is  viri- 
dis  appatebit. 

j.  Sublato  quidem  prifmate  lux  per  fftramen  ex;ceptum  in  charta  (emper  ro- 
tnnda  cernitur ;  prifmatis  interjeftu  ovalem  ,  ut  diximus ,  figuram  afftdtat.  Sed 
dian^ter,  quas  leriem  colotum  indieat ,  nempea  b  altcia  diamettocd,  qux 
priorem  ad  angulos  redos  interfecat,  multo  minor  eft  ,  ubi  charta  a  vitro  non 
iongius  quamtribusautquatuor  digitisremovetut  ;  adunius  aut  circiter  pcdis 
diftantiam  Uimen  cireu!un>  pene  efficit -rCum  jaut  8  pedibiis  charta  removc- 
tur,  diameter  quas  feriem  colorum  exprimit ,  quater  aut  quinquies  major  eft 
alteiadiametro  ,  &  eomajor,  quo  inea  D  o  propius  ad  latus  prifmatis  D  c  ac- 
cedit.  Ex  quibusid  colligitur,hanc  colorum  varietatem  non  aha  ex  caufa  profi- 
cifci,  quam  e»  varialuminismodificatione,  cum  id  refringitur  :  adeo  ut  ra- 
dii  incurvati,quaparte  inflexioconvexa  eft,  lubrum  ,  aut  flavum,  ut  cx 
parte  concavacaruleumaut  Durpureum  colorcm  exhibent :  five  radii  ex  aqua, 
aut  vitro  exeant ,  perinde  eft.  An  forte  hujus  tam  mirabilis  effeftus  ea  eft  cau- 
fa,  quod  r^dii  cx  pirte  convexa  moveri  facilius  portint,  quam  ex  cava  ,  ubi 
magis  coardtinrurjanaiia  fubeftcaufa  occultior;  id  videtur  certum  ex  vatia 
hjminis  modifiiatione  varias  quoque  in  vifus  organo  ficri  impreffiones  ,  &  CO' 
lorum  porceptiones. 

4.Hircefficiturfcciindas,aut  tettias  tefiaftionesdumradiorufitum  nonmutct, 
eofdem  co'ores  "^W  vividiores  procreare.  Secunds  enim  refra£tiones  radios  mul- 
tumdilpetf^.unc,  I  luc  vuidtmcoloremftatimexhibeni.  Ubi  autcm  tefraftiones 
Tom.I/.  Ccc 


S$g  P  H  Y  SIC^   PARS  SECUNDA. 

fuiit  mediocres,  nonitadisjiciunmr  radii,  neque  aliialios  attingiint  aut  prx- 
■tergrediuntur ,  ut  eos  vegeiiores  efficiant  ,  aui  lucem  puram  ,  qui  inceriores 
paBtes  occupat  ,  deftruant. 

Intrigono  vitreo  &  ^quilatero  tertiae 
interdum  fiuntrefra£t.ones,  fed  excolo- 
re$ ,  quod  radiorum  fitiis  pcrmutetur.  Sit 
ex.  gr.  prifma  vitreum  A  B  C  ,  raduis  loli- 
dus  luminis  D  E  ,  F  g,  qui  oblique  inci- 
dens  frangitur  primum  in  E  g,  feu  in  ipfo 
ingrelfa  ,  tum  in  H I,  &  pars  luminis  fra- 
fta  colores  vividos  Q_L  exhibet :  quod 
radii  fitum  fuum  tueantur,  quiqueinpri- 
ma  refradione  erant  convexi ,  in  fecunda 
refradione  fint  itidem  convexi ,  ut  H  Qj 
fecunda  h.xc  refraftio  colorum  vim  adeo 
auget,  ut  viridis  color  ftatim  apparear. 
Cum  autem  pars  luminis  refleAatur  ab  H  1  in  M  N,&  tertio  refringatur  in  o 
q  ,  fic  tamen  ut  qui  erat  radius  convexus  in  prima  refraftione  nempe  E  H ,  poft 
hanc  reflexionem  &  refradtionem  fiat  concavus  H  M,  &  M  o  :  unde  &  colores 
nuUi  in  o  q  apparebunt.  Ex  iis  nonnulla  velut  corollaria  deduci  poirunr. 

1°  Cumlux  rcfradaeft  uberior,  tumnullusaut  tenuiscolorexoritur,  Sic  lux 
per  vitrum  coloratum  excepta  ,  ubi  in  foco  vitri  convexi  colligitur ,  omnem  co- 
lorem  exuit,  &  candida  cernitur.  Sic  radii  folidi  partes  quae  a  toto  corpore  fo- 
Liri  lucem  accipiunt  ,  etiam  refrafti  &  in  fuperficie  candida  excepti  nullum 
pribent  colorem.  Itaque  colores  funt  fortiores ,  quo  radii  refrafti  magis  dis- 
jiciuntur ,  idque  fit  cum  major  eft  refradio ,  ac  radii  eundem  fitum  con vexitatis 
&  cavitatis  tuentur  ,  iique  in  penumbra  tantummodo  colores  fui  copiam  fa- 
ciunt :  cum  enim  lux  integra  a  fole  profefta  recipitut ,  ibi  candor  duntaxatcer- 
nitar. 

2''  Cum  refraftiones  magns  funt,  five  una  fit  aut  multiplex ,  dummodo  non 
fmtfibicontrarix,inmedioviridiscolorapparct,  ex  permiftione  flavi&cim- 
lei.  Ubi  refradiones  funtmediocres ,  viridis  color  nonnifiinlongadiftantia  fe 
videndum  prsbec ;  fed  ubi  parvx  admodum  funt  refraftiones ,  vix  colores  in- 
lueri  licet  nifi  in  certa  diftantia  :  viridis  autem  color  nufqnam  cernitur. 

5oRadii  qui  extremos  colores  rubrum  ncmpe  &  purpureum  creant ,  plus  fa- 
tis  difperountiir  :  nam  quafi  a  partibns  interioribus  radii  lolidi  excroiium  pro- 
iruduntur  ,  fere  utfit  in  aqua  per  tubum  filicnte ,  quK  in  ipfo  exitu  eodem  di- 
ricitur  ,  led  mox  disjiciuntur  partes  ejus  extcriores. 

40  Cum  radii  fecundam,  eamque  xqualem  patiuntur  refraftionem ,  &extre- 
mi  fitum  commutant  ,coIores ,  ut  didum  fuit ,  omnino  evanefcunt ,  &  lux  pu- 
racernitur.  Quod  fi  fecunda  refraflio  fit  minor,  iidem  manent  colores,  fed 
multumdebilitati :  fi  major  fitrefra6tio,colorescommutantur,  &  quo  major 
fucrit ,  hoc  vividiores  erunt  colores. 

Res  in  figura  erit  apertior.  Sit  vitrum  fitis  denfum  A  B  QL  radius  folidus«lumi- 
nis  EFGH  oblique  incidens ,  in  ip(o  ingreflli  fic  frangimr  ,  ut  radius  G 
H  fit  convexus :  fed  in  exicu  c  vkro  fradus  m  L  N  fit  concavus ,  nulli  adeo  co- 


DE   METEORIS, 


3V 


lores  in  M  N  appare- 
bun^iuijamrupra  innui- 
mus. 

i.  Non  vitrunn,  fed  vas 
apercum  fic  A  B  Q.L ,  7 
autSdigitos  al{iim,in  cu- 
jus  fundo  L  fit  hydrar- 
gyrus  uno  aut  altero  di- 
gito  altus  ,  aqua  pura  uf- 
quead  fummum  vafis  fu- 
perfufa  ;  radius  folidus 
oblique  ut  prius  incidat, 
q\ii  refradus  flavum  colorem  in  L  ,  catruleum  in  I  exhibebic  ;  Hydrargytus 
vero  hos  radios  inilar  fpeculi  reflcdlet  in  OP,ndeo  uc  trianguli  F  lO  duo  angu- 
Ji  F  &  O  fintxquales  i  unde  in  fccunda  refraftione  ,  feu  in  exitu  radius  O  q  .  ex  • 
aqua Jcmergens  refpondcbit  I  F,  fed  curvatura  commutata.  Lux  cxcepta 
adyaut  0(Slo  digitorum  diftantiam  pura&candida  apparebit,  quod  radii  fi. 
tlim  commutaverint ;  quemadmodum  &  radii  F  S ,  &  H  C  ab  aqua  ftatim  re- 
flexi.  Radius  tamen  in  exitu  fubflavo  ,  &  ca:ruleo  colore  tintfkus  aliquantulum 
prope  aquae  fuperficiem  videbitur  ,  quod  eos  colorcs  fervet ,  quos  in  aqua  ade- 
ptuseftinpun(9:is  IL  •,  fedfecundarcfradio  eoscolorcsdelet,quos  prima  de- 
derat  refradio,  deeftin  figura  litcra  q,fed  faeili  intelli^itur. 

3.  Quod  fi  loco  hydrargyii  fpeculum  metallieum  &  parvum ,  in  fundo  vafis  I 
Ladhibeas,idqueprout  libuerit  convertatur,  ut  angulusLP  A  augeatur,  vel 
minuatur ;  cum  angulus  L  P  H  major  fuerit  angulo  H ,  &  radii  a  punftis  l  L re- 
fleftenturin  VQ^inter  H  &0,  &  radius  IV  frangetur  in  V  y,  tum  quidem 
jninorfuturaeft  radiorum  inflexio  ,  &licec  radiifitum  priorem  commutarint, 
tamen  iidem  manebunt  colores ,  fed  multo  dilutiores  :  adeo  ut  puniSum  x,  fub- 

^avo,  pundum  y  carruleo  leviter  inficiatur. 

4.  Quod  Ci  radii  a  fpeculo  in  punftis  I L  collocato  refifiant  in  h  m  ,  inter  A  &: 
F,&  in  punda  f  gabeant  refradii:  tum  extremi  radii  fitum  non  commutabunt ; 
fed  quiconvexus  fuit  in  priore  refraftione  G  H  L  ,  manebit  convexus  in  fe- 
cunda ,  nimirum  L  h  f ,  tiimque  rubro  &  vivido  colore  tingetur  in  f ,  cui  flavus 
fubjicietur  Radius  verom  gpurpureocolore  nitens  apparebit,  qui  csruleum' 
excipiet:  Ac  viridis  color  in  mediocri  diftamia  confpicictur. 

5.Jam  fi  fpeculum  in  I  Lpofitum  ficconvertas ,  ut  radius  folidus  F  L  reflecSba- 
tur  nner  P  &  D  ,  feu  extremum  lineac  ut  in  a  b  ,  adeo  ui  admodum  obliqua  fit 
inflexio,tum  radii  fitum  &  colores  commutabunt;quia  radiusLb  qui  intra  aquam ' 
ruber  erat,  purpureus  extra  aquam  fiituruscft-,  &  quo  inflexio  aut  obliquitas' 
m;)jor  fuerit,  hoc  colores  erunt  vividiores  :  dum  radiiadj  aut  6  pedumjnter- 
vallum  cxcipiantur. 

Ex  iifdem  utique  principiis  innumera  pene  explicari  poffunt  tum  naturx,  tum • 
arti^  phxnomena.  I    Vitra  multiplici  fuperficie  ^xx6\iA,v.lurjettesafacettes, 
cujurmodi  eft  A  F,  idem  objedtum  ,  ut  a  f  q".od  album  fupponitur,  oculo  in  X 
conftituto  fic  exh  bet ,  ut  p-r  fupei  ficies  e  d ,  &  b  c  direfte  ob verias ,  unum  & 
citra  colorem  videatur ,  per  radios  nimirum  ircefraifios.  Sed  per  trigonum  auc 

Ccc  ij 


PHYSlCiC   PARS   SBCUNDA. 

prifmaAe  b  yiJ^ 
debitur  in  g  h, 
per  radios  refra- 
ftos :  pundiim  a 
in  g  videbituc 
purpureum ,  aut 
cxruleum  ,  uu 
punftum  f  in  h 
apparebit  fubru* 
brum,aut  fubfla- 
vum.  Eadem  ra- 
tione  idem  obje- 
6lum  videbitur 
in  I  K  ',  rubrutn 
in  I ,  &  purpu- 
reum  in  K-  Ec 
'fcluo  plures  erunt  fuperficies,  hoc  plurTbus  in  locis  objedom  confpicieturj  &  co.. 
'lorcs  erunt  vegetiores ,  quo  majores  erunt  refraftiones. 

zo  Cum  autem  in  pennis  quarumdam  avium  quxdam  tranfverfac  plumulae  in- 
ftar  prifmatis  vitrei  fint  incifx ,  &  aliquantulum  fint  diaphanae ,  non  tnirum  fi 
objedla  quac  per  eas  plumulas  intuemur ,  variis  tingant  coloribus. 

3°  Non  diUimiU  ratione  piU  ex  variis  fibrilUs  compofiti  varias  luminis  refra-' 
ftioncs  efficiunt.  Unde  capillus  pupillac  ad  perpendiculum  imminens  acccn- 
fx  candelae  flammulas  hinc  inde  variis  coloribus  infedas  exhibet.  Sicoc- 
clufis  pene  &  annuentibus  ocuUs  palpebrarum  ciUa  hujus  generis  pharnomena 
&radios  difcolores  exhibent.  Qui  vero  radii  oblongi  &excolores  plerumque 
cernuntur ,  fuperior  unus ,  infcrior  aher ,  ii  potius  ex  reflexione  radiorum  in  pi- 
los  interiores  ciUorum  oriuntur  ,  qui  ad  oculos  ufque  perveniunt. 

Qui  verocolores  in  adamante  poUto  &  incifo  cernuntur  ,  ii  profeflo  ex  ra- 
diis  aut  refradis ,  aut  irrefradlis  ,  quique  adamantem  penetrarunt ,  &  in  fum- 
mam  refleduntur  fuperficiem,omnino  videntur  prodiilfe.  li  quippeduminae- 
rem  exeunt ,  iis  non  funt  diffimiles  qui  ex  trigono  vitreo  refraiiii  emergunt. 

Atque  hjEC  de  iis  coloribus ,  qui  apparentes  vocitantur  ,  fatis  fufe  cx  vir© 
doftiffimo  idcirco  praemifimus  ,  ut  qux  diduri  fumus  de  Iride  faciUus  intelli- 
gantur. 

6.  Quocirca  ut  iridis  coloresin  guttulls  aqux  formentur  ^neceffe  eft  primo 
utradii  dupUcem  quidem  refraftionem  patiantur,  tum  in  ipfo  ingrelfu  ,  tum 
in  exita:  fic  tamen  ut  eadem  maneat  curvatura  ,  aut  inflexio.  Secundo,  iUud 
quoque  requiritur  ut  radii  fatis  vcgeti  ad  oculum  perveniant.  Quo  autem  id 
modo  fiat ,  ingeniofe  admodum  expUcat  D.  des  Cartes,  &  muko  dilucidius  D. 
^^o)!7<««/r.Exiftimant  itaqueeoshiminis  radios  tingi  coloribus  in  primaria  iri- 
•dc ,  qui  dupUcem  refradionem ,  cum  una  reflexione  patiuntur :  fictres  radii.a 


DE  M  ETEORIS.  jg^ 

G  EQ^fcLi  ^  folis  diametro 
prodeun  tcs,&primum  fratSi 
in  HFR  ,  decft   littera,  tiim 
reflexi  inIKS,iterum  refra. 
.a:i  in  T  N  L,ad  oculum  V  P 
M  fic  perveniunt ,  ut  pun- 
Qiwm  fuperius  G  rubro  co- 
lore  tinftum  appareatinV  , 
centmm  folis  E  flavo  colore 
inP,&p3rs  infima  folis  Q_ 
czruleo  ,  aut  purpureo  co- 
lore  tingatur  in  M. 
7.  Quo  autemradii  luminis 
fint  cfficaccs ,  &  in  colores 
iiabeatil,  necefle eftut  denfiores  ad  oculum  perveniant,  &  pene  paralleli :  quod 
.: itum  acciditjCum  rc6la  a  centro  folis  O  duda  (nam  eft  parallela  redq  EF)in  pun- 
;£lum  N,angulum  efficitcum  radioadoculi  centrum  appellentc  NP,^!  gr,  &}o 
irin.Tum  enim  ex  calculo  ipfo  radios  eire,&  denfiores^&minus  divergentes  de- 
monftratur  :  fed  hocipfum  luculenter  demonftrat  experientia.  Quod  fi  enim 
-phialamaqua  plenam  obfcuri  cubiculi  foramini,perquodradiifolares  admit- 
.tuntur,  ineo  fituobjeceris,  &aptecollocaveris,  autoculum,  ut  angulus  Ct 
.4.1  fere  graduum ,  aut  chartam  candidam  ,  tum  color  cairuleus  in  M ,  flavus 
in  P  ,  &  ruber  in  V  confpicietur. 

S.  Verum  idipfum  nobis  clarius  explicat  D.  'M.ariotte.  Sit  itaque  A  C  B  D 
aqux  gutta,  autphiala  vitrea  cuiaqua  infufa  eft  ,  quasque  cubiculi  claufi  fora- 
fmini,  per  quod  radii  folares  fubeant,  ita  objiciatur,  ut  radius  folaris  T  A  B  per 
meduim  phialar  tranfeat ;  is  quidem  irrefra£lus,  &  citra  uUum  colorem  pertran- 
rfibit.  Paululum  remota  phiala  radii  a  fole  prodeuntes ,  quique  propterimmen- 
•iam  diftantiam  ut  paralleli  concipiuntur ,  quandiu  incidcnt  in  partem  quadran- 

,  tis  A  C  viciniorem  pundlo  A  , 


HK 


iridis  colores  non  dabunt :  donec 
.  circa  punfta  G  F  ,  hoc  eft  circa 
fexagefimum  gradum  incidant: 
utradiiHF,  K  G:  tum  enim  fie 
franguntur  in  F,G  ut  ad  idem  fe. 
re  punftum  L  peryeniant;  atque 
hinc  rcfiedlantur  in  M  N,  &efli. 
ciant  radios  LN  ,  &  L  M  ,  radiis 
GL ,  &  F  L  xquales  :  qui  rur- 
fum  refradi  in  N  P  ,  M  O  fere 
paralleli  ad  oculum  in  P  O  col- 
locatum  perveniunt ,  ncc  curva- 
turam  mutant :  nam  K  G  interior 
fit  N  P  itidem  interior ,  qui  iii 
cxruleum ,  aut  purpureum  colo- 
rem  abit. 

C  c  c      lij 


590  PHYSrC^  PARS    SECUNDA. 

Ciim  itaqiie  extra  pun£la  F  G  radii  luminis  paralleli  A  B  fic  frangantur, 
uc  fefe  interfecent  -,  nec  paralleli  ,  &  conferti  ad  oculum  perveniant, 
non  fatis  iunt  validi  ut  fenftim  afficianc,  Sic  in  appofita  figura  radii  K  G,HF  , 

longe  u!tra  lexagefimum  gradum 
incidentes  inGF  frafti  incidunc 
inLS ;  hinc  refledluntur  in  M  N: 
adeo  uc  qui  erat  interior  KG,  G  L- 
fiat  exterior  L  N  ,  N  P  ,  quique 
incidendo  erat  exterior ,  &  con- 
vexus  HF,  fiat  interior ,  &  con- 
cavus  M  O.  Quare  juxta  naturas 
principium  fuperius  expofitum 
nulli  colores  apparebunt.  Acce- 
dit  illud  quoque  radios  c  gutta 
aqux  aut  phiala  vitrea,  NP,MO" 
nimium  divergentes  ,  fieri  debi- 
tiores ,  nec  ad  oculum  pervenire 
poire- 

9,  Ne  illud  quidem  cft  omitrendimieos  maxime  vel  in  iride  ,  vel  intrigo- 
no  ,  feu  in  prifmate  vitreo  radios  coloribus  tingi  qui  lucem  tenuem  aut 
penumbram  efficiunr.  Nam  in  ultima  figura  ponamus  rubrum  colorem 
m  P,  flavum  in  R  ,  csrruleum  in  Q^,  purpureum  in  O  apparere  :  pa- 
lam  eft  eos  prsfertim  radios  qui  ab  extremis  folis  partibus  exeunc,  hos 
colores  efficere  ,  eofque  efte  debiliores  :  qui  vero  radii  medias  iridis 
partes  penetranc  ,  cum  finc  uberiorcs  ,  puram  lucem  tantum  exhibcnc. 
Accedit  etiam  radios  ab  extremis  folis  partibus  ad  mediam  iridis  zonam 
pervenire ,  quorum  alii  rubrum ,  alii  purpureum  colorem  inducerent :  fed  con- 
fufife  fe  invicem  quodammododeftruunt,  &  nullum  gignunt  colorem.  Ulud 
quoque  manifeftum  eft  viridem  colorem  in  flavi ,  &  coerulei  confinio  fape  ap- 
parere :  quod  is  color  ex  flavj,  &  caErulci  permiftione  oriatur. 

Sed  cur  iris  in  arcum  ,  aut  in  femicirculum  fere  curvatur  ;  An  forte,  ut  jam 
alii  o^fervarunt ,  oculus  velut  in  apice  coni ,  feu  pyramidis  conftitutus ,  qu« 
m  eadem  fuperficie  contuetur  objcdta  ,  in  cadem  quoque  circumferentia  in- 
tuetur  :maximefiad  eorum  diftantiam  non  atcendat.  Eft  autem  oculus  in  tri- 
pHcis  velutconiapicibus  coilocatus ,  &c  radii  vifuales  eos  quos  diximus ,  effi- 
ciuntnnqulos  :  unde  non  mirum  eft  (i  juxta  quemque  angulum  certo  colori 
confpiciendo  apr.itum,  rubrum  v.  gr,  colorem  in  extimo  circulo,  pnrpureum 
aiit  cceruleumin  circulointimoconlpiciat-  Cumautem  aquae  guttuldcin  orbem 
difponantur  circa  vifionis  axem  ,  ipfius  iridis  colores  itidem  m  oibcm  difpofi- 
ticernuntur.  Sic  ubi  aquam  ore  fpirsrimus  fole  averlo,  tum  irim  artificia* 
lem ,  &  niillo  modo  a  naturali  diverfnn  efficimiis ,  cujus  colores  in  nub  m  op- 
pofit.im  transferiivus.^^ic  enim  res  eti.im  mxqualia  nobis  int.Tvallo  remotas, 
qmfi  xqualiter  a  nobis  diftirent ,  &  in  eadcm  :ftent  fuperficie  con'picimus, 
unde  &  turrium  faftigia ,  &  aves  ipf.is  in  fiiHimiori  acre  vol  mces ,  uti  (?,:  roicu 
res  iridisad  nubesipfas  referiiiuis  :  quotl  nltr.i  cf.rtum  &'  dcfinitiim  rpatiimi 
objedocum  diftantias  quafi  omnino  a:quales  judicemus,  Uade  iuterdum  plu- 


DE    METEORIS.  j^i 

\i£  guttuls  quae  tinffceccJoribns  videri  debcnt ,  ad  diviim  montis  referuntur 
neque  irim  rum  in  nube  ,  fed  in  loco  oppofiro  ,  &  fplendido  intucmur. 

Ifta  vero  longeuberius  &  accurativis  explieat  D.  Mariotte  in  tratlatu  nuper» 
edito  de  coloribus  :  pauca  c  multis  excerpam,  cum  liber  fit  Gallice  confcriptus, 
&  geometricis  demonftrationibus  munitus  erudirum  &  intentum  ledtorem  po- 
ftulet:  onde  qus  deinceps  di£h.Tri fumus  de  Iride,  ab  iis  qui  a  Geometria  ab- 
liorrent ,  tametfi  nihil  eft  admodum  difficile ,  quodque  ex  prcemiflis  intelligi 
non  poflit ,  prcetermitti  polTunt. 

Primum  itaque  id  conftituendumnobis  eft ,  quod  identidem  monuimus  , 
radios  ab  eodem  foiis  pun£to  emidbs ,  propter  immenfam  illius a  nobis  diftau. 
tiam  ut  parallelos  concipi  oportere  :  unde  innamerabiles  radii  a  centro  folis 
Mon  modo  in  guttani  aqua: ,  fed  etiam  in  pupillam  oculi  exeunt  pene  inter  fc 
paralleli. 

1.  Idquoque  meminifle  oportet ,  ut  lux  refra(fla  in  colores  abeat  &  Iridis 
coloresexhibeat,id  necelfum  efte  ut  quiparalleli  fubeunt ,  iidem  &  paralleli 
excant,  autcerte  parumdiftrahantur  ,  quo  oculos  afficere  indiftantianonme- 
diocri  poflint. 

l .  Ut  extremi  radii  eundem  fitum  tueantur ,  quique  in  primarefraftione  fue- 
runtconvexi,  in  fecunda  itidem  maneant ,  uti  identidem  innuimus.  Utraque 
haec  conditio  apprime convenit  radiis,quicirca  601"!  gradum  inphialam  vi- 
tream  ,  aut  guttam  pluvix  incidunt ,  quo  in  rubrura  abeant  colorem  :  quod 
vel  ex  ipfo  calculo  poftet  demonftrari.    Sit  phiaU  vittea  ,  aut  aquz  gutta 

ABCD,  radiusE 
AC  k  centro  folis 
per  centrum  guttx 
dudtus  concipiatur, 
8c  huic  paralleli  P 
q ,  n  O,  &  alii  qui- 
libet  :  a  pundo  A 
verfus  B  numeren- 
tur  90  gradus ,  ab 
eod-;:m  pundto  A , 
uftpe  ad  O,  60  gr. 
apundo  itidem  A 
ad  q  4  5,  Radius  E 
ACirrefradusper- 
tranfibit  ,  cum  fit 
perpendicularis  :ra  - 
dius  q  t ,  frangetur 
in  t,  radius  N  o, 
in  T  ;  omnes  ab  A 
^,,-**  ufque  ad  O,  ex  or- 

^  *  dine  vefringentnr  , 

ac  femper  propius 
accedentad  T,fed  ultra  punftum  O  jam  regredientur  verfus  t. 
1.  Quod  fi  radius  N  O  reda  progrelliis  fuUret,ad  y  pervenillet:  adeo  ut  y  O  T 


591  PHYSTCiE  PARs  secunda: 

fitangulusrefraftionis.qui  jiixta  leges  fupra  allatas ,  &  tabulas  finuum  crit 
19  graduum  Sc  }o  min.  Cum  aucem diiae  rcdrc  E  A e C,&  NO  fint  parallela:, an- 
guiuse  O  y  erit  squalis  angulo,  Ato  6onempe  gr.  By  eft  50  gr.  aequalis, 
BOItaqueBT  etit  69  giaduum ,  arcus  reliquus  exquadranie  T  C  erit  11, 
gr.  Ac  demonftrat  Vir  Clarift".  hunc  angulum  efle  dimidium  anguli  fub  quo  vi- 
detur  color  iridisruber.  Cumautemeadcmonftratio  fit  paulo  ptolijuor,  hsc- 
in  tra£latu  de  coloribus  videri  poteft. 

Diametrum  Iridis  apparentem  cum  fol  4  aut  y  gradibus  (upra  horizontem- 
cmineret  Si  gr.  &  14  min.  rationibus  omnibus  fubduftis  obfervavit  D.  de  la 
Hire ;  prsdidlumangulum  feu  femidiametrum  Iridis  41  gr.  &  amplius.quantam 
fere  D-  Richer  in  Infiila  Americana  v.  la  Cayenne  difta  compcrit.  Angu» 
lum  ex  phiala  viireaqusaquaimpleta  fuic  D  X^,  MAriotte  8c  de  la  Hire  pri- 
mum^igr,  4omin.tum4}gr,  &  amplius  invenerunt.  Idque  accidilTe  conjicic- 
"D.Mariotte  ex  majore  aquxautaerisdenficate  aut  raritate.Ubi  aqua  frigidior 
erat ,  minor  erat  angulus  ;  ubi  aqua  incaluit ,  tum  angulus  fadus  eft  44  gr. 
44  min.  Undc  ut  aqua  cahdior  eft  aut  frigidior ,  aer  ratior  aut  dcnfior,creIcic 
ille  angulus  aut  minuitur. 

Radii  itaque  qui  a  ccntro  folisin  pluvis  guttnlas  a  j^gradu  &  jo  min.  qui 
ultimus  eft  eorum  qui  exordine  refringuntur  ,  ufque  ad  55  eundem  fitum  tuen- 
tur,  nequeafe  invicem  digrediuntur  ampHus  in  fecunda  refradlione,  quana' 
a6  minutis,utexcalculoipfoangulorum&finuum  liquet.  Quod  fi  itaque  pars 
illaguttae^graduum  &}omin.  tola  radris  folaribus  cftcc  expofita,colores  ubi- 
queprsberet,  qui  ultra  16  minuta  a  fe  mutuo  juxta  commnnes  refradkionis 
leges  non  cxcurrerent ,  fi  a  folo  centro  folis  dimanarent.  His  igitur  fi  }  1 
minuta  quanta  cft  folis  diameter  addideris  ,  &  gradum  aut  circiter  ob  rubri  3c 
purpurei ,  ut  in  prifmate  accidii ,  divagationem,Iridis  latitudo  tum  duos  circi-' 
tergradus  continebit. 

Veriimiicolores  aliis  quoque  radiis  roborantur.  Nam  qui  ^  }6  gr.  &  }©  mintt- 
tis  ufque  ad  £}  gr.  }o  incidunt,  non  amplius  quani  16  minutis  juxta  communcs 
refraftionum  leges  a  fe  invicem  in  fecunda  refraftione  difcedunt  :  unde  lus 
«orum  cum  radiis  qui  a  59 gr.  }o  ufque  ad  5  5  gr.  incidunt,  varie  pwmifta  vira 
«orumauget,  Hinc  varii  etiam  colorum  ordines  prodeunt.  Nam  agradu  59  8C 
30  ufque  ad  55  prima  colorum  fcries  cxoritur,  Itemfecunda  rolorum  (cries  a  ra-  . 
Jio  folido  inter  55  gr.  &  51  incidentcs  j  terfa  a  gradu  51  ad  48.  donec  radii  ni- 
iniumdifperfi,aut  minus  obWque  incidentcs  nullos  amplius  colores  creent. 

Atque  ut  pluvia:  guttulx  ab  oculo  varie  diftant ,  colores  ipfi  nonnihil  varian- 
tur.  Nam  agradu  70 ,  ad  59. 1,0  &c  59  50  .id  ^^S  colores  pene  omnes  prodeunt, 
ic  ex  radiorum  interff(ft  onibus  colorcs  illi  m.igna  varietate  permifcentur.  QuJC- 
quidem  omnia  diligei^'er  explicata  in  tr  iftatu  d-"  coloribus  D-  Mariotte  inve- 
nics.  liquecolorum  ordincs  in  aqu^Eeuttuli?  qu^exort-  fpargunrur  in  cubicu- 
lo  folicxpolito  faci'e  diftingui  pollunc ,  idqui  maxime  fi  paries  feneftra:  oppo- 
fitusnigtioribuspannisobducatur.Tresfxpe  colorum  ordines  in  Iridecernun- 
tur,  raroquacuor. 

Reliquttni): 


DE    MET.EOR[IS.  m 

Reliquum  eft  wt  perpauca  de  exienore  Iride  ex  eodem  Aatore  fubjiciamus ,  A 


B  C  Dguttam  pluvise  ,  aut  phialam  vitream  aqua  plenam  exhibeat :  radius  b 
A  e  Ca  ccntro  lolis ,  per  centrum  gurtx  pertranfeat ;  cui  quidem  radioparalle- 
lus  b  F  incidat  in  7111111  gradiim  ;  frangatur  primum  in  F,&:  fraftus  fit  FT,  k 
punftoT  refledlatur  in  I ,  deinde  fecundo  refledaturin  L  ,  &  iterum  refrin- 
gatur  in  Lo.  Hic  duplex  efl:  reflexio  ,  &  duplex  refradlio ;  ac  radius  incidens 
b  F  eundem  in  fecunda  refradione  tuetur  fitum  :  radius  b  P  huic  paralkkis  poft 
dupUcem  iridem  refra<Slionem  ,  &  reflexionem  frangemr  in  S  V  parallelam  L 
o :  nec  fitum  mutabunt  ii  radii  in  iplb  tum  ingreflli ,  tum  exiiu  c  gutta  aut  phia- 
la  :  unde  &vifibiles  colores  pracbere  poflunt ,  uti  inlridis  interioris  explicatio- 
tiediximus.  NambP  ,  qui  convexus  cft  cum  fubitguttam,  eandem  convexita- 
tcm  fervat  ubi  cgreditur ,  ut  figura  ipfi  demonflrat :  arcus  itidem  F  p  arqualis 
eftarcuiSL,  &  xquabiliter  a  fe  diftant  radii  S  V,  Lo  inexituatque  in  ipfo 
ingreflii. 

Ex  ipfo  itidem  calc-ulo  id  ipfum  colligi  poteft  ur  in  iride  interiore  ,  Si  angu- 
lus  m  1  o  ,  qui  refpondet  angulo  fub  quo  videtur  iris  interior,comperietur  51  gr. 
Sed  in  iride  interiore  colores  funt  vegetiores  quamin  extetiore.  In  illa  quip- 
peduplexrefraftio  &  unareflexio;  in  exteriore  duplex  eft  tumreflexio  tum' 
iefr/i6lio  Atque  ut  inlrideinteriore  maximus  eftangulus  f  H  d.cumradius  in- 
ciditin  59  gr.  ?o',  fic  in  extenorc  minimus  eft  angulus  mlo  5  1  graduum:- 
cum  radius  b  F  incidit  in  7  t  gradum. 

Vcrum  hinc  inde  fumi  polTimt  arcus  majores  aut  minores  qui  eofdem  colo- 
res  5:Trides  CTeent  :  fed  inverfi  in  utraque  kidefuntcolores.  Cum  in  Irideex- 
ternahix  debilior  fit,una  duntaxat  colorumferiesconfpicitur.  Quo  autem  ha- 
beatur  angulus  quem  extrtmus  extern^  Iridis  color  ruber  effit  it  cum  refta  qux 
acentro  folis  ad  oculum  perducitur ,  ab  angulom  1  o  51  graduum  fubducenda 
eftfemidmneterapparens  fohs  16  p  in.  &  51  minuta  pro  rubri  coloris  evaga- 
uone ,  ficque  ruber  color  (ub  angulo  50  gr,  &  aliquot  min.  yidebitur, 
Tom.II.  Ddd. 


394  PHYSIC^   PARS   SECUNDA, 

Quod  fi  m  cubiculo  undique  claufojexcepto  foramine  per  qviod  radii  folis 
admictantur  ,  fic  phiala  vitrea  aptetur  ,  uc  radius  folidus  luminis  circa  59  gra- 
dum  incidat  phiala:  quam  pura  aqua  implet,  cujus  diameter  fit  duorum  aut  trium 
digitorum ,  ubi  in  charta  excipietur  radius  H  d,  qui  interiorcm  in  priori  figura 
Irim  efficit ,  ad  duorum  aut  trium  pedum  diftanciam  colores  vividos  efficier. 
Atfiradium  L  oexcipias,quiex  graduj^  prodeat ,  colores  admodum  debiles 
dabic.  Qiiod  fi  radius  folidus  in  71  gradum  phials  inciderit,  tum  radius  H  d  de- 
biles  admodum  colores ,  fed  radius  L  o  vegetos  prxbet  ,  &:  prioribus  inver- 
fos. 

CAPUT   ULTIMUM. 

De  alits  impre/fionibus  emphaticis. 

NUnc  reliquas  impreffiones  emphaticas  curfim  attingemus ,  quod  iride  ex- 
plicata  minus  difficilis  fit  earum  intelledus.  Ac  primum  occurrit  ful- 
gor  illequicingit  fidera,  halonem  Grasci,  nos  coronamdicimus.  Nec  multum 
ab  iride  difcrepat,  nifi  quod  plerumqueunius  coloris  exiftat.  Sxpius  circa  lu- 
nam  fpeilatur:  fit  enim  m  nube  rorida  ,  fed  quasnondum  in  pluviam  folvimr: 
unde  fol  autluna  tenuem  illum  vaporem  facile  fua  luce  pervadit.  Ex  duplici 
fitrefradione ,  non  aliterac  de  fcypho  vitreo  diximus ;  aut  potius  ut  in  lente 
convexa  tubi  optici  radii  luminis  bis  refrafti  halonem  quemdam  exhibcnt. 
Ac  verifimillimum  quidem  videtur  eas  coronas  qua:  unam  colorum  feriem 
exhibent ,  &  quatuor  fere  aut  quinque  graduum  diametros  habent,  in  vapore 
aquofo  formari.  Nam  ut  obfervavit  D.  Mariotte ,  candela  accenfa  per  vapo- 
res  aqu^  buUiencis  hiemis  tempore  non  diffimili  corona  cingitur  ;  fic 
■vicrum  Venetum  orishalicuobdudtum  eandem  coronam  accenfx  candelx  af- 
fingir. 

Hzc  vero  Gafiendus  dehalonein  fuis  commentariis  memoria;  prodidit.  Raro 
coronam  lunarem  ab  extremo  Maii  ad  extremum  ufqueSeptembrem  a  fe  vifam 
efte  ;  nec  fere  alio  fl.inte  vento  quam  Cauro  ,  &  Caecia ,  feu  Borei  lateralJbus 
leniter  fpirancibus  •,  diamecer  tum  in  lunari ,  cum  in  folan  halone  femper  fuit 
4  5  graduum.  Sexdecim  folares  obfervavit,  quorum  intimus  color  ruber  ,  me- 
dius  fljvus  ,ultimusfubviridis  :  quimanevifi  funt  ,  plerumque  fubfequentem 
pluviam  habuerunt  ;  conua  qui  a  meridie  funt  obfervati.  id  veio  fulpicatur 
D.  Mariotte  majores  folis  aut  lunac  coronns  tum  formari ,  cum  filamcnca  ni- 
vis  utcunque  perfpicua  ,  &  in  formam  prifmatis  xquilateri  incifa  in  aere  funt 
fpacfa,  per  qui  radii  luminis  refradi  quos  cernimus  colores  efficiunt.  Rem- 
que  ipfam  ad  calculos  exigit  •,  fed  iis  omi(Iis,ficis  id  fuerit  adnotalfe  nivis  floccu- 
los  qui  fivience  hieme  decidunt ,  &  ftellulas  referunc,  ex  iis  fi'amentis  confta- 
re ,  qux  prifmata  xquilatera  referunt :  eandem  quoque  figuram  nadla  funt 
pruinx  filamenta  qux  veris  tempore  herbis  infident.  Quocirca  non  abhorret 
a  verifimili  mter  aquofos  &tenues  vapores  ejufmodi  filnmcnta  padim  in  aere 
difperfi  volicare,  antequam  in  flocculos  nivis  coalefcant :  in  his  adeo  lolis  aut 
lun.T  radios  infrinei. 
yirgas  fol  innubibiis  inftaritidis  vatiis  coloribus  tindas  depingit;  colprcs  il- 


DE  METEORIS.  j9j 

li  ex  duplid  refratflione  in  gutcis  roridis,uc  inphiala  vitreaaucinirideipfa  de- 
lineantur. 

De  farheliis. 

Majornos  manet de parheliis ,  cumfcilicetplurcsfoles  apparent  innubibus, 
difficultas :  five  in  denuore ,  &  xquabili  nube  radii  folis  refradi  ad  oculos  per- 
veniant  ;  five  ut  videtur  Cartefio  ,  fol  nubi  congelatz,  &  polirae  imaginem 
fuam  imprimat.  Nubesquidemconglaciatur,  cum  calore  foluta  repentino  fri- 
gore  corripitur :  glaciem  veio  illam  in  aere  fufpendunt,  aut  vapores  qui  conti- 
nenter  e  terra  erumpunt,  autventi  quiin  fublimi  vchementius  (pirant.  Sic  vis, 
aut  impecus  venti  dracones  illos  volantes  puerorum  iudibria  tamdiu  in  aere  (u- 
ftinet ;  auc  forte  corpora  minus  gravitant,  quo  longivis  aterra  difcedunr. 

Verum  ut  Philofophi  in  hujus  Meteori  caufas  poinnt  inquirere,  id  necefla- 
rJum  videtur,  ut  variaiillius  phaenomena  ante  obfervata  paulo  dili^entius 
examinent  :ut  ex  iis  inter  fe  coIIatis,qux  fint  eorum  caufx,  conjeduris  Yaltem 
atTequantur.  Atque  utomitam,parheliaquaE  anno  1619  die  9  Martii  Romsvi- 
fa ,  a  Cartefio  funt  delineata ,  &  ea  qua  vir  dodilf  P.  le  Bojfn  anno  iG<^6  ,  die 
9  Aprihs  prope  Carnutum  obfervavit ,  quaque  acerrimo  vir  ingenio  &  omni 
cruditione  prxftansD.  Gallois  tumin  erudirorum  Ephemerides  retulit  die  jo 
Maii :  Ex  multis ,  qux  circi  hoc  phxnomenon  adnotavic  P.  le  Bojfn ,  quaeque 
olim  nobifcum  benigne  communicavit ,  pauca  attingam. 

I.  Exeunte  Marrio ,  &  ineunre  Aprih  frequentius  vifuntur ;  hieme  fere  nun- 
quam  ,  iftate  interdum  confpiciuntur;pr^fercim  G  ^ere  ineunte  vifi  fuerint- 

1.  Vixparhelia  cetnuncur,  quin  fimul  corona  circa  folem ,  eaque  iridis  co- 
loribus  tindta  appareat.  Sic  m  parheliis  aCartefiodefcriptis  duplex  erat  halo, 
cujus  medium  fol  occupabat.  Quoci  a  P.  le  Bofftt  vifum  eft  die  9  Aptilis  anno 
1666,  &  tertio  poft  die  a  D.  Stephano  ,Ecclefia:  Carnurenfis  nunc  Canonico  : 
utrumque  ,  inquam  ,cum  duplici  haloneapparuit  Sed  exterior  halo  erat  excen- 
cricus.  Ac  fere  fe-mper  duo  fpurii  foles  in  exreriori  corona  hinc  inde  ccrnuntur: 
adeo  ut  fatis  fit  verifimile  eandem  pene  clTe  aeris  difpofitionem  in  parhehis  qus 
in  coronis  cernitur :  raro  halo  folaris  cernitur ,  quin  ex  utraque  parte  parhelia 
faltem  inchoata  tanquam  albxmaculx  confpiciantur. 

HincD.  Martotte  conjicit  parhelia ,  ut  coronas  in  vaporum  particuliscon- 
glaciatis  &  diaphanis  fic  forniari,r,t  quac  prifmata  efficiunt  parhelia ,  eadem  fint 
majora,  melius  formata;  cumque  pars  altcra  fic  levior  ,  infiftant  ad  perpendi- 
culum.  Unde  non  mirum  iiminusdurent  quamcorons  ,  &  fi  vividiores  colo- 
rcs  emittant.  Nam  qna:  iiides  in  vapore  aquofo,aut  in  nebula  videntur,  unius 
fere  funt  coloris ,  quod  debilior  fit  luminis  refiadlio.  Quae  coronas  efficiunc 
prifmara  cum  exiguaiinc,  diutiOs  in  aere  fufpenfa  permanent,  fed  debiliores 
colores  txhibent. 

3.  Sspe  accidit  ut  practer  halonem  duplicem  circulus  albus  horizonti  fere 
parallelus ,  quique  per  centrum  folis  tranfit ,  apparcat ,  in  eoque  fpurii  foles 
videantur :  uc  evenit  in  iis  parheliis  quorum  meminimus.  Tnterdum  ramen  hic 
circulus  deeft.  Sic  anno  166 (5  die  i^Junii  circa  horam  feptimam  matutinam  co- 
ronam  folarcm  vidit  vir  pereruditus  a  nobis  laudatus  D.  Stephanus ,  folem  in 
medio ,  &  duos  foles  fpurios  e  diametro  fibi  oppofitos  j  unus  adSeptentrioncm, 

Ddd  ij 


»5(5  PHYSIC^PARS   SECUNDA. 

nUeracJanftium  vergebat.  Nullus  erat  circulus  candidus  •,  nubes  in  Contrarias 
partes  ferebantur ,  fed  fuperiores  lentiore  motu  agebantur  ;  pars  fumma  coro- 
n.x  51  gr.  fupra  horizontem  eminebat :  (olis  in  medio  pofiti  altitudo  crat  fere 
iz  graduum :  alter  ex  fpuriis  folibus  longam  trahebat  caudnm ,  qaam  forma- 
vitnubesa  Boreadelata.  Hsc  ubidifcuilafuit,  cauda  evanuit.  Id  vero  fipe 
evenit  ut  halo  paulatim  anguftior ,  &  parhelia  extra  halonem  videantur  ,  & 
ahquot  horarum  fpatio  perfeverenr. 

4.  Interdum  parheha  in  lis  apparent  locis ,  ubi  nulla:  funt  nubes,  ac  ferenum 
eftcffilum.  Sic  anno  1671 ,  die  i6  Maii  hora  5  matutina  Carnuti  corona  circa 
folem  vif-i  eft ,  in  qua  duo  parheUa  25  fere  gradibus  a  fole  remota  apparue- 
runt.  Sole  altius  fupra  horizontem  afcendente  halo  fenfim  faftus  eft  contra- 
«ftior ,  donec  parhelia  jam  aUquot  gradibus  ab  ipfa  corona  diftarent.  Unius  ex 
parhehiscaudaijaut  iograduspatebat,  eaque  ficeratinflexa,  ut  partemillius 
circuh  candidi ,  cujus  fiipra  meminimus ,  quique  eft  horizonti  parallelus,efEcere 
videretur.  Interim  in  iis  locis ,  in  quibus  parhelia,  apparebant,  ca:!um  ferenum 
erat,  nifi  quod  nubes  identidemfubeuntes  hanc  ferenitatem  interpellabant : 
cum  pars  coronae  interior,  ut  fere  femper  accidit ,  obfcurior  eirer.  Nec  du- 
bium  eft  quin  ii  vapores  ubi  parheHa  formmtur,  nubibus  fint  fublimiores ,  & 
forte  tranquilliores.  Unde  hic  parhelia  non  nifi  poft  horam  nonam  omnino 
-defierunt,  cumnubesccelum  obduxerunt. 

5 .  Fixam  ,  &  tenaciorem  effe  hujus  Meteori  materiam ,  hinc  ctiam  podti- 
mus  conjicete  ,  quod  zj  Maij  ejufdem  anni  circa  undecimam  a  meridie  horam 
cum  45  minutis  vifa  fit  duplex  parafelene,  cum  luna  plurimum  ad  auftrum  de- 
chnaret ,  &  horizonti  propior  eftet ;  altera  ex  iis  nempe  Orientalis  quinquies 
-fere  major  lunari  globo  apparebat;  eaque  erat  admodum  lucida  ,  cum  prx- 

longa  cauda :  fed  fenfim  imminuta  eft,  dum  oppofita  verfus  Occidentem  fenfinu 
augeretur ,  &  utraque  tandem  jcqualis  penemagnitudinis  apparuit,  Acde  Me- 
teoris  hadlenus. 


TRACTATUS     III. 

De  mlxtis  ferfeSlis ,  feu  de  fojfilibus. 

£Xplicatis  imperfeftioribus  mixtis,rcliquum  cft  ut  de  perfe  Aioribus  qua:  & 
fo(Tllia,aut  mineralia  dicuntur,  ftnftim  brcviterque  agamus.  N-im  in 
Thyfica  gencrali  imo  &ubique  p.A{Iim,qux  ad  naturam,  mixtionem,  firmita- 
tem  &ahas  afFediones  mineralium  pertincnt,  jam  magna  cx  parte  expofui- 
mus.  QuiEautem  ad  eorum  analyfim  ,  aut  varios  ufus  fpedl.mt  ,  Chymicis  & 
Medicisrelinquimus,ea  tantummodoqux  intelleftu  non  funtdifficilia  ,  qu.Te- 
que  Philofopho  perfpeila  eire  debent ,  affcrrc  contenti. 

FoiTilia  ,  quorum  naturas,  &  caufas  inquinmus,  in  triagenera  brcvidime 
dividi  pofthnt.  Primum  tcrras  ipfas  continet ,  five  fint  communes ,  five  in  pre- 
tio  habeantur.  Secundumeft  fuccorum,  qui  vel  pingues  funt  &  inflammabi- 
lcs ,  utfulfur,&  bitumen:  vel  macri ,  ut  files.  Tertium  dcnique  mineralia 
proprie  didla  cemple6titut :  qu2  iterumintriageneradiducuntur,  in  lapides. 


DE    FOSSILIBUS.  ?57 

ractalla  ,  &  metallica,  quxque  vulgo  mineralia  dicuntur,  quod  inter  mctalla  & 
lapides  ambigant.  Haec  omnia ,  ut  par  elTet,  explicare  non  poirumus.  Sed  quac 
Uliliora  videbuntur ,  Sc  fcitu  digniora  ,  attingemus. 

C  A  PU  T    PRIMUM. 

Dt  variis  terrarum  generibm. 

TErr^  aliae  (unt  fteriles ,  alix  pingues  &  frugifera:.  \\\x  ut  plurimum  funt 
candidac,  leves,  aut  arenofas.  Eft  enim  arena  minutiUimorum  lapillorum 
congeries  cum  permodica  terrx  portione  conjuncla.  Hinc  arenofa  terra  Ini- 
morem  Jion  retinet,fed  per  laxiores  porostrajicit;  &quantumviscopiofoim- 
brediIuatur,nonlutefcit.  Conft-it  enim  corpukulis  angulofis  ,  5<:pene  vitreis. 
Nam  microfcopio  vifa  pellucent.  Hincfterilis  eft:  cum  humore  exfolvi  non 
poffit ,  nec  feminali  facultati  obfequatur.  Unde  arenulse  vim  habent  abfter- 
fivam  ,  &c  cotes  ex  iis  compa£tx  ferrum  exacuunt.  Hinc  etiam  caementum  ex 
calce&arena  fit  tenaciffimum :  nam  calcem  vifcidam,  &  pinguem  arens  gra- 
nula  fuisangulis  retinent.  Fluvii  peneomnes  cum  exundant ,  arena  aut  fabu- 
lo  obducunt  terras.  Nam  aqua  corporum ,  quibus  affluit ,  ramenta  exedit,  & 
fecum  defert. 

Terra  pinguis  fspe  eft  fubnigra  :  hunc  quippe  colorem  exhibet  humore 
perfufa.  Sed  exficcata  ut  pIurimumaIbefcit:candor  enimutolim  Strato  Lam- 
pfacenuscenfebat,  eft  nativus  terrxcolor.  Ubi  aqua  diluitur  ,  lutum  facit,  ac 
tenacior  eft  quamarenofa  :  unde  humore  affufo  ,  &  manibus  fubadia,  vel  agi- 
tata  non  facile  dividitur ,  aut  dilfolvitur  :  fterilis  vero  &  macra  cito  folvitur : 
cum  illius  partes  nuUo  vinciantur  glutine.  Solum  tamen  argillofum,  denfum  & 
tenax  plerumque  idem'  eftfterile.  Nam  plantarum  vegetatio,  autnutritio  fie- 
ri  non  poteft  citra  partium_refoIutionem:  terra  autem  illa  cum  fit  tenacior, 
exfolvi  nequit ,  aut  dividi;  neque  adeo  ullum  planiis  fuccum  prxbet :  cum  nul- 
los  habeat  meatus  quibus  alimentum  percoletur:  quin  potius  plantarum  fibras 
fuo  glutine  implicat. 

Quoddam  tamen  eft  argilla:  genus  pingue  ,  quod  terris  infperfum  ,  eas  fcc- 
cundat,  Marnam  Galli  vocant  ,  olim  margam,  mutuata  a  Germanis  voce : 
quod  fit  velut  quaedam  terrce  medulla.  Alia  cft  durior  &  lapidi  fimilis ,  qus  lon- 
giore  temporis  traftu  diifolvitur,  eaque  humidioribus  terris  habetur  utilior; 
ahavero  eft  moIIior&  terrisficcioribus  magisconvenit.Utraquefuamfacun- 
ditatem  falinitrofo  autfulfuteo  refert  acccptam  ;  fal  quippe  non  acidus ,  aut 
vitriolicus ,  fed  nitrofus  &  pinguis ,  qualis  in  calce  eft  plurimus  ,  fertiiitatem 
affert. 

Nec  minus  vere  quam  eleganter  olim  de  fale  cecinit  Huetius : 

Salfortunatas  largo  beat  ubere  terras  , 
y}rvacjtie  refpondent  avidis  fale  fceta  colonis. 
Quod  fimnl  excejjit grer/iie  tellnris  afnicf, 
flnBibHS  elittum  cnhris  atqite  igmbns  hanjlim, 

D  d  d  jij 


|j8  PHYSIC^  PARS   SECUNDA. 

Languefcum glebx  fleriles  ,  viduatA^ue  tellus 
Tri^lpigr/tjacet/inio  ,  &  fal  maret  ademptum. 
^fl  inopem  fumma  miferatus  Jupiter  arce 
Optatum  ejfceto  fenftm  fal  corpore  mifcet. 
Tiim  recreata  novo  turget  pragnans  fale  tellus. 
Hincvegetum  plantis  robur  venit ,  inde  feraceS 
Concipiunt  fuccos ,  &  pinguia  pabula  fylvt. 
Ettandem  Utis  onerat  fe  fruBibus  arbos : 
Atque  inffHratas  meffes  miratur  arator. 

Ex  iis  quas  diximiis,  colligereponiimus  plerafque  terras  cumfuccis  minerali- 
buspermixtas  inveniri.  Hincdiverfi  earumtum  fapores,  diverfae  adeo  facul- 
tates  oriuntur.  Sic  obi  faccus  atramentofus ,  aut  aluminofiis  cum  terra  miice- 
tur ,  vi  adftringente  plerumque  aut  ftiptico  fapore  fe  prodit :  cum  tetra  fucco 
pingui ,  aut  bituminofo  imbuitur ,  flammam  facile  concipit. 

Hinc  pretiofsE  terrae  diverfis  fuccorum  generibus  plerumque  inficiuntnr. 
Terra  Samia  olim  in  pretio  erat :  eam  fuifte  pinguem  ,  mollem ,  candidam  & 
glutinofam  ex  Galeno  difcimus.  TerraLemnia  ,velfigillata  przter  carteras  eft 
illuftris:  fignracaprs  olim  fignabatut,nunc  quaedam  litterx  Turcicx  ipfi  im- 
primuncur.  Pinguis  eft  ,  denfa,molIis,  adfttingens.  Mitto  de  Armena,Meliten- 
fi  &  aliis  dicere ,  quas  adverfus  venena  utiles  prsdicant. 

Pidores  macris  &  raris  utuntur,  Sic  varia  cretanim  genera  ,  rubricam  ,' 
ochram  plerumque  adhibent.  Qiii  fordibus  veftium  dilucndis  operam  impen- 
dunt ,  iis  terras  pinguiores  ,  acres,&  raras  feligunt ,  quales  Sardinia  &  alias 
padim  regiones  praebent.  Figuli ,  ftatuarii  ,  plaftici  gypfo,  cretavelargilla  pin- 
gui,vifcofi  ,  denfa.molli,  non  terris  aridis&  macris  utuntur.  Cum  enim  ar- 
gillamulto  ac  pingui  humore  &  fibris  tenacioribusconftet,  dudilis  cft,  ac  fi- 
guras  ultro  excipit.  Terrs  vero  aridaecitius  diftblvuntur :  durx  vix  fubigi  &  ma- 
nibus  ttaftari  poftlmt ;  rarac  igni  admota:  liquores  vix  continent.  Sed  tamen 
nifiars  vel  natura  argillam  fabulomifcucrit,  vix  vafaqus  ignisardores  feranr, 
effinguntur.  Quare  arena:  corpufcula  quae  dura  ,  vicrca,  &  afpera  eftediximus, 
fuis  angulis terram  pinguiorem  vinciunt,&  ne  folvatur  ,  prohibent  ;  meatus 
occludunc,  &ca:menti  vices  obeunt.  De  terrarum  analyfi  quae  in  Academia 
magno  ftudio  perfefta  fuit ,  nihil  necelfe  eft  hoc  loco  plura  difterere  :  cum 
D.  du  Clos  in  tradacu  de  falibus  quem  publici  juris  facere  meditatur ,  hoc  ar- 
gumentum  ubetrimeexplicet. 

Tcrras  feracioies  nitrofis  exifterc,  feiifale  volatili ,  qualis  ex  urinis,  &  6- 
mis  animalium  eruitur ,  imprignari  diximu»:.  Tametfi  nicmm  illud  ,  ut  pluri- 
mum  non  fitco'  crecum,  fedin  humido  exro^utum.  Interdum  nitrum  volatile 
nonnihil  bituminis  habet  admixtum  ;  tum  hujiis  generis  terra:  funt  fubnigrz. 
Quae  autem  exfabulo&  limofunt  compoficx ,  liquorcm  acidum  ,  tum  nitro- 
fum  prxbent :  uc  quacex  locoprope  Cartufianos  ,  qui  Pnrniirus  vulgonuncu- 
patur ,  eft  eruta.  Ubi  nulla  erat  arena,nullus  itidem  liquor  acidus  occurrebat. 

Major  erac  interargiHas&  bolos  varietas.  Quacdam  enim  argillz  vitriolo, 
aliae  fulfure  ,aliajbituminedonantur,  fipius  &  nicrofum  &  acidum  liquorem 
praebentjeademfereeftinter  ochras  diverfitas.  Sic  cteta  alba  multum  nitri 


DE  FOSSILIBUS.  j^ 

continet;tiipolitaiianoneftexpersfnlfuris ;  fabulumparum  nitri,  Cci  multum 
habet  acidi :  nitrum  vero  ex  terris  extradum  non  eum  ingratum  odorem  fpira- 
bat  quem  in  pLintarum  &  animahum  nitrofo  fale  experimur.  Idque  ut  alibi 
diximus ,  vel  ex  eo  maxime  dignofcitur ,  quod  fublimati  folutjonem  lurbet,  ac 
pr^cipitet ,  &  cum  fpiritu  falis  efFervefcat. 

Sed  nufquam  major  falis  nitrofi  tum  volatilis ,  tum  fixi  copia  in  terris  fe  prp- 
dit ,  quam  in  marga  ipfa ,  cum  aeri  aliquandiu  fuit  expofita.    Ea  quippe 
novo  fubinde  nitro  fatatur  :  ut  nitrofs  terrx  ex  quibus  falpetra:  edudtus 
cft,  aeri  expofitse  novo  falepetra:  impticgnantur.  Idem  accidit  in  aquaefor- 
tis  capite  mortuo  ,  imo  in  tetris  vitriolicis ,  aluminofis&:  aliis  hujus  generis  quas 
fuo  fale  exhaufta:  novum  ex  aere  falis  proventum  trahunt.  Cumque  diu  mar- 
ga  humorem  retineat ,  hinc  fitut  novo  ex  aere  nitro  facilius  imbuatur.  Exifti- 
mat  virdoftilT. D.  Grevv,boIos  eire  velut  communem  lapidum,  &  metailo- 
rum  materiem,  fuccedionc  quadam  ,&  cognatione  filium  in  eas  fpecies  mi- 
neralium  commutari.  Hinc  fpiricus  vicrioli  bolo  armeno  ,  auc  cuidam  terrx  fi- 
gillat^  affufus  nullum  motum ,  nullam  cffervefcentiam  excicavit ;  fed  neque 
Ipiritus  cornu  cervi  ullam  agitacionem  efFecit :  cum  tamen  terrx  cuidam  lem- 
nix  aqua  fortis ,  &  fpiritus  vitriolifeorfum  afFufi  magnam  efFervefcenciam  pro- 
crearint,    Ex  quo  quidem  liquet  terras  figillatas  non  ejufdem  elFe  nacurx,  Sc 
ad  Medicos  ufus  non  promifcue  ufurpandas-  Sic  fpiritus  vitrioliaut  fulfuris  cum 
creta  mixtus  magnam  efFcrvefcentiam  creat :  hinc  forte  ratio  ducitur,  cur  Car- 
dialgix  utiliter  creta  adhibeatur ,  cum  ejus  alcali  fuccum  ventriculi  acidiorem 
temperet.  Verum  hxcforte  ad  caput  proximum  magis  pertinent. 

C  A  P  U  T    II. 

De  fallbus. 

QUxmineraliajaut  foflTiIia  dicnntur,eafatisapte  ab  Avicenna  in  quatUMT 
genera  dividuntur  ,  in  fales ,  fulfiua,  lapides,  &  liquabilia.  De  fingulis 
nonnulla  dicemus.  Ac  primum  quidem  id  ialis  nomine  vulgo  intelligitur ,  quod 
cum  ficdurum,  in  aqua  tamen  dilFoIvitur.  Quo  quidem  titulo  alumen,  &  vi- 
triolum  inter  files  numerantur  :  quanquam  force  fucci  potius  quidam ,  quani 
iales  dici  debeant :  fed  de  his  poftea. 

Sales  omnes  vir  doftilT.  quem  fupra  laudavimus ,  in  hxc  genera  partitur. 
Aliifunt  inflammabiles,  qui  in  rebus  fulfureis  &  bituminofis  dominantur,ac  de 
iis  hoc  loco  non  agimus ;  alii  inflammari  non  polFunt ;  qui  vel  fuut  fimplices  , 
&  quafi  primitivi ,  velcompofici.  iHi  vel  fnnc  nitrofi  ,  feu  acres  ,  vel  acetofi  , 
vel  neutri  ;  cujufmodi  eft  fal  communis :  nicrofi  dicuntur  qui  in  res  fulfureas 
vim  iuam  exerunt ,  quique  aut  fiint  concreti ,  &  vifibiles ,  auc  in  humore  per 
minima  exfoluti  vifus  aciem  fugiunt,fcd  cfF^dibus  fe  produnt.  Rurfus  qui 
eoncreci  funt ,  &  vifibiles  ,aut  funt  fixi,  auc  volatiles. 

Sales  acetofi  in  humoredifFufifuicopiam  nonfaciunt,  nifi  cum  aliis  falibus 
mifcentur,tumque  fiuntcompofiti.Nitrum  veteresdixerefalemacremex  .<£gy~ 
pto&aliis  calidioribus  locis  eduftum,  quique  cumacidis  liquonbus  cfFervell 
cit:hocutiqueinftarfalis  lixivialis  tum  Uiiteis  abftergendiSjturn  vitro  conficieft- 
do  utebanti.ir. 


400  PHYSIGyE  PARS   SEGUNDA. 

HincTacitus !.  5.  Hiftonarum  loquens  dc  amne  quodam  Palsftina:  &  j^gypti 
finirimocircacujnsO^,  inquit  ,co//'ff<e  afena  admixto  nitro  in  itrum  excty 
tjHUntHr-  Non  de  vulgari  nitro ,  aut  falepetras  id  intelligitur,  Qt^ianquam  non 
ignoro  ex  purgato  falepetraE  &  arena  purifrima ,  ut  ex  fabulo  Stamp^nfi  vitrum^ 
(eu  cryft.illum  confici.  Sed  nitrum  jfegvptiacum  longe  alterius  efi  naturse.  Eft 
enim  fal  lixivialis  qui  cum  acidis  liquoribus  miftus,  ut  reliqui  faleslixiviales, 
tnmultuatur.  Hinc  oprime  animadvertit  D.  Boyle  in  appendice  ad  Chimiftara 
fcepticum nuper  edita, locumillumproveib.  x^.  tyf cttHm  innitro ^  <jm  cantat 
carmina  cordi  fejfimo  .  hoc  cft  afflifto  ,  uteft  in  Hebra:o  ,  intelligi  non  polTe 
de  vulg'ri  nitro,feu  de  falepetra:  qui  cum  acetonon  tumultuatur  j  fed  optime 
exphcari  de  nitro  ^gyptiaco ,  quod  nunc  natrum  vocant.  Nam  fal  ille  hxivia» 
lis  cum  aceto  permiftus  tffervefcit. 

Nitrofos  itaque  fales  nunc  proprie  dicimus,  qui  cum  rebus  fulphureis  ma^ 
jorem  habent  cognationem  ,  &cum  acetofis  tumultuantur  ;  Mercuni  fubhma^ 
ti  folutionem  turoant ,  eiqueautlaftcumcolorem  praEbent  ,  cum  funt  volati- 
les  ,  autfulvum ,  &  fubrnbrum,  cum  funt  fixiores.  Ac  faepe  evenit  ut  fales  illt 
nitrofi  nec  fapore  ,  nec  fufione  fe  prodani :  ut  in  cancrorum  lapidibus ,  oftreo- 
rum  conchyliis  ,  coralUis ,  margaritis ,  &  aHis  qu2  cum  acetofis  liquoribus  per- 
mifta  tumultuantur  ,  &  effervefcunt.  Sales  acetofi  in  planris  &  animahbus  vi- 
g^cntquidem,  fed  dilfoluti :  in  mineraUbus  magis  fe  produnt.  Sic  aquat  vittio- 
licac  hoc  fale  peneuanri  &  acido  imbuuntur. 

DtJkU  commanK 

Sal  communisex  squabili  elemeniorummiftioine  exoritur :  unde  ilHus  fapot 
cx  acri  &  acido  remperatur.  Jam  aUo  loco  monuimus  ex  Viro  clarifi^  faltem 
marinum  in  aqua  exfoiutum  fic  evaporatione  concrefcere ,  ut  pars  nitrofa  & 
acrior  primum  concrefcat ,  qua:  fine  tumuUu  cum  fale  tartari  diffolutomifcetur, 
cum  fibi  non  fint  infcfti :  fed  pars  altera  qiii  in  fundo  vafis  aqua  omni  exhata- 
ta  remaner,  quseque  eft  acidior  ,  cum  folutione  falis  tartari  tumultuatur ,  Sc 
cam  coagulat  j  qureque  hic  difTolverat ,  ftatim  prcccipicat. 

Inter  fales  compofitos  primo  loco  armoniacus  &  foffiiis  numeratur.  Is  enim 
ex  nitro  volatili&fale  commnni  componitur:  inlevioribus  quibufdam  terris* 
&  in  fpecubus  interdum  efflorefcit  Sal  gemmae  feu  fofniis  ex  (ale  itidem  com» 
muni&nitro  fixocoalefcit :  hinc  folutioncm  fiiblimati  praecipitat  :  quod  fal 
communis  non  pr.-eftat ;  folurionem  quoque  vitrioh  fubviridem  flavo  coloce 
tingit ,  &  cryftallos  procreac 

De  nltro  ,  alumine  &  vifrloltr. 

Salpetrae ,  alumen ,  vitrioUim  funt  fales  ita  compofiti ,  ut  fal  acetofus  in  ii» 
dominetur.  Cum  (al  acidus ,  quem  aereum  vocat  D.  du  Clos ,  una  cum  terra  pe- 
trofa  ,  ex  qua per  calcinationem  (A  itidpm  'apidificusjam  expeditus  fuit,  com- 
mifcetur,  tum  ahimen  concrefcit ;  ut  vitrioium  in  terris  ferrugineis,  aut  cu- 
prcis.  In  falcpctri nittum  acidotemper.tur :  hinccum  faletartari  mixtus  nec 
c0crvefcit,  necpraecipitarionemcreat  j  u:  aiumen  Si  vittiolum  qua:  nitr    de- 

fticuuntut 


D£  FOSSILIBUS.  401 

llntuuntur,  nifi  fort^cum  fal  nitri  acidus  per  diftillationem  exaltatur, 

Cum  tamenfalpetrx  facileautin  fpititum  acidum  ,  aut  in  lixivialem  falem 
abeat,  v.x  in  animum  mdiico  ex  acido  &nitrofo,  fcu  hxiviali  fale  cum  elfe 
compofitum  :  fed  eum  potius  aut  lixivialem  ,aut  acetofum  fieri  ex  certis  affe- 
ftiouibus  mechanicis  ,  feu  ex  diverla  partium  configuratione  magis  credide- 
rtm,  Pum  enim  ut  fufe  explicat  D.  Boyle  in  appendice  nuper  laudata  ,  ialpe- 
tra:  in  acervum  pyramidi  aut  cono  fimilcm  congeftus  &  aeri  expofitus  accen- 
fi  carbonis  ope  paulatim  incenditur,&  ex  i6unciis  decem  falis  fixi  &  lixivialis 
hac  arte  eliciunrur ;  textura  tantummodo  partium  immutatur,  dum  exfilepe- 
trx  fit  nitrum  fixum  fali  tartari  confimile. 

Quod  autem  cx  fpiritu  nitri  cum  fa!e  lixiviali ,  quicunque  is  fit ,  filpetrae 
emeigat ;  id  utique  non  demonftrat  nitrum  feu  falem  petrxex  ntroque  file  lixi- 
viali  &  acetofo  conf1:are,aut  in  terraea  ratione  procreari :  ciim  leni  calore  & 
continuato  ex  iis  (aepe  corpori  us  quae  urinofo  &  volatili ,  non  acido  fale  abun- 
d.int,  ut  ex  fimo  columbino  gignatur-,  adco  ut  minime  neceHe  fit  ut  natura 
procreando  falipctrs  fixum  f<:  acidum  falem  adhibeat.  Maxime  cum  falpetrs: 
pene  totus  in  acidum  fpiritum  convcrti  poflir.  Et  aliunde  ,  ut  diximus  ,  ex  16 
unciis  ialia  petrac  uncix  decemeliciantur  falis  fixi  &  lixivialis. 

Mirum  cft  quantam  mutationcm  lubeant  fales  aut  cx  mutua  permiftione  , 
aut  attritione.  Sal  communis  in  fpiritu  nitri  exlolutus,  poft  diftillationem  fpi- 
ritus,in  fundo  vafis  rcmnnet,  autcerte  videiur  remancre  ,  in  falem  petrxcon- 
vetfus.  Refcrt  D.  ^o>'/f  loco  cituo  fel  vitri,  feu  falem  ,  qui  cxmateria  vitri 
fufa  cochlcari  ferreo  extrahitur  ,  poftquam  inaqua  pura  ex(olutus,&:  filtra- 
tus  ,  tum  humore  fuperfluo  identidem  cxhalato  ,  in  frigidiore  loco  repofitus 
fuit,  primum  cryftallos  puras  &  pellucidas ,  tum  grana  perpolita  falis  commu- 
nis  prarbuiire.  Qi^io  autem  minor  dubitandi  locus  remaneat ,  (ales  ex  varia  par- 
tium  configuratione  prodire,  &  mutata  illa  partium  textura,fn:peetiam  ,  ut 
aha  principiachymicadefhui  ,  hoc  unum  cx  clariir.  Vironfferam  exemplum, 
Salem  tnrtari  purum  in  crucibulo  pofitum  ad  ii^ncm  vehementiorem  diii 
admovit ;  tum  aqua  frigida  exfolvit ,  per  chartam  bibulam  trnjecit  ,in  qua  non 
parum  tcrrenas  fubftantia:  h^fit ,  folutionem  aqux  exhaladone  in  ialem  exfic- 
catum  coegit ;  iterum  ut  prius  crucibulo  impofuit ,  &  igni  ardentiori  admovit, 
diftolvitutprius  innc]ua;  trnjecit  per  chartam  ;  terra  iterum  incharta,feu  in 
filtro  fuperftite  :  hoc  utique  (apius  rcpetitum  fuit  ,  adeo  ut  terrena  materia  ex 
co  fale  femper  rcmnnerer,  Qnod  autem  reliquum  fuit  (alis  tartari  vix  ullam, 
fubiit  mutationem.  Qiiod  utique  pene  perfuadet  principia  chymica  non  adeo 
cffe  fixaut  mutari  non  poffint,  aut  in  alla  converti,fi  c]uando  partium  textu- 
ra  &  configur.itio  mutetur,  Sed  dc  his  in  Phyfica  generali  diximus,  &  cum  fe- 
fe  offeret  orcafio  ,  multa  quoque  diifturi  fumus. 

Ncque  id  tnmen  negaverim  files  fxpe  in  mixtis  corporibus  fic  ineffe  ,  ut  fae- 
pe  aut  fapore  ,  aut  certis  eff\?<Sibus  non  fe  prodanr.  Unde  ex  miftione  fa- 
iium,  qu^-E  fit  eorum  naturafatisapte  colligimus,  Qnare  ut  exempla  h.  D. 
Gret"' allatn  ufurpem  ,  fpiiitus  cornu  cervi,  qui  &  volatilis  &  fulfureus  eft, 
cum  viridi  vitriolo  vix  ullim  eff^rvefcentiamcreat  ;cumalbonon  mediocriter 
intumelcit ;  fcd  cum  Romano  vitriolo  permiftus  vehementerefflrvefcit,  Atque 
hinc licctcolligere  primum  vel  miniraum  habere  aciditatis :  nam  aliud  eft  ftip* 
Tom-    II.  Eee 


4oi  .PHYSIC/E    PARS   SECUNDA. 

ticum  eire,aliud  acidum  ;  ultimum  eireomnium  acidifiimum.  Sal  vitrioli  cum 
falibus  alcali  tumultuatur,  cum  acidis  nullo  modo:  quod  acidus  fit  &  fixns. 
Spiricuscornucervi  cum  alumine  tumultuatur. 

Sal  communis  neque  cum  fpiritu  falis ,  neque  cum  fpiritu  nitri,aut  aqua  forti 
tumultuatur :  fed  multum  eflK.'rvefcit ,  Sc  vaporesemittit,  qunndo  cum  fpiritu 
vitrioli  comniifcetur.  Quod  fal  communis  ad  lales  alcali  quodammodo  perti- 
neat.Unde  illius  fpiritus  licet  acidiHiimus  nacuram  tamen  falis  alcali  non  exuit, 
ac  divcrfae  omnino  videtur  naturx  a  fpiritu  fulfuris,  aut  vitrioli. 

Sic  fpiricus  nitri  quiddam  de  natura  filium  alcali  retinet.  Unde  cum  fale  ar- 
moniaco  permiftus  nullam  agitationcm  efticit :  cum  tamen  Ca\  armoniacus  cum 
fpiritu  vitrioli  multum  efftrvefcat.  Quin  etiam  fpiritus  nitri  &  vitrioli  licet 
ambo  acidi  eflfervefcunt  :  uti  fpiritus  vitrioli ,  &  filis  communis.  Sed  nulla  eft 
mnjor,  aut  magisrepentina  effervefcentia  quam  fpiritusfalis  armoniaci,  &fpi- 
ricus  vitrioli. 

Jam  ut  c  femica  in  viam  redeamus,  id  non  abhorret  a  verifimili ,  fubtiliorem 
&  penetrantem  aerem  in  terra  nitrofa  irretitum,  (quodhumoris  aquofi  incer- 
ventu  perficitur , )  falempetrjE  procreare  ,  quiin  lapidibus  nitrofis  &  humido 
aeri  expofitis  plerumque  efflorefcit :  utin  ceUis  vinariis,  in  antris  humidiori- 
bus ,  8c  domorumruderibus  •,  in  terris  quoque  pkuimis ,  &  in  calcinatis  lapidi- 
bus.  In  plantis&animahbns  filnitrofus  in  falempetrx  facile  degenerat.  Imo 
(al  communis  qui  ex  fe  falempetrac  non  procreat,  ubi  cum  calce  viva  permi- 
ftus  paulo  diutius  cum  humidiore  terra  maceratur  ,  aerem  ad  fe  rapit ,  &  in  fa- 
lempetra:  degenerat.  Quin  etidm  fales  nicrofi  &  lixiviales ,  cx  quibus  filpetrae 
conficitur  ,  (alcm  communem  in granuhi  cubica  concretum  pribent  qui  anitro 
feparatur.  Salpetrae  neque  in  crucibulo  ,  neque  ad  flammam  lampadis,  aut  H- 
gni,  aut  vini  fpiritus  incenditur  :  nam  neceife  eft  ut  cum  materia  terrcftri  & 
denfa  conjungatur:  ut  cum  carbone  accenfo,  ellychnio  Candelx,  fulfure  com- 
muni,  tartaro,  ftanno  fufo,  ferrocandente  aut  mineraUbus  fulfureis.  Major  eft 
fulminatio  cum  multum  falis  nitrofi  &  fixi  admifcetur.uti  accidit  in  pulvere  ful- 
minante  ex  .xquis  portionibus  falis  tartari,  fulfuris,  &  falispetraE.  Sic  in  pul- 
vere  pyrio  carbo  levioris  ligni  fulfiiri  &  falipetrx  adjicitur. 

Ut  lapidescalcarii,  autgypfei  nitrofixo  abundant ,  lic  alumen  &  vitriolum 
mulcum  habent  falis  acecofi  ,  qui  ciim  fucco  lapidifico  Sc  metallico  intime  ad- 
hareat ,  fui  copiam  non  facit,  nifi  calcinatio  pncefterit ,  &:  in  humido  aere 
exlohitio :  vitriolum  plus  habet  metalli ,  idque  ut  idencidem  dixinnis ,  ex  mar- 
caficis  fulfittcis ,  ferrugineis ,  aut  cuprofis  aeri  humido  expofitis  eHcitur.  Sed  de 
iis  poftea. 

Niliil  hoc  loco  de  fahbus  ,  qui  ex  acidis  &  fulfureis  temperantur,adjiciam: 
longius  cnima  propofitonos  abducerent,  ac  de  iis  nonnulla  in  Phyfica  gene- 
r.ilidiximus :  fevmencacionem  videlicet  ex  nicrofis  &  acetofis  non  fine  tumul- 
tu  in  fe  mutuo  agentibus  prodire,  five  ad  rei  pcrfedionem  tendat ,  ut  in  dige- 
ftionibus ;  five  ad  dcftrudtionem ,  ut  in  putrefaftione.  Nam  poft  conflidum  Sc 
effervefcentiam  qurfunc  homogenea  ,  una  cocunc ;  fal  acetofus  cum  nitro- 
fo  intime  miicetur ,  &  lupciflua  quac  func ,  fcu  aquof^i  fini,  aut  terreftria ,  faci- 
lius  feparancur.  Salcs  acidi  cumnitrofis  Sc  volatiHbus  coeunccs  non  argre  di_ 
velluncur,  ut  ii  cum  nitrofis  &  fixis  confocientur.  Spiritus  fahfpetra;  ardius 


DE    FOSSILIBtJS.  40J 

cum  nitrofis  &  fixis  conjungitur ,  &  noviim  falempetrx  procrear.  Sed  forte 
non  omnis  fal  acidus  falem  nitrofum  fibi  codcm  modo  lub^icit.  Non  enimfpi- 
ritus  acidus  vitrioli  falem  tariari  in  viuiolum  convertit.  Verum  illa  longiorcm 
tradbtionem  podulant. 

De  fixi  &  voUtills  fitlis  difcrimine. 

llludmagisad  inftirutumnoftrumpertinet ,  ut  in  quibus  masime  volatilitns 
&  fixitas ,  ut  aiuntjfalium  pofitaE  fint ,  expendamus.  Ha:  cjuidem  qualitates  ma- 
gis  luni  refpefliviE,  quam  abfolutx.  Qiiod  enim  fortiori  ignis  gradu  in  iu- 
blimeagitur,  fi  debilior  calor  adhibeatur,  fixumfuturumeft.  Icaque  volatili- 
las ,  ut  fufe  &  ingeniofe  explicat  D.  Boyle  in  peculiari  tradatu  ,  ex  afF.£h'o- 
nibus  mechanicis  oritur.  Primum  quod  parces  corpewnm  fint  exigus  admodum 
majorem  adeohabeant  pro  mole  fua  fupcrficiem  :  unde  &  icviores  font,  & 
minus  impetui  calorisrefiftunt.  Qua  qujdem  ratione  equitum  turma  ingcntem 
arenulae  nubem  furfum  tollit.  Secundo,  quod  minor  fit  partium  c  rporis  fpc- 
cifica  gravitas :  unde  minii  granulaignis  viattolli  vix  podiint.  Tertio,  figirra 
partium  ad  motumidoneaplurimum  etiam  confert  ad  volatilitatem :  hincra- 
mofx  o'ei  partes,  quarum  a.\\x  alnsiunt  confertae,  non  tamfacile  furfum  ef- 
feruntur,ac  parces aquofx licec graviores.  Qiiare  cum  partes  corporis  vel  in- 
ter  fe  ,  vei  cum  aliis  ar(flius  implicantur  ,  vix  fiirfumpclluntur  ,  aut  leparatim 
moventur.  Sicnitrum  in  crucibuloftacim  hqnefcit  :  fcd  intcnfo  caloris  cradu 
opus  eft  ut  fpiritus  cxeopoflint  exftiilari,  quod  fibi  mutuo  cohxreant.  Hmc 
arnfices  cum  terra  aut  bo!o  nirrum  m  fccnt ,  ut  illius  granula  a  fe  mucuo  fepa- 
raca  incerjeftu  cerrac;  in  pulverem  cricx  fiiciliusaccoIlantur,qua.m  fi  mucuo  fibi 
coha?rerenc.  Ac  Chymiciomnes  cum  falem,  nicrum  ,ancimoniumipfumdiflaI- 
lare  volunt ,  prius  hsc  in  pulvercm  comminuunc,  ut  ignis  vi  citiusavolent.  Sic 
limatura  chalybis  cum  armoniacofitis  volatili  iurfum  accoUitur. 

Urina  recens  fpiricum  ,  feu  falem  volatilcm  non  nifi  fortiovi  ignis  vi ,  &  ex- 
ftilbco  prius  phlegmate dimiccic  :fed  ubi  in  occUifis  vafis  fcpcem  auc  oito  heb- 
domadis  eft  digefta,  &  parces  comminut^  ,  cum  fpiritus  fubciliorcs  vel  leni 
caloris gradu  fefe  expediunc.  Imofirecens  urina  ex  fde  lixiviofo,  auc  ex  calce 
viva  exfti  letur,  vellenicalore  fpiricus  erumpic ;  dve  addicione  falis  nirroli  & 
fixi  fpuicus  volaciles  dividancur  ^fivepartesquardam  fixas  quibus  fpiritus  cap- 
tivi  cencbantur ,  fili  fixo  adharreant-  Sic  ubi  fil  armoniacus  cum  lapide  calami- 
naii ,  aucfaIe;.IcoIicricus  diftillatur ,  falmarinus  c]ui  una  cum  fale  uiinac  &  fu- 
liginis  compoficionem  falis  armoniaci  ingrcditur,  fociecate  ctim  falc  fixo  inica 
in  fundo  fubfidic ,  &  reliqui  fales  fugaciores  fafti  ftacimaccolluiinir.  Sic  etiam 
falpctrae  cum  oleo  vitrioli  permiftus  ab  eo  ira  dividitur,  ut  leni  arenz  calore 
fpintum  fuum  praebear. 

Neque  ex  aliis  caufis  aut  falium ,  aut  aliorum  corporum  fixitas  oritur,  quam 
ex  mechanicis  afltdtionibus ,  fed  oppofitis.  Piimo  ex  parrium  crafTitie  :  hinc 
vaporcs  infublimcm  aerem  tolluntnr  ,quandiuexiguispartibus  &divifiscon- 
ftanc :  fcd  ubi  plures  in  unam  coeiinc,  &  in a,uccas  aquaj  concrcfcunc,  ftacim  de- 
cidunc.  Qiunx  in  fixis  corporibus  plurcs  parcicula:  ar£lius  inter  fe  colligata: 
nonfacile  iguiscalore  dividuucur.  Secundo,  major  partium  fpecificagrayiras, 

Eee  ij 


404  PHYSICyE    PARS     SECUNDA. 

ut  in  mewllorum  calcibus,fixitatem  efEcit ,  &  obftatquominus  furfum  cfFeran- 
tur.  Tertio,  p.irtium  figura  ita  difponitur ,  ut  ramulis ,  vel  hamulis,  aut  aliis 
confignrationibns  mutuo  implicentur,  aut  forte  complanatis  fuperficiebus ,  fe- 
re  utduo  politamarmoraardius  fibicohxreant,  nec  (epTrarifacile  pofTmt.  Ac 
fiEpe  ignis  ipfe  hanc  cohxfionem  efficit ,  dum  parres  corporum  fic  atterit,  ut 
fuperficies  eorummagis  complanaras  efficiat :  nonahterfere  ac  vitra  dum  ex- 
poliuntur ,  typis  fuis  ita  adhxrefaint,  ut  vix  ab  iis  divelii  queant.  Sic  minium, 
leu  calx  plumbi ,  &  alia;  metaUiccE  calces  certo  ignis  gradu  in  majora  grana  & 
fplendentia  inftar  lithargyriaurescoalefcunt  Hinc  ubi  plumbum  in  vitruni 
convertitur ,  partes  ilhus  Ixves  fiunt  &  pohti ,  &  fibi  mutuo  ardius  cohiTent, 
Non  diHimili  ratione  mercnrius  vafe  occhifo  igni  moderato  pcr  fexaut  feptem 
hsbdomadasexpofitus  ,in  rubrumabit  pulverem ,  quem  prxcipitarum  per  fe 
vocant ,  multo  fixioremquam  erat  antea  :quod  ilhus  particulx  huc  iHuc  agi- 
lata:  tandem  fibi  mutuo  adha:refcant:vix  enimpnftinamfluiditatem  recuperat. 
Res  etiam  fit  fixior  cum  partes  volatiles  &  fugitivx  avolant  j  aut  meatus 
corporis  foUdiore  materia  opplentur ;  autpattes  inter  fe  magis  quam  antea  de- 
vinciuntur.  Sic  fpiritus  nitrifatis  volatiUs  fahfixoafKifus,  aut  cum  argento  in 
aqua  forti  in  cryftaUos  concretus  vix  avolat.  Sic  fpiritus  falis  nitrofo  itidem 
fah  &  fixoadmiftusvix  uUoigne  feparatur  :  adeo  ftrido  nexu  partes  inter  fe 
devinciuntur  ,  ut  diveUi  non  pofTmt.  Quod  vocant  antimonu  butyrum ,  vel 
oleum ,  fpiritu  nitri  in  album  pulverem ,  &  ita  fixum  pracipitatur,  ut 
in  crucibulo  per  multas  horas  calcinari  poffit  :  &  tamen  ambo  liquo- 
res  feparatim  erant  volatiles.  Sic  flores  fulfuris,  &  fal  armoniacus  exqui- 
fite  tritus  fimul  commifti,  &  ter  aut  quater  ab  hydrargyro  ,  cujus  pondus  fit 
dimidium  iUius  mifturae,  fubhmati,  hydrargyrum  fpecie  pulveris  purpurei  in 
fundo  vafis  rehnquunt  adeo  fixum,  ut  vix  fundi  queat ;  Sc  tamen  hxc  omnia 
funt  volatiha ,  qu<'E  fimul  junfta  ,  apta  partium  configuratione  rem  adeo  fixam 
procreant.  Muha  in  hanc  rem  addit  Vir  clariif.  Sedaho  pergendum. 

C  A  P  U  T    ni, 

De  fuccls  oleofis, 

INter  fofTiha  non  infimum  tenent  locum  fulfurei  &  bituminofi  fucci ,  qui 
omnes  cxaqua,  (ale  ,  &fubtihterra  prodiere.  Crafliora  quippe  pl.int.irum, 
&  bituminoia  olea  crebris  diftillationibus  in  hic  refolvi,  jam  m  Phyfica  gc- 
ncrali  diximus:ac  facUe  accedo  D.  dit  Clos  rcs  omnes  inflammabiles  ex  hs  prm- 
cipiis  conftare,  in  ea  pcrextremam  analyfimdiirolvi  ,  utantealiquotannosin 
Academia  Regia  prxflitit  induftrius  &  in  Chymia  verfitirfimus  D.  Boitydelin. 
lUud  quoque  facile  concedam  vel  purifHmum  vini  fpiritum  ex  iis  coalefcere, 
&  maquammagna  fui  parte  diiroivi ;  falem  nitrofum  &:  volatilem  in  eo  do- 
minari,  uti  in  oleis  omnibus.  In  fulfure  cft  forte  fil  acidus,  fed  ad  inti- 
mam  illius  naturam  non  pertinet ,  &  ficile  ab  eo  feparatur. 

Hoc  utique  ex  artificiali  adipis  generatione  quam  dodor  Grfi-^' in  DifTer- 
tatione  de  mixtione  ut  a  fe  faftam  commemorat,  non  mediocriter  con- 
firraatur.   Oleum  ex  olivis  expreirum  cum  fpiritu  nitri  per  ahquot  dies  di- 


DE   FOSSILIBUS.  405 

geftum  primiun  medullx  coloiem  ,  tum  adipis  aut  butyii  confiftcntiam 
adeptum  eft  ,  idque  inft.ir  adipis  igiii  admotum  liquefcebat.  Sed  in  ip- 
fa|digeftione  vafe  poft  aliquot  dies  reclufo ,  fpintus  nitii  partes  fulfureas 
exhalare  finebat ,  ut  oleum  firmius  elfet  &c  compaftius.  Nec  fortc  adeps  in 
animalibus  ex  parte  oleofi  finguinis  aliterconcrefcit  :  cum  nitrofa  acris  cor- 
pufcula,  aut  lalmx  partes  iplius  fanguinis  cum  ea  accurate  mifcentur.  Hinc 
pleraque  animalia  hieme  pinguefcunt :  quod  tum  partes  oleofic  fanguinis  magis 
co.igulentur.  Cum  in  aqua  parum  fit  nitri,  hinc  fit  ut  pinguedo  pifcium  fic 
fluidior  &  magis  oleofa  ;  fed  terr.ne  &animalium  pinguedo  durior  eft  ob  ni 
trofum  acrem. 

Non  diflimili  ratione  fe  refinam  artificiofe  procrealTc  teftatiir ,  cum oleum  vi- 
trioli  oleo  anifi  guttatim  affudilfet ,  &  accurate  mifcuilfec :  paulatim  enim  in  re- 
finam  ea  miftura  ita  coaluit,  uc  omnibus  gummi  refinofi  jfFcdionibus  prxdita 
videretur :  vix  in  aqua  dilfolvi  poterat ,  fragilis  erat ,  &  facilc  inflammabilis. 

Atque  hinc  coUigimus  gummi  dc  refinam  in  plantis  ex  partibus  oleofis&aci- 
disunacommiftisprodire.  Nec  foric  luccinum  ,  fulfur ,  &  omnia  bitumina 
alicerin  terr^  penetralibus  formantur:  ex  petroleo  puriori  fuccinum,  vel  am- 
bram  prodire,utex  cralfo&nigro  bitumine  omnia  concrcfirere  fitis  eft  veri- 
fimile ,  eaque  omnia  miftionis  gradu  pocius  quam  natura  inter  fc  diffecunt. 

Sulfur  ex  pyrite  lapide  ,  aut  marcafita  ,  aut  vena  mctallica  educitur ,  eo 
quidemmodo  quem  fufeGeorgius  Agricola  cxplicac.  SaepiCis  ex  iifdcm  venis 
fulfur  &  vitriolumeruuntur  ^  illud  ignis  incumbentis  vi  per  defcenfum  exftil- 
latur ,  aut  fublimatione  elicitur  ;  vicriolum  crebris  locionibus ,  uc  fales  reliqui , 
&  evaporacione  concrefcit.  Interdum  fulfur  integrum  &  purum  c- mineris  ef- 
foditur ,  prx(ertim  prope  monces  ignivomos  ;  aliquando  lapidibus  adhasref- 
cicjincerim  exaqua  fulfurea,  auc  c  glebis  cducicur.  Sulfur  aliud  eft  vivunr 
Sc  cinereum  ,  quale  in  mineris  occurric ;  aliuJ  (ubflavum  8c  arte  prxparacum  , 
cujus  gencris  eft  commune  fulfur.  Incer  ucrumque  magnum  eft  difcrimen:  nam 
fulfur  vivum  cui  aqua  forcis  afflinditur ,  non  mediocricer  efFervefcic  :  licec 
non  ftatim  ,  fed  interjedo  aliquo  tempore  illa  ebullitio  incipiat.  Sed  fulfur 
communenullomodo  intumefcit ,  autagitatur:  fic  arfenicum  album,  aut  fla- 
vum  nec  files  alcali ,  nec  acidicomm  ovent  :  qnod  vis  eorum  non  tam  in  fale 
quam  in  quodam  fulfurc  pofita  fit,  ut  D-  G^evv  cite  obfervavic 

M  igna  efi:  bicuminum  varietas.  Nam  alia  funt  liquida,  &  oleo  fimi!Iima,qux 
aquis  inn.itant ;  aliaduriora  ,  qux  c  terrx  faucibus  eruuntur,  qua:que  diverds 
Cgnantur  nominibus.  Bitumen  candidum  &  fubtile  naphcha  dicitur;  nigrum,fcB- 
tens  &  amarum,buuminis  nomen  retinec  In  Palxftina  pene  eft  purpureum  ,  id- 
que  afphalcujn  vocanc,  quo  mare  mortuum  ,  feulacus  Afphalcices  abundac. 
Sic  piirafphaltum  dicicur:  quod  expice  &afphalco  compofitum  appareat:  non 
quod  fit  miftura  ex  pice  &  bitumine  :  fed  quia  communem  uttique  odorem 
cxhnlat. 

Cum  inftarolei  bitumen  hquidum  eft,  pccrolcum  vocit.itur  ;  cum  inftar  li- 
.micralfum  exiftit,  malthamnominant.  Bitumen  durum  &  politum  gagates  di- 
citur-  Sic  carbo  fodilis  eft  quoddam  bituminis  gcuus. 

Neque alia  eft  ,  ut  diximusjuccini  natura,  aut  origo  :  eft  enim  fuccus  bitumi- 
Jiofus  &  foflaiis  ,  non  fuccus  arboris  aut  gummi,  ut  plerique  opinantur.  Nam 

E  e  e  iij 


4o6  PHYSIC^    PARS   SECUNDA. 

ingentes  eledlri ,  feu  fiiccini  malTs  ex  arboium  fuccis  confiaii  non  poflunr» 
Deinde  quomodo  hoc  refmae  genus  in  mare  ex  arbor  bus  di  fiuat ,  vix  explicari 
poti.  ft.  Eft  itaque  (uccinum  in  mintralium  ceiifu  reponendvim.  E  fundo  mari» 
Prufliam  alluentis&erivis  vicinis  tbullit  jidque  file,  utmihi  videcur,  &  agi? 
tatione  maris,  ac  foitc  etiam  frigore  concrtfcit,  &  aqusinnatat. 

Sed,  in^ulunt ,  eleftrum  fa:pe  mulcas ,  formicas  ,  &  alia  animalcula  vifci- 
ditate  fua  impHcata  exhibet  Quam  rationem  Tacitus  de  moribus  Gcrmano- 
rum  affert.  Suc-um  ,  inquit ,  arhorum  tjfe  intelligas ,  <fma  terrena  ejuadam  atcjue 
etiam  "jolucria  animalia  plentmijue  interlucent ,  cjiu  implicata  hnmore  mox  ^«- 
refcente .  materia  cluduntnr.  Accedit  etiam  permagna  fuccini  cum  refmis ,  & 
gummi affinitas,  5t«^rMr<fw? ,  inquitTacJrus,  y;iCc/»<  admoto  igne  tentes ,  in 
modum  t£d£  accenditur  ,  alit^ue  flammam  pinguem  .  mox  ut  inpicem  refmam- 
ve  lentefcit,  Plinius  quoque  refert  ex  Indiis  adve(5tum  elednim  fuifle  cum 
cortice. 

i?e/^.  Arbore&illasquae  (liccinum  prolacrymis  fundunt ,  a  neminevifas  fuif- 
fe ,  uti  nec  fylvas  ad  httora  maris  Borufcotum ,  in  quo  fuccinum  cxpifcari  fo- 
lent,  confitas;  ac  fuccus  iUe  citius  concrefceret,  quain  in  mare  delabi  pofler, 
Nec  quid  obftat  quominus  mufcas ,  aut  alia  animalcula  ,  imo  &  cortices  ar- 
borumfuccinoadhuc  liquidoinvoluta,  ac  velut  fepulta  fuiire  fateamur  :  prae- 
■fertim  cum  pifciculi,  &  piicium  ova  inferta  atque  implicitafuccino  ahquando 
vifa  fuilTe  nonnuHi  teftentur.  Quin  &  fuccinum  in  AngUa  a  fe  vifum  teftatur 
-vir  in  phyficis  verfatiflimus  D.  Bocone ,  in  cujus  medio  hquor  erat  petroleo  fi- 
miHimus. 

Ncque  idtiegaverim  magnam  efte  inter  fuccinum  ,&  refinas  arborum  fimi- 
litudinem  :  cumex  iifdemfere  principiis  coaluerint,  ex  oleo  nimirum  &  faie 
tum  nitrofo  ,  tum  acido.  Unde  lifdem  pene  ufibus  in  Medicina  adhiberi  pof- 
Aint ,  &  maxime  diftillationi  aut  tufii  tenui  &  falfae.  Nam  fal  acidiis  qui  in  ful- 
fure  ,  fuccino,  &  refina  ineft  ,  uberiorem  Cdem  qui  in  diftillatione  fcu  rheu- 
mate  esuberat ,  omnino  infringit ,  &  oleofa  fui  parte  eum  diluit,  ac  temperat : 
ficque  materiam  tenuioremefficit  cradlorem.  Cum  autem  tufiis  ,  aut  rheuma 
non  ex  tenui  &  falfo  ,  fed  ex  vifcofo  humore  proficifcitur ,  ubi  acidum  coagu- 
lationis  principium  dominatur ,  tum  nec  refinac,  ncc  fulfurea  ,  aut  bituminola 
profunt,  fedmagis  obeire  folent :  namaciditntem&vifcofitatem  fanguinis  non 
minuunt,  fed  augentmagis :  utpcudenter  obfervat  Dodtor  Anglus  mox  lau- 
datus 

Jamnihil  neceffe  eft  variaeleftri  genera  diftingnere  :  adeo  ut  aliud  fitmine- 
rale  ,  &  quafi  flos  bituminis  ;  aluid  vegetabile  &  refinofum ;  tertium  ex  utroque 
temper,itum.  Hancenim  adarbitrium  fingitdiftinft'onem  Libaviiis:  cum  nul- 
lum  fic  nifi  idemminerale,  cujiis  ut  bituminis  diverfa:  fpecies  numerantur.  Pri- 
mas  qnidcm  candi  'odeferunt :  eftenim  purifiima  bituminis  portio,  &  odoris 
gratilTimi.  \\\nA  excipit  flavum,  fcn  f il  rnum,quod  veteribus  magno  in  pre- 
tiofuit  :  fcqiiitMr  fuc  inum  vaiiis  diftindum  co'onbus.  Eft  denique  quoddam 
op-icum,&  fqnilidnni  ,necco!orc,  nccocTort  fuave  ,quod  nuUo  fere  habetur 
loco.  Vcrum  hicm.ignaoritnr  qusftiode  vi  eU  (flrica  ,  quae  folet  inter  occultas 
qualitites  recenferi.  Dehac  utique  paulo  uberius  agendum  eft. 


DE    FOSSILIBUS.  407 

C  A  P  U  T      IV. 

De  vi   ele^lrlca. 

INter  occulcas  qualitatesqux  adfympathiam  &  antipathiatn  referti  folenc , 
vis  eleftrica ,  qua  fuccinum ,  cera  obfignatoria,vitrum  ipfum  &r  magna  gem- 
marum  pars  paleas ,  &  levia  quique  corpora  ad  fe  trahunt ,  prascipuum  pene 
locum  obtinet.  Quxrimus  in  quo  pofita  fit ,  &  unde  oriacur  :  an  forcc  a  forma 
fubftanciali  ,aucoccultaqualitate,  autpociusab  effluvio  quodam  fubftanciali. 
Probabilius  nobis  videcur  vim  eledricam,  non  in  folaqualicace,  vel  in  fym- 
pachia ,  qux  inter  fuccinum  ,  &  paleam  repericur  ,  fed  in  effluvio  fubftantiali, 
in  cenui  fcilicec  &  vilcofo  halicu  poficam  elTe. 

Nam  lacca  v,  gr.  feii  cera  obfignacoria  omne  genus  pulveris  ad  fe  trahit :  nec 
tamen  probabile  videtuream  cumrebus  itadiverfis  magnam  habere  cogna- 
tionem.  Sic  ipfae  atomi ,  ut  vocari  folent ,  quas  radii  folares  pcr  foramen  lub- 
euntes  excitant ,  ad  corpus  elcdtricum  ,  ubi  affndum  fueric ,  curmacim  advo- 
lanc  :  fumusipfe  quafiin  varios  adtus  vorcices  ad  fuccinum  ruic :  imo  aqua:  vel 
oiei  gutcula:  furfum  actolluntur.  Acceditillud  quoque  ,  infinicapene  corpera  vi 
eledbrica  donari  :utpr2cerenumeraca  ,  bicuminum  fere  omnegenus,  gemmas 
eiiam  c  plumbo  fadticias ,  &  ea  fere  corpora  quae  oleofa  funt,  &  cerfa ,  quzque 
inpartes  conteruncur,  nondufkiliafunc,  ut  mecalla  -,  non  fiffilia  ,  ut  lignum  \ 
nonfriabiIia,ucfaccharum;  fed  fragilia  funt,uc  vicrum. 

Quod  aucem  vis  iila  in  cenui  halicu  pofica  fic ,  id  liquec.  i.  Uc  fuccinum,  aut 
cera  obfignatoria  ad  fe  trahac  levia  corpufcula ,  afFriftu  aut  calore  opus  eft,  quo 
meacus  occlufi  referenrur,  &  vifcofa  fubftancia  calore  excicetur.  Hinc  cera 
obfignacoria  panno  laneo  afFridta  vim  fuam  eledlricam  forciiis  exeric.  Imo  ubi 
corpus  eleftricum igni  admocum incaluic, poftaffiiftum mox  forciiis  crahit. 

2. Pulvis,auccharcx  fruftula,  quibus fuccinum  admovetur ,  in  omnes  fpar- 
-guntur  partes ,  ut  halicus  ipfi  qui  prodeunt  a  fuccino ,  aut  a  cera  obfignatoria , 
in  varios  plerumque  aguntur  gyros  ;  ac  plura  fxpe  ejufmodicorpufcula  fibi  in- 
vicem ,  ut  ejufdemcatenasannuli  conneduntur.  Icaque  hac  veluc  ftamina  , 
qualia  fere  fumus  excindi  recens  candelx  nobis  exhibet ,  ci\m  adverfo  fole 
fpedatur ,  uc  meatus  funt  difpofici  ,  ficerumpunc:  unde  in  varias  aguncur  par- 
tcs  :  adeo  ucgranainterdumpulveris  huc  atque  illuc  adiverfis  velut  filis  cir- 
cumadta  videantur. 

3.  Succinum  afFci6tum ,  &  flamms  admotum  vix  rapit  ad  fe  pulverem  ,  aut 
aHa  corpufcula  :  quod  vis  flamms  tenfa  illa  ftamina  difrumpar.  Sic  ubi  fortius 
fucciicitur,iidem  halirus  magna  ex  parte  diftrahuncur.  Eandem  ob  rarionem  fi 
id  vehemencius  perflnveris,  auc  vento  expofueris  forciori,  cenues  illi  halicus 
disjiciencur.  Hinc  fuccinum  aqui  immerfum ,  auc  humore  perfuliim  crahere  ni- 
hJl  poteft  :  quod  illi  velucncrvuK  ,  qui  k.  fuccinoerumpunc,  humore  diluti  la- 
xentiur :  ecfi  oleum  non  adeo  cbftat,quod  iili  cum  vifcofis  halitibus  magis  con- 
vcniat. 

Exquibus  efficicur  vifcofos  &  tcnaces  halitus  e  corpore  eledlrrico  caloris  agi- 
tatione  ad  eruptionem  foIhcitari,fere  ut  accidit  corponbus  odorifids  quae  odo- 


4oS  PHYSlCif    PARS    SECUNDA. 

rern  fiuim  vi  caloris  latiiis  rpaigiiin.  Nectamen  cc)nfiirus&  perturbatus  caloris 
motus  excitandzviekftricx  omiiino  fufficit ,  nili  in  certis  corporibus,  ut  in 
ndamante  brutointerdum  evenit,  qui  calcfaclus  citra  fndioncm  aliquando 
leviaadfe  rapitcorpora.  Multa  inhmcrem  fxempla  affcrt  D.  Boyle.  Fuitilli 
adamas  rudis,  qui  vel  digito  preflus ,  &:  levi  motu  affiidus ,  fipe  etiam  cum 
c  pera  (ubduceretur,  citra  ullam  nffiiflionemvim  (uam  elcdtricam  exprome- 
bat,  Scd  & fuccinum  foliiEfl:ivoexpolitum,  cum  certo  caloris  graduincaluiiret, 
leviufculisadnT^tum  corporibus  eaad  (erapiebat  :  qunfi  (ol  qui  vapores  attol- 
lit ,  &:  atmofphaTam  circa  telluris  orbemfundit,  eleftnca  etiam  corpora  ("uis 
itidem  atmolphxris  veftiat  Sic  (olidius  vitrum  ab  i^^ne  vim  eledricam  hau- 
filfe  ,  cum  ad  certum  caloris  gradum  perduftum  fuiirct ,  idem  Author  tcfta- 
tur, 

Id  tamen  liquet  non  omncm  calorem ,  fed  certa  ratione  mod.licatum  vi 
elcdricaz  excitand^  elfe  idoneum.  Unde  fuccinum  non  eodem  modo  attrahit  , 
cum  igni  admotum  eundem  caloris  gradum  adipilcitur,  ac  poft  partium  affii- 
ftum.  Deindeut  attntu  quodam  ,  (ic  terfione  vis  ele<flnca  fit  validior.  Nam 
poris  a  fordibus  aut  pulvcre  cxpediris  halitus  facilius  erumpunt.  Sic  fereno 
tempore  vegetior  eft  vis  eledrica^  quam  nebulolo  ,  nut  pluvio  ccelo.  Nec  ha- 
litus  eleftriciobvia  quxqae  corpora  penetrant,  ut  magnetici  cffluxus :  fed  vel 
fubtilis  telxinterpofitu  arccntnr.  Ac  demum  qua:  copiofiores  halitus  fundunr, 
ut  pleraque  gummi ,  aut  refins ,  fulfur  iplum ,  bitumina,  quxque  multo  odo- 
re  fe  produnt,  eadem  fere  funteledirica:  magno  quidem  indicio  vim  eorum  in 
balitu  pingui  &  vilcofo  elfe  pofitam-  Qua  autem  ranone  pingucs  illi  halitus  ob- 
via  qu.Tque  corpufcula  ad  fe  raoiant ,  non  ita  cft  explicatu  facilc. 

Ulud  tamen  verifimile  vidctur  elcftricam  attraftionem  cx  halituum  vifco- 
fitate  ii  tenfioneduci :  quod  utique  ex  omnibus  plia:nomcnis  eledhicisqu.-c  fu- 
periiis  attulimus ,  facile  colligitur.  Probatum  fuit  halitus  vifcofos  erumpere  , 
fere  ut  odores  ex  aromatis,calore  eos  cxcitari,(5:  quafi  vibrari,  Sed  vix  alitercon- 
cipcrepoirumus ,  quomoda  vifcofa  illa  ftamina  cum  fuavelut  prxd^TJrevertan- 
tur  ,  nifi  ad  tenfionemipfimconfugiamus.  Idcm  cnim  fcre  accidit,  atque  in 
muficiinftrumenti  fidibus  ,  qui  cum  prc-enimia  tenfioncdifrumpuntur,  in  kk 
redcunt  Sic  ubi  vehementior  eruptio  calorc  excitata  dcfinit,  &  fcferemifit im- 
petus ,  tumretrahuntur  illa  vtlut  tenuiflimafila,  quxque  corripuere  corpufcu- 
la ,  fecum  advehunt.  Idque  cernimus  in  okofo ,  &  vilcofo  humore ,  qui  ex  vir- 
gx  extrernofilatim  ficdecidit,  ut  plerumque  in  fe  recnrrat,  Itaque  halituum 
eruptio ,  &  vehemens  tcnfio  vilcidx  (ubftantix  in  caufi  eft  cur  pu' vis  oleofa  il- 
la  pinguedine  irretitus  ruat  in  uccinum  ;  non  vi-  occulta  &  magica,  quam  fym- 
pathiam  vocant  :  (cd  id  fit  ea  motione  ,  qux  tcnfis  corporibus  communis  efl, 
qui  folent  fe  reftituerc  ,  ubi  refedit  impetus ,  ut  in  tenio  fune  cernimus. 

Probatur  etiam  ex  difcufFione  ,  &  examine  aliarum  opinionum,  Primo  enim 
quiad  occultam  qualitatem  ,  aut  formim  fubftai  tialem  confugium,  rem  ob- 
fcnram  pcr  obfcuriorem  cxplicant  :  nequeid  venfimileeft,  fuccino,  aut  ada- 
nnnti  ipfi  effe  cocjn.itioncm ,  aut  fympathiam  cum  oivni  pulveris  genere ,  & 
levioribus  qnibufiitie  corpoi ibus :  nullum  e  im  eft  quod  afFiidiim  fuccinum  ad 
fc  non  tnhat ,  fi  flammam  ipfim  cxcpffis. 
a.NeCaicefiiquidemiatioprobaiipoteft,  c  fiiccino  nimirum  attrito  primr 

ekmenti 


DE    FOSSILIBUS.  409 

elementi  corpufcula  per  illins  rimulas  qusfi  gladiolos  cmmpere  j  qiia:  cum  in 
aere  idoncos  mearus  nonoffcndant.in  locum  fua:  originis  revercuntur.  Qua: 
hujus  efFeftus  explicandi  ratio,intellc6tu  difEcilis,6c  adlibidinem  confi(5ta  om- 
nino  videtur.  Nam  cur  piimi  elementi  partes  tam  repente  motum  (imm  amit- 
tunt,&  in  planm  fuperficiem  gladiis  i.on  diflimiiLm  abtuntj  cur  cnm  fua 
prida  revercuntur ;  ac  tandem  illud  conftai  halitus  vifcofos  c  corporibus  ele- 
ftricis  erumpere  ,  non  primi  elementi  materiem. 

j.  Quam  Cabeus  horum  efFedluum  affert  rationem,ea  prob.  bilior  quidem 
eft ,  nec  tamen  vera  ;  halitus  nimirum  c  fuccino  exculfos  circiimjt  (ftum  aerem 
disjicere  ,quicum  non  poflit  vicimim  itidtm  aertm  loco  dimovere  ,  omnino 
repellituruna  cum  halinbus  qui  a  fuccinoerupeie  :  ficqueranorc  fa6ta  fuccini 
atmofphasra  ,  a  gravioris  aeris  pondere  halitus  ipfos  una  cum  levionbus  corpuf- 
culis,  quibus  adhaerefcunt ,  omnino  repelli.  Vtrum  fic  flimmam  vi  eleftrica 
donari  oporteret.  Nam  vicinum  aertm  protrudit,  qui  agraviore  aeris  atmo- 
fphaera  repellidebet.  Deindein  machina  pneumatica  cjchaufto  aere  fuccinum 
paleas  ad  fe  rapit,  ut  expertus  eft  D.  BoyU ,  &  umen  nulkis  efl  hic  locus  at- 
niofphxra:  aeris. 

4.  Ne  illaquidem  fententia  quam  Digbaeus,  GafTendus ,  &  alii  fcquuntur, 
nobis  probatur  ,  vifcofos  halitusa  fuccinoemiftbs  extetni  aeris  frigore  contra- 
hi ,  &  impetu  amilfo  una  cum  lcvioribus  corpufculis  retrahi.  Quod  fi  enim  ex- 
terno  aeris  frigore  fieret  illa  halituum  contradio,  major  eiret  vis  eledtrica  , 
cum  fliccinum  ^elido  aeri  exponitur.  Deinde  vifcidi  liquores  hochabent  com- 
mune  ,  ut  excufTi ,  &  in  fila  didudi  in  feipfos  redeant :  quod  tenfioni  ipfi  po- 
tius  tribuendum  eft,  aut  circumjedi  aeris  prefTioni,  quam  externo  frigori : 
quod ut  forte  ttadionem adjuvet,  eam  efficere folum  non  poteft. 

SohHtitur  objeQlones. 

Opp.  I.  Cartefius  ,  utcunque  dici  pofTe  oleofa  corpora  ,  cujufmodi  funt 
pleraque  corpora  elcdiica,  poft  afEidum  halitus  emittere  ex  ramofis 
partibus  conflatos  ,  qui  vibrati  rebus  levioribus  adhxrefcant,  &  inlocum 
[nz  originis  redeant  :  ut  vifcofus  liquor  poftquam  filatim  aliquantulum 
decidit  ,  ftatim  in  kCe  revertitur  :  id  vero  de  vitro  in  quo  vis  eleftri- 
ca  viget ,  nulla  ratione  intelligi  polfe :  cum  ex  oleofis  partibus  non  con  ftet: 
undead  primi  elementi  fubftantiam  in  tenues  laminulas  diduftam  confugit, 
eo  quo  diximus  modo. 

^e/p.  Id  Cartefium  fefellifTe,  quod  nihil  oleofi  intra  vitri  meatus  includicre- 
diderit :  cum  tamen  duo  vitra  folidiora  ex  mutuo  attritu  odorem  fitis  ingratum 
(pargant  :  adeo  ut  abea  ratione  quam  attigerat,propter  vim  eleftricam  vi_ 
tri,recedere  non  d  bucrit.Jamquealibioftendimus  vix  ullum  efle  corpus  quod 
atcrirum  tenuesexfefpiritusnon  emittat ,  praefertim  dum  eorum  partes  celeri 
&  reciproco  motu  agitintur.  Hinc  marmordum  expoluur  j  ferrumubi  malleo 
tundicur  •,  cuprum  cum  incaluit ,  ingratos  odores  fundunt- 

Opp.  1.  Utfuccinum ,  hcca,  ex  qua  fcilicet  fit  cera  obfignatoria  ,  &  alia 
hujusgenenscorpora  tenues  hilitusemictant  •,  nullaid  probabilitate  airevera- 
ri  pofle  ,  cx  adamante ,  &  gemmis  durifTimis  pofl  le vem  atctitum  vifcofam  fub- 
ToM.    //.  Fff 


4.10  PHYSIC^PARSSECUNDA. 

ftanriam ciiii-npeie , qua:  fua  velut  fpicula  levioribus  corporibus  infigar. 

Refp.  Id  facileconcipinon  poflefi  omnes  naturae  efFedlus  folis  fenfibus  me- 
tiamur :  at  fi  rem  totam  acriori  animo  perpendere  volumus ,  id  vcrum  ,  aut 
certe  veri  proximum  etTe  comperiemus ,  nullum  pene  eire  corpus  adeo  folidum, 
quod  non  fuam  habeatatmofphaEram,  &circ3  fe  effluvia  quaidam  non  cfFun- 
dat ,  ut  fupenus  oftcndimus, 

/«j/?^^M  ,  fi  folidiora  qu^que  corpora  fua  fpargunt  effluvia,  cur  non  tandcm 
minuuntur  pondere ; 

Rifp.  I.  Multa  lenfim  imminui ,  lU  ligna ,  &aliacorpora  levioris  contextus, 
ut  glaciem  ipfam  hiberno  tempore. 

Refp.  i.Tantameire  effluviorum  fubtilitatem  ,  ut  fenfuum  vim  plerumque 
cffugiant ;  nec  fatis  exquifitas  habemus  bilances ,  ut  fi  quid  imminutum  fuerit, 
dijudicare  poffimus,  Nec  mirum  iUud  videri  poteft  fi  paulo  attentius  cogite- 
mus,  quantulum  id  eft  quod  cervi ,  aut  leporis  pede  levitcr  moto,  in  terra  ma- 
net  veftigium  :  quod  tamen  poftmultum  temporiscanes  venatici  odoratu  pcr- 
cipiunt.;Sic  hydrargyri  haUtus  aurum  veliongius diflTimm  plerumqueinqumat: 
ut  nihil  dicam  deappenfis,  aut  de  lapidibus ,  is:  ^emmis  de  quibus  alibi. 

Refp.i^.  Fieri  poiTe  ut  alterius  fubftantix,  authalituum  ,aut  fpirituum  ap- 
pulfu  ,  fi  quae  fit  fadtajaftura  reparetur,  Ac  ne  iUud  quidemabhorreta  verifi- 
mili,novos  jugiter  non  manare  effluxus ,  fed  cos  plerumque  fuis  fontibus  adhac- 
refcere  :  ut  forte  in  odoribus  ,  imo  &  in  vi  eleitrica  contingit.  Nec  neccf- 
fe  eft  ut  adamantis ,  aut  aliarum  gemmarum  fubftantiam  effluerc  ftatuamus,cum 
vim  fuamcleftricamexerunt:  fed  fitis  fueritfi  intraluos  meatus  viicofam  il- 
lam  ,  &  pinguem  fubftantiam ,  quas  in  fila  tenuillima  poft  affri(£ium  duciiur, 
cum  impetuvibrent. 

Poftremo  fi  rei  cujufque  atomos  motu  ingenito  pr.-cditas  efre  cum  Epicureis 
Itatuamus ,  nihil  mirum  eft  fi  qusdam  continenter  avolent ,  dum  ex  aliarum 
vinculis  k^Q  expedire  moHuntur.  At  fi  magis  placeat  ca;leftis  illa  Cartefii  lub- 
ftantia  ,  haec  utique  continuo  pulfu  cujufque  corporis  particulas  ad  motum  folli- 
citabit,  &  ex  iisfemper  quafdam  abripict ;  adeoutad  quamcunque  fentcn- 
tiam  nos  adjungamus ,  explicatu  non  fit  avduum  quomodo  folidiora  quacque 
corpora  vi  elcftrica  donari  poffint:  idque  multo  luculentius  fiet,cum  devi 
magnetica  dixerimus. 

C  A  P  U  T     V. 

De  lapldibus  &  gemmis. 

LApidem  vulgo  definiunt  corpiis  mixtum  &durum,quod  neque  eftdufti- 
le,  ncque  in  aquacxfolvitur,  nec  per  fe  eft  liquabilc.  Ex  ficco  halitn  lapi- 
desconcrercere,  utmctalla  exaquofo  vapore,decernit  Ariftoteles :  alii  cx  ter- 
ra  &  aqua  eos  compingi ;  alii  ex  fucco  lapidifico  per  terra:  meatus  varie  per- 
colato  lapides  formaii  autumant.  Matcria  quidem  lapidL.m  non  eft  ha- 
litus  ficcus  &  igncfcens ,  ut  videturAriftoteli.  Vix  enim  poteft  hujufmodi 
halitus  citra  humorcm  in  corpus  durum  commeare  ;  nec  tamen  lo!a  cft  tcrra, 
cujuspartcsfiomnihumoredeftituantur  ,  in  pulverem  fatifcunt  •,  nec  fola  eft 
aqua ,  cum  lapides  vix  aut  nunquam  calore  hqucntut  j  nec  detnum  terra  eft 


DE  FOSSILIBUS.  411 

aqui  leviter  dilota  ,  ex  qaa  mhil  nifi  lutum  emergit.  Sed  forte ,  ut  videtur 
Aviceunac ,  humor  eft  vilcofus  8c  terreftris :  ita  ut  continuitatem  humor,  terra 
largiaturfoliditatem.Siccitas  tetrat  humiditatem  aqux  liftit,  nediffluat-,  humor 
minutiffimas  .errae  partes  ccmmifcet ,  &  nedit.  Hinc  lutum  induratum  ad  la- 
pidis  foliditatcm  accedit.  Qupd  fi  humor  vifcoius  &  tenax  non  eilet ,  is  caloris 
vi  cito  avolaret.  Hincquae  per  lapides  vagantur  venx,nihil  iunt  pt^ter  ter. 
ram  exficcatam,  quae  facile  in  pnlverem  comminuitur  ,  quod  ex  ea  omnis  hu. 
morfit  exhauftus.  Itaque  lapides  ex  tenacihito  ,  vel  lucco  lapidifico  prodeunt; 
lutum  eft ,  ubi  terra  copiofior ;  fuccus ,  ubi  aqua  dominatur.  iMec  forte  fuccns 
lapidificusahud  eftnifi  aqua  faxeis  ramentis  pixgnans  :  five  hic  corporum  fu_ 
beat  meatus  (  unde  &  plantas  ,  &animilia  interdum  obducit,  &  incruftat;  j 
fcii  calore  fenfim  concodus,  ubimoveri  dtfinit,  ftatim  cogatur  in  lapidem  . 
feu  forte  h\ic  quoque  ptincipia  Chymica  &  mechanicafintaccerlcnda. 

Nam  fal  aut  nitrofus  ut  in  calce,  aut  acidus  ut  in  marcafitis ,  aiit  forte  utriuf- 
que  temperatioin  plerifque  co.igulationem  efficit.  Materia  quippe  omni  faie 
exhaufta  lapidefcet  nunquam.  Hinc  fal  metallicas  folutiones  cogit ,  &  cun€la 
induratcorpora  -,  ovorum  teftx,  marinaconchylia,corallia  ex  fale  nitrofo  fiiam 
repetunt  duritiem.  Sic  nitrum &  quxdam  lixivia  lapidcfcunt.  Unumex  multis 
proferam  experimentum.  Cum  D.  dii  Clos  falem  tartari  multo  aceti  (a:pius  af- 
fufi  &  diftillati  file  impraegnairet ;  atque  experiri  vellct  an  eo  fale  tcmperato 
liquor  fpirituofus  cxftillari  poftct ,  cumlabulo  Stampenfi  milcuit,  &  igne  re- 
verberii  perparum  phlegmatis  cxtraxit,  mafiam  pene  fufim  c  vafe  extraftam  , 
cui  decem  aquae  fcrventis  Hbras  afKidit ,  &  agitatam,per  chartam  bibulam  fil- 
iravit :  hanc  omnis  acrimonis  expertem  ,  &  poftero  die  coagulatam  invenit,- 
cumque  ignis  vi  aquam  elicere  tentaret ,  maira  in  lapidem  conver(a  eft. 

Addam  artificialem  cotis  praeparationem ,  quam  non  ita  pridcm  D.  de 
la  Hlre  in  Academia  propofuit,quxque  novaculx,  aut  fcalpeUo  exacuendo  uti- 
lis  e(Te  poteft.  Lignum  pyri  arboris  oblcngum ,  &  fefquidigito  latum  in  oleo 
nucis  cui  lithargyrus  inco£bus  eft,imbuit ;  tum  exficcat ,  &  frufto  vitti  expolit-, 
parum  terras  quam  tripolim  vocant,  qusque  aqua  abluta  eft,  allinit :  ubiad 
ufum  adhibetur ,  oleo  oliva: ,  ut  moiis  eft,  illinitur. 

Nec  dubito  quin  eadem  coagulationis  caufa  ad  principia  Mechanica  com- 
mode  referii  po(fit,ut  ex  iisqusin  Phy(ica  generali  de  firmitate  di6ta  funt, 
facilc  colligitur.  Quibus  fi  addideris  qux  D.  Grtvv  in  Diirertatione  coram 
Societate  Regia  Anglicana  pronunciata  de  mixtioneingenioleadmodumdiire- 
ruit,  fortehuicreidifficillimzlux  aliqua  accedet,  Mixtionem  omnem  partium 
contadu  contineri  palam  eft  :  tres  autem  funt  contaftus  illius  gradus.  Vel 
enim  partes  fefe  mutuo  quafi  in  punitis  tangunt,  ut  fluida  quique  omnia: 
hinc  magna  eorum  mobilitas  -,  vcl  fecundum  planiores  fiiperficies  fe  tangunt, 
ut  (ales  pene  omnesvvel  aliae  aliis  intrufie  &  quafi  concentrataearftiori  vincu- 
lo  inter  fc  devinciuntur:  cum  fcilicet  pars  una  aliam  fubit ,  &  quafi  penetrat, 
dum  illius  cavitatem  fubit,- 

Caufx  autem  hujiis  concretionis  prxcipuxfunt,  primo  partium  aptaconfign. 
ratio  ,  5«rcoaptatio  :  fic  quadratumcumquadrato  facileconjungitur,ut  in  fale 
communi  \  convexum  item  cavo  apte  inferitur.  Secunda  ,pondus  ipfum  in 
fiuidis  quorum  partes  fatis  inter  fe  convenium ,  e(t  mixtionis  inftiumen- 

Fff  ij 


4U  PHYSICyEPARS    SECUNDA. 

nim.  Tertia ,  compreffio  aiu  circumfufi  aeris ,  aut  itheris  ipfius.  Qiiarta  eft 
dilfolutio  partium  :  cumenimcorporafunt  fluida  ,  &parteshabentaut  fepara- 
tas ,  aut  divifioni  proximas  ,  tum  altcrius  corporis  partes  faciliiis  admittunt: 
prxfertim  cum  jam  in  motu  pofitx  fint ,  &  miftura  omnis  motione  perficiatur. 
Unde  omnis  pene  generatio  ex  fluidis  proficifcitur ,  nc  gemmis  quidem  ,  &  la- 
pidibus  exccptis.  Sicres  lapidefcunt ,  cum  partes  lapidificx  in  acua  minutim 
exfolvuntur.  Quinta  cft  digell;io,quapartes  corporum  comminut.T  faciliiis  con- 
fociantur,&  in  motu  pofitiad  mixtionemfunt  magis  difpofi:^.  Sexta,  eftagi- 
tatio.  Sic  chyh  &  (anguinis  in  animahbus  agitatio  &  circulatio  perfeftam  cffi- 
cit  miftionem.  Sicbutyrum  ex  lade  folaagitatione  partiumconcrefcit.  Ex  par- 
tium  coaptatione  fiunt  ca:menta  vel  tenaciflima  ,  utillud  quod  D-  Perraulrna- 
per  in  Academia  proponebat ,  ex  vitro  contulo,  fale  marino  ,  aceto  ,  ferri  li- 
matura  squis  partibus  commiftis  &  una  aliquandiu  fermentefcentbus.  Sic  al- 
Iii  fuccus  ob  eandem  rationem  vitri  fragmenta,aut  teft.-E  Sinenfis  v.  porcelaine  ^ 
arftiflime  conjungit :  ciijus  etiam  partes  fradx  &  colligatx  cum  diu  in  lafte 
cbullierunt ,  inter  fe  committuntur  ,  ut  ex  Viro  Clarili.  accepimus. 

His  in  univerfum  de  materia  &  caula  effedlrice  lapidum  explicatis ,  nunc  ad 
gemmas  veniamus ,  dequarum  natura  &  origine  multi  multa  fcripfere  :  fcd 
pra:ter  cxteros  D.  iSoj/f  hoc  argumentum  diligenter  &  dode  tradalfe  mibi 
videtur. 

Ac  primum  quidem  id  videtur  vero  proximum,  gemmas  omnes  ex  fluida  ma- 
teria  originem  luam  ducere  :  quod  fikem  de  iis  quac  funt  pellucida: ,  fatendum 
cft.  Nam  quje  nunquam  fluida  extitcrunt ,  vix  eam  habere  pofTunt  partium  dif- 
pofitionem  quasperfpicuitatem  efficit,  Sic  vitrum  cx  liquida  fitmateria-,  metal- 
Iaip{a,  ut  argentum  &  plumbum  in  aquis  fortibus  ,  aut  acetofis  exfoluta  in 
cryftallos  abeunt  pellucidas. 

i.  Ulud  ipfum  confirmat  Geometrica  &  determinata  ut  falium,  fic  gemma- 
rum  figiira  :  vix  enim  corpus  certam  &  regularem  figuram  adipifcitur  nifi  flui- 
do  quodam  circumfufum  ;  ut  in  nitro  ,  fale  communi  6c  aliis  falium  generibus 
experimur. 

5.  Sic  aliquando  filices  lapillos  pellucidos  ex  fucco  puriori  &  pcrcolato  coalef- 
centes  intusconcludunt ;  interdum  aliis  fuccrefcunt ,  autpkircs  velut  ex  eadem 
matrice  alTurgunt  :  ut  in  iis  foflllibus  qux  f  uores  vocitantur.  Nec  fere  aliter 
gemm.T  formantur,  acfales  ipfi  ex  variis  lamellis  :  adeo  ut  vel  in  adamante 
interdum  \\\x  commilfurx  &  fior.T  confpicinntur ,  &  tranfvcrfim  juxta  eas  velut 
fibras  a  peritis  artificibus  findi  polTint :  nec  dubium  eft  quin  h.r  tcnuiffima:  ja- 
mclbcex  fiicco  paulatimconcrcfcente,  fereutin  talco,  aut  in  cryftallis  vitrio- 
Jiaccidit,  prodierint. 

4 .  Color  gemmnrum  omnino  eft  adventitius  vel  a  minerali  quodam  colora- 
to,vel  ab  cxhnlatione tingcnte.Quaregemmam  adhuc  liquidam  pigmentum 
lilud  aut  color  extraneus  penetrat :  fic  gemm.-E  pene  omnes  ignis  vi  fiiis  colo 
ribus  plerumque  exuu'  tur. 

Hinc  gcmmx  coloribus  fplendid.T:  non  longe  a  metallorum  ,  aut  aliorum  mi- 
neralium  fodinis  eruuntur  :  ac  fluorcs,  feugemmi  molliores ,  qux  in  locis  fri- 
gidioribus,  ut  in  Germania  &  Anglia  funt  frequentiores  ,  fuccis  m'neralrbus 
linguntur  :  ac  nifi  eorum  mollities  obftaret,  pro  rubinis  ,  aut  fmaragdis  facrlc 


DE   FOSSILIBUS.  4^ 

haberentur.  Qitin  fxpe  rubini ,  fapphiri  &  alia;  gemmx  vel  coloris  omnis  fiint 
«xpertes ,  vel  alicnis  imbuunnir  coloiibus.  Sic  veri  adamantes  interdum  flavef- 
ciint :  adeoutpro  topafiis  liaberi  polTint  ;  alii  fubviridi  autciruleo  colore  infi- 
ciuntur.  Sic  gemmx  aliquando  vifuntur,  partim  tinfturae  expertes :  quod  non  fa- 
tisfuerit  pigmentiut  totum  lapidem  ,  dum  adhuc  moUis  elfet  8c  fluida  mate- 
ria ,  imbueret.  Qnod  utique  de  fraaragdis  confirmat  Jofephus  Acofta ,  quos  iii 
lapidibus  cryftallinorum  more  crefcere  teftatur.  Vidi,  inquic ,  quofdam  qui 
media  fui  parte  albi  eirent ,  &  media  virides  ;  alios  totos  albos,  nonnullos  vi- 
rides. 

j.  Simili  ratione  cryftallorum  frufta  interdum  guttam  aqux  pellucidac  intus 
continent.Sic  in  duriilimis  Indix  lapidibus  gemma:  aliquandodelitefcunt.Cum- 
qiiegemmxcummetallicis  fuccis  exquifite,  &:perminima  ,  utaiunt,  mifcean- 
tur  ,  ut  poftea  dicemus  ,  illud  omnino  eft  probabile  mixtionem  illam  fieri  cuni 
corpora  adhuc  fluida  funt :  nam  fubftantix  dura:  exquifite  adeo  mifceri  non  poU 
funt. 

Hinc  adamantesquiinrupe,  aut  in  vicinis  locis  cruuntur  ,  puri  funt  &  ma- 
cularum  expertes ,  non  item  qui  e  terra  cfFodiuntur  ,  nifi  ea  fic  nitida  Sc  are- 
no(a:  namfirubra  fit  ,autnigra  ,  eoquoquecolore  adamantes  inficiuntur. 

Sed  ,  incjHiunt  Chymici  ,  tam  rcgnlares  cryftallorum  ,  &  gemmarum  figu- 
XX  aliunde  oriri  non  poflunt  quam  a.  vi  lapidum  formatrice ,  qux  materiem  na- 
6ka  commodam  fimilesubique  lapides  effingit.  Quidenim  iifdem  figuris  gem- 
mas  ubique  circumfcribit ,  nifi  conftans ,  vegetus,  &  ubique  regnans  fpiritus, 
rationibus  feminariis  prxgnans ,  ac  fupremi  artificis  organum.  Nequeenim  fi- 
guram  fuam  a  loco  tanquam  a  vafe  mutuantur :  cum  plures  ex  una  luccrefcant 
radice  ;  vel  in  eadem  matrice  ,  utgrana  in  fpica  contineantur  :  crefcunt  enim 
in  fuis  fodinis  gemmx  ,  &alia:  ahis  decedcntibus  fuccedunt. 

Huic  objecflioni  quam  paulo  fufii\s  dilatavimus ,  refpondet  primo  Authot 
quem  potifnmum  hoc  in  loco  fequimur ,  etiam  li  fortedemusin  gemmis  vim 
plafticam&feminalem  inelfe  ,  hanc  non  minus  in  principiis  liquidis,  quam  in 
duris&fiimis  poircdelitefcere.  Secundo  nihil  ncceire  elTe  principium  archite- 
dtonicum  fingere  ,  quod  vitrioluin  ,  alumcn  ,  falem ,  gcmmas  certis  figuris  ter- 
minet :  cum  minimx  cujufque  corporis  particulx  eam  fortc  figuram  nadtx  fint : 
cuifcTviunt  ctinm  fluidi  in  quo  natinc  motus ,  calor,  circumjedta  corpora  ;  ad- 
de  ipfius  matricis ,  feu  moduli  figuram  ,  cui  gcmmx  primordia ,  dum  adhuc  li- 
quida  ,  accommodata  ,  &quafiimprelTaadhxlcrunt. 

Acceditetiam  multos  hujus  generis  lapides  qui  gcmmas  imo  &  adamantes  refe- 
runt,  alios  aliisaccrcfcere;  quique  adnafcuntur  ,  cavitatem  in  eo  cui  (uccref- 
cunt ,  quafi  fui  vcfti^ium  relinquerc.  Atque  idem  fere  iis  accidit  quod  cernimus 
in  forti  folutione  nitri  aut  aluminis ,  cui  (\  virgas  ligncas  immiferis ,  ft^Tcim  huic 
concretiones  coagulatx  ,  &  cryftallinis  fimiles  adhxrefcunt.  Sic  D.  Boyle  kvi- 
diireteftatur  lapidcm  cryll:aIlo  fimilem  &  exquifite  figuratum,  qui  circa  fi- 
lum  metallicum  &  ramofum  ,  quod  purum  fuilfeargentum  exiftimabat,  con- 
cceverat. 

Hinc  etiam  liquet  gemmas  coloratascum  metallicis  &  mincralibus  fuccis  clTe 
conjunftas,  quod  fint  pellucidis  graviorcs.  Icaque  cryftallus  rupea  liccc  ca  fit 
adeo  durautvitrumfecet ,  &  ignem  excutiat ,  camen  ica  eftpura&  pellucida, 

F  f  f  iij 


+14  PHYST  C^  PARS  SECUNDA. 

uc  extranea:  mifturs  expers  vid^atur  ;  eaque  cum  aquacollata  efl:  fere  triplo 
gravior  :  nam  in  aereprimum,  tum  in  aqua  app  nln  jaxtn  principia  hydtoita- 
lices  alibi  cxplicata  ,  ic  hnbet  ad  jqunm  ipiam  t  jufdem  mohs ,  ut  i  cum  duabus 
tertis  ad  i  ,adeouc  velhinc  liquere  potT-tcryftailum  non  eire  glaciem  inten- 
fo  frigore  concretam  :  cumglacics  fit  aqua  levior,  &cryftalh  in  zona  torrida 
ut  in  inU)l,i  Madagafcarfieqitemes  occurranr. 

Jam  lapides  magis  colorati ,  utgranati  Americani  qnadruplo  aqua  graviorcs 
reperti  lunt  :  &  fatis  eft  probabile  pigmentum  ajiquod  minerale  hoc 
ponderis  augmentum  cfEcere.  Hucaddeex  plerifquelapidibus  ikgemmis  me- 
talla  aut  alia  corpora  mineralia  erui.Sic  cum  granatos  in  tenuem  pulvcrcm  com- 
minutos  aqua  regaii  Virnobilidimus  folvitTet,&;  parte  menftrui  exhalata  plii.. 
rcs  cryftallicoir.nt  :  quod  refiduum  erat  folutionis  non  concreta" ,  gallarum 
infufioncmacro  colore  ringebat :  adeo  ut  aliqnid  ferri  iis  lapidibus  admixtum 
elfe  non  abborreat  a  ver)fimili.  His  vero  dilTolvendis  maxime  idoneum  elfe 
fpiritum  .-Eruginis  per  fe  &  fine  additione  femel  atque  itcrum  diftillatum  docct. 
In  hoc  utique  cum  dilfolvifret  ftirias  ex  aqua  lapidefcente  concretas ,  parte 
menftrui  exhalata,  cryltalli  pellucida  &  inftar  purioris  nitri  formata:  coierunr. 
Cumque  huic  folutioni  lapidex  aliam  cupri  folutionem  per  fpiiitum  itideni 
sruginis  faftam.&impenfecoIoratamaff-Lidiiret,  nulla  f.fta  eft  prscipitatio  , 
fed  partedilfolvenrisexhalata  cryftalli  aliK  coloris  cxpertes ,  alix  colore  fub- 
cxruleo  tinftae  apparuerunt.  Quodurique  naturam  &;originemgcmmarum  il- 
luftrare  poteft.  Quin  &illac  ftiris  quae antea  fpecie  aquarumerantfluid»&pu- 
IX ,  jam  odoris  non  funt  expertes ,  &  in  calcem  vivam  rediguntur. 

Quare  fi  quae  fint  in  gemmis  vires  medican  ,  non  aliunde  oriuntur,  quam  ex 
iis  fuccis  mineralibus ,  qui  cum  materia  lapidum  adhuc  fluida  commifti  fimul 
indurantur  :  cum  interdum  ii  fucci  fepararipollinr,  ut  ingranarisj&gravitatem 
gemmarum  fpecificam  augeant ,  &  variis  fubinde  tinfturis  eas  inficiant.  Neque 
hoc  loco  inquirendum  puto  an  gemmis  infint  ex  vires.  Fateor  equidem  plera- 
queefle  fabulis  proxima,  qua:  de  gemmarum  viribus  narrant ;  ac  fi  quas  ha- 
beant ,  quod  pertinaciternonabnuerim  ,  cum  viri  gravifHmi  &  doAiflimi  id 
teftentur ,  nonftellis  fixis  cum  Childa?is ,  non  rationibus  feminariis  ,  aut  for- 
mis  fpecificis,aut  fpiritui  univerfali,  fed  fucco  percolato  ,  &  minerali  fumo  ut 
originem  ,  fic  vires  gemmarum  acceptas  referam.  Quid  enim  fi  c  magnete  du- 
rifiimo  tam  penetrantes  effluxus  jugiter  emanant ;  fi  adamantes  &  gemma?  vi 
eledrica  donentur ,  an  dubitare  poillimus  quin  tenues  &  fubtiles  halitus  c  gem- 
mis  profluant  ?  Quis  ignorat  quos  cffvilus  procreent  perpetua:  pilulae  ex  regu- 
lo,  utvocant,  antimonii  parats  ,  idque  circa  fenfibilem  ponderis  imminutio- 
nem.  Inter  alia  qua:  in  hancrem  affert  D.  Boyle,  ut  probet  ^emmas  fi  minus 
alterari  in  ventriculo,  certe  viresfuas  exerere,  il'ud  refert  memorandum,  pe- 
nes  fe  fuilTe  adamantem  qui  in  aquacalidapoficus  in  tenebris  luceret  ;  atque 
ope  languidi  menftrui,  &  c  vegetalibus  cxtndi ,  rindturas  e  duriscorporibus, 
&  ex  nonnullis  gemmis  fe  elicere.Iim  quanta  tft  in  ttrra  fo(filium,qux  nobis 
funt  imognita  ,  varietis?  eaqucpoirunt  cum  fuccis  lapidefcentibus  concrefce- 
re  ,  ac  facilius  cum  folutis ,  nt  vocant,  principiis  cocunt ;  &  nv.jores  funteorum 
vires  ,  quam  qux  in  mineralibus ,  aut  vi  ignis  jam  fufis,aut  in  aquis  ftys^iis  diC 
fcluris  &  varie  vexaris  occurrunt.  Nondum  enim  his  velut  induftris  human» 


DE    FOSSILIBUS,  4,^- 

tormentis  partes  volaciles  &:  Ipinciis  exhalarunc  :  fed  in  ftatu  fliiiditatis  per- 
feveranc 

Nec  dubitoquin  lapidum  ,  utaliorumcorporum  vires  ex  miftione  ipia  cum 
acidis,  aut  nitrofis  liquoribus  aliqua  ex  parce  mnotefcerenc.  Perpauca  cx  dofto- 
le  Anglo  D.  Grevv  ,  quem  identidem  laudavimus ,  exempla  proferamus.  Lapis 
calaminariscum  fpiritunitrimixtusceleri,  fed  parvo  motu  agicatur  ;  cuni  aqua 
foiti  multum  efFervefcit ,  cum  fpiritu  vitriolific  indurefcit ,  ut  aqua  cum  pul- 
vere alabaflri.  Cum  tuthia  fpiritus  nitri  itidem  effervefcit:  ied  multo  mdgis 
cum  oleum  vitrioh  huic  afFundicur.Hincfortc  tuthia,  &  hipis  cahnminaris  ocu- 
hs  propter  filemalcali ,  uc  aha  ejus  generisphirima,  utiliter  adhibentur. 

LapislazuUcum  fpiricu  vicrioU,  &  fortius  cum  fpiritu  nitri  commovetur. 
Hinc  vis  ilhus  purgacrix  in  fale  alcah  pofita  eft  ,  &  morbis  hypochondnacis,qiu 
ex  acido  fermencefcente  oriuntur,  uti  &  chalybs  ipfe,  utihtcr  adhibetur.  Lu 
gnum  in  lapidem  convcrfiuii  nulhus  acidi  admiftionc  commovetur.  Conchx  in 
lapides  mutac.-E  ,  radix  glolTopetrs  cum  acidis  tumulcuancur,  Lapis  ceraunius, 
feu  belemnites ,  uti  &  afterites  cum  Ipiritu  vitrioh  nonnihil  ebu  hunc :  uti  &; 
coralhum  quodfine  fumocum  fpiritu  vitrioU  ebuliit.  Unde  id  infantibus,  5c 
iis  qui  debih  func  corpore  ucile  elt.  Sed  Magifterium  coralhi  vulgari  modo  paca- 
tum  necalcaU,  nec  acidi  falescommovenc:  adeo  ucnuhius  ufiis  ciTe  videacur, 
Spiricuscornucervinonnihilebulhccum  lapide  cxruleo,  leuardefia  :  adeo  ut 
haec  bolus  vicrioUca  videatur :  nam  acidum  &  ftipticum  faporem  pr:E  fe  ferr, 
Unde  &  internis  vulnenbus  &contufionibus  utiUs  habetur  ,  dum  fanguinem 
aliquanculum  coagulac,  &impedic  quominus  cum  impecu  in  partem  afFeclam 
impellatur  :  levis  tamen  eft  illa  coagulatio  ,  ut  fanguis  vulneri  vicinus  circula- 
tionecico  abrepcus  inflammationemarccar. 

Ac  de  lapidibus  &gemmis  hxc  inuniverfum  fufficiant  :  non  poffumus  enim 
hoc  loco  ad  eorum  fpecies  defcenderc.  Suntquidjm  lapides  nigro ,  vel  croceo 
colore  tinfti ,  qui  multum  de  nacura  ferri  referunc  :  ucmagncs  ,  h.Emacices  fic 
didus  ,  vel  quod  erumpentem  fanguinem  inhibeat  ,  vel  quod  fangui- 
neum  fuccum  reddac  ad  cocem  :  hinc  folucio  hxmatitx  gallarum  infu- 
fione  in  atrum  coloreni  dcgenerac  :  hujus  varix  iunt  fpecies  :  uc  la- 
pis  fciffilis ,  fic  diftus  quod  facilc  fcindatur.  lUo  ucuntur  aunfices  ubi  argen- 
tum  inaurant,  vel  folia  qua:  gemmis  folent  fubjicere ,  expoliunt :  hujus  generis 
eft  Smyris,  quonihil  fere  eft  durius  :  hinc  gcmmis  poHcndis  magni  eft  usus, 
Hi  lapides  in  ferri  fodinis  ,aut  in  terris  fubrubris  inveniuntur.  Unde  exficcanc , 
adftringuntj&confoUdanc-  Hinc  eciam  canca  eorum  gravicas  fpecifica  oritur. 
Cum  aucem  tette  BoyHo  marmoris  albi  gravicas  ad  aquae  gravitacem  fic  fere ,  uc 
2  cum  femifTe  ad  i ,  magnes  uc  plurimum  eft  quadruplo  aqua  gravius  ;  hsma- 
ticcs  quincuplo ;  lapis  calaminaris  quo  utuntur  in  convertendo  cupro  m  x% ,  feu 
in  aurichalcum,  ei^fereinftarmagnetis,  uti  tuchia  mftar  hxmatitJE  ponderat: 
gagates  qui  fofTlUs  eft ,  cjufdem  fere  eft  ponderis  cumaqua, 

Micco  de  aUis  Ljpidibus  dicere ,  uc  de  calco ,  qui  ex  lamcIUs  flexilibus  &  ar- 
gcnteis ,  ut  lapis  fpecularis  conftat ,  nifi  quod  hic  inftar  vitri  pellucec.  Ex  ahi- 
mineplumofo.iuc  fciflili  fiunc  ellychnia  perpecua,  uc  ex  ami.into,  quem  id- 
circo  veteres  afbeftum  dixcre.  ReffrtPlinius  a  fe  vif^is  cSs??iafpas  ex  eo  info- 
ch  conviviorum  artLetitei ,  foi-dttiHS  exHftis  magis  fplendefcere  igni ,  aitkm  pof^  ■ 


4-15  PHYSIC^   PARS    SECUNDA. 

fenr  aquis ;  Regumfmehres  inde  tun-cas ,  <ju''biis  coTuhHfta  cadavera  a  reUejUt 
cincre  feparsntur  :  rarum  inventu  ,  d'ffic'U  textu.  py-Dpter  b-evltater/t.  Nupec 
doft,  &  curiofus  vir  D.  Boconi  Siculus  Acidemi^  ex  Italid  mifitoblongum  hu- 
jufmoii  funiculum  cx  amianto  contextum,  qm  oleo  imbutus  ardet,rednon 
confumitur,  ifquea  D.  Marchand  inter  alia  rariora  in  horto  RegioalTerv.nur. 
Pluresfunt  lapidescertis  fignrisaddidti,  quiquemagna  ex  parte  ex  vegetabi- 
lium  nut  animnlium  pnrtibus  in  lapides  converfis  prodierunt. 

Hujus  gcnerlsfunt  bpides  iliicandidi,  quos  ex  Sicilia  &  Melitenfi  InfuJa  ad- 
vehunt ,  quofque  linguas  ferpentum  vocant :  cum  ii  nihil  fint ,  ut  demonftravic 
D.  Steno  ,  praeter  dentes  carcharis  ,  feu  canis  marini  crufta  lapidea  obduftos. 
Hujusoccafione  elcgantem  traftatum  confcripfit  de  folido  in  folido  ;  ubi  iiC 
dem  fere  principiisutitur,  quibus  D.  Boyle  :  licet  eodem  fere  tempore  fcripfe- 
rint.  Uterque  in  ea  eftfententia  gemm^is  maxima  faltem  ex  parte  liquidam  ma- 
leriem  aut  mollem  extitiire,  lapides  medicos  olim  terram  fuilTe  mineralibus 
foetam.  Hinc  fubftantia»  vegetabiles  &animales  folidis  lapidibus  inclufse  repe- 
riuntur ,  quas  cum  in  terra  molli  inelfent,  fpiritu  aut  (ucco  lapidifico  indurue- 
runt.  Hujus  generis  varios  lapides  rcfert  &  defcribic  Anfclmus  Boctius.  Sic  Ada- 
mant  srupibus,  autaliis  lapidibusinclufi  inveniuntur  ,  quod  gemma  in  terra 
moUi  &  permeabili  formata  fuerit.  Sed  ea  terra  ,  aut  limus  fucco  lapidifico  in 
durum abiit  lipidem.  Irter  alia  plurima  D.  Boyle  filicem  aflervat ,  qui  ferpen- 
tem  exquifite  formatum  Si  convolutum ,  fed  fine  capite  continet  ,  atque  hic 
ferpens  ex  alio  genere  lapidis  &  limpidiore  conftat :  adeo  ut  prius  fuerit  in  la- 
pidem  converfus  quam  illius  modulus.  Nunc  de  magnete  &  vi  magnetica  paula 
uberius  dicendumnobiseft. 

C  A  P  U  T   V  I. 

De  magnete  &  vi  magnetica. 

DEvi  magnetica  diduri,  qus  certa  funt,  ab  incertis  fecernere ,  quaque 
nobis  probabiliora  videbuncur ,  in  certas  conclufiones  dirigere  in  ani- 
mo  eft  :  reliqua  quaj  in  nacurioccultolatent ,  in  medio  rclinquemus.  Nanr» 
beneadtumnobifcum  fuerit  fi  in  iis  quxadeofunt  abftrufa,  quiddam  verofi- 
mile  nobis  occurrat. 

Magneticx  vires  ad  tria  potifi^imum  capita  referri  poftunt.Ptimiim  enim  ma- 
gnes  fefe  ad  terrx  polos  dirigit  ;  ac  fuis  itidem  polis  inftruftus ,  auftrali  nimi- 
rum  &  boreali ,  femper  polum  fuum  auftralem  ad  borealem  terrae  polum  con- 
vertit:ut  inacunautica  cernereeft  :  adeo  ut  ars  omnis  navigandi  in  Oceano 
potilTimi^m ,  hoc  experimento  paucis  abhinc  fxculis  comperto  innitatur. 
Quare  magnes  vafi  tanquam  cymbuL-c  impofitus  po!os  fuos  ad  mundi  cardi- 
nesconvertit:  atque  hxccft  magnetis  diredio.  Nam  magnes  ut  terreftris  qui- 
dam  globus ,  atque  ut  loquitur  Gilbertus ,  terrella  qna^dam  fpeftari  debet, 
Hicfuo  sequatore  ,  vel  circulo  inter  utrumquepolummedio  ;fuis  itidemme- 
ridianis,  qui  ab  uno  ad  alterum  polum  ducuntur  ,  fuo  denique  horizonte  do- 
natur. 

1.  Magnes  ferrum ,  aut  alium  magnetemadfe  rapit,  aut  etiam  quandoque 
fugat,  &amolitur.  Quanquam  illa  tradUo  mutua  dici  poteft :  nam  fi  maqneti 

cymbulac 


DE   FOSS  ILTBUS.  4,7 

cymbulas  impofito  ferrum  admoveas ,  quocunque  ferrum  manu  duxeris,  id 
-magnes  conlequetur :  ita  ut  tam  magnes  a  ferro ,  quam  viciflim  trahi  videa- 

) .  Magnes  ferrum  fibi  admotum  vi  fua  imbuit ,  idque  prifertim  cum  alteri 
magneiis  polo  admovetur  :  nam  in  ea  parte  vis  magnetica  eft  maxima.  Pri- 
mum  itaque  de  magnetis  diredVione  dicamus ,  quxque  hiijus  direftionis  caufa 
effe  poffit ,  videamus;  tum  illius  przcipua  pha:nomena  ad  fuas  qua:que  caufas 
ceferie  conabimur.   5it  itaque 

Mrtma  Concluftoi 

.    Magnes  vim  fuam  ad  utrumque  terrae  polum  direftricem  ab  ipfa  terraqux 
■eft  ingens  magnes  ,  repetit. 

Prob.concl.  Ex  varii-  magnetis  pha:iTOmcnis.  Primo,  ui  acus  nautica  ,  feu 
verforium  a  magnete  quem  tetigit,  fic  vim  fuam  mutuatur  ,  ut  ad  illius  ficum 
fcfe  componat ,  adeoui  verioriicufpis  boreahs  auftralem  magnetis  polum  af- 
feAet,  &  fequanir ;  Sic  magnes  c  terra  excifus,  non  foliim  vim  fuam  direftri- 
ccm  a  terra  excipit ,  &  fitum  fervat  qucm  habuit  in  ipfa  fodina  ,  ut  Gilbertus 
fe  expertum  docet :  fed  etiam  ad  ipfuis  terra:  normam  fefe  componit :  quod 
concipi  nonpoteft  ,  nifi  quiddam  a  terra ,  ut  acus  verforia  a  magnete  acci- 
piat, 

Virgae  ferreae  ,  qnac  diu  terra:  ad  perpendicnlum  infiftunt,  vi  magnetica  ad 
polos  mundi  direftrice  imbuuntur.  Hincobfervatuma  Galfendo  ,  quod  cum 
crux  ferrca  ,  qa-c  majoris  Ecclefia:  Aquenfis  faftigio  diu  infixa  fuerat,  tem- 
pcftate  dejcdta  elfct ,  ilUus  frufta  vimmagneticamaterra  hauferint,  qua  cla- 
vosferreosad  fe  traherent,  &:  ad  polos  mundi  fe  convertercnt.  Quin  etiam 
ubi  virga  ferrca  terram  attigit,  parsvirgxinfimacufpidem  verforii ,  qux  ver- 
fiisauftrum  tendit,  ad  feconvertit;  fitu  virgxferreiinverfo  ,  pars  eadem  vir- 
^x,  quac  jam  furfum  tendit ,  aheram  cufpidem  verforii  ad  (e  trahit  :  adeo  ut 
ferrum  vim  quandam  direftricem  vel  in  pun6lo  teraporis  a-terra ,  ut  magnete 
accipiat. 

1.  lllud  quoqne  hinc  colligi  poteft^ ,  qirod  chalybs  plerumque  vim  illam 
non  diredlricem  modo  ,  fcdetiam  artraftricem  ftatim  hauriat  a  terra  ,  hcet 
magneti  non  adinoveatur  Unde  virga  chalybca  candens  e  fornace  edufla,& 
parte  fuiextremaaqiiz  adperpendicuUim  immerfa  vim  diredlricem  ad  polos 
mundi  conftantem  rctinet ;  & qiia:  m  jiqua  fuit  ten>perata  vim  poli  auftrahs 
femp?rconfervat,  quantumvisinvcrtatur.  Imoinrerdum  hmaturam  chalybis 
tam  facile  ad  fe  rapit,  ac  fi  magneti  admota  fuiftet:  vim  autem  illam  nona 
temperatura  ,  fed  a  firu  ipfo  virgae  ch:»lybex  duci  oportere ,  hinc  probat  vir 
pereruditus ,  quod  ctiamfi  pacs  fiimma  virgx  aqna  pcrfiindatur  ,  nihilominus 
ean:lemvim  diieiilricein  acquirir.  Unde  nihil  mirum  eft  fi  infliumenta  cha- 
lybea  ftbrorum  'imaturnm  ftvri  plerumquc  ad  fe  trahant.  ■ 

?.  Qiro^  mignes  vim  fuam  a  teira  dcpromat,  hinc  fuadetur,  quod  acus  ad 

libcllam, f.u  ad  xqiiilibni  m  compofita  ,  ubivi  mignetica  imbuitur,  ftatim 

aeqnilibrium  ^unm  .nnitt.u ,  &  ciilpis  iHiiis  auftralis  ,  qux  fcilicet  ad  polum 

nwndi  boi e  ilem  tcndic,  ftatim  deprunatur  ,  atquc  eo magis,  quo  polus  nuui'- 

Ttm.  11.  Ggg 


4.iS  PIIYSIC^  PARS   SECITNDA. 

di  iii  M  regionc  plus  attollitur :  adeo  ut  fub  ipfo  aKiuaiore  multo  minor  fic 
acus  naucica:  inclinatio  •,  Si  ultra  iqjuatorem ,  ea  culpis ,  qux  veluc  pondere  de. 
prella  deorfum  inclinabat ,  ftatim  actollatur  :  ita  ut  nautac  qui  ceram,  aut  aliud 
lcvius  corpufculum  alteri  extremo  acus  nauticaj  folent  adjicere ,  ut  xquilibrium 
tueantur ,  jam  illud  leve  pcndus  oppolitx  cufpidi  adhibere  cogantur. 

Qnare  acus  nautlca  non  aliter  fere  ad  tcrrae  ficum  fe  coiTiponit^ac  videmits 
acum  chalybcam  filo  fufpen(am  ad  magnetem .  ipfum  fe  convertere.  Hacc 
enim  polo  m.ignetisadmota,  huic  inflftit  ad  perpendiculum.  Ubi  veiiris  ma- 
gnetis  xquatorcm,  feupartem  illiuslapidis  inter  utrumque  pokim  medio  loco 
pofitam  progreditur,  magis  ac  magis  indinatur  :  donecin  ipfo  a:quatore  fitum 
magncti  parallelum  obtineat :  tum  xquatorem  pr.-etergrefli  jam  paul.uim  at- 
tollitur,  &  cufpides  fuas  commucat,ita  ut  quaj  magnetem  ante  eontingebat, 
jam  furfum  tollatur,  Cum  itaque  idem  prorfus  in  acu  nautica  refpeftu  terrac  ip- 
Itus  contingat,  iUud  verifimillimum  videtur,  viraacusdiredricem  (  &:  cadem 
eft  ratio  cujufque  magnetis )  non  aliunde  quama  terra  profluere  :  tametfi  for- 
te  quo  id  fiat  modo  ,  explicatu  fit  difticile.  Quanquam  prope  fluvium  Amazo- 
num  in  infula  !a  Cayenne ,  D-  Rlcher  inclinationem  verforii  qu.x  Lutetia;  erat 
75grad.  invenerit  ^y.graduum:  cumpolus  vix  5  grad.  eo  loci  attollatur. 

Primum  quidem  dubitari  poteft  an  qualitas  fola  .a  terra  in  magnetem  profluat: 
fed  cum  vix  iliud  animusconfequipoffit  ,qualitates  folitarias  exuno  in  aliud 
fubjedlumcommeare  ,idque  jam  ex  iis  qu.E  alibi  fufe  lunt  difpiitata  ,  liquere 
poffit  ,  tenuidima  effluvia  e  folidiffimis  manare  corponbus ;  illud  omnino  con- 
cedendumarbitramur,  e  terra  ipfa  potiffimum  interiore,  tanquam  cxmagne- 
ce  profluvia  quasdam  continenter  a  Septentrione  in  Auftrum  ,  &  viciffim  emit- 
ti.  lUud  faltem  ut  hypothefis  quxdam  admitti  poteft  ,  fubtilem  nempe  mate- 
riam,  cujufcunque  ea  fit  figurx  ,concinenter  ab  unoad  alterum  polum  per  li- 
neas  fereaximundiparallelas  commeare.  Eaquenec  regredi  poteft  ,  nec  ulte- 
rius  verfijs  aerem ,  aLitceelum  progredi  :  non  prius  quidem;  vel  quod  figurx  ip- 
fius  natura  obftet ;  five  hujus  fubftantix  particulce  finc  tanquara  minufculx  co- 
chlex  contom,  utplacet  Cartefio;  feualteramnadaEfint  figuram  ;  velpotius 
quod  alia  confimilis  fubftantia  qux  per  eas  fibras  terrx  continenter  emittitur, 
iilius  regrelfum  impediat.  Quafe  qux  per  polum  Septentrionalem  fubit  ,  pec 
Auftralemegreditur.  Sicneque  verfus  ccelum  icer  fuum  concinuareporcft:  vel 
quod  in  aete  meatus  fibi  aptatos  non  offendat ,  vel  quod  alia  quoque  lubftan- 
tia  magnecica  ab  ea  cceli  plaga  in  terram  contincnter  profiuat,  qux  ut  vidctut 
Cartefio,  globulorum  intervalla  jam  occupat. 

Quare  reliquum  cft  ut  magnctica  illa  profluvia  circa  telluris  globum  inftar 
vorticum  agantur ,  quxquc  partes  Sepcencrionalcs  fubiere  ,  per  Auftrales  re- 
mecnt.  Cum  aut  ferrum  vi  magnetica  imbutum,  aut  magnetem  offendunt , 
tum  per  illiiis  poros  Hberius  moventur,  &  in  fui  motus  lcges  infledunt.  Hic 
fane  ad  libidinem  fic^a  videri  poftent,  nifi  phxnomenis  ipfis  adeo  convenirent, 
ut  vix  quicquam  aptius  excogitari  queat. 

Non  xgre  in  fententi.im  Clarilf.  Hugenii  defcendam  ,  tffluvia  qujE  conti- 
nenter  a  terra  per  lineas  illius  axi  parallelas  erumpunt ,  per  polum  magnetis 
fiibire ,  &  per  lineas  itidem  parallelas  axi  magnetis  progredi,  ac  pcr  poluni 
oppoficum  exire  :  cicca  magnetem  velut  in  oibem  &  inftar  vorticis  ea  materia 


BE   FOSSILTBUS.  419 

fitovetur ,  nec  redire  poteft  per.polum ,  unde  c^efla  eft.  Non  ^uod  illius  cor- 
purculafincincochle3EmodumcontoEta:iden  m  imelledluarduum  eft,  hasco- 
chleas  unta  ^  ernicitate  vel  in  venis  tellirris  ,  »ei  in  fibris  magneticis  agitari  : 
fed  iilud  longe  eft  verifimilius  in  magnete  fibrillas  ,  &  earum  meatus  iu  difpo- 
ni,  itt  in  panno  ferico,quem  velutumvocant :  adeo  ut  matexia  magnetica  vil- 
ios  ipfos  xkprinvit  5  qui  obftaEent.eidemmateriajfi  reditura  pereandem  viam 
tentaret. 

Etquidem  anteaiiquot  annos  Vir  ClarifT  in  Academia  fuum  de  magnete  fy- 
ftema  propofuit ,  quod  mihi  niulto  probabilius  femper  vifum  eft,  quam  ullum 
quod  ha(5benus  excogitatum  fuerit ;  acque  elegantem  hac  de  re  diltertationem 
pertexuit ,  qua  in  conimentarios  Academije  Rcgis  relata  eft,  quamque  forlitan 
publici  juris  faciet.  Hinc  adeononnulla  decerpam^  qu^  eruditis  non  inf^rata 
futura  funt-  Primum  itaque  id  ponic,  quod  ab  omnibus  concedi  oporcet,  fub- 
ftantiam  quandam  permagnetem  ,  &  circa  eum  continenterferri  :  n.im  lima- 
tura  ferri  incharcam  ,  cui  magnes  fupponitur  ,  effiifa  hujus  tenuis  fubftantix 
iter,&  velut  ipfa  motus  veftigia  commonftrat :  adeo  ut  limaturam  in  fui  motiis 
leges  exagiter. 

1,  Hoc  magncticum  effluvium  in  totum  acra ,  irao  Sc  in  sthera  fic  ubique  ef- 
fimditur ,  ut  quam  raptiflime  ,  &  in  omnes  partes  moveatur.  At  in  ipfo  magne- 
te ,  aut  ferro  vi  magnetica  imbuto  longe  eft  uberius,  &  circa  utrumque  confer- 
tim  agitatur,  quod  meatus  ita  fint  in  magnete-difpofiti,  &:  in  reftam  lineam  ap- 
tati,utea  materia  iterfibi  accommodatum  in  magnetc  aut  ferro  offendat  Quod 
utique  fit  vel  ex  eo  maxime  quod  magnetis  poros  obiongiparticuke  &  in  ean- 
dem  partem  prona;  intus  exafperent :  funt  enim  velut  pili  quimateris  magne- 
ticx  ex  certo  !oco  &  ficu  fubeunti  tranfitum  permittunt  ;  aliam  qux  contraria 
partc  ingredi  molitur ,  arccant.  Unde  &magnetica  fubftantia  circa  magnetem, 
&  intra  ipfum  vorticem  quemdam  agit,  &  nufquamalibi.  Nam  in  magnece 
\iam  fibi  munit  apertam  &  liberam ,  neque  a  materia  confimili  cx  oppofica  par- 
•te  accedence,  uc  ubique  fere,  repellitur.  Subftantiaenimliquida  &  tenuis  faci. 
lein  vorticem  contorquecur,  ciim  rapido  fercur  mocu,idque  maxime  ubi  in  cor- 
pus  off^ndic ,  quod  ejus  motui  obfiftic :  cum  enim  in  feipla  volvitur ,  di  circum- 
Tufc  maceriae  parum  aucnihil  mocus  communicac.>Hujufmodi  vorcices  in  aqua 
Zc  in  aere  paflim  confpiciuncur. 

;.  Id  magnetico  vortici  proprium  eft,  quod  circuiarem  figuram^,-trt  caEteri,non 
afFeftet.  Cum  enim  fubftantia  illa  magnetis  poros  refta  pertranfiit ,  squa  faci- 
litatehuc  illuc  circa  magnetem  movetur,  ac  largior  eftet  via  fi  idem  iter  infi- 
^eret ,  quo  per  alterum  polum  remearet.  Ncque  ca  materia  perutrumque  ma- 
gnetispolumfubit,  ut  vifum  eft  Cartefio  5  fed  ex  una  duntaxat  ccrli  parte  :  Id 
enim  minus  videtur  racioni  confencaneum ,  eam  iubftanciam  ex  oppoficis  par- 
tibus  fimul  in  magnecem  commeare ;  auc  mcacuum  cubulos  in  coclilearum  mo- 
dum  ficefte  cornatos  ,ut  a!ii  dexrrorfum  ,  alii  finiftrorfiim  corqueancur:  neque 
eciam  'd  verifimile  eft ,  pilis  &  veluc  ariftis  in  concrari  s  ficus  difpoficis,eos  mea- 
tus  crifpari.  Id  enim  fi  ica  cirec  ,  in  ipfo  exicu  e  magnete  effluvia  fibi  adverfa 
occutrerenc,  ac  fcfe  mucuo  repellerenc,  &  oppofiti  vorcices  fibi  ipfis  eC 
fenc  impedimento. 
4.Illud  quoque  experientia  conftat ,  magnetis  vorticem procul  difiundi^ecv 

Ggg  ij 


41«  PHYSICye  PAR.S  SECtJNDA. 

quc  debiliorcm  cire,  quo  longiiis   progreditur  :  cuin  aer  aut  circumfufiis 
Kihcr  cftluviis  magncticib  fcmpcr  obfiftat, 

5 .  Hinc  liquet  quim  cenuis  fit  illa  fubltantia  ,  ciim  atkeris  interjefta  fpatio- 
la  fubeat :  fed  ejus  particulas  majores  efTe  fubtili  illa  materia  qax  gravitatem 
cfticit,  Vir  Clariir.  hinc  conjicit,  quod  corpora  in  ip(o  magnetis  vortice  pofita 
nihil  de  fuo  pondere  anictanc:  nequeid  mirum  videridtbet ,  cum  magnittt- 
do  in  infinicain  prope  mincii  poffit. 

6.  Cum  in  variis  terri  regionibus  acus  nautica  varie  inclinetur  ,  eodcm  mo- 
io  ftibltantia  m.ignetica  teiram  pcrvadit  nc  magnetem  ipfum  :  hinc  adco  liquet 
terram  ingentem  clfe  magnetem  ,  licet  debilem.  Atque  ut  id  cffluvium  circa 
parvum  mdgnctcm  torquctiir,ita  prorftis  circaterram,iiigentein  hujus  fubftanti^ 
efficit  vorcjcem.  Qupd  ucique  non  adco  mirum  vidcbitur ,  fi  actcndamus  corpo- 
rum  tcrreftrium  texcuram  raram  admodum  efte  &  laxam.  Acque  id  longe  pro- 
babilius  videbitur ,  quam  Cartefii  hypochefis ,  in  qua  ponic  fubftanciam  magne- 
ticam  per  arftos  &  inftar  cochlearum  incortos  mcatus  gyrando  tcllutis  globum 
pcnctrare. 

7.  Non  diflimihs  cft  fcrri  &m3gnctis  conteytus ,  nifi  quod  nihil  neceire  fic 
inferro  particulas  inftar  pilorum  aut  creftas  .aut  dcprciras  con-.minifci  :  nam 
latis  id  fuerit ,  fi  cac  finc  ejufinodi ,  uc  eum  facilc  ficum  &  ordinem  acquirant, 
quo  matcrix  magnctica:  tranfitum  prxbcant ,  ubi  ea  confcrtim  irruit ,  ut  circa 
magnetem  folct :  atque  eandcm  viam  fibi  munit  pcr  ferri  mcatus  magnctica 
fubftantia ,  nifi  alterius  magnetis  accclfu  ferri  particulx  in  contrarium  fitura 
diiponantur. 

His  pca^millis  omnia  pene  magnetis  pha:nomena  commode  explicari  pof- 
funt ,  &  illius  imprimis  direftio  ubi  cum  tcrra  ,  aut  cum  alio  magnete  compa- 
ratur-  Cum  igicur  circularis  vorticis  motus  fic  pcrnicidimus  ,  ubi  alium  magne- 
temaut  ferrum  vi  magnctica  imbutumoffcndit,  tenuis  ille  tffluxus  pcr  illiiis 
poros  tranfire  mohtur,  quod  in  lis  hbcnus  moveatur,  quam  intra  acris  aut 
archetis  inccrjefta  fpatiola.  Qiiod  fi  magnetis  qui  intra  vorcicem  occurrit  pori 
ita  oblique  fint  conftituti ,  ut  circularcm  vorticis  motum  inhibcant ,  &  alio  in- 
fleftant ,  tum  ca  maccria  hunc  obiccm ,  qunntum  poccft  amolitur ,  ut  quam  mi- 
nimum  ab  inftitutoitinere  dcfie<5lat.  Hinc  adeo  fi  magnes  ille  ad  motum  fit 
fuccinftus  ,  fic  eum  cftluvium  m.igneticum  inflcdit,  ut  meatus  h.ibcat  paraU 
lelosipfius  effluvii  vortici :  Quod  utiquc  cx  figura  fiet  apcrtius. 

Sic  icaquc  magnes  firmus  B  ,  alius  fic  m.ignes  A  ,  ifqiie  fic  apcccur,  uc  ejos 
pori  fint  peneparallcli  poris  B  :  tuin  cnim  dircftioni  mocus  vorcicis  B  crunt 
accommodaci :  fic  camenut  mcatuum  particulx  in  partcs  oppoficas  depriman- 
tur  ,  cumque  duo  ntriufquc  magnecis  vorcccs  in  unum  pene  conipirabunt. 

At  Ci  magnes  EFalium  ,  &  magis  obliquum  fitum  obtincat  ,  aut  ejus  qui- 
dcm  pon  in  cafdempene  partes  convcrcantur,ac  pon  mignetis  B:  tum  magnes 
•E  F  fic  dcflcftet  doncc  mcatus  obvcrtat  in  partem  oppofitam:  nam  qui  cfiluxus 
nCinBmanat,  cffluxum  magnetis  E  F  of?-c-ndit,  &:  aliqua  ex  parte  cum  eo 
confunditur,  atqueabFinEprogreditur.  Scd  egrcirus  una  cum  m.ignccis  E  F 
.•vorcice,  iter  incceptum  pergit  pct  E  G,  atque  itcrum  cum  vorcice  magnetis 
.B,  qui  ineafdem  partes  tendit,  conjundtus  pcr  poluni  B  fubit  :  adco  ut  cflflu- 
^asillelineam  C  H  FEG  K  D longam  ^c  anfra<auofam dclincet.  Hoc  itaque 


DE    FOSSILIBUS.  411 

molicur,  ut  breviorem,  &  com- 
pendiofiorem  viamfibimuniatj 
quod  utique  efEcit ,  dum  po- 
lum  E  verfus  G  ,  &  polum  F 
verfusC  infleftit. 

Quocirca  magnes  A  in  eo  eft 
fituconftitucus  c  regione  B ,  & 
pene  parallelus,ut  poii  cogno- 
■il*  fitl  I ":  i  •  friines  in  partes  oppofitas  diri- 
ganturradeoutfi  polusC  fit  bo- 
realis ,  cum  magnes  B  in  cym- 
"ibere  inna- 
jque  polus 
Ac  perin- 
i  aquajjinna- 
fus  maneat 
Hinc  fit  ut 
magnetis  fecundum  axem  k&i 
pars  ejus  filo  fufpcnfa  alteri'parti  imrainens  in  femicirculum  agatur ,  antcquam 
quiefcat.  ^ 

Policognomines  utriufque  magnetis ,  aut  acus  nauticx  dum  fibi  propius  ad- 
moventur  ,  fefe  mutuo  expellunt :  polus  alter  fubeunti  matena:  pacet ,  alter 
cxeunci;  unde  illedici  poteft  ingrelfus ,  hic  egreirus.  Cum  igitur  duo  poli  per 
quosfubftantiamagneticaerumpit,  ad  fe  propius  accedunt,  tum  utriufque 
magnetis  vortices  fefe  mutuo  impediunt  :  atque  ut  motum  in  orbem  ambo 
continuare  poflint,  a  feinvicem  difcedunt  :  inccrjeaa  qnippe  maceria  nimium 
ardaca  eos  hinc  inde  pellit :  ut  in  afFufa  chalybis  limacuva  cernere  eft.  Cum  duo 

poliper  quos  ingredicur  materia, 

j  »        -.  iibi  mutuo  admovencur ,  tum  ma- 

^_,^ '•»,    •;   /     ^,.^  teria  ab  uno  in  alterum  adeo  non 

,♦*  ,.•" " ■  *'\ \  i  •'  /  ♦•*    .-  commeat  libero mocu ,  ut  in  par- 

//,'*,—.  *'»"•':.■•'•'/'*-•:'.'.'.-.*•  tes  oppoiicas  nitatur  ,  dum  lui 

quxque  vorticis  iter  infiftic ,  ut 
ex  uno  polo  in  alium  migret. 
Ambo  ie;itur  vortices  id  enitun- 
tur ,  ut  libero  motu  ferantur  ,  & 
quifque  fuum  magnetem  repel- 
lit ,  ut  inter  magnetes  liberiore 
motu  agantur  :  ut  in  appofita  fi- 
gura  cernere  eft  ,  ubi  magnetes 
G  F ,  &:  D  E ,  avortice  magnetis 
A  repcUuntur  :  tum  enim  mate- 
ria  qux  egreditur  c  polo  B  ,  ini- 
pedicur  a  vortice  magnctis  C  F : 
unde  mocum  i«  orbem  conci- 
nuant,&a  fe  mucuo  difcedunc  ma; 


'*•— V.." 


411  PHYSlCvE  PARS   SECUNDA. 

gnetes  A  B  ,  &  G  E  :  vim  enim  qnodammodo  patitur  intercepta  materia  ,  & 
iii  fuo  motu ardlatur.  Eadem  ratio,cum  poli  ingrLlTus  fibi  mucuo  admoventur, 
utC,  &D. 

Atque  hic  eft  alter  magneiicae  fubftaniia  efR'(5^us ,  qui  unius  magnctis  cum  aU 
lero  ,  aut  cum  fcrro  fympathiam  ,  ut  vo'  ant ,  vcl  antipathiam  fpeftat.  Id  re- 
ftat  utdeattraftione  diccfmus  ex  codem  dodiff  viro  j  fed pniis  qujedam  ohjc- 
^ftionescirca  dire(5lionemnwgftetis  luntdiluendse. 

SolvHKtur  obje[lUirjes, 

Multaadverfits  ea  qux  diximus ,  afFerri polTuin ,  aut  qua^ri ,  quorum  nonnul- 
la  conciufioneni  noftram  illuftrant  magis,  quam  labcfadant,  alia  funt  ejufmodi, 
ut  vix  eorum  caufas  indagarenobis  Hceat.  Icaque 

Opp.  Diredio  magnetisab  effliiviis  terra:  proficifci  nequit,  fi  acus  magne- 
tica  ad  mundi  cardines  non  dirigatur,  fed  ab  iis  pkiriniiim  dcfleftat,  idque  non 
uno  modo,  fedvarie  juxta  vanoslocorum  fitus.  Unde  Lutetir  Parifiorum  tri- 
bus  fere  gradibus  versusOccidentem  declirwt  :  in  plerifque  tocis  longe  major 
cftdcclinatio.  Vir  percruditusD.  ^•cfce?-quipaucis  abhinc  annis  in  Americam 
juiruChriftianidimi  Regis  profedlus  fuit ,  dcchnationem  magnetis  in  Aci- 
dia  CLijnsiatitudoeademeft  quai  Rupells  ,  invenitKJgraduiTm  ,  eamque  ma- 
gis  imminui ,  quo  propius  ad  GaHise  Haora  accederec  •,  tanta  crat  ante  50 
annos  Kebeci  magnetis  decHnatio,  Sed  idem  paucis  abhinc  annis  in  infula 
vulgo  la  Cayenne  diita  decUnationem  verforii  comperic  11  graduum  versiis 
Orientem. 

J^ffp.  Ex  iis  &  aHis  id  confici ,  primo  magnetem  non  ad  ca:H,  fed  ad  terra:  po- 
losdirigi.  z.  eam  vim  a  terra  ipfi  depromi :  adeo  ut  rubjefti  terra: ,  &  interio- 
tis  potifllimum  ,  qu^eft  velut  ilHusnucleus ,  venxaScptentrione  inAuftrum 
fic  dirigantur,  ut  faspe  nonnihilab  axe  terrx  defledlant.  Qiiare  effluvia  magne- 
tica,  qureporosin  magnete  paralldos  inveniunt,  &  per  eos  meatus  inoffenfa 
pertr.infeunt ,  magnetem  ,  aut  fcrrum  in  eafdem  partes  convertnnt  neceffe  eft. 
Unde  magna  eft  acus  nauticjc  inter  navigandum  variatio,  ac  necelfe  eft  eanj 
faepiusmagneti  admovere,  &  vim  illam  diredtricem  fubindeexcitare.  Deinde 
quidamhujusrei  periti  admonentcratesferreas,aut  fubjeftas,  aut  vicinasacus 
decHnacionem  variare,  cum  ab  auftro  in  boream  difponuntur  :  fccus  ubi  ab 
orcu  in  occafum  jacent  :  cum  inxquatore  nullafit  vis  magnetica  :  hinc  opti- 
mefafhiros  nautas,  fiverforiuin,  dumin  portu  remancnt,  extra  asquilibrium 
ab  ortu  in  occafiim  difpofitum  coliocarent. 

Opp.  1 .  S\  t  f?luvia  magnetica  a  terra  ipfi  profluerent  ,  non  mutaretur  ma- 
gnetis  decHnatio  etiam  in  eodem  loco:contrarium  tamen  experimur.  Nam  ante 
4oannos  mcignptis  declinatio  erat  P.irifiis  Aquis  Sextiis ,  &  Londini  5  aut 
ggriduum  versils  Oricntem:  circa  annum  1667  nulla  pene  erat  in  iis  locis  : 
nunc  dcclinat  vrsAs  Occidentem  duobus  aut  tribusferc  j^radibus. 

Jiefp.  Hunc  eflFI'ftnm  exeorum  nunuro  cllequorum  caul^i  eft  occnltior,qui- 
que  novas  &  vnriis  in  locis  ircrandas  obft-rvationes  exigunt.  Ficri  eti  im  po- 
teft  ut  in  locis  fubterraneis  varis  mutationes  nobis  in-orjnirje  accidant.  Fors  eft 
utpropcer  vicinas  ferri  fodinas ,  qua:  in  terrx  vifceribus  multum  variari  pot. 


I 


DE   FOSSILIBUS.  415 

iunt ,  eftliixiis  magnetici  non  mediocriter  declinent ,  non  alitcr  atque  aais  nnu- 
tica  intra  iphxram  aftivitatis  alicujus  magnetis  inclufa ,  magnecis  polis  infirtic 
ad  perpendiculum ,  nifi  fortc  aliudferrum  ficproximum  ,  quod  acumnonnihil 
declinare  cogat.  Utcunque  res  fehabeat,  id  certum  videturvim  illam  qua 
magnes  ad  polos ,  aut  partes  iis  proximas  convertitur  ,  a  terra  ipia  diman.ire. 

Ex  quibus  fequitur  primo  nullum  elPe  ufum  pyxidis  nautics  in  iis  locis  qucc 
funt  polo  proxima  :  tum  enim  effluvia  magnctica  ,  qux  a  polo  tevxx  ad  pcrpen- 
diculum  defluunt ,  acum  ipfam  in  omnes  pattes  horizontis  fine  dilcrimine  dcfle- 
(Sunc :  quod  Bacavi  in  fuo  itinerario  fe  expertos  referunt. 

SecHtida  ConclHfio. 

Vis  magnetica  qua  ferrum  aut  alium  magnetem  ad  fe  rapit ,  non  i  forma 
fubftantiahmagnetis,  aut  qualitateocculta,fed  a  mechanicis  principiis  oritur; 
neque  eft  tradlio  proprie  dida ,  fed  impulfio. 

Prob.  concl.  Pars  prima :  vis  illa  magnetica  citra  mutationem  form«  fub- 
ftantialis  ferro  aut  magneti  accidit. 

Primo  cum  ferrum  vimmagnecicam  haufit,quod  a  dcxtraad  finiftram  po- 
lum  magnetis  vix  attigerit ;  eandem  vim  ftatim  exuit ,  fi  duclu  contrario  a  fini- 
ftra  in  dexcram  tangat :  &  tamen  eadem  manet  forma  fubftantialis ;  nec  alia 
fieri  poteft  mutatio  nifi  in  mechanicis  affedionibus  :  vel  quod  meatus  ferri 
certa  ratione  aperiantur,  vel  quod  illius  particulx  uno  du6tu  attollantur ,  alio 
deprimantur. 

2.  Cum  fruftula  debilioris  magnetis  fuis  polis  inftrufta ,  polos  fuos  com- 
mutant  ex  vegetioris  contadu  ,  ut  fe  expertum  docct  Boylius  ^  ac  nuper  in 
Academia  oftendit  Hugenius ,  optimo  magnet?  qui  eft  pcnes  D.  Carcavi  , 
ufus.  Hic  enim  debiliori  magneti  admorus  polos  pcne  in  momento  commu, 
tavic :  quod  force  eftluxus  ab  eo  curmacim  erumpcnces  villos  auc  fibrillas  ance 
fublacas  deprimanr.  Aucquodidem  ceftacur  Boylius,  cummagnes  ignicus  vim 
fuam  magna  ex  parcc  exuic,&po!os  commucac,  fi  concrario  ficu  ab  auftro  iii 
boream  ,auc  viciftim  refrigcfcac :  cum  Qne  cx  magnccicis  ccrra:  cffluviis  vim 
dircftricem  hauric  contrariam  ei  quam  ab  ip(a  fodina  depromferac  :  nec  quic- 
quam  hic  novi  accidicprxcer  mechanicaprincipia.  Quin  eciam  idem  ccftacur 
fe  in  ccrco  ochr^  Anglicanae  genere  vim  magnecicam  expcrcum  cire  ,  poft- 
quam  figuram  idoneam  accepiltec ,  &  igni  aliquandiu  eirec  expofica  ,  ac  juxca 
lineam  meridianam  vcl  adperpendiculumut  refrigefceret  ,erefta  :  in  hislane 
non  aliud  quam  partium  textura  mutata  fuit. 

3.  Jam  fupra  monuimus  virgam  ferream  vel  foIoconta£lu  vim  dire£tricem 
a  terra  haurire ,  fe J  qua:  tamen  facile  evanefcat  iconftantem  vero  eire  illam 
vim ,  cum  ferrum  ignitum  ad  perpcndiculum  terrx  infiftcns  refrigcfcit ,  aut  diu 
ftat  ad  pcrpendiculum.  Tum  enimauc  longiorc  ficu,  aut  calore  ignis  in  parci- 
bus  ferri  magna  fic  mucacio.  Fierieciam  poceft  uc  vi  caloris  laxiores  poros  ,  &c 
parccsfl  xibiliores  magnetica  ccrrc-e  cffluvia  ad  fui  motus  leges  facilii\s  infle- 
ftant.  Contra  in  magncte  evenit  qui  calore  ignis,  aut  pravo  ficu,  vi  Ua  vel 
exuicur  ,vel  aliqua  cx  parcemulfkacur.  Tumenim  ad  communem  ferri  natu- 
ram  quo  abundat ,  autpotius  ad  ferrcs  venx  fortcm  deprimitur.  Qui  omniaj 


41+  PHYSIC^  PARS   SCCUNDA. 

&aliahujus  generis  plurima  facile  ad  mech.nica  principia  referuntiir:  nec 
neceffe  cft  qualitatem  occultam  ,  qui  nihil  explicat ,  aut  formam  (ubftantia- 
lem  obtcndere ,  non  magis  quam  intelligentiam  quandam  comminifci :  cunt 
enim  eflvftusnaturz  exphcare  volumus,  quantum  fieri  poteft  ,  qusrenda  cft 
caufa  ,  cujus  idea  clarafit ,  non  oblcurior  ipfo  quod  quaerimus. 

Atque  hinc  pars  altera ,  eaque  praecipua  conchifionisoftenditur,  non  traftio- 
nc,  fed  impulnone  ficri  ut  ferrum  in  magnetem  ruat.  Nulla  quippe  eft  in  nobi» 
clara  ,  &  diftinfta  attraftionis  idea ,  nifi  ea  cum  impulfione  fit  conjunfta. 
Ut  cum  equus  tiahitcurrum  ;  quxquc  in  anthis ,  fyphone,  &  ahis  machinis 
tradioni  vulgo  tnbuuntur,  ex  vera  aeris  impulfione  fieri ,  non  probatum  mo- 
do,  fed  demonftratum  a  nobis  fuit.  Uno  verbo  non  alia  forte  eft  attraftio  in 
natura  ,  nifi  ad  popuh  fenfum  ufurpata.  Cnm  enim  corpus  movens  przit ,  Sc 
corpus  motum  (ubfcquitur :  ut  cum  corpus  fune  adducimus ;  tum  attradlio  vul- 
go  nominatur ,  hcet  ea  fit  cum  vera  impulfione  conjunda.  Quare  fi  effedlus 
magnetici  per  impulfionem  exphcari  pofHnt ,  fiuftra  recurrimus  ad  vim  tra- 
ftricem ,  quae  in  re  faltem  vitas  &  fenfus  experte  concipi  nullo  modo  poteft, 
nifi  forteeoquo  diximusmodode  motu  gravium:  adeo  ut  principium  motus  ' 
fitin  ferro,  determinatio  vero  a  magnete.  Sed  tamen  fateri  cogimur  impul- 
fum  lons^e  efle  intelledu  faci'iorem.  Nam  facile  intelhgimiis  corpus  ab  altcro 
pelh :  quo  autem  modo  attrahatur,  ne  fufpicari  quidem  poftumus. 

Quare  nihilabfurdi  vjdentur  afFerre  qui  hunc  morum  corpori  admodum  fub.* 
tih  tribuunt :  id  vero  corpus  ab  auftro  in  boream  ferri ,  aut  viciffim.  niagnetis 
Vel  acus  nautica:  direftio  perfuadet.  Imo  illud  videtur  manifeftum ,  fubtilem 
cam  materiam  eo  remeare  non  polfe ,  unde  egielTa  eft ,  quamcunque  nafta 
fit  figuram.  Sive  ,  ut  pLicet  Cartefio ,  in  modom  cochlex  fit  contorta  ,  unde  & 
ftriata  ab  eo  vocitatur.  Neqne  id  inficiari  polFumus  vix  quicquam  ingeniofius 
ab  eo  excogitatum  fuilTe :  quancjuam  id  minus  eft  probabile ,  quam  id  ipfum 
quod  ex  ClarilT.  Hugenio  attuhmus.  Sivefimphcior  iis  particuhs  figura  conti- 
gerit.  Idque  non decernimus :  fatis  nobis  fuerit  fi  in  orbem,&inftar  vorticis 
tum  circa  tcrram ,  tum  circa  ferrum  ,  &  mngnetcm  agatur.  Nam  in  ferro  ,  ut 
in  magnete  ita  funt  meatus  difpofiti,  ut  libcre  per  eos  tranfmittatur,  Itaque 
ferri ,  &  magnetis  congrclTus  aherius  corporis  imerventu  perficitur.  Id  enim 
perfpicuum  cft,  non  aUter  moveri  corpora  ,  quam  vel  ex  mutua  collifione, 
vel  ex  alterius  corporis  oc<:urfu  :  cum  itaque  magncs  quem  manu  teneo , 
alterum  magnetem  vafculo  in  aqua  innatantcmnon  tangat,  nequc  adeoad  (e 
rapcre  valeai ,  neccire  cft  ut  corpufcula  qua:  vifus  aciem  fugiuni ,  cum  motum 
efficiant. 

Confirm.  Cum  duorum  maanetum  dno  poH  cognomines  fibi  mntuo  admo- 
vent;ir,  tumiifefc  mutno  rept-'lunt ,  tunique  ibi  manifcfta  eft  impulfio,  quac- 
hinc  forte  oritur,  qnod  fubtiHs  materia  fiuftta  inutriufque  meatus  impingar, 
neqiie per  eos  liherc  commeare  polPr :  ergo  uni  polus  unius  borcalis  ad  meri- 
diona'em  alterius  convertitur ,  &  ambo  magnctcs  in  mutuum  ruunt  amplexum, 
ronalia  eft  hujuscons^relfus  caula,  qua, ntaHrm  fubtilis  matcria,  Quoainque 
id  fiatmolo  ,  fivc  tnrmatim  exicns  .  ,\- in  fff"  u  flexa  nmbos  ma^netes  con- 
jung.it;  five interjc^flum  acraproi  •  I!ar  q'ua  tc reoreverfus  magnet  mmobi- 
lem  alieii  immobili  conjungit.  Verumhsc  fient  apertiora  ,  cum  f^ftcma  D. 

BHgens 


DE    FOSSILIBUS.  4ij 

Kngem  expofitum  a  nobis  fueric  Rem  cnim  ipfam  peringeniofe  expiicare  no- 
bis  vid  tur :  tametfi  nondum  boc  in  argumento  fibi  omnino  fatisfecir. 

Quo  igitui  vis  ilia  in  magnete  qua  ferrum  ad  fe  rapit ,  utcunque  intclliaatur, 
in  memoriam  funt  redigenda  quac  fuperiiis  diximus  dc  vi  cuique  vortici  ingeni- 
ta,qua  motumin  orbcm  continuare  iiflxdlat  ,  &  qnam  fieri  poteft  in  {«atio 
minimo  :  fic  cnim  &  libeiiiV.  movetut ,  &  diutius.  Quienim  materia  acris , 
aut  lEtheris  eft  circumfufa  ,  huic  motui  obfiftit  maxime,  &  quo  vortex  magne- 
ticus  in  minori  fpatio  agitur ,  hoc  minus  ab  aere  vel  «there  retardatur  :  ncque 
enim  huic  tantum  aetis  penetrare  neccffe  e(l. 

O.im  autcm  aut  fernim,aut  magncs  intra  altcrius  mcignetis  vegetioris  vcrticem 
continetur,&;  ita  dilponuntur  iliiuspori,utmotui  fcdireftioni  obfequatur:  qua: 
materia  magnctipropior  cft,&  citiusagitata,alia  aliam  infequitur,  &  eum  ma- 
gnetcmautfcrrum  pervadereaflPedlat ,  qiiod  in  eo  majore  faciHtate  moveatur 
quam  in  aere.  Quocirca  acccpto  itineredcfledtit ,  ncc  cirailos  ut  prius  ,  fcd 
ovales  figuras ,  &  latiores  defcribit :  ut  in  priori  figura  cemere  eft.  Vortex 
adeo  interceptus&rapidiorimotu  a(flus  c'rcularem  figuram,  a  qua  plus  f.tis 
defcivit,  omninoveftituere,  &in  ardius  fpatium  fe  colligcre  molittir.  Id  vero 
sifftqui  nequit ,  nifi  magncs ,  aut  ftrrum  quodad  motum  eft  fticcinftum,ad  al- 
terum  magnetcm  aut  fortiorcm  ,  aut  nnmobilemacctdat. 

Qood  utique  eo  fere  modo  fit ,  quo  cemimus  hydrargyrum  in  plano  horizon- 
talitffvirumfcfe  inglobuloscogere  ;  aut  fyrupi  ■filanunta  vel  invito  j>ondere 
in  {^{z  contrahi,  ut  gutta  ex  qua  prodicre ,  nat  rotundior.  Cujus  fortc  cfRftus 
ea  non  cft  caufa  ,  aut  certe  non  foia ,  quod  hydrargyrus ,  aut  aqua  ,  aut  fyrupus 
n  circumfufoaercomniexparteprematur  :  d^m  malf-i  farinicea  vel  mollior  a 
preffu  aeris  civcumj-fti  non  fiat  rotundior  :  fcd  cjuod  materia  quidam  fubti- 
lior  in  liquoribus,  ut  in  hydrargyro  ,  in  omncs  partes  ■.  ircuiCtur  :  quo  autem 
motus  illefithberior,rotund.)m  figuram  gutra' impertit.  Non  difHmili  ratio- 
ne  vortex  magnetis  rotundam ,  quantum  potcft  ,  figuram  afEdans  magneti 
ferrumadmovet:  Guttaaquar ,  authydrargyri  alteram  non  nttrahit,  nifi  cum 
huic  eft  proxima:  nam  fubtilis  materia  qui  intra  guttas  liquidas  vertitur,  non 
poriscertaratione  difpofitis ,  &  fixis  illigatur  ,  fed  motum  omncm  intra  gut- 
tam  $qua  facilitate  conficit.In  magnete  res  non  ita  fe  habet  :  meatus  quippe  in 
rcftas  lineas  funt  aptati ,  nec  mat^ria  in  orbem  agi  poteft  ,  nifi  ex  magnete  fo- 
rascxeat.  Sed  quid  caufs  eft  cur  magnes  magnetcm  tantummodoaut  ferrum, 
non  alia  corpora  ad  fe  rapiac ;  ratio  in  pvodivi  eft.  Subftantia  magnetica  libe- 
riorcmadituminaliiscorporibus,  quamin  aere  velstherenon  offcndit :  nihil 
adeo  c.iufi  eft  cur  a  coepto  itinere  dcfiedlat^quo  ca  covpora  pervadat,  aut  cur 
vorticem  fuum  vel  majorem  qnam  par  fit,  vel  minus  rotundum  reformare  mo- 
liatur, 

Sed  unde  tanta  vis  in  quibufdam  magnetibus ,  ctiammole  parvis  ?  non  aliun- 
de  profedo  quam  ex  celeritate  motus ,  aut  vorticis ,  qui  intraarteris  pulfum 
pluresgyrospoteft  peificere. 


Tom.  II.  H  h  I» 


416  PHYSIC^    PARS   SECtTNDA. 

ObjeSliones  foliuntur  ,  &  varl*  magnetis  phanomena  expUcantuy. 

Opp.  I.  Nihil  obftare  quominus  magnetica  effluvia  pei  eofdcm  motns  rcdeani:, 
pcr  quos  fubiexe  :  quum  pori  fint  aperti ,  &  eftluxus  illi  fubtiliflimi  :  crgo  ni- 
liil  opus  efl  eo  circuitu  qucni  fingimus  ,  ut  magnes  ad  magnetem  acce- 
dat. 

liefp.  Obftare  ,  &  figuram  corpufculorum  ,  quDECunque  ea  fit,  feu  in  formam 
cochlearumfit  contorta,  feu  uimm  extremum  fitaltero  obtufius:  qu^duopi)- 
bis  minus  verifimiha  videntup.  Sed  credibiliuseft  obftare  ramulos  partium  in- 
fenfibihum  ,  qui  ita  infledunmr,  ut  aditum  fubeuntibus  magnerics  fubftan- 
tixcorpufculis  prsbeant,  redeuntibus  occludant ;  obftare  quoque  aham  ma- 
teriamquijugifluxu  per  magnetisporos  commcat.  Deinde  cum  acus  polo  ma- 
gnetis  admota  eft ,  poros  ferri  ita  fibi  aptat  ihbftantia  magnetica  ,  Sc  ramulos 
cxtantes,  fiquifint,  ita  componit,  utcoromode  eos  meatus  pervadat. 

Jn/}.  NuUo  fatis  idoneo  argumento  probari  poffe  magneticas  ihius  materis 
circuitum  ,  qu^  circa  terram  in  vorticis  modum  agatur  ,  imo  circa  unum- 
qucmque  niagnetem  fuos  gyros  agat  :  hsc  cnim  videntur  fida  efte  ad  h- 
bidinem. 

^efp.  Mukis  experimentis  eum  circuitum  magneticx  fubftantix  probari. 
Primo  enim  acus  nautica  varios  fitusinduit ,  utcirca  magnetem  varie  compo- 
nitur  ^juxta  magnetis  polos  conftituta  in  diredum jacet,  8c  eandem  hneam  cum 
magnetis  axe  efficit ;  fed  ea  circa  magnetem  varie  inchnacur  ,  ut  diverfos  fitus 
obriner.  Secundocum  hmaturamchalybis  temere  in  charcam,  in  cujus  medio 
magnes  apteeftconftitutus  ,  effuderisjhxc  circiim  magnetem  eos  de  quibus 
loquimur  gyros ,  aut  vortices  pulchre  defcribet.  Nam  intueri  juvabic  ut  fuccuf- 
(acharta,  limatura  illa  chalybis  vekit  in quofdam  annulos  fefeapcet,  quorum 
ilH  majores  erunt  qui  in  partes  poH  viciniores  redibunt.  Tertio  fi  alium  magne- 
tem  prope  admoveas ,  tumiUiannuh,  autvortices  aham  figuraminduent  :  ut 
per  ejus  magnetispolosfubeanl :  dummodo  polus  unius  magneris  Meridiona- 
lis ,  polo  alterins  SeptentrionaH  obvertatur.  Nam  fi  cognomines  poli  Cek  re- 
fpicianc ,  tum  contrarius  fequetur  effedus,  &  eftluxus  magnedci  ab  uno  ma- 
gnete  prodeuntes  non  re£taprogredientur,  utperakerius  po!os  fubeant  :  fed 
ftariminfeipfos  refledencur  ,  ut  per  oppofitum  polum  redeanc.  Hinc  limatura 
chalybisbreviores ,  &  magis  arcuatos  defcribet  vortices  :  ex  quibus  fine  ubi 
fint  poh  magnctis  facilc  dignofcetur.  Nam  ibi  eos  efie  hquet ,  ubi  hmatura  cha- 
lybis  pene  in  redanifJineam  producitur. 

Opp.i.  Id  minime  videri  probabile  magnetemabaHo  trahi,  quod  interje- 
ftusaerab  illa  tenui  fubftantiaexpulfus  atergo  aut  m.ignetem,aut  ferrum  im- 
pellat.  PrimoenimundetantEaeri  vires  ?  Secundo  cur  acr  tanta  vi  protrufus 
ferrumporiusredlcVnonrepellat  ,quam  frado  jam  impctu  a  tergo  urgere  co- 
gatur;  Tertio,  cum  ferrum  luo  pondere  confiftac,  nec  foIUbus  ant  flatu  mo- 
veri  podit,  quomodo  a  ftriatis  ilhscorpufculis  tanto  impctuprotrudetur  ?  Qiiin 
etiam  ftriata  illa  corpufcula  intra  magnetem  &  ferruni  interjefta,  quxque  ex- 
pulfi  aeris  locum  tenent ,  quominus  ferrum  in  magnetem  ruat ,  erun:  impedi- 
mento,  (?cferrmnporiu3  repellenc. 


DE   FOSSILIBUS.  4i7 

Refp.tJoi  minimeinficiari,  quinexplicatii  fit  difHcilismodiisillequo  ftrrum 
in  magnetcmruit:illud  tamen  iiquet  nihil  hic  occurrere  pnter  motum  loca- 
lem,quifola  fit impulfione ,  ui  fufe  oftendimus.  Eum  ve:6  effe  impulfum  in 
magnetcm ,  tx  hoc  etiam  colligere  polTumus  experimcnto.  Quod  ii  duorum 
magnetum  polos  non  cognomineslimaturae  chalybis  immergas  ,  tum  infiiiitx 
velut  acicula:  disjcfta;  uniufcujufque  magnetis  poio  infiftent.Jamadmove  pro- 
pius  duos  magnctes ,  tum  illa:  aciculae  contrahentur.  At  fi  cognomints  polos  li- 
biinviccniadmovcas,  tum omnes  aciculx  velutfegetcs  fl.une  vcnto  deprtllas 
videbis.  Qviod  certe  impulfione  quadam  prrficitur.  Nondiflimih  rationc  fi  ma- 
gnes  charts  ,  in  quam  effiifa  cft  limatura  chalybis ,  (ubjedVus  fcnfim  admovea- 
tilr ,  limatur.'E  aciculas  omnes  in  eandem  paitem  depnmet  ;  &  in  coiitrariam 
parteminflcdentur ,  ubi  magnes  oppofito  motu  fcrctur.  Quae  fine  citra  ve- 
ram  impulfionem  vix  intelligipofTunt.  Quocunque  modo  cafiatimpuifio  :  fcu 
motus  quidam  illemagneti  infit,feua  ferto  dcterminetur.utdegravitatenon- 
nullifitisprobabiliter  fcntiunf,  feu  magneticT  illius  [iibllanti.x  velut  concate- 
nata  fcries ,  ubi  ferrum  penetravit ,  ad  magnetem  ,  cx  quo  cgrella  cft  ,  rever- 
latur ,  &  una  fecum  ferrum  ipium  advehat  ;  feu  denique,  ut  placet  Cartcfio 
aer  qui  in  jugi  motu  pofitus  omni  ex  parte  ,  &  xquabiiitcr  in  m  gnccem  impini. 
gebat ,  ubi  ob  magnetis  prxfentiam  cedere  cogitur,  jam  ferrum  ab  aere  inter- 
jedto  minuspremiiur  ^acjuxtanaturxleges  eofertur ,  ubi  minoreft  aeris  prell 
fio.  Cum  autem  duorum  magnetum  poli  cognomines  fibi  mutuo  obvertuntur', 
tum  cftluviamagnetica  occlulos  velutmeatus  fiibirenon  poifunr  ;  ac  fruftra  in 
eosimpingunt  :  feu  fibrillx  rigidiores  aut  magnetis  autfcrriobftent  ;  feu  pori 
hiseftluviis  non  fint  accommodati :  quare  magnes  magnetem  repelht,  nonad 
fe  convertit.  Atque  ea  Cartefii  fententia  fic  explicata  utcunque  defcndi  poteft, 
donec  atiquis  probabiliusquiddam  attulerit:  quod  fine,  ut  mihi  vidttur,  cla- 
riir.  Hugenius  prxftitit :  fed  fuam  de  magnete  theoriam ,  brevi ,  ut  (pero ,  pu- 
blici  juris  faciet.  Interim  ea  qux  ex  ipfo  attuhmus,  quxque  ex  commen- 
tariis  Rcgix  Academix,utalia  permulta,ad  publicam  utilitatem  &  fcientiarum 
augmentum  attulimus  ,  non  ingrata  fore  confidimus.Jam  difficile  noii  erit  iis 
qux  contraallata  funt  refpondere, 

Primo  enim  non  proprie  aer  expulfusa  tergo  ferrum  ,  airt  magnetem  urtret: 
fed  cum  inxqualis  fic  compreflio  aeris  ,  eo  movetur  ferrum  ,  quo  minor  eft 
preffio,  ut  de  aqua  in  antUis  fuo  loco  diximus.  Secundo  effluxus  ma"netici 
cum  porosidoneosofFehdant,  nihil  eftcaufx  cur  ferrum  protrudant ,  /ed  po- 
tius  illud  fecum  adduccnt.  Tertio  ,  non  mirum  eft  fi  ferrum  vento  ,  aut  flatu 
dimoveri  locononpoflit :  cum  ubique  aeris ,  feu  atmofphxrx  pondus  obftet : 
fed  disjedo  aere  intercepto  inter  magnetes  ,  jam  toUitur  xquilibrium 
Sc  ferram  a  tergo  pellitur.  Quomodo  autem  magnetici  effluxus  interpofiti  hunc 
motum  non  impediant ,  fed  potius  adjuvcnt ,  jam  identidem  expofuimus. 
Sed  cur  ,  inquies ,  aut  ferrum ,  aut  corpus  leviufculum ,  quod  in  magnetis  vor- 
tice  occurrit ,  nec  motui  obfiftit ,  vorcicis  motu  non  abripitur  in  eas  partes ,  in 
quas  materia  vorticis  fertur ,  ut  corporaaqux  innatantia  fecnndo  flurnine  defe- 
runcur.  Huic  objf-dlioni  quxmentiftatim  orcurrit ,  aptifTime  refpondet  Huge- 
nius ,  non  folo  cfflixu  magnetico  ,  fed  aere  qiioque  Sc  xthere  ea  r  orpora  cir- 
cumdaii ,  a  quibus  in  fiiis  quxque  locis  retineniur.  Non  enim  effluvium  ma- 

Hhhij 


4i8  PIIYSIC^    PARS    SECUNDA. 

gneticum  longe  fubtilius  stherea  materia  ,  hanic  loco  dim^vere  potcfl; ,  Ced  per 
illiiis  inteiftitk-ifubit-,  atque  xcher  vel  aer  tam  refiftit  magnetico  cffluvio,quam 
lignumautaliudcorpus.  Illud  vero  magneticum  efflnvium  acui  nautice  aptam 
diredionemimpertit,  &motumhuic  propriumiinprimit  j  cum  in  aqui  cot- 
puicula  ,  autalia  qua:vis  obvia  vimnullam  exerat. 

Opp.  5.  Si  fcrrum  in  magnetem  ruat  c]u6d  ab  acre  retro  pellente  moveatur, 
nihil  eft  cauix  cur  magnes  in  utroquepolo  chalybe  armatus  pondus  decics  ma- 
jus  attollat ,  iionenim  plures  effluxus  magnetici  erumpunt. 

Refp.  A  magnete  qui  chalybe  terfo  &  polito  armatur  ,  majus  ft  rri  pondus 
attolli  ;  quod  perplures  partes  illi  adhxrelcat ;  unde  &conta£tus  fit  major  ac 
tenacior.  Quare  u  chalybs  rubiginem  contraxerit  ,  &  minus  fit  terlus ,  non 
lantum  attollet  pondus,  nec  vis  magnetis  ex  adjunfto  chalybe  fiet  vegetior  : 
fed  neque  e  longiore  fpatio  ad  fe  trahit  magnes  armatus  :  imo  &  interpofita 
charta  efliciet ,  ut  magnes  armatus  vix  majus  pondus  fuftinere  podit,  quam  nu- 
dus.  Id  vero  addendum  cum  Hugenio  ,  fubll:antiam  magneticam  celerius  fer- 
ri  perchalybem,  cujus  meatus  commodiorem  prarbent  aditum  vortici,  quam 
aer  interjedtus.  Unde  hxcmateriaineam  velutarmaturam  tota  pene  confluit; 
fic  cnimceleritatem  fui  motus  mngis  tuetur. 

Sed  ,  ini^uies ,  unde  fit  ut  debilior  magnes  ferrum  quod  vegetiori  ad- 
hxrebat,  adfe  rapiat ,  cum  effluxus  magnetici  in  vegetiore  fint  itidem  for- 
tiores. 

^i?/^.  Id  fieri  quod  debiliormagnes  vegetiori  admotus  illius  vi  roboretur: 
fic  pars  acus  nauticx  qua;  ad  Septentrionem  tendit,  fortii\s  ad  fe  trahit  ferrum, 
quamoppofita:  quodilla  a  polo  terrae  Septenttionali  effluxus  excipiac  ,  non 
itempars  altera. 

His  explicatis  non  erit  intelledu  difScile  ,  quomodo  ferrum  vi  magnetica 
imbuatur.Primum  enira  id  liquet  magnamiuter  utrumque  efte  cognationem:cura 
ex  iildem  fodinis  eruantur,cumque  ex  magnete  chaIybsoptimus,utGiIbercus  do- 
cet ,  efficiatur.  Quamobrem  effluxus  Iiibilantiales ,  quiconfertim  c  magnete  in 
ferrum  irruunt,  fern  fibrillas  mutant,ut  jam  innuimus.  Sed  partes  fcrri  funt 
flexibiliores  ,  earumque  extantes  fibrillx,  &  quafi  villi  modo  in  unam  par- 
tem ,  modo  in  alteram  deprimi  folent  :  adeo  ut  quam  ferrum  ex  magnetis  con- 
taclu  vim  haufit  ,  eandem  duducontrarioamittat :  quodillius  fibriilaeeundem 
fitum  recuperent,  quem  habuere  antequam  m:.gneti  ferrum  admoveretur.  Nam 
ferri  meatus  recluferanteffluxus  magnetici ,  &  fibrillas  tranfverfis  in  certam 
partcminflexerant  :  fed  eadem  magnctica  fubftnntia  contrario  dudbu  admota 
contrarium  efFe<5tum  procreac ,  &  fibrilbs  mecalli  in  priftinum  ftatum  ,  aut  or- 
dinem  reftituit.  Sic  magnes  cbartx ,  cui  limacura  chalybis  eft  impofita  ,  lubje- 
6tus  velut  omnes  aciculas  fuomotu  in  unam  partem  infledit,  qui  motu  con- 
trariomagnetis  iapartem  oppofiram  rcclinantur. 

Mulra  omictimus :  neque  cnim  omnia  qua:  ad  magnetem  pertinent,  expli- 
cariautcradi  polTunt :  cum  novaquotidie  illius  pha:nomena  detcgancur.  Sic 
niagnecis  effluvia  cunfta  fere  corpora  penecranc  :  &  menf-E  v.  g.  fubjedus  ma- 
gnes  impoficam  limacuramchalybis  huc  illucmovec,  non  icem  fi  ferrea  &  la- 
ta  lamina  incerjaceac :  cum  enim  vis  magnecica  in  ferream  laminam  vim  om- 
nemfuamexerec,necchalybis  limaturam  trahet.  Nec  dubium  eft  quin  in- 


DE   FOSSILIBUS.  429 

terjeda  corpora  vim  magnecicam  nonnihil  impediant  :  fed  non  majorem  afft- 
runc  obiccm ,  quam  aer  ipfe ,  vel  iclier. 

i.Vis  magnetica  in  longum  porrigitur  :  unde  globus  ferreus  vix  ullam  i 
magnete  vim  accipit.  Cum  tamenmagneti  adhxre(cit,  tumclavi,  aut  acusglo- 
bo  ferreo  infiftunt  ad  perpendicukim,  mox  in  terram  cafura,cum  globus  ferreus 
cui  inhirent,  mngnetis  polum  non  tanget.  Itaque  nec  globus  ferreus,  nec 
annulus ,  nec  craflior  ferri  i/oles  vim  ullam  a  magnete  acceptam  tuentur  : 
quod  ,  ut  videtur  Hugenio,  in  iis  corporibus  facis  commode  circulationes 
fuas  peragat ,  nec  neceile  eft  ut  foras  erumpat. 

Sedcurlongior  ferri  virga  magneti  affii(5tu  plures  in  limatura  ferri  circum 
cfFufa  vortices  efficit;  Relpondet  Viridem  Clar.  longius  iter  futurum,  &  ma- 
jorem  circumfuli  aeris  refiftentiam  fi  materia  circa  oblongam  materiam  verte- 
retur:  breviores  adeo  &plures  agit  vortices,  uc  motum  diutius  &  circulari 
proximum  confervet. 

3.  Vis  magnetica  in  polis  viget  maxima,  non  in  aUis  magnetis  partibus ;  hinc 
hmaturachalybismagnetisutriquepolo  fic  adhxrefcit,  ut  arcum  efBciat,  ac 
medias  magnetis  parces  non  tangar. 

4.  Si  interjedo  vitro  magnetis  polum  limaturae  chalybis  admoveas  ,  ha;c 
vitro  quantumvis  terfo  fufpenfa  adhxrebit ,  ac  fublato  magnete  ftatim  dcci- 
det- 

5.  Rota  horologii  portatilis  cum  axe  chalybeo  ubi  circa  fuum  axem  in 
menfa  movetur  ,  fi  magnece  admoco ,  &  vitro  interpofito  attollatur ,  diutiflime 
inaere  gyrabit:  quod  vicrum  pohtum  cui  axis  extremum  adhcerefcit,  motum 
rotx  parum  infringac 

CAPUT     VII. 

Be  Metallormn  natura  &  orlgine. 

MEtalladicimus  dura  corpora  ,  liquabilia,  &  dudilia  :  nam  ignis  vi  fun- 
duntur,  &  malleo  in  incude  contuia  inlongum&  latum  producuntur  : 
cum  lapides  non  finc  fufiles ,  tamecfi  in  vicra  interdum  abeanc ;  ac  fragiles  fint, 
non  dudiles.  Q;_i:e  autem  dicuntur  mineralia,  ut  antimonium  ,  arfenicum  ,  & 
ali.t  hujus  generis  plurima ,  fundi  incerdum  poirunt ,  fed  ea  non  lunc  dudlilia. 

Qnx  fit  metallorum  origo,  &  ex  quibus  ea  conftent  principiis,  magna  eft 
inter  Peripaceticos  &  Chymicos  contentio.  Quanquam  force  in  rebus  conve- 
niunt ,  verbis  difcrepant.  Ariftoteles  ex  vapore  &  exhalatione  ;  Scaligcr  & 
Agricola  ex  tenra  &  aquaexquifitepermiftis :  Chymici  ex  fulgure  &  mercurio 
metAlla  compingunt ;  nonnulli  falem,  aiic  vicriolum  ,  auc  arfenicum  hisadji- 
ciunc :  in  omnibus  force  ratio  confcntit ,  oratio  pugnat.  Nam  Philofophi  remo- 
tam,  Chymici  proximam  adferunt  materiam.  Illi  primam  inquirunt  mecallo- 
rum  originem:  cum  ex  vapore  halicuofo  mixta  quxque  prodeant,  &c  in  eum 
rcfolvantur,  non  abfurde  forfit.in  hic  fumus  primum  foflilinm  rudinientum  & 
materia  conftituitur.  Adde  metalla  in  venis  plerumque  filatim  ,  aut  pe6linac'm 
concrefcere  :  quod  omnibus  mixtis  qu^  exdcnfato  halitu  gignuntur ,  commu- 
ne  eft :  nec  facile  intctledu  air.quimur  ,  quomodo  fucci  crafliores  exquifite 

H  h  h  iij 


4.50  PHYSICyfi    PARS     SECUNDA. 

permifceri  queant ,  nifi  iidem  in  vaporcs  excenuemur.  Unde  Albertus  qiU 
Chymicorum  (cntentiae  f.ivet  ,aurum  in  lopidibus  duobus  modis  invcniri  do- 
cet.  Aliqu.indo  per  totum  Upidem  diftundicur  ,quem  fl  ivo  colore  tingit ;  inte- 
rim  vena;.  diint.ixat  auro  prargnantes  confpicimus  :  cujus  difcriminis  e.im  aF- 
fert  cau(am  ,  quod  fumuscx  quo  aurum  &  reliquametalla  prodiere  ,  per  la- 
pidis  meatus  difcurrens  (enfim  congeletur.  Cum  igitur  lapis  eft  porofus ,  tum 
fumus  mineralis  illius  fubftantiam  penetrat,  &  cum  eo  confonditur.  Sed  nbi 
folidior  efl  &  compadlior ,  tum  lialitus  venarum  duftus  fibi  aperit ,  nec  totum 
lapidis  corpus  permeat.  Sxpe  etiam  auriramenta  fluvii  devehunt,  qua:  in  fila- 
menta  tenuidima  diducuntur :  quod  forte  exhalatio  qux  c  terra:  penecralibus  ■ 
erumpit ,  aqux  fi-jgore  reperculFa  congeletur. 

Qji  metallaex  aquas  3c  terrx  exqnifita  miftione  pTodire  volunt,  ii  commn- 
nem  foffilium  ,  non  propriam  metallorum  materiem  afE.runt ,  &  eandem  are- 
nx,  cryftallo,  imo  &gemmis  omnibus  tribuunt  originem.  Addit  CxfalpiJ. 
nus  nullum  humorem  aqueum  pras  frigore  effici  dudlilem  ,  &  preflTilem.  Chy- 
micimetallaexterra  vitriohca,  fulfure&  mercurio  componunt.  Namquacdarrt 
metalla  in  vitriolum  refolvuntur  ^atque  inplerifque  metallorum  mineris,  ve-- 
nis,  Si  marcaflTitis  fcecundis  atrnaientum  ,  feu  vitriolum  una  cum  fulfure  re-- 
peritur.  Adduntnonnulli  vitriolum  ex  metallis  ut  ex  ferro  &  cupro  extraduirt  • 
in  fua  principia  diirolutum  ,  terram,(alem  ,  aquam  miner.ilcm  ,  &  pinguedi* 
nem  fulfuream  dare.  Magna  quoque  eft  inter  fulfur  &  atramentum  cognatio; 
ex  utroque  fpiritus  acidus  &  penetrans  educitur ;  utrumque  figi  poteft ,  &  firmi- 
tatem  idoneam  adipifci.  Nequealia  excludimus  mineralia.  Nam  arfenicum  • 
fortc  in  plumbo  ineft  ,  ac  nitrum  forfitan ,  quod  in  rebus  pene  omnibus  inve- 
nitur  ,  a  metallis  non  omnino  abeft, 

Omnespene  Chymici metalla  cx  ruifure,mcrcurio&  fale  componunt  :  fed^ 
tamen  deiis  principiis  inconftantiflime  loquuntur.  Plerique  commune  fulfur, 
vulgaremhydr.irgyrum  ,  &faleminaqua  exfolubilem  his  vocibus  defignant. 
Ncgantaliicx  fulfure  &  argcnto  vivo  metalla  coalefcere,  vel  in  illa  refolvi 
polfe  :  fed  mercurii  nomine  humidum  quoddam  unduofum  crebris  fublima- 
tionibus,  &  variiscoftionibusexpurgatum,  ut  fulfur  vclut  calidum  innatum 
&metalli  formam  intelligivolunt.  Placet  illis  metalla,  &c  lapides  ex  fuis  fe- 
miniis  oriri,  vi  quadam  plaftica  non  errantc  &  vaga  ,  fed  ftabili ,  ubique  gen- 
tium  eodcm  plane  modo  opetante  ,  inftar  plantarum  interdum  crefcerc;  irv 
iruncos  &ramosdiffandi  &  fucfum  eniti,  Nam  vis  formatrix  quas  ineft  fulfu- 
ri  m:iteriam  paulatmi  immutaE,  eamque  ad  debitam  perfeftioncm  perducir.. 
Hoc  quidcm  fulfur,  uc  cordaciores  Chymici  ftacuunc ,  non  a  ccelo  auc  fideribus,: 
non  ex  igne  cencrali  profi'  ifcicur,  uc  volunt  ParaccTiras,  fed  ejufdem  forfan 
eft  nacurac  cum  vulgari  fulfure  ,nifi  quod  long.i  digcftione  in  fixum,  purum, 
&  incombuftibib  cvnferic  Mecallotum  anim.^  vocicatur  ,  quod  iis  fpeciem 
largiatur  &formani;  atque  fi  iis  credimus,cuftoscft  viitutis  feminalis  ab  Au- 
thore  natur.x  infits. 

Quod  alibi  innuimus ,  hoc  loco  repetimus ,  incertnm  admodum  efle  &  du- 
bium,  an  vulgata  Chymicorum  principia  ex  mctaUisaut  mincralibus  ulla  ar- 
teeruantur.  An  vitriolumillud  quod  ex  ferro  &  rupro  conficitur,  ante  eirer 
in  iis  mecallis,  an  falis  rationem  habeat  j  an  potius  ea  partium  textuta  arte 


DE  FOSSILIBtTS.  451 

quadatn  prodeat ,  qus  fubftanti.im  vitiiolo  fimillimam  iiacta  nobis  illiidat : 
ciim  ex  aliis  metallis  vix  elici  confimilis  fubftancia  poflii:. 
-  Scd  neque  fulfur  €5j  metallis  erui ,  aut  ex  mineralious  Lnis  liquet ,  nifi  force 
in  nonnullis  aOta  infit ,  uc  in  cinnabari ,  vulgo  dn  vermillon :  in  aliis  vero  non- 
nuUismineralibus,  ucin  vicriolopoftiincpartesfulfure^  delitefcere,  &  itaar- 
6te  cohaererecumaliisparticulis,  ut  ignis  vi  non  facile  expediri  podint. 

Quod  ex  antimonio  vulgo  elicitur  ,  colore  quidem  fulfur  referc,  &  ad  multos 
ufus  Medicos  adhiberur :  fed  merico  concendic  DBoylem  Appendice  nuper 
edica,  a  nobis  jimlaudaca,  quod  fulfur  vocani  ancimonii  ,  quodque  in  forti 
lixivio  clavellacorum  cinerum  ccndres  gravelees ,  fuit  diirolutum  ,  &  acidi  ji- 
quoris  ope  pricipicatum  ,  uccommune  fulfur  dilfolvi  folet ,  &  priccipitari,  non 
force  fulfur  id  efte  ,  fed  puriorem  ancimonii  crocum.  Quod  enim  incerdum 
inflammecur,  id  non  concinuo  probac  fulfur  exiftere  ,  nifi  idcm  fulfuris  odo- 
rem  prs  fe  ferac.  Sunc  enim  qua:dam  corpora ,  qux  ex  parcium  comminucio- 
ne  &  cercis  rebus  adjedis  flammam  concipiunc  Sic  cenues  cupri  laminx  ex 
quibus  fubUmacum  aequah  pondere  diftillacum  fuit ,  fere  ut  cera  obfignatoria 
inflammatutjUbi  candelae  igni  admovetur. 

Sic  antimonii  in  aqua  forti  exfoluci, poftquam  aqua  forcis  fere  toca  eft  ex- 
{lillata  ,  plures  parciculacin  fummam  recortx  feu  vafis  partem  aufto  igne  fubla- 
tx,  &  a  nigris  fecrets  flammam  cxruleam  inftar  ililfuris  incenfEprxbciic. 

Non  difTimili  ratione  cupro  in  aqua  forci  exlbluco  ,  &  humore  lenfim  exha- 
kto ,  quod  remanet  in  fundo  vafis  cuprum  minucius  concifum  Sc  cum  men- 
ftrui  fahiii  parcibus  permiftum  fpecierr)  quandam  prxbet  vitrioli ,  nifi  quod  ad 
candcl^  auc  chartx  flammam  admotum ,  ftacim  flammam  concipic  Neque  id 
tamenfulfur  eirecrediderim,  fed  cuprum  incegrum  minucius  concifum,  Quare 
qux  mecallorum  jadbant  fulfura,  merito  fufpe<aa  func  &  dubia, 

Ex  mercurio  mecalla  conftarc ,  eumque  intcrdum  ex  iis  erui  ut  contumaciter . 
non  negaverim  ,  fic  non  ftatim  cum  Alchymiftis  airenti.ir,  cum  aurum  vel  ar- 
gentum  in  mercurium  &  fulfur  refolvi  conftanter  afterunt.  Ex  plumbo  eum 
extrahi  poftemuhis  exempUs  id  enixe  probare  contendnnc,  &  quidem  D. 
£oyle  curns  mngna  eft  apud  me  auchoricas,  plumbumcum  falemiftum  a.  Viro 
quodam  ob  cercum  finem  paracum  referc  ■,  cum  vas  ubi  erac  plumbum  iii 
terra:  recens  excultce  fiilcis  per  aUqLioc  menfes  cafu  reliftum  eft  :  eo  candem 
reperco  pars  plumbi  inhydrargyrumconverfa  apparuit ;  cum  reliquum  plum- 
bum  ica  elFec  dilpoficum,  ut  eandem  brevi  mutationem  fubiret.  Hic  hydrar- 
gyriTS  in  aurum  vim  fuam  exerebat ;  atque  hujus  mucacionis  prxcipua  vide- 
bacur  caufa  fal  marinus  qui  ei  operacioni  eft  adhibicus  :fic  ex  antimonio  mer- 
curium  (alium  quorumdam  ope  excraftum  non  fcmel  vidic :  adeo  ut  nihil 
fublimaci  mercurii  in  iis  falibus  delitefcerec ,  &  mercurii  hujus  drachmacum 
aquo  pondere  auri  calcinati  mifta  calorem  non  mediocrcm  excicaret. 

Et  tamen  nobilis  fcripcor  mulcum  dubic.i:  an  mercurius  iile  aftu  infic  in  iis 
metallis,  an  fic  cantum  arcis  cfK;6tus ,  &  quoddam,  ut  vocanc  magifterium. 
Nam,fi  plumbum  furum,auc  ftannum  non  concrefccrec ,  omnes  fere  utriquc 
huic  mecallo  doces  hydr.irgvri  tribuercmus.  Qiiare  illud  non  abhorret  a  ve-. 
rjiimih  penetrances  filcs  a  Chymicis  adhiberi  polle,  qui  fi-guram  &  texturajn 


4ji  PHYSIC^E    PARS   SECUNDA, 

partium  itaimmutenc ,  ut  flui.litatem  conftantem  inducant :  adeo  ut  artberea 
fubftantiaminut:ismctalli  parcesexagitare  fdcilepofnt.  Non  alittr  fereaccjui» 
dam  liquoresin  India  ex  plantis  eliciuntur  ,  qui  in  Euiopam  allati  ftatim  con- 
crefcunt,  Sic  butyrum  inftaro'ei  fluidum  eft  pi^e  calore.  Sic  camphora  licet 
durum  fit  corpus ,  camen  fpiritus  aqu^e  fortis  ita  eam  penetrant ,  ut  inftar 
olei  fluida  perfeveret.  Sic  fcrium  &  cuprum  opc  acidi  menftrui  in  vitriolum 
quoddam  abeunt  ;  hydrargyrus  ip!e  cum  fulftire  fubhmatus  in  cinnabarJm 
concrcfcit,  aimque  acjiia  fortis  ab  codifti  latur,  in  rubrum  pulvercm  prajci- 
pititur,  Imo  &  folius  ignis  vi  in  rubrum  pulverem  per  fe  Mndcm  concref- 
cit. 

Qii'd  quod  in  Tranfylvania  locum  quemd.im  efte  referunt,  ubi  hydrargy- 
riportio  c  tt-rr.-Epenecralibusin  apcitumaerem  erumpcns  brcvi  in  duruni  cor- 
pus  concrclcic  :  adco  parvo  momcnto  corpus  ffuidum  in  durum  convcrticiir. 
Q20  minus  miremur  ,  fi  arte  ipla  conrrarium  cffici  pofllr ,  &  duri  corporis  vin- 
cularefolvi,  ut  de  camphora  diximus. 

Itaque  fatis  eft  venfimile  falcm ,  fulfur  ,  &  hydrargyrum  extrafta  c  metalHs, 
non  elfc  mctallorum  principia,  fed  novas ,  cafquc  non  (impHces  concretio- 
ncs  ,  ex  iis  quae  adjefta  funt,&  metallorum  particulis  compofita ;  ut  videre 
eft  in  ficch  iro  Saturni  quoJ  aceti  fpirituperficitur,  aut  in  fale  Martis  feu  fcrri , 
qui  acidorum  ope  parari  folet. 

Sedyhjuiunt ,  mercurium  rnetallorum  elfe  principium  ,  in  iis  adu  cxiftc- 
re  ,  &  ex  lis  elici ,  hinc  iiquct  quod  cum  iis  facile  mifceatur  ,  eorum  mcatus 
fubeat ,  iis  pondus  &  gravit uem  prxbear, 

Rcfpondet  D.  Boyle  amilgama  feu  confufioncm  mercurii  cnm  auroaut  aUis 
metallis  efte  diirolutionem  quandam  ;  neque  id  neccirc  elfe  ut  intcr  dilfolvens 
&  remdiirohitim  fic  migni  cognatio ;  lcd  fatis  cft  fi  partes  ejus  fint  figurs  , 
qua  poros  dilfolvcndi  corporis  facile  fubeant.  Undc  aqua  fortis  ebur  &  cor- 
Bua  exfolvit,  cuprum  tum  fpiritus  aceti,  tum  urinofus  fpiritus  (alis  armoniaci 
dilTolvit,  Hydrargyrus  ipfe  cum  ft.inno  quod  eft  metallum  levifiumum  facile 
pcrmifcctur  ,  non  itcm  cum  ferro  &  cupro  qux  funt  graviora.  Quid  ,  quod 
aurum  longe  eft  gravius  hydrargyro  :  non  itaquc  omne  illius  pondus  ab  hy- 
drargyro  proficifcitur.  Ncc  dubium  tamen  eft  quin  unus  hydrargyrus  alio  lit 
&  gravior  &  jierfedior,  Undc  &  a  Chymiftis  folct  variis  modis  expurgari, 
Quo  ismcliusexpurgetur,c)nnabarimin  renucm  comminutum  pulvercm  cum 
duploaHt  filtcm  ajqualipondcre  limaturx  ch.ilybis  in  ampla  retorta  exftillat 
D.  Boyle  ;  tum  enim  fu'fur  cinnabaris  ch.ilybi  adhxrcfcit ,  ac  remanct  hydrar- 
gyrus  &:purior&  vcget  or.  Vcrum  nimium  excurrimus.  Ea  tantummodo  quae 
ad  inftitutum  noftrum  ,  &  ad  merallorum  oiigincm  aut  principia  pertinent 
atcingere  voluimus  •,  idque  unum  oftcndcrc  ,  non  adco  id  certum  elfe  &  indu- 
bitatum,  ui  contendunc  Chymici,  metalla  ex  fale,  fulfure,  &  mercurio  con- 
ftare  ,  uti  forte  ncc  mixt.i  rcliqua  ,  quemadmodum  in  Phyfica  generali  fufe 
probatum,  ubi  mulcas  raciones  cx  Chyn^ifta  fccptico  artulimus,  quxfaltemid 
efficiunt,Chymicorum  principia  non  (-(T'  omnium  nrima  ,  nec  ubique  eadem, 
&  plerumque  ca  "b  ipfo  i^ne  profii  ilci. 

Salcs  vero  auc  acidos ,  aut  alcali  in  metallis  5cmineralibusinefleex  liq"oriim 
petmiftione  fatis  probabiliccrcolligit  D,Grevv,c^em  identidem  laudavimus. 

Pritnun) 


DE  FOSSILIBUS-  4.3 

Prinmimidcomperitnec  fpintumnitri,  nec  fpiritum  falis  quibus  non  declt 
fal  alcali ,  necaquam  fortem  pkimbo  afRiram  tumultuari ,  aut  quicquam  effi- 
ccre  :  ci.ni  ijititus  vitnoli  ebullitionem  quandam  creet  jfpiritus  itemfulfuris 
Icnemexcitet  ebuUitionem.  Exquo  colligit  ialem  quendam  alcali  in  plumbo 
dominari;  non  diffimili  ratione-itque  in  talcoAnglico  ufuvenit,  quiciimfpi- 
ritnnicri&vitrioli  multum  effx.rvefcit ,  in  falem  iixiviaiem  calcinatione  ipfa 
convertitur  :  adeoutavero  talco  multum  diflideat. 

Nequeaqua  fottis  ,  neque  fpiritus  vitrioli  cum  plumbi  vena  tumultuatur  , 
fed  fpiritus  nitri ,  aut  falis  bullas  quafdam  in  eaexcitat :  adeo  ut  inter  plum- 
bum  &  plumbaginem  magnum  videatur  elfe  difcrimen» 

Gum  minio  aut  plumbo  viflo  vix  fpiritus  vitrioli  miftus  uUam  nifi  levem 
admodum  ebullitionem  creat :  fed  longe  majorem  cfficit  fpiritus  nitri. 

Spiritus  vitrioliaut  fulfuris  hydrargyro  aflRifus ,  nihil  eumcommovet  :  fed 
fpiritus  nitri  ftatim  ebuUitionem  creat.  Magnoquidem  indicio  acidum  in  hy- 
drargyro  vigere  :  cum  Ipiritus  nitri  acidus  quidem  Ct ,  fed  qui  multum  alcah  re- 
ferat. 

Eademfereeft  ratio-limaturas  chalybeae,  cui  fpiritus  vhrioli  aff"u|[us  lenera 
admodumebuHitionem,  qualem  fere  in  minioprocreat ;  fed  fubitam  ebulli- 
tionem  efficit  fpiritus  nitri  :  .adeoutin  ferro  fal  acidus  vigeat.  Chalybs  fulfu- 
ris  acceftu  paratus  longe  minus  efRrvefcit  fpiritus  nitri  aflufione.  Quare  major 
eftvishmaturx  chalybisquam  illius  qui  candens  lulfuriscontaftuquafi  hqua- 
tur.  lllud  quoque  obfervationedignum  videtur,aquam  fortem  ubi  fenfim  cha- 
lybiafHinditur ,  nullam  ebullitionem  creare  :  atfialiquot  guttulas  aqux  com- 
munis  addideris,  tum  ftatim  vehemens  ebuUitio  confequetur:  quafi  in  aqua 
dulcialiquod  principium  corrofivum  delitefcere  videatur.  Antimonium  vix  a 
fpiritu  vitrioli  commovetur :  fed  fpiritus  nitri ,  aut  aqua  fortis  magis  efFerve- 
fcunt :  adeo  ut  materia  antimonii  ex  acido  &  alcali  fit  compofita ;  alcali  quidem 
ineovigeat,  fed  quod  acidi  non  eft  expers.  Parum  efFervefcit  crocus  metallo- 
rum  ,  ex  quo  fcilicet  vinum  emcticum  parant ,  ubi  fpiritus  nitri  ei  affimdi- 
tur  :  quod  fal  metallicus  ipfa  pracparatione  debiUtatus  fuerit,  non  exhau- 
ftus. 

Spiritus  nitri,  &fpiritus  vitrioli  feorfum  afFufi  antimonio  diaphoretico,quod 
lcilicet  in  crucibulo  cum  magna  nitri  copia  inccnfum  fuit ,  fatis  magnam  efftr- 
vefcentiam  efficiunt:  adeout  eacalcinatio  ,  &  lotiononfitforteinutilis  anti- 
monii  prxparatio  ,  utmultis  videtnr. 

Spirims  nitriftanno  affiifus  tam  fubitam,  tamque  vehementem  efficit  cfFer- 
vefcentiam,utftannum  carbonis  fpeciem  induat:cum vitrioli,  aut  falis  fpiri- 
tu  miftum  lenemadmodum  ebullitionem  creat:  adeout  ftannum  nonnihil  de 
ferri ,  plumbi  ,  &  cupri  natura  referat,  Sic  aqua  fortis  fola  nihil  ftannum  cona- 
movet  :  fed  ubi  a'iquot  guttas  aquas  communis  adjeceris ,  ftatim  vehemens 
orietur  effervefcentia. 

Spiritusfiilis,  &vitrio!i  cuprofeparatimafFiifi  nullam  eff-rvefceniiam  pro- 
creant :  fed  fpiritus  nitri  &  aquas  fortis  vihcmenter  cum  cupro  efferv^fcunt. 
Spiiitus coinu  cervi ,  aut  fdis  armoninci  ciim  cupro  non  tnmulmantur ,  fed  CX' 
ruleum  co'ortm  fenfimeliciunt,  qnafifulfur  cupri  a  faUbus  paulatim  feparenc. 
Unde  fal  acidus  in  cupto  viget  maxime, 

Tom.Jl.  lii 


454  PHYSIC^    PARS   SECUNDA. 

Spiritus  falis  autvitriolicum  argentonon  tumultuantur  ;  fpiritus  nitri  noiu 
null.unebuUitionem  creat,  qune  ftatimdefinit ,  tum  fenfim  idexfolvit,  &  in 
albasmoleculasconcrefcir.  Spiritus  falis  armoniaci  aut  cornu  ceryi  ciEruleum 
coloremilli  conciliat :  adeout  fal  acidus  in  argento  vigent. 

Spiritus  vitrioli  argenti  lithargyro  afFufus  multum  effervefcit ;  minus  cum 
fpiritu  nitri ;  cum  falisarmoniaci  Ipiritu  paululum  attollitur.  Spiritus  nitri  Sc 
falis  armoniaci  fimul  admifti  csruleum  colorem  impertiunt.  Ex  quibus  colli- 
gi  videtur  non  ex  folo  plumbo ,  fed  etiam  ex  aliqua  argenti  portione  lithar- 
gyrum  conflari. 

Aqua  regahs  qus  multumhabet  alcaH  aurum  diirolvit ;  nec  fere  (al  ullus  fe- 
paratim  fumptus  cum  eoeffervefcit:adeo  utinauro  fal  acidus,  ut  in  plumbo 
fal  alcali  dominari  videanir.  Hsc  utique  ex  Dodore  Anglo  excerpere  volui- 
mus  :nonqucKl  ii  fumus  qui  vires  omnes  foflilium  filibus  alcali  &  acidis  tri- 
buamus :  nam  partium  textura  &  configuratio  ,  aut  alice  afFeftiones  mcchanicae 
funt,  ut  nobis  videtur ,  prscipui  qualitatum  fontes ;  fed  eam  tamen  natur.x  in- 
dagationem  plurimum  utilitatis  habere  non  inficiamur  :five  ii  files  adu  infint 
foffilibus ;  five  ea  fit  partium  textura  qu.T  effedus  iis  confimiles  qui  ab  alcali  & 
acido  oriuntur  ,  procreet,  ut  fuo  loco  diximus,  &  fortc  uberiiis  cumde  plan^ 
tarumanalyfi  agemus ,  difturi  fumus. 

Verum  utcunque  res  ea  fit ,  id  quod  jeceram  ,  iterum  regero,  Chymicos  in- 
ter  &  Peripateticos  de  natura  Si  generatione  metallorum  convenire  pofle.  Utri- 
que  ex  duplici  potifllmi^m  materia  ,  quarum  altcra  humida  eft  ,  ficcior  altcra  , 
metalla  qu.Tque  componunt.  lUam  Chymici  mercurium  vel  aquam  vifco- 
fam,hanc  fulfur  ,  animam  ,  vel  tindluram  metalli  vocitent  ,nobis  perinde  eft. 

Quin  etiam  illud  dare  Cartefio  poflumus,  interiorem  telluris  partem,&  quafi 
micIeum,foIidiorem  efle  &compa6tam  :  adeo  ut  metalla  in  intima  terr.-e  re- 
gione  recondantur  :  ac  quaedam  duntaxat  illorum  particulx  &  quafi  venulae  in 
fuperiorem  &  moUiorem  terrx  partem  excurrant ,  quas  fortc  lucci  acres  & 
corrofivi  exfolverunt ,  eafque  partibus  oleaginofis  involutas  calor  fubterraneus 
in  extimas  terrxpartes  evexit. 

Succienim  acriores  ex  duplici  partium  genere  conftantjex  fubtiIioribus,qu£ 
facile  avolant,  &craflioribus  ,  qux  fubtilioribus  exhalatis  in  duriora  corpora 
concrefcunt  :  cujus  generis  funt  vitriolum,  alumen  ,  fal,  gemmx.  Liquores 
vero  pingues  &  unduofi  in  tcrr^  interioris  poris  non  in  reilum  aptatis ,  fed 
inftarramorum  diflFiifisformantur  :  hinc  olea  mineralia  prodeunt.  Succi  illius 
oleofipartes  cum  mnjorainter  fe  intcrftitia  relinquant,  facilius ,  fi  Cartefianis 
credimus,  fubtilcm  materiamadmittunt-,  in  jugi  adeo  motuverlantur  ;  ac  le- 
viora  plerumque  elle  ea  corpora  neccfle  eft.  Nec  fere  funt  perfpicua 
quod  poros  redVa  difpofitos  non  habeant ;  nec  facilc  e  corporum  poris 
quosfubiere,avolant :  nifi  forte  cum  extremi  velut  ramuli  dividuntur,qui  noii 
ita  facilcfe  mutuis  veluthamulis  impediunt  :  tum  enim  liquor  fluidus,  &  fub- 
tilisprodit.  Sed  ubip.irtesunftuofiillius  liquoris  crafl^ores  funt,  quam  ut  a  fe 
invicem  feparari  poflint ,  ita  fibi  mutuo  interdum  implicantur,  ut  omni  partium 
motu  fublato  in  durii  corpus  coaIercant;idque*maxime  fijcjus  liquoris  poris  ex- 
tranea  falium  volatiiium  corpufcula  adhsrefcant :  tum  enim  partas  infenfibiles 
motu  deftituta;  dura  corpora,ut  fulfur&  bitumenefliicient,qu2caIoreIiqueicut. 


DE   FOSSILIBUS.  4jj 

Non  diflimili  ratione  Virdoftiir,  metallorum  originemQX  principiis  mecha- 
nicis  fatis  ingeniofc  explicat.  Itaqut-  falis ,  aqux  ,  olei  mineralis  particula  funiil 
conjunds  ,  c  primi  ekmenti  vi  inmajufcuiis  terr^  poris  fit  agitari  pofliint , 
wtin  iis  meatibus  n,  dura  corpufcula  mttallorum  primordia  concrtlcant.  Quan- 
diu  enim  falis  fpicula  meatus  fic  aptatos  fubeunt ,  ut  pnmi  duntaxat  ekmenti 
materiam  admittant,  magna  viimpellifoknt,  utin  cake  ipfa  cernimus.  Sic 
falis  particu!ie  cum  okofis ,  &  aquofis  jundre  pcr  anguftiores  meatus  fuum  mo- 
tum  diucontinuarepoflunt  :  adto  utm  variaspartesnondiftrahantur,  fed  una 
promoveantur  ,  doncc  intra  mtatuum  anguftias  motum  fuumfiftere  coadac  in 
dura  &  folida  corpufcula  abeant ,  idque  maxime  in  parte  tcns  interiore ,  cujus 
partes  funt  compaftiores ,  non  rarae  &  molks ,  ut  in  ipfa  telkiris  fuperficie. 
Quanquamhalitus  illi  metallici  in  fuperiorem  lerrs  velurctuftam  attollantur, 
atque  inter  arenx  granula  concrefcant. 

Quarcunque  tamen  fint  metallotum  primordia  ,  qu^  fatis  commode  Arifto- 
teles  excmplororis  &  pruinas  explicat ;  id  multo  eft:  verifimillimumea  non  tam 
alte  efte  repetcnda ,  neque  ex  interiori  ttUuris  nucleo  in  parttm  fup  riorem 
fpecie  halituum  attolli :  fed  paulatim  ca  formari  ex  fubftantia  quadam  falfa,qux 
in  aqua  eft  exfolubilis ,  quaeque  fenfim  excoda  &:  digefta  non  amplius  aeris 
vel  aqux  reformidet  injurias.  Rem  ita  efte  multis  faltcm  conjeftutis,  imo  & 
experimentis  fuaderi  utcunque  poteft.  Pauca  ex  multis  proferdm. 

Cum  hoc  argumentum  in  Academia  Regiaanno  1667  die  i^Maii  traftaretur, 
D.  du  C/ojmulta  confideratione  digna  hanc  inrem  attulit.  Primo,  quod  iim 
ahbi  diximus ,  in  terra  argillofa  prope  Lutetiam ,  ut  in  aliis  paflim  locis,dun{Ii- 
mas  &c  fetrugineas  marcafitas  invenin  quscomminutx  &  fub  tedo  aeri  expo- 
fitse  primum  efflorefcentias ,  ut  loquuntur ,  mucofas,  albas ,  faporis  ftiptici  da- 
bant,  Ucet  marcafitaE  prius  eftent  infipida: :  afKifione  aqoasmultumfalis  vitrio- 
lici  extraftum  eft,idqueinIocofrigido  poft  piimam  aquae  evaporationem  in 
cryftallosconcrevit.  Cum  iterumaqua  igniscaloremagna  ex  parte  exhalaffct , 
aliud  falis  genus  ,  non  viride  ut  prius  ,  fed  fubrufum  ,  &  compaftius ,  acidius 
tamen ,  ncque  adeoadftringens  prodiit.  A  tque  hic  fal  videtur  magis  ferrugineus, 
&  de  metalli  natura  magis  refert.  Unde  id  medicinae  utilius  putat.  Qus  fuper- 
fuitaquafubrubra&  denfa  inftar  olei  ex  linifemine  cxprefli,  acri  fapore  prs- 
dita apparuit ,  qua  exhalata  nulla: prodierunt cryftalli.  Inftar amurca:  fxces  fub- 
fidunr ,  qu.T  fi  diutius  igni  admo veantur ,  inftar  argillae  pinguis  in  aere  lamen  ex- 
foIubiliSjConcrefcunt.  Hancutilioremefremedicinx,  &exillius  faleaquasmi-  ■ 
nerales  parari  potfe  exiftimat  :  adeout  primum  ens ,  ut  vocant ,  ferri  videatur:  " 
terra  marcafitarum  nigra ,  &  fuo  iale  exuta  iterum  aeri  ita  expofita,  ut  a  pluvia 
tuta  effet  ,  multum  falis  dedit  ;  idque  fcepius  fuit  iteratum. 

lllud  quoque  fe  obfervaffe  teftatur  ,  ex  iis  marcafitis  ignis  vi  cum  borace  ar- 
fenicali  fufis  primo  ferrum  prodiifTe  :  deinde  cumper  fexennium  &  amplius 
aerieirentexpofitaj  &  fipius  novo  fale  vitriolico  impraegnats,  aha  metalla 
temporis  tradu  eduftafuifle:  adeo  ut  matutitas  aut  petfedio  metallorum  ex  ' 
vitriolo  pendere  vidtatur. 

Sic  argillaex  quaesmarcafitaj  prodeunt,  cum  prius  mollis  fit  &  vifcofa, 
odoris  omnis&  faporis  expers  ,  pof^uam  aeri  fubtefto  fuit  per  aliquot  men- 
fes  expofita,  in  frufta  fatifcit,  ac  velut  odoretn  acidum  fpargit,  tumque  ex 

lii  ij 


4}(f  PHYSIC^   PARS    SECtJNDA. 

ea  vicriolum  elici  poteft.   Interjedo  aliquot  annorum  fpatio   odorem    (ulfu- 

reum  {pirat  ,  &  fit  arenofa ,  tum  dnrior,  &  in  marcafitas  t.^ndem  abit. 

Hxc  confirmari  poffentex  iis  qu2  D.  Boyle  in  tradatu  de  Litentibus  quibuf- 
dam  aens  qualitatibus  fufe  explicat  de  lapide  duro ,  &  fubnigro  ,  qui  fra6tus 
nullas  aut  falis,  aut  vitrioli  particulas  lucentes,ut  folent  marcafits ,  oculis  fubji^ 
ciebat:aeri  tamen  ciim  fnit  expofitus  fub  te(3:o,pars  ejus  maxima  abiit  in  pulve- 
rem  vitriolicum;in  arca  &  in  locis  ficcis  fcrvatus  c^rulcam  quoqueeflflorefcen- 
tiam  &  vitriolicam  prsbuit :  ac  fiil  iUe  non  acidus  tantum  eft  ,  fed  &  partibus 
fulfuteis  abundat,  Imo  in  vitro  figillato  mucus  vitriolicus  eftloruit.  Quod  for- 
tc  m  iis  lapidibus  fint  qusdam  vitrioli ,  imo  &metallorum  velut  femina,  qux 
maturatione  quadam  cgent. 

Jam  alias  diximus  glebas  nitro  fuo  exutas  novum  nitri  proventum  adipifci, 
cum  aeri  exponuntur.  Idem  in  alumine  contingere  docet  Agricola.  Idipfum  in 
vicriolo  calcinato  ufu  venit.  Sic  antimonium  vi  cmetica  deftitutum,ex  diapho- 
retico  ,  ut  vocant ,  quod  fcilicet  per.  fudores  ,  aut  infenlibilem  perfpirationem 
purgat ,  fic  emecicum  ,  ubiaeri  exponitur.  Sive  quaedam  fit  in  aere  fubftancia 
volatilis  &  falina,  qus  aliorumcorporum  naturam  facilc  induatj  Cive  quxdam 
in  lis  mineralibus  fint  feminibus  analoga  ,  qua»  aeris  beneficio  macuritatem 
fuam  airequ.mcur  ;  five  in  aere  fluftuent  omnia  falium  genera  ,  qu£  cum  fibi 
cognacis  &  fimilibus  confociencur.  Ex  aere  ab  iis  mineralibus  quiddam  accrahi 
hinc  fuaderi  poceft ,  quod  omnia  fere  aeri  expofica  novo  fale ,  &  pondere  au- 
geantur.  Multa  in  hanc  rem  experimenta  affvrt  D-  Boyle.  Duas  uncias  vicrioli 
calcinati  die  ii  Martii  vafi  metallico  impofuit ,  qui  fex  menfium  Ipatio  ultra 
decimamfui  ponderis  partemincrevere.  Sic  marcafiti  vitriolica:  duas  unicz  in 
partes  concifce  poft  7  hcbdomadas  ii  granis  audla:  funt.  Anno  fuperiore  D. 
j5o«r^e//«  in  Regia  Academia  per  40  dies  15  uncias  limaturne  chalybis  aqua 
confperfit ;  poft  14.  imbibitiones,  ut  loquuntur,  limaturanon  amplius  audla 
cft  pondere.  Intra  54  horas  duabus  unciis  gravior  fa^a  fuerat.  Ex  quo  primiim 
niadefafta  eft,  non  mediocriter  incaluit,&  calor  per  18  horas  fuit  fenfibilis.Tan- 
dem  pcr  fex  dies  limatura  exficcata  fepcem  fere  unciarum  pondere  au£la  fuic : 
iSuncix  diftillacx  duas  uncias  cnm  femifie  liquoris  cujufdam  fulfurei  prxbue- 
runc  :namaquam  fublimaci  praecipicavic  ,  &:  fpiricui  falis  afFtifa  mulcum  efFjr- 
buit ;  feuaqua  falem  volacilem  ferri  fecum  rapueric ;  feuab  aere  hunc  nitro- 
fum  filem  hauferit ,  non  excutio. 

Quanta  fit  vis  aeris  in  hic  mineralia,  ex  hoc  qaoque  cxpcrimento  liquer, 
quod  cefte  nobili  Anglo  mox  l3udato,cuprum  fpiritu  falis  diiroknum  ,  cum  craf- 
fum&  turbidumappareat,  tamen  ubi  acri  exponitur,  viridem  &  gratumco- 
lorem  acquirat ,  licet  nulla  fiat  pr^cipitatio.  Idque  luculentius  apparetcum 
fublimatum  ,  cuprum  &  fpiritusialis  apta  proportione  miicentur  :  nammiftu- 
ra  luculenca  eft  &  fubrubra,quandiu  occlufo  vafe  continetur:  ubi  in  phialam  ef- 
funditur  ,  &  aeri  exponitur ,  gratiim  6c  fmaragdinum  pr.-c  fc  fert  colorem  ;  id- 
que  ut  didum  eft  ,  citrauUius  materix  veram  prA'cipitationem. 

Jnmutadinftitucum  noftrumredeamus,  non  fiiles  modo  fofTiles ,  ut  vitrio- 
\am  ,nitrum  ,  aquarum  fortium  fa:ces ,  alumen  &  alia  hujus  gencris ,  fed  me- 
tallicxetiamgleba:  fuismetallis  exutx  novisfubinde  metallis  foftanciir  :  uc  fo- 
dinaeftanni  &plumbiin  Anglia,  &  aliis  inlocis  cefte  Boylio  ;  fcrri  minera;  ia 


DE   FOSSILIBUS.  457 

Ilvauifula,  referenteC^efalpino;  Sc  paffim  in  Germania,ex  Agdcola  i  argen- 
tum  in  Peruviano  regno  ;  aurum  in  quibufdam  Germanis  locis,  reference  Ger- 
hardo.  Qaarenullus  eftdubicandilocus  quin  venx  metallics  aeri  expofux  no- 
vam  metalli  copiam  fuppeditent. 

CAPUT  ULTIMUM. 

De  metdllorum  frdfaratione. 

QUs  ad  metalla  pertinent  reliqua  breviter  perftringemus,  quod  ab  aliis 
fufe  cxplicata  noftram  operam  non  defiderent ;  fumma  itaque  capita 
decurremus. 

Ac  primum  latentis  vena:  metallicaE  indicia  pluribus  non  difteram.  In  mon- 
tibus  eas  elfe  frequentiores,fugit  neminem  :  casrulea:  flamma:  calidiore  potil- 
fimum  coelo  huc  &  illuc  difcurrentes ;  metallorum  ramenta  aut  fibrae  in  vici- 
nis  fluminibus  confpicuce,  tot  funt  venx  delitefcentis  argumenta.  Addunt  aUi 
calidum  vaporem  ex  iis  locis  plerumque  erumpere ,  qui  facile  percipitur.  Hinc 
etiam  nives  cito  liquefcunt  j  nec  ros  ibi  concrefcit :  neque  in  iis  locis  procerx 
func  arbores,  nec  lita  gramina,  fed  pallidis  &  tenuioribus  foliis  fterile  &  exu- 
ftum  folum  indicant. 

1.  Metalla  lapidibus  plerumqueadharefcunt^qaos  Grxci  Pyrites,  Marcafi- 
tas  Arabes  vocant.  Pyrites  in  cupri  fodinis  funt  frequenciores.  Venas  metalli- 
C£E  ,  utauri  &  argenti  aliaj  funt  divices  &  mecallo  pra:gnantes ,  alixnonitem: 
quaedam  funt  tradabiles ,  quae  incacinofuforio  plumbum  facile  fubeunt,aliaE 
durx  &  incraAabiles ,  qux  pyritem,  aut  marcafitam,  aucaliudmineraleminus 
fufile  habent  admiftum. 

3.  Raro  purum  aurum  in  fua  minera  ocairrit ,  filtem  in  Germania ,  ut  Laza- 
rus  ErKerus  diligens  mecallorum  examinator  obfervat ;  ac  frequencius  adjun- 
-itum  habet  argencum.  Saxoalbo  aurum  purius  innafci  folet-  Incerdum  illius 
vena  ca:ru!eum  aut  flavum  cornureferc.  Sic  inccr  argenti  venas  prxcipua  eft 
vicrca  colore  plumbi  xmula  ,  qiia;  in  examine  ignis  vix  fexcam  fui  parcem 
amittic.  Huic  proxima  eft  alba  nobilis ;  cercia  inftar  cornu  pellucet ;  quarta  co- 
lore  cinnabaris  nacivx ,  qux  media  fui  parce  excoquendo  ccanfic  in  argencum. 
Hxc  utique  fufius  ErKerus ,  qui  eciam  varia  cxaminum  genera  explicat :  cum- 
que  hocopus  lingua  Teutonica  fic  exaratiim  ,  in  manus  noftras  venic  compen- 
diumEmeriLacinea  dodilf.  Medico  D.  BoriiK  confcripcum  ,  in  quo  omnia 
qux  ad  docimafiam  ,  uc  vocanc ,  feu  ad  examen  mecallorum  pertinent ,  dilu- 
cide  explicantur. 

Auri&  atgenti  venas  inPeruvia  terunt  in  mortariis  lapideis ,  aqua  eas  per- 
fundunt :  tum  falis  nonnihil  &  mulcum  hydrargyri  addunt  ;  poft  crebras  lotio- 
nes  quibuspartes  terrenx,  &  impur.x  feparantur,  reftat  aurivel  argenti  amal- 
gamacam  hyJrargvro,qui  cum  igniscalore  exhalaverit,  metallum  cinereico- 
loris  inimo  vafisreIinquit.Sicenim  metalh  particulas  qux  cum  terrcis  excre- 
mentis  tot  lotionibus  cjicerentur,  hydrargyrus  retiaet  &  diirolvir, 

Hoc  enim  hydrargyri  cft  pi'0prium,ut  plcraque  metalla  exfolvat ,  ut  plum- 
■buni,  ftannum,  arcjencum  ,  aurum-  Unde  a.  Plinio  rerum  omnium  venenum 

lll     Uj 


^j8  PHYSIC^PARS    SFCUNDA. 

appellatur.  'Nam  cmHaexedit  ^  &  perzadu  vafa  permaraTis  tahe  ttira.  Ipfi 
metallonim  fotTorcsquariiumvib  oii  vcfiias  ;'pplicent  ,ut  fe  adverfus  letha'em 
hujus  veneni  fumum  niuniant ,  brevi  tt-in-en  aut  phihifi ,  aut  paralyfi  confu- 
muntur  :  quod  temiitne  partiiim  ni.rvorum  &ngintm  invadat,  venas  folvar, 
&  max'me  dudus  lymphaticos,  Ex  partimlis  rotundis  ,  terfis  &  politis  con- 
ftcit,quasfe  in  pundtis  fere  tangunt ,  nec  fubtilis  &  cunfta  permcantis  fub-- 
ftantia:  commercia  int;  rcludunt :  hinc  illius  tanta  mobilitas  &  licuiditas. 

Qnod  autem  hydrargyrum  fumoplunbi  fixum  &  firmum  evadere  magn* 
pars  Chynicorum  docet,  id  fallum  elfe  nuper  in  Acadcmia  hoc  expeiimento 
oftendit  D-  Borel.  Liquato  enini  p'umbo  &  ab  igne  fubdufto  ,  cum  refrigef- 
cereinciperet ,  extrcmo  baiuli  fadum  in  plumbo  fuit  foramen  ,  quod  unciS 
V.  g.  hydrargyri  repletum  eft  ,  tumque  argcntum  vivum  firmum  viium  eft  & 
ftabile  ;  non  quod  fixitatem  a  plumbi  odore  acciperet:  fcd  quia  cum  plum- 
bo  mixtum  fuit ,  &  utriufque,  ut  vocant,  faftum  eft  quoddam  amalgama.  Hinc 
pars  illa  quae  foramen  implcbat ,  multum  au6ta  pondere  inventa  eft.  Cum 
tamen  videam  complurcs  Chymicos  eofque  non  vulgares  contendere  fe  ar- 
tem  callere  qua  hydrargyrus  folo  plumbi  fumo  concrefcat ,  alFenfum  noftrum 
cohibemus,multumin  partem  negantem  propendentes. 

Non  diiTimilis  eft  ratio  clavi ,  ut  vocant,  cinnabaris,  quo  impoftores  qni- 
dam  credulos  folent  inefcare  ,utfpecimen  tranfmutationis  praebeant.  Hacau- 
tem  arte  procedunt ,  ut  cx  eodem  Borello  in  arte  Chymica  &  in  Philofophia 
claro  accepimns.  Qu.ituor  uncias  cinnabaris ,  qua:  fcilicet  ex  fulfure  &  hydrar- 
gyro  paratur ,  ( tametfi  alia  eft  quoque  nativa  ,  ex  qua  argcntum  vivum  ut  ex 
minera  extrahitur  :  )  in  pyxide  ferrea  fic  difponunt,  ut  primo  ftratum  hmatu- 
r.T  argentifubfternatur ;  tumcinnabaris  ;  tum  limaturae  argenti,&  ita  alternis 
cinnabaris  4  unciae,  &:  fex  uncia:  argcnti  dilponuntur  :  quod  vocant  ftratum 
fuper  ftratum.  Operculo  ferreo  &  rite  obdudo,  atque  ,  ut  loquuntur  ,  luta- 
to  pyxis  imponitur  furnulo  rcverbeni  pct  i  aut  j  dies ,  igne  per  gradusaufto, 
donec  pyxis  ferrea  omnino  rubeat.  Extrafta  pyxide  e  furnulo  pulvis  niger  cin- 
nabari  immiftus  reperitur:  hunc  elle  argenti  hmaturam  volunt,  fuo  luifure, 
tancuamanima  exuti.  Cinnabaris  vero  non  rubra,  fed  intus  cinerea  apparet , 
eaque  cupellac  cum  plumbo  permifta  argentum  purum  putum  prasbet,  &  co- 
dem  pene  pondere  cum  limatura  argenti.  Acfi ,  inquiunt ,  pulvis  nigerreduci 
poftct  in  argentum  ,  non  fine  compendio  harc  operatio  procederet-  Verum 
quam  putant  elfecinnabarim,  ea  nihil  cft  pr.-eter  argenti  limaturam  ;  hydrar- 
gyrus  vero  m  igna  fui  parte  avolavit :  nec  ater  ille  pulvis  eft  corpus  luna: ,  UE 
loquiintur  Chymici,feuargenti ,  quafi  inanime  ;  fed  cinnabaris  ipfa  fuo  mer- 
curio  deftituta,  Sic  multa  hoc  hominum  genus  poUicetur, 

Qua  cunBa  aerii  d''fcerpnnt  irrita  venti. 

Aliud  quooue  exemplum  idem  vir  pereruditus  aflFerehat.  Argenti  uncia  in 
aqua  forti  dilfolvimr,  aqia  leni  calore  exh  A-xz  pulv  s  argenti  colligitur;  plum- 
bi  libra  funditur-,  cxtr.idVis  fordibu^  ,  ubi  pt-li<iila  qui  ftatim  in  fiiperficic 
concrelcit,  apparuerit ,  pulvis  argenteusin  crucbu  um  injituur  ■,  plumbo  re- 
frigerato  pulvis  cadem  fcre  quantitate  innatnt :  cui  fulus  in  argentum  non 
abit  j  eumadeo  nihil  efleputantpr»terargenticorpusexanime,cumillias  ve- 


DE   FOSSILfBUS.  453 

lut  anima  plumbum  fubierit :  nam  in  cupella  probatoria  ,  vulgo  la  coupelle  ^ 
tantum  argenti  prcebet  plumbum ,  quantum  ante  admiftum  fuit :  &  tamen  liis 
fere  idem  quod  in  cinnabari  contingit :  nam  totum  argentum  plumbum  fiifum 
fubiit :  pulvis  vero  qui  innatat ,  nihil  eft  practer  particulas  plumbi,  quas  fpiritus 
aqu£  fortis  in  argcnti  calce  fupetftites  exederunt. 

In  iis  omnibus  nulla  fit  tranfmutatio,  nec  metalli  infua  principiarefolutio: 
fed  localis  duntaxat  tranflatio.  Atque  idem  fere  ufu  venit,  quod  in  aqua  for- 
li,  qus  ut  omnes  norunt ,  argentum  dilfolvit,  non  aurum.  ItaquecOm  Borel- 
lo  admonente  aquaj  fortis  fex  unciis  dux  falis  marini  uncis  admiftas  fuilfent, 
aqua  pene  tota  diftillatione  extradta  jam  regalis  fa6ta  eft  ;  quique  in  imo  vafis 
fal  fupeifuit ,  non  utique  eft  fal  marinus,  fedfalpetrs,  qui  carbones  accendir, 
&aqu.'e  exftillats  guttula  veftigiumauriinlapidelydio  diflolvit.  Ac  forte  ea- 
dem  eft  ratio ,  qux  cinnabaris :  nam  fal  marinus  aquam  fortem  fubit,  &  fpiri- 
tus  nitri  ex  quo  aqua  fortis  conftat ,  in  falempetra;  remeat  :quod  fali  fixo  ma- 
rini  falis  adhiErefcat, 

Jam  nihil  necelfe  eft  ut  de  metillorum  tranfmutatione  hoc  loco  dicamus: 
cum  alii  eam  poflTibilem  ,  alii  penitus  impoffibilem  putent ;  utrilljue  [\.\x 
rationes  non  defunt.  Ac  plerique  ex  Akhymiftis  in  ea  funt  fententia  ,  ut  pu- 
tent  metalla  non  fpecie  ,  fed  gradibus  diffvrre  :  adeo  ut  omnium  una  &  com- 
munis  fit  origo  ,  eadem  fint  primordia,  folius  loci  aut  matricis  diverfitate,ae 
maturitatis  gradu  ea  diftingui  arbitrentur  ,  &  ex  iifdem  erui  mineris  diverfa 
metalla.  Ac  muhum  eorum  intereftmetalla  omniainunam  fpeciem  cpnciude- 
re ,  ut  ehxir  fuum  ,  feu  lapidem  Philofophorum  tueantnr. 

Alii  qui  metallatx  certis  feminiis  formari  putant,  diverfas  quidem  metal- 
lorum  &  diftindtas  fpecies  agnofcunt ;  fed  non  continuo  de  tranfmutatione 
defperant  :  cum  nihil  fit  in  natura  tam  vuigatum  quam  fpecierum  commu- 
tatio.  Nec  mirum  ,  inquiunt ,  fi  metalla  qux  cum  aurocompofita  funt  imper- 
fefta,  ubi  fuo  fulfure  exuuntur,&  in  communem  refolvuntur  materiem,quam 
mercurium  ede  volunt,  in  aurum  facelTImt,  ubi  auri  fulfure  tanquam  anima 
informantur.  Humor  ,  inquiunt ,  qui  arboris  radices  illabitur  ,  in  ipfius  plant^ 
naturam  convertitut ;  alimentain  (anguinem  ,  hic  in  carnem  abit,  ac  tota  na- 
tura  his  mutatiombus  plena  eft.  Hoc  ipfum  multis  exemplis  aut  falfis ,  aut  ve- 
ris  confirmare  moliuntur ,  ferrum  in  chalybcm  ,  plumbum  in  ftannum  ,  an- 
timonium  m  plumbum  converti  pertendunt.  Multas  quoque  authoritates  gra- 
viflTunorum  Authorum  afRrunt,  &  hiftorias,  quas  vel  ipfi  texuere,  vel  ab 
aliis  delufi  accepcrunt. 

Etfanecum  metalla  partium crafljtie  ,  figura,contextu,  &  aliis  fi  quxfint , 
Tnechanicis  afFedionibus  inter  fe  difcrepent,  fortenon  omnino  eftimpoffibi- 
lis  illa  tranfmutatio ,  qua  partes  vjlioris  metalli  nobilioris  texturam  aut  figu- 
ram  adipifci  queant.  Sed  ciim  ea  textura ,  aut  figura  fit  nobis  incognita  ,  & 
quantumvis  argentum  variis  pigmentis  auri  colorem  induat ,  vix  illius  pondus 
alfequi  pofllt,  ea  fane  tranfmutatio  ut  impoflibilis  habenda  eft  :  cum  ne  unus 
quidem  c  millibus  voti  fuicompos  efticiacur-  Unde  enim  tanta  gvano  pulveris 
aurifici  virtus ,  ur  plumbi  maffsm  in  iduoculi  propria  forma  exuat,  &  ci  colo- 
rcm  ,  firmitatem ,  ac  pondus  largiatur  > 

Sed,i«^«;««f  jCX  iifdem  principiis  auru  &  argentumducuntur,  atque  auro  omni 


440  PHYSIC^   PARS    SECITNDA. 

in  minera  argentiTm  intft  vnrio  pondere  ,  nt  pister  ctteros  teftatur  Csfalpi- 
nus.  Vidi ,  inquit  Albertus  Magiui  ,  aun  fibram  quac  per  filicem  difcurrebat , 
degenerafle  in  aigentum ,  cum  ad  aliud  lapidis  moUioris  &  rarioris  genus  per- 
veniiret.  Hsc  utique  facilc  conccircrim.  Sed  illud  non  airequor  unde  tantum 
pondus  argento  accedat.  Atque  ut  czmentorum ,  ut  aiunt ,  ope ,  feu  falium  ad- 
miftione  quiddam  cxtraneum  fubire  poflit  argcntum  ,  quod  ei  colorem  &  fortc 
pondus  auri  conciliet  ,non  ea  tamen  eft  vera  tranfmutatio ,  fed  fophiftica  adul- 
teratio.  Nec  tantiwn  opus  in  momento  ,  fed  poft  multa  annorum  volumina 
perficirur.  Noruntfcilicet  Alchymiftx  vertere  retumfpecies  ;  aurumin  fumos 
refolvunt ,  &c  pletumque  pro  thefauro  inveniunt  carbones.  Summa  votorum 
eft  credulos  divites  emungere  j  fabulas  texunt ,  multa  exempla  coUigunt ;  &  ft 
quem  oflFenderint,  qui  in  hancartem  infaniat ,  magna  eum  fpeladant,  Sc 
segrotum  animum  plerumque  ad  deteriorem  pa*tem  appHcant. 

Neque  nos  fugit ,  quid  foleant  reponere  :  fed  fi  tanti  arcani  forent  confcii , 
non  fe  inculcarent  auribus  noftris  ,  necfemagnatibus  vel  invitis  offerrent,  Illa 
contubernalis  Alchymiftarumpaupertas  artem  ipfam  falfi  revincit.  Hoc  ipfum 
artis  eft  vel  maximum,quac  confufa  funtin  venis  metalla  fecernere,  non  eorum 
foecies  vertere ,  quaniumTO  magnifice  Sc  gloriofe  loquantur , 

^t^ue  imfnenfa  cavi  fpirent  mendacia  folles. 

Qui  fapiet,  ab  hoc  hominum  genere  fc  decipi  non  patietur,  ne  remfimul 
&  famammifere  decoquat,  &ferofentiat  fua:  creduHtatis  labem. 


TRACTATUS     IV. 

De  Plantis, 

ETfi  magna  eft  inter  animantes  &  ftirpes  cognatio  :  nam  &  plantas  tenui  vi- 
ta  perfunduntur  •,  &  ex  certis  itidem  feminibus  oriuntur ,  ac  magnus  eft  in 
iis  organorum  apparatus ,  magna  confenfio :  ut  quod  prxcipuum  eft  \nx  indi- 
cium  ,  partes  earum  fint  inter  fe  connexas ,  ut  a!ix  ahis  indigeant  :  quod  in  la- 
pidibus ,  &  rebus  omni  vita  deftitutis  non  cernimus.  Cum  tamcn  ez  fint  om- 
nis  fensiis ,  &  motus  fpontanei  expertes ,  de  iis  in  hac  Phyfica:  parte,  ut  dc 
mixtisperfedioribus  ,  qua:  vigenitaU  &3ltrice,  nonanimapropriedonantur, 
agendiim  duximus.  ^  c  primum  quidem  plantarum  naturam,  &  anatomen  pau- 
lo  uberius  perfequi  in  animo  eft  ,  tum  de  earum  ve^etatione  &  nutritione  di- 
cemus,  fimuiquacad  plantuum  analyfim,  &vire3  pertinent ,  univerfim  exc- 
guemui :  namde  iisfigillatim  agere  noftri  noneftinftituti. 

DISSERTATIO     P  R  I  M  A- 

De  flantarum  anatome.. 


A 


Nte  omnia  ex  quibus  potiflimAm  partibus  conftent  p^ants ,  dili^enter  ex- 
cutiendum  videcur.  Qlke  igitur  a  Vitis  dodtiiiimis  accuratiflime  funt  fcri- 


DE    FOSSILIBUS.  4+1 

pta  Sc  obfeivata  in  certum  ordinem  dirigere  conabimur,  Sed  de  naturti  ftiir 
f ium  dicendum  eft  ance  breviter. 

C  A  PU  T    PRIMUM. 

De  natHrA  flirf^tHm,  ^ 

DE  ftirpium  natnra  difturi,  celebrem  illam  qusftionem  omictere  non  pof- 
fumus  ,  an  ftirpes  vivanc ,  &  utrum  iniis  fit  forma  fubftantialis  ,  &  «b- 
foUua,  quxpartes  cujufque  plant^e  certa  lege  difponac ,  &  illius  vitae,  quam 
in  plancis  cernimus  ,  funftiones  exerat.  Qux  utique  difputatio,  ut  alias  monui- 
mus ,  ex  ipfius  viti  diverfa  acceptione  &  homonymia  orta  eft.  Neque  enim 
id  inficiari  poirumus,vim  qtiandam  c(!e  in  femine  arboiis,  cinxpartcs  omnes 
tum  fimilares ,  tiim  dKTimilares  cffingit ,  &  formae  velut  archctyps  quali  chara- 
dlereinfignita  tamapte  quxquemoHtur  ;  quac  in  germinc  ipfo  partes  omnes, 
radicem  ,  truncum,  furculos,  &  foha  delineat-,  &  per  gradus  omnes  progrelI;i, 
quod  opns  ex  tenuibus  initiis  antc  pertexuit,tandem  ablolvat ,  ac  germen  ipfum 
in  glande  confpicuum  in  magnam  arborcm  explicet.  Qiiod  cette  nec  fola 
elementorum  permiftio  ,  nec  atomorum,  &  corpufculorum  congrel&s  poteft 
efficere. 

Hacc  cum  verafint ,  id  tamen  valde  dubium  eft,  &  obfcurnm ,  quidnam  illud 
fi:  quod  animam,  aut  formam  planta:  dicimus  3  An  ea  fit  per  corpus  plantie 
diffiifa  }  utrum  exakeriusplantsforma  fitdecerpta;  quomodo  c  materia  edu- 
catur,  in  qua  nonerat  aftu?  qua  demumjratiooe  fuccum  ahmentitium  ad  fc 
trahst ,  cCim  ea  fit  immota  ? 

Iftafane  quae  in  utvamquepartem  difputari  folcnt,  ex  iis  quac  alibi  diximus 
de  formarum  origine,folvipon"unt.  Neque  neceftc  eftearepetere,quibus  often- 
fumeft  partemplantxfubtihorcm  ,  &  aftuofam  forminomine,  &  charafte- 
reinfvgnirii  eamexaliaforma  decerpi  ;  intimum  elfe  motfls  principium,  & 
ideasdivinac  prxcipuum  inftrumentum.  Nam  ut  aljas  diximus,  omnis  anifex 
iuo  operi  formam  quam  poteft  maxime  abfolutam  imprimit  -,  ac  fi  fieri  poflet, 
formam  tribueret ,  qua»  opus  ipfum  regerct  &  contineret.  Cum  igitur  Deus 
rcbus  omnibus,  ac  potiffimiim  vits  non  expertibus  formas  apcaverit,  eafque 
in  fuo  genere  perfe(ftas ,  id  videtur  fatis  verifimile  formam  cujufque  rei  vel 
tenui  vita  pra:dita:nonotio(am  elfe,  fed  motum  omnem  in  eo  corpore  effice- 
re,vel  dirigere. 

Veriim  in  re  tam  obfcura  tutius  fortaffe  fuerit  aflenfum  cohibere  :  fi  quis  ta. 
menficconjeftur.T  locus  ,non  a:gre  aflentiar  Anghs  Cancellario,  qui  in  viven- 
tibus  potiffimum  duo  putat  fpeftari  oportere ,  corpus  videlicec  fenfibile ,  & 
fpiritum ,  feu  corpus  fubtile  ,  &  vegetum  ,  omnis  motionis  opifex  ,  quodque 
exeflFedibus  fe  prodit.  Partes  illse  ,  ut  ita  dicam,  pneumatics,  quajque  for- 
Hiae  locum  obtinent ,  in  foffilibus ,  &:  rebus  vitS  deftitutis  fparfa: ,  non  fibi  mu- 
tuo  cohaerenc;  necinter  feper  tubulos  ,  aut  meatus  communicant.  Hinc  ea 
corpora  funt  longioris  aevi  :  nam  corpus  pneumaticum  folidiorem  mnteriem 
non  depafcitur.  In  planta  verofpiritus  quietis  impatiens  peruniverfumcorpus 
difciirrit ;  utque  is  ferocior  eft,  aut  mitior,  majorem  quoque  aut  minorera 
Tom.  II.  K  K  K 


441  PHYSIC^  PARS  SECtJNDA. 

alimenti  copiam  exigit ,  ne  planta  feipfam  confumat. 

Itaqiie  in  rebus  animatis  quidam  ineft  fpiritus  quo  vegetantur  ,  quique  indi^ 
vifus  ,  5i  i-ontinuo  fluxu  per  venas ,  &  tubulos  quos  fibi  aptavit ,  huc  illuc  com- 
meat.  In  animalibus  non  ramos  duntaxat,  &  quafi  ftratas  habet  vias ,  fed  etiam 
receptacula  ,  &  velut  qnxdam  promptuaria  ,  in  quibus  prsparatur.ln  iis  quo- 
que  humores  ipfi  ex  circulatione  fubtiliores  procreant  fpiritus ,  ex  quibus  fenfus 
&motus  dimanant.  Qu^anquam  in  nonnulUs  quoque  herbis ,  ut  in  planta  mi- 
mofa,  aut  fenfitiva  qua^dam  inchoati  fenius  apparent  indicia  :  nam  admoto  di- 
gito  fefe  contrahunt ;  quod  forte  nervulorum  &  fibrarum  lextura  magis  fit  ex- 
quifita,  aut  pattes  pneumaticae ,  &:fubtilioreshunccontraftionis  motumeffi- 
ciant.  Et  quidem  cum  globus  fulfureus  in  vafe  vitteo  fufus  leves  ad  fe  rapuit 
plumulas ,  earum  fila  ftatim  eriguntur ,  &  quodammodo  diftrahuntur:  atfi  vel 
digitum  admoveris,  ftatim  ultro,  ut  in  planta  fenfitiva,contrahuntur,  quod 
fortaffis  utrobique  fit  caufa  non  difllmihs.  Id  ipfum  D.  du  Clos  in  colophonia 
quaein  retorti  fundopoftdiftillationem  terebinthinx  remanferat,  nuper  de- 
monftrabat  :  nam  plumulas  ad  fe  trahit,  ut  eleftrica  corpora  ,  quac  digito  ad- 
moto  ftatim  fe  contrahunt ,  fere  ut  limatura  chalybis  in  magnetis  polo. 

Exiis  efficitur  plantam  efte  corpus  vcgetans,  non  (enticns ,  quodque  ab  lis 
corporibus  qux  inanimata  dicuntur ,  in  iis  tribus  potidimum  differt ,  quod  de- 
terminatam  habeat  conformationem  ;  quod  nutriatur  ;  quod  denique  fui  ge- 
neris ,  ut  ita  loquar ,  aEternitatem  individuorum  propagatione  confervei.  De 
iingulis  ex  erdine  agendum. 

C  A  P  U  T    II. 

De  plantarum  conformatione. 

PLanta: ,  ut  reliqua  fere  naturs  opera ,  folent  cum  perfefta  funt  &  abfohitx, 
non  in  ipfo  generationis  progrellu  obfervan.  Sic  naturam  tantummodo  de- 
fultorie  ,  &  poft  certas  periodos ;  non  in  ipfo  itinere,  quod  inftituit,  contem- 
plamur.  Et  tamen  fi  quis  priftantiflimi  cujufdam  artificis  induftriam  ,  &  ar- 
tem  intueri  veUt ,  aut  difcere  ,  is  non  rudem  tantum  materiem,  aut  opus  ipfum, 
cum  jam  eft  perfedum  ,  intuebitur  :  fed  etiam  cum  eo  commorabitur ,  &  to- 
tius  artisprogreirumocuhs&animokiftrabit.  Curnobis  eandem  curam ,  &di- 
hgentiam  in  naturxoperibus  adhibere,  ac  femen,  aut  granum  a  fatiiipfonon 
liceat  infpicere ,  &  per  omnia  ejus  incrementa  ducere .'' 

Sic  enimintueri  juvabit ,  quomodo  primum  planta:  rudimentumfefepaula- 
tun  efFerat  ex  materia  fpcrmatica ,  qui  terra:  gremio  excepta ,  &  moUita,inftar 
\a.iY\s  fit  hquidior  ;  ut  fibrillas  qua  furfum,  qua  dcorfum  proferat,  quac  ex  eo- 
dem  veUit  umbiUcaU  nodo  prodeuntes  ,  caudicem.aut  truncum  in  arbonbus, 
aut  culmum  in  frumentis  ,  aut  caulem  inherbis,  calamum  m  fiftulofis ,  fcapum 
in  leguminibus  procreant- 

JamiUudquoque  intueri  licebit,ut  culmustriticiv.gr.fibrasabexteriore  dun- 
tAxat  annulo,ceu  abumbilicaU  nodo  in  fumma  radice  conftitut^  deducat.Hinc 
illius  cavitas :  ciim  aUa  fit  ratio  caudicis  in  arbore  ,  cujus  fibixab  intima  fub- 
.ftantia  proferuntur.  Ut  nodiper  intervalla  ex  fibris  preffioribus ,  &:  varie  de- 


DE    PLANTIS.  ^4j 

cuflatis  oriantnr ,  qno  fuccus  in  iis  magis  expurgetur ;  ut  rami  tanquam  bra- 
chia  trunco  aiboris  per  interjeiflum  nodum  ,  velut  callo  quodam  obdufti  coha:- 
reant ;  ut  co.ticeiruncus,aut  caulistegatur;  utcortex  ipfe  variis  fibrarumqua- 
finervorum  du(5libuscarneautparenchyma:e  ,  &  tunicis  conftet  :  adeout  in- 
terdum  tenuisfit,utinlauro  ;  membranofiis ,  ut in  arundine -,  crafTusin  popu- 
lo ,  aculeatns  in  urtica  ,  fpinofias  in  rubo ,  nervofus  in  vite  ,  contumax  in  hno  , 
glaber  in  ficu ,  a!per  in  Iiibcre. 

Illud  quoque  confideranti  hquebit  partem  caudicis  cortici  proximam  ex  fi- 
bris  in  longum  dudis  eire  compofitam.  Qux  molHs  eftin  herbispKirimis  ;  du- 
ra  interdum ,  ut  in  buxo ;  pinguis  in  refiniferis,  laxa  in  hedera  ,  lenta  in  fahce. 
Sic  medulla  cui  pars  lignofa  velutcaroeftcircnmfiifa,  five  fit  parsplantafper- 
mdtica,  five  ahos  habeat  ufus  ,  vel  fungofa  eft,  ut  in  fambuco;  vel  lignoCi-, 
Ht  in  pinu  ;  vel  pra^lura,  ut  in  corno. 

Nunc  quibusplants  conftent  partibus,  quibus  velut  organis  inftruantuc, 
paulo  acriori  animo  intueamur. 

Etquidem  fiprscipuas  tantum&omnibusobviasftirpium  partes  exequivo- 
fomus ,  nihil  fere  magis  eft  in  prochvi ,  &  rem  totam  perpaucis  verbis  comple- 
ftemur.  Nemo  enim  fere  eft  qui  nefciat  herbas  &  aibores  radice ,  caule,  vel 
trunco  ,ramis ,  &  fohis  conftare :  fruticem  vocaricimi  plures  fere  exasquo  cau- 
dices  afcendunt:  eft  tamen  frut^x  interatborem  &  hetbam  medio  loco  confti- 
tutus :  ramos  vel  radici  proximam  haber^  originem ,  ut  in  cuprtiro ;  vel longius 
a  radice,  ut  qua^dam  brachia  porrigi ,  ut  in  quercu;  five  confufo  ,  fivecerto  fiac 
ordine,utinabiete  ;  eos  qui  poftremi  nalcuntur  ramulos  ,  vocari  furculos, 
prajfertim  amputato  vertice :  ut  ftolones  dicuntur  qui  ex  arboris  jam  grandio- 
ris  radicibus  emergunt :  Turgefcencis  &  nondum  expHcati  furculi  primordiuni 
gemmam ,  &  oculum  vocitari. 

Illudquoquenemimobfcurum  eft,  folia,  ffores,  fruftus,  femina  tanquain 
novas  plantas  principi  plantz  fuccrefcere.  Atque  ez  funt  praecipua:  ftirpium  par- 
tes ,  de  quibus  ante  non  poftumus  diirerere ,  quam  partes  ftirpium  communes  , 
Si  fimilares  fuerint  urcurrque  explicatat. 

Ex  fcmine  planta  quacvis  ut  originem  fuam  ,  fic  p.irtes  primigenias  &  com- 
munesdepromit.  Ex  duobus  porro  unumquodque  femen  pctiflimilm  coalefcit, 
ex  parenchymare  feu  carne  quauam,&  nervofis ,  feu  Hgnofis  fibris,  qua;  in  plan- 
ta  etiam  cum  adolevit,  permanent.  Cortex  &  medulla  ut  videtur  Doft. 
Crevv  ,  ex  feminis  ipfius  fpongiofo  &  molli  parenchymate  formantur^Nam 
utriufque  eandem  effe  originem  hinc  Hcet  conjicere  ,  quod  in  iiseadem  mea- 
tuum  &  partium  conformatio  per  microfcopium  det^gatur ;  quod  in  radice  in- 
fima,  ubi  cortex  eft  uberior,  ibi  autnulla,  aut  exigua  fit  medulla  :  contra 
in  fumma  radicis  parte,  &intrunco  cortex  fit  tenuior  ,  fed  amplior  medulla: 
adeo  uc  ex  eadem  materia  prodeant,  &  unius  imminulio  fitalcerius  augmen- 
tum. 

Itaque  cortex  nihil  aliud  videtur  efle  prajter  cuticulam ,  &  parenchyma :  huic 
fubjicitur  corpus  hgnofum  ,  quod  folidius  eftparenchymate,  &  exradice  femi- 
fiali ,  quam  in  lobis  feminis ,  &  germine  efte  poftea  dicemus ,  ortum  fuum  du- 
cit.  Pori  in  parenchymate ,  &  in  cortice  (unt  crebriores ,  &  in  omnes  partes 
diffufijin hgnofo  coipore funt  pauciores , fed plerumque majores,  & in longum 

Kkk  ij 


444  PHYSICyE  PARS   SECUNDA. 

pateut,  Hi  quidem  meatus  in  menfa  ,  aut  in  alTere  Ixvigato  fatis  funt  confpi- 
cui,  Si  tanquam  vafa  totidem  apparent  in  longum  didudta,  variis  tdmen  di(- 
tindta  poris.  Sunt  adhuc  minores  pori  qui  microfcopio  deteguntur;adeo  ut  una- 
qHarque  fibrilla  40  aut  50  poris  pervia  confpiciatur. 

Cum  haec  typis  mandarentur,  vir  clariir.  D.  de  U  Hire  mifit  ad  nos  corticis 
fuberis  ,  v.  du  Uege  ,  figuram  D  ,  &  raedullae  ficus  B ,  cum  fuis  cellulis  &  alveo- 
lis,  ut  microfcopio  exquifito  cernuntur  :  qux  ftruituram  a  D.  Grevv  corticis 
&  meduUa;  confirmare  mihi  videntur.  Vide  primam  tjbellam. 

In  fruftulo  c  quercu  exficcata  refedo  vir  eximius  D.  Ejlienne  Canoiiicus  Car- 
nutenfis,particulastum  ramofas,  tum  rotundas,  &  candidas  varise  figurs  ob- 
fervavit  ;  fed  in  quercu  fulmineida ,  &  intra  tres  hebdomadas  exficcata ,  mea- 
tus  ilh  antccandidi&fucco  vegetabili  pleni,  omnino  fiderati  &  in  carbonem 
eonverfi  apparuerunt :  cgo  facilc  crediderim  particulas  illas  fubrotundas  efiie 
utriculos  Malpighii. 

In  radice  &  trunco  du6Vus  quidam  a  cortice  per  hgnofum  corpus  in  medullam 
ipfam  definunt,  quos  prxdiftus  Authorinfertiones  vocat:  eseque  in  fefbo  ligno 
fatis  funt  confpicua:.  Nam  funt  molliores  ,  &  tranfverfx  ,  hoc  eft  ,  a  circumfe- 
rentia  ad  centrum  duda: ,  tanquam  radii  circuli ,  &  ejufdem  prorfus  funt  natu- 
rscnm  parenchymate  :  fxpe  cum  lignofis  fibris  quas  perrumpere  non  polFunt, 
varie  funtimplexx.Innapo,  ubicorticem  detraxeris,  tum  illi  fibrarum  plexus 
quafi  retiformes  fefe  in  confpeAum  dabunt.  Medulla  cjufdem  eft  coloris  cum 
covtice :  adeo  ut  plerumqueab  eo  duci  videatur  &  quo  plures  funt  infertiones, 
hoc  medulla  major  eft :  ejufdem  prorlus  naturas  videtur  eOfe  cum  parenchyma- 
te  ,cum  quo  per  interjeft.is  infertiones  communicat.  Ha:c  fpongiofa  el^,  ex  in- 
numevis  velut  bullis  compofita  ;  ampli  funt  illius  pori ,  qui  pcr  minufculos  ad- 
huc  poros  microfcopio  vifibiles  inter  fe  communicant.  MeduIIa  in  arboribus 
parcior  eft  ,  quam  in  plerifque  plantis :  ita  ut  quarumdam  radicum,  ut  na- 
pi  majorem  partem  efficiat ,  quam  tamen  interdum  lignola:  fibrx  perva- 
dunt. 

Quare  ut  fummam  faciamus  eorum  qus  diximus ,  pellicula  qui  a  femi- 
ne  ipfo  ,  non  ab  aere  proficifcitur ,  parenchyma ,  lignofi  corporis  fibr^  cor- 
ticem  cfficiunt.  Lignofum  itidem  corpus  nihil  eft  pra-ter  feminis  ipfius  ra- 
dices  feminales  quae  per  feminis  corpus  difperfx  ut  cxterae  partcs  incre- 
mentum  fumunt :  feu  in  fibras  manifefte  id  divifum  appareat ,  feu  in  fo- 
lidum  corpus  compingatur ,  ut  in  arboribus  accidit.  Infertiones  dcnique  & 
medulla  ex  ipfo  prodeunt  parenchymnte.  Lignofum  eciam  corpus  in  ar- 
boribus  variis  circulis  augetur,  donec  ad  fux  accretionisapicem  id  pervene- 
rit:  tum  enim  corpus  lignofam  inparenchymavarias  fibras  emittit.  Hinccor- 
lex  femper  virefcic,  &  humore  aliquo  tum  madet,  ciim  medulla  jam  exfucca 
eft ,  &  candida. 

Illud  etiamliquetexduplici  fubftantia  truncum  conflari ,  ex  fibris  illis  li- 
gnofis ,  &  infmionibus  :  fibrs  lignofa:  funtinftar  tcgminis,  infertiones  inftar 
fubtcgminis,ac  fefemutuoincerfecant  ;  fere  ut  in  mappa  mundi  longitudi- 
num  &  latitudinum  circuli.  Iim  innumerabiles  pene  funt  meatus  in  lifTnofo 
corpore  ,  qui  interle  communicant ,  &  microicopio  decegunnir.  Unde  &  car- 
bonem  hydrargyjrus  pepetrat :  adeo  ut  tqcum  corpus  lignolum  nihil  aliud  fere 


DE    FOSSILIBUS.  44J 

fit ,  ni(i  tubulorum  congeries.  Sic  infertionum  meatus  fibrarum  lignofi  corpo- 
ris  poros  interfecant ,  funtque  breviores ,  &  magis  intercifi  :  niedulli  ve- 
to  meatus  funt  mellis  favis  non  dillimiles  :  hinc  exficcata  medulla  adeo  le- 
Vis  eft. 

Ex  plantis  quxdam  radices  c  fummo  fui  faftigio  ,  ut  rhamnus ,  v.  ronce  jalia: 
extrunco  emittunt :  feu  reda  in  terram  defcendant ,  ut  in  mentha  ;  feu  ad  re- 
(ftos  fere  angulos  prorumpant ,  ut  m  hedera.  Succus  enim  nutritius  in  hedera 
furfum  eluftahnon  polTet,  nec  debiles  rami  fuftineri,  nifiradices  in  parietum 
aut  arborum  meatus  infixx  eos  firmarent,  fimul  &  aletent.  Sic  vitis  capreolis 
innititur,  qui  mediam  pene  naturam  radicem  intet  &  ramos  nadi  videntur. 
Nam  palmites  iongi  &  debiles  citb  frangerentur,niG  cultoris  induftria  unacum 
naturx  providentia  fociata  palmites  palis  iUigaret ,  &  capreoli  firmi,  atque  in 
eum  finem  circumdudi  rnmulos,  aut  palmites  una  devincirent.  Jn  cucumere, 
fragis ,  &  aliis  plurimis  radices  c  trunco  ,  aut  ramis  prodeuntes  eodem  fun- 
guntur  munere  :  nam  aut  ramos  fragiics  fulciunt  ,  aut  fuccum  fuppeditant, 
aut  propagationi  ferviunt ,  aut  efficiunt  ut  frudus  a  fohs  ardoribus  fint  tutio- 
res. 

Ex  iifdem  partibus  conftant  rami,gemmx ,  &  folia  arborum  aut  plantarum : 
nequecfumma  duntaxat  trunci  fuperficie ,  fed  ex  intimis  etiam  pattibus  pro- 
dcunr.  Purior  fuccus  \  medulla  ipfa  proficiicitur ,  &  ex  eo  gemmx  pauiatim 
formantur.  Interim  ex.plexu  partium  ,  quarum  ahx  furfum  nitimtur,  atixvelut 
a  centro  ad  circumferentiam  feruntur ,  nodi  quidam  fiunt ,  in  quorum  anguftiis 
fuccus  fit  purior ,  &  quafi  percolatur.  Unde  non  folum  in  trunco,  aut  caudice  , 
undeprodeuntrami ,  fedetiaminculmo  tritici  hi  nodi  confpiciuntur,  tum  ut 
fuccum  magis  defecatum  tranfmittant ,  tum  etiam  ut  firmitatem  ,  aut  trun- 
co  aut  calamo  prxbeanr. 

Gemmx  autem  inter  truncum  ipfum  ,  aut  ramum  ex  quo  prodeunt ,  &  fo- 
lii  pedunailum  nalcuntur ,  quo  magis  eorum  fecuritati  caveatur  j  tnm  in  ra- 
mulos  paulatim  crefcunt,  ac  fimul  foliis  vcftiuntur,  qux  iifdem  prorfus  parti- 
bus  conftant,  quibus  truncus ,  aut  rami-  Eadcm  eft  pcllicula  magis  dilatata  ; 
rervi  per  folium  difperfi  nihil  funtprxter  corporis  lignofi  fibras  ;  exque  inter- 
fufo  parenchymate  opplentur.  Hx  quidcmhbrx  in  folii  pedunculo  colledtx, 
non  in  redum  ,  fed  arcuatim  difponuntur,  aut  intcrdum  in  angulos  recedunt. 
Non  enim  eadcm  elTet  in  lis  firmitas ,  fi  planions  eifent  figurx.  Hinc  folia  ipfa 
nonnihil  incurvantur ,  ut  fibras  ab  injuriis  aeiis  mchus  tutentur.  Unde  folia  & 
fibrx  fibi  mutuas  prxflant  operas :  fibrxfuccum  fohis  fuppeditant,  ac  viciffim 
•folia  animio  xftu  eas  defendunt.  Quin  &  foliorum  figura  ab  ipfis  pendet  fibris. 
Cumenimin  pedunculoqux  niediaeft  fibra  ,  cxtcris  longe  eft  craflior,  ple- 
jrumque  in  longum  producitut  folium.Quod  fi  fere  xqualesfint  fibrx,  fohum 
rotundam  afFcdat  figuram.  Cum  autem  fibrx ciua  mutuum  implexum  crelcunt, 
&e)^plicantur,non  tam  foliaquam  filameniotumcongeriem  proferunt :  utin 
foenici,ilo  ,  \.fenouil ,  cemimus. 

Jnnfoliain  oculo,  aut  gemmafic  formantur,  ut  ebminorafint,  quocentro 
funt  v.jciniora:  five  fint  comphcatautin  rofis ;  fiye  ab  aliis  citra  complicatio- 
.nefl,!  inyoivantur ,  utinpomorum  gen-jiw;  femper  co  difponuntur  ordine  , 
qui  ad  e^xupi  ooiiferyatiQnem  eft  n^igis  idoneus.    Hinc  unaquxque  gemma 

Kkk   iij 


4+6  PHYSlCi€    PARS    SECUiNDA. 

multis  membranuljs  involvitur  ,quacfoliisfiint  teeumento,atque  ea  involucra 
paulatim  aperiuntur ,  ut  fenfim  aut  aer,  aut  pluvia  fubeat ,  &  velut  per  gradus 
colore  vegetentur.  Interdum  folium  quodvis  gemm:e  propria  membranula 
tegitur  :  uc  videre  eft  in  corylo  >  vulgo  nolptier^  oh  condrier  ,  quod  fibrs 
in  iis  fint  crafTiores ,  neque  adeo  comprimi  poffint  :  quocirca  ne  acris 
ipfius  pateant  injuriis ,  per  illas  membranulas  interieflas  cautum  iis  a  natura 
fuir. 

Qui  fint  foliorum  ufus,  obfcurum  ellenonpoteft.  PrimiSm  enim  anteqnanft 
evolvainur  ^  flores  ipfos  tucntur  ,  ut  paulatim  vim  aeris  ferant :  cxplicata  {o 
lia  fruftiis  potiflimumteneriores,  ut  uvas ,  fraga  ,  Sc  alios  hujusgcnerisani- 
miocaloredefendunc.  Hinc  folia  in  iis  planris  lunt  majora  quam  in  malis  aut 
in;pyris :  quod  iu  his  fruftus  parenchyma  folidius  ipfius  aeris  imprefliones  mi- 
nijs  reformider.  i°FoIia  arborum  nutritioni  inferviunt :  nam  eorum  fibrjc  per 
parenchyma  fpongiofum  ,  &  laxura  mu'tum  fucci  nutritii  trahunt  ex  trunco, 
&  radice  :  ac  fi  folia  deelTent ,  fuccus  ille  in  radicibus  ftagnaret,  &  exitum  non 
hab;ret.  31  Dum  fucci  nutritii  pars  crudiorin  foliacontendit ,  qui  purior  eft, 
infloresabit  ,autin  fru£lus,aut  in  fcmina.  Unde in  plantis  quae flores amplio- 
res  ut  rofas  fundunt,  vix  ullus  odorin  foliis  reiinquitur.  Contra  evenit  in  iis 
qua:  minufculos  flores  praebent ,  ut  in  mentba ,  balfamo ,  abfinthio :  nam  odot 
in  foliis  vegetior  manec 

Foliis  plerumque  (uccrefcunt  fpini,  ant  lignofs,  cfuaque  ex  iifdem  partibus, 
quibus  gemmx  ipfa:  conftant ;  aut  cordcales  ,  quarum  radices  ultra  corticem 
non  parent ,  quxque  femper  deprimuntur,  coiitra  atque  hgnof^.  Sic  folia 
pilis  interdum  lanuginis  veftiuntur,  quiea  fortc  a  nimio  frigore  ,  cum  adhuc 
funt  teneriora  ,  defendunt.  Globuli  quoque  foliisplerumque  adnafcuntur,  five 
pelluceant ,  ut  in  mentha  ;  five  fint  candidi ,  ut  in  falvia,  iique  facilc  ope  micro- 
fcopii  confpiciuntur. 

Tria  potiffimum  inffore  fpe<Sari  pOlTunt,  involucrum  exterius  quod  calycetn 
Tocant ;  f^lia  ipfa,&  pars  floris  intima.  Calyx  ex  iifdem  parribus  conftat ,  quaft 
ad  folia  &  totam  plantam  pertinent ,  pellicula  nimirum  ,  parenchymate ,  &  li:. 
gnofo  corpore  ;  ifque  floris  partes  tuetur.  Unde  ubiflores  firmi  funt,  &  crafli 
ut  iii  tulippa ,  ibi  nullus  eftcalyx :  quo  autem  funt  debiliores ,  hoc  firmiore  ca- 
lyce  indigent :  cujus  aliquando  ob  majorcm  firmitatem  unus  eft  eontextus,ut  in 
caryophylhs ,  vel  ocellis ,  v.  celllets  ,  videre  eft  :  in  quibus  tamen  calycis  pars 
fumma  eft  dentata  ,  ut  facilivls  ocdudat  flores  adhuc  teneros ,  cofque  ful- 
ciat  ,  cum  explicantur  ,  &  fenfim  dilatantur.  Interim  calycis  partes  ve- 
lut  folia  qu^dam  fquammatim  difponuniur,  prxfertim  ubi  florum  folia  fun|: 
oblongiora. 

Flotes  c  calyce  tanquam  ^theca  prodeunt,&  ex  iilclempartibus  componun'^ 
tur,totque  funt  eorum  difFercntiac,  ut  longum  cftet  &  molcftum  omncs  re- 
ferre.  Nam  aliifcre^  terra  prodeunt ,  ut  viola: ;  alii  ecaule,  ut  hyacinthus, 
alii  c  cacumine  ipfo,  ut  in  plcrifque  arboribus  ;alii  (picatimcongeruntur,ut 
in  lavcndula  ;  alii  racematim  ,  utin  vite  ;aliiumbellatim,  ut  infcEniculojalii 
abeunt  in  lanuginem ,  ut  in  carduis  :  quidam  funt  unifolii ,  ut  in  con- 
volvulo  ;  plurcs  ex  quinque  aut  feptem  foliis  ,  alii  ex  plurimis ,  feu  com'- 
plicatis,  feu  involutis,autfibi  mutuo  incumbentibus  conflantur.  Nunquam  fet? 


D  E    P  L  A  N  T  I  S.  44.7 

exterius  tevolvuntur ,  fed  magis  ad  interiora  fe  refleftunt,  ut  intimam  floris 
parcem  tueantur.  Interdum  pars  cujufque  florisinfima,  quzqueunguis  vocita- 
ri  folet,  villofa  eft  ,quod  tenerrimamfloris  partem  ,  feu  cor  intimum  tegat, 
ut  in  piforum  flonbus ,  &  in  aliis  padim  cernimus. 

Floris  cujufque  folia  cor  ipfum  ,  imo  8c  frudum  tegunt ,  ut  calyx  florem  con- 
fervat  &  tuetur:  in  pomis  aut  pyris ,  quorum  pulpa  folidior  eft  ,  frudus  (iiS 
ipfis  foliis  delitefcit :  fed  in  cerafis ,  &  aliis  lenedoribus ,  intra  flonim  folia 
concluduntur ,  majoris  fecuritatis  caufi. 

Tertiaeaque  utvidetur  Authorijam  fepe  laudato  prxcipua  floris  pars ,  cor 
vocitatur;idque  duplicis  eftgeneris.  Pleruque  enim  velut  in  granula  diftingui- 
tur ,  ut  in  lilio  &  tulippa :  quanquam  illa  cava  funt ,  non  folida,  &  pulvere  quo- 
dam  implentur :  eum  vero  pulverem  qui  ex  his  granuHs  excutitur,  ex  minutif- 
Cmis  globuHs  conftare  microfcopio  deprehenditur. 

Fruftus  itidem  ex  membranis ,  parenchymate  &  lignofis  partibus  coalef- 
cunt.  Pelliculaex,  gr.  pyri  aut  pomi ex rami  ipfius  mcmbrana  dilatata  ;  pulpa 
itidem  ex  parenchymate  oritur :  qax  initio  dura  eft  ,  &  agreftis :  fcd  paulatim 
mitefcit ,  uti  &  medulla  in  certis  radicibus ;  fibrx  niliil  funt  nifi  corpotis  ligno- 
fi  foboies. 

Fibrs  majores  in  pomo  plerumque  funt  quindecim.  Harum  decem  per  pul- 
pam  aut  parenchyma  difFufx  in  oculum  ipfum  ,  quafi  in  umbilicum  definunt : 
reliqux  re£la  a  pedunculo  in  oculum  feruntur.  Quanquam  in  ipfo  itinere  vane 
cum  aliis  commifcentur ,  ea:que  ab  infigni  fibra  pedunculi  prodeunt ,  &  ad  flo- 
rem  primum  feruntur.  Sed  ubi  fiuftus  omnem  fuccum  ad  fe  rapit ,  flos  ipfe  ta- 
befcit,  &  exficcatur ,  ac  quinque  illa:  fibrx  fruftui  nutriendo  deinceps  fer- 
viunt :  tametfi  tra£lu  temporis  feminibus  ipfis  frudtu  conclufis  pra:cipuam  ope- 
ram  impendunt. 

In  pyris  prstej:  eas  partes  communcs ,  de  quibus  mox  cgimus ,  eft  pars  qui- 
dam  petrofa  ,  ho:  durior  ,  quo  oculo  ipfi  aut  umbilico  eft  propior  ,  eaque 
forfitanex  variis  fucci  alimentitii  partibus  pr^ecipitatis ,  &  tarcareis  exurgit. 
Unde  pars  pulpi  incer  nodos  illos  petrofos ,  &  pellem  interjacens  mclius  fapit, 
quam  pars  altera  pyri  acidior  ,  quam  nullx  fibra:  pervadunt :  nam  pricipita, 
tiones  ills  aciditatem  frangunt,  ut  cum  acetum  corallio  aflunditur,  omnes 
fuos  aculeos  ponit. 

Non  aliter  fete  tefta  in  prunis  concrefcit ,  atque  in  pyris  ipfis  pars  petrofi, 
Sc  quafi  lapidicina  :  nifi  quod  ardtius  partes  illiE  tartarez  in  prunis ,  Sc  malis 
perficis  v.  des  pefches  inter  fefe  cohsreant ,  eo  fcre  modo  quo  arena ,  aut  cal- 
ailusin  renibus  aut  vefica  concrefcit.  Interior  aucem  pars  nuclci  ex  parte  me- 
dullofa  prodit ,  eaque  per  fibram  grani  praecipuam  fubit ,  ea  nimirum  parte 
qua  apex  ipfius  grani  cura  imerioretefta  conjungitur.  Suntenim  in  pruno  v.g. 
quinque  fibrx  principes ,  quacuor  a  bafi  in  fuperficiem  fparguncur  :  fed  ex  uno 
lacere  una  exic  folitaria  ,  qus  ad  intimum  nucleum ,  aut  granum ,  &  quafi 
amygdalum  pnTcipue  pertinet. 

BacccBomneSjUvae,  &alia  hujusgeneris  conftant  itidem  pelle,  parenchy- 
niate  ,  &  nervis  auc  fibrillis :  parenchyma  vero  eft  duplex  ,  primum  cuci  ad- 
h^cefcit ,  idque  acidius  eft ,  &  acerbius ;  incerius  vero  magis  fapic. 

Fruiftuum  fuccus  plerum^ue  fuavis  eft :  quod  crsaffior  in  foUis ,  purior  in  fru- 


44^  PHYSIC^  PARS   SECUNDA. 

aibus  pcrcoletur.  FormA  rotundior  fuccum  aequabiliter  fufum ,  &  melias  et- 
cbftum  efficit.  Hinc  uvae  funt  ut  plurimum  gratiores ,  quo  rotundiores.  Sed  ut 
frudlibus  folia,ficfemini  fcuftus  ferviunt ,  &  illius  fecuritati  cavent.  In  non- 
nullis,  ut  in  pyris  involucrum  cft  petrofum,  &  multo  maxime  in  prunis  tefta 
ad  feminis  cuftodiam  provifi  a  natura  fuit. 

Granum  denique  aut  fertnen  quatuor  involucris  tegitnr.  Priraum  diei  poteft 
capfula ,  cujufmodi  in  medio  pomi  cernitur,  In  plerifque  eft  filiqua ,  ut  in  f ibis; 
atque  cx  eadua:  feminis  pelliculs  oriuntur  -,  exterior  ,  &  pene  cartilaginofa, 
qu£  in  variis  leminibus  variam  na£ta  eft  figuram,eaque  vegetationis  tempo- 
regranum  tuetur  ab  aeris  injuriis ,  Sc  fcrmentationi  ipfi  famulatur:  femper 
aliqua  fui  parte  perforatur,  vel  in  pedunculi  veftigio,  velin  ipfo  apice,  qua 
fibrsnutriendo  femini  idoneae  fubeunt.  Inmuhis  radicula  fub  vegetationis 
exordium  perillud  patens  foramen  erumpit,  quodea  duriorem  membranam- 
non  poffit  pertundere. 

Huicexteriori  membrans  aliainterior  fubjicitur ,  qus  inviridi,  aut  junios. 
re  faba  admodum  crafla  eft ,  &  fpongiofa :  fed  ubi  exficcatur,  vix  ab  exteriore 
membranadivellituT.In  prunisantequammaturuerint ,  ea  eft  impenfe  aalHir 
In  cam  fibra  qus  femini  nutriendo  deftinatur,  fere  utde  foliis  didtiim  fuir^, 
fpargitut;  Intima  feminis  tunica  admodum  tenuis  &  pellucida,  in  omnibus 
pene  granis  eft  texturaE  confimilis,omnium  fibrarum  expers.  Haec  pellucidunt- 
liquorem  compleftitur  ,  ex  quo  (emen  ipfum  concrefcit.  Ex  fecunda  membraa. 
na  duse  fibrae  quafi  vnfa  umbilicalia  per  illam  membranam  intimam  prope  ba^ 
fim  in  utrumque  lobum  feminis^i^indunnir. 

■  Itaque  fuccus  tam  multiplici  codione  &  fermentatione  expurgatus  inradii 
ce ,  trunco ,  &  foliis ,  quod  adhuc  cradiufculum  reftat  in  fruftu ,  aut  filiquis  de- 
ponit ,  dum  pars  defecatior  per  c.xcos  meatus ,  &  fibram  altricem  fcminis  de* 
ducitur.  Hinc  in  membranas ,  vehit  in  uterum  perfertur  ;  in  intima  tunica 
percblatur,  fitque  quafi  ovi  colliquamentum  :  interim  liquor  ille  puriffimus 
ieni  fermentatione  in  bullulas ,  fere  utpanis  dum  coquitur,  intumefcit. 

C  A  P  U  T    III. 

De  plantarHfa  anatomia  ex  M.  Malplghio. 

HRz  utique  departinm  ftru(ftura  in  plantis  ex  doftilH  viro  NeRemia 
Grev'.  Necmultum  dilTentiunt  ab  iis  quae  nuper  eximius  Medicus  ,  & 
indefeftiisnatura:  indagator  in  fua  plantarum  anatome  expofuit ,  &  iconibuS' 
cxpreflit.  Ex  nmltis  perpauca  feligemus ,  quachanc  Philofophiae  naturahs  par- 
tem  non  medioctiter  illuftrabunt. 

De  cortice^ 

Atque  ut  ab  iis  quas  magis  funt  in  confpedu ,  ordiamur :  primiSm  in  plantS 
occurrit  cortex,  qui  ex  duplici  partium  genere  conftat,  ex  fiftulis  nimirutrr 
lignofis ,  feu  fibris  qusinfafciculos  congeruntur  &  vario  plexu  quiddam  retr- 
forme  plerumque  efficiunt :  unde  &  fpatia  relinquiint  vacua,  qu  a:  infinitsfe" 

rie 


i 

k 


DEPLANTIS.  445 

globulorum  implent.  Sunt  autem  illi  globuli  quafi  veficulx ,  aututriculi  inor- 
bem  difpofiti,  non  in  reftum  ,  ut  fibrs  ,  fed  pene  horizontalitetconftituti- 
Hoc  force  ei\  parenchyma,  aut  infcrtiones  Doftoris  Angli. 

Quare  id  verifimile  exiftimat  Malpighius  ,  fuccum  in  fibrillis  lignofis  paula- 
tim  ,  &  quafi  per  gradus  attolli :  ex  innumeris  quippe  velut  particulis  cavis,  Sc 
invicemhiantibusconftant :  afcenfum  adjuvat  interior  fibrarum  afperitas,  va- 
riae  aeris  mutationes  j  alternx  caloris  &  frigoris  vices,  imo  Sc  visaerisela- 
ftica. 

Ex  fibrillis  fuccus  rlle  in  veficulas  exundat  :ex  atriufque  liquoris  &  novi ,  & 
antiquioris  fit  fermentatio  qua:dam,  ex  qua  interdum  prodeunt  tamnex ,  Sc 
petrofcEjfere  ut  in  vino,concretiones  ,  qi\x  in  quercu,  &  in  aliis  arboribus  ocu- 
lis  ipfis  fubjiciuntur.  Itaqueuberior  eftfuccus  in  cortice,qui  in  alias  paites  di- 
ftiibuitur.  Hinc  cortexmagis  eft  oleofiis,  &  igni  nutriendo  magis  idoneus. 

In  figura  prima  tabellae  fccundx  licet  intueri  fibrarum  fafciculos  in  cortice 
cerafiaut  pruni  D  D,  quae  reftafere  producuntur:  hasfecantutriculorum,  aut 
veficularum ,  tranfverfi  ordines  E  E.  Plerumque  accidit ,  ut  fibras  feu  lignex  fi- 
ftutxin  retis  modum  implicentur ;  fed  vacua  fpatia  ,  aut  areas  implent  utricu- 
li  ,.quia  lignofis  fibris  pendent ,  &  extra  proferuntur,  donec  cuticula  exte- 
riore  coerceaniur.  Omnes  hx  fibrae,  &c  utriculi  fucco  turgent:  fed  crafliores 
fiint  fiftularum  fafciculi :  in  ea  parte  corticis  qux  ligno  adhasrefcit  varius  eft  il- 
le  fibrarum  plexus  juxta  plantarum  varietatem, 

Jam  quotannis  novi  circuli  fibrarum  illis  utriculis  adjiciuntur  :  liber  vero 
feu  interior  pars  corticis  eft  velutarboris  pars  pra:cipua,  cui  novifibrarumor- 
dines  fuccrefcunt.  Hunc  cortex  tueturabaeris  injuriis,  eoquemaxime  vita  Sc 
augmentum  arboris  continetur. 

Itaque  ut  animalia  cute ,  fic  plantxcon-.plures  cotrice  advetfus  aeris  &  vcn- 
torum  injurias  muniuntur.  Hic  utique  in  caudicibus  maxime  &  in  ramis  dupli- 
ci  mcmbrana  conftat ,  exteriore  nimirum,  &  intetiore ,  qu.-e  cft  hgno  proxi- 
ma.  Exterior  rarioreft,  eaque ,  ut  diximus,  ex  fibris  lignofis ,  &  propriis  ple- 
rumque  vafis  aut  ladtiferis,  aut  rcfinofis  &  in  longum  produftis  compingitur. 
Horum  fpatia  interjc£lafeiicsucriculorum  qui  fere  ad  libellam,  aut  horizon- 
taliter  funt  difpofiti ,  fic  implet,  ut  varii  contextus  retiformcs  oriantur.  IPars 
altera  corticis,  eaque  interior  liber  vocitatur.  Qui  initiomoUis  eft  ,  &  exte- 
riore  cortice  vallaiur.  Partes  illius  ligno  proximae  eique  conglutinatx,  fucco  li- 
j^neo  perfufae  duriores  Sc  firmiores  faft^e  ,  Sc  audis  utriculis  unoquoque  anno  > 
extenduntur. . 

De  caudice  &  cmle. 

Caudex  ,  aut  caulis ,  aut  truncus  iifdem  partibus  conftnt ,  fibris  nimirum 
«jblongis  qu£  in  fafciculos  coUiguntur ,  quaequeex  particuhsautquadratis,aut 
rotundis ,  &  invicem  hiantibus  compinguntnr ;  &  ulriculis,  qui  a  pndidis  fi- 
bris  fufpenduntur  ,  quique  a  cortice  ad  medullam  plerumque  porriguntur, 
Fibrx  \\\x  nihil  funt,  meo  quidem  judicio,  quam  corpus  ipfum  ligno- 
fum  ,  de  quo  multa  diximus  :  ut  veficula:  horizontales  non  aliud  funt  practer 
infertioncs ,  de  quibus  ifidem  fupra  egimus.  Nara  utriculorum  vel  bullarum 
Tom.  11  '  '  LW 


453  PHYSIC^  PARS   SECITNDA. 

ordines  firm.int  ligneae  fibrae  aut  tubuli.  Bulla:  ut  plurimum  rotundam  aut 
ovalemnafta:  funtfiguram,  &  contento  fucco  &pedifcolore  turgent.  Cortex 
fucc  accretionis  materiem  in  his  buUulis  admodum  copiofis  airervat.  Sic  in  tene- 
ris  furcuHsmedulIaquafi  cortex  interior  copiofa  eft  :  (ed  ubi  lignea:  fibrac  fir- 
mantur,  medulla  imminuitur.  In  frudtibus  brevioris  vitac,  &  in  plantis  qux 
ferulace^  dicuntur ,  meduUa  eft  uberior ;  unde  cito  crefcunt  Sc  pereunt :  quod 
aqueus  humor  meduUa  contentus  non-.tantam  prasbeat  firmitatem  ,  quantam 
efficit  fuccus  lUe  quem  tranfverfales  utriculi  includunt. 

Itaque  iUud  non  abhorret  a  vero,  fuccum  a  ligneis  fibris  in  utriculos  his  ap- 
penfos,  &  tranfverfimdifpofitos  exundare,  ut  in  his  longiore  mora  exco- 
quatur ,  &  in  fuccum  nutritium  abeat.  Nam  ut  in  animaUbus  chylus  venas  fu- 
bit  &  cum  fanguinecommiftus  perficitur  ,  ac  nutriendo  corpori  fit  idoneus  , 
ita  ferefuccus  adhuccrudus  aligneis  tubuHs  in  utriculos  jam  humore  magis 
excoclo  plenos ,  &  in  meduUam  commeat :  ubi  longiore  mora  fermentefcit, 
&  conlervatur  ,  ut  gemmis  erupturis,  foliis ,  &  furculis  materia  fit ,  &  alimen- 
tum.  Hinc  furculus  trunco  infitus  diverfos  longe  fruftus  procreat.  Nam  qua; 
accidit  mutatio ,  non  tam  ab  ipfis  fiftulis  ligneis  quae  funt  in  ipfo  trunco ,  quam 
ab  utriculisin  furculo  copiofis  proficifcitur :  multo  enim  vegetior  in  iis  fuccus 
continetur.  Exiguum  abietis  fruftulum,  ut  novo  microfcopio  vidimuSjhabes 
in  figura  A  ,primx  aheWx^k  D.dela  Hire  delineatum.  Sunt  fibra:  &  reftx, 
&  tranfver& ;  funt  plures  in  medio  circuli  concentrici ,  utriculi  forte  Mal- 
pighii. 

Priter  eas  trunci  partes  alia  quoque  funt  vafa  panila ,  &  plerumque  ampla, 
qijx  lamellis ,  aut  fquamatim  difpofitis,  autinfpirae  modum  contortis,  &  te- 
nuibus  conftant,  colore  plerumque  argenteo :  hxc  a  Malpighio  trachex  voci- 
tantur,  N?.m  ut  ipfi  videtur  ,  aere  diftenduntur,  &  confimilis  pene  funt  figu- 
iz  ac  trachex  in  infedtis  animalibus,  quarum  ramuli  pertotum  corpus  diffun- 
duntur.  Atqueejufmodifunt  hxcvafa  ut  diftendi,  premi  &  flcAi  facile  pof- 
fint.  In  trunco  liirfum  ,  ut  fiftulx  lignex  excurrunt  •,  in  foUis  inftar  retis  fefe 
mutuo  impUcant ,  ubi  ampla  occupant  fpatia ,  ac  potiflimum  in  furculis  erum- 
pentibus  in  fpiras  contorquentur.  Unde  &  vafa  fpiraUa  ab  eodem  quoque 
Authore  vocitantur.  Ac  tantam  putat  efiTe  refpirationis  neceffitatem ,  ut  nec 
pifces,  nec  plantx  ipfx  ea  carerepoffint.-Unde  in  vilioribusinfeftispulmoaut 
trachcx  vaia  adeo  non  defunt  ,  ut  reliquas  partes  mole  luperert.  In  papi- 
honibus  oftodecim  pulmones  interdum  deprchendit  ,  qui  oblongis  promunt 
tracheas  vaforum  ritu  diffuias.  Et  quidem  pulmonnm  ope  viventia  quxquc 
ab  eo  liquido  in  quo  degunt  certum  humorcm  fecernunt.  Sic  nitrofum  aereni 
vitx  pabulum  ,  quique  fanguini  fluiditatem  conciliat,  &  fermentationem  pro- 
movet,cxcernimus.Pifces  branchiarum  ope,quas  tam  operofe  natura  fabricata 
eft  ,  quiddam  tenue  &  fpirituofum  ab  aqua  leparant-  Sic  illud  verifimiUimurn 
videwr  ,  fuccum  a  terra  aeri  permiftum  trahi ,  qui  arboris  tracheas  iniplet ,  &c 
diftendit.  Hincantequamplantenturarbores ,  altsfovex  excavantur,  ut  tcr- 
ra  circumjedla  nitrofoaereimprxgnetur ,  &  atfiifa  aqua  idoncos  radicibus  fa- 
les  luppeditet.  Eandem  ob  rarionem  tcrra  circum.r.Kiicum  extrema  fic  agita- 
tur  &  comminuitur ,  ut  vacua  fpatiola  admittendo  aeri  inrercipiat :  nec  alitec 
fit  vegetatio  ,  neque  ob  aliumjinem  terra  excolitur ,  itivertitur ,  cjratur,  nifi  ijc 
ea  nitrofo  aete  imprxgnetur. 


DE   PLANTIS.  431 

Fieri  etiampoteft  utinclufi  intra  illas  tracheas  aeris  vi  elaftica  identidem 

f)remantur  lignea  ,  fiftu!x,qu£e  tracheas  femperambiunt:cumque  ccflat  impul» 
io,&  fiftula:  ligneae  &  utricuH  novo  fucco  impleantur.  Nani  dilatari,  &  con- 
glaciari  interdum  humorem  his  fiftulis ,  &  utriculis  contentum  cernimus :  adeo 
ut  pras  frigore  difiumpaiui  ahquando  fibrarum  lignearum  compages. 

Figura  z^  fecunds  tabells  fedto  in  longum  hgno  has  tracheas  K  exhibet. 
Has  funt  fiftulofae  &  fubrotunda:,  nullumque  cfRindunt  humorem-  Lamina 
velut  argentea  in  fpirje  modum  contorta  L  conftnnt :  hx  microfcopio  vifs 
particuhs  fquamatim  difpofitis ,  ut  infedlorum  trache^e  componuntur.  Ligneis 
fibris  firmantur,quasutticulorum  vani  ordines  tranfverfim difpofiti  N,  intec- 
fecant. 

Ulud  eft  obfervatione  dignum ,  quod  Malpighius  in  parte  akera  anatc- 
mes  plantarum  nuper  edita  commcmorat ,  fe  ahquando  dubitafle  an  copiofx 
veficul.-E  qu2  intra  tracheas  quarumdam  arborum  ,  ut  caftaneae  &  quercus  , 
copiof^e  cernuntur,  non  eftent  infedlorum  ova ,  ut  in  lignis  aridis  plerumque 
obfervavit..  Sed  dubitare  defiit ,  ubi  eafdem  veficulas  in  quercus  ingemis  trun- 
co  &  radice  ,  imo  &  in  vetuftioribus  ramis  confpexit  •,  eaique  efle  aere  plenas, 
&  pulmonum  loco  autumat.  In  fpirse  modum  funt  contorta:  ,  quo  ventorum 
impetu  fic  flefti  poflint ,  ut  non  difiumpantur.  Conclnfus  vcro  iis  veficulis,  aut 
tracheis  aer  fuccum  alimentitium  furfum  pellit ,  aut  ex  aliis  in  alios  utriculos 
ad  horizontem  fere  difpofitos  protrudit :  non  diflimili  quidem  ratione  ,  atque 
inanimalibus  venarum  rami  non  redta  tantummodo  nituntur ;  fed  ab  hisple- 
rumque  hinc  inde  furculi  producuntur ,  qui  in  retis  modum  &  fere  ad  libel- 
lamaptati  inter  feconjnnguntur  :  adeo  ut  cutis  &  muiculorum  compreflione 
fanguis  per  illos  ramulos  nonnihil  declivesfaciliusad  majorcs  ramos  appellav, 
quam  fi  refta  moveretur.  Reticularis  illa  utriculorum  ,  &  vaforum  difpofitio 
in  foiiis  arborum  in  fruituum  pericarpiis  ,  in  gallis  ipGs  confpicua  eft  :  fic  eninj 
fuccus  fingulis  partibusnutriendis  aflRinditur. 

Atque  ut  in  pulmonibus  ab  inclufo  &  contento  veficulis  aere  fanguis  commi- 
jiuitur ,  &  excoquitur  :  ita  fere  aer  conclufus  tracheis  aiborum ,  calore  diei ,  & 
no6kis  fiigore  alternis  dilatatus ,  &  denfatus  fucci  alimentitii  motum  urget , 
dum  comprimit  ,aut.laxattubuIosIigneos  ,  &  ipfos  utriculos.  Quin  &  forte 
motus  omnis  vitae  fons  ,  ac  fcrmentatio  ab  aeris  (ubtilioris  particulis  profi- 
cifcitur.  Unde  in  infedis  trachex  multiplices  vifcera  &  carnes  irrigant,  &  in 
certis  locis  velut  aeris  quacdam  promptuaria  coaceivantur. 

PrcEter  vafa  jam  enumerata  funt  unicuique  plants  vafa  propria  in  plerif, 
que  confpicua ,  qu£E  fuccum  fibi  peculiarem  ,  &  quafi  fpecificum  vehunt  ah- 
mentum.  In  abiete  terebinthina  implentur  -,  in  ebulo  v.  rhieirle  fuccus  ille 
melleo  colore  fe  proditj  in  laftiferis  &  in  iis  quK  refinam  fundunt,  ejuf- 
modivafculalacerationeipfafeprodunt.  Atque  hic  fuccus  mul  to  cft  elabora- 
tior  reliquo  fucco ,  qui  fiftulis  ligneis ,  &  utricuUs  continetur.  Hinc  illx  fibrs 
circa  utriculos  diflfunduntur.  Ac  fere  quot  funtplantarum  fpecies,  rot  funt 
ejufmodi  fucci  peculiares.  Hinc  forte  fua  plantJE  capiunt  incrcmenta  ,  dum  ro- 
risinftar  fingulis  partibus  fuccus  ille  affunditur,&  concrefcendo  ipfas  auger.. 
Cum  aquofior  eft  ,  ut  mfalice,  difflatur.  Inpruno  ,cerafo,  &  refinofis,cum 
fuccusille  jam  fibris  afperfus  exhalavit ,  fols  tunicas  yafoium  &  utriculorum- 
interdumfuntfuperftites,-  Lll  ij 


4J1  PHYSIC^   PARS  SECUNDA. 

DefoUis, 

Quare  fiftula  lignofxcum  appenfis  utriculis&  tracheis  in  folia  produftxpri- 
mum  in  pedunculo  velut  in  fafciculu  coUiguntur,  tum  folutJC  in  folia  explican- 
rur.  Nutritii  fucci  portio  in  iis  diu  commorata  cum  antiquo  fucco  fermentefcit , 
&  perficitur ;  fere  ut  in  cute  animalium  fuccus  nutritius  percoiatus  expurgatur , 
dumardioresmeatus  fubit,  quxque  funt  fuperflua  per  infenfibilem  perfpira- 
.tio;iem  &  fudores  expellit :  adeout  jam  defecatus  partibus  nutriendis  fit  ido- 
neus.  Hinc  cutanei  motbi  fanguinis  maflam  inficiunt.  Infefta  arboribus  proxi- 
ma  corium  aut  cuticulam  fepe  renovant :  ut  novis  foliis  arbor  quotannis  de- 
coratur ;  nec  fui  defunt  foliis  pili ,  &  glandulac ,  &  quafi  fudoris  vafa ,  ut  fuccus 
in  iis  defecatior  ineemmam ,  quce  fub  tutela  folii  delitefcit ,  abfumatur, 

Merito  tamen  dubitat  Malpighius  an  pih  qui  folia,  gemmas ,  &  alias  tenuio- 
res  plantarum  partes  ornare  folent ,  tutelac  gratia  fint  a  natura  provifi  ,  an 
potius  &  piU  &4)ina  non  aliud  fint  quam  pars  alimenti  plantx  nutriendx  mi- 
rus  idonea,  Cum  tamen  gemmarum  foliola  moUibus  pilis  veftiantur,  qui  poftea 
tabefcunt ,  id  fatis  verilimile  eft  eos  in  tutelam  tenerrimi  fcctus  inftar  lanuginis 
elfe  formatos.  Unde  in  plerifque  plantis  pilifuccum  lerebinthins  fimilcm  fun- 
dunt.  Nec  diffimilequiddam  natura  in  animalibus  ,  &  potiflimum  in  homine 
molita  eft.  Nam  circa  nares  funt  quiedam  glandulae  in  ipfa  cute,  qnarum  fingu- 
Ix  inftruuntur  fuo  vafe  excretorio,  quod  inalios  dudlus  minores  dividitur.  Hi 
quidem  in  rotundos  folhculos  definunt  &  a  centro  excretorii  vafis  pilus  exurgit , 
circa  quem  lentus  humor  a  miUiaribus  cutis  glanudlis  fenfim  exftillatur ,  &  pro- 
ximas  faciei  partes  contra  aeris  injurias  tuetur. 

Cum  itaque  pili  in  foliis  &  aliis  plantarum  partibus  fint  quafi  utriculi  fibi  mu- 
tuo  concatenati :  contentus  iniis  humor  aeri  expofitus  fi  fit  volatilis,  autaquo- 
fus  cito  exhalat ,  &  digeritur ,  ac  fuperftites  manent  utriculorum  menibranulje 
penitus  exhaufta: :  quod  fi  vero  humor  Icntus  fit ,  aut  acidus ,  aut  ftipticus  in  pi- 
los  rigefcit ,  aut  in  fpinas  induratur.  Unde  pili  &  fpina:  vim  &  copiam  vegetan- 
tis  materia:  indicant. 

>  Pili  plerumque  in  parte  folii  prona  ,  &  in  coftulis  adnafcuntur  :  iique  inter- 
dum  quafi  nodis  diftindli  videntur,  ut  in  falvia  j  in  cichoreo  ab  ampHori  bafi 
in  apicem  ,  feu  in  capfulam  terebinthin.t  plenam  ,  eumque  rotundum  definunt: 
idem  in  floribus  &  calice  cichorei  dum  adhuc  teneri  fiint  &  molles,  con^pici- 
mus.  Id  ipfum  in  fohis  &  furculis  avellanz  cernere  eft.  In  vite  folia  pilos  candi- 
dos ,  &contortos  emittunt.  Quare  illud  non  abhorret  a  verifimili  plantarum  fo- 
lia  pilis  veftiri  ut  per  eos  tubulos  pluviam,  aut  rorem  exfugant  Unde  ut  optime 
obfervat  D.  Alariotte  in  tentamine  deplantarum  vegetatione,  herba:aquati- 
C2  ut  nafturtium ,  nenuphar,  feulilium  aquaticum  terfx  funt,  non  piis  h'rfu- 
t2E,quod  iis non egeant.  Sic acetofa quae altius in  terram  radices  demittit,iis 
pilis  deftituitur. 

Non  raroaccidit  ut  pili  infpinas<Iegenerent.  Sic  inboragine  piliin  fpinasri- 
gidioresabeunt,  qiue  diaphano  humore  turgent.  Inurtica  mortua  fpinae  nodis 
diftin6l:.Te  &  ex  utriculis  compaftx  cernuntur.  Solidiores  funt  in  urtica  aculeata, 
cjeque  a  bafi  foiidioce  &  lata  furfam  in  mucronem  elata ,  intus  cav«  funt,  Sc 


DE    PLANTIS.  4j, 

fiiccoplenz ,  tumorem  Bi  dolorem  creant :  quod  fuccus  itle  Aqpx  ftygis  nofi 
diffimilis  fermentationem  in  huaioribus  efficiac  :  in  bardana  aculei  deorfun» 
curvati  apparent ,  unde  &  haerent  veftibus. 

in  rofis  dura  adhuc  tenellae  funt ,  fpinac  moUes  alfui^am  rotundo  capitulo 
inftrudbe  ,  exquo  terebynthina  funditur.  Tn  oxyacantha  ,  v.  ^«^«^/«^  c  furculo 
erumpunt  fpinac  folioUs  obdufta: ,  &  inftar  gemms  diu  dehtefcunt :  tum  fenfim 
in  aculeos  crefcunt-  Cortex  molUs ,  &  rubris  utriculis  lefertus  fpinam  obducit,- 
fed  pars  lignea  inoffeum  pene  mucronem  indurefcit. 

Horum  omnium  icones  elegantcs  expreflitMalpighius  qui  in  ea  eft  fententia 
plures  fpinas  &  aculeos  circa  nodos ,  aut  gemmatum  bafes  erumpere.  Nam  qui 
gemmarum  &furculorum  augmentum  promoveredebetfuccus,  ubi  in  utricu- 
lis  debitam  fermentationem  &  volatilitatem  adipifcinonpotuit,  nec  inramos 
proceriores  abfumi ,  ab  ipfa  gemmarum  bafi ,  &  ab  axilla ,  qu«  eft  ipfius  vege- 
tationis  fedes ,  infpeciem  furculi  erumpit.  Sed  deficiente  ahmento  lenfim  im- 
minuitur,&inligneumaculeuminduratur.  Hinc  ubi  longa  cultura  fuccus  ex- 
coquitur,  is  abit  in  furculos,  Tum  enim  fit  procerior  plantul*  moles ,  tubi 
fiuntlaxiores  jUberior  tranfpiratio,ac  fpins  tandem  expunguntur.  Unde  in 
flantis  fpinofis  angufta  funi  folia  ,  fruftus  minutiores  iidem  aufteri&ftiptici| 
qua:  omnia  fucci  nutricii  hcbetem  tardamque  naturam ,  &  volatilium  partium 
inopiam  demonftrant. 

Contraacciditquibufdam  plantis,  inquibus  vegetatio  ntmium  luxuriat.  Ha! 
quippe  proceriores  fiunt ,  fed  debiliores ,  &  aliena;  opis  egentes.  Unde  aut  cir- 
ca  proximas  arbores  aut  convolvulus  ipfe  ,  v.  lifet,  aut  phafeolusjvel  capreolis, 
autaliis  vinculis  inftruuntur,  ut  cucurbita ,  vitis,  &  alia:  pUirima:.  In  vite  ca- 
preolianodo  eruptioni  foUorum  oppofito  exorci  in  fpirse  modum  contorquen- 
tur;  prope  furculi  apicem  funt  crebriores ,  nec  tam  cito  emarcefcuntjlignei  tan- 
dem  fadki  &  fpirales  parnbus  lignofis  conftant  &  firmantur. 

Sic  in  hedera  e  furculis  &  ramis  claviculi  tanquam  radices  multiplici  fbbole 
prodeunt.  Hajvelutradicespilis  afpersterebynrhinam  fundunt,  qua  lapidibus 
tenaciter  agglutinantur.Sic  denique  vitisCanadenfis  quinque  folia  capreolomm 
ope  furfum  enititur  :  ex  eodem  velut  capreoU  trunco  plures  ramuli  hinc  inde 
cmergunt ,  qui  traftata  temporis  in  fpiras  modum  contorti  primi!ini  incurvan- 
tur ,  tum  in  apicem  laxantnr  ;  hic  apex  planior  fiftulis  excavatur ,  qu2  terebin- 
tiiinam  funduntadeo  glutinofamut  vix  a  muro  aut  fubjefto  ligno  evelli  poflic 

De  gemmis  &  fHrculis, 

Gemma  porro  eft  qnafi  fcecus  involutus ,  qui  in  fuum  tempus  fervatur.  Tn  te- 
•fiero  fiirculo  circa  Junium  me  nfem  ut  plurimum  erumpit,  ut  proximo  vere  ado- 
lefcat.  Atque  ut  animalia  ex  ovo  ad  debitam  magnitudinem  iia  perducuntur,  ut 
•primiva  forma  &  prima  lineamenta  permaneant ;  &  in  plerifquc  infeftis  partes 
qux  in  jiiventute  delitefcebant ,  in  fenio  emergunt ,  ut  in  papilionibus  alz  & 
antennx  :  fic  planti  non  foliim  augentur  lignei  involucri  addicione ,  fed  novi 
quotannisfnrcuU  prodeunt,  quorum  prima  exordiagemmidicuntur.Jimin  iis 
fiint  inchoati  furculi  qui  ineunte  vere  fe  latiAs  explicant.  Ex  multis  foliolis 
iquammatim  difpofitis  iKpUjtimum  c-oalefcuut :  hoium  alia  funt  caduca  &  tenji- 

LII  iij 


45+  PHYSrC^    PARS   SECUNDA. 

poranea ,  alia  ftabilia  ;  his  cediint  terrporanea  :  nam  pleiumque  his  adaudis 
illa  contabefcunt ,  &  decidunt,  Sed  iliud  quoque  non  raro  evenit  uc  prim* 
gemmarum  folia  ,  &  ea  maxime  quae  bafim  in  mitrae  foimam  conftituunt ,  fii 
guram  duntaxa:  amitrant ,  &  in  folia  ftabilia  commutentur.  Incredibilis  in  his 
omnibus  eft  naturs  varieias  quam  diligenter  Malpighius  perfequitur,  &  figUi 
tis  exprimit  ,nos  fumma  t  ntum  capita  decurrimus,  qusque  Philofophus  igno» 
rare  non  debet,  furamatim  attingimus.. 

Mediagemms  fubftantia  quafi  puUi  carinaconfpicitur  •,  ex  ea  emergunt  fo- 
liola  ;  tenellus  furculus  fibtisHgneis  ,utricu!is,&fepecandidis  pilisinftrudus, 
ac  futura  foliajam  in  eo  tenerrimo  ligno  conclufa  inchoantur.  Itaquegemma^ 
feu  oculus  eftuii  generis  fcetus,  &  inchoatus  furculus,  qui  vere  ineunte  po' 
ris  ampliatis  &  novo  accedente  fucco  producitur,  Interim  anno  fere  vertente 
prope  folii  infertionem  cuftodicur  ;  fuccus  foliis  temporaneis  conclufus  longa< 
quiete  digeritur,  donec  calore  folis ,  &  fpiritu  fpermatico  fermentacus  in  tenel- 
lum  furculum  abeat  Unde  ubi  fuccus  turgefcit ,  &  ligneas  fiftulas  ad  latera  in- 
fleftit&extra  producit ,  ibi  ftatis  temporibus  gemirs  exoriuntur,  Quare  in 
novellisramis,  ubi  moUiores  funt  fibras  &fucci  vegetantis  urgetimpecus,  novs» 
erumpunt  gemmz ,  quas  in  ramos  abeunt. 

Quamobrem  exgemmisfpermatica  vafa,  uterus  feuovarinm,  &  ova,  fea 
femmafuamducuncoriginem:  neque  enimutin  animalibus  idem  uterus  per- 
petuo  durat,  fed  unoquoque  annonovi  prodeunt  weri  &  fpermatica  organa,, 
de  qjiibus  pauca  ex  eodem  Authore  dicenda. 

De  jloribHS  &  femlrte. 

Haec  autem  in  flore  potiflimum  continentur.  Is  ex  rrrulcis  conftat  partibus  , 
calyce,quifolia&ftamina  plerumque  fovet,&  involvit.  Ex  caule,  autpedun- 
eulo  folia  fupra  calycem  aliurgunt  mira  naturae  fcecunditate  &  varietate,  qux 
cx  tracheis ,  fiftulis  lignofis ,  &  multiplici  utriculorum  ordine  ac  contextu  po- 
tiffimum  pendet.  In  plenfque  velut  conchas  agt.ivit  natura,  quibus  melleus 
liquor  continetur ;  ut  in  parte  interiore  &  infima  corons  imperialis ,  ranuncu- 
li,  digitalis ,  &c.  nec  tamen  crediderim  ex  eo  fucco  apes  mel  coUigere.  In  qni- 
bufdamfungi&capfulajqua^  terebinthinam  praebent-,  aut  glutinoium  humo- 
lem ,  confpiciuntur. 

ir.  Occurrunt  ftamina  cpx  ab  ima  parte  aftiirgunt  &  luteos  plerumque  api- 
ces ,  materiam  melli  apum  fuppedicant :  globulos  nimirum,  quos  dehifcendo' 
fundiint  ftamina,  &  apes  digerunr.  Nec  pulvis  iUe  intra  flores  conclufus  eft 
uniu'medi,  fed  variasfiguras,  &plerumque  regulares  exhibet,utnovomicro- 
fcopio  vidimus- :  in  heiiotropio,  malva  &  aliis  globofi  funt ,  &  radiofi  utin 
fig,  I .  ccrnere  eft  :  in  ormino  rotundi  quoque  func  &  incifi  ;  ut  in  f.  i.  In: 
corona  imperiali  oblongi  urin  j.in  plerifque  figuram  4.  obtinent,  In  papilio- 
numalis   pulvis  figuramcxhibec  triangularem  E.Videtabellam  primam. 

jo,  Stylus  centrum  floris  occupat ,  &  cavitace  fua  femen  ipfum  reccndit : 
eft  enim  inftar  uteri:  hocucique  carent  flores  infacundi  atque  in  hujus  gra- 
tiam  partcs  reliqui  videntur  conformacE  :  omncs  ex  incenori  ligni  fubftan* 
na,  fiftulis  nimirum,  utticulis  &  tracheis  prodeunt.  Hic  vafa  in  folia  expli- 


DE    PLANTIS.  4yy 

cantur;  plures  velutfafciculi  ab  ipfa  bafi  afTurgenies  in  omnes  dimenfiones  di- 
latantur ,  non  ut  in  foliis  arborum ,  ab  una  coftula  ,  tanquam  a  carina  ducuntur; 
tenui  &  halituofo  fucco  tument  :  hinc  humorduftilis  &  benignus  nullas  efficit 
jhcifuras.In  medio  ftaminum  eft  ftylus,tanquam  ovariunv,pilis  plcrumqueorna- 
tur,qui  glutinofum  liquorem,&terebynthin.T  nondiffimilem  mterdum  praibent, 
tanquam  utiUs  fucci  excrementum ,  ifque  liquor  infefta  ingreiru  prohibet.  Ac 
fortehic  quoque  eftufus  foliorum  ut  fuccum  excoquant,  vel  inutilem  expur- 
gent :  cui  ufui  multa  inferviunt ,  capfuls  terebynthinamfundentes ,  fungi ,  fta- 
mina  ipfa,quaEomniafuccumfeminumgenerationiminus  idoneum  eliminant. 
Unde  cum  fuccus  eft  crudior ,  in  florem  non  abit :  cum  florum  folia  nimis  iuxu- 
riant ,  tum  aut  nullus  eft  uterus  ,  feu  ftylus ,  aut  femen  deficit. 

Itaque  cum  floris  folia  &  ftamina  decidunt ,  ftyli  pars  inferior ,  feu  uterus  in- 
tumefcit  ;  interim  pars  illius  fuperior  ,  &  quafi  tuba ,  aut  infundibulum  pau- 
latim  marcefcitiidque  in  omni  pene  feminum  genere  cernitur.  Verum  id  exem- 
plo  ,  quod  primum  adhibet  Malpighius  ,  nempe  amygdali,  demonftrare  fatis 
fuerit.  Utericavitasunamautalteram  veficulam  includit:  utraquefacculumin 
medio  quafi  colliquamentum  irtovo  continet :  exterior  uteri  membrana  omnis 
generisvafaapedunculo  excipit,  pilis  &  aculeis  munitur ,  acbrevi  abit  in  te- 
gumen  oireum  &c  pcricarpium ,  feu  in  fru£lus  partem  extimam.  Interim  facculi 
lucco  jam  concrekente  replentur :  ex  medio  cujufque  erumpit  vas  umbihcale, 
&  foctus  eo  penc  modo  formatur  ,  quo  puUus  in  ovo.  Eft  enim  ut  in  pulli 
formatione  umbilicus ,  ifque  perforatus ,  qui  in  parte  extrema  dilatatur,&  am- 
iiii  vices  obit,  dum  tenuem  colliquamenti  humorem  exfugit ;  tum  foetus  emer- 
gitinipfius  amnii  ."jpice ,  duobus  foliis  primxvis  contineair  :  ficque  feminis 
plantula  radice  ,  quam  radiculam  fupra  ex  authore  Anglo  diximus  ;  ex  trunco , 
leu'  gemma ,  qux  proprie  eft,plumula ,  &  duobus  foliis  primigeniis  qui  in  lo- 
bos  tandem  abeunt ,  omnino  componitur.  Idque  non  aliter  fere  evenit ,  atque 
in  gemmis  arborum.  Nam  vegetnntes  particulpe ,  fibrx  nimirum  lignex ,  tra- 
chex,  utriculi,  fuccus  ipfe  alimentitius  jampriparatusingemmamcocunt,& 
futuri  furculi  rudimenta  delineant.  Sicfemen  quafi  nova  plantula  extrema  fua 
radice  fuccum  ab  ipfa  arbore  per  apertas  fiftulas  excipit  :  ab  eo  apice  tenellus 
furculus  velut  truncus  ,  tumgemmafcu  plumula  dimanat  ■,  huic  duo  folia  hinc 
inde  adfunt,  qux  carnem  feminis  efficiunt :  adeo  ut  femen  fit  velut  gemma  qux 
in  alieno  folo  germinabit. 

Quareftylusin  eam  excrefcit  moIem,ut  uterivices  obeat.Inquibufdaminftar 
veficulx  eft  membranofus  &  cavus,  atque  in  hujuscentro  femina  tanquara  fcc- 
lus  formantur  ;  in  aliis  craffior  fit  illius  fubftantia  :  ut  in  fabis ,  pifis  &  filiqua- 
ceisomnibus:  inpomis,  aut  prunis  pericarpio,feu  frudlumunitur  :  fed  ute- 
rus  eft  cartilagrneus ;  in  aliis  olTcamnaturamadipifcitur :  fed  inomnibus  fere  c 
pericarpioinutericavitatem  humor  exftillatur,  dum  foetus  form.itur,  Pericar- 
piumex  f.ifciculis  ligneis  &  tracheis  multumdidudis ,  &  in  retis  formam  im- 
plexis,quorum  intervalla  tranfverfiutriculorum  implent  crdines,  formatur. 
Id  vero  fatum  ab  injuriis  acris  tutatur,eique  prxparatum  fuccum  prxbet.  Qmi 
in  utriculis  peric.irpii  humortenuiseft  &  aquofus  ,aut  hilicuolus ,  is  prxciiore 
facile  exhalat  •,  unde  utricuH  fucco  exhaufti  manent,  &  lignex  tnntum  fibrx 
funtfjperftites.Inaliis  fuccus  acidus  &  multo  lale  prxgnans  prx  foHs  cilore  fi- 


45«  pHYSlCyE    PARS    SECUNDA. 

xatur ,  &  in  oiream  aui  cartilagineam  materiam  degenerat :  in  omnibus  fere 
fucco  vitriolico  &  auftero  utriculi  fcatcnt :  quanquam  in  medio  fermentationis 
ftam  digeftus  fit  plerumque,&  palato  gratus- Jam  fcctus  aut  femen  vatiis  mem- 
branis  tanquam  fecundinis  munitur  :  qu2  fiftulis  &  utriculis  conftant  •,  uti  5c 
duo  lobi  qui  ex  foliis  primxvis  prodiere.  Germinis ,  aut  plantula:  duai  funt  par- 
tes  prxcipiuE , corpus  conicum  ,  quod  in  radicem  totum  fere abfumitur,  caulis ,, 
ku  trunculus  plantulx  adhuc  minimus ,  quique  inftar  gemmae,  ipla  vegetatione 
producitur :  hujus  apex  convolutis  foholis  conftat. 

.  Itaque  humor  c  tunicis ,  feu  feeundinis,  feu  vafis  in  utriculos  derivatur ,  ibi' 
excoquicur.  Unde  exterior.ciwica  in  fabis  fenfim  fic  graciHor  ,  fucco  in  aHas 
membranasjtunT^in  f^RirokiiflfuoT,  aut femen  dedudo.  In  cydoniis  mucofus  hu- 
mor  exteriitsaffand^iturjqui  per  fiftulas  percolatus  in  plantulam defertur:nec  de- 
eft  ctiam  vel  £DjHrji^^^^e«$»'f*vc  ut  aer  fubeac,  &  fermentationem  promo- 
veatjfive  uc  fuperflua,;^^;^iSjft»Ogrua  expellantur,five  uc  ab  ea  parte  externum 
alimentumaccedat :  ut4n?%9}i(Wieus  fatus  non  lolum  per  umbilicalia  vafa  . 
ftd  etiam  per  os  ipfum  alicur  j  uade&i  cbylus  in  vencriculo  reperitur.  *•  i'  *^ 
Eft  igitur  plantx  femen  velut  ovum  quoddam  in  cujus  velut  ci^tti^JiHbh 
folumeft  fcEtus  carina,  fed  &  radicis  conus,  &  gemma:  fuccus  in -kjbiS  ^'am 
crebra  fermentatione  prxparatus  adeft  :  fed  praftcr  incubationem ,  feu  tepliom 
terra^calorem,  exterius  expeftat  alimentuin*  -^  •  >      •-    . 

DISSERTATIO    POSTERIOR. 

De  vegetatioae  plafjtarnm ,  necnon  de  earum  analyfr. 

DE  vegetatione  plantarum  diAuri ,  ab  ortu  cujufque  ftirpis  initium  ca- 
piendum   videtur. 

GAPUT   PR  I  MUM. 

De  ortH  ftirpiHJn. 

REs  ipfa  digna  eft,  quxaccuratius  a  nobis  pertraftetur,  prxfertimcum  pau- 
cis  abhinc  annis  vir  Doft.Nehemias  Grevv  hoc  fit  exequutus  diligentiflime 
infopere,quod  nuper  inlinguam  Gallicam  converfum  eft.Hincplefaqueeorum 
quajhoc  capite  diiluri  fumus,decerpemus.  Quoautem  res  omnis  fiatdilucidior, 
femen  omnium  pene  maximum ,  in  quo  vegetaiionis  primordia  magis  eluce- 
fcunt  cum  eodem  Authore  feligemus' :  fic  enim  analycico ,  aut  inveniionis  ordi- 
ne  progrefturi  rem  ipfim  velut  oculis  exponemus. 

Quod  fiitaquefabam  adhuc  viridem  intueri,  &  partes  quibus  conftat,  ac- 
curatius  expendere  volumus ,  hanc  duplici  tunica  involvi  comperiemus.  Exti- 
ma  admodum  crafia  eft,  &  pene  cartilaginea  •,  hanc  excipit  tenuior,  quaeque 
eftmatricisinftar.Ubifaba  eftvetuftior,  &exficcata,vixunaexhis  lunicis  ab 
altera  divelli  poteft.  Prxter  has  tunicas  corpus  ip/um  fabas  tenuis  cingit  caccst.- 
ta,  eaquepellucida,  quaj  aegre  ab  ipfo  femine  feparatur.  "'-    - 

Jam  tres  ut  plurimum  funt  fabas,  &  cujufquc  feminis  partes   organicaf; 
Corpus  aut  granum ,  quod  plerumque  in  duos  velui  lobos  dividitiii;  3  &  germi- 

niy 


DE   PL  AN  TI  S.  4)7 

ris  ipfiuspartes  dus:  quarumuna  oblongior ,  &  rotunda,  eaque  eft  radicis 
ipfiusprin-ordium  :unde&  radiculadicipoteft.  Pars  alteragerniinis  priori  eil 
conjunfta,  quarque  fibi  fofTulam  velut  thecam  ,  &  modulumin  lobis  utrim- 
que  aptavit ,  eaqne  jam  eft  in  ramos ,  &  folia  conformata ,  unde  i;*^;  plumula 
ab  eodcm  Authore  vocitatur.  Haec  utiquepars  eft  fupeiior  plnntx  in  ramos  & 
folia  interim  difFufa,  quasque  per  apicem  fabae  eft  eruptura  :  in  plcnfque  aliis 
feminibus  germen  ipfum  parte  acutiore  feminis  continetur.  Neque  id  in  omni 
grano  perpetuum  eft  ,  ut  in  duos  lobos  dividatur.  Nam  in  nonnuHis  pkires 
limt  lobuli  ,utinnafturtio  aquatico,  \u\gbcrejfcn  :  inaliisnuHi  funt,  ut  in  tri- 
tico.  In  figura  appcfita  duos  hhxCe&x  lobos  BB  intueri  licet ;  A  C,  eft  ger- 
mcn ;  A  D ,  radicula  qu.t  in  fibras  innumcras  B  B  fpargitut  j'  C  cft  plumula  jam 
in  fblia  didufta.  (^ide  fig.  i.  tabelU  \ . 

Detradta  illa  cuticula  ,  ipfius  faba: ,  autgrani  par^    '  '    confpeftum  vc- 

rit ,  quod  microfcopio  vifum  meduila:  ipfius  plan:  ^idse  non  didlmile 

apparet. Perilludinnumera:  fibra:,  tanquam  Tanii'  ..minales  difFunduntur  B 
1J,  qi-.aein  truncum  radiculac  AD  confuientes,  tresvelut  majores  ramos  effi- 
cuni :  duocjuidemfunt  laterales  ,  in  utrumque  lobumfpatfi,  &  medius  intet 
uiromqnuinplumaraCabit.  Parenchymaver6,feupars  candidior  ,  &  molliot 
ronloeis  taniuaijfed  &radicula:  ipfi,  & plums commune eft  :  ubeiius  qui- 
demeftin  radiceq^TCjrviii  piama.  Cum  fabn  tranfverfim  fecatur,  plura  velut 
punfta  in  eadem  linea  conftituta ,  qujB  fiint  extrema  harum  radicum  ,  diftingui 
racilc  polfunt ,  cum  fint  diverfi  a  parenchymace  coloris  ;  pauciora  funt  prope 
bafim  ipfam  faba: ,  &  radiculam  ,  &  c6  plura ,  quo  extremis  fabs  funt  propio- 
ra.  Inmultis  feminibus  hx  fibrae  non  cernuntur,  vel  quia  funt  pauciores  ,  vcl 
quia  funt  parenchymati  ipfi  concolores.  Itaque  fibrx  ill^  per  totum  parenchy- 
ma  difperfa:  funt  velut  originales,&  feminarix  radices,  atque  ipfum  parcnchy- 
ma  eft  inftar  terne  ex  qua  radices  fuccum  muritium  trahunt :  \\x  in  truncumi  ra- 
diculae  cocunt,qu£cinipfageneratione  radicesin  terramipfam  emittit-Sic  enim 
fit  prima  plantac  vegetatio,quJE  paulo  fufius  eft  explicanda. 

Itaque  granum  terrs  commiftum  humore  per  exteriores  membranas  fubcunte 

paulatim  intumefcit,  dumque  humor  extrarius  in  iis  membranis  percolatur,  & 

filtratur,  puriorfit,  &  defecatior ,  ifque  intra  tunicas  admiflTus  nonnihil  fer- 

mentefcit :  nec  dubiumeft  quin  foramenillud  in  bafi  aptaram  huic  fermenta- 

tioni  ferviat  :  cum  ea  vix  fieri  poflit  nifi  aere  fubeunte ,  ut  in  vino  cernimus. 

Unde  fifabam  jam  exficcatam  aqus  paulodiutius  immerfam,  tum  extraftam 

digito  preireris ,  multx  ex  ea  aerea*  bulluls  per  id  foramen  erumpent.  Quod  fi 

feba ,  aut  aliud  femen  nudum  elfet,  dum  terrx  committitur,  nec  fuis  involu- 

cristedhim,  humorultra  quam  par  efletuberior  ,  aut  crudior,  nec  fatis  expur- 

gatus  accederet.  Qiiare  extcriorcortexinftar  golfypii  fubtilioris  fuccum  tranf- 

Riittit ,  qui  vclut  quodam  vafe  conclufus  tanquam  vinum  indolio  fermentefcit, 

1"^.  Succus  e  terra  hauftus  per  exteriores  membranas  filtratus,  &  in  fabae  in- 

terioricuticulaadhucexpurgatusipfumparenchymafubit,  qui  in  illius  globu- 

V"   ^'elucin  totidem  glandulis  percolatur,  ac  novas  fubinde  vires  ,  aut  tin- 

>.»..fas,  u:  cum  Chymicis  loquar ,  in  eodem  parenchymate  delibat :  tum  fenfim 

in  fibrillas  fefe  infinuat:  ex  iis  in  majufculas,  tandem  in  ramos  ipfos,  ac  poftre- 

mointruncum,  feuin  radiculam  perducitur.  Hasc  uberiorefucco  turgidacapil- 

Tom.   II.  Mmm 


4s8  PHYSlCiC  PARS    SECUNDA. 

lares  fibras  aut  radices  in  terram  fpargit ,  tumque  in  perfe£tam  radicem  abit, 
qnx'  piius  crefcit  &  uno  vel  altero  poliice  porrigitur ,  quam  pluma  ipfa  emer- 
g.n. 

}''.  Cum  novus  indefinenter  fuccus ,  tum  c  lobis ,  tum  c  terra  ipfa  in  truncum 
radiculx  exundet ,  pars  illius  fucci  fubtilior  ,  vel  fpiritibus  magis  fceta  in  trun- 
co  ipfo  radicis  digefta  ,  &  calore  dilatata  furfum  nititur,&  a  radice  inplumam, 
feuin  eam  partemgerminisquje  tamos ,  &folia  convoluta  exhibet ,  quxque 
per  apicem  fabx  furfum  efferetur  ,  redundat.  Id  enim  obfervatu  dignum  eft, 
vix  eam  partem  germinis  promoveri ,  nifi  poftquam  radix  ipfa  jam  pene  eft  ab- 
foluta ,  &  veliii  capillitium  quoddam  in  terram  demiferit :  quod  truncus  una 
cum  ramisabipftradicependeat,  ifquefuccum  jam  expurgatum  &  variis  tin- 
dturis  ac  fermentis  imbutum  a  radice  excipiat.  Imo  pars  fucci  in  radice  prxpa- 
rati  in  ipfum  fovtc  parenchyma  per  ramos  laterales  remeat. 

4°.  Radix  fucco  turgida  in  plures  ramos  cum  fit  divifa  ,  fuccus  ipfe  fermen- 
tefcens  ex  iis  anguftiis  (eCe  expedire  nicitur ,  atque  in  truncum  radicis  primum , 
lum  in  plumam  ipfam  exundat.  Interim  obHquo  dudu  a  radice  in  lobos  rever- 
titur,  feu  fortecirculatione  ipfapurior  evadat,  feu  in  parenchymate  feminis, 
tanquam  in  promptuario  quodam  colligatur  ;  feu  cx  fibris  per  corpus  feminis 
difFufis  aliae  fint  artcriarum  fimiles,qu.x  fuccum  vehuntialiae  inftar  vcnarum  fuc- 
cum  revehant,  ficque  lobos  feminis  imprajgnent.  Hi  quippe  primum  radicis 
rudimentum  continuo  humoris  afTluxu  in  perfeftam  radicem  convertunt :  fed 
radix  viciflimjam  pene  abfoluta  nutrit  &  auget  lobos,  eofque  in  folia  quasdam 
commutat. 

^°.Duo  quippe  lobi  in  omnibus  pene  feminibus  c  terra  emergunt  in  duo  fo- 
lia  aliis  diflimilia  didufti ;  atque  ubi  funt  latiora ,  ut  in  cucumere ,  eadem  pro- 
portione  funt  tenviiora.  Quocircaexlobisprimumhumor  alimentitius  inradi- 
cem  inchoatam  dimanat,  tum  ex  radice  jam  perfefta  fuccus  in  lobos  redux  hos 
luique  velut in  foliaquardam  convertit,  quas  cum  fint  lobis  ipfis  fimilia,  non 
villishifpida  ,  fed  Lxvia  &  arquabili  limbo,  non  ferrato  terminentur,  palam 
eft  ea  foiia  nihil  efTe  prster  lobos  ipfos.  Unde  quot  lobi  funt  in  granis,  tot 
ejufmodi  folia  emergunt :  adeo  utin  nafturtio  fex  ejufmodi  folia  conlpicinntur- 
In  rapis  cx  utroque  latere  folium  quafi  duplicatura  quadam,utin  grano  ipfo  lobi 
erant  difpofiti,fic  erumpit:adeo  ut  eafolia  primum  fint  fubrubra,  tum  virefcanr, 
&  in  amplum  fpatium  explicentur.In  faba  communi  hxc  folia  non  airurgunr/ed 
pluma  feu  caulis  ftatim  c  terra  erumpit :  quod  duo  rami ,  qui  a  radicula  in  lobos 
ijiarguntur,  fint  minufculi,  acfuccus  pcnetotusiin  plumamabeat-  Non  eadem 
eft  minoris  fab^E  ratio  :  nam  lobi  c  terra  afliirgunt.  Granum  tritici  mollius  efl 
nec  fitisfirmum  :  undeinterra  ipfacorrumpitur,necin  lobulos  dividitur. 

Pr^cipuus  utriufque  hujus  folii  emergentis  ufus  cft,  ut  parti  germinis  tcnuio- 
ri  fit  munimento  :  eft  enim  parsillaquarpluma  dicinir  ,  texturx  exquifitar.  In 
triticigrano  ,ubinullifunt  lobi,  tencrum  illud  corpusin  ipfoexitufoHomem- 
braneo  tegitur.  Alia quoque eft  in  foliis  utilitas  ,quod  rore  aut  pluviaperfufa, 
fi  fortc  c  radice  fuccus  parcior  afcendat ,  hunc  fupplent :  unde  6c  aquam  fe- 
ve  ut  yafa  noanihil  excava^.  continent. 


DE    PLANTIS.  4^j 

C  A  P  U  T     II. 
l>f  vegetatlone  feminum  ex  M-  Malpighie. 

TDeiTi  argnmentum  de  vegewtione  feminiim  M.  Malpighins  in  parte  altera 
fua:  plantarum  anatomesnuperedita  ,  fic  pertraibvit ,  &  iconibus  expref- 
fit ,  ut  vix  quicquam  accuratius  defiderari  poflit.  Cum  itaque  id  nobis  fic  pro- 
poiitum  ut  qu2  noftra  potidimum  ajtate  funt  obfervata  diligcntius ,  in  unum 
corpus  adducamus ,  non  committendum  putamus  ui  vivi  celcberrimi ,  &  can- 
didi  obfervationes  tam  prxclaras  omitcjmns. 

Ac  primoquidcmlicet  femen  ipfumquod  terr^  mandarur  ,  tanqiKim  ovum 
concipere  ,  quod  calore  folis,  &  tepcnnbus  terrx  halitibus  fovetur :  cortex  il- 
Jius  humore  uceri  emoHitus  aquam  pluvialem  variis  falium  generibus  fot- 
tam  admittit  :  hic  humor  duos  feminis  lobosfubit,  cum  liquore  lobis  con- 
tento  mifcetur  :hinc  fermentatio'&  motus  omnis  principium.  Unde  quac  (alB< 
volatili  abundant ,  ca  plerumque  vcgetationcmpromovent. 

Sunt  igitur  duo  feminis  lobi ,  quos  Author  laudatus  fcminalia  folia  vocitar , 
inftar  placentas  in  aninialibus  ,  aut  ovi  albuminis  vel  etiam  vitellini  in  alitibus. 
Succus  in  cortice  grani  percolatus ,  &  in  lobos  penctrans ,  per  vafa  umbilica^ 
lia  in  truncumplaiitulce  ,  &  in  ilHus  radicem  conicam  pervadit:  hinc  partium 
vegetatio.  Unde  ftatim  in  lobis,feu  infoliis  feminalibus  colorimmutaiur,  ca- 
que  interdum  in  magnam  molem  excrefcunr.  Humor  in  iis  lobis  eft  lentior ,  ii- 
que  fucco  in  plantulam  tradufto  omnino  tabefcunt  &  decidunt :  plerumque  ea^ 
folia  e  terra  cum  caule  afcendunt,  ut  in  minore  faba  ,  feu  in  phafeolo  ,  &  in 
atcurbita  jfrepein  ipfishaerent  radicibus  &  terra  obducuntur,  forte  ut  fuccus 
lobis  contcnpiistelluristeporedigeratur  ,  &  maceretur.  Cumautem  fuccus  fa- 
cilediirolvitur,  furfum  lobi  afcendunt  ut  volatilitatem  fuam  confequatur  ,«ut 
fortaffis  etiam  ut  humorem  ab  aere  mutuetur ,  tumque  humor  a  terrs  utero 
per  caulem  &  radicem  plantulae  fublatus  foliis  feminalibus  diftribuitur. 

Res  adeo  digna  cft  quae  aliquot  exemplis  &  figuris  illuftretur.  Atque  ut  a  cu- 
curbiti  femine  cum  Malpighio  fumamus  exordium ,  caro  illius  ,  ut  raparum  & 
laftucx  ,  poftquam  in  tcrrajutero  fataeft  ,  &inftar  ovi  incubata,  in  ma<Tnam 
foliorum  molem  augetur  ,  ac  primo  quidem  ex  obtufa  feminis  parte  plantula 
ipfi,  feu  germen  erumpir :  cujus  caulis  perfibrofos  fafciculos  cum  lobis  feminis 
manifefte  conneftitur  ;  ac  fibrcT  illa;  ufque  ad  conicam  radicem  produftae  fi 
foli  objiciantur  ,  &  caulis  plantuiarin  longum  fececur,  punfta  quxdam  exhibe- 
bunt  ,qu3E  prima  funt  radicum  exordia. 

Cum  Itmenilludper  diemintegrum  in  terra  conditum  fuit  ,  tum  aliquantu- 
Jum  intumefcit  i  ex  cortice  exteriorepaululum  comprelTbhumor  exprimitur; 
foramenin  ipfo  apice  excitatumpatet  detraftoillo  cortice  tanquam  fcetus  fe- 
cundina  ,  occurrit  alia  membrana  viridis  &  madida  ,  icautnonargre  divella- 
ttir  a  lobis ;  plantula?  gemma  fuis  foliolis  convoluta  fit  apertior.  Altero  die 
exado  plantula  tumidiot  apparet  •,  fefta  per  medium  fibras  Hgneas ,  tracheas , 
&  radicum  exordia  darins  exhibet.  Tertio  die  elapfo  jam  conica  radix  exte- 

Mmm  ij 


4.6o  PHYSlCyE    PARS   SECUNDA. 

rius  pioiumpic ;  folia  plantiilx  fiunt  manifeftiora ;  vaforum  propagines  fe  pro- 

dunc ,  &:  excra  eminent ;  exterior  membrana  ,  quafi  fecundma  propriis  curget 

utriculis, 

Cum  quartusdieseffluxit,  tumomniafiunt  apertiora.  Iritra  fecundinasqui- 
dem  aut  exteriores  membranas  turget  plantula  ;  radix  extra  prorumpit.  De- 
traftis  membranis ,  aut  lecundinis  quarum  exterior  gracilis  eft  Sc  exfucca ,  folu 
feminalialubalba,  &  emoUita  fe  produnt.  Qux  utique  in  figura  i^  appofica 
fient  clariora  :  in  qua  folia  N  ,  feu  lobi  cum  coftulis  fe  produnc  -,  caulis  plm- 
tula:  O ,  cum  continuata  radice  producitur ,  &  quadam  velut  lanugine  obdu- 
citur.  In  radicisprincipio.velutappendix  P  ,eminet  candida  &  mollis.  Inradi- 
ce  produdajam  cumores  radicularum  exordia.Q^,  proferuntur. 

Sextodieplantulae  folia  extra  prorumpunt  majore  infecundinis  £aQ.o  hiatU} 
exque  funt  craflae  &  nonnihil  diduds  intus  caya: ,  ut  gemmam  foveant ;  cun- 
fta  in  dies  augentur.  Circa  nonum  dicmgemmi  foliis  hiantibus  plantula  fur- 
fumalfurgit;  caulisjamindicisdigitilongitudinem  adeptus  in  extrcnn  parce 
virefcic ,  ulcra  appendicem  P ,  radicem  promic ,  ci  qua  minores  radiculs  pro- 
deunc  pilis  veftits. 

Circa  21  diem  abfoluta  videtur  planta  ;  feminale  folium  viride  ad  incredibi- 
lem  magnitudinem  audum  ;  fub  foliojum  axilla  caulis  fub  gemm.x  fpccic  alfut- 
git ,  fohum  ftabile  crifpum  &  nondum  evolutum  promiC}  reliquum  fub  gem- 
ma  cuftodicur.  Incerim  folia  paulacim  «oncabcfcunt. 

Longumeirct,  &moleftum  plurimorum  feminum  vegetationem  perfequi: 
perpauca  felegit  Malpighius,  ut  phafeolum,  fabam.  pifum  ,  cricicum  :nos  tri' 
cici  exemplo  contenciillius  vegecacionem  paucis  explicare  conabimur.  Tritici 
granum  terr^  commilTum,  poft  exadum  diem  jam  turgidum  apparet ,  &  fecun- 
dina  feu  cortex  circa  plantulam  exiouis  hiatibus  folvi  incipit ;  plancula  nonni- 
hil  intumefcic ,  hajc  non  duobus  lobis ,  feu  foliis  feminabilibus ,  fed  uno ,  eo- 
que  conglobaco,  &  farinaceo  involvicur.  In  ea  jam  diftingui  poftunt  gemma, 
feuapex  ,  caulis,  radicula  conica ,  radiculx  laterales ,  placentula  ,  feu  invoUi- 
crum;  umbilicalisnodusinter  caulem  &  radices. 

Biduo  exafto  jam  futuri  culmiapex ,  vel  caulis  difruptocortice  fe  crigit ;  pla- 
centula  quas  radices  tegit,  utriculis  turget ,  &  lanuginem  profert:  fed  tertio 
diecundta  fiuntiIluftriora;folium  conglobatum  ,  feugranum  ipfum  fucco  ad- 
miilo  &  fermentato  turgidum  apparec ,  in  vegetioribus  feminibus  radix  mcdia 
Ri  n  fig.  3.  longius  producicur,lateraIesradices  S,  CeCc  i  vagina  cxpcdiunr;ex  iis 
complures  pihemergunc,  quicirca  terrcnas  particulas  inftar  hederx  torquen- 
tur,  undc  &  crifpi  fiunt ;  placentula  feu  involucrum  T ,  fenfim  contabefcit;  cau- 
lis  X  ,  fubrotundus  &  audtior  fadus  furfum  &  ad  perpendicuhim  erigitur.  In- 
ter  caulcm  &  radices  nodus  umbilicalis ,  qui  per  fibras  cum  folio  feminali  cp- 
hxrec,  manifeftefe  prodit. 

Poft  triduum  caulisauitiorangulum  re£tum  efficiccum  foliofemineo,qucd 
gracilius  fic ,  oblongius ,  Sc  fucco  laftefcente  plenum  ,  radices  profcruntur  cuin 
copiofi  lanugine  ;  nodi  umbilicalis  pars  cxterior  inftir  corticis  durior ,  inte- 
rior  ceu  medulla  mollior  eft. 

Exafto  die  quarto,  exteriori  foho  quod  vaginx  inflarftabile  fclium  &  con- 
volucumcuftodit,  ^■'aulacim  Inxato,  culmus  furfum  clatus  fcfe  videndum  pra:- 


D  E   P  L  A  N  T  I  S.  46t 

i)et  j  feminalis  folii  fuccus  ladeus  nondum  corruptus  videtur. 
^  Sexto  die  ftabile  folium  attolliturjh^ret  adhuccorticale  involucrum  ;  femi- 
nale  fohum  exterius  tahidum  &  finuofum.  Qiiod  fi  radices ,  &  foUa  ,  nec  non 
foHum  feminale  aut  farinaceum  detraxeris,truncus  fuperetit,in  quo  non procul 
aradicibus  nodus  uinbiHcahsL,^/Wf_/%.4.in  confpeftum  venit,quiadeo  foUdus 
eftut  vix  cultri  acie  fecari  poffit  Supenus  apparent  veftigia|folii  caduci,feu  va- 
ginahs  I ,  fub  quo  ,  velutin  axilla  fepe  gemma  Mconditur  ;  ultraquam  nodus 
quoque  cxtat  cum  lacerati  fohi  cicatrice  N ,  &  in  apice  molhs  gemmula  O  : 
jtaut  futuri  culmi  pnrtes  hoc  velut.compendio  inclufs  videantur  :  pars  hujus 
plantulx  pofterior  radicum  eruptiones  exhibet ,  placeniulam  tabefac^am ,  va- 
ginalis  folii  cicatricem ,  cum  nodis  &  gemmulis. 

Die  undecimo  folium  feminale  adhuc  hasret  plantulx,  fed  fere  corruptnm  ; 
exapertohumor  exitcum  biillisaereis,  intus  cavum  :  circa  corticem  mucofa 
eft  &candidafubftantiaadumbilicalem  ufque  nodum  continuata;radices  om- 
nes  longius  prolats  in  novas  abeunt  propagines  ;  culmus  proceriotibus  foliis 
inftruitur  ,  non  tamen  multo  eft  longior  quam  circa  fextum  diem  ;  nodi  &  gem- 
mx  non  multum  diftant  ab  umbilicali  nodo.  Internodium  album  &  folidum 
producitur,  ac  novs  prodeuntgemma:. 

Menfeexafto  novac  gemma:  u,  a  primo  nodo  erumpentes  in  confpeftum  ve- 
niunt ;  ac  parvi  tumores  X  extant,  in  radices  mox  «jjiiuti  j  ac  fxpe  caulis  fu- 
pra  nodum  novas  radices  emittit. 

Paulo  aliter  femmum  vegetationem  explicat  Alphonfus  Borellus:  pyramidem 
nempeplantulx,  aut  germinis  primiim  intumefcere,dum  aquam  fibiproximam 
fpongiofafuafubftantia  imbibit ;  tumque  magis  in  longum  producitur  ,  quam 
in  latum ,  quod  fibrx  circulares  illius  dilatationi  obftent.  Ha:c  adeo  per  meatus 
laterales  fuccum  nutritium  excipit ,  eumque  versus  extremum  apicem  propellit, 
clum  in  terram  madidam  produfta  jam  fuccum  a  terra  exceptum  versiis  ovum 
feminis  rcferat:cuminterimradicum  ramuli  effufi  incrementum  capiant  :  five 
ii  motus  concrarii  fimul  per  diftindos  tubulos ,  five  diverfis  fianc  tempori- 
bus. 

Id  iitique  ex  figura  planius  futuram  eft.  Vegetatio  ipfa 
a  duobns  lobis,aut  folliculis  A  B,&CB,quxfunt  velut  dua: 
ampulli  in  fumma  pnrtc  tubi  vitrei,  feu  thermometri  San- 
dorii,dequo  alibi  diximus,  aptatx.  Idem  enimfereaccidit 
in  vegetatione  &  nutiitione  pl3ntarum,quod  in  co  thermo- 
metro  cernimus :  rnrefafto  nimirum  aere  intra  poros  utnuf- 
que  lobi  contento  eos  quoque  dilatnri:cumque  nofturno  fri- 
gore  denfatur  aer,aqua  lubjedtaTurfum  attollitur,ficque  poris 
dilatatis  pri  calore,&  mox  prx  frigore  fucco  aqueo  repletis, 
augeatur  planta  neceire  eft-  Aqua  igitura  radicibus  D  pix 
ftigore  nodurno  exfugitur ,  qnx  afcendit  per  tubulos  D  B : 
qui  cum  fint  fpongiofi,  obftant  ne  fuccus  relabi  pofiTit.  Cum  autem  duo  folia 
AB,  C  Bfitisincumuerunt,  &  cxternipellicnla;  prx  tenacitnte  fic  induruc-/ 
riuu  uc  diftendi  amplius  non  poflTint  ,  tum  ea  folia  feminnlianonamphuscrc- 
fcuw.Sedinterimcalore  diurno  dilacantur  pori  aere  pleni , 'qui  cum  exten- 
dinequeant,  aer  in  pcrispl.intula:  H,contentuseos  fubinde  diltcndit ;  &pcs 

M  m  m  iij 


461  PHYSICyE   PARS    SECUNDA. 

frigore  fiibfcquente  (uccus  non  amplinsiu  lobos ,  fed  in  planmlam  commeat, 
eaque  ab  utroque  folliculo  velut  a  duobus  mammis  bi^atur ,  donec  adulta  iis 
non  egeat,  &  ipfi  per  fe  opus  vegetationis  exequatur, 

Qiiandiu  tamen  radix  producitur ,  vix  loborum  ,  &  tota  fcminis  fubftantia  al- 
terationemuUam  fubi:  :  namcortcx  intadlus  manct ,  &  arids  perftantpcllicu- 
\x :  uiide  radix  non  videtur  incrementum  caperc  ab  ullo  feminis  fucco  interiore, 
qui  exierno  humore  diluatur-  Id  utique  videre  eft  in  baccis  lauri  in  terram  de- 
ciduis  ,qualongas  radices  proferunt,  tanquam  funiculos  nigros ,  cum  baccae 
jnterna  fubftamia  ejufdem  figurs,  faporis ,  &  molis  appareat.  Imo  &  funiculus 
illeasquat  pondere  baccam  integram.  Quocirca  radix  abcxtrnrio  humore  om- 
nino  augeatur  necefte  eft.  Vidit  Borellus  ingcntem  populum  cujus  radices  in  Co'- 
la  aqua  intra  aquce-duiftum  inftar  capilhtii  fluftuabanr. 

,  Acde  vegetatione  fcminum  fatis  pro  inftituto  ;  ncquc  necefle  eft  hoc  loco 
fufius  explicare  alios  plantarum  exortus.  Qusdam  enim  ex  ramis  terrx  com- 
midis  ,  ui  vicis ,  &  fafix ,  &  alijc  innumerx  ;  plures  ex  bulbis ,  ut  muhx  ccpa- 
rum  fpecies  jalia  ex  radicibus,  ut  arundincs  Sc  pleraque  gramina  ,  fruticantur. 
Id  omnibus  pene  communeeft  ,  ut  turgente  fucco  prope  nodos  fiftuln:  hgno- 
fxcum  tracheis ,  dc  appenfis  utricuHs  producantur  in  gemmas  prinuim,  tum 
in  caules ,  non  aliter  ac  furculi  in  ramis.  In  bulbofis  ex  hgnofa  &  loHdiore  coro- 
na  quaseft  in  bafi  infima  truncus  &  foHa  alfurgunt :  fuccus  c  crafTioribus  foHis, 
qus  utricuHs  funtrcferta  ,  primum  gemmas ,  tum  caules  procreat  ;  hi  per  pe- 
diculoscum  trunco  ex  qoo  manaverunt ,  cohasrent  ,  hinc  (uccum  ehciunt,do- 
necdifruptis  pedicuHs  ,jam  fui  juris  fiant.  Hisplantis  deeft  quidem  tLuncus  ad 
perpendiculum  eredus ;  fed  eft  nodus  in  coronxmodum  dudlus  ,  qui  cx  fibris 
ligneis,  tracheis&utriculorum  ordinibus  mu;uo  implexis  contexitur.  Hinc 
gemmx  pulkilant ,  quafi  in  fohorum  axillis  candidas  •,  contentus  in  bulbofis  fo- 
liis  fuccus  pcr  propria  vafii  in  gemms  radiccm  dcduftus  paulatim  abfuniitur. 
Hinc  cepr  hortenfes  in  aere  fufpenfae  gcrminant.  CoUedus  itaque  in  crafiis  ce- 
parum  foHis  fuccus  ahmentitius ,  &  per  radiculas  dedudus  veris  tempore  in 
caulem  flores  &  femina  abfumitur. 

Eodcm  feremodo  in  tuHppa  &fimiHbus  plures  bulbi  per  pediculos  trunco 
cohaerent ,  &  quafi  pendulx  gcmma:  confpiciuntur.  Exeunte  Oftobri  in  plantu- 
la  jam  cauhs  ,  foHa,ftamina  ,  &  ftylus  tuHppx  expreftaconfpiciuntur. 

Cum  antem  magna  fit  quxftio  an  plantx  ex  ovis  tantummodo  ,  feu  ex  femi-^ 
nibus ,  aut  filtem  ex  radicibus ,  vel  ramis  terra:  mandatis  fobolefcant ,  an  for- 
tcmulta  gramina&  herbscuique  regioni  familiares  fponte  c  terra  nafcantur. 
Qno  ha:c  quxftio  dijudicari  polTet,  terram  c  profundo  erutam  vitreo  vafi  im" 
poluitClariir.  Malpighius,  ac  vitri  orificium  fic  multiplici  irelo  obduxit,  ur 
aquam&aerem  admictcrec,  femina  autem  leviora  qux  ventus  huc  illucjafta- 
re  folet ,  omnino  exckideret  :  veriim  hxc  terra  nullam  herbam  ptotulit ;  ma- 
gno  quidcm  argumento  ut  animaHa  ,  fic  plantas  omnes  ex  feminibus  nafci , 
nnllas  fine  femine  adolefccre,  Nififoriceas  excipiamus,  quae  in  aliis  plantis 
vegetantur. 

Nam  id  merito  dubit.-^.ri  potcft  de  vifco  qucrcino  ,  de  mufco ,  mucedine,  fun- 
gis,utrume\aliis  feminibuscagignanrur,  an  potiusex  fucco  alimcntitioplan- 
t*  aut  concrefcente  ,  autdegenereprodeant.  Inviicofrudus  &  femina confpi- 


DE  PLANTIS,  455 

cimus ,  radices  intra  rnmi  corticem  &  lignum  profundas  agit ,  &  fuccum  rami 
cui  adnafcitur  ad  fe  rapit ,  cum  ratni  ipfius  difpendio ,  qui  aut  concabefcit,  aut 
furculos  non  proferc.  Fiftulx  lignofiE  ,  &  appenfi  utriculi  aliam  configuracio- 
nem  ,  &  contexcum  fortiuntur  ^  acprimum  in  gemmas  ,  tum  in  furculos ,  tan- 
dem  in  ramos  &  folia  ac  frudtus  vilci  abeunt. 

Mufcus  quoque  in  corcicem  arboris  multiplices  fpargit  radices ,  &  in  ramu- 
los  ac  capitella  rotunda  definit :  utrum  is  femina  Sc  frudus  procreet  dubitat 
Malpighius, 

Sic  mucedo  in  corruptis  fruitibus  ,  in  cafeo  ipfo  ,  &  in  aliis  corporibus  fitu 
obdudis in  truncos  &rotundosapices  ,  autcapitella  definit,nec  alicer  fereac- 
que  fungi  in  arbonbus  ,  aut  in  fimo  equino  nafcuntur  c  fucco  namque  con- 
crefcenteprimiim  membranuloe  effiifatapparent :  tum  craflfiora  fila,quce  inrb- 
tundos  globulos  cocunt  •,  ac  brevi  infungos  adolefcunt:  in  iis  potiflimAm  locis 
quxad  borealem  cceH  plagam  jacent :  nam  radii  folis  in  auftrali  plaga  fuccos 
illos  concrefcenies disjiciunt. In ea  quidem  eA  Centenna.D.  Mariotte  ,  pleraf- 
que  herbasfinefemine,  &  quafi  fponte  fobolefcere  :  quod  in  ftagno  exficcato 
terra  herbam  tenuem  protulerit  ,quaEunoitem  8c  altero  anno  permanfit ,  tura 
aliasherbasterraextulit ,  finapi  imprimis,quod  ineo  loco  non  fe^minatum  fuir. 
Unde  aerem  &  aquam  infinitis  corpufculis  referta  efle  conjicit ,  qua:  certa  r^i- 
lionecommifta  vice  feminumeire  pofTunt  in  folo  apte  difpofico.  VerOm  id  in- 
telleduarduum  videtur,ac  potiias  credidetim aut femina  aliunde  A  ventis  pef- 
iata  fuiire ,  aut  radices  herbarum  in  terra  eflc  fuperftites. 

C  A  P  U  T    III. 

De  plantarum  mtritione,  &  vegetatione, 

UT  plantarum  ortus  &  vegetatio ,  fic  nutritio  &  accretio  ab  ipfis  radicibus 
pendent  maxime.  Hx  quippe  in  terram  fpar&,per  capillares  ramulos  fuc- 
cumccerrahumidiori  exfugunt  ;  dumaqua  pluvialis  maxime  per  telluris-par- 
tes  arenofis ,  &  pene  vicreas,  falinas ,  &  metallicas  percolata  exiles  ,  fed  fibi 
accommodatos  radicum  poros  fuhit ;  feuaeris  circumfufi  elatere  impellatur;  feu 
repore  lociextenuata,  &  rarefidla  per  ca:cos  radicummeacus  fiirfum  pellatur; 
feu  potius  &  aeriselaterio,  &  humoris  fermentationi  huncfucci  alimenticii  mo- 
tumcnbuamus,  qui  vulgo  fudlioni,  vel  attradioni  referturacceptus.  Nam  C3t 
communi  nacurae  lege  eo  movetur  corpus ,  ubi  minus  motui  refiftitur.  Sic  aqua 
fublato  embolo  furfum  in  antliam  fertur ,  quod  ea  undiqueab  aere  incumbente 
prefla  eo  fe  recipiat,  ubiminor,  aut  nulla  eft  preflHo.  Non  diflimili  ratione  cum 
tubuH  radicum  &  plantae  per  continuam  nutritionem ,  &  perfpirationcm  ,  ut  in 
aliis  viventibus  continenter  exhauriantur ,  in  ejus  locum  fuccedit  humor  e  terra 
fublatus. 

Qu.x  quidem  ratio  h.  D.  Perraultm  tencamine  nuper  edito  de  fucci  in  plnn- 
tis  circulacione  allata  mihi  admodum  placet  :  ac  fi  libuerit  eum  mocum  atcra- 
ftionis  aut  fuftionis  nomine  ciim  vulgo  Philofophorum  donabimiis,  Eaque 
hinc  confirmari  poteft,  quod  fiftuljE  lignear,  qua;  pene  folae  funt  cum  tra- 
cheis  in  radicum  extremis  ,   fint  veku  excavati  tubuH  ,  per  quos  humor 


46+  PHYSlCfi  PARS   SECUNDA. 

quali  fponte  ,  iic  in  tubulJs  vitreis  ad  ignem  lampadis  fafis  ,  quos  capillareJ 
vocant,  elud.-tur.  -lc  il^nff^^-te  rr.tiDrii:  tantum  ,  non  fenfu  fiftularum  in  ligno 
caviMb  <>ft?ncli  pcflir,  It-i,:  "  r.-nv  t  .  T-.-rx-h'!  luJFrigarividetnr  ;cum  in  fpar- 
to,  vu'go  du  chanvre ,  hbras  ccckL Ca7a-  tfjc  .-.on  ><■  pr'dem  U.  de  laHire 
in  Academiapene  demonftraverit,  quod  fila  lumine  illullrata  non  aiitet  mi- 
crofcopio  confpiciantur  ac  tubuli  vittei  &  admodum  exiles, 

In  plerifque  plantisrad'ces  innumeris  velut  pilis  veftiuntur ,  qui  cum  fint  te- 
nuidimi,  humore  imbuuntur,  eumque  in  fibras  ligneas  majorum  radicum  tranf- 
mittuntjpars  humarisin  appenfos  utriculos  ,  atque  hincin  medullam,quxex 
utriculis  ,  feu  fxcculis  conftat ,  efFimditur ;  atque  ibi  aut  fermentefcit,  &:  quafi 
excoquitur,  dumpars  humoris  attrafti  purior  pei:  fiftulas  ligneas  furfum  con. 
tendit,  eaquein  nodo  qui  inter  truncum  &  radicem  interjacet  ,  ex  quo  ple- 
rumque  &  radices  &fuccuU  fruticantur,  magis  acmagis  expurgatur. 

Utrum  autem  fuccus  ahmentitius  per  utriculos  fubeat,&  medullarem  radicis 
partem  primum  impleat,tum  in  fiftulas  ligneas,impellaturj  an  potius  per  fibra» 
ligneas,  qua:  fols  funt  in  extremis  radicibus ,  primum  penetrec ,  &  quod  fuper- 
fluum  eft  ,  aut  crudius  in  tranfverfos  utriculorum  ordines  ,  tum  in  medullam 
kk  exoneretjdecernere  non  aufim.Strudura  exilium  radicum  fuadet  per  oblon- 
gas  fibras  humorem  furfum  eluftari ;  pili  vero  quibus  radices  obducuntur ,  cum 
molles  fint  &  fpongioG,ex  tranfverfis  utriculis  videntur  compingi  potius  quam 
ex  ligneis  fibris,  Nec  tamen  fuccum  omnem  per  eos  pilos  exfugi  crediderin^ 
cum  capillares  radices  huic  muneri  ferviant,  cumque  planta»  omnes  bulbof* 
his  pilis  deftituantur.  Undein  iis,utin  feminibus  humor  exteriores  membra- 
nas  penetrat,  earum  utticulos  implet,  in  iis  forte  intumefcit  ,]&  eo  quo  dixi- 
mus  modo  ad  interiores  partes  pervadit. 

Succus  ex  nodo  umbilicali ,  qui  fummam  radicis  partem  cum  trunco,  aut 
caule  connedit ,  elufbatus  pet  fibras  iigneas  furfum  tendit.  Atque  hoc  fere 
modo  augentur  plants ,  ut  ex  tenerocaftanc^  furculo  Malpighius  explicat. 

Surculus  dum  adhuc  pauGorum  eft  menfium ,  feftu3  &  detrafto  cortics  non 
rotundus  ,fed  variis&  quinque  ut  plutimum  angulis  cft  iniercifus.  Ifque  tri- 
pliciparteconftat ,  cra(rocortice,lignea  portione  &  m.edulla.  Corticem  efB- 
ciunt  utriculi  viridesfucco  turgidi;  pars  lignea  fibrarum  fafciculis  conftat ,  & 
ttacheis ;  eofqiie  fafciculos  varii uiriculorum ordines  devin.iunt,iique  inme- 
dullam  ufque  exrurruat :  adco  ut  medulla  iplaex  his  utriculis  ,  fed  dilatatis 
compofita  videacnr.  Sex  mcnfibus  elapfis  partes  furculi  intermedis  fiunt  tu- 
midiorcs ,  &  ad  rotundam  figuram  magis  accedunt.  Jamque  in  cortice  gcmi- 
nus  fthrirum  lignearum  ordo  apparet.  Poft  oftodecuTi  menfes  omnes  anguli 
pcne  oblicerantur.  ^Cortex  quadruplici  jam  fibrarum  ferie  augetur ,  quas  novi 
utriculorum  ordines  ambiunt  •,  portioni  lignes  novum  fi^rarum  involucnim 
accedit.  Nam  (uperiorisannicirculo  novus  circumducitur,ifquelatioreft  prio- 
ri,  exfafciculis  icidem  ligneiscompofitus ,  in  quibus  funt  oftia  trachearum  : 
mide  medulla  utriculis  conftat ,  &  u  tra  corticeni  alicubi  per  Uiii'.-iln<:  mim- 
pitjubi  novi  furculieft  initium:anno  elapfo  novum  itenim  r.  .-oliKnim,  ■> 
novus  accedit  circulus.  In  cortice  jam  funtfex  fibratum  ordines  ,fequcn:)  .'.,uio 
ofto  prodeunt  ordines,  &  novus  in  parce  lignofa  circuluSjac  medulk  fubinde  fit 
arftior. 

Non 


DE    PLANTIS.  (J4J 

Non  diflimili  irodo  offa  in  animantibus  formari  idem  Author  cxiftimat.  Cra- 
nii  V.  g.  filamenta  vatias  emittunt  velut  fibrillas  quibus  inter  fecolligantur,  & 
quiddam  i  fficiunt  libro  arboris  non  diffimiie  :adco  ut  interjeds  ares,&  fibras 
ipfe  exfud  .nte  fucco  oflco  impleantur.  Priori  membrai^,  aut  lamella:  alia  fuc- 
creicitj  eique  ejufdem  fucci  glutine  adhaerefcit.  Nnm  poft  longam  offium-ma- 
cerationcm  brafteac  ejufmodireticularcs  divdhintur  :atque  illudrete  in  cranio 
foetus  inchoato  perfpicitur.  Sic  dcntes  ex  duphci  parte  conftant,  interiore ,  & 
cxteriore ;  illa  ex  fibrofis ,  &  tendiiiofis  capillamencis  in  formam  retis  intextis, 
.ha:c  ex  cralTo  involucro  compingiiur :  quod  initio  mucolum ,  tradhj  temporis 
durum  fit  &  candidum.  Sic  in  gypfi  formatione  filamenta  primum  tenuiflima, 
.&  ciyftaUina  quafi  ptima  apparcnt  ftamina  ,  ex  quibus  primjc  fbrmannir  fu- 
"perficies  affufionc  (ucci,  Nec  foite  ahter  in  offibus  cendinofae  fibrs  ofleum 
fiiccum  interftitiis  aflfiifum  longiore  mora  &  percolatione  pracpatam  ,  atque  is 
foccusofteus  infraduris  fcprodtt,  Quin  &  mufculorum  tertdiues  temporis  diu- 
lurnitate  fiunt  oifei. 

Qnare  longiore  ccmpore  opus  eft ,  ut  fuccus  fibris  hgneis ,  &  tranfverfis  utri- 
aihsafflifus  untamiis  fohditatem  impertiar.  In  reccnti  hgno  minor  eft  duri- 
ties :  hinc  nova:  accreriones  aui  adipis,  aut  alburni  noniine  donantur  ;  hoc  ver- 
-mes ,  feu  teredines  ob  majorem  mollitiem  pertundunt :  adeo  ut  zdificiis  & 
operibus  tanquam  inutile  rejiciatur. 

Cum  fafcicuh  hgnei  furfum  contendunt ,  &  ii  appenfi  otricoH  te&e  furtt  diC 
pofiti,  tiTm&furcuh&:  rami  fua  incrementa  fiimunt,  &  cun£la  refte  proce- 
dunt.  Atfi  forte  fibrs  tigneaeahqua  cx  caufa  recurvx  iuccura  non  re(5Va  perfe- 
rant,  tum  tumores  plerumque  ,  aut  excrefcentiae  defbrmes,  aut  gallas,  &  ta- 
bercula  gignuntur ,  dum  fuccus  quem  in  furculos  &  ramos  abfumptum  opor- 
tuit,  in  tumores  degenerat.  Hic  interdum  fuccus  conaefcit ,  &  in  tumoribus 
dilfedis  tophi,&  partesqnafi  tattareS  apparent:  utin  animantibus  ex  obftru- 
Ais  vafis  ,  Sc  fiicco  acidiori  ocdemata  &  duri  tumores  gignuntur.  Sacpe  uberior 
fuccus  in  plantisut  in  animahbos  tumorem  efticit :  interdum  rami  arftiorevin- 
culo  conftridi  intumefcunt .  utin  vitis  furcuhs  plerumque  cernitur. 

In  galhs  qus  non  in  querca  tantummodo  ,  fed  etiam  in  muhis  arboribus 
confpiciuntur,  uti&  fpongiaein  dumis,  fiicci  nutritii  motus  ex  aha  caufa  oc- 
cultiore  pervertitur.  Nam  infinita  prope  funt  infedlorum  genera ,  qux  ova  fua 
jn  plantis  condunt  ,  non  ad  tutelam  modo ,  fed  etiam  ut  ex  iis  incrementa 
fumant.  Vix  ullam  aut  gal)am  c  quercu ,  aut  tubercuhim  c  fagifolio,  autfpon- 
giam  ex  ulmo ,  vel  e  cyndrrhodo  ,  v.  eglantier  perfeces  ,  quin  in  medio  unum 
aut  phircs  vermiculos  ofRndas. 

Rem  totam  accurate,  ut  c^tera  demonftrat  ClariiT.Malpighius.  Infefta  qua:- 
dam  ova  firmo  cortice  munita,  & fucco  ahmentitio  in  augmentum ,  velut  al- 
bumine  inftrufta  deponunt,  eaque  in  duro  &exficcato,  jamque  putrefcente 
ligno ,  aut  etiam  quandoque  in  lapidibus  condunt ,  qux  flio  tempore  exchi- 
dentiir.  Sed  aha  func  ixpe  &  cortice  &  fucco  ahmentitio  deftituta ,  quic  muf- 
cse  in  partibus  plantarum  moUioribus  &  fucco  plenis  ut  in  foUis ,  aut  in  gem- 
mis  recondunc,  ut  in  tuto  repofita  ex  fiicco  planra:  bcnigniorialantur.  Quare 
mufcaequsdam  acuk^o  fiio,  ut  terebra  inftriiitaEr  gemmam  qnercus  v.  gr.  tene- 
lam  petfo-Inint  •,  ova ipfuis  lerebrje ope  immittunt}  quoda  feobfervatura  te- 
Tonr.  II.  N  n  n 


4U  PHYSIC^  PARS   SECUNDA.' 

ftatiir  itlem  Author  •,  fuccum  quoque  acrem ,  ut  apes  ex  aculeo  injiciunt ,  qui 
eum  llicco  acido  quercus  fermentefcit.  Hinc  fibrs  lignex  &  feds ,  &  quafi 
fiderata;  a  redo  itinere  defcifcunt ,  in  femicirculos  arcuatx  aliam  figuram ,  dC 
plerumque  rotundam  vel  ovalem  affeftant.  Ovum  ipfum  velut  odore  fuo  fuc- 
cum  arbotis  inficit ;  vermis  cito  ex  ovo  nafcitur ,  qui  urriculis  appenditur ;  fuc- 
cus  qui  furculi  incremento  ex  naturae  lege  addiftus  erat ,  in  galk  incrementum 
divertit ,  ex  verme  mufca  nafcitur ,  quaj  fua  tercbra  inftruda  cum  adulta  eft, 
exitum  fibi  quacrit.  Sic  in  avellanis ,  &c  in  omni  pene  fruituum  genere ,  in  vi- 
tis  Sc  omnium  plantarum  foliis ,  &  vermes ,  &  omnis  generis  infeda  gignun- 
tur. 

Ac  de  nutriiione  plantarum ,  &  earum  augmento  fatis  diximus ,  nifi  forte  lo-' 
beat  ea  quoque  fubjicere  qu2  vir  dodlus  &  diligens  Nehemias  Grevv  in  hanc 
rem  affert ,  quxque  non  multum  abhorrent  ab  iis ,  qux  funt  expUcata. 

Itaque  exiftimat  poft  primam  grani  vegetationem  fuccum  in  parenchymate 
feu  in  lobo  utroque  percolari ,  iUius  poros  (enfim  ampliari ,  tum  partem  puria- 
rem  in  fibras  lignofas ,  quac  cum  cortice  permifcentur ,  aut  in  eas  qux  funt  fi- 
nitimx  perferti;  cumqueiUius  meatusin  longum  porrigantur,  hincin  longutn 
planta  diftenditur.  Interdum  illac  fibrx  dilat3ntur,&  fpatia  intet  fefe  vacua  re- 
linquunt ,  quae  parenchymate  implentur.  Hinc  parenchyma  non  tam  in  lon- 
gum  producitur  quam  per  infertiones  interjeftas ,  nempe  a  circumfercntia  ad 
centrum  promovetur ,  ubi  meduUa  formatur  ,  in  qua  fucci  aUmentitii  nova 
fermentatio  perficitur,  Quare  ut  cuticula  eft  veUit  corticis  fikrum ,  fic  infer- 
tiones  quoque  totidem  funt  filtra  ,  in  quibus  fuccus  quo  partes  Ugnofx  alun- 
lur ,  magis  ac  magis  expurgatur.  Cum  enim  corpus  Ugnofum  crefcit ,  partes 
iUius  extimx  a  cortice  aUmentum  fumunt ,  intimx  a  meduUa ;  fed  interme- 
dias  nutriunt,  &  augent  infertiones  meduUares,  tanquam  difHife  per  totum 
corpus  arterix  :  fic  radixprimum  diftenditur,  &  paulatim  per  infertiones  me- 
dullares  fit  crafiior,  Succus  in  meduUa  defecatus  ,  quafi  in  magna  arteria  in- 
tumefcit, &  in  truncum eluftatiu: ,  dum  is  qui  paululum  eft  craUior,  per  infer- 
tiones  verfus  corticcm  quafi  in  vcnam  cavam  regreditur. 

Succus  itaque  purior  in  radice  ipfi  jam  rite  prxparatus ,  per  radicis ,  &  trun- 
ci  veku  internodium  in  caudicem  vel  truncum  paulatim  afcendit ,  quem  mo- 
tum  Ugnofi  corporis  meatus  adjuvant,  Sunt  enim  in  longum  aptati :  cortex 
vero  ui  trunco  hoc  magis  minuitur ,  quo  lignofum  corpus  magis  dilatatur.  Hinc 
parenchyma  arftatum  per  infertiones  feie  difFundit ;  tumque  meduUa  auge- 
tur ,  &  iUius  meatus  a  Ugnofo  corpore  prius  coarcSlati ,  jam  Uberiores  &  folu- 
tiores  fefe  cxpUcant ;  fed  interim  dilatantur  partes  lignofi  corporis  &  a  fe  in- 
viccm  divelluntur. 

llla  porro  lignofi  corooris  dilatatio ,  &  medullaris  tubi  excavatio ,  tum  cau-'' 
dicis,  aut  trunci  firmitati ,  tnm  fucci  alimentitii  praEparacioni ,  fermentationi, 
6c  diftributioni  utilis  vidccur.  Sic  olfa  firmiora  utcrurum,eadem  funtcava;fic 
pennxavium  multum  habent  roboris,  licet  excavatac. 

10  Succus  in  medio  trunci  tutius  airervatur ,  nec  folis ,  aut  aeris  patet  inju- 
riis  ;  cumque  amplioresfint  in  mcdulla  meatns,fuccusillemelius  ibifermen- 
tefcit.  Hinc  veg .  tior  eft  illius  motus  &  diftributioamde  in  ramos  ufque  propel- 
litur.  Quare  in  tritid  culnjo  nulli  fuiit  rami  auc  furculi ,  quia  .nulla  eftoiiediula. 


DE   PLANTIS-  4^7 

6i  qu6  minor  eft  medulIaE  copia  in  plantis ,  eo  minOs  in  ramos  fparguntur.  Hacc 
mique  de  plantarum  vegetatione  &  nutritione  fulius  a  Doftiir.  Viro  Nehemia 
Crew  paucis  abhinc  annis  confcripta  funt,  Vtrum  hacc  fient  illuftriora,  cum 
de  fucci  in  plancis  circulatione  tradlatum  a  nobis  fuerit. 

C  A  P  U  T    IV. 

BejHCcl  MlmtMitii  in  pl^ntis  cirCHitu. 

CUm  res  naturales  ita  fint  inter  fe  connexa:  &  colligatar,  ut  vix  cognofd 
queant  feparatim,  fed  ex  analogia  maxime  &  comparatione  innote- 
(cant :  quoplaniarum  nutritio  ,  incrementum,  generatio  ,  partium  confor- 
mationes ,  Sc  ufus  melius  cognofcantur ,  non  erit  alienum  eas  cum  animaU- 
bus ,  &  iis  maxime  quxinfimo  loco  funt  conftituta ,  cum  infedlis  nimirumcon> 
«endere- 

Ac  primumquidemilludexMalpighio  oftendimus,quafdam,  ut  ita  dicam,  • 
tracheas ,  ut  in  infeftis ,  ita  in  plantis  inveniri :  adeo  ut  aeris  refpiratio  utrif- 
que  quodammodo  neceflaria  videatur. 

Neque  id  negaverim  praicipuam  vegetationis  caufam  eflcacrem ,  ut  pluribus 
oftendit  Alphonfus  Borclius.  Primum  enim ,  utjam  innuimus  ,  quxlibet  plants 
tenerioris  pars  infima  fi  aqua;  immergatur,  palam  eft  partis  fuperioris  meatus 
aere,  qui  fuccoaquofo  immiftuseft  ,  ubique  refertosefle  :  aer  calore  rarefa- 
flusamplius  fpatiumquatrit,  nec fuccum poteft  ,  ut ipfi  videtur ,  deoifum  de- 
primere  ob  fpongiofas  valvulas,  quaeregreflum  impediunt  ^  meatus  adeo  au- 
geniur :  tum  pras  notfturno  frigore  denfatur  aer,  atque  ut  in  Sandorii  thermo- 
metro  fuccus  aqueus  fuifum nititur.  Non  quod  aqua  exterior  prse  majore  ponde- 
re  fubeat  fibras  plantae,  ut  infikris,  aut  infyphonibus  :  nam  refe^o  ramuli 
apicefuccuseffluit,utinvite  cernereeft  ,  non  ita  in  fyphone  contingit  :  fed 
potius  quod  rarefa6k>  primOm  aere  amplientur  veficulx ,  tum  denfato  humor, 
uti  diximus  ,  furfum  elu£ketur. 

Quocirca  aer  ,ut  fucco  aquofo  permiftus  per  radices  ipfas  exfugitur :  fic  fibrx 
lignei  licet  durae  &  rigidac  dilatari  folent  &  conftringi ,  ut  videre  eft  in  januis 
quae  humido  ccelo  intumefcunt ,  pene  ut  funes  madidi.  Aet  quoque  veficulis 
&tracheis  conclufus  dilatatur&  dtnfatur.  Cumqueutricuh,  aut  veficulac  plos 
fatis  dilatantur ,  fibrs  his  proximae  conftringuntur  ,  ac  viciffim ,  tumque  fuccus 
mterceptus  exprimitur.  Quac  quidem  alterna  fibrarum,  &-veficularum  dilata- 
tio  &  contraftio  diaftolen  &  fyftolen  thoracis  in  animantibus  armulatur. 

Nec  dubitare  poirunnis  quin  plantae  multum  aeris  in  fibris  recondant '  Hinc 
enim  euum  levitas  oritur.  Unde  &  bul'^  aereae  ex  palea  concifa  intra  aquam 
demerfa  erumpunr.  Quid  quod  aer  ille  qiii  in  machina  pneumatica  e  fruftibus 
Sc  plantis  exfilir,  in  iis  ante  delifefcebat. 

i'Illud  quoquenon  abhorret  a  venfimili  ,  ut  in  anitnalibusfanguiriem  ,  aut 

liquorem  huicanalogum,itain  plamis^uccum  nutritium  circulatione  quadam 

-  prasparari.  Qiiod  utiquecum  annoi^^y  die  ijjanuarii  inter  cxrera  qui  circa 

planras  expendi  oportere  judicabat  D.  Perrault  Academiac  propofuiifet ,  die 

jojunii  anni  J668multis  rationibus  &.  expcrimeniis  munitum  iterum  excutien- 

Nnn  ij 


468  PHYSlC/EPARS   SECUNDA. 

dum  propofuit.  Idque  ex  nutritionis  ope  conjici  pofTe  cenfuit.  Succus  enim  vel 
in  radice ,  vel  in  quacunque  alia  parte  coftioni  deftinata  jugi  mocu  agitatus  dif- 
folvi ,  mifceri ,  percolan  vix  poteft  ,  nifi  faepii^s  ad  eam  partem  redeat ,  &  va- 
riis  imprellionibus  alteretur.Hic  fucci  alimentitiicircuitus  ex  mechanica  fibra- 
rum  ftiuftura  pendet :  adeo  ut  varia  fibrarum  difpofitio  idem  efficere  poffit , 
quod  valvuls  in  venis  animalium  :  ac  quxdam  ica  funt  aptats  ut  fuccus  inter 
eas  afcendat ,  alias  facilem  defcenfum  huic  fucco  prxbeant.  Idque  in  plantis 
quiE  craffiore  fucco ,  ut  lade  donantur  ,  obfervari  poreft.  Multa  in  hanc  rem 
fubjecit ,  qux  leferre  longum  eifet ,  quacque  peculiari  craftatu  publici  juris 
fecir. 

Cum  interjedo  aliquo  tempore  D.  Mariotte  in  eandem  rem  fuas  conjefturas 
&  obfcrvAtiones  communicaftet ,  eas  quoque  anno  proxime  elapfo  emifit  in  pu- 
bhcum-  Utriufque  igitur  pra:cipuas  rationes  &  cxperimenta  proferemus  ,  ac  le- 
■Qion  judicium  integrum  rehnquemus.  Quanquamin  cam  partem  muhum  pro- 
pendemus,  in  plantis,ut  inanimantibus  iliccum  nutritium  circulanone  quadam 
.a  radicibus  per  truncum  ad  ramos  &  foha  perferri ,  tum  ab  extremis  ramis  &: 
fohis  ad  radices  ufque  rcmeare. 

Primumenim,  ut  optimeanimadvertit  D.  Perrmlt,  id  viventiumomnium 
natura  poftulare  quodammodo  videtur,quae  ut  tam  pra:ceps,&  continuum  fub- 
ftantiac  difpendium  reparet,  continua  icidem  &  propera  inftauratione  indiget. 
Nemo  enim  non  videt,quam  cito  planta  avuUa  exficcari  foleat,&  tabefcere.llla 
porro  deperditx  fubftantix  reparatio  fucco  eget  rite  parato ,  excofto ,  &  perco- 
lato ,  qui  cum  in  momento  perfici  non  poffit ,  &  in  continuo  motu  verfetur,  ne- 
ceire  eft  ut  ad  eas  partes ,  qua:  huicmunen  deftinantur,  identidem  redeatqua- 
fi  recoquendus ;  five  is  fuccus  filtratione  &  percolatione  quadam  ;  five  dilTolu- 
tione  perficiatur.  Niuriri  (ane  non  potTunt  partes ,  quin  ucileab  eoquodeftin- 
utile  .quodque  affimilari  non  poteft  ,  omnino  feccrnatur  ^quod  autem  non  eft 
inutile ,  in  eas  partes  amandari  debet,  quje  illud  ipilim  perficere  pgffunt.  QiiaH- 
quam  force  in  hoc  diverfa  eft  plancarum  ab  animancibus  nacura :  quod  illx  fiic- 
cos duntaxac  uciles  per  exiles  cubos  excipianc  Neque  adeo  vafis  excretoriis  opus 
habeant  :  cum  radices  fuccos  tenues ,  non  craflos  aut  fordidos  admirtant.  In 
iis  quippe  ahmentum  per  minimas  partes  divifum  capillares  radices  fubit :  tam- 
etfi  force  alii  tubuli  pingues  particulas ,  alii  falinas ,  alii  aereas  citra  ul- 
lam  fermentacionem  ,  aut  codionem  :  fed  pro  diverfa  configuratione  admit- 
tmt. 

lUud  tamenexiftimac  Vir  Clarift'.  fucco  a  radice  in  truncum  fublaco  parces 
pluiti  qux  extra  terram  eminent,  nli ,  fuccum  vero  a  ramis  reducem  nutrien- 
djsradicibnsdertinari :  neque  eas  crudo  &;  indigefto  fucco,  quem  a  terra  jim- 
tuaniur  ah  pofte  :  nam  ut  truncus ,  ficradix  in  ramos  dividitur ,  &  quadamfac- 
ci  uiipulfioiw  ut  truncus  &  rami ,  fic  radix  alimoniam  &  incrcmentum  capit. 
Qui  furfum  nicicur  fuccus  ,  magis,  uc  ipfi  vidctur  ,  eft  elaboratus ,  &  vol.itilis , 
qui  refluit  ,  crndior  eft :  fed  percolatione  aut  fermencatione  cum  puriore  fucco 
excoqmtur ,  &  radicibus  nutriendis  idoneus  efficitur-  Succus  lUe  crudior  qui  a  fo- 
liis  refluit  in  radices ,  facile  cum  aqua  pluviz  ,  &  hnmore  aeris,  quod  finc  con- 
fimilis  natura  ,  confociatur  ;  hic  in  radicibus  cum  iucco  a  terra  in  radices  pene- 
trante  fermentefcit » idcjuemaxime  cvvm  cerra  fcrtilis  eft  &  fucco  facilc  fennen^ 


DE    PL  ANTIS.  ^69 

cefcente  abundat :  cum  fcilicet  fucco  pingui  &  fale  volatili  impra:guato  di- 
tefcit. 

Haec  utique  magnam  verifimilitudinem  prse  fe  ferunt  :  fed  experi- 
menta  &  obfervationes  quae  a  Viris  Clanmmis  D  D.  Perraidt  Sc  Mariotte 
afferuntur,  fucci  nutricii  in  plantis  circuitum  pene  demonftrant.  Quo  autem 
<erto  ordine  progrediamur ,  ab  iis  incipiamus  quJc  ex  ipia  feminum  vegetaiione 
ducuntur. 

Phafeoli  primum ,  tum  cucurbits  femen  aqux  ex  ea  parte  immerfum  fuit 
qua:  germmis  eruptioni  eft  oppofita :  adeouc  pars  tantum  ieminis  aqua  madef- 
ceret :  uterque  lobus  aquam  inftar  fpongiae  intra  poros  fic  admilit ,  ut  germi- 
nis  folia  intra  paucos  dies  fcfe  evolverent ,  Icbis  divifis  &  produdis ,  radix  co- 
nicafemper  alba  profertur,  cumque  aquam  atiingit ,  eam  ftatim  in  caulem  & 
foliola ,  tum  in  lobos  tranfmictit ;  qui  in  magna ,  uc  fupra  discimus ,  &  viref. 
centia  folia  excrefcunt.  Hxc  forfitan  folia  per  tubulos  umbilicales  fuccum  pin- 
guemplantuh-e  impertiunt,  eique  fere  ut  vicellinus  ovi  humor  exclufb  pullo  , 
ficplantulx  funtahmento.  Icaque  ut  in  jecore  animaUs  innumera  iiint  vaik  ad- 
modum  exilia ,  quaj  in  varios  truncos  definunt  :  ex  iis  aHa  fanguinem  jecori 
adferunt ,  aUa  in  truncum  vens  cavx  revehunt :  ita  fere  in  femine  exiUa  funt 
vafa  qux  fuccum  a  plantula  in  lobos  perferunt ,  aUa  a.  lobis  prxparatum  fuc- 
cum  in  plantulam  refemnt. 

Veriimutplancarum  ortum  &  vegetationem  cum  animaUum  ortu  confera- 
mus.  Utanimames  primum  aUmentum  ex  materno  fanguine  qui  in  placenta  ej):- 
cipirur ,  ica  plantx  fuccum  e  lobis  accipiunt.  In  animalibus  fanguis  c  placenta 
pervenam  umbilicalem  in  jecur  ,  hincincor,  tum  in  partes  omnes  corporis 
perfertur ;  ac  rcliquum  fanguinis  in  placentam  ipfam  per  arterias  umbilicalf  s 
huic  alenda;  revehicur  :  ficaqua  in  lobis  feminiscucurbita:  excepta  in  plantu- 
lam  commeat ,  eamque  alit,  &  auget  :  quod  reliquumeft,  in  lobos  remeat, 
ut  iis  ficaUmento.  Quare  neceire  eft  uc  aqua  ex  lobis  mplantulam  per  dudkus 
quofdam  penetrer,  cumpars  tantumloborum  humore  perfufafuerit,  fimul  & 
;iter  pateat  cx  plancula  in  Iobos,qui  in  magna  folia  augenrut  :  nec  facilc  lo- 
•borum  &  plantuli  nutritio  expUcari  poteft  per  raram  8c  fpongiofmi  eorum 
iabftantiam. 

-  Neque  enimverifimile  putat  Vir  doftifH  lobos  feminis  aqua  tantummodo 
qua  mndet,  nutriri  :  cum  pars  eadem  qua:  fuccum  pr.^parat,  &  coquit,  eum 
non  poditin  fuam  (iibftanciam  convertere  ;  nequeeadem  pars  fuccum  recipit , 
&impeiUc.  Quanquam,  ut  aliis  facis  probabiliter  videtur,  nihil  hic  opus  fit 
coiiione  ,  aut  fermentatione  :  cum  fjftulae  exiles  adnwdum  feligant  idoneu^ii 
fuccum,  qtiicum  fitiners  &  infipidus,  diluerepoteric  fermentum  ,  fed  cx  infi- 
pido  adtuofus  non  fiet.  Deinde  aqus  rooleculs  non  fant  prima  clementa ,  aut 
prinTa:<itomorum  concreri6nes:undeeaeUcdiltblvi  potruntafubtiliflimis  fibris, 
aut  fifhilis  ,  qnarum  orificia  (nbeunl  li  fucci ,  qui  iis  apta  funt.  Quod  utique  fic 
cribri  potius,  qiumfermenti  cu^ufdam  aidione.  Nam  fermentum  inftarflam- 
ms  deftrait  potuis ,  quam  artificiofe  congukinet ,  &  cxco  quodam  modo  vim 
faam  exerit,nec  vi  illius  fermenti  alimentum  in  plantae  fubftantiam  converticur. 
Novaquidem  compofuiofieiiuon  poteft.nifi  priore  deftru<5ta:quod  neceflita- 
te  quadam  mechanica  eflicitur  :  fed  adivino  Atchicefto  ea    fuic  difpofita,. 

Nnn  ij 


470  PHYStCM    PARS   SECUNDA. 

Veii^m    ni    ali*    pergamiis   cxpcrimenta. 

Eiufdem  planta  quaEd.m-i  radices  aquae  funt  immerfre  ,  cum  reliqusB"  extra 
aquamextarent :  quae  tnmen  ut  radices  intra  aquam  demerfe  increfcere  vL- 
fx  funt,  &  novas  fibrasemitterr.  Q^od  fieii  non  potuit ,  quinaqua^radici- 
bus  mididis  in  truncum  per  nodum  intermedium  confcendcrit,  atque  a  trunco 
inradiesextra  aquampofitaspcr  du(ftus  ,auttubulos  idoneos  defluxerit.  Nec 
aliter  partes  r.idicum  aqua  madentes  nutriuntur  ,  quam  quaeextra  aquam  ja- 
cent  :  cum  fcilicet  fuccus  a  truncoineas  rcfluitjam  rite  percolatus. 

Eademcftratio  plantae  a  terra  cum  radicibus  avulfx,  &induosramos  divi- 
(x :  nam  fi  unius  rami  extrcmum  aquz  immerfum  fuerit ,  planta  diu  integra  & 
viridis  permanet ,  &  interdum  folia  in  ramo  altero  germinant ,  ciim  alia  plan- 
ta  ejufdem  generis  &  eodem  tempore  avulfa  ftatim  marcefcat. 

Id  ipfum  demonftrat  vegetatio  arborum ,  quae  ex  ramis  in  lerram  demiflis 
nafcuntur :  cum  enim  ramus  falicis  aut  vitis  inflexus  in  terram  demitlitur ,  dc 
tadiccs  agit,palam  eft  fuccum  a  trunco  ad  radices  delabi,8c  a  radicibus  in  trun- 
cum  remeare.  Idque  eft  manifeftius  in  dumis ,  &  plantis ,  qu«  ex  ramorum  api. 
cibus  radices  emictunr. 

Succus  omnis  qui  foris  advehitur,  non  per  folastadices  afcendit-in truncum , 
fed  etiam  magna  ex  parte  dcfcendit  ad  radices  :  hoc  luculento  exemplo  docec' 
D-  Mariotte.  In  longa  arborum  fcrie  duas  felegit  fibi  mutuo  in  cortice  coha- 
rentes ,  haiutique  arbores  carpini  erant ,  wA^o  charme ,  unius  truncum  infra 
cohaefibnem  rcfccuit :  ex  refcilfo  trunco  laterales  rami  hinc  inde  tum  fupr* , 
tum  infra  jundiuram  ineunte  vcre  &  anno  infequcnte  eruperunt ;  necfuccus 
aliundepotuitquama  fummisrecifaEarborispartibus  codeduci  :  fcd  qui  ex  ra- 
dicibus  pcr  intadtam  arborem  fuccus  fublatus  fuit  incorticum  junfturam,  at- 
quchinc  in  irunci  abfcidi  partem  fuperiorem  ramis  ,  &  foliis  alimcnto  fuir. 
Quodutique  evincit  non  fuccum  omnem  a  radicibus  in  truncum  furfumferfi, 
fed  eum  magna  ex  parte  4  ramis  &  foliis  dcorfum  labi. 

Vcriim  id  tot  cxperimentis  &  rationibuS  demonftrat  D;  Perrault ,  ut  vix 
uUum  dubitationi  locum  relinquat.  Idque  apertius  fiet  fi  intento  animo  quae 
omnibus  funt  in  confpcftu  contcmplemur.  PrimihTi  enim  plerarque  arbores  fb- 
liis  nudatae  emoriuntur ,  utin  moris  quandoque  accidit,  cum  nutricndis  bom- 
bycibusfuis  foliis  fraudantur  :  qnod  fuccus  infoliis  pene  ut  in  radicibus  pcr- 
colctur.  Unde  fi  vitis  palmitem  fiiis  foliis  ajftate  nudavcris ,  uvs  nunquam 
maturefcent ,  quod  fuccus  h.  foliis  redux  fruftui  nutricndo  fcrviat  :  hinc 
iivae  folicxpofitaE  dummodo  foliapalmitisnon  detraxeris,  admaturitatemper- 
ducuntur.  Folia  enim  ut  radiccs  totius  plantula:  alimentum  prarparant ,  nec  fuc- 
cum  tantummodo  qni  e  radicibus  afcendit ,  fed  etiam  cum  qui  ex  rore  ,  aere 
humido  &  pluviis  extriiifecus  accedit,  excoquunt,  &digerunt  Hinc  meloncs 
fub  campanis  vitreis  citiiis  nwturefcunt ,  quam  ubi  aeri  exponuntur  ,  &plu- 
•via:  :  nam  folia  humorc  perfnfi  cum  rite  prae^^aratum  fruftui  tranfmittun^ 
Unde  in  .^gypto,  &  aliis  in  locis,  ubi  r?ro  p'uit,  ros  eftuberior,  quem 
folia  excipiunt  :  fic  vapores  qui  ex  fimo  equino  afcendunt  in  campanam 
vitream  ,  in  teneras  melonum  ,  aut  aliarun  plantarum  foiia  recidunt,  vi- 
rorem  foliorum  tuejicur  vel  in  «cftu  maunio  :  ac  ^etra£);a  campana  ftacim 
labafcunt. 


DE    PLANTIS.  +71 

Succum  a  foliis&tamisin  truncumreducem  plerique  arborum  morbi  de- 
monftrant.  Unde  enim  rami  prx  vifco  tabefcunt ,  &  arbor  ipfa  mufco  obduila 
languefcit ,  nifi  ob  cam  rationem  quod  fuccum  a  foliis  &  extremis  refluum  in- 
ficiant.  Nam  detrado  vifco  ramus  mali  melius  fe  habet ;  &  mufco  abrafo  arbot 
velut  fcabie  fanata  quae  fuccum  per  corticis  fibras  refluum  inquinabat ,  fit  vege- 
tior,  Nec  quicquam  eft  caufx  cur  arbores  fepe  moriantur  ,  cum  iis  infociabiles 
furculi  inferuntur :  nifi  quod  fuccus  a  foliis  &  ramis  per  furculum  redux  minus 
trunci  &  radicum  poris ,  aui  tubulis  fit  accommodatus.  Unde  fxpe  accidit  ut 
radix  priiis  male  fe  habeat ,  quam  ramus  infitus.  Cum  recentes  ramos  arbo> 
rum  dente  recidunt  pecudes ,  tum  fspe  arbor  emoritur  aut  languefcit ,  nifi  ero- 
fus  furculus  abfcindatur:  quod  fuccus  in  parte  exefa  infedus  inftar  gangrenaE,uti 
fere  in  animaUbus  circulatione  fua  reUquum  fuccum  inquinet. 

Cum  cortex  atboris  in  orbem  fedus  eft  ,  fspe  corticis  ftiperiotis  limbus  in- 
tumefcit ,  ut  in  nonnuUis  arboribus  fe  expertum  teftatur  Malpighius :  ifque  hoc 
pene  uno  argumento  perfuafus  fucci  circulationem  in  plantis  ut  in  animaUbus 
fieri  exiftimat.  Atque  id  extra  omnem  dubitationem  pofitum  putem  ,  fuccum 
ab  extremis  plantx  ad  truncum  &  radices  reverti,  idque  in  plantis  fucco  tur- 
gidis  manifeftum  eft.  Nam  ineunte  vere  cum  fiicco  turgcnt ,  magnam  Hquoris 
crudi  &  aquofi  copiam  praebent :  ut  in  vite  cernimus.  Sic  in  betuta ,  vulgo  bou~ 
leau ,  cum  menfe  Martio  cortex  perforatur  ufque  ad  lignum,  tum  aqua  uhe- 
rioreffluit,  quamutdiureticam,  &arenofis  utilem  commendat  Helmontius , 
eaque  cito  corrumpitur,  nifi  diftilletur  ,  aut  fuperfufo  oleo ,  utin  vino  fieri 
folet ,  confervetur.  Huncporro  fuccumnon  efle  nuttitium  hinc  fuaderi  poteft  , 
quod  nuUum  arbor  ex  uberiori  iUius  Uquoris  effluxu  detrimenmm  patiatur,  De- 
nique  liquorem  ab  extremis  ramis  profluere,  hinc  palam  fit ,  quod  fedo  cor- 
tice  in  duobus  locis  ,  aqua  ubertim  ex  fuperiore  vulnerc ,  parce  ex  inferiore  ex- 
ftiUetur.  Deindenon  exramistantum,  aut  trunco  is  Uquor  effluit,  cum  vul- 
nus  alte  ic  ufque  ad  lignum  infligitur ,  fed  etiam  radice  refeda  ubertim  erum- 
pit ;  nec  propterea  arbor  ipfa  languefcic ,  quod  fuccus  iUe  non  fit  nutritius ,  nec 
perradicesad  cruncum  afcendat.  Nondiffimile  quidiiam  in  plantis  qus  fucca 
coloraco,  autladte  turgcnt,  cernere  eft  :  nam  aquofiis  fuccus  c  fumma  partc 
delabicur.  CheUdonium,  vulgbecUire  ,  prope  terram  abfcilfum  eft;  parsfum- 
ma  pbncae  aqaa:  immerfa  ,  incerjedis  aUquot  hoiis  fucciis  crudus  &  aquofus 
ex  p.irce  inferiori  cffluxit  ,cum  ex  ea  partequs  adhuc  cerroc  adhjerebac,  parum 
fucci  led  magis  coloratimanaverit,  Unde  ejufmodi  planti,ut  tiihymaU,  cum  ar- 
ftiori  vinculo  in  meJio  caule  confttinguntur ,  fupra  Ugaturam  intumefcunt  : 
quod  fuccus  in  radices  remeans  plerumque  per  tubulos  in  cortice  aptatqs  re- 
vehatur ,  dum  fuccus  nutiitius  per  fibras  interiores  a  radice  efFertur. 

Vix  tamen  id  decerni  poteft  per  quos  dudus  uterque  fuccus  perferatur.  An 
fortc  fuccus  aUmentitius  per  fibras  Ugneas  furfum  toUitur,  per  utriculos 
aut  membranofos  du£|:us  deorfum  relaoitur.  Cum  plantse  ferulaceac'  fucco 
funt  turgids  &  tranfverfim  fecantur  ,  tubus  cavus  fibns  Ugneis  Sc  redlis  con- 
ftat :  hos  membrana  fibrofa  Sc  dura  obducit ;  inter  fibtam  ligneam  &  membra- 
nam  fuccusdenfior  &coIoratus  confpicicur  -,  eaque  membrana  inftar  tnbuU  ap- 
paret ;  inter  eos  tubulos  fubftantia  quxdam  fpongiofa  confpicitur ,  quam  re- 
plet  fuccus  aquofus ,  fluidus  ,  &  excolor  ;  atque  is  contextus  ex  fibris ,  quas 


47i  PHYSIC^    PARS  SECUNDA. 

membrans  dnriores  involvunt  fpongiofis  intctftitiis  diftindlx,  acaule  ad  ra- 
mos ,  &c  A  lamis  ufque  ad  extrema  filamenta  qna  implexu  luo  formant  folia.,. 
continuatur. 

Qnamobrem  id  videtitrprobabilehumorem  mitritiumtubuliscontineri  ;  li-, 
quorem  vero  qui  partem  f^ioj  giofam  replet ,  eum  elfe  qui  ad  radices  rcmeat, 
&  obice  oppo  to  ut  de  I  gntura  diximus,  tumoreni  cfficit.  Id  clarius  patct  in  fo- 
lio  alocs  adirrodunictairoihoGquippe  tranfverfim  feilum  partem  mediam  & 
craflamex  fubftantial^ongiola  confl  t>!m  exhibct ,  quam  infinifz  membranu- 
loE  confufo  ordine  p(  rmift.x ,  &  infipido  humore  referta:  procreant,  quarque  for- 
fitan  funt  Malpighii  facculi ,  vel  utticuli.  Hanc  (ubftantiam  raram  viridis  cor- 
tex  tegit  ex  redis  fibris  compofitus ,  quic^ue  fuccum  fubflavum  ,  &  vifcofum 
&  amarum  continent.  Sefto  infra  caput  papavere  ,cum  maturefcit,  c  caule 
faccusalbus,  ex  eaveio  parte  quae  capitieftproxima,  flavns  erumpit  :  adeo 
in  difcolores  illi  fucci  eorum  diveifitatem ,  qujecunque  ea  fit,  &  contrarios  mo-' 
uis  plane  deitionftrent. 

In  veteris  querciis  cortice  contextus  filorum ,  radicum  capiUitio  non  diflimi- 
lis  apparet :  tenuiora  ex  cradiorvbus ,  ut  venulaE  ex  majonbas  ramis  oriimtur ;. 
«furiores  fibras  aliac  molliores,  qiKCque  fpongiofam  cfficiuntfnbftantiam,  te- 
gunt :  ac  vetifimile  eft  eandem  elfe  ftrufturam  cujufqxie  corticis  :  fed  aim  ve- 
riTftate  fibriC  induruerunt  ,  &  pars  fpongiofa  penecorrupta  eft,  difcrimen  in- 
terutrafque  eft  apertius.  Itaque  illud  non  abhorret  a  vero  ,  fuccum  nutritium 
per  cradiores  fibras  ,  tanquam  per  arterias  propelli :  quodque  e  fucco fupeicft , 
per  fpongiofam partem  revehitur,  tum ut  radicibus  fitnutrimento,  lum forte  ut 
meliiis  excoquatur.  Et  quidem  negare  non  pofliimus  quin  radices  c  trunco  pen- 
deant,  ntex  eo  alimentumpetant :  nam  cum  refefti  trunci  pars  fuper  terram 
extat,  vigent  radices,  &  furcuhc  truncofuperftitefruncantur.  Atfiintra  ter- 
ram  troncus  abfciftlis  fuerit ,  tum  pereunt  radices ,  Hcet  fiiccum  a  terra  defu- 
mant.Underadices  quandoque  ulmorum  niuros  perforanr;  qu£  fi  refecentur 
&  a  trunco  feparentur ,  ftarim  emoriuntur.  Cum  una  ex  majoribus  radicibus  de- 
tegitur ,  tum  cortex  indurefcit  ,  fad;o  vulnere  furculus  infitus  adolefcit;  hiiic 
nutriendo  non  folume  radicefuccus,  fed  potiusqui  ex  trunco  deiabitur  ,  ido- 
rcus  videtur. 

Quo  autem  diverfos  fuccos  per  diftinftos  tubulos  traduci  palam  fieret ,  ra- 
mulus  uhni ,  &  enodis  trium  fere  digitorum  fic  refedlus  eft,  ut  utrique  parti  ap- 
tari  poftet  parvum  infundibulum  cereum  :  aqua  per  infundibulum  fuperiori 
parti  'ptatum  tranfmifla  furculum  penetravit ,  fed  fpiritus  vini  ex  ea  parte  fub- 
ite  non  potuit :  contra  aqua  alteri  infundibulo  impofita  furcuhim  non  fubiit : 
hunc  autempervafit  fpiritus  vini.  Inaliis  arborum  generibus  idem  pene  fuit 
txperimenticxitus  :  ex  quoidconficitur  aquofum  fuccum  expaite  fumma  dc- 
fcendcre  ,  fuccum  magis  fpirituofum  furfum  ferri.  Atque  hinc  fapienter  admo- 
net  fabros  Hgnarios  D.  Perrault ,  ut  trabes  &  tigna  qu.T  fnrfum  eriguntur,  non 
in  eo  quem  a  natura  habuere ,  fed  in  contrario  fitu  collocentur  :  fic  enim  aqua 
non  fiicile  ligni  meatus  fubibit. 


CAPUT 


D  E  P  L  A  N  T  I  S.  47J 

C  A  P  U  T    V. 

De  fUntAmm  Analyp. 

AC  deanatomia  plantarum,ortu,  vegetatione,  nntrltione  paulo  uberius 
quam  folcutPhilorophi  egimus,quod  resfit  fpeculatione  digna  ,  &  no- 
ftra  quidem  astate  dihgentiffime  pertraftata.  Nunc  illud  ad  vitx  ufus  &  fani- 
tatis  prasfidium  maxime  requititur ,  ut  planiarum  natura  &  Vires  perfptftat 
habeantur.  Utrumque  ufu  &  obfervationibus  confequi  polfumus ,  dummodo 
ratio  ipfa  experimentispracluceat.  Quareut  (brpium  naturae  &  afFcdliones  ut- 
cumque  cognofci  poffint ,  earum  analyfis ,  feu  in  ptincipia  ex  quibus  confti- 
■tuuntur  ,refoUitioeftinftituenda;  fic  enim  quid  in  lis  potiflimum  dominetur, 
quid  habeant  commune  ,  in  quibus  inter  fe  diffideant ,  conjefturis  fUttmaire- 
quemur.  Atquehuic  rei,utomniumpenequ.x  iu  Phyfica  inveft'g-iri  poffiint, 
«tihffimx  &  pulcheriimae  cum  in  tegia  Academia  plurimum  ftudii  &  operxim- 
penfum  fuent,  quoufque  hic  labor  pervenetit,  quid  utihtatis  hinc  fpcrari 
poffit,  id  utique,utaUa  plurima  quae  ad  botanicim  pertinent ,  Vir  ClarilH 
Z>.  Dodard  in  eleganti  opufculo  diUgentiffime  eft  executus  :  nos  ea  tantum- 
qu2  ad  plantarum  analyfim  fpedant ,  excerpemus. 

Ac  primum  una  quadam  &  univerfah  ratione  qua?  dirierfas  ftirplurh  partcs 
&  diftin«^iores  &  minus  aUeratas  exhiberet,  utcndum  fuit :  fic  enim  &  faci- 
lior  &  tutior  inter  eas  fit  comparatio,  Itaquevafi  amplo,  aut  vitreo,aut  ttfta- 
ceo  quod  rotortam  vocani ,  cuique  vas  rctundum  &  amplum  aptatum  eft,plan- 
ta  imponitur  ,  leni  admodum  igne  fub  initium  fubjedto  :  adeout  vix  retorta 
incalelcere  videatur  jtumeo  fenfimauftodum  aliquis  liquor  exftilletur.  Idem 
caloris  graduscontinuatur,  dum  ceflet  diftillatio;  tum  liquor  feorfumfervatur. 
Igne  per  gradus  audio  alius  fubinde  liquor  extrahitur,  &  ita  15  dieium  fpntio 
i^nis  fenfim  augctur,  acrecipiens  idemtidem  evacuatur  :  cum  igne  ad  lumnuim 
aufto  nihil  ampliusliquoris  exftillatur,  catbo  c  vafe  detrahitur  ,  quo  in  cineres 
redadlo  fal  elicitur.  Ea  quidem  methodointerdum  hi  liquores  exeunt  :  fpiritus 
acerrimus  qui  primo  calorisgradu  erumpit,  vcrum  in  paucis  plancis  id  ufuve- 
nit ;  oleum  fubtile,  quod  eirentiale  vocant.five  id  foHcarium  fit,  five  cum 
aquapermiftum  •,  hocutique  inplamis  aromaticis  plerumque  fe  prodit :  inter- 
dum  eciam  fpiritus  (ulphurei  ,qui  fipore  quo.^am  acriori  pisedici  func,  primum 
exeunt  Sed  phlegma  infipidum  ,  idque  copioiiim  plerumqu  ■  ante  omnia  di- 
ftillari  folet ;  tum  fpiritus  acidi,  mixti .  urinofi  ,  liqueinccrdum  cum  acidis 
permifti  files  volaciles ,  olea  nigra  &  fatida  ex  ordine  cxtrahuntur.  Tandem 
Sal  aut  lixivialis ,  aut  fUinus  ecintribus  cUcitur  ;  ille  lixivii  ,hic  faliscommu- 
nis  fiporem  prx  fe  fert  i  ille  in  humido  acre  exlolvitur ,  ut  fal  tartari ,  hic  non 
item. 

Sal  ut  idemtidem  monuimus,  fulfureus  eft  ,    aut  acidus  :  \Ve  nihil  habet 

acidi  &  cum  fulfureis,  ut  cum  oleo  &:  pingucdine  facile  confociatur.    Ifqiie 

aut  fixus  eft ,  ut  (al  tartari ,  quiiiue  ex  cincriDus  eruitur ;  aut  volatilis ,  qualem 

urina,  finguis ,  ^ornMa  ,  &  pnrces  quaequ/  aiimalum  fiippcditanr. 

Liquor  {piiituofus  dicitur,qui  iapote  manifefto  pricditustft  :  cumque  fapor 

Tom,  II,  O  o  o 


4^4-  PHYSIC.C    PARS     SECtTNDA. 

ille  cftin  lignis ,  liquor  ipfe  fpiritus  nomen  accipit ;  cum  fenfum  caloris  lingti^ 
imprimit ,  tum  fpiritus  acer  dicitur  ;  fulphureus  ubifapor  illius  fulphureo  iali 
efl:  affinis  ;  falinus  cum  lalis  mirini  faporem  refert :  cum  faporiUe  eft  vehe- 
mcntior,  urinofus  appellatur;  niixtus,  qui  ex  fulphureo  &  acido  componiturj 
ardens  qui  eft  infl.immabilis  &:  aquofus ,  hoc  cft,  qui  cum  aqua  mifceri  potcft, 
ut  fpiritus  vini. 

Ex  omnibus  plantis  hse  omnes  fubftanti<T  extradtx  non  fuerunt:  ex  paucis, 
ut  diximus,  fpiritus  ille  accrrimus  prodiit ;  ex  elleboro  tantum  ,  elleboraftro, 
croco ,  &  veronica  is  fpiritus  ftatim  exire  vifus  cft,  Ex  omnibus  &  folis  aroma- 
ticis  oleum  illud  leve  &  fragrans  ,  eflbntiale  vocant ,  exftillatum  fuit :  ac  faci- 
le  crediderim  id  pecuUaribus  vafis,  in  cortice  potiflimum  &  fohis  plantarum 
contincri.  Vix  phlegma  omnis  faporis  aut  fulphurei,aut  acidi  faltem  occulci 
expers  egreditur ;  plures  fpiritum  illum  ex  fulphureo  Sc  acido  mixtum  non  prx- 
buere. 

Juniorcs  planta;  ut  plurimum  minus  acidi ,  pkis  urinofi  fpiritus  fundunt : 
quanquam  interdum  aliquiseftexceptionilocus.  Sic  folia  laftucs,  cum  adul- 
ta  eft,  &  in  grana  fe  effundit,  &citius  5c  ubcriores  liquorcs  fulphureos  prs- 
bent  Ex  caulibus  &  radicibus  nunquam  fere  filvolatilis  concretus,  feu  falij 
fpecie ,  fa^pe  ex  foliis  elicitur :  in  foliorum  fucco  plus  fulphurci  Sc  minus  aci- 
di  ineft ,  quam  in  fa^cibus  &  velut  in  amurca  foliorum  ;  nam  partes  folii  fibro- 
fs  &  lignea:  plus  acidi  ,minus  fulphuvei  darefolent.  Sic  in  caule  &  radice  ma- 
jor  eft  acidi  copia,  quam  in  foliis  ipfis  :  In  floribus  etiam  odoriferis,  ut  in 
narciflb  junci  folio  ,  vulgo  joK^iiille,  imgna.  eft  vis  acidi :  aquofi  frudus ,  uc 
poma,&prun3,  vix  ullum  fulphureum  liquorcm  dedere. 

Ex  feminibus  ac  potiffimum  e  granis  tritici ,  hordei,  leguminum  multum  olei, 
&  fpiritus  urinofi  ,  parum  cinerum  &  falis  fixi  extrahitur:  ex  aquofis  frudlibus 
multum  acidi ,  perparum  olei ,  &  cinerum  &  falis  elicirur :  fcd  carbonum  ma- 
gna  eft  copia  iique  vix  calcinari  poiruiit.  Sxpe  evcnit ,  ut  fulphureus  fpiritus 
primum  exeat,  qui  diftilationis  progrclfu  fenfim  minuitur,  dum  acidus  fepro* 
dat,  qui  femper  augetur ,  donec  fpiritus  urinofus  &fu!phureus  fui  copiamfa- 
ciat.  Raro  acidus  primum  egreditur  ;  la:pe  acidus  cum  urinofo  pcrmifius  ex"t: 
oleum  nigrum  Sc  fil  volatilis  concretus  poftrcmo  &  fimul  extrahuntur.  Mixti 
fpiritus  poft  acidum  Sc  anteurinofum  exflillantur. 

Cum  autem  liquores  qui  ultimo  cxeunt ,  magna  ignis  vi  protrufi  multum  im- 
mutentur,alia  eft  excogitata  ratio  qua  puriores  eliciantur.  In  propriis  fuccis  ma- 
ccratxplanta;in  locis  lubterrancis  per  aliqnot  menles  funt  aircivatx,  aut  iii 
calorc  fimi  equini  di^cftx :  plantx  aromnticx  proprium  odorcm  non  cxuerunt: 
fcd  aquolx  odorem  vel  acidum ,  vel  lulfureum  Sc  frac.dincm  putrcdini  proxi- 
mam  contraxcrc,&eafdempartes,  autliqnores,  de  quibus  diximus  ,  fcd  noii 
eodcm  ordine,  Sc  cum  iifdem  conditionibus  prxbuerunt.  Aqua  infipida  ex 
nulla  profluxit ;  nullus  fuit  liquor  fiporis  fenfibilis  cxpers.  Interdum  primo 
ignis  gradu  exiit  liquor  ,  qui  in  priori  analyfi  mngna  vi  'ignis  cgrcditur ,  cum 
fcilicct  fpirituifalis  admiftuscftjrvckcntiamcreat :  quod  maceratione  pnrtcs 
magis  impcditxexpediantur.  Idque  in  plantis  hnmidioribus  ut  info!ano,vulgo 
/►?  f/iorelle,  comiSjit ,  non  in  iis  quxadtuofis  principiis  abundant :  quod  mnjoc 
tacci  copiafoJidiores  partes  qux  in  illis  plantis  lunt  teneriorcs,  altius  penetret. 


DE    PLANTIS.  47J 

Omhes  pene  plantae  hac  ratione  praeparatx  citius  liquores  acidos ,  aut  fulfu- 
reos  protulerunt ;  diutiusliquores  ita  prxparati  integri  perftiterunt,  qusmqui 
ex  crudis  &  on  rraceratis  plantis  exierunt.  Plus  ialis  volatilis  quoque  fuppe- 
ditant ,  nec  n  inus  tamen  filis  fixi  ecarbonibus  eruitur. 

Itaque  liquoves  omnes  aquofi  ,  qui  fcilicet  cuni  aqua  facile  commifcentur-, 
aut  (unt  infipidi ,  autacidi,autfulfurei ,  aut  urinofi  aut  mixti :  prxcipi.a:  eo- 
rum  affeitiones  faporibus  continentur,  qui  confufe  admodum  lolo  gulhi  iii- 
dicantur.  Qiiare  aiia  fuerunt  adhibenda  criteria  quibus  faporcs  etiam  infenfi- 
J>iles  dijudicari  pofTent, 

Primum  &  prjscipuum  criterium  eft  fuccus  heliotropii,  vulgo  tornefol ,  quem 
acida  omniarubro  colore  inficumt.  Secundum  eft  fubhmati  lolutio,  quam  fv 
les  volatiles  albo  colore  tingunt,  ut  fixi  in  (ubflavum  auc  fubrubrum  conver- 
tunt.  Tertium  ficchari  Saturni  folutio,  quam  lal  marinus  conturbat  &  in  album 
colorem  pr.xcipitat.  Quartum criterium  eft  vitriolici  Germanicifolutio,  quam 
fales  mixti  rubro  colore  tingunt. 

Inter  eos  qui  manifcfte  fe  produni  fapores ,  nullus  heliotropii  folutionem 
cubro  coloretingit  pra:ter  acidum ,  nullusfublimatilolutioniladeumcolorera 
cOnciliat  priter  lulfureum  :  unde  fi  qui  liquores  cos  effedlus  procreant,  acido 
aut  fulfure  non  carent.  Ac  fi  qui  liquores  acriorcs  aut  urinofi  heliotropium  ru- 
bro  colore  perfundunt ,  ii  fme  omni  acido  non  deftituuntur :  namfalis  fulfu- 
rei  adje£lionenaiivus  &  cxruleus  color  heliotropio  redibat ,  dum  (al  ille  aci- 
dum  prioris  liquoris  deprimebat.  Unde  ubi  liquor  aut  heliotropio  (librubrum, 
autfublimato  fubflavum  colorem  conciliat,  in  progrelTu  diftillationis  mdgis  ac 
magis  id  colorat ,  dum  manifeftus  (apor  appareat.  Quoties  deniquc  acidum 
quidaut  fulfureum  aquae  ita  admiftum  fuit,  ut  nullus  fapor  percipi  polfet,  to- 
iiesheliotropiumrubefcere,&  (ublimatum  nonnihil pallefcerc  vifum  eft, 

Sicfalis  marini  vel  minimaadmiftioin  liquore,  qui  alioqui  nihil  ejufmodi 
folet  efficere,  faccharum  Saturni  turbat ,  quod  plures  aqux  infipidx  &  diftil. 
lata^non  efficiunt,quamvis  aceti  vim  ut  aqua  communis ,  polTent  infringere: 
adeo  ut  acetumdebilicarumcalcem  plumbinonvaleacampliusfuftinere.  Quod 
aqua  communis  id  rurbare  foleat,  id  force  in  caufa  eft,  quod  (alis  communis 
non  omnino  expeis  videatur.  Unde  aqua  puteorum  magis  id  praccipitat^quam 
aqua  fluminis ,  quod  in  illa  plus  fic  falis  quam  in  aqua  Sequanae  v.  g.  tametfi  fa- 
teor  hoc  criterium  minus  patere  quam  reliqua,  Nam  heliotropii  tindura  majo- 
jore  rubedine,  qusad  flavum  magis  accedit,  imbuitur,  quo  liquovi  acidiori 
admifcetur  ;  adeo  ut  vel  gutta  acidi  hquoris  fatis  magnam  folutionis  partem 
tingat.  - 

Nec  minus  esquifitum  de  liquorum  nacura  &  fapore  ex  fublimaco  judicium 
capimus.  Nam  ubi  fulfureum  dcbile  eft ,  pallidum  colorem  fublimato  impertic, 
fortius  lafteo  colore  id  tingic,  &:  fenfim  praecipicat  ■,  ubi  mulcum  viget  ful- 
fur  I  m ,  cum  repencinam  inducic  prscipicacionem.  Cum  denique  fulfureura 
fortius  eft ,  lolutionem  fublimati  coagulat.  Sicc^ue  quatuor  gradas  in  fulfureo 
diftinguimus.  Nec  fere  id  criterium  fallic ,  etiamfi  parvam  liquoris  fulfurei 
parcem  admifceas.  Cum  admodum  debile  eft,  faspe  non  ftacim,  fed  interje- 
fto  cempore  opali  colorem  inducic. 
Spiricus  urinofus  cum  admodum  debilis  eft ,  aliquot  in  fpiritu  falis  bullas 

Ooo  ij 


47«  PHYSIC^    PARS   SECtJNDA. 

aereas  excltat  ;  majorem  agititionem ,  &  fremitum  quemdam  fortior  fpiritu» 

indiicit :  fed  qui  fulfureo  &  volatili  fale  abundat ,  cum  fpiritu  falis  ftaiimeffer. 

vefcit. 

Sic  fpiritus  urinofus  cum  fpiritu  vini  permiftus  fnepe  falinas  concretione» 
cxhibet ,  cum  fcilicet  ita  fale  volatili  ditefcit ,  ut  eo  quafi  fatietur :  unde  aqua 
qua:  hujus  falis  eft  vehiculum,  cum  fpiritu  vini  confufa  tantam  falis  copianj 
exfolverc  non  poteft ,  &  partem  in  moleculas  praecipitat :  ut  evenit  in  aqua 
fale  marino  &  alumine  fotta,  ubi  cum  vini  fpiritu  permifcetur.  Nec  tamen 
qui  guftu  judice  fulfureum  magis  fapiunt  ,  ut  Uquor  folani ,  iidem  continuo 
cum  fpiritu  falis  effervefcunt ,  ea  quidem  effervefcentia  quandam  naturs  di- 
verfitatem  videcur  inducere. 

Sacchari  Saturnifolutionem  acididima  quatque  non  turbant,  ea  tantummo. 
do  huiccandorem  afFerunt,  qua:  nihil  fere  habent  fulfurei ,  ut  fpiritus  faUs  , 
vitrioli.  Qui  ex  melle  aut  faccharo  fpiritus  acidi  eliciuntur ,  eam  folutionem 
non  turbant. 

Qni  liquores,  ex  fulfureo  &  acido  non  ita  exquifite  aut  intime  permiftis  com- 
ponuntur  ,  vim  fuamin  folutiones  heliotropii  8c  fublimati  fimul  exerunt. 

Solutione  vitrioli  Hungarici  mixtus  quidam  fpiricus  rubefcit.  Non  id  effi- 
ciunt  liquores  acidi  qui  initio  diftillantur  ,  fed  ii  tantum  qui  urinofum  fpiri- 
tum  proxime  antecedunt  jiique  funt  acidiffimi ,  &  intenfo  rubore  folutionem 
heliotropii  perfundunt :  plures  ex  iis  acerbi  funt :  fed  multi  liquores  acerbi  id 
non  effecerunt.  Is  icaque  effedlus  non  fo!i  acido  quantumvis  penetranci ,  fed 
pocius  exquifitx  &  intimre  cuidam  acidi  &  fulfurei  miftioni  cribuendus.  Qui 
acidiores  funt  liquores  viridem  vitrioli  colorem  augent  &  magis  faturum  efti- 
ciunt.  Quod  autem  fpiricus  mixci  qui  rubore  inficiunc  folucionem  vitrioli, 
ex  acido  &  fulfureo  componantur ,  ex  ipfa  redtificatione,  feu  icerata  &  leni 
diftillatione  manifeftum  fuit.  Nam  liquor  fublimaco  candorem  pracbuit;  aci- 
dum  quoquepracbuerunt,cujuseffedlus  in  heliotropio  confpicui  fuerunc. 

Cumque  eam  compoficionem  acidi  &  fulfurei  ars  imitari  facile  non  poffit, 
aut  intima  eft  illa  miftura ,  aut  interjeftu  alicujus  tertii  acerbi  perficitur.  Ita- 
que  liquoribus  acidis  parum  decoftionis  aeacix,  gallarum ,  &  corticis  mali  pu- 
nici  adjpdum  eft,  tnmque  hic  liquor  purpureo  in  rubrum  vergcnte  tinftus  ap- 
paruit  :fors  etiameftut  nonnihifolciin  iis  fpu-itibus  mixcis  delicefcat.  Sicli- 
quor  ille  ex  certis  feminibus  &  lignis  excillacus  non  parum  olei  nigri  incer- 
dum  concinet,  Unde  addicione  aqua;  cx  i  i  unciis  hiijiis  liquoris  e  tritico  di- 
ftillati  tres  uncis  &:  quatuor  drnchma:  nigii  oiei  prodierunt.  Qnin  &  alii  hu« 
jus  generis  liquores  omnino  excolores  poft  redificacionem  nonnihii  olei  ex- 
hibuere :  adeo  uc  fuipicnri  liceac  olei  admiftionem  ex  parte  caufamhujus rube» 
dinis  in  vitriolo  effe  polle. 

Quod  fpedat  ad  oleum  crafTnm  &  foetidum,  jamin  Phyfica  generali  innut- 
mus  id  fxpius  cum  aqua  deftillatiim  ,aquam  qux  diftillatione  pro  uxit,  fale 
volatili  imprxgnatam  ,  folutioni  fublim.-ici  album  co!or?m  tribuilff  :  hujus  olei 
fojcorem  imminucum,  levius  itidem  fadtum  ,  poft  finguLis  diftiil.uiones  infi- 
pidi  carbonis  fpongiofi  &  levis  partem  non  fpcrnfndam  pr.rbuiire.  Nec  du- 
bium  eft  quin  carbones  mnlco  olco  auc  m.iceria  inflammibili  conftenc,  cum 
cineres  ppndere  adeo  fuperent.  Illam  porroiubftanciam  vcro  fulfuri  nulcum 


DE    PLANTIS.  477 

afTe  affinem  hinc  liquece  poteft ,  quod  cum  carbo  cum  {oix  nigrx  quadruplo 
pondere ,  crucibulo  operto  alternis  ordinibus ,  quod  vocant  ftratum  fuper  ftra- 
tum ,  impofitus  fuillec  ,  igne  fufionis  adhibito,  crucibulo  idemtidem  reclufo 
h»c  materia  flammam  dederit  odoris  &  coloris  fulfurei.  Hic  miftura  c  cru- 
cibulo  fublata ,  cum  induruiire:  ,  contufa  fuit ,  &c  afFufione  aqux  calida: 
hxivium  fadlum ,  inftar  fulfuris  argentum  arro  colore  infecit ;  cum  aceto  mix- 
tum  fulfuris  fumum  exhalavit ;  pulvis  quemacetum  praccipitavit,  filtro  per- 
colatus ,  &  afahbus  per  ablutionem  folutus,  deinde  exficcatus,  &  igni  ad- 
moius  flammam  concepit,  ac  forte  fulfur  illud  in  falibus ,  feu  potius  in  carbo- 
nibus  dehtuit. 

Magna  quoque  eft  inter  plantarum  feles  varietas:  Lixiviales,  ut  diximus,  in 
aere  humido  Hquefcuni ,  non  item  falini :  h'xivia  ex  quibus  faHni  concrefcunt, 
inter  exhalandum  mucilagines  rehnquunt,  non  item  fales  lixiviales,  qui 
etiam  ,  ut  diximus ,  fubhmatum  prxcipitant ,  &  colore  maH  aurei  tingunt, 
non  item  fahni,  qui  perfpicuitatem  fubUmati  folutioni  non  detrahunt :  ple- 
lique  fahni  vi  ignis  lixiviales  fiunt ,  ahi  non  item.  Sunt  qui  nullo  fipore 
hxiviah  prxditi  fublimatum  praecipitent  &  flavo  colore  tingant,  ut  fal  belh- 
dis ,  vulgo  marguerite,  Sunt  qui  filem  marinum  fapore  iuo  plane  referunr, 
ahi  perpanim  fapiunt,  ut  falerucs,  vulgo  la  roquette-^  ahi  acidi  funt  ,utfai 
plantx  qux  Afclepias  dicitur. 

Jam  ahbi  quoque  innuimus  in  fale  marino,  cujus  comparatione  ahi  fales 
dicunturfahni,  varias  fahum  elfe  difFerentias.  Nam  qux  primum  coeunt  cry- 
ftahi,  funt  magis  fulfurex  ;  qu£  ultimo  concrefcunt ,  nihil  habent  fdfurei, 
S:  cum  hquore  tartari  facile  coagulantur.  Contra  obferv.mim  fuit  in  multis 
.fahbus  hxiviahbus  ;  minus  enim  fulfureus  eft,  qui  primum  aqux  evaporatio- 
ne  concrefcit  incryftaUos:  itaquefahsabfinthiiprimx  &:  fecundx  cryrtaUi  ni- 
hil  turbarunt  fubhmatum  ,  fed  uUimo  extraftx  colore  flavo  folutionem  im- 
buerunt. 

Ex  quibus  id  efficitur  fahnos  fales  non  omnis  fulfiuei  elfe  expertes ,  uti  & 
lixiviales  acerrimi  aHquid  faHni  recondunt :  adeo  ut  hxc  duo  fint  fumma  fa- 
hum  genera  fic  inter  fe  oppofita,ut  unum  non  fit  penitus expers  aherius. 

Sic  non  abhoaeta  verifimiH  fpirituofos  Hquores  ex  aquis  infipidis  5c  aHqua 
fahs  portione  conftare.  Nam  idem  plantx  pondus  in  aperto  loco  combuftx 
femper  pUis  faHs  prxbuit ,  quam  carbo  ejufdcm  plantx  poft  di  ftiUationes,  quod 
nonnihil  lahs  in  Hquores  fpirituofos  abierit.  Quin  etiam  in  liquoribus  urinofis 
ial  volatilis  ineft  ,  &  interdum  in  cryftallos  coucrefcit. 

Mitto  ahas  obfervationes  qux  circa  analyfim  plantarum  faftx  funt,  five  ut 
fubftantia  pecuharis  extraheretur,five  ut  planta  omnisin  fuaspartes  refolvere- 
tur.  Sic  gelfimino  Ibero ,  vulgo  jafmm  d'Efpagne  ,  alembico  vitreo  citra 
ignem  ,  cujusctipiteUum  glacie  fraftaobductumerat,  impofito,  cx  14  unciis 
dux  drachmxaqu.x  limpidx  &  fuaviffimeolentisprodieruut.  Eamque  efTeful- 
fureanihinc  patuit ,  quod  fubHmatum  ladeo  colore  imbuerit. 

Omnes  quoque  Hquores  fimul  c  planta  edudi  funt ,  tum  per  iteratas  diftilla- 
tiones  feparati.V  rum  hi  omnes  ignis  veftigium  impreffum  rctinebant ;  pariim 
acidi  ea  ratione  elicitur,  quod  a  fulfuxeis  opptimatuf.  Quare  in  prima-  rcfol- 
vendi  ratione  acqoiefceuduni  videtiir. 

Ooo  iij 


H.78  PHYSIC^PARS   SECUNDA. 

Succi  extra£ti  ubi  paululum  refederunr  ,  &  cradiores  feces  depofuere ,  variis 
quoqaeprobationibus  iunr  explorati ,  &  cum  folutionibus  piaedidlis  permifti. 
Imo&  cum  v.iriisanirnalium  liquoribus,  ut  cum  iarguine  ,  lympha  ,  &  bile 
confufi.  Succi  omnes  iolutioncm  Saturni  pr£Ecioitarunt,&  acidimaxime.  Non- 
nulli  ircliotropium  rubrocolore  irifcccrunt,  utcanaceti  fuccus,  fublimati  folu- 
tionem  paua  turbariint, 

Plures  fucci  cumfanguine  aut  venofo,  autarteriofo  ^quis  partibus  commi- 
ftijfortiib  eum  coagu'arunt  jalii  acoagulatione  eum  prohibuere  :  languis  ar- 
teriarum  fortius  i  oagulari  folct ,  quam  venoius :  tamen  plures  fucci  illum  mi- 
nuscoagulant ,  fivL-  c  venenofis ,  ut  ex  iolano  lcthali  ,  five  ex  purgantibus,  UB 
ex  ellcboro  nigro  ,  (ive  ex  filutjribus  ,  ut  ex  abfinthio  ,  dc  angeUca  extrahan- 
tur  ;feu  ex  calidis&aromaticis  ,  feu  ex  frigidis  eliciantur.  Atque  idem  fuccus 
Jnterdum  venofum  fanguincm  coegit,quiarceriofum  fundit.  Omnes  pene  fuc- 
ci  colorem  fanguinis  immutarunt ,  paucis ,  ut  Hilvia: ,  menthae ,  apii  exceptis  -^ 
fuccus  napelli ,  &  artcmifiae  colore  Hvido  tum  perfudcrunt.  Spiritus  vini  ningui-i 
jiem,  lympham  ,  fel ,  albumen  ovi  coagulat  ;  quod  fucci  animales  quiddanT 
habeant  vifcofi,  idque  cum  Ipiritus  vini  diirolvere  non  po(Iit,cum  liquore  aquo- 
fo  permifcetur:  tumqne  pnrs  vilcofa  vehiculo  fuo  deftituta  in  grumos  concref- 
cit.  Spiritus  fulfuris ,  aceti,  meilis  (anguinem  minus  coagulant,  quod  forte  non 
parum  habeant  fulfuris  ;  reliqui  acidi  eum  magis  cogunt  •,  fales  lixiviales  fanw 
iniinem  fluidiorem  efficiunt. 

o  _ 

Spiritus  urinofi  in  m  ichina  pneumatica  ftatim  ebulliunt.lentius  quidem  quanr 
in  fpiritu  vini  buila:  aere^-e  erumpunt,  fed  fere  arque  copiofa'.  Spiritus  acidi  pa- 
rum  aeris  cmittunt ,  &  eo  minus ,  quo  funt  acidiores.  Sed  de  analyfi  plantarum: ' 
w  ntu  mNunc  de  earum  viribus  dicendum. 

C  A  P  U  T    V I. 

JDe  plantarnm  zirlbus, 

EO  potiiTimum  tendit  analyfis  plantarum  ,  ut  earum  vires  cognitas  habea-' 
mus.  Quod  utique  ex  fola  analyfi  fperarenon  licer,  Neque  enim  eadem  eft 
vis  plant.-E  integri,qux  ejufdem  in  partcs  difibhitx  :  cum  vires  ut  plurimum  ex' 
ftrudura ,  &  configuratione  partium  ,  &  ex  mechanica  earum  difpofitione,  fal- 
tem  magnaexparte  pendeant,  Deindenon  parva  quaeftioeft,  quam  identidem 
movimus ,  utrum  partes  ilia;  qu^  ex  plantis  per  analyfim  eruuntut ,  adtu  fuit  in; 
iis  plantis  ,an  potius  vi  ignis  extrahantur. 

Id  quidem ,  ut  probabUius  defendimus  in  Phy fica  generali ,  cum  de  Chymi- 
corum  principiis  ageremus,  quardam  ex  iis  aftu  non  eire  in  mixtis  corporibus 
fub  ea  forma  ,  &  in  co  ftatu  ,  quv.m  cernimus.  Idque  cx  variis  rationibus  quas 
D.i?o)'/f  in  Chymifta  fceptico  fufe  pcrfjquitur,  oflcnuimus,  Hoc  iplum  fupe- 
riori  traftatu  de  principi's  foflilium  a  nobis  cft  confirmatum  ;  nec  necede  eft  ut 
eandem  fcntcnti.im  hnc  loco  pluribu  aigumenns  ft.nbiiianius  ,  aut  qui  Angli- 
cofermonein  appendice  ad  Chymiftam  fcepticum  nuperfubjccit  vir  nobilifli* 
mus  ,  rcgeramus  :  p  aua  cmulcisprofcremus 

Ac  primiim  ut  de  Il\libus  .igamus  ^  cum  li  finc  in  triplici  differentia  conftituti: 


j  DE   PLANTIS.  479 

'  rnam ,  ut  facpe  diximus  ,  acidifunt,  ut  fpiritus  falis ;  lixiviales ,  utfal  tartari; 
.&  volatiles,  quales  c  fanguine,  aut  urina  eliciuntur.  Omnes  cos  fales  in  eo  ftatu 
quemfeparatiobtinent,  in  plantis  inelTequicontenderit,  cumidaffirmet,pro- 
tandum  huicincumbir.Necfacileomnes  intelligunt,  qui  fieripoflir,  ut  inla- 
lepetrac  tantum  ineiret  fpiritus  acidi,  quantum  ex  eo  perdiftillationemelicitur: 
cam  pene  totus  in  eum  fpiritum  abeat.  Et  tamen  alia,  ut  alibi  didtum  eft ,  ratio- 
nefere  totusin  falem  alcali  convertitur  :adeout  folius  carbonis  additione  in- 
fl.immatus,  imocum  laminis  puriffimi  argenti  fufus ,  etfinon  liquefcat  argen- 
tum,innitrum  fixum,utidem  Author innuit,  convertatur.  Certe  fi  totus  eft  fal 
alcaU ,  idem  non  eftacidus :  fed  omnis  illa  transformatio  ab  igne  (olo  qui  par- 
tes  illius  varie  exagitat ,  jungit,  feparat ,  exacuit ,  omnino  eft  repetenda.  Vi- 
num  dulce  in  acetum  degenerat ,  cum  lenis  mutatio  vino  accedere  videatur  , 
acperpauc^duntaxat  partes  volatiles  exhalent  ;  acetum  iUud  calcem  plumbi 
exfolvit,  &  efficit  (alem  plumbi  aut  Saturni  dulcem  j  ex  eo  per  diftillatio- 
nem  non  liquor  acidus ,  fed  ardens  fpiritus  extrahitur  :  unde  illa  inilamma- 
biUras  5  An  forte  in  aceto  deUtefcebat ;  an  potius  ex  pnrtium  attritu  quodam  , 
&configurationeoritur ;  Acne  forte  fpiritum  ardentem  in  acetoinefteputes, 
filoco  aceti  liquor  acidus  c  certis  Hgnis  prolicitusadhibeatur,  fpiritus  ardens 
nihilominus  ex  fale  illo  pUimbi  Sc  hquore  acetofo  prodibit,qui  ex  nova  partium 
textura  emerger. 

Nec  ipfe  ardens  fpiritus  in  uvis ,  aut  vino  erat  ante  fermentationem ;  attritu 
partium&  fermentatione  procreatur.Neque  eumeire  a6luin  plantis  credide- 
rim,utinec  acidum  liquorem  qui  ignis  vi  exquercu,  guajaco  &aliis  lignis 
ponderofis  manat ,  efte  a6lu ,  &  cum  fapore  tamacido,  6c  penetranti.  Si  cui  ali- 
ler  videatur ,  per  me  licet :  fed  ,  ut  diximus ,  qui  rem  pofitive ,  ut  aiunt ,  affir- 
mat ,  is  quod  airerit ,  probet  neceire  eft.  Quid  in  melle  &  faccharo  nifi  dulce  no- 
bis  apparet :  Sc  tamen  ex  hydromelle ,  uti  ex  aqua  cum  faccharo  permifta  & 
fermenrata  fpiritas  ardens  exftillatur,  &ex  utroque  fit  liquoracidiffimus.  An 
aliudquiddameasmutationes  inducit  pr.xter  motum  &  attritum  partium  ,  8c 
varium  enrum  contextum.  Ex  fuligine  (nl  volntiiis  elicitur  ,  ac  fpiritus  ex  ea 
diftillatur  urin^  &  languinis  fpiiituinon  diffimihs :  an  forte  cum  urinofo  eofa- 
pore  lignis  inerat? 

Multa  in  hnnc  rem  affertexpcrimenta  ,quibus  eaquaevulgoj.idtantur  pl^nta- 
rum  principia,ignis  tnntummodo  cffvftus  eirc,enque  omnino  produci ,  aut  de- 
ftrui  pene  perfuadcr.  Nec  tnmen  prxfrndle  ncgaverim  quidam  ex  iis  adu  in- 
cfte  plantis ,  unde  extrahnntur.  Qua:  enim  leni  calore  exeunt ,  ut  fpiritus 
acerrimus  in  nonnullis  ,  licet  perpaucis  ,  ut  in  elleboro ;  oleum  eftentiale 
inomnrbus  aromnticis ;  oleuminplerifque,  quod  etinm  citra  ignem  (xpe  ex- 
primitur ;  refina  in  quibufdnm  ,  qua:  craflb  oleo  eft  fimillima,  quarque  interdum 
fpiritu  vini  extrnhitur ;  aqua  ipfa  infipida  :  hxc,  inquam ,  omnia  non  ignis  ca- 
lore  prodeunt ,  feda6tuinernntplnnti3. 

Majordefalibus  &Iiquoribuseftdifficultas  :nnm  probatu  eft  difficile  falem 
alcali,  &  fixum  ,  aut  liquorem  acidum  aftu  in  melle,  aut  in  fncchnro  exiftere  : 
fedforteeaeft  pnrtium  textura  ,qiis  fncile  vi  ignis  autfales  ,  aut  liquores  nci- 
dospra;bet,  aut  etiam  oleacrairi  &  foetidn.  Sic  jiinior  plnntn  paruni  liquoris 
acidi,  multum  urinofi  fuppeditai  :contraubi  maturefcunt  planta: ,  &  pene  ex-; 


'48o  PHYSIC  >E  PAKS  SECUNDA. 

ficcantur  :  &  tamen  non  ex  aliis  conftant  piincipiis  ,  fed  alius  efl:  particularuni' 
contexuis  j  neceodemmodo  vi  cal-ris  agitantur  :  nam  ars  Chymica  partes 
corponim  v.irie  conjiingit ,  &  leparar. 

lllud  non  abiiuerim  ex  lis  quae  fuperiore  capite  attulimus  ,  aut  ex  aliis  quae  ex- 
cogitaripoiruntcritcriis ,  de  pbntarumconftitutione  &  viribus  aliquid  conjici- 
polte.  Sic  qux  D.  Grevv  in  novis  cxpcrimentis  circa  liquorum  miftionem  affert,, 
adco  non  contemnenda  putem ,  ut  permagni  ufus  in  medicina  eire  pofle  non 
dubitem. 

Primiim  quidem  fpiritus  acidi  ,  nt  nirri ,  vitrioli ,  falis  communis  radicibus,. 
ligno,  cortici  plantarum  affufi  non  adeo  tumultuantur ,  ac  fi  foflTilibus ,  aut 
animalium  partibus  affiindtntur  :  quodacidum  in  plantis  pleriique,  ut  alcali 
in  mineralibus  &  animantibus  fa:pe  dominetur :  in  mineralibus  fixum ,  in  ani- 
mantibus  eftvolatile:&tamen  vegetabilia  fereomnia  paululum  commoven- 
tur.cum  fpiritu  nitri,aut  aqua  forti  perfunduntur.Ex  quo  utique  concluditAuthor 
jam  laudatus  falem  alcali  m  plerifqueplantis  ineffe ,  etiamcum  in  ftatu  natura- 
li  fpeftantnr  ,  nec  vi  ignis  falem  alcali  generari ,  fed  lixivialem  fieri.  Aut  fal- 
temquocunquenomine  falille  donetur  ,  ab  acido  is  diflidet ,  atque  cxacidiad- 
miftione  fir  pugna  quxdam  ,  &  ebullitio. 

Inter  ea  qua;  acrem  &  perurentem  pra;  fe  ferunt  faporem ,  zinziber  vix  ab 
aquaforti  commovetur,  uti  nec  grana  cochlearia:  :  radix  vero  pyretri  cum 
aqua  forti  ftatim  ebuliit ,  &  attollitur ;  cum  aqua  forti  m.igis  tumultuatur  her- 
baftaphifagriac,  vulgo  herbapediculorum  quas ut pyretrum  urentem  in  lingua 
calorem  &  diu  permanentem  procreat.  Vis  itaque  ilia  quje  m  cochlearia  &  zin- 
zibere  percipitur ,  qua  linguam  calore  momentaneo  pungit,  in  fale  fulfureo 
&  volatili  pofita  videtur  :  quae  autem  in  pyretro ,  ftaphifigria ,  &  euphorbio  vis 
adurens  diutiiis  perfeverat,  in  fulfure,  ut  vocat,  alcali,  &  magis  fixo  viget. 
Undeeuphorbium  gummi  eft  nonacidum,  fed  quod  multum  habct  de  alcaU: 
cumquefitacrefternutatorium  ,  hinc  conjicere  poflumus  vim  fternutatoriam , 
non  in  acidis ,  fed  in  alcali  confififtere. 

Granum  Kermes  cum  aqua  forti  miftum  diu  &  fenfibiliter  tumultuatur :  hinc 
fortc  vi  adftiingentedonatur,quod  fuo  alcali  acidum  ventriculi  noxium  tem- 
peret  Mefpylorum  grana  uti  &  oxyacanthacum  aqua  fortiattolluntur,  unde 
&  adftringentia  funt ,  &  calculo  uciliter  adhibentur  ,  uti  &  plerorumque  nu- 
cleorum  tefta::  qua:  quo  duriores  fimt  &  fragiliores ,  magis  cum  aqua  forti 
ebulliunt.  Ac  partes  illx  tartarcT  &  lapidofe  quae  in  pyris  occurrunt ,  cum  aqua 
forti  multum  &  ftatim  efflrvefcunt.  Unde  illud  eft  frtis  venfimilc ,  partes  tar- 
tareas  &  alcalifucci  nutritii  in  nucleos  &  lapides  prxcipitari ,  dum  frudtus  & 
grana  dulcefcunt ,  &  maturantur.  De  milio  (olis  ,  \\x\opetit  g^emil  ,  alio  lo- 
co  diximus ,  non  aliud  granum  cum  omni  liquoreacidomagis  effervefcit :  unde 
&adverfus  calculum  utiliteradhibetur,  utmillepedes,  vulg6c/<7po>-r«  ,  teft^, 
&  ovorum  pnnmina  qux  mulco  alcali  ihundant  Co'ocynthis ,  grana  ebuli 
m  j  iris,  &alia  hujus  gf  neris  vix  ab  aqua  Torti  commnventur  :  adeo  ut  vis  co- 
lotyntidis  non  in  a'cali  ,  fcd  magis  in  acido  pofica  viJeatnr.  Hinc  files  alcali, 
iit  fd  urina:  colocyntidcm  corrigunt :  vec  cartari^scrur^tT; ,  nf  que  illius  hryftaU 
li  cnm  acidis  liqnoribus,  f  dcumalcjl'  ,  nt  ciim  fpuiru  Cf-rnu  cervi  ebnlliuntr 
Undepartesfedimcntiunnarum  lapidefcentes  &  durx  r.on  lunt  tart.U(.ae ,  fiqui- 

dem 


Dfi  PLANTIS.  4g, 

^em  acidis  perfiifs  eff;rvefcunt.  Spiritus  vini  reftificatus  ctim  aqua  fotti  certa 
proportione  permiftus  multum  emrrvefcit.  Atqueex  hac  obfervatione  expli- 
cari  polle  piuat ,  qua  rationcniorbiacuti  ftatimle  prodant,  &crifijudicenrur. 
Non  enim  per  gradus  invalelcunt :  fed  ubi  ad  certum  gradum  cauf^  morbificx 
increverunt ,  in  quo  natura  irritata  dccettare  cogitur.  Vidimus  fpiritum  nitri 
paulatim  atFulum  Ipiritui  vini  intenfum  adco  calortm  poft  aliquod  tempus 
procreare  ,  ut  vitrum  manibus  contredtari  non  polfet. 

Qiiare  qui  omnia  fere  ad  acidum  ,  &alcali  rcRrunt,  ii  nuilta  Cux  opinionis 
argumenta  exanalyfi  plantatum  poiVunt  depromcre.  Nam  hxc  (unt  velutduo 
extremarerum  principia,  quae  leie  nnituo  rctundunt  &c  temperant,  e.^que  efle 
utiiufquefermentationisptuicipia  tum  eju.s  quarnaturaliseft,  &  ad  maturiM- 
lem  tendit ,  tum  etiam  illius  qua:  in  corrupnoncm  dcfinit ,  non  abhon  et  a  ve- 
rifimili.  Imo  acidum  humorescoagulare  ,  (ulfureum  fundcrc  vulgo  notiffmum 
eft.  Verilm  ea  tamen  cautione  quam  Vir  Claiill.  D.  Dodard  adhibet ,  hcEc  func 
accipienda.Nequeenim  id  omne  quod  kilfureum  eft  cum  quovis  acido  confo- 
ciatur ;  atque  utmox  innuimus ,  quxdam  fulfureacoagulant,  ut  acida  nonnul- 
la  humores  fundunc ,  aut  coagulntionem  arcent.  Id  demum  cognitu  eflet  utile 
quo  acido  tale  fulfureum  temperetur.Neque  enim  eadem  eft  omnium  acidorum, 
auc  eorum  qus  (ulfurea  funt ,  natura. 

Ex  iis  quoque  id  colligi  potcrir,acida  pen  mnia,eadem  effe  frigidiora ,  ut  fiil- 
phutea  calefacere  &  cxtenuare.  Quod  autem  ah^\Q\x.T).M ariotte  plerafque elfe 
plantas,qu;i:  inter  rcfrigcrantes  ce.entur,tx  quibus  tamen  liquores  pene  omnes 
fulfurei  &  urinofi  eliciuntur  •,  utlndtucam,  &  cichoreum  ;  nec  divcrfam  elfe 
naturamiunioris  plants  &  adulca»  :  cum  tamen  ilia  multum  fulfurei ,  ha:cplus 
acidi  prcTDcat.  Huic ,  inquam  ,  objC(ftioni  refponderi  poteftmajorcm  haben- 
dameirerationem  ipfius  analyleos  ,  &:experientix  quamreccptJEalicujus,  nec 
bene  perpenfieopinionis.  Dcindc  ficri  poteft  ut  quod  eft  fulfureum  in  lacStuca, 
cychoreo ,  portulaca',  longe  intcnfiore  caloris  gradu  ,  quam  qui  nobis  eft  natu- 
ralis ,  evolvatur  :  cum  plures  plantcE  calida:  &  aromaticx  multum  acidi  in  di- 
ftiUatione  profundant :  quod  earum  oleum  efilnriale  leni  calore  fc  prodat :  un- 
de  &  calorem  fuum  ftatim  explicant.  Sed  in  univerfum  qi:6  plus  cft  fulfurei 
aut  aaioris  fucci  in  planta  ,  hoc  calidior  cft.  Sic  liquorcs  mixti  diirolvendis 
€orporibus  funt  maxime  idonei;  idque  magis  obtinebit ,  fiqnxquecorpora  ex 
acido  &  alcali  conftenr,  nec  quicquam  fere  fit  acidum  omnis  fulfurei  expcrs , 
aut  vice  verfi.  Hinc  mixti  liquores  ,  &  ii  maxime  qui  ex  tritico  eruuntur ,  ex- 
trahendis  tinfturis  vel  quarumdamgemmarum  utiles  inventi  funt ,  atque  eo 
magis  quo  folutionem  vicrioli  rubro  colore  magis  tingUHt. 

Ecfi  viresplantarummechanicas  earum  difpofitioni  v&  partium  t'xtura  po- 
lifiiimum  tribuamus ,  non  idcirco  tamen  ea  contemn'mus  quac  { x  Chymicis  la- 
boribus  confequimurpra:fidia.  Atqueutomnes  fubftanti^Eqnasplants  pcrana- 
lyfim  chymicJm  nobis  luggerunt ,  non  fintadu  in  ipfis  pbnris  ,  id  tamcn  per- 
inde  eft  :  dummodo  ea  fit  partium  difpoficio  ,  qua:  ccrto  ignis  calore  adhihiro  ta- 
lem  fubftantiam  ,  falem  v.  gr.  alcali ,  aut  tiquorem  fulfurcum  prxbeat  Q^iid  ex 
planta  fieri  pollt ,  id  nobis  cognitum  eft ,  idque  naturs  hiftoriam,  &  marcriam 
medicinalem  locupletare  poteft.  Ignis  fpiiicumardentcm  non  inveniat  in  vi- 
uo,  fed  effi  iat  -,  id  aeque  utilenobis  futurum  elt ,  fi  calot  nofter  naturalis  cuh- 
ToK.    IL  Ppp 


,48x  PHYSIC^  PARS   SECUNDA. 

dem  effc(^um  procreet ,  &  fpiriciimardentem,  qui  in  capuc  plerumque  atolH-' 
tur,  exlViUet ;  (i  ex  alimentispartesfulfureas,  qux  vel  in  cxcrementis  confpi- 
ciuncur,  cxcrahac.  Qiiare  id  falcem  exanalyfi  plantarum  confequemur  ,utper- 
fpedum  habeamusquxfit  uniufcujufque  plants  natura,fiminusinfeip(a,  fal- 
temrefpeftu  noftri.  Imo  qui  ex  pane  tantum  &  leguminibus  vefcuntur  ,  vi  ca- 
loris  naturahs  partes  oleofas  &  volatiles  eliciunt,  quse  in  fudoribus  & 
excrementis  cernuntur  ,  quxque  non  nifi  intenfo  igne  &  vchementi  edu- 
cuntur. 

Fateor  tamen  qux  jaftantur  principia  plantarum  ,  ea  non  efle  fimplicia  ,  & 
^iura ,  fed  maxime  compofita ;  cum  hquores  plerique  ex  aqua  &  fale  vel  acido , 
-vel  volatihconftenc ;  acmuhomajorfit  compoficio  in  oleis  qua:  ex  terra,  fale 
volacih  ,  &  aqua  prodeunt.  Qmd,  fpiritus  vini  vel  puriffimus ,  quique  tocus  ell 
inflammabihs  ,  is  tamen  in  aquam  pene  infipidam ,  &  fuhginem  magna  ex  par- 
te  rcfolvitur.  Qiia  ratione  id  fiat ,  experimento  comprobavit  D.  dii  Clos  in 
-AcademiaRegia. 

-  Furnuh  loco  tubum  cupreum  ex  lato  in  anguftum  definentem  parac  ,  qualem 
figuva  A  ,  vlde  fignram  iufecHada  tahella  inclfam  ,  defignat  cum  oftiolo  B,  pcc 
quod  Ipiritum  viniaccenfumimmiccit :  vaporcommeatin  vas  D,  cujus  collum 
C,  cumextremo  furnuli  commictitur  ,  ut  ex  aha  parte  cum  alio  vafe  itidemi 
^lobofo  percollum  G,  committicur.  Sic  vafa  polfunc  aptari  plurima:  ex  vicro  aut 
•tcfta  perindeeft.Ha:c  exinfima  parte  tubis  inftruuntur  E ,  &I  cum  recipienti- 
i)us ,  ut  vocant ,  feu  excipuhs  F  &  K. 

Itaquefpiritus  vini  tres  aut  circicer  unciae  incendunrur  ;  vafculo  immilTo  in- 
tra  furnulum  per  oltiolum  B ,  fumus  afcendic  in  vas  D ,  ubi  condenfacus  in  li- 
quorem  ftaciminrecipiens  Fpertubulum  E  defluit :  pars  fumi  auc  vaporis  in 
vas  H  ,  percoUum  G  contendit ,  ubi  icidem  concrefcit ,  &  in  vas  lubjedum  ex- 
ftillatur.  Quo  utique  modo  pars  fere  dimidia  in  liquorem  denfitur.  Quod  (i 
tcrtium  vas ,  vulgo  itn  halon  ,  adjeceris ,  ex  tribus  unciis  dure  pene  liquoris  un- 
c\x  in  vafa  fubjedla  dccident :  fed  colla  G  ,  &  alia  C\  qii^efint,  ca;menro  agglu- 
tinari  non  debent :  nam  aeri  aditus  aliquo  modo  pcrmittendus ;  mulcum  nigra 
fuligine  tubum  feu  furnulum  A  inficit, 

Qui  in  vafa  F  &  K  liquor  defluit,  is  inflammari  amplius  non  poteft ,  ac  pene 
infipidus  vidctur.  Quauquaminterjedlo  aliquo  tempore  acrimonia  fua  linguam 
uric,inftarpiperiS;  ilque  eft  gravior  fpiruus  vini,  &  cjuidcm  fere  cum  aqua 
pondcris. 

Sale  tum  acido  ,  tum  acri  is  liquor  imprajgnatur.  Eum  acidum  clfe  hinc  hqucr, 
qnod  hcliotropii  tincturam  qua:  caeruiea  eft,  colore  rubro  mficiat.  Vcrum  poft- 
.quam  hic  liquor  lali  ex  viciscineribus  extrado,  aut  lali  tartari  afFufus  fuit ,  S>c 
Itni  balnci  caiore  iuit  diftillatus ,  tum  omncm  acidicatem  exuit ;  fere  uc  acci- 
dit  aceto,  cum  a  fale  tutariexrtillatur.  Namf.l  fixus  &:  alcali  adfe  rapit  fa- 
]cm  acidum  qui  eft  in  accto ,  aut  in  liquore  ex fpiritu  vini  ea  arte  cxtiadio  ;  ial 
.accr&  pungens  relinquitur ;  neque  is  hquorheliotropio  puniceum  nut  rubrum 
colorem  mipcrtit.  Cui  vero  ului  is  liquorelle  pofTic ,  nou  hujus  eft  loci  pKiribus 
proiequi.  Id  unum  volumus ,  fpiritum  vini  inflammabilem  non  adeo  cire  fim- 
plicem,ut  in  aha  principia  nonrciolvatur. 

Acidos  hquores  file  quodam  impr.xgnari  cum  ex  ii.s  qux  diximus,  tum  etian» 


D  E   P  L  A  N  T  I  S.  48J 

«X  hoc  ihfigni  experimento  quod  fepius  in  Acedcmia  a  D.  Bourdelin  fuit  re- 
petitum,  colligitur.  Corallii  in  puivcremcontriti  drachmam  unam  in  liquo- 
ris  acidi  c  q  icu ,  aut  guajaco ,  aut  pinu  ,  cx  Hgno  indico  ,  aut  ex  alia  arborc 
extradi  duabus  aut  tribus  unciis  per  aliquot  dies  citra  ignis  calorcm  exfol- 
vendam  reliquir,donec  liquor  rubto  colore  tindtus  apparetet :  tum  leni  balnei 
calore  liquor  iimpidus  ,  acidus  tamen  eduftub  eft  •,  ial  coralii  in  fundo  cucur- 
bita:  (eu  vafisintcrdum  plusquam  dimidio  pondere  auC^us,  &  interdum  fere 
ad  idrachmas  excrevit.  Spiritus  vini  huic  faU  affiifus  brevi  tinfturam  extraxir. 
Itaque  (al  acetofus  cum  coralHo  itacohseret,  ut  in  unum  corpus  concrcfcac, 
atque  ea  ratione  quantum  falis  infit  Uquori ,  conjeftuia  'aircqui   ponumus. 

Opponit  etiam  Vir  Dodiir.  nihii  finceri  e  plantis  vi  ignis  educi  jpartcs  va- 
.lie  confundi,  aut  feparari,  pcnes  variosignis  gcadus  diverfos  liquores  exire, 
eofque  multum  alteratos :  adeo  utex  analyfi  chymica  vires  ftirpium  cognoici 
nuUomodo  polTint.  Hinc  vis  venenola,  aiit  purgatrix  nulU  parti  aut  lubftan- 
X\z  feparatx  infidet ;  fubtile  quoddam  eft  &  tenue  quod  in  auras  abit ,  ut 
aquarum  mineraiium  vires,qu2  in  vafis  etiam rite occKifis diffipantur.  Tenue 
quiddam  eft ,  &  fenlus  omnes  fiigit ,  quod  acetum  a  vino  lecernit.  Muftum 
in  vafe  rite  occlufo  alfervatum  brevi  defxcatur  ,  &  fuavem  laporem  non 
amittit,  ut  vinum  quod  in  lacu,  autin  vafe  reclulo  efFcrvefcit.  In  occlufis  va- 
fis  tenuis  fubftantia  quae  dulcedinem  efficit  ,cum  craffioiibus  confociatur ,  & 
fixatur  ;  ea  exhalata  in  vafis  reclufis ,  partes  iilje  volatilcs  agitats  craffiores  at- 
tollunt :  hinc  vinum  fit  tuibidum  ,  in  vafis  occlufis  feces  non  agitatae  fubfidunt: 
hinc  vinum  clarefcit. 

Itaque  varia  principiorum  feparatioaut  confcciatio;  variaquoque  miftura, 
&  proportio  vires  aut  venenatas,  aut  mcdicas  in  plantis  procreat,  non  prin- 
cipiumaIiquodpecuhare&  incognitum-  Ex  iildem  enim  terrs  fuccis  plantiE 
omnesaluntur  ,idquefinedi(cr  mine.  Quod  fibi  congruum  eft  ,  aut  noxium 
sque  exfugunt ;  ladVuca,  &  braffica  urina  perfufa:  brevi  marcefcunt ;  &  licet 
fit  noxia  ,  tam  fubitradices  plantas  quam  aqua  pluvialis.  Quare  ut  fibr:E  ftir- 
piumfunt  conformata:,  fuccus  in  iis  variepercolatur,  diveifas  vires  nancifci- 
tur  ;  principiorum  compofitio  vel  parum  mutata  effcdtus  diverfos  procreat: 
ut  de  vino  &  aceto  diximus.  Quod  fi  urticx  aculei  vifus  aciem  fugerent,  ftatim 
prxfto  eiret  visaliqua  occultior,  ant  piincipium  acre  &  lulfureum  quod  vefi- 
culas  cum  dolore  conjuniflas  excitaret.  Sic  oxyacantha;  fpinx  acerrime  pun- 
gunt  ,  non  ob  venenatam  qualitatem  ;  led  quia  mucrone  acuto  &.duro  in- 
ftruuntur ,  quo  memhranae  &  tendines  afficiuntur. 

Qnare  amaritudo ,  acrimonia ,  aciditas ,  non  tam  ex  diverfis  principiis,  quam 
cx  diverla  miftione  &  configuratione  partium  infenfibilium  oriuntur.  Vis  ma- 
gnacft  in  ipfa proportione  ,  utinmiftuta  carbonis,  fulfuris,&nitri  cernere 
cft. 

Qiiod  fi  dofis  accuratje  ,  &  debitx  proportionis  ratio  non  habeatur ,  nullus 
fere  confequetur  efFcftus.  Radix  ma?/:oca ,  ut  alibi  diximus ,  in  Antillis  infuhs 
fuccum  venenatum  prsbet :  quod  fi  pars  fiicci  exprimatur ,  reliquum  excoqua- 

lur  ,  fiet  panis  quo  nutriri  folent,  cajjavam  vocanr. 

Qnx  fit  autem  apta  illa  partium,  autmcchanicarum  afFeftionum  difpofitio, 

quae  cum  certis  viribus  eftconjunda,  non  ex  colorum  ,  odorum  aut  faporunj 

Ppp  'i 


4S4  PHYSIC^  PARS   SECUHDA. 

varietate ,  neque  etiam  ex  analyfi  cliymica ,  fed  ex  folis  obfervationibus  dirce- 
re  portumiis,  Neque  aliud  eft  minus  tutum ,  quam  quod  c  colohbus  ducinir  in- 
dicium.  Flores  aconiti ,  ut  cychorci  cacrulei  funt  -,  fuccus  tithymali  u:  laftuc* 
ladieus  eft,nec  tamen  exdem  funt  utriufque  vires.Necmulto  major  odoribus  fides 
habenda  5  fungi  quandoque  grati  odoris  funt  venenati.  Ex  roremarino,  mir* 
tho,  abfynthio  oleume(Ientiale,quod  videtur  odorum  fedes,  in  ipfo  diftilla- 
tionis  exordio  emanat  ,  noniteminfloribus  fuave  olentibus.  FoliameHffaE  di. 
gitis  contufa  grarum  odorem  fpirant ,  quafi  partes  oleofx  exhalari  non  pollint , 
nifi  calore  excitentur  ;  vo(x  foha  fic  contrita  odorem  exuunt ;  thus  incenfum 
fuaviter  olet ,  non  item  rofx  combufta?.  Unde  odores  ipfi  non  ex  uno  ,  fed  ex 
pkuibusprincipiis  fimul  commiftisducuntur  :  fed  illa  miftura  noslntet ;  atque 
ut  nobis  eifet  cognita ,  non  eam  ftatim  principiorum  focietatem  ,  aut  divifio- 
nem ,  ex  qua  alis  vires  plantarum  proflinint ,  cognitas ,  Sc  exploratas  habcre- 
nius. 

Ex  faporibus  quiddamjudicare  poftiimus :  fed  falKint  etiam  perfarpe  ;  neque 
id  fatis  perfpeftum  eft  :  unde  (apores  ipfi  originem  fuam  ducant.  Veriim  de 
his  fuo  loco  :  de  analyfi  chymica  jam  diximus :  ex  ea  fola  qua:  fint  plantae  faluta- 
res ,  qux  exitiales  fcire  non  polfumus  ,  cum  faepe  ex  utrifque  confimiles  fub- 
ftantix  ,  &  partes  educantur.  Hydropiper  quod  linguam  pungit  acerrime,  noa 
ahos  fere  hquores  ,  quam  laftuca  ipia  prsbet.  Extradum  gallac  cum  ovis  mi- 
fl:um  ea  coagulat  ;  idem  efficit  (piritus  vini  :  fal  armoniacus  ,  aut  fal  tartari 
aquae  infufus  languinis  recens  emifli  coagulationem  inhibet.  Ac  fortc  nuUus  efl: 
in  fpiritu  vini  autgalla  fal  urinofus,  aut  iixivialis.  Quare  ex  diftiUatione  co- 
gnofcere  non  poiTumus  mifturas,aut  fecretiones  principiorum ;  unde  vires  plan- 
tarum  oriantur ,  filtrorum  meatus ,  quibus  hi  fucci  percolantur.  Sed  ignis  ipfe 
■qualitatemnoxiampoteft  detrahere  ,autnovam  inducere  5  qujejundla  erant, 
divelht ,  feparata  conjungic  j  ex  falutari  plantavenenum  ,  ex  venenofa  reme- 
dinm  optimum  efficit ,  acmajorem  forte  kicem  plant^  ipfx  in  naturali  ftatii 
cx  vivido  colore ,  fuavi  odore ,  &  grato  fapote  afFerre  pollunt ,  quani  refolutio 
qux  vi  ignis  perficitur. 

Ex  quibus  concludit  D.  Mariotfe  ^  ex  folis  obfervationibus  caute  &  accurate 
fa£tis  ftirpium  vires  f  ikitares  perfpici  poire ,  ac  fruftra  tempus  in  conjefturis 
incertisconfumi:  id  faftuoptimumfore,  firemediaqux  a  veteril-ius  &recen- 
tionbus  commendantur,ipfiexperientix  fubjicerentur ,  prasmiis  etiam  propo- 
fitiscum  in  pluribus  bene  procederent,  &  exitus  promiflis  refpondcret  :  hic 
philofophise  experimentalis  fruAus  multo  uberrimus. 

Hic  iane  ,  ut  magna  ex  parte  vera  dXe  fatcor ,  ita  quominus  omnino  iis 
alTcnti.n- ,  obftant  ea  qua:  de  anatyfi  chymica  (upra  diximus :  ex  qua  non  abfo- 
kita  qnidem ,  fed  major  tamen  quam  qua:  hadcnus  extitit ,  haberi  poceft  plan- 
taruni  cognitio  ;  five  naturam  fpedtes  ,  five  earum  vires  cum  corporibus  noftris 
collatas.  Nec  tamen  intercederem  ,  quominus  plura  fierent  experimenta  iii 
brutis  primiim ,  tum  in  nobis ,  cum  res  vacat  periculo.  Ea  quippe  videtur  ve- 
ra  promovendac  phyficac  &  mcdicinx  ipfiusratio  :  cum  utraque  obfervationi- 
bus  &  experimentis  innki  debeat. 

Exemplo  fit  cortex  peruvianus  ,  vulgo  ejHwejitltia.  Id  primum  ufu  comper- 
tum  fuit,  febrem  quartanam  illius  ope  (iifpendi ,  interdum  (anari,&:  fxpius  ta- 


DE  PL  ANTI  S.  48y 

men  eam  &  poft  aliquod  temporis  intervallum  redire.  Cum  autem  id  vulgo 
receptum  eflet,  diverfas  planc  elFe  quartanx,  &  aliarum  intermittentium  cau- 
fas ,  ac  fufpe6lus  etTct  hujus  corticis  calor ,  nemo  ad  tertianas ,  aut  fimplices , 
aut  dupliccshoc  adhibere  remedium  audebat.  Nunc  nonparca  manu  ,  utan- 
tea,  fed  fxpius  eodem  die,  Sc  felici  fatis  exitu  ad  febres  omnes  intermicten- 
tes ,  imo ,  ut  audio,  ad  continuas  facpe  ufurpatut  :  five  forte  ilHus  acrimonia 
acido  corrigatur,  fivecumaliisad  eundem  fcopum  tendentibus  mifceatur,feu 
quod  magis  crediderim  folus  cortexcertaratione  utalibi  dicemus,  prseparetur. 
Quodcumque  illud  fit ,  id  fane  hquet,  iola  experientia ,  &  obfervatione  hu- 
jus  corticis  vimfpecificam  elteperfpeAam.  Itaque  in  hoc  incumbendnm  ef- 
fet  ,  ut  aliud  fuccedaneum  ,  ut  vocant  ,  loco  illius  corticis  rarioris  fubfti- 
lui  pollet. 

Plura  ejufmodi  fubjici  experientias  pofTunt :  fic  vinum  cui  infufi  fiint  flores 
centaurejc  minoris  fanandis  iifdem  feoribus  utile  efte  multi  teftantur:  acpu- 
blicijuris  fafta  eft  epiftola  ex  Afiaad  virum  clarift]  milla,  in  qua  idipfiimcon- 
firmatur.  Verum  id  nunc  non  .igimus  ut  remedia  ,  quonimcopia  laboramus  , 
aut  formulas  pra:fcribamus.  Id  unum  volumus ,  eum  phyfics  experimentahs 
fruflum  longe  uberrimum  futurum  ,  fi  a  viris  candidis  &  expertis  qaz  jadan- 
tur  maxime  remedia ,  probarentur ;  fi  principes  prsmia  iis  proponerent,  qui 
non  temere  &  cafu  quodam ,  fed  partem  maximam  a:grorum  fanarent.  Id  fane 
inficiari  non  polfum  pleraque  rcmedia  vilefcere  cum  fiunt  pubHca  ,  prarfertim 
cum  optima  quaeque  jam  cdita  fuerint.  Verum  ex  turba  ea  funt  feparanda,  & 
deledus  publicaauthoritate  faciendus. 


Ppp   iij 


^^  «^a>»  «^y"* '♦5i'r*  »»^^  '«vSi' : S*S*  :«SS* "*5^ '•Sir*-  ^ 

P  H  Y  S  r  C  iE 

PARSTERTIA. 

D  E   CO  RP  0  RE    (^N  I  M  AT  0  y  SEVDEREBVS 
vit.i  (^  fenfu  fr.tditis. 

PHii-OSOPHiA  naturalis  in  tres  a  nobis  efl  divifa  partes :  primam 
quae  coiporis  naturalis  principia  ,  naturam  ,  6i  aflredtiones  contempla- 
tur ;  fecundam  quoque  de  rebus  vitx  &  lensus  cxpertibus ,  de  mundo 
fcilicet,  ac  Ccelo  ,  de  Meteoris  &  Foffilibus ,  de  Plantis  denique,  in  quibus  vi- 
ta  quaedam  eft  cxigua ,  led  motu  &  fenfu  progreflivo  dcftituta  ,  Deo  juvante  ad 
exitum  perduximus.  Reliquum  eft  ut  partem  Phyfices  utiliffimam  &  pulcher- 
timam  derebusanimatis  aggrediamur :  eaque  fic  traft.inda  anobiseft,  utqux 
noftra  a:tate  inventa  funt ,  &  obfervata ,  fi  modo  fint  cognitione  digna ,  £c  ali- 
quid  habeant  utilitatis,  non  pr^tergrediamur. 

Itaquchoc  loco  deanima  fentiente  &corpore  animato  dicendum  eft  :  nam 
quxadanimacrationahs  naturam,  vires,  &  fundionespertinent,  fufius  ea  jn 
Mctaphyfics  traftatu  tertio  ,  feu  in  Thcologia  naturali  funt  expHcata, 

Ac  du<-c  funt  prjEcipuaE  fentientis  animae  vires,  animaHs  fcilicet  ,  &  vitaUs  : 
in  cerebro  vis  animalis  potiffimum  rcgnat  j  eaquc  duplex  eft,  fentiens  &  mo- 
trix. 

Vitalis  facultascordi  &fanguini  potiflimiim  infidet ,  ut  animalis  in  cere- 
bro,  &  nervis  viget :  hinc  vitahs  in  circuitu  fanguinis ,  &  blando  calore  vide- 
turconftituta.  Huicfubjeda  eft  vis  alrrixfeunutritiva,  quae  in  praeparando  6c 
expurgando  finguine  tota  verfatur, 

Inter  eas  vires  magna  eft  confenfio:non  enim  animalis  facultas  fine  vitali,ne- 
que  ha?c  citra  altricemaut  naturalemeftepoteft.  Nam  ex  ahmento  chylus,  ex 
co  flinguis  efficitur  ,  cujus  motu  &  calore  corpus  perfunditur.  Hinc  fanguine  in 
cercbrum  fublatofpiritus  fundionum  animaHumopificesexftillantur,  iique  per 
nervos  in  univcrfum  corpus  difFufi  fenfum  &  motum  procreant.  Horum  im- 
pulfu  cor  movetur ,  &partesqua:que  fuamunera  obeunt.  Hinc  nulli  fere  cor- 
poris  parti  qux  fenfu  pr.-editafit ,  defunt  nervi ;  omnibus  qua:  vivunt ,  artcriae 
adfunt ,  qu£E  jugi  fanguinis  appulfu  vitam  &  calorem  tuentur  :  venz  ubique 
funtartcriarum  comites,  qua:  rcfluum  fanguinem  ad  cor  revehunt. 

De  finguHs  faculMtibusnobisagendum  efi,  acprimo  de  animaH,  tum  de  vi- 
tah  &  altrice  facultntc. 

Tres  itaque  inTraftatus  hnncquoque  Phyfices  partem  tribuemus ,  primiis 
crit  dc  fa  ultate  animali ,  ^  ilHus  organis  j  fecundus  de  vitali  facukate  j  tertius 
de  altrice ,  aut  natutali. 


PARS  T;ERTIA.  485^ 


TRACTATUS    PRIMUS. 
De  facultate  ammall  ^  illius  organist 

VIs  aiiimalis  fenfu  &  motu  continetur :  fenfus  duplex  eft ,  interior  &  exte- 
rior  ;  motus  icidem  duplex  ,  fpontaneus ,  &nacuralis  ,  de  fingulis  ligilla- 
tbi  agendum.  Cum  autem  idem  fit  organum  fenfus  interioris ,  &  motus ,  ce- 
rebrum  videlicet  cum  fpinali  medulla  ,  primum  nobis  de  fenfu  interiore  &  il- 
lius  organo  ,  tum  de  motu  animalium  ,  tandem  de  fenfu  exteriore  agendum 
videtur,  Cum  enim  fenfuum  exteriorum  organa  &  funfliones  explicari  non 
poflint ,  nifi  cerebro  ante  perfpedo  ,  ab  iis  qux  funt  perfediora  initium  ca- 
pere  cogimur.  Qnadruplex  itaque  hujusTradlatus  Dillertatio  futura  eft  ;  pri- 
nia  erit  de  fenfu  interiore,  &  ejus  organo  ;  fecumia  de  motu  animalium ;  ter- 
tia  de  fenfibus  externis }  quarta  de  objedis  fenfuum  exteriorum. 

DISSERTATIO     PRIMA. 

De  fenfu  intenore  &  iUius  orgatto. 

PRiufquam  de  fenfu  interiore  agere  ingrediamur ,  de  brutorum  anima  di- 
cendum  eft  ante  breviter ,  tum  de  feniu  in  univerfum :  his  enim  explicatie 
fa^iHor  erit  interiorum  fenfuum  traftatio. 

CAPUTPRIMUM. 

De  natnra  animd  fentientis- 

ANimam  fentientcm  ut  in  brutis  ineft  &  formas  habet  rationem ,  hoc  loco 
potiflimum  contemplari  voUimus  :  non  quod  ea  nobis  perfpefta  fic ,  & 
coguita ;  nihil  enim  obfcurius  m  rerum  natura  effe  putem ,  cum  eam  nobis 
necfenfu,  nec  cxperiencia,  fed  conjeduris  cancum  ,  &;  ex  analogia  quadam 
afll-quiUceat:  fedquia  cum  fola  eft,  nec  cnm  intelledlu  conjunda,  quaj  fint 
iUius  vires,  facilius  coliigimus.  Primum  igitur  qii.-E  fit  illius  natura,  qua:  origo, 
vJdeamus,  tum  ilUus  vires,  &  ai^tiones  fummatimattingemus. 

■  Circa  animi  fentientis  naturam  vulgo  quiri  folet ,  an  ea  fit  divifibiUs ,  nec- 
ne  :  namThomiftx  in  ea  funt  fententia,  utputent  animam  brutorum  omnino 
circ  infedilem ,  &  partium  expercem :  contra  quos  fic 

Prlma  Conclufto. 

Brutorum  anim.-e  funt  divififeiles ,  &  extenfa?. 

Probatiir.  Bruti  anima  multas  fimul,&  eodem  momento  vitae  funftlones 
exerit  per  diverfi  organa  :  ergoprincipium  iiludfentiendi  divifum  eft  Sc  extcn- 
jfufti.  Namfiid  totumeft  in  unaqu.ique^parte  jnon  viJeoin  quo  a  refpiritaU 


4S3  ^  PHYSICufl 

ficincorporea  difcrepet:cu  fit  in  locodefinitive,ut  Angelus,non  circumfcriptive.- 

Confirm.  QnjEdicuntur  infeda ,  uc  vermes  Jaceiti,  vipers,in  partes  divi' 
fa  adhuc  vivunt ,  &:  moventur  j  ergo  principium  illud  vits  ,  fcnfus ,  &  motus, 
quod  in  partibus  feparatis  viget,  cft  quiddivifibile,  &extenftim. 

Opp.  1°.  Si anima  ft ntiens  efll  t  di vifibilis ,  animal perfedum  in  partes  fedum 
adhuc  viveret,  ut  in  inkdis  cernimus. 

Refp.  P.iites  clVe  quafdam  in  pcrfcdlo  animali ,  ut  in  cane,  qu^e  ad  vitam  ' 
funt  omnino  necellltrias  ,  ut  cor,  cerebellum  ,  &  alix  forfitan  :  non  ita  rcs  fe 
habet  in  infedis  ,  fcu  in  annulofis  :  nam  in   iis  quilibet  annulus  eft  velut 
quoddam  animalculum  ,  ut  luo  loco  dicetur  :  fed  tamen  in  iis  quoque  magna 
cft  organorum  varietas. 

Op"p.  lo.  Anima  quae  eft  in  cane  ,  dolorem  fentit  in  quacumqiie  fit  corpo- 
risparte:ergoea  eft  indivifibilis  &tota  inquaUbet  parte. 

Refp-  Hinc  fecpi  unam  ,  &  indivifam  efie  animam ,  ad  quam  ea  fpeftant  om- 
nia  qus  geruntur  in  corpore  :  fed  propterea  non  cft  indivifibilis ,  aut  inex- 
tenfa. 

Nimc  major  nos  manet  qusftio  ,  cujus  natiirx  fit  anima  brticorum.  Quod 
fatemur  omnino  nobis  efte  incognitum  ,  &  tamen  quid  in  re  adeo  obfcura 
probabiUus  nobis  videatur,  timide,  &  hxfitanteraffcremus :  fed  paulatim,  & 
velutpedetentimnobis  eft  progrediendum.  Quare  fit 

SecHnda  Conchtfwi 

Probabile  videtur  animam  bniti  efte  fiibftantiam  (iibtilem  ,  aduofam  ,  ab 
ignis  natura  non  multum  alienam,  homogeneam  ,  fpifkuum  vitalium  velut 
fontem  ,  autpromptuariiim. 

Prohatur  conclufio  ,  &  ejus  partes  feorfum  explicantur.  Ac  primo  quidem 
jam  in  primaPhyfices  parte  Diirert.  prima  id  oftendimus  formaj  nomine  fub- 
ftantiam  quandam  vegetam  ,  &  adluofim  ,  quac  in  corpore  potiflimum  anima- 
to  dominatur ,  nos  omnino  intelhgere.  Qn^od  enim  crairum  eft ,  6c  iners ,  id 
materis  nomen  obtinet.  Incer  corpora  qux  fub  fenfus  veniunt,  nullum  magis 
aftuofum  eft  quam  ignis.  Quare  non  temece  non  veteres  modo,  fed  etiam 
plerique  ex  recenrioribus  ,  uc  Gaifendus ,  Fabri ,  Vvillilius,  &  alii,bruci  ani- 
mam  aucignem  elfe  vicalem,aut  igni  non  abfimilem  multis  argumentis  fua- 
dent.  Nam  fi  igni  qux  ad  intimam  ejus  naturam  non  pertinent ,  cogitacione 
dccraxeris ;  qux  vero  ab  co  divelli  non  pofliint,  in  unum  coHcgeris ,  quod  vi- 
delicet  ex  particulis  conftec  fubcilillimis ,  jugi ,  &  perenni  mocu  ajjitatis  ,  quod 
partes  illius  a'iis  dcccdentibus  continenter  rcnoventur ,  dum  pabulum  oleo-i. 
fum  depalcuncur ,  &  aliud  ab  aere  ambiente  velut  nitrofum  inoefinenter  acce«jj 
dic ,  h.iEC ,  inquam  ,fi  inccnco  animo  peripexcris ,  non  .tgrc  forfitan  huic  acce» 
des  fentcntiae.  Sic  cnim  vita  animantis  in  ju^imotu  verlatur,  qui  ubi  deficrir^ 
ftatim  anima  fentiens  inftu-  fl.Tmmx  extinijuicin-.  Qii.imdiu  hnic  fulfurcum  cJ 
cibis  p.ibukim,  &niriofum  a  ciicumfu(o  acrc  fuppeHit.itur  alinicntum,  tandiii, 
vita  in  nnimili  pcrfcvcrnc :  unde  nullum  pene  eft  animal ,  quod  machmx  pneu-.J 
niaticximpofitum  cxh.iufto  aere  non  moriatiir. 

Quod  autem  bruti  anima  fit  homogejiea  &:  fimplex ,  id  nobis  Yidccur  proba.. 

bilius: 


PARS     TERTIA.  4.?9 

bilius :  fic  enim  minus  a  recepta  Philofophorum  opinione  recedimu« ,  &  faci». 
lius  explicamus  quomodo  anima  ut  divinas  fapientiaemftrumentum  ipla  confor- 
met  organa  ,  aut  quomodo  in  viventium  procreatione  vis  feminaria  ,  vel  iu 
una  5:  exigu.i  parte  tota,  &  intcgraconlervetur:  quod  vix  inteUigitur, fiani- 
ma  ipfa  ex  diffimilibus  &  diverfis  velut  organis  fit  compafta.  Sic  proprii  tem- 
peramenti  confcrvatio ,  &  reftauratio  huic  fimp!ici ,  &  nniufmodi  naturs  faci- 
lius  tribui  potel^,  quamfi  eacx  mnumeris  conftet  partibus.  Cur  idem  qiioque 
fit  illius ,  &  conftans  agendi  modus ,  cur  unumquodque  vivens  fui  fimile  pro- 
creet,nec  fere  unquamaberret  vis  prolifica:  hujus  generis  plurima  vix  conci- 
pi  poirunt ,  fi  vis  illa  plaftica ,  quani  animam  dicimus ,  ex  innumeris  conftet 
partibus  ,  quarum  confenfus ,  &  ordo  facile  pcrturbari  poteft  :  imo  Sc  partes 
ipfius  animae  cito  diftrahentur, 

Quare  anima  brutinon  tam  eftfpirituum  vitalium,  &  animalium  fyftnfis  & 
textura ,  quam  commune  eorum  promptuarium  5c  fons.  Atque  eadem  anima 
diverfis  munita  inftrumentis  tam  multipUces  aflioncs  fundit,  non  fecus  fere 
atque  in  organis  pneumaticis  plures  tibin:  eodem  fpiritu  inflatx  magnam  fono- 
rum  varietatem  reddunt.  Unde,ut  nonnuUis  videtur,anima  bruti  eft  potius  fub- 
ftantia  formaUs ,  quam  materiahs  ;  eaque  inter  corpus  &  fpiritum  quodammo- 
do  ambigit. 

Sohtintur  objeUiones. 
Opp.  1".  Anims  fentientis  originem  ea  ratione  explicari  non  polTe  ,  nifi  forrc 
in  Epicuriaut  Democriti  eamus  fententiam ;  quabrun  animam  aut  igncm  vi- 
talem  elfe,  automnino  flamma:ana!ogam  putant  :  Sc  tamcn  hanc  opinioncm 
utminusrerum  viventiumexpUcationi  idoneam  paflim  rejecimus. 

j^^y^.Nos  Epicuro  in  hoc  prope  accedere,quod  bruti  aninii^^m  ut  florem  corpo. 
ris  ,  &  fubtilem  atomorum  contextum  intelleftu  concipiamus :  fed  in  expU- 
canda  illius  natura  &  origine  ab  eo  diirentimus ,  quod  bruti  anima  vim  fui 
ipfius  motricem,organorum  conformatricem,fui:(flionum  animaUum  opificem, 
non  ex  tumultuario  atomorum  cogreftli^fed  a  fummo  rerum  Principe  acccperir, 
atque  hypoftafim  habeat,feu  texturam  ad  prskriptum  forma:  archctypx,cujus 
eft  velut  inftrumemum  ,  concinnatam.  Cum  enmi  ex  lcge  ab  Authore  natura; 
conftituta  ,  quam  ne  fufpicione  quidem  attigit  Epicurus ,  materies  aUqua  ad 
vitam  &  fenfum  eft  difpofita ,  fimul  partes  magis  fpirituofe  e  craflioribus  evolu- 
tx ,  &  eodem  vekit  charadere  fignatx  erumpunt :  fic  anima  velut  cochlea  fuam 
teftam  molitur.  Namubimicare  incipit ,  ftatimfefeexplicat  latius  ;  partes  or- 
ganicasjuxtafeminarias  rationes  effingit ,  &  una  cum  corpore  paulanm  adolefl 
cit.  Sic  cradioribus  materi^e  partibus  in  oigana  conformatis ,  fimul  lubtiUores 
ab  iis  expcditx  in  fubftantiam  anim^  (encientis  facelfunt  ;  idque  non  fortui- 
to  atomorum  concurfu  ,  non  vi  animi  congenita,  non  iUius  arte  quadam  ,  aut 
fcientiajUtChymicinonnuHi  pertendunt,fed  arte  omnipotentis Artificis  perficitur 
7^/?««^.  Lex  ipfa  archetypa,  vel  idea  divina  eft  materis  ipfiextraria  :  nos 
autem  quxrimus  principia  rerum  intima  ,  non  foris  aci  erfita ,  ac  femper  id  ma- 
net  inconculTiim  ,  non  aU.im  efte  animas  fenticntis  naturam ,  neque  aUa  eife  ejus 
principia  intrinfeca  pntc-r  Demo  riti  atomos. 

R.  Natr.ram  propiic  &puKhrcdefiniriaPbronicis,<?''/'-wZ>f« ;"»  w«<»AfW<?.'qua- 
ce  ut  ide;E  divinx  fint  rebus  exttinfecae,  raiionestamen  earum  quafi  figilla  rebu« 
7^0??!,  II,  Q_2  q 


^9o  P  H  Y  S  I  C  yE 

imprdTa  ad  intimam  cujufque  rei  naturam  pertinent:eft  enim  forma  rci  quarJatn 
idex  divinaE  participatio,aut  charafter:Partes  quaeq;  animalis  fuas  exerunt  a6tio- 
nes.fere  ut  horologii  rotx,  juxta  leges  a  fummo  Architedo  pra:fcriptns.  Nec  ne- 
ccire  eft  utvis  illa  plaftica,aut  motns,quq  eft  inftar  appenfi  poJeris  in  horologio, 
cx  partibus  heterogeneis  confletur:fed  fufficit  ut  variis  utatur  inflrumentis,quo 
tantamadionumvarietatemedat,  H^ECvisniovo  foecundo  etiam  ante  gallinac 
incubationem  delitefci:  in  cicatricula  ,  ubi  microfcopii  ope  Malpighius  carinam 
pulli  dehneatam  deprehendit,  qiire  in  fubventaneis  nuUa  eft,  Eftque  illud  ani- 
malis  veftigium  non  diffimilegemmx,  qux  inplantiscernitur.  Visilla  aifluoia 
blandocalore  tantum  indiget,  ut  excitetur,  &  fefe  expUcet,  fereutin  pbntis. 

Opp.  1'^.  Si  anima  bruti  eft  quid  homogeneura  ,  quomodo  tam  variam  &  mul- 
tiplicem  habet  virtutem  ; 

Jiefp.  Divetfitatemadlionum  tum  ex  orgnnorum  ,  tiim  fortc  etiam  ex  fpiri- 
tuumquianimsfentientisprimafuntinftrumenta  ,  varictate  duci  :  ficri  enim 
poteft;  ut  (pititus  animales  in  variis  (enforiis,leu  organis  fenfuum  conftituti  non 
Iint  uniufmodijfed  figura,aut  partium  tcxtura ,  aut  mobiUtate  fint  difpares,  Sic 
puriores  erunt  ,  &  quafia^therei  in  ocuUs,  fimpliciores  &  nudiores  ni  taftus 
vel  guftus  organis,  mobiUores  in  auribus, 

Opp.  5<'.  Hincexplicari  non  po(re  cujus  naturx  fit  anima  fentiens  in  brutis, 
qux  lUius  origo  ,  nnde  ilU  vis  fenticndi  nccedat ,  an  fit  modus  quidam  (ubftan- 
tiaUs,  ut  figura  eft  modus  quantitatis,  An  hujus  modi  acceflione  rcs  animata 
ab  infenfibiU  fejungatur  ?  Sed  undc  tanta  vis  huic  modo  acccdit ,  qui  ne  enti- 
tas  quidemefta  materia  diftindVa,  ut  impreflionem  ab  objciflo  excipiat  cum 
aliquacognitione  .''  Id  enim  proprie  eft  fcntire,  An  fortc  (pirituum  animaUum 
contextusea  vi  donaturab  Authorenaturx  v  Sed  eadem  redit  difficultas,  qui 
fieri  pofTit  ut  matcna  quantumvis  fubtiUs  fentiat ,  aut  cognofcat :  nuUus  enim 
eft  fenfus  citra  cognitionem, 

An  deniquecum  Platonicis  &  Chymicis  nonnulUs  ad  vim  quandam  materia: 
ipfi  coarvam  per  cundta  difFufam  confugiemus ,  qux  fit  adluofa  ,  energetica  , 
ut  aiunt ,  qatque  a  materia  divelli  nequeat ;  quam  materia  ipfa  varie  modifi- 
cct  ,  eaque  fita  primacaufa  procrcata  ,  in  jugi  adione  pofita  ,  &  fenius  omnis 
pnncipium,  Hinc  ,  inquiunt ,  rebus  omnibus  innatus  eft  appetitus ,  qui  citra 
perceptionem  naturalem  concipi  non  poteft.Ha;c  perc?ptio  in  animaUbus  fit 
fcntiens ,  cumdupUciorganofenfus  intcrioris  &  exreiioris  inftruitur  :  adeo  ut 
pcrceptioilla  naturaUs  quodammodo  geminecur,  Hxc  utique  fufe  admodum 
expIicarcconaturGUlIbnius:  fedadco  ron  rem  expediunt,  nt  eam  mngis  im- 
pcdiant,  Nemo  enim  bona  fide  in  lapidibusautplantis  naturalcm  illam  pcrce- 
ptionem,  aut  appetitum  innatum  agnofcct. 

Hef^p.  His  &  aliis  non  aUud  effici ,  quam  obfcuram  admodum  eife  nnima*  brii- 
torum  naturam  vel  oriqinem  :  quod  in  iisomnibus  accidit,  quorum  idcas  non 
habemus  ;  vel  quia  fiib  fenius  non  veniunt,  vel  quiaeorum  nonconfcii  fumus, 
ut  affl-dtionum  aut  cogitationum  noftrnrum  :  vel  quia  non  funt  cum  iis  qux  a 
nobis  percipiuntur  ,  conjnnifta.  Scd  illud  fcmper  tencndum  eft  ,  nos  ab  iis  qu.-e 
certa  funt  &  explorata  recedcre  nonoportere,quod  cum  nliqna  in!'gni  dift- 
culc.ue,qux  evolvi  facilcnon  potcft ,  fint  conjunifta.  Nnm  piimircruminitia 
ubique  nos  fugiunt,  eaqueconjedlucis  tantum  vel  analogia  qu.-idam  afTcqui- 


P  ARS  TERTIA.  451 

mur.  flequeii  fumus  qui  omnia  clare  a  nobis  pevcipi  cum  dogmaticis  affirme- 
mus.  Qn^ '''"^^'1^  decognitione  btutoiiim  opponuntur,  jamcopiofe  in  Meta- 
phyfica  lunc  >  xplicata,  neque  neciirecft  ut  in  iis  diutius  immoremur.  Admo- 
nendum,tamtn  equum  illum  circumforancum,  cujus  ibi  mcminimus,docilitare 
fua  idpeneden  onftrare&  vclut  oculis  fubjicere  non  fenfu  aut  cognitione  ali- 
qua,imo  &  folertia  fe  efle  deftitutum.  At  quod  numerorum  fummas  inirc,  aut 
fubducere  videatvvr,  idfortcad  circulatoris  ipfius  artem  cft  refcrendum.  Nanj 
ut  arbitror,  conjc6to  oculo  in  dominum  ,  tum  demum  equus  terrampede  per- 
cucere  definit ,  cum  herus  os  leniter  diducit. 

C  A  P  U  T    II. 

De  fetfn  umverfm. 

Clrca  fenfum  univerfim  fpedlatum  multa  quxri  folent.  1°  Quid  fit,  aut  in 
quo  natura  illius  pofita  fit.  z"  Utrum  perceptio  fensus  fiat  per  Ipecicm 
fenfibilem.  5"=  Quomodo  fenfus  pcrficiatur. 

Porronehomonymia,  ut  plerumque  fit,  nos  fallat,  tria  pofTunt  in  rei  fen- 
fibilis  perceptione  diftingui.  1°  Impreffio  quae  fit  ab  objedto  ,  quique  in  fensus 
organo  excipitur,  &  typum  fcucharadleremrei  fenfibilis  gerit,  lolllaimpref- 
fio ,  vcl  affi-ftio ,  vel  fpecies  ,  aut  fi  quod  eft  aliud  illius^  nomen  ,  ad  pri- 
mum  fcnforium  ,  quodcunque  illudfit,  permanat.  j»  In  communi  fenfo- 
rioexceptam  imprellionem  peicipimuSjfeuad  eam  attendimus :  eft  enim  pro- 
prie  fenfus  perceptioilliusaffeciionisautpaffionis,  qui  ab  objcfto  proficifci- 
tur.  Wxc  imprcfno  animal  excitat  ad  agendum  m  feipfij  :  atqueilla  adtio  eft 
cognitio  rei  (cnfibilis,  autcerteperceptioaftionis  qux  a  re  fenfibili  profcfta 
inorgano  excipitur.  Neque  enimaftioillarei  fcnfibihs  fenfum  cfficit ,  nificum 
cognofcitur  ;  nec  fentireahud  eft  nifi  cognofcere  paffionem  fuam,  aut  aftio- 
nem  quam  in  fe  recipit. 

Quamobremfic  fere  remobjedamfenfu  percipimus  :  texturaanima  fcntien- 
tis,  aut  fpirituum  compages  objedi  impulfu  commovetur  ;  deinde  undulatione 
qiiadam  motus  ille  ab  objcdoprofedlus  in  momento  fere  ad  cerebrum  ufque, 
Ci  commune  fcnforium  traducitur.  Namfpiritus  in  fenfus  exteriorisorgano  ve- 
lut  in  ftatione  pofiti  chara£terem  ab  objtfto  impreirum  excipiunt,  eumcpe  ad 
commiine  lenforium  irradiatione  quadam  tranfmittunt,  fere  ut  radii  luminis 
intubo  optico  vicra  pervadunt,  &certaratione  modificati  rerum  fimulacra  ia 
tabella  oppofita  aptedepingunt.  Nequeobjc£borum  impreffiones  in  communi 
fenforio  confunduntur ,  uti  nec  varix  unduLniones  qux  in  aqua  vel^in  aere  fieri 
folent ;  aut  plura  lumina  quae  per  anguftum  foramen  ita  pertranfeunt,  ut  unum 
quodque  in  tabellaoppofita  fui  fontis  cxhibeat  imaginem.  Simili  fere  ratione 
varix  in  fcnfmim  organis  imprefTiones  fa£lx  pofTunt  ad  commune  fenforium 
inconfufx  tranfmitti. 

Hinc  Stoici  animam  fentientem  inftar  Polypi  cujufdam  ,  quod  eft  pifcis  ge- 
nus  pr-.clongis  cruri^-us  inftruftum,  exhibebant  :  cujus  c.iput  elTet  in  cerebro, 
brachia  veio  per  organa  fenfuum ,  aut  potius  per  nervos  exporre£ta objeftorum 
impreIF.oncsexciperent,&  adcommune  fenfbriumj  feu  ad  caput  ipfum  tra- 


491  P  H  Y  S  I  C  vE 

ducerein.  Atqiie ,  ut  identidem  monuimus ,  ea  quidem  arte  efl  difpofita  corpo- 
ris  noftri  machina ,  ut  velmediocns  impreflio  magnos  pleiumque  in  corpore 
motus  efficiar.  Nam  fibrre  nervorumab  Authore  naturs  ita  funt  coUigata:  ,  & 
fibi  mutuo confcrtac ,  ac  per  longosdudtus  extenfe,  ut  leviiftucommotx  fen- 
fum  vegetum  in  communi fenforio ,  quod  in  ipfa  ncrvorum  oiigine  pofitum  ef- 
fearbitramur ,  excitent ,  quando  fpiritus  in  eos  velut  tubulos  cum  impetu  im- 
pelluntur  :  ac  fenfus  fit,  ubi  animalentiens  quce  tota  in  adhi  &  energia  quadam 
confiftit,  vicidim  huicimpulfioni  obfiftit,  eamque  percipit.  Nam  fenfus  nihil 
eft;  priter  adionem  animascirca  imprefTionem  ab  objefto  fadtam  :  affeftio  ve- 
ro  illa ,  aut  imprefsio  eft  fpecies  feufibilis  :  neque  alias  hujus  generis  fpecies 
fingere  necefte  eft.  Qiiod  cum  multum  fit  in  fcholjs  agitatum  ,  paulo  fufius  ng- 
bis  probandum  eft.   Sit  itaque 

Prtma  ConclHfio. 

Null^  fpecies  intentionales  ab  objedis  in  fenfus  noftros  profluui«. 

Probatnr  Concltifio.  i°  Qua:  fit  earum  fpecierum  naturaintelliginon  poteft: 
neque  enim  funt  corporez  aut  divifibiles ,  cum  in  minima  fubjecti ,  aut  intcr- 
jefti  medii  parte  tots  &  integra:  reperiantur.  Quod  fi ,  ut  pk  rique  volunt ,  fiiic 
indivifibiles,autinter  corpus  &  (piritum  ambigant ,  quomodo  fenfum  mo- 
vent ,  eumque  perfzpe  Isdunt?  quomodo  res  extenfas  reprx(entanc ,  cum  finc 
divifibiles ; 

2°  Neque  origo  ,  &  caufa  earum  imaginum  fatis  idonea  afFcrri  poteft  ,  cum 
corpora  plcrumque  inertia  ,  &  otiofix  tam  excellentes  formas  ex  fe  fundere 
non  pofsint :  an  fortc  e  potentia  fubjecfli  eruuntur,  aut  corpora  ,  ut  vulgo  re- 
fponderi  folet ,  funt  earum  imnginum  caufa:  a;quivoca:  ?  Id  fuie  adhuc  mirabi- 
lius  videtur  ,  c  crafsis  &  terrenis  corporibus  formas  adeo  fpiritales  indefinen- 
ter  procreari  ,  aut  educi.  Jam  quibus  vehiculis  ad  nos  uique  pcrveniunt  ?  an  fo- 
litaria;  prorumpunt ,  an  propagatione  quadam  difflinduntur  ,  idque  in  pundo 
temporis '  Hxcnefcioan  verafint,  mihi  fane  videntur  adeo  elle  obfcura ,  & 
intelleduardua,  utcognitionirerum  explicandi  minusfint  idonca. 

Confirm.  Ut  demus  coloris  fpeciem  in  oculo  depingi ,  an  calor  fortc  pcr  quid- 
dam  aliud  percipitur  ;  Qui  figura,  aut  imngo  calorcm  exprimec  ?  fic  ubi 
verberatus  aer  auris  tympaniimpuIfat,autfuavisexhalacio  olfaiftus  fcritorga- 
num  ,  nihil  necclle  eft  futiles  illas&  evanidjs ,  aut  loni ,  aut  odoris ,  adde&: 
lcipons  fpecics  comminifci ,  quas  ^nemo  cogicando  ,  auc  dilputando  airequi 
potcft. 

DtluHntur  objeUiones. 
Opp,  I' .  Objedum  percipi  non  poteft  nifi  fit  cum  fenfii  conjunftum  :  fed  il- 
hid  pet  feipfum  vimfentientem  non  afKcit,  ncque  eam  attingit  contadu,  uc  , 
aiunc,  fuppofiti ,  fed  virtutis  tantum  :  ergoobjeftum  per  fpccicm  impreffam, 
tanquam  iui  vicariam  cum  fcnfu  conjungatur  necelfe  cft.  Qiix  utique  ratio  pro- 
bic  fpecies  non  fenfibilcsmodo,  fed  etiam  intelligibilcs  exiftere.  Hinc  Arifto- 
telcs  idencidcm  docec  animum  his  fpeciebus  mformacum  quodammodo  fieri 
omnia. 
^cfp.  aftioncm,  feu  impreffionem  ipfiiis  objeili  fenfu  percipi  :  qux  quidem 


PARS  TERTIA.  +9} 

a£tio  non  eft  fpecies ,  aut  imago  objedi,  qualis  vulgo  defcribitiir  :  perceptio 
veroipfaeft  objefti  reprasfentatio  ,  uti  fufe  expofuimus  in  Metaphyfica. 

Opp.  z"  Cum  fenfualiquid  percipimus,  illiusimago  anobis  expriiTiitur,qi!ae 
fpecies  exprefla  nominatur ,  eaque  in  memoria  coniervatur :  nam  omnis  adio- 
nis  eft  aliquis  terminus ;  neque  is  in  perceptione  alius  efte  poteft  quam  fpecies 
rei  exprella :  fed  fpecies  rei  exprimi  non  poteft  ,  nifi  ad  fimilitudinem  fpeciei 
imprelfe ,  ad  cujus  fimilitudinem,  aiiam  cum  percipimus  imaginem  formamus: 
ergo  dantur  fpecies  rerum  imprefli. 

He/p.  Nos  objedi  a£tionem  ,  aut  impreflionem  fenfu  attingere,  neque  aliam 
efiefpeciem  expreiram,  quam  ipfam  lenfus  aftionem,autperceptionem.  Sen- 
tire  enim ,  quod  faepedicendum  cft  ,  nihil  eft  aliud ,  quam  agere  circa  affedio- 
nem,  feu  impreflionem  faftam  in  organo.  Hxcaftionem  fensus  determinat : 
nam  omnis  aftionis  eft  aliquis  terminus ,  qui  vel  producitur ,  ut  in  aftionibus 
quac  tranfeuntes  dicuntur  :  ( fic  calor  eft  terminus  calefadionis  ;  )  vel  certe  fi 
adlio  fit  immanens  ,  eamomnino  detcrminat.  Itaqueiila  affedtio  ,  feuimpref' 
fio  utcunque  dici  poteft  fpecies  fenfibilis ,  feu  fotma  quxdam  fine  maceria  ,  de 
qua  tam  fxpe  Ariftoteles.  Ac  fruftraalias  inquirimus,  de  quibus  inutiles ,  & 
abftrufx  quxftiones  excitari  folent :  utrumfint  effeibrices  aliarum  fpecierum,an 
fint  entitativc  divifibilesjreprxfentative  autem  indivifibiles  ;anefte£tive  quafi 
qua»dam  femina  ad  perceptionem  concurrant ;  an  formahter  tantum  ;  utrum 
poftcognitionem  finc  fuperftites ,  anftatimpereant  ,  atque  a\ix  hujus  generis 
moventur  qu.xftiones ,  cpx  res  fatis  obfcuras  magis  involvunt. 

Opp.  3".  Vifionem  explicari  non  polTe  citra  fpecies  intentionales ,  cur  v.  gr. 
objedtaa  tergo  pofica  in  fpeculis  confpiciantur,  3c  tantum  ultra  fpeculum,  quan- 
tum  citra  funt ,  appareant ;  cur  bacukis  in  aqua  fraftus  videatur  ,  &  aliahujus 
generis  plurimn. 

JRefp.  Idem  hk  Phyficis  accidifTe ,  quod  alibi  paflim :  cum  enim  caufx  iis  prac- 
fto  non  fuerunt ,  quibus  varia  natura:  phxnomcna  explicarent ,  ftatim  ad  ratio- 
nes  rcbus  ipfis,  de  quibus  erac  quxftio,  obfcuriores  confugerunt.  Hinc  occul- 
tx  qualicaces,  &:formxfubftantiaIes  in  rebus  vitx  expertibus  •,  ac  vulgo  aeris 
mucationes  ad  lunam  ,  aut  fiderum  influxus  referuntur.  Non  diffimili  rationc 
cumeaqux  ad  vifum  pertincnt,  Opticadeftituci  explicari  non  poirent,  ad  fpe- 
cies  nefcio  quasparcim  corporeas,  partim  fpiricales  fe  receperunc.  Q]_ia:  aucem 
ab  iis  fpecies  vocicantur,  nihil  elTeprxcerradiosluminisreflcxos  infrademon- 
ftrabimus,  cum  de  vifu  &  vifione  agcmus.Interim  iliud  admonemus,  nonima- 
ginemobjedi ,  fed  ipfumobjeftum  in  fpeculo  videri. 

Sed  ,  inquiunt ,  feufus  omnis  per  fpecies  intentionales  perficicur  ,  aut  per  ef- 
fluxus  fubftantiales ,  qux  eft  Democriciopinio  jam  diu  explofa.  Illud  enim  fi- 
dem  omnem  fuperat  ,  tenuifliima  quxdam  ramenta ,  &  velut  exiles  membranu- 
lasacorpore  vifibili  in  omnes  partes  diffundicicra  ullam  corporis  imminutio-  . 
nem  :  adeoutidem  corpus  fingulis  momentis  deceratur  &  per  totannorum  vo- 
lumina  incegrum.permaneat.Jamqux  vis  totimagines  in  rc^ftas  lineas  quoquo- 
verfum  effundit ;  autquomodo  inconfufe  pcr  idem  anguftiflimum  foramen  per- 
tranfeunc;  QuantumvisEpicureijadlenc  naturs  fubtilitatem,  ejufmodi  effluvia 
imaginum  perfuadebunt  nunquam. 

£ejp.  Non  imagines ,  auc  profluvia  corporum,  fedmotus  duntaxat  ipfis  or- 


4J4  P  H  Y  S  I  C  ^ 

ganis  impriini :  adeo  nt  ex  mo:u  m  varictate  anima  rernm  fenfibilium  Jiffe- 
rentias  percipiat  :nequecnim  fenfus  citramotum  localcm  fieri  poteft,  aut  con- 
cipi.  Hinccarcus  baculi  motu  ,  autrcfift  ntia  lapidem  a  luto  ,  terram  ab  aqua 
dikernit.  Sonusnihil  cft  aliud  quam  verberatus  aer  •,  lumen  fortceft  fubftantix 
actherez  motus ,  aut  impuliio  ,  qua  retin.-cnervuli  feriuntur.  Hinc  oculo  vel  in 
tenebris  percuiro  ,  lucis  fcintillas ,  aut  varioscolores  confpicimus,  Nec  dolor  , 
tinllatio,  caloris  ipfius  p.rceptio  fine  motu  expiicari  polfunt  :  motuum  vero 
divcrfitas  cum  lx  objcftoium  varietate  ,  tum  ex  diverfa  orj^anorum  confoima- 
rione  repetitur.  Nam  fibnllcE  cx  quibus  vifus  organorum  compingitur,  longe 
funt  iubciliores,  qujm  qiix  auditus  fenforium  cfficiunt. 

Rurfns  itijiant.  Nequaquam  credibile  eft  omnem  fenfum  certo  motuconti- 
neri :  adeo  ut  nervorum  fibr.-c ,  velut  clavecymbali  fides  tenfx ,  &  in  aliqua  fui 
partepercuiTx  totxtremant,  &  vim  fentientcm  excitent  :  nonenim  adeo  in- 
tenduntur  nervi. 

Refp.  Nos  Cartefio  hac  in  re  non  aftentiri ,  fed  nobis  videtur  longe  probabi- 
lius ,  fpiritus  in  nervorum  tubulis  contentos  rerum  externarum  impreffiones  cx- 
cip"rc ,  eo  quo  diximus  modo.  Non  itaque  fenfibilis  objefti  impreflio  per  fibras 
nervorum  tenfis  ,  ad  cerebrum  ufque  commeat ,  ut  fit  in  citharae  fidibus.  Ner- 
vienim  nec  direfte  tenduntur ,  necdurifunt,  autrigidi  ,fedmolles,  inflexi, 
&laxi.Iicjue  non  fixis  ilhganturterminis,  (cdmoUioribus,  ut  cerebro,medul- 
larifpinas,  &carni  ipfi.  Vcrumidpaulofufiuseftexplicandum  Sititaqiie 

Secunda  Conclufio. 

Objefti  fenfibilis  perceptio  in  fenfimm  exteriorum  organis  inchoatur ,  fed  in 
cerebro  feu  in  fenfus  interioris  organo  perficitur. 

Probatu-ir  conchifto  ex  iis  qux  jam  funt  explicata  :  res  enim  fenfibilis  in  fenfuum 
exteriorum  organa  vim  fuam  exerit  ^  fpiritus  nervorum  fibris  contentos  per- 
cellit ;  eaquecommotio  fpiricuum  ad  prxcipuam  animx  fedem  tranfmittitur, 
ubi  vis  fenticns  aftionem  fuam  cxerit ,  hoc  eft  ,  percipit  illam  ab  objefto  fa- 
dlamimpreffionem  j  atqueeam  aftionem  percipit  ,  non  ut  incerebro  ipfo,aut 
in  nervorum  origine  cxiftentem  ,  fcd  in  ea  partc  coiporis ,  unde  cccpit  illa  fpi- 
rituumcommotio,  ubi  niniirum  adlio  objcfli  imprimitur.  Motus  qui  per  ner- 
vosab  objcdis  proficifcuntur,  non  funt  progrefsivi ;  fed  potius  undulationibus 
non  difsimiles.Partes  quippe  poftcrioresurgendo  anteriores,  fereut  inteftinum 
aqua  turiridum,  cujus  utrnque  pars  extrcma  lig.ita  eft  ,  impulfum  acceptum 
ab  objedlo  communicat.  Atque  ejiis  naturxfuntnervi  ,ut  fi  unus  vellicetur, 
fenfus  doloris  in  extremo  longe  diflito  pcrcipiatur.  Sic  titillatis  naribus  irri- 
tantur  nervi  pedoris ,  diaphragmatis ,  abdominis  &  motus  fternutatorii  exci- 
tantur. 

Itaque  inchoata  rei  petceptio  fit  in  cxteiioris  fensiis  organo  ,  quatenus  ibi 
jamcommoventurf]->iiitus :  vcium  fi  nfque  ad  ccr(bri  irtima,  &  velut  animx 
penetralia  pcrferri  non  poTit,  ut  acciJit  in  fomno  ,  t"m  fane  perfcfta  dici  non 
poteft  ,  neque  ad  animal  ipfum ,  fed  ad  nartem  illius  proprie  pertinet.  Rem  ve- 
i6  ita  effe  multis  proban  potcft  ar?,umcr,tis. 

Primo,  fifortcmensalio  intenditur ,  res  qu.x  funtin  confpedtu,  non  cer- 


PARS   TERTIA.  49; 

nimiis:  cumque  ,  nt  diximus ,  cerebrum  fomnus  occupat ,  fenfus  exteriores 
feriancur.  Sic  apoplexia,  feu  morboatconito  percuffi ,  ne  compunfti  quidem, 
aut  corpote  dilFedi  fentiunt,  quodprinceps  facultas  qus  cerebro  ineft,  omni- 
no  celkt. 

Prxterea  videmus  eos  quibus  manus  ,  auc  tibia  prarcifa  eft ,  de  acerrimo 
quandoque  dolore  in  manu,aut  in  pede  queri  folicos :  quafi  integrs  adhuc  ma- 
nerent  ex  partes :  quod  incerebro  ,  non  in  partibus  affedis  fiat  perceptio.  Sic 
interdum  evenic  uc  diucius  cubito  innixi  ftuporem  in  digito  auriculari  fencia- 
mus :  quod  nervus  qui  in  eum  digicum  defuiic,  nimium  compreflus  eodem 
modo  fenforium  commune  ,  feu  fenfus  communis  organum  afficiat,  ac  fi  digi- 
to  ipfo  premerecur:  namfolemus  doloris  fenfum  ad  eam  parcem  referre,  qux 
ab  objedis  folec  commoveri ,  &  in  quam  cenfae  nervorum  fibrx  definunc. 

Sed,  hi^ities ,  il!ud  negaii  non  poceft  quin  oculis  videamus  ,aut  pedibus  do- 
leamus :  ergo  fenfus  ipfe  non  in  cerebro  ,  fed  in  exterioribus  org.mis  perfici- 
tur. 

J^efp.SenCam  inchoari  infenfiium  exteriorum  organis,  nonperfici,  Cernimus 
quidem  oculis ,  quod  in  iis  colorum  &  luminis  impreffiones  fianc ;  quod  incerio- 
rem  faculcacem  decerminenc ,  quod  in  iis  fiac  prima  fpiricuum  commotio.  Sed 
adioanimxqua  impreffio  percipicur,  in  ipfiusanimx  prxcipua  fede ,  quicum- 
que  illa  fit ,  exercetur.  Adde  illud  quoque,  eandem  efle  animam  qui  in  cere- 
bro  ,  tanquam  in  tribunali  fedet,  quxque  per  fpiritus  &  nervosin  oculos, 
aures  ,  &  alia  fenfuum  organa  diffiindicur:  adeo  uc  fenfus  organis  &  fun<^io- 
nibus ,  non  rc  ipfi ,  auc  nacura  inter  fe  diftinguancur, 

Contra  urgebis.  Non  poceft  una  &  eadem ,  auc  fimplex  anima  ,  vel  facultas 
tantam  rerum  vnrietatem  diftinguere. 

Refp.  Animam  quidem  fenciencem  force  effie  uniufmodi  &  homogeneam. 
Sed  fieri  poteft  ut  in  ea  parte  cerebri ,  quac  eft  primum  &  commune  fenfo- 
rium  ,  diftindi  fint  traftus  &diverfi  fpiricuumpromptuaria:neque  enim  ean- 
dem  viam  mfiftunr  fpiritus  qui  ab  ocuUs,  cum  iis  qui  ab  auribus  incerebrum 
appellunt,  uci  force  non  func  cjufdem  nncura:  ac  cexcurx.  Arque  incredibilis 
eft  in  eorum  conrexcu  variecas  :  vix  enim  fien  poife  putem  ut  fpiricus  fui  ubi- 
que  fimiles  tam  diverfas  afK;(fViones,autobjedorum  impreffiones  tam  apce  ex- 
primanc.Quimobrcmquidam  movenciur  &  flu£l;uant,dum  alii  perftanc  immo- 
biles ;  nec  fe  fe  mucuo  impediunc :  nec  temere  &:  fine  dilcrimine  a  corporibus 
extra  .poficis  percelluncur  •,  ncc  demum  per  eofdem  cramices  a  ccrebro  di- 
mananc ,  aut  in  primum  fenibrium  typos  ab  objeftis  imprelfos  cranfmiccunt.  II- 
ludque  eft  vero  proximum  ,  juxta  rerum  quidiftingui  ab  anima  debent  ,  di- 
verfitacem,  in  fenfuum  organis  ,  uim  in  ipfa  Ipirituum  qui  in  propriis  fenforiis, 
imo  in  communi  fenforio  vigent  textura  ,  magnam  quoque  varietacem  reperi- 
ri,quonoxia  ab  utilibus  difernancur, 

Sunt  enim  fenius  animali  ad  ejus  confervationem  conceffi  a  natura.  Hinc  fit 
ut  propter  remn  qux  prodeflc  aut  obeire  polfunt  varietatem,  unumquodque 
ammal  variis  fenfibus  inftiuacur.  Hinccujurquc  fenfus  organum  ita  eft  confor- 
matum  ,  ut  certa  corpoium  effluvia  ,  non  aliena  poffic  excipere.  Sic  oculi 
meatus  ita  funtaptati ,  ut  lucis  radios,  non  fonos  admitcant :  unde  &  fpiritus 
animales  indiverfis  lenfoni5f>.uorganis3t.;nquam  in  excubiis  collocati,  nou 


49«  P  H  Y  S  I  C  ^ 

Cini  unius ,  fed  diverfx  forfuan  naturae.  Snnt  enim ,  ut  dijximos ,  ppne  atherei 
in  ocaIis,mobiles  inauribus,  humore  vifcofoirretiti  in  lingua  &  palato.  Sed 
hic  fientclariora,  cum  de  interiorum  &  exteriorum  fenfuum  tum  funftioni- 
bus,  tum  organis  dixerimus. 

CAPUT     III. 

De  fenfHttm  interlorum  funl^lombHS' 

JAm  ad  fenfus  interiores  &eorum  organa  veniendum,  quorum  numerum 
quifque,  ut libitumefl:,augetvel  minuit.  Illud  nobis  fatis  verifimile  vide- 
lur ,  unum  &  eundem  elfe  fenfum  principem  ,  qui  &  fenfus  communis ,  &  vis 
imAginatrix  foletappellari ;  funftionibus  tantum,  officiis,  &  forte  organis  difFe- 
runt  h.x  facultates.  Ser.fus  communis  dicitur  ,  ut  imprediones  objedorum  per 
nervorum  fibras ,  &  quendam  fpirituum  refultum  excipit:quatenus  autem  ea 
motio  fpirituum  quoddam  fui  veftigium  cerebri  fubftanti^  imprertlim  relin- 
quit,  memovia  folet  appellari.  Veftigium  illud  quodcumque  fit ,  phintafr.ift 
dicitur :  unie  fiqua  ex  caufa  cerebri  fibtis  agitatis ,  ea  phantafmata  excutiantur, 
fenfum  primarium  &communem  velut  admonent,qui  ejufdem  rei  quam  per 
fenfum  exteriorem  haufit ,  imagincm  cudit :  quamvis  ea  plerumque  fir  magis 
confufa.  Nam  qus  per  fenfus  exteriores  ad  commune  fenforium  imprefliones 
manant ,  ex  funt  magis  fimplices  &  diftinftx  :  color  v.  g.  aut  figura  tantum 
hominis  per  oculos  iTibit :  at  cum  abfentis  phantafma  recurrit ,  tum  id  mihi 
hunc  hominem  cum  variis  circunftantiis ,  quae  ad  alios  fenfus  pertinent,  ex- 
hibet. 

Hinc  orta  eft  vulgaris  divifio  obje£ti  fenfibilis  in  proprium,  cujufmodi  eft 
color  qui  ad  vifum  folum  pcrtinet  ;  commune  ,  ut  figuram ,  motum  &  quie- 
tem ,  quxque  plures  fenfus  afficiunt ,  &  per  accidens.  Sic  homo  ,  aut  fubftan- 
tia  quxvis  fenfu  percipitnr  ,  non  per  fe  ,  fcd  pcr  accidens  ,  quod  iliius  ideafit 
conju'1  dla  cum  ideis  eorum  qux  per  fe  fenfu  pcrcipiuntur.  Ac  fubinde  docet 
Ariftoteles  fenfum  circa  propriumfenfibilenonfalli,  quamvis  fenfibilia  com»- 
munia ,  &  per  accidens  perfxpe  nobis  imponant.  • 

Nos  vero  in  ea  fumus  opinione  ,  ut  neque  fenfum'  exteriorem ,  neque  inte- 
riorem  circa  id  quod  per  fe  eft  fenfi'nile,falli  arbitremur.Elt  quippe  fenfatio  mo- 
tus  quidam ,  qui  ab  objcflo  ut  a  vi  motrice  proficifcitur  :  objrftum  vero  eft 
agcns  naturale ,  qaod  in  agendo  omnes  vircs  fuas  exerit ,  &  movet  eo  quo 
dcbet  movcrc  moJo :  ergo  finfus  impreffio  fcmper  talis  cft  ,  qualis  efte  deber, 
&  fimi'is  objefto  fuo  formali :  neque  unqu  mi  decipitur  fenfus ,  ac  ne  interior 
quidem  ,  quem  extcrnus  ut  agens  naturale  &  non  aberrans  impellit. 

Ipfa  veroautratio  ,aut  imaginatio  tum  decipitur ,  cum  fpeciem  recens  per 
fenfis  acceptam  cum  alia  prius  pcrcepta  confundit:  tum  enim  fit  fenfibile  per 
accidens ,  quod  imaginitioni  fucum  facir.  Scd  nbi  intcrior  fenfus  folum  exte^ 
riotem  fubfequitur,  falli  non  poteft.  Nam  ifta  propofitio  baculus  partmi  in 
aqua,  partim  in  acrc  pofitus  aiiparct  fraftus^vcra  cft:fed  falfxfutnri  eft,fi 
baculum  fraftum  cire  juiliccm.  Qiiare  in  perccptione  rci  fenfibilis  non  fallimur,  ■ 
fedinjudicio;  nec  fcnfus  faUem  exteriot  unquam  aberrat,  ne  tum  quidemi 

cum 


PARS  TERTIA.  -^^^ 

ciim  illius  organum  male  eft  afFeftum  :  objefto  enim  fuo  fempcr  concinit :  ob- 
jedtum  vero  dicimus  rem  qua:  percipitur  ,  quatenusper  tale  medium  fenfum 
afEcit.  Sic  motbo  regio  laboranti  omnu  flavo  colore  tinfta  videti  debent. 
Senfus  autem  interior  lum  falli  dicitur ,  cum  imagines  per  exteriores  fenfus  ac- 
ceptas  cum  aliis  jam  oiim  exceptis  connediit :  lum  enim  res  male  cohcerentes 
conjungir. 

Ulud  vero  eft  difcriminis  inter  proprinm ,  commune  ,  &  per  accidens  fcnfi- 
bile  ,  quod  proprium  velut  per  fpeciem  fuam  &  formam  fenium  afficiat  jcom- 
mune  modum  quemdam  &  certam  determinatiotum  ,  non  Ipecicm  novarft 
adjiciat :  nam  res  mota  aliter  fenfum  afficit  ,  quam  ii  quiefcat ;  fenfibile  de- 
mum  per  accidens  nullomcdo  ad  fenfum  pettineat.  Sic  nivcm  fngidam  videre 
dicimur ,  cum  tamen  frigus  omninn  non  videatur;  Sed  ne  figura  quidem  ,  mo- 
tus,  quies ,  numerus ,  &  aliaeafFediones  communes  propru  ad  fenfus  exterio- 
res  attinent  ,  non  enim  rem  moveri  animadvertimus,  nifi  partes  pracfentes 
qux  folx  fenfum  movent  ,  cum  pra:teritis  &  futuris  quodammodo  comparen- 
lur.  Nec  quies ,  figura ,  magnum  &  parvum  ,  multum  &  parum  citra  aliquam 
comparationem ,  quae  rationis ,  autfaltem  imaginanonis  eftopus,  percipiun- 
tur. 

Quaj  fint  fenfuscommunis,  vis  imaginatricis  Si  mcmoriae  organa ,  qus  fun- 
Aiones ,  quaEque  inter  eas  vires  fitconnexio ,  definire  nemo  poteft  Qiiid  au'- 
tem  in  re  adeo  obfcura  probabilius  afFerri  queat  ,  dicendum  nobis  eft.  Sed 
perpaucade  communi  eorum  fcnfuum  organo,  feu  de  ftrudura  cerebri  funt 
ante  praemunienda. 

C  A  P  U  T   I  \r. 

De  ^ruBura  cerebri. 

CErebrumut  princeps  animalis  regiminis  civitas  cranio ,  tanquam  lapideo 
muro  undique  cingitur.  Os  frontis  priorem  illius  partem  ,  os  occipitiS 
pofteriorem  occupat ;  inter  utrumque  interje(Sa  funtduo  fincipitis  .  &  toti- 
dem  temporum  olfx,  qua°  variis  inter  fe  commilliiris  aut  futuris  comn  itturr- 
tur-  Interior  craniifuperficies  multis  velutfulcis  afpera  cernitur  ,  qui  ab  arte- 
riis  per  fuhjedam  mcmbranam  jquae  vulgo  dura  mater,  aut  meninx  appella- 
tur,  fpnrfis  &  pulfantibus  cxcavantur :  cum  enim  mollior  eft  cranii  fubftantia 
ut  in  infantibus ,  has  utique  artetiarum  impreffiones  facilius  excipit. 

Hujus  membransE  prxcipui  funt  ufus ,  ut  interiores  cranii  partCs  fuccingafj 
cerebrum  a  cerebeHo,  quod  fciiicet  occipitis  olTe  conchiditur,  difcriminetj 
«trumque  ex  omni  parte  involvat ,  quo  ab  externis  tutum  fit  injuriis ,  ne  loco 
fuo  movcri  -lut  concuti  facile  poffit  j  nervis  a  cerebro  exeuntibus  membra- 
nam  impertit;  omnes  cranii  receflus  adit^  iUius  foramina  &finu5'mplet.  Qua- 
luor  etiam  hxc  membrana  na6ta  eft  finus  reducendo  fanguini  deftinatos,  qili 
nihil  funtaliud  qu  m  durameninx  fui  duplicatura  in  vafi  ,  aut  canales  am- 
plos  convoluta.  Homm  maximus  fecundum  cerebri  longitudin  m  ufque  ad 
cerebri  &cerebclli  confinium  porredus,  falcis  nomen  obtinuu  :  duo  funtla- 
terales,  qui  fanguinem  afalce  in  venas  jugulares  di^as  iranlmiiruriexcipiunr.. 
Tom.  IL  Rtr 


498  fHYSlCiC 

Quartus  a  communi  aliorum  concurfu  ad  glandulam  pinealem  TcSkn  intra  cff- 
rcbrum  delabitur  ,  &  fanguinem  a  cervicalibus  arteriis  exceptum  in  vena^ 
itidemquJE  jugularesdicuntur,extracranium  ipfum  revehir. 

Nam  jugulares  venae  fanguinem  omnem  c  cerebrQ  ad  cor  referunt ,  nec  ce- 
rebrum  ipfum  pervadunt:  neque  enim  tam  denfam  cerebri  compagem  tuto 
fubirent.  Qiinre  ex  dura  meninge  in  fefe  convoluta  finus  tanquam  oblongio- 
res  facculos  &  venulas  ex  iis  prodeuntes  compendiofiore  via  ,  &  tutiore  ef- 
linxit  natur^  Opifex.  Cum  aucempericulum  elfet  ne  finguis  redux  c  capite 
uberius  in  jugulares  venas  exundarec  ,  utrimque  in  externa  cranii  parte  am- 
pla  ,  torcuofi,  &oirea  fpecus  dura  meningeobduda  ,veluc  quoddam  fangui- 
guinis  diverticulum,fuicexcavata  ,ut  in  hac  velut  fpelunca  tanquam  in  prom- 
ptuario  quodam,  auc  vafe  amplo  fanguis  (ifteretur ,  fere  ut  aqu2  in  caftellis, 
vulgo  regards  ,  folenc :  ne  fanguis  confercim  irruens  cordi  diluvium  aut  fuffb- 
cauonem  minaretur.  Quin  forte  ob  eam  caufam  omnes  durx  meningis  finus 
tot  diftinguuntcellulx ,  tot  fibrs  tranfverfim  collocatac  dirimunc,uc  fanguinis 
mocum  reganc,  &  veluthabenx  quxdam  moderentur. 

Sanguinem  a  corde  in  cerebrumadvehunc  arcerict  carotides  &  vercebrales, 
longiore  quidem  du£lu  quam  in  mutis  animantibus.  Arteris  carotides  poft- 
quam  cranii  bafim  fubiere ,  circumaguntur ,  ut  fanguis  pleno  fluens  alveo ,  non 
confercim  ,  &  correncis  inftar,  fed  placidiore  mocu  in  cerebrum  illabatur.  Sed 
tamen  cavendum  eratne  fanguisa  re6to  itinere  intra  cranium  ,  feu  calvarinm 
defledens ,  in  feipfum  contortirs  ,  &  quafi  adus  in  vorticem  vafa  difrumperet. 
Itaque  huica  naturadifcriminiprovifumetiam  fuit,  dum  ucrique  arteris  ita 
inflexae  ofteum  canalem  incra  cranium  aptavit ,  ac  priterea  novam  illi  cdura 
matrc  tunicam  majoris  fecuritatis  caufa  adjunxic.  Sed  ubi  furlum  eft  eluftaca, 
tiSafcicicia  cunica,ucinuciUdepofica,cenui  meningi  &cerebro  furculos  diftnbuir. 

Jam  arcerix  omnes  mutua  (ociecace  ica  incer  fe  cor  junguncur  ,  uc  fi  una  ex 
iis  cafu  quodam  occlufa  fueric ,  finguinis  motus  nihil  inhibeatur.  Quod  tibi 
manifeftum  fiec ,  fi  liquorem  acramenco  infeftum  (yringis  opc  injeceris.  Nam 
liquor  cum  alteram  carotidem ,  tum  etiamvertebralesartcrias  mficiet.  Minu- 
tiores  quoque  arteris  in  (ubftantiam  cerebri  penetranc :  cametfi  adeo  funt 
exiles  ,  ut  vilus  aciem  pene  effligiant  :  nili  cenuis  cerebri  mcmbrana  ,  quse 
pia  matervulgodicitur  ,folerter  decrahatur.  Et  quidemubicumquefecetur  ce- 
rebri  fubftantia,  pundaapparentfanguinea,  quae  cum  latius  fe  diffundant,pa- 
lam  eft  eum  c  leftis  vafis  defluere. 

Venx  cerebri  e  dur.x  macris  finibus  in  cenuem  huic  fubjedtam  membranam 
difiF.induncur  :  hxc  vero  membrana  adeo  renuis  cft ,  uc  vix  a  ccrebro  fano  & 
.reccntidivcUi  poffic.  Ec  camcn  arteriis  6^  venis  ita  eft  confperfi ,  tot  vaforum 
plexibus  contexta,  ut  (anguini  univcrfo  cerebri  corticeni ,  &  partes  interiores 
irriganti  pwebcant  commeatum-,  omncs  cerebri  anfradlus  &  convolutiones  (u- 
bic.fummas  &  extantes  partes  conne<flit ;  interiores  ventriculcs  cerebri  ob- 
ducit;  fnnguinem  denique  velut  in  vaic  circulatorio  gigncndis  fpiiitibus  pra:- 

parat.  Podtrcmo  cerebri  &  cerebelli  molem  arftifllime  complc6l;itur,nemollis 

&  male  cohxrcns  fubftancia  facilc  concuti,aut  fuo  poffit  loco  dimoveri. 
Tcnui  meninge ,  feu  membrana  detradta  ,  cercbri  fubftancia  fcfc  videndam 

exhibet.  Quacuor  in  lobos  tanquam  in  quacuor  propugnacula  dividicur :  corcex 


PARS     TERTIA.  499 

ejus  in  mille  anfraAus  &  gyros  qui  inteftinonim  convolutiones  imitantur, 
majore  quani  m  ullo  animali  varietate  ciiftindius  apparet :  hos  utique  recef- 
fijs  tenuis  membrana  fuccingit ,  eofque  alluunt  vafa  innumera  ,  qua:  miris  mo- 
jdis  intexta  ubique  fparguntur :  ha:c  ucique  funt  copiotiora  in  ventriculis  cc- 
rebri. 

Omnes  illi  cerebri  gyri  &  anfradus  non  ex  cinerea  tantum,  fed  ex  candida 
etiam  conftant  (ubftantia ,  iique  omnes  in  corpus  callofum  ,  ut  vocant  ,-&  me- 
duUare  definunt.  Qiiod  quidcm  ex  infinitis  fibiillis  aut  nervorum  tubulis  com- 
pingi  non  abhorret  a.  verifimili.  Ac  forte  earum  fibrarum  origo  a  fpinali  me- 
duUa  eft  repetenda,  fere  ut  braffica  capitata  ,  v.  choMpommi,  ubi  fibr^  in  trun- 
co  conglobats  in  folia  explicantur.  Sic  enim  fibrac  in  meduUari  fpina  colle- 
£t2,incerebelli  &  cerebri  fubftantiam  cvolvuntur,  &  interiores  cerebri  ca- 
vitates ,  feu  ventriculos  flexuofo  duftu  efficiunt. 

Hisaddamus  qu.-E  a  D.  Perraidt  cxxcs.cevthmm  funt  obfervata ,  tum  in  hi- 
ftoria  animalium,  quiin  Academiafunt  dilfedia,  tum  in  traftatu  de  Mecha- 
nica  animalium  1°.  Fibrxillacdequibus  mox  diximus ,  in  pifcium  cerebro  fa- 
tis  funt  confpicus.  In  iis  etiam  anguftum  admodum  eft  cerebrum,  uti  in  om- 
nibus  fere  animalibus  quae  funt  ferociora.  In  CrocodyU  capite  fefquipede 
longo,  vix  cerebti  diameter  vino  digito  longa  vifa  fuit.  In  avibtis  nulli  funt 
anfraftus  in  extima  cerebri  parte ,  &  ventnculi  admodum  exiles.  In  Struthio- 
ne  V. -<^«m«f/ji?  ampli  &  pene  ut  in  aliis  animalibus  conformati  apparuere. 
Nam  cerebrum  quod  in  aliis  avibus  eft  anterius ,  in  duos  vclut  lobos  aut  par- 
tes  dividitur  ;  duplici  &ampla  cavitate  inftriiitur ,  qux  in  unam  conveniunt, 
ac  tertium  ventriculum  efficiunt :  ex  quo  duftus  in  Ipinalem  medullam  patet 
calamo  fcriptorionon  diffimilis ,  omninout  in  terrenis  animantibus. 

2.  Cerebrum  in  pifcibus  anguftius  eft  quam  in  avibus ,  licet  capite  longe 
majore  donentur;  in  magnis  pifcibus ,  ut  in  avibus  majonbus  cerebnun  luis 
ventriculis  inftru£tum  cernitur.  Major  cerebri  pars  in  organa  olfa£bus  con- 
fumitur,  cum  nervi  optici  fintminimi.  Tota  cerebri  fubftantia  pia  matre  in- 
voluta,  dura  matre  ,  tanquam  facco  concluditur :  fpatium  quod  inter  duram 
meningem  &  cerebrum  interjacet ,  oleofo  humore  impletur  ,  cui  cerebrum 
quafiinnatat:  olfidtus  organaut  incxceris  animantibus  ex  innumeris  mem- 
branis  tanquam  foliis  componuncur  ,  eaque  ovi  formam  referunt.  Proceffiis 
cerebri  Mammillares  didi,  ex  quibus  illa  velut  ova  pendent  ,  ampli  funt,  &: 
cavi  inftar  duplicis  ventriculi  :  ut  in  genere  quadrupedum  cernimus.  Sed  de 
his  fatis :  reliqua  enim  ad  Anatomicos  pertinent.  Nuncqui  funt  pr^cipui  ea- 
rum  partium  ufus ,  qux  fenfuum  interiorum  organa  ,  conje(5turis  perfequamur. 
Sedprius  cercbri  vafi  ,tum  illius  partes  ex  figuris  abVvillifioeximio  Anato- 
mico  delineatis  (ubjiciamus. 

PJ^ma  fiaura  bafim  cerebri ,  ejui  meduUa  eblongata  vocitatur  ^cum  ner- 
voriim  conjuaatiofrbii!  cjit£  hlnc  'nde  oriuntitr  ,fatis  apte exprimit  Ner- 
vi  fuls  nnmeris  infigninnttir.  Nam  i  ,  C^  i  ,  par  primumi  i,  &  i  ,  parfe- 
cHndum  dcf^rnarit ,  &  ita  de  relicjuis. 

Snb  infiin  libido  O  duo  funt  c.-irotidum  trunci  ahfciffi,  Hi  ramos  emittHM 
anteriorei ,  tu?n  limitaneos  D ,  &  D  ,  dextrorfum  ,  &  fmifirorfum  ;  tum  ad 

R  r  r  ij 


500  '    PHYSICyE 

friorem  cerebrt  partem  ,  cirat  funnitm  E  unimtUr ,  mox  i  fe  invleem  dif' 

cejfuri. 

Pofleriores  itidem  rami  carotidnm  circa  pun&um  F ,  tum  interfe,  tum  etiam 
cum  arteriis  vertebraithus  coniunguntur :  verlebrales  arteria  S,&  S ,  ^uttfci^ 
itcet per  cervicem afcendunt,i}i itnum  i^uoejuetruncum coeunt,  circa T. 

His  explicatis,  qax  meliusin  ceiebrovitulino,  autovillo  cjuam  in  figura 
intelliguntur ,  qui  fint  pra:cipui  pactiiKn  cerebri  ufus  videamus. 

CAPUT   VI. 

J^a  fint  pracipui  cujuf^iie  partis  cerehri  nfns. 

PRimum  illud  intuendum  nobis  eft  in  qua  parte  cerebri  fpiritus  animales 
perficiantur.  Sit  itac^ue. 

Prima  Conclufio. 

Illud  verifimile  videtur  ,  fpiritus  animales  pratcipua  interiorum  fenfuum  in' 
ftrumenta  in  cortice  cercbri  prsparari  ,  &  in  imeriore  meduUa  petfici. 

Probatur  prior  conckifionis  pars  i "  ex  cerebri  extcrioris  fabrica ,  &  vafo- 
rum  tam  numerofa  propagine :  nihil  enim  probabilius  afFerri  poteft  quam  fpi- 
titus  animales  omnium  fundlionum  opifices  c  fanguine  arteriofo  in  ea  parte 
procreari.  Nam  tot  vaforumplexusmirabiles  eo  loci  confpicui  fatis  innuunt, 
nonprivato,  fedpublico  rauneri  hanc  vaforum  intra  cerebri  llilcos  muhitudi- 
nem  famulari ,  neque  uniuscerebri  aUmento  ,  fed  univerfo  corpori  tot  vafa  de- 
ftinari.  Non  enim  pari  aUa  corporis  in  fui  fupeificie  tantam  arteriarum  fylvam 
compleftitur :  pracfertim  cum  materiam  huic  muncri  idoneam  nauira  felege- 
rit,  eamque  velut  leni  balnei  vaporofi  calore  peralembici  roftra  mille  mo- 
dis  in  fe  reflexa  ad  fummum  puritatis  gradum  evexerit.  Acceditillud  etiam, 
qiiod  fpiritus  ita  exaltati  utraque  meninge  cohibeantur  ,  ne  forte  ob  in^eni- 
tam  mobilitatem  avolent.  >Ncc  multum  eos  a  fpiritu  vini  abhorrere  hinc 
fufpicari  polfumus  ,  quod  non  vini  modo  fpiritus  ,  fed  liquorcs  fere  omnes 
gcnerofiexhauftos  (piritus  ob  nimios  labores ,  vigilias  ,  aut  inediam  in  pun- 
<fto  tempoiis  reficiant.  Pr.xterea  non  fola  diftillatione ,  aut  percolatione  fpi- 
ritus  c  fmgume  arteriofo  per  cercbri  poros  in  cum  puritatisgrndiim  attollun- 
tur ,  fcd  etiam  fermcnto  quodam  falino  in  cortice  cerebri  copiolo  fanguis 
perfunditur,  ac  feparatio  tum  fpirituum  ,  tum  liquoris  vcgcci ,  5c  aiftuofi  vi  il- 
lius  fermenti  perficitur  Hinc  quidam  ialis  armoninciodor  in  ca  parte  depre- 
henditur.  Cerebri  quoque  fubftantia  mollior  inter  glandulofim  &  medulla- 
rem  ;  candida  ,  dulcis ,  ex  fiftulis  intortis  compofita,  giguendis  fpiritibus  maxi- 
me  eft  accommodata, 

Pars  altera  conclufionis  ex  ipfius  tum  corticis ,  uim  partis  interioris  cerebri 
ftruftura  colligitur.  Namut  pars  cerebri  cxtima  &  cinerca  fpiritmim  procrea- 
tioni,  ficinterior  &  candidior  eorumdem  motui  &  diftributioni  idonea  vide- 
tur :  idcnimeftrationi  confei  taneum,utin  ea  pirte  ccrcbri  qnx  tot  irriqitur 
vafis.fpiritus  cfanguine  fecreti  in  corporis  callofi  fibris,  feu  in  candiia  ceiebri 
.iubftantia ,  quafi  m  vafis  Chymicorum  circulatoriis  puriores  fiant  &  fubtilio- 


pdrtu  q. .'" 
1  ^£hvr 


PARS  TERTIA.  joi 

tes.  Quocirca  videmus  omnes  cerebti  anfradus  &  convolutiones  in  id  cor- 
pusfirmum  Sccandidum  definere.  Hoc  utique  eft  velut  anima:  fentientis  do- 
micilium  ;  ineofpiritus  libere  exfpatiantur  ,  qui  per  fibrillas  callofi  corporis 
expurgati  varia  circulatione  ad  eam  puritatem  evehuntur ,  quam  fun^iones 
animales  exigunt. 

^Confirm.  Extimam  cerebri  portionem  non  aliud  efle  praster  glandularum  con- 
geriem,  quxque  in  cerebro  diftinftiores  apparent ,  cum  exquifitum  adhibe- 
tur  microcofpium  ,  docet  Malpighius.  Vafa  fanguinea  extimam  glandularum 
partem  pervadunt :  fedfibrae  aut  tubuli  tanquam  vafa  fecretioni  purioris  liquo- 
ris  deftinata,  ex  intimis  cujufque  glandulae  partibus  oriuntur  :  ex  illis  fibrilhs 
cerebri  medulla  componitur.  Quocirca  cerebri  cortex  cum  granis  mali  punici, 
V.  Mtie grenade  ,  qux  per  fibras  cum  membrana  cohsrent ,  fatis  apte  compa- 
ratur,omnesfibraE  iis  glandulis tenaciteradhzrefcunt ,  &  in  cortice  tanquam 
■  infolo  ,  unde  fuccum  trahunt ,  radices  habent.  Nec  prorfus  videtur  incredibile 
has  cerebri  fibras  inftar  tubulorum  efle  excavatas  :  cum  in  plantis  ipfis  cava: 
fint  ea:  fibrillz  qus  fuccum  vehunt. 

Neque  hoc  loco  inqvurendum  puto  an  tubuli  nervorum  fint  velut  vitrea:  fi- 
ftulae ,  an  potius  fpongiofa  fubftantia ,  ut  fambuci  meduUa  impleantur :  adeout 
lamen  fuccus  nervofus  in  iis  facilc  huc  illuc  fere  utin  arundine  Indica  moveatur. 
An  forte  inter  ipfostubulos  fuccus  ille  nerveus ,  aut  fpiritiis  ipfi  incredibili  ce- 
leritate  permeent !  An  potius  per  illa  imerftitia  fuccus  benignior  &  ad  nutritio- 
nem  idoneus ,  per  fpongiofam  tubulorum  fubftantiam  fpiritus  ipfi  perferantur  , 
utvidetutBorello.lfta  enim  conjefturis  tantummodo  perfequi,non  experimen- 
tis  alfequi  polfumus.  Illud  longe  probabilius  videtur  ,  fpiritus  per  eos  tubulos 
circulari.  Nam  a  cerebro  exeunt ,  &  in  id  redeunt ,  ut  ex  venenis  &  cardiacis 
conftat.  Nec  fpiritus  qui  tam  copiofi  per  corpus  diflTunduntur  ,  &  quorum  ef- 
-fluxus  longe  eft  velocior  fanguinis  effluxu ,  tam  cito  reparari  poirent :  nifi  cir- 
cuitu  quodam  ad  cerebrum  redircnt. 

SecHtida  Conclufio. 

Pars  cercbri  cincrca  videtur  clfe  imnginum  locus :  ut  callofa  prascipua  eft  ima- 
■ginationis  &  appetitus  ledes ,  mnxime  prope  nervorum  exordia. 

Prohatnr  Concliifio-  Qnamvis  res  tota  fitin  conjefturis  pofita  :  fed  quid  no- 
bis  probabilius  videatur ,  hoc  loco  tantumaffc^rimus.  Rerum  itaque  notas,aut 
veftigia  qua:  per  fenfus  fubiere ,  in  cortice  cerebri ,  &  in  cincrea  illius  parte  ubi- 
cunquefit,  confervari  multa  fuadent.  i"  Varii  &  multiplices  anfradlus  tenui 
meninge  ubique  obdufti  locum  his  veftigiis  przbent :  ut  moUior  eo  loco  cere- 
bri  fubftantiahis  impreflionibus  accommodata  fatis  videtur. 

i".  Cercbri  convolutiones  in  cerebro  humano  funt  magis  multiplices  &  varix, 
quam  in  ullo  genere  animalium ;  plures  adeo  funt  in  cerebri  cortice  velut  diftin- 
€is.  imaoinum  celluls  :  in  animalibus ,  qua:  uno  fere  &  confimili  modo  agunt , 
aut  nullasfunt,  aut  pauciores ,  ut  in  cuniculis  ,  avibus  ,  pif.ibus. 
5".  Cum  rem  inifci  voIumus,aut  imaginatione  aliquid  cffingere,tum  fronti  ma- 
num  admovemus,&:  partemcerebri  anteriorcm  follicitamus,tacito  quodam  na- 
•tiii£  judicio  in  ea  parte  vigere  memoriam,atque  huic  proximam  effe  imaginatio- 
iiis  fedem.  Rit   JJJ/ 


jot  P  H  Y  S I C  vC 

4°.  Non  alia  fere  fedes  his  excipiendis  aut  formandis  imaginibus  magis  ido- 
nea  aflii^nari  [loteft.  Neque  enim  nobis  veterum  ,  &  pene  communis  opinio 
probatur,  quacredidcre  inventriculis  cerebri  (piritus  animales  procreari  ,  & 
rerum  imagines  alTervari :  neque  fpiritus  adeo  fubriles ,  &  fugaces  in  tnm  am- 
plis  fpatiis,  aut  in  ordinemdigeri  ,  aut  diutius  poffunt  confillere  :  intra  angu- 
ftos  meatus ,  &  in  certas  yelut  orbitas  moveantur  neccire  eft.  Nec  demum  iniis 
formanturcavitatibus  qu^  excremento  ferofo  excipiendo  ,  quo  perfxpe  fca- 
tent,  deftinantur.  Acqueillud  videtur  explicatu  difficile  ex  qua  materia  in  iis 
vemriculis  fpititus  procreentur,  &  quo  itinere  in  nervos  ,  ac  totum  cerebrum 
ex  lis  ancris  deduci  queant.  Longe  itaque  probabilius  eft  fpiritusex  arteriofo 
fanguine  in  ipfius  cerebri  cortice ,  aut  in  parte  cinerea  ,  qux  fere  ubique  eft  in 
cerebro ,  perco'ari ;  acque  hinc  per  quafdam  orbitas  in  certum  ordinem  com- 
poni ;  hos  denique  cradus  fipius  eos  relegere ,  ut  varii  memoria:  auc  imagina- 
tionisaftusexigunt.  Nonenim  vis  formatrix  imaginum  qua:  phantalia  dicitur,- 
longe  remota eft  jb  co  loco  inq.-o  ipfnc  alfervancur  imagines. 
i  Non  ica  pridem  virClarifT  D.  ^oditrd  in  Academia  referebat ,  fe  diverfis 
temporibus  duorum  infantium ,  qui  hydroceph.di  deceirerant ,  capita  aperuifte. 
Uterque  iis  morbis  affectus  erat,qui  nuHo  modo  ud  caput  pertinere  videbatur, 
&  citra  uUamconvulfionem  ambo  interierant :  duo  anteriores  ventriculi  cum* 
■  tertio  unam  &  eandemcavicatem  efficiehant,  qax  aqua  pura  &  hmpida  plena 
erac ,  cerebri  fubftantia  compadta  &  candida  vix  digiti  indicis  latitudine  craC 
fa.  Ex  quo  ucique  id  colHgerepoirumus  has  cavicaces  nec  fpiritibus  continendis 
deftinari ,  neque  aquam  his  conclufim  apoplexiam  ipfam ,  aut  paralyfim  affer- 
re  ,  nifi  atia  fubfit  caufa. 

Qiiis  vero  fit  locus  lcnfus  communis ,  aut  in  qua  cerebri  parte  fiai  fenfus  in» 
terioris  perceptio,  vix  divinarepolfumus.  ExiftimatCarcefius  prxcipuam  ani- 
m^  fcdem  ,  in  quadam  glaudula ,  qux  vulgo  conarion,  aut  pinealis  dicitiir ,  eC- 
fe  conftitutam.  Ha:c enim  cum  una  fit,  &  in  medio  cerebri ,  omnes  fenfuum im- 
prefTioncs  excipit^fpiritus  exomni  parte  cerebri  in  eam  incurrunr;pcnfiliseft,. 
&  ad  omnem  motum  expcdica,  adeo  utad  nucum  anim:E  qiioquovecfnm  infle- 
<ftacur :  pafTionum  xftus  ,  phantafmacum  incurfus  illam  in  omnes  parces  ver- 
fanc  ac  decerminant.  Si  quid  reminilci  volumus ,  mens  illam  huc  illuc  contor- 
quet ,  donec  fpiritus  pcr  eam  fubeuntes  in  eum  cerebri  locum  incurrant,  in  quo 
rei  vcfti2,iumdelicelcit:  hucaccediteamglandulamunicamelFe,  utfpeciesper 
geminos  fenfus  acccptx  in  ea  conjungancur. 

Verum  hoc  ingeniofum  Carccfiii  commencummulcis  rationibus  refellitur,  & 
eamaximequodnuliaficin  ea  glandul.i  mobilicas.  Non  enim  ut  fibi  perfuafit 
Carcefius ,  eaeft  inmediopenfilis ,  (edarteriis  &  vcnis,  imo  &  plexui  mem- 
branofo  ,  qui  choroiJes  dicitur,  eft  afhxa,nulHs  nervis ,  aut  fibris  fufpenfa. 
Dcinde  jam  oftendinnis  vcntriculos  cercbri  non  efTe  velut  promptuaria  qux- 
nam  fpiritnum  animaliiim  ,  qui  hanc  glandulam  jugi  motu,  vel  flatn  quodam 
impellant :  fed  lerofus  humor  pcr  cam  cerebri  cavitatem  ,  aua  una  cfl:,  licet 
in  vari.is  partes  divifi ,  di  fl  lit  per  inf  indibidum  quoddam  in  fubjedam  glan- 
dul.im  ,  qui  in  bafi  ccrtbufitacft,  &  picuitaria  dici  fo!et. 

Qnnd  nutem  lenfus  communis  fedes  fic  p  :rs  interior  cerebri ,  ubiciinque  po- 
fica  fit,  hinc  conjicere  pollumus,  quodparsilla  candida  nihil  fit  praeter  fibras 


PARS   TERTIA,  /<*, 

nervorum 'evolutas  ;  nec  dubium  eft  quin  prxcipuae  anim.T  fentientis  fun- 
dliones  ibi  exerceantur,  ubi  fpiritus  iuntpuriores,  &  magis  elaborati ,  ubi  in 
certum  ordinemdigeri  poirunt,  non  temere  vagantur,  autfludluant ;  ubide. 
nique  funt  nervorum  origines. 

C  A  PU  T    VI. 

J^*  ftnt  pr<tclpH£  animdfentlentls  facultates. 

ILlud  quoquehoc  loco  intuendumqu^  fint  praccipua:  anims  fentientis  vires 
ad  cogiiitionemdeftinatE,  quxque  in  cerebro  ut  in  proprio  infint  organo. 

Illud  (atis  verifimile  nobis  videtur,  vim  imaginatricem  a  lenfu  communi,  qui 
impreffiones  per  fenfus  extcriores  ab  objeftisipfis  hauftas  percipit  nonelTe  fe- 
jundlam.  Atque  idomninoablurdumputamus,  facultatem  uti  fpeciebus ,  quas 
ipfa  non  habet.  Unde  id  vero  eft  proximum ,  fenfum  communem ,  vim  imagi- 
natricem ,  &  memoriam  eidem  organo  infidere. 

Et  qvtidem  Arabum  ,  nefcio  quam  vera ,  jam  pene  invaluit  opinio  tres  in 
anima  fentiente  efte  vires  ,  imaginatiicem  videhcet,  judicium  &  memoriam. 
Vis  illa:  imagiinim  formatrix  non  excipit  modo ,  fed  etiam  parturit ,  &  expri- 
mitrerumfpecies ,  eaque,fi  medicos  audimus,  cerebri  temperamentum  cali- 
dius  poftulat  :ut  judicio  cumfrigida,  &  ficca  temperie  melius  convenit.  Me- 
moria  deniquc  cum  cuftos  inventis  cogitatifque  rebus  &  verbis  adhibeatur, 
humidam  &  mollem  cerebri  conftitutionem  exigit.  Qua:  quidem  divetfa  tem- 
peries  efficit ,  ut  vix  imaginatio  vegeta ,  &  ferax  cum  firmo  &  ftabili  judicio  ; 
&  utraquc  facultas  raro  cum  fehci  memoiia  cohxreat, 

Omnes  ingenii  dotes  triphci ,  ut  putant,  hac  facultate  coniinentur.  Atque  ubi 
deeft  imaginarricis  vigor,  tardum  fit  &  hebes  ingenium  necefte  eft,  fimile  fri- 
sido,  &  fterilifo!o:nihilexfe  gignit,  nihil  parturit.  Sed  ubi  eadem  vis  plus 
iatis  incalefcit  ,  tum  laborat  fcepe  judicium  ;  delcftus  enim  cogitationum  ,  &c 
rcrum  vix  agi  poteft,  quando  imagines  caloris  impetu  turmatim  erumpunt, 
ac  vehit  ferocientes  equi  nuUis  poftimtfrenis  cocrceri,  Hinc  qui  plus  imagina- 
lione  poffunt,  habent  plerumque  i!Iam  ex  tempore  dicendi  facultatem  cum  ina- 
ni  loquacitateconjun6lam  ;  inventionis  celeritasadeft  aptarerum  collocatione 
iaepe  deftituta ;  atque  in  fumma  ubertate  eft  luxuries  quxdam  ,  quac  ftudio ,  & 
labore  eft  depafcenda,aut  certe  ad  feverius  judicium  re vocanda.  Illa  tamen  fce- 
canditas ,  qux  imaginationis  fervorem  confequinir  ,  minime  eft  in  pueris  ,  vel 
adolefcentibus  contemnenda  :  in  iis  quippc  ingenium  judicio  prsefumi  non  de- 
bet.  Non  enim  poteft  in  eo  elfe  fuccus  diuturnus ,  quod  nimis  celeritcr  eft  ma- 
ttiritaremairccutum.  Quocircaeamihipuerorum  Ixta  indoles  ,  qui  fefe  vel  ni- 
mium  profundit ,  magisprobatur,  quam  feftinata  maturitas,  qu£E  citius  folet 
occidere,  Nam  ut  prxclare  Fabius  ,  maciem ,  &  infirmitatem  in  pofterum  mira- 
ri  (oletprotinusomnibus  membris  expreftlis  infans,  Nec  muftum  in  lacu  fta- 
tim  auftcrumciredebet,  ut  annos  ferat ,  &  vetuftate  proficiar, 

Non  omittam  ,  quod  illuftris  ille  medicus  acdiligens  ingeniorum  examinator 
Huartus  praster  citeros  obfervat,  eosqui  plns  imaginatione  valent,ad  fecrc- 
tiores  fcientias  niinus  efle  idoneos :  cum  intellei^s ,  vel  judicium  in  iis  non  vi-- 


J04  P  H  Y  S  I  C  .E 

gear.  Calidior,utputat  j  cerebritemperiesjudicii  firmitatem  eVertit;  fpecie- 
lum  quoque  agitatio  ,  &;  quafi  cfFerve(centia  inconftantiam  ,  &levitatem  indu- 
cii.  Necdemum  magna  ingeni;  fubtilitas ,  &perlpicacia  cum  tcnaci  memoria 
acile  convenit.  lUud  enim  ficcam  ,  haec  humidam  cerebri  complexioncm  po-: 
ftulat,  Nihil  autem  judicio  oblbt  magis  quam  humor  exuberans,  Hinc  paeris, . 
qui  nimio  humore  difFluunt ,  felixmemoria,  judioium  nuUiim.  Siquidem  den- 
fiores  vaporumnebuJi  m:ntisclaricatemoblcuiant:  utflante  auftro  nonidem  = 
eftfidetibus  fplendor  ,  ac  (pirante  aquilone  :  llle  ccelum  nubibus  obducit,  hic 
ficcitatefua  fcrenitatemaffert.  Unde  vtntriobefocumintelledu  male  convci- 
nitj  necfanguinei  acutiorcs  eire  folent. 

Qnod  fiergovisimaginatrixdominetur,  vix  uUus  nobis  ad  reconditioresdifl 
ciplmas,  qus  intelltftu  ,  &  judicio  percipiuntur  (  cujulmodi  eftTheologia  , 
quc-E  v)a&  ranone  traditur  )  aditus  futurus  eft  :  Sed  alix  tentandje  funt  artes,. 
quxmagis  ingeniiceleritate  conftanc.  Quocirca  nos  ad  eloquentiam  ,  aut  poe- 
ticam,autmathematicns  fcientias,  ut  varii  crunt  caloris  giadus,  confercmus. 
Arsquippe  ipfadicendi  imaginatione,  &  memoiiapociflimum  continetuf:nam- 
invenire,  orationem  artifkio  quodam  ,  &  expolitione  diftmguerej  movere,  de- 
leftare,agere  cum  dignitate  &  venuftate,  atque  alia  ejus  generis  infinita  ,, 
ipfius  inwginatricis  funt  opcra :  ac  nifiquis  ingenium  prxfcns,  &  quafi  in  nume- 
rato  habeat  ,  non  poterit  ex  tempore  dicere  ,  altercari ,  laceftere,  neque  is un- 
quam  Oratorislaudem  confequetur.  Hxc  fane  animi  mobilitas  calorem  ,  &. 
fpiritum  poftulat :  acncctlfe  eft  ut  rerum  imagines,  quae  cerebro  imprimun- 
tur  ,  caloris  vi  quodammodo  ebulliant ,  animus  quid  dicendum  fit,  ftatim  re- 
periat ,  atque  inventa  ex  ordine  difponat.  Quod  fi  imaginesillx  continuo  im-- 
petu  r.on  ferantur,  ac  femper  noftram  vocem  formata  &  antc  provifa  cogita- 
tio  excipiat ,  qui  fieri  poterit ,  ut  dum  proxima  dicimus  ,  ulteriora  ftatua- 
mus;  Hinc  nonimperiti  modo,  fed  etiam  qui  .lint  tardiores  ac  frigidiores,. 
cum  ira,  aut  pacato ,  &  tranquillo  funt  animo ,  magnam  fspe  habent  ex 
tcmpore  dicendi  facultatem,  Sed  ubi  ira  excandefcunt ,  tardior ,  &  prajpedita 
pronuntiatio  fubfequicur  :  nam  vis  imaginatrix  nimiura  efftrvefcens ,  non  fibi 
conftat :  fed  tumultuarium  &  fortnitum  (ermonem  male  contexit. 

Sic  videmus  eos,  qni  magisjudicio  valent,  quique  toci  in  difciplinas  fubii- 
miores  incumbunt ,  t.irdiorcsad  dicendum  exiftere.  Frigidius  enim  ,  utdidum 
eft,fortici  funt  temperamerrtum  ,  quod  imaginationis  impetum,  &  linguas 
ipfius  inhibet  mobilitatem.  Vocis  etiam  organa  calore  dilatari ,  &  moderato 
humorelenirioportet,  quo  vox  ipfa  fitliberalis.Unde  in  fenibus  vox  imbecil- 
la  •,  &  raro  fummisin  Philofophia,  aut  Thcologia  viris,  qui  fngidam,  &ficcam 
nafti  funt  tempericm ,  vox  fuaviscontingit.  Contra  mufici  plerumque  ,  &qui 
calidiore  funt  temperamento ,  imaginatione  poUent,  iique  vocem  facilem,  ex- 
planacam,  flexibilem  funt  confecuti. 

Accerte  triparcitamillam  fenfuum  interiorumdivifionem  non  omninoreji- 
cio,  Aliud  eft  enim  imaginationc  aliquid  efHno;ere  ;  aliud  de  rebus  judicare  ; 
aliud  dcniqne  inventa,  &judic.Tta  memorias  commt-ndnre  :  nec  dubium  eft 
quin  plerique  imaginationepolleant ,  qui  judicio  &  memoria  fcre  dcftituun- 
tur.  Neque  tamen  licet  concludere  has  virts  vel  intcr  fe ,  v!  ab  ipfa  mi v  ,i,non 
cogitatione  tantum,  fednatura ,  &  reipfa diftingui.  Nam  fi  div€rfis  fundioni- 

bus 


PARS   TERTIA. 


5-^i 


bus  diftinftas  vires  tribuimus,  ipfa  imaginatrix  non  una  quidem  facultas, 
fed  varia&multiplexfuturaeft.  Siint  enim  qui  res  ab  aliis  traditas  diftinde, 
&facileperc  piunt  :  fed  fterili  funtingenio,  necquicquam  ex  fe  gignunt.  Alii 
magna  ingenii  celeritate  tiim  ad  inveniendum,  tum  ad  percipiendum  donaa- 
tur :  fed  nihil  ordinate ,  nihil  diftindle  moliuntur:  confundunt  omnia,  nec  quic- 
quam  fuo  loco  reponunt. 

Quod  fi  velis  artes  omnes  animo  luftrare ,  tum  demum  cognofces  fingulas  fe^ 
re  proptiam  fibi,&  accommodatam  vimimaginatriccm  vindicare.  Neque  enim 
fi  quis  ad  mathematicas  fit  a  naturacomparatus ,  idem  ad  medendi  artem  ,  vel 
ad  eloquentianijVel  ad  poefim,vel  demum  ad  politicam  erit  idoneus. An  necefte 
eft  vim  imaginatricem  in  tot  fecare  facultates,quod  non  eademfit  m  omnibus, 
quod  tam  multas  exerat  fundiones  ?  Anvero  hanc  diverfitatemex  variis  calo- 
ris  gradibus  repetemus  ?  Jam  quis  illos  gradus  tamexaftedimetietur,  ut  quis 
cuique  funftioni  ,  vel  arti  conveniat ,  decernere  audeat.  Nec  me  fngit  com- 
plures  medicos  ingeniorum  dotes  ad  quaUtatum  ftateram  exigerej  atqueis  au- 
thor,  quem  laudavimus  ,  in  eo  totus  eft,  ut  ingenia  temperamentis  metiatur, 
idqUe  omnino  neceflarium  putat,  utejus  qua:  exuperat,  qualitatis  vim,  &  na, 
turam  facultas  quzque  confequatur :  adeo  ut  calorem  imaginatio ,  judicium  fic- 
citatem  .&memoria  humiditatem  poftulct  ;  cumque  qualitas  una  prx  cacteris 
dominatur ,  vis  quoque  ingenii  huic  accommodata  prae  caeteris  maxime  emineat, 
&quanrum  uni  adjeceris,  tantum  aUis  detrahas. 

VerOm  ifta  poiTunt  exemplis  ,  &rationerefelli.  Nam  benemultosproferre 
polTem ,  in  quibus  acerrimum  judicium  cum  celertima  imaginatione ,  &  incre- 
dibilimemoria  conjungitur.  Quique  tam  anguftis  terminis  animum  circumfcri- 
buht,  autejus  facultates ex qualitatum  temperieduciputant,nonfatis  viden- 
turattendere ,  qus  fit  humani  ingenii  vis  ,  qux  natura.  Magna  quidem  eft  vis 
temperamenti :  fed  perperam  ex  eo  iblo  ingenii  vigor,  induftria,  celeritas  col- 
ligitur.  Quot  amabo  rel  in  rebus  vita  deftitutis  vires  occurrunt ,  quac  non  pof- 
funt  adcertamelementorum  mifturam  revocari. 

Illud  quidem  aftentior ,  animam  eas  qualitates  in  ufum  fuum  adhibere :  at 
praccipua  illius  effe  organa  vereor  ut  podim  concedere.  Nihil-ne  cerebri  ftru- 
£tura ,  partium  conformatio ,  fpirituum  animalium  fplendor,  aut  fubtilitas  ad 
imaginationiSjjudicii,  &memori2  opera conferunt  ?  Nec  melatet  multa  ex 
lemperamentoexiftere,  qux  ingenium  acuant ,  multa  qus  obtundant.  Sed 
quid  temperamenti  nomine  intelligant ,  nec  dum  fatis  liquet.  An  partium  com- 
pofitio ,  aut  certa  humorum  complexio  hoc  nomine  comprehenditur  ?  Negant 
iiquidem  magnam  imaginationis  vim  cum  intellcftusautjudicii  pondere  repe-. 
riri.  Quidergo,  anfortcintelleftusdefiniet,  judicabit,coIliget,  quod  imagi- 
natio  non  antc  conceperit ;  Quod  fi  turbidas ,  &  male  compa&as  cudat  UTiaai^ 
nes,  nonne  &  pravajudicia  ,&diftorts  argumentationes  confequentur  ?  Con- 
tra  ubi  fimplex  reiperceptio  clara  &  perfpicua  fuerit,intelle(flus  rite  deliniet,& 
bene  judicabit. 

At  enim  imaginatricis  vigor  calore  pf  rficitur,  qui  judicio  obeft,  ut  qui  maxi*' 

me.  Calor  quidem  domineturnecefteeft  ,  fed  moderatus,  nonigneus  :  humi- 

ditasquoquenon  fluxa  ,  &labilis,  fed  oleofa,  queque  cum  moderato  calore 

fit  conjunfta ,  ad  memoriam  requiritur :  nec  video  cur  tanwm  ficcitarem  ad 

Tom.Ii:  Sff 


'^o6  P  H  Y  S  I  C  ^ 

jiidicii  facultiteni  reqnirant :  nifi  cnim  hunioradfit.nnnquamanimitsnce  fua 
ohic  miinera.  Nec  tamen  fit  nimius ,  ne  tardicatem ,  &  ftuporem  inducat.  Ve- 
riim ,  iiiquiunt ,  qui  plus  imaginatione  pollunt ,  ii  plerumque  judicio  laboranc 
ut  vidcre  cft  in  Poctis.  Dabo  iUud  quoque ,  imaginationem  in  Poctis  pluri- 
nium  valere  ,  atque  ,  ut  placet  Platoni ,  Poetam  bonum  fine  inflnmm.uione 
quadam  animi  &  fine  quodam  afflatu  furoris  eire  neminem.  Veriim  fi  judicii  ab- 
fit  bonitas ,  nunquam  fibi  conftabit ,  nihil  concinne  ,  &  apte  diftributum  ,  nihil 
.  fufiim  £i  liquidum  ,  nihil  squabile  molietur  :  fed  ut  feret  impetus ,  huc  illuc 
euni  vagari  necelfe  eft  :  nam  ubijudiciumdeeft  ,  ibi  non  efteledio&  modus. 
Qiiod  de  arie  pocticadixi,  idem  prorfns  de  eloquentia  intelledum  volo  :  nec 
mihi  perfuadeo  viros  eloquentes  plusmiaginacione  ,  &  memoria  quam  judi- 
cio  polFe.  Nam  uc  inventio,  &c  extemporanea  dicendi  facultas  ad  imaginatio- 
nem ,  ica  deledus  verborum  ,  &  rationum  ,  apta  rerum  collocatio  ,  ejus  quod 
intendimusconfirmatio,eorum  qux  contra  dicuntur  confutatio  ,  acque  alia 
prope  infinica  oratoris  muneracitra  judiciumprceclare  fieri  nequcunt. 

Non  equidem  ignoro  diverfas  efte  ingeniorum  ptoprietates ,  ac  ccrtum  ftu- 
diorumdeledum  eire  faciendum,acque  in  id pocidimum ,  quo  tendunt  inge- 
nia  ,  ea  duci  oportere:  fed  illam  varietatem  cx  diverfis  caloris  ,  aut  ficcita- 
tisgradibusoriri  non  arbitror.Ncque  itaanguftis  limicibusmentes  noftrasdefi- 
niri  putem,ut  nemo  pluribus  ftudiis  infervire,autunanonpo(Iit  vis  fine  reliqua- 
rum  difpendio  excellere.  Ncc  demum  interdidumeft  a  natura  ut  fingulis  ho- 
minibus  non  amplius  quam  fingulas  artes  nofte  liceat. 

Jam  non  excutio  quas  cuiquefacultatiartcs,  vcldifciplin^  maxime  conve- 
nianr.  Alius  crit  juris  fcientix,  aliusTheologix  idoneus  •,  alius  ad  carmen  coni- 
pofitus,aIius  medicinx  utilis  :  nihilo  tamen  fecius  ubi  mens  humana  ccrebri 
aptam  conformationem  ,  &  temperiemoffenderit,  nullis  terminis  circumfcri- 
bet  jus  fuum  ,pcr  omnesartes  liberevagabitur.  Cum  enim  omnes  di(ciplin.« 
fint  inter  fe  ita  confertac ,  ut  mutuas  libi  operas  tradant ,  qui  unam  in  qua  vc- 
lit  excellere  ,  fclegerit  ,  reliquas,  fi  minus  ut  proprias   poffidcat  ,  certc  uc 
alienasdelibetneceffe  eft.  Sed  rara  eft  illaingeniorum  felicitas  :  five  ipforum 
animorum  fint  naturalcs  quacdam  diffcrenticE  ;  five  omnis  cx  corpore  oriatitr 
diverfins,  Profedo  ubi  apta  cc  rebri ,  &  totius  corporis  confticucio  deeft  ,  cum 
mcntisfundiones  illamnon  arrcquuntur  pcrfcdioncm  quam  habcrent,  fi  ex- 
qu-fitaillatempcries  non  abeirct.  Nimio  calorc  iraagincs  non  ebullinnt,  utple- 
rifque  videtur  ,fed("piritus  tumultuantes  judicium  perturbant  :  humoris  copia 
ftuporem  ,  &tarditatem  inducit  :  atque  ut  corporis  habitus ,  (ic  animi  indoles 
niaiio  calore  vcl  humore  ofFenditur.  Qnire  vehcmcnter  autor  fuerim ,  ut  imbe- 
cilla  potilTimum  ingenia  in  id  ,  quod  vocat  natura ,  ducantur.  Ita  enim  quod  fo- 
lirm  polfunt ,  mclius  efficient  :  fed  ubi  liberalior  indoles  contigerit,  omnibus 
difciplinis ,  &  arcibus  libero  homine  dignis  perpoliecur  ,  rerum  maximarum 
fcienriam  confccjuerar,ncciuc  ab  eloquentia  abhorrebit  :  lud  t  carmine,  hifto- 
rixubercate  intcrdum  ut  jucundioribus  epulis  reficietur,  atque  in  v.irios  ftu- 
diorum  fccelllis  idcntidem  excurret.  Nam  ut  ftomachusciborum  diverfitate  in- 
terdum  rcficitur,  fic  animus  ftudiorum  mutatione  recreatur.  De  tardis  inge- 
niis  non  loquor ,  qux  inana  re  feparatim  elaborent  yelmi,  ne  tot  lebus  divec 
fis  confundancor. 


1>ARS    TERTIA.  507 

Non  ex  fola  primarum  qualitatum  temperie ,  ftd  ex  aliis  etiam  caufis  drcun- 
tiir  ingeniorum  difcrimina.  Nam  cerebri  conformatio  ,  figura,  magnitudo,  par- 
tiumtextura,  fpitituum  qiioque  animalium  lubftantia,  &  motus  magnum  ad 
ingenii  vimaut  tarditatcmmomentum  afFtrunt.  Itaque  fi  minor  quam  parfit, 
autmajor  fueritcerebri  moles  ,  ingenium  erit  autpiaeceps,  aut  taidi.m.  Vel 
quod  fpiriuis  ipfiipatium  nonhabeantfuisliberum  &  pattns  ;  vel  quia  ^qua- 
bilis  eorummotus  figura:  vicio  inhibetur^aut  forte  in  an.pliori  n.oe  vilior  eft 
minutarum partium  cortextus  ;autalia  quaeviS  cauia  (ubeft  oci."ulcior  ,  quae  re- 
rum  imagines  diftortas  &  male  delineatas  exhibeat.  Multum  enim  ad  ingenii 
hebctudinem  &  celeritatem  facit  fpirituum  animalium  natura,  aut  motus,  Un- 
de  ex  morbis  intcrdum ,  &  cerebri  aflRrftibus ,  aut  violent.i  anmii  perturbatione 
fpiricus  aut  excandefcunE  ,  aut  inertes  iiunt  &c  torpent.  Hinc  nonnunquam  ac- 
eidit ,  ut  qui  plus  ingenio  valent ,  auc  folertia,  afFcfta  a»cate  fianc  tardiores.  Seu 
id  vicio  fanguinis  fiat,  &  liquoris,  fi  quis  fit,  nervofi  ;  (eu  obftrudio  cerebri, 
aut  vchemens  animi  motus  tantam  inducat  mutationem.  Qiiin  etiam  poteft 
evenire  quod  C\,Fvillis  identidcm  docet,  ut  fanguis ,  ex  quo  prodeunt  fpiritus, 
aut  liquor  nervofus ,  qui  fpirituum  eft  vehiculo ,  poft  nimium  fervorem  aut  agi- 
lationem  ,  uti  vinum  poft  longam  fermentationem  vappefcat.  Hinc  pracmatii- 
ra,  ut  diximus  ,  in  pueris  ingeniacitiiisoccidunt.  Ea  quippe  cft  naturs  lex  , 
Bt  quae  bene  funt  temperata ,  &  in  longius  arvum  duratura ,  paulatim  ,  &  qua- 
fi  pergradusmaturentur.  Sic  frudus  atftivi  brevi  corrumpuntur  ,  quod  aftiva 
quibus  conftant  principia ,  citius  avolent,  Non  diflimili  quidem  ratione  in  piar- 
cocibus  ingeniis  partes  fpirituofx  &  vegetiores  ftacim  fcfeefferunt,  hifque  ad 
volatilitatis  ,  ut  loquuntur  Chymici,  gradum  eveftis,  quod  reliquumeft,  vap- 
pidum  ,  iners ,  &  aquofum  remanet.  Verum  ut  plurimum  minus  commoda  ce- 
tebri  conformatio  (piritns  ipfospervertit.Naubi  cerebri  fubftantia  aut  craflior 
eft ,  aiit  opacior ,  qui polTunt  fpiiitus  tenues ,  puri,lucidi  permanere  ,  aut  libere 
cxpandi,  autinomnes  partes  radiare  ?  Hincftupiditatem  aut  ftultitiam  vide- 
mus  in  quibufdam  familiis  per  multas  actates  tranfmittiin  pofteros.  In  pinguio- 
ri  folo  &  craffiori  aere  plerumque  tardioresnafcuncur.  Nam  liber&  pacens  aer 
acuit  ingenia,  denfus  Sc  nebulofus  obtundit.  Ex  prava  etiam  vidlus  ratio- 
ne  ingenium  plerumque  hebefcit  Unde  id  folet  in  ebriofis  &  libidinofis  tor- 
pefcere.  Vcl  quod  cerebrum  peregrinis  &  crudis  humoribus  opprimitur  : 
vel  quod  nimium  laxacis  ejus  poris  fpiritus  animales  cum  aliis  corpufcu- 
liSjCjui  e  vino  aut  aliis  liquoribus  delibantur,  male  confocientur.  Nec  fortc 
aliud  magis  ingcnio  vim ,  aut  torporem  affert ,  quam  meatuum  in  cerebio  con- 
formatio.  Namubi  funtlaxiores,  peregrina  corpufcula  &  fpiritibus  plerumque 
infefta  facilc  admictint.  Quod  fi  plus  asquo  arflentur  ,  non  liberum  iifdem  fpi- 
ritibus  fpatium  pra:bent.  Qiiando  ii  maiefunt  difpofiti ,  atque  in  una  cerebri 
parteanguftiores,  inali.i  funtapertiores,  tum  conftans  &  ajquabilis  fpirituunt 
motus  interpellatur.  Hincjudicium  fsepe  perverfum  &abfurdum,  levis  &  de- 
fultoria  fententia. 

Neque  hoc  loco  excutiendum  puto  ,  qux  unicuique  arti  ant  fcientis  conve- 

niat  ingenii  visautfacultas.Res  (ane  foretnon  inutilis  ,  fi  quis  eam  diligentet 

explicaret.  Qiiod  ucique  1.  i  d   Corpore  animato  ,  unde  hxc  exfcripfimus ,  ali- 

qua  ex  parte  ptrfcdtum  fuit.  Hoc  aucem  loco  unura  ex.  gratia  adjecilTe  fatis 

fuerit.  Sff  ij 


jo8  VUYSICM 

Qusticuranadingemivimpertineat  illa  callidiras,  qu£  in  politicis  homi. 
nibus  cernicur, 

An  fortc ,  ut  vifum  eft  Cl.  Viro  in  quadam  animi  perfpicacia,  ea  eft  coUocata, 
qua  quidem  principia  in  communi  ufu  pofica  ,  fed  quae  fubtilitate  fua  &  nume- 
ro  mentis  aciem  facile  effugiunt ,  uno  &  eodem  penc  obcutu,  ac  magna  animi 
celeritate  comprehenduntur;  Hinc  callidi  &  verUiti  ,quique  in  rebus  gerendis 
verfantur,  ad  difciplinas  qnx  in  contemplatione  pofitae  funt ,  ut  geometriam 
minus  lunt  idonei.  Qv[x  enim  funt  ab  ufu  communi  remota ,  quique  principiis 
conftant  jejunis ,  &  nullius  pene  utilitatis ,  ac  longam  habent  probationum  fe. 
liem  ,  horum  faftidiis  cito  adhxrefcunt ;  nec  demum  geometra;  demonftratio- 
nibus  aflueti ,  ad  res  civiles  in  moribus  &  communi  hominum  vita  pofitas  ul- 
jro  adjungunt  animum.  In  caUido  homine  &c  civili  ingenium  latc  patet :  cum 
multa  fimul  habeat  in  confpedu  principia.  Idem  acutum  eft  &  penetrans:  quid 
ex  quo  fequatur  •,  quid  in  re  quaque  fit  adjumenti ,  quid  incommodi ,  ftatim 
perfpicit.  In  quo  quidem  visjudicii  elucet  maxime.  Adeftquoque  magna  ani- 
mi  celeritas,  qua  tot  principia  fimul  intuetur,  &  fentit  quodammodo  :  ex  iis 
fumma  faciUtate  conclufionesdeducit ,  acresmaxime  intricatas  evolvit.  Qnx 
quidem  animi  dotes  in  perfedumoratorem  optime  conveniunt,in  eruditis  geo- 
metris  vix  aut  nunquam  occurrunt.  Nam  ubique  principia  inconcufta  ,  &  pcr 
feclara,  & demonftrationcs quserunt :  fingula  excutiunt  diligenter ;  paulatim 
progrediuntur  ,  definitiones  ,  poftulata  &  axiomata  ubique  prasmittunt  ,  ex 
quibusdemonftrationesfuasconficiunt,  in  id  maxime  intenti ,  ne  quid  fibi  fu- 
mere  videantur,  quod  ante  non  conceftum  fuerit ;  aut  fupponere,  quod  pro- 
batum  oportuerit.  Cum  autem  in  rebus  ad  vitam  communem  fpeftantibus, 
&  in  vulgari  prudentia  ficis  eafdem  cauciones  adhibent ,  tum  fe  omnibus 
deridendos  przbent.  Neque  enim  principia  offendunt  tam  aperta  ,  tam  ob- 
via  ;  eaque  non  fi^illatim  &  quafi  oftiatim  pulfanda ,  fed  fimul  occurrunt  ani- 
mo :  verum  exquifita  &  acri  mentis  acie  opus  eft ,  quo  ex  iis  principiis  conclu- 
fiones  apte  deducantur.  Itaque  vis  ingenii  latefufa ,  quaeque  multitudine  prin- 
cipiorum  &  conclufionum  non  obruatur ,  ut  in  geometra ,  fic  in  poHtico  & 
callido  homine  rcquiritur ;  penctrans  icem  &  foUda  ,  ut  ex  iis  quid  boni ,  quid 
iTi.ili  confequatur ,  profpiciat.  Nam  in  rebus  humanis  non  ea  eft  caufnum  & 
cff.-6tuum  inter  fe  connexio  ,  quac  in  mathematicis.  Magna  ingenii  fubcilitate 
dc  pcrfpicacia  opus  eft ,  ut  eae  velut  junfturaj  appareant. 

C  A  P  U  T      VII. 

De  fomno ,  &  vigilia,  ac  de  pracipuis  animAlinm  funSlionibus . 

Clrca  fomnum  &  vigiliam  qu^ri  merito  poteft.  fin  quo  maxime  fom- 
nus  confiftat ,  &  ex  quibus  caufis  oriatur ,  quam  cerebri  partem  potiffi- 
mum  occupei :  atque  ut  certo  ordine  progrediamur. 

Dicendum  cft  i°  in  fomnofpiricus  animales  contrahi  ,  in  vi^ilia  fic  dilatari, 
&  expandijUt  cetebri  fibras,  &rnervos  diftendant.  Hinc  ea  fomnum  ,  &  tor- 
porem  afFerunt ,  quae  fpiritus  figunt,  aut  deprimunt,  utopium  ,  feu  papaveris 
fuccus ,  quaeque  dicuntur  narcotica,  aut  foporifera  ,  uc  ferofus  humor  qui  ce- 


PARS  TERTIA,  jo» 

^ebn  meatus  bcclndit ;  ac  fatis  wecifimile  eft  fucco  nutricio ,  aut  nervofo  li- 
quore  qui  in  corticc  cerebri  a  fanguine  per  glandulas  excernitur ,  fpirituum 
aifpendia  reparari ,  aut  nimiam  eorum  agitationem  fedari. 

2.  Obftrudiionem  illam  qua:  fomnum  conciliat ,  in  cortice  cerebri  potidi- 
nium  fieri ,  hinc  conftat ,  quod  in  foporofis  aflre(ftibus,ut  in  lethargo  feu  veter- 
no  pars  cerebri  cinerea  uberiore  fero  plerumque  obruatur.  Unde  veternum 
oblivio  ipfa  fubfequitur.  .^ger  in  morbi  ipfius  decHnatione  fi  forte  excitetur, 
rerum  omnium  oblitus  videcur  :  adeo  uteadem  fit  fomni  &  memoris  fcdes  ; 
unde  opii  ufus  immodicus  memoriamlacdir.  Neque  ad  ventticulos  cerebri  hj 
afFedus  pertinent.  Nam  in  multis  ex  hydrope  cerebri  mortuis  cavitates  cere- 
bri  aqua  diftenta:  reperiuntur  :  cnm  ab  omni  affeftu  foporofo  fueruu  immu- 
nes.  Nec  tamen  negaverim  in  fomnocerebri  fibnllas  exhauftis  fpiritibus  con- 
cidere,  ac  fomnumnervos  ipfos  occupare  :  ceiTant  enim  intet  dormiendum 
exteriores  fenfus ,  ocuU  gravantur ,  &  ultro  coUabuntur.  Hinc  non  aquarum 
modomurmur,  aut  mufic^c  modulatio  ,  fed  ingens  cataradarum  ftrepitus 
fomnum  conciliat ,  dum  intentis  auribus  celfant  reliqua  fenfuum  organa.  Cum 
autem  eadem  facultas  diutius  in  objedum  defigi  citra  defatigationem  non 
poflSt ,  auditus  ipfe  cito  fuccumbit :  hinc  fomnus  oritur  cum  rcliqui  fenfus  fe- 
riantur. 

Qux  aucem  caufa:  foporem ,  aut  fomnum  ora^cernaturalem  procreent ,  hoc 
loco  non  poirumus  accurate  ,  ut  par  elT^i ,  expJicare.  Sa:pe  aquofior  fanguis  ce. 
rebro  affufus ,  aut  nutritio  humore  necdum  bene  fubafto  turgidus  in  cere- 
brumexundat,  8c  fpiritus  animales  hebetiores  fadli  ,  quafi  fponte  fua  confi- 
dunt,  neccerebri  fibras  diftendere,  nec  vigiliam  ,  aut  motum  ,  aut  objefto- 
rum  impreffiones  iuftinere  poflunt  ,  ui  in  hydropicis  fxpe  contingit.  lilud 
quoque  plerunique  evenit ,  ut  debilior  cerebri  conftitutio  ferofam  coUuviem 
nonarceac:ut  iis  accidicqui  largius  compotare  folent.  Nam  cerebri  nieatus 
laxioresf.wflifanguinis  rccrementafacileadmitcunc.  Sic  diu  fuppreffaper  aUas 
vias  ferofi  humoiis  evacuatio ,  aquae  aciduli  largius  pota: ,  &  per  urinas  non 
teddita:,  opiatorum  ufus  aut  nimius ,  aut  prxpofterus  vecernum,  aut  falcem 
alios  affedus  mitiores,  auc  fomnolenciam  infcrre  folenc.  Ex  iis  aucem  efficicur 
fpiricus  cerebri  incolas  in  fomno  ceftare ,  non  item  eos  qui  a  cerebeUo  in  prx- 
cordia  indefinencer  fluunc:  exiis  quippe  vicales  Sc  nacurales  fun<9:iones  ficpen- 
denc,  uc  diucius  feriari  vicafuperftice  non  poffinr. 

Qiia:ricur  i°  in  quo  racio  vigiliae  pofita  fic,  &  quae  fint  iUius  caufac, 

^efp.  Tum  fomnum  excuti ,  cum  fpiritus  idoneo  pabulo  refedti  meatusan- 
te  occkifos  penecranc  ,  foluci  a  ferofi  humoris  compedibus  :  hinc  libertatem 
nadli ,  &c  in  orbem  diffufi  fenfuum  implenc  organa.  Icaque  fxpe  evigilamus, 
cum  fonitu  majore  ,  aut  punftione,  auc  acri  humore ,  auc  alia  ex  caufa  fenfus 
excerior  forcius  percelHcut  ,cumque  mocus  iUe  ad  fenfus  communis  fedem  de- 
lacus  ft.icim  velut  daco  figno fenfus  omnes  e::citat  ;  fpiritus  qui  velut  ftaciona- 
rii  milices  ad  principis  faculcacis  juffa  funcparaci  ,in  nervos  omnes  5c  fibras 
excurrunc.  Cum  camen  nondum  funt  abunde  refefti ,  hebeciores  aliquando 
fiunc ,  &  minus  bene  ad  folica  munia  comparaci.  Hinc  crebrs  ofcicaciones ,  & 
pandiculaciones ,  cum  humorem  aquofum ,  ac  nervofis  parcibus  infidentem,neG 
dum  (acis  diftlatum  parcium  concrailione ,  5v  diftemione  conamur  excutere, 

Sff  lij 


nQ  PHYSICyE 

Contra,ubi  fpirltns  vcl ex  morbo ,  vel  cx  aliquaanimi  pertutbatione  acrloi 
ces  facti  funt ,  &  niminm  iiiquieti ,  tum  infomnia ,  &  pervigilia  oriuntur.  Cnn:» 
eniiu  fpiritusnimiocirebri  caloie  agitati,  &  fucco  nerveo  qui  iliis  eft  vchi- 
culo,  eofqiie  ttmperat ,  citius  foluti ,  intra  cerebri  meditullium  huc  illucfine 
re(Store  err.mt,  aut  tntas  vtkufcmitas  repetunt,tum  cogitationes  inconditas^ 
&  plerumque  abfurd.iS  fingunt,  qux  infomnia  dicuntur. 

Int' rdum  accidit  ut  fpiritus  commoti  in  fpinalem  medullam  &  nervos  in- 
de  profeftos  cum  impetu  prorumpant :  hinc  membrorum  jaftationes  &  mo- 
tus  inquieti.  Cum  autem  (piritus  non  adeofunt  exagitati,  &  nervorum  exor- 
dia  ofF  ndunt  apertiora ,  tum  nervos  aliqiundo  fubeunt, atque  alios  Ipiritus  iir 
mufculoiumftbris  quiefcentes  ad  motumimpellunt :  adeo  utquidam  interdum 
veft-mfnta  induant  ,  fores  aperiant ,  &  no6lu  divagentur  :  tametfi  alte  dor- 
miunt,  nec  quicquam  eorum  qus  tumegere,  recordantur.  Contra  iis  evenit 
atque  in  fomniantibus ,  qui  cum  iTnt  in  le(5lo  compofiti,&  immobiles ,  fua  fibi 
a^ere  necotia,huc  illuc  difcurrere  vidcntur.  Nam  fpiritus  tantum  memoriaj,& 
imiginationis  organa  commovent :  unde  fomniorum  fxpe  reminifcimur.  Scd 
in  fomnambulis  memoria ,  &  imaginatione  intadtis ,  omnis  fpirituum  im- 
petus  fertur  in  nervos  &  motils  organa,  qux  tanquam  automata  conluetos  mo- 
tus  cx  ordine  peragunt.  Atque  iis  idc  m  fere  accidit ,  quod  in  nobis  quotidie  ex- 
perimur  ,  qui  aliointenci,aut  teftudinis  fides  numetofe  pulfimus ,  aut  canti- 
lenas  occiniraus  ,  quod  fpiritus  certis  motibus  alTucti,  quafi  ultro  &  ex  ordine 
eofdem  peragant. 

Qnxritur  j'  unde  verti^ines  ,  fcotomia: ,  deliria ,  &  infani  affeftus  orian- 
tur. 

Refp^Ex  iidem  fere  caufis  eas  cerebri  afFc6tiones  duci,  ex  perturbato  nimi- 
rum  fpirituum  motu  Neque  aliunde  magis  qux  Ipirituum  ,  aut  fanguinis ,  aut 
cerebriipfiusconftitutio  hos  affedusprocrect,  dignolcere  poirumus,  quam  ex 
evidentibus  caufis ,  quae  plerumque  iis  ortum  prxbent.  Hinc  leves  aliquando;, 
&  momentanes  vertigines ,  &  icotomix  ,  feu  tenebrarum  ofFufiones  ex  ine- 
dia ,  hxmorragia ,  fcu  fmguinis  fluxu  &  ftudiis  immodicis  nafcuntur.  Namubi 
fangitis  in  corde  deficit ,  fimul  &  fpiritus  anim.iles  una  deficiunt ;  quique  in  ce- 
rebro  funt  refidui ,  fonte  ipfo  occlufo ,  neque  in  nervos  efFundi ,  neque  in  cer- 
tum  ordinem  cogi  polfunt  Simili  quidcm  ratione  qui  per  anguftiorcm  pon- 
lem  minus  alTiieti  ingrediuntur,  aut  ex  editiore  intuentur  loco  ,  faepe  in  vertigi- 
nem  inridunt.  Imaginationi  quippe  tcrror  ex  periculo  incuflus  fpititus  anima- 
les  a  folita  nervorum  irradiatione  intus  revocat ,  &  prx  nimia  foUicitudine 
confundit.  Hinc  etiam  pleriqueautnavis,  aut  currus  agitationem  citra  verti» 
ginem  ferre  non  poflunr.  Nam  fpirinis  in  cerebro  ,  ut  aqua  in  vafe  flu£tuant, 
lc  in  (eCc  convoluti  vertiginem  creant :  uti  iis  accidit  qui  diutius  circum  fe  afti, 
ubi  confiftunt,  omnia  in  gyrum  torqueri  cxiftim.int.  Nnm  commori  fpiritus 
&  in  vorticrm  afti  non  ft.nim  quiefcunt.  Hinc  nutant  veftigia,oculi  caligant, 
Sc  rotari  omnia  circum  pofita  videntur.  Nam  fi-iir'tus  commoti ,  &  inftar  tur- 
binis  contorti  non  amplius  in  nervos ,  ut  par  eft ,  diiiguntur ,  &  quam  habent 
agitatiouem  ,  rebus  ipds  ;iffingunt. 
In  vertigine  &rcotomia  fun^iones  imaginationis ,  sai  fenfus  communis  illaa- 


PARS   TERTIA,  ^ii 

fojiidicio  pervertuntur.  Vcrum  fuiit  alii  afFeftus,  qui  phantafijc  &  mennoiix 
adus  itaconturbant,  ut  mens  non  fibi  conftet  ,  fedin  tranfverfumagi  videa- 
tur.  Cum  morbus  levioreft,  &nonadmodum  diuturnus ,  deiiriumappellatur: 
cum  enim  fpiritus  intrafuos  dudus,  aut  orbitas  in  ordinem  digefti  moventur, 
tnmmens  excertiscerebri  veftigiis  diftindasquoque  rerum  imagines  effingit. 
At  fi  forte  ordo  ille  a  natura  conftitutus  perturbetur ,  ac  fpiritus  huc  illuc  teme- 
re  agantur,  tumex  illa  fpirituum  conturbatione  abfurdas  cogitationes ,  &  in- 
concinnos  motus  oriri  necefie  eft.  Nam  ,  ut  fxpe  diximus ,  ea  lege  animus  vi- 
detur  elfe  cum  corpore  conjundus ,  ut  certas  fpirituum  ,  aut  cerebri  impreflio- 
iies,  certasitidem  perceptiones,  aut  voluntates  ,  ac  viciffim  quofdam  animi 
nutus  ,  aut  judicia  fpirituum  determinati  motus  confequantur  :  feuin  ficultate 
animali,  aut  fenfuum  interiorum  fede,  feu  in  parte  aliqua  cerebri  velut  in  re- 
gali  folio  anima  infideat ,  atque  hinc  totum  corpus  regat,  &  moderetur, 

Quare  ex  ipfavertigine,aut  fcotomia  manifefte  colligitur  judicium  mentis  elTe 
quiddam  a  fola  imaginatione  fecretum  :  cum  huic  omnia  circumagi  videantur, 
ilisfo  mentisjudicio,  Ex  delirio,  &  infanis  affeftibus  arftiffimum  clfe  corporis, 
&  animi  nexum  ,  &c  vitiato  organo  fundiiiones  animi  vix  integras,  &  fanas  exi- 
ftere  omnino  conficitur. 

Illud  quoque  non  abhorret  a  vero  in  phrenitide  qux  femper  eft  cum  febre 
conjunda  ,  fpiritus  inflammari  j  in  melancholia  liquorem  illum  vitalem  &  ner- 
vofum  ,  qui  fpiritus  continet,  ne  a  fe  invicem  diftracSti  fentientis  animajconti- 
nuitatem  abrumpnnt ,  aciditatem  quandam  ,  qualis  eft  in  aceto ,  contraxille  ; 
in  mania  acrem  fieri ;  in  morofiquac  hebetes  &  ftolidos  efficit,  vappefcere.  Sx- 
pe  fermenta  qusdam  venenata  &  nervofum  fuccum  inficiunt ,  &  infaniam  pro- 
creant :  utrabidicanis  morfus ;  pravainterdum  vidus  ratio,  ut  inmagnaanno- 
na:  caritate  ,  cum  cibis  pravis  pauperes  vefci  coguntur  ;  magni  aliquando  ulce- 
tis  fuppreffio ,  acre ,  &  calidum  temperamentum ,  mores  indomiti  ad  infaniam 
difponunt. 

Contra  fanguis  efFcEtus  fpiritus  itidem  vappidos  &  inertes  gignit :  hinc  ftoli- 
ditas  in  cetebro  praefertim  male  conformato,  In  hoc  vero  ftulti  a  fa- 
tuis  videntur  differre  ,  quod  illi  fitis  bene  &  celeriter  concipiant  ,  fed 
male  judicent  ,  &c  peffime  ratiocinentur  :  fatui  vero  neque  res  per- 
cipiunt  ,  neque  ideas  apte  conjungunt,  In  illis  fpiritus  aliquando  iatis 
agiles  funt;  fed  minus  fibi  cohxrent ;  nec  coi;ftanti  motuper  cerebrumdefe- 
runtiir  :  deiiiltorie  tantum  &  pcrturbate  breviores  cerebri  traftus  percur- 
runt.  In  fatuis  fpiritus  adeo  funt  hebetes ,  &  tardi ,  ut  nullam  pene  fundtionem 
tite  exerant.  Atque  hxc  ftoliditas  folcrtes  quandoque  &  ingeniofos  afficit :  quod 
fangviis  ex  nimia  fermentatione  aqiwfus  &c  vappidusevadat.  Hocipfum  qruin- 
doque  ebrietas  efficit ,  dum  cerebri  poros  vini  corpufcula  animali  regimini  in- 
fefta  occludunt.  Triftitia  vehemens ,  aut  violentx  paflliones  idem  malum  quan- 
doque  afferunt ,  dum  fpiritus ,  aut  a  fe  invicem  diftra^ki,  autin  confufionem 
a^i  fpecies  inale  cohxtentes  exhibenr. 


jir  P  H  Y  S  l  C  iE 

Solvuntur  objeEllones, 

Opp.  It  adverfus  ea  qus  diximus ,  fenfum  cum  exteriorem  ,  tum  interiorem 
in  certa  fpirituum  animalium  commotione  elfe  pofitum ,  hos  fpiritus  nalla  vel 
catione  ,  vel  experientia  demonftrari ,  fed  fingi  ad  libidinem  ,  fere  ur  occultas 
qualitates ,  qu.-cqueijs  tribuuntur,  ab  ipfo  fanguine  ,  tenui  liquore  qui  ncrvos 
impleat,  proficifci  potTe  ;  nullius  eos  usus  eiTe,  cum  non  fint  magis  anim.iti , 
quam  fanguis  ipfe  ,  in  quo  ex  Scriptur^fanftx  authoritate  brutorum  anima 
pofica  eft.  Atque  uc  fint  partes  tenuiores  &  mobiliores,  non  idcirco  eos  vimo- 
trice  donari ,  uti  nec  aerem  qui  admodum  rarus  eft  &:  tenuis.  Quare  cum  ad  fpi- 
ritus  animales  ubique  recurrimus ,  res  plerumque  obfcuras  per  obfcuriores  ex- 
plicamus. 

Rejp.  ^un£l:''ones  animales  hisfpiritibus  fublatis  explicari  nullomodo  pofte , 
ut  ex  iis  quac  in  hac  difputatione  diximus ,  fit  manifeftum ,  &  ex  iis  qux  poftea 
de  motuanimaliumdicemus ,  planius  fiet.  Nec  video  cur  intelle£bu  adeo  fit 
difficilis  fubftantia  tenuis  &  aftuofa ,  quac  ex  innumeris  pene  effedibus  demon- 
ftratur.  Et  quidem  in  naturs  &  artis  operibus  maximaquique  nontam  ab  in- 
genti  corporum  mole,  quamatenui  &fubtili  materia  perficiuntur  :  ut  in  py- 
rio  pulvere ,  auro  fulminante  ,  vitreis  lacrymis  ,  &  aliis  innumeris  cernere  eft. 
In  iis  quippe  fpiritus  conclufus  tantum  edit  aut  ftragis ,  aut  fragoris ,  quantum 
nemonifiexpertuscrederet-  Quare  illudeft  veroproximum  ,  fpiritus  animales 
inftarlucis  vela^theris  potius  nervorum  fibras,  &  totum  corpus  irradiare  5  iif- 
que  tubulis  inclufos  eam  vim  habere  quam  in  fclopetis  &  fulmine  cernimus. 
Nec  video  quid  in  mufca ,  papilione  &  aliis  animalculis  motum  tam  pernicem  ,' 
aut  in  elephante  adeo  validum  efficiat :  fi  nihil  in  iis  fit  prxter  humorem  quen- 
dam  undtuofum  &  inertem.  Nec  multum  refert  an  fpiritus  fint  animati ,  nec- 
ne  ;  an  anima  fentiens  fit  in  fanguine,  ut  Scriptura  teftari  videtur :  cum  fpiri- 
tus  fint  pra:cipua  illius  inftrumenta  ,  atque  ex  ipfo  fanguine  exftillentur.  Ac  li- 
cet  forte  qua:  fit  eorum  fubftanria,  explicare  non  valeamus ,  eos  tamen  exiftere, 
dubitare  non  poftumus. 

lllud  etiam  cum  "D.Perranlt  addamus  fanguinem  in  cerebri  fubftantia  denfio- 
re  extenuarijdnmferuminutile  tumdilatatione  arteriarum,  quae  nervofa  tu- 
nicadeftitutae  magisdilatantur,  tum  preffionecerebri,  &  alternis  fortcmoti- 
bus  ,  tum  denique  fale  quodam  urinofo  praccipitatur  id  quod  cft  inutile  :  quod 
veroeftutile,  prsparatur,  &  extenuatur  vi  fpirituum  penetrantium ,  quibus 
cetebrum,abundat.  Hs  partes  extenuatzin  denfaccrebrifubftantiatutiiis  afler- 
vantur ,  &  cum  aliis  congeneribus  facile  confociantur ,  fenffis  &  motus  fundtio-: 
nibus  accommodats ,  dum  cujufque  fensus  organo  objedorum  imprcflioni  ex« 
cipienda:  aptum  efficiunt. 

Opp.  1".  Senfus  interiores  in  fubftantia  cerebri  perfici  non  pofle ,  ciim  ea  fic 
omni  fenfu  deftituta  ;  neque  ulla  pars  cerebri  afllignari  poflit  ,  in  qua  prarci-: 
puam  animae  fedem  col'ocemu5.  Quare  cum  fenfus  omnis  organum  fit  mcm- 
brana  quidam ,  aut  fibrarum  &  nervorum  contextus ,  multo  id  propius  vero 
Tidetur,  commune  fenforium  vel  in  tenui  meninge ,  quae  exquifiti  eft  fensus; 

ve 


PARS   TFRTIA.  jij 

velin  plexuchoroiMp  ex  fibris,  artcriis  &  v  nis  mirabili  arte  contexto  ;  vel 
in  ipfis  denium  vcntriculis  infidere  ,  iitVetcri.scredidere,  quam  in  fubflr.ntia 
ipliiii  ccrtbii  c.ilioKi  &  c.mdid  ;  vel  in  mcdulls  cblongatac  apic:bus ,  vcl  iii 
ftii.itis  coiponbus  cjuaein  pifcibus&avibus  dtiiderantui  •,  vel  in  fcptoquodani 
lucido  quod  vcntricuios  dift^iminat ,  vcl  in  aLa  ccrebri  parte ,  qua:canque  illa 
(It ,  conUitucr:'. 

Refp.  Nihil  a  nobis  de  praecipua  animi  f.de  ,  ut  certum  &  inconcufliim  de- 
cerni  polTc  :  fcd  illudtanquam  verifimile  afFcrri,  objcdlorum  imprefTiones  in 
parcc  ci.icbiicinerea  &  moUi  alTerv.iri  •,  fcnlum  communem  in  ca  cerebri  par- 
tequi  nervoium  or'gini  fit  proxima ,  quascunque  illafit,  quaeque  intcr  ccre- 
brnm,  cer(.bellum  ,  &  meduliam  oblongatam  fovct  commercia  ,  potillmum 
infi  lcrc.  Nec  nccellc  eft  ut  organum  anim^  pr^cipuum  fit  exquifiti  fcnsus  :  imo 
id  fincerojudicio  obelkt  maxime  ;  atque  utvilus  org.inum  omnis  colovis  eft 
experi,  &gul\us  organum  nulo  fapore  imbui  debet ,  fic  commune  lenlorium 
exquifito  ftnlu  dcftitutum  oportet. 

Nccccrcb  1  ventriculi  funt  Ipintuumofficini,  fed  cerebri  potius  excipiendis 
cxcremenns  d^  tlinantur,  aut  certc  lubtili  quodam  aere  diftcnduntur  ,  qui  vi 
fua  claftica  'pirituum  motum  adjuvat ,  auc  cum  iis  admifcctur  ,  aut  in  alios  ufus 
nobis  incognitos  eoloci  coUigitur.  Hinc  animalia  in  machina  pneumntica  ex- 
haufto  aereconvulfiones  patiuntur,  quod  interioris  forte  aeris  fpir.-E  dilatat^, 
nervos  admodumintcndant.  Itaque  verifimile  cft  puriflimum  aercm  in  iis  ce- 
rebri  ventriculis  contineri,  qualcm  in  aqua,  dum  congelatur  ,  inefte  alio  loco 
diximus  ,qui  cihcct  vi  fua  elaflica  glacicm  confringit.  Eo  quidem  nulUim  ani- 
mal  carere  poteft,  ifque  eft  fanguinis  &fpirituum  vehiculum  ,  cum  iis  intime 
commifcetur  ,  &  vi  fua  claftica  motus  animalium  non  mediociiter  promo- 
vcr. 

Utcunque  ea  res  fit ,  illud  nonabhorret  a  verifimih,  fenfusinterioresin  caL 
lofapotiflinnun&meduUofacerebrifubftantia  vigere:  h.xccnim  tomajor  cft, 
quo  fcnfus  interiores  funtacriores ,  ut  in  homme  ,  fimia  ,  &  ahis.  In  avibus 
exigua  admodum  eft  illa  cerebri  fubftantia  candida.  Sic  Gallina  capite  acu  tranf^ 
fixo  diu  vif^ct ,  quod  illa^fii  meduUari  fubftantia  ,  pauciores  quidem  fpiritus  gi- 
gnantur :  ied  tamen  non  intercepto  eorum  commeatu ,  vita  non  cxtingui- 
tur,  Aves  porro  aut  pifccs,  aut  minufculx  animantes  copiofos  ad  motum 
efficiendum  procr  ant  fpiritus  ,  qui  in  fundiones  fenfuum  interiorum 
non  abfumuntur.  Hinc  m.ijor  in  iis  corticis  cerebri  ,  feu  partis  cinereae 
copia. 

Jim  vero  id  moleftius  non  inquirimus,  cujufmodi  fint  illae  fpecies  qu^ce- 
rcbro  imprimuntur:  an  fpiritus  fibrillas  cercbri  ceita  ratione  foleant  intexere 
&  fingcre  ?  an  quas  accepere  imprefTiones,  in  anfr.'.£libus  &  cel  uHscerebricu- 
ftodi.int  ,  &  eafdem  ,cumopuseft,  exhibeant;  An  fpiritusipfi  non  fintuniuf- 
modi  :  fedahi  fint  volatilcs,  &admotum  fuccindli  ,alii  fixiores,  &  magisun- 
ftuofi,  qui  inccrebrianfraftibuscontinentur  ?  An  fortc  fpiritus  huc  illuc  per 
eafdem  femitas  commeantes  ahiiis  in  ccrebro  rerum  notas  infigunt ,  quirum 
occafione  mens  novascudit  imagincs  :  ifta  enim  nos  cmnino  fus^iunt.  Qiio  au- 
sem  faciliiis  cum  ea  qus  diximus,  tumquae  moxdifturifumus,  percipiantur, 
Tom.    //.  Ttt 


5^4  P  H  Y  S  I  C  ^  " 

in  fi^uram  cerebri  appofitamab  Vvillifio  delineatam  diligpntpr  intnpamiTr. 


H\y£cfigHra  c^rebruTH  ovlllum  in  duas  partes  feBum  &  evolutttm  repr<f- 
.faitat ;  Htfuperior  figura  medullam  oblongatam,  cjititejHe  cerebri  velut  efl 
hafis ,  exhibet ,  cujus  varla  fnnt  tubercula. 

Frima  &  anteriora  Cunt  B  ,  B  ,  <^u<e  ah  T^villifio  ftriata  corpora  dicuntur^ 
,efuod  flriis,  nt  ipfi  videtnr ,  fint  incifa-  Verum  ,  ut  publice  oftendit  D.  da 
Verney ,  hit  flria  funt fcalpeHHpfius  ejfeclus;  necfue  infunt  in  iis  corporibus,fed 
ab  ipfo  Dijfenore  fiunt :  ut  &  A  ,  A,  in  cerebro  diJfcBo. 

L,L  ,funt  alia  ejufdem  medulU  tubercula,^u<e  thalami  nervorum  opticorum 
dici  folent. 

SicP ,  P.funt  pretuberantlit  orbicHlares ,  quxfuas  habent appendices  ,fen 
epiphyfes. 

jarn  vero  variifunt  traUus  candidi ,  &  ^uaft  medullarcs,  CC ,  EE,  II  ,o  o, 
per  efuos  ea  tubercula  interfe  communicant. 

G  G  gUndula  eft  pinealis  in  diias  partes  fUa  ,  p  p  protuberantia  orbicH^_ 
lares. 

R  R  cerebelli  truncus  mcdiillaris  in  ramos  inflar  arboris  divifus. 

S  calamus  fcriptorius  ,  aut  quartus  ventriculus. 

DISSERTATIO    11. 
De  motu  animalium. 

PRiiifqnamde  motu  animalium  tum  fpontaneo  ,  tum  naturali  difleramus^ 
perpauca  nobis  dicenda  funt  de  nervorum  ftrudura  &  origine. 

CAPUT   PRIMU  M. 

De  nervornm  flruElura. 

PRa:cipua  motuum  animalium  organa  fiint  nervi  &  mufculi.  De  utrifque 
breviterdicendum.  Nervorum  radicesin  cerebri  &  cerebelli  corcice  efTe 
diffiifis,  eafque  in  medullam  oblongatam  velut  in  tnincum  colligi ,  &:  in  nervos 
ipfos  tanquam  in  ramos  fpargi,  ex  iis  cpx  fuperiore  cnpite  attigimiis ,  fi- 
cilc  coUigitur.  Neque  idadcocertum  arbitramur,  omnes  nervorum  fibras  in 
cercbrum  &  cerebcllum  definere :  cum  in  pifcibus  cerebri  moles  ita  fic  angufta , 
ut  minime  fit  verifimileomnium  funiculorLim  ,  ex  quibus  nervi  contexuntur  , 
cxtrema  in  cerebro  &  cerebello  terminari.  Adde  illud  quoque  in  pifcibus  fpi- 
nalem  med.illam  ,  ex  qua  tot  oriuntur  ncrvi ,  in  progrelfu  fere  non  minui. 
Quodfiautemfpinalis  medulla  nihil  elFet  aliud  quam  terebri  appcndix,  cam 
verfuscaudamanimalium  hoc  magis  extenuari  oporteret,  quopluribus  nervis 
iji  defcenfu  prasbuit  originem. 

2.=  Nervi  ex  innymeris  pene  fibris  conftant ,  qua:  ab  origine  fiia  divife  a^ 


PARS  TEHtlA.  fjj 

partes  corporis  velmultnmdiflitasintegraEducuntur.  Qiiin  8i  fingulns  nervo- 
rum  fibiih.is  pia  mater  involvit,  quo  fint  iolidiores,  &  magis  exquifiti  fenfus : 
ron  fccus  att^ue  in  maira  argentea  cum  deaurarur ,  fila  ejus  ar(flius  contradta,  SC 
longius  proQudla  auroitidem  obducuntur.  S;cl"pni;us  per  certas  quiquehbril- 
las  ad  paites  quibus  eac  inferunrur,  impulfi  animx  julta  facilius  exequuntur 
quam  fi  ncrvuiis  aptarentur  valvulx ,  ut  in  vcnis :  qux  a  Cartefio  ingei:iof.  fin- 
»untur:  led  fingiintur  tamen.  Nervorum  tubuli  vel  funt  excavati ,  vel  innume- 
ros  meatusfereut  canns,  feuarundines  indicaradmittunt.  Hos  utiqueimplent 
non  fpiritus  modoqui  inrtar  lucis  fefe  latius  explicant:  fed  etiam  liquoi  ner- 
veus,  qui  fpiritus  continet,&  ad  partes  omnes  corporis  vehit,ac  forte  vilcofi- 
tate  fua  impedit  ne  li  difflentur.  Itaque  iuccus  illc  in  cerebri  coitice  exftillatus, 
in  meduUamoblongatam  primum  ,&  in  Ipinalem  ,  ut  in  arcam  org.mi  pneu- 
matici,  tum  innervos  &eoriimfibras,  tanquam  in  tubulo-,  non  przeipiti ,  fed 
placido  motu  defertur.  • 

5°.  Ut  omnes  .inimalium  motus  non  funt  uniufmodi ,  fic  nervi  qui  horum 
motuumiunt  opifices ,  non  eandemhabent  originem.  Qui  motus  fpontaneos 
exerunt  ,  iidem  magis  pendentaccrebro,  iiqueamedulla  oblopgata  &:fpinali 
oriuntur.  Qui  vero  vitales  &  naturaL  s  motus  efficiunt ,  nobis  inlciis  &  invitis 
tamquamin  automate,  iidema  cerebello  dimanant :  fpirtus  quippe  in  cere- 
bellijUt  in  cerebri  cortice  gignuntur.  Namcopiofe  co  loco  fparguncur  arte- 
rix,  &  vcna:  fanguinem  refliuim  accipiunt;  glandul.-E  (erum  a  fanguine  feparant. 
Sed  cffluxus  fpirituum  c  ccrebello  eft  perennis ,  &  minime  interruptus  ;  non 
itcm  in  cerebro  ufu  venit,  quod  fortc  interdormicndum  majoremgignit  {pi- 
rituum  proventum.  Unde  eadem  pcne  cft  in  omni  animalium  genere  cercbelli 
forma ,  &  ubique  in  laminas  alte  incifas  dirimicur.  Cum  enim  in  omni  ani- 
malium  genereprajcoidiorum  motus  &:  a£l'ones  eodem  pcne  modo  peragan- 
tur,non  mirumeft  fi  eorum  cerebella  eandem  ubique  formam,eo{dcm  circel- 
los  vel  lamellas ,  eofdem  procelHis ,  eofdem  quafi  pedunculos  habeant ,  quibus 
medulla;  oblongatx  affiguntur.  Cum  autcm  nccicnfus,  nec  motus  fpontanei , 
necimaginatricis,  &appetitus  aftiones  fint  in  omnibus  animantibus  confimi- 
les,  ut  funt  refpiratio  aut  cordis  motus ,  magna  quoque  in  iis  reperitur  cere- 
bri  &r  medulls  oblonguae  vanetas.  Ubique  in  cerebello  plicx  &  anfra^ftus 
confpiciuntur,  qui  in  cciebris  multorum  animalium  dclunt.  Acccdit  cciam 
quod  fc6to  in  animali  cerebio,  cordis  motus  &  refpiratio  maneant :  fed  ubi 
cerebcllocultrumadhibueris,  ftatim  vitales  motus  omnino  ceftabunt.  Unde 
jiervi  vitalibus  addi(fti  funftionibus,  a  ccrebillo  fuam  ducunt  originem ,  vel 
cerce  a  meduUa  (pinali,  qux  huic  fubjicitur, 

4^^  Nullum  eft  inter  cerebrum  cum  cert  bello  immediatum  coiT.mercium :  etfi 
cnim  partc  fumma  rolligariinter  fe  videntur,  tamen  non  nifi  fnperficie  tenus 
fe  t.imjunt  :  fiint  quippe  diftindl.t  omnino  hx  duz  animalis  rcgiminis  pro- 
vincut ;  nec  inter  eas  fpirituum  commeatus  ultrocicroqueperagitur ,  nifi  me- 
dull,i:  ob'ongitae  inceivencu.  Quique  in  cerebro  elaborantur  fpiritus ,  prr  me- 
dullnm  obloneatam  in  ncrvos  qni  motr.s  fpontanei  funt  organa,  concinenter 
profluunc :  ut  fMr-tus  in  ccrebclloprzpar.ui  adeas  partes  tendunt ,  quze  n.^.tura; 
inftindlu  ,  aut  csco  paffionum  impetu  adiones  luas  exerunt.  At  fxpe  perma- 

Ttt  ij 


,(5  P  H  YS  1  C^    ■ 

cni  intereftucambae  partes,ad  quas  fumma  rerum  pcrtinet ,  viresfuas  conf(> 
cienc  utnaturce  inftuiilus  ccrebrumnon  lateat ,  aut  viciffim  idea  in  cerebro 
format.i,  vel  appetitus  ad  prscor  Jia  ufque  per  interjedlum  cerebellum  tcanf- 
mitcatur.  Quare  hujus  commeacus  gratia  protuberancisquxdam  medulli  ob- 
loncatx  ,velucfpiricuumdivercicula,  auc  caltellafunc  a  natura  deftinata.  Sic 
forcc  protuberantis  cercbriorbiculares  palTionumideas  m  cerebro  conceptas 
incerebellumper  fpiritus  cranfmictunt,  atquehinc  in  prxcordia  deducuntur :  uc 
viciflim  nacurs  inftindus ,  auc  vifcerum  affediones  primum  ad  ccrebellum  , 
tum  fipaulofinc  vehemenciores  ,  in  ea  cerebri  cubercula,tandem  in  communis 
fensus  organum  deferuncur,  Quod  fi  v.  gr.  magnus  ficaeftus  in  pricordiis ,  fen- 
fus  hic  moleftior  per  nervum  qui  vagus  dicicur ,  quique  in  vifca-a  inceriora  dif- 
fnndicur  ,  cerebellum  afficit :  hinc  Ipiruus  per  pvcxdidta  tubercula,  &c  eorum 
epiphyfes  ad  cerebri  cribunalperveniunt ,  ubi  aquse  excitacur  appecicus  •,  tura 
mocus  imperacur,  quoea  moleftia  colli  pollic. 

C  A  P  U  T    II. 

Nervoriim  origlnes  ferflrltignntnr. 

SEpcem  nervorum  conjugationes  qux  e  cerebro,  &  cerebello  ptodeunt,  Ve- 
teres  recenfuere.  Sed  Thomas  P^villis,  Anglus  qui  anatomiam  cerebri  dili- 
gentius  cft  perfequutus ,  decem  numerat ;  eorumque  origines  cerebro  inverfo 
facilc  deprehenduntur.  Primi  funt  olfaftorii ,  qui  ex  medullx  oblongatx  radi- 
cibus  ad  eas  partes  cerebri  anteriores  mammillarum  papilUs  non  abfimiles  dela- 
ti ,  in  plures  abeunt  fibnllas ,  qux  narium  cavitates  obducunt :  quanquam  mul- 
tis  incertum  eft  an  iinervidicendi  fint ,  qui  force  nihiliunt  prxter  utrumque 
cerebriventriculum  eoufque  continuatum,acnihil  vidcntur  habere  de  ncrvo- 
rum  natura.  Hinervi  in  prima  tabella  funt  i ,  i.  Id  vevo  obicrvatum  fuit  a  Vcr- 
nioaliam  elfe  horum  nervorum  in  brutis ,  aliam  in  homine  ftrnduram.  In  illis 
cavifunt,cum  anterioribus  ventriculis  continuiti;  non  item  in  hominc,  fed 
minores  in  eo  funt,  &  folidi ,  a  ventriculis  cerebri  fejundi ,  atque  eorum  fi- 
hix  per  os  cribrofum  in  nares  produdlx  videntur ,  qux  dura  meninge  ut  caste- 
ri  nervi  excra  cerebrum  muniuntur. 

2".  Olfadorios  escipiuntoptici ,  qui  ex  utro'que  latere  mcdiilL-E  oblongatr, 
ex  iis  nempe  tuberculis  quo:  nervorum  opcicorum  Thalami  a  Gaieno  vocican- 
tur  fuam  ducunt  originem  ;  inprogrclfu  prope  infundibulum  conjunguntur  , 
mnx  a  fc  invicem  difccdunt.  Tn  ortu  ip!o  nihil  funt  ni(i  hlamenta  quxJam  fibi 
p.ucliela  ,  quje  produAa  in  ftriata  corpora  dcfinunt :  in  eadem  figura  duoner- 
vi  optici  funt  i ,  &:  1 ,  qui  prope  infundibulum  O  ,  conjrnguncur. 

5 '.  Occurriincnervi  oculorummocores  c  bafi  oblongat.T:  medulLx  prope  in- 
fundibulumoriundi ,  quique  in  oculorum  mufculos  fparguncur :  adeo  ucmocus 
fponcaneus  ab  lis  nervis  proficilci  videacur.  Qai  aucem  a  ccrtbello ,  nuc  cjus 
vicmia  proJeunces  in  oculi  muiculos  fparguncur,  hi  motus  efticninc  pathcticos, 
atque  uc  funt  affVda  pra:cordia  ,  ita  oculos  varie  inficdunt.  Nervi  mocores  ocu- 
loriim  iunc  },  &  J  ,  ut  pathecici  func  4  ,  4. 


PARS    TERTIA.  p^ 

;^-.  Hi  quippe  nervuliqui  prope  orbiculares  procefllis  orinntur  ,  in  ipfius  ce- 
rebri  veftibiilo  ,  oculos  juxta  inftindluum  ,  aut  paflionum  impetus  varie  contor- 
quent.  Unde  par  illud  cjuartum  nervos  patlieticoscompleditur,  idque  recens 
fuit  obiervatum, 

Quintum  fequitur ,  quod  vulgo  tertium  nominatur  :  quod  e  citeriore  cere- 
belUparte,  cx  utroque  videlicetlatereillius  protubcranti.x  ,  quxmedullam  ob- 
longatam  cingit ,  profedum,  in  varias  fibrasjam  in  ipfa  origine  dividitur.  Ex 
iis  aiis  funt  duriores  qua:  motui  ferviunt ,  alii  molliores ,  qux  ad  fenlum,  gufta- 
tum  imprimis ,  &  olfaflum  pertinent  :  omnes  pene  ii  rami  naturales  exerunt 
fundliones,  autquaspaflionum  impetus  exigunt.  Tametfi  fatis  eft  probabile 
quofdam  ramulos  excaudicemedullariortos  motuifpontaneo  etiam  famulari. 
Hujusnerviinterventu  tantaeft  confenfio  inter  oculos  ,  nares ,  linguam,  faciei 
mufculos  ,  Sc  prxcordia ,  ut  in  coniimiles  adiones  una  confpirent.  Hinc  prxcor- 
diorum  af?id:us  ftatiminfacie  fe  produnt  :  nam  hujus  nervi  ramus  una  cuai 
ramo  fexti  paris,quodex  ima  parte  ejufdem  protuberantix  annularis  critur, 
radices  funt  nervi  infignis ,  qui  intercoftalis  dicitur ,  quique  in  cor  &  vifcera  pc- 
ne  omnia  difFunditur.  Ex  quibus  palam  fit  cur  inter  ocuIos,nares  &  guftatus  or- 
ganum  tanta  fit  cognatio  ;  cur  cibus  aut  olfa6lu,aut  vifu  perceptus  falivam  mo- 
veat  j  cur  in  fummo  languore  vini  Iibamen  ram  cito  prscordia  recreet  ;  cur 
inter  manducandum  tot  mufculi  nobis  inlciis ,  &  citra  defatigationem  movean- 
tur.  Adiones  enim  illasnaturx  potiflimum  inftindus  exigit :  atque  ii  fpiritus 
qui  acerebello  continentermanant,  easexerunt.  Hinc  etiam  in  omnipertur- 
batione  animi,  ut  in  tifu  ,  fletu ,  gaudio  ,  mcErore  oculi ,  facies ,  os  ipfum 
cordis  motibus  apte  refpondent,  ut  eodem  vclut  pledlro  agitari  vidcantur. 
Atquehi  nervifuis  numeris  5,^5,  defignati  in  margine  annularis  proccflus 
funt  confpicui. 

Sextum,ut  diximus ,  par  ramum  pro  radice  ncrvi  intcrcoftalis  fuppeditat , 
dum  alter  ,  &  major  in  quofdam  oculi  mufculos  abiumitur  ,  ubi  non  alios  mo- 
tus  quam  pathcticos  ,  ac  metum  impnmis ,  ftatim  eflicit.  Hinc  fubito  timore 
percuiri ,  itatim  oculos  ad  latera  deducimus  :  par  fextum  ,6,6. 

Scptimum  cx  imo  margine  annularis  protuberantia;oritur  ,  atque  illius  duo 
funt  utrimqu.;  trunci ,  quorum  alter  cft  mollior ,  6«:  prxcipuum  auditus  orga- 
num;alter  eft  duiior ,  qui  ad  f.uices,  laryngem,  lingua:  mufculos ,  labia,  & 
alias  oiis  partesmittit  furculos.  Hinc  vox  tam  apte  auditui  refponder,  Hinc 
etiam  nonnalliauresmulicas  habent  ,aliinon  itcm,  utfortceorum  certbellum 
molle  eft  ,  aut  durum  ,  &:  fonorum  idea?  facile,  aut  ^gre  excipit.  Nam  ut  in 
cerebromanent  imprelTionesab  aliis  fenfibus  faftx  ,  itaforte  in  cerebello ,  au-t 
in  proceftu  annulari  qui  meduUam  oblongacam  cingit ,  fonorum  airervantur 
veftigia.  Tot  eniiiinotiones ,  aut  fpeciesqux  intunt  cerebro,  fonorum  numeios 
facileconfunderent.  Sed  in  cerebellicellulis  rite  difpofitis  tutiiis  coUocantur , 
unde  fponte  quadam  ,  &  citra  attencioncm  continuata  ferie ,  non  pertutbata 
proflaunt.  Hinc  mufica  percurb.itiones  animi  fedat,  triftitiam  lenic ,  immodi- 
cos  fanguinisxftus ,  aut  flu&iationes  temperat ,  dum  fpiricus  a  cerebcllo  in  prx- 
cordia  jugi  fluxu  manances ,  qu.ifi  ad  numeios  movet.  Veiumifta  ucconjedtu- 
ra:  func  accipienda  :  quod  minus  fic  verifimile  fonorum  iniprefliones  in  ctrebro, 

Ttt  iij 


5tS  ^       P  H  Y  S  I  C  ^ 

aut  in  communis  fensus  org.mo  infigi. 

Parodavum  ,  leu  vagum  infenuioricur  ,  idque  magna  fibrarum  varietatc 
in  ipfa  origine  ell  conipicuum.  Hoc  utique  cum  pari  intercoftah  in  pva^cordia 
delabuur ,  fed  ultra  ventricnlum  non  excurric  :  cum  ni.rvus  intercoftalis ,  cujus 
primimoriginem  fupradiximus  ex  quuni  &  fcxti  paris  furculisrep:  ti  oporce- 
re  ,  in  partem  infimi  ventris  longe  laceque  fp.irgacur.  Utcrque  ncrvus  ,  vaguS 
fcilicet,  &  incercoftalis  in  plexus  quofdam  quafi  in  nodos ,  aut  tuniores  iden- 
tidem  dilatatur :  cumfcilicet  ramo5  auc  admictic,  auc  emiccic.  In  his  veluc  ca- 
ftellis  fpiricus  coilcftiin  fuas  quiqueprovincias  amandancur.  Vagus  in  (uo  fon- 
te  infignemc  fpinali  medullanervumaccipic,  cum  quo  conjnngicur,  &  ambo 
eodem  involucro  cefti,  c  cranio  prodeunc ,  tumfpinalis  nervusftacim  difcedir. 
Nonum,  &  d.cimum  par,uc  verccbrarum  nervi  in  varios  mufculos  abeunc : 
func  enim  mocus  fpontanei  inftrumenta ,  de  quo  quidem  motu  dicendum  eft. 

CAPUT     IIL 

De  motii  animaliiim  fpotitaneo  in  tiniverfum. 

SEnfum  omnem  cum  appetitu  quodam,  ^  vi  motrice  conjunftum  efte  jam  ift 
Philofophia  Morali  diximus.  Ac  fruftra  fenfus  nobis  elfeta  naturaconcelfus, 
nifi  vim  motricem  fibi  habcrcc  adjundt  un,qua  polfec  qua:  fibi  apca  func,  adipifci, 
&  noxia  refugere.  Motus  aucem  animalium  duplex  eft  ,  Iponcaneus  nimirum,  & 
mere  nacuralis :  de  ucroque  dicendum. 

Praecipuum  &  proximum  motus  fponcanei  organum  eft  mufrulus  ,  qui  fum- 
ma  celericace  concra6lus ,  parcem  cuiinfericur,  adducic,  aut  fl.dtic,  auc  tor- 
quet.  Quo  autcm  id  modo  fiat ,  explicatu,  fi  quid  aliu  ',  arduum  eft.  Sed  priuf- 
quam  id  ingrediamur,  mufculi  fabrica  anteeft  explicanda. 

Mufculum  ex  cribus  partibus  elle compofitum  vulgo  docent  Anatomici,ex 
capite  nimirum  cauda,  &  vencre  Capuc  principium  eft  &  velut  cencrum  mo- 
tus  :  nam  mufculus  ad  originisfui  locum  a^ducicur;caudam  vocant  tendincm 
qui  in  os  ,  auc  in  parcem  movendam  infericur;  fibrs  aucem  mulciplicts  a  ca- 
pice  mafculi  prodeunces  in  cendinem  dtfinunc :  venccr  mediam  &  laciorem 
mulculi  partem  occupat ;  robur  &  firmitas  mnfculi  a  fibris  tendinoils  potiffi- 
mum  rcpecicur  :  func  camen  flexibiles  ,  non  rigidz. 

Verum  artificiofa  &  mechanica  mufculorum  compoficio  diligencius  ab  llluftri 
Scenone  nuper  f  i  t  expofica.  Ac  primum  ciim  alii  finr  fimphces ,  alii  compofici, 
fimpH.es  non  uno  cantum,  fed  duplici  tendme  muniuntur. 

Fibrae  autem  carnca?  in  medio  laxiores ,  fibi  mutuo  paraliel^,  &  cum  utro- 
que  tendinepares  angulos  efficiunt ;  five  ece  fpeftenturfibrz,  qua:  juxta  fepofi- 
IX  mufculi  latitudinem  c  ffi  iunt ;  feu  illas  intueamur  qua:  mulcu^i  crafliciem  & 
profunditatem  componunt.  dtra  f  dionemimifculi,  fibinsqus  iliiiis  latitudi- 
nem  efficiunt,  &  earu  v.  ficum  intu'  ri  hcet. 

Quod  fi  antem  tendi  cma  terum  fecueris  medium  ,  &  totnm  pene  mnfcu- 
lum  diviferis ,  tum  fibra'  rarne.is  \m.\  ferie  difpofiras ,  &  parallclas  ab  uno  ten- 
<ijiae  in  altetum  piodudas  conlpicies :  quas  ut  placet  Steuoni ,  utrimque  acutos. 


PARS  TERTIA.  P5 

%i  paires  anguloscnm  oppofitis  tendimbus  cfficiunr. 

Quare  ubi  mufculus  contrahitur ,  &  intumcfcit ,  tum  iidem  manent  teiidines 
nequeii  fiunt  contradiores ;  fibrx  autem  carnea:  a  fe  invicem  maois  didu£bc 
fiunt  apertiores,  aut  laxiores,aut  minus  acutos  angulos cum utroque  tendine 
efficiunt.  Hinc  brevior  fit  mufculus :  nam  fibrs  carnex  parallelogrammum,  feu 
quadrangulum  exhibcnt,  cujus  oppofiti  anguli  non  ita  funt  acuti ,  fed  re(5lis 
anguHs  funt  priores.  Ac  forte  id  fieri  potefl  citra  novx  materije  accedionem: 
adeo  ut  contrahatur  mufculus  ex  fola  angulorum  mutatione.  Is  fibrarum  paral- 
lehfmus ,  Sc  cum  utroque  tendine  connexio  intelligi  utcumque  potefl:  exemplo 
illias  inftrumenti  jam  vulgiris  quo  folent  Geometra:  lineas  parallelas  ducere, 
aut  fcal-E  portatilis.  In  iis  quippe  latera  femper  eadem  manent ,  licet  anguli 
modo  fintapertiores,  modo  acutiores. 

Mufculus  tamen  ex  folis  fibris  carneis  non  conftat :  funt  cnim  aliae  pene  in- 
numerabiles ,  &  mcmbranofT  ,  quae  carneas  tranfverfim  fecant,  fibi  itidem  mu- 
tuo  parallelas  ,  quique  pares  angulos  cum  utroque  tendine  efficiunt.  Sed  & 
fibrx  omnes  membranaquadam  ut  communiinvolucro  teguntur.  Arteriaquo- 
que  ,  vena  ,&  nervus  medio  mufculi  ventri  ita  inferuntur,  ut  arteriarum  pro- 
pagines  per  carnium  interPdtia  ubique  fpargantur,  nervus  auteni  minutiores 
tantum  (urculos  circamedium  mufculi  ventremcmittat. 

Mufculus  compofitus  ad  vahdiores  motus  a  natura  comparatus,  multiplici 
ventre  inftruitur  :  tendines  quoque  habet  tum  externos,  tum  intermedios.  Sic 
uterque  tendo  fimilis  efl:  funi  cradiori  qui  ponderi  attollendoilligatus  ,in  plu- 
res  funes  mox  divifus  a  multis  hominibus  trahitur.  Tum  enim  funis  cum  ap- 
penfo  pon.-iere  tendinem  cum  parte  movenda  cxprimir,  Sed  carnex  fibrxdum 
afeinvicem  recedunt,  6c  angulos  mutant,  uti  homines  fLinem  divifum  tra- 
hcntes ,  fiunt  breviores  ,  &  pondus  attollunt  :  adeo  ut  fibjarum  contradio 
mufculi  motum  efficiat. 

Sedgravis  adhuc  ,  &  nefcio  an  aliqnando  dijudicanda  manet  quxfliio,  an  fi- 
brx  carnexquxbreviores  evadum,  cujufdam  fubftantix  accelTu  fiant  craffio- 
res :  ita  ut  contradlus  mufculus  turgeat ,  Sc  plenior  fit  quam  ubi  relaxatur.  An 
potius  fihrx  carnex  lola  angulorum  ampliatione  a  fe  invicem  recedentes  craf- 
fiorem  mufciilum  ,  &  breviorem  efficiant.  Hac  de  re  nihil  audemus  decernere. 
Dod.  f^vlUls  priorem  tueturfcntentiam,  quam  variis  experimcntis  confiimat. 

i^  Id  conftat  ex  diircdtione  vivorum  animaluim  ,  fibras  carneas  cujufque 
mufculi  ,  aut  ab  aHis  feparatas ,  aut  coujun<^as ,  tum  contrahi  ,  &  duriores 
cffici  ,  cum  mufculus  ipfe  contrahitur.  Sic  in  fibris  diaphragmatis  (  quod 
fcilicet  corporis  truncum  bifariam  fecat)  cum  ab  aliis  eftent  divifx  &  in 
medio  ligita:,  contradio  fadla  eft  more  folito.  Sed  ubi  ligatura  uni  extremo 
propiov  fada  eft  ,  ultra  ligaturam  verfus  medium  nulla  cft  fafta  contradio. 
Quod  motus ,  aut  contrai^lionis  principiumab  utroque  tcndine  verfusmediuin 
mufculi  ducamr,&  in  vcntrem  propagari  foleat,  pcr  fpiritus  fcilicet  ab  utroque 
tendine  diflFufos.  Hinc  fibris  rcfe6tis  verfus  alterum  tcndinem  ,  ex  ea  parte  fta- 
tim  flaccefcunt ,  dum  contradio  in  parte  altera ,  ubi  tcndini  adhxcet,diii  conti- 
nuatur.  Atque  hincliquet  contradionem  mufculi  non'fieri,  cum  finis  illius 
ad  caput  adducitur,  ut  vulgaris  opinioha£lenusobtinuit :  fed  cum  fibrx  car- 
nsx  circa  ventrem  intumefcunt,  tendinibus  quoad  longitudiiiemi  &  craffitie;isi 


jio  P  H  Y  S  I  C  ^ 

nihil  immutatis.  Qiiod  quidcm  in  diaphiagmate  clarins  patet.  Nameocontra- 
fto  fibra;  Ccirnfas  fiunt  breviorcs  &  crafTioics. 

1  FibiiE  c.n-ne.'?  .um  iolae  fiant  crafTiores,  non  ahunde  pofTunt  intumefcere 
quam  ex  novoium  fpintuum  aLCtfrione  :  Ipintus  vcto  qui  ccticbro  sm  cer.- 
beilopiofluunt ,  vidcnrur  etlepciucioresquam  ut  cotn:ouib,  &  cam  dui  pro- 
crecnt.  Hincillud  fatiscfl  jrobabile  Ipincus  quold.m  infuos  in  utioque  nnif^ 
cuH  tcp.L^ine  coarervari ,  qui  ibi  expancJuntur  ,&  in  fibrjscaine.iscommcanr, 
eas  concrahunt ,  &  dnriorcs  ctHciunc.  Siquidcm  cos  vi  ciaflica  donari ,  uc  aercm 
ipfum  ,  non  abhoirec  a  venlimih,  Nam  vis  muiculorum  non  lolum  ex  ccrc- 
bro  ,  &:  nervis  rice  difpoficis  jautexmechanica  multu  ornm  dilpolicionc  (quod 
fibra:  carncx  fint  veUit  totidcm  ve£tes  tendinibus  afiixi,  qui  pondus  appenfum 
atto.lunc,  aut  adducunt)  f<'d  forte  ct^m  ex  vi  claflica  fpiruuum  oricur :  quie 
in  lis  non  minor  efl  c]uam  in  iplo  aere  :  &  tanien  novmius  quantum  pon- 
dus  vefica,  dum  mflitur  in  m.nh  na  pneumatica,  attollat.  Et  quidcm  ncrvi 
tancis  motibus  obcundis  lunt  impaves ,  nec  citra  dilrupcionis  pcriculum  eum  im- 
pccum  lulV.nerc  pollunt.  In  ipfo  igitur  mufcu  o  cim  valida  vis  qu.-crenda  tfl, 
qu,.m  tot  fibrx  fimul  contrads  ut  cocidem  funicuh  habere  pofrurt. 

Rem  vcro  ita  elfe  ex  ipfis  ligaturis  Ucet  coUigcre  :  cum  vim  omnem  mocri- 
cem  a  tendinibus  ad  fibras  carneas ,  feu  ad  vencrcm  mufcuU  proffuere  experia- 
n  vir.  In  cordis,  diaphragmatis,  thoracis,&  aUis  qui  certa  lege  fiunc  iv.ocibus, 
juxta  inflindum  a  ccrebcHo  per  ncrvos  tranlmiirum  altcrnis  extenduntur  ,& 
relaxancur.  Sic  cordis  mucro  refe(5tus ,  &digico  impoficus  idencidemfecoutra- 
hit ,  &  durior  percipicur :  quod  urique  omni  mufculo  commune  cfl.  Nain  fi 
longioris  mnfcuU  longiorcs  fibras  carneas,  ter  quacerve  tranfverfim  fccueris, 
partes  fcdx  concraftionem  fuam  adhuc  continuabunc ,  &  duriorcs  fient  in  ip- 
(a  contraftione.  Inflindus  vero  illead  mocum  naturalem  a  cercbello  per  ner- 
V05  tranfmiccicur.  N'm  Ipiritus  ,ut  didum  efi:,  aUernis  expanduntur,  &  con- 
trahuntur.  In  mufculis  vero  qui  mocus  cxcrunt  Ipontaneos ,  inflinftus  iUe  & 
impf  rium  a  cerebro  dimanat.  Qiio  autcm  id  modo  fiat,expUcacu,  fi  quid  aUud, 
cft  difficiUimum. 

Ea  tamen  ut  probabilia  flacui  poflunt.  i'  Spiritus  influos  a  cerehro  per  ner- 
vum  cranfmicci  ,atque  hinc  Ipirirus  qui  in  tcndinibus ,  ut  in  promptuariis  infi- 
dent,  veUicad  motum  impeiU  hi  verofibias  cendineas  necdilatant,  nec  con- 
tr.  hunt.  Sed  ubiadcarne.iS  pervcncre  ,  eas  fl.icim  contr..harc:  fcreuc  caloris 
acomi  intn  m  talli  meatns  conclufa:  placidius  ffuunt:  fed  moUiori  exccpti  cor- 
pore,ilUus  partes  huc  iUuc  agitant ,  &;exalperanc,  ut  in  coriocernere  cfl. 

i".  Id  cercumquoque  videtnr  .  fanguinem  ad  mocum  anima'cm  ede  necefl 
farium:cum  fpirim^  magnisexhuiili  laboribusaliunderefarciri  non  pofTint^nec 
qui  pcr  nt-rvu'osflfTl'.iunt,  toc  mocibus  fufHciai  t.  Unde  membra  fan^uine  de- 
ftituta  ft.uimaut  d(.bilia  fiunr,aMt  para  ytica,  Idque  a  Stenone  fuit  obferva- 
tum,qnod  cumaoitam  dcicend  ntem  in  cane  vivo  Hgairet,  adflriiSto  vincu- 
loftacim  parjcs  omnesmotu  privarcntur,  qui  laxaro  vincu'oreddcbatur.  Quod 
non  fpiricus  tantum  animalcs ,  vel  infiri  ,  &:in  cellulis  tcndinumreconditi  ;  vel 
inffui ,  &  nervonm  interventu  uanfmifTi ,  'ed  arteriofus  quoque  fmguis ,  vei 
fuccus  ex  eo  fecretus  ad  morum  conipiiet :  quocumque  id  n  odo  fiat,  five  fuc- 
cus  fanguineus  cum  fucco  neryofo  auc  fpititibus  nonnihil  tumulcuetur,  &  fer- 

mencefcatj 


l^ARSTERTIA.  5« 

ttientcfcat ;  five  citra  effervefcentiam ,  aut  clifionem  hic  motus  perficiatur :  id 
enim  omnino  nos  fugit, 

llludquidem  certum  videtur,  1°  nervos  qui  k  cerebro  manant  ,  quiqus  in 
mille  abeuntfibrillaSjinftindtum  tantnmmodo  vel  impetum  afFerre,  i°.  Muf- 
culos  uberiore  fanguineperfundi,  quod  in  motus  fpontaneos  plurimi  fpiritus 
abfumantur ,  qui  e  latice  fanguineo  fubinde  reparantur.  3^  Longe  majores ,  8c 
magis  continuas  futuras  mufculorum  contraftiones  ,  nifi  fele  mutuo  impedi- 
rcnt.  Unde  cum  alter  mufculus  paralyfi  relolvitur,  illius  oppcfitus ,  feu  ut  lo- 
quuntur  ,  antagonifta  plerumque  jugi  contraftione  aut  convulfione  afficitur. 

Atque  ifta  de  mufculorum  motu  ex  Stenone,  &  V villifio  magna  ex  parte  de- 
fumpta  jam  diifbata  &  explicata  fuerant ,  cum  Doftiir,  Vern£eus  regia:  Aca- 
demix  Anatomicus  mufculorum  ftruduram  &  ufum  ita  fere  expofuit.  Ac  primo 
quidem  fibras  cujufquemufculimotrices  exhibuic,  quarum  unaquique  triplici 
parte  necelfario  conftat,  duplici  nimirum  tendinoia,  ut  in  appofitz  tabeila:  , 
prima  figura  B  B,  &  media  quse  carnofa  eft  ,  &  crafl!ior  A.  hxcque  ex  multis 
conftac  fibrillis  ,quas  filamenta  membranofa  connedlunt:  pars  tendinea  dura 
eft,  firma  ,  compafta,  cum  carnca  cohxrens:  pars  autem  carnofa  eft  moUior 
&  minus  firma. 

2,  Fibra  carnofa  eft  inftar  elaterii,  cujus  motus  eft  manifeftus  j  tendinea  eft 
vclut  funiculus  quidam  omnino  immobilis. 

3.  Ejufdem  mufculi  fibrne  carneje  fibi  mutuo  funt  squales  :  funt  enim  fibrjc 
fingulx  quafi  totidem  elateria ,  qux  ad  certam  ufque  longitudinem  extendun- 
lur;  idque  eo  magis,  quo  funtlongiores :  adeoutfi  fibra  uno  digico  longa  ad 
unius  Une«  ,  feu  partis  duodecimae  longitudinem  contrahi  poffit ,  fibra  tres 
poUices  aut  digitos  longa  ufque  ad  tres  lineas  contrahatur.  Cum  itaque  xqua- 
les  fint  omnes  ejufdem  mufculi  fibrse ,  ut  in  figura  fecunda  videre  eft ,  ubi  con- 
trahuntur  &  vim  fuam  exerunt,ad  eandem  omnes  quantitatem  fimul  corripiun- 
tur  ;  ficque  mutuo  fefe  adjuvant ,  &  vim  fuam  majori  conatu  edunt  ,  quam  fi 
ina^quales  effent  fibrx:  tum  enim  una  ad  trium,  altera  adunius  lincx  quanti- 
tatem  contradta,  magna  oriretur  in  mufculi  motu  inxquahtas  &  confufio  ;  ac 
debilioresfibrx  non  modo  inutiles  forent ,  fed  vegetioresquoque  impedirenr. 
Unde  fi  fibra  carnea  altius  in  tendinem  defcendac,  minus  in  alcerum  tendinem 
afcendic :  adeo  uc  omnes  fibrs  fibi  mutuo  a:quencur. 

4.QU0  magis  fibrx  in  re<ftas  lineas  producuntur,hoc  vim  majorem  habenc:hinc 
nacuraeamreditudinem  quamfspifl!imepoceiT:,affe6tat.  At  fi  omnes  fibrsica 
elFenc  difpofitx,  mufculus  ipfe  craflaor  foret,  inftar  arboris  trunci :  hinc  pars 
tendinea  majorem  oflls  cui  inferitur,  partem  cccuparet.  Sic  in  figura  fecunda  fi 
fibrs  dcfinerentin  GF,  mufculus  in  nimiam  molemexcrefceret-  Quoigitur  5c 
venuftaci ,  8c  ucilitati  partium  confuleret  natura,  fic  mufculos  aptavit ,  uc  plu- 
res  quam  minimum  fpatium  occuparent,  &  figuram  iis  dedit ,  qualis  in 
figura  tertia  &  quarta  cernitur :  adeo  ut  fibras  omnes  tendineas  intra  an- 
guftum  funiculum  coIIigat:neque  in  redam  lineam  protenduntur ,  fed  aliz  aliis 
leniter  incumbunt.  Sic  in  tertia  figura  nuifculus  eft  fimplex  cujus  tendines  A B  & 
C  D,  eo  quo  diximus  modo ,  difponuntur. 

5.  Suntquidam  mufculi  oblongiores,  quorum  fibrx  carneae  funt  breviores ,' 
fed  numerofiE  admodum  j  alii  contra  funt  mufculi  quorum  pauciores  fuut  &- 
Torn.  II.  V  u  u 


jit  PHYSIC^ 

hix ,  fed  oblongs ;  atque  illi  funt  validiores ,  licet  brerem  efficiant  motiim  : 
cum  longiores  (unt  mufculi  &  paucas  habent  caints ,  imbecilles  kint  eorum 
mocus,  fed  magniltaque  multse  carnes  in  has  prsebent  vires,ut  earum  longitudo 
m.ignos  cfficic  motus :  atque  hxc  duo,  longicudo  nimirum  fibrarum  ,  &  niocus 
magnicadoad  naturam  mufculi  maxime  pertinent  jreliqua  ei  accidunt  ex  lod 
ipfuis  difpofuione  ,  &  partium  fitu.  Fig.  4.  mufcuius  eftcompoficus. 

Qup  autem  modo  mufculiconcrah.incur  ,jamfupra  innuimus :  motijs  omnis 
inftindus  vcl  initiuma  cerebro  proficifcicur  :  fed  illud  incredibile  vidctur  fatis 
uberem  fpirituum  copiam  indefinenter  a  cerebro  in  mufculos  profluere.  Itaque 
verifimile  videtar  tendines  eire  quafi  fpirituum  promptuaria  ,  quos  novi  c 
cerebro  advenientes  fpiritus  excitant ;  iique  una  cum  uicco  quem  arceriae  fi- 
bris  carnofis  fuppeditant,  fibras  carnofas  inflant  :  ut  fides  teftudinis  vel  humi- 
do  aere  incumefcunt :  adeo  ut  nihil  forcc  opus  fic  fermentatione  ut  mufculi 
contrahantur :  fed  (atis  fuerit  fi  fibix  ucroque  liquore  imbuca:  intumefcant 
Verum  ifta  inferius  accuratius  expendentur. 

SolviifitHr  ohjeCliones. 

Multa  opponi  poffixnt  adverfus  eam  motus  fpontanei  explicandi  rationcm, 
qu2  leviter  attingimus.  Primo  illud  videri  intelle6bu  arduum ,  qui  fieri  podit , 
utconftans  &  zquabilis  mufculorum  mocus  a  caufa  cam  violenta ,  qualis  eft  eli- 
fio,  autfpirituum  fermentatio,dimanet.  Id  quidemiatisprobabile  videri  ,mo- 
tus  convulfivos  a  fpirituum  elifione,&:  velut  b.  quadam  excandefcencia  oriri:  fed 
non  cantum  eft  fpirituum  incer  fe,aut  eorum  cum  (anguine  diffidium,ut  citra  ex- 
plofionemunaconjungi  nonpoffint.  Illudprobari  nunquam  polfe,  animam  in 
corpore  velutfclopetaperpetuo  explodere  :  fed  verifimilius  videri  eam  mufcu- 
lo  ut  enfe  ucijhunc  eum  quocumque  voluerit  vibrare,adigere,  retrahere.  Deinde 
fiprimus  impetusab  anima  profluic,quod  autem  reliquum  eft,  &  quafi  prasci- 
puum,ignis  cujufdam  velut  incendio  pcrmictitur,  vix  pocerit  anima  quos  excita- 
vit  tumultus  compefcere.Poftremo.quomodo  feri.  ri  poftlint  mufculi,  aut  animx 
juffis  parere,cii fanguis  in  eos  indefinenter  illabatur,  nec  fpiritus  defint  in  nervis? 

Refp.  Fx  his  plane  confici  non  violentam ,  fed  lenem  omnino  &  placidam  in 
mufculis  fieri  fcrmencacionem  :  ( fi  tamen  ulla  fiat  in  his  motibus  fermencacio-,) 
quxcumque  illius  fit  caafa, aut  dilatatio  fpirituum,  aut  vis  quidam  aeris  el  'fti- 
ca,  feuexmechanicis  principiis,  utijam  cxpofnimus  •,  feu  per  cxcavacas  fibiil- 
las  fpiiicusilbpfi  vim  mufculi  impenfe  augeant  :ut  fi  tubuloper  foramen  folli- 
culi  acrem  immittas  ,tum  folliculus  ingens  pondusatcoUet. 

Rem  veroitaefteut  expofuimus,&fpiritus  anim.iles,aut  fuccum  nerveum  in 
tendinibiis, ut  in  prompcuariis quihufdam rrcondi  hinc  licct  conjicere,quod  ir- 
ritato  tendine  ftitimdolor  (Srquandoque  tumor,  &  contradlio  '<n  vcntremuf. 
culi  cxoriatur.  Unde  quomajores  fintmotus  ,hoc  in  mufculo  plures  func  ten- 
nes^Siakius  intra  mufculum  demeifi ,  ac  fibra:  carnen:  funt  breviores,  Sic  in  ul- 
tim>  fii^ura  qux  mufculnm  AB  compofitum  exhibct,  p'ures  (iint  tendines,  & 
Hnus  eft  intermedius.  Arterix  "erofincMinem  fibris  cirn-  i<;  .iffiindunt^non  ten- 
dinofis.  Nam  fi  ligata  vena  fpiritum  vini  atramenro  inf  (ftum  pcr  artcriam 
m.ifruli  injeceris ,  ftatim  fibras  carneas ,  imo  &  menibrano*  is  atro  colore  tin- 
&.3.%  eonfpicies :  Sed  liquor  ille  ad  tendines  ufque  non  perveniet. 


I 


i^ARS    TERTIA.  513 

Sed  ,  inqniiiiit,  omtiis  fermentatio  ciim  humoris  alicii;us  fecretione  conjnn- 
fta  eft  ,  ut  in^vino  pcft  fcrmentationem  feces  fubfidcnt.  NuHa  porro  eft  in  muf- 
culis  cjufnioii  fecretio,  nec  veritlmilc  eft  infinitas  propeefR-rvcfcentias  tam 
fubito  cffici. 

Refp.  Fermentationem  illam,  fi  qu2  fit ,  admodum  lercm  &  placidam  exi- 
ftere  -,  neqne  id  vcrum  eft  in  omni  fermentatione  fcces  fubfidere  :  cum  enim 
oleo  vitrioii  aqua  afRinditur  ,  calor  emergit  citra  ullam  partium  fecrctionem : 

\\x  etiam  fi  aliqua  eflet,  per  tranfpiranoneminfenfibilem  aut  vafa  lymphatica, 

e  quibus  poftea  ,  aut  venas  ipfas  fieri  pofler. 

Ofp.  1".  Non  folum  mucroncm  cordis  abfciilum ,  fed  etiam  mufculos  aut  fi- 
bras  corum  refeifilasplerumque  contrahi:  quamvis  ncc  fanguis  per  arteriam  , 
nec  novi  fpiritus  per  nervos  affluant, 

Ref}>.  In  mufculis  particulas  motrices  &  elafticas  contincti ,  qua;  pertiitbata 
animalis  crconomia  motus  fuos  continuant:  tametfi  cum  rcs  bene  fe  habet,nftio- 
nes  fuas  aut  motus  non  exerunt ,  nifi  accepto  a  ccrebro  pcr  nervos  imperio.  Nec 
dceft  in  fibris  carneis,  autfanguis,  aut  (uccus  cx  co  fecretus  qui  hos  motus 
pronlovcat.  Itaque  fpiritus  infiti  fublato  cum  infiuis  commercio  per  aliquod 
tempus  folitos  motus  exerunt.  Verum  id  raiius  accidit  in  mufculis  qui  appctitui 
parenr. 

Non  pofiumushocloco  novam  hujus  motus  explicandi  rationem  quam  D. 
Perraiilt  in  tradatu  identidcm  a  nobis  citato ,  &  in  diftcf  tatione  de  motu 
periftaltico  diferte  &  dilucideexplicat,  filentio  pr.Ttermittere.  Id  pra^fupponir, 
quod  ab  omnibus  fereconceditur,  mufculorum  atlioncm  fibrarum  contradlio- 
ne  contincri.  Veiiimhas  fibrasqux  mufculumcontrahunt,  negatelTe  carnofas, 
fed  eas  potius ,  qux  cum  a  tendinibus  dimanent ,  mulculum  involvunt ,  &  in- 
teriora  illius  pervadunt ,  quaeque  filamenta  fua  cum  fibris  carnofis  conjungunr. 
Ea  autcm  potidimiim  ratione  dudus  contradionem  mufculi  tendinofis  fibris 
potius  quam  carnofis  tribuit ,  quod  hx  fibrac  in  plerifque  mufculis  fint  oblique 
&  tranfverfimlocatx,  non  in  longum  porreftx  :  aim  fibn  tendinofx  in  lon- 
gum  produftx  tendini ,  qui  mufculum  cum  oire  conncdit  ,  arftidime  co- 
hireant.  Quare  ubi  contrahuntur  hac  fibrs,  fimulolla  tendinibus  illigata  fa- 
cile  abducunt :  fibrx  veto  carnc2  contrada  mufculi  mcmbrana  fiunt  firmiores  , 
neque  adeo  contraftionis  effedum  impediunt.  Nam  fi  laxiores  elTent ,  compref- 
fionem  ipfim  elndcrent :  deinde  in  parte  carnofi  fpiritus  prxparantur  ex  liibti- 
lioris  fanguinismiftione  cum  fpiritu  a  cerebro  per  nervos  influente.  Utrique 
huic  muncri  fibrarum  obliqua  ,  aut  tranfverla  difpofitio  eft  ap:ifnma  ,  ut  exiis 
fpirirus  in  membranam  qucEmufculum  involvit,  facilius  commeenr. 

Fibras  tendineas  &  membranamipfimqu:E  mufculi  eftinvolucrum,  non  uc 
vu'g6  creditur,  fed  alia  &  contraria  rationeconrrahiarbitratur  vir  dodlilT^  Vim 
enimillamfiii  contraitricem  in  ipfo  el.uerio  membrana:  &  fibrarum  pofitam 
eirecontendit  Qnod  utiquemotiis  principium  tam  naturale  eft  plerifque  cor- 
poribus,quam  gravitas  ipfi.  Idque  in  mulculorum  membranis  &  funiculis  con- 
fpicuum  eft  ,  cum  tenfa  ,  &  plus  xquodilatata  (ek  in  ftatum  natutalem  vel  iii 
cadaveribus  ipfis  reftitnant.  Verum  ifta,  &  quje  fubjicit  peringeniofe  excogita- 
ta,  cumabipfimufculorum  ftruftura  pendeant ,  non  polfumus  ut  par  eft  ex- 
pendere,  quin  ante  minufculorum  fabrica  &C  ufus  diligentius  a  nobis  fint  ex- 

Vuu  ij 


5H  PHYSIC^ 

pofica.  Ac  mipeirime  prodiit  in  publicum  eximium  opus  Alphonfi  Borelli  Je 
motu  animalium ,  ubi  ftrucSuiam  &  adtionem  mufculorum,  imo  &  motus  omnes 
animalium  diligentiflime  perfequicur,ad  leges  mechanicas  exigit  &  vatiis  figuris 
exprimit.  Non  erit  alienum  ab  inftituto  noftro ,  fi  ex  lis  qax  fufe  uno  item  & 
altero  vokimine  complexus  cft,&geometricis  demonftrationibusilligavit,  qu» 
nobisnon  inuciliavidebuntur,  excerpamus,non  hoctantuminloco,fed  etiam 
ubicunque  fefe  dabit  occafio ,  &  nofttum  quoque  adhibeamus  judicium. 

CAPUT   IV. 

De  ftrHElHra  &  aElione  mufcHlortm  ex  t/ilphonfo  Borelio. 

PRimum  quidem  quod  mufculorum  ftrufturam  attinet,  nihil  neceffe  eft  qu» 
iuperiori  capite  funt  explicata  retexere.  Mufculum  ex  tendine,  membrana  , 
-carne  &  vafis  omnis  generis  effe  compofitum,  tendinem  a  ligamenti  natura  non 
abhorrere  ;  carnem  mufculofam  membrananervea,  aut  lendinofa  contineri  j 
in  plures  eam  diduci  fafciculos ,  qui  formam  prifmatis  oblongi,  aut  hexago- 
nam  aut  quadratam  ,  aut  triangularem  auc  alteLius  figurae  pra:  fe  ferunt. 
Singuli  fafciculi  ex  pluribus  conftant  fibris  inter  fe  parallelis  ,  qux  tenaci 
glutine  adhajrefcunt  tendinibus ,  aut  membranis ,  auc  oilibus  ,  auc  aliis  carneis 
fibris.  Hos  itidem  fafciculos  innunicrx  fibrae  tendinofac  in  tranfverfum  plerum- 
quecoUiganc  ,exquibus  membranac  reciformes  &  nervofx  una  cum  vafis  ca- 
pillaribus  &  fanguineis  conflancur.  Eas  eife  nervofas,  &  firmas  hinc  liquet, 
quod  adeo  fint  tenaces&  dura: ,  ut  vix  acu  diftumpi  queant. 

2.  Fibrac  mufculofx  apparent  quidem  fmguinex  :  fcd  rubor  ille  a  fanguinis 
affluxu  proficifcitur.  Hoc  enim  ceu  fpongia?  implentur  :  cum  aqua  faepius 
ablutx  fiant  candidae,  non  diffimiles  fibris  cendinolis.  Hinc  tantas  inhis  fibris 
tenacitas.  Poftelixationem  fibrxcarnex  intumefcunt ,  &  microkopio  viiaEUC 
cylindruli  apparent  pleni  fubftantiamedullofa  :  unde  humore  afFufo  inflantur 
inftar  funis  madidi.  Eit  porro  fibrillx  carnex  adeo  tenues  funt,  ut  capillum  mu- 
liebremvixxquent^craffiores  tamenfunt  vafis  &  nervulis  capillaribus  quibus 
inter  fe  neftuntur. 

3.  Fibrillx  mufculofe  a  carne  non  diffLTunc.  Ncque  cnim  caro  eft  inftar  co- 
mcncivillofi,  quod  circa  fibrascendinofasex  fanguine  concrefcac  :  nam  fibrx 
mufculolx  cum  fuerinc  ablucx,  fiunt  candidx.  In  excenuacis  qiiidcm  fiunc 
f;racilcs ,  quod  fuccus  in  iis  deficiat ,  ut  in  foliis  arborum  exficcatis ,  dum  fuccus 
abeft  qui  fpongiofas  implebat  cavitatcs.  In  hoc  vero  a  tendinofis  fibris  difcre- 
pant ,  quod  fanguine  &  fucco  nervco  femper  madeant ,  non  item  tendinofx. 

4.  Varix  funt  mufculorum  figurx  prxter  eas  quas  attulimus.  Nam  in  quibuC- 
dam  fibrxfunt  deculfatx  ,  in  aliis  fpargunturin  orbem,  in  nonnullis  funt  radio- 
(x ,  aut  in  pennx  formam  digc  ftx. 

5.  Fibraquxlibet  mufculofa  fimilis  eft  catcnx  cx  pluribus  Rhombis,  v./»-' 
l^anq^es  ,com^o(\ix.  Sic  enim  contrahi  pofrunt  &  di.:Iuci.  Neque  omnium  par- 
tium contraftio  fieri  poteft  citra  eam  velut  rhomboru leriem  continuatani,Qiiq- 
libet  igitur  fibra  fimilis  eft  catcnx  ex  iis  mach-nulis  compofitx  ,  quibus  dila- 
tatis  fimul  fibrx  conurahuntur.  Hinc  cavitates  machinularum  minorcs  (unt  craf- 


PARS   TERTIA.  5zj 

■Ctie  uniusfibra?:  cumintra  ipfius  fibrz  crafliiiem  contineantur.  Fibrsautem 
jOjUniusdigiti  latitudinem  vixsequant.  Mufculi  adeo  textura  nondiffimilis  efl 
fafciculo  reticulari  qui  ex  innumeris  catenis  fibi  contiguis  contexicur.  Cum 
ceflant  fibrs  carnex ,  tummollesfunt,  laxx  ,  &  longiores,  ac  facies  internx 
meatuum  ,  auc  pororum  fefe  mutuo  tangunt.  Cumautem  agunt ,  tum  induran- 
tur,&intumefcunt  :  nam  imminuta  earum  altitudine  diametri  tranfverfje  au- 
gentur. 

Atquehincexplicari  poteft  adio  mufculi.  PrimOm  enimfibra  carne«  con- 
trahuntur,  non  tendines ,  ut  ex  anacome  vivorum  animahum  liquet.  Vis  ita- 
que  carnea  fibrx  cum  fufpendic  pondus ,  inillaconfiftitenergia,  qua  contrahi- 
tur.  Tendines  quidem  vim  ahquam  patiuntur,  quatcnus  per  motum  localem  » 
fihs  carneis  trahuntur ,  funtque  fere  ut  manubria  fibtis  carneis  iHigata, 

Exquibusid  liqueti"  Clarifl'.  Stenonis  hypothefim  minus  efle  probabilem  , 
mufculosfola  figurs  mutatione  contrahi  citra  novar  fubftantiz  affluxum  •,  nec 
fibrasfiericraflfiores,  cum  ex  quadrangulooblongo,  ut  ex  rhombo  fitredan- 
gukim.  Certum  eft enim  fibras  fieri  craffiores ,  aboqui  totum  fpatium  jam  latius 
faftum  non  implerent. 

Deinde  illud  non  conceditur ,  fimplices  mufculos  rhombis  cmnino  efle  fimi- 
les ,  ut  in  figura  fuperioris  tabulx  expreffimus :  adeo  uc  in  contracftione  anguU 
minus  obiiqui  fiant,&  ex  figura  obliquos  angulos  habente  fiat  quodammodo  re- 
ftangulum.  Nam  fi  ponamus  duas  regulas  pcr  fila  xqualia  inter  fe  connexas ,  pa- 
lameft  eas  clavo  afiixas  appenfo  pondereadeo  non  diduci  ,  aut  reftanguli  fi- 
guram  affedare ,  ut  potius  in  redam  pene  lineam  coire  videantur. 

Quocirca  mufculi  fimplices  vel  eam  figuram  habere  non  pofllint,  vel  illa  afti» 
non  poteft  iis  convenire  :  de  compofitis  mufculis  aUa  eft  ratio.  Mufculi  inter- 
coftales  eam  pene  figuram  oblongam  &:  Rhombo  non  didimilem  nadi  viden- 
tur.  Sed  dum  fibis  obIiqua:oflu[annexx  aliud  os  vel  tendinem  ad  fe  trahunc 
motu  tranfverfo&  fibi  paraIIelo,tum  obtufa  fibrarum inclinatio  non  minuitur, 
fed  augetur  magis  :  verum  de  his  poftea. 

1.  Hinc  coUigitur  mufculi  adionem  efle  duplicem  :  una  cft  fibrarum  propria, 
quxab  earumnaturaliftrufturapender,  Nam  intueri  iicet  truncatos  animahs 
rccensmorcui  mufculos  feipfos  contrahtrc,  utin  viventibus-  Illa  porro  contra- 
ftio  non  cft  1  iboriofa ,  atque  eo  fere  modo  perficitur  ,  quo  fides  citharx ,  qua: 
lcni  pulfu  adducuncur.  Sic  flexo  arciculo  auc  cruris  ,  auc  manus,  qui  in  parce 
cava  ineft  mufculus ,  is  laxior  eft ,  tum  illius  antagonifta  feu  extenfor  vim  fuam 
naturalem  exercere  po(ret:&  tamen  vis  illius  naturalis  tam  debilis  eft  ut  ipGus 
articuli  obiccm  vincere  nequeat. 

Altera  vi  opus  eft  ,  &  quodammodo  voUintaria  qucque  ingentia  attollit 
,pondera.  Qvx  autem  fit  caufa hujus tam  vaIid£econtra6tionis,vixintelligi,ne- 
dumexplicari  poceil;. 

Ac  primum  quidem  non  contrahitur  mufculus  vi  facultatis  incorpore^,  ut  vi- 
fum  eft  Galeno,  cumisdurior  fiat&tcnfior.  z.  Negac  Borellus  fpiricus  inftac 
aurxtenuis,aut  aerishunc  motum  efticere.  Namfi  fpiiitus  aerei  mdculos  con- 
traherent,  vel  inftarventi  excurrendo  intra  eorum  cavicaces ,  vcl  plenicudine 
fua  ,  vel  ebullicionf .  Qjx  omnia  graves  paciuntur  difficulcates :  cum  aftio  muf- 
culi,quxeft  longicudinis  contradio,  vix  concipi  queac  dcra  cunei  operationera, 

V  nu  iij 


5i(J  PHYSIC^ 

Diirior  eniin  ficmnfcu^rs  &tenfus,  qiiod  annuli  fibramm ,  antrhombi  velntab 
iniuiin-  iis  cuncis  dilitcntnr ,  co  qi:o  exyiofuimus  modo  :  vix  cnim  mufculus  du- 
rior  elfc  pnccil,  nid  aiig.Mtur  cjus  latitudo  ,  6c  craffities.  Idque  fit  cum  p.nticu- 
lae  corforis  advenientisinftar  cuncorum  infinuartur  intra  fibrarum  porcs:un- 
de&cuneorum  app.iratus  in  nnifculorum  contrndionerequiritur,  durities  ni- 
mirum&vis  motrix  :  qus  vix  in  aura  tenui  reperies.  Nnm  fpititus  illi,  ut 
videtur  Borello  ,  iunt  lana  molliores.  Id  etiam  rogatunde  tanta  fpirituum  co- 
pia  ,  quoJ  eorum  promptuarium  ?  undc  vis  illa  motrix  quxnovam  illam  fpi- 
rituum  copiam  intra  mulculi  mcatus  impellit  ?  non  enim ,  inquic ,  raro  corpo- 
li  &  tenui  ut  aeri  tam  vthcmens  impetusprojeftitius  imprimipoteft.  Vetiur» 
fotc  cadem regeri  polUnt  de  vi  pulveris  pyrii, de  procellis  Sc  turbinibus  qui  tur^ 
res  &  arbores  disjiciunt,  Imo  dc  omni  fere  motu  qui  a  fubtili  &  aftherco  corpo- 
re  videtui  profluere. 

lllud  quidem  ultro  concedimus,  mufculum  furfum  non  trahi  inftar  funis:  nam 
illius  longitudo  nonminueretur  ;  nec  inftar  nrcus  tcnfi  vi  propria  contrahitur : 
prius  quippeeumdiftrahi,  autdiduci  oporteret.  Deinde  arcus ,  fidcs  tcftudinis 
&  ah^^E  hujus  generis  machina:  tum  vim  fuam  exerunt  maxime,  cum  diftcndun- 
tur  ;  contradae  omnino  feriantur.  Poftremo  vis  illa  quamufculus  inftarma- 
chinxcontraheretur ,  squaUs  eftet  potcnti.x  oppofra: ,  qux  mufculo  antagoni- 
ftsinfidet  :  ergo  utriufque  mufruU  vires  erunt  velut  in  iquilibrio,  &  inertes 
m.inebunt. 

Fateor  id  quoque  mufcuU  poros  a  fanguine  fubeunte  non  impleri.  Qux  enim 
vis  fanguiniscuneolos  tam  valide  impellcret  intra  fibrarum  poros  ?  Hxc  qui- 
dem  finguinis  propria  eire  nequit.  Nam  vis  illius  admodum  debilis  eft,  nec 
poteft  fanguis  feipfum  pcr  arterias  impellcre.  Natura  cogitur  vim  motriccm  cor- 
dis ,  &  aUa  fubfidia  adhibere.  Ac  ne  propriam  quidem  gravitatem  is  valetfupe- 
rare  :  ut  cerncre  eft  in  brachiis  demiilis :  tiim  cnim  venx  prx  ftagnante  fangui- 
ne  intumcfcunt,  quod  fanguis  prx  fuo  pondere  vixfurfum  eniti  queat.  Huc  ad- 
de  cor  efte  mufculum ,  ut  poftea  dicemus ;  fcd  cum  indurarur ,  &  contrahitur, 
tum  cft  pene  exangue  :  cum  autem  impletur  (anguine  ,  ac  totum  rubct ,  tum 
ceiru :  ergo  ex  appulfu  fanguinis  mufculi  non  folcnt  contrahi ,  aut  vires  fuas 
exercere. 

Quod  igitur  in  hanc  rem  dici  probabiliuspoteft,  id  videtur,  fibras  mufculo- 
rum  eo  fere  modo  intumefcere,quo  fibrx  contortx  funis  madidi  a cuneis aqueis 
dilatantur  :  tum  enim  unius  Ubrx  potentia  vel  looo  Iibras  interdum  poteft  ac- 
tollere.  Et  fane  pori  ligni  buxei,  auc  juglandis  funt  ardidimi  ac  rigidi  admo- 
dum ,  adeo  ut  vix  dilatariqucant :  &  tamen  qr.otidie  cernimus  quantam  aqiiac 
guttulx ,  qux  hos  fubeunt  meatus ,  vim  habeant :  idque  non  fit  fine  aliquo  mo- 
tu,  aut  impetu-  Sola  cnim  gravitatioguttularum  tam  valida  efte  nequit  :  feu 
vis  aeris  incumbentis  aliquid  momcnti  afferat ,  feu  vis  alia  occultior.  Nec  ca- 
men  illamufculorum  intumefcentia  ab  inundatione  fmguinis  proficifcitur ,  ut 
jam  oftenfum  eft.  Cor  enim ,  uti  diximus ,  &  alii  mufculi ,  tum  pallenc,  nbi  con- 
crahuntur,  rubent  verocumlaxantur,  &  celTant.  Deindc  fmguis  in  mufculos 
continenter  illabitur,  femperadco  contra£):i  forent,  fi  ab  illapfu  fanguinis  ea 
orireturcontraftio.  Non  igiturmufcuU  vim  fiiam  afanguinis  inundatione  mu- 
'  tuantur.  Ilhid  quoque  intet  fujiem  madidum  ^  mufculum  afferripoteflrdifcrl- 


PARSTERTIA.  yi7 

ftiinis,  quod  mnfculusad  nutum  voluiuatis  ftadm  detumefcat,  aut  laxetur: 
funis  relaxari  nequit  nifi  interjedo  temporis  fpatio  :  non  poflunt  enim  fluidx 
particula:  libero  motu  per  anguftias  meatuum  funis  fubire,  aut  cffluere :  contra 
aiiio  mufculi  fit  inftar  fulminis. 

Necefle  tamen  eft  utfubftantiaqucEdam  corporea  ,  quacunque  fit  illa  ,  per 
nervorum  duftus  in  ipfos  tranfmittatur  mufculos.  Cum  autem  nervi  ipfi  non 
contrahantur,id  omnmo  concedendum  videtur,quiddam  elfe  in  ipfis  mufculis  , 
excujus  admiftioneautfermentatio  quxdam,aut  quid  fimileexurgat ,  quod  tam 
fubitam ,  &  pene  momentaneam  efficiat  contradtionem.  Sic  omnes  pene  aeidi 
Ipiritus  fixisfalibusadmixtifubitam  efFervefcentiam  procreanr. 

Quo  autem  id  modo  fiat,  divinare  magis  licet ,  quam  explicare :  nec  rationes 
rerum  in  infinitum  quxrendoE  funt ,  ac  certi  fines  curiofitati  noftra:  funt  confti- 
luendi.  Liceat  igitur  unicuique,  quod  fibi  vetifimile  videbicur  ,  afFerre.  Ner- 
vus  fit  fafciculus  ex  innumeris  fibris  compofitus  ,  qua:  cavx  fint  ut  arundines , 
aut  cavis  interftitiisdiftinfia:,  &  fpongiofa  fubftantia  refercae  inftar  medulla: 
fambucivirentisjfpiritus  animalispereas  fibras  difcurrat,  fubftantia  nimirum 
fluida,fubtilis,  pura,  aduofa  ;  hujus  acredinenervi  qui  funt  exquifiti  fenfus , 
irritati  ftatimper  fibras  fpongiofas  fpiritum  tranfmittant  -jatque  illa  concuflio 
fiatex  voluntatis  imperio,  idque  non  cacca  nccefTitate ,  fed  kabitu  quodam  ac- 
quifito  perficiatur,  citra  ullam  reflcxionem  ,  utinperiiicitharifta  digitiscon- 
tingit :  nam  ab  infantia  tentando ,  &  errando  edocemur.  Hinc  titubationes  in- 
fantium  tam  crebrae ,  donec  incedant  foh.  Non  aUter  ac  videmus  formicas  gra. 
nahordeiper  acclives  viasimportare,qu3Cubioccluduntur,  aliud  iter  explo- 
cant- 

Succus  autemille  nerveus ,  &  fubtilis  undulatione  quadam  difFunditur,  fer» 
Wt  accidit  inteftino  aqua  pleno ,  &  utrimque  claufo  :  cum  enim  pars  ejus  extre- 
ma  vel  leviter  concutitur  ,  aut  premitur  ,  ftatim  commotio  ad  aliud  extremum 
tranfmittitur.  Sic  forte  levi  comprefHone  in  ipfo  fibrarum  exorcu  fadla ,  fucd 
nervei  gutculae  in  carneam  mufculi  molem  efFLinduncur.Ac  Ucet  fpongiofi  fibras 
-ofcula  pateant  in  muf  ulis ,  l^vi  tamen  commotione  opus  eft  ut  effluant :  unde 
&  valvularum  vices  quodammodo  obeunt :  commotio  autem  il!a  ex  imperie 
Tolnncatis  proficifcicur. 

Cum  fuccus  ille  nerveus  folus  eft  ,  is  non  rarefcit  :  neque  cnim  nervi  intu- 
mefcunt.  Unde  necelfe  eft  uc  inmafculo  ficfangnis ,  vel  lympha,  auc  quodvis 
aliud-  Etquidem  fanguis  ubcrior  ab  arceriis  in  carnemmufculiefKindicur.  Hinc 
fpiritus  vini,  auc  fuliginis ,  auc  cornu  cervi  rccenci  afRifus  fing  lini  fubicam  pro- 
creac  cff^rvefcenciam.  Sicolcum  vicriolicumfaleammoniaco  miftiim  vel  frigi- 
dam  effiiit  ebullicionem,dum  exicum  pra;bet(jlims  parciculis  quac  ad  monim 
func  fuccinftaf,  Succus  aucem  nervcus ,  auc  fpiricus  animalis,auc  quocunqiiealio 
donecur  nomine  ,  CilinaE  t- ft  nacuras ,  &  imptnfe  vol.itilis ,  cum  fit  motricis  fa- 
culcatis  inftiumentum.  Is  fiftulasmufculorumfpongiofisobfid^-r,  auc  earum  in- 
terfticia ,  &  rum  aliis  liquoribus  fu^-^it  im  ebullirionem  effi  it.  !fta  quid,  m  ,  ut 
cuiqne  vidcbicur :  nam  conieftura:  infinita  elf;'  poftlinc.  Sed  illud  nobis  certius 
vilcrur,  vim  mufculorum  ?.  meihniicaeorum  fabrica-  magna  ex  parte  dici., 
ac  fihras ,  utdiximus,  eff  veUu  >  atenulas  tx  infinitis  vclbuannutis  &  meatibus 
conttxcas,  feie  ut  funiculi  frla.  Hine  vis  eorumii^igeus  actolleiidis  pondeiibuss 


^i8  PHYSTCyg 

quod  hac  ratione  demonftrat  Autor  laudatus  :  qus  fi  obfcurior  videatut  J 

omitti  ea  poteft. 

Sit  rhombus  A  C  B  D  ,  qui  exprimat  unum 
ex  meatibus  fibrse  :  pondus  vero  appenfum 
in  B  ,  fit  Z  ,  alia  pocentia  in  A  conci- 
piatur  huic  ^qualis,  aut  quod  eodemreci- 
ditclavo  affixa  X.  Palam  efl  duas  potentias 
in  X  &  B  id  agere ,  ut  in  longum  trahanc  fu- 
niculum.  At  vero  fint  dux  potentia:  in  G  ,  & 
F ,  qua;  eundem  dilatare  mohantur.  Quo  hae 
fortiores  erunt,  hocmagis  hunc  diftrahent  fu- 
niculum  ,  majer  adeo  erit  laticudo  C  D  ;  quo 
debiliores,  minor  erit  C  D;  &:  pondus  Z  mi- 
nus  attoUetur.Tum  vero  eruntin  ^quihbrio, 
cum  G  &  F  potentiae  eandem  habebunt  ra- 
tionem  ad  potentias  in  X  &  Z  pofitas  ,  qu» 
efl;  reft.-E   CD  ad  redam  A  B. 

At  fi  loco  potentis  in  X  conftitut.x  pona- 
mus  clavum  ibi  affixum  ,  qui  idem  prsftat  ac 
potencia  aequahs  ponderi  Z  :   tum  vincenda 
erit  utraque  refiftentia  clayi  &  ponderisZ, 
cadem  quoque  requiretur  inter  potencias  ratio. 

Ergo  potentis  G  &  F  ad  dimidium  refiftentia:  feu  ad  pondus  Zfolum eandem 
habebuntrationem,  qux  eft  totius  C  D  ad  rcftamAE,  qua:  eft  dimidia  to». 
tius  A  B. 

Atque  hinc  colhgitur  polTe  hos  funesa  quacunque  vel  immenfa  potentia  Z 
trahantur,ut  a  pondere  joooo  Hbrarum,  quahbet  exigua  vi  pauluhim  dilatari, 
etiam  fi  hasc  vis  diftrahens  non  fic  major  una  fibra,  quoufque  nimirum  fiant  mo- 
menta  squaUa  :  adeo  ut  C  D  tum  fic  pars  decies  milkfima  ipfius  A  E. 

Qno  igicur  longiores  crunt  mufcuh,  eo  aUius  pondus  atcoUent.  Tum  enim  ma- 
gls  muhiphcancur  Rhombi ,  &  phires  func  machinularum  dilacationes,  unde& 
aiciuspondus  accoUicur.  Cum  angufti  finc  pori  fibrarum,  nec  pondus  actolH 
queacampHus,  quam  fic  ipacium  dimidia:  altitudinis  unius  machinulas  Rhom- 
boidahs  ,  has  machinulas  longa  ferie  muhipHcatas  oportuit ,  ut  ex  multis  Hcet 
exiguis  exurgat  grandis  elevatio  articulorum  ,  qux  ad  niotus  animaUs  requi- 
ritur. 

Majorautem  eftea  vis  mufculorum ,  quamvulgo  creditur.  Qux  enim  eft  ia 
brachio  ,  vim  fuam  exerit  contrahendo  funes  mufculorum ,  qui  ilHgari  non 
potuerunt,  nifi  prope  centrum  vc<5lis  tadeoutrefiftentia  ficinexcrema  brachii 
longitudine.  Vis  adeo  motrix  canco  major  eft  refiftencia  ,  quantorcfiftentialon' 
gius  diftat  a  cencro.  Cumautem  longitudo  brachii  fic  fere  vicecupla  diftantia: 
rendinisa  centro  mocus,  feu  a  fiilcro  vedtis,  patct  vel  ex  eo  capite  potentiam 
mocricem  eire  vicecuplam  ponderis  quod  excrcma  manu  brachio  extenfo,  Sc 
horizontah  fufpenditur. 
Potentia  enim  motrix  qus  eft  in  brachio  vim  fuam  exerit  contrahendo  funes 

mufcuioros 


PARS  TERTIA. 


51^ 


tnufculo(bs,qui  alligari  non  pofTunt  nifipropecentrum  ve£lis.  Hinc  tendinis 
e:?tremum  affigi  debuit  prope  offis  mobilis  principium.Nam  fi  in  altero  offis  ex- 
iremo  przfigeretur ,  non  pofTent  mufculi  adeo  contrahi  ut  os  mobile  circum- 
ducerent ,  nifi  fortc quibufdam  velut  fafciis  illigarentur,  ut  munus  trociilearum 
obirent :  quod  utique  inutile  foret ,  &  moleftum, 

In  mufculis  quidem  qui  manus  &  pedes  infleftunt ,  quxdam  velut  fafciaccir- 
ca  internodia  digitorum  tendines  alligant ,  quod  ii  muiculi  tam  prolixi,  quan- 
ta  eft  cubiti  longitudo  ,  &  adeo  crafli  non  potuerint  commode  intra  manus  & 
pedisfpatiaadeo  ar6ta,cujufmodifuntdigitorum  internodia,  collocari.  Nam 
eorumadiones  ut  commode  exerceri  queant,  manus  ipfaenoncrafnEautiube- 
rofx,  fedplani  &  excarnes  fieridebuerunt. 

Mufculi  adeo  omnes  qui  fleftunt  &  extendunt  cnirum  &  digitorum  articulos, 
per  trochleaSjVel  annulos,autfafcias  excurrunt;  iique  ut  plurinnun  lunt  radiofi. 
In  his  enim  tendo  aut  eadem  vngina  B  I  inclu- 
ditur ,  aut  trochlex ,  aut  fafciarum  ope  G  &  O,  in 
eodem  fitu  retinetUr,  Hincpondus  aut  refiftentia 
pereandem  tendmisdireftionem  movetur  ;  five 
omnes  fibrae  laterales  A ,  E ,  five  aliqu.-c  tanturn- 
modo  contrahantur  ut  C.  Id  cernere  eft  in  mufcu- 
lis  tibiam  extendencibus :  tametfi  enim  fibrx  ad 
latera  fpargunturoblique  ,  &  omnes ,  aut  aliqus 
tantummodo  conttahantur ,  femper  una  &  eadem 
motio  diredaperficitur,  tibixnimirum  extenfio. 
Sic  mufculus  temporalis,  cujus  fibrx  in  orbem 
fparguntur,  unam  duntaxatmaxillaeinferioris  tra- 
ftionem  efficit :  nam  ejus  tendines  fub  ofTe  jugali 
firmiter  retinentur. 

Radiofis  porro  mufculis  utitur  fxpe  natura,cura 
mufculi  ingentem  vim  exerceredebent:  nam  vis 
illa  multis  eget  fibris,  qux  ex  iis  machinulis,  quas 
defcripfimus  ,  conflantur:  tum  enimfingulx  fibras  particulasponderis ,  autrefi- 
ftentixfibi  oppoficas  trahunt ,  &  magna  fibrarum  multitudo  magnum  pondus 
poceft  attollere.  Quod  fi  tam  numerofa:  fibrae  fibi  eflent  parallelx ,  &  ad  per- 
pcndiculum  bafi  infifterent ,  tum  bafis  craffior  amplum  fpatium  exigeret ,  in 
quo  luum  exerceret  motum:  cum  tamen  in  iis  plerumque  locis  plures  alii  mufcu- 
li  ad  alios  mocus  fint  necelFarii ,  ut  pulchre  a  D.  du  Verney  ante  aliquot  annos 
fuitobfervatum.  Deinde  amplx  &  craftae  mufculorum  bafes  amplos  quoque 
tendines ,  &  craffa  offium  tubercula  exigerent :  unde  alii  ejufdem  articuli  mo- 
tus  impedirencur.  Hincnatura  in  anguftis  locis  mufculos  magnam  fibrarum 
copiam  habentes  collocavit ,  ftridis  lateribus ,  &  fubtilioribus  tendinibus  in- 
fertas,non  in  unica  bafiamp!a&  crafta  ,  fed  in  toco  circuitu  funis  tendinofi. 
Hujufmodi  eft  mufculuspenniformis  H  K,  cujus  tendointermcdius  K  \. 

Ex  iis  mufculis  radiofi  magna  ex  partecomponuntur,  Cum  enim  fibrx  tendi- 
nofz  a  circumferentia  AI  duftx  fuamhabeant  latitudinem ,  in  idem  cen- 
trum  coire  non  poffunt.  Fibrae  vero  mufculorum  ut  commode  dilatentufj 
Tom.  II.  X  X  X 


550 


PHYSI Cyfi 

&    fpatia 


inania  non  mtercu 
piant ,  fefe  mutiio  tangunt ,  ac  fibi 
iunt  parallete.  Quod  fieri  vix  po- 
teft  nifi  mufculus  fit  penniformis. 
Nam  ex  iis  pluribus  radiofus  com. 
ponetur  ,  fi  a  centro  P  plures  radii 
tendinofi  P  F,  P  K,  P  O  fpdrgantut 
qui  fibras  carnofasdiffiindaiit^qux 
utrimque  duobus  tendinibus  A B, 
E  D  &  aliis  annedtantur,  &  fic 
tendines  F  C  P  O  H,  &  alii  fuam 
diredtionem  communem  K  P  fer- 
vant. 


DlluHfitur  objeSliones. 

Qux  contra  opponi  polfunt ,  jam  magna  ex  parte  fuperiori  capite  funt  folu- 
la.  Qnx  tamena  Viro  Clariir.  contra  communem  &  vulgo  receptam  opinio- 
nemallata  funt,  folutu  difficilia  videri  poirunt.  Nempe  mufculos  vi  elafti- 
ca,  &  membranz  ipfius  qu^  mufculum  involvit,  ac  fibrarum  impeni ,  qus 
tendinofe  dicipolfunt  aut  nervofe ,  contrahi ,  non  fpirituuin  e  cerebroaffluxu, 
vel  fpiricuofi  fubftantia  in  fibris  carneis  praeparaM,  Quin  potius  dum  fpiritus 
ille  nbras  tendineas ,  &  membranam  involventem  irrigat,  atque  interjcftas 
partes  implet ,  vimearum  elafticam  refolvit,  fere  ut  ignis  chalybis  tempera- 
ti  elaterium  corrumpit  :  aut  cum  baculi  curvati  partes  cavs ,  quarum  fibro: 
funt  breviores ,  igni  admoventur  ,  tum  vel  ignis  effluvia ,  vel  pattes  ignis  flui- 
diores  agitats  fibrarum  implent  meatus  ,  &  baculus  ipfe  dirigicur  At- 
que  ut  ea  corporapriftinam  fuam  firmitatem  recuperant  ,  cum  ab  igne  remo. 
ventur  ,  fic  ubifpirituofa  fubftantiain  mufculos  non  inflint ,  ftatim  hbra:  velut 
fponte  fua  contrahuncur  ,  ut  in  cadaveribus  cernere  eft.  Nam  mortuo  animali 
quandoque  mufculi  adeo  contrahuntur ,  ut  eorum  vis  elaftica  vix  uU.i  vi  fupe- 
rariqiieat.  Quod  in  cauda  teftudinis  mortu.x  in  Academia  accidit  :  rum  enim 
cauda  eftet  inflexi,re]axatis  forte  mufculis  antngoniftis,  vix  duo  validi  homi- 
ncs  potuerunc  eam  extcndcre.  Nec  vciifimile  eftillam  tenfionem  a  fp  ritu 
fubtili  feu  liquido,  feu  arthereo  proficifci:fubtilis  enimilla  m.itcria  quam  fx- 
cillime  difflatur ,  nec  tenfionem  tam  diuturnam  in  murculis  potcft  efficere.  Ne- 
qucid  negari  poceft  plcrofque  mifculorum  mocus  duci  ex  vchcmcnci  illa  ten- 
fione  fibris  ipfis  naturali,  quae  non  eft  diffimilis  jugi  tcnfioni  qux  ineft  cytha- 
ra:  fidibus.  Sic  mufculi ,  qui  fphinderes  dicuntur  ,  fibras  hibent  fcmper  tenfas, 
quod  mufculos  antaf^oniftas  &  oppoficos  non  habeant,t]ni  obftare  folcnt  quo- 
minusipfa  tenfio  coniervetur.  Sic  in  luxationeadeo  eft  vehemcns  mufculoruin 
tenlio,ut  vixreftituipofnnt:  quod  finguli  mufculi  vi  fna  elafticn  in  fms  par- 
tesmcm^rum  trahant.  Contrain  paralyfi,cum  pars  aliqua  rcfolvitur,  autubi  iii 
vulnere  fcdus  eft  tendo  ,  tiim  mufculi  oppofin  nobis  invicis  conrrahiinc.ir. 
lcaque  fpiricus  animales  mufculorum  motus  efficiunt,  cum  laxiorcs  fibras  im- 


PARS    TERTIA.  j5i 

plent,  Contraftio  vero  ex  naturali  mufculi  conftitutione  pendet  :  fibrarum 
tantummodo  relaxatio  eft  fpontanea ,  aut  voluntaria. 

Refp.  Hcxc  non  ingeniofe  modo  ,  fed  &  magna  piobabilitate  dici :  quo- 
minus  tamen  iisomnino  airentiamui-,obftant  ea  qux  attulimus,  i°.  fibras  car- 
nens  contrahi,  &diftendi,  non  tendinofas.  x°.  eam  contraftionem  fic  fieri,  ut 
fibrjB  mufculi  carneas  fiant  crafHores ;  eas  fanguine  &  fucco  nerveo  intumefce- 
re ,  non  item  fibras  nerveas ,  aut  tendinofas  ;  contraftionem  adeo  fieri 
quafi  per  incuneationem  ,  ut  loquuntur  ,  exterioris  fubftantix.  Hinc  du- 
rior  fit  mufculus ,  &  fibr.x  ardius  uniuntur  ,  ut  fila  madidi  funis ,  licet  exie- 
rior  fuperficies  non  dilacetur.  Crefcit  igitur  moles  mufculi ,  ut  de  corde  fiiolo- 
co  dicetur  ,  nec  contradlio  fieri  poteft  vi  folius  machinas.  y  Fibrxcarnexin 
longumfere  producuntur  ,  nifi  iniis  mu(culis,qui  penniformes & radiofi  di- 
cuntur,  ob  eas  qurEallatae  funt  rationes.  Poftremo  vis  illa  machins,  aut  ela- 
teriiin  mufculis  debilioreft,  quamut  tam  validos  eflSciat  motus.  Hinc  flexo 
digito  ,  ut  jam  innuimus,  mulculus  in  cava  illius  parte  laxior  eft  ,  &  ceftlu, 
tumque  antagonifta  vim  fuam  integram  exercere  polfet,  &:  tamen  articuli  ip- 
fiusobicem  non  vincit ,  nifi  vis  alia  &  major  accedat-  Cumque  in  brachio, 
aut  in  crure  mufculus  extenfor  tenditur  ,flexorcelTat.  Unde  adlio  tonica,  ut 
vocant ,  qua:que  impeditnimiamcubitiflexionem  ,  &:  articulum  dirigit,  a  fo- 
laextenforis  tradtione  pendet  ,  citra  antagonifts  aftionem  ullam  :  flexionem 
genu  dirigunt  mufculi  extenfores  ;  nec  aftio  tonica  in  genulocum  habet  ul- 
lum.  Quarenihil  opus  eft  duplici  adtione  in  contradione  mufculorum  ,  una, 
qu3Eviresant.igoniftx  infringat,  altera  quae  fpirituum  copia  ventrem  mufcu- 
li  diftendac.  Verum  ha:c  melius  intelligentur ,  cum  prxcipui  motus  animalium 
fuerint  explicati. 

Opp.  lo.  Mufculi  contradli  molem  non  efte  majorem.  Refponderl  poteft 
ex  duritie id  colligi,  molem  eire  majorem  ,  ut  in  corde  manifeftum  eft:  nam  ca- 
vitates  illius  tum  implentur  carne. 

Opp.  50.  Hanc  ebullitionem  fucci  nervei ,  aut  fpiritunm  cum  fanguine  aut 
aKis  liquoribus  nullo  fenfu  percipi.  .^. eam  exeffeftibus  colligi  pofte,nimi- 
rum  ex  mufculi  iucumefcentia  &  duritie  ,  qus  aliunde  oriri  vix  poteft  quam 
a  violentaintrufione,aucincuneatione  alterius  corporis. 

Sed  ,  /w^Kr«/7f  jeffervefcenti.t  chymica:  diutii^s  durant,  hic  eft  momenta- 
nea,  &  toties  rcnovacur,  quocies  volumus.  R.  Hanc  intumefcentiam  idcirco 
cfle  momentaneam,  quia  citivis  dilfolvuntur  fucci,  &  faltem  unus  ex  iis  confumi- 
tur,ut  fitin  pulvere  pyrio.  Necmirum  fi  indiverfis  locis  fucci  pcrmifti  diu- 
tiiis  efFervefcentiam  protrahant,  cum  fucceffive  ros  ille  nerveus  inftillacur ,  uc 
cum  rcpjtitis  vicibusnicracus  pulvis  apponicur.  Novxquippe&  crebrsafFu- 
fiones  roriferx  fpirituum  nervos  irricanc ,  &  quodammodo  convellunt,  adeo 
ut  arbitrii  nutu  ills  "ebullitiones  perfeverent. 

Unde  ergOjinquies,  cor  avulfum  a  rana,  vipera,  teftudine  tandiu  pullat :  tum 
enim  novi  (piricuum  effluxus  a  cerebro  non  manant. 

Refpondct  Borellus  fpiritusa.  cerebro  intra  nervos  tranfmilfos  ,  &  fanguinis 
reliquias  in  cordc  &  mufculis  eire  fuperftices.  Neque  id  mirum  fi  pauca:  guttu- 
\x  fpirituum  tandiu  durant:  cum  unumaut  alcerum  mofchi  granum  tantum 
odoris,&  tamdiu  fpargat,quodin  mmutiffimaspartesdividatur.  Nuncdein- 
celluaujmalium  diirecximus.  Xxx  ij 


fii  PHYSICC 

C  A  PU  T    VI.  •*(.-■•> 

J^e  incejfu  hominis. 

Clrca  motum  progreffivum  id  rede  obfervat  Ariftoreles  ,  eum  non  fieri  ci- 
traflexionemaliquam.  In  omniautemflexioneeftpundtumquoddam  im- 
motum  circa  quod  ut  centrum  pars  qux  flL6litur,tranlu  a  redlo  litu  in  curvum. 
Sic  femur  cum  trunco  in  coxendice,&crus  cum  femore  in  poplite,  cumcrure  ta- 
lus,  qui  cum  calce  ,h2c  cum  tarfo  tarfus  digicis  iia  commitcuntur,  ut  fingula: 
partes  inter  progrediendum  arcus  fuos  defcribant.  Hinc  femur  circa  coxendi- 
cemvertituc,  &  ita  de  cxteris.  Hinc  tot  mufculorum  qui  fledunt&  exten- 
dunc  apparatus ,  tot  oilium  articulationes ,  in  quibus  rotundum  unius  capuc  fu- 
perioris  finum  plerumque  fubit.  Jam  ill^  commiirura;  ligamentis  aut  vinculis 
firm.mtur.  Oilium  capica  lasvi  &  lubrica  obdufta  cartilagine  a  mucuo  attri- 
tu  funt  tutiora  ,  &  faci  ius  moventur.  Ofta  vero  fuis  quique  muniuntur  tuber- 
culis,quje  iis  firmitatem  &  robur  pra^ftant  ne  frangantui  auc  iuxecur^Qiiod  faci- 
leaccideret,  fi  olTa  inpundo  fe  contingerent.  Deinde  in  ipfa  arciculi  levolu- 
tione  contaftus  tendinis  cum  fuperficie  tuberculi  efficit ,  ut  tendo  a  centro  tu- 
berculi  acqualicer  diftet.  Sic  mulculus  ille  qui  deltoides  vocitatur,per  membra- 
ram  tendinofim  illigacur  cxtremo  tuberculi  offis  humeri.Unde  fitutbrachium 
attoUi  queat ,  &circumduciuitrafemicirculum,  eademmanente  diftantia  dire- 
£tionisipfius  mufculiacentro  tuberculi  humeri.  Hinc  adeo  vis  trahens  ratione 
vedis  eft  ejufdem  roboris. 

io  Hinc  liquet  greflum  hominis  ut  omnium  animalium  efle  motum  com- 
compofitum  ex  variis  circulorum  porcionibus  fuper  diverfa  cencra.  Quod  ^\  nul- 
la  eitet  in  genu  articulatio  ,  majore  velutcircino  arcus  circuli  defcriberetur,& 
grallatorio  more,  vulgo  avec  des  ichajfes.  incederemus. 

}".  Illud  quoque  manifeftum  eft  corporis  truncum  terrs  femper  ad  perpen- 
diculum  infiftere  :  cum  ftamus,interduos  pedes  cadit  perpendiculum- 
Ea  veronon  funt  omictenda,qu2E  a  Clar.Borello  in  eam  rem  funt  obfervata.  i^ 
Inftabilem  elfe  eredl.im  pofituram  ,quod  ofllium  capica  in  arciculis  fint  lubrica. 
Unde  cum  ftat  homo,  identid^m  vacillat.ac  fubinde  mufculorum  funibus  indi- 
get ,  qui  errores  corrigant ,  &  lapfum  prohibeant.  Nec  verum  eft  id  ficri  aftio- 
ne  tonica  extendentium  ,  &  flcdlentium  muiculorum  :  cum  in  omnes  partes 
fieri  poffit.  Tum  antrorfum  cadimus  ,  cum  crura  verlus  pedes  &:  fpina  verfiis 
^enua  fleditur :  nam  femur  circa  gcnu  fledi  nequit:  foli  extenfores  inclina- 
tionem  pedis  &  cruris  impediunc.  Concra  retrorfum  cadimus  pedenimis  ex- 
tenfo,flexo  femore  circagenu,  &fpina  in  eandem  partemreclinata. 

1.  Ci\m  fillente  vcftigio  cadimus ,  id  in  principio  motu  fit  tardiore  &  vi  exi- 
gua.lncipit  enim  motus  ille  circularis  in  punfto  cui  innicimur.ciimquecircumfe- 
rentia  pcrp.irum  fit  in  fumma  parte  declivis ,  motus  ille  eft  admodumtirdus: 
unde  capite  aut  peftore  ad  pircem  oppofitam  inclinationicelerrime  trjnflito 
Si  centro  gravitatis  immutato  ruinaimpedirifacile  potcft.  Sic  extentum  bra- 
chiumad  p.irtem  oppofitam lateri  ruenti  vedis  obitviccs,adeo  ut  modicum 


P  A  R  S  T  E  R  T  I  A.  jj? 

•  brachii  pondus  majus  acquirat  momentum ,  ut  in  ftatera  fieri  fuo  loco  dixi- 
mus.  Sic  funambuli  praelonga  halla  hbrantur,  quam  inftar  vedkis^modo  dex- 
tror(uin,modofiniftrorfum  promovenc.  Atqueartificiofi  hi  motus  ab  infantia 
ex  habitu  quodam  acquifito  cicra  reflexionem  perficiuntur. 

3.  Stando  minus  defatigamur ,  cum  alcernis  pedibus  fubinde  innitimur. 
Nam  potiflima  lafficudinis  caufa  eft  aflidua  &  concinuata  a£lio  mufculorum : 
hinc  ftantes  magis  laftamur  ,quam  cuin  leniter  deambulamus. 

4.  Situs  arciculorum  nacuralis  non  eft  direftus  auc  in  cruribus,  auc  inbra- 
chiis  ,  fed  nonnihilinflexus.  Unde  in  Ie£i:o  libencius  parum  inflexis  arciculis 
jacemus,  quam  in  longum  porredis.  Excremas  enimarticulorum  pofitiones, 
aut  plus  (atis  extenfic  ,  aut  nimium  concradx  elfe  non  poftlinc  citra  violentam 
diftraftionem  ,  autcompreffionem  tendinum,  &  mufculorum.  Fadi  funt  arci- 
culiut  cumopus  eftjfledipoffint ,  &diftendi ;  media  conftitutio  inter  dire- 
ftam  extenfionem  &  fummam  incurvacionem  eft  maxime  naturalis.  Mufculi 
fleftentes  ejufdem  articuli  breviores  funt  extendencibus.  Nam  cubici  flexor 
V.  gr.  non  exceditipfius  cubiti  longitudinem,  quantumvis  diftcndatur  :  fed  ex- 
tenfor  in  ipfa  indexione  ambit  tuberculum  ipfius  offis  cubiti  :  utrique  aegre 
contrahuntur. 

5 .  Corpus  hominis  flexibile  efle  debuit ,  non  rigidum.  Hinc  dorfi  carina  quas 
corpotis  ipfius  firmum  &  ftabile  eft  fundamentum ,  in  plures  partes ,  quae  ver- 
tebr£dicuntur,fuit  divifa.  Infimi  ilhus  partes  funtcraffiores  fuperionbus, fe- 
re  inftar  columnx  ;  vertebrce  ita  funt  inter  fecartilagineo  ligamento  colligatx, 
ut  luxari  vix  poffint.  Sunt  enim  afperas ,  planac ,  non  rocundiE ,  tenaci  cartilagi- 
nedevinftx.  Acne  fafciculus  medulla:  fpinalis  comprimacur,  cautum  a  natura 
fuit  :  nam  dorfum  fledlitur  citra  angulos  fenfibiliter  inclinatos :  adeo  ut  me- 
clulla  inflexionemperparumarefta  linea  diverfam  patiatur.  Nam  binx  verte- 
brac  fibi  contiguas  obtufum  admodum  efficere  poftiintangulum;  ficque  feries  to- 
ta  vercebrarumlenicer  incurvacur.  Unde  non  debuerunc  dvx  vercebrx  diftin- 
ftis  ,  &  feparatis  cartilaginibus  inter  fe  connefti.  Una  quippe  fufficit  duabus 
vertebris ,  qu^E  fua  mollitie  ufum  pulvinaris  prxbet,  offium  attritum  inhiber, 
&  fua  tenacicate  impedit  luxationem  ;  cumque  ea  fit  aliquantulum  laxa  ,  exi- 
guum  motum  vertebris  in  omnes  partcs  permittit. 

6.  Cum  (edcmus  pcdore  8c  cruribus  ad  horizontem  eredlis,  fiu'gere  e  fella 
nonpoirumus:  quod  centrum  gravitatis  pedloris  &  coxendicum  recrorfum  fit 
poficum,  iongc  a  plancis  pedum  :  undeactolH  non  potTumus  nifi  pedes  recroce- 
danc  ,  aut  caput  &c  pe£tus  antrorfum  inclinentur.  Quod  ucique  ipfe 
Ariftoceles  obfervavic  In  homine  &avibus  centrum  gravitatis  pedibusim- 
minet,  nonitemin  quadrupedumgenere,quique  adeo  ftare  nequeunt  duobus 
pedibus  anterioribus  innixa: :  non  enim  fic  crigi  pofiunt  ut  linea  direftionis  inter 
duos  pedes  incidac.  Nec  ftare  poirunc  nifi  cribus  auc  quacuor  pedibus  infiftant , 
quodcencrum  gravitatis  fit  in  medio  ventre,  &  linea  dirediionis  cadac  intra 
quadrangulum  a  quacuor  pedibus  incercepcum.  Vis  illa  qua  ftando  moles corpo- 
risfuftinecur  ,non  mufculorumpocentia: ,  fcd  firmicati  columnarum  olTearum 
pedumrefercuraccepca.  Unde  parum  moleftuseft  hic  labor.  Pedum  anceric- 
rum  mufculi  minus  validi  func,  quam  pofteriorum. 

In  illisarticuli  funt  inrediura  excenfi,cum  ftant,  poftjtiorum  crurum  fem- 

Xx  X   iij 


5H 


VHY  SICM 

per  inflexi :  unde  vi  mufculorumin  eo  fituretinentur.  Jam  quomodo  homo 
ptozrediatutjpaulo  acrius  intuendum. 

x'.  Grcirusitafit  alternis  pedibus,  utuno  ftante  alter  transferatur,  acneu- 
ler  totus  quiefc.it.  Utcrqueab  cxtremo  calcaneo  ad  cxtremos  digitos  fuccedi- 
vemovetur.  Cumque  pofterior  tcrram  fummisdigitis  attingit,  &  acutumcum 
ea  an?u!um  ,  ut  femur  obtufum  cum  trunco  corporis  efiicit ,  tum  pes  anterior 
calce  terram  ferit:  interim  quidam  efticitur  compulfio,dum  pes  terram  non 
modo  deorium  ,  fed  magis  retrorfum  urget.  Quidquid  enim  antrorfum,  aut  gra- 
cliendo,autnatando,  aut  volandopromovetur,  id  corpus  cuiinnititur  ,  retror- 
fum  premit ,  atque  ab  eo  velut  repuUuquodam  antrorfum  rejicitur.  Unde  in- 
ter  currendum  fallente  veftigiofacilecadimus  ,quod  tanta  celeritate  fiat  illa 
terxx  compuUio  ,  uc  fi  vel  leve  impedimentum  oflPendamus ,  pes  anterior  non 
poffit  tam  cico  terram  attingere,  quam  requiritur  ut  pondus  corporis  excipiat. 
t°.  Continua  eft ,  &  minime  interrupta  tranflatio  ;  quique  terra:  pes  inni- 
titur,  folus  fuftinet,  &  defert  corpus:  qui  vero  transfettur,  potius  movetut 
acorporis  trunco  quani  viciflim.  Hinc  trunci  ipfius  motus  undulofus  quodam- 
modoeft,  dextrorfum  fcilicet  &  finiftrorfum,  dumpes  elatus  in  pedem  alte- 
rum  terrs  innitentem  eum  reclinat. 

His  addamus  quae  a  ClariiT.  Borello  funt  obfervata.  Ex  iis  qua:  diximus  to- 
tum  corpus  altero  pede  fuftineri  palam  eft  :  adeo  ut  vel  ex  eo  capite  pars  tan- 
tumdimidia  corporis  per  vices  fufpendatur  :  non  alicer  atque  hafta,  cu- 
ius  parsextremaaterra  attoUitur  :  tum  enim  pars  tantummodo  ejus  ponderis 
manum  premit ,  pars  altera  a  terra  cui  innixa  eft,  fuftinetur.  Sed  majus  com- 
pendiumnaturaqu3Etit  in  ipfo  inceflli :  nam  vis  mufculorum  minus  quadrante 
ponderis  alternatim  fufpendit. 

Sit  centrum  gravitatis  in  humano  corpore  A  , 
duo  pedes  B  &  C ,  linea  direftionis  aut  propenfio- 
nis  a  centro  gravitatis,  ad  horizontem  perpendicu- 
lariter  dufta  A  D.  Cum  igitur  ftat  homo ,  fit  trian- 
gulum  ifofceles  A  B  C ,  cujus  apex  cft  centrum  gra- 
vitatis  A-  Totum  adeo  pondus  corporis  fufpenfum 
tenetur,  primumaduritie  oirea  columnarum  AB, 
A  C  ,  &  a  vi  mufculorum  ,  qux  obftat  quominus 
ofta  flexibiha  circa  articulos,fledantur  fic  que  co- 
lumnas  extenias  in  eo  fiturecinet. 

z.  Quocirca  in  ipfo  incelfu  fimul  &  eodem  tem- 

pore  plures  inchoancur  circulares  motus,  ex  quibus 

conftitmotusprogreflivus.Nam  circacentrum  B, 

anterioris  pedis  revolvitur  vedlis ,  feu  crus  A  B  & 

L    /  \   O  corpus ,  feu  machina  verfus  K  promovetur.  Exten- 

\U. J —  K       fo  enim  pede  pofteriori  LC,  cajus  apex  C  tan- 

"C        D     J3  git  folum  ,  crusipfum  producitur  additione  pedis 

LC  :  ficque  fit  criangulum  primum  reftangulum, 

ubicrus  AB  infiftit  ad  perpendiculum.    Atque   in  tota  hnc  adione    corpiis 

duobus  innixum    pedlbus    facile   incHnatur    anterius  ,    ut  crus  A  C  per- 

pendiculatiter  infiftat.   Tumque  vedlis    A    B  totius    machinas  pondus  fu- 


PARS  TERTIA.  jj^ 

dus  fuftinet ,  &  qiiam  minimonegotio  vedis ,  feu  crus  A  C  fiifpenditur  ,  &  a 
(implici  lapfu  promovetur.  Deindeab  ipfamet  pedis  extenfione ,  &  cruris  A  C 
produdione  folum,  feu  pavimentum  impellitur  a  pedis  apice  C,  fere  utnavicu- 
la  recedit  a  ripa  fluminis ,  quam  nauta  conto  impellit.  Hanc  impulfionem  ad- 
juvat  levis  tum  capitis  tum  pedoris  inclinatio.  Hinc centro  gravitatis  totius  cor- 
poris ,  &  linea  diredionis  A  D  paululum  ultra  pedem  promota  cafum  minante 
machinaultrofepromovet,  &  lliblato  pede  C  lapdis  inhibetur  ,  ut  corporeci- 
lius  tranflatoinKultraconfinium  Hnes  diteftionis  ftatio  firma  renovetur. 
).  Itaquecentrum  gravitatis  totius  machinz  promoveturextenfo  pede  pofterio- 
te.tum  ipfa  machina  corporis  erigitur,&anterioripedi  tota  inniticur;  pes  pofte- 
tiora  terra  fublatus  fufpenditurflexis  tribus  articuliscoxendicis,  genu,  &  ex- 
tremipedis.  Qiiod  fit,  utdidumeft,  a  propriis  mufcuHs,  qui  minus  quarta 
parte  tocius  corporis  fufpendunt,  &  abimpctu  conceptoex  impulfo  pedis  po- 
ftici,  tumquepoftflexumcapitis&pedoris  ultra  ficum  pedis  firmi ,  pofterior 
folo  figitur ,  &  fit  fecunda  ftatio.  Non  pofliimus  progredi  nifi  alternis  pedibus 
&  fuccedive  innitamur  :  transferendo  videlicet  lineam  dire£tionis  A  D  fupra 
pedum  plantas ,  idque  alternis  vicibus.  Ac  plantx  pedum  non  eandem  lineam 
defcribunt ,  fed  duas  reftas  fere  parallelas.  Quod  utique  conftat  experientia  , 
fi  veftigia  pedum  in  terra  lutofa  autarenofa  confideres.  Sic  homines  lati ,  &  bre- 
vium  crurum  vacillando  incedunt ,  cum  fe  modo  fuper  unum  pedem ,  mo- 
do  fuper  alterum  fere  ut  anferes  erigunt,  dum  centrumgravitatis  alternatini 
transferunt.  Id  ipfum  alii  homines  emciunt ,  fed  obfcurius  linea  direftionis  A 
D  finuofo  &  pene  ferpentino  itinere  ab  una  in  alteram  parallelam  tranflata. 

4.  In  plano  horizontali  pedum  articuli  parum  incurvantur ,  neque  adeo  mu- 
fculi  fleitentes  articulos  multum  laborant  :  cumqiie  motus  arcuum  fmguinis 
circuitiim  &  infenfibilem  tranfpirationem  promoveat ,  mocus  ille  &jucun- 
dus  eft  &  falubris. 

5.  In  afceniuper  fcalamaut  gradus  moleftus  eft  labor  :  nam  in  unoquoque 
gradu  quarca  pars  totius  ponderis  vi  mufculorum  eft  attollenda ,  idque  bis ,  ac 
tocum  femel ,  cum  triumarticulorum  flcxus  extenduntur.  Sed  ubi  in  plano  in- 
cedimus  ,  nunquam  integra  molcs  ccrporisfufpenditur  vi  mufculoium  ,  cum 
olfex  columna;  unius  pcdis  mnicacur ,  aut  huc  illuc  convertatur.  Sed  in 
afcenfu  per  gradus  corpus  atcollicur  vi  mufculorum ,  non  duricie  &  firmi- 
tate  columnarum  :  hinc  moleftus  labor.  Afcenfus  per  ardua  ,  aut  acclivia 
icidem  Sc  ob  eafdem  cauCrs  eft  moleftus  :  tunc  enim  planti  pedum  acu- 
tos  angulos  cum  tibiis  efficiunt  ;  tumque  innixus  eft  inftabilis ,  non  firmus ,  ac 
mufculi  extenfores  pkis  fatis  laborant.  Contra  in  defcenfu  per  declive  planta;  pe- 
dum  folo  innixa:  angulos  cum  cruribus  admodum  obtufos  efficiunt :  quod  etiam 
molcftiam  parit. 

Eodem  fere  modo  filtum  explicatvir  doftilT.  Cumenim  ftat  humnni  corpo- 
ris  mnchina  ,  tum  centrumgravitatisdiftat  a  terra  tota  longitudine  femoris, 
&cruris.  Sed  ubi  fleifluncurarciculi,  &  minoreft  diftantia,fi  magna  vi  concra- 
hancur mufculi  cam cres  velut arcus  ir.flexi circa  coxas.gcnu&pedcm  nTgno im- 
pecu  cxtenduncur,  &  pra:  foli  refiftencia  cencrum  gravicntis  finfum  impulfum 
molemcorporis  attollit.  Non  alicer  id  ficarque  in  arcn  qni  terrx  infiftit.  Hi Jms 
enim  cornu  fiip.rius  fi  vchemencer  comprimns  ,  nonfokun  fua  vi  rcfticuitur, 
fed  eciam  furfum  exilit.  Nam  iublaci  cxtcrioLe  pocentia  fcfe  dilatare  nititur  , 


J56  P  H  Y  S  I  C  ^ 

cumquepars  ea  quae  terram  tangit ,  deprimi  nequeat,  motu  reflexo  centrunv 
oravitatisanteadeprelTum  furfum  erigicur  cum  arcu  integro. 

Qaando  furgimus,  licet  fiant  bre ves  laltus ,  ii  percipi  nequeunt  :  unde  ut  fal- 
lus  apparcat ,  nccefle  eft  ut  magna  fit  articulorum  dilatatio ,  &  celeriter  perfi- 
ciatur  ,  utvimpercuffionisexerceat.  In  homine  tres  velut  arcus  diftenduntur, 
non  prs  materia:  duritie  ,  in  virgis  chalybeis  ,  fed  vi  nuifculorum  exten- 
dentium.  Hinc  triplicato  fpatio  altius  impellitur  centrum  gravitatis;  &:  gra- 
dus  velocitatis  toto  temporequo  cxplicanturarticuli,  majorem  efficiunt  impe- 
tum.  Alrerna  quoque  diipofuio  trium  articulorum  juvatad  extinftionem  impe- 
tus  in  defcenfu  :cumenim  fenfim  cedant,  impetum  cafus  paulatim  frangunr. 
Qiix  longiora habent  ciura  ,  majores  faltus  efficiunt  utlocufts  &c  puHces:  ut  ve- 
£tes  longiores  ac  majores  circulos  defcribunt, 

Curfus  quoque  faitum  promovet :  novus  enim  impetus  ex  faltu  jam  concep- 
tum  ex  curfu  non  extinguit ,  fed  ejus  tantummodo  diredlionem  mntat.  Unde 
inter  currendumfacihijs  per  loca  acclivia  confcendimus ,  quod  prior  impetus 
perfeveret,  Corpus  duphciimpetu  fub  finem  ftltus  impeUitur  ,  projeiflitio  ni- 
mirum  a  mufculis  impreiro,  &:acquifuo  in  defcenfu.  Hinc  adeo  fortii^s  fohim 
ferit.  Neautemlxdatur ,  habitu  &  experientia  fumus  edofti ,  quatenus  articu- 
los  pedum  extendere  oporteat ,  ut  extremis  digitis  terram  attingant.  Nam  mol- 
li,  flexu  articulorum  vim  percudionis ,  caulatim  cedendo  infringimus  •,  tum 
capite  &  pediore  retrorfum  reflesis  impetum  quo  fertur  gravitatis  centtum,  in- 
hibemus  ,  ut  motu  contrario  lapfus  arceatur, 

C  A  P  U  T     V I  r. 

D^  incejfu  am?nalium. 

NUfquam  ahas  natura:  artificium,  &  exquifita:  mechanics  ratio  cftilluftrior 
quam  in  organorum  qux  ad  incelTum  animalium  funt  aptata,  conforma- 
tione.  Hanc  utique  artem  naturae  velut  machinatriccm  copiofe  &  eleganter 
expreflit  Vir  Clariir  D-  Perratilt  in  traftatu  fspius  a  nobis  laudato  :  ex  quo 
utique  pleraque  fcitu  jucunda  excerpemus. 

In  quadrupedum  genere,qu2  ferendis  oneribus ,  aut  trahendis  in  ufus  homi- 
num  Auftor  naturs  deftinavir ,  eadem  pede  folido  &  ungula  munito  inftruxit. 
Cameli,  qui  gravia  portant  onera ,  fed  non  trahunt ,  laco  &  folido  pede ,  non 
ita  duro,  ut  equi  aut  boves  donantur  :  nam  pelleduntaxat  firma  muniuntur: 
quod  inarenofis  locis  degant,  ubi  alcius  pedem  infigunt.  Contra  in  capris 
agreftibus ,  &  capreis ,  vv\gocharntis ,  qus  inter  rupes  &  faxa  vitam  agunt, 
foHdo  &  duro  pedeinftruuntur.  Cameli  &alia  animalia  quac  in  arenofis  Africae 
locis  occurrunt ,  molH  callo  genua  &  pedtus  plerumque  obdudta  habent ,  ut 
his  quafi  pulvilHs  innixa  facilius  recumbant.  Struthio  hoc  callo,  uti  &  alia 
avis  indica  ,  vulgo  le  cafuel,  muniuntur  in  pedore. 

Homo  talo  breviori,  &  pedum  digitis  vicino  donatur  ,  ut  talo  fimul  &  digi- 
tis  inniti  poffit.  Qiiadrupedes  vero  taluma  reHquo  pede  remotiorem  fortiun- 
lur.  Qi^iibus  animantibus  talus  non  adeo  a  reliqno  pede  removecur  ,utleones, 
canes ,  feles,  fimi^  ,  hx  quodammodo  fedent ,  fed  ftare  foii  homini  concef- 
fum  eft ,  ac  ne  fimix  quidem  cicera  homini  adeo  fimili.  Ille  quippe ,  uc  reiiqua 
animalia  anceriores  femoris  mufculos  adeo  breves  nadus  eft,  m  femur  angu- 
lum  cum  trunco  femper  efficiat 

In 


PARS   TERTIA.  j?7 

In  fimia  digiti  pedum  funt  admodum  oblongi,  &  pollex  in  piimis,  contra 
in  manu  poUex  brevis  eft. 

Exiftimat  Bcrellus  in  ec(uo  lentiore  motu  progrediente  nunquam  duos  pedes 
diagonaliter  oppofitos  finuil  moveri ,  ut  vulgaris  cft  opinio ,  fed  pedem  uni- 
cume  terra  attolli,  tribus  reliquis  firmismanentibus.Motus  incipicabunoex 
pofterioribus  qui  folum  impellendo  retrorfum  promovet  centrum  gravitatis ; 
tum  pes  anterior  ejuldem  lateris  attollitur,&  antrorium  fertur:  completo  gref- 
fu  duorum  pedum  ,  ex.  gr.  finiftrorum,  incipit  motus  pofterioris  pedis  dextri  , 
tandcm  anterioris.  Inceflus  cnim  animalium  non  eft  motus  omnium  partium 
ffqua  velocitate  tranflatarum ,  &  (ccundum  eandcm  diredionem  ,  cuiufmodi 
eft  volatus  avium :  fed  motus  quirefultat  ex  tranflationequarumdampartium, 
quaealiis  quiefcentibus  innituntur  :  adeo  utanimal  ftando  quodammodo  pro- 
moveatur.  Quoautcm  ftatio  machinae  firmafit,  tribus  falcem  columnis,  inter 
quas  linea  direftionis  a  centro  gravitacis  dufta  incidac  eo  quo  diximus  modo , 
fulciacur  necefte  eft.  Columnx  quoque  crurum  eredac  pra:  duricie  fua ,  8c  fensus 
(lupore  pondus  incumbens  facile  fuftinent.  Ac  morus  demum  animalis  ea  ra- 
tione  faciliiis  abfolvitur  ,  quod  non  integram  molem ,  fed  pedem  unicum 
moveri ,  &  attolli  tantummodo  oporteat,  qui  inftar  conti ,  quo  utuntur  nau- 
tae,  folum  impellendo  centrum  gravicatis  antrorfum  promovec  tribus  columnis 
ereftis :  fere  ut  currusfuisrotisinnixus  transfertur. 

Aves  binisquidem  pedibus  incedunt ,  fed  talo  non  innituntur.  Pofteriore 
quidem  digito  plerumque  muniuntur  :  verum  hic  non  tam  incefliri  datus  vide- 
tur ,  quam  ut  arborum  ramos  fttiiigant-  Unde  qux  aut  nunquam,  auc  raro  in 
arbores  fe  recipiunc ,  aut  volare  non  polfunc ,  uc  Scrutbio ,  hoc  velut  digito  de- 
ftituuntur.  lifdem  ungues  funtbreviores  jaliis  funt  oblongi ,  adunci ,  &  acuti, 
ut  ardius  ramos  compleftantur.  Struthionis  pes  duobus  tantum  digitis  inftrui- 
tur ,  &  uni  tantummodo  innixus  incedit ,  qui  pedem  hominis  calceatum  re- 
fert. 

Suntavesquacdamut  onocrotalus ,  vulgo  pellcan^  quse  pifces  in  fundo  aquac 
venantur.  In  his  pes  quatuor  digitispelle  quadam  connexis  ita  diftindtus  eft,uc 
concra  acque  inc.TCeris  animancibus  digici  introrfum  vertantur.  Idque  magna 
naturae  folertia  provifum  eft,  quo  uno  tantum  pede  natare  poffint,  cum  alte- 
ro  pracdam  fuam  rcferunt.  Oblongiores  enim  digiti  latiore  membrana  coiligati 
tnftar majoris remi introrfum  vetfi  id  prxftant^utnatandoadmedium  corporis 
tendanc ,  motus  adeo  in  redum  dirigatur.  Qiiod  utique  fecus  evcniret  li  pes 
extrorfum  ut  in  anferibus  &anatibus  vergerer :  uti  fcapha  uno  tantum  remo 
adla  redtapromoveri  non  poteft. 

Multa  Borellus  aftcirt  degreftu  avium  non  omittenda.  In  earu  pedibus  quatuor 
funt  oira,  quatuor  itidem  articulaciones.Primueftos  femoris  minus  longu  quam- 
os  cruris,fecus  acque  in  homine.-firmo  carinx  ofli  adh^refcic  lUius  arciculacio 
eftin  medio  longitudinis,  quod  venter  jacere  debeatpronus  &  horizonti  paral- 
lelus.  Hominis  vero  eredum  corpus  fulciri  debuit  in  parce  fui  infima.  2°  Id 
conneiflicur  cum  ofte  cibix  in  genu  ;  in  homine  os  illud  duplex  eft ,  in  avibus 
■unicum,  quod  tercio  oflS  prslongo  &  in  altum  eredo  conjungitur.  In  homine 
calcaneus  dicitur  ,  &  ex  multiplici  ofle  componitur  :  fed  in  avibus  eft  unicum 
idque  prslongum ,  &  cum  extrema  planta  pedis  ad  radices  digitorum  conne- 
Tom.ll,  Y  y  y 


y}8  VHYSICM 

£liti.ir.  In  homine  hajcqiiarta  aiticnlationon  deeft  :  deficere  tamen  viJetur^ 
quia  innicitiir  fuper  cotam  pedis  longitudinem,  nec-non  fuper  duos  articulos  cat- 
canei  Sc  connexionis  digitorum.  In  avibus  longiores  digiti  velut  a.  centro  expan- 
duntur  ,  &  iis  tantummodo  terram  attingunt.  In  hominc  mufculi  qui  pedum  di- 
gitos  fleftunt,  initium  capiunt  aut  a  caice ,  aut  a  tibia.  In  avibus  fledkentes 
nnifculi  aut  afummaparte  tibis  cruralis  ,  aut  fupra  genu  a  feniore  ,  aut  eiiam 
fupraarticulationem  femorisinfpinacoxendicis  oriuntur  :  utmufculus  qui  bi- 
fenter  dicitur  ,  quique  prolixo  tendine  per  fafciam  &  trochleam  in  extrema 
pedis  plantaappofitamad  extremos  ufque  digitos  producicur.  Veriim  is  ex  ap- 
pofua  figura ,  imo  &  naturac  artificium  melius  intelligetur. 

Hic  icaque  mufcukis  carina:  oflis  anne- 
ftitur  in  H  C  ,  ac  deinceps  valido  tendine  , 
&  tereti  vel  conjungitur  cum  patella  in  I , 
vel  per  canalem  in  genu  incifum  intra  vagi- 
nam  tendinofem  excurrit ,  &  per  trochleam 
lateralemK  ferturad  poftcriorem  terminum 
tibia:  ,  &conjungicurcum  flexorum  tendini- 
bus,  quia  principio  tibiae  oriuntur,omncfque 
excurrunt  inE,&  in  ipfo  calcaneo  per  vagina 
cartilagineam  &  levem  excurrunt  «id  infimu 
terminum  pedis  F  ,  atque  ibi  mufcuh  bi- 
ventris  tendo  per  novam  vaginam  ,  aut  faC 
ciam  tendinofam  fpargitur  in  digitos  G. 

Cumarticulil ,  &  L,  ac  tria  oira  fcmoris, 
tibiar&calcanei  pene  lineam  cfficiunt,  tum 
tendines  ipfi  non  tenduntur.  Idemenim  acci- 
dit  atque  in  fune  qui  m  longum  duplicis  re- 
gulx  plicatiHs  porrcdus ,  non  adeo  tenditur  ,  acfi  dua;  reguli  inclinatx  angu- 
lum  efficercnt.  Quocircaob  tendinum  laxiorem  fitum  digiti  pedum  dilatati  ma- 
nent.  Ac  fi  fleftantur  articuli  I  ,  &L,  tum  pedis  digiti  ardiiflime  complican- 
tur  &  ftringuntur. 

io.  Hinc  ratio  patet  cur  aves  capite  fub  alarnm  altera  recondito  plerumque 
dormiant  ramulis  arborum  mnixx.  Os  quippeacuminatumpeftorisramus  noir 
fuftineret ,  nifi  pedum  digiti  arfteramnm  ipfum,  inftar  forcipum  ftringerent. 
Idque  non  vi  motrice  muTculorum  ,  fed  corporis  ipfiusgravitate  cffiacur  :  nnm 
avis  inter  defccndendum  complicac  pedum  articolos.  Cur  auccm  avis  caputfub 
ala  recondac ,  ca  vidctur  racio ,  quod  cunc  a^ftio  voluntaria ,  Sc  iabonofa  excr- 
ceri  nondebeat,  nec  pondus  colli  fufpcndi ,  fed  alicubi  inniti.  Deinde  retra- 
dlocapice  verfuscnudam  gravicatiscencrum  recroc^redicur  ,  ut  cadat  perpendi- 
culariter  in  mcdium  unguium  pedum,  qui  valide  ftringuntarboris  ramum.  Sic 
avis  librata  facilc  quicfcit. 

3".  Aves  pene  omnes  vidtum  in  campis  prono  roftro  quxritanc :  unde  propio- 
rcs  terrx  ciredebent,  ac  pedcsearum  funtvalde  flcxiles  ,  ^facilccontnhun- 
-tur.  Ncc  polfunt  t.imen  volacum  in  hoire ,  nifi  prolixo  filcu  antc  exiliant ,  ne 
ala:  folo  impadx  difrumpancur  :  filcus  fieri  nequic  ,  nifi  produiflis  admodiim 
c-rutibns:  hincpedisoira  longiora.efll- dqbuerunt,  Sed  quia  diutiAs  quiefcunt 


I 


PARS    TERTIA.  j59 

iquam  volenc ,  hinc  miifculi  aptioics  fiint  ad  inflexionem  articulorum.  Extcnlo- 
res  qui  per  ambitus  convexos  articulorumcirciimducidebcnt,  fledtentibus  func 
longiores.  Nequecarum  pedes  ita  diriguntur,ut  articulis  cmnino  explicatis  of- 
fex  columnx  rccSam  lineam  efticiant :  fed  vedes  ollei  complicati ,  &  ad  fe  in- 
vicem  indinati  pronam  avis  machinam  ex  centio  gravitatis  fuftinent ;  ac  foli 
extenforcs  totum  illud  opus  fuftcntationis  peragunt,  duin  flcxores  otiantur. 
Tum  vero  ftatavis  ciim  linea  diredlionis  ad  perpendiculum  Iiorizonti  inliftcns, 
in  fpatium  a  pedis  planta  occupatum  vel  a  duobus  pcdibus  comprehenfuna 
cadit. 

4"  Aves  faciliiibitantunopcde  innixi,quam  homo  :  nam  in  iis  Hnea  dire- 
<Stionisminusdigrcditurapedeob  prilongos  digitos.  Deinde  corpus  ipfum  in 
prono  fitu  facihiis  fuftinetur  cx  medio  longitudinispundlo  :  ut  h:.fta  ad  hori- 
zontcm  extenla  a  pundtomedio  ionge  facilius  retinetur  in  arquilibrio,  quam 
fi  erigatur.  Accedit  ilhid  quoque  lincam  in  avibus  eire  brevifl^mam,  unde  &  va- 
cillationcs  facihiis  corriguntur  quam  in  homine,  prxfertim  cum  aves  corporc 
minusgravidonentnr.  Pedishumani  breviores  funt  digiti,  &  inttr  fe  paralle- 
h  :  in  avibiis  luntpr.-Elongi,  &  inftarradiotum  in  orbcm  porriguntur:  unde  va- 
cillationcs  in  omncm  paitcm ,  tum  anteriorcs ,  &  pofteriores ,  tum  etiam  hte^ 
rales  quam  facillime  impediri  polfunr. 

Gammari  &  cancri  pecuhariquodammodo  gradiimtur.  In  iisnamque,  muf. 
cuH  intra  partes  durasreconduntur.  Partes  veioduriores  ita  inter  fe  commic- 
tunturut  flcdi  pcr  angulos  poflnnt.  Non  enimutin  caeteus  animantibus  ofRum 
cxtrema  fefe  per  cxtimas  &  integras  fuperficics  contingunt  ,  fed  pcr  exiles 
rantummodo  proceflus,  fcu  apophyfes,  &  qunfi  pcr  duos  cardines  utrimque  in 
parte  mobili  aptatos  conjunguntur.  Hi  cardines  partis  immot.x  exiguas  cavi- 
tates  fubeunt ,  &  circa  eas  duplici  duntaxat  ccntorquentur  motii"  flexionis 
&  extcnfionis,  fereautbrachiiolla,  utdigitotum  ofl^cula,  quxphalanges  vo- 
canr.  Cum  in  aliis  ofllum  articulationibus  motus  fxpe  in  omncspartesfiat- uc 
in  brachii  cum  fcapula,  femoris  cum  olfe  ,  quod  ifchium  dicunt ,  primx  dicrito- 
rum  phalangis  cum  manus  ofle  quod  metacarpium  vocitatur  connc  xione.  Et  ta- 
men  crus  intcgrum  gnmmari,vel  cancri  cx  diverfis  conftat  partibus  ita  apta- 
riSjUtvario  flexu  motum  compofitum  efficiant,  qualem  in  nonnullis  machi- 
nis,  ut  in  Cardani  lampade  ccrnimus. 

Vernm  ifta  cx  figura  ipia ,  quam  D,  Perraiilt  expreflfir,  multo  fient  ilhiftriora. 
Vide  figur^.?»  5.  tijhiU  tcrtite.  A  B  CD  manum  ,  aut  forcipcm  gammari, 
exhibet ;  pars  cruftx  fiiperior  fublata  eft  ,  ut  caro  intctior  oculis"  fubjicia- 
tur.  A  cft  parsmobilis,  quxvcrfus  B  partemimn:obi'cm  flcdipotcft,  idqiie 
cpe  magni  mufculi  E  F ,  cujus  origo  eft  verfus  E ,  &  infertio  prope  a.  R  cft  muC 
culus  qui  cius  mobile  A  ,  difiendit.  Et  ea  quidcm  pars  mobilis  A  fupcr  cardi- 
ncm  e  ,  vcrfus  B  flcditur ;  cft  altcr  itidcmcardo  in  parte  oppofita  ,fed  expri- 
mi  ron  potuit :  pais  M  ,  verfus  P  movctur  fupcr  cardinem  L,  &  fupcr  alium 
huic  oppofitum.  KL  mufculus  cft,  qui  M  jr.flcdit  vcrfus ,  P :  G  H  mufculus  eftj 
qui  extendit. 

Pleraquc  i-.fcdta  confimilem  nada  funt  partium  quae  ad  progrediendiim 
funt  conccirx  ftrudturam :  crura  enim  e  cruftofis  partibus ,  excavatis ,  non  diSi^ 

Xyy  ii 


54«  P  H  Y  S  I  C  .€ 

mili  articulationumcompageconftv-int.  Intus  fiint  lig<imenta5c  fibr«  qusconi 
tract.x  angnlarem  flexionemefficiunt.  Major  enim  his  parcibus  adeo  exiguis, 
uc  nuifculorum  adionem  ferre  non  polVenc,  firmicasex  cavitace  fquamola:  & 
^mx  partis  accedic.  Sic  in  animalibus  olFa  longiora  uc  brachii ,  &  tibis  ,  qux- 
que  idcirco  frangi  facile  polTunc ,  &  cava  &  folida  finxic  natura ,  quo  elfent  a 
fradlionis  periculo  cutiora :  nam  qux  folida  func ,  eadem  funt  fragiHora.  Dein- 
de  fi  fibrae  &  ligamenta  in  his  animalculis  aeri  exponerentur,  citius  exarefce- 
rent.  Quare  natura  in  tubulis  durioribus  ea  condidit ,  ut  tuciora  eirenc  ab  ae« 
ris  injuriisj&  fimul  uc  fpiricu  vegeco  per  eos  cubulos  commeante  partes  ilbe  fo. 
verencur ,  8c  diucius  in  nacurali  (uo  ftacu  permanerenr. 

Lumbricorum  mocus  concradlione  corporis  ,  tum  illius  produftione  pcr. 
ficitur  ;  parte  corporis  terras  innixa ,  altera  producicur ,  &  fecum  vehit  pofte- 
riorem  ;  idque  alternis  efficicur ,  fere  uc  nos  pede  innixi  alcerum  promovemus, 
cui  viciffim innitimur.  Auc  forte  uc  videcur  CI.Borello,  fibramuf  ulofi,qua5 
a  cauda  incipit,  &  ftabih  innixa  fulcro,  ubi  contrahicur  ,  cauda  ipfa  inftar 
ponderis  crahicur :  incerim  tamen  nec  peliis  ,  nec  membranx  inceriores  con- 
crahuncur  ,fedfuam  cuentur  longitudinem:unde  eas  corrugari  necelleeft  :  ut 
fitin  mufculisanimahum.  Nam  ubi  interiores  mufculifibrx  concrahuntur,  fi- 
mul  &membrana  quae  eas  involvit ,  corrugacur.  Nondiffimili  modo  limaces 
Sc  pleraque  infe£ta  promovencur. 

Nec  diffimilis  eft  ferpencumrepcatus:  tamecfi  ex  offibus  articulatis  &  muf- 
«ulis  compinguncur.  Corpus  quidem  in  feipfum  non  adducicur,  uc  in  lumbncis, 
fed  complicacur  ,&  pars  iUius  terrajafpera:innititur,ut  quodammodo  partera 
alceram  ejaculecur,  &cirius  prioremreducac,  In  repcilibus  fpina  hinc  indecor* 
tuofe  inflexa,  idem  efficit  ac  pedum  articuli  in  falcu.  Unde  a  mufculis  plicas 
excendencibus  fiunt  falcus. 

Erucx  fere  uc  lumbrici  reptant ,  dum  partes  corporis  contrahuntur ,  &  in  le- 
ipfis  adducuntur ;  pedibus  fuis  terrs  infixis  aliqunm  fui  parcem ,  non  corpus 
alio  transferunr.  Qiixdam  camen  inftar  ferpencumarcuacaeparcem  pofterio- 
rem  verfus  capuc  adducunt,  cum  redufto  corpore  parcem  anceriorem  promo- 
venc.  Quidamferpcntes  idem  fquamis  fuis  quod  erucxpedibus  efficiunt:nam 
his  ucuntur ,  uc  cerrs  firmius  adha;reanc ,  &in  eam  forcius  impingentes  feipfos 
promovent. 

Polypus  pifciscft  odovelutbrachiis  iifque  flexibilibus  inftruftus ;  hzc  bra- 
chia  duplici  ferie  velut  globulorum  muniuntnr,qui  paululum  funt  complanati 
&  dcntibus  afperi  obviis  corporibus  infiguntur,  eique  appendices  funt  quah 
rocidcmunguiculi.  Cumque  brachiaflcftuntur ,  haradfe  mutub  accedunt,& 
obvia  quxque  fortius  ftringunc ,  dummodo  ca  finc  afpera  uc  rupes ,  non  cerfa. 
Icaquebrachiisantrorfum  produdis  feipfos  promovent :  fere  uc  navis  averfo 
flumine  inje<5)-is  funibus&anchoris  incerdum  promovetur.  Eademeft  fcpisra» 
tio  nifi  quod  c  mari  in  terram  uc  polypus  non  cxeat. 


^S»> 


1 


PARS    TERTIA,  ,41 

CAPUT   viir. 

De  volatu, 

AVes  percuffione acris ,  &  refultu  quodam  ,  ut  complanati  lapilli,  dum 
aquam  obliquc  perftringunt ,  in  aere  fuftinentur  :  atque  ut  in  remigiis 
cernimus  qus  fcnpham  promovcnt,  dumaquam  retro  pellunt,  ficalx  avium 
parte  fui  anteriore  devexa ,  retrorfum  aerem  repellunt ,  ut  antrorfum  promo- 
veantur. 

De  volatu  quidem  &  natatu  pauca  in  prima  editione  diximus ,  quod  id  ar- 
gumentum  nec  dum  fatis  explicatum  nobis  videretur.  Multa  autem  hanc  in 
remeaque  fpecuiatione  dignaD.  /'fn-^«/rpublicijuris  fecit,  quacpractermitti  a 
nobis  non  debent :  nufquam  enimnaturs  providentia  magis  elucefcit,  qu.im  n\ 
organorum  ,  quas  ad  volatum  fada  funt ,  ftruftura.  In  quibus  tria  jpotifl^mum 
fpedavit ,  primo  ut  ea  organa  firma  effent  &  levia  j  fecundo  ut  vi  fatis  efficaci 
ad  celeritatem  hujus  motus  donarentur ;  tcrtio  ut  eorum  organorum  beneficio 
aves  furfum  effeiri  polFent ,  &  in  aere  fufpendi. 

Acprimumquidemalas  pennisinftruxit ,  qux  firmitatemhabent  cum  levi- 
tate  conjunftam.  Ex  materia  enim  compafta,  &  firma  conftant  jquodque  du- 
rum  eft  &  folidum  ,  in  ipfa  fuperficie  locatur  :  cum  tubus  aut  vacuus  fit ,  aut 
fpongiofa  materia  compleatur.  Hinc  magnaillius  firmitas :  cum  cava  corpora 
difficilius  infledtantur ,  quam  folida ,  quando  .xqualis  eft  in  utrifquc  materia. 
Qux  adlatera  plumuls  coUocantur ,  &  penns  latitudincm  efficiunt,  cenues 
funtadmodum,  finna:  tamen  :  nonex  eadem  conftantmateria  ,&  cum  caudi- 
ce  acutos  angulos  efficiunt ;  adeo  ut  furfum  aut  deorfum  infledi  vix  queant.  Ac 
ne  mole  fua ,  aut  pondere  obfint  ,  quidquid  fuperfluum  eire  poteft ,  omnino 
refeftum  eft:,  Latx  funtea  tantum  partequa  caudici  adharrefcunt,  &  fenfim  ver- 
fus  extrenn  minuuntur.  Nam  partes  qux  velut  truncofuntproximx,  robuftio- 
res  cife  oportiiit ,  quo  remotiores  fulcire  poffint ;  ficque  omncs  ita  cum  trun- 
co  cohxrent  ut  aeri  quidem  refiftant ,  ne  (urfum  tollantur,  fed  facile  ad  fe  mu- 
tuoinfleftantur,  ut  divifjecoUigantur,  &ad  fe  invicemmagis  accedant. 

Ac  ne  fanle  divellantur  .  atque  ut  divulfas  ftatim  cohxreant  ,  finguls  pliT- 
mulx  utrimque  filis  contortis  &  fcriatim  difpofitis  muniuntur.  Ea  quidem  fila- 
menta  ,  vekit  hami  quidam  in  altera  ferie  deorlum  paululum  intorquentur, 
&  cum  fctie  vicinioris  plumulx ,  cu  jus  fila  (iufum  crilpantur ,  ultro  coha:renr. 
Quod  quidcm  natur.-E  artificium  fufius  defcnbit,&  figuiis  cxprimit  Vir  Clarilf. 

2.  Ut  alaemagna  viaerem  percutiant ,  pcnnx  velut  brnchiisaviuminfident: 
qna:  brachia  validiflimis  totius  corporis  mufculis  agitantur.  Hinc  in  peclorc 
avium  plus  carnis  ineft  quam  in  cxteris  animantibus;  ezque  olfe  amplo  do- 
uantur,quod  in  medio  inftar  criftx  afftitgit,  ut  mulculi  carnei  huic  olli  affigi 
poflinr. 

j.  Pennxita  funtin  ala  difpofitae,  ut  cumea  deprimitur,  multum  in  latitu- 
dinem  pateat ,  &  magnam  acris  molem  verberec ;  verum  ubi  ala  erigitur , 
.pennx  non  amplius  ad  libellam ,  &  qviafi  horizontaliter  jaceant,  fed  pene  ver- 
ticales  aerem  fecare  videantur :  unde  &  aec  his  minus  reCftit.  Sic  remi  dum  rc- 

Yyy  lij 


541  P  H  Y  S  I  C  ^ 

ducuntur,  quafi  cacfim  aqunm  feriunt,  neque  iis  adeo  aqua  obfiftit ,  ac  cum  t©- 
ta  fcalmi  fiipeificie  repellitur,  Accedit  illud  quoque  ,  majores  pennas  ,qu2in 
extrcmis  alce  ficae  funt,  tum  evolvi  &  dilatari  cumaerem  verberant,  ut  inar- 
diius  fpatium  colliguntur,cum  alaattollitur, 

In  mulcis ,  papilionibus,  &  aliis  infcftis  alx  conftringuntur,  ubi  furfum  fe  tol- 
lunt ,  ut  fefe  exphcant ,  cum  dcprimuntur.  In  vcfpertilione  als  nihil  fnnt  prs- 
ler  membranas  quxdigitorum  implent  intervalla  :  ac  praslongi  illi  digitiut 
a  fe  mutuo  diicedunt  ,  autaccedunt,  alam  effingunt  aut  latiorem,  aut  ftri. 
ftiorem. 

In  mulcis  &  infedis  alx  itidem  funt  niembrani ,  quac  durioribus  fibiis  mu- 
niuntur.  In  plerifque  utrimque  alx  funt  duplices  ,  ut  fublatce  non  magis 
refiftentcm  ofRndant  aerem  quam  fi  unicae  cflent ,  &fimplices  :  nam  alis 
aliis  incumbunt :  ted  deprefiaj&esplicata:  fortmsaerem  veiberant,&  viciflim 
ab  eo  validivis  repelluntur. 

Port  alteram  editionem  prodiit  opus  pofthumum  Cl.  Bbrelli,  ubi  multa  de 
volatn  &  natatu  anim  alium  fcitu  digna  [demonltrar.  Ex  iis  quae  ad  infti- 
tntum  noftrum  pertincnt ,  nonnulla  feligemus.  Ac  primiim  quidem  nihil  necef- 
fe  eft  ftrufturam  alarum  &  natur.x  artificium  fufiiis  defcribere  :  cum  ea  quac  at- 
tulimus,  Philofopho  fatis  elfe  poflrint.Tllud  duntaxat  in  memoriam  redigendum, 
alas  m  tres  articulos  tfrediftindas  ,  quxhominis  humero  ,cnbito  &carpore- 
fpondcnt.  In  utrifque  par  quoque  eft  numerus  mufculorum  extendentium  & 
flcdlentium.  Sed  in  homine  mufculi  peftorales  parvi  funt ,  &  parum  carnofi,vix 
atqunnt  fexagefimam  partem  omnium  mufculorum.  In  avibus  reliquos  omnes: 
fimul  fumptos  excedunt.  Hinc  tanta  eft  vis  motrix  qu.-e  alatum  vibrationem  ef- 
ficit.  In  homine  himufculi  initium  fumunt  ab  olfe  fterni ,  a  medio  claviculac  , 
&acoftis  6,7, S  quibus  illigantur.In  avibus  os  fterni  vaftum  eft&criftatum.  Iii 
OtraquehujuscriftcEfacie  mufculorum  fibrsradices  habent,  qua:  valido  tendi- 
ne  conjunguntur  cum  fuprema  palmula  tuberculo  humeri  proxima.  Unde  in  avi- 
bus  diredtionis  mufculorum  a  centro  ve£tis ,  feu  alae  diftantia  exigua  eft  admo- 
dum,  xqualis  nimirum  femidiametro  tuberculi  qU£E  rotatur  intra  icapulx  finum, 
&  minor  eft  feptimaparte  lor.gituduiis  humcvi. 

z .  Ea  vis  mulculornm  peftoris  rcpctenda  eft  ex  eorum  magnimdine,fibrarum 
textura  denfa  ,carnofa  ,  firma  ,  cordis  &  ventriculorum  avium  ftruftuiae  non 
dillimili.  Accedit  minor  avium  gravitas  pro  mole  corporum-  Oftafunt  fubtilia, 
5c  excavata  •,  fcapulae  ,coftx  ,  &brachia  parum  carnofa  ;  peiSus  8i  abHomen 
cavitates  habent  aere  plcnas ,  pluma:  funt  leves ,  fortcs,  inftar  arcus  refilientes, 
vahdam  aeriinferuntpercuiToncm  ;  fubftnntiaearnm  pene  cart  Ipginea  ,  fpon- 
giofa  medulla ,  Sc  minimcgravi  implentur ;  cortice  durifrimo,  fubtili ,  convexo 
teguntur.  Quocirca  vis  motrix  alarnmaugctur  tum  cx  mufculorum  magnitudi- 
ne,  tum  etiamob  imminutumpondus  coiporis.  Accedit  etiam  motumdefcen- 
sus  &  naturalis  pondciis  retardari  ab  expar.fione  alarim  &  c.nidae.  Hin<  vis 
alarum  qua:  per  faltus  repetitos  excrcctur  ,  hoc  major  eft  ,  quo  minor  eft 
imv^etLisaut  nixus  ad  dcfcenlum.  Unde  faltus  illi  qui  fiunt  in  aere  per  plures 
horas  rontinuantur,  Vix  homo  per  lemihoiam  poteft  ita  cxldire.  Impctus  enim 
proj'  ftitius  ftatim  cxtir,guitur,8>:ird(  fi;  entcr  i  ft  rerovandus.  Sc  d  in  volatu  im- 
petus  ille  ab  aere  adeo  non  extinguitur ,  ut  potius  refultu  aetis  adjuvetur. 


PARS  TERTIA.  545 

Nec diveifa  eft  ratio  infeftorum ,  quorum  alje fummo  aitificio  funt  conforma- 
•<x,  utpraiter  citerosexplicat  D.  KooKe  in  Micrographia.  Iftfedorum  enim 
alz  interdum  funt  membranolie ,  iit  in  mufca,  &  fcarabxo;  atque  horum 

•  volatus  eft  celerrimus ,  quod  validioribus  fiat  mulculis,  In  nonnullis  mem- 
branac  alarum  velut  fetis  quibufdam  funt  afpera; ,  ut  in  mufcis  ;  f^pe  velut  phi- 
.muhs  teguntur  ,  ut  al.-c  papilionum,  qux  plumulaz  quafi  imbricatim  a\ix  aUis 
incumbunt.  In  quibufdam  funt  innumeri  pene  calami  in  ramos  divifi.  In  fcara- 

■bxis  fquamac  excavatx  aerem  excipiunt,aut  alas  tuentur  ne  in  terram  fortius 
impingant ;  aha  viminum  implexu  alas  habent  contextas,fic  tamenut  interftitia 
■vacua  minora  fint  quam  ut  aerem  admittant. 

Atque  hinc  qua  ratione  volatas  avium  petficiatur,  planum  fit  &  apertum. 
Primiim  enim  cum  aves  volatiim  inchoare  voUint  ,  cruribus  inflexis  magno 
■faltu  attoUuntur ,  ftatim  alarum  expHcanturarticuli,  tum  vehementi  alarum 
percufTioneverberant  aera  :  hujus  velutfpirx  ,  aut  machinulx  paululum  prefti 

•  vi  fua  elaftica  non  refiftunt  modo,  fed  etiam  refiliunt  fcre  ut  folum  durum  :  hinc 
totaaeris  machina  repercuftlifaltumefficit.  A\x  veionon  inlatum,  fedcxfim 
furfum  movent  partem  ofteam ,  ubi  radiccs  pennarum  inleruntur :  unde  vi  exi- 
gua  attollitur ,  &:pennaE  inftar  vexilU  pone  fequuntur.  <;)£am  minima  vi  huc 
iUuc  movetur  aer,  refiftit  tamen  vaUdx  fiabelH  ,  aut  alx  percuffioni,  &c  c6  ma- 
gis  quo  velocioreft  percufllo.  Qui  enim  verbcratur  aer  ,  in  quiefcente  circum 
rotari  debet :  hinc  varii  attritus  aeris  percuffi  &  moti  cum  aere  quiefcente  ,  uc 
in  aqua  vafe  contenta  cernimus.  Qucc  quidem  agitationes ,  &  veUu  vertigincs 
citra refift:entiam  fieri  nequcunt.  Deinde  fpir.r  aerismotu  elaftico  refiftunt,&: 
preftxdilatationem  affed.int.  Atque  harcrefiftentia  hbcmagis  crefcic ,  quo  fla- 
bellimotus  diutiuscontinuatur  :  cum  interim  a.\x  impetus  ab  ca  aeris  refiften- 
tiacontinencer  minuatur  ,donec  utraque  vi  adxquiUbrium  redafta,  avis  CuC- 
penfain  codem  locopermaneat.  Namavis  tamdui  afcendit,  quandiu  arcus  ab 
alisdcfcriptus  lolum  firmum  impellendo  faltum  efticic,  ubiabeodemfolorcce- 
dit.  Sed  ubi  fokimiUudmiiuis  h.ibet  firmitatis ,  &  eadem  velocitate  ccdic  re- 
tro  ,  qua  pcrcuticur  ,  cum  avis  promoveri  non  poccft  :  tantum  enim  fiufum 
fertur  alarum  flexu  5>:  fiUu-,  quantum  deorfum  relabitur  ob  defceiifum  aerei  fo- 
li  cui  aUt  innituntnr. 

4.  Avesincer  volandumfcmper  in  acre  jacentprono  ventre  ,  idquc  cicra  ul- 
himconacum  ,  quod  cencrum  gravicatis  in  mfimavcncris  parce  fic  confticucnm. 
Parces  enim  craltiores  cum  c.irnes ,  cum  olTl»  infimum  fitum  lorciuncur  ;  fpina  vc- 
ro  &c  coftx  fubciles  parum  h.ibenc  gravicatis-  Unde  mufculos  qui  alas  atcollunr, 
noninfuperiorifcapa!a,utde]toidem  in  homine,  fed  in  medio  peflore  natura 
coUocavit.  Cum  itaque  aves  prono  vcntre  in  acre  finc  penfiles  ,  faciliiis  ala- 
rum  vibracione  recinentur,  &lapfus  impeditur.  Cum  ft.mc ,  non  prxcife  in  fta- 
tuad  horizoncem  paraUeIo,led  corpore  paululum  inclinaco  quiefcunc.  Eft  enim 
fxpecollumavis  magniponderisob  plures  vercebras  &  capicis  ipfius  pondus. 
Unde  recradlo  ,  auc  produfto  collo  penes  veflis  longicudincm  momen- 
tum  illius  variatur,  ac  centrum  gravitatis  modo  verfus  capuc  piomovecur, 
modo  verfuscaudamrecrahicur.  Cum  itaque  anferes  volitent  cxtenfo  collo, 
ac  centiiim  gravitatis  propius  fit  capiti,  fimul  &  pedum  artiailos  contra  atque 


5^4  P'HYSIC.E 

aliae  aves  profemntur  ,  iitJEquihbiinm  capitis  &  totins  corporis  exigir. 

5.  Non  movetuc  avis  in  aere  ut  navisin  aqui.  Hsc  enim  remis  imi  ulfa  an- 
trorfum  fertur  ,  dum  remi  aqua:  innituntur  ,  qua:  fic  refiftit,  ac  fi  quiefcerer. 
Nequeaves  vibrant  alas  vrfus  caudam,  ut  remi  aquam  verlus  puppim  propel- 
lunt,  fed  eas  dcorfum  infleftunc  Cauda  motum  avium  furfum  nut  deorlum  in- 
fledtit  ,nondextrorfumaut  finiftrorfum  ,  nec  gubernaculi  vices  obit,  uc  vulgo 
creditum  eft  :  non  enim  ad  perpendiculum  (ecat  aerem  inftar  temonis :  fed  hori- 
zontalem  fitum  obcinet;  cumque  avis  ad  latera  fe  infledit ,  caudam  in  dire- 
dtum  expanfam  retinet  :  unde  &  cauda  abfcill^x  nihilominus  huc  illuc  vohtant 
aves,  H.T  quidem  in  medio  aere ,  ut  navis  in  aqua  ,in  centro  nimirum  gravitatis 
librantur.  Atque  ut  navis  remis  ad  dextram  citius  agitatis  ,  circa  centrum  gravi- 
tatis  revokita  in  partem  finiftram  inflecflitur :  fic  avis  dum  ab  dextra  fubjedum 
aerem  pene  fola  impellit  verfus  caudam  ,  pars  ilhus  anterior  finiftrorfum  flefti- 
tur :  ut  cum  natantes  flexo  brachio  dextro ,  &  manu  expanfa  aquam  verfus  pe- 
des  impelHmus,  tumfiniftrorfum  defledtimus.  Siccolumbx  ubi  curfum  in  fini- 
ftram  partem  infledunt,  alam  dextram  alcius  attollunt,fortius  vibrant,  ac  mo- 
tu  obliquo  aerem  verfus  caudam  verberant.  Hinclatus  dextrumfuper  planum 
horizontale  attollitur,  &  finiftrum  lacus  deprimicur  .  non  enim  propter  dcbilio- 
rem  vibrationem  ejus  pondus  asque  fufpenditur. 

6.  Volatus  avium  nunquam  fit  furfum  per  lineam  perpendicularem,fed  obli- 
quo  motu  per  lineam  parabolicam  ut  projeda  ferri  folent.  Motus  illi  naturaliSj 
&  projeftitius  aliquando  incer  fe  pugnanr  &  fefe  deftruunc  ,  uc  in  afcenfu.  In- 
terim  fefe  mucuoadjuvant :  uc  cum  accipicer  in  perdicem  cum  impecu  fe  demit- 
tic.  Pire  impetu  acquifito  poflunt  aves  in  fublimi  aere  citra  ctebras  alarum  vi- 
bracicnes  fufpenfs  teneri ,  prxfertim  cum  aer  fuperior  a  ventis  pene  femper 
agitetur.  Hinc  aIx  expanfi  furfum  impelluntur,  &  figura  latior  defcenfum  re- 
moratur :  ur  tenuis  lamina  tardiiis  in  aquam  delabicur,  cufecundum  planamfu- 
perficiemaqux  incumbit.  Unde  avesin  defcenfuconcepcum  extinguunc  impe- 
tum , dum  caudam  &alas  fic  expandunc ,  uc  cavum  fic  horizonci  ad  perpcndicu- 
lum  i  tum  enim  inftar  veli  navisdefcenfusretardatur  :  pedes  fimul  extendunt, 
&  fenfim  articulos  infledlunt ,  ut  iftui  cedant ,  dum  mufculos  leniter  re- 
laxant. 

C  A  P  U  T     IX. 

De  fiiHtatu. 

DE  natatu  in  Phyfica  generali  diximus.  Qii.t  natant  animalia ,  caput  eri- 
gunt,  quo  aer  pcftus  impleat,  &  fua  levitace  corporis  pondus  emendet, 
Pedes  fere  deorfum  ,  qunfi  per  acclive  fcanderenc ,  crebio  mocu  aquam  repel- 
hinc:  caudain  pifcibus  non  gubeinaculi  folum,  fcd  veftis  quodammodo  ha- 
betrncionem,  dumaqu.-e  innixa  corpus  ancrorfum  pcllic. 

Hic  fcre  de  nacacu  ohfervnt  D-  Perran't,  v  Pifiumnntacum  quiddam  ha. 
bere  vol  itui  non  didimile  :  nam  pinnx ,  vu!go !es  rir.^eor'-''^ ,  funt  darum  loco, 
uti  !k  cnuda-jConftanc  membranis  quas  longiorcs  fibix  devipcinnc,  quxque  ut 
diftendi,  quo  plusaquxvcrberent,  fic  conirahi  pollunt,  &  in  omaem  partem 

flcai. 


PARS  TERTIA.  ;4^ 

flefti.  Nec  tamen  pifcesin  aqua  fuis  pinnis  ut  alis  aves  in  aere  fulpenduntur : 
nampifcium  corpora  funt  aqua  leviora.Quo  autem  ad  imumaqui  facilius  deH 
cend.re  vaieant ,  ea  quidem  vi  anatura  donaci  funt,  qua  corpus  contraherej 
molem  imminuere ,  pondus  adto  pro  ratione  molis ,  aut  voluminis  ,  ut  loquun- 
tur  ,augeie  pofluntjaut  minuere,  non  alitcr  fcre  ac  globuli  vitrci,  aut  figuras 
in  tuboaqua  pleno  penfiles,  ad  libitum  deprimuntur ,  aut  furfum  feruntur. 
Cum  lcilicet  digito  fummam  aquipartem  prtmimus ,  ha:c  globulura  vitreum 
per  anguftum^fed  patens  foramen  fubit,  &  pondus  globuU  augetiqui  cuman- 
te  elTet  in  arquilibrio  cum  aqua ,  jam  fit  gravior  &:  deorfum  tendit :  cum  aucem 
aqua  eft  a  preflione  hbeia  ,  aerglobulo  vitreo  conclufus  vi  fua  elaftica  dilatat 
fe ,  &  aquam  ejicic ,  hinc  levior  furfum  tollitur ,  uti  in  Phyfica  generali  often- 
dimus.  Nam  corporaaqui  immerfa&in  iquilibrio  pofita  minimo  momento 
hoc  amittunt  iquilibrium.  Sic  homo  facihus  natat  fupinus  ,quam  pronus,  non 
ob  eam  tantummodo  rationem  quam  attulimus :  fed  ob  eam  maxime ,  quod 
pronus  in  vencrem  caput  extra  aquam  proferat,  quod  fuo  pondere  obeft  :  nam 
ab  a^quali  aqnx  mole  non  fuftinecur  ,  ut  in  homine  fupino.  Sic  pingues  homi- 
nes  facilius  natant ,  quam  macilenti ,  quod  adeps  &:  caro  volumen  feu  molem 
augeant  pro  ratione  ponderis  :  plusenim  olfa  Sc  pcUis  gravitant  quam  adeps 
&  Caro. 

In  plerifque  pifcibus  veficul^  infunt  aerc  plenx ,  qui  ut  comprimuntur ,  aut 
dilatantur,pifces  cumaqua  librantur. Teftudines  qui  in  aqua  6i  terra  degunt, 
pulmones  habent ,  non  folum  refpirationis  caufa  ,  fed  etiam  ut  in  iis  aerem 
aflervent^quiacquilibrium  cum  aqua  tueacur.  Unde  cum  aqium  fubeunt,  ple- 
rumque  partem  aeris  cxpirant ,  qui  ampullarum  ipecie  ex  aqua  attoUitur. 

Cum  itaque  pifces  in  medio  aqua:  fulpcnfi  dormiunt,  probabile  eft  eos  ita 
corpus  comprimere  ut  ejufdem  fit  cum  aqua  ponderis:verum  ad  fubitum  flexum, 
&  undulationem  corporis  ,caud2,  &  pinnnrum  motum  adhibent :  cum  citato 
motu  afcendunt,  aut  defcendunt ,  non  aliter  fere  ac  fcrpentes  corporis  fui  pli- 
cis  &  flexu  terr<e  innixiconcitatius  moventur.  Sic  pifces  cauda  inflexa  aqunm 
repellunt ,  &  incurvato  corpore,  juvantibus  pinnis  autfurfiim  feruntur  ,  aut 
deorfum  defccndunt. 

Sunt  quidam  pifces  qui  in  aqua  degunt ,  nec  natant  tamen ,  ut  hippopota- 
mus ,  Sc  canccr :  quemadmodum  iunt  quxdam  avcs ,  quae  volare  non  polTlint , 
ut  Struthio  ,  &  avis  Indica,  v,  cafuel ^  didla.  Hippopotamus  itagravis  eftcor- 
pore  &  brevis  pedibus ,  ut  aqux  innatare  non  podit  :  fic  cancer  in  imo  aqux 
manet,  cum  pedibus  minus  idoneis  ad  nacandum  fit  pracditus. 

Aves  qux  in  aqua  vivunt ,  plumas  habent  fquamatim  difpofitas ;  his  fubjeftat 
funt  molliores  plumulaj.  In  iUis  fibr.-E  funt  duriores  ,ac  pcnna:  hnmis  fuis,  aut 
uncis  kk  nuuuo  ftringnnf,  in  fubjedis  plumulisnon  funt  ejufmodi  fila  adun- 
ca,  fed  a  fc  mutuo  divulfi  manent. 

His  pene  confentanea  fcribit  Clar.  Borellus ,  ac  pra:terea  quaidam  addit  ob- 
fervatu  digna.  i  Hoc  difcriminis  cire  inter  volacum  &  natacum,  quod  fufpenfior 
avis  in  aere  fiat  ingenti  vi  mufculorum  peftorahum  per  freqaentes  faltus.  Na- 
tancibus  nihilopus  fit  eavi  fufpendente:  nam  minus  fpecie  gravitant,  quam 
aqua  ejufdem  molis.  Hinc  demerfa  ut  plurimum  emergunt.  Homo  quidem  pra; 
capitispondere  vix  emergit,  nifi  corpus  erigatur  velut  temigiopedum  &  ma- 
Tom-  11.  Z  z  z 


■546  PHYSIC^ 

nuum.  Pifces  verofacilius  ab  aqua  fuftentantur,  quamhos  h  terra.  Non  ffninri 
defatigancur  propriogravati  pondcre  ,  aui  fubjedts  partes  dotfo  &  fcapulis  pre- 
muncur ,  aut  pedibus  indigent :  nam  partes  undique  librats  non  gravitanr. 
Hinc  majora  poflant  efTe  pifcium  corpora ,  quam  terreftrium  animalium  ,  ut 
obfervacGalilasus,quodpropriumpondus  fuftinere  non  cogantur  ob  aiquili- 
brium  cum  aqua. 

Hoc  utique  aequilibrium  tuentur  vefici  aere  plena:  ,ut  pondus  carnium  aeris 
levicate  penfetur.  Idque  in  Acadcmia  Medicea  obfervatum  fuit ,  pifcem  cu- 
jus  vefica  aerea  difrupta  fucrat  in  vacuo  Torricelli  per  menfem  integrum  quo 
vixit  in  pifcina  ,  non  potuiire  natando  afcendere  ,  ied  rependo  in  aquac  fundo 
femper  progrefliim.  Oftrcacei  pifces  ,  conchylia  ,  Cokz,  quique  in  fundo  maris 
aut  fluminu  fcmperdegunt,vefica  aerea  deftituunuir.Aer  iis  veficuHs  contcntus 
facile  comprimitur  a  validis  mufculis  qui  ventrem  ambiunt;  fed  quomodo  is  di- 
htari  queat ,  paulo  obfcurius  videtur ,  nifi  forte  ut  utres  conftrifti  inclufum  ae- 
rem  denfant,  qui  rarefcit  fafciis  laxatis,ita  veficae  aerez  femper a  mufculis ni- 
miumconftridac  idemidem  folvantur ,  &  inclufiis  aer  vi  elaftica  dilatctur.  Auc 
potius  fijrfum  identidem  afcendunt ,  quo  novum  hauriant  acrem.  Id  ita  clle 
exeo  conjici  poceft,  quod  in  fundo  ftomachi  dcfinatfubtilis  veficae  tubulus ;  at- 
que  in  vacuo  c  veficaexinanitacomplures  aeris  ampullas  emitcat. 

1,  Pinna:  fuperiores  in  pifcibus  alarum  quidem  vices  non  obeunt :  cum  enim 
fint  brcves  ,  ftri(Stac,  fiexiles,  ex  videntur  minus  apcat  ad  aquam  percutiendam. 
Unde  &  lateribus  immotae  adharrefcunt ,  &  tantummodo  cxpanduntur  ,  cum 
diredlus  motus  inflccfti ,  aut  extingui  debet,  ut  innixis  remorum  palis  luper 
aquam  ftagnantem  navis  impetus  retardatur.  Unde  rcfedis  his  pinnis  pifcem 
•xquc  vclociterin  omnespartes  ferri  obtervavit  Borellus. 

3.  Sed  pinnx  duplicatx  in  vcntre  infimo  coUocatae  alium  habent  ufum  :  His 
enim  ut  fulcris  ,utnos  pedibus  innituntur,  ut  fc  erigant ,  eique  corporis  vacil- 
lationes  corrigunt.  Unde  his  rcfeftis  vacillabatpifcis  modo  ad  dextram,  modo 
ad  finiftram ,  pene  ut  cbrius  mox  cafurus.  In  pifcibus  cnnn  concra  atqvie  m  avi- 
bus  pars  gravior  ofTium  &  copiofi  caro  in  dorfo  pofita  cft ,  vcfics  aerea:  in  ven- 
treinfimo:undcccntrumgravicacis  fupra  magnicudiniscentrum  in  dorfocollo- 
catur  ,  Sc  artificio  quodam  pinnarum  ope  in  fitucredo  fe  contincnt, 

4.  Pifcis  cauda  vibrata  celeri  mocu  excurrit ,  immota  quicfcit  :  adeo 
u:  cauds  vibracio  ,  aut  contorfio  fit  pr.-ecipua  motus  canfa  :  ubi  cam  cum  vcntre 
rc6l;aporrigit,alteram  corporis  medietatcmflfdit  ad  latera  ;  dumque  aquani 
fortiib  verberat ,  fimul  &corpuspromovet :  non  fccus  atque  accidit  in  navi- 
cula  ,  quam  remus  antrorfum  promovet ,  dum  aquam  pofticam  oblique  impel- 
lit.  Tortuofoquidcm  tramkc  fertur  navicula  ,  fed  ea  dcclinatio  ftatTO  corri- 
gitur  aucmotucontrario,  autcumremus  in  fituobliquorctinetur ,  utguberna' 
cu'i  viccs  tumobcat:  undc  momcntanex  il!a:deviationes  vix  adverci  polTunt. 
Id  itaquc  eft  in  pifce  cauda ,  quod  remus  in  navicula.  Ea  quoque  eft  ampla,  fle- 
xibilis ,  ex  virgulis  cartilagineis  compofita ,  qu.is  lubtilis  numbrana  connedlir, 
fere  ut  pedesanferum.  Cauda  igicuraquam  hinc  inde  verbcrat ,  dum  inflc-xa  & 
innixa  pofteriorcm  aquam  impcllit.  Tum  motu  contrario  qux  pra:ccfncdcvia- 
tio,  ftacimemcndatur;  cemonis  aut  gubernaculi  munus  pcaeftac  fledendo  c^r- 
fuiu  indourara  aut  finiftram.partem. 


PARS    TERTIA.  J47 

y.   Motui  ^eorrum  aut  fnrfum  fortc  inferviunt  pinna;  ,  dum  obliqn^ 

furfum  aut  deorfum   indinanrur.    Nam  in   momento  furfum  aut  deorfum 

iftatu  quKtis  feruncur.    Neque  id  efficiunt  vi   temonis  aut  gubcrnaculi : 

navim  enim  antea  immotam  gubernaculum   non  infledit.    Nec   laborant 

f)ifces  ut  in  aqua  tardiflimo  ferantur  motu  :  ut  navicula  in  ftagnante  aqua  vel 
iibtilis  fili  beneficio  trahi  poteft  :  corpora  quippe  in  aqua  librata  nullo  ncgotio 
moventur ,  fed  tardius :  Nam  ut  velox  fic  mocus  navis  in  ftagnante  aqua ,  muU 
tis  opus  eft  remigibus.  Magna  enim  aquas  vis  fuo  loco  cft  expellenda ,  &  attol- 
lenda,tum  ut  locum  prxbeat  navifubeunti,  tum  ut  aqua  vertiginofo,  autcir- 
Culari  mocu  locum  a  navi  rclidum  replear :  hinc  vis  imprimenda  vafto  illi  cor- 
pori  eo  eft  major ,  quo  motus  velocior.  Quin  &  majores  elfcnt  adiiibends  vi- 
res,  fi  navis  ipfa  cflet  intra  aquam  demerfa.  Acceditid  quoque  aerem  perpa- 
rum  refiftere  dum  remi  reducuniur ,  aquam  vero  multum  obfiftere.  Unde  remi- 
ges  incra  aquam  cxfim  reducuntremos  :  ut  ranarum&anferumpedes  coiiftric- 
lis  digicis  antrorfum  reducuntur ,  fed  expanfi  recrorfum  aquam  magno  impetu 
impellunt  Quocireanonlaborant  pifces  utincraaquam  fint  penfiles,  aut  tar- 
do  incedantmotu  ,  fed  immenfa  vi  iis  opus  eft  utcitiflime  ferantur.  Hinc  tan- 
taiisadeftmufculorumcopiaquibus  fpinam  &:  caudam  contorqucant. 

GAPUT  ULT  I  MUM. 
De  motn  mimallHm  natnrali. 

MOtusnaturales  in  ipfis  organisterminantur,  eofque  efficiunt  partes  mcm- 
branofx:  harum  fibrs  motrices  [texturam  habent  multiplicem,  utdi- 
verfis  ferviunt  motibus.  Neque  fpiritus  in  iis  tanta  vi  ehduntur,  quanta  in 
mufculorum  fibris :  fed  placidius  efl-iifi  motus  efficiunt  vermiculares ,  quales  in 
ipfis  inteftinis ,  &  vafis  majoribus  cernimus.  Hinc  fibr.x  inteftinorum ,  &  ventri- 
culi  in  fpirs  modum  funt  contorts,  utmotus  fucceflivefiat,  &paulatim,  non 
fimul&fubiro,  ut  in  mufcuHs.  Fibra:  quippe  fenfim  contradx  inteftina  cava 
velut  manicam  colatoriam  quam  Hippocratis  vocant ,  intorquendo  conftrin- 
gunt ;  ficquc  corum  contentaab  unapartein  aliam  lente  promovenr.  Motus 
ille  naturahs  in  cefophago ,  ventriculo ,  &  inteftinis  periftalticus  dici  folet 
quod  inftar  motus  lumbricorum  partium  contraftione  fia t :  adeo  ut  in  feipfas  ad- 
duiSta:,  mox  dilatcncur.  De  hoc  motu  elegantem  tradatum  nuper  edidic  D. 
J^fT-r^rw/rinprimovolumine  phyficorum  tentaminum. 

AcprimOim  quidemidprmcipiiloco  conftituit,  codionem  &diftribntionem 
humorum  &  fpirituumin  animantibusmotu  locali  perfici,  five  manifefto,cum 
humores  &  fpiritus  c  Idco  in  locum  transferuntut ;  five  obfcuro,  &  minus  fen- 
fibili,  quahs  eft  motus  alterationis ,  quo  fcihcet  pnrtes  infenfibiles  moventur. 
Sicaqua  cum  incalefcere  incipit,  parces  illius  obfcuro  quodam  motu  cientur, 
non  manifefto,  quiinebulhtione  cernimr  :  motus  ille  obfcurior  fit  in  humori- 
bus ,  cum  partes  incidi ,  &  inutiles  feparari  incipiunt :  tum  enim  ita  permifcen- 
tur ,  ut  in  novum  mixtum ,  feu  fit  chylus ,  feu  fanguis,  fcupars  ipfa  qusalitur , 
feu  denique  fpiritus ,  elatorentur. 

Motus  ille  tum  ab  iis  organis  ,  qus  coflioni  ferviunt ,  tum  a  compreflione  & 
agitatione  viciiiarum  partium  proficikitur.  Organa  jp fa  particulas  fecantes  & 

Zzz  i> 


548  PHYSIC^ 

dillblvcntcs  luggeriint  ,  quaj  dum  mixtionis  vincula  refolvunt ,  materiam  ip- 
[am  prxparanc ,  &  idoneam  efficiunt ,  quas  aliam  veku  formam  indunc :  fed  ju. 
c;is  agitatio&  preffiocoilionem  humorum  &  in  omnes  parces  diftnbutionem 
mulcum  promovenc.  Cum  enim  corporis  partes  ita  fint  compadi ,  ut  vix  ullus 
vacuo  locus  relinquatur,  alias  alias  continencer  prcmunt :  unde  &  cordis,&  dia- 
phragmatis  ,&  murculorum  tum  peftoris ,  tum  ventricuh  agitatio,uti  &  mem- 
brorum  varii  flexus  humores  aut  tubis,  autahis  cavitatibus  contentos  inde- 
finenterurgent ,  &inrecelUis  omnes  vel  anguftiores  pellunt. 

Hicpreffio  &  iugis  impuUlo  naturaHs  in  corde  maxime  &  in  arteriis  confpi- 
cua  efl: ,  ut  fijo  loco  dicemus :  hxc  fortc  cercbro  ipfi  non  deeft :  nam  ubi  per  ca- 
rotidem  vel  cervicalem  arteriam  infufflitur  ,  ftatim  cerebrum  attoUitur  ;  ut 
deprimitur,  ubi  ceftat  inflatio  :  quod  fortc  artcriolac  pcr  cerebrum  difper- 
fx  ,  &  propria  tunica  exuta;  multum  inflcntur,  cum  per  eas  aut  humor , 
aut  flatus  immittiturjac  forseftutcetebrum  continentei  attollatur  &  depri. 
matur. 

Motus  itaque  ille  naturaHs  &  quafi  periftalticus,  qui  proprie  inteftinis  tri- 
buitur ,  ommbus  corporis  partibus  qux  preffione  ipCi  vicinarum  partium  hii- 
moresaherandopra:parant,coquunt,  &  difttibuunt ,  omnino  communis  eft: 
hictamenin  oefophago,  vcntriculo,  &inteftinis  magisfuit  obfervatus.  Cum 
enim  equus  capite  depreiro  aut  herbam,aut  aquam  in  vencricuhim  per  cefopha. 
gumimmittit,  tum  cibus  non  aHa  ratione  afcendit,quamquod  circulares  fi- 
brx  fucceffiva  conftri(5tione  cibum  aut  potum  antrotfum  propellant.  Sic  aU- 
menta  in  ventriculo  concofta  furfum  per  pylorum ,  feu  dextrum  ilhus  orificium 
inipfainteftinapropelhintur :  quod  utique  fibrarum  continuata  contraftione 
perficitur,  Eadem  contraftio  in  intcftinis  adeo  eft  manifefta  ut  in  diircdlione 
vivorumanimahumocuhs  ipfisfubjiciatur ,  acmotus  illenon  diffimiUseftlum- 
bricireptat:oni,qua  alternis  contrahimr,  &  producitur.  Cum  itaque  contra- 
hunturnbrXjContcntum  inceftinochy'umprorfum  impelhint.  Qua: viciniores 
funt  inteftinorum  exordio,  priores  contrahuntuc.  Tnm  qux  proxime  confequun- 
tur  ,  eodem  mocu  conftridtx  conckifum  humorem  paulatun  propeUunt ,  uti  fuo 
loco  fufius  cxponemus. 

Nequc  hic  excutiendum  puto  ,  quo  fibrx  modo  contrahantur :  id  enim  fu- 
periorc  capitc  fuit  cxphcatum :  cum  eadem  ferc  fit  ratio  motus  nacuraUs  qui  in 
corde,  arteriis  ,  oefophago  ,  &  inteftinis  petficicur,qux  mufculorum  :  nifi  quod 
in  membranis  aucinhbris  inteftinorum  deeftcaro  mufculoia  :  cum  mocus  fic 
placidior,  &  fpiriuis  pcr  copiofos  in  iis  partibus  nervulos,aut  qui  a  ccrebel- 
io  pcrferuntur,  huic  motui  fufliciant. 

Ncque  id  exauio  'quaracione  jugis  iUa  concraiflio  &  prcffiofiar.  Seu  fibraj 
ijiccftinorum  v.  gr.  cx  innumais  aUis  conftenc  fibrilHs  una  contortis  fere  uc 
funiculus  cinnabcus  :  adco  uc  lubcilis  &  fpincuofx  lubftantix  ingtciru  hx  fi- 
biiUx  a  fe  invicem  diftraftx,  cotius  fihixcontrailionem  cffi.iant:  noi  cnim 
cx  fimphces  funt  fibrx  ut  filum  ferreum,fed  cx  aUis  contcxcx,  &  co;norcx. 
Seu  fibra  quxHbec  qu«  fub  oculos  cadit ,  cx  aliis  quidem  fibriUis  ita  fit  con- 
tjxta,  ut  cx  non  contoiqueancur  ,  fcd  fpatia  timcn  inter  fc  vacui  rcHnquaiu: 
tum  enim  fpacioHs  iUis  conclufa  mateiia  poccft  rarclccre  &  ci  ai  gere  fpacia  ; 
aut  nova  fubinde  poceft  accedere  (ubll:ancia  qux  diftencis  vacuis  fpacioHs  to- 


1 


PARS  TERTIA.  s49 

tam  fibram  membranofam  coiitrahat.  Cum  enim  innumerabiles  fiunt  dilata- 
•tiunculac  in  anguftis  fpatiolis  ,  fibra  integra ,  imo  &  mufculus  multum  contra- 
-hitur,  Seu  denique  in  ea  quam  fupra  ex  D.  Perrault  expofuimus  hypothcfi 
■permaneamus,  fibrasnimirum  membranarum  ,  ut  mufculorum  idcirco  aoere, 
-quod  naturaliter  finttenfx  ,  peneut  teftudinis  fides ;  nec  aliud  quiddam  ipiri- 
tus  tfficere ,  qnam  quod  oppofiti  mufcuH  fibras  relaxent ,  neque  adeo  motum 
■  nifiex  occafione  producant:ut  cum  laxis  habenis  equus  ad  curfum  incitatur:adeo 
ut  fola  VI  elaftica,  autnaturali  fibrarum  tenfione  motus  ille  in  afophago,  in. 
teftinis&arteriis  eoquo  diximus  modo,  perficiatur. 

Atque  ejufmodi  complures  motus  ea  ratione  fieri  in  animantibus  vi- 
dentur.  Non  enim  cartilagincs,  ut  nafi  &auricularum  addudlxalia  vi  quam 
■elaftica  ftatim  reducuntur.  Cumpet  laryngem  in  ccfophagum  tradufto  cibo 
epiglottis  deprimitur,  eaftatim  vi  fua  elaftica  erigitur;cum  leones  &  feles 
progrediuntur  ,  ungues  atrollunt ,  ne  fint  impedimento  ,  id  utique  Hgamenti 
.  ope  perficitur ,  quod  vi  fua  elaftica  &  mufcuU  extcnforis  vi  ungues  inter  digitos 
attolht.  Cum  diaphragma  depreftum  erigitur,  id  forte  mediaftini  beneficio  cf- 
ficitur,  quodelaterio  fuo  depreftum  diaphragma  erigit.  Verum  de  his  proxi- 
-  mo  ttaftatu  fufius  dicendum  eft  :  Atque  ubi  de  motu  cordis  agemus,  hoc  argu- 
•mentum  paulo  ubcrius  iradlabitur. 

DISS  ERT  A  TIO    III. 

Defenfibus  externis  ,  &  torum  organis, 

SEnfuum  exterionim  organa  &  fiinftiones  primum  leviter  perftringcmus, 
tum  eorumobjeftadiligentiusexpUcare  conabimur,  quod  organorumac- 
curata  contcmplatiomagis  ad  Medicos  quam  ad  Philoiophos  pertinere  videa- 
.  tur  :  fed  noftrum  cft  in  qualitates  ipfas  qU2  fenfus  fetiunt ,  paulo  accuratius 
qiiam  fieri  folet,  inquirere. 

C  A  P  U  T     PR  IMUM. 

De  taHu  ,  &  illiits  organo. 

QUinque  vulgo  numerantur  fenfus  exteriores  omnibus  notidimi  •  ncquc 
ulla  cft  ratio  qucc  nos  a  receptiffima  opinione  cogat  recedere.  Horum 
primiis  eft  t-i<ftus ,  qui  ad  tutelam  animaHs  maxime  eft  neceftarius  ,  &  pcr  cor- 
pus  univcrfum  diffiuiditur :  quanquam  in  extima  aitc  is  viget  mnxime,m  cor- 
porum  qui  circumjeda  funt  ,  impreffiones  excipiar.  Modificationes  corpo- 
rum  ,  ut  calorem ,  frigus ,  duriciem  ,  fluiditarcm  ,  &  alias  affcdkiones ,  de 
quibus  in  Phyfica  generaH  diximus ,  taftu  judice  habemus  explornas  •,  ac  cer- 
tius  ex  eo  fiu  judicium  ,  quam  ex  aHis  fenfibus,  de  quorum  fide  cumdubita- 
mus ,  tadbum  ut  fidiilimum  exploratorem  folemus  adhibere.  Cum  autem  prat- 
cipuumtidns  organum  fircutis  cxtima,  de  ilHus  ftrudtura  perpauca  dicamus , 
&ea  maxime  quac  recentiorum  induftriafuntexplorata. 
Tadus  organum  vel  in  cuteipfi  pofitum  eft ,  cum  ea  fit  tota  fere  nervofa  j 

Zzz  iij 


550  PHYSrC.fi 

vel  in  certis  corporibns  cuteminter  &  cuticu!aminterje£lis,  quas  papillas  ner-- 
vofas  Malpighius  appellac,pociffiinum  coUocatur.Verum  ut  res  ipfafic  apertior» 
ic.  lllud  eft  obfervandum ,  cutem  ex  nervorum,  arteriarum  fic  venarum  ra- 
inulism.igna  ex  parteefle  context.im;  in  eam  vafa  excretoria ,  feu  lymphati- 
ca  ex  infinitis  pene  glandulis  oriunda  definere,  per<]U2  fudor  &  halitus  erum. 
punt.  Nam  illud  veroproximum  videtur,  fudorem  Sc  craffiores  halitus ,  qui 
continenter  ecuteexhalant ,  per  arterias  in  eas  cutis  glandulas  deferri  :  qujt 
cumfint  granis  milii  fimilcs ,  a  Stenone  miliares  dicuntur  ,  atque  indeper  va- 
fa  quxdamhis  glandulis  propriaexpclluntur.  Sicin  pifcibus  ,  ut  in  Anguilla, 
cavitas  quzdam  incuteprope  initium  fpinalis  medulls-cernitur,  qui  uirim- 
que  in  meatus  ufque  ad  caudam  porre(5tos  variis  tubulis  &  papillis  diftinftos 
definit.  Necdubiumeft  humorem  per  eos  tubulos  exprimi  ,  qui  pilcium  mo- 
lum  faciliorem  cfficit:  utfolentnavesaxungia  aut  pice  obduci ,  ut  reludantis 
aqux  vim  facilius  frangant.  Sic  in  Raia  innumeraoiles  maculx  fubnigrx  ap- 
parenc,  qux  vaforum  exquibus  humor  limpidas  &  unftuofus  exprimitur,  funt 
oftiola.  Hxc  vafaqux  oleofum  humorem  fundunt,  in  plerifque  pifcibus  a  du- 
plici  glandula  in  fumma  cujufque  orbitx  parte  collocata  originem  ducunt ,  ea- 
que  in  varios  abeunt  ramulos,  qui  fefe  in  partes  extimas  cxonerant.  Acapi- 
reufquead  caudam  vas  porrigitur,quod  utrimque  ramulos  fpargit,  atque  il- 
lius  veftigium  plerumque  ipfis  oculis  fubjicirur. 

a".  Cutis  animalium  ex  maltis  quoque  mufculornrrt  &  tendinum  fibris  con- 
texitur  ,  qux  in  Raice  cute  craffiore  cernuntur.  Sic  m  Hyftrice  vulgo  Porcepic^ 
cutaneus  mufculujcuti  continuus  eft  ,  8c  unaqua?que  fpinarum  theca  fuas  ha- 
bet  fibras  motrices.  Hasutique  D.^rfrtZ/^m/ify  nuper  in  Academia  exhibcbat 
itacujufquefpinae,velaculei  radici  infixas,utfurfumniterentur,  ac  plures  fibtx 
jacentem  aculeum  erigerent.  QiJin  &  in  homine  ipfo  mufculorum  abdominis 
tendines  incutim  manifefte  definunt,  m  ca  fcilicei  parte  linex  albx  qnx  eft 
fupec  umbilicum.  Hinc  cutis ,  ut  lendines  in  fubftantiam  glutinofam  coSione 
ipfa  faceffit. 

3°.  Ex  cutis  involucro  inftar  retis  formato ,  quodque  mucofo  humore  per- 
funditur,nerveas  fibrtilasinfafciculos  colledlas  prodire  exiftimat  Malpighius. 
Sic  in  vola  manus  aut  digitorum  apicibus  rugx  cxtant  in  certum  ordinem  dige- 
ftx,qux  detrafta  cuticula  nihil  cfle  deprehenduntur  pr.-cter  earum  papillarum 
capita,  qux  in  cute  ipfi  altas  habeni  radices  Sc  fupra  corpus  quoddam  reticu- 
lare  aiTurgunt.  Atque  ut  ipfi  quidcm  videtur  ,  hoc  eft  prxcipunm  ta6lus  orga- 
num ,  ut  lingux  papillx ,  de  quibus  poftea ,  funt  pricipua  guftus  inftrumenta. 
Ac  nefcio  an  tcnucs  illx  fibrillx  cuticulam  ipfam  magna  ex  parte  non  efficianr. 
Ea  quippe  eft  crafsior^quo  papillx  funt  majores  &  crebriores :  ut  in  vola  manus, 
&  in  pedibus  avium  cernere  eft.  Quo  eiiam  retiailare  corpus ,  unde  papillarum 
pedunculi  alTurgunt ,  crafsius  eft ,  hoc  papillx  longius  proferuntur  j  ut  in  ro- 
ftris  &  unguibus  avium  :  ubi  funt  tenuiores  ,  in  cuticulam  abeunt ,  qua  fublata 
cutis  fubjefta  exquifitioris  eft  fenfus.  Hinc  crafsior  in  pedibus  animalium  cft 
cuticula  ,  ne  corporum  afperitate  Ixdantur. 

Nec  dubium  cft  quin  ex  papillx  fint  nervorum,&  tendinum  quxdam  propa- 
t;ines:  cum  fenfus  omnis  ut  &  motusanervis  &  fibris  tendinumoriatur-,acner- 
yis  contufis  aut  obftru^  fenfus  onuiis  in  fubjedtis  partibus  toliatur.  Ncc  mi<p 


PARS    TERTIA.  j^i 

rum  fi  iiervi  infibrillas  peneinnumerabiles  abeant :  cum  idem  fcie  In  plancis 
contingat.  Nam  fibrs  ctuunco  in  ramos,  &  folia,  &  fru<5lus  tam  numciofx 
(parguntur,ut  pene  incredibile  videatur  tantam  fibrarum  copiam  a  trunco  ipfo 
prodire  potuilfe.  Idetiamexeo  Htcumque  conjicerc  polTumus ,  quod  cutis  vel 
corii  diuturnitate  tempotis  confumpti  pars  extima  non  modo  glutinofa  ,  fcd 
etiam  in  fibras  innumeras  diircda  &  fxpe  reticularis  appareat ;  fere  ut  arbo- 
rum  foiia,  ubi  pars  carnofa  fuitab  animalculis  exefa  ,  ac  nihil  prxetcr  fibras 
fibi  mutuo  intextas  relinquicur. 

4<^.  Subcuteinfinit2,utdiximus,apparenc  glandulx miliares , quarum  una- 
quzque  fuavenula,  arteriola,  nervulo,  &  vafe  excretorio  inftruitur,  Ho- 
rum  vaforum  oftiola  inter  pilos  certo  ordine  digefta  cernuntur.  Sudorena 
pereasglandulas,  &:  vafafecretoriaexcevnijam  diximus:  imo  perfpiratio  in- 
fenfibilisper  ea  for.mimula  omnino  perficitur.  Unde  fi  manum  calentem  vitr^ 
cryftallino  admoveris ,  ftatim  id  nebula  quadam  inficiet :  nec  vapores  illi  qui 
continentcrc  corpore  expirant ,  aliunde  quam  c  glandulis  fubjedlis  oriuntur, 
dum  ferof us  humor  quem  arteriolx  una  cum  fanguine  advehunt ,  per  vafa  ex- 
cretoria  ut  inutihs  amandatur. 

5°.  Nigredo  papillarum  qua:  in  pedibus ,  labro  fuperiore  bovis ,  auc  fuis 
cernitur,  forceoritur  ex  mucofo  humore,  quo  retiformis  pLxus  in  fumma 
cute  imbuicur :  hinc  cnim  certis  in  locis  nigrefcit ,  uc  in  lingua  ;  in  aliis  albicat, 
uc  in  palato :  atque  ex  co  forfitan  humore  nigredo  itthiopum  ducenda  eft  : 
nam  in  iis  nec  cuticula,  ntc  cutis  ipfa  atro  colore  inficitur ;  fed  a  mucofo  humo- 
re  &plexu  reticulari  nigredo  illa  videtur  repetenda. 

Ex  iisquxdiximus  detadtus  organo,  facilius  intelligcntur  prxcipui  taftus 
ipfius  aflFe£lus :  interquos  dolor  &  volupcas  primas  tenent :  dolor  oritur  vel  ex 
preffione  fibrillarum  qux  ex  iis  papillis  miliaribus  hinc  inde  difFufs  cutis  textu- 
ram  efficiunt  :  cum  e.-E  prcmuntur  fortius ,  cx  earum  divifione  fic  dolor :  qui  de- 
finiri  folec ,  fenfio  molefia  a  contimi folutione  profccla.  Non  quod  in  omni  dolo- 
re  neccire  fic  fibras  ipfas  divelli ,  ut  in  vulneribus  fieri  folec :  nam  frigus,  calor, 
flacusipfi,auc  alienicorporisparces  quafi  cuneacim  adadx  dolorem  creanr  fi- 
bris  illxfis ,  nifi  quod  ex  plus  facis  auc  pcemuntur ,  aut  tenduntur ,  aut  a  fe  invi- 
cem  diftrahuntur. 

Acerbienim  dolores  fiunt,cum  integrE  manent  membrans ,  fibrae,  ten- 
dines.  Nec  fubtilts  nervorum  fibrx  acu  ,  vel  file  dividuntur  ,  fed  pa- 
rumpcr  diftrahuncur.  Unde  poft  totius  nervi  di(i.ifIionem  cellat  dolor. 
Quod  fi  vel  feftuca  nervum  tangas  ,  magnus  ftatim  dolor  orietur ,  nec 
tamcnulla  fit  fibrarum  divifio,  aut  diftraftio  :  idem  fic,  Ci  membranam  ocu- 
li  tangas.  Nonigitur  fola  fibrarum  diftradiio  ,  aut  textura:  dilfolutio ,  ut  ac- 
cidic  in  concufione ,  eft  do'oris  cauCi :  nam  acus  cum  pungic  ,  fibras  non 
diirolvic,  aut  diftrahic.  Pricipua  icaque  doloris  caufa  cft  nervi  vellicatio,  qua« 
tcnus  fpiricus  perturbaco  motu  agitaci  confimilem  concuflionem  cerebro  conv 
municanc  Hinc  fabcr,  uc  aic  Borellus,  ubi  laminam  ferream  dcceric  &  corro., 
diCjdilVonance  fibiloauris  cympanum  ferit,  &  dolorem  creat.  Sic  vel  cathirti, 
cirecordatio  vifcera  ipfaconvellit:  atqueinteriores  illas  ncrvorum  vellicatio- 
nesnarcotica  ,  aur  foporifera  pk-rumque  fedant.  Sic  convulfiva  cruris  contra- 
ftio  v,  crampes ,  fubito  {anantur  illilo  in  terram  pede.  Novo  enim  motu  fpi» 


551  PHYSIC^  JH 

rianimmornspertiubatus  imu-iuMtiir .  Sc  vellicatio  ceflat.  • 

TLim  vcio  volii,':arc  quA,i;m  tudlas  pevfiinditur ,  ciim  fpiritiis  placide  &  asqua 
litfr  Jiffiili  nulioobicL-  utnrdantur  ;  aut  li  fotte  paulo  vehementius  agiteniur 
ut  in  ticilbtione  accidit ,  tamcn  in  ft<uum  naturalcm  mox  reftituuntur  ;  aut  cer- 
te  cum  molifflix  caula  toUitur.  Nam  voluptas  maxima  moleftije  detraftione 
coiuinetur  ,  utinmorali ,  cum  de  affe£libus  animi  ageremus  ,  uberius  explica- 
tum  a  nobis  fuit. 

Sunt  alii  afR-dus ,  qui  ad  taftus  organum  fpeftant ,  quorum  traftationem 
medicifibi  vindicant,  phyfici  vero  qui  rerum  caufas  perfequuntur,  fummatim 
eos  dchbant.  li  magna  cx  p.ute  ad  glandulas  miHares  referuntur.  Nam  cutis 
pars  interior  tota  pene  glandulofa  eft  ,  ut  exterior  nervofa  &  crebris  foramini- 
buspertufa.  His  ut  diximus,  contincntur  dudus  fudoriferi,  &  juxta  Clariff. 
Malpighium  papillae  pyramidalesfibi  mutuo  parallelac ,  ex  quibus  innumerabi- 
les  fibrillxdimanant.  Fateor  quidem  haspapillas  a  peritidimis  anatomicis  non 
efte  confpeiftas ,  uti  nec  valvulas  in  vafis  ludotiferis,  ut  laticem  ferofum  vel 
hbcriiis  efFundant ,  vel  retineant  :  tamen  eas  negare  non  aufim.  Prasfertim 
cum  in  cute  elephancis  perfpicuae  videantur  hx  papillx  ,  ut  eas  in  dilfcftione 
hujus  animaHsante  biennium  in  Academia  exhibuic  D.  dn  T-^erney.  Unde  in 
elephantis  cute  quatuor  diftinfta  corpora  oftendebat ,  i.  cutaneum  ,  quod  in 
eo  animali  denfum  erat  admodum  ,  ex  innumeris  pene  fibris  mutuo  implexis 
compofitum.  Ac  fibrs  illae  niagna  ex  parte  tendinofx  apparent ,  venis ,  arteriis 
&  glandulis  confperfac. 

1.  Corpus  papillare  ,  quod  in  ea  cute  apertiflime  cernitur  :  adeout  quxdam 
papillx  unius  lineae  longuudinem ,  &  hujus  femillem  in  bafi  nadae  videaniur  , 
atqueomnes  fere  funt  uniufmodi ,  &  fui  fimiles. 

j .  Reticularis  membrana  ex  thecis  qui  papillas  involvunt  ,  ita  compo- 
nitur,  ut  unaquique  theca  ex  ahis  confletur  ;  adeo  ut  una  papilla  con- 
duplicatis  &  tripUcatis  thecis ,  aut  involucris  tegatur.  Poftremo  cuticula  adeft  , 
qune  cum  reticulari  membranaadeo  eft  conferta ,  ut  cum  ea  pene  confundatur, 
uti  &  papillare  corpus  cum  cutaneo.  In  homine  tamen  cuticula  a  reticulari 
membrana  nonigre  divellitur  ,  ac  praEfertim  circa  digitorum  \ingues.  Ac  licet 
intueri  corpus  cutaneum  ungui  fubjeftum ,  cujus  papillx  longiiis  produfta:  intra 
unguis  fibras  infcruntur.  Unguis  ipfe  ex  cuticula  &  reticulari  corpore  induratis 
conftat.  Idquevelex  eoHquet,  quodiis  detradtis  unguis  itidem  divellatur. 

Sed  utcunque  ea  res  fit,id  liquet  nervofas  fibrillaspr.-Ecipuum  efie  ta£lus  or- 
ganumjfinguhs  poris ,  praefertim  majoribus  glandulas  fubelTecumvafis  excreto- 
tiis ,  qu^  forte  papillas  nerveas  madore  fuo,  aut  halitu  perfundunt,  In  plerif- 
que  poris  majoribus ,  per  quos  fudor  emanat ,  pilorum  radices  infunt.  Ii  mea- 
tus  interrugas  cuticulas  quafi  paralleli  difponuntur  ;  atque  eorum  intecvalla  in- 
numeris  poris  minoribus,  quafi  punftis  diftinfta  apparent.  Cum  pori  omnes 
humorequodam  oleo'o  implentur,  tum  pleni  &tenfi  cutim  la^vem  &  planam 
cfGciunt :  at  exhaufto  eo  humore  ,aut  alieno  fubeunte  ,  cutis  afpera  videtur  & 
rugofa  :  ut  cum  lixivio  lavantur  minus :  tum  enim  ruga:  velut  fulci  fiunt  majo- 
res.  Interim  meatibus  externo  frigore  occlufis  vaporcs  intus  cocrciti  cutem 
attollunt :  hinc  manus  exterior  fuperficies  frigori  expofita  (tatim  fcabra  fit  & 
afpera. 

Plerique 


t»ARS  TERTIA.  5yj 

T>!criqueanftmcutisaffe£^iisexglandulis ,  aut  vafis  earum  excretoriis  pro- 
ideunt :  utrubr«  maculz  quas  cphelides  vocant ,  quique  tum  faciem  aut  ma- 
tius  inficiun:,  cum  foli  funt  expolitz.  Tum  enmi  paitcs  biliofa:  una  cum  fero 
«ib  arteriis  in  glandulas  pcrlatz ,  &  ferofo  humore  deftitura;  in  cute  remanent : 
tit  fatis  probabiliter  explicatVvillifius  :  quod  ejufmodi  macula:  in  iis  fint  fte- 
<juentiores ,  quorum  cutis  eft  mollior  ,  aut  rarior,  quique  flavis  funt  capillis : 
ram  in  iis  aftus  folis  humorem  bilofum  ,  eumque  tarefadum  eo  ufque  per- 
ducit ,  qui  a  cuticula  denfiore  fift^itur. 

.  Nec  diffimili  rationc  pfota,aut  fcabies  ex  lympha  in  glandulis  cutis  male  afFe- 
i&aoritur.  Sivecorruptus  &  impuriorfanguis,  &  folutior  in  glandulis  cutis  ex- 
«rementa  deponat,  qua:  fermemo  fuo  cum  luccis  per  eadem  loca  tranfeuntibus 
efFervefcunt ,  &  coagulantur  ;  five  humor  glandulis  contentus  reftagnet  &  cor- 
xumpatur,ut  in  iis  qui  vitam  aguni  defidcm  ,autqui  foecidis  locis  concludun- 
tur.Hincenimperfpiratio  infenfibilis  impeditafar.guinismallampervertit.  Seu 
^enique  fermentum  illud  virulentum  contagio  quodam  ab  aliis  infeftis  pro- 
deat,  &  meatibus  cutis  exceptum  ferofumhumoremglanduliscontentum,  ad 
fermentefcendum  proclivem  ftatim  pervertat.  Non  aliter  atque  in  cerevifiz 
'  floribus  cernimus ,  quorum  pars  vel  minima  nova  Sc  nondum  fermcntata:  infu- 
fe ,  ftatim  cam  fermentat ,  &  acriorem  cflScit. 

Rem  vero  itaefte  cum  ex  cutis  fabrica ,  tum  ex  ipla  nimium  communi  expe- 
»entia  conftat.  Hinc  qui  carne  falfa ,  aut  fumo  indurata  crebriiis  vefcuntur 
.Jiuic  incommodo  funt  obnoxii :  quod  acrior  finguis  recrementa  fua  in  cutem 
yemittat.  Qux  autem  finguini  &  lymphs  aciditatem  nimiam ,  vel  ncrimoniam 
detrahunt ,  aut  benigniorem  ei  texturam ,  &  oleofam  tribuunt ,  ut  fulfur  im^ 
primis  ,  &  ejus  pra:parata  ,h2C  vi  quadam  Ipecifica  eum  pruritum  fananr,  Prs- 
cipiebat  olim  Cl.  Sylvius  utmixtura  ex  fulfure  ,  nitro  ,  &  butyro  recenti  ma- 
jiuum  carpi  &  poplitcs  illinerentur.  Quod  a.  nuiltis  nonfine  fuo  commodo  fa- 
ftnm  novimus.  Sic  prscer  alia  bene  multa,  qux  in  hanc  rem  prxfcri^it  Vvil- 
lifius  ,  illud  eft  facillimum ,  ut  indufium  aqux  fontana:  cum  pulvere  fulfuris 
incodtum,  &i  exficcatum  per  aliquotdies  induatur.  Scd  de  tac^iis  organo  ha- 
.^enus. 

C  A  P  UT  ir. 

DegnJIatn  &  iHlHs  organo. 

GtT{iatus  organum  in  papillis  nerveis  qua:  fummam  lingus  fuperficiem 
exafperant ,  efle  conftitutum ,  ut  verifimillimumarbitramiu-.  Nam  auftus, 
m  ab  Ariftocele  fuitobfcrvatum  ,  eft  quxdam  tadus  fpecies ,  &  utriufque  ob- 
jedum  fenfoiio  .admoveri  debet :  tametfi  res  fapida  altius  linguam  fubit ,  quam 
res  taftilis  manum  .'  illa  quippe  meatus  lingux  penetrat.  Hinc  fubita  fpirituura 
tefeaioavini  libamine,&poftIongam  inediam  non  prius  lingua  vini  fpiri. 
tum  ,  nut  generoium  liqoorcm  attingit ,  quam  novas  in  nobis  vires  expcria- 
mur.  Quod  utique  fit  quia  liquor  penetrans  nerveas  papillas  fubit.hincqiw  ad 
nervos  ipfos  pene  in  momento  pervadit,  Id  vero  fiet  apertius  cum  pauca  de  liru 
guajftrudlura  dixcrimus. 

Ac  primum  lingua  mufculus  eft  fibris  innumeris  inftruftus  qtix  fiimma  va- 
«etate  difponuntur ,.  ut  fleiti  inpmoes  partes  poflit.  Praeter  extimamillius- 
Tom,lI.  '  Aaaa 


^yi  PHYSIC^ 

ricuiimiTioms  perturbatus  imrnut.mu-  ,  &  vellicatio  ceflat. 

Tiim  vtio  volu|U;irc  qna.ini  tadas  peifunditur ,  cum  fpiritiis  placide  Si  zqm 
litet  (iiffuli  nuiloobice  tctardantur  ;  aut  li  forte  paulo  vehementiiis  agitentuc 
ut  in  ticillatione  accidit ,  tamcn  in  ftatum  naturalcm  mox  reftituuntur ;  aut  cer- 
te  cum  moleflix  caula  tolhtur.  Nam  voluptas  maxima  moleftix  detraftione 
concinetur  ,  uc  in  morali ,  cum  de  afFe£libus  animi  ageremus  ,  uberius  explica- 
tum  a  nobis  fuic. 

Sunc  alii  affvdus ,  qui  ad  taftus  orn;anum  fpeftant,  quorum  traftationem 
medicifibi  vindicant,  phyfici  veroquircrumcaufas  perfequuntur,  fummatim 
eos  dchbant.  li  magna  ex  parte  ad  glandulas  miliares  referuntur.  Nam  cutis 

Ears  interior  tota  pene  glandulofa  eft  ,  ut  exterior  nervofa  &  crebris  foramini- 
uspertufa- His  ut  diximus,  continentur  duftus  (udoriferi ,  &  juxta  Clariff. 
Malpighium  papillae  pyramidalcs  fibi  mutuo  parallelac ,  ex  quibus  innumerabi- 
les  fibrillaEdimanant.  Fateor  quidem  haspapiUas  a  peritiflimis  anatomicis  non 
efTe  confpeftas,  uti  ncc  valvulas  in  vafis  ludoriferis,  ut  laticem  ferofum  vel 
libcriiis  efFundant ,  vel  retineant  :  tamen  eas  negare  non  aufim.  Pra^fertim 
cum  in  cute  elephantis  perfpicux  videantur  hx  papillse  ,  ut  eas  in  diireftione 
hujus  animalisante  biennium  in  Academia  exhibuit  D.  dn  Verney,  Unde  in 
elephantis  cute  quatuor  diftinfta  corpora  oftendebat ,  i.  cutaneum  ,  quod  in 
eo  animali  denfum  erat  admodum  ,  ex  innumeris  pene  fibris  mutuo  implexis 
compofitum.  Ac  fibri  illx  magna  ex  parte  tendinofxapparent ,  venis ,  arteriis 
&  glandulis  confpcrfx. 

1.  Corpus  papillare  ,  quod  in  ea  cute  apertiflime  cernitur  :  adeout  quacdam 
papillaj  unius  lineaE  longitudinem ,  &  hujus  femillem  in  bafi  nadlae  videantur , 
atque  omnes  fere  funt  uniufmodi  ,  &  fui  fimiles. 

3 .  Reticulatis  membrana  ex  thecis  qux  papillas  involvunt  ,  ita  compo- 
nitur ,  ut  unaquique  thcca  ex  aUis  confletur  ;  adeo  ut  una  papilla  con- 
duplicatis  &  triplicatis  thecis ,  aut  involucris  tegatur.  Poftremo  cuticula  adeft  , 
quac  cum  reticulati  membranaadeo  eft  conferta ,  ut  cum  ea  pene  confundatur , 
uti  &  papillare  corpus  cum  cutaneo.  In  homine  tamen  cuticula  a  reticulari 
membrana  nonxgre  divellitur ,  ac  pra:fcrtim  circa  digicorum  ungues.  Ac  licet 
intucri  corpus  cutaneum  ungui  fubjedlum ,  cujus  papillx  longius  produfta:  intta 
unguis  fibras  infcruntur.  Unguisipfeex  cuticula  &reticulaii  corpore  induratis 
conftat.  Idque  velex  eoliquet,  quodiis  detradtis  unguis  itidem  divellatur. 

Sed  utcunque  earesfit,idliquet  nervofas  fibrillasprascipuum  elTe  tadiis  or- 
ganumjfinguhs  poris ,  praefertim majoribus  glandulas  fubelfe  cum  vafis  excreto- 
tiis ,  qu2  fortc  papiUas  nerveas  madorc  fuo,  aut  halitu  perfundunt,  In  plerif- 
que  poris  majoribus,  per  quos  fudor  emanat,  pilorum  radices  infunt.  Ii  mea- 
tus  interrugas  cuticulre  quafi  parallcli  difponuntur  5  atque  eorum  intetvalla  in- 
numeris  poris  minoribus,  quafipundis  diftinfta  apparent.  Cum  pori  omnes 
humorequodam  <  leo'b  implentur,  tum  pleni  &tenfi  cutim  lacvem  &  planam 
cfficiunt  :at  cxhaufto  eohumore  ,autalienofubeunte  ,  cutis  afpera  videtur  & 
rugofi :  ut  cuin  lixivio  lavanturminus :  tum  enim  rugac  velut  fulci  fiimt  majo- 
res.  Interim  meatibus  externo  frigore  occlufis  vapores  intus  coerciti  cutem 
attollunt :  hinc  manus  exierioc  fuperficies  frigori  expofua  ftatim  fcabra  fit  & 
afpera. 

Pletique 


1>ARS   TERTIA.  55, 

Tleriqueanftmcutisaffeftusexglandulis ,  aut  vafis  earum  excretoriis  pro- 
ifleunt :  utrubrz  maculz  quas  cphelides  vocant ,  quxque  tum  faciem  autVia- 
rus  inficiun:,  cum  foli  funt  expofux.  Tum  enmi  paitcs  biliofa  una  cum  fero 
«ib  arteriis  in  giandulas  perlatz ,  &  ferofo  humore  deftiturar  in  cutc  remanent : 
gxt  fatis  probabiliter  explicatVvillifius  :  quod  ejufmodi  macula:  in  iis  fint  fre- 
jquentiores ,  quorum  cutis  eft  mollior  ,  aut  rarior,  quique  flavis  funr  capillis : 
iiam  in  iis  aftus  folis  humorem  bilofum  ,  eumque  ratefadum  eo  ufque  per- 
ducit,  quiacuticuladenfiore  fiftitur, 

Nec  diffimili  ratione  piora,aut  fcabies  ex  lympha  in  glandulis  cutis  maleaffe- 
Saoritur.  Sive corruptus  8c  impurior  (anguis,  &  folutior  in  glandulis  cutis  cx- 
«ementa  deponat,  qux  fermento  fuo  cum  luccis  per  eadem  loca  iranfeuntibus 
cffervefcunt ,  &  coagulantur ;  five  humor  glandulis  contentus  reftagnet  &  cor- 
iumpatur,ut  in  iis  qui  vitam  agunt  defidcm  ,autqui  foetidis  locis  concludun- 
tur.Hincenimperfpiratio  infenfibilis  impeditafar.guinismallampervertit.  Seu 
^lenique  fermentum  illud  virulentum  contagio  quodam  ab  aliis  infeftis  pro- 
deat,  &  meatibus-cutis  exceptum  ferofumhumoremglanduliscontentum,  ad 
fcrmentefcendum  proclivem  ftatim  pervertat.  Non  aliter  atque  in  cerevifiz 
iloribus  cernimus ,  quorum  pars  vel  minima  novs  &nonduin  fermentata:  infu- 
ia ,  ftatim  eam  fermentat ,  &  acriorem  efficit. 

Rem  vero  itaefte  cum  ex  cutis  fabrica ,  tum  ex  ipfa  nimium  communi  expe- 
xientia  conftat.  Hinc  qui  carne  falfa  ,  aut  fumo  indurata  crebtiijs  vefcuntur , 
.jiuic  incommodo  funt  obnoxii :  quod  acrior  finguis  rccrementa  fua  in  cutem 
«mittar.  Qux  autem  fanguini  &lympha:  aciditatemnimiam,  vel  acrimoniam 
detrahunt,autbenignioremei  texturam,  &  oleoiam  tribuunt ,  ut  fulfur  im- 
primis  ,  &  ejus  pracparata  ,  hzc  vi  quadam  fpecifica  eum  pruritum  fanant.  Prs- 
cipiebat  olimCI.Sylviusutmixtura  cxfulfure,  nitro  ,  &  butyro  recenti  ma- 
jiuum  carpi  &  poplitcsillinerentur.  Quod  a  multis  nonfine  fuo  con\modo  fa- 
^nm  novimus.  Sic  prster  alia  bene  multa,  qux  in  hanc  rem  prarfcribit  Vvil- 
lifiusi ,  illud  eft  facillimum ,  ut  indufium  aqux  fontana:  cum  pulvere  fulfuris 
jincodium,  &  exficcatum  per  aliquotdies  indiiatur.  Sed  de  tacSlus  organo  ha- 
/tenus. 

C  A  P  UT   ii; 

Deguftatu  &  UHhs  organo. 

GtT{iatus  organum  in  papillis  nerveis  qua:  fummam  lingux  fnperficiem 
exaiperant ,  efle  conftitutum ,  ut  vcrifimillimum  arbitramiu-.  Nam  auftus, 
m  ab  Ariftott-lefuitobfcrvatum  ,  eft  quaedam  tadtus  fpecies  ,  &  utriufque  ob- 
iedum  fenfoiio  .idmoveri  dcbet :  tametfi  res  fapida  altius  linguam  fubit ,  quam 
res  tadlilis  mamim  :  illa  quippe  meatus  lingu.-e  penetrat,  Hinc  fubita  fpirituura 
refeftioavini  libamine, &poftlongam  inediam  non  prius  lingua  vini  fpiri- 
tum,  .nut  generofum  liqoorem  attingit ,  quam  novas  in  nobis  vires  experia- 
mur.  Quod  utique  fit  quia  liquor  penetrans  nerveas  papillas  fubit,hincq!w  ad 
nervos  ipfos  pene  in  momento pervadit.  Id  vero  fiet  apertius  cum  pauca  de  liru 
guajftruftura  dixerimus. 

Ac  primum  lingua  mufculus  eft  fibris  innumeris  inftrudtus  qnx  fumma  va- 
«Ctate  difponuntut  ,-  ut  fle^li  inpnjnes  partes  poflit.  Prster  extimam  illius  • 
Tem.lJ.  '  Aaaa 


jpl^  ore  conclufa  non  percipitur :  cum  tamen  neC  aeris  infpiratio ,  nec  ipfa  nai 
lium  apertio  elTent  ad  odorum  perceptionem  ncceflariz ,  u  fenfus  ipfe  in  cere- 
bro  ellet  collocatus.  Nam  odores  per  apertum  palati  meacum  ,  qui  in  nares  pa- 
tec  «qua  facilirace  ad  cos  proceffus,  qui  vulgo  nervi  olfaftorii  vocitantur^ 
redacontenderent,  Idquemaximefios  cribriforme  ad  radices  nariu  pofitum, 
cuique  proceflus  illi  incumbunt ,  multis  foraminibns,  ut  vulgo  creditur,  fit  ita 
pertufum  ut  aeri  &  odoribus  aditus,  &  excrementis  cerebri  pateat  exitus.  Et 
lamen  rem  ipfamacrius  intuentibus  eft  manifeftum  ,  os  illud  fibris  ab  utraquc 
meninge  oriundis  ,  &  nervulis  a  quinto  pari  imo  a  nervis  olfadoriis  ,  &  utro- 
que  procelfu  mammillari  prognatis  fic  occludi ,  ut  nullum  vel  fubtili  admo- 
dum  &  penetranti  liquori  tranfitum  pra:beat,  Ea:  autem  fibrae  durx  matris  tan- 
quam  funiculi ,  uti  &  nervorum  rami  in  tenuem  narium  membranam  definunc 
Unde  hanc  tunicam  non  vulgari  tantum,fed  peculiari  quodam  fenfu  inftru6bm 
fuiire  ,  qui  alius  ab  olfaftu  elfe  non  poteft  ,  hinc  colligitur  ,  quod  eam  toc 
fibris  €x  utroque  cerebri  involucro  manantibus ,  per  flexuofa  offiis  cribrifor- 
mis  foraminula  delatis  natura  confperferit,  ac  tam  foilicite  vel  c  pofticacere- 
bripartealias  nervorumpropagines  per  tot  anfracSkus  devios  in  eandem  tuni- 
cam  deduxerit. 

Hanc  porro  membranam  narium  interiorem  efle  proprium  o!fa(3:us  orga- 
num  ex  mirabili  illius  cextura  publice  nobis  oftendit  infiCTnis  Anatomicus  Sc 
Philofoplius  Vernzus.  i"  Narium  cava  lamelliscartilaginolis  autolfeis,  qux  in 
plures  alias  ,  tanquam  in  totidem  folia  diducuntur,dirtinfta  apparent ,  atque 
eacIamellacadradicesnariumpofitaEfuntmimerofiores,  fed  anguftiores  ,  &  ofli 
cribrofoomnesadharrefcunt :  adeo  utficis  fit  verifimile  os  cribrofum  ex  earum 
lame!Iarum  extten^scoaluifte,  &  foraminula  quibus  pertufum  cernitur,  nihil 
cfle  prxter  lamellarum  incervalla. 

1'  Intetior  membrana  omnes  lamellarum  anfradtuSj&receftiis  obducit:fic- 
que  mirabili  natnrce  artificio  tenuidima:  i'lius  tela: ,  quod  genuinum  eft  olfadus 
organum,^uperficies  intraanguftum  fpatiumadeo  extenditur:  eaque  luci  ex- 
pofita  infinitis  pene  velut  radiis ,  nervulis  nimirum  ,  venuliN  &  arteriolis  di- 
ftinfta  appatci:  ita  ut  prxcipuo  cuidam  ufiii  cieftinata  videatur.  Neque  obaliam 
caufam  lic  eftexplicata,  &  amplanifiuchalitusodoriferus  qui  fitis  eft  debilis, 
plures  illius  mcmbrana:partes  afFiciat  ;in  his  hxreat,  &  nervorum  fibras  percu- 
tiat,  Hinc  lamells  carcilaginofa:  funt  numerofiores  in  animantibus  qui  exqui- 
ficofunt  olfidlu  :  ut  incar.evenatico;  in  homine  vero  cujus  olfaduseft  obtu- 
fior,  paucx  admodum  iunr.  Rem  vero  ipfam  longe  accuratiiis  paucis  abhinc 
mendbus  in  Academia  cxhibuic  vir  lauditus.  ^c  primum  nervi  olfaftorii  ori- 
"inemaftriatis  ■crebricorporibuscx  fibra  qtindammedullari  deduxir  :  ha:c  fi- 
bra circa nervorum  opticorum  congrt iTum  infl.xa,  fui  copiam  facit ,  &  in  ma- 
iorem  augecur  molem  :  uti  videre  eftin  tabella.undecinia  traftatils  de  audiius 
organo  quem  •  uper  emifit  in  puMicum. 

1°"  'etviolfadtoriiinbrutiscavi,  in  hominc  folidi,in  procefTus  mammillares 
dcfi'iunt,&  fibras  emittunt,  quxos  ctibriforme  pt'netrant,  eo  quo  diximua 
modo. 
3=^  Inhomino  os  cribrofumeft  tenuis  lamina  innumeris  tubulis  peitufa.  Hsc 


I^ARS  TERTIA.  .  .         Sp 

qii3  partecerebmm  fpeftnt ,  apophyfimaut  lamcUam ereAam emittit,quat  cri- 
ftagalli ,  ob  fimilitudinem  dici  folct.  Qua  vero  parte  nafumrefpicit ,  in  aliam 
quoque  apophyfim  definit,  quac  vomer  nominatui;  Sunt  alix  lamell»  oITeaB 
cum  olTe  cribrofo  continuatx  qus  os  efficiunt  ipongiofum. 

In  naribus  demum  funt  dus  lamells  oifea: ,  quarum  prima  &  inferior  offia 
jnaxillaris  interno  lateri  conneditur ;  eaque  latum  velut  uncum  efficit ,  quo  fi- 
jiusmaxillx  foramini  infigitur.  Superior  lamella  c  cribrofo  ofTe  cui  continua 
cft,  fufpenfa ,  h.  parte  pofteriore  divifaduas  laminulas  creat ,  inter  quas  &  os 
illudquodplanumvocitant ,  quodque  intenorem  &lateralemoculiorbiracpar- 
tem  conftituit ,  plurima  funt  oflea  foliola ,  qux  plures  condunt  cellulas  fic  effi- 
ibasutexaliisinaliaspateat  aditus.  Hx  lamellacab  olfecribrofo  profeibeuna 
cum  cellulis  jnteriore  tunica  nafi  veftiuntur. 

Quorfum  autem  tam  exquifitus  in  ea  parte  fenfus ,  aut  membrans  textura 
lam  peculiaris ,  nifi  huic  ufus  quoque  fit  peculiaris  a  natura  tributus  ;  Hinc  in 
diftillatione  aut  coryza ,  cum  hxc  lunicanimio  humore  madet ,  olfaftus  peni- 
tus  obrunditur, 

Jam  vero  id  dubium  minime  videtur,  diftillationes  capitis  non  tam  a  cerebro, 
quam  aglandulis  male  affeftis  proficifci  :  atque  id  optimecaucum  eft  anacura, 
ne  coUuvies  ferofa  in  cerebrum  uique  peneiret.  Nam  in  oculis  ,  &r  naribus  ipfw 
infinitacfuntglandulx,  qux  ferofum  humorem  fecernunt.  Poftquam  enim  hic 
aurium  cavitates ,  oculos,  narcs,  fauces  irrigavic,  ex  aunbusperaquac-duftum, 
ex  oculisper  punfta  lacrymalia  innares,  hincparcim  per  ingentem  hiacum  in 
fauces ,  partim  per  anguftum  fretum  in  oris  cavitatem ,  tum  per  cefophagum  iii 
ventriculum&inteftina  ,  tumfortcinvafafanguinea  per  chyli  &  lymphxdu- 
^us  fuum  circuitum  abfolvit.  Cum  autem  quantitate ,  aut  qualitate  is  humoc 
pcccaverit ,  tum  morbi  &  catharri  imprimis  oriuntiu-.  Sunt  autem  glandulac  ve- 
lut  cribra  quibus  ferum  a  fanguinc  fecernitur.  Sed  de  his  fxpe  dicendum  eft. 

CAPUT   IV. 

De  auditu  &  lllius  organt- 

AUditiisorganumin  tres  partes  diftinftum  videtur.  Prima  auriculam  ipfant 
cum  antro  exteriori ,  &  tympanocompleftitur.  In  fecunda  cft  antrum 
quoddam  interius  cum  duplici  aut  triplici  oftiolo.  Tertia  denique  ex  duplici  ve- 
lutcochlea,  cumduobus  nervi  auditorii  ramis  compingitur. 

Auricula  ex  lato  in  arftius  fpatium  fenfim  contradla  eft  ,  quo  plus  aeris  pei- 
cuffi  ,  &  velut  undulantis  excipiat.  Eft  enim  inft.it  cornu,aut  coni  quem  fiirda- 
ftri  fblent  auribus  admovere,  ut  tremulum  aeris  motum  colligat.  Unde 
quibus  auresrefefti  fuerunt ,  ii  quidem  obtufiore  funt  auditu  ,  tc  brut.i  fo!ent 
auriculaseoconvertere,  unde  fonus  proficifcicur-  Auris  carcilago  in  variosfie- 
xus  comorta  definit  in  eam  cavitatem,  qua:  concha  voci tatut ,  qiiod  linwcis  co- 
chleam  refernt.  Subftantia  illius  cft  cartilaginea ,  ne  fi  mollior  e(Tct ,  (onos 
frangere:t  potius  quam  admicterct.  Per  variosflexus  &anfr3taus  in  fpecum  an- 
tcrioremdefinit:  cujus  foramen  firma  membrana ,  quam  tympanuni  vocant, 
Jgbdacitur.  Anfracluofs  illac  fpits  tympanum  ab  extetnis  injuriis  rutum  praj, 

Aaaa  iij 


558  PHYSIC^     ^ 

bent  :  cui  rei  qnoquealia  ratione  a  natura  provifum  eft  ,  3um  illas  anguftiaj 
biliofo  exiremento  ,  quod  exfudat  ab  arteriolis  munivit.  Hujus  enim  velut 
amurc^glutinofj  fubft.intia,  fi  quz  forte  ,  ut  interdum  evenit,  irrepantani- 
malcula  ,  omni  arcet  ingrelVu.  Eft  in  hoc  mcatu  auditorio  caro  qusdam  glandu- 
lo!a ,  qu^  inter  cucem  &  cartilngincm  delitefcit ,  ex  qua  flavum  illud  excre- 
mentum  fecernitur.  Nam  ex  ons ,  imo  &  oculorum  glanduhs  non  diflimili? 
quandoque  fuccus  cerx  proximus  concrefcic.  Hinc  etiam  aquofac  interdum  ex- 
creciones  citra  ullam  auditus  Isfioncm  per  aures  erumpunt :  qua:  vix  aHunde 
oriuntur  quam  ex  iis  glanduhs :  cum  tympanum  illifo  auditu  penetrare  vix 
poffint :  nec  raro  evenic  ut  dudlu  lymphatico,  qui  ab  aunbus  ad  nares  conten- 
<iit,  obftruclo,  humor  inauris  interiora  exundet. 

Pars  anterior  hujus  meatiSs  eft  cartilaginea  ,  quae  in  ofTeam  fubftantiam  defi- 
nic.  Cartilago  illa  parcem  inferiorem  duftiis  ,  aut  meatus  auditorii  efficic ,  ut 
pars  fuperior  fimphci  pelle  tegitur,  qux  flavis  glanduhs  cum  vafis  excretoriis 
confperfacernitur.  Huic  dudtus  olfeus  quafi  ofils  temporum  nppendixquxdam 
anneditur ,  in  cujus  extrcmo  eft  tympani  membrana,  Hxc  utique  dihgencer  ut 
c.-Eteras  auditus  organi  partes  defcribic  Vernxus  ,  qui  iUud  quoque  admonet, 
hunc  dudum  offcumin  adultis,^.  aut6.hneis  longum,in  foetu  membranam  ad- 
huc  effe  duriorem. 

Ubi  fonus  per  tot  anfraAus  varie  reflexus ,  Sc  quafi  in  cuba  auftus  eft ,  tym- 
panum  ipfius  percellit :  idque  nihil  eft  nifi  membrana  ofTco  circulo  annexa ;  ea- 
que  fortcinftarpupillac  tenditur  aut  relaxatur,  ut  fonus  debilior  eft  aut  vehe- 
mentior.  Hocc  membrana  eft  tenuis ,  ficca  ,  perfpicua  ,  ac  omnino  videcur  ac- 
commod.ita  ut  tremulum  aeris  motum  interioribus  partibus  communicet.  In 
foEcu  &  recens  nacis  infancibus  confpicuus  eft  annulus  in  ipfo  tympani  aditH,qui 
ab  ipfo  temporum ofte  facilcdivellitur.  Huic  membrana  tympani  ficiUigatur, 
ut  in  fuperiore  parte  interruptus  appareat,  ut  in  aduhis  ;  atque  in  ea  parte 
membranaduftus  olTei  parti  extremi  adhirefcit.  Extremus  hujus  annuli  lim- 
busincifuseft,  ubi  mcmbrana  tympaniannuloiUigatur.  Cuminfansad  tertium 
pervenit  annum  ,  annulus  ab  oltetemporum  divelH  amplius  nonpoteft. 

In  huncquoqueufum  tria  ofTicula  miro  artificio  funt  ab  Auchore  natura:  fa- 
bricatn,  malleolus  nimirnm  ,incus  &ftapes,  quorum  ftru£buram  non  poffiimus 
hoc  lo:o ,  ut  pnr  eiret ,  dcfcribere.  Hcec  ita  intcr  fe  liberis  articulationibus  funt 
connexa,  ut  tympanum  tenfiusautlnxius  ,  ut  cx  ufu  fuerit,  efficiant.  Quare 
omnistympaniftrudurainhoc  videtur  comparata,  utobjedum  fenforio  pr.T- 
pnret :  non  alicer  atque  exteriores  oculi  membrana:  Sc  humores  radios  lucis  fic 
frangunt,  ucrecinae,  feu  visusorganoaptentur.  In  nonnullis  experimurfurda- 
ftris,quodincampanili,auc  in  magnoftrepitu  incerrogaciapterefpondeant;  ni- 
hil  vero  auditu  percipiant,  ubi  ftrepitus  defierit.  Nempe  iniis  laxioreft  tym- 
pani  membranula ,  qux  validiore  aeris  mocu  concufla ,  &  tenfa  fuo  munerede- 
fungitnr. 

Zi  Tympnni  membranam  aliud  antrum  excipit  ,quod  ingenito  aere  ,  utVete- 
res  crcdidere,  plenum  eft.  Hincduplici  oftiolo,  3utm:-acu  inftruitur.  Unusex 
iis  meatibus  in  palntum  ipfum  patet ,  ut  novum  ex  ea  parte  aercm ,  cum  opus 
eft ,  excipiat.  Hinc  furdos  vidcmus  ,  qui  dent^bus  teftudinis  fummum  ftringen- 
tes,  fonum  ipfum  percipiunt.  Iniis  quippe  vitiato  auris  tympano  fonus  pet  hunc 


PARS  TERTIA.  „^ 

meatumfubit,  autcme  aeris  fremitus  per  offa  continuata  adintlmwmauditus 
organum  permanat.  Unde  funt  quidam  futdaftri  cjui  melius  audiunt  ,  cum  fo. 
nus  partem  capitis  fummam  ferit. 

lUud  in  primacditione  circa  tympani  cavitatem  ex  Vernai  obfervationibus» 
anobisadnotatum  fuerat,  tympani  fpecum  tenui  membrana  innumeris  vafls 
confperfa  obduci.  Hanc  cavitatemin  homine  eireanguftiorem,in  pleriiqueani- 
malibus  ampliorcm  in  vulpe ,  cane  ,  &  in  plerifque  aliis  terfim  elfe  ,  icvera 
tenuiolfe  comprehenfam  ;  in  ove  &  vitulo  magis  elTe  fpongiofam  ;  ac  fere  in- 
ftarpumicis ,  foraminulis&  rimis  afperam.  Hxcutique  &  alia  dihgentiiis  ex- 
plicata  mox  adjicientur.  In  extremo  hujiis  fpecus  pariete  aliud  eft  foramente- 
nui  membrana  obduftum  ,  quod  feneftram  ovalem  vocant :  per  hanc  motus 
aeris  in  antro  percuffi  ad  fcnforium  ipfumpenetrat,  atque  ex  duplici  membra- 
na  &  antro  fit  quafi  vulgare  tympanum. 

}o  Pars  organi  prxcipua  poft  feneftram  pofita  hbyrinthus  vulgo  nominatur. 
Is  quidem  in  quodam  offis  petrofi  recelfu  miro  artificio  in  fpiras  contortus ,  co- 
chleajauthmacisformamexprimit.  Ramus  paris  feptimi  mDlIior,quique  extr» 
cranium  non  egreditur,  necdura  meninge  involvitur,  in  duos  iterum  ramos 
divifus  ibi  cernitur,  quorum  alter  cochlea:  quae  cerebro  vicinicr  eft  ,  inferitur; 
alterjuxtautriufquecochleaccommiffuram,  in  tenues  fibrillas  definit  :  cx  qui- 
bus  velut  membranula  quacdam  texitur.  Hoc  enim  artificio  in  cujufque  fcnsiis 
organo  natura  utitur ,  dum  illud  quantum  poteft  explicat  &  evolvit ,  ut  fenfatio 
fit  vcgetior :  quemadmodum  in  olfadus  organo  jam  fuit  obfervatum.  Sic  plu- 
res  fibrx  nervofae  &  tendines  tum  in  cutem  ad  tadus  organum ,  tum  in  cxtcrio» 
rem  lingua:  fuperficiem,  in  papillas  mammillares ,  faporibus  d  judicandis  de- 
finunt.  Sicnervusopticusin  retinam,ut  vulgocreditur-,  fic  deniqueneryus  au- 
ditorius  ubi  ad  bafim  cochlex  aut  limacis  pervenit ,  in  fibras  innumeras  Ipargi- 
tur  ,  &  omnes  hujus  cochleac  receirus  penetrar. 

Jam  vero  quid  caufa:  fit  cur  ad  infolitum  ftrepitum  palpebras  attollamus  ;  cuc 
exccptumfonumftatim  voceimitemur,  ex  iisquaede  cerebri  &  cerebelli  ftru- 
ftura,  necnon  de  nervorum  origine  diximus  ,  conjicere  utcunque  pofiumus, 
Nam  cerebri  &  cerebelli  fic  diftindla  funt  muncra ,  ut  in  cerebro  fit  communi» 
fenfus ,  memoria:  item ,  8c  imaginationis  fedes :  contra  cerebellum  cum  przcor- 
diis  &  vifceribus  ardliori  neceditudine  conjungitur  ,  &ex  eo  fuam  ducunt  ori- 
ginem  nervi  qui  certos ,  &  a  natura  deftinatos  motus  cxequuntur.  Hujus  ge- 
neris ,  utnonnullis  videtur ,  eft  nervus  illeauditorius ,  quem  duriorem  effe  dixi- 
mus :  qui  cum  in  varios  tribuatur  ramos ,  ex  iis  unus  in  auris  mufculos  tum 
exteriores  ,  tuminteriores  fpargitur.  Hinc  fitutanimantes  adinfolitum  fonum 
aures  erigant,  palpebras  attoIlant,&  vocem  quandoque  incondinm  emittrnt. 
In  nobis  vero  typus  foni  in  cerebello  primum,tum  in  communi  fcnforio  exce- 
ptus  commeata  nervi  auditorii  ramo  in  quinti  paris  ramum  qui  in  vocis  organa 
diflPandirui'.  Hincfpiritus  qui  a  cerebro  in  hos  nervos  manant,mufculos  qui  vo- 
ci  ferviunt,  ita  difponunt ,  ut  vocis  in  cere^ro  formats  impr-  irioni  rclpon- 
deinc ,  &  vocem  reddantconfimilem.  Atque  ob  eandem  pene  r.itionem  fecu.tv. 
dum  oar  vertebrale  ,  cnjus  ramus  ad  exteriorem  aurem  excurrit ,  id  efficit ,  ut 
ad  miaimum  ftrepitum  ftacimcaput  &ccorpus  c6  conYcrtamus,unde  fonuspro-. 
fiCifcitur. 


j6o  VUYSICM 

Ex  quoli^c  primv\m  edidimus  prodierunt  in  luccm  tentamina  Clarifn  &  Do£L 
Viri  D.  Perrmlt ,  qui  in  (ecundi  voluminis  parte  leriia  organum  auditus  prae- 
ter  csteros  qui  hoc  argumencum  pertra^arunt ,  accurate  &  dilucide  cxplicat, 
gc  iconibus  exprimit. 

Ac  pnmvli-n  quidem  ut  fummatim  partes  omnes  hujus  organi  retexamus ,  ejus 
duae  funtpartes  pra»cipux  ,  aurisnimirum  exterior,  &  interior.  Illius  in  plerif- 
queanimantibusduarquoque  funt  partes,  unaqus  foris  extra  caput  eminei , 
&  ea  qux  intus  recondita  dudtum  ,  vel  foramen  auriculac  efEcit,quique  lotam 
auris  ftruduram  in  avibus  ,  rcptilibus  5c  pifcibus  plurimis ,  in  talpa  quoque  & 
ronnullis  terrenis  animantibus  cfficit. 

Foramen  auriculac  interius  in  ofle  temporum  petforato  reconditur ;  pelle  ob- 
ducitur  plerumque  fudore  madida ,  quique  in  vifcofum  &  crafTum  recremen- 
lum  degenerat.  lUud  ,  ut  diximus  ,  glandulapellismiliarcs,  feugranis  miliinon 
diffimiles ,  quxque  in  torius  corporis  pellc  funt  confpicua: ,  efFundunt.  Hoc  fo- 
ramen  in  avibus ,  pnucis  exceptis ,  plumulae  tegunt ;  in  teftudine  pelle  obduci- 
rur.  In  homine  du6tus  auricula:  cartilagineus  in  foramen  offi  temporum  incifum 
definit.  Quod  utique  foramen  circuloofteo  tanqu.im  prominulo  margine  cingi- 
tur :  nec  tamen  integer  circulusabfolvitur  ;  fed  ex  parte  pofteriore  hiat.  An- 
nulus  illeinadultis  ab  oire  temporum  divelli  nequit :  cum  in  fottuos  diftinilum 
efEceret. 

Auris  interior  qua:que  cranio  continctur,  in  omni  fere  animali  iifdem  pene 
partibus  conftat ,  duplici  nimirum  cavitate,  quacmembranisutrimque  condu- 
ditur ,  tribus  officuHs ,  nervo  duplici,  molU  nimirum  ,  &  duro,  aqua:-du6tu  qui 
in  palatum  definit ,  &  mufculo.  Verum  eaj  partes  paulo  diligentiiis  funt  excu- 
tiendx. 

Ac  prior  quidem  tympani  membrana ,  ut  diftum  cft ,  tenuis,f]rma  ,  &  dia-  ■ 
phana ,  ovaUs  pene  figur.x  &  pars  illius  membrans  media  a  malleolo  intus  ad- 
dufta  nonnihil  protuberat.  In  talpis  eftampHorquam  in  aliis  animantibus  jin 
teftudine  p.<rsilliusmembranx  media  eft  cartilaginea. 

Huic  membranxalia:duiminotes,  &  quafi  feneftra»  opponuntur ,  quarum 
una  rotundcE ,  altcra  ovalis  eft  fTgurac  j  exque  in  ofte  temporum  duo  forami- 
na  occludunt.  In  homine  ucraque  membranula  in  fumma  cavitatis  parte  eft  col- 
locata  ;  ovalis  paulo  eft  fublimior  ,  &  m:ijor,  contra  atque  in  beftiis.  Hxc  duo 
foramina  inomnibus  animantibus  regularem  nafta  funt  figuram.  Non  eadem 
eft  ratio  xquxdudus ,  qui  ex  ea  cavitate  in  palatum  patet :  hujus  enim  in  va- 
riis  animalium  generibus  diverfa  eft  conformatio.  In  homine  tubus  fft  ex  mem- 
brana  cartilaginofT  compofitus :  qui  in  palatum  definit  prope  uvulam  ,  vulgo 
la  luette ,  non  procul  ab  iis  mearibus  per  quos  fpiritus  a  pulmonibus  per  nares 
exprimitur.  AquxJudtus  nomcnaccepit  ,non  quod  ullum  humoremab  ea  ca- 
vitate  in  os  cfhmdat ,  quanquam  id  interdum  accidere  non  negjvcrim  :  fed  quia 
ut  diximus ,  inftar  canalis  excavauir :  nulla  (  ut  falfo  creditum.  eft ,)  valvula  in- 
ftruftns.  Hic  aquxduftus  cx  parte  ollci  s  eft  ,  vx  obfervat  D.  ^u  f^erney  ,  qua 
exit  e  tympano,  tum  cartilagineis  eft  &  membranofus :  in  fcetu  tocus  eft  mem- 
branofus,  qui  mulro  latior  eft  quam  oflcus  ;  ubi  definit  in  cr-.  fcentis  lunx 
moJum  ,  fic  cft  difpofitus  ut  acr  pet  nares  du(^us  facilg fubiie  poffit ,  non  itcm 
h  quem  csfpiiando  ducimus. 

Cavitaj 


I 


PAR5   TERTIA.  5ifi 

'Cavltas  vero  ipfa,  quac  aut  tympani  concameratio  ,  aut  concha  vocitatur, 
non  eandem  in  omnibus  animantibus  formam  (ortita  eft.  In  homine,fimiaj  bo- 
ve  hxc  lpeci'.s  auris  intcrioris  ex  aliis  velut  fpeluncis  coalefcit,  qux  admodum 
irregu'ares ,  &  cavernofx  ex  infinitis  cavernulis  inftar  fpongis  conflantur.  In 
aliis  uc  in  lupo  ,  &  equo  hxc  fpekmca  pene  rotunda  eft ,  fed  ob  varias  ofliculo- 
rum  appendices,  autacutas,  auc  planas  alperior  videtur.  In  leone ,  c^ne  ,  fcle  , 
ove  hxc  cavicas  concham  magis  refert :  unde  &  hoc  nomen  in  omnibus  anima- 
Jibus  accepit :  eft  enim  cochles,  aut  limacis  conchx  non  difiimilis,  cequabilis, 
terfa ,  tenuis ,  &  ampla. 

In  eadem  cavitate,aut  fpeca  tria  fnnt  odlcula  adeo  pervagata,maIIens,i,2,^tWtf 
/,f.i.f^^.4.incus,ftapes:horum  maximuseft  malleuSjCujus  caputrotundn&am- 
plu  cum  incude  3,4  fic  coiineftitur,ut  libere  moveri  poffit.jlncudis  crus  alterum 
cum  ftapede  5,6  ftapes  bafi  fua  foramen  ovale  (eu  aditum  ad  labyrinthcm  ,  quae 
eftintima  auriscavitas  occludit  :  atquein  viviparis  ,  qua:  fcilicet  fcecus  vivos 
pariunt ,  h^c  o(Ta  inveniunuir.  Namin  oviparis&  maximein  avibus  unum  uc 
plurimum,  quod  ad  malleum  referri  poteft  ,  occnrrit. 

Hxc  odicula  fibi  mutuo  articulata  odi  temporum  per  crus  alterum  incudis ,  & 
ftapedemcohasrent,  mallti  interjedu  membranx  tympani  congIutiuantur:pe3 
ftapedis  foraminis  ovalis  periphtrise  inhxrefcit. 

Eaquoque  oflicula  mufculi  ope  moventur.  Hic  in  bratis  carnofior  eft  &  ro_ 
tundior ,  oblongior  in  homine ;  a  parte  fumma  cavitacis  originem  capit,  & bre. 
vi  tendine  apophyfi  maliei  non  procul  ab  illius  capite  infcritur :  contradtus  mal_ 
lei  caput,  &c  cympani  membranam  incus  adducit,  &  diftcndit  ;  eo  celFante 
membrana  relaxatur ;  tumque  officula  fimul  aiticulata  ,  Sc  ligaminis  ope  mu_ 
tuo  devindta  un^i  cum  tympani  membrana ,  vi  quadani  elaftica  mufculi  antago- 
niftx  vices  obeunt.  Sed  duos  elTe  mallei  mufculos  mox  dicetur,  ■ 

Illud  non  omittendum  ,  malleum  &  incudem  elfe  olla  folidiffima  ,  non  iteni 
ftapedem  :  officulum  enim  eft  magis  fpongiofum.  Addit  illud  qucque  D.  di* 
Verney  hxc  officula ,  ea  membranula  qux  olTa  quxque  folet  involvcre,  omni- 
no  deftitui ,  nec  cartilaginis  interpofitu  ,  fed  ligamentorum  ope  inter  fe  conne- 
fti ,  &  articulari.  Idque  fortcfica  natiura  provilumfuit  ut  agitatio  aeris  per  illa 
officula  duriora  faciliusperferaturad  partem  incimam  organi.  Hinc  mallei  ve- 
lut  manubrium  mcmbran^  tvmpani  fecundum  illius  longitudinem  illigatur:' 
adeo  utea  concutinequeatcicraofficulorumcommotionem.  Hinc  duplici  mu- 
fculopars  illa  malleoH  veladducicur,ci!m  membtana  intus  propellitur,vel  laxa-' 
turcum  membrana  fit  planior.  Qua  ratione  interior  mufculusdiftendat  tvmpa- 
nim  mbranam,  exterior  laxioremefficiat,  ingenioie  cxplicat-  Ramulus  deni- 
que  qiiinti  paris  membranx  tympani  partem  pofteriorem  percurrit ,  qui  non  eft 
nnifculi  tendo,  ut  vulgo  creditur ,  fed  nervulus  ille  foluseft,  qui  in  mufculos 
officulorum,  &:  in  fpccum  interiorem  tympani  diffiindatur. 

Illudexplicatudifficiliusquaratione  duo  malleoli  mnfculi  membranam  tvm- 
pani  aut  Lixcnt,  aut  remittant  penes  varias  fonorum  differentias  :  ut  pupilla 
oculiampliatur,  autarftatur ,  ut  lux  fortior  eft,  aut  debilior.  Id  utique  fatis' 
apte  videturexpli  ^.xsYcxnxus.vide  fi^n^-cm  fecnndam.  A  eft  caput  malleoli, 
crus  ejus  aut  bnchium  B ,  tympani  membranx  affixum.  C  eft  ejus  cxccrior  mu_ 
fculus  qui  prope  D  infedcur.  Cum itaque  is  vim fuam  exetic  aut  contrahiturjCrui' 
Tom.  II.  B  b  b  b 


5-^1  PHYSIC^ 

malleoU  B  extrorfum  trahitur ;  caputenim  malleoli  A  cavitatis  parti  G  inniti- 
tur.  Sed  ubi  ille  mufculus  cum  interioro  F  E,  qui  prope  F  inflcftitur,  uc  is  fub 
exteriore  inleratur,  tumextrenuimmalicoliB  inttorfum  trahiturjexternus  ve- 
ro  mufculus  caput  mallcoli  A aut  jundim  trahit,  aut  in  eodem  fitu  retinet :  tum 
cnim  caput  non  adeo  tenacitcr  verfus  H  adha:refcit,  quam  prope  G-  Sed  quo- 
cunque  id  modo  fiat ,  id  vevifimillimum  vidctur  alterum  ex  iis  mufculis  malleo- 
lummtus  adducere,  &  membranam  tendere,  ut  alter  relaxat ,  &  complanatam 
efficit. 

Atque  hx  funt  prioris  velut  fpelunc:^  partes  prxcipus ,  qux  in  variis  quidem 
animantibus  funt  diverfe.  Id  vero  omnibus  pene  commune  eft  ut  ea  cavitas 
mcmbrana  tenui  &diaphana  veftiatur:  hxciniiscavitatibus,qux  cochlexfor- 
m.im  referunt,  magis  eft  confpicua,  &  videtur  elfe  qnxdam  ipfius  tympnni 
produdio.  Omnibus  id  quoque  commune  eft,  utquatuor  velut  exitus  habcat; 
primus  &  maximus  tympani  membrana  dauditur.  Siint  itidem  dux  feneftri , 
quibusadtcrtiam  &intimamfpeluncam  patetaditus.  Eft  denique  via  quxdam 
ad  palatum  qux  aquxduftus  nominatur  ;  ilque  iri  pleriique  animantibus  non 
aliud  eft  quam  rima  quxdam ,  aut  hiatus  qui  inter  duo,quibus  hxc  cavitas  com- 
pingitur ,  olI>i  intercedit. 

Spelunca  denique  auris  intima,  quam  labyrinthi  aut  cochlex  nomine  infi- 
gniunt,  variis  quoque  &  cavitatibus  &  dudtibusconftat.  Eaque  in  varias  partes 
a  viro  ClarilH  dividitur  in  primam,  qux  rotundx  quodammodo  eft  figurx,  & 
in  quam  reliqux  definunt ,  eam  veftibulum  vocac :  ex  quatuor  reliquis  du£ti- 
bus  tres  ferein  femicirculos  inflcdiitur.  Itaque  A  eft  portio  veftibuli  inferior,B 
canalis  fuperior ,  C  inferior  ,  D  medius.  I  eft  aditus  aut  orificium  fuperio- 
ris,  z  prioraditus  canalis  autfemicirculi  qui  medium  locum  obtinet ,  j  aditui 
canalis  inferioris.4.  alterum  orificium  medii  canaliSjj  aditus  aut  orificium  primi 
8c  ultimi  canalis.  6  &cy  funt  foramina  ,  quibus  rami  nervi  audicorii  &  mollio- 
ris  eos  canales aut  femicirculos  fubeunt:quoJ  in  tabula  expreflic  Vernxus,ut  iri 
fig.  5.  cernerecft.  Qtiinque  adeo  funt  exitus  horum  duftuum ,  qui  cum  duabus 
feneftris  jundlifeptem  efficiunt,  quibus  veftibulum  cum  du(5tibus  labyrinthi, 
&prioris  auris  cavitati  communicar. 

Cochleacft  pars  intima  hujus  fpecus ;  cuius  du(fVus  in  fui  exordio  latior  fcn- 
fimcontrahicur ,  &infpirxmodumcontorquecur.  In  mcdio  quidam  vclut  cli- 
macis  fcapus,  le myan d'ttti efcalier ,  c(\:  exca.ym\s ,  c\iu  nervum  auditorium  ex- 
cipit ;  hincmembranaoirea  &  tenuisadmodam  ,  ac  fltxibiliscxoritur,  qux  uc 
dudus  ipfc  in  cochlex  modumconrorquctur.  Hxc  fibris  a  ntrvo  oriundis  iai- 
tcrtcxtaeft  foifiian  auJicus  ipfiusorganum. 

Qnx  quidcm  ex  figura  quam  D.  Perraith  dclineavic ,  ficnt  apertiora.  A  A  eft 
tubus  aiit  duftus  fpiralis  ipfius  cochlcx  ,  aut  limacis ,  D  E  eft  labyrinthi  vcfti- 
bulumcuni  oftiolis ,  autduftaum  fcmicircnlarium  initiis ,  BB  cft  membrana 
fpiralis,  audicus  forcc  organum.  Hxc  uciquv-  labyrinchi  pars  in  cochlex  mo  tum 
contortainavibus&  plcnfqneaniim^ibusnon  occurnt  Una  cft  in  avibns  fpe- 
cusaut  cavitasveftibulo  labyrinthinon  diilimilis,  ubi  prxcer  tres  dudtus  le- 
micirculares,  quartus  eft  in  recelFu  vclut  rcdlns  &  facculus  omni  exicu  d^.fticu- 
ru*.  Id  vero  eft  fatis  verifimile ,  membranam  qax  hunc  facculum  aut  cxcum  diK 


PARS  TERTIA.  5^3 

ftnm  fuccinglt,  proximum  efTe  auditus  orgahnm  :  nam  aeris  commotionem  per- 
fediori  modocxcipit,  quam  membrani  quae  canales  inftar  femicirculorum  in- 
flexos  obdccic :  quod  ii  dudhis  ex  utraque  parce  aperri  liberum  aeri  exicum 
praebeanc ,  nec  membranaquas  illorum  interiores  partes  cegic,  aeris  impreflio- 
nem  tamcommodepoditexcipere  ,  ut  facilc  commoveacur. 

Inpifcibus  nec  cympanum  ,  neco{Iicula,neccochlea:  auc  limacis  dudhis  de- 
prehendi  adhucpocuere  :  in  plerifque  ne  externnm  quidcm  foramen  apparet, 
perquod  acris  commociolubeac  :  tres  dudVus  labyrinchi  fcmicirculares  ,  uc  in 
avibus  incerdum  cernuntur  ,  in  nonnuUis  duo  functancummodo. 

In  intimaauris  cavicace ,  qu£E  labyrinthus  vocicacur,  eft  aer  iile  infirus :  nam 
hunc  immorum  clfe  oporcec ,  nec  cum  excerno  nere  communicare.  Qui  vero 
priore  fpecu  continetur ,  in  jngi  fluxu  pofitns  eft ,  &  pcr  aqnrE-dudlum  cum  eo 
quem  infpiramus ,  communicac;  fed  de  anditus  organo  cancum.  Ulud  icaque 
non  abhorrec  a  verilimili  praecipnum  auditus  organum  in  labyrintho  ,  &  vefti. 
bulo  elfe  collocacum.Spiralis  enim  lamella  qnx  hnjus  fpecus  eft  pars  pncipua, 
dura  cft ,  fragilis  ,  cenuis,  ficca  :  unde  &  cremulum  mocum  facile  excipit.  Dcin- 
de  ramus  acouftici  nervi  cum  ad  bafim  limacis  aut  cochlea;  pervenit ,  in  varios 
abicramulos ,  &  in  omnes  hujus  lamina:  anfraftus  fpargicur  Neque  ea  olTeo 
canali  in  fpiram  conrorco  immergicur ,  fed  fcapo  dimacis  ex  una  parte  infi- 
xa ,  cx  altera  tenui  membranuL-e  agglutinata  quodammodo  penfilis  &  tenfa 
quamfacile  concufTiaeris  fremitum  excipit:  necfcre  alia  eft  ratio  veftibuii  & 
trium  canalium  tatio.  Nam  hidudus  in  avibus  &  pifcibus  infnnt ,  non  item 
lamina  fpiralis. 

Du£  quoque  auditorii  nervi  propagines  veftibuli  cavum  fubeunt,  in  tenuia 
veluc  ftamina  &  membranulas  cxplicat^  duftuum  interiora  obduaint.  Ac  de- 
mum  hi  femicirculi  per  fubftantiam  raram  &  fpongiofam  ofli  petrofo  adh^Erent, 
ut  facilc  ii  commoveti  queant. 

C  A  P  U  T    V. 

De  vifu  &  iUiusorgatie. 

MUlcacirca  visusorganum  fpeciilatione  digna  occurrnnt.  Ac  primo  ocu- 
lus  palpebris  tanquam  velis  obducitur,  quarum  fuperior  f^pe  niiStitat, 
ut  hnmore  fuo  globnm  ocnli  idcntidem  perfundat ,  caqne  fola  eft  mcbilis :  du- 
plici  mufculo  inftruitur  :  hornm  unus  palpebram  attollit,  alter  dcprimit.  In 
hosmufculos  tumquinti,  tum  feptimi  paris  nervuli  fparguntur.  Il!i  juxta  varios 
animi  motus  palpebras  movent  :  hi  vero  palpebrarum  &  aurium  confenfum 
tuentur. 

lO.Variis  glandulis,  &vafisexcretoriis  muniuntur  palpebrs,  quas  Steno  non 
ita  pridem  detexit.  Unaex  iis  abexterioris  anguli  parce  fuperiore  orca  palpe- 
bras  cingic ,  &  in  varios  vclut  lobnlos  difcerpta  vafis  lymphaticis ,  feu  excreto- 
riis  vim  praebet,  qni  tnni>  am  interiorem  palpebra;  variis  foraminuHs  non  lon- 
ge  a  ciliis  pertundnnr  Altera  eft  glandula  in  majore  ,  feu  interiore  ociili  angu- 
lo  confpicna  ,  qus  lacrymalis  dicitur.  Nec  dubium  eft  quin  humor  ex  iis  glan- 
dulis  &  valis  irrigando  oculo  continenter  profluat.  Cum  parcior  cft ,  non  is  fa- 

Bbbb  ij 


j<J4  PH  YS  I  C  ^ 

cilc  deprehendltiir :  fed  ubi  cum  impctu  piorumpit,  tum  lacryms  dlcunttfr  S 
ciim  venxqus  fanguinem  rcvehunt,  nimium  patent ,  tum  minor  ferofi  humo- 
ris  copia  in  glvindulis  fccernitur.  Quo  autem  languinis  in  venas  refluxus  magis 
impeditur,  eo  copiofius  lerum  intra  glandulas  exprimitur,  lllud  quoque  ob- 
fervntum  aVernxo,  in  radicibus  utriulque  tarfi ,  aut  ciliorum  innumeras  ellje 
glandulas  lubfl.wo  colore  confpicuiis ,  qus  in  coroiw;  raodum  difponiintur. 
Q^uxUbet  glandulain  fui  medio  tubulumprofert,  qui  extrorfum  aperitur  inter 
radices  pilorum  exquibuscilia  componuntur,  Atque  hx  glandulas  oculorum 
cerumen  fuppeditant ,  ut  deglandulis  aurium  diximus, 

j^,  Occurrunt  fexoculi  mufcuh  ,quorum  primus  in  oculi  ipfius  vertice  con- 
ftitutuseumattoilit.  Secundus  huicoppofituseum  deprimit :  unde  illcfuperbj, 
hic  humilis  nomen  adcptus  efl:.  Tertius  qui  ell:  bibitorius ,  oculum  ad  interio- 
rcm  adducitangulum  :  huic  oppofitus ,  qui  eft  iudignatorius ,  in  contrariam  par- 
t;m  cum  abducit.  Duorcliqui  obhqui-  eum  ,  ut  vulgocreditur,  circumducunt : 
unde  &  amatorii  vocitantur.  Cum  (iiblato  inter  hos  mufculos  xquilibrio  unus 
ex  iis  fortior  evadit ,  tum  male  contorquetur  oculus,  uti  accidit  in  flrabilmo, 
Quod  tamenne  ficilcaccideret,  cautum  ii  natura  fuit,<Jum  trochleam  ad  nafi 
radices  velut  anfulam  quandam  appofuit,  qux  circumduccntis  mufculi  motum 
fifteret,  Id  etiamXuis  verifimile  videtur ,  oculum  nonnihil  complanari ,  cura 
quatuor  re(5ti  mufculi  fimul  contr shuntur :  ut  fit  oblongior  &  ex  parte  fua  ante- 
norcglobofior,  ubi  obliqui  mulculi  contrndti  fimul  oculi  globum  premunt,  fn 
mutis  animantibus  feptimus  adeft  mufculus,  qui  pcndulum  oculum  fufpendit. 
Mufculorum  oculi  ftrucfturam  &  fibricam  paulo  aliter  explicat  D.  du  f^erney. 
Ac  primiim  qqidem  in  ca  eft  fententia  ut  putet  oculum  a  quatuor  reftis  mufculis 
in  orbcmtorqueri  pofle  :  cum  eorum  motus  &  adtioncs  certa  ratione  conjun- 
guntur  :  ut  in  motu  brachiorum  &:cruru  n  cxpcrimur.Namhumerum  &  brachia 
antrorfum.rctrorfum,  ad  dcxtram  &  Ixvam  per  quatuor  mufculos  his  motibus 
dtftinatos  infledtimus,  aut  extendimus :  Atcum  plurcs  mufculos  certa  ratione 
conjungimus ,  tum  fiunt  motus  compofiti  ,  quibus  artus  noftros  circumduci- 
mus, 

Quem  ergo  inquics ,  duo  n^iufculi  obliqui  motum  cfficiunt  ?  dno ,  inquit,  mu- 
fculi  obliqui  fimul&jundlis  vinbus  agcntcs ,  dum  circumducunrur ,  oculi  g!o- 
bum  paulumattollunt  ,  S>:  fufpcndunr  ,  ut  in  xquihbrioconftitutus  quam  fa- 
cillime  ab  uno  ex  reflis  mufculis  moveatur ,  fere  ut  acus  in  pyxidc  nautica  :  (e- 
cus  cnim  oculi  motus  fifteretur  ob  affiiftum  cum  parte  orbicT  infimi ,  &  poii- 
dusglobieum  au2;cret  affii^lum.  Ex  duobus  obliquis  mnfcuHs  major  a  fundo 
oculi  ortus  pcr  oibitx  interiorem  &  lateralcm  parcem  ad  fummum  &: extremuni 
orbitx  m.irginem  progrcditur,  ubi  trochleacft  affixa,  hinc  verfus  cxteriorem 
angulumreflexus  in  medio  globi  inferitnr. 

Obliquus  minor  ab  infcriori  parte  inttrioris  anguli  ortus  partem  globi  ir>- 
feriorem  complexus  furfum  afccndit ,  nec  procul  amajore  (Scobliquo  angu  !o  m- 
fctitur. 

NuiKad  ipfius  ocnli  fabricam  veniendum  :  is  tribus  conftat  membnni^  & 
totidem  humotibu?.  Membrana  omnium  durifTimi ,  quxque  eft  durxm-tris 
propago,  denfa  eftadmodum  5c  firma  ,  parte  pofteriore  fclerotica,  f  u  dura  no- 
minuur  ,   ut  pars  illius  auterior  cornea   vocitatur.     Ex  mufculorura    ten-. 


PAHS    TERTIA.  j(?j 

diiiibus  conteTta  ociiliim  fux  orbitx  alligat. 

Secunda  oculi  membrana  exnervioptici  pia  matre,  feil  tenui  tunicaprodu- 
Ga  fuam  ducit  originem  ;  parte  fui  pofteriore  choroiJcs  ,  anteriorc  uvea  no- 
minatur  ,  eaque  cum  fit  perforata  ,  foramen  illud  pnpilh-E  nomen  accepit. 
QiuE  nigcior  in  homine  ex  atro  choroidis  colore  apparet ,  non  item  in  fele  ,  & 
ahisanimantibusinquibuschoroidis  fuperficies  concava  fulvo  aut  alio  colo- 
re  nitet. 

Tertiaoculi  tunica  cxterisminor.c  meduHari  nervi  fubftantia  prodit :  ha;c 
mucofa  in  oculi  interioris  conclavi  inftar  charta:  candida:  lumen ,  aut  fpecies 
perpupillamtrajedas  excipit ;  eamqueefTe  proprium  visus  organum  jnm  vulgo 
creditiir.  Ha^circa  humoris  cryftalHni  limbum  definit ,  caque  cum  inferioris 
iridis  ora  connediitur.  Irim  yocant  fibrarum  contextum  in  orbem  apte  difpofi- 
tum,  qui  exterius  circa  pupillx  foramen  variis  diftinftus  apparet  coloribus. 
Qii^a:  vero  cryftallinum  cingit,  &  cum  retina  cohxret,  nigris  velut  ciliis  compin- 
gitur :  unde  &c  proceirumciliarem  vocant,  Circalrimoculi  illud  a  Vernaeoob- 
iervatum,  eam  mcmbranamex  duplici  parte  eirecompofitam,  exteriore  vide- 
licet ,  &  interiore.  Illa  eft  inftar  tenuiffimx  tela:  contexta  ,  &  variis  nitet  colo- 
ribus:  Interiortota  fibrofi  eft.  Atque  cx  fibrx  cx  eodem  fere  nafcunturloco, 
unde  fibrx  proceffiis,  aut  ligamenti  ciliaris  oiiuntur.  Iridis  fibrq:  mex  foramen 
cingunt ,  idque  aut  dilatant  aut  contrahunt. 

Motus  carum  fibrarum  duplici  quidem  ratione  explicari  potcft.  Es  quippe  vel 
fpeftari  polTunt  ut  totidem  mufculi ,  qui  contrahi  &c  relaxari  poirunt ,  juxta  va- 
rias  luminis  &  objcftorum  impreflionesjaut  certe  ut  minutiflimos  tubulos  fpon- 
giofi  quadam  maceria  repletos  licet  mente  concipere-  Qn^  quidem  materia 
fpitituum  ncceftu  intumefcens  fibrascontrahit.  Ac  proceflus  ciliares  fibris  iridis 
non  didimiles  eodem  quoque  modo  laxant ,  aut  ftringunt  cryftallinum. 

Tres  itidem  funt  oculi  humores.  Primus  eft  aqueus,qui  tunica  cornea  &c  uvea 
inclufus ,  gIobof.im  oculi  fisjuram  efficit ;  fedta  cornea  hic  diffluit ;  eumque  ad- 
modum  efte  fpintuofum  ,  hinc  licec  coUigere  quod  acerrimo  frigori  cxpofitus, 
vixcongelecur. 

Humoremaqueum  excipitcryftallinusinlentis  formam  ,  ut  tubi  optici,  aut 
microfcopii  vicnim ,  ab  omnipocenti  artifice  fic  elaboracus  ,  uc  radii  per  pupil- 
lam,  veluc  conclavis  obfcuri  foramen,  cuivitrum  convexum  aptiri  lolet,  iub- 
euntes ,  eo  modo  infringantur,  qui  ad  diftinftam  obje£ti  imnginem  in  fundo^ 
oculi  tanquam  in  oppofico  parietedelineandam  rcquiricur.Subftnncia  hujus  hu-. 
moris  clara  &  peilucida ,  mollis  eft ,  uc  comprimi  aut  diiatari  facilc  poflit  ;  ac 
jie  difTluat ,  tenui  membranula ,  quam  aranearn  vocant ,  invol vicur.  In  pifcibus 
&  avibus  eft  globofior.  In  homine  &  quadrupedum  gencre  pars  illius  ancerior 
cft  magis  complnnati ,  fedcorneamagisprotuberat.  In  illis  radii  per  cryftalli- 
numg!obofumtraje£ticitiiiscoeunt  :  unde&vicreus  humor  in  iis  eft  piircior. 
Contra  in  homins  cum  inflcxi  radii  per  crvftallini  anceriorem  fupcrficicm  mi- 
nus  convexam  trajcQi  tardiiis  concurranc  ,  magna  humoris  pellucidi  &  vitro 
fufofirnilis  copiaintcr  cryftallinum  ,  &  humidum  oculi  incerj.icer. 

Qui  humornediffluat,  tenui  quoque  membrana  obducitur.  Qianquam  ea- 
dem  foitc  membranuia,  quae  vicreum  humorem  involyit,  cryftnllini  quoquc 
partem  fuperiorem  tegit.  Quod  in  charcaria  pifce  primus  obfervavit  Stcnoj 

B  b  b  b  iij 


j65  PHYSlCvE 

adeo  utcrvfl'illinus  humor  non  propria  tunica  ,  fedcommuni  cum  vitreo  mu- 
niotnr:  nec  diverfa  fit  ab  ea,  quae  idcirco  hyaloides,  feu  vitrea  dicitur.  Hinc 
cryftalHnus  in  vitrei  humoris  excavato  finu  ,  tanquam  gemma  in  annuloconti- 
nctur. 

Hsec  utique  f.iciliuspercipicntur  ex  figura  ocuH  quam  a^.  Perratth mamn- 
bimur ,  qui  &  pulchre  comparat  oculi  fabricam  cum  tubo  optico  ,  idque  nova 
quadam  ratione.  Vide  fig.  6.  tabelU  5 .  Nani  hnmores  in  oculo  idem  prxftant 
quod  vitra  in  telelcopio  ,  aut  microfcopio.  C,  igitur  eft  cornea,  H  ,  humor 
aqueus-,  D  ,Iris  ocuh  iu  mediopcrforata,  quique  idcm  prxftat  quod  in  tubis 
opticis  circuli  chartacei ,  in  medio  fic  pcrtufi,  ut  obHquiores  radios  arceant,  qui 
imaginem  in  fundo  oculi  depidlam  confunderent ,  E  eft  proceftus  ciHaris  qui 
cryftalhno  anneditur  ,  eumque  firmat,  fcrc  ut  circulus  ferreus ,  sw^q^outieii. 
role ,  qui  vitrum  in  tubo  retinet :  F  eft  choroides  nigra  tum  cx  parte  anteriore, 
ubi  nomen  uvex  accipit,  tum  exparte  poftcriore,  eaque  idemtflicit,  quod  in 
tubo  ater  color  quo  pars  interior  tubi  iolet  infici ,  ut  peregrinum  lumen  ,  & 
crebras  rcflexiones  a  lateribus  fadlas  inhibeat :  G  cft  rctina. 

Hoc  loco  quxrendum  elFet ,  quod  fit  prxcipuum  vifus  organum  ,  an  retina,  ut 
vulgo  creditur-,  an  potius  ut  multis  argumentis  penedemonftrat  D.Mariotte^ 
tunica  choroides ,  qux  retinx  fubfternitur,  fit  proprium  vifus  organum.  Quod 
ea  tunica  fit  pixmatris  quaedam  produftio,  ex  infinitis  pene  fibnllis  compofi- 
ta  :  cum  in  retina  nulLr  fint  ejufmodi  fibrillae ,  imo  ne  membrana  quidcm  illa 
dici  poteft ,  fed  humor  potius  ex  intima  nervi  optici  fubftantia  concretus :  ne- 
que  opaca  eft  ,  utchoroides ,  fed  nonnihil  trahicer.  Hinc  facis  accenfar  himen 
a  choroide  ita  refleftitur,  ut  canis  ocuhisde  noftelucidusquodammodo  appa- 
reat :  h.xc  enim  cum  fit  candida  ,  kimen  fortius  rcgerit.  In  fcHum  oculis  lux 
quoque  vegeta  ,  fcd  cxruleo  colore  tinfta  cernitur,  quod  in  iis  choroides  fit 
eo  colore  infcdla.  In  homine  cujus  choroidcs  eft  nigra  ,  is  fulgor  non  apparei: 
neque  enim  hix  ex  nigris  corporibus  tanta  vi  refledtitur. 

Hoc  etiam  luculento  exemplo  confirmatur.  Charta  in  orbem  fefta  &  parie- 
ti  ad  Gcu!i  ahitudinem  affixa,  c  certa  diftantia  fub  obtutum  non  cadit,  cum 
partcs  vicinx  hincinde  videantur:  cum  fciHcet  'ocus  imaginisinea  parte  cho- 
roidis  ,  qux  deficit,  feu  in  bafi  nervi  optici  exiftit  :  kimen  enim  bafim  iUius 
nervi  non  afticit :  unde  objedum  coram  pofitum  non  cernitur. 

Verum  his  omifiisqux  lont^ioremdifquifitionempoftulant ,  qua:dam  potius 
qu.xa  Dodl.  Medico  Vcrnajo  circa  oculum  (unt  obfervata,fi]mmatim  perftrin- 
gamuF.  P.  Motus  iUius  membrana:  qux  in  avibus  maxime  tertix  palpe- 
brx  munere  fungitur ,  &:  oculi  part.  mantcriorem  tegit  ,incredibiH  celeritate, 
&  dupHci  mufculo  perficitur.  C^membranam  attoUit  &  ocuH  partem  ante- 
riorem  tcgit,  quique  pyriformis  dicitur  &  infra  globuUim  ocuH  pofitus  eft, 
huic  motui  plane  fufficcrct :  fcd  ilHus  tendo  diftendi  non  poteft  nifi  nervum 
opticum  circa  quem  inflci^lirur ,  comprimat.  Qiiarc  ne  quid  incommodi  patia- 
tur  nervus  opticus,  alter  mulculus  priori  oppofitus  a  natura  ficaptatus  &  per, 
foratus  fuit,ut  tubulumtendineum  efficiat,  &tendinofumfuncm  prioris  muf- 
culi  admittat ,  cumque  ad  latus  defleftat,  ne  cuid  noceat  nervo  optico, 
Natura:  artificium  in  hujus  mcmbranx  ftructura  pulchre  dcfcripfic ,  &  figuris 
expreffit  £>.  PerraHlt,  Exiftimac  eundem  elle  ufum  incerioris  palpebrx ,  qui 


PAUS   TERTIA.  ^Gj 

externis  tribuitur ,  nempe  ut  globum  oculi  tueatur ,  humore  fuo  quem  qlandu- 
\x.  huic  fu^ipeditan: ,  idemtidem  perfundat  ,  ne  citius  arefcac  aeri  expofitus; 
denique  id  prneftat,  quod  homines  manu  eSiciunt,  ut  fi  quid  pulveris  oculi 
globo  adhxicnt  ,  illius  membrans  ope  detergatur.  In  limia  qui  quafi  ma- 
nibusinlliruduseft,  intecior  palpebra  non  invenitur,  uti  necin  piicibus  quiea 
non  indigenr.lUud  advertit  Vernxus  circa  palpebram  internam  quadrupedum, 
eam  non  moveri.  Neque  enim  id  opus  fuit ,  nec  facihs  crat  motus ,  cum  ea 
fit  tota  cartilaginea ,  &  ufque  ad  corneae  altitudinem  ereda.  Itaque  fatis  id  fuit 
fi  globus  oculi  identidem  afFridus  membrans  glandulis ,  aut  humore  ex  iis 
idemtidem  manante  perfunderecur. 

Mirum  eft  nacurae  arcificium  in  hujus  membrana:  qua»  avibus  propria  eft 
ftrudlura  :  quod  pofitum  efl  maxime  in  funiculo  qui  per  trochleam ,  vula© 
Hne  poulie  dudlus  membranam  inftar  veli  feneftris  appenfi  aut  extendit,  auc 
adducit.Ea  membrana  eft  triangularis  figura:,  cujus  latus  unum  interiori  feu 
majori  ocuU  angulo  adhsrefcit  ;  rehqua  duo  latera  a  dextra  in  finiftram  liberc 
deducuntur.  Idvero  fit  beneficio  mufcuh,  cujus  tendo  inftar  funiculi  angulo 
iiiembranx  mobili  affigitur :  hic  tendo ,  aut  funiculus  (ummam  oculi  partem 
pertranfiens,  &  in  pofl:eriorem  delapfus  propenervum  opticum  trochleamof- 
fcndit ,  qux  eft  tendo  altcrius  mufcu'i  ex  minore  oculi  angulo  oriundi.  Verum 
uthaec  facilius  intelliganturunamitem,&alteramex  Rguiisqms  D.Perranltde- 
Iineavit,adhibeamus,wV.f^^.4.  HIKL,nobisexhibeat  globum  oculia  pofterio- 
reiparte  vifum,cum  membrana  qu.x  anteriorcm  illius  partem  tegit.Pundum,H 
defignat  cxtremum  tendinis  ,  qui  membranx  adhxrefcit,  Sc  eam  diftendit ,  L 
eft  origo  mufculi ,  cujus  tendo  per  K  ,  fertur  in  H  :  I  K  eft  alter  mufculus ; 
cujus  tendo  in  Kperforatur,&  trochleae  munusobit,  dvm  prioris  mufculi  ten- 
dinem  excipit.  Cumutcrque  mufculus  I,  &  L,  contrahitur  ,  tum  mcmbrana 
inftar  veli  diducitur ,  &  H,  verfus  M  ,  excurrit.  B  A  D  eandem  membrannm , 
feu  palpebram  interiorem  exprimit  ,  cum  in  oculi  majorem  an^ulum 
fe  recipit:B  eft  extremitas  tendinis  mufcuU,  quem  in  piiori  figura  liitera  H 
defignat :  pars  membranx  immota  eft  A  D  :  membrana  extenditur,  cum  tcn- 
do  B  verfus  C,  promovetur. 

1".  Inavibuspoftquamncrvus  opticusglobum  oculi  fubiit ,  circa  fe  efFundit 
rocundum  velut  calicem,ex  cujus  margine  fila  pKirima  exeuntciliari  procef- 
fui  congcncra,eaquc  definunt  pone  vitrcum  hiimorcm,  cui  adhxrefcunt;  ac  for- 
tc  h<Ec  membrana  fua  diIacatione&  contraftione  vineum  humorcm  cryftallino 
ad:novct,  aut  ab  eo  removet ,  uc  diftinda  vifio  poftulac 

}°.  Cum  cunica  oculi  verficolor  quae  iris  vocicncur,  dilatetur&  contrahatur, 
licet  nullx  in  ea  fibrx  carnofe  appareant  :  id  quoque  non  abhorret  a  vero  pio- 
cedum  ciliarem,  qui  ejufdem  eftpenenaturac  cum  iridistunica,  non  omni  motu 
deftitui,quo cryftallinus fic  auc globofior,auc plnnior:  fed  de  Iiidis  ftrudiura  dixi. 
mus. 

Acque  hxcdeoculi  fiibrica  ,  in  qua  opificis  noftri  providentiam  mirari  fitis 
non  podumus  :  velquod  in  exigua  mole  tanca  partium  varietas,  ordo,  ufus 
denique  t.im  multiplices  confpiciantur  ;  velquod  tam  purihumorcs  cum  fuis 
membranulis  &  involucris mira  arte  contextis  cx  nirbido  fanguine,  Si  crallo  ela- 
borati  appareant.  Verum  ifta  longe  fient  iUuftiiora ,  ubi  quxad  vifioncm  per- 


5(58  PHYSICyE 

nent ,  fuerint  explicata.  Sed  oculi  figuram  ante  fubjiciamus. 

PRirntim  occurrh  cornca  tnntca  E  I E  ,  ronnihil  prot;'.herans.  Quam^ua>/i 
non  tantH7nr>roni<neat ,  ejHanrnm  h<tc fiffttra  exVrimit. 

fidc  ti-nica  radios ah  ohieni  pitfiElis  A BC  pro denntes infingit  ad perpen- 
eiiculit?»,  &  nhninm  divergentes  colligit ,  nt  perforamen  uvea  ,feu  pupiltam 
0  0  ,  quam  paulo  ampliorem  fecimus  ,  fubeant.. 

Eo  ,  Eo.  ttinica  cf}  itvea.  Spaiinm  inter  corneam  &  uveam  comprehenfum 
aqneo  humore  completur,  ejiti  ad  cryflallinum  ufijue  diffnnditur. 

Cryflallimts  f  P  f ,  radios  in  cornea  fraBos ,  m  acjuco  humore  paitlo  rarioro 
jam  divergentes  fic  frangit ,  ut  ^ui  ab  eodein  punUo  B  ,  exeunt ,  infitndo  oculi  ^, 
colligantur.  Sic  fiitnt  ^uidam  veiutpenicilli :  dttm  B  o ,  B  o  radii  jam  a  fe 
invicem  d^/hracli  cogitntur  in  o  h,o  h  ,&"  punclttm  B ,  objeUi  imprimitur  infun- 
do  ocnli  h  perplures  radios  coeuntes.  Idem  dicendtim  depunflis  A  &  C.  radius 
B  I  h,  qui  irrefraUus  oculum  p^netrat,  cum  ad  ptrpendiculum  incidit,  efi  axis 
vifionis. 

Spatium  L  L,  eft  vitreus  humor ,  d  G  d  nervus  opticus  ,  adlatusverfus  inte. 
riorern  oc:ili  angttlnm  deflellit.  d  E ,  d  E  fcleroticim  tunicam  exhibet :  huic 
proxima  efl  choroides ;  intifnacju£  fihrillisfolet  difiingtti ,  tametfi  nitlU  appa^ 
rent  ,F  cbaF,  ntinadicitur,E  F ,  E  F  ,proceffns  ciliares  defignant^ 

C  A  PU  T    VI. 

De  vifione.. 

NUncitaquequovifio  fiatmodo,  &  qna  ratione  obje(fti  vifibilis  diftindla 
fpeciesin  fundo  oculi  delineetur,paulouberius  quam  folent  Philofophi, 
explicare  conabimur ,  fimul  &  partem  Optices  pricipuam  tradcmus ,  idque 
quam  maximo  poterimus  compcndio.  Ac  primum  quidem  cum  vulgaris  fitopi- 
nio  fpccics  rerumintentionalesabobjcftis  in  oculum  manare,  eaque  fuperius 
dcpulfa  fuerit ,  id  nobis  exponendum  eft,qua  rationercrum  imagines  in  oculo 
depingantur.  Sit  itaque 

ZJnica  concluftv.. 

Diftin<Jis^rerum  imagines  tumpinguntur  in  oculo  ,  cum  plures  radii  ab  ecc- 
dem  obje£li  pundo  prodeuntes  ita  in  tunicis ,  &  humoribus  oculi  infle£luntur, 
aut  franguntur  ,  ut  cum  ad  fundum  oculi  pervenere  ,  in  idem  pundtum  con- 
fluant, 

Frohatitr  conditfio.  lo  enim  oculi  globus  cft  inftar  tubi  optici ,  qui  obfcuri 
cubiculi  foramini  fic  aptatus  cft,  ut  rcrum  extra  cubiculum  pofitarum  figuras 
in  chart.im  ,  aut  pavietem  oppofitum  trajiciat.  Apcrtum  tubi  orificium  cor- 
neam  tunicam  expi imit ;  circellus  chnrtsceus  in  medio  pertufus ,  qui  vitrum  te- 
git ,  uveam  in  fui  medio  perforatam ;  lens  convexa  tubi  optici  humorcm  cry- 
ftallmum  •,  obicurit  is  ciibiculi ,  concamerationem  ocuH,  qua  lux  omnis  excludi- 
tur,  prarter  cam  qu.x  per  uvce  foran^cn  admittitur,  fitis  ?ptc  exhibet. 

20.  Idquoque  explicatut  &  probatur  ex  oculo  artificiali.  Vitrumeftam- 

plum, 


"P  ARS  TERTIA.  5^9 

^!«m  5  &  convexnm  orbe  chartaceo  incliifum  ,  idque  corneam  tunicam  repra:- 
lentat.Cryftallini  locoeftlens  itidem  convexa,  fcu  vitrum  pellucidum  in  me- 
diodenfius ,  quam  in  extremis  ^chartaretro  pofita  organum  ipfius  vius ,  five 
fitretina  ,  five  fic  choroides ,  nobis  exhibet ;  eaqiie  adducitur  ,  aut  retrahitur 
uti  hbuerit,  dum  diftinda  objefti  imago  in  ea  depingatur.  Quareea  machi- 
na  ficin  feneftracollocatur  uc  radiiex  objedtis  illuftratis  iu  vitrum  anterius  il- 
lapfi  ,  tum  lentemcryftallinam  fubeuntes ,  diftiniSt.mi  in  charta,  qux  fundum 
ocuH  reprxlcntat,  rei  piduram  dehneenr. 

3  °.  Idiplum  ex  ftrudura  ocuh  fic  manifeftum.  Sit  cnim  objetftum  A  B  C  , 
tum  ilhus  pidura  erit  diftinda,  cum  punfta  A,  B,  C,  in  fundo  oculi  a,  b,  c,fic 
pingentur ,  ut  pKires  radii  ab  unoquoque  pundo  ,  ut  A  ,  profedti,  in  unum 
itidem  pundum  a ,  coeanr.  Nam  tunica  cornea  E,  I,  E ,  radios  ab  eodem  ob- 
jefti  pundto  A  prodeuntes  infringit,  Sc  nimium  divergentes  colligic,  ut  pct 
foramen  uvcx  leu  pupillam ,  O,  O ,  fubire  pollint.  f^^ide  fiperiorefn  fi^itrarn. 

4".  CrvftalUnus  F  P  F ,  radios  qui  ab  eodcm  pundto  A,  prodeunc,  fic  infrin- 
git ,  ut  in  eodem  pun£toa ,  colHgantur  ,  &  fiat  vehit  quidam  penicillus ,  ut  lo- 
quuntur  ,  o  a  o :  ficque  pundtum  A ,  diftin£te  pingatur  in  fundo  ocuU  a.  Con- 
fufa  autem  vifio  fucuraeft,  fi  radii  ab  eodem  objedti  pun6to  prodeunces  di- 
verfas  in  ocuH  fundo  parces  occupent :  ut  cum  foHs  radii  per  feneftrae  rimam  ob- 
fcuri  cubiculi  cxcipiuntur:  fi  rima  paulo  eft  apercior,  hoc  fplendidior  quidem  , 
fed  magis  pcrcurbaca  fohs ,  vel  objedti  imago  fucura  eft.  Nam  fingula  objedti 
punda  radiofas  pyramides  vibrant  ;atque  ejufdcm  pundti  phires  radii  in  diver- 
fis  tabcUa:  oppofici  punftis  imprimuncur.  Qiio  auccm  foramen  per  quod  lu- 
men  admittitur ,  eft  anguftius,hoc  pauciores  radii  fubeunt,  &:  facihus  coountur 
in  ordinem  ;  cumque  diftin£ta  eft  objedli  imago ,  fed  languidior :  unus  quippe 
aut  aker  duntaxat  radius  ex  uno  objedti  pun£to  per  rimuLamfubic. 

Eft  itaque,  ut  diximus ,  pupilla  inftar  foraminis ,  quod  aptatum  eft  in  ob- 
fcuri cubiculi  fcneftra,autparicte.  Cum  remotius  eftobjedtum,  auc  nimis  exi- 
gua  luce  perfufum,  pupills  foramen  fubinde  dilatatur  :  contra  ubi  vicinius  eft 
obje(Stum,autadmodum  illuftre  pupilla  contrahitur,  ne  confufi  imngo  appa- 
reat  :cum  fcilicet  pluresquam  par  fit,  admiccuntur  radii  ,quicogi  in  ordinem, 
auc  in  eadem  tabeila  ordinari  nequeunt. 

SolvuntHr  objeEllonesi 

Opp,  lo  Foramenuvea:  in  nobis  eft  apercius ,  quam  ocuh  concameratio  exi- 
gat ;  atque  huic  propior  eft  retina,  feu  tabella  oppofica  ,  quam  ut  in  ea  radii 
pollint  apce  difponi ,  aut  penicillo  dehneari.  Nec  demum  ut  in  occlufo  cubicu- 
lo  tabella  ,  fic  membrana  in  fundo  oculi  affixa  poceft  propius  accedere  ad 
cryftallinum  ,  uti  cernimus  in  oculoarcificiali.  Nam  quo  longius  objedtum  di- 
ftat,  hoc  charta  propius  lenti ,  feu  intcriori  vicro  eft  adhibenda,  &  concra- 
dtior  imago  fucura  eft.  Ergo  vifio  non  eo  modo  quo  diximus,  perficicur  ,foIa 
nimirum  radiorum  refradtione  in  fundo  oculi.  Neque  exempla  quoi  amilimus 
huic  exphcindx  fitis  funt  idonea,  atque  omnino^  ad  Ipecies  intentionales 
confugiendum  videtur, 

Hefp.  Species  illas ,  quscunKjue  Gntjipfa  vifioneeffe  obfcurtores  ,  &  omni- 
Tom.  IL  ,  C  c  c  c 


^jo  P  H  Y  S  I  C  ^ 

«o  fupervacaneas ,  ut  fiio  loco  oftendimus.  Quod  vero  negnnt  radios  polte  ift 
infundooculi  coiicurrere,  id  forte  verum  elTet,  nificryftallinus  globofior  ra- 
dios  frangeret  &  inflederet.  Deinde  mex  foramen ,  cum  objeftum  eft  vici, 
nius,  varie  conftringitur.  Quinetiam  cryfi:allinus  humor  procelfuum  ciliariuir» 
opeforte  fit  p!anior,aut  globofior.  Imofatis  illud  videtur  probabile  idipfum 
obliquos  oculi  nuifculos  prarftare  :  adeo  ut  cryftallinum  propius  aliquando 
foramini  uvex  admoveant ,  ut  rei  vifibilisfitus,  aut  diftantiaexegerir,  Atque 
II  c  in  oculo  artificiali  ,ubi  chartaritecollocatur,  ut  objeilum  procul  diflitum 
cxhibeat,  nihil  necelfcefteam  alente  magis  removere,  quo  alterius  objedi 
ahquanto  magis  diffiti  reddat  imagincm  :  ficubiobjcdlum  longius  removetur, 
nullafere  inoculo  fit  mutatio,  cum  multumaugetur  ilhus  diftantia. 

Opp.  1.  Ea  membrana quae  rerum  imaginesin  fundo  ocuH  excipit,  non  pla- 
na  eit ,  ut  charta  in  oculo  artificiah ,  vel  in  obfcuro  cubiculo  apte  collocata,  fed 
concava,  in  quadiftortas,  ut  infpeculo  concavo  rerum  imagines  reddi  ne- 
celfe  eft. 

Rejp.  Rerum  fpccies  &  m.ijores ,  Sc  diftinftiores  in  cavo  imprimi ,  quam  in 
plano :  dummodo  charta  qua:  excipit ,  fere  fir  homocentrica  cum  lente  ipfa. 
Qiiod  ab  Archiduce  Maximifiano  oHm  obfervatum  fnit  ,  dum  ingencem  glo- 
bum  extruxitjin  quem,  ait  Scheinerus  ,  introgreffi  admittebamus  rerum  ex- 
ternarum  per  lentem  convcxam  in  parietem  concavum  fpecies ,  qux  ob  idip- 
fum  longe  ordinatius,  &  amphores  videbantur  ,  &  diftindius  compofitas, 
quam  fi  in  fuperficicm  aHquam  planam  aHapfc  efTcnt. 

Opp.^.  Rerum  fimulacraper  radiorum  penicillos  in  fundo  oculi,  utincubi- 
culo  claufo  depingi  poffiint,  fed  ea  non  expriment  res  ipfas  qux  videntur.  ij. 
eniminverfa  pinguntur:  deindenon  ejufdemfunt  figurx  cumrebusipfis  quas 
exhibent.  Nam  corpus  folidum  per  fuperficiem  in  oculo  deHneatam,  circulus 
per  ellipfim  ,  quadratum  per  figuram  oblongiorem  exhibetur.  Ergo  percep- 
tio  rei  vifibilis  duduiUius  imaginis  qiixin  fundo  ocuH  imprimitur,  non  con- 
tinetur:  fed  fpecies  admittidebet,  qux  fit  res  ipla  in  reprccfentando ,  ut  lo- 
quuntur,  undc  &  incentionaHs  vocitatur. 

Refp.  AHam  eircrciimpreffionemin  vifusorgano,  aham  perccptionem  :  illa 
juJicium  noftrum  nondeterminat,  ut  oculum  afficit,  vel  ad  cercbri  interiora 
perducicur,fed  quatenus  ad  objedtum  ipfum  diiigitur  :  quafi  ocukis  radios  vi- 
braret ,  non  excipcrct.  Secus  res  evcrfx,  ut  in  retina  depinguncur,  non  in 
propriis  locis  apparebunc.  In  eum  quippc  ufum  fenlus  anaturafunc  conceffi, 
uc  res  in  propriis  locis  perceptas  aut  fugiamus ,  fi  noxix  ,  auc  profcquamur, 
fi  muciles  judicentur.  Hinccxcus  qui  bacuHs  decullatis  objedla  tangit ,  dextro 
baculo  qux  ad  finiftram  funt  pofita  ,  percipit :  quod  vis ,  dc  quafi  intentio  ani- 
mx  ad  res  ipfas  quaspercipit,  progrcdiatur  ,  radiorum  velut  impulfum  fe- 
fequens.  Res  igitur  quxque  in  eo  fitu  cernicur  ,  ad  quem  pupiUx  acies 
convercitur.  Hinc  in  fpeculo  deorfum  jacente ,  ut  iii  aqua ,  objeda  quxque  de- 
prclfa  apparent. 

lnflabis  Unde  ergo  mufcx  &  alia  animalcula  tot  oculis  prxdita,  non  mul- 
tiplcx ,  fed  unum  tantuni  objedum  pcrcipiunt. 

J^efp.  Idem  de  homine  &  reliquis  animantibus  quxri  poffe  ,  cur  ab  iis  fim- 
plcj;  nongeminaw  res  videatut.  Neque  id  accidit ,  quoi  fpecies  in  nervoruoj 


PARSTEkTIA.  J7J 

bpticornrti  concurfu  intra  cerebrum  nniantur,  ut  vulgu?  Medicorum  putar, 
Cum  enim  alterum  oculum  digito  paululum  attollimus ,  tnm  rcs  ex  adverfb  po- 
fita  duplex  confpicitur  :  nec  tamen  nervi  optici  tum  divelluntur :  fed  quia  ima- 
2;o  objcdi  iii  eadem  regione,  feuin  eadcm  retins  parte ,  in  utroque  oculo  non 
4epingitur. 

Itaque  illud  eft  probabilius ,  rem  nnam ,  &  in  eodem  fitu  ab  utroque  oculo 
COnfpici  ,  cumuterquc,  quique  irrefradtus  oculum  penetrat  axis  vifualis  ,  quo 
res  diftinile  cernitur,  in  idem  objeifli  pundum  dirigitur.  Quomodo  autem 
oculi  mufcx  fint  difpofiti ,  nonfatis  liquec  ;nuper  tamen  infignis  Geometra 
&c  Philofophus  D,  de  la  Hire  in  Regia  AcAdemia  tres  mufcx  oculos  in  formam 
trianguli  aptatos ,  &  velut  in  capicis  vt  rtice  coUocatos  oftcndit :  adeo  ut  hinc 
liqueat  reticulum  illud  utrimque  pofitum  multiplicis  oculi  vices  non  obi- 
re. 

Opp.  4"  GaiTendus  ,  utriufque  oculi  pupillam  in  contrarias  partcs  dirigi ,  & 
quantum  una  ad  interiorem  angulum  accedic ,  tantum  alreram  in  exteriorem  , 
feu  in  fylveftrem  defledi:  adeo  utaxes  utriufque  oculi  femper  fibi  mutuo  fint 
paralleli ,  neque  in  unum  punftum  coeanr. 

Refp.  i".  Rem  eandem  a  vifu  percipi ,  cum  uterque  oculus  radiis  velut  conju- 
gatis  ,  &  incandem  perceptionemdeftinatisattingit.  Sicubi  globiilum  duobus 
digitis  deculTatis  contredamus,  quafiduplicem  tangcre  videmur.  Nam  facul- 
tas  qux  cerebro  ineft ,  ex  diverfa  nervorum  impreflione ,  non  unum  ,  fed  du- 
plicem  percipit  globulum.  Nondiffimili  rationecumoculorum  alterum  digi- 
to  attollimus ,  &  radiis  velut  difparatis  remafpicimus,  tum  eam  gcminam  per- 
eipimus ;  fuperiores  quippeunius  oculiradiicum  alcerius  itidem  fuperioribus , 
medii  cum  niediis,infenores  cum  inferioribus  fimul  agere,aut  cofpirare  ad  unius 
rei  perceptioncm  folent,  quorem  unam&|eandem  renuntient.  At  fiforte  ita 
detorqueantur  oculi ,  ut  dextri  unius  radii  cum  finiftris ,  aut  dilparatis  alterius 
concurrant,  tum  res  plane  diverlcc  judicantur.  Unde  hujufmodi  hominem  fe 
vidifle  Gaflenduscommemorat,  cujus  alter  oculusgravi  concuffiis  plaga ,  &  in 
diverfumanaturalifitum  defledens  efficiebat ,  ut  res  omnes  geminats  ei  ap- 
parerenc. 

Refp.  i'^  Utriufque  oculi  pupillas  videri  parallelas,  cum  objedum  eminus 
fpeftatur  :  tum  enim  utriufque  intervallum  pene  infenfibile  eft  cum  diftantia 
comparatum.  Sed  res  aliter  fe  habet  ubi  res  cominus ccrnitur,  ut  cum legimus: 
tum  enim  itaambas  pupillaj  diriguntur ,  Bt  earumaxes  in  idem  punftum  obje- 
&.i  convertantur.  Hiscxplicatisnon  eritalienum  varia  vifus  phcenomerui  ex- 
plicare. 

C  A  P  U  T     VII. 

Quadam  vljus  phosnomena ,  aut  prohlemata  expUcantur^ 

QU^^critur  I''  quomodo  rernm  diftantix  percipiantur. 
Refp.  Diftantias  rerum  non  tam  a  vifu  ipfo  ,  quam  a  vi  imaginatrice 
definiri.  Primo  ex  corporum  quae  vifu  percurrimus  interjcftu :  tum  enim  res 
fibiproxJmsjudicantur,cum  inter eas nullum corpus vifibile  interjacec  Hinc 

Cccc   ij 


571  P  H  V  S  I  C  iC 

Ibl  exoviens  horizonti  contiguus ,  ac  nubes  in  eadem  ciim  ftellis  fiiperficie  vi»J 
dencur. 

X.  Ex  magnitudinis  prxjudicio  reidiftantinm  auguramur:  ut  viciflim  ex  co- 
gnitareidiftantia  magnitudinemillius  dimetimur.  Siquidem  vel  duce  natura, 
vel  ipfa  airuetudine  eruditi  objcda  qua^que  hoc  majora  cenfemus ,  quo  funt 
rcmotion.  Sic  languidus,  aucobfcuruscolorrem  a  nobis  diffitam  exhibet.Ne- 
que  id  pidlores  fugit,  qui  corpora  alioqui  magna  obfcuris  &  confufis  coloribus, 
acmole  imminuta,  quafi  eminus  fpcftarentur,  depingunt.  Notum  quippe  cft 
objeftum  illuftrius ,  ac  diftin6tius  videri,quo  propius.  Hinc  appetente  no- 
dte,  aut  aere  nebulofo  involuti ,  qui  ptoxima  func ,  quafi  procul  pofita  judi. 
camus. 

jo.  Aliam  quoque  figuram  oculus  induit,  cumremota  ,  aliamcum  proxima 
intuetur  :  in  remotiorum  afpedtu  uvea:  foramen  ampliatur ;  idque  fit  certa 
naturaelege,  licet  nonadvercamus.  Oculus  etiamplanicr  fit,aut  oblongior,uc 
objedtum  longius  a  nobis  fueric ,  auc  propius. 

4".  Res  oculis  fubjcita;  quo  lonc;iusdiftant,hocfubIimiores  apparent,quod 
res  propiores  radios  emiccanc,  qui  iuperiores  oculi ,  aut  retinaj  partes  fetiunt. 
Remocx  radios  mictunt  qui  ad  inferiorem  oculi  plagam  perveniunt :  quare  il- 
Ix  deprcffiores  ,  hx  lublimiores  cernuntur.  Contra  evenic  dum  oculorum 
aciem  in  res  fublimes  convercimus :  tum  cnim  quae  longius  diftitx  func ,  humi- 
liores  apparent :  adeo  ut  excremus  cxli  limbus  horizonci  cohxrere  videatur. 

Quasricur  i"quomodo  rei  magnitudinem  percipiamus. 

Jie/p.  Nos  rei  cujufque  molem  ex  imnginis ,  qux  retinx  imprimitur  magni- 
tudine  xftimare  :  idque  tacita  quadam  ratiocmatione  ex  magnitudme  imagi- 
nis  in  fundo  oculi  depi£ta:cum  diftantia  comparata  nos  colligere.  Nam  h- 
cetobjedti  oculo  proximi  imago  forfican  cencics  major,  quam  d  idem  obje- 
dtum  trcs  circicer  palTus  recederet ,  in  fundo  oculi  delinectur  ,  non  continuo 
res  ipla  ccnties  major  vifus  judicio  xftimatur:  quod  cotum  vifus  negotium  intra 
oculum  nonperficiatur :  verum  id  quoque  necelVe  eft  ut  vis  imaginatricis  judi- 
cium  intercedat. 

Sed ,  inejities ,  fol  in  horizonte  major  videtur ,  cum  tamen  fit  remocior.  Ne- 
que  id  circumfufis  vaporibus  tribuendum  eft  ,  cum  imago  folis  cubo  optico  in 
obfcuro  conclavi  excepta,  xqualis  femper,  &:  fui  fimilis  tocius  diei  decur- 
fu  videacur ;  nifi  quod  diameter  altitudinis,  qii.x  icilicethorizonti  adperpen- 
diculum  infiftit,  prx  refraClione  nonnihil  imminucaapparcatj  S<.  fol  non  omni 
cx  parce  rotundus ,  fed  cllipcicus  fcre  confpiciatur :  unde  &  umbrx  quas  proji- 
cic ,  funt  latiores ,  qunm  ubi  eft  fublimior ;  neque  adeo  vapores  illius  augent 
imaginem  ,  fed  aliquantulum  imminuunt  ,  quia  plures  cjus  radios  interci- 
piunt. 

Refp.  Solem  inortu  vel  in  occafu  majorem  nobis  apparere,  primo  quod  il- 
hus  magnitudo  ex  diftantia ,  hxc  vero  ex  longa  corporum  intcrjettorum  feiie 
xftimetur. 

1°.  Itafumus  a  natura  compnrati,  utdum  pnpi'lx  foramen  contrahimus,fi- 
mul  &  cryftallinum  globofiorem  effi.iamus.  Hnc  diim  obje^fti  oculis  proxi- 
ma  iiftuntur ,  ftatim  uvea  rugas  aut  pUcas  fuas  deponic ,  pupi'.l.-e  foramen  fit 


PARS  TERTIA.  p^ 

anguftius,  &cryftallini  facies  anteriorfi:  globofior.  Cum  res  tenui&iangui- 
da  luce  perfufas  conruemur,  pupillam  diducimus ,  tumque  cryftallini  figura 

filanior  efficitur ,  quo  lux  uberior  accedac ,  ac  radiorum  concurfus,  feu  penicit- 
inon  incra  vitreum  humorcm  ,  fcd  in  fundo  oculi  perficiantur. 

Quxritur  5°  quid  in  caufa  fic  cur  ftells  ,  &  accenfa  qu.xque  lumina  eminu* 
fpedtata  fpeciem  fui  longe  ampliorem  nodu  quam  interdiu  fpargant. 

^ffp.  Id  utique  evenire  vel  quod  aperciore  pupilla  radii  luminis  excepti 
majorem  in  fundo  oculi  imaginem  creent ,  aut  retinx  nervulos  fortius  percel- 
lanc ;  vel  quod  cryftallinus  humor  cum  fic  magis  complanatus  ;  vel  quod  radii 
intra  vitreum  humorem  coeuntes  poft  concurfum  in  ampliorem  &  magis  con- 
fufam  fpargantur  imaginem. 

Sed,  inqnies ,  fol  tam  procul  diffitus ,  &  libero  afpedtu  viftis,  nihilomajor 
apparer. 

Rcfp.  Idfortefieri  quodper  anguftiffimum  foramen  lux  illius  admiila  partcs 
duntaxat  retinsmedias ,  &  axi  proximasafficiat.  Nodu  verocumpupilla  dila- 
tatur,  tumradii  ftellarum  lucidi  laterales  quoque  recinaz  aut  choroidis  nervu- 
los  feriunc.  Eft  etiam  foramen  pupillx  fere  inftar  infundibuli  nonnihil  depref- 
fum :  cumque  illud  ampliacur ,  cum  uvea  verfus  pupillam  crifpacur ,  &  cenuibus 
velut  phcis  afperatur.  Hinc  non  folumradiiper  apertum  foramen  refta  fub- 
eunt ,  fed  plures  ctiam  ex  rugofo  uvex  margine  reflexi  ad  interiora  oculi  per- 
veniunt :  cumque  ex  omni  parte  reflexio  fiat ,  corona  qua:dam  luminis  corpo- 
ri  lucido  affingitur:  fol  vero  nullam  ejufmodi  comam  fpargic ,  quod  didudla 
uvea ,  ac  nullis  plicis  corrugata,  fed  contradta  admodum  pupilla  cernatur.  Tu- 
bus  opcicus  hanc  ftellis  lucem  adventitiam  detrahit :  plures  enim  radios  antror- 
fum  regeric;  cumque  pars  cancummedia  vicri  decefta  maneat  ,  qui  fubeunc 
radii,  funt  debiliores ,  quam  ut  reflexione  fua  retinam  poffint  afficere.  Hinc 
ftelh-E  longe  minores  tubo  mediocri  ,  quam  libero  afpedu  cernuncur :  falfa 
€nim  luce  percubumexuuncur :  acftellx  viciniores  lunx  non  mediocriter  mi- 
nuuncur:  retinam  quippe  fortiori  luce  occupatam  luxilla  ftellis  ex  refltxionc 
affiftamovere  non  potcft.  Sic  alba  &c  illuftria  quxque  corpora  eminus  vif» 
majora  apparent:  vel  quia  plures  radii  citius  intra  oculum  concurrunt ,  ne- 
que  ad  fundum  oculi  nifi  confufi  ,  &  lacius  diiperfi  appellunt  ;  vel  quia  for- 
tius  afficiunt  recinam  ,&:  vicinas  parcesin  confei  fum  trahunt. 

Quarricur  4^  quomodo  figura  cujufque  objedi  percipiatur. 

Kefp.  De  rei  vihbilis  figura  cx  illius  imagine  in  oculi  fundo  delineata  cos 
Judicare  co  quo  diftiim  eft  modo  de  rebus  quae  foris  funt  pofita:,  quarum 
imagines  per  obfcuri  conclavis  exiguum  foramen  vitro  convexo  admilfx  in 
oppofita  tabella  exprimuntur.  Unde  &  figura  variatur  pcnes  fitus  aut  diftan- 
i\x  diverficatem.  Hinc  qus  fpeftancur  eminus ,  liccc  force  quadraca  finc  &  an- 
gulofa  ,  utrotunda  tamen  videncur  ,  quod  angulorum  excurfiones  vel  afperi- 
tatesdiftantiaelidat.  Sic  convexa,  aut  cavaut  complanaca  percipimus :  quod 
omnis  partium  inxqualitas  ex  tantointervallopcnitus  evaneicac.  Hinc  iol  & 
reliqua  fidera ,  non  convcxa,  fcd  plana  judicantur. 

Quxritur  5„.  quomodo  motus  percipiatur. 

Refp.  Motum  pcrcipi  vel  ex  ipfius  oculi  motu ,  dum  rem  vifam  ex  loco  in  lo- 

Cccc    iij 


j;4  PHYSIC^ 

cum  tMnflatam  fubfequitur ;  vel  motioiie  imaginis  in  retina  ;  vd  Jenique  e* 
comparatione  quadam  objefli  mobilis  ad  alia  circumpofita,  Quandiu  enim 
idemfitus  vili  corporis  cum  vicinis.atqueidem  ordopercipitur,  tamdiu  idim- 
motum  judicamus  :  tametfi  petfepe  loco  movetur.  Sic  una  cum  navi  abrepti 
arborcs  Sc  reliqua  corpor i  cieri ,  nos  interim  ftare  arbitramur,  Cum  autem  in 
aliquoJ  corpus  longe  a  nobisdiiTitum  aciem  intendimus ,  ut  in  lunam ,  tum  id 
corpus  ibre  nobis  videtur  :  quod  motus  oculis  percipi  non  poiI)t,nec  prx  nimia 
diftantia  partes  perj.gratxanimadverti.  Interimtamennubes  agitari  videntur, 
quod  fuammutent  aiuna  diftantiam. 

Qusritur  6°-  cur  nonnuUi  obje(5ka  nili  propius  oculis  admota  diftinde  intueri 
non  poiTint : cum  alii,utfenespioculab  eaoculisrcmovere  cogantur  :illi  myo- 
pes,  hi  prefbytx  dicuntur. 

^efp.  Id  utique  non  aliunde  quam  a  cryftallini  figura  oriti.  Nam  mvopes  cry- 
ftallinum  habentglobofiorem,&  ocu!umfepeprominu'um  :  unde  objedlanoii 
vident  longius  diffita ,  quod  radii  nimium  refracfli  ciriiis  cocant ,  neque  ordina- 
tampidVuram  in  fuiido  oculi,  (edcitra  ,  in  vitreo  nimirum  humore  exhibeant,- 
His  adco  confpicilia  cava  ufui  funt  :  nam  radios  diftrahunt  ,  qro  tardius  con- 
currant.  Senes  c  diverfo  quibus  cryftallini  fuperficies  magis  complanata  cft  &c 
flaccida  ,  non  contuentur  objefta ,  nifi  eadem  (int  aliquanto  rcmotiora  :  confpi- 
ciliis  adeoconvexis  indigent,  quibus  radii  nimium  dilTiti  inanguftius  fpatiun-j- 
cogantur  ,  &  citiuscoifanr.  Sicinobfcurocubiculo,  quolens  convexaglobofiop 
eft  ,  feu  minorisglobiportio  ,  hoc  propiiis  chartaieft  admovenda  :  citiiis  quip- 
pe  radii  refradi  cocunt.  Sedde  his  paulo  uberiiis  agendum. 

C  A  P  U  T    VI  1 1. 

QujtdamcircA  perfpiciliorum  &  microfcopii  nfim  explicantur. 

QU6  vitrum  convexnm  efl:  minoris  fpha:rx  portio  ,  hoc  radii  cadunt  obli^ 
qiiius ,  magis  adeo  infringuntur,  &  citiiis  cocunt.  Hincrerum  imagines 
fiunt  anguftiores  •,  concurfum  enim  radiorum  id  vitrum  magis  accelerat.  Hinc 
quibus  oculi  cryftallinus  eftglobofior,  ii  rcmotiora  objcfta  diftinde  non  con_ 
tuentur,  quod  eveifs  pyramides  fint  breviores,  nec  ad  fundum  ufque  ocul. 
pervenianr.  i 

Si  radiis  per  vitrum  convexum ,  ut  per  corneam  fra(ftis  ,  &  jam  annuentibus, 
priufquamconcurrant,  aliud  vitrum  itidem  convexum  adhibeas  ,ut  cryftalli- 
num  humorem  :  hoc  utique  vitrum  concurfum  radiorum  ,  feu  pifturam  accele- 
rabit  ,  nec  fitum  radiorum  commutabii.  Hinc  fenes  ,  qui  tes  vicinas  xgre  di- 
fcernunt ,  perfpicilia  adhibent  convexa  ,  qux  radios  ultra  retinam  coituros  ir» 
interiora  revocant.  Qyo  autem  vitrumeft  rotundius  autminoris  fphaerxporiio, 
hoc  vicinius  objefto  fiftitur  :  tum  enim  radii  minus  oblique  efKifi  non  tamcito 
refradi  concurrunt-  Specilla  autem  convexa  raro  objedis  qu.-c  eminus  pofita 
funt ,  contuendis  adhibentur  :  quod  eorum  imagines  aut  luminofi  radii  (at  cito 
colligantur,  neque  ultra  retijiamexcurrant ,  nec  demum  ii  fintantrorfum  retra- 
hendi. 

Specilli  convexi  ope  rerum  fimulacra  augentur ,  &  fiunt  illuftriora  non  ob 


PARS  TERTrA^  sn 

cam  tantummodo  rationem  ,  quod  plures  radii ,  qui  pupillx  anguftias 
eluderent,  in  oculum  dedudi  majorem  rei  imaginem  exhibeant ,  dum  plures^ 
objedi  partcs  diftinguimus  ;  feuquodmajor  fitangulus  viforius.  anc,  in  fig. 
I  tabellas  5  :  qui  fcilicecab  extremis  radiis  in  fundo  oculi  imprelTis  ,  &  feie 
mutuo  interfecantibus  in  pundo  N  comprehenditur.  Nam  penes  ejus  anguli 
magnitudinem  de  objedli  magnicudine  judicamus. 

Hinc  pleriqueartifices  ,  uc  quigemmas  incidunt,  aut  figilla,  fpeciUis  utun.^ 
tur  convexis ,  quo  res  minutiores  contucantur.  Contra  quce  cava  funt,  magnam 
radiorum  partem ,  qui  pupillam  fubirent ,  in  iridcmoculi,  vel  aUo  disjiciunt : 
hincpauciores  objedi  partes  dcpingunt,  minor  quoque  fit  angulus  viforius. 
Sicradii  luminis  perampullam  vitream  tranfmiffi  in  ardum  colliguntur  :  uc 

f)er  lcntem  cavam  trajedi  inmajus  fpatiumdilatantur  :  &  tamen  per  ampul- 
am  Ticream  incuenti  objeftum  multo  majus  apparet.  Idem  contingere  in  con- 
vexis  &  cavis  fpeculis  fupra  diximus.  Nam  iila  rei  fpcciem  imminuunt ,  dum 
radios  diffipant  :  hxcaugent,  dum  luminis  radios  verfus  fpeculi  diametrum 
refledtunt. 

5 .  Hincctiam  liquet  cur  in  tubolens  optico  objefto  obverfa  fic  convexa,  ut 
dios  nimirumdiffipatoscoUigat.  Sed  antcquam  concurrat ,  lens  interdum  cava 
adhibetur ,  qua:  radios  nimirum  convcrgentes  &c  citius  coicuros  paululum  di- 
ftrahic.  Hinc  pifturanon  modofic  amplior  ex  radiorum  per  vitrum  cavum  dit 
perfione  ,  fed  etiam  magis  diftindla  efticitur.  Nam  qui  intempeftivis  incerfec- 
tionibus  radii  turbairenc  pi6lurx  nitorem ,  occurfu  lentis  cavK  ad  fuam  revo- 
cantur  ftacionem  ,  feu  ad  bafim  ordinacam. 

Quod  fi  lentem  convexam  cavx  icerum  adhibeas,  pyramides  radiofi  ciciiiJ 
coibunt.  Cum  aucem  cryftallinus  humor  convexs  ientis  vices  obeat ;  ( nani  re- 
tum  minucarum  fpecies  auget ,  5c  hcerxper  eum  vifxmajores  apparenc }  ubi 
globofior  eft ,  qualcm  habent  myopes ,  cubus  eft  corripiendus ,  quo  lens  cava 
longius  a  bafi  ordinata,  feu  pidluri  locoremoca ,  radios  magis  diipergac.  Illud 
cciampalameft,radioscicius  concurrere  ,  quo  objeitum magis  diftat.  Unde  & 
tubus  opcicus  corripicur,  ubi  res  eminus  pofica:  confpiciuncur. 

6-  Quamobrem  ubi  unam  duntaxac  lencem  convexam  adhibemus  , ut  F  P  F  in 
oculi  figura ,  hxc  radios  ab  objefto  A  B  C  exeunces  omnino  perturbatos  exci- 
pit :  fed  ita  eos  inflcdlic ,  ut  qui  ab  uno  puniflo  A  prodiere ,  in  unum  itidem  pun- 
<9;um  tabell^E  a ,  concurrant.  Hinc  diftindla  ficin  cabella  rei  imago :  fed  camen 
everfo  ficu  apparec.  AtC\  lensalcera  icidem  convexa  in  eodem  loco,  fcu  in  ba- 
fi  ordinata  collocecur  :  hic  ucique  finceram  rei  fpeciem  &  diftinftam  excipiet, 
fedpoftearadiorum  explicacione  ita  eam  confundet ,  ut  exunoquoque  pundlo, 
a  ,  nova  radiorum  pyramis  exurgac  ;  nec  quicquam  ahud  prster  meram  iu- 
cerr  in  tabellam  oppoficam  fpargac. 

Qitod  fi  in  hoc  confufionis  loco  rurfus  tertiam  lentem  conftituas,  qux  pertur- 
bacos  radios  excipiac,  eos  utique  fic  inflediet,  ut  eofdem  cogat  in  ordinem. 
Itaque  fi  duas  lences  convexas  fic  tubo  aptes,ut  imago  pcr  lentem  priorem  tranf- 
milla,  &c  refra<flione  ordinatainpofterioremincurrat,  h.-ec  radios  iterumper- 
turbatos  in  cryftallinum  humorem  cfFandet.  Verum  is  humor  lencis  convex.t: 
futigens  munere ,  rurfus  eos  coUigct,  acque  iri  retinam  velut  totidem  peniciU 


j7<5  PHYSIC.E 

los  ordinntim  difpofitos  tranfmittet.  Sic  lens  prima  confufos  radios  exdpit,  qni 
in  tabclla  ordinantnr ;  eaque  cvertit  rei  imaginem  ,  quam  lens  fecunda  erioit, 
obradiorum  interledion  m.  Tertia  lens  evcrtit,cryftallinus  verolenti  ultimz 
propior  concurfum  radiorum  acceler.it.  Atque  hinc  totius  pcne  Dioptrices  fun- 
damenta  depromuntur. 

Ke  illud  qnoque  prascereundum  a  Scheincro  5c  aliis  obferyatum  ;  quod  ocu. 
lis  in  certum  objedlum  ut  in  turris  faftigium  intentis  ,  digitus  interpofitus  du- 
plexappareat,quod  confufa  digiti  fimulacra  in  diverfis  utriiift]ue  retins  parti- 
Dus  depingantur.  Sic  nobis  in  obfcuro  lococonftitutis,  &prxter  foramen  fa- 
ccsaliquot  intuentibus,  globulus  in  medioforaminis  fufpenlus  &  negligenter 
confpe£ldsjuxta  luminum  numerummultiplicatus  apparet:quodlucidacorpo- 
ra  totidem  pyramides  in  diftindas  retina:  partes  vibrent,  atque  interceptus 
globulusinquem  aci.^s  non  intenditnr ,  quandam  vtkitumbram  fingulis  appo- 
nat :  hinc  totuplex  videtur ,  quot  lucida  radiant  corpora.  Sic  accenfa  m  loco  ob- 
fcuro  candela  per  vitrum  convexum  membranula  variis  foraminulis  pertufa 
obduftum,  plures  quoqueimagines  in  chartam  oppofitam  trajicit.  Nam  pyra- 
mides  radiofas  per  fingu'a  emittit  foramina  ;  atque  illa:  pyramides  in  meatuum 
anguftiis  cruciatim  decuirnae  totidem  facisimagines  invcrfas  in  diverfas  partes 
prcjiciunt.  Nec  diffimile  quiddam  oculo  per  plara  foramina  intuenti  accidit. 
Nam  cryft-iUinus  humor  inftar  vitri  convexi  radios  infringit  :  cumque  bafes  il- 
larum  pyramidum  diverfas  retinx  partes  occupant ,  tum  multiplex  objeflum 
appareac  necelTe  eft.  Sed  finis  non  erit  fi  omnia  qax  ad  luminis  3c  visus  phmo- 
mena  pertinent ,  explicare  velimus. 

Quaevelut  in  tranfitu  de  microfcopio  dixinmis ,  Philofopho,  qui  fubtilitates 
geometricas ,  ex  quibus  tamen  magna  naturae  arcana  eruuntur ,  non  adeo  exqui- 
fitcperfequitur,utcunquefufficerepoterant.  Cumtameneares ,  fi  qua:  alia  fit 
cognitione  digna ,  gratum  id  plenfque  nos  fafturos  putamus ,  fi  quae  de  micro- 
fcopio  vulgari  vir  clarilf.  D. /^/<?mfff  nobifcum  communicavit,  qua:que  in- 
tentum  quidem  animum  poftulant ,  fed  geometricis  demonftrationibus  non  in- 
volvuntur ,  hoc  quoque  loco  fubjiciamus. 

Ac  primoquidem  uc  microfcopii  duplici  v'itro  inftrudi  effe(5liis  explicari  poT 
fint ,  id  fundamenti  loco  ftatucndumcft,  in  omnivitro  convexo  diros  efte  fo- 
cos  reciprocos ,  qui  iiia:qualidiftantia  a  vitto  ipfo  removentur ,  ut  fi  A  B  fit  ob. 

je£lum  quod  in  ardiori  fpatio 
a  b  depinj^inir  ,  ubi  radii  per  vi- 
trum  convexum  C  D,  tranfierint, 
axis  eric  E  e ,  verus  focus  crit  in 
a  e  b.  Quod  fi  reciproce  corpus 
luminofum  ,aut  illuminatum  po- 
natur  in  a  b ,  idque  fit  anguftius, 
radii  vitrnm  penetrantes ,  imagi- 
nem  objefti  ampl.im  in  A  E  Bde- 
lineabunt ,  hoc  eft,  ut  pluies  ra- 
dii  apunilo  A  ,  in  totam  ientem 
C  D  ,  prndcuntcs ,  ante  collige- 
bantur  in  pnnito  a,  fic  reciproce ,  cum  ponitur  objecaum  in  a  b ,  radir  a  pun- 

&.0 


Al 


'PARSTERtlA.  ^yy 

Ao  3,  profe«^i  fic  refringuntiir  in  lente  C  D  ,  iic  omnes  pene  colligantur  in 
cundo  A.  Eadcm  elt  ratio  de  reliquis  objedi  pundli?. 

EjLi  odi  entes  adeo  parvx  conlkiuntur  uc  focus  ab  iis  quarta  patte  unius 
line.-Enon  diftct:  adeo  ut  eaium  ope  objciflnm  oculo  prcx:nuim  fiftatur. 
Cumque  unius  fcre  pedis  longitudine  objc<2:um  diftnns  appareat  ,  imago 
illius  ampla  in  fundo  cculi  acdiftanti.-E  judicium  objedi  magnitudinem  mul- 
tUm  exaggerac  Unde  radii  pene  paralleii  oculum  fubcunc,  &  parcc^  objcdi 
nuilto  dil^indiores  apparent.  Atqueea  eil  ratio  novi  microlcopii  quod  clariir. 
Hugeniusperfecic ,  &  cujus  ope  toc  naturce  miracula,  toc  animalcula  in  ple- 
rifque  liquoribus ,  &  fibras  minutiflin-x  in  plantis  detcguntur.  Qux  fane  natu- 
ralem  fcientinmpkuimum  auoere,  &c  locuplecare  polTunc  :  fed  de  microfcopio 
quodnmltiplicivitroinftru(^umeft ,  nuncagamus. 

0  /»  2.  Sicitaque  microfcopium  AQ_^R,ex  tubo 

&  duobus  vitris  convexis  compofitum  ,  quo- 
rum  minus  C  objedivum  ,  ut  majus  Q^R 
oculare  dici  folec  :  fitque  minutum  corpus  s 
e  confpiciendum  ,  quod  in  foco  lentis  col- 
locacur.  Qui  a  pundo  e  radii  prodeunt ,  ubi 
ienteni  trajccere,  uniuntur  in  punfto  g,  ut 
radiiapundos  profcdlicolliguntur  in  h,  & 
longiiis  produdi  ibi  (e  interfecabunc,  tum 
in  oculare  vitrum  incurrentcs  poft  dupliccm 
rcfradionem  ,  verftis  axemconvcrgcnr.  Qni 
a  pun£logmananc ,  vitrum  circa  puncfla  I  L 
fubeunt,  &  circa  dd,  c  vitro  egrediuncur  : 
utric]ue  paululum  a  fe  mutuo  diftant,  &  diver- 
gunt,  quod  ad  diftindam  vifionem  multum 
conipirac ,  nempe  uc  radii  ex  eodem  loco  pro- 
fe(fliad  axcm  converganc,  .Scnornihil  camcn 
fint  inter  fe  divergences.  Eadem  eft  ratio  de 
radiis  qui  a  pundo  h ,  in  punda  m  n  vitri  in- 
cidunc,  &  per  punifta  eeexeunt.  Quamob- 
rem  radii  apundo  e  objedi ,  feu  a  pundof» 
ipfius  foci  dimanantcs,  concurrenc  in  fun  o 
oculi ,  (cilicet  in  pundo  p  :  uc  qui  ab  s ,  feu 
ab  h  ,  mittuntur  poft  duplicem  refradionem 
coibunt  in  pundlo  o  ,  &  duo  extrema  obje- 
«fli  s  e  ,  intra  lineas  viluales  conclufa  a  pun- 
ftis  o  di  ^  du<ftas  ,  qUc-E  anguium  o  B  p ,  fere 
a:qua'em  d  B  e ,  ccmprehendent  •,  qux- 
j  quc  linex  produda:  propc  punifla  Q.,  fi  R 

J  tranfibunt :  in  pundo  R  radii  e  o,  &  eo  coi- 

i,^  bunt,  ut  in  punftoQ^,  nidii  dp,  dp,   fic- 

que  objcdi^m  S  e,  quah  eiret  in  R  Q.,  &  ma- 
gniuidinis  R.  Q,  videbitur, 
//.  D  d  d  J 


pHY  Sl  C  JE 

3.  Mictofcopia  ex  triplici  vitro  compo^ 
fita  objefti  fpecicm  ampliorem  non  effi- 
ciiint ,  (ed  majorem  illius  partem  ,  atqiie 
utaiunt,  majorem  campum  aperiunt,  ut 
telefcopia  4  vitris  inftrudta.  Quomodo 
autemidfiat,  intelledu  faciie  eft.  Sitde 
objedlum ,  C  L ,  lens  ,  feu  vitrum  obje- 
ftivum  ,  ab,  unum  ex  ocularibus ,  id- 
que  fatisdebile  ,  &  magnum  :  gf  alte- 
terum  oculare  &:  minus  &c  convexius. 

Itaque  radii  C  o ,  &  C  p ,  qus  in  pri- 
mum  oculare  a  b  incidunt ,  in  fecundum 
g  f  non  incurrcrent  fubtato  oculari  a  b;  & 
totum  objeftum  d  e  ,  non  videretur  ,  fed 
pars  tantum  illius  per  fokim  oculare 
g  f  cerneretur :  fed  vitrum  a  b  per  dupli- 
cem  refraftionem  fic  infledbit  radios  L  o  , 
.&  C  p ,  ut  in  m ,  &  n  ocularis  g  f  incidant. 
Qiioquidem  modo  extrema  objedi  d  e  , 
videnturin  t ,  &  u,  fitu  quidcm  everfo. 
Nam  pundlum  e  ,  videtur  in  t ;  &  d  ,  in  u  ; 
radii  a  punfto  e  emidi  coguntur  in  x ,  qui 
ab  altcro  cxtremo  d  ,  dimanant,  cocunt 
in  Y ,  &  z  ,  eft  quafi  centrum  visus ,  x  z  r, 
&  y  z  u  ,  funt  radii  vifuales-  Atque  ex  hac 
microfcopii  ftrudtura  facilc  colligitur  in 
telefcopio  duobus  aut  tribus  vitris  con- 
vexis  inftrufto  objedta  cverfo  fitu  appa- 
lere  :  cum  quartum  vitrum  additur  ,  tum 
fiunt  telefcopia  ,  &  pofterius  erigit, 
quod  primum  evertit ,  ut  identidem  di- 
ximus. 


4.0ptimum  erit  microfcopium  fi  lens  ipfa  C  L,fit  5  lincarum  cumfemiflcjhoc 
eft  ,  fere  femidigiti ,  oculare  medium  ^  latius  a  b  ,  focum  hatcar  4  digitorum, 
ut  focus  minoris  ocularis  fit  duorum  digitorum.  Sic  vcro  crunt  coUocnnda,  ut 
minus  oculare  a  majore  diftet  5  digicis  ;  cumque  objcftum  d  e  ,  diftet  fere  fcx 
lincis  ab  ipi.i  lcntc  C  L,  hujus  focus  reciprocus  o  p ,  Qtis  crit  vicinus  majori  vi- 
tro  a  b  ;  cumque  radii  extremi  c  o  ,  c  p ,  L  o ,  L p  ,  ocularc  majus  pertranfeunt , 
ni  axem  vitrorum  communem  multum  convergent :  unde  in  extremas  par- 
tes  minoris  ocularis  g  f  fic  incurrent  ,  ut  multum  verfus  axem  infle- 
clantur,  &convcrgant ,  atque  a  fe  mutuo  pcrparum  difcedant,  Quod  qui- 
dem  cftlcit ,  ut  pupiUam  fubire  poflint  ,  &  vifionem  diftinftam  efficere : 
minus  ocularegf  fic  collocatur  ,  ut  illius  focus  tribus  digitis  a  magno  oculari 
diftct.  I^am  fi  majus  Qcalare  ab,  effet  in  foco  minoris ,  aut  ei  proximum. 


1?ARSTERTIA.  p^ 

^un£l:aillmsaefea,rcu  bullulas  &  a!ii  ejns  defedlus  quafi  punAa  nigra  In  ipfo 
objedlo  pofita  apparercnt.  Quod  i\  autem  minus  oculare  fex  auc  feptem  dJCTitis 
amajore  diftaret,  id  minus  augerct  objedi  jpeciem,  &  minovem  illius  ima- 
ginemexhiberet. 

DISSERTATIO    IV. 

ll>e  objeclls  fenfuum  exteriorum. 

EXplicatis  fenfuum  organis  3c  funftionibus ,  proximum  efl  ut  qualitnt-es  fen- 
fibiles,  feu  objeftafenfuumpercurramus:  cumque  de  iis  qux  ad  taftum 
pertinent ,  in  Phyfica  gencrali  fufe  a  nobis  tradlacum  fuerit ,  nunc  a  faporibus 
&  odoribus  ducemus  initium. 

C  A  P  U  T     P  R  I  M  U  M. 

De  faporibus. 

CtJmguftusfitvelut  exploratorquidamineacorporisparcc  collocntus  qua 
iter  cibis  patet,  ut  quae  felubriafunt  aut  perniciofadilcernac,  facultates 
aut  vires  corporum  ex  (aporibus  potidimum  incernofcimus  :  neque  uUa  eft  re- 
gula  ad  rerum  vires  &  cemperaciones  dijudicandas  magis  idonea ,  quam  ea  qux 
€x  variis  faporumdiffercntiisdepromicur.  Undeaucemillsoriancur,  pauloac- 
curacius  incuendum. 

Solent  quidem  Medici  novem  faporum  fpecies  diftinguere  ,  acrem  videlicec, 
acidum ,  pinguem,  falfum ,  aufterum ,  dulcem  ,  amarum  ,  acerbum  ,  infipidum : 
quorum  cres  primi  e  cenuimaceria  prodcunc  ;  medii  cmediocri;  poftremi  c 
crafta  acque  cerrena.  Siceos  fiporcs  varie  cx  elemencorum  qualicacibus  ducunt: 
qu£  fane  mulcis  racionibus  refelli  polliinc.  Nnm  uc  nihil  dicam  de  acidicacc  , 
quac  calidis  juxca  &  frigidis  infidec ,  fapor  amarus  in  cenui  corpore ,  ut  in  cralfo 
reperitur  :  ut  in  fpiritu  abfinchii  diftillaco  cernere  eft. 

Ac  ne  plura  dilferam  ,  cum  elemenca  omnis  omnino  faporis  finc  expercia,  aiis; 
nobis  cauix  fiporum,  e.xque  propiores  qusrendx  func 

Ne  illudquidemprobabile  videcur,fapores  omnes  ex  filibus  proficifci ;  ne- 
quefpiritusaucolea  func  omnino  infipida  ;  camecfi  negare  non  polfumus  quiu 
fales  in  rebus  fapidis  maxime  dominencur.  Sic  itaque 

Pnrna  CofJcluftOi 

Sapor  noneft  qualitas  quscdam  a  reipfi  diftiijfla  ,  fedadio  quaj  motlilocali 

«oncinecur  ,  qujeque  a  parcium  configuracione  pociflimum  pender. 

ProbAtnr  conclnfio.  Res  fapida  guftu,  uc  radu  quodam  percipicur  :  fed  impref. 
fio  tantum,  aucndio  corporis,  non  encicas  ab  eo  diftinda  fenfum  movec,  ue 
fufe  alibi  probacum  eft.  Sic  adione,  aut  motu  corporis  fapidi  lingua  vel  aftrin- 

Dddd^j 


jSo  P  H  Y  S  I  C  ^ 

g;itur,utinaceil>o.5;fluftero  fapore  ;  vel  leniter  laxatiir,  ul  in  dulci.  Hinc 
falfus  &  acidiis  coiiodunt  ;  accr  pungit  &  vellicat :  quod  amarum  eft ,  linguarn 
abfterpit,&  quodammodo  evertit.  Atque  ut  diverls  corporis  partes  eodem  mo- 
tu  titillationisnonfimiliteragitantur,  neccundcm  fenfum  procreant  :ficmotus 
corpotis  fapidialiter  linguam,  aliter  reliquum  corpus  afficit,  Scquafi  tadu  quo- 
damubiquepercipitur,  Nam  carnemexcoriatam  aliter  fal,  aliter  acetum  ,  ali- 
ter  fpiritus  vini  juxta  (kporum  vanetatem  afficiunt  :  adeo  ut  fapores  omnes  ex 
partium  motu  &configuratione  ducantur,  &guftus  ipfe  taftu  quodam  conci- 
neatur.  Sed  fortc  caiifas  faporum  adhuc  propiores  merito  aliquis  exquiret,  Six 
igituc 

Seciinda  CoiKlnfw. 

Proximx  &  continentesfaporum  cauficfuis  commode  ad  principia  Chymf* 
corum  in  varioftatu  confiderata  refcruntur,  dummodo  in  iis  quoque  Mecha- 
nica:  aftedtiones  fpeftentur, 

Pars  conclufionis  priorvariis  rationibus  &experimentis  illuftrari  poteft  At- 
que  ut  ab  co  fapore  qui  infipidus  vocari  folet,  ordiamur  ,  is  maxime  in  iis  re- 
peritur  corporibus ,  qus  principiis  adivis  fpiritu,  fulfure  5c  fale  pene  deftituun- 
tur,  utin  aqua  fimplici.  Infipida  quoque  iolent  dici  corpora  ,  in  quibus  fpiri. 
tus  a  terra  &  aqua  pene  obruuntur  ,  in  ftatu,  ut  aiunt ,  fixationis.  Sed  ubi  fpi- 
ritus  fefe  aut  calore  ,  aut  fcrmentatione  expHcant ,  tum  varios  fundunt  fapo- 
res.  Cum  fpiritus  filini  deprimuntur ,  infipiditas  quardam  ciim  adftridlione  vei 
afperitateconjundta  percipitur,qui  poi^ea  in  aciditatem  adolefcit.  S.tpe  eve- 
nit  ut  fpititus  non  fimul  ad  maturitatem  evchantur,  icd  afiis  adhuc  crudis  reli- 
qui  maturcfcere  iScdulcefcere  incipiant.  Hincfapor  ex  dulcedine  &  aciditate 
temperatus  exoritur,  qui  vinofus  dici  poteft. 

Hmcduplexeftaciditas  :  una  qnxdulcedmem  prxvertit  ,  alteraqux  fubfe- 
quitur  :  ilia  videtur  in  fpiritu  falino ,  atque ,  ut  aiunt ,  famelico  pofita  :  qualis 
ia  limonibus&aureis  pomis  percipitur :  ciim  enimea  fpiritibus  exhautlis  om- 
ni  aciditate  fuaexuuntur,  tum  dulcedinem  fuam  non  tuentur :  hinc  brevicuni 
tabe  &  naufcabundo  faporecorrumpuntur.  Contra  in  v:no  aciditas  dulcedinem 
confequitur,  eaquenona  fpiritu,  fed  a  file  fluido  dimanat,  Hinc  acetofus  Ii- 
quor  tertio  ignisgradudiftillatur,  acpartes  habetafperas  &  penetrabiles  :  un- 
de muris \ices  obit ,  &  corpora  a  putredine  diu  vindicat  :  quod  illius  liquoris 
aciditas  non  in  fpiritu  volatili ,  fed  in  crafliori  fale  fic  collocata,  Hinc  fucci  limo- 
num  ,  &  omphacium  putredinem  noninhibent  :  aciditatcm  enim  habenc  dul- 
ccdinispra;viam  afpiricu,  non  afaleprofe(flam,&:  quia  tenuioris  funt  fubftan- 
tix  ,  cito  cvanelcunt. 

Sunt  alii  frpores  qui  cruditatem  &  fixationem  tum  fpirituum  ,  tum  fitlium ," 
aut  Icnem  fufionem  comitantur:  ut  adftringens,  acerbus ,  aufterus :  fpiri- 
tus  autem  fulfurei  dum  fixi  &  crudi  funt,  obfcurum  admodum  fiporem  effi- 
ciunt.  Sic  farina  tritici ,  ovorum  albumina,  quceque  fulfurcis  abundant  fpiri- 
tibus  vel  parum  exaltatis  ,  hxc  infipida  pene  videntur  :  qure  vero  fpuitus  jam 
vigentes&  ad  motum  paratos  habent,  ut  lac  ,  &  caro  ,  facilius  eadem  dul- 
cefcunt,  Naradulcedp  c  fpkjtibus  aci  matiuitatem  provedis  potiflimum  di- 
manat. 


\ 


PARS  TERTrA.  _  58, 

Dukedo  porro  eft  tripartita  ,  macra  viJelicer  aut  falina  (\\3X  in  fnn^ibns  mi- 
tefcentibuSjin  vino  tenui,&;  defecato,atque  in  iis  omnibus  qn£  prarfpiritu  fa- 
lino  turgent ,  percipitur.  Pinguis,  quac  a  fpiritibus  fulfureis  origincm  ducir, 
qualiscll  in  carne,  medulla  &  aliis  corporibus  juxta  diverfam  (piritus  oleofi 
cum  aliis  elementis  temperationem  ;  mnrt<i  denique ,  &  palato  luavis,  ut  in 
melle ,  faccharo ,  palTuIis ,  feuuviscxficcatis ,  quxque  ex  utriufque  fpiritus  fi- 
lini,&:  oleofiapta  mixtioneconfurgit.  Exhaufhs fpiritibus  cum  fil  dominatur, 
utinaceto,  tum  aciditas  emergit. 

Cum  fulfur  nimio  caloreluxuriatjtum  rancidus,  aut  am3rusfapor&  plerunv 
queingratusemergit.  Sic  olcofa  quxque,  &  dulcia  abfumptis  fpiritibus  longa 
coftione  amarefcunt.  Frudus  vero  acidi  cum  filis ,  &  fulfuris  perparum  ha- 
beant,  exhauftis  fpiritibus,  nec  fal  dominio  potitus  acetofum  faporem,  nec 
fulfur  fufione  lua  amarum  ingenerat ,  fed  omnino  inertes  &  infipidi  vappef- 
cunr. 

Eft  alia  tamen  amaiitudo ,  qux  non  ex  adufto  fulfure ,  fed  magis  ex  fpiritu  ful. 
fureofuam  ducitoriginem  ,  caque  ftitim  fe  prodit ,  necdulcedinem  lubfequi- 
tur,  nec  vetuftate  minuitur,  fedpotius  incrclcit  :  hxc  in  abfinthio,  lupulis, 
\.du  honblon ,  Scinaliis  plantis  confpicua  eft.  Quod  autem  fpiritui  infideat , 
non  fulfuri  fufo  aut  evedo,  hincconjicimus  ,  quod  cjufmodi  fpiritus  exftillati 
fint  valde  amari,  quod  autem  in  vafe ,  feu  cucurbita  fupereft ,  omni  amaritudinc 
carear. 

Pars  altera  conclufion»  iis  rationibus  perfuaderi  potcft  ,  quibus  oftendimus 
affediones,aut  qualitates  corporum  ad  principia  mcchanica  potius  referri  opor- 
tere ,  quain  ad  chymica,dequorum  exiftentia  merito  dubitari  potcft.  Neque 
enim  acetum  in  vinoadlu  fuit ;  quxque  (piiitus  aut  filcs,  aut  olea  dicimus,  fola 
partium  figura,contcxtu,  &  motu  inter  fe  difFerunt.Sic  acidi  fpiritus  acutis  con- 
ftant  partibus :  hinc  facile  lunt  mobiles ,  &;  fermentationem  motu  fuo  promo- 
vent.  Fruftus  veroquibus  Ipiritus  ineft  amarus ,  nunquam  dulcefcunt  ob  par- 
tium  afperitatem,  &rigiditatem.  Ciimque  amara  pleraque  vi  purgatrice,  & 
abfterfiva  donentur,  fatis  verifimile  eft  ea  conftare  partibus  folidiufailis ,  mu- 
tuo  implexis ,  &  fere  fcopis  fimilibus, 

ConfirnTiri  id  potcft  vaiiis  exemplis ,  qux  in  nupenimo  opere  circa  qualita- 
les  aflvrt  Ctnrill.  Boylius ,  qua'quc  jam  magna  ex  parre  attigimus.  Primo,  cum 
fpuitus  acidusnitriadeo  penetrans  acerrimoitidemnitro  jam  fix.Ko  fenfim  af- 
funditur ,  ex  utriufque  conjiigio  nitrum  ipfum  exfurgit ,  quod  nifi  filem  com- 
munem  habcret  admixtum  ,  vix  ullo  fapore  fe  proderet  :  quod  nitri  anguli 
fint  obtufiores  quam  utlingux  fpongiofx  meatusalte  penetrent.  2"  Saccharum 
Saturni ,  feu  ca!x  plumbiaceti  fpirituexfoluta,  &cxficcata  ,  fi  idoneo  vehicu- 
lo  folvatur,  tnm  fpiritus  armoniaci  additione  fenfim  prxcipitetur  ,  mixturafiet 
ex  calce  plumbiimpenfedLilci,  ik  fale  armoniaco  admodumfilfo,  pene  infipi- 
da.  Sic  c  minio  feu  calce  plumbi  aqua  forti,  autfpiritu  nitri  diiroluta  ,  hoc 
cft  c  rc  prorfus  infipida ,  &  altera  multum  corrofiva  ob  mutatam  partium  confi- 
gurationcm  quiddam  emergit  admodum  dulce.  Sic  varii  faporcsplurimum  di- 
verfi  prodeunt ,  ubi  varia  corpora  eciam  infipida  in  eodem  menftruo ,  feu  diirol- 
vente  exfolvuntur.  ^rgento  in  aqua  forti  diirokito ,  &  in  cryftallos  co^gulato 
tiihil  eft  amariusjplumbo  nihii  fere  dulcius,  Stajini  lapor  plane  eftdiverfusjnoa 

D  d  d  d    iij 


jSt  PHYSICyE 

inaratiis  Mmen  |  cnpri  fapor  vix  ferri  poteft.  Cryftallis  Kinne  affunde  mnriamex 
aqua  Sc  file  communi  comporuam,  cxficca,  iiim  in  crucibulo  funde  :  hxc  mi- 
ftura  ,  qux  refrigerata  indurtfcit ,  luna  cornea  vocitatur,  eaque  omnino  cftin- 
fipida  :  tametfi  ex  duplici  corpore  uno  admodum  amaro  ,  altero  acri  confter. 
Qaod  (1  ex  lunxfeuargenti  cryftallis,  igne  aren^,  ftd  fatis  valido  fpirittim 
nitri,autaquamfoitem  diftilles  ,argentum  nianebit  infipidum  &  fpirirus  erit 
acididimus  j  ficque  corpus  amarum  in  duo,  quorumiuuim  eft  infipidum  ,  alte- 
rum  acidum  ,  refolvitur.  Zincum  quovisacidoimo  &unnofo  fpintu  diirolvitur, 
8c  varias  faporum  diff\;rentias  fubit.  f  Spiritus  vini  fpiritui  nitri ,  aut  aqui  for- 
ti  paulatim  afFufus ,  non  intenfum  modo  calorem  procreat ,  fed  vinofum  &gra- 
tum  faporem  ,  poftqunm  ambo  diftillati  fuerint,  Hic  eft  fpiritus  nitri,  qucm  Syl- 
vius  (Ji  alii  Medici  dulcem  vocant ,  &  tot  morbis  utilem  prardicant :  cadem  ra- 
tione  ars  imitari  poteft  naturam  in  iaporibus  procreandis.  Sic  finapi  granum 
cum  pomatio  miftum  ,  &  fermentatum  allii  faporem  -,  femcn  dauci ,  v.  pafie. 
nade,  cum  cerevifia  fermentefcens  fiporcm  gratiorem  ,  quafi  fucci  c  limoniis 
extraifci  conciliat, 

C  A  P  U  T      II.- 

De  odoribHS. 

1N  hoc  maxime  ;i  faporibus  odores  difcrepant  ,  quod  hifint  tenuiores ,  illi 
craffiores :  fed  utrique  ex  iifdem  principiis  adlivis ,  aut  ex  fimili  fere  partium 
configuratione  oriuntur.  De  odonbus  itaque  perpauca  dicemus  ,  cum  ea- 
dem  iis  fitorigo  qux  faporibus. 

Ac  primum  iUud  certum  videtur,  odoremcum  fubftantiali  effluxu  effe  con- 
jundum  :  nam  contrario  vento  difflatur,  vento  fecundoadvehitur.  Quxque 
odora  funt  ,  nifi  ardiori  cuftodia  fervcntur  ,  funm  odorem  magna  ex  parte 
amittunt :  ciim  humore  frigido  perfunduntur ,  vix  odorem  fuum  fpargunr.  Ncc 
tamen  necelle  eft  novum  halitum  jugi  &  perenni  fliixu  ex  aromatibus ,  aut  li- 
gnisodoriferis  continenter  diffundi :  fed  fieripoteftut  ex  fulphureis,  &  oleofis 
corporibusvilcofi  haHtuserumpant,  qui  tamen  k  fuis  fontibus  non  facile  di- 
vellantur :  cujus  generis  effluvia  c  corponbus  eleftricis  erumpere  oftendi- 
nnis 

i'i  Odores  ,  ut  fapores  fpiritu,fulphure  ,  &  fale  contineri  verifimile  videtur; 
illa  enimplus  odoris  fundunt ,  in  quibus  aut  fpiritus,  aut  fulphur  cft  uberius ; 
tumquegratus  eft  ,  6i  fenfum  demulcet  odor ,  cum  pars  fulphuris  purior  cum 
fpiritu  exhalatur.  Sed  craflum  fulphur  fale  aculeatum  infigniter  foetet. 

5n.  Pieraque  corporacum  propius  admoventur,  minus  gratumodoremfun- 
dunt  quam  ubi  funt  remotiora.  Nam  tenues  fpiritus  olfa^tum  juvanc,  craffio- 
res  ofl^endunt  :  motus  etiam  &  fermentatio  odores  plurimum  intendunt.  Sic 
uvx  ante  omnis  odoris  expertes ,  ubi  contufae  fucrint,  fermentefcunt ;  panis 
ipfe,  calx  cumaquadiluitur  ,  &  alia  id  genus  plurima  ex  fermentatione  odo- 
rem  fuum  longe  lateque  fpargunt.  Neque  id  eos  fugitqui  unguenta  temperant: 
ambra  ignavi  eft  odoris :  Zibetum  ,  v.  civette,  quopurius  eft,  hoc  minus  gra- 
teolet.  Exutriufque  tamen  miftura  odor  gratiffimus  exoritur :  ut  fi  decem  gra- 


PARS   TERTIA,  5?;- 

na  ambr*  cuni  ttibus  granis  Zibeti  mifta  contuderis,atque  unaraaucalceram 
gutcam  fuccilimonii,  quo  augeatur  aciditas  aut  fermentatio,  inftilles,  fuaviffi- 
nnim  unguentum  obtinebis.  Sic  Mofchus  ubi  purus  eft ,  non  olet  fuaviter,  mif- 
ce  cum  aliquot  guttisfpiritusrofaceiardentis,  fragrantiffimeolebit.  Aliam  D. 
.5o)r/*  compolitionem  affert.  Sume  cdto  partes  ambrs,  v.  ambre  gris  ,  duai 
mofclu,unam  zibeti,  mifceopcime,  &  cum  ea  compofitione  aut  florcs,  aut 
ftoracem,  aucquidvis  aliud  temperare  tibi  liccbit. 

4°  Multa  cum  pucrefcunt ,  magis  fragrant,  ut  quidam  brucorum  ftercora^ 
mofcbus ,  zibecum  ,  &  alia  hujus  generis :  nam  ex  fermencatione  &  aitritu  par- 
tium  fxpe  odor  fit  gratior.  Nihil  fereeft  urina  diu  fervata  fcetidius :  qui  ta- 
menmofchum  ex  Indiis  advehunt,  cumodor  magna  ex  partc  exhalavir,  pelle 
tjufdem  animalis  involutum ,  aut  veficis  inclufum  in  foetidis  locis  per  dies  ali- 
quot  folenc  appendere,  &  veficas  variis  foraminulis  pertundere.  Quoquideni 
modo,  uc  ccftacur  BoyHus  ,priftinammofchofragrantiam  reftituunt.  Plura  in 
hanc  rem  afferri  poiruntjqiux  idem  Autor  fufe  explicat,  quoeque  aDoftilT.  Viro 
in  linguam  Gallicam  funt  converfa.  lo.  Ex  miftura  duorum  corporum ,  qua: 
ojoris  funt  expercia  ,  odor  vegccus  &  ingratus  prodit  :  ut  cum  calx  viva  5i 
fal  armoniacusfimulcontunduntur :  hic  odorurinofus  exhalat,  quod  ialis  vo- 
latilis  particuL-e  furfum  toUantur  &  nares  feriant. 

2.  Ex  duobus  corporibus  fimul  permiftis ,  ut  ex  duabus  partibus  olei  tere- 
binthina:,  &  una  fpiritus  vitriolileniigne  diftillatis  liqnor  clarus  exit,  odoris 
ab  utroque  diverfi  ;  nam  fulphur  plane  rcdolet. 

5.  Spiritus  nitri,  aut  aqua  fortisex  admiftione  fpiritus  vini  quamfuperiore 
capite  dcfcripfimns ,  fuavem  odorem,  ut  foporem  contrahit.  Quod  fi  loco  fpi- 
ritus  nitri  ,  fpiritum  falis  communis,  qui  m  Qlifpetrae  prxparatione  cft  pluri- 
mu5,eodem  modo  cum  fpiritu  vini  puriflimo  paraveris ,  liquorem  habcbis  ad- 
verfus  calculum,  ut  cgo  arbicror :  utilirfimum  ;  fed  de  ufu  liquorum  hoc  loco 
non  agimus. 

4  Vini  Hifpanici  duabus  libris  fi  paucas  uncias  fpiritus  vitrioli  3c 
ciiulei  addideris  ,  ac  fimul  digerantur,  gratum  odorem  ea  miftura  prje- 
bcbit.  Sed  odor  longe  erit  fuavidimus  ,  fi  Ipiritui  vini  puriffimo  fpiricus 
vinioli  a:  ]uale  pcndus  per  aliqiiot  hebdomadas  digerendum  adjeccris , '5; 
liquorem  cxftillaveris.  Adco  ut  hinc  liquere  poflit  quantum  fulphnr  vini  ut 
loqMuntur  Chymici ,  vcgetibile,  fulphur  mincrale  ,  quod  in  fpiritu  vitcioli 
ineft,aut  exaltec,  auc  pcrficiat,  fimul  quantum  contextus  corporum  ipfadi- 
gcftione  mut.ui  poilit.  Liquor  ille  adeo  fubtilis ,  &  fuaviter  olens  phialLE  be- 
ne  conclufx  ,  fed  in  loco  calidiorc  per  aliquod  tempus  relidlus,  in  odorem 
ingratum ,  quique  allium  refcrebac ,  degcneravic.  Sic  lal  carcari  fucco  ceparum 
pcrfufus  5iper  unumaucalterum  diem  digeftus,  aUiiodorem  contraxit. 

5-  Jam  fuperiuse::  £).  ^^•//''oft^ndimus  odorum  fragrantiam  ipfa  compofi- 
tione  ,  aut  praepar.itioneintcndi  po!le.  Idque  hoc  exemplo  confirmari  potcft 
Mof.hooptimo  fpititam  vini  puriffimum  ?ffiindit :  adeouc  liquor  digito  cmi- 
neaf,in  v.\k  vitrco  accurate  claufo  peraHquot  dies  citracaloremdigercnda  co!- 
locat ,  donec  fpiritns  vini  tinduram  aliquam,  qux  tamcn  rubra  non  eft  ,  adep- 
siu  fiieric  ;  eam  tinfturam  in  vas  aliud  effufam  ,  ut  exquifitani  fervat  : 
Mofcbo  iij  v.ife.tEfiduocancundcmfpiricus  viniiccrum  nfRuidit,  qui  cardias  qui- 


j84  P  H  Y  S  I  C  ^ 

dem&debiliorem  tinitiirnm  jvelut  loquurutr  ,  cflentkm  e  Mofcho  elicit  , 
quam  alceri  phiala:  imponit  ■,  quod  leliquum  eft  Mofchi  ad  alios  ufus  adhibeii 
potell.  Sed  quodadrem  noftram  m.gis  pertinet ,  prior  t;nftura  non  nuilti'm 
fragrat,  &  vix  eam  aliquid  Mokhi  exlolviire  quis  crediderit ;  &  tamcn  fi  vel 
illiusguttam  viniHifpanici,  aut  altcrius  vini  optimi  hbras  riffuderis ,  odote 
Molchi  illud  iVuim  petfundet. 

CAPUT  IIL 

De  for.o. 

DE  fono  paulo  fufius  agendum  nobis  videtur :  acprimum  in  quo  natura  il- 
Uuspolu-ifit,  tum  qu«  illius  fint  caufs,  intuendum  :  poftremo  varias 
illius  fpecies  explicare  conabimur.  Sit  itaque 

Z^nica  cofrclnfto. 

Sonus  inmota  quodam  aeris  tremulo  &  reciproco  pofitus  eft. 

Ha:c  conclufio  eftAriftotelis  tum  lib.i''  de  anima,tum  Hbro  de  fenfu  &  fenfi- 
biH ,  eaque  experientia  ipfa  facile  demonftratur.  N;im  motus  ille  aeris  trcmukis 
manifefte  fe  proditin  fidibusinftrumentimufici ,  inpledro  quod  pice  aut  co- 
lophonia  obduftum  afperitate  fua,  &  quafi  dcnticulis  chordas  motu  il!o  reci- 
procoexagitat.  Nam  fiid  oleoaut  feboillinias ,  tum  nullum  edet  fonum.  Ita- 
que  crebri  illi  fubfultus  ,  &  repetita:  vibrationes  fonum  efticiunr. 

Cum  vitrei  fcyphi ,  cui  aqua  infufi  eft  ,  margines  digito  celerius  moto  pre- 
muntitr,  tumquidem  tremulus  aquaemotus,  &  fubfultatio,  quaefit  aerisagita- 
tio  ,  pulchre  latis  explicat.  Si  pulfatx  itidem  campanx  proximus  pileum  manu 
extuleiis  ,hunc  tremulum  pileimotum  manu  fenties.  Quare  cum  pofito  mota 
illo  tremulofiatfonus  ,  fublato  tollatur,  planum  fitnaturam  foni  ineomotu 
aut  quafi  fremitu  aeris  clfe  conftitutam. 

Solvuntur  objeBlones.  ' 

Opp.  Non  ab  omni  aeris  motu  etiam  tremulo  fonum  procreari  :  ergo  fonus 
non  eft  t.intum  acris  motus. 

Refp-  Sonum  non  ellequemlibetaeris  motum,  fed  celcrem  <?<:  rcciprocum, 
&  vibrationi  funependuli  non  dilTimilcm  :  adco  ut  nonalitcr  auris  tympanum 
veiberatus  aer  feriat ,  quam  ipfe  a  collifione  corporum  fuit  dgitatus. 

Opp.  1  llli  agitatio  non  aliter  difRindi  potret,  quam  undulatione  quadam: 
ut  cum  lapidis  injedu  aqua  ftagnans  varios  circulos  delineat :  fic  enim  vu'g6 
explicari  folcr.  Vernm  h.ccaeris  undulatio  ejufdem  fonipcrceptionemconfun- 
deret;  cum  ejuldLm  foni  infiniti  velut  i(3us  auris  organum  percellerent :  ut  b- 
pidis  inje^u  varii  circuli  ad  littus  appellunt.  Deinde  id  in  aqua  accidit ,  quod 
a<]ui  circa  Inpidem  alllirgat ,  tum  proprio  pondere  recidat.  Quod  uticjue  in 
aere  quiomni  ex  p.utcpremit  corpora,  intelligi  non  poteft, 

R<:fp.  Propagationem  'bni  per  ejufmodi  nrdul  H-nnes  ncn  ficii,  fed  quia  pref- 
fus  aer  m.igno  impetu  relilit:  non  ejiim  omjiis  agiiatio  fonum  procrcat.  Cumque 

nou 


PARS  TERTIA.  ^Xj 

lion  fubita  efl:  impulfio ,  him  aer  vim  ipfam  corporis  moti  eladit ,  &  re- 
tro,aut  ad  latera  corporisimpellentisrecedit.  Scdubi6tis  vehemens&  fubi- 
ta  eft  impu'f  o  ,  tum  aer  anteriorem  mngna  vi  propellit  ,  dum  prelUis  vi  fira 
elnfticareftituitur.  Unde  foniomnes  licetadmoduminasquales,  squali  tamen 
celeritate  difFunduntur ,  necmajor  fonusaminorediffert  ,ni{iquod  plures  par- 
tes  aeris  eadem  celeritatemoveantur  ;  partes  quidem  aeris  non  eadcm  vi  fle- 
ftuntur ,  fed  eadcm  penitus  reftituuntur  :  ut  in  Vitruvio  Gallice  edito  demon- 
ftrat.  D.  Perrault. 

Ifta  quidem  de  natura  foni  in  prima  hujus  operis  Editione  ftridim  attiwimus : 
fed  cum  hoc  argumentum  idem  Vir  Clarift".  peculiari  opcre  paucis  abhinc  men- 
fibus  in  luccm  editoadeo  lucuienter&foHde  tradtaverit,  ut  vix  quicquam  op- 
tari  poflit  accuratius ,  id  carteris  faltcm  nationibus  non  ingratum  fore  puto ,  (i 
ex  eoopereGallice  confcriptoeaexcerpam,  qux  ad  inftitutum  noftrum  vide- 
buntur  maxime  pertincre.  Ac  primum  quidem  id  principii  loco  ftatuendum, 
fonum  ex  corporum  collilu  fic  effici,  utpeculiaris  illa  ,  de  qua  diximus ,  acris 
agitatio  pofita  fit  in  fpatii  ipfius  ,  in  quo  unaqunrque  aeris  particula  commo- 
vetur  anguftia ,  fimul  &  in  velocitate  incredibili ,  c]ua  motus  il!e  perficitur.  Et  la- 
jie  fi  quis  intento  animo  maximos  quofque  naturx  cfFcdtus  perpenderit ,  is  uti- 
que  facile  animadvertet  eos  partium  fubtilitate ,  &  motus  celeritate  contine- 
ri.  Qnantum  motus  vclocitas  potentiam  in  machinis  adjuvet,  omnibus  no- 
tum  eft  •,  idque  multo  eft  illuftrius  in  ipfa  percufTione  ,  cujus  vis  eft  pene  in- 
finita  ,  fi  cum  gravitate  comparctur. 

Atque  hinc  prxcipua  foni  phxnomena  clnra  fiunt ,  Sc  perfpefln.  Primum 
enim  fonus  aures  duntaxat ,  non  alia  movet  corpora :  nam  pluma  campana;  acrj- 
tatasadmotavix  commovetur :  cum  tamen  ventus  &  aliae  aeris  agitationes  ta- 
dus ,  non  auditus  organum  feriant :  quod  in  fono  fpatium  illud  acris  in  quo  fit 
motiotremula,  fitardius&particuh-etommota'  fint  anguftiores  ,  quam  ut  vim 
fuam  in  alia  corpoia  conferant.  Sed  qus  eft  in  auditus  organo  textura  ,  &  par- 
tium  fubtilitas  ,id  cfTicit  ut  illamaeris  agitationem  &:  impreflioncm  facile  ex- 
cipiat.  Ea  vero  motio  tanta  fit  celcritate  ,  ut  ejus  vim  aer  commotus  eluderc  non 
poirit :  quod  propterejus  fluiditatem  in  aliis  motibus  ficiilblet :  quin  &  eadem 
corporisagitatimotiopene  integra  longiiis  provchitur. 

i.Hmcfitutalia:  aeris  ccmmotionescum  fint  multo  tardiores ,  prxcipitem 
illamaeris  motionem  qua^  fonum  efficit ,  aut  parum  ,  aut  nihil  infringant. 

3.  Repentinxillius&celerrima:  motionis  viscum  fit  pene  incredibilis  (  ut  in 
percudione  cerncre  eft)  vicinaquxquecorporaimpcllit :  unde  ex  una  infinitx 
prodeunc  perculTiones ,  &:  creberrimxreflexioncs,  dumum  collifio  aut  vibra- 
tio  innumerabilesalias  procreat,qu.x  fimul  jundx  fonum  efHciunr,  eo  majoreru, 
quo  prima  collifio  eft  fortior,  &;  circumjeda  corpora  eam  repeticis  reflexioni- 
busnncis  augent. 

4.  Quoplures  luntparticulx  in  primacollifioneagitatx,  eofonus  eft  vehe- 
mentior  :  led  eadcm  eft  cujufquefoni  velocitas  ,  five  intenfior,  five  languidior 
fuerit  primacollifio  :adeo  utproratione  interjecfti  fpatii  propas;atio  foniretar- 
detur  :utfiiiqohcxapedasfonus  7  fecundis  minutis  percurrat,  14.  minutis  fe- 
cundis  duplum  ipatium  nempe  2400  hexapedas  decurret:  quod  utique  inRe- 
gio  Obfervatorio  ,  &:  alibifuit  pendulotum  ope  obfetvatum.  Qiiod  fi  fclope- 

Tom.  IJ,  E  e  e  e 


SU  PHYSlCvE 

ti  aat  igni»  miffilis  tomm  unius  minuti  fecundi  tempore  uoa  aat  circiter  peJain 
fpatium  percurrere  deprehendas ,  duobus  minutis  fecundis  fonum  a  lumine  an- 
tCTerci  alcerius  penduli  beneficio  gliUs  obfervator  duplicis  fpatii  inteivallo 
diflitus  comperier. 

Ex  quibus  omnibus  efficitiir  fonum  in  craflb  aere  difFundi :  hujusenim  partes 
cum  fint  flexibiles ,  vi  fua  elaftica  quam  imprefllionem  accepere,  eam  viciniis 
partibus  communicant  ,  dum  prells  fele  reftituunt :  unde  in  machina  pneu- 
matica  fonus  exhaufto  aere  vix  percipitur ,  nec  nebulofus  aer  foni  ut  luminis 
propagationiobftat.  Contra  vencus  non  luminis  mocun  ,  fed  foni  impreffio- 
nem  plurimum  imminuit.  Luminis  quidem  propdgatio  pene  eft  momentanea 
&  zquabilis ,  quod  aecheris  partes  folidae  compnmi  non  poflint :  fonus  vero 
non  inipfo  aethere  ,  fed  in  aere  qui  impredioni  cedit,  difFufus,  paulatim  lan- 
guefcit  :  nam  aercitiflimequidemmovetur,  neque  ad  latera  poteft  deflefte.; 
re:  fed  cedit  tamen  ,  &  acceptum  impetum  tandem  extinguit. 

jO(<<e  ftnt  pracipU(t  fonorum  cauft. 

Sonus  ex  peculiari  quadam  aeris  agitatione  proficifcitur ,  quam  efficit  corpo»: 
rum  coUifio.  Itaque  in  corporibus  qux  coUifa  fonum  cfficiunt ,  tria  partium  ge- 
ncra  licetdiftinguere.  Primum  eas  qu.i:funt  fenfibiles  ,compIe(fiitur :  h.xqui» 
dem  vim  habent  elafticam  ,  fed  non  facileobfuammolem  fledi ,  aut  compri- 
mi  polFunt.  Secundum  genus  eft  particularum  infenfibilium  ,quarum  adeoela- 
terium  vel  levi  impulfioni  cedit,  ficque  vel  minima  vi  aliquot  particula:  fledlun- 
tur ,  aut  comprimuntur ,  exque  pri  vi  fua  elaftica  refiliunt ,  &  priftinum  fitum 
recuperant ;  tumque  corpufcula  multoadhuc  minora,  quod  eft  tertium  par- 
tium  genus  fccum  commovent.  Qno  pnrticulac  commota:  funt  exiliores  ,  eo 
fpatium  in  quo  is  motus  perficitur  ,  anguftius  exigunt  ,  major  adeo  eft  motus 
velocicas  :nihilenimin  tamarclo  fpatio  motum  tetardat,  n>^c  interjeda  cor- 
porahuic  moram  objiciunt, 

Quamobrem  ex  corporum  collifione  oiitur  mntuus  partium  fenfibilium  attri- 
tus  :  hicp.irticu!as  infenfibilescomprimit,  &  fledit,  fed  eac  in  priftinum  re- 
dcunt  ftatumcum  incredibili  celeritate,  quod  in  fpatio  pene  indivifibili  mo- 
veantur,  Hinc  aer  tam  perniciter  impellitur,  ut  huic  non  Iiceat  ad  laterafere- 
dpere,&  vim  impreni  mocus  eludere.  Qnare  non  tam  corporum  collifio,  quam 
particularum  refiiltus,  &  quafi  in  incegrum  reftitucio  vera  eft  foni  caufi.  Nec 
mulcum  intercft  qua  vi,quove  impccu  tendartur,  aut  fledlancur particulac  coU 
Iifi  corporis,dumcelerrima  fit  earum  r^fticiu-.o  :  uc  in  bombardili  quantumvis 
lente  elaccrium  fuftuleris ,  ex  celeri  recurfu  vis  ejus  proficifcitiur.  Quamobrem 
non  prima  corporum  collifio  ,  fed  particul^e  ex  illa  coUifione  commota:  fonum 
efficiunt.  Qnod  in  locis  qux  fonum  iis  imprelFum  tandiu  confervant,  aut  in  for- 
nicibus  manifcfte  cernitur  ;  neqne  enim  foni  continuatio  in  locis  qux  refonan- 
tia  dcuntur ,  ex  primacollifione ,  fed  ex  frcmitu  infenfibilium  particularum  di- 
mannt.  Qnam  enim  partes  fenfibiles  in  ipfo  collifii  accepere  impreflionem.ean- 
dcmparticulis  impertiunc  ,  atque  ex  iis  parciculis  cremulus  il!e  mocus  in  ae- 
remcommeat.  IIIx  porro  parciciilx  duplici  modo  agitari  pollimt.  i°  Cum  par- 
tium  fcnfibilium  motum  fubfequuntur,  tumquc  mutua  dutiorum  corpotum  col- 


P  A  R  S    T  E  R  T I  A.  587 

lifio  pracedit.  Std  fepe  particulae  ipfa:  immediate  commovetitur,  abacreim- 
primis ,  qui  celerrime  motus  plures  corporum  particulas  fimili  motione  exagi- 
tat,  Atqueh^cabaereparticularum  commotiomulto  eftfacilior,  quam  qusa 
duris  corponbusproficifcitur  :  plures  enim  aer  circumfufus  particulas  tangit , 
quam  folida  corporafua  coUifione  poffint  commovete.  Deinde  particula:  om- 
res  corpoi is  folidi  ab  ipfis  partibus  ejufdem  corporis  itidem  motis  trcmulo  motu 
agitari  debent :  fed  fatis  fuerit  fi  aet  verberatus  fuperficiem  corporis  (olidi  per- 
cellat,  nec  minor  hinc  oritur  fonus ,  quam  fi  totum  corpus  concuteretur, 

Pracipuit  fonorHm  Jpecles. 

Hinc  adeo  duplex  oritur  foni  fpecies ,  unum  efEcit  mutua  corporum  folido- 
tumcollifio,  alterum  aeris  aduro  corpore  percufsio,  qui  &  verberationis  fo- 
jius  dici  poteft ,  qui  in  voce  animahum  ,  in  tibiis  ,  in  ventis ,  dc  tonitru  eft  con- 
fpicuus,  Uterque  aut  eft  fimplex  ,  aut  compofitus  -,  ille  ex  una  collifione  profe- 
£tus  uno  itidem  iftu  aures  perceUit ,  qualis  eft  aeris  flagello  verberati  crepitus ; 
compofiti  foni  impreflio  diutius  durat,Cum  (bnus  compofitus  ex  unica  collifione 
proficifcitur ,  tum  continuatus  dici  poteft,  ut  in  idu  campanoe  diutius  perfeve- 
rante  experimur ,  quod  primam  percuffionem  alia  ftatim  excipiat.  Cum  autem 
iftus  ahialiis  fuccedunt,  ut  in  tubis|,  tum  fonus  eft  fucceflivus. 

Sonus  fimplex  dicitur  cum  aUiscomparatiis:  is  quippe  ex  pluribus  &  repeti- 
tis  reflexionibus  femper  eft  compofitus.  Unde  &  vatius  eft  penes  aurium  &  lo- 
corum  quac  circumjeda  funt  ,  &  fonum  refcrunt,  difpomionem.  Alius  eft 
tympani  percuffi  fonus  in  media  planitie,  aHus  prope  urbis  muros,  Voxin 
aperto  &  libero  aere  clara  eft  &  diftinda  ;  in  pcrfonatis  obfcura  &  calTa :  ferri 
Candentis  percuflio  obtufiorem  fonum  efficit ,  quod  partes  illius  admiftione  par- 
ticularum  ignis  diftrac^la:  malefintcoUigatae,  neque  adeo  vim  fuam  tueantur. 
Eadem  eft  ratio  corporis  cujufquc  fpongiofi :  nam  aeris  interjeAu  partes  a  fe  in^ 
vicem  divifx  aut  nuUo ,  aut  debili  elaterio  donantur.  Contra  fonus  clarus  eft , 
acutus  &:  tinniens,  cum  percufli  corporis  partes  intcr  fe  ita  funt  colhgatz,  ut 
plures  fimul  particulas  in  arfto  fpatio  commoveantur :  ut  in  incude  malleo  per- 
cufla  cernere  eft.  Sic  in  voce  aer  e  pulmonibus  utramque  laryngis  membranam 
ca  celeritate  ferit,  qua:  ad  vocem  claram  &  diftincSlam  requiritur ;  iUius  mem- 
brana:  particulx  dum  celenime  yi  fua  elaftica  reftitiiuntur  ,  acrem  viciflim  ver- 
berant ,  &  fonum  clarum  ac  diftinftum  efficiunt :  fed  de  voce  fuo  ioco  pluribusr 
dc  tonitru  aHbi  diximus,  Interim  illudadmonemus  hocfonum  efle  vehemcn- 
tiorem  ,  aut  in  tonitru  ,  aut  in  bombardis ,  quo  plures  folidi  6c  duri  corporis 
particube  commoventur,  Hinc  fubita  accenfx  materis  inflammatio  tantum 
fragorem  efficit,  quem  vicina  corpora  crebris  reflexionibus  augent  6c  multi- 
phcant. 

Motus  continuatus  ex  uno  gignitur ,  qui  aliosfubindeprocreat,  ut  in  cam- 
panula  ,  quam  horologiis  aptare  folent,  quacque  vulgo  le  timhre  dici  folet.  Pri- 
mum  ex  homogenea  ,  &  fui  fimili  materia  componitur ;  accedit  figura  fono  au- 
gendo  idonea :  nam  ejus  particula:  facile  comprimuntur ,  &  prz  vi  eiaftica  , 
eadem  facilitate  refiliunt ;  ac  demum  qux  fada  eft  compreflio  ,  ftatim  in  om- 
nes  pactes  .Tquabiliter  difftinditur. 

Triplt;x  itaque  in  ea  campanula  ex  mallei  percuflione  motus  oritur.  Primum 

Eeee   ij 


jSS  'P  HY  SlCM 

aliquot  partlcuUticVii  mallei  colliduntiir.  i".  Hanc  totius  campanula:  p.-rrticulis 
imprefTionem  communicant ,  unde  iequitur  pnrtium  fenGbilium  fremitus  & 
atricatio  ,  qu.im  materi.i  fui  llmilis  ,  nec  multum  dcnfi  efticir.  Figuram  pene 
ovalemcampanula  malleo  percul^i  induit ,  &  partes  loco  fuo  dimota:  priftina 
fi(Tiir.r  reddi  affcft.mt :  quod  utique  non  fit  citra  aliqnem  impetum  :  ndeo  uc 
comprefHo  ab  eaparte  qux  malleo  perculfa  fuit,  incipiat,  &  in  latcra  difiTun- 
datur :  quod  citra  crebras  vibrationes ,  feu  plures  itus  &  reditus  non  cfficitur. 
Hinc  motus  in  partes  omnes  comme.u  ;  hinc  crebri  fremitus  ,  &  un- 
dulationes,  qu.iles  in  fcyplio  aqua  plcnocernimus  ,  dum  marginem  digito  ce- 
lerius  moto  premimus.  Ex  illa  partium  undulatione  mocus  particularum  inlcn- 
fibilium  iterum  gignitur ,  qua:  el.uerii  vi  flecftuntur  &  reftituuntur,  atquc  ea 
celeritate  aerem  feriunt ,  qu£  fonum  poflit  efficere. 

Non  diflimili  ratione  fides  teftudinisdum  ftriiiguntur,  fe  ipfasquodan-modo 
percudunt  :  nam  tenfx ,  tum  priftino  ili.nui  reddicx  (ubicas  &  repctitas partium 
vibrationcs  efficiunt ,  cx  quibus  particul.-E  ipfx  attrici  ,  ^'  celeriter  agitata? 
eandem  impreffionem  aeri  communicant.  Eadem  pene  eft  ratio  pledtn  quod 
repetitis  idibus  chordam  trahit  &extendit :  cumque  pleftri  denticu'is  ea  fe- 
fe  expedit,fu3S  vibrationcsitidem  peragit.  Nec  folx  paitiii  vibrationes  quaeiu 
tenfis  fidibus  tnftu  ipfo  percipiuntur  ,  fonum  cfficiunt  :  cx  quippe  funt  tar- 
diore^:fedp.irticulx  iplx  celcrrime  commota^dumaerem  feriunt,fonum  creant. 

Sonus  faccefTivus  gravis  eft  in  voce  &:  in  tuba :  interdum  eft  afpcrior  ,  ut  qui 
ple£lroccleriusmocopercipitur,  cum  fcilicet  i£tus  ipli  &  vehementes  funt  &- 
celeriores.  Quandopercuffioncs  crebrx  quidcm  lunt  ,  fed  non  adco  vehc- 
mentes ,  ut  m  tibia  ,  tum  fonum  cfficiunt  leniorem.  Aer  quippe  per  ardiorem 
rimam  impulfus ,  in  tenuis  laminx  aciem  impadus,  particulas  duntaxat  illius 
ferit ,  qu.x' celerrime  commoventur:  nam  vi  aerisimpulfxftatm  fleduntur& 
refiliunr.  Non  ira  res  fe  habct  in  for.o  intercifo  &:  frado ,  cum  particula:  inlen- 
fibiles  motum  partium  fubfequuntur  :  qnx  quidcm  partcs  m.ajores  lunt  quam  uc 
eontinuumfonumcfficianr.Incontinuo  itaque  &:fuavi  lono  particulx  folx  fx- 
pius  immotis  partibus  ipfis  commovcntur. 

Hoc  enim  eft  difcriminis  inter  tibias  5c  alia  Muficx  inftrument.a  ,  quae 
ex  ipiritus  collifione  fonum  non  procreant  ,  cjuod  hxc  potifTimum  ex  ma- 
tcria  fui  limili  &  ex  xquabili  partium  textura  vim  fuam  &  perfeffionem 
fortiantur  ,  eaque  fonum  augeant  ,  quem  cfficit  folidorum  corporum  per- 
cuffio.  Sed  in  tibiis  &  in  pneum.iticis  inftrnmentis  figura  tantum  fono 
refledVendo  idone.i  recjniritur,  nuUamaterixiptius  htbitaratione.  Ex  quacun- 
qiieenim  materiaconftettibia,  eundem  fere  lonum  edit :  in  aliis  quidcm  in- 
ftrumentis  pattcs  mot.x  particulas  ipfis  exagitant :  hinc  fonus  varius  eft,  ut  par- 
tes  variis  modis  funt  inter  fe  devindx.  Sed  inftrumcnta  pneumatica  ex  fbla 
particulaium  commotione  in  ipfius  inftrumenti  cavo  fonum  procrcant.  Hunc 
fonuaeris  coUifioefficit,  ac  fol  mi  tibi.-c  aut  tubi  cavitacem  vevbtrat:noncnim 
alias  partcs  commovere  poteft  :  hinc  tibix  omnes  ejufdem  magnitudinis  eun- 
dem  pene  fonum  edunt :  hinc  etiam  vel  u(\u  ipfo  campanulx  aut  altcrius  in- 
ftrumenti  refonantis  fonus  fiftitur,  quod  partium  undulatio  ea  ratione  cohi- 
beatur.  In  tibiis  non  item  :  nam  in  his  particul  rim  motus  a  partium  motu 
non  pcndet :  qu.ivetibia  temiis  Gt,  an  cr.ifta  perinde  eft.  Inhisomnibus  orga- 


PARS  TERTIA.  s^^9 

nis  reflexione  ipfa  plurimum  aiigetur  foinis ,  iit  intibiis,&  tubis  experimur. 
Q^ii  enim  primum  formatur  lonus ,  pene  eft:  infenfibilis ,  fed  crebris  reflexio- 
nibusin  cavo  iiiftrumentiintendicur.  Sicclangor  tubx  a  comprenione  labio- 
rum  efficitur.  In  tuba  AngUcana  ab  omnibus  vocis  organis  formatus  intendi- 
tur :  non  alio  fere  modo  ac  vox  ipfa  in  palati  cavitate  incrcmenta  fumit ,  dum 
fuccingcntismembrans  particuLt  quam  citiffime  agitantur.  Sic  in  tcftudina 
&inaiiis  organis  nervi  agitaci  fuperioris  tabellne  particulas  itidem  commo- 
vent ,  qux  inclufum  acrem  coniimili  motu  percellunt:  hic  interiorcm  tabel- 
\x  fuperficiem  feric,  cujus  particulce  refultu  fuo  aerem  icerum  vetberant,  qui 
per  fornmina  aptedifpofitaerumpens  audicusorganumferir. 

TubiE  omnes  ex  angufto  fpatio  in  latum  ampliancur :  nam  in  ardo  orificio 
parcici4ce  facilius  concuciuntur ;  ac  multipHcatae  reflexiones  eum  mocum  au- 
gent ,  Sc  majorem  fubinde  externi  aeris  molem  percutiunt.  Hoc  enim  intenfior 
eft  fonus ,  quo  plures  parciculce  pvimum  percufii  corporis ,  deinde  ipfius  aeris 
commoventur.  Aer  vero  perculfus  vicinorum  corporum  particulas  fcrit ,  &  in 
cjufdemmotusfocietatem  trahit.  Quare  quiinprincipioexilis  admodum  erat. 
&debilis  fonus,  eundoyires  acquirit,  dum  plutes  particulie  tremulo  motu  vi- 
brantuf. 

De  fomrtm  modis. 

Uc  varias  fonorum  fpecies  &  eorum  caufas,  fic  eomm  tonos  ,  aut  modos  om- 
nes  perfequi  propofico  operi  minime  necelTIuium  videcur:  de  iis  fummatim 
agere  fatisfuerit.  Sonus  graviseft  ,autacutus,  cum  collifi  corporis  particula: 
funt  confertiores,ac  vibrationes  fuas  citius  conficiunt,&  fortiu";,  tumque  acutio- 
rcm  fonumedunt:cum  fcilicet  plures  particuliinaidto  fpatio  conclufre  celerri- 
me  vibrantur ;  gravior  cft  fonus,  cum  kntiores  funt  vibrationes ,  auc  plures  qui- 
dem,fed  in  majore  fpatio  fiunt  undulationes. 

Qito  major  clt  tenfio  ,  hoc  fonus  eft  auiflior  •,  ca  vero  cum  corporis  magnitudi- 
nc  comparata  auc  mnjor  eftautminor.  Sic  tibiagraviorcm  fonum  edit,  quolon- 
gior:eadcmeft  majoris  campan;i:,  i?i  cujufquecorporis  lonori  ratio.  In  pneu- 
maticisinftrumencis,  ut  in  cibia  ,  ruba  &  ahis  prima  fpirirus  impulfio,  &  ejus 
rcflexio  plurimum  ad  foni  mucacionem  juvac  In  campana-quidem  uc  in  aliis  in- 
ftrumencis  qux  percuiTa  refonanr,  matcrix  &  figurx  aeqnaHtas  fonum  cTqunbi- 
lemprocrcat.  Sicncrvus  teftudinisubit]ue  fui  fimihs  fonum  xquabilcm  reddir. 
Quod  fi  alia  parte  crafsior  fit,  aHa  tenuior,tu  fubfultnt  imparibus  fonis,  &  falfus 
did  folet.  Concencnm  vero  &  gratam  modulationcm  eflScit  certa  vibrntio- 
num  proportio  tcnfioni  ipfi  accommodnca  :  eaque  eft  fuavis,cum  vibrationes  fe- 
fe  mutuo  adjuvant  &  perficiunt :  hinc  chordi  tremit ,  cum  altera  huic  confona 
ftiingitur:  cujus  fympathix  duplex  eft  caufa.  i°  Magna  partium  &  particula- 
rum  ad  motum  fnciHtas ,  in  corporibus  pr.xfertim  homogeneis ,  quxque  for- 
tins  refonant :  nnm  celentas  vibrntionnm ,  qu.x  cum  magna  vi  fempct  cft  con- 
jiiniti  ,  particulas  ipfas  facile  commovet.  Altera  hujus  fympathixratio  eftdu- 
plicis  cnufx  ad  ejnfdem  effeftns  prqcrearionem  confpiratio.  Nam  vel  levi  im- 
preffione  fiEpius  repetica  campnna  commovecur ,  ubi  idus  adco  opportunc  im- 
pinguncur,  utab  ipfoponderecampanxadjuventur :  eademfere  iji  nervis  te^ 

E  e  e  e  iij 


J90  VUYSICM 

ftudinis ,  quae  in  funependulo  aut  in  campana  ratio  obtinet. 

Hxc  enim  cum  recucrere  incipit,fi  leviffimo  idu  propeilitut ,  aequo  fempet 
impetuagitata  xquabilem  edit  fonum.  Sic  vibrata  teftudinis  chorda  reliquas 
quidem  leniter  commovet,  qux  iteratis  idlibus  cum jam  recurfus  fuos  occipiunt, 
jnftar  campanx  magis  ac  magis  agitantur :  ita  ut  crefcente  impetu  tandem  fo- 
net  chorda,  aut  faltem  tremat,  &impofitamchartulamfimiIimotu  exagitet. 

Idem  fere  accidit  cum  duobus  fcyphis  aqua  infunditur :  tum  enim  di- 
gito  in  orbem  ado  aqua  in  utroque  contenta  crifpatur  ,  ac  plus  minufve  aquz 
uni  adjicitur ,  donec  ad  unifonum  ambo  reducantur :  quod  ubi  fit ,  fi  aciculam  in- 
Bexam  unius  fcyphi  margini  aptaveris  ,  cum  alterius  vicri  margincs  digito  cele- 
rius  moto  prefleris ,  tum  intueri  licebit  aciculam  priori  vitro  impoficam  vehit 
ad  numeros  faltitantem-  Ilkid  ante  paucos  annos  in  Academia  advertebat  vit 
ChnH^.  D.  Blondel,  aquam  infcypho,  cujus  labra  digito  premuntur  fic  crif- 
pari,ut  cum  fonus  ad  odavam  pervenit,  parvi  in  aqua  circuli  conduplicati 
appareant ,  quod  motus  fit  duplo  velocior. 

Hinc  etiam  illius  ante  aliquot  annos  fadli  experimenti  ratio  duci  poteft  ,  in 
quo  quidem  fcyphus  ex  rudi  &  cralTo  vitro  fola  voce  confringitur.  Primum 
enim  ad  qucm  velut  tonum  partes  vitri  fint  compofit^  ex  levi  talitro,  aut  digi- 
ti  percudione  exploratur  ;  tum  vox  ipfa  huic  tono  accommodata ,  &  paulatim 
au£la  dum  ultra  oftavam  pervcniat  ,  ita  partes  vitri  iteratis  idtibus  ferit 
&  tremulo  motu  exagitat,  utopportunisplagis  ,  quemadmodumde  funepen- 
dulo,  aut  campana  diximus,  perculfcc  tandem  dillihant.  Sed  fcyphus  xquabi- 
literfit  terfus,  non  Hneis  aut  ftriis  excavatus  ,  aut  incifus;  ac  digito  percuffus 
fonum  edat  non  ita  acutum  ,  ut  eum  vox  cancntis  alTequi ,  aut  fuperarc  vix 
queat. 

Non  alia  quidem  ratione  romndaz  campana:  aut  tuba:  figura  aequabiles  efE- 
cit  vibrationes,  qua:  fefe  mutuo  adjuvant.  Hinc  fonus  vegetior  &  gra- 
tior  :  nam  vibrationes  auc  xquales  aut  fibi  invicem  confcntientes  (efe  mutuo 
intendunt  :  fic  in  pneumaticis  organis  tubi  inaequales  ,  fed  confoni  in  eodem 
velut  ordine  difponuntur,  quo  majorem  edant  fonum.  In  tuba ,  autin  campa- 
ua  quafi  tonorum  congeries  deprehenditur,ex  quibus  camen  unus  velut  &  inte- 
ger  tonusprodit:  namfuuseft  cuique  circulo  tonus,fed  qui  inter  fe  confonant, 
facile  una  conjunguntur :  cum  difcordes  fefe  mutuo  obfcurent  &  ehdant.  Qui 
autem  in  campana  fortius  percelluntut  circuh,  iUius  tonum  omnino  determi- 
nant :  nam  in  fumma  parte  perculta  acutiorem  ,  in  ima  pleniorem  fonum  edit. 
Addebat  illud  quoque  non  ita  pridem  D.  Mariotte  in  tuba  belhca  exttemam  & 
latiorem  parcem  tum  tremere,cum  fonus  eft  gravior ;  ut  media  pars  tubs  fre- 
mit,cum  tonus  acutioreft  &ad  eum  tonum  qui  diapente  dicitur  pervenit: 
iremulus  vero  motus  in  odava  fuperiores  tubs  partes  concutit. 

In  tuba  btUica  toni  mutatio  vel  ex  labiorum  compreflione  qux  contradla 
acutiorem ,  laxiora  pleniorem  fonum  emitcunc,  vel  ex  varia  fpiritus  impulfio- 
nependet.  Sic  in  organi  pncumatici  tubis,uc  lingula  vulgo  /'^»c^e ,  brevior 
eft  &  rigidior ,  fonum  quoque  intenfiorcm  reddic ,  anod  vibrationesfint  cre- 
briores;  cumque  hngula  eft  oblongior  ,  plcniorem  efficit  fonum  :  ctiamfi  tubus 
fic  brevior  ,  aut  debilis  fitimpulfio.  In  fillula  vulgo  /'■  flai^eolet,\x\  tibia  Germa- 
nica  aufto  Ipiritu  tonus  incrementa  fubic;  idem  in  tubis  belKcis  ufu  veuit :  nain 


V  AKS    TERTIA.  ^ 

Vis  ip{a  aut  nifus  fortior  intenfiores  tonos  procreat.  In  lisnon  pankuls  mo- 
do,  ut  in  tibiis ,  fed  partes  etiam  vi  ipiritus  cum impetu impulfa: quatiuntur; 
pattes  potiflTimum  tuba:  interiores ,  quas  fpiritus  ferit  ^  agitantur :  cum  in  cam- 
panapartes  omnes  tremant.  Hinc  idem  eft  tubi  clangor  ctvam  fi  aut  funiculo 
involvatur,  aut  manu  contreftetur ;  fecus  in  campana  ,  aut  in  ciihara:  nervo 
experimur. 

Itaque  campanac  aut  teftudinls  fides  tum  refonant ,  cum  partes  omnes  agican- 
nir  ,  &  in  iis  idem  tonus  perfeverat ,  etiamfi  ina:qualis  fit  percuffio  :  nam  ea- 
dem  eft  moles  corporis ,  Sc  ezdem  manent  undulationes  ,  ut  in  pendulis  ea:- 
dem  funt  vibrationes  longitudini  accommodat2 ,  quantumvis  mutenturappcn. 
fapondera.  Sed  in  tuba  partes  fuperficiei  proximas  acr  verberat :  unde  penes 
variam  fpiritus  emiffi  impreffionem  varix  funt  quoque  partium  undula- 
tiones. 

Hoc  quidem  habent  tibix  cum  nervis  tenfis  commune ,  quod  longiores  Sc 
latiorcs  pleniorem  tonum  &rcmifnorcm  efficiint :  apertis  foraminibus  in  tibiis 
fonus  eft  intentior:  fic  enim  tibia:quafi  contrahuntur,  utocclufisproducuntur. 
Namutfacpe  di6him  cft,intentior  &  acutior  eft  fonus,cum  in  angufto  fpatio 
plures  partiailx  vi  percufHonis  agitantur  ;  cumque  longius  fpatium  aer  decur- 
rit,  tum  multumde  illiusimpetudecedit.Sed  in  tibia  contradla  aut  foramini- 
bus  pertufa  hberius  aer  meat ,  &  vim  fuam  vix  imminutam  tuetur;  idque  maxiJ. 
me  in  fumma  parte  fiftulac.Unde  tubipncumatici  organi  in  extrema  fui  parte 
occlufi  fonum  duplo  remiffiorem  edunt ,  quam  reclufi.  Idem  plane  de  tibiis  oc- 
clufis  diccndum,  quae  eundem  fonum  edunt ,  ac  fi  eftentaltero  tanco  longioret 
&reclufe.  Quidquid  enim  exitumaerisimpedit,  vim  iHius ,  aut  motus  celeri. 
tatem  eadem  proportione  infringit :  nam  per  longius  fpatium  aet  volucatus  par* 
ticulas  corporis  languidius  fcrit. 

In  tibiis  ita  funt  difpofita  foramina  ut  intet  fuperiora  Sc  orificio  proxima 
unum  quodque  intervallum  unius  toni  varietatem  inducat:  cum  minor  fit  in  aliis 
foraminibusdiver(itas:atqueut  digitis  unum  aut  plura  occluduncurforamina, 
fuperiore  aperto  multis  modis  toni  variantur:  tibix  verocavum  fenfim  immi- 
nuitur,ut  aliqua  exeunti  aerimora  caratione  objiciatur.  Cum  fonus  eft  me- 
diocris ,  partes  tibia:  non  agitantur :  fed  ubi  magno  nifu  impletur,tum  audba  fpi- 
ritus  impredione  parces  intcriores  commota:  o<5lavam  ,  feu  duplo  intenfiorem 
tonuiT  edunt ,  In  tibiis  &  aliis  organis,  qux  tenui  lingula  inftiuuntur,  tubi  ca- 
vitas  eftanguftior.  Ubimutandus  eft  tonus,longe  plura  foramina occludi  nc- 
celTe  eft  fuperiore  aperto  :nam  fonus  percuflione  duorumcorporum  folidorum, 
ex  quibus  hngnla  coalefcit  ,  longe  vehementior  eft  co  qui  in  aliis  tibiis  ex. 
aere  per  teiiuiorem  lamini  partera  erumpente  proficifcitur.  Quare  majore  cu- 
ra  opus  eft ,  ut  fonus  qui  ex  feeft  intenfior,  frangacur  ,  &  cx  acutiore  fiat  lan- 
guidior.  Ac  de  fono  quidem  ex  viri  clarilf.  eleganti  tradatu  haec  delibare  vo- 
luimus  ,  de  voce  animalium  fuus  erit  dicendi  locus. 

Unum  tamen  pcne  omifimus  ut  de  fono  reflexo  quem  echum  vocitant ,  di- 
ceremus  :  cum  fcilicec  pars  foni  reflexi  aures  feparatim  ferit.  Nam  ubi  cir- 
cumjcdla  corpora  partes  habent  pene  homogeneas  ,  aut  particulas  aequalicer 
mobiles  ,  tum  fit  fonus  intenfior&refonans,  praefertim  fi  eadem  corpora  qux 
fonumregerunt,  fintproxima.  Atfi  longius  diflent  ea  corpora ,  nec  inter  locum 


j9i  P  H  Y  S  I  CM 

ubi  fonlis  coepit ,  Sc ea  qiix  fonum  leflL-ftimt ,  interjei^a  fint  alia  Corpora  refl&- 
xioni  idonca  ,  excorporumrefl--xionecompo(uiisfonuspercipicur  ;  tuminter, 
jedo  aliquo  tempoce  iterum  auditur  ex  reflexione  corporum  qux  longiils  fiint 
difsita  procrearus. 

Ac  forteut  lumen  ,  fic  fonus  objeduduri  corporis  reflc(flitur  :  cumquc  cor- 
pus  rcfledensaliqunntulum  anobisdiftat ,  tum  una  aut  plures  fyllabae  iceratx 
percipiuntur.  Refert  Verulamius  fe  in  Sacello  Carentonii  prope  Lutetiam  vo- 
<em  ter  decics  repetitam  excepiire.  Idem  Bruxellis  in  kido  palmario  nunc  quot 
quelicet  expcriri  ;  nec  dubiumeftquin  arte  fic  difponi  pofsint  corpora  qua 
emilfis  Yoces  fipiiis  reddant. 

CAPUTULTIMUM. 

De  colorihns  ^Hlfixi&  reales  dicifolent. 

DE  colorum  natura  &:  diftinftionedi<fturi  primi\m  qus  certiora  nobis  vi- 
dentur,  licecnondum  ab  omnibus  recepta  ,  ab  iis  qus  funt  magis  incerta 
&dubia  fecernemus.  Ac  primum  unavidetur  nobis  &  cndem  colorum  natura, 
five  ii  fint  fixi  &  permancntes  ,  five  fugaciores  ,  &  pene  momencanei  :  cum 
ucrique  vifum  eodem  modo  afficiant ,  ac  prorfus  inutilis  fic  vulgacailla  colorum 
diftinftio  in  reales,&:  apparences :  nam  coloris  nacura  in  eo  pofica  eft  uc  videa- 
tur,autfaltem  videri  pofsirjneque  ullum  visus  objedhim  figmentum  elfe  poceft. 
Huc  adde  colores  iridis,auc  crigoni  vitrei  qui  apparcntes  vocitantur,ab  omnibus 
fine  difcrimine  cerni ;  eos  a  fpeculo  ut  reales  refle6ti ;  ac  fimul  temperatos,  aut 
cum  realibus  pcrmiftos  eafdem  colorum  difFerentias  prqcreare,  quascernimus 
in  coloribusfixis,  dum  una  mifcentur. 

z_.Id  nobis  certum  quoque  videtur  colores  ab  ipfo  lumine,  five  idinternum 
fit ,  five  externum,  non  difFcrre  :  cum  unius  faculcatis  unum  fit  objeftum  ;  cum- 
que  iridis  colores  ,  autqui  per  prifma  feutrigonum  vitreumconfpiciuntur  ,ni- 
hilfintprxtcrlucemmultiplicirefraftionedcbilitatam.  Nunc  in  quo  pofita  fit 
colorum  natura  videamus.  Sit  igitur 

Frima  Coticlnfio. 

Colorum  natura  in  varia  luminis  reflexione  aut  rcfradlione  pofica  eft- 
ProbaturConclufto.^^m  enim  oftenfum  fuic  h.  nobis  colores  omnes  ejufdem 
cfTe  generis  &  nacurx  cum  lumine  :  ergo  nihil  aliud  elfe  pollunc  quam  lumcn 
iplum  varie  modificacum  auc  deccrminacu  n :  neque  enim  objeftum  ipfum  quod 
plerumque  cft  immobilc,  pcr  feipfum  vi;"umafficic :  nec  video  quid  aliudcffi- 
cerepofiic,  quamccrta  ratione  lumenrcfle<n:ere  ,  aut  modificare:  adeoutco- 
lornihil  fit  prxter  lumen  ipfum  ccrta  ratione  modific.itum. 

Hoc  ipfum  confirmanc  cjuxdam  phxnom?na  ,  qua:  D.Mariottem  Tradam 
decolorihiis  ,  cxplicac :  paucacxmultis  nfK;remus.  i".  Si  aliquantulum  folem 
confpicimus,mox  claufis  oculis  lucocandidam  ex  concinn  ica  &  forci  luminis  im- 
preffione  ccrnere  nobis  videbimur,  Sed  •  culis  ''n  objciflu  mediocri  lumi^c  ner- 
fufum  conveifis,  umbraquxdamobfcunornobisapparcbic :  quod  parccm  reti- 

nz 


PARS  TERtlA.  ^5j 

HX  aut  choroidis  nondum  aflfedam  luminis  impreffione  novi  obje(fli  imago  oc- 
cupel}nequeillamoveat  partemorganiquam  lux  vegetiot  afK-cerar.  t°  Cum 
minus  tutum  fit  oculos  adfoleni  convertere,  poirumus  nubeculam  Soli  proxi- 
mam  &  lucidam  paulo  diutids  contueri :  autlibrum  radiis  folaribus  expofiium 
petlegerc  :  tumquidem  ita  perftringuntur  oculi ,  utclaufi  viridi  colore  affician- 
tur.  Idem  accidct  fiapertiin  obfcufum  objeitum  dirigantur  :  id  enim  viridi 
C(^ore  tinftum  apparebit.  Atfi  in  nubes  aut  in  obje6la  quxlibct  candida  ut  in 
floresalbosconvertantur,  ca  rubro  colore  tinfta  confpicicnt.  Cum  primo  (pa- 
tiumobfcurius&occlufisoculis  viridi ,  idque  rubro  colore  cmftum  apparuit, 
tum  nubcs  aliqua  luce  confperfx  &  apertis  oculis  vifx ,  cxjamrubrx  ,  fed  viridi 
zona  cinftx  confpicicntur ,  adco  ut  color  ruber  ex  priori  imprcflione  fiiper- 
ftcs  ,cum  novacandorisfpccie  permiftus  in  viridem  colorem  commcct,  uc  vi- 
cifIiin'prior  viridis  coloris  afFedio  cum  nova  candoris  imprefsione  conjunfta 
rubrum  efficit. 

Ex  varia  itaque  lucis  temperatione  varios  fubinde  colores  emergere ,  nec  co- 
lorem  aliud  efTe  quam  lumen  cettaratione  determinatum  omninofatcndum 
"videtur. 

Confirm.Cwm  lucidicorporis  radii  imperturbatiad  oculos  pcrveniunt,  tum 
fui  principii  claram  dcpingunt  imagincm  :  radius  enim  quifque  fux  originis 
locum  defignat,  Idque  fit ,  l\ve  direda  acie  corpr.s  lucidum  Ipeftctur ,  five  a  po- 
litocorpore  illiuslumenrcflcdatur;  quandiuenim  radii  manentintcgri,  ful- 
goremfuum  non  exuunt,  licet  figuram  fui  principii  interdum  non  exhibcanr. 
Sed  ubitanta  cft  &  tam  multiplex  radiorum  autreflexio,  aut  refradtio,  utpar- 
tcs  etiam  cx  quibus  radii  conftant ,  ac  velutatomi  perturbatx  &  diftortx  non 
ampliusmotu  refto ,  fed  vario  &  compofito  aganfur  ,  tum  alitcr  retinam  affi- 
ciunt ,  quam  fire£tapcrveniirent,diverfis  adeo  colorum  imprcfsiones  creant. 
Nam  radii  velut  fux  originis  obliti  non  amplius  fuum  fontem,  fed  corpus  cx 
quo  refleftuntur  ,  exhibent  :  nec  radii  luminofi  ,  fed  fpecies  vifibiies  appcllan- 
tur.  Idque  maxime  evenitcum  lumen  reflcditur  ab  opaco  &  afpero  corpore. 
Illud  enim  conftat  infinitis  corpufculis  varie  difpof  tis:  adco  ut  lux  ex  omni  par- 
teincurrcns  fin2;ula  illuftrct  corpufcula  ;  atque  ex  iis  magna  radiorum  eonfu- 
fionerefiliat.  Aiioquippe  veflediturradius  c  fiimmacujufque  pundi ,  fcu  cor- 
pufculi  fuperficie  ,  alio  ex  devcxa  reflexus.  Quo  magis  politumeft  corpus,  & 
pauciores  habet  fuperficics ,  Iioc  puriorem  lucem  regerir.  Quo  vcro  m.iior  eft 
afperitas,  hoc  m.igis  radiiconfunduntur ,  qui  quiquavcrfum  refiliunt  :  adeo 
utillud  corpusopacum  jam  velutquiJam  fons  luminis  apparear.  Unumquod- 
que  enimillius  punduminorbcm  rndiat.  Ifta  fient  illuftriora  cx  proxima  con 
clufione,  in  qua  oftendcmus  album  colorcm  ex  corpoiis  afperitate  duci.  Si; 
igitur 

Secun^^.a  Conclnfio, 

Albedoex  fortiluminis  reflexione,  ob  folam  corporis  reflcdlentis  afperita- 
tcm  proficifcitur. 

Probari  pottftconclufio  multis  experimentis,  &  rationibus.  Primo  enim  du- 
bit.iri  non  potcft  quin  res  candidx  lumen  fortius  refledant ,  ut  nigrx  radios  lu- 
niinis  quaficaptivosfervant,  nccfuuuit  eos  cmergere.  Hinc duo  corporapeni- 
Tom.lL  Ffff 


55+  P  H  Y  S  I  C  ^ 

tus  homogenea ,  quorum  uiium  fu  candidum ,  alcerum  nigrum  ,  R  sque  Jia  M* 
diis  folaribus  exponantur,  non  fimili  modo  incalefcenr.  Nam  atrum  citiiis  flam- 
mam  concipict ,  &diutii^s  caloremretinebic,  quam  album,  quod  radios  omnes 
emittit,  pauciffimos  fervat-,  nigrum  vero  paucioresradios  rcgerit,  plures  ve- 
lutdilrupcos  intra  fuos  meatns  abfcondit ;  neque  redos ,  ut  inciderunc,  fed  va. 
riis  anfraftibus  multacos  reddic 

ij  Albedo  ex  fola  corporis  afperitate  ducitur  ,  cum  radii  qui  velut  paralleli 
incidunt,  in  omnes  partes  rcflL^dtuntur  :  hinc  pauciores  quidem  fubeunt  ocu- 
lum,  quamlux  viva  eum  percellcret.  Sed  tamen  quam  minimumii  debiiitan- 
tur&  coloremexhibentluciipfi  proximum.  Sic  miuuciflima  arena  album  co- 
lorem  prx  fe  ferc,quod  inftar  corporis  aiperi  lumen  in  omnes  parces  regerac ;  fed 
illius  arena»  granula  microfcopio  confpcda  ,  velut  cotidem  adamantes ,  auc 
cr.yftalli  pellucent.  Sic  argentumalbum  ce.rnicur  cum  eft  afperius  :  cum  fcilicet 
aurificesilludigni  ante  impofitumomni  fordc  purgarunt ,  tum  in  aqua  fervida 
fale  communi ,  &  tartari  fceta  aliquandiu  retinent ,  ut  aqua  illa  corrofiva  exe- 
,fum  fiat  afper.ius.&  candidius  :  cum  vero  lapide  petpolicur ,  candorem  fuum 
cxuit. 

}=>  Albedo  fipe  oritur  ex  continuitatecorporis  diaphani  interrupta.  Sicaqua 
in  fpumam  agitacur ,  &plerumquea!ia  corpora  innumeris  conftant  particulis  , 
qu2  cum  fint  pellucidae,  ob  exiguitatem  tamen ,  aut  figuram ,  feu  quxdam  fpe- 
cula  lucem  regerunt ,  nec  refradione  ,  ncc  umbrarum  permiftione  dilutam. 
Lux  enim  a  convexa  corporis  fuperficie  reflexa  magis  dilatacur  ,  quam  cum  in 
planam  fuperficiem  incidic.  Unde  oculus  in  variis  locis  fuccedive  poficus  exi- 
guam  folis  imaginem  in  variis  hujus  fuperficiei  locis  intuetur  :  atque  idem  acci- 
dic  ac  fi  mulca  &  valde  exigua  fpecula  convexa  lumen  refledterenr :  uc  cum  plu- 
res  guttulx  hydrargyri  fefe  mutuo  contingunt.Unumquodque  enim  fuum  emit- 
tit  candorem,  nec  intervallaobfcura  prasexiguitate  fub  oculos  veniunt ,  prar- 
fertim  cum  luxilla  vegetior  nervulos  rerinxaut  chocoidis  fic  feriac  ,  uc  proxi- 
moseodem  concuciac  mocu  :  unde&globuli  majores  quam  revera  fint,appa- 
rent ,  &  candor  rei  auget  imaginem.  Accedic  ililud  eciam  quod  lux  pene  coca 
qux  corpus  in  albumincidic,  refleftacur  ,  nulla  incus  fubeac.  Hinc  alba  corpo- 
ra  confufam  velut  lucis  imaginem  &  candorem  cxhibent.  Hinccandor  vifum 
difgregaredicitur ,  quod  ejus  aciem  radiorum  mulcicudine  dcfacigec ,  ac  nivis 
candorem  vix  oculi  fcrre poffiint. 

Hinclucisipfius  co!or  nativus  eft  candor.  Tmo  firadii  folnresper  vitrum  (a- 
tisconvexum&  coloracumexcipiancur,  luxpropefocum  vitri  album  colorem 
prx  fe  ferer,  &  charca  nigra  in  co  loco  pofir.i^  antequam  inflammecur,alha  con- 
fpiciecur.  Cum  lux  debilis  eft,  &  incerrupra.utin  fpiritu  viui,  &  in  acccnfo  ful- 
fure,  tum  plerumque  csrulca  videtur  :  tnnc  enim  halitu  aquofo  aut  acido 
flamma  interrumpitur,aut  ccrce  -haliciis  ipfe  inflammacus  fuhtilior  ciruleum  il- 
lumpnbctcolorem,  utcrafsior  rubrum:  denfior:s  cnimfumiaut  fl.ivum,  aut 
rubrumcoloremejihihcnt.  Sic  forte  ftcllac  quarum  lux  tft  dc-bilior,  co^iulco 
tinguntur  colore.  Eadem  cft  racio  illiusluminis  quod  in  phofphoro  artificiali, 
in  carnibus  quoruindamanimalium  ,dum  putreicereincipiunt ,  in  lignis  pucri- 
dis,in  agicacomariconfpicicur.  Id  enim  cenue  cum  fic  &  debile  ,  cxru'cn!n  cf- 
ficic  CQlorcm,   Contra  lux  folis  aut  luns  in  ipfo    ortu  vel  occafu  cum  dcn- 


T>ARS    tnRTIA.  J5,; 

fos  halitus  fubeat ,  rubro  colore  tingitur.  Idem  eniin  pene  evenit ,  quod  in  vi- 
tro ,  atramento ,  aut  olei  fliligine  levitcr  infefto  :  fol  quippe  per  illud  vifus  ru- 
bro  colore  tindlus  apparet ,  ut  fufe  explicat  Vir  Clariir.  in  Traftatu  de  colo- 
libus. 

Comra  nigra  corpora  lucis  radios  pene  extinguunt,  vim  eorum  &  motum 
pene  integrum  recipiunt,  Hinc  fortius  incalefcunt,  fed  pauciores  radios  rege- 
runt :  cum  corpus  album  vix  a  luce  commoveatur :  unde  &  pene  integram  eam 
temittit.  Innigrisvero  corporibus  autpartes  infenfibiles  facilius  concutiuntur, 
aut  intracscos  meatus  diutiiis  volvitur  tenuis  illafubftantia  qu^  calorem  pro- 
creat.  UKid  certum  eft  tegulam  ex  una  parte  nigram ,  ex  altera  candidam  diu- 
liiis  ea  parte  quac  nigra  eft  calorem  tueti ,  quam  in  ea  quas  eft  candida.Jam  ad 
alios  colores  pergamus.  Sit  itaque 

Tertia  Coticlufio. 

Reliqui  colores  primitivi  cx  quibus  cacteri  prodeunt ,  funt  flavus ,  ruber ,  & 
casruleus. 

Probatur  &  explicatur  condufio:  acprimum  quidemnonvacat  diutiils  inqui- 
rere  an  ruber  color  fuam  ex  flavo  ducat  originem  :  adeo  utduo  tantum  fint  co- 
lores  primigenii  flavus  &  caeruleus ,  qui  cum  lumine  &  umbra ,  aut  cum  albo  & 
nigroomnescoloresprocreent.  Unde  &  ii  prxcipue  a  piftoribus  in  concha  te- 
runtur  colores.  Anpotiusruberfitcolorprimitivus  ,  qui  ex  flavo  non  prodit. 
Hinc  cinnabatis  qux  ex  fulfure  fit,  &  Mercurio  fublimatis ,  impenfe  rubet, 
quantumvis  temperetur  cerufa  ,  feu  calce  plumbi  albanunquam  flavefcit ;  ne- 
que  ochra  nigro  temperata  minii  colorem  rubrum  unquam  aftequitur.  Sic  pig- 
mentum  illud  quod  cochenilium  vocant ,  ita  rubrum  eft  ut  in  flavum  colorem 
abeat  nunquam, 

Utcunque  eares  fe  habeat,  feu  color  ruber  nihil  fit  aliud  quam  flavus  ,  qui 
ad  c.-eruleum  magis  defleftit ;  feu  is  primarius  fit  &  fimplex  ,  id  lane  conftat  cx 
his  tribus ,  flavo,  rubro  &  casruleo  infinitos  pene  colores  nafci ,  idque  luculen- 
ter  cernitur  in  vitris  coloratis,  Nam  fi  vitrum  flavum  cum  cxruleo  conjungas, 
lux  per  utrumque  tranfmilTi  viridem  colorem  in  charta  oppofica  depinget ;  ru- 
brum  cum  flavo  croceum  ,  vel  aurantii  colorem  dabit ;  viride  cum  ciruleo  pa- 
vonaceum ,  rubrum  cum  ciruleo  purpuream  lucem  trajiciet.  Cum  lux  folis  duo 
cjufmodi  vitra  penetrare  nequit,hoc  fpeculo  uftorio  colligi  poteft ,  ut  diferte 
explicat  D,  Boyle  in  eleganti  de  coloribus  Iibro. 

Eadem  colorum  compcficio  in  prifm.ite,  feu  intrigono  vitro  manifefte  cer- 
nitur  :  ciim  enim  prifma  radios  luminis  fic  infringit,  ut  in  oppoficum  parietem , 
vel  in  pavimentum  velut  irim  quandam  projiciat ,  fi  panno  rubro  eam  partem 
iridis  qux  eft  cirulea  excipias,ex  utroque  colore  &  panni  &  iridis ,  quorum  ille 
realis,hic  apparens  inSchoIis  vocitatur,purpureus  tmerger. Si  pannus  czru- 
leus  fuerit,  circulumiridisfiavum  in  viridem  convertet.  Quin  &  duo  prifma- 
ta  diias  iiides projicicnt ,  quarum  colorcs  pcrniifti in  compofitos coloresabeunt» 
Sic  in  itjde  viridis  color  ex  flavi  &  csrulei  vicinia  nalcitur. 


Ffff 


555  1»  H  Y  S  I  CiE 

Quarta  Conclufio. 

Coloresqui  corporum  fuperficies  ficafficiunt,ut  ii  fint  mutabiles,  ex  lumi- 
nis  refradione  oriuntur. 

Hujusgeneris  colores  cernuntur  in  vitro  quod  diutius  in  terra  hnmidiore 
conditum  fuit  ;  in  cupti  lamina  quae  aliquantiilum  igni  admovetur  ;  in  talci 
lanwllis  ;  in  calcispellicula  ;  in  vifcofo  limacis  liquore;  in  terfa  chalybis  fu- 
perficie ;  in  plumbo  dum  funditur  ,  &  in  aliis  pene  innumeris  :  fcd  in  his  om- 
nibus  lumen  manifefte  refringitur.  Fiunt  enim  tenues  &pelliicidac  pelliculx 
quas  dum  lux  penetrat,  eadem  infringitur.  Sic  pars  illa  plumbi  fufi  qus  toc 
colores  induit,  non  aliud  quiddam  eft,  quam  lithargyrus ,  feu  pars  plumbi  caU 
cinata  ,  &in  vitrum  converfa.  Verum  in  his  omnibus  idem  fere  accidit,  quod 
in  duobus  vitris  terfis  &  admodum  pellucidis.  Nam  ut  pulchre  obfervat  D. 
A/4r/orff,  hoEC  vitra  linteo  terfa^tum  fibi  mutuo  admota,&  paulo  diutius  affri- 
fta ,  ac  prelTa  colores  iis  fimillimos  exhibebunt ,  quos  in  ampuilis  cx  aqua  & 
fapone  formatis  intuemur.Seu  aerintervitraaffriftuipfocomminutus  hos  co- 
lores  procreet ;  feu  quidam  liquores  tum  aquofi ,  tum  oleofi ,  quibus  aet  rcfer- 
tus  eft,nonnihil  ad  eornm  gencrationem  conferant.  Cum  enim  hi  colores  appa- 
rentjfi  vitra  linteo  tergas  ,  tum  colores  non  prodibunt,  nifi  paulo  diutius  unum 
alteti  afFricetur:fed  ubi  vitraa  fe  mutuo  fcparata  non  abfterguntur,ftatim  eof- 
dem  pribent  colores.  Idem  igitiir  hic  quod  in  ampuUis  ex  aqua  fapone  impr.-c- 
gnata  evenit  :  partes  nimirum  oleofac  cum  aqua  permifti  rugas ,  eafque  convc- 
xas  efHciunt ,  in  quibus  lux  refrafta  virides  colores  crear,  Idque  palam  fiet  fi  vi- 
ira  paululum  aqua  afperferis:  ubi  enim  poftlongumaffridum  colores  appare- 
bunt,  fublato  fuperiore  vitro  rugz  in  eo  quod  alteri  lubjedlum  fuit  ,appareDunr. 

Eadem  eft  ratio  colorum ,  quos  in  glaciei  filfuris ,  in  talco  ,  in  concha  marga- 
ritifera  confpicimus  ;  ii  quippe  ex  rugis  iniequaiibus ,  ubi  lux  tanquam  ia 
prifinate  vitreo  refringitur,  magna  ex  parte  prodeunt.  Nam  ut  fcite  animad- 
vertit  virmoxlaudatus,ubi  lamellxtalcifunt  parallelx,  nulli  cernuntur  co'o- 
res ,  uti  nec  in  vitrorum  etiam  lenuiflimis  laminulis  una  conjnndlis ;  fed  ubi  lal- 
ci  lamella:  varie  inter  fe  inclinantur ,  aut  alia:  ab  aliis  per  filfuras  feparantur, 
ut  in  glacie ,  tum  colores  fc  videndos  pracbenr. 

Sed  major  hic  oritur  difficultas  de  iis  coloribus ,  qui  fixi  funt ,  &  fui  fempet 
fimiles.  Ac  videntur  quidemnonex  fola  reflexione,  utalbus  &niger,fcd  etiam 
ex  quadanirefracfVione  prodire.  Qtiod  utique  cumcx  multisaliis ,  tum  cx  fubi- 
ta  colorum  mutatione  coUigi  poteft.  Nam  fympns  ex  violis  parocus ,  imo  fucci  c 
floribus  cacruleis  expre(Ii,purpureum  aut  cxrukucolorcmin  rubrum  ft.itim  mu- 
tantjCum  fpiritus  acidi  aliquot  guttulae  iis  affunduntur:fcd  files  alcali  viridi ,  auc 
alio  colore  eos  imbuunt.  Sic  rolae  rubrx  &  ficcata: ,  acidi  liquons,  ut  fpiritus  vi- 
trioli  addiiione  intentius  rubent,fpiritus  utin.T  afKifione  in  cnEmlcnm  colorem 
migrant. Namacidiliquores  particulas  cingentes,in  quibus  foitc  Inx  infringi- 
tur,minutiusconctdunc,  autcerte  m,!gis  disjiciunt.  Hinc  colov  dilutior  appa- 
rct,  ut  accidit  in  fyrupo  violarum  ,  aut  infucco  heliotropii  Nam  in  his  cxru- 
leus  ,  aut  purpureuscolor  acidi  liquoris  afFnfione  in  rnbriim  convertitur,  Con- 
trafulfurei  fales  parciculas  tingentes  ,  aut  praicipicant ,  aut  coUigunt.  Hinc  cck- 


PARS  TERTIA.  sff 

lorem  pleniorem  praebent  :  &  quidem  fales  in  piirpiirenm  colorem  fortiiis 
agunt :  hic  enim  ex  rubro  &  cacruleo  componitur,  &  in  medio  fere  loco  confti- 
tutus  facile  de  fuo  ftatu  dimovetur.  Unde  fales  acidi  dum  ca»ru!eum  colorem 
diluunt ,  rubrum  exaltant.  Contra  fulfurei  dum  rubrum  deftruunt ,  caeruleura 
uno  gradu  promovent. 

Id  verb  permagni  eft  usus  dignofcendis  falium  generibus.  Sic  ubi  aqua:  mine- 
tales  fyrupum  violarum  colorc  rabro  tingunt ,  indicio  efteasacidofale  efte  prae- 
ditas  i  fulfureo  ,  fi  viridem  colorem  induxerint.  Imo  fal  volatilis  a  fixo  hacra- 
tione  facilc  difcernitur :  nam  mercurii  fublimati  folutionem  claram  &  limpidam 
fal  fixus ,  ut  tartari  fubflavo  colore  tingit  ;  fal  urina: ,  aut  vo'atiIis  colorem  la- 
6leum  inducit.  Cum  eam  folutionem  turbat  fal  tartari,  fi  aliquot  olei  vitrioli 
guttacaffiindantur.tumliquor  fit  perfpicuus  :  quod  liquor  acidus  particulas  fa- 
liumquibusabundat  eafolutio,  fic  concldat  ut  libcrum  lumini  tranfitum  prar- 
beat:  fedfi  liquoremtartari  iterumadjicias ,  colorflavus  redibit. 

Non  diflimile  quiddam  in  atramento  obfcrvatur:folutiones  cnim  gallac  &  vi- 
trioli  feorfum  fumptae  funt  limpidar;  ubi  mifcentur,  atro  colore  inficiuntur. 
Quod  fi  huic  miftioni  fpiritum  vitrioli  affiidcris  ,  Hquor  ex  atro  fiet  perfpicuus : 
quod  fpiritus  acidus  partes  tingentes  &  cralFas  aut  feparet ,  aut  exagitet.  Si  fi- 
lcm  tartariadjicias ,  color  ater  redibit,  quod  fpiritus  vitrioli  cum  fale  tartari 
conjundlus  vim  fuam  exuat. 

Qnare  colorum  mutationes  falinis  liquoribus  magna  ex  parte  funt  tribuendaf , 
dum  partium  textur.im  &  ordinem  perturbant,&  luminis  refraftioncm  mutant. 
Sic  cupri  limatura  fpirituurina:  foluta,  &  cxruleo  colore  tinfta  olei  vitrioli  af- 
fufione  omnem  colorem  exuit.  Contra  liquores  falini  &  fulfurei  dum  partes  an- 
tc  disjeftas  in  unum  cogunt ,  novos  colores  prxbent :  quod  &  pra:cipitationes 
omncs  &  mille  cxperimenta  dcmonftrant. 

6°  Idipfum  manifeftc  oftendi  poteft  ex  ligni  nephritici  in  aqua  pura  folutione. 
Nam  phiala  oculum  inter  &  feneftram  conftituta,aqua  aureo  colore  tinda  ap- 
paret  ;  csEruIea  vcro ,  ubi  oculus  inter  feneftram  &  phialam  extiterit  :  cum 
enimradiiluminisliquorem  fubcrnt,  flavo  colore  tinguntur  ;  cirulcum  vero 
colorem  induunt,  cum  radii  a  phiala  refiliunt.  Quod  fi  liquorem  acidum  infu- 
deris,  tum  cajruleus  colorevanefcet,  &liquorauveus  exomni  parte  videbitur. 
Jam  fi  oleum  tnrtari,  autvolntilis  fiUs  folutionem  affiideris  ,flatim  color  cx- 
ruleus  reftituetur,  aurco  colore  penitns  extinfto.  Quod  fi  per  obfcuri  cubiculi  fo- 
nmen  radios  folares  admittas,  &  phialam  ligni  nephritici  infufione  plenam, 
putim  intra  contim  luminofum ,  partim  extra  conftituas ,  &  modo  totnm  luci 
immerfam  ,  modoobfcuriori  locopofitam  afpicias  ,  magnam  colorum  varic- 
tatem  penes  varios  refrafti  luminis  gradus  licebit  intucii.  Haec  utique  fufiQs  ex- 
plicat  D.  Boylii  in  tradtatude  coloribus. 

Hisquidcm  magna  ex  parre  alfcntitur  D.  Mariotte  ,  fed  negat  tamen  co'o- 
rcs  fixos  cx  luminis  rcfraftione  oriri.Lux  enim  per  vitra  colorata  &plana  tranC 
milla  eos  quidem  colores  induit ,  fed  non  aliam  fubeunt  refraftioncm,  qurim 
fi  vitra  omni  cirent  colore  deftituta.  Non  igitur  partes  illx  qsix  colores  tffi- 
ciunt,ceu  parva  quxdam  prifmata,  aut  cylindruli  radios  luminis  infringnnt, 
aut  disjiciimt.  Quod  fi  vitrum  ronvexum  aliquo  fit  colore  imbutum,  radii  in 
eundemlocum,feufociirefra6kicoibunt,ac  fi  vittum  eiretomnis  coloris  expers. 

1  .  .  .   ., 


jj,S  P  H  Y  S  I  C  ^ 

Ifta  quidemutmihiperfuadent  colores  inter  album  &nigrum  ir.tctje£tos  etr 
tefradtione  proprie  dida  non  oriri  j  illud  tamen  ,  quod  jam  fspe  innuimus,non 
evertunt ,  colores  omnes  aut  ex  varia  luminis  reflexione  oriri ,  ut  albedinem  ,  Sc 
nigredinem  ;aut  ex  rerradione  propriedi6ta,ut  fugaces  omnes  quique  mutari 
facilc  folent ,  aut  ccrtc  ex  perturbatione  radiotum,  &  varia  luminis  modificatio- 
ne  dum  ilHus  particulx  ex  multiplici  rcflexione  ,  aut  permiftione  albi  &  nigri 
fitum  fuum  commutant.  Idque  fit  maxime  cumradiiluminis  minutiffimum  tin- 
gcntis  materis  velut  pulverem  pervadunt,&  a  folidiufculis  partibus  reflexi, 
hancitcrum  tenuem  fubft.intiam  penetrant. 

Qu^od  fi  enim  proprie  loqui  vo'umus ,  nec  albedointercolores,uti  nequeni- 
gredonumerari  dcbcnt  :  cum  ha:c  ficluminis  privatio,  illa  fortis  reflexio  qu2 
lumen  non  modificat ,  fed  intcgrum  &  illa:fum  relinquit.  Interjefti  colores  plus 
luminis  refle(5lLint ,  quam  ater  color ,  minus  quam  albus.  Atque  ut  in  ttigono  vi- 
treo  fit  tranficus  ab  albo  in  flavum ,  rubtum,  &:nigrum  •,  aut  in  flavum ,  &  ru- 
brum  in  parte  convcxa,  cartuleum  &  purpurcum  in  parte  concava  :  Sic  plerique 
liquores  cum  denfiores  funt,  nigri ;  ubi  mediocriter  denfi ,  rubri;  cum  tenuiores, 
flavi  apparent.  Succusheliotropii  aqua  dilutus  modo  nigcr  videtur,ubi  char- 
thx  albi  fic  afKinditur ,  ut  tribus  aut  quatuor  lineis  emineat  •,  modo  csruleus , 
cum  ejus  craffities  unius  linecc  akitudmem ,  feu  duodecimam  digiti  partem  non 
excedit ;  purpureus  erit  color  fitenuior  fit  liquor. 

Id  vero  ut  probabile  exiftimat  D.  Mariotte,  colores  quofdam  primigenios  & 
conftantes  inclFc  certis  corporibus ,  &  iis  maxime  qus  funt  fimpliciora.  Sic  ter- 
XX  nonnullae  aut  flav.-e  funt ,  aut  rubrs,  autaHo  colore  alcius  un£kx  ;  cxruleus 
color  forte  aeri  nativus  eft ,  ut  viridis  aqua:  :  hxc  enim  ubi  profundior  eft  ,  nec 
colorem  aeris  refleftit ,  ut  fub  ponte  aliquo ,  auc  nayi ,  tum  viridis  apparet  j 
eo  quoque  colore  aqua  maris  inficitur. 

In  mixtis  vero  corporibus  fubtilis  qusedam  cft&  tenuis  fubftantia  intcr  foli- 
diores  particulas  intcrje£ta  ,  5c  fortc  pellucida  qua:  lumen  tranfmittit ,  &  modi- 
ficat  j  nec  tamen  folidiorum  partium  configurationem  mutat.  Unde  ex 
iis  corporibus  fepe  elicitur  illcero  partium  contextu.  Sic  coiallium  ignis  ca- 
loriadmotum  brevi  fuuoi  exuit  colorem  :  hunccitri  fuccus  intra  unum  aut  alte- 
rum  diem  elicit.  Sic  lignum  Brafilienfe  in  aquadccodum  colorem  rubrum  cito 
amittit:  nec  illius  fibrae  autfitum,  autfirmitatem  fuam  deperdunt  Hinc  colo- 
resaut  tinfturs  facilc  interdumexuno  in  aliud  corpus  transferuntur.  Ex  fruftu. 
lis  panni  purpureicolorin  plumas  integer  tranfmittitur.  Atque  ii  colores  qui 
facile  extrahuntur  ,  aut  evanefcunt ,  varias  fubcunt  mutationcs ,  ut  eorum  prin- 
cipia  varie  cocunt ,  aut  feparantur.  Nam  vel  minima  eorum  aut  coha^fio ,  aut  di. 
vifio  permagnam  colorum  diverfitatem  afferr ;  ea  varietns  nufquam  majorcer- 
nitur,quam  infloribus,  qui  cum  eodem  fuccoalantur,  fummamcolorumva- 
lietatemplerumque  cxhibent,  uteorum  fibtillsdiverfis  modis  configurataEco- 
lorum  materiam  crafliorem  auc  admittunt,  aut  excludunt.  5>ic  vinum  rubrum 
ubi  filtratut ,  colorem  fuum  plerumque  cxuit  ,  quod  particulae  ctafliores  tubu- 
loschartae  bibuls  ,  autpanni  fubircnequt-anr. 

Ex  iis  &  aliis  plurimis  ,  qua;  D.  Mariocteiwk  Sc  accurate  perfcquitur,quaC. 
dam  Yclut  rcgulas ,  aut  generales  natiita  leges  coUigit ,  qus  non  mcdiocrem 


f  AR5  TERTrA;  s99 

lucem  reJ  magna  obfcuritate  involuts  afferre  poflunr. 

Primaeftfixoscolores  tumapparere,  cum  lux  eam  fubiit  materiem  teniiem 
&  pellucidam  ,  quz  colores  ipfos  procreat ,  &  fatis  vegeta  ad  oculos  noftros  re- 
fleftitur.  Quod  fienimproprie  &  ad  legem  veritatis  loqui  volumus,  corpora 
qua:  non  lucentper  fe  ,colornm  funt  expertia :  ciimcolorum  natura  in  ipfa  im- 
preflione  qua  lux  certa  ratione  modificata  visifls  organum  perceIlit,omnino  po- 
uta  videatur.  Quod  igitur  eft  expers  luminis,  id  oculum  nullo  colore  afficit  -,  ac 
nifi  (atis  vaiida  ea  fit  a  reflexo  lumine  impreflio ,  vix  illa  percipitur.  Sic  vitra 
quacinfacrisxdibus  vividis  imbuta  coloribus  apparent,  cum  intus  fpedlantur, 
vix  foris  fubobtutum  cadunt:  mukumenim  lucis  introrfum  vitra  lubit,  qu» 
foris  advenit ;  perparum  cx  ea  extrorfum  refle£Htur. 

Sic  carbunculi,&:aIiaEgemmJEcolorem  vividioremregerunt,  quam  vitraiif- 
dem  coloribus  infeda ,  quod  major  in  gemmis  fit  refraftio ;  unde  vitrum  fimili 
colore  imbutum  ,  &  eodem  modo  incifum  plures  radios  tranfniittit.  Hincfo- 
lia  argenti  rubrocoloreimbuti  rubinis  fubjiciuntur  :  hacc  regerunt  lumims  ra- 
dios,  quiad  fecundam  ufque  fuperficiem  penetrarunt.  Quod  figemma  in  vafe 
aqua  plenoficaptetur,  ut  pofterior  illius  fuperficies  aquam  tangat ,  tum  mul- 
tum  fplendoris  amittit ,  quod  magna  pars  luminis  agemma  inaquam  pertranf- 
eat ;  nam  refraftio  qux  fit  in  gemma ,  non  multo  major  eft  ea  qux  in  aqua  effi- 
citur.  Ea  nempeeft  ratio  qux  5  aut  circiter  ad  4  ;  ac  multo  minor  erit  vitri  ad 
aquam  proportio  ,  fcilicet  ut  8  ad  9.  Unde  Sc  color  multo  erit  languidior,  (i 
gemms  vitri  fadtitii  aqua  fubjiciatur-  Sed  vividus  eft,cum  folium  argenti  fimi- 
ncolore  tinftumhuicfubeft.  Atque  ex  eo  fonte  plurimx  colorum  mutrtiones 
ducuntur.  Perpaucas  ex.  gr.  afferamus,  Sol  per  denfiorem  fumum  confpedlus 
videtur  ruber ;  fed  fumus  cxruleus  apparebit ,  fi  cominus ,  &  averfi  k  fole  eum 
intueamur,dummodoultrafumumobfcurior  fitlocus:  quod  lucis  languidior  fiac 
reflexio,  ubi  partem  ejus  fumi  aliquam  pervafit.  Sic  cerullii  qua:  nigro  colore  ex 
oleofa  fuligine  parato  leviter  fuit  infe6la,ciruleum  exhibet  colorem.  Lux  enim 
tenuem  fuliginis  fuperficiem  penetrat  antequam  ex  candida  refleftatur,  cumque 
reflexa  iterum  fubeat  atram  illam  pelliculam,  multum  debilitata  ad  oculos  uf- 
que  pervenit  :adeoutciruleum&  nigro  vicinuminduat  colorem.  [dem  fortein 
aere  contingit ,  cum  lux  alte  eum  penetravit ,  &c  a  tenuiflimis  corpufculis  refle- 
dtitur. 

Non  diflimili  ratione  lapis  Aftroites,  quem  vvilgo  t^yrafole  vocant,  varios 
cxhibet coIores,utIumini varie  exponitur.  Namobjedium  lucidum,  aut  for- 
tiore  lumine  radians  trans  illum  lapidem  rubro  aur  ii:ivo  colore  tindrm  appa- 
ret ;  fi  obfcuriori  loco  obvertatur  ,  cseruleum  colorem  dabit,  fere  ut  de  ligno  ne- 
phritico  diximus.  Nam  aqua  cui  hoc  lignum  infufum  fuit ,  phiala  oblongioris 
colliconclufaflavumcoiorcmexhibet,  ubi  vitrumeft  anguftius;rubetaqua  cum 
denfior  eft  ;  ubiultraphialamobfcurior  eft  locus,  cxruleus  color  fe  vidcndum 
prarbct :  fed  adcohicdebilis  eft  ,  ut  fi  corpusalbum  in  medio  aqUcecoUocetur, 
in  eo  locopcnitus  deleatcolorem  crEruleiim  Quod  fi  perparum  h 'jus  liquoris 
vitroplano  affjderis,  cacruleum  colorem  dabit  ,  dummodo  obfcurior  umbra 
ukra  porrigatur.  Qaodfiaiiquot  guttas  fpiritus  aluminis  huic  liquori  rfFiindas; 
caeruleus  color  evan-  fcet ,  non  item  ruber  aut  avus :  quod  fortc  mntcria  qua: 
cxruleum  colotem  effi.it,  faciliiis  diflolvatur :  fed  olcum  tartari  hunc  colo- 


<joo  P  H  Y  S  I  C  vC 

rem  reftituit ,  ut  in  atramento  experimur,  quod  fal  alcali  diflblutam  ante  mate- 
tlam  pr.Tcipiter.  In  vitro  viridem  (.olorem  magnefia,v.  manganefe,  quod  cft  mJ- 
nerale  qaoddam,omnino  dtler.  Ubi major  illius  copia  fufo  vitro  admifcetur,ru- 
bro  adpurpureum  vergente  id  tingit ;  fi  diutiusin  oHacumvitro  permaneat, 
&inmtdiocri  dcfi  apponatur,  pats  infima  materis  fufz  flavo  colore  inficietuti 
parsmediaclaracrit&  expers  coloris ,  pars  denique  fumma  fubrubro  tingetur 
colorc.  Uiide  fatis  eft  verinmile  partcm  fubrubrammagnefiac  in  aurasdifflari,& 
fecum  viridem  fodx  &  arenofae  colorem  efferre ,  nifi  cum  vifcofa  vitri  materia 
retinetur ;  tumque  vitrum  fic  leviter  kibrubro  colore  infeftum  telefcopio  apiif- 
fimum  eft,  &  vitra  obj:?6liva  ex  eo  parantur. 

20  In  colorum  mutatione  quasque  fit  exfalium  acceflione ,  id  fcre  conftans 
obfervatur,  fuccos  ex  floribus  cacruleis,  aui  ex  purpureis  exprcflbs  falium 
alcali  admiftione  vitides,  acidorum  miftura  rubros  emci  :  uti  jam  identidem 
monuimus.  Sic  c  floribus  iridis  purpureis ,  cum  refeftx  fueruni  partes  fla- 
vae  ,  fuccus  additione  calcis  vivs  ftatim  vitidem  &  pulchrum  induit  colo- 
rem  ,  atque  id  pigmentum  aluminis  acceftu  ,  &  folaribus  radiis  exficcatum 
diu  confervari  folet,  ac  pi<ftoribus  eft  utile.  Aluminis  ter  aut  quater  major  eft 
dofis ,  quam  calcis  vivar.  Spiritus  acidus  huic  fucco  colorem  rubrum  concifiat : 
adeo  ut  fnles  alcali  &  acidi  alternis  admifti  non  fine  eflErrvefcentia  colores  com- 
mutent.  Rofarum  folia  in  aqua  communi  excofta  nullum  ei  colorem  impec- 
tiunt :  fed  ruber  ftatim  fe  prodit ,  ubi  fpiritum  aciduminftiUaveris. 
1  Cjeruleus  color  qui  ex  granis  quibufdam  elicitur ,  acidorum  quidem  acceflio- 
ne  in  rubrum  abit ,  fed  alcali  nativum  duntaxat  colorem  reftituunt,  ut  videre 
cft  in  fucco  heliotropii.  Fors  eft  ut  florum  fuccus  parvo  momento  cx  viridi  fiat 
purpureus.  Sic  in  iride  &  violis,  filtratione  quadamqua:  partium  infenfibilium 
difpofitionem  perparum  immutat ,  hi  prodeunt  colores.  Unde  hi  fucci  aqua  di- 
lutl  cxruleum  colorem  per  aliquot  hoias  tuentur ,  qui  brcvi  tempore  in  viri- 
dem  abit.  Sales  autem  alcili  qui  flavum  colorcm  fublimato  in  aqua  diiroluto, 
imo&aqux  communiconciliant,  caeruleum  florum  colorem  in  viridem  com- 
mutant:  nam  viridis  color  ex  flavo  &  caeruleoemcrgit.  Succus  heliotropiinon 
ex  flore ,  fed  ex  grano  exprimicur.  Unde  non  eadem  eft  illius ,  qux  fucci  c  flo- 
ribus  extrafti  ratio. 

3"  Tinftura:  qux  ex  lignis  rubris  eliciuntur ,  ut  ex  ligno  Indico  &  Brafilien- 
fi,  acidorum  additioneflavefcunt :  utfiacetumdecoftioni  ligni  Brafilienfis  ad- 
jeceris ,  fed  fal  tartari  autquodvis  alca'i  purpureumcolorem  dabit.  Hos  vero 
colores  alumen  fua  aciditate  diluic,  &ftipticitate  ,  aut  viadftringenteprohibet 
nedifflentur  &evanefcant,  Idipfum  ctiam  glufne  ex  corioanimalium  parato 
efficitur.  Sic  lignum  Brafilienfe  aqurm  in  qua  decoftum  fuerit,rubro  colore  tin- 
ffit  ,fed  is  cito  evanefcit :  quod  fi  cum  g'utine  aut  colla  coftum  fuerit,rn- 
Dro  coque  vegeto  &  fatis  diu  pcnnancnte  inibuitur.  Quare  alumen  tinAuram 
altius  imprimit ,  eamque  diutuiniorem  &  vegc  tiorcm  efficit.  Sic  pigmentum  il- 
lud  quod  ex  infiila  S.  Do;niiii-i  pfKrc.ir ,  &  vulgo  'a  cocher.ille 6\c\  foler,  aquae 
incoftum  purpureum  colorem  huic  impercit,  feri  brevi  in  atrum  degcncratco- 
lorem  ,  nifi  pulvcre  aluminis  ariiergitnr.  Fadcm  eft  ratio  cocci  baphici,  feu  frii- 
Aus  arbufti  vulgo  A^f/^ww  apptiiaci.  Hoium  colorcs  opc  r.cidoium,  ut  aqus 
fortis  cum  aqiu  communi  peimifta;  excra^ti  longe  func  vegeiiotes :  unde  in  va- 

fis 


, 


PARS   TERTIA.  6or 

(is  ftanneis  ,  tion  cupreis  incoqui  folet ,  ne  aqua  ftygia  caruleum  cupri  colorem 
eliciat.  Pigmentum  illud  v.  pafiel  di6tum&  ca:ruleum  a  lalibusacidis,  aucal- 
calinihilmutatur  :  unde  cum  pigmento  nigromifceri  foler. 

Sericum  fumo  fulfuris  dealbari  folet,  quod  fortc  fpiricus  acidus  fulfuris  fla- 
^um  colorem  difTolvat.  Sic  vittaE  ferica:  coloreni  viridem  fpiritus  acidus  vicrio- 
li  in  csruleumconvertit,  dumflavum  ]uteolas,v.  lagaude  colorem  delet:  viti- 
dis  enim  ut  facpe  diximus,  cxflavo&  caruleo  componitur. 

Id  vero  mirum  videripotc-fi:,  quod  vitro  tingendo  metalla  adeo  opaca,aut 
niineralia  adhiberi  foleant  :  purpureo  colore  vitrum  inficitur  minerahs  cujuf- 
dam  cinerei  coloris ,  quod  fapharam  v.  faphre  vocitant,  quodque  calcinatum  in 
caeruleum  abit  colorem  ,  Si  magnefijeadmiftione :  hic  itidem  cakinata  efl:  fub- 
nigra.  Viride  fic  vitrum  ubi  cum  ferri  rubigine  &  cupro  calcinato,  aut  cum 
minii  feu  calcis  plumbi ,  &c  cupri  calcinati  miftura  liquatur.  Ferri  rubigo  fla- 
vumcolorem  vitroconciliat ;  c^ruleum  colorem  cuprum  itidem  rubrum  caU 
cinatum  ,  &  parum  fipharae  huic  impertit.  Id  vero  fieri  fatis  eft  verifimiIe,quod 
particula:  vitri&  metalloruma  fe  invicemnon  mediocriter  disjunfts,  &  ad- 
modum  tenues  luminis  aditum  non  arceant.  Acceditetiamastheream  forte  fub- 
fl:antiam  in  fufo  vitro  meatus  fibi  aptare  in  redtas  iineaspene  difpofitos ;  ne- 
que  magnaeft  in  his  vittis  coloratis  perfpicuitas.  Qu.-e  in  facrarum  sdium  fene- 
ftris  rubro  colore  nitent  vitra  ,  hzc  utique  tin£lura  non  altiiis  ,  quam  ad  ter- 
tiam  craffitiei  partem  penetrat ;  cumque  denfius  eft  vitrum,  tum  fubnigrum  ap- 
paret;  &  color  eft  vividior,  cum  mediocris  eft  vitridenfitas. 

4.  Qii£e  in  aperto  &  libero  aere  fiunt  vegetaciones ,  ut  plurimiim  funt  virides, 
ut  videre  eft  in  lapidibus,  aut  lignisquitedorum  ftillicidiis  fubjiciuntur.  Qiia 
auteminlocis  opacioribus,aut  fubterraneis  perficiuntur,  auc  flav.-E  funt,  aut 
alba:.  Id  utique  intueri  licet  in  grano  tritici  germinante ,  in  lignis  quas  in  cellis 
fubterraneis  fitumcontrahunc.  Situs  enim  ille  auc  mucus  fubflava  plantarum 
quaedameft  vegetatio  ,  ut  microfcopio  quifque  poteft  deprehendere.  Sicmelo- 
nes  iub  campana  teftacea  &  fidili  folia  tcnuia  &  fubflava  vix  emitcunt ,  fub 
eampana  vicrea ,  ubi  radios  folares  excipiunc ,  auc  libero  aeri  expofici  ampla  & 
viridia  effundunt. 

5.  Cera  flava  in  tenues  veUit'  pelliculns  concifa ,  aqua  identidem  perfufa,  tum 
foli  expofica  fit  candida  :  tela  eodem  pene  modo  albefcit.  Aqua  quippe  partes 
crafliores  qua:  flavum  indiicunt  colorem  exfolvit ,  &  fecum  abripit,  dum  tenues 
patticulae  ad  fuperficiem  eveftx  ,  &  cumaqua  permifts  colorem  album  prz- 
bent.  Tela  aeri  expofita,  fi  identidem  aqua  aut  rore  non  madefcat ,  hi  globuli 
qui  candoremefficiunt  aqua;  difflatione  difrumpentur.  Sic  charti  incra  librum 
condicaE  pars  qua;  aeri  exponiturcico  flavefcit.  Hinc  eciam  fegeces  &  fruftus 
pene  omnes  cum  macurefcunc ,  flavo  colore  cinguncur,  cum  fuccus  aquofus  oc- 
clufis  meacibus  non  fubit.  Sic  capilli  in  feneftute  fiunt  candidi ,  quod  fuccus  il- 
le  qui  eornm  fibras  implebat ,  &  certo  colore  inficiebac,  jam  defic,  &  prs  mea- 
tuumanguftia  eas  fubire  non  pofsir. 

Terreftria  Sc  fulfurea  corpora  vehementi  calore  plerumque  rubent ,  ut  terra 

ex  qua  laceres  conficiuntur ;  fulfur  ipfum  cum  mercurio  miftum ,  &  fiiblimacum 

incinnabarimrubramabic  Sicplumbum  calcinatum  in  minium  facefsir.  Ean- 

demob  racionem  flores  venii  magnaexparte  funtcsrulei^auc  purpurei ,  fed 

Tom.  II.  Q  ggg 


goi  T>  H  Y  S  I  C  ^ 

xftivi  fepc  riitro  colore  niteiu.  Poma  &  pyra  foli  magis  expofita  fipius  rubent» 
Scd  de  £oloribus  fatis  multa. 

Solvuntur  objeBiones. 

Contra  primam  conclufionem  tiim  Chymici,  tum  Peripatetici  multa  oppo* 
nuntut  perfuadeant  colores  vel  ad  primas  qualitates,  vel  ad  Chymicorum  prin- 
cipia  ,  non  ad  folam  partium  texturam,  aut  variam  luminis  reflexionem  rcfer- 
ri  oportere  :  idque  liquet  i"  in  colorum  mutationibus ,  quas  fruftus  fubeunx 
cum  maturefcunt.  x°  in  temperato  chalybe,  qui  ut  durior  cft ,  aut  mollior,  ru- 
brum  ,  vel  cxruleum  <:olorem  exhibet,  antequam  aqus  i.;  mcrgatur.  3.  Et 
certis  principiisquidam  colores  nafcunrur.  Sic  fulfurea  quacque  ,  £.-  ^leofain 
rubrum  colorem  facile  abeunt.  Quidquid  fere  longa  digeftione  pi.. .  atur, 
ac  tinftura:  pcne  omnes  fpiritu  vini  extraft^  ,  ac  omnia  quoque  olea  cii^  i- 
ca  rubent.  Necaliunde  bilis  fl.iva;  fl.immeus  color  quam  ex  illius  fuifure  duci- 
tur.  Sic  laiflefcit  omnis  liquor  aut  fulfure,  aut  fale  volatili  prregnans,  tum  huic 
acetofiis  liquor  infunditur.  Sic  fpiritus  fuliginis  liquori  acido  affufus  ladbeum 
inducit  colorem.  Qlix  omnia  perfiuidcntcolores  non  tam  ex  luminis  reflcxio. 
neaut  partium  afperitate,  quam  ex  elementis  ipfis,  qusfuum  habcntingcni- 
tum  coIorem,aut  ex  principiis  Chymicorum  ,  aut  certe  ex  rei  natura  &  tempe- 
rie  duci.  Hinc  Chymici  excolorum  mutatione  maxima  quaque  fuaoperare- 
gunt ,  &  modcrantur. 

^f/p.  Exiis  non  aliudefEci  quam  idipfum  quod  ultro  concedimus,  primas 
qualitates  aut  elcmcnta  ,  aut  Chvmicorum  principia  non  omnino  excudi 
oportere  ,  cumorigo  .&diff£rentia  colorum  inquuuntur :  quod  elementa  aui 
mifcibilia  varie  inter  fe  permifta  ccrtam  partium  figurnm  ,  fuperficicrum  af- 
peritatem  quibufdam  coloribus  accommod.it.im  procreent.  Nam  infcnfibi- 
lium  partium  figura  ,  temperatio ,  ordo  l.^Evitas,  vel  cifperitas,  funt  velutpri- 
ma  colorum  rudimenta  ,atque  ,ut  loquuntur,  adtus  primi.  I.umen  vero  foris 
adveniens,atque  ex iis partibus  varie  reflcxum,  aut  refradlum  eft  ultima  co- 
loris  perfcdlio  ,  &  quafi  adtus  fecundus. 

Scd  nimium  fibi  indulgent  Chymici ,  cum  colores  omnes  fulfuri  referunc 
acccpt05,ac  nigrum  colorem  ex  adufto  fulfurconri  ft.uuunt.  Namlicctin  ani- 
malibus  &:  vegetalihus  qus  adufta  funt,  ut  c.irbones  &:  fuligo  nigro  colore 
nnxima  exparte  inficiantur  :  quod  fortcin  iis  crebriores  fint  pori ,  quos  per 
microfcopium  incarbonibus  ccrnimus :  ndeout  major  pars  luminis  his  fora- 
mii;ulis  interckifa  non  refiliat :  nedio  t;'>men  an  eadrm  ratio  in  foffibilibus  va- 
lerepoffit.  Qiiantumvis  enim  gypfum  ,  autalabaftrum  aduras,  harc  candorem 
fuum  non  amittunt  ■,  calcinatum  plumbum  in  cerufiam  abit  &:  minium;  vitrio- 
him  calcinatum  fit  rubrum.  Antimcnium  in  calcem  albam  convertitur-, eaque 
in  vitrumrubrum  funditur.  CumcuUri  acics  citri ,  aut  limor.is  quem  ficuic, 
nigrefcitfucco  ,  nullum  ibi  o:currit  fulfut  aduftum.  Sic  vitnoli  folutio  cum 
plerifque  fuccis  adftringentibus  permifta  nigrum  colorcm  inducir,  &  tamen 
nullus  eft  fulfiiri  adufto  locus.  Ne  ipfum quid.  m  fulfur  vult;  ue ,  nut  fufuni,  auc 
inflores  fublimatumnigrefcit.Cum  nigrum  &:po'itum  cormi  in  mirutiora  ra- 
inenta  conciditur ,  &  cum  vitco  contufo  pcrmifcctur,  quiddam  cx  utuufque 


•PAHS  TEt?:TIA.  gof 

thifturacandicIiimexfurgit,quod  non  adprincipia  Chymicorum  ,  fed  ad  par- 
tium  ordineni ,  figuram  &  multiplices  fuperficies  referendum  atbitror.  Quo 
cnim  lux  uberior  ob  varias  &  forlitan  politas  fuperficies  refleditur,  hoc  major 
&  acrius  perftringens  oculos  candor  emergit  :  unde  albedo  alios  colores  ex- 
tinguit.  Sic  pars  una  ftanni  cum  duabus  partibus  cupri  fufa  album  corpus  ef- 
ficir. 

Sed  inquies ,  negare  id  non  poirumiis  quin  aer  ipfe  plurimum  poffit  in  pro- 
creandis  coloribus.  Sic  in  fpuma  album  colorem  efficit ,  dum  radios  luminis 
regerit;  idem  dicendum  de  nive  quas  infinitis  conftat  globulis.  Unde  arena  5c 
chnrtaubioleo,  vel  aqua  perfunduntur,  nonnihil  pellucent  :  quod  hi  liquorcs 
magis  radios  admittant,  quam  aer  ipfe  interclufus ,  qui  paitcs  illas  arenx  vei 
charts  pellucidas  dividit.  Sicforte  marmor  candidum  ex  corpulcuLs  diapha- 
nis  conftat ,  quae  innumerabiles  velut  rimulse,  aut  filfurx  fcparant.  Hinc  nur- 
moris  fruftulum  igni  admotum  &  o!eo  terebinthinie  immerfum,  perfpicuira- 
tem  quandamadipifcitur,  &  aboleoaltiuspenetratur.  Hinc  lapis  ille  candidus 
quem  oculum  mundi  vocitant ,  aqux  aliquandiu  immerfus  pellucet  ,  quod  ex 
corpufculis  pellucidis  conftet,  &aqua  fubeunteacr  poris  interceptus  expcUa- 
tur.  Imo  ligna  putrelcentia  &  pifces  qui  in  tcnebris  radiant ,  in  machina  pneu- 
matica  extrado  aere  nonlucent;  quod  forteacr  non  folum  vi  fua  elaftica  mo- 
tum  luminiscelerem  ,&  vibrationi  fimilem  plurimum  adjuvet :  fcdetiamcan- 
dore  fuo  hanc  velut  flammulam  intendat.  Sicadamantis  iStgemmarum  vegeta 
reflexio  ex  aeris  fubjedta  fuperficie  magna  cx  parte  pendet:  neque  enim  radii 
luminis,  qui  a  prima  &  extima  fuperficie  rcfiliunt,  tam  viviiunt  &fortes, 
quam  qui  intus  iubcunt,  &  refradione  licet  debilitati ,  occurfu  liibjedi  acris 
regeruntur.  Unde  fi  gemma:  aquam  tetigerint,  languidioiem  luccm  vibrant: 
quod  plures  radii  fubjeftam  aquam  trajiciant.  Verum  fi  hydrargyrum  gemma: 
fiibjeceris,  tum  acrius  fcintillabit  ;quod  opaci  illius  corporis  occurfu  radii  for- 
tius  refiliant. 

^efp.  i".  Sic  lumen  abaere  tranfmitti ,  ut  magna  ex  parte  ab  eo  regeratur. 
Unde  &  aer  albedinemplerumque  corponbus  impertit ,  dum  eorum  conti- 
nuitatem  interpellat:  ut  cumalbumen  ovi  crebra  commotionc  ex  perfpicuo  fit 
album  ;  aut  vitrum  pellucidum  igniadmotum  ,  &  aqua  reftindlum  rot  filfuris 
folvitur  ,  ut  candidumappareat.  Imb  aer  ipfe  dum  vel  fubito  cortinuitatem 
amittit,  interdumcandorem  prx  fe  fert.  Sic  aliquando  evenit  ut.iere  e  ma- 
china  pneumatica  aliqua  ex  parte  exhaufto  ,  quod  reliquum  eft  ,  ex  fu- 
bita  partium  interruptione  inftar  fulgetri  candore  fuo  oculorum  aciem  per- 
ftringat. 

Jie/p.  1°.  Aerem  folidiufculis  corpufeulis  confertum  efte  ,  ut  ex  fluitantibus 
in  luce  atomis  ,  &  ex  illuminatode  nodteaere  coUigimus,  Sipe  etiam  cum 
ignes  in  urbe  accenduntur  ,  circumfufus  aer,  velextra  urbis  pomceria,  quo 
ign  s  flamma  non  pervenit ,  accenfus  videtur-  Ex  hac  aeris  rcflexione  oriuntur 
crepufcula.  Imo  ne  id  quidem  dubium  eftquin  aer  falinis  abundet  corpufcnlis, 
qux  multum  ,  utdiximus  ad  colorum  mutationem  momenti  affcrunt,  Id  videre 
eft  inplumbo  fuQj  :  nam  fiin  aliud  vasid  transferas ,  &  fpumam  innatantem 
fliatimcxtrahas,  rum  fuperficiem  plumbi  variis  micantemcoloribus  confpicies: 
dummodo  intenfiori  igne  fufum  fuerit :  quodaer ,  uc  ignis  falinis  abundet  cor- 


604  PHYSlCyfi 

puicuIis,qiTi  in  plnmbi  uperficiem  vim  fuara  exeriint,ItaCl.Boyliusloco"citat&. 
Ecqiiidem  jam  oftenfum  a  nobis  fuic,  colorum  mutationes  plerumque  ex 
falinis  iiquoribus  oriri :  nam  fales  in  fe  invicem  &  in  alia  corpora  fortius 
agunt ,  &  partium  t-Xturam  magis  perturbanr.  Quare  non  iilud  inficiamur 
quin  magna  fic  vis  aeris ,  ut  aliorum  elementorum  jn  coloribus  procreandis : 
fed  t.unen  ii  ex  parcium  figura  &  contextu ,  nec  non  ex  kiminis  reflexione ,  ut 
candor&  &  nigredojautrefradlione,  ucreliquifere  colores  maxima  ex  parte 
pendenc  Quod  fi  Mercurius  vafe  conclufus  longa  digeftionein  rubrum  abic 
pulverem  ,  eam  coloris mutationem  non  aliud  emcit  mfi  parcium  ordo,  figu- 
ta,  magnicudo,  quacignis  calore  commucancur.  Sic  ubi  fohicio  asruginis  fpiri- 
tus  falis  afFufione  viridem  colorem  amitcic ,  quem  aliquoc  guccx  falis  tartari  re- 
fticuunt;  auc  cupri  limatura  fpiricu  urinx  foluca ,  &  cceruleo  colore  imbuta, 
olei  vicrioli  affufione  omnem  colorem  exuic,  non  aliud  hic  occurritquam  figu- 
n&concexcus  parcium  mucatio. 

Cum  hzc  typis  mandarentur ,  mificad  nos  pro  fua  humanicace  vir  nobiliffi- 
mus  D.  Boyle  experimencorum  phyfico  mechanicorum  continuationcm  fecun» 
dam ,  ubi  praecer  cxtera,  qui  circa  refpiracioncm  animalium  in  machina ,  ae- 
rem  fafticium  &  comprelfum  peringeniofus  &  erudicus  D.  Papin  experimenta 
fecic,unum  icem&alterum  circacoloresnon  pncereundum  commemorac.Phia- 
lam  fpiricu  falis  Armoniaci&  limacura  cupri  lemiplenam  exhaufto  recipienti 
itnpofuit,  incra  1 5  minuta  caeruleum  colorcm  ,  fed  dilutum  admodum  hic  li- 
quor  contraxic.  Admillo  aeretrium  minutorum  fpacio  c^ruleus  color  vividus 
&  denfus  apparuit.  Liquore  iterum  in  vacuo  collocaco  ,  poft  longum  cempus, 
menfenimirum  exadto  color  caerulcus  evanuic ;  fed  admilVo  aere  ftacimrediit : 
imo  cum  liquor  phiala  concluditur  ,  csruleum  colorem  exuit  reclufa  phiala 
redicurum. 

Ex  quibus  liquet  multum  confcrre  aerem  ad  coloruni  procreationem.  Qiiod 
etiam  de  aere  faditio,  quifcilicet  in  corporibus  in  exhaufto  recipiente  pofitis 
gignitur ,  obfervatum  fuit.  Nam  aer  ex  malla  farinacea  genitus  huic  liquori  cs- 
ruleum  colorem  ftatim  reddidit- 

Eadem  eft  vis  aerisin  lumine  procreando:  nam  Afellopifce  in  varias  partes 
fedlo ,  qux  in  diftindtis  excipulis  pofits  funt ,  ea  pars  qux  Iibero  aeri  eft  expo- 
fita,  tertiodis  radiavit ;  quiin  vacuo  fiinc  poficx  ,  nullum  lumen  emiferunc. 

Opp.  1°.  Id  minime  probabile  videri  ,  flavum  ,  rubrum  &  cseruleum  colo- 
rem  ex  luminis  aliqua  refraiflione  duci :  cum  rcfradbio  ficri  non  poffit  n;fi  lu- 
men  paulo  altius  fub: at ,  &  corpora  qu£  id  frangunc,  finc  aiiqua  filtem  ex  par- 
te  pci  fpicua  :  quod  de  mecallis  dici  non  poreft. 

Rcfp.  Mccalla  &  lapides  non  pelhicere ,  fi  cum  vicro  conferantur :  fed  non 
idcirco  ea  omni  perfpicuitate  carent.  Hinc  c  metallis  cum  vitro  Veneto  fiifis 
fiunt  gemmac  faftitiae,  &  nonnihil  perfpicuae.  Nigro  lapideuti  Vitrarios,  qucm 
Magnefiam  vocant,  jam  alibi  diximus.  Hic  vitrum  adeo  non  inficic,uc  apta 
proportione  admiftus  vitrum  mngis  perfpicuum  ,  &  a  nicivo  co'ore  fubviridi 
expuvg.uum  efficiat :  unde  exmetalhs  fiimt  veluc  cryft.illi  quxd.im,  aur  vi- 
triol» ,  qui  omni  perfpicuicace  non  carent.  Aigcncum  rite  expurg.uum 
vixullo  colore  aquam  fortem  tingic  Nec  Mcrrurius  in  aqiia  forti  cx- 
folutus,   lUius    pecfpicuicaccm  incerpellac,    Qiud  opaciiis  calce    plumbi , 


PARS    TERTIA.  <Jof 

vel  minio  videtur  ,  cnjus  gramila  microfcopio  vifa  ,  quafi  latenim 
fragmenta  apparent.  Et  lamen  ex  calce  plumbi  cum  vitro  fufa  gemms 
fadlitia:  &  tralucentes  fiunt ;  ut  ex  calce  ferncrocea:  conficiuntur,  &  ex  anti- 
monio  vitcumpellucidum  ,  ut  ex  metallispene  omnibus  paratur :  magno  qui- 
dem  indicio  fiiam  habere  mineralia  quique  perfpicuitatem-  Neque  in  hoc  ocu- 
lorum  tantum  teftimonio  ftandum  eft  :  non  enim  fatis  funt  acuti ,  ut  de  perfpi- 
cuitate  poffint  aut  opacitate  corporum  decernere.  Sicradii  Solisper  feneftram 
fubeuntes  non  folum  eboris  aut  ligniabietini ,  fed  &  marmorisaut  filicis  fru- 
ftula  qiiodammodo  efficiunt  diaphana ;  &  manus  ipfa  vegetac  luci  oppofita 
nonnihil  tralucet:  adeo  ut  lux  uberior  multorum  corporum  opacitatem  minuat. 

Cumautem  metalla  ignis  vi  comminuuntur ,  tum  colores  induunt  :  tamctfi 
non  omni  perfpicuitate  Ipoliantur,  uc  de  calce  plumbi ,  feude  minio  diximus. 
Hinc  calcinatum  plumbum  cumarenula  fufum  ,  amethyftum  mentitur,  8c  alios 
colores  praebet ,  ut  variae  funt  miftura:  aut  fufionis  gradus. 

Qitod  autem  minutarum  partium  textura ,  varia  tum  reflexio  ,  tum  refra«5lio 
luminis  ex  fubjedo,aut  intercepto  aere  plurimum  ad  colorum  fplendorem  con- 
ferant,  exiisquae  difta  funt,  (atis  liquerearbitror.  Unde  enim  nitor  ille  &  co- 
lorum  vclut  percnnis  mutatio  in  opalis  ,  margaiicis,  in  conchis  ipfis  ,  nifi 
ex  cenuiffimis  &  pene  diaphanis  velut  pelliculis  ex  quibus  ea  conftant  corpo- 
ra  ?  Neque  alia  forte  eft  racio  colorum  qui  in  caudis  pavonum  tam  fplendidi& 
apte  difpofici  cernuntur,  Nam  ut  in  Micrographia  Anglico  fermone  confcripca 
Vir  in  Mathemacicis  &  Phyficis  verlaciffimus  D.  Hooiae  pulchre  explicat  ,  & 
figuris  exprimit  ,  complures  pennarum  calami  in  cauda  pavonis  innumeras 
hincindeplumulas  emittunt ,  qux  velut  quibufdam  tenuiffimis  Inmellis  pene 
imbricacim  difpoficis  decorancur.  Hasmicrofcopio  vifx  variis  nitentcoloiibus, 
utlumenuberius,  autparcius  excipiunc  Atque  iftce  laminulce  foliola  arborum 
referunc :  pars  cujufqiie  lamellce  inferior  radios  refledic ;  eft  enim  opacior  Sed 
pars  fumma  ex  cenuiffimis  membranulis  conflaca  lucem  variis  cingiccoloribus, 
atqueucvarie  luminiopponicur ,  diverfosquoqueexhibeccolores  ;  adeo  uc  hi 
coloresex  refraftione  luminis  pene  ut  in  lapide  fpeculari,&  ex  vivida  reflexione 
dimannre  videantur.  Unde  perfunE  aqua  omnem  pene  exuunt  colorem.  Aqua 
quippe  fcfe  inccr  eas  lamellas  infinunc ,  &  acris  vim  reflc«5bentem  extinguit , 
dum  mnjorem  peifpicuicacem  afferc  his  corpufculis:  fed  aqun  brevi  exhnlata  aer 
ipfe  lamellarum  inttiftitiafubit ,  &:lucem  forcius  regeric ;  colorcs  adeo  prifti- 
ni  refticuuncur. 

Colorum  itnque  vis  &  fplendor  ex  tenuitate  &  fubtilitate  partium  qui  lu- 
cemvalidius  regerunt,  magnaex  parte  proficifcicur.  Hinc  colores  adeo  vege- 
ti  in  avium  pUimis ,  &  vividiores  multo  in  alis  papilionum.  Qno  enim  partes 
qui  refledlunt  &  infringunt  lumen ,  funt  fubciliores,h6c  colores  exhibenc  fplen- 
didiores.  Hinc  ferici  ft.imina  coloribns  imbuunrur  magis  fplendidis,  quam  li- 
ni  fina ,  qune  licec  forte  non  minus  fubcilia  fint ,  tamen  fimul  contoita  fiunt  pla- 
niora  ,  nec  cylindricnm  figuram,  quas  fortius  lumen  regerit ,  uti  lerica  ftninina 
tuentnr.  Undeferici  fila  mutuo  implexa  pcrfpicuitntem  nativam  non  amitcunt, 
&  lucem  intetirnm  ,  ut  loquuncur,modihcant :  hinc  vegetus  in  iis  colorum  nitor 
ucin  avium  plumulis.  Q^o  enim  magis  f  ibcilicncem  fuam  cum  peifpicuitace 
conjaa(a;.impaiccs  minutiJlma;  fervant ,  hoc  vegetiores  coloresregerunt. 

GggS  "J 


6oS  VHYSICM 


'•civi^  Wx,'^  **  ^tH-/.^^  "»^4..^.  "»t>T4-i"^  ^^J^.'^  •  -^S»^V5--   •  ■"!>•*-,-■.■  —».-*-> --J  — &.*^-'.4^»3 

TRACTATUS    SECUNDUS. 
De  vitalis  facultatis  fiWfliombus  d"  prgaffis, 

CUMduccfintnnimxfentientis  praEcipuE  vires ,  animalis  &  vitalis  ;  il- 
la  in  cerebro  potKTinT.im  vigeat ,  hsc  in  corde  &  in  pulmonibus  •,  illa 
cenui  fucco  quo  nervi  implentur  &  fpicicibus  ,  hxc  fanguini  infideat  ; 
poftquam  de  parte  animali  Sc  illius  fun^ilionibus,  fenfu  nimirum  &  motu  dixi- 
mus  j  fequitur  ut  qux  ad  vitalis  facultatis  organa  &  funftiones pertinent,quani 
brevinTime  poterimus ,  explicemus. 

Vicamotufanguinis  &  refpiranone  conftat:  cum  autem  ha:  funftiones  in- 
telligi  non  poffint,  nifi  earum  organa  velut  oculis  fubjiciancur,  primum  deref- 
pirationis  organis  agemus ,  tum  de  refpiratione  ipfi  &  illius  ufu  j  tertio  de 
ftru6tura  cordis  &  illius  motu ;  poftremo  de  fanguinis  circuitu.  Qux  omnia  fic 
expUcare  conabimur ,  ut  perpauca  ex  iis  qu«  funt  fcitu  digniora ,  auc  recens 
inventa  omitcamus. 

DISSERTATIO     PRIMA. 

De  refpiratiofiis  organis  &  tifu. 

PRascipua  refpirationis  inftrumenta  funt  trachaea,  feu  afpera  arteria ,  pulmo- 
nes  cumfuis  vafis ,  &c  diaphragma  ,  quod  partes  vitalibus  fun^flionibus  de- 
ftinatas  ab  iis  qua;nutritioni  &  naturalibus  funt  addidas,  difcriminat.  Defin- 
guUs  ex  ordine  agendum. 

CAPUT     PRIMUM. 

De  afpera  arteriiefabrica  &  nfn ,  necmn  de  vocis  «rganis. 

ASpera  arteria  per  quam  aerem  ducimus  &  reddimus  in  tres  partes  dividi- 
tur.  Pars  ilHus  fuprcma  dicitur  larynx  ,  eaque  multipUci  conftat  cartilagi- 
ne.  Qu.E  ex  iis  prima  eft,  &  prxcipuum  vocis  organum,  ac  velut  pledrum 
quoddam,  Epiglottis  vocicacur.  Qiiod  reliquum  eft  hujus  afpera:  arteriaj ,  ex 
mulcis  cartilaginibus  compingitur ,  qu^  fuos  circulos  non  abfolvunt.  Nam  qua 
parte  afophagum  tangit  rrachxa ,  ne  degkititionem  ciborum  impediat,in  mem- 
branam  carneam  abit ,  qux  partc  fui  intima  uniSbuofo  humore  madet,  ne  illam 
aut  acriores  halitus,  aut  aer  afperior  ofiFendat.  Pars  fecunda  ac  velut  truncus 
afperx  arterix  ex  muUis  velut  annulis  conflatur  ,  quos  membranae  aliquot  fimul 
devinciunt.  Atque  has  mcmbranas  omnis  generis  vafa,  vens,  artcricC,  lym- 
phae  dudus ,  imo  &  nervi  irrigant.  Hinc  fenfus  illius  adeo  eft  ex<i«ifuus,  imo 


PARS   TERTIA.  607 

Aejiis  tnotusetnervisproficifciturjac  fibristum  redis,  qit-E  contra^ls  carti- 
laginemadducunt,  tumcircalaribusconft.it,  quxreftisfubjiciuntur  ,  &:contra- 
£k.x.  cavitatem  trache^  anguftiorem  efficiunt,  &  expirationi  infer-viunt  -jidc^ue 
potiffimum  cum  quid  incommodi  vel  tudiendo ,  vel  expuendo  rejicimus. 

Huic  tunics  alia  adjungitur  glandnloCi  &  vafis  lymphaticis  conferta  :  arte- 
rix  enim  fanguinem  advehunt  :  quod  autem  vens  refetre  non  poirunt,  per 
glandulas  cribratum  in  lympha:  duilus  commeat :  atque  ubi  ferofus  ille  hu- 
mor  eft  uberior  ,  ifquc  in  cavicatem  afperae  arterix  exundat ,  tum  catharri 
oriuntur. 

Tertia  pars  afper«  arterias  illius  velut  calamos  in  pulmonum  fubftanciam  dif- 
fufos,  qui  brouchia  dicifolent,  compledtitur  :  iique  in  plures  furculos  didu- 
cuntur,  qui  rurfum  in  lobulos  pene  innumeros  abeunt,  racemis  uvarum  non 
dilTimiles.  Ac  cujufque  calami  ftrudura  ab  ipfius  tninci  fabrica  non  multum 
diflidet,  nifi  quod  annulos  habeat  ficaptatos ,  ut  annulus  inferior  fuperiorem 
fubeat  in  expiratione :  contra  dum  aerem  infpiramus ,  producuntur  in  longum, 
fereutcernimusin  cf uribus  locuftx,  Velcerteex  variis  partibusita  funt  com- 
pofitijUtin  ipfa  infpiratione  per  carneas  fibras  dilatentur ,  &  integros  cffi- 
ciant  circulos  -,  in  expiratione  vcro  fic  contrahantur  ,  ut  interdum  etiam  pitui- 
tam  pulmonibus  ii>hnerentem  ejiciant :  quod  fola  thoracis  depreffione  effici  non 
poteft.  Itaque  hns  fiftula:  pulmonum  non  funt  inflexibiles  ,  ut  afpen  arteriat 
majores  annnli ;  fed  vel  funt  loricatx ,  ut  in  gammaris ,  vulgo  ecrev'Jfes ,  cer- 
nimus ,  vel  ex  multis  partibus  ica  funt  coagmentatx,  ut  in  ipla  infpirationecir- 
culos  integros  abfolvant,  quo  aere  impleantur  ;  in  expiratione  vero  contra- 
hantur,utpuImonum  compreffioni  &  aeris  expirationi pra.'beant  locum. 

Afperam  arteriam  non  refpirationi  modo  ,  fed  eciam  voci  fervire  jam  alias 
diximus. 

Hoc  quidcm  loco  non  erit  alienum  de  vocis  organis  &  mechanica  eorum 
ftruduia  ex  virocKuiffimo  D-  Perraitlt  perpauca  fubjicere.  Vox  itaque  eft  in 
triplici  difircrentia  conftituta  :  nam  velfimplex  eft,  &  citra  ullam  aiticulatio- 
ncm  ,  ut  inferpentibus,  bufonibus ,  leonibus  :  ubi  nulla  eft  articulatio,  ac  fi 
quis  (it  tonus ,  is  minime  variatur ,  uci  nec  in  plerifque  avibus. 

2".  In  quibuidam  animalibus  vox  mngis  eft  articulata,  ac  penes  accentus  & 
toni  mutacioiiem  variatur,  ut  in  cane  &  fele, 

5''.  In  homine  vox  cftarticulata  maxime  cum  infinitam  pene  habeat  accen- 
tuum  v.uietatem.  Qiiod  •utiqiic  non  tamex  organorum  appararu,  quam  ex  vi 
imaginatiice  &;  ratione  ipfa  proficifci  viietur :  cum  piercTque  animantes  iifdem 
omninoorganishnt  pr.rdica:,  qux  tamen  locutione  penitus  dcftituuntur.  Aves 
aucem  qux  verba  cxprimunt ,  iis  organis  inftru(ftx  fiint  qiix  cum  noftris  nulla 
fimilitudine  conjungnncnr.  Viculi  lingua -tenuis  eft,  mollis ,  flexihilis ,  &  in 
omnes  partes  ficile  fledirur :  Conrra  Pfirtaci  lingua  cralfi  cft,  rotunda,  dura 
apice  cornco  inftruifta.  Sed  quidquid  eft  in  vocibus  animalium  aut  pulchrum 
aurmirabile,  id  vox  humani  complecflitur.  Quidquid  avcs  cancufuo,  aut  in- 
ftrumcntamnfica  efficiunt ,  id  homoliio  cantuimicatur :  nullus  eft  tonus  etiam 
in  multas  fcftus  partes  ,nulla  vocisintercifioadeo  prxceps  &  concltata ,  quam 
voce  nnn  cxprimat. 

4."  Vocis  organa  ad  tria  potijlimiim  capita  referri  polUint,  ad  fummam  laryn- 


<fo8  rHYSlCyg 

ais  pirtem  ,  qux  glottis  vocitatur ;  ad  laryngis  mufculos,  ii  pulmones  ipfos. 
Gloctis  ex  duplici  membrana  conftat,  utraque  cartilaginea  j  has  membranas 
&  duras  &  tenfas  &  fibi  proximas  aer  c  pulmonibus  fubito  erumpens  eo  fere 
modo  verberat,  quo  lingukis  ex  inflatis  utribus  fonoris,  vulgo  Mufette,  aer 
predione  elifus  ferit.  Laryngis  mufculi  eum  fonum  varie  modificant  &  inter- 
cidunt,  Pulmonum  ufus  in  formanda  voce  ,  in  avibus  efl:  manifeftus:  nam 
pecularis  pulmonum  ftru£lura  fonum  Sc  vegetiorem  &  diuturniorem  efficit. 

5°.  Inanferibus,  anatibus  Scaliis  hujus  generis  animantibus  non  glotcis , 
fed  inferior  larynx  vocem  efficit.  Nam  larynge  &  capite  refeclis,  fi  ventrem 
comprimas  ,  eundem  fonum  audies.  Qnarc  veteres  gingrifmum  dixere  hunc 
fonum  ,  afperum  videlicet  6c  huic  fimilem  quem  occlufis  naribus  formamus. 
Hunc  imicarifolent  in  organis  pneumaticis,dum  Hngulis  oblongiorem  tubum 
adjiciunt,ut  in  anferibus  longus  afpera:  arteris  tubusmembranispeftore  con- 
clufis  fupponitur ;  nec  diflimiUs  eft  tubx  fonus  quem  labia  ipfa,  ut  glottis  quse- 
dain  aut  lingula  efficiiuu. 

Eadem  quippe  eft  in  anfere,  anate  grue  &  fimilibus  interioris  laryngis  confor- 
matiOjUbi  afpera  arteriain  duos  ramos  dividicur,quo  pulmones  fubeatos  quod- 
dam  quod  ultimo  traches  annulo  adhsrefcit  quodque  parte  inferiore  latius 
duos  afper^  arteria:  ramos  connedtit.  Ramorum  trachece  annuli  dimidiatos 
tantum  circulos  efficiunt  :  utramque  partem  membrana  terfa  Sc  firma  annulis 
cartilagineis  vacuamobducit  ,eaque  officulo,  quodmediumlatioris  offisdivi- 
dit,  illigatur  :  unde  aerper  alterum  ex  ramis  arteria:  cum  impetu  irrumpens 
membranam  quatit,  ac  tremulus  illius  motus  per  tubum  tracheie  difFufus  fo- 
num  ilUim  raucum  efficit. 

In  tabula  ii' duo  rami  afpers^arcerix  gruis  aut  anferis  funt  ff,cumdi- 
midiatis  circulis  cartilagineis ;  os  lacum  e,  cum  appendice,  feuofficuloj  mera- 
brana  ucrimque  tenfa  ,  ubi  defunt  annuHcartilaginei  F,  F. 

Pars  fumma  laryngis ,  quz  in  aliisanimalibus  eft  rima  ex  duplici  membrana 
compofica,quxquegIottis  vocitatur,  in  avibus  ex  duplici  olfe  mobili  conftat. 
Hxc  otTi  in  grue  ,  &  in  nonnullis  avibus  funt  immota ,  fed  in  medio  eft  os  pla- 
num  5c  tenue  aratri  vomeri  non  diffimile  ,  quod  quidem  ut  larynx  aut  com- 
planatur  ,  aut  atcollitur ,  inter  duo  officula  aut  foris  prominet ,  aut  intus  retra- 
hicur ,  ne  cibus  in  laryngem  dimiccatur ,  acque  utlibcri  aeri  pateat  aditus. 

Illud  quoque  eft  obfervatione  dignum  in  grue,  anatibus  &  aliis  annulos  af- 
percE  arceria:  latos  elFe  &  complanatos :  adeo  ut  inferioresjin  fuperioribus  fere 
dimidia  fui  parte  condadantur ,  quo  oblongior  ille  tubus  firmior  fit.  Ac  ne  al- 
lius  quam  par  fit  unus  alterum  fubeat  annulum  ,  muturefads  funt  incifiones  in 
lateribus  annulorum  ,  ut  facileantrorfum  &  retroifum,  non  ad  latera  ,  ubi  funt 
incifurs ,  fleftantur.  In  fig.7'  tabellae  j.  habes  fummam  laryngis  partem  B,  qua- 
lis  eftin  avibus,eaque  feda  cft  Sc  intusconfpefta  delineata  aviro  Clariffi  b,b, 
funt  duo  officula  ex  quibus  aviumglottis  conflacur^  eaque  officulum  quadri- 
laterum  O  conneftit.  IIl.i  officula  in  plerifque  avibus  funt  mobilia  non  item  iii 
grue  &  in  aliis  perp.iucis. 

Ac  de  vocis  organiscx  viroClariir  tantum.  Prxtet  ea  cpx  expofiiimus  or- 
gana,  qux  voci  ferviunt ,  non  p.uum  momenti  in  cundem  ufum  afferunt  ner- 
vi  recurrentes,  qui  a  pati  jugo  prodeuntes,  &  futfum  miro  natur<x  artificio  re- 

fleftuntur 


PARS  TERTIA.  <jotf 

flefluntur  ;  hi  afpers  arteria:  annullos  auc  adducunt ,  aut  diducunt', lU  fonus  in 
iis  afperitatibus  frangatur.  Unde  animalia  refcillis  hisnervis  ftatimobmutef- 
ainc. 

Illud  Tero  omitti  non  debet ,  ex  nervis  recurreniibus  finiftrum  circa  aortam, 
veKit  circa  trochleam  furfum  refledti,  &in  laryngem  definere.utdexter  axilla- 
rem  arteriam  ftringit.  Vel  quod  axillaris  arteria  in  finiftro  latere  fit  inferior  & 
declivior :  quod  nervus  circa  eam  revolutus  non  fatis  fixum  reflexionis  nodum 
haberet:  vel  potius  hi  nervitanquam  frxni  vafis  injedti  fanguinis  motum  re- 
gunt.  Hinc  truncum  aortas  defcendentem  nervus  recurrens  ftringit ,  &  fancui- 
nem  verfus  caput  uberiorem  propellit,  qui  fuo  pondere  ad  inferiores  partes 
defcenderet.  Sic  etiam  in  inlpiratione  cum  pulmones  furfum  pelluntur,  fimul 
arteria  axillari  fucculFa  &  aorta  conftrifta  fanguis  furfiim  truditur.  Idemac- 
cidit  in  vehementi  aHqua  pallione ,  ut  in  ira  &  in  omni  vocis  contentione :  tum 
cnim  aorta  fortius  convuifa  fanguis  furfum  urgetur,  Hinc  micanc  oculi ,  &  fa_ 
cies  rubet.  Curr  autem  uterque  nervus  rccurrens  a  reflexionis  nodo  plures  fur- 
culos  incor  emittat,  hinc  tanta  eft  inter  motum  cordis  &  eosaffedus  ,quorum 
foni  funt  indices  ,  confenfio.  Verum  ifta  ,  quiquejpoftea  dicemus  utcumque 
imelhgi  poftiint  ex  figura  appofita ,  quam  ex  dodifl^  Vvillifio  mutuamur. 

H(i/£c  figura  dnos  pylndpes  r.ervos  ejui  ad  pritcordia  feruntur  ^  exprimit 
ynns  ep  interior  ,  ejiii  &  vagusdlcitur:  illlns  erigo  efl  ,b  ;  d d eft  fpina- 
valis  nervus,  tjnieirca  ejiiartam  cervicis  vertebram  ortus  verfus  6  ,  in  cerebel- 
lum  afcendit ,  ut  cnm  vago  confocietur ,  mox  ab  eo  difccjfurus  :  curn  uterjue  e 
cranio  exit ,  tam  tnrnitfculos  cervicis  fpargitur. 

Hic  nervus  vagns  in  ipfo  progrejfu  in  plexus  cjuofdam  i , ; ,«/  In  nodos  aut  in 
tumores  identidem  dilatatur  :  cum  fcilicet  ramos  autemittit  ,aut  aliunde  ex- 
eipit.  Sic  a  plexu  1  furcitlurn  mittit  I F ,  in  laryngis  cartilagines. 

Explexu  ^  ,pluresad  cor  ,  pulmones  &  eorum  vafafibra  permanant. 

Faulo  infra  hunc plexum  prcdit  nervus  recurrens.  In  fmiftro  tjuidem  latere 
Verfus  C,  aortam  ,feu  arteriam  magnam  circumligat ;  tumfurfum  reflexus  in 
laryngem  verfus  F  afcendit ,  &  voci  famHlatitr.  In  dextro  latere  axiltarem 
4irteriam  flringit  ,prope  E.  Sedis  expreffus  nonfuit. 

Vagus  ufcjue  adinfimam  ventriculipartem  porrigitur  :  fed  qui  intercoflalis 
Jicitur,  longius  excurrit  uf^ite  ad  infimum  ventrem.  Illius  origo  efl  duplex  e.v 
ffuinti  &  fexti  paris  utro^ue  ramo  :  is  efl  a  a  ,  &  vagum  femper  comitatur; 
amboe/ue  mutuisfurculis  inter  fe  commitnicant,  Varios  c^uoque  habet  plexus,  ut 
<,i.  Exprime  fitrculos  emittit ,  tum  in  primum  vagi  plexum ,  tum  in guls 
mufculum,^uemSphinBerem  vocant .Ex  fecundo  plexu  in  afperam  arteriam,pul- 
mones  &  corvarios  ittdem  mittit  furculos,  tumaxillarem  ftringit  arteriaminP, 
Mox  tfoviscopVisfeu  ramis  vertcbralibits  aHHus  ple.vum  efficit  j^.,  ^uivarios ra. 
mos  mittit  in  pracordia  :  tiim  integer  manens  a  fingulis  vertebris  ramum  infi^ 
gntm  accipit  ufque  ad  osfacrum  :  omnibus  vifceribus  nervos  fuppeditat. 


T$m,  11.  «hhfe 


iid  P  H  Y  S  I  C  iC 

C  A  P  U  T      II, 
De  pHlmommfahicA  &  ufn- 

QUxfit  pulmonumrubftantiajam  dubicari  nonpotcft,  ex  quo  Xfarcellus 
Malpighius  in  ranis  primum  ,  tum  in  reliquis  animalibus  pulmones  totos 
e(Ie  membranofos  ,  non  carneos  demonftravir.  Itaquefinervos,  arterias,  ve- 
nas,lymphx  duftus  ,  &  traches  ramos  fuftuleris,  pulmones  nihil  iuntprarter 
veficularum  congeriem ,  quales  fere  in  ranis  ,nudis  oculisintueri  licet.  Atque 
ha;  veficulx  itaiuntconnexx ,  ut  aer  ex  afpera  arteria  in  eas  commeet ;  dein- 
deexaliisin  alias  pateataditus  ,donec  in  eam  qux  puhnones  involvit  mem- 
branam ,  omnes  definant :  quin  &  microfcopii  ope  venarum  &  arteriarum  rete 
quoddam  mirabile  cernitur  ,  quod  has  veficulas  conneftit  &  irrigar. 

Itaque  afperx  arterix  ramulis  infiniti  prope  lobuli  adnafcuntur  ,  tanquam 
uvarum  racemi,quorum  interftitia  membranxab  iis  lobuHs  exortx  implent , 
qux  vafis  itidem  plurimis  conlperfx  apparent. 

Qnod  fi  in  pulmonem  tum  exemptum ,  cum  adhuc  calet,  aquam  fyphonis 
ope  per  arteriam  puhnonalem  toties  injeceris,  donec  fanguine  omni  expuifo 
pulmonis  fubftantia  albicans  appareat,  &  exprelllx  aqua  aer  per  tracheam 
infuffl.itus  &  conclufus  pulmones  impleat ,  veficulas  ipfas  intueri  hcebit,  maxi- 
me  ubi  puh-nones  fecueris.  Quare  pulmonum  (ubftantia  omm  ex  parte  eft  fi- 
ftulofa  ;  neque  aHud  efte  videtur  prxcer  coniexcum  tubulorum  omnis  generis, 
qui  funt  inter  fe  continui,quique  aerem  per  trachex  furculos ,  fanguinem  pec 
venas  &  arterias  ,fpiritus  animales  per  nervulos ,  ex  quibus  motus  omnis  ini- 
tium  ducitur,  lympham  per  duftuslymphaticos  ibi  etiam  confpicuos  certa  ra» 
tione  deferuntadufusvirx  necciTirios. 

Venx  &  arterix  fic  trachex  furculos ,  feu  bronchia  comitantur  ,  ut  cracheas 
fiftulx  medium  femper  locum  occupenr.  His  fubjiciuntur  arterix,  venxfunt 
fuperiores.  Qiiod  fi  ceram  liquefadtam  &  oleo  terebinthinx  dilutam  per 
truncos  trachex  ,  arterix  Sc  venx  puhnonaris  in  piilmones  fyphone  injlcias, 
vaforum  ramulos  &  ftrufturam  faciHus  intueberis.  Ac  de  trachea  quidem ,  cu- 
ius  veficulx  puImonum&  lobuHfunt  propagines,  jamdiximus, 

Artcria  pneumonica,  ex  cujus  ramis  in  omnrm  partcm  diffiifis  pulmonum 
quoque  fubftantia  conftat,  e  dextro  cordis  finii  fic  in  duos  primum  ramos ,  cum 
in  minores  diducitur ,  utuna  cum  trachex  furculis  velut  xquo  pallu  inccdat  , 
eaque  in  lobulos  Sc  pulmonumcellulasdiffundacur,  Atque  ibi  cum  ramulis  ve- 
nx  pulmonaris  qux  in  finiftmm  cordis  ventriculumdefinit,  confociata  ,  varie 
commifceatur  :  adeo  utprxcipuus  pulmonumufus  ex  hac  valorum  difpofitio- 
ne  colligi  poffic,  quofcilicetaer  vitalis  aut  nitrofus  cum  finguine  permifcea- 
tur  ,  uti  poftea  difturi  fumus.  Etquidem  hxc  arceria  tunica  mufcul.iri,  fibris 
nimirum  re£lis  &  circularibus  inftrufta  ,  uti  de  tiachea  d  ximus ,  pixdica  cft, 
quo  fanguis  urgeacur  &  expellatur.  Nam  ut  pars  arrerix  contrahicur,  fimul 
anceriorem  fanguinem  pellic.  Exdem  fibrxin  aorca  fimc  ronfpicux. 

Vcnx  pneumaticx  ,  qux  in  finiftrum  cordis  fin  ;m  fife exoiierat,  exdem  funt 
propagines  qux  acterix,  Laxiores  quidcm  funt  ejus  fibcx  moiriccs  in  tunica 


PAHS  TERTIA.  (fu 

illins  intima  :  nam  lenius  contrahitur.  Sanguis  enim  per  hujus  tamulos  velut 
per  declive  in  cor  refluit ,  tanquam  a  rivulis  in  alveum  :  cum  in  arteria  a  ciun- 
co  Jn  ram  s ,  ab  alveo  in  rivulos  cum  impetu  propellatur. 

Sanguis  itaque  ab  arteria;  ramulis  in  vens  liirculos  permeat :  fcd  in  fpatiis 
interieftis  cum  aere  infpirato  milcetur.  Hocaerefanguis  veiutanimatus  in  ve- 
jiis  pulmonum  fit  coccineus :  cum  in  arteria  pulmonum  &  dextro  cordis  finu 
eiret  atro-purpureus :  contra  atque  in  reliquo  corpore  contingir.  Nam  fanguis 
in  veniseft  nigrior,  in  arteriis  magis  rubet :  quem  colorem  ab  aere  ducit  in 
pulmonum  tranfitu.  Unde  fanguinis  emiffi  pars  iumma  rubet ,  infima  atrum 
prae  fe  fert  colorcm.  Verum  ater  ille  languis  aeri  expofitus ,  dumadhuc  calct, 
in  momento  pene  rubrumaut  coccineum  induit  colorem:magnoquidem  aigu- 
mento  hunc  colorem  non  aliunde  quam  ab  aere  proficifci. 

Illud  quoque  vena:  pulmonari  proprium  eft,  quod  valvulis  careai ;  five  ut  in 
paffionum  motibus  fanguis  intra  pulmones  huc  illuc  libeinus  moveatur ;  five 
ut  fanguis  facilius  retrofluere  interdum  poflit ,  ne  cum  impetu  in  cor  irruat : 
adeo  ut  ne  cor  obruatur  ,  valvulisqua:  in  hujusvena  exitu  infunt  occlufis  fan- 
guis  aut  fiiT:i ,  aut  facilius  poflit  refluere. 

PrJEter  venas  &  arcerias  funt  lymphx  duftus  plurimi  cum  fuis  valvu- 
lis.  Hique  in  thoracicum  dudum  nt  reliqua  hujus  generis  vafa  definunt.  Atque 
ha:c  vafa  fui  copiam  faciunt ,  fi  in  vivo  animali  pars  fumina  dudus  thoracici 
digito  prematur  ,  adco  ut  lympha,  aut  fuccus  nutritius  in  venam  qux  fubclavia 
dicitur,  fefe  exonerarenon  poflit.  Tum  enimea  vafa  lymphatica  in  fuperficie 
potifllmum  pu'monum  ilibjiciuntur  oculis :  quod  ea  non  mediocriter  intumei- 
cant.  Hsc  utique  vafr  pulmonibus  admodum  funt  neceiriria ,  quod  fmguis  in 
iis  magno  cum  impem  moveatur ,  nec  per  infenfibilem  tranfpirationem  diffla- 
ri  poITit ;  adeo  ut  hiimorem  fuperfluum  per  lymphxdudus  omnino  expelline-. 
cefle  fit,  Quod  fi  hos  obftrui ,  aut  difrumpi  contigerit  ,  tum  aut  hydrops  pul- 
monum  ,  aut  tuflis  continua ,  aut  alii  aff^edlus  phtifici  perfaspe  oriuntur. 

Poftremo  plures  nervorum  furculi  in  pulmones  fparguntur  ,  qui  tum  tra- 
cheae,  tum  vaforum  tunicas  ftringunt,  &lpiricus  animales  fuppeditant.  Ac  de- 
mumpulmones  communis  membrana  involvit. 

CAPUT   III. 

De  dlaphragmate. 

PRiecipuumrefpirationis  organum  eftdiaphragma,  quod  deorfum  cum  in- 
fpiramus ,  indefinenti  motu  agitatur.  DupHci  conftat  mufculo  ,  inferior  a 
vertebris  lumborum ,  fuperior  a.  coftis  oritur  :  uterque  in  tendinem  latum  de- 
finit ,  qui  inftar  membranae  pellucidx  &  firmx  medium  diaphragmatis  occu- 
pat.  Oefopha^us ,  feu  gula  diaphragma  penetrat :  adeo  ut  foramcn  illius  fic  in 
parte  carnea^  feu  in  mufculo  inferiori,  ut  vena  cava  partcm  membranofam 
penetrat. 

Inavihus  pulmones  non  libere  movcntur ,  fcd  variis  facculis  conclufi  doifo 
quafi  ilIio;antur  :  adeo  utaer  a.  tracheain  pulmones ,  &;  indeinfacculos  com- 
meet.  Itaque  in  lis  membrans  qusdam   diaphragmatis  munere  funguntur. 

Hhhhij 


Ai  P  H  Y  S  I  C  ^ 

Nam  fibris  carneis  inftrndxfunr,  quiacoftis  in  eammembranam  producao* 
lur ;  mufculi  quoque  venrris  has  membranas  movenr. 

lUud  vero  proximum  videtur,  quod  a  D.  Perrault  fuit  obfervatum,  diaphrag» 
matis  motum  naturalem  efte,  cum  deprimitur  &  extenditur:  quod  utique  ht 
fibrarum  contraftione  :  furfum  forte  tollitur  vi  mediallini  ,  cui  illigatur, 
quodque  pulmoncs  induas  partes  dirimir.  Unde  in  homine  longe  craflius  eft 
quam  in  animantibus  ,  quod  majori  vi  opusfiutin  erefto  homine  dia;  hrag- 
ma  furlum  toUatur  ,quam  in  pronis  animantibus.  Id  vero  fatis  eft  probabiie, 
mediaftinum  quod  a  diaphragmate  deorfum  trahitur,  vi  lua  ebftica  felc  refti- 
tuere :  fed  de  expiratione  poftea. 

Opp.  NonnuUidiaphragmanihil  ad  refpiratlonem  conferre  ,  fed  nonahiim 
efte  hujus  fepti  tranfverfi  ufum ,  quam  ut  cor  &  piiUTiones  ab  ipfius  abdomini^ 
vifceribus  feparet :  quod  avibus  id  defit ;  quod  vulnerato  diaphragmate  non 
idcirco  ceftet  refpiratiojquod  appenfum  diaphragmati  jecur  motum  ejus  fur- 
fum  inhibeat:  ut  mediaftinum ,  feu  membrana  qux  thoracem  in  duas  partes 
hinc  inde  difterminat ,  motum  ejus  deorfum  impedit. 

Refp.  do(9:i(IimusThrufton  ,  deelfe  in  avibus  partem  diaphragmatis  carnean», 
non  tendineam  aut  fibrofam  quae  interiores  coftas ,  &  vifcera  mccingit,  &  muf- 
cuUs  abdominis  adjuvantibus  diaphragmatis  munus  obit ;  eam  efte  in  avibus 
texturam  coftarum,  qua  facileattoUi  podint,  aut  deprimi ;  puhnones  quoque 
ita  efte  perforatos ,  ut  aerem  in  abdominis  cavitatem  tranfmittant  •,  thoracis 
deniquemufculos  in  iisefle  longe  validiores,quam  in  reHquis  animantibus.  In 
pifcibus  vero  branchias  pulmonum  loco  erte ,  quas  aqua  vice  aeris  fubir.  Vuhie- 
rato  autem  diaphragmate  refpirationem  non  toUi :  quod  fubiefta  vifcera  aper- 
tum  vulnus  impleanr.  Unde  reftataliqua,  Ucet  molefta  refpiratio.  Hinc  etijm 
refcillis  in  cane  nervis  diaphragmatis ,  is  ftatim  fit  anhelofiis.  Quo  quidem 
moibo  laborant  equj,  cum  abdomine  a  potu  diftento  ad  curfum  vehementius 
incitantur.  Tum  enim  a  diaphragmate  magis  prelfa  vifcera  iUud  viciflim  for- 
tius  repeUunt :  nam  prse  vaUdiore  motuiUms  fibrx  relaxantur,  ac  vitiatoto- 
no  munus  fuum  rite  non  obit.  Nervus  iUe  diaphragmatis  in  fuperiore  figu- 
ra  cft  T  j  is  oritur  ex  nervis  brachiorum  prope  H ,  multo  altius  quam  in  bru- 
lis. 

Eft  verodiaphragma  tum  jecori,  tum  mediaftino  iUigntum  ,  ne  plus  a:quo 
deprimamr,  autocyus  quam  par  fit,  refiHat,  ac  pulmones  &  cor  ipfum  \x- 
dat.  Unde  in  fufpiriis  magnaeft  diaphragmatis  contra<Sio,  eaque  vim  quan- 
daminfertfubjeclis  vifceribus.  Et  quidem  in  vivi  animalis  difrcdtione ,  aperto 
abdomine  ,  id  manifefte  cernitur,  quod  in  quahbct  inipiintione  diaphragma 
tcndatur  ,  &  complanetur  ejus  fuperficies  ,  quae  ante  erat  finuoili  verfus 
thoracis  centrum :  explanatur  vero  cum  deprimitur,  in  ipfa  videHcct  aetis  in- 
fpkatione. 

Ifta  quidem  de  ufudiaphragmatis,ac  de  refpirationis  organis  in  priori  editio- 
ne  hujiis  operis  magna  ex  parce  coUegimus.Verum  qvq  fint  refpirarionis  organa 
jn  avibus ,  im.o  in  pifcibns ,  in  amphibiis  &  infeflis  longe  accuratius  cxpofuit 
D   Perranlt ,  qus  a  nobis  prarccrmitti  non  polfunt. 

Primiim  itaque  id  obfervat ,  pamonem  in  avibus ,  ut  in  terrcnis  animantibus 
itaeirecompofitum,ut  circuicum  languinis  promoveat :  quod  utiquc  proxii^ 


P  ARS    TERTIA.  <?,, 

fepJte  fufius  explicandum  eft.  Qiio  huic  muneri  ferviar ,  in  Juas  pnrres  dirimi- 
tur  :  una  carnofa  ,  ut  in  terrenis  animantibus  apparet ,  altera  omnino  eft  mem- 
branofa ,  &  in  plures  veficas  amplas  diducitur.  In  hunc  ufum  ea:  vefica:  nptan- 
tur,  utmufculorum  abdominis,  qui  admodum  funt  angufti  in  avibus ,  &  ut 
nobisetiam  videcur ,  ipfius  diaphragmatis  vices  obcant.  Cum  enim  os  pedoris 
in  avibus  peramplum  fit ,  ut  majonbus  mufculis  qiue  alas  movent ,  pr.-cbeac 
originem  ,  inabdomine  exiUores  funt  quam  ut  vifcera  exagicent,  &  alimen- 
ti  codtionem ,  aut  diftributionem  fatis  promoveant.  Quare  pars  pulmonis 
membranofa  hunc  defedlum  compenfat  :  quod.utique  hacratione  perficitur. 
Avium  ardato  peftore  in  ipfa  exfpirationenon  totus  aerper  afperam  arte- 
riam  erumpic ,  fed  pars  ilHus  non  mediocris  in  imum  vencrem  irrumpit ,  &  con- 
clufas  eo  loci  veficuias  implet.  Sic  cum  infpirando  pe<Susdilacacur,  tumaer  par- 
tim  foris  irruit ,  parcim  ex  abdomine  eo  confluit :  adeout  ardlatopedoreab- 
domen  dilacetur ,  Sc  viciflinx.  Cum  vefici  abdominis  inflantur,  contenta  vifce- 
ra  comprimuntur,  atque  idem  fere  efEciunt  veficas  quod  mufcuU  abdominis  ii» 
aliis  animahbus. 

Id  vero  totum  explicat  vir  clariff!  exemplo  folliumquibus  fabri  ferrarii  urun- 
tur.  liquippefuntdupUces,  &  ita  difpofiti ,  ut  fublato  inferiore  aer  eum  fubeat, 
coque  depreiro  aer  per  foramen  ,  quod  in  media  utriufqueala,  quaique  inftac 
fcpti  aut  diaphragmacis  ambos  folles  difterminat ,  in  foUem  fuperiorem  com- 
meat  ,  &  alam  fuperiorem  attoIUt  ;  qus  viciflSm  incumbentis  ponderis 
vi  deprimitur  ,  tumque  follis  inferior  attolUtur.  Idque  alternis  efEcitur. 
Non  diflHmili  ratione  in  avium  pulmonibus,  tanqunm  in  dupUci  folleaer 
per  fuperiorem  partem  ingrefTus  in  vcficas  inferiores  tum  illabicur  ,  cum 
pulmo  contrahicur ,  tum  ex  inferioribus  veficulis  in  fuperiores  dimanat ,  ubi  pe- 
dus  dilaratur.  Hocunumeftinterfabrorum  folles,  &  avium  pulmones  difcri- 
men,  quod  in  illis  aer  primum  per  inferiorem  follem  fubeat,  contra  in  avium 
pulmonibus  ,ubiaere(uperiore  velutfolle  in  veficas  inferiores  primiim  com- 
meat.  Veriim  ifta  ex  ipfa  figura  fient  illuftriora.  Vide  tab.  7. 

A,  cft  pulmonis  avium  ea  pars  qux  videtur  carnofi;  B  C  D  E  F,  eft  pars  mem- 
branofa,  ubi  funt  veficx  pedods-  F  vefica  eft  qux  imo  vencre  concludicur.  Sin- 
giilje  veficn»  fiiperioresperapercafornminaaercm  a  pulmone  excipiunc.  In  fe- 
cundaC,  funcduo  foramina;  fuperius  quidem  aerem  excipit  a  pulmone,  in- 
ferius  veio  tranimtccit  ad  velkam  F. 

Illud  quoque  obfecvare  nobis  licet  ex 
Alphonfo  Borello ,  aves  carere  coftis  no- 
this :  fed  coftr  ipfae  angulosefficiunt  fle- 
xibiles  in  medio  ,  iique  funt  furfum  ver- 
fus  inclinati  ,  ut  in  appofita  figura  ,  H  , 
E  ,  B  :  fibr^  mufculorum  intercofta- 
liumfunt  itidem  deculTita:  uc  in  aliis  ani- 
mancibus,  &  concradVs  trahunt  nngu- 
lum  H  ,  verfus  E  ,  &  angulum  E  verfus 
B  ;  ficque  coftas  in  redlas  pene  lineas 
dirifTunt,  &  intervallum  inter  verctbra*. 
C  F  I  &:  fternum  A  D  G  fimul  &  ifao- 
Hhhh  iij 


^14  PHYSIC^ 

racis  capacicatcm  angent.  Appcndiccsquoquecortarnm  ut  B  A  &  E  D  cnm 
fterno  cfficiunc  angulos  flcxibilts,  ficque  angulus  B  fuifum  cr.ihitur  verfus  K 
ut  E  vcrdis  B,qunndo  co(\2,&  earum  appendiccs  oirea:  fibrarum  vi  diriguntur. 

In  pifcibus  locopulmonum  [vuubranchiz,  Y.Les  oi{yes,c[v\x  tanquam  folia 
fibi  mutuoincumbunt :  utrm:que  quadrupkx  eftferies  foliorum  ex  oblongis  & 
anguftis  cartilriginibus  compofica.  Ha:  ubique  dupHccs  func,  &  offi  t.iu]uara 
batiannexa- :unicuique  velut  filo  fua  cft  avteriola  qure  fanguincm  vehit,  l\u 
quoque  eft  vcnulaqux  fanguincm  tcvehic. 

In  corde  unus  eft  vcncncukis :  duo  funt  aorta;  ,  fen  artcria:  magra:  trunci : 
primus  enim  in  pkires  ramos  dividjtur ,  qui  m  unum  cocunces  fecundum  veluc 
truncum  cfficiunc :  ex  eo  pkiresrami  in  cocum  corpus  diftribuuntur.  Prior  aor- 
t£  cruncus  qui  cx  fupcriori  auiicuLa  proficifcicur ,  in  quacuor  utnmque  ramos 
tribuitur,  qui  quatuor  branchiarum  feu  foliorum  bafes  percranfeunc ,  &  capil- 
lares  arcerias  in  fiiigula  branchiarum  fila  emittunt,tum  in  fecundum  cocunt  trun- 
cum  qui  fpinam  dorfi  percurtcns  in  totum  corpus  ramulos  diffiindit  j  eadcm  eft 
venarum  racio,  qux  ubiquearcerias  ccmirancur. 

HcECUcique  in  figura  quam  vir  dcxSlifliimus  del-neavic,.fient  apcrciora.  Ea 
quippe  cor  &  arcerins  branchiarum  Cyprini  pifcis  ,  v.  unecarpc  exhibet.  A,  cor 
jpfum  exprimic  •,  B  auriculam  cordis  fuperiorem  ,  D  priorem  aortaj  cruncum  :ex 
eo  rami  odo ,  feu  quacuor  ex  ucraque  parce  exeunc,  quique  bafes  branchiarum 
pervadunc  :  quacuor  dexcri  nocis  i,  2,3,4:  defignanciir  arceriac  rami  i  incegra:; 
inahis  ramis  fedce exhibentur,vitand.-E  confulionis  caula.  C,  eft  auricula  cor- 
dis  infetior ,  5  truncus  venje  cavae  icidem  refeftus ,  quique  ex  hacauricuKi  egre- 
dicur.  6.  duo  crunci  venx  cavs  inferioris ,  qui  auricuLim  cordis  inferiorem  fu- 
beunc.  7.  Secundus  aorrx  truncus,  quem  o6lo  rami  in  unum  coeuntes  efficiunc 

Ex  qua  quidem  branchiarum  in  pifcibus  conformatione  liquet  ineofdem  pe- 
ne  ufus ,  quibus  puknones  addicuntur ,  eas  clPe  comparatns ,  nempe  ut  tranfi- 
tum  fmguinis  &  circuicum  adjuvent.  Nam  aqua  circabranchias  oflis  !ati  &  te- 
nuis  bcneficio  comprimitur ,  quod  quidem  inftar  pedtoris  in  ahis  animantibus 
attolUtur  &  deprimitur  ,  &  fanguinem  per  branchiarum  fila  tranfeuntem  pro- 
movet.Idque  Latis  eft  verifimile  in  his  anguftiis  non  modo  eum  concidi  &  atte- 
nuari ,  fed  aeris  quoque  p.uticuks  quafi  animari :  neque  enim aqua  aere  defticui- 
tur :  unde  pifces  fub  aqua  gelu  conftrida  cico  moriuncur,quod  vitalis  aer  defic. 

Inamphibiis  ut  in  ranis,  bufonibus,  fiLamandris  aquaticis ,  teftudine,  pul- 
mones  quidam  ,  ut  in  aUis  animancibus  cernuntur ,  fed  penitus  membranofi , 
quibus  corpus  inaqua  facilius  libratur ;  fed  per  eos  fm^uis  a  dcxtro  cordis  ven~ 
triculo  in  finiftrumnon  tranfit:non  quod  in  hisomnibus  unicus  fit  cordis  ventri- 
cukis.fed  fanguis  per  feptum  intermedium  cordis  a  dextro  vetriculo  infiniftrum 
commeat.  In  teftudine  func  dux  veficulx  vafis  fanguincis  confperfa:,  &  latis  ob- 
long^  qux  pulmonum&rdiaphragmatis  munus  obeunt,nifi  quod  aere  femperdi- 
ftendantur,  neque  uirquam  penitus  exinaniantur.  Cum  renovandus  eft  aer,  tum 
ceffuit  excerni  mufculi  qui  pelli  adhxrent  ,  &  finum  intus  excavatum 
conftituunt :  fed  ubi  fiLrxcorum  contrahuntnr  ,  tum  ii  muiculi  cum  pelle  ex- 
terna  cxplicantur ,  &  intcrnam  pcclovis  cavitaccm  auqenc ,  tumque  aer  id  fpa- 
tiicompkt.  Simul  vcficulx  &aerin  iis  contcnuis  inftar  prxli  a  fibris  rotundis 
per  vices  exprimicur.  Hinc  fic  uc  aer  vi  fua  elaftica  contundat  fanguinem  in  va- 


PARS   TERTTA.  dif 

iTs ,  &  5.vems  in  arterias  protrndat.  Ita  quidcm  Borellus. 

Poftremo  in  infe6lis  non  pulmones  quidem ,  fed  velut  branchic-e  ant  certe  tra- 
chcac  numerofe  cernuntar.In  fingulis  annulis  utrinque  ftigmata  nigra  cernuntur, 
quxfunt  aperta  foraminuIa,perqusaerexteriorUibittubuIum  ,  qui  in  ranuu 
los  albos  pene  innumeros  divifus  ,ad  intima  ufque  vifcera  d>;fcendit.  Hic  tubu- 
lus  in  majoribus  infedbis  acicula:  craflitiem  xquat.  Nec  dubium  eft  quinrefpi- 
ratione  quadam  hajc  animalcula  donentur  :cum  in  nonnullis  vox  forte  non  defit, 
&  in  plerifque  motus  dilatationis&contra£tionis  percipiaturjac  pr.xter  alios  ufus 
refpiratio  alimentico61:ioni&  diftributioni  fcrviat:  utufusnondum  fatis  com- 
pertos  prsteream.  Unum  exempli  locoafFert  D.  Perrault  ex  iis  mufcis  qux  no- 
£lu  inter  volandumfcintillant.  Caufa  hujus  fcintillationis  eft  humor  ,  qui  uc 
in  lampyride ,  feu  in  verme  nodlu  lucente  per  corpus  ipfum  diaphanum  confpi- 
citur.  Hic  humor  in  mufcis  ut  corpus  dilatatur  &  contrahitur  ,  alternis  lucet  * 
quafi  ea  fit  flammula  qux  aeris  accelTu  flammam  concipit  in  ipfa  infpiratione  i 
cxtinguiturin  exfpiratione.Ver^m  eo  redeamus  unde  fumus  cgreffi ,  atque  in- 
iftituiam  de  refpiratione  difputationem  refumamus. 

C  A  P  U  T     IV. 

Quomodo  fiat  rejpiratlo. 

NUncquibus  velutmachinulis  fiat  refpiratio  ,  &quifintillius  ufus  ,  paul» 
diligentius  intueamur :  fimul  quae  fint  pulmonnm,  qux  coftarum  &  mufcu- 
lorum ,  qux  denique  diaphragmatis  partes  &  funfliones,  breviter  explicemus, 
omiflis  innumeris  hac  de  recontroverfiis.  Cum  enim  res  ipfa  velut  oculisfubji- 
citur ,  fruftra  in  quxftionibus  movendis  tempus  conteritur. 

Ac  primum  pulmones  quod  attinet ,  ex  vivorum  animalium  diftedione  8C 
eorumftrudurapateteosinflari  cum  infpiramns :  utrum  autem  fponte  fua  mo- 
veantiir,  ut  putat  Averroes  ;  an  thoracis  dilatationem  confequantur ,  magna 
olim  fuit  controverfia.  Sit  itaque 

iJrjica  Conclufto. 

Refpiratio  non  a  pulmonibus,  fed  a  mufculis  peAoris  &  diaphragmate  profi- 
cifcitur. 

Prohatiir  prima  pars  covclufionis.  Pfimo  enim  cum  mufculis  &  fibris  motus 
omnis  perficiatur,  palameft  motus  hujus  principium  potius  a  thoracis  mufcu- 
lis ,  quam  a  pulmonibus  duci  oportere. 

Qiiod  autem  magna  nervorum  copia  pulmones  doncntur  ,  non  idcirco  auc 
motus ,  aut  primi  ad  motum  inftindus  a  pulmonibus  proficifcuntur :  fed  nervu- 
lorumope  bronchia ,  feu  afperx  arteriz  calami  contrahuntur  :  ut  inter  cxfpi- 
randum  expuMio  aeris  promoveatur.  Neque  enim  adeo  peftoris  cavitas  coar- 
6tntur,ut  puImoHes  expellendo  aeri  fatls  comprimi  poffint.  Deinde  magna 
pars  aeris  infpirati  inceilulis  &veficulis  fuperftes  manere  poteft,  qnxperner- 
vulos  cum  opus  eft  ,  ejicitur.  Hinc  refe<Sbis  nervis  pulmonum  motus  &  refpira- 
tio  omnis  ceflat. 

Quare  pulmonum  motns  magna  ex  parte  a  thorace  pendet.  Hoc  enim  vulne- 
ncrato  fimul  Ixditur ,  aut  bmnino  toUitiir  refpiratio.  Aet  quippe  per  afperam  ar- 


«ifi  VHYSICM  ^ 

teriam  illapfus  eft  quafi  in  xquilibrio  cum  externo  aere  qui  peftus  comprimir, 
Hinc  mufculi  intercoftales  facilc  coftas  ipfas  erigunt ,  tumque  aer  uberior  in- 
greditur.  Fit  enim  major  pedtoris  capacitas,  ubi  cofta:  quae  cum  fterni;  &  verte- 
bris  dorfi  ita  com  rittuntur,ut  parallelogrammum  cfEciuntur.jam  etiguntur,  & 
ad  quadratam  iiguram  magisacccdunt:  cum  enim  aeremducimus,  tum  pcdus 
attollitur,coftj:eriguntur,  ca:que  dorfo  &ftcrnoad  perpendiculuni  magis  in- 
fiftunt.  Hinc  major  fit  pedoris  dilatatio-  Jim  ubi  cofta:  fua Iponte,  6c  quali  pro- 
prio  ponderedecidunt,  tumpedus  fitanguftius,&  pulmo  uc  contrahitur,  ut 
aliqua  t.imen  aeris  portio  in  ejus  veficulis  remancat.  Cumque  conclufus  aer 
minus  extcriorispreffioni  refiftat  ,faci!e  externus  iterum  irruii.  Cum  tamen  in 
magnam  molem  thorax  amplictur ,  nec  multum  is  comprimatur  ,  il'ud  eft  veri- 
fimillimum  m.ignum  elfe  in  fibris  cameis ,  quaetracheam  &:  illius  furculos  ftrin- 
gunt ,  ad  cxpirationem  momentum. 

Thorax  cft  mftar  follis,pulmones  inftar  utris;dilatato  thorace,vi  mufculorum 
aer  fponte  fua,ac  prs  gravitatc,aut  vi  elaftica  in  pulmoncs  illabitur.Coftas  vero 
dilatari  &  fternum  attolli  verfus  jugulum,  cum  fit  infpiratio,  tadlu  ipfo  &ocu- 
lis  judicamus.  Id  vero  folum  diaphragma  nonefficit:  cum  enim  deprimitur  , 
fibrx  contradta:  ejus  ambitum  imminuuntjCoft.-E  nothac  autmcndofac  ab  eoquo- 
que  deorfum  trahuiuur :  unde  &  thoracis  capacitatem  potius  minuunt ,  quam 
augeant. 

Quocirca  mufculi  intcrcoftales  una  cum  diaphragmate  infpirationem  effi- 
ciunt,  feuleniorfit,  feuvehemens.  Contradis  enim  mufculis ,  qui  intcrcofta- 
les  dicuntur ,  3c  depreftb  diaphragmate  thoracis  cavitas  ampliatur.  Nam  cofts 
ceu  balifta:  arcus  magna  vi  fleftuntur  &  refiliunt.  Pofteriores  earum  termini  fpi- 
na:  vertcbiis  anneduntur,  anteriores  fterno  ,  feu  offi  peitoris,  quod  minus  eft 
ftabile  :undevim  habent  arcus  &  ufum.  Hujus  duo  latera  nonnihil  dilatantur 
vi  mufculonim  intercoftalium,  quor.um  fibrx  dccufiata: ,  &  fibi  parallelac,  in 
totam  cujufque  mufculi  longitudinem  fparguntur  :  atque  eo  fere  modocoftas, 
quibus  infcruntur,  attollunr,  quo  funiculis  adpartesoppofitasdecuiratispon- 
dus  appenfum  attollitur  ad  perpendiculum.  Hinc  ,  ut  obiervat  Borcllus ,  fit  tho- 
racis  figura  fimilis  ovo  dilfefto  ,  cujus  vertex  eft  in  jugulo,  bafis  eftplanumdia- 
phragmatis ,  quod  dcprelTum  auget  thoracis  capacitatem. 

Frobatur  pat-s  altera  coficliifionis.  Lenem  quidem  &  ufitatam  refpirationem 
penc  unum  diaphragma  moderatur  :  cum  paulo  intenfior  eft  ,  non  mufculi  modo 
intercoftalcs ,  qui  fere  non  ceftant ,  fed  etiam  qui  c  fcapulis  &  vcrtebris  lum- 
borum  oriuntur ,  operam  fuam  eo  conferunt.  Unde  in  vivi  animalis  diireftione, 
apcrto  abdomine  perfeverat  refpiratio  :  fed  cefnitomnino,  autacgre  continua- 
lur  fedlo  diaphragmate, 

Ceftlnitibus  his  mufculis  dinphragma  furfum  attollitur ,  fivemediaftini  ope, 
m  diximus ,  retrahatur  ;  fivc  a  vifccribus  imi  ventris  rcpellatur ,  tumquc-  coftas 
deprimuntur,  &  thoincis  cnpacitas  imminuitur  :  ndeo  ut  expiratio  multis  vi- 
dcatur  non  aliud  efte  prn^tcr  infpiration's  interiiii{Tioncm.  Sed  tnmcn  cum  cxfpi- 
rationis  munns  facpc  mnjorcfintnixu  qiiaminfpirnrio,  nt  in  tuffi  ,  rifu  ,  cantu, 
&  in  vnriisnfK.'ftibnsexpeiinuir,hajc  vidctur  qiiiddam  cftc  ptn^tcr  mufrulorum 
&  dinphragmntis  celfuioncm. 
Ex  quibus  efficjtur  nonminore  vi ,  aut  nifu  exlpirationcm  egere,  atquc  ipf-^m 

infpiiationem 


PARS  TERTIA,  617 

infpirationem  :  quo  aer  c  bronchiis  feu  tubulis  afpera!  arteri* ,  &  fcepe  cx  ipfis 
yeliculis  expellauir ,  ut  recenti  locum  przbeat.  Unde  in  ipfa  infpiratione  loli 
mufculi&  di.iphragmavidenturoccupata  ccnantibus  pulmonibus  :  led  in  ex- 
fpiratione  pulmones  ipfi  latorant.  Aer  inter  infpirandum  vi  fua  elaflica  pulmo- 
nes  fubit ,  utexe3t&  explodaturviquadammajoreopus  eft  :  unde  &:trache3e 
tubuli  iibrismbtricibus  jnftru£laEfiint,quocontrahi  facile  poflint.  Annulibron- 
chiorum  fere  ut  ingammaris  itafunt  loricati ,  quo  inferiores  contrahi,  &  fii- 
periorum  cavitatem  fubire  poflint.  Dilatatis  cnim  pulmonibus  broncbia  pro- 
ducuntur ;  illis  contraft is  hic  quoque  contrahuntur. 

Accedit  illud  quoque  ,  coftas  fui  juris  faflas  magno  impetu  thoracem  com- 
primere.  Imofi  credimus  Borello,  necefle  eft,  ut  epiglottidis  claudatur  rimu- 
la  ,  ut  aer  coftarum  depreffione  denlatiis  veficulas  pulmonum  impleat,  &fan- 
guinem  in  vafis  pulmonum  contentum  exprimat. 

Natura:igitur  indigentia  non  expletur  fola  aeris  infpiratione ,  qui  cum  exter- 
no  Hbr-atus  quiefceret.,  &  nullam  vim  motricemexerceret.  Sed  prxterea  opus 
eft  impreffione  vajida ,  qus  fic  tum  a  refultu  coftarum ,  tum  a  denfato  aere  in 
breviillointer  infpirationem  Sc  exfpirationcm  intervallo,  cumclauditurepi- 
glottidis  rimula-f  nec  exire  poteft  inclufus  aer.  Ea  completa  compreffione  ,  & 
aperto  traches  oftio  erumpit  aer  ,  diaphragmafpontelaxatur. 

In  violenta  exfpiratione  thorax  &  abdomen  valde  conftringuntur;  vifcera  fur- 
fum  mota  diaphragma  propellunt.  Sic  urgente  tuffi  aer  uberior  ducitur ,  ac  fu- 
bitoabdominis  mufculi,  nec-non  vis  coftarum  refihens  emittunt  aerem  rapido 
vento,qui  bronchia  abftergat:undetum  diutiusdurat  refultus  coftarum.  Nec 
pulmones  inexfpirationeomnino  cvacuantur.  Nam  forte  bronchiorum  annuli 
cartilagineipenitusadftringi  neqiieunt,  fed  fcmpierapertimanent ;  nec  veficu- 
la:in  quas  definunc  bronchia  adeo  conftringuntur  :  fecus  enim  non  implerent 
thoracis  capacitatem.  Unde  in  cadaveribus  pulmones  expanfi  hanc  complent  ca- 
vicacem.  Sicubi  ignem  ore  perflavimus ,  magnam  aeris  copiam  infpirando  du- 
cimus,  uc  difpendiumaerisqui  c  pulmonibus  erupit ,  quodammodo  refarcia- 
tur. 

Cum  autem  refpiratio  partimfitfpontanea  ,  partim  naturalis  ( nam  Sc  dor- 
mientes  refpiramus ,  neque  hanc  fpiritus  reciprocationem  ad  hbitum  abrumpi- 
mus ; )  hinc  fic  ut  fpiritus  tum  k  cerebro  &  fpinali  medulla  ,  tum  a  cerebello 
huic  muneri  praficiantur.Icaquenervi  qui  addiaphragma  &  thoracismufculos 
pertinent ,  a  nervis  brachialibus  &  lumbaribus  orti  fuam  cerebro  originem 
acceptam  referunc,  &  fpiricus  qui  per  eos  nervos  influunt ,  vokintarios  motus 
exequuntur :  fediidem  tamen  nervi  cumintercoftali  in  progreflu  communicant, 
ut|in  odtava  figuracernere  eft. 

Unde  mocus  ille  refpirationis  reciprocus  &  ad  vitam  necedarius  magis  inter 
naturales  quam  inter  voluntarios  cenfendus  eft.  Nervi  porro  diaphragmatis  Sc 
mufiulorum  cumbrachialibusmagna  affinitate  junguntur  ,  quod  in  violencis 
corporis  exerciciis  fanguis  majore  agicacione  incicacus  crebriorem  refpiracio- 
nem  exigat;  inftindus  vero  ad  motum,  feu  primus  impetus  ,cummerejiacura- 
lis  eft ,  a  nervis  per  pulmonem  &  trachex  bronchia  difpetfis  forfican  incipic,cum 
■  ad  nervos  diaphragmacis  &  mufculos  thoracis  permanat:cum  motus  eft  fponta- 
neus ,  aut  paulo  vehementior,  ut  in  cantu ,  vociferatione  ,  fibilo,  rifu  ,  aut  in 
Tor/i.II,  liii 


tf,§  P  H  Y  S  I  C  vE 

masnis  covpons  cxsrcitiis  primus  impetus  fi-pe  ab  his  vel  illis  mufculis  inc:- 
pic ,  tiim  aliis  organis  i<5tu  oculi  citius  propter  magnum  earum  partium  confen- 
fum  communicatur. 

Cum  refpiratio  tot  organis  in  unum  confpirantibus  perfici.itur  ,  non  mirum 
eft  (i  t.im  facile  Ixdi  aut  impediri  folcat.  Puimones  qai  lunt  inftar  tclxex  in- 
numeris  fibris  &  vafis ,  qux  inter  fe  miUe  modis  complicantur  ,  contexti  ,du- 
plia  muneri  ferviunt ,  &  ducendofpiritui  &  trajicicndofanguiniadextro  cor- 
dis  fmu  in  finiftrum ,  in  quifaus  vita  potilTimum  confiftit.  Tanto  etiam  organo- 
rum  apparatu  &  partibus  tam  tcnuibus  conftant ,  ut  mirari  fatis  non  pofllm  , 
quod  ea  penc  prarcipua  pars  corporis  tot  in juriis  expofita,  qusque  aliarum  ma- 
le  afFcdarum  poenas  luit,  tamdiu  integra  &  fana  poflit  confiftere. 

Primum  enim  fi  aer  quem  ducimus  aut  craflior  fit ,  aut  frigidior  ,  aut  vene- 
nato  h.ilitu  inqiinatus,  is  per  trachex   bronchia  ad  veficulas  ufque   per- 
man.ans  fanguinem  ftarim  inficit.Idque  in  morbis  epidemicis  &  peftilentibus,. 
in  locis  quoque  paluftribus  aut  conclufis  &  non  perflatis  experimiir. 

1-  Sanguis  ipfe  qui  a  dextro  cordis  finu  per  arteriam  pulmonis  continenter 
expellitur,  ferofior  interdum  in  ipfo  per  puhnones  tranfitu  ferofum  hu- 
morem  in  ipfis  inter  veficulas  interftitiis  deponit ,  qui  non  tHA  cum  molefta 
tuffi  pcr  bronchia,  fibrarumope,in  exfpiratione  una  cumaere  exploditur.  Aut 
fi  crallior  fit ,  varias  obftrudtiones  creat ,  qua:  anhelofam  &  impeditam  refpi- 
rationcm  efficiunt.  Unde  cumfanguis  contagio  pcftilente  inquinatus  corrum- 
pi,  &  in  grumos  concrefcere  incipit,  ftatimpulmonibiis  affiftionem  fuam  pra- 
vam  impertit ,  ut  in  pefte  ,  variolis  &  mahgnis  febribus.  Hinc  inflammatio 
pulmonum,  ic  difficilis  anhelitus. 

5.  Cum  fanguis  eft  aut  aquofior ,  aui  fpirituum  inops ,  aut  qui  terrenis  par- 
ticulisabundei,nonfulfureis  S>:fpirituofis,  perarftos  pulmonum  duftus  non 
faus  expedite  trajicitur ,  fa:pe  in  iis  hxret,  &  inftar  limi  eos  occludit.  Unde 
cum  poft  motum  corporis  concitatiorem  fanguis  in  pulmones  rapidius  fertur, 
tum  facpe  is  in  pulmonibus  ftagnat ,  &  difficilem  atque  anhelofim  rcfpiratio- 
nemcfficit :  quod  utique  in  cache£licis ,  feu  pravo  corporis  habiiu  affe£kis,& 
in  iis  qui  hydrope  laborant,  experimur. 

4..  Sxpe  evenit  ut  rcfpiratione  prx  fubito  ftigore  impedita  ,  fcrum  fuper- 
fluum  per  curis  poros  difflari  folitum  in  fanguinis  malfam  rcdundct,  quod  in 
pulmonumangurtiis  dcponit:  hinctuffis  Sc  catharri.  Idcm  plerumque  accidit 
cx  vini  tenuioris&pomarii  ufu,maximecum  finguis  jmi  ad  aciditatcm  ver- 
git,  nt  ineuntc  hieme.  Idcm  evenitin  magnis  aeris  mutationibus,  idquc  maxi- 
me  cum  acr  ex  ficco  fit  humidior. 

j.  Cum  fan^uis  ob  craffitiem  dudus  pulmonares  non  trajicit  ,  plerumque 
extravafatus  hxretin  ipfis  vaforum  interftiriis.  Hinc  phlogofis ,  fcu  inflamma- 
tjo.peripneumonia  ,  &refpiratio  impcdita  ,  fputumfinguinis  :mitto  tumores , 
tubercula,  concretiones  arenofis  &  lapideas  ,  atque  alia  hujus  gcneris  multa, 
qux  diim  fanguinis  tranfitum  impediunt,  refpirationem  efficiunt  labonofam  & 
difficilem- 

Nihildicam  de  ferofohumore  ,  qui  non  a  cerebro,  ut  vulgo  creditur,  fcd  a 
glandulis  qux  in  mcmbranaafperxarterii  &  bronchiorum  intimn  f  inr  plurimx, 
autafinguinenimisdilutoexcernitur:  uttaccam  de  lymphx  du^ibus,  quos 


PARS  TERTIA.  ft, 

inmembranaextimapulmonumcopiofosefrediximuSjex  qiiibus  &  tuflis  mo- 
Icfta ,  &  refpiratio  anhelofa ,  &  hydrops  pulmonum  plerumquc  oriuntur.  Quin 
&  dudkus  pulmonum  fspcdifrumpuntur  vel  ob  feri  acrimoniam ,  vcl  cb  fangui- 
niscraffitiem.  Hincctuorvel  cjicitur  pcr  trachcam ,  vel  in  ipfis  vcficularum 
intcrftitiis  congeritur  :  unde  &  peripneumonia  vel  jn  capacitatem  thoracij 
cjicitur ,  cx  qua  fit  cmpycma  j  fic  fcri  acrioris  e  fmguine  fecretio  primum  tuf- 
fim,  deinde  cum  pra:  codionefit  craffius,  &  trachea:,  feu  bronchiorum parie- 
tibus  adhaerefcit,  infpirationcm  inhiber. 

Non  diflimili  ratione  duftus  bronchiorum  a  Kirgiore  potatione  plerumquc 
arftantur,  quod  vafis  fanguineis  nimium  diftentis  comprimantur.  Hinc  diffici- 
lis refpiratio  fere ut  in  fcbrium  paroxyfmis.  Ifta,inquam,  leviter  perftringi- 
mus,  quod  ad  Medicos  pertinere  videantur  ,  eaque  cum  a  mulcis  recentiori- 
bus ,  tumadodiir.Vvillifio  fufe&mcthodicepertraftcntur.Tantummodode- 
libare  voluimus  qua:  naturam  ,  ufum  &  organa  refpirationis ,  in  qua  potifli- 
miimvicaconfiftit,  magis  ilUiftrant.  Quo  enim  modofiat  refpiratio,  non  tam 
ex  integra  &  fana ,  quam  ex  laefa  difcimus.  Quod  utique  in  cxteris  quoque  or« 
ganorum  fundlionibus  ufu  venit. 


H 


C  A  P  U  T    V. 

Pracipul  refpiratioms  ufiis. 
Ic  primnsvidetur  rcfpirationis  ufiis ,  ut  fanguinis  per  pulmones  circuitum 


per  eadem  vafa  fanguis  c  corde  impellatur ;  five  in  ipfi  infpii 
pulmonum  explicentur ,  quae  alioqui  conniverent :  unde  &  veficula:  pulmonum 
tum  aere  implentur  ,  &  (anguinem  in  ventriculum  cordis  finiftrum  tanquam 
iotidem'cunei  impellunt.Nimia  porro  aeris  mora  in  pulmonibus  idcirco  molefta 
cft ,  quod  ingrefllim  fanguinis  in  vafa  pulmonum  arceat.  Turgences  enim  vefi- 
cula:  exilia  h.xc  vafa  fanguinis  plus  fatis  comprimunt:  unde  &  exfpiratione  opus 
eft.  Sic  vafis  fanguincis  identidem  preflis  &  dilatatis  ,  motus  (anguinis  jugis  eft 
&  celerior :  ut  in  corporis  habitu  ex  levi  mufculorum  contraftione  fanguinis 
circulatio  promovetur.  Hinc  ubi  fecatur  vena ,  fanguis  liberiiis  fluit ,  quando 
brachium  extenditur  ,  autbaculus  manu  contre(Statur,& volvitur,  quo  motus 
mufculorum  adjuvetur 

io  Ex  leviilla  pulmonum  dilatatione  &  prcflione  fanguis  etiampercolatur& 
comminuitur,  ifque  fit  fluidior ,  &  a  coagulatione  vindicatur.  Necdum  enim 
fatis  cxquifita  eft  fmguinis,  chyli  &  lymphs  in  dextro  cordis  finu  permiftio,  ac 
fubinde  opus  eft  ut  tot  liquorum  partes  minutiiis  concidantur-,  aquofi  &  effoti- 
vapores  vel  in  iijfaexfpiratione  protrudantur  ,  vel  per  lymphat  duftus  aman- 
dentur :  ut  in  ipfo  corporis  habitu  per  infenfibilem  tranfpirationem  fanguis  con- 
tinenter  expurgatur.    . 

3".  lilud  (atis  videtur  probabile  puriorem  &  vitalemauram  partim  in  pulmo- 
num  veficulis  retineri ,  partim  in  capillaria  vafa  adigi ,  partim  tenucm  &  poro- 
fam  pulmonum  tunicam  penetrare,  &  thoracis  iniplere  cavitatem.  Et  quidem 

liii    ij 


(Jio  PHYSlCiC 

in  avibiis ,  Ci  afpernm  inflaveris  arteriam ,  non  pulmones  modo  dilatantur,  fed 
fubjeftx  etiam  abdominis  membranx  intiimefciint.  Etfienim  aercum  folus  eft, 
nec  venas ,  nec  membranulas ,  aut  cutem  poteft  pcnetrare,  t.imen  ubi  cum 
aqua  permifcetur,  cunflia  pervadit :  tum  quidem  in  minimas  partes  concifus 
cxcosmeatus  fubit.Jmiaeris  fpir:^  finguini ,  &  aliis  humoribus  perm,ifta:nun- 
quam  quicfcunt ;  nam  ceu  arcus  quidam  facilc  comprimuntur  ,  &  refiliunt.  Ju. 
gis  refpiratio,  mufculorum  motus ,  folidarum  &fluidarum  partium  mille  modis 
variata  configuratio  ,  vifcerum  pondus  tremulum  illum  fpirarum  aeris  motura 
perpetuorenovant,  ut  fcite  explicnt  Borellus.  Hinc  finguinis  particula:  ab  eo 
motuofcillatorio  inclufiaeris  indefinenter  concutiuntur.  Nam  ut  in  horologiis 
pendulum  ofcillatoriumroiarum  motumcerta  ratione  moderatur :  ficaeris  Ipi- 
IX  fanguinem  continenter  fubeuntes  regunt ,  &  temperant  praccipitem  fpiri- 
tuum  motum,  ac  fmguis  per  partes  corporis  diflFufus  ftimulum  fui  motus ,  & 
vitxquafi  fontem  fecum  vehit.  Undefoetus  ubi  femelhaufitaerem,  eo  carere 
amplius  nonpoteft.  Inmatris  utero  ex  refpiratione  marris  aerem  ante  excipie- 
bat:  aletatur  enimfinguineinpulmombusmatris  pra:parato,poftquam  in  lu- 
cem  editus  eft ,  jam  finguis  in  propria  officina  parari  debet, 

Hincaer  fluiditatemfanguini  &  colorem  coccineum  conciliat.  Nam  ad  fluo- 
remduo  requiruntur ,  lo  ut  partes  ilhus  fint  exigua:,  attriti  &  divifx  ,  tum  in 
perpetuomotu  verfentur  :  huncmotum  in  liquoribus  fubtilis  aer  efficit.  Cum 
itaque  fanguis  ex  partibus  conftet  hcterogeneis,  ut  qui  ex  variis  alimcntis  pro- 
dierit ,  ac  diverfis  partibus  alendis  ferviat ,  non  dubium  eft  quin  acrem  fuis  po- 
risconcIufumhabeat:ut  cxteriliquores,  qui  in  machina  pneumatica  ob  eam 
rationem  folentebullire.  Hic  fluorem  fmguinis  tuetur  ,  &  dbftat  ne  diflimilcs 
adeo  partesinter  fe  cohxreant.  Hinc  vario  &  jugi  motu  cicntur ,  utpartes  quae- 
dam  excrudis  &  fixis  fiant  volatiles.  Accedit  etiam  in  aere  elfe  quafdam  par- 
tes  nitrofas ,  folidas  &  penetrantes ,  qus  vafa  capillaria  fubeunt ,  &  fanguinis 
motum  conciiatiorem  efiiciunt, 

SolvHtJtur  ohjeniones. 

^pp-  1"  Aerem  per  afperam  arterinm  infufflatum  ,  per  vafa  fingninea  exi- 
tum  non  habere,  neque  cordisfiniftrum  vcntriculum  fubire  pofte. 

/iefpondent nonmWi  aercm  pcr  inflitosmortui ,  aut  moribunJi  animalis  pul- 
moncs  in  cordis  ventriculos  non  facilc  commeare,pr.-cfertim  cum  vi  quadam  in- 
truditur:(ed  fenfim  eum  interdum  fubirc,cum  in  pulmones  adhuc  calcntcs  paula- 
tim  immittitur.  Partem  veroaeris  tcnuiorem  ,  &  magis  fpirituofam  una  cum 
fanguine  in  pulmonibus  confociari ,  ex  rutilo  ipfius  finguinis  colore ,  6c  vcficu- 
larum  ftruftura  J3m  fupra  oftendimus :  adeo  ut  fanguis  non  tam  in  corde  quam 
jn  pulmonibus  perficiatur  :  cor  quidcm  eum  circumngit  ,  {cd  in  pu'monibus 
magis  exquifitecum  chylo  ipfo  Sc  lympha  pcrmifcctur  ,  quam  in  cordis  ven- 
iriculis. 

Hinc  in  foetu  cum  fanguisfit  fluidior  ,  imo  3i  in  pifcibusubi  eft  aquofior  Sc 
ex  facili  fluit,nutnihi! .  autparuntncris  fanguinem  fubit. In  teftudine,  rana& 
aliis  hujulmodi  animalibus ,  quarunicumcordis  vcntriculum  videntur  hnbcre, 
fanguiscpulmonibusincorrcftanonpergit.  Nec  diffimilis  cft  in  fce:u  ratio  , 


P  ARS  TERTIA.  6ii 

Vi&i  fluidior  eft  fanguis  &  dilutior.  Unde  ultro  fluit  ex  venis  in  arterias,  Nam  fce- 
lus  inutcro  velut  jugi  opprefflis  fomno  ,  nuUam  pene  fundidncm  animalem 
exerit  prx  nervorum  imbecillitate  ,  fed  natus  jam  fpiritum  ducit ,  &  (anguis  a 
corde  per  pulmones  impellitur. 

Quanquam  id  quoque  cum  Borello  magna  probabiiitate  dici  poteft ,  partes 
heterogeneas  fanguinis  non  um  in  vafis  arftifllmis  pulmonum  commifceri , 
quam  in  iis  dilTolvi.  lUa  enim  accurata  miftio  fieri  non  poteft  in  iis  tubulis,  tan- 
quam  in  ipfis  infundibulis ,  quac  in  exiles  fiftulas  dividuntur  ;  cujufmodi  funt 
vafa  pulmonum:fed  in  faccis  amplis  eam  miftionem  fieri  onorteret.  Cum  autem 
fanguis  in  ipfo  circuitu  multum  debilitatus  fuerit ,  tum  fpirituum  difflatione, 
tum  utilium  fecretione :  cumque  illius  partes  alia:  fint  fluxiles ,  alia:  vifcofs,  ha- 
rum  textura  in  pulmonibus  diftblvitur ,  dum  glutinofaE  in  anguftioribus  vafis 
conciduntur ,  &  particulas  aereas  e  vefi:ulis  excipit  fanguis  ,  quo  animatur ,  Sc 
ex  torpido,  &  inerte  fit  vegetior. 

Opp.  1 "  Sanguinem  multo  compendiofiori  via  &  minus  impedita  per  ufitatos 
in  foetududus  tranfire  pofTe :  ergo  motus  fanguinis  non  eft  primarius  refpiratio- 
nis  ufus.  Hucadde  liquorem  per  pulmonum  arteriam  injedtum  in  finiftrum  cor- 
dis  finum  vel  in  mortuo  animali  penetrare  ;  ergo  fanguinis  motui  etiam  per  pul- 
mones  non  eft  neceftaria  refpiratio.  Poftremo  cur  interclufo  fpiiitu  mors  fta- 
tim  fequatur :  inflati  enim  pulmones  (atis  urgent  fanguinem  ,  &  premunt  ve- 
nula's :  adeo  utianguinis  motus  non  prohibeatur. 

Refp.  1°  Sanguinem  dum  eft  fluidior,ut  in  fcctu  per  dudlus  breviores  quidem, 
fed  magis  obliquos  tranfire  pofte  ;  non  item  cum  fanguis  fit  crafllior  &  fibrofior. 
SicinranisHgatacordis  auriculafanguis  adhuc  per  venas  movetur,  Sc  vafadi- 
ftenduntur:  quod  aer  v^ficulis  pulmonum  conclufus  fanguinis  circuitum  confer- 
vet,  etiam  cordis  motu  intercepto :  neque  enim  fanguis  in  ranisutincalidiori- 
bus  animantibus  concrefcit. 

■Refp.  lo  Inje£lum  liquorem  pulmoncs  pervadere  :  fed  majore  vi  opus  eft, 
quamutacorde  proficifci  poflit.  Quod  vero  interclufo  fpiritu  animal  ftatim 
moriaiur  ,  id  utique  accidit  vel  ob  impeditum  fanguinis  motum ;  vel  quod  vita- 
hs  aura  ,  finequa  neplantiquidem  vivunt,  ad  fpirituum  animaliumgeneratio- 
ncm,  &  tuorem  finguinis  requiratur. 

Hincfublataomni  refpiratione,&  motucordis  ccflante^imrBifttisaer  per  tra- 
cheam  canis  vitnm'& cordis  motum  interdum  ptr  aliquot  horae  minuta  reftituit, 
ut  in  Academia  Regia  ante  aUquot  annos  fuit  obfervatum.  Sic  ftrangulato  cani, 
mox  aperto  abdcynine&per  du6lum  thoracicum  injefto  aere  vitam  reddiditVir 
Doftiir.  Needham.  Idempervenam  cavam  infufltlato  aere  efftcit  Malpighius  : 
adeo  ut  nonmagni  refernt  qua  fubeat  aer  pcrpnlmonesaut  va(a  ,  dum  ialem 
fuum  nitrofum  ut  flammas ,  fic  vitce  pabulum  finguini  impertiat.  Qux  omnia 
evincuntpuriorcmaeracum  languine  commifceri,  eumque  a  concretione  tue- 
ri.  Sed  priterca  motu  pulmonum  circuitum  fanguinis  cffici  jam  fupra  often- 
dimus. 

Hinc  pra:  triftitia  ,aut  acriore  cogitatibne  fjmguis  interdum  reftagnat  in  pul- 
monibus,refpirationc  impedira  •,  tum(^ic  fufpirio  vim  magnam  aeris  ducinuis. 
Interim  poft  effTjfos  rifus  longa  tr.Uiimus  fufpiria ,  quod  inter  ridendum  ipfa  re- 
ipiratio  diutiils  interrupta  fuerit,  Sic  in  fingultu  diaphragma  vehementius  con- 

I  ii  i  iij 


<Sii  P  H  Y  S  1  C  yfi 

irahitur ,  uncle  8c  abdomen  cxtrorfum  fertur :  cjuocl  orificium  ventricull ,  qua 
parte  oEfophagiis  diaphrogma  pcrforat ,  &cum  co  fibris  circularibus  committi- 
rur ,  ab  afFcdo  diapnrjgmate  in  c-jufdem  mali  focietatem  trahatur :  hinc  fingul- 
tus  plerumcjue  a  fternutatione  ceuat  :  tum  enim  fi  quid  nervis  aut  membranis 
noxium  adhaeferit,  vthcmenci  mufculorum  motu  excutitur. 

Nec  dubium  cft  quin  effedkus  pene  omnes  qui  anhelofam  efGciunt  refpiratio- 
rem.exftrufturaorganorum,  &  corumufu  perfpedto  facilc  explicari  podinr. 
Sic  in  Afthmate  ,  &  orthopnccA,  (  cum  igcr  refpirarenon  potcft,nififtet  ere- 
ftusjfncpe  diftcntis  vifccribus  diaphragmati  fubjc6lis,id  fiirlum  repcllitur  :  fed 
ft:antc  xgro  vifceraabdomineconclufaproprio  pondcre  deprella  diaphragma- 
tis  motui  libcriorem  pnbent  locum.  Interdum  mufculi  intercoftales  ,  &  dia- 
phragmatis  convelUmtur,  tumqueinflanturpulmones,  &infpirationem  ipfam 
exfpiratio,  nonutpar  elUt,  excipit.  Sxpius  expreflionebronchiorum  aut  eo- 
rumobftru6tionc,aut  ex  xftu  fanguinisAfthmaoritur.Cum  cnim  fanguis  placido 
motu  fluitjlicet  in  vafis  pulmonum  fini  obftruftiones  qu3Edam,non  idcirco  refpi- 
ratiocrebra  eft  &:anhelofa:fc'dcum  fanguis  nimium  efFcrvcfcit ,  fivecx  tranf- 
piratione  impedita,  fiveex  nimioanimi  aiitcotpoiismotu,  five  ex  vini  potu, 
tum  majoreimpetu  pulmonestrajicit  ,&  pleniorem  rcfpirationem  exigii,  tum- 
que  vafafanguifcranimiumdiftenta  bronchiorum  duftus  coarftant.  Unde  Afth. 
maticinihil  violentum  ,  aut  minus  afluetum  fcrre  polFunr.  Verum  ifta  vide- 
rint  Medici. 

Opp-  ^o  Refpirationem  magis  refrigerando  fanguini ,  quam  ei  promovendo 
famulari. 

■Rffp.  Hunc  quoque  ufum  refpiraiionis  eflc  poffe  ,  fed  non  prajcipuum  :  ne- 
que  enim  credibile  eft  fanguinem  e  dextro  cordis  fitu  jn  pulmones  trajcdum 
fervidiorem  efteeoqui  e  pulmonibus  in  finiftrum  cordis  thalamum  delabitur. 
Quin  etiampoft  exercitationem  corporis  paulo  vchcmentiorem  non  ita  xftuat 
fanguis , atque  in  ardente  febre :  cum  tamen  refpiratio  fit  ut  plurimum  frequen- 
tior.  Sic  ubi  per  ardua  incedimus ,  &  pulfus  fit  crebrior,  &  magis  anhelofa  refpi- 
ratio  ,  quod  motus  mufculorum  celeriorem  fanguinis  ad  cor  reditum  efficiat : 
hincexercitatio  adeo  eft  fiilubris  ,ac  vita  defes  tot  morbis  ferax. 

Cum  aer  plus  xquo  rarus  eft  ,  ut  in  excelfis  montium  jugis ,  aut  in  machina 
pneumatica  ;  lum  vi  fua  claftica  exutus ,  nec  pulmonum  vafa  fatis  comprimit, 
necfanguinem  promovet.  Contraubicft  craflior,  ut  inmagna  hominum  turba, 
tum  capillares  afpera:  arterix  tubuli  pene  obftruuntur  ;  nec  purior  aer  cum  fan- 
guine  permifcetur:  ut  iis  accidit  qui  in  fodinis  diutiiis  moraotur  ;  hincfacilior 
cft  refpiratio  aere  fereno  quam  tutbido. 

Qui  infirmo  &  angufto  funt  pcftore  ,  his  fcre  omnibus  ventus  borealis  eft  in- 
feftus :  hic  enim  tuflim  frequcntcr,-peripneumonicmi  interdum  6>:pleuritim  pro- 
creat  :  vel  quod  perfpirationcm  inhibeat  j  vcl  quod  vafa  p'ilmonaria  contrahat 
Cum  enim  ii  plerumque  acriore  fiinguine  pra\Iiti  fint.,  uberiorem  perfpiratio- 
nem  cxigiint.  Aerhumii^us&  niinim'  j.  iflatus  nulli  cft  filubris.  Quorum 
fanguiscradior  cft  ,  &fccuUntior,  iTpiiro  &nitiofo  aere  gaudent.  Sed  quibus 
Cin<;uisflibti!is  cft,tenuis,  quique  f<i(|i'c  dilfoIvtiT,  &  infupcr  pulmones  ha- 
benr  molles ,  teneros ,  &  rarioris  texturx  ,  iis  cralfus  ,  (n'ft',rciis  &  fnmofus  aer 
cftfalubrior,quodfanguinemnimiumfubtilemincrairct  &  figat.  Unde  tabes 


PARS    TERTTA.  di? 

aut  phtlfis  rarioreft  in  iis  locis  qui  cc(pite  pro  ligno  iituntur  ;  ac  fulfurca  qux. 
que  ,  uc  baininnim  fulfuris  ,  fuffiius  fulfuns ,  &  (uccini ,  quxquc  peftoralia  di- 
cunair,plitificis  utilitcr  adhibentur,  quod  fangiiinis  ,lymplii,  &  fcri  acidi- 
tatem  inhibeant  ,  &  inopi  ac  jejuno  languini  ruccurrant ,  ut  doikiSi'.  f^villis 
cxiftimat. 

Neque  id  inficior  alios  e^Tc  refpirationis  ufus ,  cx  quibus  ille  non  cft  contcm- 
nendus ,  quod  diaphragmntis  motu  &  chyh  ,  &  fanguinis  pet  abdominis  vifce- 
ra  motus  plunmiim  adjuvetur,  Quin  &  in  dilTitis  partibus  rcfpiratio  ipfa  fin- 
guinempromovet.  Qood  vir  pereruditus  D.  Suamcrdam  illuftri'expcrimcnto 
confirmat.  Viditenim  Liigduni  Batavorum  in  nofocomio  pueaim  qui  ex  levi  in 
pede  vulnere  fanguincm  ad  libiium  finebai  cffluere  retento  anhelitu ,  eum- 
que  fiftebat  pro  arbitrio. 

DISSERTATIO    II. 

De  motu  cordis  &faTiguinis.  • 

NUncqux  ad  pra^cipuam  corporis  noftci  rotam ,  cor  videlicet ,  motus  om- 
nis  ,  &  vits  tontem  pertinent,  fummatim  perftringamus :  neque  enim  pof- 
fumus  illius  ftruduram  ,  mocum  &  ufus  pro  rei  dignitate  pertradkire.  Qnx  au- 
tem  a  Philofopho  ignorari  non  debent,  non  omittemus.  Ac  prim^in  quz  fit  il- 
lius  fabrica,  &:quomodo  jugimotuagitctur,  exphcare  conabimur,  tum  fangui- 
i.iiipfiuj  circuitum,quo  vitamaximecontinetur,paulo  diligcntiiii  perlequemur. 

CAPUT    PRIMUM. 

De  flru^HrA  cordis. 

AC  primiim  quidem  cordis  &  vaforum  qux  huic  funt  affixa  ,  fabricara 
acriori  animo  intuenti  id  facilc  conftabit,  cor  ipfum  nihil  clfe  pritcr  muf- 
culum  qui  propria  vi  fe  fe  concrahit.  Namin  corde  oovino  ,  detra£ta  primiim 
illius  capfula  ,  quae  pcricardiumvocicatur,  quxquc  liquore  quodam  pcrfundi- 
tur  ,  cumprima  cordis  pellicula,  intucri  licebit  illius  fibras  (  maxime  fi  ance 
co£lum  fucric ,  )  inftar  helicis ,  auc  cochlcxconcorcos  ,  qux  a  hxva  in  dcxcram 
partem  oblique  dcfcendunt  j  ac  plures  exiis  per  mucronem  cordis  revolutx, 
furfum  refleduntiir  ,  cxque  in  bafim  cordis ,  ut  in  tendinem  definunt  :  fic  ta- 
menutplures  fibrxufquead  cordis  mucroncm  non  perveniant-  Jam  ubi  hunc 
cordis  vclutcorticem  detraxcris  ,  aliud  veluc  fibrarum  ftratum  occurrct  ,.qix 
contrarioduftu  adcxtra  in  Ixvamobliquedcfcendunt,  &  in  bafis  itidem  tcn- 
dincsdcfinunt.  Utriufquecnim  vcntriculi  cordis  oftia  tcndinofo  margine  cin- 
guntur  :  qiii  duplcx  cft  in  unoquoque  vcntriculo  ,  exterior  nimirum  5c  inteiior, 
Sed  plerxque  eciam  fibrx  in  columms  cariicas  dcfinunt ,  &  in  fibras  v.«lvula. 
rum  qux  tricufpidcs  dicuncur ,  de  quibus  poftc.i.  Vcriim  accuratior  cordis  fabri- 
cacxinfpedione  ipfa,  aut  illiusufu,  &:  funftionibusmehvls  intelligetur,quam 
cx  longa  fibrarum  dcfcriptione 
1°  Ex  hac  utiquc  mcchanica  cordis  ftruAura  quis  fit  illius  motus ,  f.icilc  colii- 


(Ji4  P  H  Y  S  I  C  ^ 

gimus.  Cnm  enim  fihvz  pene  omnes  inftar  helicis  fint  contorts  ,  id  verifimil- 
limum  videturiis  fibiis  adduftis  cor  per  motus  oppofiros  contrahi,&  fanguinem 
cum  impetu  cventriculispiopelli ,  nonaliter  fere  ac  lintea  madida  folent  c-on- 
torqueri ,  utomnis  humor  exprimatur.  Contraftionem  vero  illam  adjuvant  co- 
lumnxcarnerE,  &  mufculisfimiles,  qus  in  finiftro  potidlmum  ventriculo  va- 
riis  implexae  fibris  cernuntur.Sanguis  enim  majore  impetu  e  finiftro  finuerum- 
pit  in  corpus  univerfum. 

Neg.it  tamen  Borellus  cordis  fyftolem  fieri  a  fpirali  fibrjrum  contorfione, 
fereut  in  linteomadido.Namcordis  contra£ti  moles  adeonon  minuitur,utpo- 
tius  augeatur ,  dum  fibra:  pnrietum  intamefcunt.  Sed  in  linteo  madido  quod  ex- 
primitur,  fibrx  fiunt  cenuiores  ,  Sc  fcfe  mutuo  tangunt  expulfis  aqux  guttulis. 
In  corde  fecus  fe  habet :  nam  in  fyftole  fit  craffius  ;  ventriculi  carnca  fubftan- 
tia  replentur  manente  eadeni  exteriore  cordis  figura  :  fiquidem  fibrx  externcc 
non  fiunt  contradiores ,  fed  nimiae  diftradlioni  ob  tenacitatem  fuam  refiftunt 
fere  ut  circuli  dolii.  Unde  perimetercordis  non  ampliatur ,  cum  interim  fibrx 
in  parte  cava  inflentur ,  8c  vim  cuneorum  exerceant:  cum  vehementi  compref- 
fione  fanguinem  exprimant,  fere  ut  nuclei  prelfu  digitorum  protrudi  folent.  Ve- 
rum  utcunque  ea  rcs  fit ,  qui  acriori  examini  eiret  (ubjicienda  :  id  videtur  veri- 
fimiliuSjCorpene  utalios  mufculos  moveri ,  ac  fibras  exteriores  iiidem  ut  reli- 
quas  auc  laxari ,  autcontrahi ;  figuram  ejus  exteriorem  in  fyftole  imminui,  uti 
in  ranjE  dilTc^flae  corde  manifeftecernitur.  Quocunque  id  fiat  modo ,  feu  accellu 
fpirituofa:  fubftantice  fibrx  cordis  in  fpiras  convoluts  fiant  crafliores ,  feu  tenfx 
propius  ad  feinvicem  accedanc,  ut  fufpicatur  Verna:us.  Nam  fibra:  inflexac  in- 
tendivix  polTunt,  quin  fibi  mutuo  propiores  inrerjefta  fpatiola  imminuant: 
prxfert  m  cum  fibrx  ex  utraque  parte  fumma  nimirum  &  infima  adducuntur. 
Unde  necefte  eft  ut  earum  curvitas  minuatur ,  &  interjeflum  inter  eas  fpatium 
quafi  confumatur.  Sunt  enim  fibrae  cordis  infta  nota:  AtithmecicxS,  contortac: 
cumque  accelTiifpirituofEmnterix  fiuntcraffiores,ncque  extrinfecus  poffint  in- 
tumefcere,  ob  membranas  refiftentiam,  incus  fiunt  crafsiores  ,  &  ventriculo- 
rum  cava  pene  implent. 

f  ibrx  etiam  illx  crafsiores  quae  utrumque  vcntriculi  parietem  connedtunt, 
hunchabentufum  ut  obftentquominus  finifterpotifsimiim  ventriculus  uberio- 
re  fmguinis  allapfu  nimium  diftendatur,  Deinde  ex  iis  fibrx  valvularum  tricufpi- 
dum  ,  qnx  venas  cordis  occludunt ,  omnino  pendent-  Unde  in  cordis  diaftole 
ubi  cor  fanguine  impletur ,  per  intervalla  fibrarum  is  fubit.  Sed  in  fyftole ,  ubi 
corev.icuatur  &contraKitur ,  tum  hx  fibrx  triufcupidum  ,  velut  tocidem  lora 
laxancur.  Hinc  (anguis  erumpens  membranas  ipfis  valvularum  furfum  pellit, 
ac  fibi  redicum  in  venas  occludic  Membranx  quippe  valvularum  fere  ut  vela 
navis  vcnco  ,  fic  expreiro  finguine  implencur.  Idque  cernere  eft  in  corde  vivi 
animalis.  Nam  fi  mucrone  rcfefto  Iiquoreni.per  venas  injeceris ,  in  ipfafyftolc 
liqtior  in  arcerias  ipfis ,  non  in  venas  prorumpet. 

Cum  aucem  hi  lacernili  auc  fibrx  crafsiores  defint  in  dextro  cordis  ventricu- 
lo ,  horum  vicem  fupplent  carunculx  in  oppofito  ventnculi  pariete  prominulx, 
ex  quibus  ducunrur  fibrx  valvularum  tricufpidum  ;  exque  tanquam  funes  na- 
vis  m.ilo  alligati  tenduntur  in  cordis  diaftole ,  cum  fcilicct  fanguine  impletur  , 
ic  ejus  mucrodeprimitut^  laxantur  vero  in  fyftole,  tumque  fanguis  exprelFus , 

qui 


J 


Fa^.63,S.       l^^T^fA?^^ 


PARS  TERTIA.  «ij 

t\m  fefe  inter  eas  valvulas  &  feptum  medium  infinuat,  ita  eas  inflac ,  &  attoU 
lit  valvulas ,  ut  in  venam  cavam  reaire  non  podit ,  nequc  alius  ei  quam  per  a^- 
teriam  pulmonum  pateai  exitus.  Ifta  autem.ex  appofuis  figuris  quas  ex  peritif- 
fimo  AnatomicoLouvero  defumpfimus ,  facilius  intelligentur. 

Adhanctabellam  pertinetfig.  f  tab.ii.aD.  Perrault  delineata.  Eaexhibec 
cot  pifcis ,  vulgo  le  Ueu  di6ti ,  A  ,  eft  auricula  finiftra ,  B  cor  ipfum ,  C  auricu- 
ladextra,  D  duo  venz  cav£  foramina  j  E,  Aorta. 


Flguraprimacontrariiordimsfibras  inventriculo  cordis  ojlendit  ,  e^ut  cum 
fmt  longioresadconum  ufjfuepirveniunt  ,  &  circaipfum  torijuentur  :ficta- 
men  ut  pars  media  conifit  tenuijfima.  Sic  fibr£  tum  exteriores  C  ,  tum  interio- 
res  D ,  in  duos  tendines  ^  &  B  ita  definunt ,  ut  qutc  exteriorfuit  in  uno  latere, 
fiat  interior  in  altero. 

Secunda  exhibet  fibras  exteritres  cordis  qui  in  Jpird  modum  definunt  in  co- 
uum  ,  vclut  in  commune  centrum. 

Tertia  ventricuU  finiflri  apertum  finum  oflendit :  ubi  vena  pulmonaria  A  , 
(turiculaB  ,du<t  valvuU  tricufpides  D  D ,  tjuavem  puimonis  oftio  apponun- 
tur  icarnea  columna  ,  E  ,E,  i^ud  ex  utro<jue  ventriculi  latere prornmpunt ,  fi. 
hrit  carneit  interioris  ventriculi  F  F. 

Quarta  truncum  aorta  BfeElumjnxta  finiflrum  cordis  ventriculum  exhibet , 
\A  A  A  ,funt  tresvalvuU  femilunares  ^u<t  refluxum  fanguinis  impediunt :  E 
Efunt  duA  mitrales  valvuU,feu  tricufpides,reflexd  ut  videantur. 

Jam  diftenta:  praeter  naturam  arteri^  vi  propria  per  fibras  tranfverfas,ut  muf- 
culi  contrahuntur.  Hinc  non  in  arteriis  modo ,  fed  etiam  in  majoribus  venis  ob- 
fervatur  motus  quidam  periftalticus  &  vermicularis ,  qualis  in  ipfis  cernitur  in- 
teftinis.  Nuncadcordis  fabricam  redeamus. 

Ad  ftrufturam  cordis  pertinent  dua?  '\\\x  auriculs ,  quz  in  utriufque  vena:  cor^ 
dis ,  cav£  nimirum  &  pulmonarias  oftiofic  aptantur,  ut  in  eas  primum  venx  fe- 
fe  exonerent.  Auriculae  autem  illx  funt  mukuli  fuis  fibris  inftrucli ,  quique  in 
duplicem  tendinem  definunt.  Horumutique  tendinumunus  eft  cumbafi  cordis 
communis  j  alter  qui  venam  cavam  aut  venam  pulmonarem  fpeftat ,  in  circuli 
modum  vertitur.  Quin  &  vena  cava  qua  parte  hiat  in  auriculam ,  mufculofa 
quoque  exiftit ,  tum  ut  vena:  truncus  aut  diftendatur ,  ant  contrahatur  ,  atque 
ad  auriculs  demenfum  fanguinem  fuppeditet ;  tum  ut  fanguinem  cum  opus  eft , 
in  ipfam  auriculam  validius  protrudat.Nifi  enim  vena  cava  ea  parte  elfet  mufcu- 
lofa ,  ubi  auricula  contrahitur  per  fibras ,  qus  in  tendinem  inferiorem  definunr, 
&in  ventriculum  cordisfefe  exonerai,  fanguis  c  vena  cava  erumpens ,  inftat 
vorticis  in  feipfum  afti  ,  in  ipfo  exitu  xftuaret.  Tum  igitur  vena  cava  fcfe  con- 
tinet  &  cocrcet ,  donec  auricula  fibris  illis  qux  ab  inferiore  tendine  incipiunt, 
tanquamdigitis,  quos  &  figura&ufu  referunt ,  finguinem  a  vena  cava  exci- 
piat ,  cordi  ipfi  traditura.Idem  eft  auriculae ,  qux  vens  pulmonari  aptatur ,  na- 
tur.-E  r.rtificium  ,  nifi  quod  hxc  minor  eft  dextra  auricula  :  amba:  fimul  claudun- 
tur  &  recluJuntur ,  quod  iifdem  fibris  inter  fe  neftantur. 

Auriculse  igitur  funt  mufculi  rotundi ,  &  caviex  fibtis  in  fpirae  modum  invo- 
Tom.  11.  K  K  K  K 


SiS  PHYSICyE 

lutis  &  fefe  Jeciiflatim  interfecantibus  compofiti ;  qnx  quidem  fibra:  deflnunt 
incolunmas&fcrobiculos ,  uti  &  cordis  ventriculi.  Ac  fi  Borello  credimus , 
itidem  ut  ventriculi  inftar  pr<Eli  fanguinemcxprimunt.  Prius  eacconftringuntur 
quam  cor  ipfum.  Itaque  conftridtaauriculaprimiim  irapeditur  regrcirus  iangui- 
nis  in  venas,tuni  fanguis  ab  auricula  in  finum  cordis  exprimitur;  (imul  clauditur 
orificmm  cordis  ab  auricula  coftridla-.tnm  nmpliato  cordis  ventriculo  ob  ingref- 
fum  Qnguinis  valvularum  triculpidum  expandunturvela,ac  demum  fcquitur  cor. 
dis  contraftio ,  per  quam  fanguis  qui  regredi  non  poteft ,  per  arterias  patentes 
crumpit.  Valvularum  ufus  nullus  eft,  antequam  cor  contrahatur,tum  enim  fan- 
guis  rcgrcdiin  venasnonpoteftjnecpoftquam  coreft  conftridum  :  jam  enim 
fanguis  fubiit  arterias':  ergotumutiles  funt,quando  cor  contrahitur  :  tum  enim 
claudunt  venarum  orificia  ne  retrorfum  abeat.At  fi  eo  ipfo  tempore  auricularum 
fieret  conftriftio,  fimul  in  ventriculos  cordis  fanguinem  emitterent,  &  valvu- 
las  tricufpides  recluderent :  ficque  eodcm  tempore  fanguis  in  cor  illaberetur, 
&  ab  eo  expelleretur  ,  ac  motus  contrarii  fefe  mutuo  deftruerent  ,  cum  valvu- 
las  occlufas  efle  oporteret. 

Nec  minor  in  aortce  conformatione  divini  opificis  elucet  (apientia.  Cum  enim 
c  finiftro  cordis  finu  furfum  erefto  fuam  ducat  originem  ,  ne  finguis  a  corde 
protrufus  in  caput  totus  fere  nitatur  ,  aorta  c  corde  egrefta  infledtitur ,  quo  fan- 
guinis  exilientis  impetus  paulatim  infringatur  ,  &  facilius  in  partes  inferio- 
res  defcendat,  nec  reda  ,  fed  flexu  quodam  in  axillares  Sc  cervicales  arte- 
rias  incurrat. 

Hincplanumfitcur  aliqua  exarteriisocclufa  vel  exarefcente,  vel  comprelTa, 
fanguis  majore  impetu  in  vicinas  feratur.  Cum  enim  eadem  fanguinis  copia  a 
corde  in  truncum  aortae  propellatur ,  fi  curfus  finguinis  in  nonnullis  inhibeatur 
arteriis,  per  alias  majore  impetu  feratur  necelfe  eft.  Unde  ligata  in  cane  vivo 
artcria  cervicaH  ,  ftatim  majorin  axillari  pulfus  percipitur.  Sic  etiam  ubi  fa- 
&.0  in  l^va  thoracis  parte  foramine  arteriam  defcendentem  digito  compreire- 
ris ,  aut  filo  ligaveris  ,  ftatim  fanguis  in  caput  propellitur  ,  &  in  cor  ipfum  exun- 
dat:  unde  mirum  in  modum  fe  torquet  animal.  Hinc  etiam  accidit  utconftri- 
ftis  vel  minoribus  arteriis  fanguis  in  vicinas  partes  uberius  irruat.  Unde  qui  re- 
nesa  natura  habent  calidiores,  vixlumbos  pricingi  patiuntur,  aut  veftcs  ea 
partearftiiisprementes  ferunt.  NondiQimilirationecum  venac  plus  fitis  com- 
primuntur,  utfitin  obefis  corporibus ,  fanguis  tardius  in  cor  rccurrit.  Hincfe- 
pe  in  corde  &  vafis  ftagnat  &  concrefcit ,  prxfertim  iibi  cor  non  fatis  vcgetnm 
eft,  necfinguinem  latis  valide  impellit.  Hinc  enim  fubitce  mortes  :  vcrum  ifta 
fortc  ad  motum  fmguinis  pertinent. 

Dux  autem  funt  cordis  venx,  cava  nimirum  Si  pulmonaris,  qua:  finguincm  in 
utrumque  ventriculum,  aut  potiusin  utramque  auriculam  advehunt.  Pulmo- 
naris  vena  cum  ampla  fit ,  &  promineat,  exiguam  habet  auricuKim.  Sanguis 
enim  celeri  motuob  comprelTionem  pulmonum,  &:  gravitatcm  propri.im  c  fu- 
periore  locodelabitur  ^acfufticitamicula  minus  ampla  adtranrmiitcndnmfm- 
guinem  citiiis  profluentem ;  &  aliunde  oftium  cordis  a  parva  auricula  &  valvu- 
lis  quxmitralesaut  tricufpides  vocitantur,  fatis  exaftc  occluditur. 

In  dextra  auricula  tardior  finguinis  illapfus  canalis  amplitudine  penfnur  , 
&  major  eft  cjus  mufculus,  ut  languincm  lentioremotufluentem  citius  cffun- 
dat. 


P  A  R  S     T  E  R  T  I  A.  fi7 

Dua:  itidem  funtartena;,unapulmonHm,  qus  ex  dextro cordis  finu  ;  altera 
quz  e  finiftro  cordis  ventriculo  capit  exordium  ,  qusque  aorca.  dicitur ,  &  in 
univeilum  corpus  fanguinem  defert.  Utrique  cordis  venx  qua:damvalvula:ad- 
hibenturqusfanguinem  admittunt :  fed  ne  idem  in  cordis  fyftole  per  eafdem 
vias  remeare  pomc ,  obftant  maxime  :  hac  tricufpides  vocitantur.  Sic  utrique 
tum  miigna:,  tum  pulmonum  arteriz  ah.T  funtaptatae  valvulae  in  luns  cref- 
centis  formam  compofita; ,  qux  exitum  pr^ebent  fanguini,regreirum  prohibcnt. 
Hx  in  fig.  4'  litteris  A  A  defignantur. 

Hic  autem  locus  poftulat  ut  pauca  de  Mcchanica  valvularum  ftruftura  ex 
D-  Perrault  dicAmus.  Eas  elfe  triplicisgeneris  obfervat,  eafque  mechanici  ar- 
lifices  in  machinis  hydraulicis  potidimum  imitari  folent.  Primi  generis  valvii. 
Ix  ,  eaeque  in  artisoperibuspervulgatac ,  fed  raro  a  nacura  ufurpati,  (quaique 
ut  reliquae  valvute,  liquori  tranfitum  liberum  permittunt^tegrelTum  prohibent,) 
funt  laminaj  planae  &  quadrat^ ,  qui  uno  cx  fuis  lateribus  afBxo ,  fere  ut  val- 
\x  attolli  poftunt  &  deprimi ,  ut  foramen  cui  applicantur ,  aut  occludant,  aui 
referent.  Hujufmodi  valvulaeantliisadhiberi  folent ,  iifque  natura  utitur  in  ve- 
fica  urinaria ,  &  fortc  etiam  in  fellea.  Nam  in  illa  ureteres  inter  utramque  ve- 
ficae  membranam  fefe  infinuantes  urinam  in  vefics  capacitatem  effiindunt,  tum 
urina  ipfa  effiifa  membranam  interiorem,  qux  valvuls  loco  eft  furfum  re- 
pellit,  & .  ureterum  orificia  occludit.  Eadem  ftruftura  valvula:  in  fundo 
vefics  fellefe  ,  qun  parte  jecori  adhaerefcit ,  vifa  eft  in  boye  :  h*cque  foramen 
occludebat,  in  quod  ramus  biliofus ,  cujus  radices  per  hepar  difFufae  erant ,  de- 
finebat. 

Secundum  valvuls  genus  in  coni  formam  ita  eft  conformatum,  ut  aqua  fubla- 
ta  aconimucronefacilcpertranfeat ,  dnm  coni  bafim  deprimit,  &  fibi  viam 
aperit  :  at  regredi  non  poteft  quod  bafim  coni  ,  &  tubi,  aut  foraminis 
aperturam  omnino  impleat :  nihil  enim  accuratius  foramen  rotundum  occludit, 
ac  conus  ipfe ,  qui  idcirco  pertulo  vini  dolio  folct  adhiberi. 

Hujusgeneris  valvulae  in  venis&lympha:duftibusubique  occurrunt  :  nam 
humorum  regreftum  arcent  ;  cumque  valvulas  liquor  fuperavit  vel  minima 
compreflione,  quam  refpiratio,  aut  mufculorum  motus  efficit,  facile  antror- 
fum  promovetur.  Ejufmodi  valvula:  Sigmoides  vulgo  vocitantur,  quod  litte- 
ram  C  ,  feu  vetus  Gr^corum  Sigma,  referant.  P.irs  hujus  valvula:  dimidia  inte- 
riori  venx  mcmbranx  affigitur  ,  eaque  aut  cucullum  ,  aut  conum  exprimit. 

Cum  igicur  fanguis  furfum  nititur,  eam  valvuls  partem  qus  libera  eft  ,  nec 
vena:  tunicae  adhaerefcic  ,  ftatim  deprimit  ,  &  fibi  vinm  fternit  :  fed 
ubi  remeat ,  vnlvulam  velut  faccum  implet ,  &  figuram  conicam  ei  tribuit ,  fic- 
queiterfibiipfi  occludit.  Sicin  venaF  E  fefta  duae  valvuU  fanguine  diftentse 
illiusdefci-nlum  cohibent.  Vide  fig.  2.  tab.  8. 

Hujus  generis  valvula:  in  corde  funt  confpicua:,  nempe  in  fumma  parte  finiftri 
ventriculi ,  ea:que  aortam  feu  arteriam  mngnam ,  in  quam  cor  contraftum  fe 
exonerat,  itaoccluduntjUtfanguisoccIufiisremearenon  podit.  Sic  in  dextro 
ventriculotres  itidem  funt  valvulz,  qux  (anguinis  regreftiim  abarteriapulmo- 
num  prohibent. 

Tertium  valvularum  genus  in  catharaftis  folet  ufurpari  :  fi  tamen  val- 
vuls  dici  polfunt  ipfs  Bifores ,  quas  aqua  ipfa  motufuo  occludit  ,  quae- 

K.KKK    ij 


€ii  PHYSIC/B 

que  feipfas  in  eo  ftaiu  tuentur,  &catenis  devinciuntur  ,  eaqufi  angulum  ef- 
ficiun:  aquiipfi  cum  impetu  labenti  oppofitum.  Ejufmodi  valvulac  in  utroque 
cordis  ventriculo  funtconfpicus  ,  ea:que  tncufpides  vocitantur,  quod  formam 
trianguli  referant.  Neque  enim  quadratxfunt,  ut  in  catharaftis,  vu'g6  eclufes: 
confirailem  tamen  prxftant  effiftum  :  nam  per  duo  latera  fibi  mutuo  jungun- 
tur ,  &  fanguinem  ab  utraque  vena ,  cava  nimirum  &  pulmonariin  uirumque 
cordis  finumillapfum,  nerefluat  impediunt;  tertio  verolatere  cordi  ipfi  afli- 
guntur.  Varus  autem  velut  funiculis ,  aut  ligamentis  ,  ut  in  catharaftis  valv« 
catenis  retinentur ,  ne  fibi  propius  admota:membrana;,quae  valvnlas  efficiunt, 
ulterius  quam  par  fit  promoveantur ;  tum  enim  fanguis  inter  eas  regredi  pof- 
fct.  Ha:  valvulxinfigura  tertia  tab.  9,  funtDD,  quas  vena;  pulmonum  appo- 
nuntur,  utin  quartafigura  EE,  eidem  funtmitralcs  ,  fcu  tricufpides  furfum 
reflcxa: ,  ut  videri  poflint.  Cujufque  valvuls  tricufpidis  membranae  bafis  orificii 
cordisannulo  circulariaffigitur  ;  reliqua  latera  per  filamenta  tendinofa  illigan- 
turpapillisinoppofita  ventriculi  parteconftitutis,  fere  ut  folent  lintea  in  plu- 
nbusfuniculisextendere,  ut  exficccntur-  Unde  cum  ventriculi  cordis  impleti 
funt  fanguine ,  ea  velut  lintea  qua:  prius  connivebant ,  expnriduntur ;  ficque 
&  in  fy ftole  cordis  fanguis  inter  eas  valvulas  5c  feptum  cordis  conclufus  eas  fur- 
fum  pellit.  Plenitudo  adeo  fanguinis  illa  velut  lintea,  aut  vexilla  expandendo 
infledit ,  qua:  fere  ut  vela  vento  inflata  finuofe  incurvantur.  Adde  illud  quoque 
arteriis  cordis  apt.itas  cfTe  valvulas  femilunarcs  exigui  roboris.  Non  enim  rctroD. 
fum  urgetur  fanguis  ab  aftione  alicujus  mufculi  zque  validi,  atque  eft 
cor  ipfum.  Cumque  fanguis  jam  arterias  fubit ,  valvulae  femilunares  refiftunt 
tantummodo  ea  vi,  quam  plemtudo  artcriarumaliqua  ex  parte  efficerct. 

In  reftudine  &  in  nonnuUis  amphibiis  cor  velut  triphci  ventriculo  inftruflum 
videtur.  In  avibus  ventricuU  minus  fiint  anfradtuofiivenx  cavx  una  duntaxat 
valvula ,  eaque  figmoides  &  carnofa  apponitur.  Major  aeris  quantitas  avinm 
pulmones  fubit  ,  unde  &  fanguincm  puriorem  efficit,  necneceire  eft  ut  in  cor- 
dis  ventriculis  longiore  mora  &  majore  partium  contaftu  prsparetur.  Atque 
hasc  fere  ad  cordis  fabricam  fpedant. 

CAPUT     11. 

;   -;  Qji*fif  cordismotHS  tjfeClrlx  caufa. 

NUnc  qu2  fit  hujns  motus  effedrix  caufa ,  excuticndum  nobis  eft.  Gravis 
enim  olim  fuit  inter  Harvarum  &  Cartefium  ,  qucc  adhuc  perftat ,  de  vi 
motrice  controverfia.  Id  vifum  eftCartefio,  fanguinemc  vena  cava,  aut  dex- 
tra  ilHus  auricula  in  dextrum  vcntriculum  gut tatim  illabi ,  rum  prx  infito  igne 
vitaliquem  naturaecondKor  utrique  cordis  cavitatiinferuit,  ftatim  inrumefce- 
re ;  exUla  effervefcentia  ventriculos  cordis  fimul ,  &  artetias  referatis  vaivulis 
dUatari ,  diaftolen  cordis  fieri,  tumqucmucrone  fuo  pedtus  ferire  :  fed  detu- 
mefcente  illa  fanguinis  gutta  arterias  deprimi  •,  claudi  earum  valvufis,  cor 
ipfum  relaxari ,  &  mucrone  deprelfo  velut  quiefcere  ,  tumque  eire  cordis  fyfta- 
Jen ,  ficque  cordis  motum  perfici  ciira  vim  pulfificam  :  adeo  ut  ignis  vitalis  ,  qui 
calet,  fed  non  lucet  ,fit  hujus  perennis  raotus  caufa. 


PARS  TERTTA.  gi^ 

Contra  Harvsus  Anglia  Archiater,  qui  primus  circulationem  fanguinis  aut 
deprehendit,aut  firmis  rationibus  munivit,  fic  motum  cordis  fieri  exiftimjt. 
Sanguinem  ex  utraque  vena  in  auriculas ,  quae  funt  quafi  venarum  appendices  , 
&  partes  omnium  primi  in  animali  formats ,  copiolum  exundare  ,  tumque  au- 
riculas  dilatari.  Deinde  ex  contrafts  fefe  in  ventriculos  cordis  exonerant.  Coc 
vero  ut  citeri  mufculi ,  ita  prorfus  movetur :  fic  tamen  ut  auricularum  &  cor- 
dis  alcernae  fint  contradiones ,  &  cor  dilatetur ,  quia  impleiur  fanguine  ,  ne- 
que  ex  fubita  guttuls  effervefcentia  intumefcat.  Itaque  ardlatis  cordis  ventricu- 
liscor  mucrone  fuo  pedtus  ferit,  valvulas  arteriarum  aperit,  &dilatantur  ar- 
teriae ,  tumque  ficcordis  fyftole  :  contra  atque  videtur  Cartefio.  Sit  igitur 
f^nica  Conclufto. 

Motus  cordis  non  fit  aut  ebuUitione ,  aut  fermentatione  ,  fed  impulfu  quo- 
dam,  &  eo  modo  quem  ex  Hatvaeo  expofu'mus. 

ProbatHr\°  Ex  ipfacordis  fttudura  :  nequeenim  tam  valido  opus  erat  mud 
culo ,  tot  fibris ,  ac  velut  lacertis  inflrudio ,  ut  accelfu  fenguinex  guttx  intu- 
mefceret.  Qiiare  niotus  illius  ut  mufculi  validiflimi  eft  contradtio ,  ex  qua  fe- 
quitur  fanguinis  impulfio.Hoc  enimcordicumaliismufculis  commune  eft,  ut 
in  contradione  vires  fuas  exerat.  Hinc  durius  fit  &  tenfius  in  ipfa  fyftole,  in 
quaminusrubrumapparet,  ui  inranisvidere  eft,  quod  motus  cordis  in  iis  fit 
tardior.  Hinc  refciftb  cordis  mucrone  in  fyftole  ipfa ,  aut  in  cordis  contra6tio- 
ne  fanguis  cum  impetu  prorumpir. 

2"  Idem  exauricuhs&valvuliscolligifacilcpoteft.  Nam  prius  auricula:  k^s 
contrahunt ,  &  in  ventriculos  cordis  languincm  efRindunt ,  quam  cor  ipfum 
contrahatur  :  quod  manifefte  demonftrat  cor  dilatari,quia  impletur  fanguine, 
non  ex  fubica  gutta:  alicujus  eff^ervefcentia.  Cur  cnimutriufque  auricula:  motus 
cordis  motui  pr^iret ,  fi  utraque  cordis  cavitas  non  impleretur  fanguine  ,  cum 
auriculae  fefecontrahunt,  &ventriculos  cordis  fanguinem  efFundunt.  Et  fane 
motus  cordis  ab  auricula:  motu  pendet,  non  viciflim.Hic  in  foetu  pulfat,priuf- 
quam  uUumappareatcordis  veftigium,  &  in  moribundo  animali  pulfat  adhuc 
auricula,cum  omnis  cordismotus  celT^U.  Ex  quo  liquet  motum  cordis  ab  auri- 
aila  pendere  ,  non  ab  ignis  fervore  qui  nec  cadu  percipitur  ,  nec  racione  ulla 
facis  firma  demonftratur. 

•  5 '  Si  cor  &  arterix  fimul  dilacantiir ,  &  contrahuntur ,  cui  ufui  futurae  funt 
valvula;  venis ,  &  arteriis  cordis  appoficx  5  N  im  valvu'£e  cricufpides  utrique  au- 
riculs  idcirco  apMt.^e  fuerunc,  quod  concradlis  auriculis  cor  dilacecur.  Hinc 
dum  inflancurauricul^clauduntur  valvul,£,  ne  fanguis  incempeftive  in  cor  di- 
labacur.  Ec  fane  fanguis  adeft  copiofus ,  cordis  cavicates  ampls  ,  quid  eft  cur 
una  cancum  gutta  fanguinis  cor  fubeat .'' 

40  Unde  ignis  ille  in  corde  tam  fervidus ,  qui  taraen  fenfu  major  non  per- 
cipitur  ,  quam  in  afiis  cavitacibus  vifcerum  ?  Nec  poteft  ille  ignis  occulcus  uni- 
verfo  corpori  calefaciendo  fufEcere :  imo  finguis  jiigi  affluxu  illum  obruer. 
Q^iare  longe  probabilius  eft  calorem  cordis ,  uc  aliorum  vifcerum  a  finguinc 
proficifci.quam  calorem  fanguinis  acordeipfo  duci.  Nec  quicquam  hicoccur- 
ric  ebullicioni  fimile  ;  nec  fanguis  qui  a  dexcro  cordis  finu  in  pulmones  erumpic , 
ab  eo  qui  e  venn  cava  fubiic,diffidec.  Si  quid  novi  accidic  fmguini,  id  utique  ab 
aere  in  pulmonibus  mucuatunfed  e  corde  idem  fere  egreditur ,  qui  ingretTus  eft. 

K  K  K  K   iij 


<jo  PHYSIC^ 

5  °  Si  tanta  fint  in  corde  ebullitio,cur  iigata  arteria  haec  ebullitio  non  cerniturjciir 
tam  cito  &  ufque  ad  difruptioneni  arteria  diftenditur ;  cur  ea  fcdka  tam  ubertim 
Cinguis  erumpit.fi  guttatlm  tantum  c  corde  in  arteriam  illabitur?Jam  qua  ratione 
cor  carneum  &  fibrofum  lantoigni  fcreido  par  clte  potcft;  cur  id  tandem  non 
elixatur,autaduritur;Unde  tanta  hujus  fcrmtnticopia,qii;E  attollendo  fanguini ' 
univerfo  inftir  maffaE  fariniceas  par  eft  ;  Necdum  etiam  liquet  qui  tam  fubito 
fieri  illa  ft-rmeutatio  pofTit ;  nec  matcria  hiiic  accenfioni  idonea  pcr  nervos  fa- 
tis  copiofa  afFcrtur  :  nec  dcmum  ,  ut  rem  uno  verbo  conficiam  ,  in  ipfi  diaftole, 
cum  iila  fit  iufl.immatio  ,  cor  movetur :  fed  potius  cum  inftar  altevuis  nuifculi 
contrahitur.  Etquidcm  viperx  ,  autanguilla:  cor  extraftum,  &  omni  languine 
vacuum  per  multas  horas  pulfat.  Quod  fiaquam  frigidam  per  venam  jugularcm 
canis  vivi  injeceris ,  motus  cordis  crcbrior  futurus  eft  j  nec  tamen  fanguis  aqus 
infufione  m.igis  acccnditur ,  aut  fortivls  exploditur. 

Itaque  fanguis  percoripfum  ,  velut  permachinam  hydraulicam  expellitur, 
nccnecefteeft  fermcntum  quoddam  ,  aut  ignemin  ventriculis  cordis  recondi- 
tum  fingere,  huicquemotumcordistribuere.  Nam  hujus  fermenti  ratio ,  aut 
origo  explicari  nuUo  modo  poteft  ;  ac  fyftole  eft  verus  cordis  motus ,  quem  illa 
ebullitio  impedirct.  Nam  parietes  ventriculorumpotiusdiduceret ,  quamcon- 
traheret.  Deinde  ejufmodiebullitio  in  liquonbus  fahuis  &acerrimis  cernitur ; 
cujufmodi  non  eft  finguis  qui  placide  fluit  in  venis ,  &  benignioris  eft  naturi , 
quam  ut  v\m  fubito  efFervefcat. 

Necdemuminftar  candentis  ferri  ipfius  cordis  fervet  fubftantia.  Hujus  fane 
fabrica  &  fibrx  contortx ,  qux  in  oppofitos  tendines  definunt  ;  diverfa  utriuH. 
que  ventricuHftrudura,  (  namfiniftervalidioribus  fibris ,  &:  lacertulis  eget, 
quo  longius  emittat  finguinem  )  harc  ,  inquam  ,  omnia  perfuadent  cor  moveri 
ut  reliquos  mufculos  ,  contraftis  videlicet  fibris ,  qux  bafim  adducere  moliun- 
tur  :  fed  cum  illa  fit  immobilis ,  mucro  vero  inftabilis ,  hic  furfum  nonnihil  at- 
tollitur.Jam  contraftocorde  in  fyftole,  id  motu  quodamreftitutionis  feiedila- 
tare  nititur  iquam  dilatationem  fanguis  in  utrumque  ventriculum  illabens  plu- 
rimum  auget.  Hinc  alternis  vicibus  cordis  conrra£tio  &  dilatatio  fere  inftar 
funependulifefeexcipiunt:  ignisautem  in  cordenullus  eft  nifi  a  fanguine  pro.. 
fedlus. 

DiluufJtur  objeEllones. 

Opp  1°  Cartefius  fe  expertum  elfe  in  cuniculo  ,  abfciftb  cordis  mucrone  (an- 
gninem  in  diaftole  exire  ,  ac  ventriculos  fieri  ampliores  &  duriores. 

liefp.  Non  mirum  efte  fi  fanguis  c  mucrone  difcilfo  cfHuat  in  diaftole  :  fed  id 
non  fit  cum  impetu  ,ut  m  fyftole.  Id  vcro  negamus  cor  fieri  durius  in  diaftole. 
Cum  autcm  cuniculicor  fitanguftius,  quam  ut  in  ejus  motu  diaftole  &  fyfto- 
le  difccrnifatis  accurate  pofTint ,  ncc  ventriculi  fatisfint  ampli,  ut  digitus  im- 
mitti  qucat ;  cumque  in  moribundo  animali  jam  cor  ipfum  collabatur ,  necprefl 
fio  digiti  fit  latis  (enfibilis ,  non  mirum  eft  fi  tam  incertum  experimentum  Car- 
tefium  fefellerit  :  cum  tamcn  in  rana  qux  vivacior  eft,  &  exemptocorde  diu 
vivit ,  id  experiri  potuiirct ,  cor  in  diaftole  totum  rubere ,  cum  fanguine  imple- 
tur  ,  5iin  fyftole  pallcfcere  ,  cum  omnino  evacuatur. 

Opp.  2.0  Sanguinem  ex  variis  liquonbus  conftarc ,  quos  in  ventriculis  cor- 
dis  fermentefcere  neceire  eft  :  cum  chyU  videlicet,  autlymphaj,  Ceu  hquoris 
acjuofi  nova ,  &  jiigis  fiat  acce/Eo. 


P  A  R  S    TERTI  A.  «5jr 

^«/^,  Fermentationem  illam,  fi  qas  fit,  lenem  elFe  &  placidam  :  nifi  forte 
cum  febns ,  aut  percurbationis  alicujus  aftu  coragitatur.  Ec  quidem  fi  illud  in 
qualibetfyftole  omnem  c  ventriculis  fanguinemexpellit,  ebuliitioilla  Carte- 
fii ,  autfermentatioex  guttulxacceffione  omninoeftcommentitia  :  prsfertim 
cum  cor  exemptum  e  vipera  interdum  per  50  horas  pulfet ,  vix  illud  per  fangui- 
ris  explofionem  explicari  poteft.  Imo  fi  cor  animalis  mortui  aqua  repleas ,  & 
fimili  motu  ei  quem  fieri  diximus  in  fyftole  ,  contorqueas  ,  aquam  ventriculi 
contraftione  cum  impetu  protrudes. 

Atquehuc  tenditipfa  cordisformatio.  Nam  ut  pulchre  Harvxusobfervat,in 
foetu  auricula  primum  fufficic  pellendo  fanguini  :  fed  crefcente  corpore  cor 
formatur,  quod  vaHdiiis  fanguinem  imoellic  In  calidioribus  animannbus,  iii 
qiiibus  fortius  impelii  fanguinem  neceffe  eft  ,  duo  funt  ventriculi  cordis  cum 
duabusauricuIis&pulmonibus.Exiisquxfuntdebiliores  ,  ut  avicula:  ventri- 
culos  la^ves ,  &  lacertulis  defticucos  na£tx  funt ,  nec  valvulas  habent  tricufpi- 
des,aut  ea:  funt  negligentius  occlufe:quod  fpongiofi  pulmones  fanguinem  c 
dextro  cordis  finu  placidius  exeuntem  excipianc  In  robuftioribus  animantibus 
finifter  ventriculus  fibriscarnofis  validioribusinftruftuseft  ,  pariete  criplocraf- 
fiore  &  variis  fcrobiculisufqueadmucronem  extendicur:  quod  fanguinem  ma- 
jore  vi  comminucum  in  corpus  univerfum  propellac.  Qus  omnia  perfiiadenc 
cor  ut  mufculum  moveri.  Inftinflus  vero  ad  motum  a  nervis  paris  oftavi  in  cor, 
&  auriculascopiofedifperfismanat.  Hinc  ligato  truncohujus  nervi  in  cervice, 
ftatimcommeatu  fpirituiwintercepto  cordis  motus  fictremulus  ,  Sc  paipitans, 
tumque  per  unum  aut  alterum  diem  canis  vitam  miferam  agit ,  donec  ftagnan- 
te  in  ventriculis  cordis  fmguine  expiret.  Quod  aucem  ftatim  non  moriatur,  id 
in  caufa  eft  quod  nervi  intercoftalis  furculi  aliquot  in  ipfo  tranficu  ad  cor  per- 
veniant,  qui  veftigales  fpiritus  illi  aflFerunt.  Ex  quo  quidem  experimento  id 
conjicere  poflumus  tremorem  cordis  excaufa  confimili  prodire  :  quod  fpiritus 
animales  vel  in  cerebello  ,  vel  in  plexibus  nervorum ,  vel  in  nervis  ipfis  in 
corde  difFufis  male  afiFefli ,  &  quafi  inquieci  hanc  cordis  trepidationem  efficiant, 
qua  fibrx  ejus  motrices  celerrime  quidcm  ,  fed  debiliter  cor  ipfum  aut  contra- 
hant,  aut  di'atent:  adeo  utfyftole  &diaftole  celeres  quidem  iinr,  fed  abruptx 
&c  quafi  dimidiats  ;  nec  fmguis  ubcrtim  ,  fed  ftillatim  tantummodo  in  cordis 
finusillabntur,  aut  ex  iis  efRratur.  Non  diffimiles  mufculorum  fubfultus  in  la- 
bris ,  oculis ,  genis ,  &  aliis  partibus  experimur :  cum  fpiritus  nimium  inquieti 
crebros&debiles  ex  tendinibus  in  carnes,  c  carnibusin  tendines,etiam  nobis 
invitis  excurfus  faciunt ,  &  recurfus :  ut  ingeniofe  explicat  Vvilifius.  Qui  ad- 
dithujus  tremoris  in  corde  caufam  in  obftruftum  lienem  vulgo  rejici,  quod 
magna  fit  inter  nervos  cardiacos ,  &  nervos  vifcerum  cognatio ,  &c  pars  una  af- 
fedtaalteram  facile  inconfenfum  trahat.  lllud  quoqueobfervat  cordis  palpita- 
tionem  a  tremore  longe  elfe  diverfim  ,  licct  utriulque  motus  fic  convulfivus 
&  perturbatus :  fed  tremor  in  vibracionum  frequentia  ,  palpicatio  in  vehcmen- 
tia  confiftir.  Ha:c  fa?pe  accidit  cum  totus  finguis  cordis  ventriculis  conclufus 
cjici  non  poteft.  Unde  vafi  cordis  nimium  impleta  juxta  cordis  bafim  cum  im. 
petu  exiliunt ,  &  cor  totum  concutiunt :  dum  interim  pulfus  in  carpo  languidus 
eft  &  debilis ;  five  piilmones  finc  male  affi'di ,  five  aiieriarum  fibrsE  in  cordis 
tafi  convellantur ,  five  alia  caufa  fubfit  occultior. 


Cjl  P  H  Y  S  I  C  A' 

C  A  P  U  T    III. 

De  motn  fangulnis ,  &  iUiHs  circulatlone. 

EX  iis  qua:  de  ftrudura  &motucordis  diximus ,  facile  intelligitur  fanguinis 
motus ,  in  quo  mnxime  vita  confiftit.  Nam  fanguis  ex  vena  cava  in  dextram 
cordis  auricnlam ,  tum  in  fubjeftum  cordis  ventriculum  delabitur,  Corde  con- 
trafto  in  fyftole  per  arteriam  pulmonum  ejicitur,tum  per  venae  pulmonariz  exi- 
les  ramos  in  illius  truncum  ,  tandem  in  finiftrum  cordis  finum  iek  exonerat ; 
unde  in  magnam  arteriam,  atque  in  illius  capillares  ramos  cum  impetu  erum- 
pit,  quafi  acentroadcircumferentiampulfus.  Ab  his  arteriolis  per  interjeftos 
carnis  meatus  in  venulas  revertitur  ,  ex  quibus  in  majores  ramos ,  tandem  in 
truncum  vena*  cavas ,  ac  rurfus  in  dextrum  cordis  finum  effunditur.  Qiii  circui- 
tus  fanguinisnoftra  aetate  ab  Harvaeo  Anglo  eft  deprehenfus  ,  &  tot  demonftra- 
tionibus  munitus ,  ut  non  aliud  fit  in  tota  Phyfica  &  Medicina  utilius  inventum, 
&  uberius  probatum.  Prascipuas  hujus  circulationis  demonftrationes  afFere- 
mus ,  non  ut  par  eflet ,  &  res  tam  prxclara  poftularet ,  dilatatas ,  fed  contradtas 
admodum,ut  qui  ad  inftituti  operis  finem  properemus. 
[Primum  itaque  fanguinem  ex  corde  in  arterias,ex  iis  in  venas  ad  cor  refluere, 
ex  ipfius  cordis  fabrica  &  motu  colligitur.  Nam  finguHs  pulfibus  aliquid  fangui- 
nis  c  corde  in  arterias  erumpit  :  cumque  intra  unius  horje  fpatium  ter  mille  & 
amplius  arteriac  pulfus  numerentur ;  etiam  fi  una  aut  altera  tantum  gutta  fan- 
guinis  unoquoque  pulfu  c  corde  proflueret ,  necefte  omnino  foret  ut  fanguinis 
mafta  cor  intra  unum  aut  akerum  diem  tota  pertranfiret  :  ac  fi  non  redit  fanguis, 
brevi  corfanguine  deftitueretur.  Verumhocargumentum  multo  fiet  illuftrius, 
fi  quje  jamdiximus  ,  paulo  attentiusconfiderentur.  Nam  in  unaquaque  cordis 
fyftole  ventricuh  cordis  pene  toti  exhauriuntur  ,  nequeuna  aut  altera  fanguinis 
gutta,fedfemi.uncia:  &  ampHus  pondus  erumpit  5  idque  multis  ,  adhuc  li- 
quere  poteft  argumentis. 

i^Quod  non  guttatim  fanguis  in  cor  influat,  &  nifi  pateat  fanguini  exitus 
brevi  animal  pr^  copia  fanguinis  fufFocetur.  1°  Compreira  vena  cava  ubi  c  je- 
coreafcendit,  brevi  verfus  cor  inanitur,  ac  depletur  ;  comprefta  itidem  aor- 
ta  cor  ft.uimufquead  livorem  intumefcit  ,&  turgetprjE  fanguine.  ^oSeftaali- 
qua  arteria ,  intra  iinius  horac  quadrantis  fpatium  ,  &  longe  citius  totus  fanguis 
effluit ,  qiii  tamen  c  corde  manat :  nec  facilc  fifti  poteft,donec  animi  deliquium 
accelferit :  tum  enim  ( eftante  cordis  pulfu ,  falientis  ciim  impetu  fanguinis  vis 
infringitur.  Hinc  ianiones  poftquam  bovem  pcrcuirerunt ,  ftatimunam  ex  cer- 
vicis  arteriis  fecnnt,  ex  quafanguis  brevi  omnis  profluit :  imo  vel  c  fefta  ve- 
nacitototus  (anguis  cffluit ,  &  c.ftanie  cordis  motu  pra;  timore  nulla  eft  fan- 
guinis  eiuptio  ,  difculFo  timore  fanguinis  quoque  fluxus  redir.  4°  Huc  <  tiam  ac- 
cedit  quod  in  vivo  animali ,  fefto  cordis  mucrone  ,  nbi  rlijrims  immittitur .  is 
iufyfto!enrdtecomprimitur,ndco  ut  cor  rorumpene  exinpnuineccircfit.^  Qiii 
a^quas  minernlcs  bibunt,  t.mtam  pcrunnasfen  copinm  tedcluut,quanti!m  fere 
eft  fnnguinisin  corpore  :  &  timcn  nqua  illa  tot  i  rna  tum  f.mguine  urrinnque 
cordis  fuium  pertranfiit,  priufquam  per  reaes  a  fanguine  fecreta  fuerit. 

1 '  Sanguinis 


PARS   TERTIA.  (Jjj 

i"  Sanguinis  circuitcis  ,  &  per  venas  in  cor  reditiis  ex  ligaturis  ipfis  non  ratio- 
nitantum,  fed  ociilis  fubjicitur.  Hincligato  brachio  ,  ut  in  ven.T  l~c(ftione  ht, 
vena:  infra  ligaturam  intumeicnnt.Quod  fanguis  per  arcerias  quas  vulgaris  hga- 
tura  non  ftringit.protrufns ,  &  per  venas  remeans ,  velut  objeda  mo!e  fiftatur. 
Hincfedione  peracfta  vena  infra  hgacurrm  digito  premi  folet,utfanguinis  flu- 
xusinhibeacur.  z"  Hocipfumquivis  in  manu  ere(fta,dum  pateant  vens,  expe- 
riri  poterit.  Nam  fi  prope  venarum  nodos,  digito  premas  majufculam  ,  ftacim 
ea  VLtfus  brachium  detumcfcet ,  verfus  excremam  manum  fac^a  cumidior,quod 
fanguis  ab  excremis  partibus  ad  cor  fluac ,  non  viciffim.  5.  Cum  una  ex  venis 
brachii  fecacur,  ftacim  omnes  decumefcunt ,  quod  magna  fit  incer  venas  com- 
munio  :  fed  i  venisper  arterias  fanguis  ad  cor  non  refluit  :  neque  id  fieri  po- 
teftiitnovusindefinenter  fanguis  a  corde  in  arteriascitra  circulationem  erum- 
pat:  ea  fane  ejaculacio  non  finic  f.rgninem  c  vems  per  arcerias  cam  leni  motu 
refluere. 

Idquc  confirmacur  cx  vena  cava  paulo  infra  cor  ipfum  ligaca ,  aut  prefta  : 
tum  enim  ,  ut  diximus ,  pars  cavs  incra  ligacuram,  &  cor  iplum  ftatim  exina- 
nitur,reliqua  ultra  ligacuram  incumfcic  jcordismocus  ftacim  ceflat,  &auricu- 
la dextra  una,  cu  fubjefto  ventriculo  fanguinc  deftituitur.  Soluta  ligatura  fanguis 
(uo  itinere  pene  utaqua  fluminis  in  piftrini  rocam  delapfa  mocum  auriculx ,  8c 
cordis  promovec  Sic  prefla  pulmonum  arctri:i  incer  cor  &  pulmones  ftatim  ea 
incumefcic  ,  &  cordis  vencriculus  multum  diftentus  fuffbcationem  minatur. 
Itaque  intercepta  vena  cava  aut  pulmonis  vena ,  defecftu  fanguinis  fequitur  ex- 
tin(5tio  ;  intercepta  vero  altera  ex  arteriis ,  feu  pulmonari  qu.x  a  dextro  cordis  fi- 
nu  oritur  •,  lcu  aorta ,  ex  fenguine  in  corde  diutius  retento  fit  (uffocatio,  &  fiim- 
ma  ventriculorum  cordis  diftentio.  Qux  omnia  evincunt  (anguinis  motum  c 
dextro  cordis  finuin  pulmones  niti,ex  iis  in  finiftrum  cordis  ventriculum,unde 
in  aorcam,  ex  qua  in  cocum  corpus  impellicur ,  hinc  rurfus  per  venulas  in  majo- 
res  ramos ,  cum  in  cavx  truncum;  ficque  animalis  vita,calor,  &  luitritio  peren- 
tii  fanguinis  per  corcircuitu  pcrficitur  :  ut  cx  aquK  vapores ,  ex  iis  rurfum  plu- 
vix ,  fontes ,  rivuli,flumina  continua  circulationegenerantur. 

Idqu^jam  notiffimo  experimento  illuftrari  potcft.  Nam  inje(^as  liquor  per 
truncum  venx  pom  vens  cavx  ramulos  in  jecorc  dilperfos  fubit ,  iS<:  fno  fe 
colore  prodit:  hinc  per  truncum  venx  cava:  indcxtrum  cordis  fiinim  ;  unde  in 
pulmonum  arteriam ,  ex  qua  in  venam  pulmonariam  ,  atque  in  finiftrum  cordis 
ventriculum  ,  tum  in  aortam  impellicur  :  deinde  per  cmulgentes  arterias  in  re- 
nes  deducitur :  adeo  ut  non  aliud  magis  quam  ineat  viam  fanguis  ,  demonftrct, 
cjuam  hoc  ipfum  experimentum. 

Addam  &  iUud  ceieberrimum  ,  quo  fcilfa  in  femore,  aut  in  jugulo  arteria , 
fanguinemexpartecordis  viciniore,  r.on  ex  parte  ulteriore  ,  qu.ne  eft  a  corde 
remotior  ,  exilire  cernimus.  Concrainvenn  fe(£la  concingic.  Nam  portio  vena^ 
■cordi  propiornihil  penefanguinis  emitcit  :  cum  pars  ulcerior  large  fanguinem 
effundat.  At  fi  arteriam  vens  proximam  ligaveris,  tum  fanguis  e  vena  fe(5ta 
non  fluit ,  laxato  vinculo  ftatim  profluic 

}°  Circuitum  fanguinis  valvu'x  in  vemruminternodiis  ,  &  earum  divarica, 
tionibusconlpicuxomninodemonftrant.  Exquippeutfupra  diximus,nihil  lunt 
nifi  membranul-i:  ex  inceriori  venx  cunica  cceiceniis  lunx  formam  imitantes  , 
To^r>,I/.  Llll 


<jj4  PHYSTC^ 

^  ita  difpofitx ,  ut  fanguini  ad  cor  tranfitiim  pracbeant,  Dna*  ut  plurimnm  ita 
coniungiintur,  ut  corverfus  fintconcavx:  Iiinc  fanguini  ad  cor  remeanti  obfe- 
quuntur.  At  fi  fanguis  proprio  pondere  ,  aut  alia  de  caufi  verfiis  extrema  cor- 
f  oris  remeare  conaretur ,  obftant  exdem  valvuls  ,  quse  fanguinis  lapfu  diftcn- 
duntur ,  nec  fmunt  eum  a  trunco  ad  ramos  contenderc.  Idque  ut  diximus ,  vel 
in  manuipfa  experiri  qiiivis  poteft  ,  fi  venam  prope  internodium  ,  ubi  femper 
cft  aliqua  valvula  ,  digito  prefteris.  Tum  enim  vena  verfus  cor  inanita,  pars  il- 
liusaltcra,&  a  corde  remotior  intumefcet.  Nullx  autem  funtejufmodi  val- 
\u\x  in  arteriis :  nihil  enim  eft  peticuli  ne  (anguis  magna  vi  a  corde  impulius 
per  arterias  regrelTufn  tentet. 

Cum  itaque  pars  ven^c  infra  valvulas  pofita  comprimitur  ,  vel  a  fibris  circu- 
laribus ,  qus  ut  in  inteftinis ,  fic  in  arteriis  &  venis  motu ,  ut  aiunt ,  periftalti- 
co  Sc  vermiculari  tunicas  vaforum  ftiringunt ,  vel  a  circumjedis  mufculis :  tum 
vencE  tubusardlatur,  &  fanguis  adpartes  oppoficas  pellitur  :  illa  preflTione  ex- 
hauriuntur  facculi ,  feu  valvuls  ,  &:fanguis  per  rimam  interjeftam  fe  infinuat : 
quiubipertranfiit,  mole  fuaiterum  implet  valvulas  ,  aut  facculos ,  iiqueincer- 
jeftamrimamocciudunt.  Tum  pars  vena;  fuperior  conftridka  furfum  impellit 
fanguinem  ;  &  forfitan  non  fluxucontinuo  ,  fed  interpofitismorulis  ope  valvu- 
larum  fanguis  promovetur.  Etfi  pars  venx  inter  valvulas  intercepta ,  ubi  premi- 
lur ,  impetum  omnem  preflionis  verfus  cor ,  ubi  liber  eft  commeatus  tranf- 
mittit. 

Nequeillud  veredicipoteft,  eotantum  appofitas  efTe  valvulas,  qiiodefcen- 
fum  fanguinis  impediant.  Nam  ubicunque  ez  fuerint ,  motum  fanguinis  a  trun- 
co  adramos  impediunt.  Hincftylusa  ramulis  verfus  majores  facile  fubire  po- 
teft  ,  non  item  a  majoribus  verfus  exiles  ramos  :  ac  ne  injeftum  quidem  liquo- 
rem  facileadmittunt ,  nifi  ubinullasfunt  valvuls  ,  ut  in  pulmonibus.  Infinitas 
hanc  in  rem  afFerri  pofte  rationes  non  ignoro :  hinc  enim  totius  vitx  ceconomia 
pendet  j  hinc  morborum  caufic  innotefcunt :  verum  ifta  Medicis  relinquimus. 
Nuncigitur  qu^contraopponifolentab  lis  qui  ratiunculas  potius  quam  expe- 
rimenta  confedantur ,  videamus. 

SolvUfjtUr  objtnioncs. 
« 

Multa  opponunt  magis  inquirendo  ,  &  alias  ex  aliis  difficultates  neftendo  , 
quam  ratiocinando.  i°  Nonpolfe  concipi  qui  fievi  poffic  ut  f^nguis  tam  cito  ex 
arteriis  in  venas  commeet :  quandoquidcm  inter  illa  vafa  nulla  eft  communio  ; 
mWx  funt  anaftomofes  ,  feuvaforum  inoculationes ;  nec  venarum  oftiola  cuni» 
arteriarum  itidemoftiolis  conjunguntur, 

Addunt  illud  quoque ,  vim  nullam  adelFe  qua:  fmguinem  propellat  in  capil- 
lares  venas.  Nam  vis  cordis  impellens  fenfim  debilitatur ,  nec  venularum  orifi- 
ciafemper  patent-,  nequeoilis  habent  firmitatem  :  fed  Ixpiiis  connivent,  aut 
collapfaclauduntur.  Necdemum  mufculorum  prefTio  finguinem  exprimit  m 
vcnas  :  finguis  enim  vel  celTantibus  nnifculis  vcnulas  fubit.  Imo  intca  offium  ca- 
vitates  ,  &inipfo  cerebro  venula:  languinem  excipiunr. 

Refp.  Uc  nullx  eirenc  cjufmodi  amftomofes ,  fanguinem  tamen  pofte  per 
carcos  carnis  aut  vifcerum  meatus  venas  ingredi :  ut  aqua  pluvialis  pcr  tetrs  po- 


t^ARS    TERTIA.  % 

fbsin  vfnas  qunfdam,  hinc  in  fontcs  confluit ;  aut  fuccus  nutritius  in  plantis 
per  radices ,  &  fibras  fikracur.  Hunc  autem  iangiiinis  per  carnes  fpongiofas  tran- 
iicum  plurimum  adjuvatcontinuafinguinisa  cergo  urgencis  preffio,  8c  mufcu- 
lorum  mocus  tenfivus.  Rem  vero  ica  elle  5c  fanguinem  per  carnes  ex  arteriis  in 
venas  permeare ,  hinc  coUigcre  polTumus ,  quod  fanguis  ubicunque  carnem  vel 
acu  pupugeris,cftluac:  cum  tnmenvixcredibilefic  venasaucarterias  ita  per  to- 
tum  corpus  difRuidi ,  ut  nulla  fit  pars  adeo  minuta  ,  quie  vena  ,  arteiia  ,  &  ner- 
vo  non  donetur.  Quodrca  non  alia  pene  rntione  effliius  fanguis  a.  venis  exci- 
picur ,  quam  fpongi^  ,  tubuli  vitrei ,  filcra ,  funiculi  &  porofi  quarque  corpora 
aquamfibiconciguam  velut  exfugunt:nempe  ob  fluidigravitatem,  &  impulium 
a  vi  externaprofeftum. Nam  ut  in  filtro,  ita  fere  fanguinis  impctus  retro  ur- 
gentis  accedit.Jam  inmajoribus  venis  fibrx  circulares,&  valvulxhiuic  mocura 
^promovent.  Adde  infpiratiacris  pvefnonem,vim  elafticam  ambientis  aeris,  vif. 
cerum  varios  motus,  Qux  omnia  fimiil  jundla  continuumin  venis  fanguinis 
motum  efliciunt.  Idque  faciliiis  concipitur ,  fi  ut  videtur  Vernxo ,  neque  abhor- 
ret  a  vetifimili,non  modo  mufcuh  ,  fed  &  glandulx ,  imo  &  olla  fortaflis ,  atque 
omnes  pene  corporis  partcs  non  afiud  quiddam  fint  quam  tubuh  variis  modis 
contorti,  ut  in  plantis  cernere  cft.  Nam  C\  rcs  ita  fit ,  intelle(5ta  non  cft  ar- 
«luum,  quifieripoflitutfinguisab  arteriolis  in  venulas  per  continuatos  tubu^ 
los  jugi  fluxu  dimanet. 

Opp.  v>  lUud  probari  nunquam  polTe  ,  impuri  fanguinis  excrementa  ad  cor 
deferri ,  aut  corruptum ,  &  sftuantem  fangninem  in  febre  putrida  cor  Sc  pul- 
mones  totum  pervadere.  Deinde  fi  fmguis  tam  celeriter  per  cor  moveatur,  cur 
una  potius  quam  altera  fecatur  vcna  ;  cui  tandcm  ufui  cft  revulfio  ;  ut  cum  tu- 
morSidolor  unam  partem  afficic,  ex  oppofica  fanguis  mittitur.  Quomodo  in 
venis  varicofis,  aut  diftentis  fluere  fanguis  poterit ; 

^efp.  Piius  fenlum  ,  &  cxperientiam  confuli  oportera,  quam  cjufmodi  in- 
commoda  excutiantur.  Primum  icaque  non  omnia  excrementa  fanguinis ,  nifi 
quaedam  uriiia  ,  cujufmodi  tft  lympha  &  interdum  bihs  ad  cor  remcat  :  non 
crafiaorpicuica  ,  nonurina.  Neque  id  credimu9»cor  adeo  efle  delicaculum,  ut 
impuri  fanguinis  tranficum  ferre  non  poffic.  Nec  mirum  fi  in  febre  ardente  fan- 
guis  xftuans  pu!monesinfeflet,  &canhelofim  efficiat  rcfpirationem.  Cum  enim 
lentioreft  fanguis,  aut  vifcidior  Sc  efFcrvefcit ,  tum  per  anguftias  pulmonum, 
&ar(n:ifnmos  tubulos  tranfire  non  poteft.  U-ndc  in  iis  hreret ,  cxtravafatur, 
inflammatur,  &  vafa  plerumque  nimium  diftenta  rumpuntur:  hinc  pcripneu- 
monic.  Simili  modocum  fanguis  lentus  &cffiervefcens  in  artcriolis  qux  pleu- 
rim  feu  coftarum  membranam  irrigant,  concrefcic ,  plcuritis  oricur :  ac  fipe 
unus  afFjftus  alccrum  comitatur  ,  quod  eadcm  fic  fanguinis  diathefis ,  aut  difpo- 
ficio.  Hinc  in  ucroque  affeftu  finguis  c  vcna  fe£la  emilfus  aut  craflior  eft,aut  pel- 
liculavifcida&alccrius  a  fanguine  coloris  obducicur  :  quod  fuccus  nutritius  in 
fangtvnem  commutari  non  pofHt ,  &  vetus  tancum  cruornimium  excodtus per- 
maneat.  Hincucriqueaffedtui  fales  alcali  &  nicrofi,  quifanguinis  fluorem  con- 
cilianr,  utilicer  adhibencur.  Sed  de  his  obiter. 

Nec  forte  tanca  eft  in  revnlfione  unlicas,  quantamVeteres  credidere.  Quan- 
quam  fieri  potfft  utmalB  fanguinisnon  fit  fiiiubiquefimilis ;  aut  eadem  cele- 
liute  ubique  moveatur.  Li  quibufdam  force  vifceribus  magis  percolatur,in  aliit 

LUl  ij 


63(j  P  H  Y  S  I  C  ^ 

aaffioi'  mnnet.  Poflremo  vix  illud  accidit  m  venx  ita  fmt  varicofx ,  ut  nuUura 

vcl  tcnui  Gmguinis  filo  tranfitum  prsbeant. 

Sed , inqmint ,  vix  explicari  potefl  qune  fit  hu-us  circuitus  caufa  efl[e6trix,qiii 
finis. 

I^efp.  De  caufa  efFcdrice  jam  a  nobis  fufe  aftum  fiiilfe,  ac  finem  hujus  mo- 
tus  elVe  multipUcem.  i°,  enim  hoc  percnni  motu  fluorcm  luum  &  calorem  fan- 
guis  tuctur.  Nam  ubi  quiefcit ,  ftatim  varii  ex  quibus  conftac  Hqiiores ,  in  fuas 
quique  difccdunt  partes :  fibrofa  &  potiflima  fonguinis  lubflantia  concrelcit  j 
ferofa  innatat ,  calorcongenitus  difflatur. 

1".  Totius  fanguinis  motus  ex  arteriis  in  venas ,  ex  his  rurfus  per  cordis  ven- 
triculos  in  arterias  vitam  ,  partium  calorem  ,  &  finguinis  lenem  fermcntatio- 
nem  efficit.  Non  enim  ,  ut  diximus  ,  fiuor  (anguinis  diu  permaneret ,  nifi  illius 
inallli  continenter  inflar  fluminis  moveretur:  fed  neque  hic  mocus  jugis  effet^ 
&continuus,fi  partcs  fanguinis  infenfibiles  inteftina  quadam  motione  nonage- 
■rentur.  Nam  partes  in  motu  Sc  figura  diflimiles  fpatiola  corpore  aliquo  fub- 
tili ,  quodcumque  illud  fit ,  plena  admittunt  innumera,  Sic  partium  diflimiiium 
facilis  adhifio  vit:E  inimica  non  aHterquamcarum  indefinenti  motione  arccri 
potcfl:.  yEquabilis  enim  illa  partium  fanguinis  miftio  ficri  nequit ,  nifi  ea:  tci  ucs 
fint  &  divifi :  quod  motu  ipfo  &attritu  partium  omnino  peificitur.  Huc  om- 
nis  vaforum  &  vifcerum  flru6lura  tendit ,  ut  fmguis  per  ardlos  meatus  fubeat, 
in  iis  tanquam  cribris  percoletur ,  &  iteratis  difl:illationibus  cum  leni  fermen- 
tatione  conjundis  partes  ilhus  ex  crudis  matura; ,  ex  fixis  fiant  volatiles, 

5"  Nifi  extremae  corporis  partes  novi  fanguinis  allapfuidentidempcrfunde- 
tentur,  externi  aeris  frigore,&caloreomni ,  &  vita  facilc  dcfticiitaE  appare- 
xent.  Neque  enim  necetre cft  alium calorem  vel  innatum  vel  influum,aut  vi- 
tales  fpiruusa  fanguine  difcretos  comminifci.  Sanguis  in  cordis  ventriculis  ut 
in  oflicinis  publico  ufui  deftinatis  in  omnes  partes  propellitur,  quo  eas  vitali 
calore  perfundat :  quin  &  impulfore  eget ,  ut  nutriendis  partibus  adhxreat :  ac 
jam  idencidem  diximus  partes  fanguinis  heterogeneas  crebro  circuituuna  mif- 
ceri,  excoqui,  perfici ,  &  pet  diverfi  vifcerum  cribra  percolari  :  cxcrementa 
etiam  hoc  motu  finguinis  disjiciuntur;  partes  fubciliores  in  liquorem  fpiiituo- 
fumcxaltantur:adeout  univerfa  corporis  machina  hoc  potifTimum  fanguinis 
moturegatur. 

Verum  inltant  acrius ,  &  quasrunt  cur  fanguis  tardius  per  venas  refluat ,  quam 
per  arterias  impellacur. 

R'fp.  Sanguincmcum  impctu  in  artcrias  propeili  •  fed  impetus  ille  paulatim 
marcc  fcit :  adeo  ut  in  minimis  arteriis  jam  nullus  fit.  Quare  &  fibris  tranfvcr- 
fis  vcnarum  ,  &  pulfu  arteriarum ,  qux  vcnarum  ubique  funt  comites ,  &  pref- 
fione  mufculorum  in  habitu  corporis ,  &  motudiaphragmatis  in  vifccribus,  fan- 
guis  in  venas  remeat.  Hinc  fit  ut  in  ftrangulatis  arterix  fanguine  prorfus  va- 
cu;e  appareant :  cnm  venaeadhuccruore  repleantar.  Cum  enim  pulmonum  mo- 
tus  primum  deficiat  ,  vigente  adhoc  cordis  motu  ,  fanguis  c  finiftio  cordis  finu 
in  arterias  cum  impctu  cjicitur  ;  nec  interim  novus  e  pulmonibus  in  eum  cordis 
ventriculum  influit.  Hinc  brevi  arterix  inanes  fiunt :  magno  tamen  argumenco 
fin"uinem  fingulis  pulfibus  a  cordc  in  arterias  ubertim  manare.  Undc  ligata 
propecor  aorta,  ftatimcarotidcs,  aut  qua:  in  jugulo  funt  arccrix,  inanes  vi- 


PARS  TERTIA.  (J57 

dentur ,  non  ven*.   Ex  quo  quideiTi  efficitur  fanguinem  non  c  venis  in  artetias 
commeare,  fed  potiusex  arteriis  in  venas  profluere. 
Verum  ifta  fient  illuftriora,  cum  de  arteriarum  ftruitura  &  pulfu  dixerimn?. 

C  A  P  U  T     IV. 
De  arteriarum  flruclnra  &  pHlfu. 

QIJo  fnngitinis  motus  &  circuitus  melius  intelligatur,oper2e  pretium  fue- 
ritiisquJE  de  arteriarum  ufu  &  fabrica  ftridim  attigimus,  quxdam  fcitu 
dignafubjicere.  Ac  primum  quidem  ut  ab  arteriarum  fabrica  ordiamur ,  hanc 
D.  ^J^illis  in  priori  diftertatione  Pharmaceutices  rationalis  accurate  defcn- 
bit.  Qno  autem  omnes  aorta:  tunic^  in  confpedum  veniant ,  pars  illius  fa:pius 
in  aqua  fervente  idemtidem  immergatur  ,  ut  fibrae  fiant  tumidiorcs,  tum 
fcalpelli  ope  quatuor  mcmbran^  aut  tunicac  non  xgie  divellcntur.  Extima  te- 
nuis  eft  ,  &  ex  variis  nervorum  funiculis  contexta ,  ut  interior  illius  fuperficies 
denfam  filvam  vaforum  omnis  generis  re&e  exhibet  :  nam  fibr^  nerves  cum 
vafis  fanguiferis  varie  permiftx ,  atque  ex  iis  vafis  exiles  futculi  in  fubjeAas 
membranas  permanant. 

1.  Hanc  retiformem  tunicam  altera  excipit  glandulofa,  quac  ferum  fuper- 
fluum  ab  arteriolis  excipit,  priufquam  fanguis  in  vcnulas  remeet  Sicin  ven- 
triculo  &  inteftinis  tunica  intcrior  eft  glandulofa  plexui  vaforum  retiformi  iti- 
dcm  fubjeda. 

Tertia ,  eaque  praecipua  arterix  membranapene  eft  mufculofa  ex  fibris  an- 
nularibus  co;itexta  :  neque  ut  in  venis  circulares  illac  fibrae  tcnues  funt  &  rarae , 
fed  alix  aliis  aggeruntur  ,&denfimcfficiuntmembranam  j  nec  diflimiles  funt 
fibrismotricibus  ventriculi  &  inteftinorum.  Easquippein  eundem  fcte  ufum 
aptatas  eire  fuis  eft  verifimile. 

Exiftim.u  cnim  Author  laud.uus  avterias  vi  pulfifica  cfte  prxditas,qu£E  in  mo- 
tu  quodam  periftaltico  pofita  eft.  Nam  fibrx  ills  circulares  qux  arteris  duftum 
iibique  cingunt,  non  otiofa  funt,  fed  perpetuo  diaftoles  &  fyftoles  motu  ,  ut 
coripfam  &omniapene  pra:cordiadilatantur&  contrahuntur-,idque  fucceffi- 
■  ve  efficitur,  utde  inteftinis  diximus ;  necfolo  cordis  motufanguinis  circuitum 
cffiji  verifimile  eft,  fed  arteria  contradaeum  a  tergo  urget,  &  per  anguftiora 
qusque  loca  eum  prorfura  impellit.  Quod  autem  iquabilis  ille  fanguinis  motus 
penes  diverfos  animi  motus  facpe  perturbetur,  id  ea  ratione  fit,  quod  inftindus 
ad  motum  per  fibras  nerveas ,  quac  arteri  s  ftringunt ,  deferatur.  Undc  inter- 
dum  arteria:  fubito  conftri£tx  fanguinem  fiftunt ,  interdum  vehementius  im- 
pellunt,  ut  in  trifticia  &  timore  fanguis  xgre  a  cordis  finu  inarteiias  propelli- 
tur  :  hinc  ftagnat  fanguis  Sc  cor  oppnmic. 

Huic  membranx  reliqux  lerviiint :  nam  quarta  &  ultima  tenuis  eft  ex  fibriUis 
in  redlum  porreftis  compofita  :  ac  fenfu  forte  aliquo  eft  prsdita  ,  ut  mufcula- 
rem  tunicam  ad  motum  excitet- 

Arterix  minores  qui  intimam  primx  tunicx  partem  obducunt ,  fuccum  nu- 
tritium  &:  viralem  ,  ut  in  aliis  corporis  parcibus  advehunc ,  quem  venae  refe- 
runt.Vafa  fanguifera  a  fibris  motricibus  fejunguntur,He  fangujse^s.fibras  pro- 

Llll   iij 


^jS  P  H  V  S  T  C  ^ 

luensinterdam  eas  obftniac,  &  infl.immationenn  creet.  tTnde  hnicmembfanjS 
retiformi  alii  glanJuloCi  cohsret  ,nt  ferofu.itcs  fuperfius  ftacimabiisglandu- 
lis  excipiantur,  nec  motnces  fibr.is  aflficiant. 

Sa:pc  evenic  ,ut  pullus  in  corde  non  cefiet ,  tametfi  in  carpo  feriari  &  inter- 
mitti  videatur :  quod  nnaquaque  fy ftole  non  'atis  fanguinis  in  aortam  propella- 
tur,  ut  ea  diftendi  poffic ;  idque  interdum  accidit  in  malignis  febribus,  cum puU 
fus  crebereft&cdebilis, 

Cum  autem  motus  cordis  etiam  in  fanis  &  validis  fufpenditur ,  tum  plernm- 
queautnervi,  autfpiritus  animales  in  vitio  funt  :  tum  en'm  fpirituum  copia 
deficit.  Unde  qui  pulfum  fatis  vegetum  habent ,  &  intermittentem  ,  hi  faspe 
«apicis  doloribus,  &  verciginofis  afledibus ,  imo  &  apoplexix  funt  obnoxii : 
cum  fcilicet  uervi  cardiaci  primum  non  fitis  func  expedici  8c  aperti ,  deinde  ob- 
nino  obftruuntur. 

Hxc  ucique  de  pulfu  arteriarum  magna  probabilicace  difterit  VvilHfius ,  nifi 
quod  asgreafTencior  mocumilkim  periftalcicum  acteri.irum  tam  fubito,  atque 
utloquitur  idkuoculicitius  per  duftus  arteriarum  perfici.  Nam  ubi  hic  motus 
vermicularisperfpicinir,  ut  inccfophago  &  inteftinis ,  hic  fucceffivefit  &  pau- 
latim,  acvix  concipipoteft  fibras  circulares  in  arteriis  feriatim  &  fucceflive 
fieri ,  &  intra  arteris  pulfum  omnes  contrahi. 

Quare  longeid  mihi  probabilius  videtur  quod  D.Perrault  circa  arteriarum 
pulfum  &  continuum  finguinis  motum  tradidit  ex  ftruftura  arteriarum  deprom- 
ptum.  His  quippe  duplici  fibrarum  genere ,  quarum  ahae  dilacencur ,  alis  con- 
trahnncur,  uc  cordiforte  &plerifque  vifceribus  non  opus  fuit,  cum  ipfo  fan- 
guinis  impulfu ,  non  fine  ahqua  refiftencia  dilacencur :  obftanc  enim  fibrx,  qui- 
bus  arceriarum  cunica  denQ  &  firma  compingicur ;  nam  vis  earum  omnis  & 
aftio  contradione  concinecur  :  fed  fanguis  cum  impetu  irrumpens  vim  elafti- 
cam  fibrarum  vipxir.  Verum  eadem  vi  elaftica  fibrarum  fanguis  in  cordis  dia- 
ftole  ulterius ,  ad  cxtrem.is  videlicet  &  minoies  arterias  Hcet  minore  impctu 
propellicur  jficque  motus  in  arteriis  continuus  eft  ,  non  folum  in  earum  dia- 
ftole,fed  etiam  in  fyftole  ,  cum  membrani  tenfa:  rcfiliunt ,  Sc  ad  ftatum  fuum 
naturalem  redcunt.  Unde  (anguis  jugi  impulfuadus  per  dudus  anguftiores  5c 
remotiorcs  commcat. 

Id  utique  exemplo  macliina:  quam  olim  faciendam  curavit ,  quxque  in  Bi- 
bliothcca  regia  aLrervatur,pulcre  explicat  Vir  clariif.  In  hac  quippe  machina 
aqua  continuo  motu  exfilic,  camecfi  interrupco  impccu,  cujufmodi  eft  cordis 
mocus ,  crumpac.  Verum  ea  facilius  ex  figura  ipfa ,  quam  ex  fola  verborum  de- 
fcriprione  incelligecur.  Harcicaque  conft-icprimum  .^ndia,  A,  cujus  embolas 
eft  B  ;  illius  antli.r  valvula,  vulgo  foi:pape  ,  e  :  cum  deprimitur  embolus  B, 
ea  valvul.i  refefatur ,  &  aqua  in  aliud  vas  ollas  non  diffimile  per  tubum  o,  & 
&  valvulam  f,  cum  impetu  irrumpit,  tum  per  tubum  E  furfum  crc^ftum  expri- 
mitur.  Cumautemaqua  faciliusoUamCfubcat.quam  pcrtubum  E  prorumpar, 
rec  rcgredi  poffic  in  anrliam,  cb  valvul.nm  f,  quxredicum  prohibcCjparsd- 
la:aqua  impletur  ,&aer  in  parceillnis  D  compriminir,  qui  fublaro  emholo  B, 
vi  fua  cl.rftica  aqu.im  Cprcmic,  6c  per  cubum  Efurdim  adigic  :  adco  uc  aqua 
ex  oU.r  jiigi  impulfu  farfum  p.llacur.  Undchujns  qer.cris  ma(hinxnonnuIlis  in 
locis  fblent  estinguendis  incendiis  utiliter  adliiberi  :  quod  aqua  continuo  Ss 


rARS  TERTfA.  ^9 

hon  interrupto  fliixu 'exprimatiir.  Qiiare  dum  cmboliis  alcernis  vicibiis  depri- 
mitur  &  attollitur  ,  idem  efficic  quod  cor  ipfum  fyftole  fua  &  diaftole :  aer  ve- 
roparte  olls  D  conclufus,  qui  vi  fua  elaftica  aqiuim  expellic  ,  idcm  pra:ftat 
quod  denfa  &  firma  arteriz  tunica  ,  qua;  Cuo  refultu  fanguinem  prorfum  ur- 
gct.  Nec  necelfe  eft  ad  motiim  periftalucum  adeo  prascipitem  recurrere  :  nifi 
forte  eo  nomine  donemus  motiun  illum  dilatationis ,  &  comprcflaonis  qui  ex 
refpiratione  ,  atque  ex  diaphragmatis ,  imo  &  mufculorum  motLi  proficifcitur: 
quo  utique  motu  ven.-E  &  arteria:  indefincnter  prelFae  motum  finguinis  accele- 
tant,   Fide  fig.  3.  in  tab.  8. 

Id  vero ,  ut  copiofe  explicat  Author  laudatus  in  difiertatione  de  motu  peri- 
ftalcico  ,  aHterin  arteriis^aHter  in  venis  eflScitur.  Venis  in  omnibus  fere  ramo- 
rum  divaricationibus  fua:  aptantur  valvula: ,  quc-e  regrelTum  fmguinis  &  quafi 
refluxum  inhibent.  Quare  ubia  circumjeftis  vifceribus  aut  mufcuHs  premun- 
tur,  fanguis  in  ea  tantum  parte  venae  qux  inter  duas  valvulas  intercipicurpref- 
fus,  a  circumferentia  ad  centrum  ,  feu  a  minoribus  ad  mnjores  ramos  verfus 
cor  promovetur  -,  pars  enim  quxque  venx  aut  lymphx  dudus  inter  duas  valvu- 
lascomprehenfa  eft  inftarunius  vafis  intcgii.  Contra  arteri.-c  cum  valvulis,  nifi 
in  bafi  cordis ,  deftituantur  ,  omnes  unum  quoddam  vas  fimul  efficiunc,  &  una 
ex  arteriis  prefta  fanguis  xquabiHcer  in  omnes  partes  propellitur,  Sed  fanguis 
verfus  cor  ex  preflione  arteriarum  non  rcfluit ,  quod  majores  arteriae  &  cordi 
propiores,  cumezdemfinccrafliores,  externx prefllioni  magis refiftant ;  in  iis 
vis  elaftica  qua  fe  contrahunt,  fortior  eft  :  unde  fanguinem  reflaere  non  fi- 
nunt,  fed  verfus  extremas  corporis  pMtcs  eum  definenter  propeUunt. 

Quodutique  nonefficercnt  arteri^  earum  tunica:  laxiores  eirent,  &  faci, 
cile  dilatabiles:  idem  enim  efficerent  quod  tubus  E  in  machina  fuperius  def- 
cripta  :  nam  fi  is  dilataretur ,  aquje  impetum  multum  infringerec.  Concra  fi  ar- 
terix  membranadilatari  nullo  modo  polfet ,  fed  inftar  tubi  cuprei  firma  efler, 
&  fux  figura:  tenax  ,  tum  fanguis  non  continuo ,  fed  interrupto  impetu  flueret. 
Itaque  fmguis  non  fine  vi  quadam  in  arterias  impeUi  debuit,  «ec  arterias  nimiii 
huic  mocuiobfequioportmtjUt  is  comprimi,  fubigi ,  &  velut  conCidi  polFet: 
quod  ucique  non  fierec,fi  arceriarum  tubi  nimium  obfequences  &  dociles  forent. 
Eum  cjuidcm  naftx  funt  ftatum  arcerix  percerebri  fubftanciam  diflRife;  n.Tm 
tunicamcrafllorem  eoloci  exuerunt.  Unde  &  in  qualibccdiaftole  multum  di- 
latatx  fubftantiam  cerebri  moUen:  forte  attoUunt.  Neque  enim  id  tanquam 
certum  atfeverem,  cerebrum  diaftoles  &  fyftoles  motu  continuo  agitari,cum 
alterni  hi  motus  ex  arteriis  qux  in  membrana  cerebri  confperfe  funt ,  oriri 
pofllnt:  cum  tamen  vel  minima  per  cervicales,  aut  carotides  arterias  infuf- 
flatio  cerebri  fubftantiam  attoUat ,  id  negare  non  aufim  ,  motum  illum  reci- 
procum  dilatationis  &  contradtionis  ut  vifceribus  penc  omnibus ,  fic  ccrebro 
a  naturaeire  (joncetrum.  Acde  motu  quidem  finguinis  £c  artcriarum  naturali 
hadenus. 

■CAPUT     ULTIMUM. 

De  perturbato  cordis  &  fanguims  motu^  ubi  panca  de  febribus. 

CUm  in  hac  tertia  Phyfices  parte  id  fit  nobis  propofitumut  viventium  vires, 
fundliones,  afFe£lus6i  organa,  quantum  iiiftituti  operis  brevitas  finit. 


640  P  H  Y  S  I  C  ^ 

explicemiis,non  pofrinmis  hor  loco prnecipiuim  cordis  Sc  {anguinis,  imo  &  to- 
tius  corpors  af£diun  febrim  fcilicet  omnino  prxtermittere :  fed  neque  id  a 
nobis  quifquim  exf gerir ,  iit  hoc  argumentum  fufius  quam  Phyficum  decet, 
pcrcrademus :  medendi  rationem  Sc  mcthodum  Medicis  relinquemus ,  in  na- 
turam&caufas  fcbrium  paulo  diligentius  inquirere  contenti. 

Cum  autcm  fcbiis  ex  pcrturbato  cordis  &  nrceriarum  motu ,  &  hic  cx  pulfii 
dignofci  ut  pkirimum  loleat ,  perpauca  de  pulluum  difFerentiis  dicenda  func 
ante  breviter. 

In  fmguine  ut  in  aliis  liquoribus  duo  funt,  motus  unus  fenfibilis  &  tocius  ve* 
lut  fluminis,quoavenis  in  cor,&  pulmones,hinc  in  arcerias  indefinenccr  mo- 
vetuiv,alter  eft  partium  infenfibilium,  qui  fluidicatem  ipfmi,ut  fcepe  diximus, 
efHcic ;  ifque  utexcelfu  peccat ,  aucdefedu,  motum  quoque  &circuitum  to- 
tius  fiHguinis  aut  accelerat,  auc  recardat,  Hinc  varix  ut  cordis  fic  arceriarum 
dilacaciones  &contra(fliones,  diverfn:  adeopulfus  difFerentiae  oriuncur,  quas 
diligencius  perfequi  hocloco  non  polfumus. 

Omnes  tamen  pulfuumdifF.rentias  fatis  commode  ad  tria  hsc  capita  prastec 
citcros  Gildo  Harvxus  refcrt,  ad  robur,  ad  motus  velocitatem  ,  &  xqualica- 
tcm.  Cum  roboris  hnbecur  racio ,  tum pulfus  dicitur  forcis ,  auc  debilis;  magnus 
&  parvus  ;  plenus  &  vacuus.  Cum  fanguis  iale  volacili  abundac,  aut  firmas 
func  cordis ,  &  arceriarum  fibrx,  tum  pulius  forcis  efl  &:  magnus ;  in  febri  ple- 
rumque  forcior  apparec ,  quod  digitum  validuis  feriat :  fed  tum  potius  violcntus 
diccnduseftquam  fortis :  unde  uc  plurimum  vacuus  efl ,  non  plenus ;  tumque 
ut  Audori  quem  mox  laudavimus,  vi^tur,  fal  volacilis  corrofivus  &  acrior 
huncpulfum  violentum  efKcic.  ConcnRibi  finguis  eft  aquofior,  &  aftuofi 
principia  dcprimuntur  ;aut  ubi  fibns  deflituitur,autcorlaxum  eft  non  firmum, 
tum  pulfus  cft  imbecillis ,  vacuus,  $c  parvus.  Interdum  in  febre  debilis  admo- 
dum  apparet ,  cum  tamen  poftea  brevi  revivifcat ,  quod  craflior  Sc  crebro  cir- 
cuicu  ad  juftam  codionem  perveniar ,  cicra  magnum  filis  volacilis ,  aut  fpiri- 
tuum  difpendium, 

1°.  Cum  motus  ipfius  habetur  ratio  ,  pulfus  aut  velox,auc  cardus ,  crc- 
ber,  aut  rarus  dicicur :  cum  repeticis  &  frequcntibus  iflibus  arteria  digitum  fe- 
ric,  aut  citoadiaftole  ad  fyftolem  tranfir ,  velox  eft  ,  Sicreber  ;  rarus  e  contra. 
Ubi  fmguis  minus  eft  denfvis ,  auc  cum  eft  ubcrior,  aut  file  volatili  magis  abun- 
dat,  cum  iscicius  fluit,  atqueut  vulgocrcditur,  faciliusaccenditur. 

In  fcbre  celerius  fanguis  ab  uno  cordisfinu  ad  alcerum  ut  plurimum  trajici- 
tur  ;  in  malignis  tamcn  febribus  cum  vis  pulfifica  languefcit ,  tardius  pleriim- 
que  movetur  finguis. 

.  5^  .i^qualis  dicitur  pulfu3,tum  motus ,  cum  roboris  habica  ratione :  ubi  fan- 
guinis  crafis  eft  tcmperati,  ab  extraneis  &  hecerogcneis  expurgaca,  tum 
eft  acqutbilis :  cujus  varias  afFcrunc  fpecies.  Sed  eas  omiccimus,  ut  pcrturbati 
motus  in  languine  5<:  corde  caufis  indagemus. 

Inccr  Mcdico^  qux  fit  febris  natura  ,  qux  cauf.tjfumma  diirenfione  pugnatur. 
Vulgo  ab  iis  definicur ,  calorcontrti  n  nuram  ;«  cordc  iiccenCK' ,  &  f.v  coperfpi- 
ritus  &  fanq^itinsrn  !n  a>terias ,  veiuis  &  totum  '■'>--pns  ^'jfiiMs  ,  aBionefque 
naturales  Udcns,  Hunc  vero  ca'orem  .ab  humoribus  in  vafis  auc  extra  vafi  pu- 
trcfcentibus  cxcicari  veteresdcfinierunt.  Aliinegancfolo  calorefebrisnacuram 

concmeri. 


PARS   TERTIA.  ^41 

contineri ,  atft  ignem  febrilem  in  folo  corde  accendi :  quando  cnim  fub  initium 
paroxyfmi  cum  rigore  aut  horrore  totum  corpus  concutitur ,  jam  febris  adeft , 
nec  dum  calor  fe  prodit :  quin  etiam  fepe  ex  vulnere,aut  ex  vifceris  alicujus  in- 
flammatione  febtis  oritur.  Negant  fanguinem  qui  in  vafis  continenter  movetur, 
tam  facile  putrefcere,  aut  tam  cito  ad  ftatum  naturalem  revocari  poffe  ,  fipu- 
tridus  elfet  &  corruptus.  Adduntfanguincminprimis  faltem  diebus  ab  ineunte 
febre  fspe  purum  &  rubrum  apparere.  In  hydropicis  fanguis  pituita,  &  hu- 
more  aquofo  ad  putredinem  di/pofito  abundai :  &  tamen  plerumque  febris 
omnisabeft  :  cum  econtra  in  biliofa  &  ficca  temperie  &  a  putredine  longius 
remota  febrisfacileaccendatur.  Sanguis  fcbricitantium  perfacpe  non  difcrepat 
a  fanorum  fanguine,  &  maximeinfebribusacvitis. Idemeft  fapor,  odor,idem 
omninoalbumen  ;  colore  fape  differunt,  fed  idem  quoque  difcrimen  in  fano. 
rum  fanguine  contuemur.  Cum  ex  abfceflu  aut  tumore  in  extremo  digico  febris 
acceditur,non  peccat  fanguis.  Deinde  fi  is  putrefcit,&  acrimonia  fna  cor  vellicat, 
qua  tandem  rationedefinit  periodus  febrilis?  An  fermentum  quoddam  in  ab- 
dito  corporislocodelitefcit.  Sed  nufquam  fere  ii  recelfus  fui  copiam  faciunt. 
Nec  raro  ex  fola  intemperie  ,  ut  ex  nimio  ftudio ,  cxercitio  ,  vigilia  febris  oti- 
tur,nec  fereullus  abfceirus  febrim  procreat  j  ac  fermenta  concinuato  motu, 
non  interrupto  agunt.  QuamobreiVi  juniores  qui  ad  fermentationem  uno  fe- 
re  confenfu  fe  rccipiunt,  ut  febris  naturam  explicent ,  rcm  ipfam  magis  in- 
volvunt,  quam  expediant.  Quod  enimplacet  Vvillifio  infebribusoleum  aut 
falem  aut  fpiritus  exaltari ,  &  fanguinem  pra:  fermentatione  fervere  :  ut  res  ita 
fe  habeat,  faspefanguis  pracira,  aut  iftivo  calore  non  minus  fervet  citra  fe- 
brim ,  nec  crafim  fuam  aut  temperiem  amittit.  Nec  adeft  copia  olei  aut  ful- 
furis  in  fanguine.  Imo  non  raro  febris  ex  frigore  oritur  ,  ut  in  quartanis  eve- 
nit.  Sanguis  febricftantium  mitiseft,  non  acer,  eftque  fapore  dulci,  ac  fi  qui 
(piritusacres  c  fanguine  extillantur,ii-quidem  non  erant ejufmodi  in  fanguine, 
(ed  ex  igne  eam  contraxerunt  acrimoniam. 

Quod  autem  turgere  fanguinem  ob  additionem  fermenti,  hinc  probari  con- 
tendunt,  quod  urins  in  febribus  turbids  appareant,  id  fane  non  demonftrat 
prac  copiaaut  admiftionefermenti  urinas  perturbari.  Hoc  utique  ex  aliis  iieri 
poteft  caufis  :  vel  enim  in  ipfo  ftomacho,  aut  in  glandulis  mefenterii  id  vitii 
ineft  ;  vel  in  lympha  ,  nec  necefle  eft  fanguinem  in  culpa  elTe.  Pnfertim  cum 
urinarum  corruptio  perfeveret  etiam  cum  paroxyfnri  defierunt. 

Dcinde  cum  fcrmentatio  omnis  ad  co<3:ionem  tendat ,  non  ad  corruptionem-, 
ab  ea  longidimediftare  febrisvidetur,qua:ignitio  potius  dicenda  cfiet,aut  fan- 
guinis  innammatio  quam  vera  fermentatio,  Et  quidem  cum  vinum  fermentef- 
cit,  fi  tertiam  ejus  partem  detrahas,  ftatim  quicfcet  ,  non  ita  ufuvenit  cum  in 
ardentefebreevacuantur  venac,  etiamfi  dimidiam  fanguinis  partem  detraxeris, 
non  ftacim  extinguetur  incendium.  Lenis  eft  &  placidaomnis  fermentaiio;  ca- 
lor  temperatus  fpumam  acriorem  furfum  tollit ,  partcs  tartareas  in  feces ,  feu 
jn  mucidum  limum  praccipitat :  febris  acri  fuligine  os  &  linguam  inficit,  &  ca- 
lorem  adurentem  procreat.Negant  itaque  non  infimac  notiMedici  communi& 
confufo  fermentationis  nomine  alterationem  omnem,aut  mixtionem,aut  cbul- 
litionem  involvi  oporcere:praefertim  cum  fermcntatio  fic  vinum  &  alios  liquo- 
«ps  affici  u.ui  ex  iis  fpiritus  arde^  exftillaii  poflii,iiquc  in  acetum  facile  degene- 
Torn.  II,  Mmmm 


641  P  H  Y  S  I  C  ^ 

reitt'  neutriim  vero  ,  inquiunt ,  ex  his  in  fanguine  obfervatur.  Huc  deniquft 
accedit,  in  vino  &  aliis  liquotibus  fermentationem  fimul ,  &:  depurationem ,  ut 
vocnnt,  fieri  :in  febribus  autem  ipfa  depuratio  febris  sftum  fLibfequitur ,  non 
comitatur  ,  paroxyfmo  per  fudores  foluto.  In  ea  eft  fententia  Alphonfus  Bo- 
rellus ,  febres  potius  ex  lucco  nerveo  acriore  quam  ex  fanguine  corrupto  ,  aut 
fermentefcente  procreari.  Idem  enim  fpintus ,  aut  fuccus  fpirituofus,  qui  cor 
placide  movet  cum  eft  temperatus,  cor  vehcmentius  exagitat,  ubi  intcmperiem 
aut  mordacem  acrimoniam  contraxit.  Ex  motu  concitato  oritur  fanguinis  fer- 
vor  ,  cum  i<Tnex  fanguinis  panicula:  vinculis  folmx  celcriiis  moventur :  ut  cum 
fan^uiniextra  venasmiiro  fpiritus  volatilisadmifcetur,  tum  enim  fit  ebullitio 
quidam.  Febrischaradtereft  pulfus  vehemens,  quem  fequitur  calor  toto  cor- 
pore  difFafus :  hicenimcordis  commotionem  fequitur ,  non  viciflim.  Nam  po- 
Iiio  corporis ,  aut  vifcerum  calore  non  femper  fequitur  vehemens  cordis  motio, 
u:  in  calore  xftivo,  in  potu  aquarum  cahdarum  cernimus :  cadem  igitur  caufa 
qiiac  cor  juxta  naturx  legem  placide  movet ,  ubi  augetur  ,  id  vehementius  com- 
movet.  Hinc  vini  fpirituofus  vapor  langaidas  vires  ftatim  reficit,  8c  pulfumre- 
parat.  Neque  fumus  ille  per  venas  &  puhnones  penetrat ,  cum  nullus  pateat  ad 
cor  aditusiled  potius  per  nares&procelfus  mamillares  ad  cerebrum  primum,tum 
ad  cor  permanat.  Sic  mahgnus  vapor  ftatim  vires  profternit.  Simili  rationc 
animi  affedlus  varie  cor  exagitant  :  vel  fohis  rei  ingratae  afpedus  pdfum  immi- 
nuit,  ut  rei  iucundaeperceptio  pulfum  auget.  Quin  &  celerrima  venenorum 
difflifiopcr  nervosperficitur.  Cumpusfitin  puftuhs,  autulceribus,  febris  ori- 
lur  :  nonquod  pusadcorperveniat  :  nihilenim  corapuris  tranfitu  inpleuriti- 
cis  afficitur :  fed  quia  fucci  noxii  labes  ad  cercbrum  per  nervos  tr.-iducitur.  In 
morbo  articulari  fucci  fahni  &  tartarei  dum  membranas  &  tendines  exedunt, 
nervos  irritant,  &  febrim  f«pe  procreant :  tametfi  perfa:pe  fanguis  eft  innoxius. 
Multa  in  hanc  fententiam  affert  non  contemnenda. 

Cum  tamen  voces  illx  fermtntationis  &  cffervefcentia:  ,  aut  ebulhtionis  , 
(<]\ix  faepe  nullaeft, )  jam  obtinuerint,  &ufu  fint  receptx,  his  uti  polTumus, 
dummodo  pro  pertutbato  motu ,  quo  heterogenea  quidam  in  fanguinis  mafta 
contcnta  fecemuntur  ,  aut  novaiUius  difpofitio  acquiritur,  fermentationis  vo- 
cem  ufurpemus.  Nam  ut  Clariir  Sydenham  Doftor  Anghis,  qui  de  morbis  acu- 
tis  paucis  abhinc  annis  confcripfit ,  pulchre  animadvertit  ,  febrihs  hxc  commo- 
tio  eo  tenditvelutmaterijE  heterogenea: ,  &  ipfi  naturx  inimicx  lecrctio  fiat: 
ut  in  mahgnis  febribus  cernere  eft,  in  quibus  noxias&quafi  venenata:  parti- 
culx  in  fanguinis  malTIi  dehtefcentes  incutimvi  ilHus  con^motionis,  aut  ebul- 
Utioniscxcernuntur:  veleofebrilis  commotio  coUimat,  ut  fanguis  novum  fta. 
tum  airequatur.  Hinc  frepe  fani  homines ,  in  quibus  nulla  eft  ad  morbum  dilpo- 
fitio  ,  fcbri  tamenob  errorem  in  vidu ,  aut  vigiliis ,  aut  nimio  exercitio  corri- 
piuntur  ,  quod  ahum  fanguinis  ftatum  natura  poftulet :  non  quod  in  fanguine 
pattcs  vitiofi  quahtate  aifefti  dehtefcentes  fe  prodant ;  aut  quod  ab  aere  infe- 
dlo  vis  venenata  &  mahgna ,  ut  in  morbis  epidemicis ,  finguinis  mafTim  fubie- 
rit.Undepleriqueejufmodi  febres  quas  Auftor  laudatus  depuratorias  vocat, 
lanari  lolent,  cum  fuiguinis  commotio  intranatur.-E  modum  ita  continetur,  ut 
necpkisxquoaeftuet,  nec  nimium  torpeat.  Nam  ex  fervore  nimio  fymptoma- 
ta  plerumque  gravia  &  periculofa  oriuntur ;  .ex  impedita  fermentatione ,  aut 


PARS  TERTIA.  «45 

iCommotione  materi2febrilisexpuIfioarcetur,nequeeum  fanguis  ftatumquem 
afiPedat ,  confequitur.  Cum  fanguis  debilioreft  ,  nec  defpnmationem  fuam  po- 
teft  perficere ,  illius  maHa  plerumque  corrumpitur  :  quod  partes  vitiofas  elimi- 
nare  non  poflit :  fere  ut  vinumcujusfermentatio  impeditur,  vitium  fipe  con- 
trahit.  ContraiiTJuvenibusmaxime,&  in  iis  qui  temperamento  funt  fanguineo, 
nimium  perf^pe  fanguis  efK;rvefcit  :hincnifiillius  iftus  deferbuerii,  phrene- 
fim  ,  aut  pleuritim  ,aut  aliam  inflammationem  minatur. 

Atque  hujufmodi  fcbris  qu£  depuratoria  dici  poteft  ,  Sc  frequentior  ,  &  a 
natura  ipfa  excitata  quodnmmodo  videtur,  ob  regularem  methodum  qiia  na- 
tura  materiam  febrilem  promovet ,  digerit ,  eliminat ;  eaque  viget  maxime 
cum  febres  intermittentes  regnant.  Huic  potiflimumaptanturquardamHippo- 
ctatis  &  veterum  axiomata,  quibus  fic  morbum  regendum  efte  prscipitur ,  ut 
tnateria  ad  crifim  per  fiidores  prxparetur. 

Sedalix  funt  febres  quxcumepidemicis  morbis  fiint  conjunfta:,  &  ex  pe- 
culiari  aeris  conftitutione  pendent.  Earum  quippe  natura  cft  penitus  diveria, 
neceadem  methodo  folvuntur.  Febris  illa  velut  regularis ,  de  qua  mox  dixi- 
mus,  cumdiutius  durat ,  aut  nimiis  evacuationibus  xger  fuit  debilitatus ,  in  fe- 
brim  intermittentem  plerumque  degtnerat ;  non  item  fcbres  ,  qus  aut  peftem 
comitantur  ,  aut  variolas,  aut  morbillos,  vulgo  la  roiigeole ^  aut  dyfenteriam, 
aut  alios  epidemicos  morbos  confequuntur.Quare  id  merito  admonet,ut  Medi- 
cus  antequamde  febris  continua:  natura  decernat ,  quinam  alii  morbi  &  cujus 
generiseo  locigrafrentur,attentius  confideret.  Etfi  enim  funt  qusdam  fiCTna 
aut  fymptomata  omni  febrium  generi  communia  ut  calor  ,  fitJs ,  &  fimilia : 
■  funt  tamen  quacdam  cuique  morbo  epidemico  propria  ,  qui  fufe  toto  fuo  ope- 
rc  Audor  illeprofequitur,quxque  ad  noftrum  inftitutum  non  pertinent. 
,  Unum  duntaxat  e  multis  feligam :  illud  imprimis  intuendum  putat ,  an  K2;er 
ad  fudores  fit  propenfior ,  an  ficcus  toto  morbi  tempore  permaneat.  In  eo  fe- 
irium  continuarum  genere  quod  intermittentibus  autumnalibus  rcgnantibus 
vigebat ,  agriexternaarefcebant ,  neque  ante  matetia;  febrilis  codionem  fu- 
dor  apparebat,  neque  is  excitari  prius  folebatfine  magno  ^grorum  difcrimi- 
ne.  In  febre  peftilentiali  qu^  Londinenfis  peftis  tempore  vigebat ,  &  inpefte 
ipfa  nuUi  fudores  fponte  erumpebant,  fed  a  primis  diebus  copiofus  fudor  exci- 
tatus  cTgrum  ftatimlevabat.  Q^od  pars  fuhtilior  fanguinis  in  eo  morbo  infe- 
&\  citius  per  fudores  diffletur.  Sic  in  febribus  qus  variolas ,  &  dyfcnteriam 
funt  confecuti,  xgri  in  fudores  vel  primis  diebus  diffluebant  5  fed  cum  iis 
acger  indulgeb.it,  omnia  in  pejus  ruebant :  cum  ii  non  a  prcevia  concoftione 
fed  aconfufo  partiumnoxiarummotu  profluerent.  Longior  fim  &moleftior  fi 
cujufque  febris  continui  naturam,  &  charafteres  explicare  velim.  Quamvis 
cnim  Philofophi  omnia  ut  fibi  propria  vindicent,  &  Phyficas  imprimis  rerum 
n.uuralium  caufas  inquirant,  funt  tamen  ccrti  cuique  difciplin^  fines  ,  quos 
iranfilire  non  licet ,  nifi  forte  ut  majorem  lucem  iis  qu.T  traftanda  funt  afFerant 
aufcexcurfus  i  fc  fua  utilitate  non  careat.  Qux  utique  in  ea  quam  traftamus 
materia  poteft  eire  maxima  ,  ut  qui  Phyficam  expeiimentalem ,  &  ipfim  me- 
dendiartem  cumPhyfica  tam  arfte  conjundiam  colunt ,  natur^  potius  hifto- 
liam  &  oblcrvationes  certa  ratione  ,  &  non  tem.ere  faftas  confulant,  quam 
ratiuaculas  ad  libidinem  efli(Sas,  &  ipfius  imaginationis  ludibria. 

Mmmm  ij 


«44  P  H  Y  S  I  C  ^ 

De  intermittentium  fcbrium  naturaut  Philofophis  paulo  uberius  dicen Julh 
nobis  elTet ,  fi  de  iis  aliquid  certi  nobis  liqucret.  Sed  cum  non  niinus  abftrufao 
lint,  quam  iftus  marisreciprocus,citiusearumcaufam  fulluleris  ,  quam  natu- 
ram  perfpedam  habeas  &  cognitam.  Q\}x  tamen  a  Dodore  Anglo ,  ut  nobis 
quidem  videtur,  &  doiko  &experto  ,  fcripta  funt,  paucis  compledemur.  Ex 
quidem  febres  a  continuis  de  quibus  diftum  eft,  hoc  differunt  :  quod  natura 
in  febre  continua  uno  &  eodem  tenore  depurationem  fanguinis  Sc  noxiarum 
particularum  expulfionem  aggrcdiatur  ;  in  febre  intermittente  velut  partitis 
vicibus  noxiam  &  febrilem  materiam  eliminet.  In  continua  fcbre  alienis  & 
noxiis  corpufculis  turget  mafla  fanguinis ,  in  febre  intermittente  fingulis  pa- 
roxyfmis  quodcunque  ad  fecretionem  paratum  eft,  expungitur:  fed  intcrim 
manent  morbi  velut  femina,quae  frudus  fuos  ftatis  temporibus  emittunt.  . 

In  morbi  initio  horrore  quodam  ,  aut  ftigore  totum  corpus  concutitur  ;  five 
is  horror  ex  averfatione  quadam  naturaj  irritats,  ut  plerumque  evenit  cum 
purgantiamedicaminafumimus  jfiveutmihi  fitverofimile,  partes  nervofae  Sc 
membranofae  acrimonia  particularum  febrilium  irritatac  hunc  horrcrem  incu- 
tiant ,  ut  in  muheribus  hyftericis  plerumque  contingit.  Quaccunque  fit  hujus 
horroris  aut  frigoris  caufa  ;  id  certum  eft ,  qui  ex  febti  intetmittente  moriuntur, 
eos  pene  omnes  in  ipfo  horrore  interire. 

Horrorem  excipit  effervefcentia ,  qua  febtilis  materia:  partes  antc  disjunfla: 
&  cum  fanguine  confufx  paulatim  coeunt,&  ad  fecretionem  difponuntur :  qua! 
utpkirimum  fub  paroxyfmi  finem  per  fudores  efficitur:  tum  cnim  fanguis  ut 
aUi  fere  Hquores  materiam  fubaftam  ,  ut  fpumam  inutilem,  aut  tartareas  feces 
climinat.  Neque  abhorrent  a  verifimili  Borelli  de  febrium  intermittentium 
caufis  conjedluras.Eas  potiffimum  inglanduUs  quacri  oportere.In  his  enim  plures 
rcrvuH  fparguntur ,  &  vafa  omnis  generis.  Fors  eft  ut  quidam  fuccus  a  nervis 
in  glandulas  ad  infigne  aliquod  opus  perficiendum  traducatur.  Ac  fubinde  fieri 
poteft  ut  occlufis  glandularum  meatibus,fuccus  ille  in  nervis  diu  fervatus  in  natu- 
ram  animaH  aUenam  degeneret ;  aut  pravi  fucci  in  glandulis  colledi,  aut  aUun- 
de  advedi,  &noxn  in  nervos  pervadant ,  &cerebrum  afficiant.  Cumque  il- 
la  obftruftio  fenfim  fiat ,  paroxyfmus  per  gradus  intenditur.  Serum  fanguinis 
ftipticam  fa:pehincnaturamacquirit :  unde  &  rigor  oritur  ,  &  pulfus  concra- 
dlus.  Utcunque  ea  res  fit,  obftruftiones  vaforum  &  fales  noxii ,  qui  plerum- 
que  in  iis  morbis  dominantut,  expediri  folent  aut  temperari  cibo  &  potu  te- 
nui  &  aquofo.  Vix  files  feparari  poirunt  ab  humoribus ,  nifi  dulcia  adhibean- 
turmenftrua,  aut  CiUbus  oppofitis  edomentur  :  eo  fere  modo  quoacetum  di- 
ftillatumpUimboaftlifum  dulcefcit.  Sicpulvis  cancrorum,  aut  cornu  cervi  aci- 
ditatem  humorum  tollunt. 

In  cadaveribus  ex  febribus  tum  continnis ,  tum  intermittentibns  mortuis  vix 
ullain  fanguine  mutatioaccidit  •,  inquit  Autor  laudatus,fed  glandulx  pene  fem- 
per  durae  funt ,  aut  fchirrofx  ,  auc  flavae ,  aut  Uvida:  •,  idque  prxfertim  in  me- 
fenterio.  Lnefio  tabida&  puftulofa  potius  eft  effcftus  febris  ,  quain  caufa.» 

Febres  autem  intermitcentes  feu  aUernis  diebus ,  feu  tertio  quoque  die ,  aut 
Ctiamquotidie  recurrant,  duplicis  potiffimumfuntgeneris.  Alix  funtvernales, 
aliae  autumnales.  lllx  plerumque  jam  a  menfe  Februario  ,  &  aliquando  citiiis 
incipiunt :  hs  autem  Augufto ,  &  interdum  JuUo  menfe  folent  invadere.  lUae 


P  ARS  TERTIA.  g+j 

ineunte  zftate  ut  plurimOm  derinunt ,  &  in  earum  iocum  continua:  &  rcgulares 
fuccedunt. 

Cum  fanguis  hiemefpiritibus  abundet,  hi  ineunte  vere  excitati  cum  vifci- 
dis  humoribus  coiluftantur.  Hinc  fermentatio  aut  efFervefcentia  :  qux  tamen 
cito  reprimitur ,  quod  fpiritus  copiofi  &  vegeti  noxias  partes  cito  eliminent. 
Quod  utique  opus  natura  velut  prxceps  aggreditur ;  feu  fermentationes  ftatim 
compefcat ;  feu  ad  intermiftioncm  feftinet ,  feu  pracpropere  noxias  partes  Sc  ad 
feparationem  fuccin£tas  alio  transferai.  Unde  ineunte  sftate  anginx ,  feu  guc- 
turis  inflammationes ,  pieuritides ,  &  peripneumonix ,  feu  pulmonum  inflam- 
mationes,  rarofebrcs  continux  vigent ,  nifi  fortc  epidemicx,  aut  raro  funt  diu- 
lurnx,  etiamfi  fibimetipfis  permittantur- 

Contra  autumnales  felsres  feu  tertianx,  feu  quartanx  fint ,  aut  longx  fiint,  aut 
periculo ,  non  vacant, prxfertim  cumxtate  paulo provediores  invadunt.  San- 
guis  cnim  xftate ,  ut  vegetabilia  quxque  ad  vigoris  apicem  fublatus  ineunie 
autumnojamdeclinare&devi  fua  remittere  incipic ,  idque  maxime  fi  cau(« 
quxdamevidentes  accelferint,  utcrudiores  cibi,  repentinum  frigus  ,  ja£tura 
fanguinis,  aut  nimiaanimi  contentio.Tumque  fanguis  impreffioni  morborum, 
qui  eo  vigent  tempore,  &aeris  conftitutioni  intermittentibus  famiiiari  fit  ob- 
noxius.  PrxfertimcumjsmeflFoetuspene  fit,aduftus  ,  &foiritibus  ob  xftatis 
ardores  exhauftus ;  ncque  is  adeo  defpumationem  fuam  perncerc  nifi  ex  longio- 
ribus  intervallis  pofl[it. 

Itaque  hujus  generis  morbi  vix  confiietis  remediis  domantur.  Nifi  forte  cor- 
ticis  peruviani  prxfidio  utamur  :  hoc  enim  unum  pene  eft  advcrfus  eos  morbfts 
fpecificum ,  quod  non  immerito  Do£tor  Syndenham  commendat ,  tum  tradkatu 
de  morbis  acutis ,  ante  5  annos  edito ,  tum  maxime  in  epiftola  ante  aliquoc 
menfes  pubhci  juris  fafta. 

In  tradkatu  de  morbis  acutis  id  ante  omnia  prxcipic  ne  hic  cortex  nimis  prx- 
mature ,  antequam  morbus  fuo  fe  Marte  aliquantifper  protriverit ,  ingeratur, 
tum  ne  fpem  xgri  fallat ,  tum  ne  fanguinis  defpumatio  repente  cohibeatur.  Ne 
purgationeautvenx  fedionematerixfebrilisparsaHquafubducatur:  quod  ab 
utroque  labefadletur  quodammodo  corporis  oeconomia  ;  citius  adeo  recrudef- 
cantparoxyfmievanefcente  vi  pulveris.  3.  Ut  finguis  fenfim  &  longius  a  pa- 
roxylmo  hoc  pulvere  leviter  potius  inficiatur  ,  quam  uno  i£tu  paroxyfmum 
jam  inftantem  tentemus  confodere.  Hocenim  pafto  &  plus  temporis  reme- 
dio  conceditur,  quo  fuum  opus  plenius  abfolvat,  &  vitatur  quidquid  eft  pc- 
riculi  ex  fubito  &  intempeftivo  fufflamine ,  quo  paroxyfmum  jam  invakfcen- 
tem  atque  omni  feopeexerentemconamuropprimere.  4..  Brevibus  iftis  tem- 
poris  intervallis  repetenduseftpulvis,utnonprotinus  cvanefcat  prioris  dofis 
virtui,  antequam  altera  exhibeatur.  Itaque  hanc  methodum  cxteris  antepo- 
mt :  corticis  peruviani  unnm  unciam  cum  conferva  rofarum  rubrarum  duabus 
unciis  mifcet:  xgro quantitatem  nucis  mofchatx  majorismane&feroquotidie 
exhibet  diebus  a  paroxyfmo  vacuis  ,  donec  confe6tionem  totam  abfumpfcrit. 
Repetaturad  tres  aHas  vices  interjeftis  fempcr  diebus  quatuordecim  ;  nec  mi- 
nus  utilem  putat  htinc  corticem  tertianisfebribus,  quamquartanis. 
-  In  cpiftola  fua  paulo  accuratius  de  hoc  cortice  &  ilHus  ufu  dilferir.  1°  Id  con- 
ftanteraircrit  hunc  corticem  omnino  elfe  mnoxium,  eumque  vcntticuli  &  uteti 
aftedlibus  utiiem  commcndat.  Mmmm  iij 


6j^6  PHYSICifi 

»0  Negat  eum  vi  fna  adftringente  febres  fugare ,  cum  nuUum  ex  adftringeni- 
tibus  ea  vi  donari  obfervaric. 

5°.  Ut  jam  innuinms ,  eum  corticem  paulo  ante  paroxyfmum  non  exhibet 
quod  is  obftet  quominus  materia  febrihs  per  intermiflionis  tempus  congefta 
confueta  nacurx  methodo  cxpellatur  :  unde  inclufa  aegrum  in  vita:  difcrimen 
adducit.  Quamobrem  primo  die  a  paroxyfmo  pulverem,  aut  vinum  ,  qui  infu- 
fus  eft  ,  praebet ,  quater  in  die.  Idque  repetit  etiam  devidlo  morbo  poit  7  dies , 
nemorbus  recrudefcat.  Recidiva  autempoft  14  dies  plerumque  evenit,quod 
fanguis  non  fitis  exfaturetur  virtuce  hujus  febrifugi. 

Quod  enim  lucidisintervaUis  materis  congcftum  eft,id  plerumque  fudores  pa- 
roxydmim  finientes  ehminant:  fed  manet  morbifeminiumtempore  fuo  macu- 
randum  ,  nifi  id  perimat  cortex  peruvianus ,  dum  fugientem  paroxyfmum  a. 
tergo  infequitur.  Unde  uc  tuta  fit  medicatio  ,  longo  poft  devidum  morbum 
tcmpore  idem  remedium  iterandum  pucac.  Idque  maxime  fi  fanguis  a  prxgrel- 
fis  evacuacionibus  fuerit  debiUtacus ,  auc  a:ger  incaucius  fe  aeri  frigido  expofue- 
rit.  Vetat  autem  eo  tempore  cardiacorumulum  ,  &c  omnem  catharfim. 

Infancibus  duas  velcresdrachmas  in  vini  Galiici  hbra  una  ufque  ad  quarta! 
pattis  confumptionem  excoquit,  percolaci  viui  unum  velalcerum  cocleare  bis 
auc  terunoquoquedie  exhibet.  Cum  quartana  fepius  rccurrit,  quod  perraro 
accidit ,  tum  negac  huic  mechodopercinacius  infiftendum,  fed  decodtum  ama- 
rumtentandum  admonec.  Quodnamvero  illudfic  non  exphcat. 

Id  tamen  ex  centaurii  minoris,  cardui  benediibi,  camomillse  floribus  aut  fum- 
r^tacibus  &  radicegencianae  efie  compofitum  paucis  abhinc  diebus  ex  Viro  Cla- 
rift".  accepimus. 

Negat  poftremo  Audor  Anglus  arcendum  efte  aegrum  a  cibo  &  potuj  frudtus 
horarios  &  frigidos  hquores  prohibet :  carnibus  vefcendum  ,  qua:  fintcodufa- 
ciles ,  vino  utendum:  vitandz,  inquic,  funt  evacuationes,  qux  in  morbi  dif- 
crimenadducunt.  Quiautem  ahud  prsteridoneum  vehicuhim  cortici  adjiciunr, 
ii ,  iiiqnit,  aut  ex  ignorantiapeccant ,  aut  dolo  malo.  Hoc  argumentum  de 
ufu  corticis  Peruviani,  elegantihbroanteaUquotannospertraftavitVirClarif- 
fimus.  Cum  autem  omnium  pene  eruditorum  manibus  teratur,  frufttaexeo 
qux  omnibus  nota  funt ,  excerperem.  Uhid  pr^eter  cxcera  fadu  opcimum  puco, 
fiiscorcex  mufto  cum  fermencefcic,  infundatur  :  id  enim  vi  corticis  maxime 
imbuitur,Exquoha:cedidimus,arcanum  iUud  Medici  AngH  vulgacum  fuic  : 
fed  in  omnibus  non  fuccedic.  Corcicis  Peruviani  in  tenuem  pulvcrcm  concifi 
uncia,5  aut  6  Hbris  vini  afFuia  per  duos  aut  tres  dies  lenicalore  digeritur,&  iden- 
tidem  lagena  agitacur.  Vinum  percohitur ,  &  ad  ufum  adhibetur ,  eo  quo  dixi- 
mus  modo.  Poteft  iterum  idem  pulvis  recenti  vino  miponi ,  fed  dimidix  tan- 
tnmmodo  vini  dofi  ,  ut  tribus  Hbris.  Id  enim  tinfturam  pulveris  &  faporem  de- 
cerpit ,  &cum  paroxyfmi  dcfierunt ,  utihteradhibecur.  Licebit  etiam  pulve- 
rcm  cum  vino  mifcere ,  5<:  lagenam  rice  occhifam  aqux  fervenci  imponere  ,  uc 
vinum  incra  unius  horx  fpacium  ehuHiac.  Sic  enim  citiOs  paracur ,  nec  minus  ttu 
to.  I.lque  opiandum  cft  ut  aHud  tjufdcm  virtutis  remedium  ,  quod  falcem  pau- 
peribusucileefte  pofru,  inveniacur.  De  quo  quidem  non  defperandum  puco. 
Jam  diu  eft  quod  a  viris  fjde  dignis  accepimas ,  alni  corticem  radicibus  proxi- 


PARS    TERTIA.  C4.7 

hium  Idem  pene  efficere ,  quod  in  cortice  Peruviano  experimur.  Verum  id 
ipfum  ufu  probandum  eft,  &  experienciae  ipfi  fubjiciendum.  Vidimus  etiam 
plures  quartana  fanatos  via  multo  compendiofiori.  Duas  nuces  conditas  &  ama- 
ras  in  mortariolo  ligneo  terunt ,  easque  cum  fcypho  vini  albi  permifta;  paulo 
ante  paroxyfmumfumuntur,  idque  proximo  paroxyfmo  repetitur. 

Ne  illud  quidem  omittendum ,  obfervatum  id  fuifle ,  corticis  Peruviani 
ufu  fanatos  in  febrim  identidem  recidere ,  nifi  ij  feu  zodiebus  a  morbo  pro- 
fligato  corcicem  ipfum  purgativum ,  aut  thabarbar,iaiu  alterius  cathartici  ad- 
miftionereddant. 

TRACTATUS     TERTIUS. 
De  fiaturaU  facttltate ,  ilUus  fmctionibus  &  organis. 

DE  motu  cordis  &  fanguinis  ,  quo  vita  continetur,fufe  diximus  ;  fequituriu 
alias  vires  animae  fentientis ,  altticem  fciUcet ,  &  plafticam  quam  brevif- 
fime  poterimus,  decurramus.  Cum  alcrix  facultas  in  przparando  fanguine  ex 
alimentis  maxime  confiftat ,  primum  dicendum  nobis  eft  de  chyli  prxparatione, 
tum  de  illius  per  venas  lafteas  &  dudum  thoracicum  commeatu,  &  in  fangui- 
nem  converfione  :  deinde  de  fanguinis  per  hepar,lienem^  renes ,  aut  aha  vifce- 
ra  percolatione ,  &  expurgationc ,  poftremo  dcipfa  partium  conformationc 
agendumeft. 

DISSERTATIO     PRIMA. 

I>t  vl  altrice. 
C  A  P  U  T    PRIMUM. 
De  prima  alimentorHm  prdparatione. 

CUm  fanguis  intercirculandumpartem»liquam  fui  nlendo  corpori  imper- 
tiat ,  dum  pars  illius  multo  maxima  ,  aut  per  infenfibilem  perfpirationem 
difflatur ,  aut  in  urinam ,  fudores  ,  &  alia  faceflit  excrementa ,  aut  demum  in 
fpiritus  exaltatur,  necefte  eft  ut  novo  commeatu  ex  alimentis  fubinde  reparetur. 
Quibus  autem  gradibus  aut  organis  alimenta  in  fanguinem  eommutentur ,  ex- 
plicare  ingrediamur :  fed  res  ipfa  paulo  altiiis  eft  repetenda. 

Ac  primiim  quidem  explicandum  nobis  forec ,  quibus  organis ,  aut  motibus 
animantes  v^iftum  fuumquiritent,  nifihoc  argumentum  accuratiffime  a  Viro 
Clarill.  quem  faepe nominamus,in  mechanica animalium  tradVatione  explicatum 
foiffet,  &  figurls  expreftum.  Pauca  tamen  ex  iis  feligemus ,  quo  exteras  faitem 
nationes  ftudio  noftro  utcunque  demereamur.  Illud  primo  loco  obfervat,  ani- 
malia,  qux  in  terra  aut  aquacibumqusrunt,  eo  crurahabere  longiora,qu^ 


6^9  PHYSIC^ 

nwgis  colliim  portigitur ,  ut  in  equo ,  cervo ,  grue  cernere  eft.  Apri,  aut  fuis  col- 
lum  eft  contraftius,  in  elephante  itidem  breve  eft,  licet  crura  fint  longiora  , 
quod  probofcideutatur,ut  ex  tcrraaut  exaiboribus  alimenta depromat :  adeo 
ut  probofcis  fit  illi  inftar  manus,appendice  quafi  poUice  munits  ;  eaque  inftat 
vafis  aut  poculi  eft,ut  potui  excipiendo  ferviat.  Chamxleon  btevi  quidem  eft 
collo  &  pra:!ongis  ciuribus :  lingua  enim  ut  probofcide  utitur,  quam  extra  jacu- 
latur ,  quafi  eam  expueret ,  &  mufcam  vifcofo  humore  ,  quo  extremum  lingux 
imbuitur,  irretitam  ftatimreirahit.  ParshnguJeinterior  tubuseftmembtanofus 
circa  ftylum  cartilagineum  involutus ,  qui  in  plicas  modo  corrugatur ,  Sc  contra- 
hitut ,  modo  evolvitur&producitur. 

Mufcz  Sc  culices  probolcide  itidem  utuntur ,  quam  aot  retrahunr,  aut  profe- 
runt :  ejus  apices  in  porum  carnis  fatis  alte  infigunt ,  ut  fanguinem  exfugant : 
cumfcilicetcorpusdiftcnditur,  &percavumproDofcidis  fanguis  velut  fudione 
afcendit. 

Mirabile  eft  pici ,  vulgp  ««  fivert  artificium  in  lingua  proferenda ,  ut  in  rimis 
&  foraminulis  arborum  prasdam  &  cibum  captet :  hacc  enim  fpiculo  cartilagi- 
neomunitur,  quovermes  &aliainfe(fta  incibum  capit.  Verum  hoc  artificium 
pulcredefcriptumvideapud  Audorem  ipfum,  nofque  ad  idquod  inftituimus, 
nempe  ad  primam  alimenti  prasparationem  referamus,  fic  tamenuthocquo- 
que  loco  ab  eodem  fctiptore  egregio  nonnulla  mutuemur. 

Cibus  in  ore  primam  velut  digeftionem  fubit,  cum  dentibus  conteritur  &  hu- 
more  falivali  exfolvitur.  Dentes  vero  triplicis  funt  generis,nimirum  incifivi, 
canini  &  molares.  PlAaque  animalia  ruminantia  incifivis  dentibus  in  maxilla 
inferiori  donantur :  fic  dentibus  ad  linguam  vel  ad  partem  oris  anterjoris  appli- 
catis  teneras  herbas  facilius  evellunt,eafqueintegrasinprimumventriculum 
demittunt,  ex  quointer  ruminandum  in  osrejiciunt  dentibus  molatibus  con- 
terendum. 

Dentescaninireliquis  funtlongiores:inapris  cavi  funt  exoreprominentes; 
triplici  fuperficie  donantur  fere  inftar  prifmatis ,  &  in  arcum  funt  inflexi.  In 
crocodilo  multi  funt  dentes  incifivi,  autmolares ,  fed  omnes  canini ,  duri,  acuti, 
candidi ,  ftriati.  In  gammaris  tres  funt  dentes  in  imo  ventriculi  affixi. 

In  caftore ,  lepore ,  mure  ,  &  plerifque  animantibus ,  qus  dentibus  duriflima 
qunequecorrodunt,autfecant,  ut  caftores arborum ramos  ,  dentes  incifivifunt 
longiores ,  &  pene  ur  forfices  fecant :  adeo  ut  unius  acies  in  alterius  aciem  non 
incurrat :  cum  in  aliis  animantibus  quibus  dentes  incifivi  funt  breviores,  intet 
fecandum  fibi  mutuo  occurrant,  peneut  forcipes.  In  hiftrice  ,  vulgo  forc-ipie^ 
dentes  incifivi  tribus  digitis  cum  femifle  longi  vifuntur:  cuni  femidigito  tantum 
extraalveolum  prommeant :  adeo  ut  longitudinis  pars  feptima  tantum  extet ; 
quodreliquum  eft  ob  majorem  firmitatem  in  alveolo  delitefcit. 

In  viperis  duo  funt  dentes  canini ,  oblongi ,  acuti ,  mobiles  :  reliqui  fiint  im- 
mobiles  ;  caninis  non  utuntur,  nifi  ut  mordeant :  ut  lecnes  ungues  non  diften- 
dunt ,  nifi  ut  qiiid  arripiant.  Dentes  molares  in  animantibus  quz  herbis  vefcun- 
tur  ,  aut  granis ,  funt  inftar  molarum  complanati ,  ut  cibos  conterant,  ut  in  bo- 
ve  &  equo.  In  voracibus  funt  nfperiorcs ,  &  acutis  velut  fpiculis  muniti,  ut 
carnes  dilacerent  potius  qu.\m  conterant.  Qtiac  omni  genere  ciborum  aluntur,ui 
homo,  dentes  molares  nadli  funt  uon  adeo  acutis  velut  ipiculis  armatos ,  ut 

leones 


P  A  R  S     T  E  R  T  I  A.  6^^ 

Icones ;  fieque  ita  complanacos ,  nt  equi ,  fed  media:  cujnfdiim  naturac. 

Voraces  animamcs  ;nagnis  &:  validis  mufculis  maxillas  habent  inftruftas  : 
adeo  ut  his  mufculis  collocandis  quxrendus  locus  fucric ,  &  in  fumma  cajMtis 
parte  crifta  hunc  in  ufum  promineat ,  qure  in  leonc ,  tigre  ,  urfo  eft  (pc  ftabilis  , 
minorin  lupo,  cane,  vulpe.  Crocodilus  maxiUasplurimum  diftendu  :  nec  ve- 
rum  eft  utramque  elTe  mobilem  :  fuperior  enim*ar6liffime  cum  ahis  cranii  ofli- 
bus  cohajret. 

Summum  naturae  artificium  in  mufculis  maxillaribus  prafter  cxteros  expo- 
rit  Borellus.  Ac  i  ■  id  ad vertit,  machinam  ,  qux  forceps  dicitur ,  in  manciibuhs 
aniinahum  facis  apte  exprimi  ,  nifi  quod  ihx  vim  mocncem  m.ijorem  cxiganc, 
contra  arque  in  forype.  i.  Maxilla  infcrior  qux  dimidiatam  elliphm  referr,  cir- 
caduocapitellacyiindrica  qu.TE  tcmporum  finuslubeunt,(ic  veitirur,utdii.T  cjus 
partes  fint  vclut  duo  vcdtes  in  mento.conjundti.  3°  Mutculorum  qui  hancma- 
xillammovent,  parduplexeft  :  prius  temporalcm,  pofterius  madeterem  ,  feu 
manforiumutrimque  complefticur.  Teniporahs  a  cavitate  cemporum  initium 
ducit ,  &  m  procelRim  maxillarem  tendinolo  fune  definit-,  manlorius  ab  oHe  ju- 
gah,&primo  maxillx  fuperioris  olTe  exorlus  infcriori  loco  maxillx  inferitur. 
Duo  itaque  maxihx  capicella  func  velut  utriufque  ve£lis  fulcra  •,  rcfiftentia  & 
quafi  pondus  attollcndumeft  in  extremisdcntibus,  vis  motrix  ,  ubi  definunt 
tendines;  fibrxmufculorum  in  radios  fparguntur.  Sic  cnim  vi  majoredonantur: 
tc  f.ine  vis  cft  incredibihs  horum  mufculorum  ,  qui  vix  unius  funt  librx  in  ho- 
mine.  Sed  qunnta  erit  injleone  vcl  urfo,  qui  dentibus  bovem  trahunt.  Abhinc 
biennio  parvus  Crocodilus  cx  America  allatus  diireiflus  }\Y).  du  Verncy  fuic ,  ac 
denccs  maxillx  inferioris  fubire  vifi  (unc  alvcolos  maxilix  fuperioris. 

Plerxcjlieanimantesdentibus  utuntur ,  potius  ut  cibum  corripiant,  quam  ut 
cum  prxparent.  Sicavesqux  herbis  vcfcuntur,  ut  anieres  &  cyjyji,  roftrum 
dentatum  quodammodo  nadx  (unt ,  ut  facilius  he.rbas  evellant.  Qux  adunco 
funtroftro  ,  exfimtcarnivorx;  extremum  roftri  eft  interim  mobileut  inpfitta- 
co  :  adeo  ut  pars  inferior  roftri  hcet  brevior  ad  extremum  roftri  hamumYromo- 
veri  podit.  In  avibus  fere  omnibus  cefophagus  in  parte  infima  multum  dilata- 
tnr  :  ea  pars  cEfophagi  ampla  ingluvies  ,  vulgo  /^^o/- vccitatur.  Eo  loci  primi"im 
cibus  digeritur,  &ad  tempuscoacervatur  ,  cum  plus  alimentioccurrir ,  quam 
ventriculus  coqucre  pofht ;  acdemum  id  alimenti  pullis  impertiunt.  Sic  fimix 
in  utraque  maxillxparte  ficculos-habent ,  quibus  cibos  recondunr.  In  ventri- 
culocamcliplureslunt  facaili  quibus ,  ut  fcrunt ,  aquam  recondic  in  arden- 
tiore  fici  profucuram:pifces  magna  ex  pnrce  dences  maxillis  infixos  gerunc,ii  ucri- 
que  lingnx  laceri  inccrdum  adh.xrefcunc,uc  in  cruttis:verum  hi  cibis  concerendis 
nonferviunr,  fed  prxdxarripicndx.  In  cane  carcharla ,  fea  magno  mariscane, 
quacuor  in  utraque  maxilla  ordines  dencium  vifuntur.  Plerique  ex  iis  poHicis 
longicudine  proferuncur,  duriffimi,  acuri,  fccanccs  j  vulpis  marinx  lingua  prx- 
duris  ofliculis  ,aro;pntcis,  non  acutis ,  fed  quadrat.is  munitur.  Vidimus  maxillas 
pifcis  quasCl.iriir  Abbas  D.  Gf«'/>-c?/cCanadenfi  prdvinciaattulerat,qux  ftra- 
tx  eranr  dcntibas  complanatis ,  &  duris ;  hx  molarum  inftar  ,  cochlearum  te- 
ftas  qiiibus  vcfcitur  is  pifcis ,  rerunr.  In  raiis  qnoque  maxillx  rribus  aut  quatuor 
ordinibus  ofhcnlorum  nuiniuntur ,  qux  terfa  funt ,  polita  ,  diaphana  &  3ura;  ac 
fatis  eft  vcrifimilc  hos  velut  dentes  contundcndis  alimencis  infervire.  In  cyprino 
Tuin.  II.  .    Nnnn 


6<io  PHYSICyE 

pifce  funt  itidem  dentes  molares  ad  conterendnm  idonei.  In  pifce,  qui  vulgo 
requicm  vocitatur ,  quodcerta  mots  eos  maneat ,  quos,dentibus  corripuerit, 
dentes  funt  latiores  ,  &  plani ,  figurx  triangularis ,  fed  in  ferrxjiiodam  incifi.  Iii 
fepia,  vulgo  la  feche ,  nulli  funtdentes.,.eft  roftrum  quod3am  pfittaci  roftro 
non  didimile.  Verum  naturx  hiftoriam  non  fcribimus ,  ea  tantuni  qu«  occur, 
runt,  &:Phyficamilluftrarcpo(runt,  leviterattingimus. 

G  A  P  U  T    II. 

De  fecunda  alimentorHm  fraparatione. 

Clbns  itaque  alendo  corpori  necelTuius  dentihus  atteritur,faliva  quam  glan- 
dulx  ore  contenta:  ac  potiflimiim  maxillares  fuppeditant,  exfolvitur;  per 
cefophagum  ,  feu  gulam  demittitur  in  ventriculum  :  nec  tantum  fuo  pondere 
(  nam  in  plerifque  ammantibus  cibus ,  aut  potus  in  ipfa  deglutitione  aicendit:) 
icd  mufculis  faucium ,  laryngis ,  &  cefophagi  in  unum  confpirantibus  delabitur. 
Undeaperto  ore,  autexerta  linguadcglutirenon  polFumus.  Sublata  igitur  lin- 
guae  radice ,  laryngis  parte  fummaocclufa  ,  per  illius  operculum  cartilagineum; 
ieuepiglottidem,  velutperfubjedum  pontemcibusingulam  ,  feu  in  ccfopha- 
gum  demittitur.  Oefophagus  tanquam  faccus ,  ut  Harvxi  exemplo  utar ,  ad  im- 
plendu.m  attoUitur  ,  &:  ad  excipiendum  dilatatur.  Cibus  faliva  perfufus  faci- 
liusdecidit ,  necparietum  oefophagi  afperitate  retinetur.  Omnes  hi  motus  cum 
exordine,  licet  a  diverfis  organis  perficiantur,  unum  tamenmotum,  &  unam 
adionem,  quxdeglutitiodicitur ,  omninoefficiunt.  Non  aliter  fere  atque  in 
cordis  motu  accidit ,  qui  tefte  eodem  Audore  eft  deglutitio  qua:dam  &c  langui- 
nis  c  venis  in  artcrias  transfufio.  Nam  motus  cordis  &  auricularum  licet  altcr- 
nis  fiat ,  unus  tamen  &  idem  y idetur ;  cumque  cor  ^ei^t  erigit ,  undulatione  qua- 
dam  fe  contorquet.  . 

Itaqui  funt  quidam  mufculi,  quibus  cibi  a  lingua  in  cefpphagum  demittun- 
tur  :  funtalii  qui  fummam  ccfophagi  partem  ftringunr,  ut  cibus  eo  perdudus 
concludatur  CEfophago.  Alii  vero  mufculi  osfophagum  inftar  facci  attollunr. 
Qiiidam  paulatim  &  fucceflive  eum  contrahunt,  &  a  tergojircmunt  :  adeo  ut 
adtioillajure  periftaltica  vocitetur  ,  eaque  potidlmvim  in  animantibus  qux  c 
tcrracibum  petunt,eft  confpicua  \  potum  verodemiiTo  capite  furfum  ttahunt 
pedore  dilatato ,  eandem  ob  rationem  qua  fxpe  diximus  aquam  fublato  acre  iii 
antliam  ,  aut  in  (yriiigem  attoUi.  Sic  equi  fngendo  bibunt.  Acccdit  ctiam  adV;p 
mufculorum  periftaltica ,  de  qua  mox  egimu?. 

Hxc  vcro  hent  illMftriora  explicata  ipfius  cefophagi,  &  ventriculi  ftruftura. 
Illeqaidem  ,  ut  diligenter  prxter  carterosnuperexpofuit  Thomas  f^viUis ,  tri- 
plici  conftat  tunica ,  quarum  intima  tota  cft  nervofa  &:  exquifito  fenfu  inftru- 
£la,utqux  grata  funt,ab  ingratis  fecernat.Hxc  intimi  fiu  fuperficie  viUofiap- 
paret,8«:  quafi  lanugine  quadamobdu(5Va.Eadem  eft  &  continnata  cum  ea  mem- 
brana ,  qux  palatum ,  fauces ,  os  ipfim  ,  &  labia  obducit ;  imo  ad  ventriculnm 
ufque,&:  inteftina  eaporrigitur  :  fedinfra  orificium  ventriculi  craira  admodum 
cft ,  &  ^b  alia  intetiore  facile  fcparatur.  Hinc  tanta  inter  illas  partcs  con- 
fenfio. 


PARS  TERTIA,  551 

Jcainda  oefopliagi  membrana  omnino  carnofa  eft  ,  &c  mufculai-is,qii3C  fibris 
ut  obfervatuni  fuu  a  Stenone ,  fpiralibus  fic  inftrucla  eft ,  ut  duplex  ordo  fibra- 
rum  fefe  inrerfecantium  appareat ,  &  duas  velut  cochleas  efficiant  :  adeo  ut 
duplex  fit  ftiies  interiorum  quae  defcendunt,  duplex  itidem  ordo  exteriorum 
qua:  afcendunt. 

Tertia  &  extima  tunica  ocfophago  &  ventriculo  communis  ,  tota  eft  mem- 
branofa  ,  Sca  diaphragmate  ortumfuum  ducere  creditur.  Prima  itaque  &  in- 
tima  tunica  ad  fenfum  videturconcefla.  Hmc  villofa  eft  ,  utciborum  veluttin- 
ftiiram  diutius  retineat.  Fibrxnerves  tiMn  ad  firmitatem  ,  nim  ad  faciliorem 
dilatationemconferunt.  Quin  etiam  in  his  fibris  fpiritus  animales  yariemove- 
ri&expandi  polfunt,  ut  humoresfupetfluiexciitiantur,  ut  in  ofcitatione  con- 
lingic. 

Secunda  oefophagi  tunica  eft  quafi  duplex  mufculus.  Fibrx  defcendentes  de- 
glutitioni  ferviunt ,  afcendentes  fortc  expuitioni  Sc  vomitioni.  Quanquam  il- 
lud  verifimillimum  videnir,  fibras  illas  m  fpirx  modum  contortas  (ifophagum 
conftringcre  ,  ut  cibi  defcenfus  adjuvctur ;  fere  ut  utriufque  maniis  digitis  mur 
tno  infercis  rem  aliquam  comprimimus :  ita  enim  conjicit  Vernxus.  Ac  fibrx 
illxeodem  fcre  modo  atquein  cordc  difponuntur  ,  quxque  exccriores  erant, 
fiunt  interiores  ,  &  vicidim. 

Primx  runicx  prxcipuus  videtur  ufus  in  eo  pofitus ,  ut  fit  firmum  cefophagi 
involucrum. 

Nondidimili  ratione  ventriculus  prxter  extimam  memlftanam  a  diaphrag- 
mate  ortam  tripHci  conftnt  tunica  ,  quarum  omnium  intima  &  villofa,  &  cru- 
ftata  eft  extimx  Hngux  membranx  non  abfimilis  ,  &  iidem  pene  funt  illius 
ufus ,  nimirum  ut  delibati  ahmenti  particulas  paulatim  detineat  j.ncve  tunica 
nervea  qux  huiceftproxima  ,  ab  earum  contadu  immediato  aut  IxdaturJ  aut 
induretur.  Qmn&  forte  chyli  reliquix  in  lis  velutrugis  fervatxfcrmentivices 
obeunt  tum  ad  digeftionem ,  tum  ad  famem  exacuendam ;  p^rte  fui  convexa  , 
qua  nerveam  membranam  tangit ,  tota  eft  ghmdulofa  ;  nec  dubium  cft  c]uin  ex 
glandulx  fuccum  prxbeant  digeftioni  apprime  utilem,&  falivx  non  didimilem, 
Unde  cum  animal  poftbidui,  aut  tridui  jejunium  dilfecatur,  in  ventriculi  fun- 
do  plerumque  liquor  ex  iis  glandulis  expreifus  fubfidit- 

1".  Media  ventriculi  tunica  tota  nervofa  eft,  &  fibris  ad  fenfum  deftinatis 
inftrufta.  Hx  utiquc  aut  inanitx  ,  aut  irruati  famem  &  ficirn  excitanc.  Innu- 
numeris  quoque  vafis ,  venis  nimirum,  &  arceriis  hxc  tunica  confperfa  eft. 
Nam  vafa  in  nervofim  tunicam  definunt,  interiorem  ejus  partemrubore  per- 
fundunt,  &  quafi  reticulo  fanguineo  obducunt,  Nec  calorem  modo  ventriculi 
fovent :  fcd  arterix  quoque  humorem  quemdam  afferunt ,  feu  fermentandis ,  • 
feu  diirolvendis  alimentis  idoneum.  Neque  illud  abhorrct  a  verifimiU ,  venas 
interdum  fubciliorem  chyli  portionem  fotbcre,  &  ad  cor  deferre,  Hinc  fxpe  ci- 
tiilima  fit  refedio,  antequamchylus  per  innumeros  anfradusprimumad  ve- 
nas  ladleas ,  tum  ad  cor  perferatur, 

Tertia  tunica  ,  &  carnofa  fibris  carneis  conftat ,  qux  ventriculum  contra- 
hunt :  (\ve  cum  comprimant ,  adeo  ut  pars  illius  infima  ad  fupremam  abduca- 
tur :  quod  per  fibras  defcendentes  perficitur ;  five  unum  orificium  alteri  acce- 
dat ,  quod  fit  per  fibras  tranfverfas  &  circulares.  Duo  quippe  funt  -ventriculi, 

N  n  n  )i  ij 


(jji  P  H  Y  S  I  C  ^ 

orificiajunum  dd  Iccvam  pofitum  ,  &  cum  cefophago  continuatum  ,  per  cj^iod 
alimentademittiintur:  tunica  celoph;gi  ncrvofa  ad  hoc  ulque  orificium  proten- 
ditur,  &  varii  nervorum  pkxus  in  eam  pnrtem  fparguntur.  Hinc  fenms  illius 
adeo  exquifitus,  &  magnus  cumcerebro&  prscordiisconfenfus. 

Alterum  ventriculi  oiificium  priori  pene  parallelum ,  ex  lato  in  anguftum 
colligitur,  &  in  duodenum  intellinum  retorqu  tur  ;  ac  pylorus  folet  vocitari. 
In  utroque  orificio  tunicx  lunt  multo  cradiores.  Cum  incipit  contra£tio  in  \x~ 
vo  orificio,  tumfit  vomitus:  cum  in  pyloro  fibrx  contrahuntur  ,  tum  chykis 
in  ipfa  inteftina  exprimitur.  Atquaut  contenta  ventriculi  tunicam  nervtam 
varie  afticiunt ,  chylus  aut  retinetur  ,  aut  expellitur. 

H.CC  fere  a  recentionbus  circa  nutritionis  organa  funt  obfervata  ,  quibus 
nonnulla  addi  poirunt  ex  lis  qu£  folertilTimus  D.dit  Ferwry  paucis  abhinc  an- 
nis  inter  dillecanda  omnis  generis  animalia  in  Regia  Academia  deprehendit, 
quacque  anno  1677  in  Regia  Burgundia  maxima  ex  parte  publice  demonftra- 
vit. 

Primum,interior  osfophagi  tunica  cernitur  innumeris  confperfa  glandulis,adeo 
exiguis  ut  fub  oculos  non  cadant ,  nifiea  tunica  nervofi  divuka  luci  oppona- 
tur  :  tum  enim  illa  granula  fubalba.  confpiciunrur,  multe  minora  bombycum 
ovis.  Unumquodque  granulum  tuo  vafe  excretorio  donatur ;  cumque  intus  pre- 
mitur  membrana,  fuccum  roridum  per  ea  vafaexprimit.  Ea:  utiqueglandulae  in 
cane,  in  fele  zybetica  ,  vulgo  la  civette  ,  magis  funt  confpicua:  ,  fed  in  omni 
generc  quadrupedtim  ,  &  avibus  etiam  reperiuntur. 

1°  Interior  vcntriculi  tunica  innumeiis  foraminulis  pertufa  eft  ,  prxfertim  in 
parte  (Lii  inferiore.  Atque  ubi  eaforaminulacomprimuntur,  humor  quidam  ex 
iispaulo  vifcidior  (ecernitur  :  adeo  ut  foraminula  nihil  videantur  elfe  pra:ter 
oftfola  vaforum  ,  qux  excretoria  dicuntur ;  nec  minus  ea  funt  confpicua  in  ven- 
triculo  felis  zybetics,  quam  in  glandulofo  avium  ftomachc».  Ac  nuper  con- 
vexam  hujus  meijibrans  partem  in  fue  glandulis  elfe  confperfam  oftendit  Ver- 
nxus^ac  foramina  in  parte  interiore  funt  plane  confpicua:in  fele  zybetica  glan- 
dulae  non  confpiciuntur,  fed  apparent  foraminula  ,adeo  ut  fatis  fit  venfimile, 
iHam  membranam  efTe  quoddam  genus  glanduLx  continux,  non  conglome- 
rati,  autex  variis  gianulis  conflatae.  Acforte  fila  tenuifluTia  qux  partcm  fupe- 
riorem  ejufdem  membrana:  obducunt,  cum  non  fint  fibn  carnecE,  rotidem  func 
gjandulx  fuis  vafis  excretoriis  inftrudx.  Nam  pars  dimidia  &  inferior  illius 
mcmbranxeft  corpusglandulofum  :  ncque  ulla  eft  ratio  qiKX  parcem  fuperio- 
rem  alterius  effc  narurx  nobis  perfundeac:  qiiamvis  tubulorum  exiguitas  nos 
forfitanfiUat :  fed  bafis  cujufque  villi  qui  ad  perpendiculum  membranx  infi- 
ftic  eft  fotte  glandula. 

3°.  Intenuibus  inteftinis  plexus  glandrilofi  ovalis  plerumque  figura:  ccrnun- 
tur :  horum  bafes  tunics  nervola:  adhxrefcunt ,  apiccs  in  membranam  inte- 
rioremiSc  villofam  dcfinunt ;  ntque  exteiiorem  mori  fupcrficiem  facis  npteex- 
primunt.  Cujulque  plexus  areola  complnres  glnndulas  complciftitur :  vifcofus 
hiimor  ex  iis  compredis  egreditur  :  crebriores  (unt  in  ilio  inttftino.  maxime 
prope  illius  extremum  :  nunquam  in  ea  parte  intcftini  qna:  mcfenterio  adhx- 
ret ,  confpiciuntur  ,  fed  in  pnrte  illius  oppofita.  In  fue  hi  plcxus  glanduloli 
mngis  fiint  confpicui.  InxraiTiDrum  inteftinorum  interiore  mcmbrana  lenticu- 


P  ARS    TERTI  A.  65; 

\x  fimiles,  &  fcparara  videntur  glanduls,  neque  ut  alix,  fnnt  perforatx,  fedin 
earum  medio  fiinis  eft  anguftior ,  ex  quo  humor  vifcidus  &  craffior  magna  vi 
expiimitur. 

Multaomittoqux  ad  Anatomicospertinent,  eaduntaxat  attingo,  ex  quibus 
lux  major  Philofopliixaffcrri  &  altricis  facultatis  fundiones  facilius  explicari 
.portunt.  Itaque  illud  vero  proximum  videtur,  quod  idem  vir  pcringeniolus  col- 
ligit  ,  eas  ccfophagi  &  ventriculi  glandulas  fuppeditare  fuccum  qui  aUmentis 
diirolvendis  elt  idoneus :  nec  necelTe  eft  illud  velut  menftruum  ex  artetiarum 
mnicis  per  tranfpirationcm  exfudare  ,ac  nealimenti  quidem  reliquias,  qui  vi- 
ces  fernsentiobeant,  arceflere  opus  forte  fucrit ,  cum  caufa  hujus  diirolutionis 
fatJs  fit  manifefta.  Neque  abhorret  a  verifimili  iuccum  nervcum ,  aut  tenuiffi- 
mum  potius  fpiricuum  liquorem,qui  pcr  amp!os  nervos  inter  ventriculi  mem- 
branas  fparfos  uberior  aftluit,cum  liquore  vifcofo  c  glandu'is  manante  mifceri, 
&quafi  irretiri,ne  citiOs  avolet:atque  utriufque  hujus  liquoris  beneficio  alimenta 
jam  in  ore  pracparata  dillolvi :  fpirituofus  enim  nervorum  liquor  alimenta  pene- 
trat ,  fubigit ,  comminuit ,  &  in  chylum  cincreum  ,  vifcolum  tamen  ,  &  acidu- 
lum  convertit.  Unde  ubi  fpirituumcommeatus  inhibetur ,  ipfa  digeftio  non  ri- 
te  perficitur. 

Qnare  liquor  ex  iis  glandulis  profluens  iifdem  pene  viribus  quibus  filiva, 
pr.xditus  eft.  Eft  enim  faliva  velut  mcnftruum  quoddam  ,  aut  dilVolvens  ,  quod 
non  cft  uniufmodi,  fed  varium  &  multiplex  ,  ut  jam  fuperius  innuimus.  Hinc 
alia  tenuis  cft,  Sc  penctrans  ,  alia  denfior,  &  vifcidior  ,eaque  ex  variis  velut 
fontibus  fcater.  Qiiandam  nuper  glandulam  D.du  Verneym  inferiore  partc 
oibita:  prope  magnum  oculi  angulum  dcprchendit  ex  earum  genere ,  qux  con- 
glomerat£  dicuncur ,  quod  ex  innumeris  velut  granulis  conftent  :  pluri- 
mos  ea  ramulos  ex  iis  vafis  qux  irrigando  oculo  deftinantur  ,  excipit ; 
ac  parte  fut  infcriore  vas  cxcretorium  mitcit  exile  admodum,  quod  fiipe- 
riorem  maxilLim  penetrans  oblique  in  tunicam  oris  interiorcm  inferitur  ,  & 
pone  dentem  ultimum  &  molarcni  d.finit :  humorem  prarbet  fubalbum  &  craf- 
fum,  qui  cumaliisoris  Uquonbus ,  ieu  dillolvcntibus  commiftus  digeftioni  ipfi, 
&  primx  ciborum  exfoUuioni  fcrvit,  Utrum  ea  glandula  in  homine  repcriatur, 
nondum  obfervare  ootuit.  Id  unum  volumus  matrnam  elTe  vimfalivs  &  liquo- 
rum  qui  ex  oris ,  ccfophagi  (?,:  vcntdculi  gltndulis  exftitlantur,  in  cibis  dif- 
folvendis:  adco  uc  faliva  ipfipcne  menftruum  ,  fcu  dilfolvcns  uuiverfale  dici 
poffit :  hinc  farins  mairaii  fermcntat ;  hydrargyrum,ut  pleraque  acida,  &au- 
ftcra  fiftit  •,  cutis  vitia  finat ,  gingivas  frpe  exulcerat ,  &  dentes  carie  inficic ; 
veftigi  um  cupri  lapidi  Lydio  inuftum  delet. 

i  .  Alimenta  quidem  in  ore,  cclophago  ,  &  ventriculo  cxfolvuntur  ,  fed  in 
chylum  album  noii  abeunt ,  nifi  in  tenuioiibusinteftinis.  Nunquam  enim  iri 
vcntriculo  chylus ,  feu  laftcus  humor  occurrit ,  fed  diiroluta  ditntaxat  alimenta 
ibi  offendimus ,  qii.e  plcrumque  cinereum  pra:  fe  ferunt  colorem.  Hinc  nulls 
c  vencricnlo  vens  latflca*  oriuntur.  Ncc  dubium  eft  quin  fpiricus  animales  ejus 
diirolucionis  fint  prxcipni  artifices."Hinca  prandio  horror  quidam,aut  fopcr 
plerumque  fubfequicur ,  &  abhorrens  a  ftudiis  animus ,  quod  fpiritus  digeftia- 
ni  vaccnt ,  iiqiie  per  magnum  paris  vagi  ram;^  ,  qui  in  ventriculnm  fpar^itnr , 
c  cerebro  &  cercbelloeontinencer  manant.  Uiide  non  mirum  fi  pauciores  fpipi- 

N  n  n  n  lij 


6j4.  PHYSlCyE 

tus  in  cerebro  fintfupcr^tites.  Hinc  rmgna  neivorum  copia  inftomaclium  dif- 

fundinir,  qui  non  cxqiiifKimoJo  fenfiis ,  fed  mn!to  maxime  digeftionis  cauia 

eo  in  locoprof;.min.ui  videntur.    Hinc  tot  nervorum  rami  tres  ruminantium 

anim.ilium  primos  ventriculos  intus  penetrant ,  quod  crudioribus  utantur  ali- 

mentis. 

3".  In  tenuibus  inteftinis  chylns  perficitur  :  hunc  non  bilis  folum ,  &  fucais 
pan^reaticus  prasparant  :  fed  etiam  fuccus  c  glandulis  inteftinorum  expreffus. 
Unde  animalia  qua:  alimentis  coftu  difficilioribus  vefcuntur  ,  majore  copia  ea- 
rum  glandularum  conantur. 

40.  Liquoretiam  vifcidior,  qui  ex  his  glandulis ,  &:  maxime  ex  iis  ^quae  craf- 
fioribus  infunt  inteftinis ,  exprimitur,inteftinorum  cava  obducit,  nequid  a(a- 
linis  &  acrioribus  excrementorum  particulis  detrimenti_  patiantur.  Scd  deipfa 
digeftiojie  paulo  fufius  agendum. 

C  A  P  U  T    II r. 

Quie  ftt  caufa  effeElrix  digeflienis. 

HIs  explicatis  facilius  intelligemus  quomodo  fiat  digeftio,an  calorefolo, 
an  fermentatione  quae  ab  acido  fucco  profluat ,  &  utrum  hic  fuccus  a  He- 
nedimanet.  Sit  itaque 

Vnica  Conclufto. 

Digeftio  non  folo  calore,  fed  fermentatione  quadam  fit ,  aut  diirolutione- 
Fermentum  vero  illud  non  a  liene ,  fed  potius  a  glanduhs  ventricuU ,  inteftino- 
rum  ,  filiva  &  fpiritibus  proficifcitur. 

Prima  pars  conclufionis  facile  probari  poteft :  neque  enim  tantus  eft  calor 
in  vcntriculo  canis  v.gr.  qui.oftadigerat ;  &  fi  is  adeffet,  quantus  in  animali 
maximuseire.poteft  ,  vix  peraliquot  menfeshocoperisperficeret. 

Confirm,  In  pifcibus  ventriculus  ipfe  vel  ipfo  ta<Su  frigidus  percipitur  :  &  ta- 
men  nuegros  pifces  digerunt ,  ut  cernere  eft  in  lucio  pifce ,  v.  un  hrochet.  Ac  fi 
illius  vcntnculum  attente  confideres  ,  tum  id  liquebit  pattcs  pifcis  devorati 
qua»  primum  digeruntur ,  ventJiculum  majoris  pifcis  tangere  ,  &  fucco  mucofo, 
qui  fudoris  inftar  etunica  ventricuH  exfudat,  madere.  Quin  &  materia  illamu- 
cofa  cum  partibus  digeftis  per  pylorum  continenter  exprimitur. 

Ex  quibus  pars  fecunda  concliifionis  liquet ,  fuccum  digeftionis  opificem  ex 
artenis  delapfum  ,  &  percolatum ,  perapertiores  interioris  tunics  meatus  ex- 
ftillatum  digeftionem  efficere ,  quam  calor  nonnihil  adjuvat,  fed  folus  non  effi- 
cit.  Et  fane  id  videtur  necelfarium  ,  ut  humor  ille  quo  cibi  fubiguntur ,  non 
aUundequam  a  corpore  dimanet,  quo  fitcorpori  ipfi  famiHaris,  non  aHenus. 
Unde  potus ,  quo  cibi  duriores  diluuntur ,  huic  muneri  non  fufficit :  fed  &  ipfe 
e^t  fucco  il!o  mucofo  quem  interior  ventriculitiuiica  fuppeditat.  Nam  &  vo- 
mituejicitur  crafllor,  nifi  forte  male  afFefto  vcntriculo  digeftio  ipfa  fit  lan- 
guidior  :  tum  enim  &  acidior  &  Hquidior  cvomitur. 

Confi^m-  Ex  ipfi  ventricuH  ftftidura.  Quorfum  enim  tot  glandulae  in  tnni- 
ca  ventncuU  criiftofa  ?  profedto  nunquam  es  adfunt  nifi  liquorem  aUquem 


PARS   TERTIA.  6^^ 

ab  arteriis  exfiigant.  Et  quidem  id  verifiniillimum  videtur  ,  hoc  quidquid 
eft ,  quo  cibus  fubigitur ,  falinz  efTe  natursc,  feu  acidum  fir ,  feu  rcre  ,  feu  ex 
wroque  temperarum.  Nam  id  valde  penetrans  cft,  &a£tuofum,  quod  olfa  & 
duriores  cibos  tam  cito  exfolvit.  Fibrac  etiam  copiofs  in  tertia  vencriculi  tuni- 
camultumconferunt  ad  fermentationem  ,  Sc  comminutionem  alimentorum  : 
uticum  malfa  farinacea  manibus  (ubigitur. 

Qy^re  potu ,  humore  acri ,  &  fahno  in  ventriculo  imbuti  cibi  in  cineream , 
Sc  tenacemabeunt  fubftantiam,  Calor  itidem  modetatus  qul  ventriculum  fo- 
vet ;  liber  halitibusexitus  ferment.nionisopusnonmediocriteradjuvant.Nam 
ad  fermcntationem  hzc  prxcipue  requiruntur ,  aqua  copiofa ,  calor  mediocris^ 
Sc  aeris  hber  adirus. 

Hincvina  acidula  longe  citius  fermentefcunt :  ficRhenanum,  quod  multo 
phlegmate  abundat ,  citius  fermentefcic ,  quam  vinum  Hifpanicum.  Qiiiquc 
fngido  aeri  exponuntur  hquores ,  aut  calore  omni  deftituuntur  ,  aut  vafis  occhi- 
fis  continentur ,  vix  polfunt  fermentari.  Nec  fere  fit  ulla  fermentatio  nifi  in  am- 
phoribusvafis.Nam  partes  hquoris  intra  fluidum  non  facilc  moventur,ac  necellc 
eft  utahis  accedentibus  aha:  cedant  loco  ;  quod  utique  fit  per  varios  &  vertigi- 
nofos  motus ,  dum  partes  ahx  ahas  impediunt^  8c  rcpellunt ,  ncque  adeo  hi 
motus  in  tubuhs ,  fed  inamphoribus  fpatiis  perficiuntur. 

Exiis  eriam  hquetcurin  plerifcjue  animanribus,qu.-cherbis  pafcuntur , tan- 
lus  fir  ventriculorum  apparatus.  Primus  enim  &maximus  inftar  cujufdam  facci 
alimentum  excipic,  ubi  nonnihilpricparatur,  Sc  in  os  mafticandum  per  cefo- 
phagum  poftea  rejicitur.  Hinc  melius  lubaftum  in  primum  iterum  demittitur, 
tum  in  fecundum  ,  rertium  &  quartum  ventricuhim.  Primi  ventricuh  tunica  in- 
terior ,  ut  dilbrte  exphcat  D-  PerraHlt ,  non  a:quabi!j5  eft  &:  lacvis ,  fed  parricuhs 
firmis  &  (ohdisafpera,  quibus  herbxadhiic  duriores  antemaftic.uionem  vehic 
in  cratc  ferrea  fuftinentur ,  &  prima:  codioni  prsparantur.  In  equis  qui  non  ru- 
minant  quidcm ,  fed  herbis  vefcuncnr ,  quas  mafticando  non  fatis  exquifice  eon- 
ciduM ,  caHofi  eft  &  dura  ventriculi  tuuKa  ,  tum  ne  herbarum  aculeiS  hxdacur, 
tumm.ixime  utcompreftione  ipfa  fccnum,  aut  grana  rite  comminuantur. 

Secundi  ventiicuh  interior  tunica  in  ruminantibus  variis  lineis  diftindlacerni- 
tur ,  figuras  delineanc  hexagonas ,  pcncagon.as ,  quadratas  ,  unde  &  reticulum 
dicicur.  H.-E  quidcm  linex  tanquam  muri  criguntur ,  &:  quafi  dentibus  incidun- 
tur,  uc  inftuTaftrorum  parces  herbarumnondum  dilTolutas  colliganc. 

Tercius  5c  quartus  variis  foliis  diftinguuntur ,  inter  qua;  alimentum  ardlius 
premitur.  Illautique  folia  miro  arcificio  c  certii  ventriculi  interiore  mcmbra- 
na  alfurgunt  ;  neque  enim  .-cquahs  funt  alcicudinis.  Odo  funt  maxima,  quac 
ufque  ad  centrurh  oorriguntur;  totidem  func  parva,  fexdecim  mediocria.  Qiiod 
fi  eadem  fuitrec  omnium  longicudo ,  muUo  fuiirenc  confcrciora  verfus  cencrum, 
quamin  circumferentia:  quam  minima  igirur  incervalla  prope  circumferen- 
tiam  pofita  implent ,  &  ita  funtdifpofica  ,  uc  fucco  liberum  cranficum  pr.xbeanc: 
quse  utic]ue  figura  a  Clariir  Viro  delineac.i  opcime  cxprimic.  Vide  fi^g.  i .  tab.  7. 

Quarti  ventriculi  foHa  variis  gl.andulis  inter  membranas  difperfis  funt  con- 
fperla ;  qux  utique  glandulx  in  aliis  ventriculis  defunr.  Acque  ea  racione  a  na- 
tura  cautum  eft  ut  alimencum  per  longiores  anfra£lus  percranfiens  ,  diucius  in 
his  hxreac,  melius  coquatur ,  &  cindem  iu  quarco  vencriculo  fc  inteftinis  qux 


656  PH  YS  I  C^ 

multolongiora  fiincquam  in  CKtciis  aniniantilnis ,  fcrmentefcat.  Fermentum 
enim  prxfto  eft  in  iis  qucS  unicum  luibent  ventnculum :  fed  videtur  deeire  in  ru- 
min.mt.bu',  &  longa  t.intum  mora  ,  utfarince  mcilla  fermentaii  -,  ncque  forte 
heib.is  Sc  fcmin.i  cum  fenncnto  {lomachi  tam  bene  conveniunt ,  ut  catb  ipfa 
qur  facilius  digeritur,  &  fucco  vcntriculi  exfolvitur. 

Eadem  ratione  avcs  carnivorce  utaquiL-e,  vuhures,  &aHxcomplures  ventti- 
culo  fimplici,  &  membranacco,  ac  fibiis  carnolls  munito  donantur.  Sed  cjves 
qu.x  feminibus  aiK  granis  vefcuntur  ,inquibus  cortex  non  facile  a  nucleo"  aut 
medulla  divcllitur ,  firmo&  valido  vcntriculo  funt  inftruftx.  Hic  vcntriculus, 
V-  le g'fier  ,  ex  quatuor  mufculis ,  lifque  ampHs  A  B  C  D,  conftat  qui  in  me- 
dioEcoeunt,  &  tendinemibi  efficiunt ,  cuiex  parteaverfa  alter  tendo  oppo- 
nitur.  Vide  tig.  4.  tab.  10.  Hi  muiculi  exterius  apparcnt.  In  medio  cft  mcmbra- 
na  dura  ,callofr ,  afpera ,  qui  ita  difponitur  ,  ut  duplicis  moLx  fungatur  nume- 
re.  Hanc  mufculi  in  diverfas  partes  afti  contorquent ,  ut  grana  intcrccpta  com- 
minuat.  Eft  autem  ea  membrana  in  plicasitacorrugata,  dum  mufculi  vim  fuam 
excrunt ,  ut  illius  latcra  ad  fe  mutuo  propius  accedant ,  &  intcrcepta  grana  for- 
tius  ccrmprimant :  tum  elaterio  (uo  evolvitur ,  &  diftenditur,  j  adeo  ut  mu(culi 
antagoniftx  munus  obeat.  Qiio  autem  mufculi  &  membrana  fortiiis  agant,  in- 
ftindu  quodam  natura;  lapillos  Sc  arcnas  degluriunt,quibus  cum  fcminibus  per- 
miftis  fortius  grana  ipfi  comminuunt- 

Oblervat  illud  quoque  Borellus ,  fibras  in  his  mufculis ,  non  in  fpirjc  modum , 
ut  in  corde  contorqueri,  fed  in  radios  difFundi,  eafque  magis  elfe  compadtas 
quam  cordis  fibras.  Nam  conterunt&  molunt  alimenta  ,  cum  cubujos  plum- 
beos ,  &pilulasvitreas  inieciiretinGalli  Indici  ingluviem  :  poftero  die  plum- 
bcas  m.ilTis  contufis ,  &  pilulas  vitreas  in  pulvercni  comminutas  reperit. 

Confimil^^m  pcneventriculum  lapilhs  referturnnupcr  inparvoCrocodilode- 
■  prehendit  D.  dii  Vcrney 

Jayi  ut  ad  ruminantes  animantes  redeamus,  in  iis  ocfophagus  peculiarem  in 
ipfo  ingreffu  in  ventriculum  nadus  eft  fabricam.  Nain  ex  fe  cmittit  inter  fe- 
cundi  ventriculi  membranascanalem  excavatumquidem,  fed  dimidiatum  tan- 
tummodo^hujus  multipkx  eft  ufus.  10  Ut  hcrbarumqus  nondum  fiint  mafti- 
carar ,  glomeratos  globulos  furfum  in  os  refcrat ,  qui  pcr  collum  bovis  afccn- 
dunt ,  cumruhiinat:  tubus  enim  iile  utroque  margine  inftar  manus  cujufdam 
conceftlis  videtur  a  natura  ,  qui  dum  occluditur ,  cos  ftringit ,  &  furfum  defert. 
i  >  Per  cundem  canalem  herbx  mafticatx  in  fecundum  &  lertium  ufque  ventri- 
culum  devehuntar ,  ne  in  primum  fubeant.  j"  Potus  per  hunc  tubum  in  ventri- 
culosinferiorcsdcmittitur.  Cum  enim  primus  ventriculus  magna;  fit  molis  &' 
plerumquc  hqrbis  refertus ,  fi  forte  potu  cgcnt  ha:c  animalia  ,  hic  ftatim  diftri- 
Buiin  partcsrcmotas  non  poffet ,  nequein  ipfa  intcftinaexprimi,  fiinprimum 
vcntiiculnm  adeo  altum  &  herbis  plenum  aqua  defcendcret. 

Ex  quibus  omnibus  colligitur  digeftioncm  in  omni  animalium  gcnere  non  ca- 
lorc  (olo  cf5ci,  fed  t  nui  ^  pcnetrante  fucco  ,  qui  alimenta  etiam  duriora  fe- 
cat  &  cxfolvic ,  partium  ncxus  &  vincula  difrumpit,  ut  novam  indu.mt  formam, 
&  aliam  partium  tcxturam.  Nam  partes  quas  calor  naturalis  depafcitur,  nutpo- 
tius  mulcipliccs  vit.T  adliones  indefinenter  confumunc,  inft.iuianc  al  mcnta. 
Quod  utique  ahter  fierinequit  ,quam  fi  particula:  ahmentorumomnino  rorfi- 

fimiles 


PARS   TERTIA.  <fjr 

1«  fiant  iis  viventium  particulis  qus  confumptz  funt.  Quo  autem  id  fiat,  ali- 
menium  in  liquotcm  convertinccefle  eft ;  nam  liquoris  partes  facilius  quam- 
libetfoimamincluunt  jnecarfti.ribusviiiculis  intet  fe  neftuntur.  Quare  quae 
in  ore,  vcntticulo,  &inipfis  inttftinis  fitdigcftio,  in  eo  maxime  pofita  eft, 
ui  liquor  pcne  uniufinodi  ex  variis  ciborum  gcneribus  prodeat.  In  cum  ufum  fer- 
mentum  quodglandulac  fuppcditant,  deftinatur  ;  fpiritus  ipfi  penctrantcs  & 
fubtilcs  huic  prxlunt  muneri ;  continuata  prertio  quam  refpirationis  organa  ef- 
ficiunt ,  inftar  mallei  tcnuem  illam  fubftantiam  altiOs  adigit ,  ut  pulchre  cxpli- 
cat  Vir  Clariftl 

Qui  rem  ab  altiori  principio  deducens  unicuiquc  rei  vim  fui  confervatricem 
anatura  tributamefleobfcrvatjCaque  vis  in  mutuo  rerum tommercio  pofita 
videtur.  Nam  alix  ab  aliis  quae  fibi  opus  funt,  mutuantur.  Cum  enim  per  occul- 
tos  meatus  fubftantia  qu.-eque  fubtiliflima  difiletur :  niU  per  eofdcm  poros  de- 
perditarfubftantiiC  confimilis  fubeat,q-^.3;ia6turjm  retaijiac,  ( dum  ex  aere  tan- 
quam  expromptuariop.-irticul3cfimiIis  configurationisrcieratis  mcatibus  aptan- 
tur,)brcvi  resquzque  diffipatur  &  pcrit.  Unde  qua:  in  vafis  hermeticis  figiliatis 
aftcrvantur  corpora ,  diutius  manent  integra ,  quod  minor  iit  corum  perfpira- 
tio ,  quxque  exhalarunt  partes  ,  iracdem  revcrti  pollunt,  &  vacua  fpatiola  qui- 
busapprimc  conyeniunt,  implcrc. 

Eft  autcm  aercommune  omnis  gencris  cffluviorum  receptaculum  :  unde  ex  eo 
quxque  corpora  particulas  fibi  aptas  &  convcnientcs  polliint  depromerc.  Hinc 
«juxdam  corpora  etiai.i  mincralia  non  iblum  in  aere  confervantur  ,  fed  etiam 
intcrdum  &  pondere  augentHt ,  ut  fuo  lcco  dixinnis.  Sic  viperx  adhuc  parvx 
amplioribus  vafis  fumma  parte  apcrtis  per  plures  menffs  non  foliimconfcrva- 
tx,  fcd  etiam  ad  juftam  magnitudinem  auftx  fuerunt ,  cum  ex  foloaere  ali- 
mentum fiimcrcnt.Sic pifces diu  in  aqua  pura  &  limpida  illxfi  &  integri  vivunt: 
fic  denique  complures  herbx  ui  lens  paluftris,  ocymum  ,  v,  Lt/itic ,  cx  fola 
aqua  aluntur  &  vivunt. 

Cum  autem  pleraque  animalia  cibis  foriioribus  egeant ,  quod  majus  in  ii« 
fiat  proprix  materix  difpcndium  ;  ncc  fubtilior  in  iis  duntaxat ,  fed  etiam  foli- 
dior  fiibftantia  continuo  motu  diflTipetur ,  alia  iis  organa  a  natura  provifa  funt , 
ut  cibos  quxrant ,  fumant ,  prxparent ,  digcrant :  qux  uiique  organa  jam  cxpii- 
care  ingrcffi  fumus.  Sed  prxcipuum,  ut  fepe  diximus,  digeftionis  organum  eft 
fuccus  illequem  arterix  &glandu'x  ventriculi  fuggerunt ,  quem  vulgo  acidum 
vocantob  effedum  potius,quam  quodeofaporefit  prxditus  :  fed  quialiqiiores 
acidi  diflblvendis  cotpotibus  funt  idonei ,  hinc  diirolvens  omne  hocnoRune  do- 
natur. 

Inventriculo  etiam  &  inteftinis  fit  quxdamalimentorum  elixatio  ,  eo  perfe- 
AJor,  quo  externo  aeri  minuspatet  aditus.  Nam  ex  iis  quz  nuper  edidit  D, 
£oyle  experimentis  liquct. 

lo  Carnem  in  recipiente  vacuo  citius  &  perfeftiiis  elixari  in  balneo  maEis.cum 
fcilicetrecipiensaquxfcrvidxper  aliquot  horas  imponitur.  imo  mafTa  farina- 
cea  fcu  fermentata,  feu  fermenti expers  intra  tiium  horarum  (patium  excoqui- 
tur,  tumque  levis  eft,  multis  cavitatibus  inlperfa  ,  fubrubra  ,  fed  cruftx  cx- 
pcrs  :  fermentataaeremfaiUtiuracitiiisprQcreai  Quxautem  fermenti  eft  ex- 
pers ,  nimium  eft  infipida, 

ToM.  II.  O  0  o  & 


iA  PHYSIC^ 

1°  Caro  bubula  pipere  &  caryophylHs  infperfa ,  poft  tres  horas  optime  elix*. 
ta  ,  &grati  faporis  eft  extrada ;  non  item  ca  qua:  eodem  tcniporis  fpatio  fine 
aromatis  elixata  in  vacuo  fiierat. 

3°  Caro  elixata  in  vacuo ,  tiim  recipienti  cochlex  operite  obturatoimpofi- 
ta,  per  tres  hebdomadas  integra  &  incorrupta  permanfit. 

4'^  Edulia  recipienti  non  vacuo  ,  fed  bene  occkifofic  impofita  ,  ut  ilUid  im- 
pleant;  eoque  recipicnteintra  bahieum  maris  ut  vocant,  (ic  aptato  ,  ut  bal- 
neum  ipfum  accurate  occludatur  intra  paucas  horas  ehx.intur.  Sic  caro  cum 
pipere  &  caryophyllis  intra  vas  pra:diftum  indufo  &  prella ,  unius  hors  fpatio 
coda  fuit :  reclufo  balneo  aqua  cum  impetu  erupit :  pars  illius  carnis  recipien- 
ti  rite  per  cochleam  obturato  impofita ,  poft  5  hebdomadas  illaefa  &  optima  in- 
venta  eft  :  adeo  ut  tam  exquifita  eUxatio  non  mediocriter  ad  rei  confervatio- 
nemconferat:  quod  nulla:  partes  avolent ,  &  coftio  non  fit  interrupta. 

j".  Pes  bovis  eodem  modo  eHxatus  ,  poft  quatuor  horas  non  fokim  coftus 
apparuit,  fedetiam  ilUus  ofta  ita  funt  emollita,ut  inftar  cafci  fecari  &  comedi 
polTent.  Pifcis  eodem  modo  citra  aquam  in  recipicnte  obturato  &  m  balnco 
itidem  per  cochleam  occlufo  poft  duas  horas  coclus  fuit  &  (aporis  optimi :  ca- 
put inftar  carnis  comedi  poterat :  fuccus  ejus  ingelatinam  concreverat,  uti  in 
pede  bubulo.  Cum  nimia  eftelixatio,  caroingvatumfaporem,  &  empyreuma 
vrx  fe  fert.  Cornu  itidem  cervi  eode  modo  inclufum  citra  aquam  poft  fex  ho- 
vas  fuitemollitum,fed  perparum  fuccicx  eo  fuit  eduftum.  At  cum  recipicnti 
una  cum  aqua ,  qux  interftitia  oppleret,  fuit  impofitum  ,  ac  recipiens  plenum 
cochlea  fuit  obturatum ,  &  in  balneo  per  4  horas  demerfum ,  cornu  inftar  ca- 
feimoUe  inventum  eft,  &  fuccus  in  firmam  gelatinam  concrevit.  Qiia  autem 
arte  recipiens  cum  cochlea  rite  aptetur,dilucide  explicat  Scriptor  laudatus  in 
iconifmo  tertio.  Atquehujus  generis  machinas  ardficiofe  faftasnobis  non  ita 
pridem  exhibuit  induftrius  ,  &:  peritus  artifex.  D.  Hubln. 

Neque  id  verum  eft  acidum  illud  fermentum  a  liene  in  ventriculum  deriva- 
ri.  Nihil  enim  per  venam  illam,  quam  vas  breve  appellant ,  in  vpntriculum  de- 
duci  legescirculationisfanguinis  omnino  perfuadenr.  Nam  vens  fplenicae  ra- 
mi  omnes  in  communem  vcnx  port.-E  truncum  revehunt  ianguinem.  In  ipfo  iti- 
nere  quidam  ramuli  ex  ventriculo,  &  lieneprodcuntesin  majores,  fereut  ri- 
vuli  in  fluvios  confluunt:  fed  nullum  elfcper  vafr  inter  lienem&  ventriculum 
commercium  ,  circuitus  finguinis,  &  oppofitce  valvulx  omnino  evincunt.  Hinc 
cancs  qui  exfefto  liene  adhuc  vivunt,  non  minus  funt  voraces  quam  fi  liencm 
haberentintcgrum.  Praiterea  nuUus  fuccus  acidus ,  aut  melancholicus  in  liene 
reperitur  ;  atque  is  fuccus  omnino  eft  commcntitius. 

Sed ,  inqui:s,  nullus  ejufmodi  fuccus  in  ventriculo  reperitur,  aut  acidus  ,  aut 
falfus ,  ac  fi  quis  fit ,  per  arterias  aut  venas  is  a(Fertur  ,  6c  maxime  c  liene  ,  qui 
\\.\h6  creditur  melanchoHa:  fedes. 

J^fyp.PeritilTimos  Chymicos  non  ignorare  quxdam  e(!c  diftblventia  pene  in- 
fipida  ;  quin  etiamfaliva,  qux  dilfolvens  eft  quafi  univerfile  ,  non  expers  eft 
omnis  aciditatis,  cum  hydrargyrum  fiftat,  &mairam  farinaccam  fermentet : 

tamen  vixuUumfapotemacidum  prae  fe  fert. 


PAK.S  TERTIA.  5>9 

C  A  P  U  T     IV. 
De  chyli  in  va/is  laUeismotu. 

CHylus  in  ventriculo  formam  puhis  vircofac  &  tenacis  prr  fe  fert,  ifque  fen- 
fim  continu.ua  fibrarum  contraAione  ptr  pylorum  in  tenue  procruditur  in- 
teftinum.Hinc  inicjur.um  &  in  alia  inccftina  dcftrturj  atqueinipfo  cranfitu  a 
venis  laftcis  quafi  txfugitur  ,  per  quas  in  commune  receptaculuni  a  Pecqueco 
feliciter  repertum  ,  tumm  dudumihoracicum  promovecur.  Quoautcm  modo 
idpejficiatur,  j  m  explicarc  ingrediamur. 

Ac  primum  illud  cft  obfervandum ,  venas  la(Sleas  qux  puriorem  chyli  partem 
ad  fetrahunc,  cxilcs  admodum  ellc  ,  &  tenues  :  fed  corum  cxiguitas  numero 
penfatur.  Hinc  tantus  eft  inteftinorum  ambitus  ,  ut  plures  ladtcas  cxcipiant : 
quin  &motu  vcrmiculari ,  qucm  periftalticum  vocant,  qiiique  in  diiredtione 
animalium  aperce  cernicur  ,  fcfe  concrahunt  inteftina  ,  quo  chylus  deorfum  pro- 
^rufus  ad  fingulas  laftcas  fifti  pofflt.  Hae  quidcmquod  fibi  aptum  eft,  fumunt, 
dum  pars  craffior  &  inunlis  {ecernicur. 

i"Illa  purioris  chyli  a  cradiore  fecrccio  duplici  quidem  ratione  expUcari  po- 
teft,mechanica  nimirum  &  chymica.  Ab  iHa, cum  fitincellcdu  facilior,  inci- 
piendum  :  (cd  prius  de  inccftinorum  ftru(flura.  Ea  quidem  membranis  conftant 
qu2  vencriculi  cunicis  pcne  funt  confimilcs  -,  intima  icidem  eorum  cunica  rugo- 
fa  eft  &  crilpaca  ,  uc  paulo  diuciiis  f  hylum  retincat.  Hanc  excipit  nervofa  ve- 
nisicidcm  &  nrtcriis  confpcrfa  ,  omni  genere  fibrarum  inftrudta.  Huic  fucce- 
dit  carnofa  duplici  conftans  ordine  fibrarum  •,  inceriores  funt  annulares ,  quibus 
inteftina  comprimuntur  ;  fuperior  fctics  fibras  redas  compledbitur.  Utraque 
concrafta  inteftini  profunduatem  &  longicudinem  coarftat ,  fimul  &  contenta 
ancrorfum  pellic :  adco  ucmocu  illo  fenfim  fuccuftli  inceftina  chylum,  &  feces 
paulacim  promoveant  Senfus  exquificus  ncrvex  tunicx  carnofis  fibras  ad  hunc 
motum  dctcrmin.1t.  Fibras  nerveas  etiam  irritant  chyli  reliquis ,  qi:a:  puriore 
parte  chyli  exprclTa  moleft.c  fiunr.H.mc  irritationem  augcnt  tum  alimenta  in- 
congrua  ,  tum  eciampharmaca,  auc  incerdum  percurbaciones  animi  violenta:, 
qux  fpiricusanimilcs  confundunt.  Excimatunica  ut  in  ventriculo  ,  fic  in  ipfis 
intcftinis  tota  eft  mcmbranofa. 

} '  Inteftina  omniamefencerii  margini  rugofo  ,  &  in  plicas  colledo  conneflun- 
tur,  &  coarftantur ;  ac  fibrarum  annularium  tendines  in  cam  partem  dtfinunt. 
Sic  intcftina  in  parvo  fpacio  cicra  confufionem  ,  mocu  lenco  &  fuccedivo  ab 
uno  cerniino  a-1  alium  paulatim  movcntur  ;  tum  ladtes  vena:  qux  obhquo  du- 
dtu  inter  inceftinorum  tunicas  feruntur ,  ut  uretrcs  inter  veficx  membranas  , 
ch vkim  excipiunt ,  cum  per  apcrtos  in  ipfius  intt  ftini  cunica  &  interiores  poros 
percolacione  qiiadamillabicur.  Qiiod  ucique  cum  fieri  ,  ubicontraftionis  motus 
interpellatur  ,  fttis  videtur  probabile.  Nam  contraftis  inrtftinis  ardantur  mea- 
tus ,  nec  chylusl.idtcus  (ubit ,  nifi  cum  meatus  fiunt  ^perciores.  Icaque  mo- 
tus  perift.tlticus  chylum  in  hicftcas  non  crudit  :  fed  eum  a  ventriculo,  &in- 
teftinis  deorfum  pel.it, &:jhm  iadeisreceptum  veifus  conamune  recepcaculum 
urger. 

O  0  o  0   ij 


4oUtchylus  in  tamexilibus  vafisliberius  fluat,  provifum  a  natura  fuit  pet 
fuccum  pancreaticum ,  qui  renuis  cum  fit,  &  diaphanus  eundem  habet  ufum 
quem  lympha ,  feu  faliva  ex  oris  glandulis  exprerta  :  ha:c  quippe  cibum  diluit , 
ut  facilius  in  ore  volvi,  &  demuti  in  ventricdum  poflit :  ita  cum  pancreatis 
quod  ventriculo  fiibjacet ,  ftrudlura  fit  eadem  qux  glandularum  ,  &  nihil  a  fa- 
liva  diflldeat  iUius  fuccus  ,  utriufque  ufus  videtur  confimilis.  Unde  fi  fortc  pan- 
creas  indunierit,nec  lympham  fuam  efFundat,chylus  non  fatis  dilutus  in  iafteis 
flagnat,  neque  eas  prxterlabitur.  Hinc  tam  multiplex  in  plerifque  pifcibus 
videtur ;  non  enim  aliud  videntur  effe  tot  facculi  ex  quibus  in  ipfum  inte- 
ftinum  per  aperta  foramina  patet  aditus.  In  his  chylus  novam  fubit  pra:pa- 
rationem.  • 

Atque  hxc  efl  mechanica  &  apcrtior  chyli  per  Lnfteas  traducendi  ratio,  quam 
tamen  altera  ex  ipfiuschymicx  penetralibusdefumptamultumilluftrat.  Etqui- 
dem  ep  tendit  natura  in  chyli  -"ermentatione ,  aut  prsparatione  ,  ut  partes  flui- 
diores  a  crallis  &  vifcofis  fe-x  nat.  Quod  ut  confequi  poflit ,  chymicum,  ut  ita 
dicam ,  adbibet  artificium,  Mam  aliquid  admifcet .  quod  vifcofis  chyli  pattibus 
affine  eas  dividat  ab  iis  q-ia:  funt  liquidiores  ,  quo  b'  foiur??  &  libera;  per  fpon- 
"iofam  ,  &  intimam  intefrinorum  cruflam  percolentur.  Bilis  itaque  per  du£tum 
communem  a  veficula  fellis  delapfa  in  duodenum  inteftinum  ,  quatuor  circi- 
ter  digitis  a  pyloro  efFunditur.  Sal  lixiviofi^s  qui  in  bihplurimus  eft,  nimiam 
chyli  vifciditatem  frangit  :  adeo  utpurior  chyHportioa  vinculisilliusquaevif- 
cidiot  efl,facilius  fefeespediat  :  trmque  fuccus  tenuis  quia  pancreate  conti- 
nentet  delabitur ,  chylum  magis  diluit ,  &  parti  illius  fluidiori  feadjungit:dum 
bilis  pars  major  cum  alvinis  fcBcibusuna  excernitur.  Sed  ad  laftearum  ftrudu- 
ram  &  ufum  veniamus, 

j°  Vena:  la£lea!  in  glandulas  mefenterii  tendunt :  fed  priufquam  ad  eas  perve- 
niant,  in  plures  abeunt  venulas  ,  quar  in  ipfis  glandulis  pene  obliterantur.  Ve- 
uim  egrelTi  jam  coeunt  in  majores  ramulos ,  donec  in  chyli  receptaculum,  ut 
fiftulas  plumbeac  incaftePum  aquarum  definunt.  Quorfum  autem  in  glandulis 
ea  vafa  quodammodo  abfumuntur  ;  An  fortc  cbylus  in  iis  alteratur,  &  fit  li- 
quidior  J  Sed  illud  dijud'<:£ri  non  poteftantequam  de  ft,rudura  &  ufu  glandula- 
lum  traftatum  a  nobis  fuerit. 

Acprimiim  fatis  commode glandula:  in  conglomeratas  ,  &,cong!obatas  a  re- 
centionbusdividuntur.  Illa;  funtmrlliores,  fk  ex  infinitis  glandulis  ,  tanquam 
uvx  ex  acinis  conftant ,  erque  inter  fe  per  vafa  capillaria  *  &  tenues  admodum 
membranulas  neifliintur.  Hujus  gener-s  funt  pancreas  in  abdomine,  tbymusin 
ihoracis  cavitate ,  m  ixillares ,  &  alir  huius  generic  permult?;  •  exque  ut  pluri- 
mum  vafis  esctetoriis  donantur ,  ut  lu  pancreate  dudus  eft  amplu.s  qui  per  illius 
lon<»itudineraproducitur,  quique  Vvifurgi  canalis  ab  illius  inventore  vbcita. 
tur, 

Conglobatae  glandulac  funt  texturae  firmioris  :  hujus  genetis  funt  axillarcs, 
!<  mefenterii  gtandular :  atque  ex  iis  omnes  lympha:  dudtus  oriuntur  ,  cujufmo- 
di  funt  vena:  hCtex.  Nam  eadem  eft  lympha:  duduum  &  ladearum  ftrudlura  ; 
innumerisdonantur  valvulis,  &  fuccusin  iis  ,  iitin  venis  a  circumferentia  ad 
centrum  ,feuaramisad  truncumprogreditur  :  cumque  ladeae  ,  &  dudus  tho- 
tacicuschvlo  funl  vacua ,  lympham  pcUucidam  ia  du6tum  thoracicum  vchunt. 


PARS  TERTIA.  ^x 

Hinc  ckyliis  digitofumprcffionefacileinglandulas  mefenterii  impellitur  ,  nec 
retroremeare  poteft  ;  ac  ligat*  vena:  hStex  vcrfus  glandulas  mefenterii  ftatitn 
detumefcunt. 

Omnes  itaque  la£lex  in  commune  chyli  receptaculum  prope  lumbos  pofitum 
fefe  exonerant.  Cumque  ex  venae  nonnifi  aliquot  apaftuhoris  candidjc  appa- 
reant,  non  dubiumeft  quineaechylo  turgeant.  Quanquam  etiam  inter  peri, 
tifiimos  recentiores  dubitatur ,  anpars  chyU  per  venas  mefaraicas  ad  hepar  de- 
feratur :  adco  ut  pars  tantum  ferofa  pet  duftum  thoracicum  ad  cor  redta  perve- 
niat :  ui  pars  (ulfurea  per  venas  mcfaraicas  in  portx  truncum ,  hinc  in  jecur  de- 
fertur.  Mukis  videturprobabilius,  chylum  omnem  aperto  itinere  in  duftum 
thoracicum  ferri.  Undecum  in  cane  vivo  du€tus  thoracicus  a  Viro  Dodiifllmo 
Louvero  ungue  difruptus  fuilfet^  confuto  vulnere  paucis  polt  diebus  canis  ex- 
tinftus  eft.  Aperto  cadavere  peftus  chyli  duabus,aut  circiter  hbris  refertum  ap- 
paruit :  ac  fan^uis  poltalterumab  illo  vuhierediem  detradtus  nihil  habuit  chy- 
li:  venajitidem  lafteac  chylo  turgida:  apparuerunt.  Cum  tamen  in  avibus  nul- 
li  fint ,  aut  lymphs  dudus  ,  aut  vcnz  ladtex ,  id  eiiam  probabile  videmr ,  ia 
iis  chylum  per  ven.is  mtfaraicas  ad  hepar  contendere.  Qiiod  fi  ita  fit,  pars  chy- 
lieandem  viam.potef..  mfiltere.  Ex  mlutriatione  quoque  venas  mefaraicas  cum 
inteftiniscommunicare  piobat  D.  du  f^erney.  Atque  huicfententia:  accedit  om- 
nino  DodtiiT.  Borellus ,  ea  maxime  dudtus  ratione  ,  quod  vena  porta:  fit  fere 
quadrupla  vena:  fplenicz ;  utraque  vero  artcna,  fplenica  nimirum  &  mefaraica 
fit  pene  xqualis .  ac  vena  fplenica  revehat  fangumem  ab  arteria  fplenica  adve- 
^um :  nccelTe  adeo  eft  ut  vena  «lefentcnca,  feu  porta:  quadruplum  reve- 
hat&n~uinemejus.  quam  vehit  vcna  fplcnica.  Unde  trgo  impleri  poteft,  nifi 
a  fucco  biliofo  ^  ch-li  portionc  quam  vena:  mefaraicx  excipiunt  utpartem  al- 
teramchyli  bile  ic  (ucco  pancreatico  veKit  conditam  vena:  ladex  in  du(5tum 
thoracicum  defcrum.  i-Iinc  copiofae  adeo  venx  roefaraici  qux  circa  jejunum, 
&  duodenum  inteftina  fuas  i^abent  radices.  Non  enim  ibi  fun.  collocatx,  ut  mi- 
nimam  fanguinis  partem  excipiant ,  ied  fuccum  aliquem  prxter  fanguinem,  & 
bilem  fortaire  excipiiiirt  :  neque  chylus  in  hepnr  defertur ,  ut  ibi  in  fanguinem 
elaboretiir,  fed  iKChyh  portio  abile  foluta  ad  cor  perducatur.  Neque  id  vcro 
aut  difficile  ,  aut  infuetum  videri  debet,  fi  chyUis  per  duplicem  viam  xque  faci- 
lem  ad  cor  pervehatur,  Verum  id  viderint  Anatomici. 

Qiu-imobrem  chylus  per  vcnas  ladteas  in  commune  receptaculum  defernir  : 
hinc  in  dudlum  thoracicnm,  ex  quo  in  venam  fubclaviamjtum  in  vcnam  cavam, 
ac  tandem  in  dextrum  cordis  finum  contendit.  Commune  vero  iUud  receptacu- 
lum  eo  loci  eftconftitutum  ,  ul  i  diaphragmatis  tendincs  fpinx  dorfi  illigantur  , 
u:  contrafto  diaphragm;ite ,  &  tenfis  iis  tendinibus  chylus  furfum  adigatur. 
Duplex  plerumque  eft  duftus  thoracicus,  nifi  e  regione  cordis,  ubi  duo  rami  ia 
iinum confluunt.  Sed  ilhdno  canales  ,  tanquam  duo  fcalx  latcra  per  inccrmc- 
dios  ramos  inter  fe  communicani.  Eo  quidem  fadta  eft  illa  canalis  thoracici  diri- 
fio,  ut  uno  obftru<fto  alter  ufui  eire  poffit.  Qiiare  in  venam  fubclaviam  duplici, 
aut  interdumuno,  fedamplooftio  is  fefe  exonerat.  Veriini  ne  fanguis  intcr 
defcendendum  per  venam  in  eum  dudiim  exundet ,  huic  oftio  aptata  eft  valvu- 
!a,  quxfanguinis  in  canalem  thoracicum  prohibeat  ingreflum. 

Hinc  chylus  ,ut  diximus ,  ad  cor  peifcrtur,  &  fxpiiis  cum  fanguine  circula- 

O  0  0  o  iij 


66x  PHYSIC.E 

tus  naturam  ipfius  fanguinis  induit,  Unde  fi  quati^or ,  aut  quinque  horis  poff 
larc^iorem  paftum deuaxeiis  rnng\iin;.m,  is  nuilto  h.i^e,  aut  chylo  abund..bir. 
Quodfilongius  tempusexpeftcs ,  ihylus  fcre  totus  in  ferum  commeabit.  Hoc, 
tamen  utrique  Uquori  commune  cfl: ,  ut  lcni  admotus  igni  concrefcat. 

Et  Gme  eadem  funt  vafa  qua:chylum  in  mc(enteiio  Sc  lympham  ad  recepta- 
culum  pervchunt ;  cumque  abcfl:  chylus ,  lympha  non  dceft^qua:  hxc  vafa  &  ca- 
nalem  thoracicum  continenterimplcnt,  neque  ea  unquam  lucci  funt  cxpertia. 
Vafa  autem  lymphatica  in  mufculorum  mcmbranis  ,  &  vifcerum  radices  ha- 
bent ;  eaque  in  gl.mdnlas  conglobatas  l'e  cxonerant.  Ex  quibus  egreOa  partim 
in  commune  Pecqucti  reccptaculum,  partim  incanalcm  thoracicum  liquorem 
fuum  cfRindunt.  Qux  cx  ventrc  inferiore ,  &  cruribus  prodcunt ,  ea  in  recepta- 
culum  ;  qux  ex  pedtore,  m  canalem  ;  qu2  demum  c  capite  ,  cervicc ,  &  bra- 
chiis  oriuntur  ,  eadcm  in  venas  axillares  fe  exonerant ,  atque  ita  lympha  ex  ar- 
teriofo  fanguine  profeda  ,  &  foite  fpirituofo  nervorum  llicco  animata  in  fan- 
guinem  rcmeat ,  ut  ilH  (it  vthiculo  ,  &  idoneum  partibus  alimentum.  Et  qui- 
dem  iieripoteft,  ut  glandulx  qusEdam  fint  vehit  officinns  in  quibus  fiicci  fer- 
mentitii  elaborentur :  fed  non  omnes.  Nam  plerxque  eum  habent  ufum  quem 
glebx  in  quas  plantarum  radices  fparguntur,  ait  Borelkis.  Cumque  glanduls  ceu 
quidam  fafcicuU  vafa  omnis  generis  compleftantur  ,  vafa  earum  excretoria  non 
poffunt  cum  artetiis  conjungi :  tum  enim  fanguis  non  polTeta  venis  excipi.  Suc- 
ci  itaque  multiplices  in  glanduUs  repofiti ,  &  per  minima  commifti,  in  fuis  qui- 
quc  vafisfibi  accommodatis  excipiuntur ;  &  vafa  fingula  fuccum  convenientem, 
utpartium  &  meatuum  apta  configuratio  exigit ,  ad  ie  rapit.  Idque  fit  neceflita- 
te  quadam  mechanica ,  non  fermentaiione. 

C  A  P  U  T     V. 

De  ufu  ventriculi  &  varlis  ejits  affeBibus. 

CUm  ventriculus  fit  organum  nutritionis  pricipuum,  quod  alimenta  dige- 
fit  &  prxparat,  ex  hoc  beneaut  male  affedo  totius  corporis  fanitas,  aut 
valetudo  magna  ex  parte  pendcr.  Nam  fi  prima  ciborum  digeftio  rite  perficia- 
tut ,  &  chyUis  &  fmguis  &  Ipiritus  animales  bcneelaboranrur  ,  ac  tota  corpo- 
ris  machinabeile  fe  habet.  Secus  ex  male  ccftis  aUmentis  chylus  impurior, 
fanguis  aut  feculentus ,  aut  aquofus ;  ex  depravato  fanguine  fpiritus ,  aut  fegnio- 
res,  autacrioresgignuntur. 

Prscipui  autem  ventriculi  ufus  ex  ipfius  fabrica  innotefcunt.  Atque  utab  in- 
tima  &  villofa  tunica  ordiamur ,  qu.x  in  cefophago  candidior  eft  ,  &  villofi  ut 
in  ventriculo  ,  planum  id  viietur  eam  membianam  iis  villis  feu  fibnllis  mol- 
Horibus ,  ut  lanugine  quAdamobduci,  ut  ciborum  fuavitate  permulceatur  ,  & 
ea  ratione  animaUs  confetvationi  caveatur.  Senfus  enim  quid.m  a  gullu  diver- 
fus  huic  membranx  interioii  &  rugofx  irfidet,  quomu'ta  etiam  infipida,ut 
mercurium  vitas ,  au:  flores  antimonii  ftrtim  ut  fibi  inf^fta  vnmitione  ejicit: 
quoi  membranr.m  nervofam  Jc  mcdiam  particuVt  nuc  pharmaci,n:it  vencri  veL 
licent ,  fpiritus  irritent ,  &  membranam catnofam  fibiis  vaUdioiibus  inftiudlam 
ad  ejicicndum  hoftcm  foliicitcnt. 


P  A  R  S    T  E  R  T I  A.  €6} 

Hinc  enim  vomitio  oritur,  cumirritatis  nerveis  fibris  interioris  membrans, 
fibrx  motrices  membranscarnolre  qua:  ab  uno  ventriculi  orificio  adaliud  por- 
riguntur,  convullae  in  finiftco  orificio,  ubi  magnus  eft  nervorum  plexus  ab  o<fta- 
vopari  profedus ,  furium  quod  noxium  eft  ftatim  expellunt ,  ne  diutius  ven- 
triculum  &inteftina  infeftet.  Motus  quidem  fibrarum  naturalis  ab  orificio  fi- 
niftro  in  dexcrum  difFanditur  :  fed  mocus  convulfivus  in  vomitione  huic  con- 
trarius ,  &contraftis  fibris  in  ftomacliiorificio,  eidem  verfus  eam  partem  con- 
trahuntur.  Quin  eciam  fibrs  carnofas  qu2  in  orbem  ventriculum  cingunt ,  con- 
trahuntur,  utquod  noxium  eft,  eHminent,  nemora  fua  in  ventricuio  &  inte- 
ftinismajorem&infanabilem  labem  induCat.  Irritati  itaque  &  velut  excandeC 
centes  fpiritus,  quivenrriculi  fibras  incolunt,  vomitionem  efficiunt :  quzcun- 
que  cauia  fit  hujus  irricationis ,  quxfane  variaeft&mulciplcx.  Incerdum  enim 
alimenca  funtautquanticate,  autquaHtacc  noxia  ;  interim  materia  in  ventri- 
culogignicur,  &coacervacur  ,  aucaHundeadvehicur,  five  per  arterias  qu^  co- 
piofx  (unt  in  »ervoi2  cunicx  parceintima,  per  quas  fanguis  aliquando  excre- 
menta  fua  in  ftomachum  exonerat ;  five  bilis  a  vafis  cholodochis  per  pylorum 
fubeat ;  five  Hquor  ftomachi  in  fuccum  aufterum  ,  aut  amarum  degencrct :  feu 
denique  fpiritus  ipfi  aHbi  irritati ,  aut  pcrturbatipernervorumdudlus  cranfmit 
fi  eandem  confufionem  &  velut  feditionem  in  ventriculo  excitcnt.  Unde  cx  gra- 
vi  capitis  plaga  (acpe  vomitus  oritur  ,  quod  ftomachus  cum  ca:teris  partibus  ma- 
gna  per  nervos  affinicace  jungacur.  Sic  in  nephricicisparoxyfmis,  aut  in  coHcis 
doloribus  vomitus  fxpeoricur  :quodexplexu  nervorumqui  inmedio  mefente- 
rii  infignis  eft ,  ex  plcxu  itidem  renum  innumerabiles  rami  nervorum  ad  ventri- 
culum  dimanent,  qui  irritati ,  &  convulfi  eafdem  in  membranis  ventricult 
convulfioncscreant.  Sic  vencriculus  omnium  pene  vifcerum,  cum  quibus  pec 
nervos  auc  vafa  conjungitur ,  culpam  luit. 

Quin  eciamcum  incerior  oris  membrana  cum  incima  cefophagi ,  feugula:  tu- 
nica  ,  &  ha:c  cuminteriore  ventricuH  membrana  quodammodo  concinuccur,  fi 
velciboiiigrato  palati  tunica,  vel  ipQ  uvula  motu  piumx  irritecur,  vomicus 
oricur.  In  pHcifi  quoque  fa:pe  cufiis  vehemencior  vomitumexcitat,  quod  cadciM 
membranapartem  alper^  arcerix  fummam  &  csfophagum  tegat :  eandem  ob 
racionem  in  cholera  morbo  auc  in  palEone  iHaca,  &  in  aliis  inteftinorum  tor- 
minibusob  fibrarum  continuitatcm  vomicio  oritur. 

Qu^Ecunque  igitur  linc  caulx  vomitionis,  quas  Medicis  excucicndas  relinqui- 
mus ,  id  certum  eft,  eam  plcrumque  excicari  ob  molcftum  fenfum  cunicx  ner- 
vofa:ftom.ichiiinpreirum  .•  ex  quo  fortt  membrana  cradior  ftacim  conveljitur 
&contrahitiir.  Unde  cmetici  medicamenci  particulxfunt  ejufinodi,  utnecfu- 
bigi  a  ftomacho  ,  nec  ab  eo  diutiiis  ferri  poffint. 

Qoamobrcm  ut  prajccrca^terosdilucidcexplicat  Vvillifius,  fortius  cmcticum 
primum  ejicit  quod  incavitate  vcntriculifluftuar.  Dcinde  quidquid  vifcofxeft 
pituitx  invcncriculi  rugis,  aucvilHs  ;  cum  fi  vdHcacio  perfcveret,  fcrofum 
humorem  arteriolx  cffiindunt  ;  tandem  convulfionc  ad  duodcnum  manante 
bilis  cjicitur.  Hinc  quando  bilis  exundat ,  fxpe  a  miciori  pharmaco  immane* 
vomitus  cientur. 

Cum  viniemetici  infufioper  venam  jngularem  canis  injeda  eflet ,  poft  aK- 
quoc  horas  immanes  vomitus  funt  confecuti :  lique  forfitan  a  cerebro  potius. 


664,  P  H  y  S  I  C  ifi 

quam  a  ftomacho  funt  cxcitati : cnm  fimilis  efife^tus  kvkouanx ,  v.  Ju  tahad  , 
decofto , capiti adhibito pro^lierir.  Ac fortcea tft  una ratio ex mukis qua: ..ffcr- 
ti  pofTuntjCiir  m'.nus miji «irujti  tandiu , &  non  fine  migna anxiet.te  & dolo- 
revomerefobani,  quod  pcrturbati  prs  aHtatione  fpiritus  primum  in  certbro, 
tum in  ventiia'lc  jiSmj  nerve^s  convellant :  undc  qui  vettigine  laborant,  ple- 
rumqiie  ii   vomicuint 

Nec  diibium  eft  quin  tx  vomitio  qna;  in  mari  adeo  frequens  cernitur,  ad  fani- 
tatem  mutium  confetat :  cum  ventriculum  humore  piniitofo  interdum  vifcofo, 
quem  purgantia  erpellere  nonpoirunt.  imo  &  obftrudiones  vifcerum ,  &  eaj 
maxime  qux  in  biliariis  dudibus  altius  infident,  omnino  expediat,  fcrofum  hu- 
morem3c  excrementitiumfanguinispetarterias  quae  in  tunica  nervea  ventricu- 
h  &initftinorum  funt  denfiflimar,  expurget,  Unde  vidimus  nonnullos  qui  ut  • 
pertinaciquartanafolvercntiu  ,  femariagitatonon  fine  fuccefiu  commiferunt. 
Humoresenimfialicubi  reftagnent;  fi  viicidum  phlcgma  m  plicis  ftomachiin- 
hsreatjfi  humor  amams^  ineofluftuet.ntiHseft  vomitio.  ImoHerculei,ut  vo- 
cantmorbi,  &iimaximequicer?brum  ^  nervofum  genus  invadunt,  vix  alia 
ratione  profligantur.  Concufla  enim  vafa,glandal:£&nervifordes  qnibusinfi- 
ciuntur  ,humoremimpiimisbiliofum,  &  ferum  acre,aut  alta  fangninis  excre- 
menta  qusc  in  caput  fefe  recipiunt,  penitus  evaeuant,  Sed  cautio  adhibenda  nc 
conftitutio  corporis  fit  tenerior ,  &mollior,  fibrs  ventricuh  laxiores ;  ne  ha- 
bituscorporisgracilis;  ne  fit  difpofitio  phtifica  ;  tum  enim  emeticum  adhiberi 
ron  debet ,  ac  ne  tum  quidem  cum  fanguis  cfftrvefcit ,  aut  crifis  expefta- 
tiir. 

Verumifta  quidemobiter:  neque  enim  artem  medendi,  fed  caufas  rerum 
perfequimur.  Unde  ne  emeticoium  quidemgenera  reccnfcrc  volumus :  id  ma- 
gis  ad  inftitutum  noftrum  pertineret ,  in  caufas  inouirere  ,  qua:  invitam  vo- 
mitionem  in  nobis  plemmque  efficiunt.  Sa:pe  fanguis  impurior  per  arterias  , 
aut  vafa  biliariaexcrementios  humores  ^qui  nervofam  ventriculi  membranam 
vellicant,  aut  adufta  &  amara  excrementa  exonerat  :  cui  malo  fxpe  acidi  li- 
quores ,  ut  ferum  ladtis ,  aur  aquaraciduliE  medentur  ,  dum  fanguinem  aut  tem- 
perant,  aut  fiindunt,&  ejus  excrementa  alio  transferunt.  S:epe  materies  pu- 
irida  &  emetica  ob  corruptum  ftomachi  fermenrum  gignitur  ,  cui  detergentia, 
&  digeftivaut  vocantquae  fale  alcali  abundant,  ut  abfinthium,  ocuH  cancri, 
pulvis  aloes  ,  commendantur.  Sed  de  primo  a^'ftu  ventriculi  rantum. 

Secundus  ftomachi  ?'.  ii  teftinorum  affe<Sus  eft  purgatio  qua:  vomitioni  ea 
quidem  ratione  eft  contraria,  quod  vomitic  a  finiftris  ventriculi  fibris  contra- 
ftis  &  quodammodo  convulfis  orta ,  futfum  per  ccfophagum,  contra  confuetum 
naiurxordinem  nitator ;  in  purgatione  primum  fibra:  dextrz  juxta  pylorum  ir- 
ritatae  hnmorem  noxinm  per  inteftina  protrudant,  Sacpe  tamen  una  alteram 
fiibfequitur :  cum  enim  quar  in  ftomacho  aut  genita  cft  mareria .  autaliunde  ad- 
ve£la  illius  fibras  nimium  Iscdit,  r.ec  tolerari  diutius  potcft,  ftatim  per  oefo- 
pha^um  ,  feu  per  brcviorem  vi^.m  ejicitur-  fimul  fpiritus  irritati  fibras  modo 
finiftras  ,modo  dextrns  contrahunt,  &noxium  humorem  fiis  dequeexpeJIunr. 
Gim  rhyli  reliquix  pLicido  ^r^riTn  motii  per  intervalla  temporumciiciun-, 
lur  pur^atio  eft  omnino  naiur?!is  :  fed  com  motus  eft  concitatior,  &  fibraj  in- 
teftinorumcelerius  contrahuncur ,  tum  motus  ille  excreiorius  proprie  purgatio 

dicitu&. 


t>ARS  TERtlA.  ^<jy 

jJRdtOf ,  mnximecnm  a  medicamine  imus  fumpto  ventticuli  primtim  ,  tum  in- 
teftinorum  fibrz  vellicantur. 

Neque  cnim  eleftione  quadam ,  ut  vulgo  Medicorum  perfuafum  eft  ,  certi 
humorcs  ,  t  pituita ,  bilfs  atra  fcu  melancholia  ,  flava  &  (anguis ;  aut  fimilitu- 
dinc  fubftantiaCi  aut  tradlione,  qus  in  natnra  nulla  eft ,  elicinntur :  fcd  irritatio- 
ne,  expuIfione&  forfitan  fcrmentaiione  quadam  ,  ut  Auftor  quen)  laudavi- 
mus ,  pene  demonftrat.  Cum  autcni  haec  mcdicamina  non  fint  uniufmodi ,  fed 
alia  particuhs  nioUionbus ,  alia  duiionbus  conftent;  qua:dam  fincvolatiha, 
aha  fixiora  ,non  eodem  modo  vifcerum  fibras  ad  excretionem  foHicitnnt  Sed 
plerumque  cathartica  acrcdinefua  velhcantmembranas  ftomachi&inteftino- 
•  rum ,  quac  dnm  fe  contrahunt,  fimulexprimiint  luccos  qui  m  vafis  ianguinis  Sc 
in  excretoriis  glandularum  continentur  ,  fere  ut  piper  uberiorcm  falivam  expri- 
mit. 

In  caflSa  Sc  manna  partes  funt  tenues  &  fubtifes ,  quac  plerumque  ventriculo 
nullumfaccftunt  negotium  :  fed  duodcni  tunicam  magis  fcnfibilem  afficiunt  & 
velhcant:  hincporus  ,feu  dudtus  biUarius  conculfus  copiofam  bilcm  excernit. 
In  ahis  medicameniis  ut  in  gummi  ammoniaco  craffior  Sc  vifcofa  magis  mate- 
ria  vim  fuam  non  ftatim  exerit,  fed  longius  provefta  &ultra  porum  biharium 
tunicaj  mucofE  intcftinorum  adhxrefcit.  Hinc  ferum  quoddam  c  vafis  expri- 
mir,  &mucumquointeftina  inducuntur,abradit,pituitam  adeo  expurgare  di- 
citur. 

Sunt  aha  medicamenM,qubnimpartesacriores&  quafi  aduftz  fanfuinem 
commovcnt,  &  bileniexcitant,quacubcriorper  communem  dudlum  in  duo- 
denum  expellitur ;  ut  aloc  Sc  rhab  irbarum :  qus  idcirco  bilem  purgarecenfen- 
tur ;  nififorte  etiamcolor,  utin  aliismultis,  nobis  imponat.  Qux  vehemen- 
tius  purgant  utjalapium,  &  colocynthis,  partibus  adeo  acribus  conftant  ut 
mairam  languinis  fundant  &  prxcipitent;  cralim  cjus  corrumpant :  hinc  deje- 
Aiones  plerumque  funt  aquolx, 

Purgantia  quippe  non  modo  humores  ejiciunt  qui  ventriculi  &  inteftinorum 
cavocontinentur,  fed  etiam  vafa  fanguinis  (ubeunt.  Sive  dum  venas  lafteas 
chylus  purgantis  medicaminis  particulis  refertus  fubit ;  five  per  vaforurri  ofcula 
qux  in  tunica  nervofi  ventriculi  inetFe  diximus,  {c[e  infinuent,  &  per  illius 
malIamdifFundantur;quod  utique  nUiItis  liquet  indiciis.  Nam  urina  fxpe  co- 
lorcm  Si  odorem  medicamenti  referc ,  &  lac  nutricis ,  qua:  rhabavbarum,  aut 
aliud  medicamentum  fiimpfit,  infantem  purgat.  Unde  Medici  purgare  folentin 
fcbris  declinatione ,  cum  materi.t  febrilis  jam  cofta  eft  ut'  loqtiuntur ;  feu  ad 
fecretionem  parata. 

Nec  alio  fere  modo  purgatioHes  fuas  nati^a  quandoque  fola  inftituit,  cum 
alimrnta  aut  nimia  funt ,  aut  depravata  :  tum  enim  fxpe  diarrhcca  oritur,  quo 
Jnutili  Sz  noxio  pondere  folvatur ,  ut  in  crapula  &  vidu  non  bene  ordinato 
evenit.  Interdum  tunicaglandulof»inipfisinttftinis&' vafa  ladtea  inmefente- 
rio  vifcida  pituita  obftruuntur:hinc  fucci  nurritii  diftributione  impedita  deje- 
Aioncsfintmajores.  Sxpe  autbilis  uberior  inteftinonim  tunicas  vel!icat,aut 
fanguinis  recrcmenta  per  arteriolarum  ofcula  in  cavo  inteftinotum  depofita  fi- 
bras  itidem  iriitnnr.  Nonnunquamperfpiratibne  infenfibili  impedita  humores 
fupetflui  inmairifanguinisturgefcuntj&adipfainieftina  transferuntur.  Quin 
Tom,  iJ.  PpPP 


666  PHYSIC^ 

&ran£fui5ipread  coagulandumdilporitus  cum  pcr  miimtiora  vafa  intertinoruMv 
circulan  facilenon  poflit ,  ibi  congentnr,  &  rupiisobicibus  dyfenteriam  parit. 

Hzc  Cxpe  ex  eunte  atftate  &  ineujne  autuno  gi,3frari  folet,maxime  in  iis  locis, 
ubi  aer  cormptus  eft,  aut  fcctor  ineft  ,  uc  m  militum  caftris  &  in  carceribus , 
cum  fanguis  iftivis  caloribus  pene  torridus  ad  efFervefccntiam  febrilem  eft^^dif- 
pofitus  ;  cum  excrcmenta  fua  feccrnere  non  poteft  j  cum  perlpiratio  infenfibilis 
rite non  perficitur.  Sxpc  hic  morbus  contagio  ferpit,  &  fxnguis  ut  in  pcftc  ma- 
lignitate  quadam  fic  affiLicur,ut  ejus  partes  hoc  veneno  ta(£kas  neque  pcr  urinas, 
neque  per  occultoscutismeatuseliminarcpoffitjfed  cum  lint^raftiores,  &fan- 
guini  ipfi  incofi^,  una  cum  eo  j im  ad  coagulationem  procHvi  per  vaforum  ofcir- 
la  in  ipfa  inteftina  impeHuntur.Hinc  tormina&  inflammatio  perlarpe.Unde  qu» 
huic  motboadhibeii  folent  remedia,  eo  cendunt  uc  venenntx  fanguinis  partes 
in'corporis  habitum  amandentur,&:  cjus  coagulationes  dilTolvanuir.  llkid  medi- 
camina  diaphoretica  ,hocalexipharmaca  cfficiunt.  Dolorem&  tormina  fedant 
opiata  ,  &  qux  ndftringentia  dicuntur,  vafa  occkidunt. 

Cum  haec  fcrib  mus ,  dyfenterice  &  diarrhffiae  non  minus  moleftas  ubique  fe- 
re  grairintur.  Enemata  cx  decofto  plantaginis ,  cui  rofac  adjiciuntur,  multis 
profuere :  hauftus  ex  tribus  cochlearibusaqux  plantaginis,  oieoamygdalorum 
dulciui?! ,  aut  fi  defit  olivarum  tantumdem  ,  aqux  dcmum  c  rofis  djftillat3E  crn 
iridem  cochlearia  plures  fanarunt. 

Opiata  vero  huic  pene  uni  morbo  tutius  &  certius  adhibentur :  non  folnm 
enim  dolores  fedant  ,  dum  cfFeratos  fpiritus  compefcunt,  fed  fuccum  acidio- 
rem  temperant,  &  cito  cum  fanguineejefta  cerebrumnon  invadunr. 

In  quo  autem  pofita  fic  horum  medicaminum  vis  narcocica  ,  aut  foporifera, 
hoc  loco  curiofius  non  inquiram.  lUud  certum  videtur,  fpiritus  animales  ab 
opiatis  autprofligari,  aut  debilitari ,  autfugari  :adcout  cum  in  majori  dofi  & 
iis  qui  non  funtairueci ,  aut  qui  natura  fua  funt  debili  pulfu,  aut  lomnolfnti  ad- 
hibentur  ,  interdum  iethalcm  fomnum  inducant.  Turc^  Sc  Orientalcs  miuus 
laedi  folent  ab  ufu  opiatorum  quod  in  iis  fortc  fanguis  aduftus  fpiritus  magis 
volatiles  procreei,  vei  pocius  quod  iis  paulacim  afliiefcant ,  uc  Europxi  herbx 
nicotianae  qui  vi  itidem  narcotica  donatur  Sirupusfx  papavere  crratico,  v. 
Jit^ep  de  coejnelicot ,  mitius  operatur ,  nec  dyfenteria;  modo  ,  fcd  etiam  plcuri- 
tidi  &  imgnis  febribus  utiie  remedium  habetur.  AngljE  mulieres  fpiritui  vini 
florespapaveriserratici  iiTfundunt ,  &:eftacein  vale  occ]ufoio'iopponunc ;  vo- 
canc  poppv  ^vatey ,  feu  aquam  papivcris ,  qu-c  colicos  dolores  jenic,  8c  coS 
m.ixime  qui  cxcrapula  oriuntur.  Ne  illud  quidem  omitccre  polTumus^Iauda- 
num  liquidum  cxccris  opiatorum  formulis  commcndari  ab  \i^illifio.  Succo 
cydoniorum  cum  flore  cerevifix  fcrmcncaco  cin(5liira  opii  &  croci  extrahi- 
tur-,  hxc  percolacur :  quod  rcliquum  eft  in  vafe  ,  id  eft  laudanum  liquidum, 
cuJLis  dofis  15  guccx  ufque  ad  10  :  pars  illius  icerum  cxhabtur  ,  &  in  piUilas  for- 
niatur  ,  a  grano  uno  ,  ufque  ad  duo  cxh'.bccur.  Clariil.  Syndcnhnm  nullum 
fcre  difcrimen  inter  opii  prxpamca  elfe  exiftimnc.  Hujus  camen  formulam 
prx  cxceris  commendar  :  vini  Hifpmici  libram  unam,opiii  uncias,  croci 
unam,pulveris  cinnamomi&caryophyllorum  ex  fingulis  unam  drachmam  mif- 
cec,  fimul  coquic  in  balneomarix  perduos  vcl  cres  dies  ,  donec  liquor  debiam 
confiftentiam  acqviivat :  cum  catharticum  funftum  eftmunere  fuo,   14  aut  15 


P  AR  S  TERTIA.      ^  ^5r 

guttas  laudani,  ut  vocant,liqiiidi  exhibet ,  lu  excitatum  a  cathattico  tuniultnrn 
compefccU. 

Illudqnoquecbfervatudignum  tradit,  dyfenteriam  epidemicam  plerumque 
utpeftcm&ahos  epidemicos  morbos  fub  initium  m:.terix  fubtilioii  &  n-agis 
fpiritali  infidere :  hinc  irritationes  &  conatus  fiint  frequer tior  s ,  &  niinores  de- 
jedtiones,m^;ora  totmina,  tumqiie  enemat;  c  lcrolaftisydhibetifimiil&  idcm 
fernin  iibcrius  pcr  os  fumendum  pvascipit,  ut  acrcs  illi  humores  inundatione 
quadam  ttmpercntur.  Idcm  remcdium  adhibetcholenmorboScd  ubidiutius 
hic  morbus  in  publicum  graffatus  cft  ,  tummatciiac  cradiori  infidet,  &  dci?- 
£liores  fiunt  craffiorcs.  Sic  peftis  fub  initium  pierofque  nec  opinantes  oppri- 
mit ;  fcd  tradu  tcmpoiis  cum  febre  conjungitur  :  quod  (anguinem  ipfum  inva- 
dat.  Quamobrem  tum  alia  dyfcnteriac  pnfcribit  remedia,  venam  tundit,  fin- 
gnincm  temperat .,  lenitcr  purgat ,  opiata  adhibet,  pro  potu  lac  cum  triplo  aqu« 
codtum  prxbct.  Ha:c  utique  attingimuS  ,  quod  pauciora  fint  in  Gallia  hujus  ope- 
tis  excmplaria. 

Sunt  alii  ventricuIiafFfdVusnon  ita  explicatu  faciles,  utfamcs  &fitis.Utriuf- 
que  fedcm  cirencrvofam  ventriculi  mcmbranam  Vvillis  exiftimat  :  aieo  ut 
fibrae  inanitx  famem  ,  exficcatx  fiiim  procrcenr.  lUud  tSmcn  xque  verifimile 
nobis  videtur ,  intimam  tuni  cEfophagi ,  tum  ventriculi  tunicamutriufque  hnius 
natiiralis  aff.ftus  fedcm  eirc^ciim  ea  voluptate  autmoleftia  affici  foleat,nta-- 
bus  gratuscftvel  irgratus  •,  fito^ucvelut  cxploratrix  corum  quaj  in  ftomichum 
ingcruntnr.  Cum  dcnique  fermentum  ftomachi  huic  mcmbrana;  inlidcat-  ac 
verifimillimum  videatur  eo  lucco  fibras  a!itcr  in  fame  ,  aliter  in  fiti  vellicari, 
Itaque  fames  eft  ftomachi  vellicatioquidam,  quam  efficit  fuccus  acrior  e  glan- 
dulis  profluens.  Unde  &  famem  (uccis  acrionbus  provocamus.  Ubi  fuccus  il- 
lenimiumcorrofivus  membranam  ventricuH  continenter  cxcdit ,  tum  dicitut 
fames  canina. 

Sij  vellicatio  fibrarum  ab  aculeis  (alium  ,  aut  nimia  eanim  diftra6tio,aut  fau" 
cium  ariditas  fitim  procreat  Utraque  affedlio  non  expulfione  fucci  acrioris , 
qui  digcftioni  uriiiseft,  fed  nova:  accc^fu  matcria?  tollitur.  Hxc  cnim  inftar 
fpongix  fuccum  illum  exlu^it :  tumque  membran^  ventriculi  ea  moleftia  hbe- 
rantur,  &  vis  cormfiva  illius  (ucci  utiliter  exercetur,dum  cibos  macerat,  &:  chy- 
lum  conficit;  flcxibiliorcs  hunt  mcmbran.-c,  falina:  particul^  potu  exfolutx 
ficr  omnesciborum  anfiadus  ahius  penetrant ,  &  ebrum  digeftionem  ,  &  ma- 
cerationcm  proHiovent.  Gbus  fluxilis  vala  ladea  faciliiis  fubir.  Ita  fcre  Clarift? 
Borellus.  ^ 

Cumalimenta  in  ventriculodigeruntur  ,  aut  chylus  in  ipfis  inteftinis  cum  bi- 
le  Sc  fucco  pancreatis  permifcetur,  fit  quxdam  fermentatio  :  ut  fum  fpiritus 
aceti  corallio  ,  aut  margaritis  aflRinditur;  rumque  effluvia  erumpunt ,  qux  ple- 
rumqucdolores  in  ventriculo  &  inteftinis  efficiunt ,  dum  eorum  tunicas  diften- 
dunt.  Qiiin  rtiam  ubi  aliqua  ex  caufa  mcmbranz  inteftinorum  diftenduntur 
flatus  aut  cfflavia  c6  fe  recipiunt :  uti  accidit  in  doloribus  nephriticis ,  cum 
membran;^  intcftinorum  convu'fx  dilatantur :  nam  ftatim  flatu?  aut  a  far^uine 
autab  aliishnmoribnslocum  imncm  replent,  &  dolores  procreant.  Sic^phar- 
macadiimfcrmentcfcunt,  cffliivia&fiatusplurinaos  emittunt,  exquibus  inte- 

Pppp  ij 


(6i  PHYSIC^ 

ftinotum  toi^niiiv».  Dolores  colicosniulci  glandis  pulvere  fanarc  folent.  Exfic- 
cants^landem  jprimUm  corticemdetrahunc ;  interiorem  nucleum  abtadunt,  & 
cum  Vino  mifcent ;  idque  in  pkinbus  feliciter  proccdic. 

Ac  nefcio  an  aer  faftitius  ex  alimentis  in  ventriculo  &  inteftinis  genitus  hos 
flatus ,  &:  dolores  plerumque  colicos  non  procreet.  Quanta  enim  fit  illius  aeris 
vis  elaftica ,  ex  lis  qux  fuo  loco  attulimus  experimentis  liquet.  Imo  eum  inter- 
dum  venenatum  quodammodo  efTc  &  citius  infefta  interimcre  quam  vacuuni 
ipfum  in  machina  pneumacica  identidem  oftendimus. 

Fig.  tab.  II.  exhibet  fruftulum  ilei  inteftini  cum  foliis  tranfverfim  pofitis ,  iit 
ahquandiu  chylum  reiineant. 

DISSERTATIO    SECUNDA. 

De  fangulnis  in  vifceribus  perceUtiene. 

CHylum  in  venis  $c  arteriis  potiflimum  in  fanguinem  converti  ex  diftis  roa- 
nifeftum  puto.  Veriim  id  non  fubico ,  fed  poft  multos  circuitus ,  &  varias 
in  vifceribus  percolationes  cfficitur.  Nam  in  hepate ,  liene ,  Sc  renibus  prxpara- 
lur ,  &  ab  inutilibus  expurgatur  humoribus.  Primiim  itaque  de  illius  per  hepav 
tranfitu ,  tum  de  ejus  percolatione  m  Hene  &  renibus  dicendum, 

C  A  P  U  T     PRIMUM. 

Defanguinis  in  hepate  praparatione. 

SAntTuinem  in  jecinore  a  bile  expurgari  certum  eft.  Hepar  quippe  ut  nnpet 
demonftravitMalpighius,  nihileft  aliud  nifimajor  quidam  glandula  ex  in- 
numeris  peneglandulis  velutuvaex  acinisconglomerata.  Hoc  utique  intueti 
licet  inhepate  excofto,  cumexterior  membrana  detra6taeft,  idque  in  ani- 
mantibus  imperffftis ,  ut  in  cochlea  ,  in  lacertis ,  imo  &  in  pifcibus  clarius 
confpiciair.  Hinc  Gliifonius  qui  Anatomiam  hepatis  diligenter  confcnpfit ,  he- 
par  omnino  fviabile  futurum  docet ,  nih  membrance  a  peritonxo  ort.-E  ,  &  va- 
fa  diireminata  illius  fubftantiam  arcftius  devincirent.  Eaque  ftruftura  hepaiis 
in  animalibus  rcccnsnatis,  utin  felefacilius  advertitur.  Ac  lobuli  fere  ut  in 
pulmonibusinter  vaforum  potiflimum  divifionesconftituti  cernuHtur,  propria 
membrana  involuci ,  &:  cum  a^iis  lobulis  pcr  vaforum  exiles  fibras  devindti  : 
adeo  ut  in  pifcibus  ea  intcrftitia  facilc  difcerni  poffint ,  fereut  in  racemo  uva- 
rum  cranaccrnuntur.  Atque  hi  lobuli  exminimis  itidem  glandulis ,  ut  uva  ex 
acinis  conftant  jcaeque  fuis  vafis  &membranulis  noncarent.  Toca  igitur  hepa- 
tis  fubftantia  ex  iis  velut  acinis ,  &  vafis  componicur. 

Vafa  hepatis  funtprxcernervum  ,  &  lymphx  dudius  mulcum  in  ea  parte  con- 
fpicuos ,  &  arteriamhepaticam,  qux  pro  vifccris  mole  videcur  exigua,  funt, 
inquam,  i°  vena  porta,  cujus  radices  per  abdomen  fufe  cocunt  in  umim  trnn- 
cum  fub  jecinoriscavo.  Hic  cruncus  in  variosdidudusiamos  fanguinemab  inii 
ventris  regioneaccepcum  in  jecur  advehic :  adeo  uc  porca  in  jecorc  munus  arcc. 
rii  obire  videatur.  Unde  &  duplici  tunica  induitur ,  propria  nimirum  &  aliena. 


P  ARS  TERTIA.  6^9 

qtlamdperitonaeo  tum  miuuatur,cum  jecur  ingreJicur.  i°  Vcnx  cavz  ingens 
ramus  propagines  per  totam  jecoris  fubrtantiam  diffufas  mittit,  qua:  fanguinem 
a  porta  acceptum  ad  cor  rcrehunt.  3°  Eft  vas  quoddam  jecinori  proprium, 
quodporus  biliarius  vocitarifolefc  Hujuspropagines  cum  ven£port.-E,  &  arte- 
ria:hepaticx  ramulis,  eadem  caplula  quali  communi  involucro  ubique  tcgun- 
tur,  &  ardlecum  iis  cohxrences  bilcm  ipfam  excipiunt. 

Quocirca  hic  eft  przcipuus  hepatis  ufus  ,  fanguinis  nimirum  percolatio,  &  bi- 
lis  expurgatio.  Nam  illud  eft  verifimiUimum,  inter  vafa  qux  afferunt  fanguincm, 
&  ea  qua:  eum  ad  cor  revthunt ,  minutiflumas  glandulas  effe  intcrjedas ,  per 
qu.is  fanguis  percolatur ,  &ab  excremento  bihofo  expurgatur  :adeoutjecurfit 
inftar  pancreatis  glandula  qu^dam  conglomerata,  feu  compofita  ex  infinitis 
glandulis  inter  fe  per  exiles  membranas ,  &  vafi  connexis :  qua:  membranx  la- 
xiores  funt  in  plerifque  pifcibus ,  quo  jecur  facihus  flc£li  poflTu  :  ezque  glandu- 
\x  in  ehxhto  jecinorefUtem  microlcopiodeteguntur. 

Dixeru  ahquis ,  nuUa  rubet  glanduia ,  fed  omncs  funt  candidx  ,  aut  cinere.r; 
molesetiam  hepatis  majoreft  qu.im  ut  glandulx  nomen  fibi  vindicet. 

^efp.  Nec  molem ,  nec  colorcm  obftare  quominus  hepar  fit  vera  glandula : 
cum  thymus  in  thorace  conftitutus  ,  pracfertim  in  junioribus  animantibus  fit 
maximus ,  uti  &  pancreas  ,  fi  cum  iis  qux  in  palato  &  cute  funt  innumerx ,  con- 
ferantur.  Nam  pro  vaforum  magnitudine  ,  &  propaginum  numero  neceire  fuic 
ut  lobuli  hepatis  eftent  muhiplices.  Nec  coior  hepatis  ruber  illi  nativus  eft,  fed 
a  fanguine  ,autaliis  humoribus  prodit.  In  fcetu  album  ,  in  plerifquc  animan- 
tibus  flavum  cBrnitur  :  fubftantia  cjus  moUis  eft  ,  &:  friabilis ,  ut  thymus ,  aut 

{)ancreas  ;  iifdem  quoque  morbis  hepar  obnoxium  eft ,  quibus  reliqux  glandu- 
X.  Nam  ejus  lobuli  petfxpe  lcatent  vermibus ,  qui  in  pori  biliarii  ramulis  fre- 
quenter  occurrunt ,  ut  teftatur  Thomas  Cornelius.  Qtiiii  Sc  hi  lobuli  fucco  tar- 
tareo  intctdum  tument,  ut  in  colli  glandulis  plerumque  accidit.  Hinc  etiam 
multi  fe  hcpar  ex  infinitis  glandulis  compofitum  invenilfe  teftantur  :  quod  fci- 
licet  illius  lobuli ,  qui  ob  exiguicacem  videri  non  lolent,  prx  concreto  fucco 
majorcs  fadti  fub  oculos  cadcrent,  ut  in  pancreatis  glandulis  (xpe  ufu  venit. 

Scd ,  incjities  ,  qiiodnam  eft  illius  glandul«  vas  excretorium  ;  neque  enim  id 
deeft  aliis  glandulis, 

Re^p.  Vas  illud  eire  veficulam  fellis  cum  fiio  collo  ,  &  porum  bilinrium  ,  qui 
in  intcftina  fefe  exoncrar.  Non  quod  bilemcire  excrementLiminiuilearbitre- 
niur :  cum  nulla  pene  glandula  inutile  fecernat  exoremcntum  :  fed  bilis  qux  in 
fanguine  el\;  fupcrvacua  ,  ad  alios  ufus  adhibetur ;  atque  illa  ut  vulgo  crcditur  , 
alvinas  fxces  fua  acrimonia  prqpeUit ;  pancreatisfiiccum  inertem  &  Icntum  fuo 
fale  lixiviofo ,  &  fpiritu  volatili  exacuit ,  ac  chyli  a  fxcibus  fecretionem  promo- 
vet.  Hucadde  bilis  beneficio  chylum  attenuari,  defxcari,  &  fermentationi 
magis  idoncum  fieripriufquam  venas  lafteas  fubeat.  Unde  ex  jecinoris  tumo- 
re ,  aut  pertinaci  obftrudlione ,  primum  morbus  regius ,  fcu  iderus ,  vulgo  U 
jaHtiijfe ,  tum  hydrops  ixpe  oritur  :atque  in  iis  jecinora&dura  ,  &  lapillisob- 
fica  non  rnro  inveniuntur.  Ac  fxpe  vitiata  fanguinis  compage  fuccus  tartarcus 
glandulas  occludit ,  aut  bilc  ad  duodenum  inteftinum  non  delabente,  crudior  fie 
chylus,  &ad  fcrmentationem  non  compofitus  :  qnod  vitium  in  fanguincm  &: 
lympham  permanat.  Hinc  feri  major  copia,  vafornm  difiuptio ,  aut  lymphx  mo» 
tus  impeditus.  P  P  P  P  ^' j 


^70  P  HYSIC^ 

Bilis  itaque  non  meriim  eft  fanguinis  excremenwm ,  Rd  fortcillius,  &  chylr 
velutquoddam  condimentiim  ;  eaque  novas  in  chy!o  ,  &  fanguine  fcrmenta- 
tiones  excitar.  Hincdiverfichyli  (apores  obfervantur.  Nec  ferechylusPccque- 
tireccptaculocondulisalafte  divcrfus  apparet,nifi  quod  eftpaululum  fa'lior. 
Undecx  dulci  pincreatis  fucco,  Gle  bilis  lixiviofo,  &  aciditate  chyli  ingeni- 
ti  novus  in  chy'o  fapor,  &  gratus  cmergit.  Qnare  bilis  exundans  langiuni  eft 
iiiutili; :  fed  ubi  fii.guis  riceeft  difpofitus,nec  bile,  nec  (erofo  latice,  nut  lym- 
pha  deftituitur :  ferment.itionem  ejus  tuecur  ac  promovet,  eumque  vcgetio- 
rem  effiv:it.  Id  forfannonabhorreta  verifimili  ,  quod  opinatur  Borenus  bilem 
mi&  fuiguincm  motu  quodam  circul.m  ngi.  Qiiod  ca  ratione  probare  nititur. 
Cana'e5  bih.irii  inftat  fl.iminum  ex  parvis  tubuiisin  ampliores  abcunt  •,  iique 
fempcr  pleni  funt  liiccobihofo,qui  eadem  velocitate  &  eadem  vi  impe;luntur 
tinn  a  fibriscircularibus,  tum  a  compreffione  abdominis.Jam  orificii  pori  bi- 
liirii,  ut&canahs  cyftis  felleae  diametri  vix  fingulx  funt  pars  tricefinia  orificii 
v^nx  cavne  :  adeo  uc  utrumque  orificium  145  '"  partem  orificii  venx  cavs 
a:qncnt  ;  atquein  una  circulatione  fanguinis  dum  140  uncis  cffluunt,  uncia 
autcirciter  bihsefFundaturpcrcanales.  llie  veroputatintra  horam  fieri  i  6  cir- 
cuicus  finguinis.  Quare  intra  1  4.  horas  effluenc  1  4.  librae  fucci  bihofi.  Scd  tota 
bilis  malTa  ihbras  non  continet :  ergo  qux  intra  diemunum  profluit,  majoreft 
1  7  vicibus,  quam  biiis  quxin,totocorpore  continetur.  Eo  igitur  tempore  quo 
fiunt  40  circuitus  finguinis  tota  bifis  cffiinditur  ex  Jecore.  Nec  verifimile  eft 
eam  fermentatione  gigni,  ut  acetum  in:doho  acetolo.  Qnorfum  cnim  natura 
fanguinem,  qui  eft  vics  thefaurus,  corrumperet;  Necelfe  eft  igimr  utbiHspcr- 
a£to  fuo  circuitu  nd  jecur  redeat,- 

Quocircaexiftimat  partem  bihs  maximam  per  venas  mcfaraicas  cum  chyli 
parte.ld  verofuadct  venarum  amphtudo  prx  arteriis  :  nam  venas  ea  pcrmcare 
Mntum  proportione  funt  majores  arteriis ,  qua  fanguis  ceieriiis  movetur  in 
art?riis,quam  in  venis.  Ciborum  fermcncatio  fieri  non  pollet  in  ipfis  inteftinis, 
nifi  bihs  uberior  cum  cibis  permifta  per  totam  inteftinorum  longitudinem  com- 
mearet.  NecdebuitbiHs  tota  cxpeHi  cum  f.rcibus :  eft  enim  luccus  utilis ;  nec 
pcrmancreininteftinisd  utius  poteft,  hanc  enim  cibi  fecum  alportarent.  Re- 
mot.im  igitur  oportuir  ab  inceftjnis,  &  in  commodum  tiansferri  !ocum,ex  quo 
denuo  rtdire  noftit.  Qiio  hunc  circuitum  cfficiat  ,  ea  famiiari  mocu  fanguinis 
per  venas  mefaraicas  utitur,  qux  inftar  hirudinum  exfugunc  fuccum  biliolum 
una  cum  fmgiiine.  Sic  porta  vices  geritartcrix  ,  &  jecur  cribri :  unde  &  natu- 
ra  exunaoptrationemultacapic  commoJa.  Bilis  acrimonia  fa^ces  expcMit  pet 
fibrascircuiaresintcftinorunT,motu  pcriftalticoi^iteftinorum  fuccos  promovet; 
immifcet  p uticu'as  aftuolas  bilis  chylo  &  fuiguini ;  fcrmcntatio  ibi  commode 
perficitur  ob  amplitudinemloci ,  &tardiorcm  fanguinismotum  ;  bilis  permi- 
nima  cnm  fingnine  permifcetur  invafisamplis  ;  fluiditas  fanguinis  hacratione 
conlcrvatnr  in  abdomine. 

Et  fin?  languis  arteriofisacccHaca  ,  &  mefenfrica  arteria  novum  bilis  pro- 
ventum  afFerre  nequir.  Nim  noft  iz  horas  inedix  p^rparjip.  b'h's  advchcre- 
tur  :  cum  ramcn  porus  &  cvftis.f-niper  turgeart.  Nec  per  thoracicum  duftum 
bilis  aJ  lor  d(-f -rcur.  Nam  f\  eacft  ncile  fingMinis  excremmtum ,  ciir  ab  eo  fcpa- 
latur  ;  finoxium,cutbilio&  fordes  exintcftinis  cxfuguntur,  ucfanguinem  in- 


PA  RS  TERTIA.  6ji 

ficiat.  Non  igitiit  ejus  circulatio  fit  percor  &  arterias ,  ac  reliqunm  eft  uc  pei 
abdomen  perficiatur. 

Sed  qiiorfum  veficula  ,  auicyftis  felleaaporo  biliario  diftindta  eft,  fiutriuC 
que  idcm  fit  munus?' 

f^ffp.  Id  admodum  efte  probabile  quod  obferravit  Malpighius  ,  bilcm  in 
cyfti  feilea  ,  ex  fanguine  perarteriam  cyfticam  ailato  exprimi ,  ut  ea  qux  poro  , 
feu  duftu  biliario  continetur,  per  glandulas  jccinoris  c  fanc;uine  per  venam  por- 
tam  delaroprocreatur,  Nam  mfinitx  glandulxcyftis  feilex  membranam  exaf- 
peranc,  quibus  fanguis  percolatur.  Hincbilis  vcficafelleacontentacrafnor  eft 
&  magis  vifcofa,  quam  ea  qua:  poro  biliario  continetur,  qui  dilutior  eft  & 
minus  amara.  Atque  eandem  pene  rationem  in  orisglandulisnntura  inire  no- 
bis  vidccur.  Nam  praeterdufkus  confpicuos ,  qui  falivam  in  oris  cavitatcm  ,  uc 
in  vas  quoddam  aoiplum  emiccunt,  funt  etiam  alix  glandulx  penc  innumerac 
in  caqua:palatllnifuccingit  membr.ina  ,  cx  qiubus  faliva  crafnor  &•  mucofior 
cxprimitur.  Ucraque  tamenin  communemfaiivxnaturam  abit ,  qua!is  diluen- 
dis  cibis  eft  neceiraria.  Et  fane  qui  veficam  felleam  ,  &  porum  biliarium  atten- 
tiilsinfpexeric,nonmultum  inter  feea  diffen-e  facilc  jndicabit ;  adeo  uc  porus 
ipfe  nihil  efte  nifi  vefica  in  arftum  contradta  ,  atque  in  varios  ramos  diduc^a  vi- 
deacur  jidque  non  abhorreta  verifimili,motuquodam  vermicularibilemc  ve- 
fica,  &  poroexprimiper  fibrascarneas,  quibnshicdu<flus  inftruitur. 

Cum  hepar  ex  innumeris  vafis  &  glandulis  fit  contexcum  ,  atque  id  fit  velut 
fanguiniscribrum  aut  colatorium,  id  raro  cxtcniutur  ,  fed  plerumque  plus 
iatisaugetur,  &  incumefcit ;  fivefuccum  nutritiumad  ferapiatuberiorem,  fivc 
ex  vaforum  obftruftionibus  aut  cumoribus,  ihtumefcat,  autfanguis  rite  cxpur- 
gari  in  eo  non  pofHt.  Cum  hepar  nimium  excrefcit ,  tum  parciore  cibo  &  te- 
nuiori,  fed  exercitiis  crebrioribusutendum  ,  «k  (omno  minus  indulaendum  cfTe 
priccipiuncMedici  :  fed  facihus  ejufmodi  incommoda  cavcntur  ,  quamfanan- 
lur. 

Qux  viiloo  hcpatica  dicuntur  remcdia  ,  five  fint  fimplicia  ,  five  compofita,  c6 
tenduntomnia  ,  uc  oblbuftiones  referent:quod  utique  efficiunc ,  ciim  (ant^uinis 
crafim  cmendant,  illius  particulas  concidunt  minucfus  ,  &  ad  motum  procli- 
viores  cfticiunr.  Faquippeianguinemacorruptione  folvunt,  illius  cfF.rvefcen- 
tiam  augenc :  adeo  uc  i.inguis  excrementa  fua  &  feces  per  vias  foliras ,  iit  bilem 
per  duttus  biliarios,  ferum  per  renes ,  halitus  pet  infenfibilem  tranfpirationem 
expellat. 

Hinc  qua;  hepacica  vulgo  vocitantur  ,  eademomnibns  vifceribus  profunt :  fi- 
ve  ex  vegetabjiium ,  five  ex  mineralium  genere'depromancur  •,  five  ea  finc  fim- 
plicia  ,  utamaraqiiaeque,  ut  cichorea  abfinthium,  fum.iria ,  cennureum ,  li- 
gnum  aloes,  &aliapene  innumera  ;Tiv:  fint  compofita,  quibns  ph.irmacopo- 
lia  redundant,  tum  gaienica  tum  chymica  methodo  prxparata  :  ut  files  pene 
omnes  fixi  qui  fluiditatem  fmguini  conciliant.  Sic  limatura  chalybis  ,  &  cha- 
lybeata  pene  omriia  hepncis  obftrudiones  recludunt  Ulide  adverfus  ifterum; 
feu  morbum  regium  ab  omnibus  cum  veteribus,  tum  recentioribus  prxfcriHi 
folent. 

Ifterns  quippe  vel  ex  crafi  fanguinis  vitiata,  vel  ex  duAibus  biliariis  oB- 
ftrudis ,  (  qui  unus  eft  omnium  confenfus ,  )  proficifcitur  :  fxpc  fcbres  inter- . 


67 1  P  H  ?  S  T  C  iC 

mittentes  &  tcrtians  maxime  in  i<fterum  definunt ;  tum  Cnlm  parte  fanguhirj» 
fubtiliori  cx  nimia  efF.rv^fcentia  diffl  ita  ,  craflior  fanguis  remanet,  qui  angu- 
ftiasviiforum  liberenequit  pervaderc.  Hincobftrudiones  fiunt,necfanguis,ut 
parcft  ,  bile  fua  expurgatur.  Hasi?  in  partes  folidasefFufa  ,  eas  fuo  colore  inficit. 
Sub  initium  morbus  facpeaut  per  vomitum,  nut  per  fecefTum  folvitur ,  cum  va- 
(a  biliaria  vehcmentiijs  fuccuiTa  obftrudiones  expediunt.  Sed  fxpiiis  mcdica- 
mina ,  aut  acria  ,  aut  falla ,  aut  amara  Sc  detergentia ,  &  ea  maxime  qux  fale 
\oljtiliabundcmc ,  quscquefinguinem  fundunt,  &  cxtenua0t,ut  ftercus  ovi- 
rium ,  anfcrinum  vino  infufum,  &  chalybeata,  quae  obftruftiones  rcierant, 
ac  fanguinem  expurgant ,  hnic  morbo  fans  pertinaci  medentur.  Sic  diuretica 
quorum  idem  pene  cft  <  fF.  dus ,  ut  radices  chelidonix  majons ,  &  urticx  uren- 
lis ,  utalia  omittam  innumera,  adverfus  hunc  morbum  commendari  folenr. 
Eandem  ob  rationem  qu^Ecunque  fale  volatili  prsdita  lunt ,  a  veteribus  etiam 
ufu  &  obfervationibus  edoftis  praecepta  invenlmus :  ut  concufasmillepedes,vei 
afellos  vulgo  cloportes .  lumbricos,  limaces  bene  mundaios,  ftercora  quadrupe- 
dum  &  volatilium  Sc  alia  hujus  gencris  plurima.  Qi.iorum  omnium  una  pene  efl 
&  eademratio,  ut  finguinis  vigbr,motus,partium  tenuitas,&  fluor  concihetur. 
Sic  enim  excrementa  fua  non  in  vafis  ipfis  qvx  obftrudiones  pariant ,  fed  in  eas 
qu.Tque  partesquce  huicmnneri  dicamur  ,  amandat. 

Ncquealiafereeft  hydropis  ratio  ,  &  prarcipue  afcitis  :  cum  fcilicet  cavitas 
abdominis  quafi  lacuftagnante  impletur.  Non  quod,  ui  vulgo  creditum  eft,  ex 
laefo  hepate  femper  oriatur.  Nam  in  dilfeftis  cx  hoc  morbo  cadavcnbus  non 
raro  jecur  &  licn  extra  culpam  inveniuntur.  At  fa^pius  t'amen  hic  mori 
bus  ex  obftruftionibus  vaforum  ,  five  in  hepate  ,  five  in  abdomine  , 
aut  ex  fanguinis  ipfius  prava  conftitutione  proficifcitur.  Unde  iderus  inter- 
dum  in  hydropem  degcnerat :  fmguis aquofior  ut  catharros,  itahydropcmfar- 
pe  prpcreat ,  cum  ex  arteriarum  ofculis  laxioribus  effluit ,  nec  eum  referre  pof- 
funt  vens  :  unde  aut  in  poris  cutis  &  mufculorum  interftitiis  ftagnat,  ut  in  ana- 
firca,  feuin  aqua  intercuteevenit  ;aut  in  cavitatesabdominis  eflfluit,  tumque 
afcitesdicitur:  ac  perfa:pe  ex  anafarca  afcites  oritur.lnterdum  ex  tumoribus, 
aut  fchirris  in  abdominis  vifceribus ,  in  glandulis  rpfis  mcfenterii  f  mguinis  cir- 
culatio  impeditur:  tum  enimpars  aquofa  ci  reliquo  fanguinc  fecernitur  :  fi- 
milemquidcm  ob  rationcm,  quacanis  vivi  jngulanbus  venis  ligatistotum  ca- 
put  humore  ferofo  completur-  Interim  vafa  ladea  ex  vifcidiore  chylo  occki- 
duntur  ,  eaquc  inpattefiii  media,  tumdifrumpuntur,  uti  &lympha:  dudtus  ;. 
tamque  afcitesoriturpene  infinabilis. 

Sipius  vitiumineftfmguini,qui  laticcmfcrofumnonfatisretinet,  fed  ftatitn 
dim'ttit;quand.iqueartcriarum  ofcula  funt  laxiora. 

Ac  de  praicipuis  jfcoris  afF^dlibus  paulo  fufius  cx  Vvillifio  diximiis  ,  ut  quan- 
tum  ex  optimophilofophandigenere,aut  lucis ,  aut  utilitatis  arti  pracftantiffi- 
mx  accedat ,  omnibus  perrpcdtum  fit.  Non  enim  motbi  corporis  ,  aut  quz  iis 
•adhibcri  oporteat  prfbftdia  ,  cogrofii  potliint,  nifi  &  organorum  fabrca,  Si 
corum  munia  fintantecognita.  (^iinetiam  foffilium,  plint  'tum  &  arimalium 
naturas ,  ufus ,  difFerenuas ,  perfpedla  cfTe  necelTe  eft.  Sed  teliqua  petftqua. 
mur. 

CAPUT 


c 


fAKS  TERTlA.-x  675 

C  A  P  U  T     I  1. 

Quomtdo  fnnguls  in  licne  percotttur. 

tJm  fanguis  in  licnem  per  artcrias  irrumpat ,  &  priufquam  ipfum  fubeat 
-/jecur,  per  venx  fplenica  ramos  in  venam  poriam  commeet ,  dubitare 
non  poffumus,  quin  is  elaboretur  in  hoc  vifcerc,  quocunque  id  fiat  modo. 
Nam  lienis  ufus  adhuc  in  obfcur o  naturae  latet:  quo  major  fcriptoribus  auguran- 
di  licentia  fuit,  cum  ftrudluram  lienis  anteperfpeftameire  oportuerit,quam  de 
iUius  ufuquicquam  certi  conftitui. 

Tria  funt  in  lienis  ftru£h.ira  diligentcr  infpicienda.  Primo  membranae  dus 
cum  fibris ,  qiia:  mollcm  hujus  vifceris  fubftantiam  muniunt ;  exterior  ab  inte- 
rrori  faciledivelhtur ,  eamque  capillares  arteriz  ,  &  vcno:  irrigant ;  interior  fi- 
bris conftat  non  tcmerc  ,ut  inaliis  tunicis,fcd  miro  ordme  difpofitis.  Hiche- 
nis  vafa  priufquam  intro  fubeant,  utcommunis  quxdam  capfula  involvit:  fic 
tamen  utqua  parte  ncrvum  &  arteriam  complcftitur,  longefitcraflior,  partc 
■vcrofuperiore,qiia  vcnam  (plenicam  tegit,  admodum tennisexiftat,  Scinrc- 
tis  modum  implexa ,  inter  fibras  vacua  fpatiola  relmquat. 

1°.  Occurtunt  henis  vafa  ,  ac  primo  dudus  lymphatici ,  qui  fjb  Henis  mcm- 
brana  varioplexucontcxti,innnmeris  valvuhs  inftrudti,  &  cum  vafis  fangui- 
neis  congrcffi  retis  figuram  imirantur  •,  tum  in  omentum  produfti ,  tandem  in 
commune  receptacuhim  fefe  cxoncrant  &  (ucco  fubflavo  impleti  cernnntur. 
Zo-  Arteria fplenicauna  cum  nervo &  v.ena fplenica hencm ingreditur , & com- 
muni ,  ut  diximus ,  capfula  cum  iis  involvitur.  Superior  vcnae  tunica  rariorcuna 
fit ,  crebris  foraminuhs  dehifcit,  hcet  nullanv  cx  ea  parte  comitem  habeat  ar- 
teriam. 

jo.  Subftantia  lienis  infinitis  pene  ccllulis ,  tanquam  apum  favis  diftnndb 
cernitur :  cum  hgata  arteria  (plenica  per  fyphoncm  impletur  aerc ,  tum  lcni  ca- 
lore  cxficcatur. 

Quamobrcm  lienis  fubftantia  pcne  ut  fuber  innumeris  conftaf  cellulis ,  quat 
membranofac  funt ,  &  fua  laxitate  carnem  mollem  &  fpongiofam  mcntiuntur, 
fcreut  de  pulmonibus  diximus.  Nam  ut  pulmonum  veficuhc  cx  dilatatis  afpe- 
raearterie  bronchiis ,  fic  vel  cx  communi  capfula  vafomm  ,  vd  ex  dnftus  ve- 
nofi  &  ampli  tunfca  mirum  in  modum  extenuata,ez  prodeuntcenulac.  Qua  ve- 
ropartefavusquifque,aurccIIuIa  vcnJE  fplenica:  ramum  fpedat,  is  per  aper- 
tum  foramen  dehifcit :  adeo  ut  cnm  vena  has  cellulae  ubique  communiccnt. 
Hinc  illa  in  vena:  quavis  propagine  nigra  ftigmat.i ,  aut  foraminula ,  quod  ab 
iis  cavitatibusin  venas  quiddam  derivetur.  Cumque  illx  velut  concameratio- 
nes  inter  vcnas  &  arterias  intcrjaceant ,  palam  eft  fanguinem  ab  arteriis  per 
hos  meatus  dcfcrri. 

Poftrcmo  Jnnumcrabiles  prne  glandulas  aut  veficulas  racematim  difpofitas 
inccllulisconfpici  tcftituridrm  Audor  D.  Malp-ghius,  qui  vifcerum  ftruftu- 
ram  dili^entiflime  eft  perfequutus,  eafque  extremi'  fibris  &arteriolis  appendi 
docet  Cum  cx  certis  morborum  generibus  corpovi  glandulae  omnes  turgcnt, 
tum  na-ores  utique  cernuntur ,  ut  in  puellx  liene  fe  vidilfe  fcribit.  Hic  enim 
totus  confpicuis  globulis  fcatere  vifas  eft, 

Torn.  11.  Q^'iq<3 


.^-,  P  H  Y  S  I  C  ^ 

His  rite  peifpe^Skis ,  facilius  erit  aliquid  de  lienis  ufu  rationi  confonumfurpl- 
cari.  Primoquidddmabarteriis,  ac  fortc  a  nervis  ipfis  in  easglandulas  defer- 
li ,  idque  percolatum  in  venas  remeare.  Nam  fieri  poteft ,  ut  liquor  nervofus , 
li  quis  fit,nova  quadam  vi  finguinem  venofum  imbuat.Hinc  nonabfurde  conji- 
citSylvius/anguinem  in  liene  perfici  per  fpiritusanimales,quieum  magis  vola- 
tilem  efficiunt.  Aut  certe  uterque  liquor  nervofiis,  &  arteriofus  in  lienis  glan- 
dulis  filtratur ,  in  ejus  cellulis  mifcetur  cum  finguine  ,  &:  per  aperta  foramina 
in  venam  fplenicam  derivatuf.  Motum  vero  (anguinis  in  lis  venis  efficit  non 
arteriarum  modo  impuUus* ,  qui  lentior  efl ,  ob  cavitates  in  quas  arteriols  le- 
fe  exonerant ,  fed  etiam  diaphragmatis ,  inreflinorum  &  mufculorum  lumba- 
rium  motus.  Itaque e  fanguine  arteriofo,  nervofoque  forfitan  fucco  Iiquor  qui- 
dam  per  eas  glandulas  fecernitur,  eopene  modo  quo  lac  in  mammis  e  fangui- 
ne  arteriofo,nervis,  &  Jymphae  dudibus  miro  naturx  artificio  feparatur.  Si- 
quidem  in  mammis,  &  tubuli  &  finus  qui  apertis  oftiolis  inter  ie  communicant, 
copioficernunturjlimul&lymphxdudus,  &nervi  circaeos  tubulos  pkxu  mi- 
rabih  in  retis  modum  fparguntur,  qui  infinitas  pene  glandulas  vads  appenfas 
compIe£tuntur.  Ex  iis  glandulis  hic  fecernitur  ,  &  in  tubulos  exprimicur  :  id 
enim  naturae  folenne  eft,  ut  perglandulas  omnem  fecretionem  pcrficiat. 

2°  Sanguis  cum  impetu  per  arteriam  impulfus  in  iis  glandulis  ,  Sc  circumje, 
ftis  cellulis  diufcule  commoratur.  Hinc  liquore  nejrvofo  &  nativa  lienis  fubftan- 
tia  ,  tanquam  novo  fermento  animatus  per  venas  remeat  ,  eamque  partiuni 
texturam  adipifcitur,quxmox  futurx  in  hepate  bilis  fecretionieft  accommo- 
data.ld  enim  fatis  efl  verifimile  Uenem  hepatifamulari,dumaciditate  fu3,aut 
acrimonia  partes  fanguinis magis  aftuolas  ad  fecretionem  pracparat.  Hinc  fan- 
^uis  ea  vi  imbutus  per  omenti  longitudinemexcurrit,  ut  cum  reliquofangui- 
ne  a  vicinis  partibus  refluo  mifceatur ,  &  ex  utroque  Qnguis  ad  hepar  perdudus 
temperetur.  Hanc  conjefturam  ingcnitus  lienis  fapor  ;  fal  e  liene  elicitus,  qui 
ferum  fanguinis  turbat,  naturs  ipfius  confilium  ,  experimenta  in  canibus  fa- 
(fta  cum  ex  iis  lien  excifuseft,  aut  vafis  fplenicis  colligatis  pene  evanuir,  om- 
ninoconfirmanr.  Hepar  eniminiis  plus  folito  audtum  eft ,  quod  lienis  munus 
obierit.  Dilfedo  pofl  longum  tempus  abdomine  ,  nihil  vitii  aut  in  vafis  ,  ^iuc 
incircumjciSlis  pntibusapparuit. 

De  lienis  affedibus  nihil  hoc  loco  dicendum  puto :  cum  illius  ufiis  nondum  fi- 
tis  fit  exploratus.  Quomajorlicentia  plerofque  inceiTit,  utc^mplures  morbos, 
(iiuorum  caufie  funt  abdicje  ,  in  fiencm  referant ,  quifi  is  fit  melancholi.i  hu- 
morisfedes,  ikexeotctri  vaporcsad  cor&^cerebrum  attollmtur.  Cumt>imen 
nuUumfitin  hoc  vifccreexcremencitiihumonsreceptacuIumjnuUa  finc  vafaex- 
cretoria  practer  lymphi  dudus ;  ncc  vapoies  pollint  diaphragma  ,  &  cranii  ofla 
pervadere.Neque  tamenidnegavetim  iifdem  pcne  obfttudiionibus,  &  cumo- 
ribus  ,quibus  hepar  ipfum ,  obnoxium  efTe  Ifenem,  atque  hinc  plerofque  mor- 
bos  proficifci. 


PARSTERTIA.  «Tj 

C  A  P  U  T    III. 
De  fanguinis  per  renes  percolatione, 

SAnguis  in  renibus  ab  inutili  fero  expurgatur.  Qiio  ausem  id  moc3o  fiat,  expli- 
Guu  facilius  cft ,  poftquam  corum  conformano  a  Bellino ,  &  Malpighio  fuic 
explorata.Ule  rcniim  fubftamiam  ex  infinitisprope  tubulis  compofitameftede- 
monftravit,  quos  nihil  cffe  prster  glandularum  vafa  excretoria  dctexic  Mal- 
pighius.Itaque  pars  fanguinis  ab  aorca  in  emulgentemarteriam  protrufa  renum 
lubftantiam  pcnctrat.  Atque  ibi  innumcrabiles  glanduls  arteriolis  appenfas  cer- 
nuntur ,  in  quibus  f  uiguis  ferofo  Hquore  purgatur ,  qui  pcr  tubulos  mcmbraneos 
inpelvim  deducitur.  Hi  porro  tubulifubftantiam  habent  aliis  vafisexcrctoriis, 
utfalivalibus,  &  poro  b.liario  non  difnmilem.  Atque  ex  iis  compreflis  Uquoc 
uriiiofus  elicitur. 

F.brx  nutem  illa: ,  aucpotius  urinofi  tubulj  rcnum  carnem  mentiuntur ;  iique 
a  gibba  renum  parte ,  tanquam  radii  a  periphcria  ad  centrum  diriguntur.  Sefto 
rene,  &  digitis  divulfo,ha:  fibrx  fiunt  confpicux,prxfercim  fi  atramentoillitai 
digito  leniterdecergancur :  cnm  enim  earum  duftus  ocuhsfubjicientur,  immif- 
fo  pcr  arccriam  emulgenccm  acro  Hquore. 

Pclvis  vero  dicitur  ea  renum  pars  interior  &  alba,  in  .quam  urinarii  tubuli 
definunt ;  eaque  nihil  eft  nifi  uretcrisLmembrana  dilatata  ,  qu^  fibras  urinarias 
excipit.  Arenulx  autem  in  tam  cxiguis  vafis  intcrdum  hxrent ,  qux  aliarum  ac- 
ceftli  augentur  ;  tumque  fibras  illas  urinarias ,  qux  fubftantia  conftant  dilacabili, 
cum  nimium  diftenduncur,  difrumpi  neceire  eft.  Hinc  renum  caro  feu  fibrarum 
congcrics  corrupta  (xpe  invenitur. 

Quamobrem  renum  fibrac  non  funt  mufculofc :  cum  n^illis  tendinibus  donen- 
tur,  ncque  elixacioneminuantur,  nec  curgeancutmufculorumfibri;  cummol- 
Ics  finc  ,  non  firmx  :  funt  denique  cubuli  ,  quibus  verfus  pelvim  comprefljs 
aqua  cxilic  mmx  non  abfimilis. 

Sedjinquiec  a!iqui3,vix  explicari  poteft  qua  ratione  per  glandulas  &  fibras  tam 
exiIes,non  ferum  mod6,&:  fales  cam  diverfi,  fed  etiam  l^nguinis  recremenca  , 
abfce(ruum  quandoque  reliquiac  ,  Sc  tnrtares  facces ,  auc  filtrari,  auc  fecerni  pof- 
finc.  Ec  quidem  uc  machins  quibus  ucimur,  cribra,fpongias,  fiftulx  lucem  quan- 
dam  huic  rei  aflF.^ranc ,  camcn  faccndum  cft  alias  ciTe  nacurx  machinas  nobis  in- 
cognicas  ,  quibus  incredibilia  prorfus  efficit ;  atque  illas  feri  particulx  filtran- 
tnr  in  renibus  qua:  jam  funt  liberiorcs ,  &  magis  expeditx.  Cum  autem  ex 
morbo  fanguis  xftuat,cum  prajccr  ferum  n\ix  quoque  fanguinis  fordes  peruri- 
nx  vafi  cxccrnuncur. 

Quin  eciam  fieripoceft,  uc  parces  fanguinis  cartarca: ,  &  calculi  rudimenta 
pcr  urccerum  rarulos  expellancur,  auc  pcr  ipfius  pelvis  propagines,  qux  ad 
cxclmas  ufque  renum  parcesporriguncur,  interdum  fanguis  ad  eam  deducitur. 
Hxcmulto  adipeillita  videtur,  uc  ierum  acrius,  Sc  fiiliiim,  imo,  &  arenulae 
facilii^s  cxrurbencur.  Scd  &muIcoadipe  renesipfi,&  membrana adipofa  ob- 
ducUncur,  qui  a  (anguine  arceriofo  filtratur,  ut  fanguinem  per  vcnas  reducem 
ddiniac :  confumpto  rcnum  adipe  corpus  uuivetfum  contabefcic ,  quod  cum 

Qjiqq   ij 


1.6  1»  H  Y  S  I  C  ^ 

acrior  fanguia  alcndis  partibus  minus  fit  idoneus. 

Exiis  utique  multa  qua:  ad  theoriamjuxta  &praximpertinent,  Colligi  pof- 
lun: ,  qu2  copiofe  D.  ^•i'////^in  ph.irmaceutice  rationali  profequitur ,  qusquc 
fummatim  duntaxat ,  &  ut  Phyfici  attingemus  i°  Serum  non  percolationc  mo- 
do,  ut  diximus ,  fed  etiam  quodam  fermento  hxiviali  imbutum  in  renibus  a  fan- 
a^uine  feparari.  Nam  lorium  falfedine  fua  renes  inficit,&  fahnas  particulas  iis  af- 
feTJc ,  qiicE  fanguini  ipfi  fluorem  concihant ,  cumque  a  coagulacione  vindicant : 
lufales  fixilafti  jamadcoagulationcm  tendentifluorem  tribuunt.  Hunchxivia- 
lem  filem  rcnum  carnes  fapiunt :  ifque  adeo  ferum  non  prsEcipitat ,  aut  fangui- 
nem  coagulat  ,uteumpotiusaconcretione  tueatur ,  qu6  is  pervenas  una  cum 
fucco  nutritio  ad  cor  tefluat.  Tametfi  pars  ahqua  fucci  nutritii  per  tubulos  re- 
num  effluat  ,qus  forte  urini  fanx  eft  hypoftafis,  Vix  tamen  erediderim  in  ea 
leri  fecretione  ullam  etfc  fermentationem ,  quic  in  locis  um  anguftis  ficri  ne- 
quit.  Nam  fermentatio  exigit  partium  rarcfadtionem  &  perturbationem ;  utra- 
qucamphus  fpatium  poftulat.  Partes  fluidi  cum  fint  divila:  &  minutx  non  te- 
naci  nexUjled  folo  contadu  fibi  muiuo  cohirent.Unde  fluida  plerumque  fecer- 
nuntur  ob  cribri  ftruftura  citra  fermcntationeni.  Sic  aqua  aut  oleum  hgni  mea- 
tus  pervadunt,non  acrjhydrargyrus  aurum  penetrat,non  aqua.Cum  firma  cft  co- 
h.'e(io,tum  utphirimumfermentatione  opus  eft:  fed  non  raro  mcatuum,&  velut 
lubulorumdifpofitioilhus  fupplet  vices,utde  plantarum  radicibus  aliolocodi- 
(Jlameft.  Nam  utfciteadverticBorelIus,cum  fluidumimpclhtur  intra  capillaria 
infundibula,  qui  non  funt  dilatabilia,  tum  eorum  particulx  a  fc  invicem  dif- 
junguntur,  quod  fimul  jun£kx  tranfire  non  poflint  per  ftridlinimos  tubulos.  Ac- 
tio  vero  quaferum  inrenibus  feparatur ,  non  eft  fcrmentatio :  non  enim  mora- 
turiniisglanduhs,  necaqux  particulxarfte  cohxrentcum  languinis  albumine, 
fed  folo  contadlu.  Unde  poft  largam  potationem  urina  copiofa  fubito  excec- 
nitur. 

Sunt  autem  in  renibus  duo  foraminum  ordines ,  venofa  qux  excipiunt  parti- 
culas  fanguinis  ,  non  aquofas ;  &  vala  renum  propria,  quae  figuras  habent  ac- 
commodatas  ferofis  particulis  excipiendis  :  uti  eandem  fecretionem  in  plantis 
pcrficidiximus.  Caufavero  efFe£lrix  hujus  fecreiionis  eft  impulfio  vehemens 
finguinis  perarterias  emulgentes  ;  anguftix  arteriarum  capillarium,  &  mea- 
tuum  quibus  glandula:  funt  perforat.T.  Sanguis  enim  ob  eas  anguftias  in  partes 
fcinditur,  Pars  vero  decima  totius  fangumis  unoquoque  circuitu  per  renes 
tranfit. 

i"  Urina  non  fohim  conftai  ex  fanguinis  fero  fupcrfluo,  quod  in  tubuhs  re- 
num  fecernitur  j  fed  etiam  ex  parte  chvli  crudiore  qui  una  cum  ianguine  per 
venas  commeat  •,  imo  &  forte  ex  lympha  ipfa  flujdiorc ,  qua-  a  vcnis  reforbe- 
tur.  Serum  quidem  cum  recens  eft  ,  non  xgre  a  fanguine  difcedit ;  at  nonnun- 
quam  facpiiis  cum  cruorecirculatum  ,cum  eoita  incoquitur,ut  vix  feparari  pof- 
fit  ut  in  cacochymia  &  leucophlcgmatia.  Nonnunquam  a  fanguine  ipfo  non 
in  renibus ,  fcd  aliis  in  locis  exccrnitur  ,  ut  in  catarrhis  &  in  hydrope  -,  aut  ni- 
mis  cito  ab  ipfo  fanguine  etiam  in  renibus  fecernitur  ,  ut  in  diabete  ,  feu  in  uri- 
niprofluvio.  Tumque  fanguis  ip(e  in  vitio  eft,  non  renes  :  cum  fcilicet  cjus 
textiira  aut  eft  compailior  ,  aut  laxior. 

j"  Qua:  la£kis  fluorcra  tuentur ,  &  a  coagulatione  dcfcndunt ,  ut  falcs  omncs 


PARS  TERTIA.  ijf. 

alcali,  tum  fixi  Wm  volatiles  ,  eadem  fanguini  caleiiti  afHifa  eum  a  coaguLi- 
tione  vindicant ,  ut  Identidem  monuimus,  Cum  fanguis  ferum  ar6liu5  retinet , 
rum  fepe  aut  effervefcit  ut  in  febribus ,  vel  tenax  eft  &  vifcidus ,  ut  in  fcorbu- 
to:  interdumcoagulationiobnoxius  circulationem  fuam  rite  non  perficit,  &  ve- 
lutacefccns  ferum  citiusdimittit ,  tumque  ut  dixinms  fales  alcali  &  diuretici, 
qiii  fanguinifermentationem  reftituunt  ,  utiliter  adhibentur.  Sic  pulveres  tc- 
ftacei ,  ial  urins  ,  aut  illius  fpiritus  ,  millepedefi  ,  imo  &  fulfurca  quzdam  ,  ut 
tcrebinthina,oleum  juniperi  pricipi  folent,nonacidi  falesaut  liquores  ,  ut  fuc- 
cus  limonum  ,  vinum  album ,  pomaceum ,  nifi  fortc  cum  fal  fanguinis  eft  in 
ftatii ,  ut  aiunt ,  fi;cationis*,  yt  in  fcorbuticis  ,  &  nonnunquam  in  hydropicis  i 
tum  enim  acidi  fnles  vim  fuam  in  faies  fixos  exerunt :  fed  plerumque  (anguinis 
crafim  pervertunt :  unde  in  catarrhis  magis  obtire  folent  quam  prodefle.  Sed 
fulfurea  quidam  ut  diximus ,  &  pulveres  teftacei  fale  alcali  dites.ut  c  teftis  ovo- 
rum  ,  aut  lapidibuscancrovumifchuriis,  cum  fcilicet  urinx  fecretio  inhibetur, 
magno  funt  rcmedio,  quod  mixtionem  fanguini  integram  reftituant,  &  acido- 
rum  vim  infringanr. 

^oCum  ferumafanguinc  uberiiisdifcedit,  tumptfnes  fanguincm  culpa  cft, 
quod  illius  crafis  laxiorfit,  ncc  aquofa:  partes  a  craflioribus  coutineri  poflint. 
Hincfspe  poftnimium  urinac  profluvium  fanguis  refiduus  cralTior  eft  :  hinc 
pulfus  frequens ,  ut  a  coagulatione  fanguis  vindicetur.  Fieri  etiam  poteft  ut  vi- 
tium  fit  in  rcnibus  ,vel  quod  tubuli  nimis  pateant,  &  citiiis  quam  par  fit ,  fe- 
rum  tranfmittant  :  quod  tamen  cum  fit ,  tum  urina  cruenta  ccrnitur  ;  vel 
quod  acidum  fermentum  in  renibus  vigcat,  quod  fanguinem  fundit.  Unde  ne- 
phritici  pletumque  ante  paroxyfmum  aquam  copiofam  (Sc  limpidam  rcddunt. 
Atque  in  iis  fortc  ,ut  in  aliis  morbis  convulfivis  ,  ut  in  colicis  dolotibus,  in 
tympanitc  etiam  fortaflis ,  cum  fcilicetabdomen  inftat  tympani  tenfum  eft,  in 
arthmateperfxpe,nervi&fpiritus  animalcs  maleafficiuntur  j  ac  fi  quis  fit  fuc- 
cusnerveus,  isacidiorfaftus  in  diabctc  urinas  adeo  copiofis  prxcipitat.  CJnde 
VvillU  fe  obfervafte  in  pluribus  diabeti  obnoxiis  teftatur,  quod  ante  urinx 
profluvium,  vagos  in  toto  corporc  partiumnervofarumdolores  aliquando  cum 
ftupore  ,  interim  crebris  fpafmis  conjundos  fenferint.  Unde  aflliduus  porhacii , 
aut  vini  Rhenani ,  &acidi  ufus  ,  mccror  diuturnus  ,  affvftus  convulfivi  hunc 
morbum  fipc  acccrfunt ,  aut  fovent.  Qnz  autcm  dicuntur  incraftantia  medica- 
mina  ,  ut  oryza ,  gummi ,  6c  refinac  qujedam  in  hoc  motbo  juvare  folent,  quod 
vjfcofis  fuis  particulis fanguinis  partes  devinciant,&  nea  fc  mutuo  difcedant, 
autcum  falinis  mifceantur,  impediant.  Sales  alcali  concretionem  arcent,  &; 
fluorem  fanguini  naturalem  reftituunt. 

Adftringentia  vero  medicamenta  ,qux  fcilicet  acerba  funt ,  vel  auftera  fibras 
quidem  contrahunt ,  &  vim  illarum  expultricem  infringunt,  fed  in  fangiiinem 
nihil  iis  licet,  necufquead  renes  viseorum  permanat.  Serum  veio  quod  una 
cumfinguine  circulatur,non  eft  noxiumaut  inutile  ,  dummodo  non  fit  quam 
par  fit  uberius,  &  fanguinem  plus  xquo  fluidum  aut  acrem  non  efficiat.  Sanguis 
cnim  dilufus  vaforum  anguftias  faciliijs  pervadit :  atque  in  cerebro,  peftore,vif- 
ceribus  multa  funt  vafa  excretoria,qux  copiofum  ferum  excipiunt.Id  edam  fales 
alcali^  &  tartareos  exfolvit.  Cum  autem  aquofum  illud  ferum  falibus  focrum 
acriusfit,  5f  moleftammembranis  &nej'¥is,  idcommodefecerniturin  renibus. 

Qjiqq    iij 


<J78  PHYSICyE 

C  A  P  U  T    I V. 

De  fangiiinls  avalyfi  Chymica- 

CUm  fangiiisrue  cft  prxparatus,  &  ab  omni  excremcnto  imitili  expnrga- 
:us ,  tum  is  i^  aA  viran;  tuendam ,  &  nutricndum  corpus  accommodatus. 
Vv.-riam  .mt.quam  cxplic.ire  ingredi.imnrqui  pars  fanguinis  alendo  corpori  fit 
iuoiiea  ,  de  illiui  compofuionc  pauca  dicfiida  funr. 

Kc  primi)im  vulgatx  Mcdicorum  opinioni  c.flcntiri  npn  pofTumus ,  qiu  fangui- 
nem  ex  quatuor  humoribus ,  bile ,  f  nguine*  propr^  dido ,  ^tuita ,  &  mebn- 
cholico  fuci.'0  co;-illare,ut  indubitatum  luxartis  fundamentum  defcndunt.Nam 
ferum  illud  fiibflavuuT,  quod  fmgu  ni  innatat,  nihil  habet  cum  bile  commune 
lufifoitc  colorcm  •,  ncque  inftar  bihs  eft  amarum ;  nec  ubique  fe  prodit.  Sic 
ater  aut  purpureus  fanguis ,  qui  in  fundo  lancis  fubfidit ,  melanchoHa  dici 
non  potcft :  cum  faporc  non  fit  acidus ,  fed  dulcis ,  ncque  aliud  fit  prxter  fibro- 
fam  ianguinis  p.irtem.  Qiiui  etiam  aeri  expodtus  atrum  illum  colorem  cxuit,  & 
rubro  diluiiore  tingitur.  Deinde  quovafeprofundiore  excipitur,  hoc  major  eft 
hujus^iubnigri  fangmnis  copia, 

i°ln  contrarium  ii  peccant  qui  in  finguine.nullam  efte  partium  diverfita- 
tem  pettendunt  :  in  qua  fententia  fuitH.uvseus ,  quinullumahudeire  caHdum 
innatum ,  aut  humidum  primigcnium  exiftmiavit  prxter  fanguinem  ,  qui  eft 
uniufmodi ,  &  lui  fimihs ,  exquo  animal  ipfum  formatur.  Nam  eo,  inquit,  ali- 
tur  unumquodque  ,  ex  quoipfum  gignitur.  Idque  ,  ut  patet ,  non  miftione  qua- 
dam  ,  aut  milcibilium  corgrelfu,  (ed  vera  unius  in  alterum  mutatione  perficitur. 
Primumenim  ,inquit  ,corporisrudimentum  eft  fimilare  quiddam,  &  uniufmo- 
di ,  ex  quo  vclut  divino  ju(T"u  per  divihonem,  &:  mutationem  fubftantialem  fan- 
guis,  vcna:,  arteria: ,  vifcera ,  partes  omnes  fingunmr  •,  atque  ex  rc  fimilari  fic 
quoddam  diffimilare  ,  &  ex  uno  plura.  Ac  fruftra  ad  elementa  confugimus ,  cx 
quibus  non  conftituuntur  corpora.  Neque  id  ex  omni  parte  eft  vcrum  ,  ex  iis 
componi  corpora  ,  in  qu£  refolvuntur :  fic  enim  lignum  conftaret  ex  cineribus, 
vitro  &  fuhgine.  Contra  eum  tamen  fic 

Vnica  Conclufio. 

San^uis  ex  v.uiis  partibus  heterogcneis  conftat ,  nec  quiddam  eft  fimplex  & 
homogeneum- 

Prehatnr  condnfio.  i°  Ex  crebra  fanguinis  fcrmentatione  ;  quod  enim  fim- 
plex  cft,  non  fermentclcic :  fcd  quod  eft  compofitum  ,  ut  vinum  ,  facilc  cfFer- 
vefcit :  non  item  fpiritus  vini ,  cujus  partcs  inteftino  motu  agitari  non  pofTunt : 
ergo  fanguis  eft  Hquor  compofitus ,  non  fimplex.  x"  Sanguis  in  renibns  ferum,  in 
j  core  bilem  exuit ,  in  pulmonibus  fortc  roxias  fuligines,  in  cute  fudoiem , 
in  oris  glandulisfalivam,  aut  Ivmph.im  :  atque  hi  humores  in  vafis  una  cum 
fanguine  confunduntur  :  ergo  fMicuis  non  cft  omnis  txpers  compofitionis, 

Q>"od  fi  it-iqne  aint  men  fmguinis  inftitucre  veHmus ,  eum  es  riib:o  &  fe- 
rofo  hamore  potiffimum  conftare  compvriemus.  Latex  ferofus  &  bilis  jfiqus 

# 


PARS   TERTIA.  ^7, 

fit  in  fangiiine ,  aut  portio  chyli ,  aur  fi  fortc  fint  alii  hiimores  excrementitii , 
vel  nondum  fubadi ,  ii  quidem  funt  fanguini  vehiculo,  aut  certe  fucci  nutritii. 
Ac  fi  poft  cibum  ,  aut  fub  primos  febrium  intermittentium  infultus  mittas  fan- 
guinem  ,  is  multo  fero  abundabit ,  non  item  poft  longam  inediam  ,  aut  ma- 
gnum  urinae  profluvium ,  aut  copiolum  fudorem.  Hinc  tot  morbofx  efFervefcen- 
tiac:  nuUusenim  ell  liquorqui  citius  fermentelcatquam  fanguis,ac  merito  cum 
vino  ipfo   conferri  fo'ct. 

Quodautem  opponit  Harvarus  primo.fanguinem  efTe  humidum  primigenium; 
acdeindeex  parte  ovi  cryftallina,  &  ubique  fui  fimili  puUum  neri ;  eumque 
adeo  elfe  quid  fimilare  ,  &  uniufmodi. 

Refp.  Inlanguine  eirepartem  aliquam  albuminiovinondiflimilem  ,  ex  qua 
gignitut&nutritur  animal  :  fed  alias  prxterea  ineo  elTe  partes  merito  conten- 
derim  :  aclicetprimumovicolhquamcntum  fui  fimile  vidcatur  ,  non  dubium 
tamen  cftquin  magna  fit  in  co  partium  infenlibilium  varietas,  &  fplrituofa 
imprimis  lubftantia  multum  aiStuof*,  cui  tanquam  inftrumento  infidet  vis 
plaftica. 

Contra  ,  inquit ,  nuUus  cft  in  f^nguine  fpiritus ,  ab  ipfo  fanguine  diftindlus ; 
ac  fanguis  pelvi  exceptus  fi  in  varias  partes  abeat ,  ex  quidcm  non  prius  in- 
crant  (anguini ,  fed  pcr  diirohitionem  generantur. 

Refp.i^Xa  quiddam  in  fanguinequod  impctumfacit,  ut  airHippocratcs  &:eft 
quafi  fl.imma  fanguinis  :atqueutvinum  fuo  fpiritu  dcftitutum  jam  vappa  eft  , 
■  non  vinum,  ita  fanguis  fpiritu  exhalato  cruor  potius  qurini  fin^uis  dicendus  cft, 
tumquc  foluto  fu^  mixtionis  vinculo  in  varias  partes  abit ,  qux  priiis  crant ,  fed 
accurate  permiftx.  Quare  fpiritus  illeaut  calidum  innatum  ,  aut  humidum  pri- 
migeniumappellatiir,  &eftomninoc<rleftis,  quatenus  animx  &  fupreminu-. 
minis  eft  inftrumenrum,  ilque  eft  aftuin  fanguine.  • 

Neque  id  excuticndum  nobis  eft  an  fpiritus  ille  iiiTpetum  faciens  fit  inftar  fla- 
tuscujufdam  ,aut  vcnti ;  an  potius  teiuus  fit  liquor  inftar  fpiritus  vini  ;  ifque 
fpongiolam  ncrvorum  fubftnntiam  impleat.  Id  unum  cor.ft.u  vitac  adbiones  non 
ab  incorporca  facultate  proficifci ,  .quac  non  indigcret  tubulis  per  quos  tranf- 
mittcretur ,  ncc  vehementiu?  lig  itis  nervis  vis  motrix  aut  fcnticns  arccri  pof. 
fet:  nec  vis  utraqiieper  fibras  nervorum  tenfas,  ut  in  fidibus  citharac  diffiin- 
ditur;  nervi  cnim,  ut  alias  diximus ,  neque  indireftflm  tenduntur,  neque 
ii  fiint  adeo  rigidi  &  duii ,  fcd  moUcs  ,  laxi ,  inflexi  circa  vafa,  carnes, 
vifcera ,  cerebrum  illis^nti.  Iliud  magis,  ad  inftitutum  pertinet  obfervare_ 
cum  Vvillifio  ,  Borcllo,  S<.  aliis,  nervos  circa  abdominis  vifccra  &  glan- 
dulas  copiofos  fpargi-,  ubi  nec  fenfu  exquifito  ,  nec  motu  opus  eft  :  adeo 
ut  veri  proximum  videatur  fuccum  nerveum  in  eas  partes  chylo  ela- 
borando  &  nutritioni  perficicnda:  continenter  mitti.  Cum  etiam  inter  dormien- 
dum  fucctis  illein  mufculos  inftiUetur ,  tum  lane  is  nutritioni ,  non  motui  fcrvit. 
Materiaigiturnutritionis  eft  fanguis,ut  mox  dicetur,fed  formaillius  vivifica, 
&  quafi  plaftica  videtur  a  (ucco  nerveo  fuppeditari.  Neque  idem  forte  eft  fuccus 
ille  Ipirirnofus,  qui  fenfum  &  motum  voluntarium  efficit  cum  nutritio.  Hic 
enim  vini  fuam  potiflimi^m  exerit ,  cum  dormimus ;  unde  &  foctus  in  utero  fem- 
per  'dormit,  fpiritus  vero  animales  nutritionem  maxime  impediunt ,  corpus  ip- 
(iim  confumunt ,  acres  funt,  adnofi/alini ,  fulfurei ;  nUtritii  contra  plaeidi,fopo- 
tiferi,  dulces. 


«>o  PHYSlCyg 

Utrum  autem  Dnguis  fit  animjtus  &  prxcipua  corporiJ  pars,  \i  non  excu 
tio.  Et  quidem  beftiarum  animam  in  fanguiiie  conftituuni  facri  codices ;  in  eo 
vitam  incipere ,  &  defmere ,  atque  ante  on:nem  organorum  fermcntationcm 
a  natura  formari  exiftimat  Harvjcus  :  adco  ut  cor  ipfum  nihil  fit  nifi  inftru- 
mentum,  &  velutorganum  hydraulicum  tranfmittendo  fanguini  deftinauim. 
Hinc  multas  animantes  perhycmem  citra  pulfum,  aut  cordis  motum  vivcre 
cxiftlmat.  Huic  autem  ne  in  hac  quoque  parte  aftcntiar ,  obfervatio  facit  non 
ita  pridem  in  Academiafafta  :  nam  dilfeftus  eft  herinaceus,  vulgo  nn  herijforiy 
cumhyeme  altum  dormiret,  adeo  ut  dilfeftus  nil  fentiret :  &  tamencoripfuna 
diaftoles  &  fyftoles  motu  agebatur.  Sanguini  vero,  inquit,  calor  vitahsinnad 
citur ;  huic  puUianimaprimum  infidet.Namin  naturae  operibusinftrumentum, 
&  artifex  junfta  funt ,  &  copulata.  Ifta  ,  inquam  ,  non  excutio.  Nam  partim 
funtinnaturae  abdito  tetrufa,  partim  ex  iis  quae  de  partium  conformatione  di- 
ccmus ,  erunt  dijudicanda.^  Nunc  igitur  partes  fanguiuis  petfequamur. 

C  A  P  U  T    V. 

De  f»ngHinh  ttnalyfi  mechamcd. 

NOnabs  requidam  recentriorcs  fanguinem  cum  lade  comparant :  ciim  ea- 
dem  pene  fit  ftttiufque  natura.  Naminovoex  lafte  quodam  fanguis  effi- 
citur  ,  ac  lac  ipfum  nihil  eft  praeter  ferum  fanguinis  ex  arteriis  per  glandulas" 
mammarum  percolatum.  Hinc  lac  tabidis  adeo  prodeft,&  ferum  fanguinis,fcu 
aqua  huic  innatans ,  ubi  tefta  ovi  conclufa  in  aqua  fervida  paulatim  excoquiiur, 
&  colore  &  confiftentia ,  &  fapore  ipfo  ovi  albumen  refert. 

QiKirc  id  fatis  eft  verifimile  lac  vel  feram  efleomniumviventium  originemt 
&alimentum.Hincpleraqucfemina  terrjEgremioemollita  laftcfcunt.  Inmam- 
mis  animahum  copiofae  funt  arteria: ,  quae  fero  turgent ,  ac  vcnz  qux  fangui- 
nemmagnaex  parteferofolaticcVacuum  ad  correferunt,  nigriores  apparcnr. 
Lac  ex  aqua  potidimSm  &  glutinofa  fubftantia  videtur  compofitum  :  vifcofx 
fnbftantix  meatus  fcrum  ,  vel  aqua  implet ,  &  fi  credimus  Borello ,  inclufus 
acr  in  vifcofo  hurtwre  fpumam  quandam  efficit.  Cum  autem  fuccus  acidus  dif- 
rumpitillas  Yeficulas,«aquxguttulx  cx  poris  exeuntes  innatant ,  tumquepclli- 
cu!x  glutinofe  fimul  jundxconcrefcunt  in  cafeum. 

Non  diflimili  ratione  fanguis ,  ut  idem  Author  exiftimat ,  thiabas  Cenftac  par- 
tibus ,  albumine  &  cruore  ,  qux  fponte  fuaa  femutuo  frparantur  citra  fermen- 
tationem,  autillius  materix  additionem.  Tn  albumine  dux  funtpartes  ,  vifci- 
dusnempe  humor  ovialbumini  non  diffimilis  ,  nam  &  fapor  pene  idem  eft, 
&  caloris  vi  itidem  concrefcit.  Id  veio  ferum.iquolimcontinct ,  quod  falibus 
ammoniacis  &  tartareis  inficitur.  Parsaltera  fangu-nis  rubraeft  ^eiquecxfuc- 
co  purpureo ,  qui  in  grumos  con-  rctus  ,  &  aqua  ab'utus  abit  in  robrun-  pulve- 
rem  ;  ifque  in  fundo  aqux  fubfidit  ,  ut  pars  gUitinoGi  pnftcrebras  ablutiones 
in  fibras  candidis  &  vclut  in  membrTr:ii'ns  tendmof^v  dKucimr.  Prxterea  fan- 
guini  admifcentur  partes  aerex ,  nt  in  \:\{ke ,  &  fucci  fpirituofi ,  quos  ncrvi  fup- 
pedinnt.  Spun-ofa  eft  fanguinis  fiibl^M.Ti.i ,  albupTen  ferolnm  in  minutiflimas 
guttulasconcifumper  omnesgtutinofihumcris  partes  diffiinditur.  Atqueutin 

ladlc 


PARS    TERTIA.  6St 

]a£le  difrnptis  veficulis  cafeofis,  squofre  guttulx  diffluunt,  Sc  partes  vifcofs  una 
corjur.gunti!r:fic  in  (rnguine  extravafatodifrumpuntur  veficuJx  ob  fubtiiitatem 
parietuni ,  &  iublatis  ieri  guttulis  vilcofas  veficuls  gkiiinolx  aliae  aliis  adhsref- 
cunt ,  utn.itura  glutinisexigir. 

Prxcipua:  itaque  partes  (anguinis  funtierum,  &cruor.  Serum  vel  calore  con- 
crefcit,  idque  potiffimumalendis  partibus  deflinatur  ,  eftque  oleolcE  lacSlis  par. 
ti  analogum  ;  vcl  nunquam  concrefcit ,  idque  in  urinam ,  vci  fudores  ab:t :  pars 
vero  fibrofa  &:cra(ri  ianguinis  a  cafeo  non  plurimiim  differt.  Hinc  acidapcne 
omniaut  lac,  ita  (anguinem  coagulant:  cum  falcs  volatilcs ,  aut  fixi  utnulque 
liquoiis  fluiditatem  augeant. 

Veriimeaeft  optimanatura:  fanguinis  cxploranda:  ratio  mechanica,  qux  ex 
partium  figura  ,  motu  &  confiftentia  ducitur.  Nam  in  fanguine  hxc  oculis  ipfis 
lubjiciuntur ,  primo  corpus  ipliim  fibrolum  ,  quod  purpureum  colorem,  aut  fub- 
nigrum  cxhibct ,  &:  pra;cipua  eft  fanguinismoles.  z^'  Seroius  liquor  cujus  pars 
mclior  vicaloris  in  iubftantiamlapidam,  8c  ovi  albumininon  abfimilcmcogi- 
tur :  ut  quod  n  iiquum  cft  feri  in  humorem  aquofum  ,  &  lalfum  abit.  j''  Sunc 
partes  crebro  motu  ngitat.T ,  &  comminut.r ,  qua:  rubiOE  ("unt ,  &  fan^uinem  eo 
colore  tingunt.  Sunt  (ortaDris  ali.Tadhuc  tenuiores,  qux  in  recens  emiftb  fjngui- 
ne  fccpe  nares ,  palatum  ,  &  linguam  (aI(o  ,  &  acri  halitu  feriunt,  quxque  ur 
putatThomasCornelius ,  fluiditntcm  in  fanguine  &:  lenem  fermentationem 
tuentur  ;  unde  hunc  falem  vitx  ballamum  appellat.  Nec  dubitare  tamen  pof- 
fumus  ,  quin  fiuiditasQnguinis  huic  liquoti  qui  per  lymphx  du(5lus  advchitur 
magna  cx  parte  rcR-ratur  acceptus.  Hincfanguis  variis  in  locis  folec  concref- 
cere,cumgiandulx  m.ilefunt  afRftx. 

Prxcipua  parsfmguinis  fibris  conftat  quas  cernimus,  cum  in  aqua  fervidci 
excipitur.  Crufta  extima  plerumquedcnfi  cft  ,  &alba,ex  variis  pelliculis  con- 
flata  ,  cujus  mcatus ,  aut  veficulx  fucco  levi ,  &  diaphano  ,  interdum  fubflavo 
implentur.  Hac  velut  pelle  detrada  fanguinis  moles  fibrofi,  &:purpurea  lucce- 
dit,  in  reris  formam  contexta.  Hujus  meatus  rubrx  atomi  complcnt :  quo  ex 
funt  confertiores  ,  hoc  pleniore  rubro  crucrem  tingunt.  Hinc  ater  in  fundo  (an- 
guis  plures  melancholix  fpecie  decipit ,  cum  aeri  expohtus  rubro  minus  fatBro, 
&  fplendidiore  fulgeat. 

Quare  illud  vcrifimile  eft  eandem  ubique  eftc  cruoris  fibrofi  naturam.  Hic 
enimirebris  lotionibus  ita  omm  ichore  ,  ut  vocant ,  aut  tenui  liquore  rubro 
exuitur ,  ut  fibrx  primum  carnex ,  tum  candidx,  &  inftar  retis  im'plex.x  micro(- 
copio  videantur.  Et  quidem  nuper  in  Bataviaobfervatum  fuita  viro  induftrio, 
quique  exquifitoadmodum  utitur  microfcopio,partiaquoiie  fanguinis  globiilos 
rubros  non  folum  innatare  ,  fed  &  continuo  moveri. 

Multaquidcm  fcitu  digna  circa  fanguincm  idem  VirCIariir.  D.  LouvenhocK 
obfervavit  in  Batavia  microfcopii  novi  ope  ,  quod  D.  Hu^ens  perfecit,  Qiix 
cum  in  Hnguam  Gallicam  nuper  a  Viro  Dodiir.  (ini  tranflata  ,  ex  eo  perpauca 
excerpemu?. 

Ac  primiim  quidem  fanguinem  ex  globulis  rubris  qui  in  cryftallino  ,&Iim- 
pido  hun  orenatant,&libere  hucilluc  moventur ,  conftare  crebris  obferva- 
tionibus  compcrit. 

2"HigiobuIi  ferofo  humore  funtgraviores ,  molles,  fluidi,  qui paulatim  ad 
To?n.  11.  JfL  r  r  r 


6tt  VHYSIC^ 

fundiint  deciclLim,  ac  mutuo  pondere  fic  comprimuntur,  ut  atro-purpureum 
coloreminduant.  Cum  tamen  aeti  exponuncur  ,  ftatim  coccineiim  coiorcm  & 
vcgetiorcm  recuperant  :  quod  fortc  aer  liberiiis  circa  eos  globulos  agitetur. 

j°  Cum  fangninem  c  poUice  edudtum  tubo  capiliari  cxcepiiTet ,  globuli  fan- 
guinis  intototubulocjufdem  coloris  vifi  funt :  quod  in  ardiori  fpario  globuli 
Ide  mutuo  non  premerent.  liveroadeo  funtminuti,  ut  granum  arens  Z5000 
eos  iquctglobulos.  Quod  adeo  mirum  videri  non  debet;  nam  fi  diametergra- 
ni  arenulas  fit  15  major  diametro  unius  globuli ,  iblidum  arenula:  erit  16115  ma- 
jus  globuli  mole. 

4°  Cum  bene  fe  habet  finguis ,  lii  globuli  funt  molliores  &  magis  flexibiles, 
ttpjrcapillares  arteriolas  facilius  pcrtranfeant ,  &  inter  eas  anguftias  ardatae 
ellipticam  figuram  induant.  Hi  porro  globuli  cx  fex  minoribus  qui  microfco- 
pio  deteguntur  ,  plerumque  compofiti  cernuntiu:. 

5°  In  fanguinis  liquore  alia  quoque  minutiora  corpufcula  innatant,figuraE  qua- 
drilaterar ,  qua:  elTe  ialis  corpufcula  conjicit  Vir  folertiflimus, 

6"Lac  ut  fanguis  cx  ferofo  &  limpido  humore  &  globulis  non  rubris,  fed  pel- 
lucidis  conftat.  Sanguinis  globuli  funt  ejurdem  pene  mohs,non  item  laftis  glo- 
buli ,  qui  plurimum  magnitudine  inter  fe  difFerunt.  Sunt  alis  in  ferofo  humore 
particulse  hgura:  quidem  irregularis ,  fed  qus  ad  rotundam  accedunt ,  eafquc  ef- 
fe  pinguiores  ladtis  partes  Vit  laudatus  exiftimat.  Idem  fere  in  lade  cum  refri- 
gefcit,  quod  ingumminonnullisafpiritu  vini  diffolutis  obfervavit.  Solutionis 
guttalimpidxaqua:  admiftainglobuloscandidos  abit,  qui  ladleumaqus  colo- 
rem  impertiunt. 

7°  Particulas  facchari  angulis  paulo  obtufioribus  elTe  afperas  microfcopio 
comperit  :  adeo  ut  cralTiores  fint  iis  globulis ,  in  quos  fibrarum  lingua:  excre- 
ma  definunt.  Hinc  unaquiqueparticula  facchari  plures  fibrillas  blande  commo- 
vet,  Contrafalisparticulsacuciores  funt,  &  firmiores  :  unde  &  lingiic  fibras 
vellicant. 

8"^  Manna  innumeris  tubulis  conftat:  hoc  inaqua  exfoluto  hi  tubuli  coire,  & 
angulariacorpufculaformare,  pene  ut  in  facchaio  videntur  :  exhalato  paulu- 
lum  humore  li  tubuli  a  fe  mutuo  difcedunt  ,  &  audo  calore  fiunt  rigidiores. 
Idem  forcc  calore  vifcerum  accidit.  Nam  hi  tubuli  ca  codlione  acuuntur ,  5c  in- 
teftiiiorum  membranas  leniter  exftimulant  J.im  qua:  reliqua  funt ,  profeqiia- 
mur. 

Sipe  cvenit*ut  fanguis  extra  capillarcs  arterias  impulfnsnoncademcelcrita- 
te  per  novos  meatus  cfiluat.  Hinc  parces  illius  crafiioresfifti ,  &  ex  obftantium 
pieffione  conglobari  incipiunt ,  dum  rubrs  &  tenuiores  particulx  fanguinis 
viam  libi  parant,  fibrofs  remanent  ,quibu5  aliae  fubinde  adhirefcunt,circuitu 
Ginguinis  impcdito,  Sic  polypi  forte  in  ventriculis  cordis ,  8c  aliis  in  locis  exfi- 
brolafanguinis  fubftantia  concrcfcunt.  Atque  idem  in  polypo  quod  in  fibrofo 
fanguine  evenit :  elixatus  enim  in  fibras ,  airitus  in  membranulas  abic ,  Sc  uter- 
queoleifulfurisaffufione  rubrumcoloremadipiicif.ir.  Sic  tubercula,&:  duri  ple- 
rumque  tumores  oriuntur.  Ex  fibris  enim  varie  implexis  multiplices  tunic^ 
formiri  folent  :  in  pleuriticis  vata  plerumque  polypis  referta  confpiciuntur. 
Nam  in  hoc  morbi  genere  fanguis  folet  concrefcere.  Nsg.ic  Borenus  polypum 
ex  humoreacidooriri:obfcrvatum  cnimab  eofu.t  (uccum  omn?m  acidum  lan- 
gainis  ablumini  admiftum  ejus  concretionem  impedire. 


i'ARS  TERTIA;  gjj 

t^ruorin  venisetiam  mortiii  animalis  liquidus  apparet  :  fed  acriiis  intuemi 
luto  fluido  non  ditlimilis  vidcbitur.  Hxiguis  enim  conftat  globulis  cum  fero  con- 
fulls ,  &  cu  or  niger  cx  rubris  particulib  j  im  denfatis  emergit.  Sic  cafeus  ex  va- 
tiis  globuiis  compolitus  duritiem  non  airequitur,  donec  preffione  manuum, 
autinn.uo  partiuni  pondere  ferum  exprcffum  fucrit. 

Ac  ncico  an  fitalia  infanguine,  autiubtilior,aut  magis  fpirituofa  portio,' 
quam  qu.rrubras ,  &  mnximeattenuatas  atomos  per  totiim  ciuorem  difpcrfas 
efficic.  inhis  forfiran  eft  illeial  vitas,  de  quo  antc  diximus ;  atque  hujus  filis 
fulfurei  vi  languis  viget ,  Sc  fluit.  Ncc  minus  cft  probabilc  eum  filem  ex  ipfo 
aerc  perpulmones  elici,  quam  ex  lympha ,  autchylo  per  fbrmentationem  pro- 
creavi.  Hlec  igitur  corpufcula  in  puhnonum  cribris  elaborata  luccos  qui  fanguinis 
maflam  cfticiunt,  autcxtenuant,  aut  accuratiiis  miicent.  Unde  in  cruore  cum 
crufta  eft  copiof.or  ,  tum  tenuis  liquor  minus  abundat ,  atque  utdicftum  eft,  is 
deficitin  pleuriticis  ,  inquibus  hujus  (ahs  percolatio  vitiatur  :  hinc  polypofs 
concretiones  in  pulmonibus, 

Ilkid  etiam  quxri  merito  poteftan  ferum  omne  quod  ineft  (anguini ,  a  chylo 
ipfo  dimanet.  Nam  vena fefta  poft  aHqnot  apaftu  largiore  horas ,  ferum  pluri- 
mum&laftefcens  (anguini  innatat :  quod  lcnto  igni  admotum,  ut  chylus  ex 
communi  receptaculo  extradtus  concrefcit.  Neque  aha ,  ut  jam  innuimus ,  efl: 
ladtis  origo ,  nifi  chylus  ipfe  per  arterias  a  corde  in  mammarum  glandulas  pro- 
truius ,  necdum  longa  codtione  cum  fmguine  confuius ,  fcd  adhuc  crudior  in 
uberum  velut  colatorio  feparatus ,  &  in  yafr  excretoria  qux  omnibus  infunt 
glandulis,&  in  tubulos  lafteos  impulius.  Sed  ubi  chylus  paulo  diutius  cum 
ianguine  pcrmiftus  multos  effccit  circuitus ,  tum  albcdincm  fuam  exuit  ,  & 
tenuior  fadlus  jam  ferum  dici  poteft. 

Ex  quibus  id  etiam  cfficitur,  quod  maxime  rem  noftram  continet,  partes 
corporis  folidas  faltem,  quxquc  vulgo  fpermaticxdicuntur,  cujnfmodifuntof- 
fa ,  cartilagines ,  membranae ,  ncrvi ,  fibra:  omnes  ftnguinis  fero  aut  albumine 
rite  fubado  ali.  Cum  enim  pars  fubtilior  procreandis  fpiritibusaccommodata 
incerebro  fccretafuit,qua:magisvifcofaeft ,  &  facilcconcrcfcit,  hxc  abarte- 
riis  cum  impetu  protrufa  partibus  adhxrefcit ; fulfurea  vero fanguinis  portio  ca^ 
lorem  vitalem  tuetur  ,  &  confcrvar.  Hinc  ubi  chylus  aut  reficiendo  corpori  cft 
parcior ,  aut  crudior  in  cachedbicis ,  feu  in  iis  qui  pravo  funt  habitu ,  nec  fpiritus 
cx  eo  gignuntur ,  uti  neque  ex  vino  nondum  fermentato ,  aut  vappido ,  ncc  par- 
tes  aluntur ,  ncc  fuus  cordi  conftat  vigor  :  linde  in  tabidis  aut  cachedicis  po- 
lypi  ,  feu  alba:  concretiones  in  corde,  aut  in  pulmonibus  vix  reperiuntur ,  quod 
jn  iis  fuccus  nutritius  non  facile  concrcfcat.  Hinc  etiam  aqua  iila  quae  cor 
inter  &  cjusinvolucrum,  quod  pericardium  vocant,  eft  interfufa,  qusque  ex 
vafis  lymphaticis ,  &  glanduHs  ad  bafim  cordis  pofitis  originem  fuam  ducit,  in 
tabidis,aut  iniisqui  exmorbo  decedunt,  non  concrefcit,  ubi  lento  igni  ad- 
movetur  ,  ut  in  fanis  ,  &  ftrangulatis  accidit.  Ex  morbo  enim  chylus  nutrien- 
do  corpori  mainus  idoneus  efficitur. 

Cum  autem  fuccus  nutritius  interdum  in  cordis  ventriculis  ita  concrefcat ,  ut 
peneabeat  in  carnem  fibris ,  &  vafis  fanguineis  inftruftam  ,  hinc  rede  colligii. 
mus  partcs  fucco  nutritio,  qui  fanguini  ineft ,  non  fucco  nervofoali,  ucplcrif- 
qiie  Anglis  Dodoiibus  vifum  cft :  tametfi  non  infieior  fuccum  illum  vegetuiB 

Rrir  ij 


^54  P  H  Y  S  I  C  ^ 

qui  nervos  inteifli.iit,  Sc  rpiiituua)  eft  vehiculo  pluiimum  ad  nutritionem  con- 
ferre ,  cum  fuccum  nutritiunicxtenuat,  &.inimat  quodammodo.  Hinc  partes 
paralyliafFeftae  ftatim  tabeicunt ,  quod  fucco  ad  nutritionem  idoneo  frauden- 
tur.  Nec  qui  magis  funt  langumei  ,  n  func  obeiiores ;  quiquefame,  aut  inedia 
moriuntur,  multoplerumque  fangumeabundant.  Addit  Harvacuifanguinem  ef- 
fe  acriorem  &calidiorem,nec  fatisalendo  corpori  idoneumvideri.Verumurifta 
vera  fint  de  parte  fanguinis  magis  fulfurea,  &  acriete  ,  qu£E  calorem  &  vim  tri- 
bu-t  corporijde  parte  ferofa,quique  eft  ovi  albuminifimihs,  dici  minmie  pol- 
funt. 

Et  fane  fanguis  c  fiiccis  conftat  iisfimillimis  ,  quibuspulliin  ovis  nutriuntur 
C^augentur.  Deinde  partes  omnes  corporis  fanguine  irrigantur,  eo  deftitutx 
marcefcunt.  Quodautem  in  fame  enedis  eadem  prope  finguinis  mo^es  rema- 
neat ,  id  fuadct  luccum  nervoium  &  ipii  icuofum  ad  nutritionem  requiri  ,  qui  in 
fame  pereuntibus  abfumitur.  Cum  autem  p.irticulajcorporis  jugi  fiuxu  diffipen- 
tur ,  meatus  rehnquunt ,  quos  fanguis  c  corde  cum  mipetu  emilliis  fic  implet,  ut 
fingulx  partes  fanguinis  fibi  aptas  cavitates  compleant.  Sulpicatur  etiam  Borel- 
lus  aerem  mfpiratum  nutriciot.cm  vi  fua  elaftica ,  uc  de  plantis  dixmius ,  adju- 
vare.  Nam  ahas  aeris  particulas  in-humoribus  contentas  impellit,  &  forte  vi- 
talem  motum  elateriofuoconfervat  &  tuetur. 

Triplex  igitur  in  fanguine  motus  diftingui  poteft,qui  adnutritionempartium 
confpirat.  Primus  eftille  quo  a  corde  in  arterias  impellitur.  Secundus  eft  mo- 
tus  ofciUacionis  particularum,  qunc  vi  acris  diftenduncur  &  contrahuntur,  ut 
expofuimus ,  cum  de  refpirntione  ageremus.  Tertius  eft  fermentationis,  quo 
partcs  exquibus  componitur ,  juxta  propriam  quique  indolem  agitantur. 

Ac  forseft  ut  fuccus  cglanduHs  ftomachi  prx  fermentatione  ita  exaltetur,  ut 
duriffima  qua:que  corpora  dillolvat,  ut  de  avium  ventriculo  diximus.  lUud 
quoque  obiervat  Vir  dodiir.  conchyHa ,  mufculos  &  teftacea  qui  fub  arena  ma- 
ris  dehtefcunt,  nonaho  fere  cibo  ,  quam  arena  nucriri.  Id  enim  fere  in  eorum 
vencriculis  occurrit.  An  forte  particulae  arenolx  in  concham  abennt  ?  ut  in  ver- 
mibusqui  inpr^duris  fcopuHsgignuntnr.quique  luasficcomplent  cellulas  ,  ut 
iplxcum  animalculis  ampHentur:  nam  aHs  ahis  funt  majore5,*&  nuHa  eftcellu- 
la  quam  non  repleat  vermiculi]S,qui  eam  incohc :  adeo  uc  interiores  ejus  cellulx 
parietes  exedere,&  ejus  veluc  rafuris  ali  videatur.  Atque  utdentes  animalium, 
oft!i,  calculifucco  fmguinis  fiuidonutriuntur  ;  ficcdiverio  lapilHarenofidiflb'- 
vipolfLUit,  &:abire  in  fiiccum  fmguini  analogum  ,  quo  &  caro  tendinofa,  & 
teftx  nutriuntur.  Sicoftrea  fcopuhs  infixa  orc  apertofola  aqua  velcuntur  ,  uti 
&  planti.  Sic  vinea:  inarenamarmoreaprope  liccusCatanx  in  Sicilia  crefcunt 
cxaqua  pluviali ;  ut  ficus  radiccs  plerumque  habent  in  fiifuris  parietum,  aut 
in  montibus  marmoreis. 

Uter  vero  fitp  necrabiliorfanguis  fibrofus ,  an  fuccus  ille  nutritius ,  dubita- 
ri  etiam  poteft.  Unum  t  mien  aut  alterum  Dodifilmi  Louveri  experimcntum 
magnam  efie  huju^  feri  nutritii  fubcilicuem  demonftrat.  Canis  vivi  ucramque 
venam  jugularem  ligavit ,  tum  mirum  in  modum  illx  intumuerunt  venx  ,•  & 
intra  duos  dies  quafi  angina  fufFocatus  interiic.  Intcrea  copiofc  ex  oculis  la, 
crvmx  ,  &  filiva  ex  ore  manabat.  Poft  mortem  5c  glandulas  ,  &  mufculos  non 
fanguine,  fedfero  Umpido  tumentes  invenit  :  quod  fanguis  craflior  intra  vafa 


PARS    TERTIA.  «JS; 

fua  ftagnare  fit  confhis^dum  (etvm  per  meacus  iibi  apMros  ,  vclut  filtr.itum  viam 
/ibi  muniit.  Sic  fafto  in  dextro  thoracis  latere  ,  paulo  infra  cordis  regioncm  fo- 
ramine,  alceriuscanis  venam  cavam  arftiiu  ligavit.  Confiito  vulnere  canislan- 
guefcens ,  &  fine  ejulatu  facifcens  intra  paucas  horas  expiravit.  In  diflecfti  cmis 
abdomine  magna  feri  copia  vifacft  ,qiiafidiu  hydropelaborairct :  adcoutfor- 
te  hinchydropis  caufa  ex  parte  duci  podit :  neque  enim,  ut  plcrifque  videtur, 
ex  ruptis  vafis  lymphaticis  hydrops  fempcr  procreatur,  cnm  in  ovibus  hoc 
morbo  laborancibus  vafi  lymphatica  &  integra ,  &  plena  idcm  Audtor  in- 
venerit. 

Interdumetiamevenicucfanguisnimiofcro  ,&eomaxime  qui  non  concref- 
cit ,  diluatur ,  tumque  nec  pullus  cordis  fatis  vegetus  eft  ,  nec  fanguis  facile  per 
ven.is  remeac.  Unde  iis  qui  ex  morbo  convalefcunt ,  aut  infirmo  funt  corpore, 
poft  exercitia  pedes  fsepe  intumefcunt.  Scancibus  cnim  fmguis  una  cum  fero  fur- 
fum  nitinonpoceft.  Sed  illum  venx  ad  cor  revehenc,  cum  in  lc6lum  xger  fe 
demiferic.  Veri^m  de  nurritione ,  nec  non  de  fanguinis  natura  &  analyfi  fatis  pro 
inftirutonoftro  :  rehcjtia^enim  Medicis  relinquimus,  qui  ut  nobis  vidctur,  par- 
tem  Phyfices  prxcipuam,  quam  idcirco  Phyfiologiam  vocant ,  ufurparunt. 

DISSERTATIO  III. 

De  partiitm  confrrmAtiont. 

REftat  illud  vel  maximum  ut  de  ortu  animalium  ,  5i  conformatione  agamas: 
quod  utique  quam  poterimus  compendiofe ,  fed  accuratiiis  tamen  quam 
vulgus  Philofophorun\folct ,  traftare  conabimur;  ac  prmio  de  ortu  infeftorum, 
tumdepulli  form.uione  agcmus.  Hiscnim  intelled;is  qua;  ad  reliquorum  ani- 
mahumprocreacionempertinent,  minime  obfciira  futura  (unt.  . 

C  A  P  U  T      I. 

De  infeElorkm  ortn. 

PRimiim  itaque  ab  iis  qux  vulgo  imp:rfedtiora  judicantur  ,  ducamus  exor- 
diiim  ,&de  infeftorumortudicamus.  Jamque  in  ip(o  limine  ma2;na  oritur 
qua:ftio  ,  qux  Imt  infcdorum  primordia  ,  uttum  magna  ex^arte  velut  fponte 
nafcantur,  ut  ftirpes  plurimx ,  qua:  ex  terra  alce  effolla  nullo  mani^efto  femi- 
iie  fruticaniur.  Sic  icaque 

Vnka  ConcUtfto. 

lllud  verifimillimum  videcur,animancesomnesexcertis  (eminibusoririradeo 
iic  nemufcaquidcmauc  vermis  ex  cumu'cuario  elcmentorum  congrelFu  prodi- 
te  poiTic  :  fed  ex  femme  ,  in  quo  vis  formatrix  ineft. 

Hanc  conclufionem  mulcis  argumentis  probac  Vir  incer  recentiores  magni 
nominis  Francifcus  Redi.  Primo  enim  exteriorescaufe  tam  opportune  conve- 
rirenon  poftiint,  utanimalium  fabricent  organa,  quorum  ftrudVura  nullo  poreft 
•jntelle^u  humano  comprehcndi ;  nif»  faltera  vis  quxddm  feminaria  &  plaftica 

Rrrt  iij 


6^  ^  T»  H  Y  S  t  C  ^ 

in  elementis,  aut  in  aliis  corpov.biis  dclitcfot.  Qiioc?  cuhi  vix  credibile  fir  ^ 
multo  probabilius  videtur  oniiiein  pme  geiierationcm  cffe  univocam,  &c  ani-. 
mantes  ab  .iliis  ejuidem  li.iuruio  gtneris  procrcari. 

Hoc etiim  multi.'.  rxpeiir.ienf.s  id-m  Audor  conficere  videtur.  Cum  vafis  vii 
treis  rite  occiufis  carnem  corrumpendam  coudufiirct,  ne  vermisquidem  ex  ea 
putrefadl.f  vifus  eft  emerg'ne  :  cumqur  veio  Neapolitano  vas  in  quo  pofita 
erat  caro,  fic  obduxUrct ,  ataer  quidem  fi.ibire,  mulcse  vcroaut  vermiculiingre- 
di  non  polFcnt,  ex  carne  corrupta  nullus  vermis  prodire  vifus  eft  ?  tamctfi  mufcae 
vermes,  aut  ova  in  velo  ipfo  reliqnerint. 

Itaqiie  illud  minus  veriim  piitat,  quod  vulgocreditum  eft  ,  &  exempli  loco 
afferri  folct ,  apes  ex  putr.-fadis  tauii  carnibus  nafci.  Ne  illa  quidem  vcra  ef- 
fe  comperit,quasdecrin)bus  muliemm  in  vrrmiculos  converfis,  autdeferpen- 
tibus  excadavereferpentisprodeuntibusrefert  Doftiir.  KirKerus.  Quin  etiam 
negat  ex  cadavcre  vermes  nafci ,  nifi  forte  eotum  femina  aliunde  acceirerinr. 

Sic  fru(flus  &  herbas  vermes  procreant ,  ubi  aeri  exponuntur  •,  atque  in  eadem 
quandoque  planta  plura  infeftorum  genera  cernuntur.  Ai  fi  in  vafis  plantae 
itafuerintconcIufiE,ut  nuUusaeri  pateat  aditus,  nullos  itidem  vermes  etiara 
cum  putruerint ,  dabunr.  Ne  cafeus  quidem  in  vafe  vitreo  rite  occlufo  vermes 
profert. 

Itaque  illud  probabilius  videtiir,mufcas  in  cafeo  ova  fua  interdum  deponere. 
Cum  autem  interior  cafei  medulla  verminat,  mufirarum  vermes  per  hifcentes 
fubeunt  rimulas  ,  &  altius  quandoque  penctrant ,  quod  pabulum  fuum  fe- 
quantur.  Idque  ita  fieri  bnge  verifimilius  videtur,  quam  vermes  qui  folils 
herbarum  merant ,  in  cafeo  apparere  ,  eofque  per  tot  venarum  ladearum  , 
&  aliorum  vaforum  capillares  dudlus  illzfos  inladte  manere ,  uti  vifum  eft  Gaf- 
fendo. 

Illud  etiamminusvideturprobabile,  ranas  quandoque  pluere :  fed  fzpe  ac- 
ciditut  ranula:  in  foflis  ,  aut  aliis  in  locis  jam  mtx  adeo  fint  minut.T  ,  ut  fub 
oculos  non  cadant :  cum  ex  careant  pedibus  ,  &  longiore  cauda  fint  inftrudaz, 
idque  per  multos  dies  :  neque  ullo  modo  ranas  referant :  paulatim  vero  pedes 
cxerunt,ac  tandemexuunt  caudam-  Sic  ajftate  inter  dumeta  &  herbas  delitef- 
cunt ,  nec  facilc  a  pulvere  difcerni  queunt :  fed  cum  aeftate  pluit,  plerumque  vi- 
dentur  cmergere.  Gum  in  earum  ventriculo  cibum ,  atque  in  ipfis  inteftinis  ex- 
crementa  faepe  invencrit  Audorin  experiendo  folertiffimus ,  optime  concludic 
tanas  tum  temporis  non  formari:  fed  cum  jam  diu  antenatae  eflent,  repen» 
te  prodire. 

Opp.  Infruflibus&animaUbus  vermes  oriri  quiexaliis  nafci  n«n  potneruniv 
Quid  enim ,  inquiunt ,  an  qus  in  cafei  fuperficie  tam  numerofa  microfcopio  cer- 
nunturanimalcula,  omnibus  fuispartibusapte  inftrudla,  ab  aliis  ejufdemge- 
neris  originem  fuam  duxerunt?  Cum  fortc  non  alibi  quam  in  cafeo  vetuftiore 
cernanmr ; 

R(fp.  Dubitari  non  pofte  quin  ea  animalcula  fubinde  aliagenerent :  cum  ma-: 
gnim  alvum  interdum  gerant,  quam  probabiie eft multis  fxpe  ovis  eire  prac- 
gn.intcm. 

Sed  quid  dicemus  de  iis animalculis  quE  in  aqua  cui  piper  triduo  infufijm  fuir, 
pereruditus  Vir  in  Batavia  microfcopii  ope  deiexit?  Aqua  illa  in  tubulum  vir 


t>ARS  TERTIA.  ^7 

(fteum  vix  caplllo  majorem  fponte ,  ut  alibi  diximus,  afcendit ,  tum  vitrum  mi- 
crofcopii  apte  huic  tubulo  applicat ,  atque  in  nqux  guttula,  quanta  fere  ex  aci- 
Cularapice  fufpenditur,3ofaltemejufmodianimalcula  admodum  vegeta  diftin- 
fte  confpicir.  An  fortc  hi  vermiculi  ex  aliis  prodiere  i  anpotius  ex  putredine 
ipfa  nati  videntur  J 

J^.  Quantumvis  hacc  animalcula  minuta  fint  cum  fenfibus  noftris  collata ,  ma- 
gna  tamen  &  prope  infinita  organorum  varietate  elTe  inftruda  :  adeo  ut  ex 
aliis  fint  prognata :  ac  fortc  eorum  ova  in  pipere  delituerunt ;  aut  certe  eadem 
cftadhibenda  refponfio  ,quam  infrafubjiciemus,  cunj  de  iis  vermiculis  qui  in 
gallij reperiuntur, verba  faciemus. 

Jnftant.  Vermesilli  qui  in  animalibus  tam  frequenter  reperiuntur,unde  emer- 
gunt  ?  in  vafis  hepaticis  plerumque  innumerabilcs  videntur  ,  pr^fertim  in  po- 
ri  biliarii  ramulis.  In*artcriis  folis  non  reperiuntun,  Sic  in  capite  cervi  fub  lin- 
gua  &  in  ea  vertebra  qua  caput  cervici  ne(5litur ;  in  vervecis  itidcmcapite ,  & 
ea  potifiimum  parteunde  erumpunt  cornua,  fiEpiflime  vcrmes  nafci  teft.itur  Vir 
Clarifl.  D,  Rfdi,  qui  &  multa  alia  profert  cxempla  ,  cx  quibus  confici  ride- 
tur,  vermes  plerumque  ,  &:  infeftaiinc  parentibus,  aut  ullocerto  femine  for- 
mari.  Nec  formicx,  aut  minutae  animantes  liberi  funt  a  pediculis ,  aut  pu- 
licibus  ;  mirum  itaque  fi  pulices  omnesqui  in  unaquaque  pcnnatorum  fpecie 
,fui  quique  generis  videntur,ex  aliis  prodierint,  non  (ponte  quadam  emerferint- 

Rffp.  Nihil  abfurdi  eiTe  (\  quantumvis  minuta  animalculaex  aliis  procreen- 
tur  :  cum  id  facilius  fit  intelle(5tu  ,  quam  tam  aptam  organorum  ftrufturam  in 
ipfis  elementis  ,  aut  naturn:  ahyflTis  rcperiri. 

Etquidem  in  pediculo  focmina  ovarium  microfcopio  confpicitur,  quod  vir 
acerrimo,  cum  viveret  ingenio,  D.  Svvamerdam  ,  utnlia  pene  innumera  cir- 
ca  infefta  pulchre  dclineavir,  Hujus  typum  Vir  Clarilf.  &  de  literis  optime 
merirus  D.  Tcvcmt  nobifcum  communicavit.  Vide  tabellam  ult.  A  eft  drificiutn 
uteri. 

F  D  E  C  G  tub.-E  ,  in  quibus  funt  ova ,  five  lentes. 

H  ovuinaliis  majus ,  quia  orificio  propius  :  B  capfula  plenagiutine  ovisag- 
ghuinandis. 

Opff.i"  Vermes  qui  in  gallis,  &:ftcllatis  pilulis  quercuum.aut  in  aliis  ftuSti- 
bus  &tubcrculisreperiuntur  ,ex  nullo  anim.ilioriripoire.  Nam  in  ccntro  gal- 
Ix  ,  aut  pilulx  ftellatx  ovum  nafcitur ,  quod  una  cum  galla  ad  maturitatem  per- 
ducitur  :  adeo  ut  vermis  primum  exovo,  tum  mufca  exurgat,  eaqne  roden- 
do  fibi  exituiD  parar. 

Nec  verifimile  eftgallam,  feu  tumoremhinc  eiTe  ortum  ,  quod  mulca  tcnc- 
riorem  ramulum  pupugerit  :nam  ovum  illud  galla  conclufum  fibras  omnes,  & 
quafi  venulasagallamutuatur,  quxovumiSc  vermiculum  formant,&  nutriunt. 
Sxpectiamingallis  plures  vermiculi  cernuntur,  fiiis  qu.ique  cellulis  diftindi. 
Qnod  figalbm  detraxeris ,  dum  ovum  recens  eft  formatum  ,  id  nunquam  ia 
vermem  promovetur.  Nec  eadem  anni  tempeftate  hxc  animalcula  e  gallis  pro- 
deunt.  Imo  quxdam  in  alterum  annum  expeftant. 

Q^iod  degallis  &c  pomis  ,  ut  vocant ,  quercuum  diximus ,  id  in  plerifque  ar- 
boribus  ufuvenit,  u:  earum  foha  veficulas  habeantaut  facculos  qui  vermibus  re- 
plentur.  Sicfagi  veluc  racfmos  ^orum  gerunt ,  quibaccasfubrubrasaut  purpu- 


688  P  H  Y  S 1  C  ^ 

reas  vermiculis  refertas  profciunt :  necpe  hi  cx  ovis  mnfcarniii  prodiere.  Suo9 
quoque  vermiculos  habcnr  gallazuLx,  qus  in  nervofa  parce  folii  fagi  airurgunc, 
acque  iis  per  fibrillas  adhasreicunt :  adeo  uc  gcrmen  quoddam  ,  auc  femen  cu- 
bcrculi  primo  adicu  vidcancur. 

Quo  autem  modo  muicx  ,  &  culices  ova  flia  in  gallis  deponanc ,  cradatu  ter- 
tiofecundae  partis  exD.Malpighio  fufediximus.  Acfacis  verifimile  efl:  mufcas 
aculeis  fuis  uti,uc  furcnlos  tcneriores  perforent.  Qijuidam  culicis  qui  in  gallis 
foimari  folet ,  tyrum  &  fpicukim  defcnbit  Malpighius.  Vefpje  aculeum  ante 
aliquot  annos  Vir  Clariir,  D,  Eftienne  Canonicus  Carnutenlis  nobis  exhibuit 
delineatum  ,  cujus  figuram  in  tabella  ult.  intueri  licet.  A,  funt  partes  carnofs 
tanquam  mufcuh.  B  ,  eftaculei  corpus  :  C,  onficium  tubuH  E  B  :  fpiculi  quafi 
mucro  corneus  eft  D :  ut  G  cft:  veficula  fucco  plena ,  quarque  communicat  cum?. 
tuboE,  &  interduosnervos  F,  continetur,  Hi  nervi  veficblam  prcmunt  ,cum 
vefpaaculeumcxtendit ,  utinfigat,  &  hquor  incanalcm  E  exprimicur,  tum  per 
punftum  C ,  (efc  exonerat.  Acdolor  fortc  ex  eo  Hquoie  proficifcitur.  Is  enim 
adco  eft  corrofivus,ut  cultri  lamcllam  cxedac,  Quod  l"e  cxpertum  elle  Vi..'  Do- 
ftidimus  teftatur,  In  pundtoH  duo  ncrvi  cocunt.  L  ,  phues  eo  loci  venas  dif- 
perfis  cxhibcc,  I  (unt  duo  corpora  hirfuta  ,  tanquam  pulvilli  ,  in  quibus  acu- 
lcum  recondit ,  ciim  eo  non  uticur ,  &  incus  recrahic :  fed  eo  redeamus  unde  fu- 
mus  cgreffi, 

Sic  fungi  pucrefacti ,  uc  lupicrcpicus,  vermes  profjrunc.  Qui  terrs  adhuc, 
aut  arboribus  hajrent  fungi,  quoddam  vermis  genus  pilofum  regondunt,  Hic 
quidem  nondcgen'rat  in  ovum  ,  fed  fereut  bombyx  ,  iuo  fe  fafciculo  tenui 
involvit ,  tum  exadlis  ahquot  diebus  in  mufcam  mutatur. 

Refponderi  poteft  ex  his  &  aliis  pkuimis  qux  obfervavit  circa  infeftcrum  ori- 
ginem  Frajicifcus  Redl,  id  colhgi ,  infefta  peneomnia  ex  ovis  ,  autquibufdam 
primordi4s,quxovarcferunt ,  nafci.  Qiamvis  forte  non  necelle  fic  ut  ab  ahis 
animantibus  cjufdcm  fpcciei  hasc  ova  prodierint.  Quod  de  vetmibus ,  qui  in 
gillis  &aHis  fruSibus  formantur,  videtur probabile  :  id  enim  force  concedi 
polTit,  in  quibufdam  plantis  eam  naturs  lcgem  eire  conftitucam,  ut  fruftus, 
flores ,  foiia  ,  aut  tubercula  vermium  generationiinferviant:  adeoutnoncafi], 
non  tumultuario  elemcntorumcongreifu;  fed  perpetua  naturs  lege  vermes  in 
plantis  formcntur,  &  cjuifque  plerumque  in  animalculum  fuac  fpeciei  vohtans 
abeat. 

Id  tamen  nullis,  ut  puto,experimencisprobaripoteft,  infefta  in  plantisipfis 
generari  rfed  illud  eft  verifimilius,  inplantis  infedia  ahmoniam  duntaxac  inve- 
nire,  femina  aucem  ex  aliis  animalculis  ejufdem  generis  proficifci.  Unde  ,  ut 
obfervavic  Vir  acuciiHmo  ,  cum  viverec  mgeniojo.  Svvamerdam^\r\ie.di?L  qux- 
damexcremis  lalicumfurcuhsova  infcrunr,exquibuspoft  aliquotmenfes  quod- 
dam  mufcx  aut  culicum  genus  excltiditur  Sic  ex  iis  vermibus  qui  in  lignis  paffinX 
occurrunt,  papilionesmajores  qui  no6tu  volirant ,  cum  formati  fuerint,  ova 
infalicibusdiponunt,  ex  quibus  v?rmcs  nafcuntur  dentibusadco  firmisinftru- 
fti  ,  ut  fibiaditum  in  corticemmuniinr.  In  n.ipis  quxdam  inrerdum  extanc 
vcluc  verrucs  in  quibus  &  ova  ,  Hc  vermes  drncibus  arm:'ti  nidulantur.  Ac  ver- 
mes  illiqui  in  fr'n5tuum,  aut  arborum  tubercuHs  occtirrunt,  pedibus  dcftituti 
ore  fumunt  ahmcntum  ,  cxtrahds  nidulos  pofici  ftatim  moriuntur  ,  quod  in  iis 
alantur  locis.  Ex 


P  AR  S  TERTI  A.  ^^ 

Ex  ligno  quidem  veteri  &  coirupto  vermes  plerumque  fcatent,  qiiorum 
ova  force  dm  il-'i  fum  .iirervataanteqiiam  exckiderentur.Qiix  in  vifceribus  ani- 
malic.  -  \ni  idum  appai ;  nt ,  cx  iifdem  oriuntur  prJiicipiis.  Ac  fxpe  infeda  ipfa 
ore  diicimus ,  aut  cum  fruAsbus  &  alimentis  horuin  ova  dcglutimus.  Et  fane  na- 
tura  corift.intes  &  acquabiles  in  iuis  openbus  fequicur  legcs  ,  nihil  cafui  auc 
fortunae  licet  jcumque  in(e6torum  ortuo  cxfem'nibus  pcndeat,  ic!  minimeexi' 
ftimaridum  ,  eaper  accidens  aut  temcre  vel  cx  putredjie,  vel  cx  plantis  pro- 
creari. 

Id  tamen  decernere  non  aufim  ,  an  partcs  quxJam  animalium  non  fint  inter- 
dum  vclut  femina  ,  aut  ova ,  ex  c]uibus  alia  ptodcant  animalia,  fere  ut  vifcum, 
aut  mucum  inarboribus  cirediximus.  lllud  inter  cxtera  VirpcreruditusinPhy, 
ficis  &  Machematicis  D.  SedUeau  nobis  in  Academia  nuper  rcferebat  id  a  l"e 
obfervatum  ,  papiliones  albos  qui  de  die  in  hortis  volitant ,  ex  erucis  viridi  co- 
lore  tindlis  ma^na  cx  parte  forMiari,qux  imminente  transformationis  tempore , 
muris  aut  arboribus adhirelcunt ,  filo  circa  medium  coipus  iUigato  penfiles,  fic- 
que  inaurclias  vel  nymphas  abcunt  ;  locum  verodevexum  &  abaeris  injuriis 
tutum  feligunt ,  atque  eo  hcu  totam  hiemem  fxpe  exigunt,  &  vere  ineunte  mu- 
tantur  in  papiliones  ■,  alixcitivis  &intra  i  y  aut  lodies  transformantur.  Quaf. 
dam  ex  iis  aurcliis  innumcris  vermiculis  refertas  interdum  repcri:,  qui  in  minu- 
liores  mufcas  func  converfi  ;  in  aliis  duos  duntaxac  aut  crcs  vermes  ofivndit ,  ex 
quibns  mufcx  coloris  cincrci  prodicrunt.  Vix  illud  credibile  eft,  eos  vermicu- 
los  ex  mufcarum  ovis  prodiilfc  ,  quanquam  id  quoque  ficri  potuifie  non  ncga- 
verim,  Unde ,  ut  optime  obfcrvat  Vir  mox  hiudatus ,  mufcx  omnes  non  ex  aliis 
gignuntur  mufcis ,  fed  fxpe  ctiam  prodeunt  e;t  erucis.  Sed  qu.r  a.  vulgitis  diffe- 
runt ,  ex  vcrmiculis  qui  in  fru£tibns  delitefcunt,  non  raro  oriuntur.  Neque 
omnes  tamen  ,  qui  fruftibus  inkint  vermicuH  in  mu(cas  convertuntur ,  plerique 
enim  in  papilioncs  formantur. 

Quo  autem  modo  fiat  infcftorum  gcncratio ,  id  uno  verbo  explicari  non  po- 
teft.  In  univerfum  tamcn  obfervare  licet,  in  carnecorrupta  ,  xftate  prxfertim 
aut  vcrmes  apparere ,  aut  recrementamufcarum,  quxmicrofcopiofeu  ova  ter- 
fa,  &  fuo  putamineobdudia  cernuntur:  hos  vermes  exa&is  quatuor  aut  quin- 
que  diebus  ,  AuifVor  quem  hoc  loco  potiflimum  fequimur  ,  in  ova  partim  ni- 
gra,  partim  fubrubra  facefiere  expertus  eft.  Ex  rubris  citiiismufcx  virides  ,  ex 
nigris  tardiiis  culices ,  vulgo  cies  couftm:  emerferunt.  Ex  ovo  mufca  prodit  rupto 
putamine :  fegnis  &  torpida  nafcicur ,  fed  illius  alx  bievi  explicancur ,  3c  ira  eft 
magna  ,  ut  mirum  fit  tam  angufto  putamine  eam  potuide  comprehendi.  Intra 
ofto  dies  cx  nigrisovis  culicesprodire  vififunt- 

Ovariumin  mufcis  in  duas  velutcellulas  dividiturjidque  magmim  cft  ufque  ad 
miraculum.  Ova  aranex  pellucent-,  rocunda  admodiim  ;  ex  iis  araneoli  qui  fta- 
tun  ac  na-i  funt,  telx  quodvlam  rudimentum  texuerc  :  ex  ararea  quinquagin- 
laaraneoli  prodire  vifi,  quorum  nonnulli  in  vaieocclufo  ab  initio  Septembris 
ufqueadodlavumFebruarii  vitam  fineciboproduxere.  Vifuscftaraneus  inva- 
fe  claufo  exuvias  ponere  :  eastamennon  ab  ore  ,  fed  ab  imo  ventre  deducir, 
Nec  vcrum  eft,  quod  Aiiftotelesait,  araneam  non  efle  oviparam  ,  fed  vivos 
foetus  edcre. 

Papiliones  cocunt,  &  ingentem  OYorumnwltitudinempariunt,  exquibus 
Tom.  II.  Sfff 


epo  PHYSIC^ 

cntcaj ,  vulgo  chcmlles  oriuntur.  ■  Hrc  foliis  arborum,  awt  herbarum  pa(l«,  ple-J 
rumque  fopore  correptjE  exuvias  ponunt;  quxdam  velut  ex  ferico  nidulum  pa- 
rant :  alix  (ine  nido  aut  fenco  involucro  corrugantur  in  chrylalides  nnx  aliquot 
fila  ferica  emittunt ,  quibus  arbori ,  aut  faxo  adharrefcunt ;  a\\x  nulla  texunt  fila 
fed  a  vento  hucilluc  aguntur.  Ex  chryfalide  papilio,interim  mufcanafcitur.Sed 
ifta  qux  fummatim  decurrimus  ,  paulo  ubenus  funt  explicanda. 

C  A  P  U  T  I  r. 

'DepArtlurn  conformAtlone  In  InfeSlis ,  ac  primkm  de  iis  qm  perfeSl* 
dictintur. 

ARs  omnipotentis  Artificis  in  minutidimis  animalcuHs  non  minus  elucefcir, 
quam  in  fiderum  converfionibus :  fed  mifius  ad  h^c  natura: ,  aut  potius 
divinae  providentix  miracula  animum  intendimus:  &  tamen  fi  paulo  acrivis 
partium  incredibilem  varietatem  ,  pulchritudinem  ,  ufus  dcnique  contemple- 
mur,  nefcio  an  quicquam  aliud  magis  demonftret  cunda  inctedibili  Dei  fapien- 
tia  &  arte  fumma  fieri  &  gubernari :  qiri  provideritia  fua ,  ut  ait  Auguftinus 
Epm.^.melioremfenfumapiculis&formicHlisdedit,  ejnam  afinis  &  camelis ; 
iftii  ex  grano  minntljfimo  feminis  tantam  ficnlneit  arboris  rnagnitudinem  creat. 
His  atqne  htiJHjmodi  rebns  infmuans  magna  d'e  minimis ,  qni  non  efl  parvus 
in  parvis. 

Jam  ut  ad  rem  ipfam  veniamus,5rargumento  tam  late  fufo  modum  aliquem 
acftibeamus ,  infeftorum  ortus  ,  partium  conformationem  ,  &  varias  velut  me- 
tamorphofes  ad  fumma  quxdam  capita  ,  aut  genera  referamus.  Et  quidem  Vir 
magno  ingenio ,  &  fi  quis  aliusin  earum  rerutii  indagatione  diligens,  Jo.  Svva- 
merdam  quatuor  vclut  clalTes  infe(florum  aptiflime  dillinguit. 

Inprimaquidem  eareponitqua:perfeftacx  ovo  materno  excluduncur.  Ineo 
genere  funt  aranei ,  qui  in  varias  fpecies  diducuntnr.  Habes  in  Micrographia  D. 
Heone  effigicm  aranei ,  qui  longipes  vulgo  dicitur.  Cervici  velut  column^ 
cuidam  duoca^rulei  infunt  oculi,  iis  non  diffimiles ,  qui  in  perfcftis  animanti- 
bus  confpiciuncur.  Cornea  tunica  eft  prominula,  pupilla  nigrefcit,  &  ex  ipfa 
ftiudura  conjici  poteft  ,  oculos  huc  illuc  torqueri  ;  crura  etiam  prxlonga  qua- 
dam  vclut  theca conica;  figurx  concluduntur,  ac  mufculus  validus  unaquaquc 
thcc.a  continctur. 

Dentcs  iis  tribui  folcnt ,  fed  non  aliud  quiddam  videntur  efle  quam  crurum 
forcipes  ut  in  fcorpioiiibus ,  atque  iis  mufcas  corripiunt  &  vulnerant ;  in  his  fuos 
habcntaculcos  ,  ut  fcorpius  incauda. 

Eft  aliudaraneorum  genus  in  locis  calidioribus  frequentius ,  quod  uno  faltii 
inprxd.im  involat,ac  mirum  ejusin  vcnnndo  artificium  fufe  defcribic  D.  Eve^ 
lin  in  epiftola  quam  adeximium  Autorem  D.  /^ocKf  mifit  ex  Italia.  Sic  mufcis 
infidiacur  uteodemmotucum  mufca  incedar.  Cumea  fcleconvcrtit  ,  ouafiea- 
dem  anima  utrique  ineftet ,  donec  mufca  intra  atanei  fphxram  &  (altus  conciu- 
fa  prxda:  fit  huic  venatori :  tum  cnim  uno  impetu  in  eam  infilit.  Scd  prius  mul- 
tip.ici  fleKu  fe  torquet ,  ^  identidem  fc  abfcondit.  Hic  araneus  o6to  ocalis^ 
iifquc  acutiflimis  donatur. 


PARS  TERTIA.  6^ 

Aranei  pulices  qui  nno  faltu  in  prxdam  ruunt,  plerumque  przlongo  fi!o  fuf- 
penduntur,  quo  ab  illifu  fe  tuentur. 

Qui  t^las)  ertexunt,  tocidemoculis  priditi  videntur  :  fcd  tamen  cum  digiti 
oculiseorum  admoventur,  fugam  vix  capcdiint ;  ac  fortc  ii  non  involant  in 
mufcas ,  nifi  aim  mufcce  in  eorum  retia  fe  inducrunt :  ii  nihiloniinus  oculos  ha- 
bent  fere  eodem  mododifpofitosatquearanei  pulices.  Sunt  qiiidamaranci  qui 
ova  in  membranula  quadam  involuta  fecum  vchunt :  ciim  ea  divuUa  efl:  ,  h.inc 
anxiequxruni ,  &corpori  fuoagglutinant ,  atque  ita  ovis  fuis  incubant.  Alii 
velut  in  reticulis  c  trabibus  fulpendunt  ova.  lllud  ipfum  a  D.  SediUan  fuit  ob- 
fervacum  in  afellis,  v.  cloportes.^^^nm  fceminx  membranulas  fub  abdomine ,  aut 
ventre  gerunt ,  qua:  mulcis  ovis  menie  Marcio ,  aut  Aprili  plcnx  funt :  exeun- 
teMaio  vel  ineuntejunio  excluduntur  fcrtus  tam  muhi,  ut  aHquando  -ji  huc 
illuc  vagantes  numeraveric.Micto  arancos  plerumque  c  filo  multplici  pendentes 
exarboredelabi ;  ubi  aheriarbori ,  aut  obvio  cuique  corpori  adhilit  fihim  , 
hoc  tanquam  pontc  intetdumaraneus  aquam  trajicit ,  auc  in  aliara  confcendil 
arborcm. 

2.  In  eo  quoque  cenfu  haberi  pofliint  ea  animalcula  qua:  in  cafco  plurima  oci 
currunt ,  vulgo  mites  difta.  Haec  cum  ita  fint  niinuta  ut  oculorum  aciem  fugiant, 
tamen  microfcopii  ope  tam  magnaapparent ,  uc  partes  pene  omncs  diftinftx 
confpiciantur  :  imo  &  eorum  ova  fubafpe(5lum  veniunt,  ex  quibus  fcrtus  fuis 
partibus  inftrufti  excluduntur.  Ec  tamen  vix  ovum  eft  qundringcntefima  pars 
hujus  reptilis,  quod  cum  vix  ccntefiinam  parten>  digiti  fua  profunditate  cx- 
acquetjdigiri  cubici  cavitatcm  millies  mille  hujus  generis  animalcula  vix  imple- 
bunt,  utcolligit  D.  Hookc.  Et  tamen  microfcopio  vel  exilcs  maci*..'E,  &  cru- 
rum  articuli ,  ac  pili  ipficonfpiciuiitur.  Cruraofto  non  didimiliaCancri  cruri- 
bus  ,'cruftacea  funt ,  loricata  ,  &  pecfpicua  pelle  veftita  ;  ex  tremi  crurum  un- 
guiculi  admodum  fubtiles  &acutiiquatuor  cx  cruribus  ita  funt  aptaca,ut  ancror 
fum  corpus  promoveant ;  quatuor  rcliqua   recrorfum  videncur  id  infle£lere. 

Corpusut  in  majoribus  animantibusin  trcs  partes  cribuicur,  in  capuc ,  tho- 
racem,  &  vcntrcm.  Sed  vcntcrahispartibus  longe  cft  major;  thorax  admodum 
anguftus ;  caput  oblongum.  Coiore  ,  &  figura  muhum  intcr  fe  differunt  ha:c  ani- 
malcula:  idque  penes  naturammat  ria:  ex  qua  aluncur,  aut  gignuntur.  Alia  enira 
oblonga,  aha  penerocunda.  Alia  pilisiiirfuta,  aliacandida,quidamfubnigra 
videntur.  Atque  in  iis  potiflimilm  fcatent  corporibus  qux  mollia  funt ,  naucofa,  . 
putredini  proxima. 

Id  vero  nontemcrefufpicaturD. /:/ocK*,  ejufdcra  pcne  natur.-E  cfTe  reptilia 
C[ux  hucilhicerranciain  muris  identidem  dcpichendic  ;  o6to  enim  funt  pedi- 
bus  inftrufta  ,  ventre  amplo,pe6Voreangufto,  capite  oblongo:  crufta  qiioque 
aut  teftacea  velut  lorica  muniuntur :  unguiculi  pcdum  adeo  funt  acuti  &  firmi ,  . 
ut  nihil  magis :  hos  enim  murorum  poris  infigunt.  Caput  eft  oblongum,ex  utro- 
quecjns  latere  duo  oculi  fubnigri  promincnc 

lllud  itaquenonabhorretavcrifimili,  cjufmodi  animalcula  quachucillucva- 
gantur ,  in  caleo  ,  farina  ,  feminibus  ,  doliis ,  &  in  quorumdam  animaiium  pel- 
libus  ova  fua  dcponere  ,  ac  mutatione  foli ,  aut  regionis  foetus  exclufos  colore  Sc 
aliis  nonnullis  afFe^tionibus  dilpares  parentibus  cxdudi.  Neque  id  mirum  vide- 
ri  debet :  folum  enim  illud  non  wmummodo  fovetova,  aut  excludit,fed  etiam 

S  ff  f  i] 


6^1  P  H  Y  S  I  C  ^ 

lis  pra?beealimennim,antequam  cxcludantiu-.  Nain  plerumcfne  ova  infe^f^onmi, 
dc  conim  maxime  qu;s  in  cafeo  gignuntiir  ,  mole  lenfim  augentur :  adeo  ut  ve- 
lut  ui  iitero  materno  indufus  fcecus  formam  interdum  &  figuram  parentis  non 
omuinoreferat.  Qu^a  quidem  rationeobfcura  multorum  inledtorum  origo  ex- 
plicari  poteft :  adeo  ut  nihil  necelle  fit  ad  temerariam  ex  putri  materia,  &c  nefcio 
quam  totius  materis  cranfmutationem  velutafigilloquodam  impreiram  coafu- 
gere. 

j.  Huc  pertinent  lumbrici,  qui  ex  ovis  iic  nafcuntur,uc  nullam  lubeant  miita- 
tionem.  In  his  fanguis  ruber  eft  ,  non  albus  ,  aut  aquofus  ut  in  cxteris  in- 
feftis. 

4.  Limaces  ex  ovis  itidem  excluduntur  fuis  pnftibus  inftrufti.  In  ea  cft  fen- 
tencia  Clarilf-  Svvamerdam  ,  utrumquc  fexum  in  hmacibus  ,  oftreis ,  &  tefta- 
ceis  plurimis ,  fere  ut  in  plantis  confundi.  Excrementa  per  collum ,  aut  cervi- 
cemegeruntiineolocogenerationisorganareconduntur,  imo  &  cx  ea  parte 
aerem  ducunt. -Genus  quoddam  limacis  aflervabat ,  in  quo  lapillus  cermtur, 
qui  forte  eft  inftar  thoracis ,  &  fub  co  lapide  cor  lacet  fuis  auriculis  membrano- 
fis  inftrudtiim.  Dentes  limacis  fuperiori  maxillx  infixos ,  non  feparatos,  fed  con- 
linuos  expreflit  in  MicrographiaD.  Hoone.  li  veroinftar  cornu  funt  flexiles. 

5.  Huc  referri  debent  pediculi,  pulices,  acari ,  &ahahujus  generis  animal- 
cula.  PedicuU  ftruduram  elcganter  expreffit  D.  Hoof.f^  illius  ortum  ac  pro- 
oreirum  accurate  defcripfit  D.  Svvamerdam,  Ovum  cx  quo  prodit,Icns  dicitur , 
in  ea  formatur  pediculus.  In  hujus  medio  pundtum  diaphanum  microfcopio 
confpexit  ,quod  motu  diaftoles  &  fyftolcs  inftar  cordis  agitacur.  Exiftimat  ve- 
10  ovum  illud  jam  efte  animal  ipfum  formatum,  quod  exclufum  ftatim  eft  gene- 
tationi  idoneum. In  loco  frigidiore  lendes  mox  emoriuntur. 

Verum  ut  partium  conformationem,  quam  D.  HooK.e  exquifito  microfco- 
pio  ufus  depinxit,fummatim  perfequamur.  Primum  occurrit  caput  in  conicam 
pene  formam  tornatum,  nifi  quod  aliquantulum  cx  utraque  parte  comprimi- 
lut ,  pene  inftar  foUium-  Os  ipfum  non  patet  ,  fed  ex  co  corpus  aculeatum 
pauluIumegreditur,quofanguinemexfugit.  In  fumma  capitis  parte  duo  ampli 
ocuHcum  ciliis  eminent.  Duoquoque  prxlongacornua  antrorfumproferuntur 
variisarticulationibus  diftin^a  ,  fortc  ut  obices  removeant,  qui  oculis  obelle 
poirent. 

Cum  vero  roftrum  acutumin  cutem  infigit,tuma  roftro  in  ventrem  demilliis 
f.mguis  microfcopii  ope  confpicit\ir,motu  undulationi';  fluduans ,  quafi  per  fol- 
les,  vcl  antliam  exprimatur.  Corpus  enim  hujas  animalis  totum  pellucet ,  atque 
impulfus  ipfe  fanguinis  in  ventrem  imo  (Scinteftinorum  mocus  lub  afpedum  ve- 
nic ;  vencT  omnes  candicant. 

Sex  pedibus  inftruitur,crufta  pellucida  munitis ,  &  lovicatis  fere  ut  incancrisj 
cruraqusque  infexpartcs  variis  articulationibus  devinA.isdividuncur;extrem.t 
definunt  in  ungues  admodum  acucos.  Atque  his  velut  digitis,quorum  unus  e(J  al- 
tero  longior,capillos  arfte  compIe6luntur,ac  furfiimaut  deorfum  uc  hbitumeft, 
commeant.  Infeftis  plerifque  ejufmodi  infunt  ungucs  ,  fed  non  ita  difpofici  :  in 
hoc  enim  alter  velutpoliicis  munus  obit. 

In  peftore  infinita  prope  vafa  ladlea  cernuntur.  Id  utique  velut  corneo  invo- 
lucro  tegitur ,  cum  ventris  tegumentum  fit  fimilius  cuti.  In  eo  confpicua  funt  va- 


PARS  TERTIA.  g^ 

facaiKtidaflcnumerofa^cum  fatur  efl: ,  fcd  in  jejuno  vafa  fui  copiam  non  f.u 
ciunc ;  nec  mocus  periftahicusinteftinorumanimadverti  potcft.  Sed  iibi  fangui- 
nem  haufit ,  tum  manifefte  fe  prodit  ,&digeftiofit  citimme  :nam&  nigrarc- 
crcmentacitoejicit,  &:va{a  ladea  humore  referta  fub  obtutum  veniunt. 

Eadena  pene  eft  origo  pulicis ,  fcd  ftrudura  diflimilis ;  cft  enim  velucfqua- 
mis  loricatus  prselongis  cruribus  prasditus ,  qux  complicata  fubito.  diftendit  : 
hinc  (altus  adeomngnus ;  duobus  quoque  ocuhs  non  invenuftis  donatur.  Infra 
oculos  eft  cavitas  quxdam  inqua  tenuis  qusdam  laminula  identidcmagitati  vi- 
detur  ;atque  ibi  auditus  organum  collocatum  lufpicatur  ^utor  laudatus.  In  an- 
teriore  capKisparte  prominent  duo  velut  cormia  quatuorarticulationibus  devin- 
ftaqui  forfitan  funt  olfadus  organum.  Inter  utrumqueextat  probofcis  ,  qux 
tubulo  conftatSc  hngua,  quae  fanguinem  exfugit :  nam  foras  (ek  exerit.  0$ 
quoque  duabiis  velut  maxiUis  fere  ut  in  formicis  inftrudum  eft.  Neque  abhor- 
reta  verifimili,oreipfo  velutforticula  inorbem  tornatacuti  vulnus  infligi.  At- 
que  ha:  partes  cum  inter  anteriora  cruradehtefcant,  vix  po(runt  ocuhs  fub- 
jici. 

Omitto  pediculos  qui  aHis  infuni  animantibus ,  ne  infeftis  quidem  omiflis, 
quales  ohm  in  mufca  deprehendimus.  Atque  verifimiUimum  videtur  horuni 
omniumeandemplaneefteoriginem^Cujus  generis  fuot  ricini,  v.  ti^ues,  qui 
vaccas  &  canes  infeftant. 

.  Godiirtius  in  hunc  numemm  refert  pediculum  aquaticum  qui  in  aquis  fta. 
gnantibus  frequensoccurrit.  Hunc  accuratins  ut  cxtera  defcribit  D.  Swamer- 
dam.  Pediculo  quidem  non  abfiir.ihs  apparet  cum  citra  microfcopium  confpici- 
rur.  Sed   revera  longe  ab  eo  diftat ,   &  puiici  fimilior  eft ;  roftro ,  &  ocu- 
hs    donatur.     E   peftore   brachia    prominent    in   formam   arboris    divi(a 
in  ramos  ;  hsc  in  omnes   partis  movet  ;    interdum  motu  iniquali   ferc 
ut   palVcres  in  aere  ,   fic  in  aqua    vcjiit  (ubfultat  ,    caudam  fempcr  depri- 
mic,  caput  erigir.     Intcrdum    tanta  cft  in  aqua  ftagnante  horum  infedlo- 
rum  copia,  ut  in  fanguinem  pene  convcrfa    videatur    :  fubmbrum   enim 
pr£  feferuntcolorem.  Unde  cnm  Linguinem  pluereinterdum  credimus,  forte 
id  fit ,  cum  hi  pediculi ,  aut  potius  puhcesaquatici  finguinis  colorem  mentiun- 
tur.  Qi_iin  cti.iminledapcne  omniacum  ex  ovis  excluduntur  ,  guttulas  fubru- 
bras  cftlindunt ,  «t  idem  Autor  &:  dodus  &  expertus  teft.itur.  Qtii  fubinde  do- 
cet  qu.i  ratione  hcec  animalcula  faciliiis  perfpici  poflint ,  vel  in  parvo  urinah  cui 
aqua  afFufa  eft ,  vel  in  vafculo  vitreo  &  inftar  hemifphxiii  excavaco ,  cui  pauKi- 
lumaquceaffunduur  :  tumenimope  microfcopii  partes  vel  minutilTimx  dete- 
guntur.  Idquoque  fitcumaquz  gutta  aut  charta:,  aut  aUcui  corpori  impofita 
cumanimalculo,micro{copio  fubjicitur  :  fed  ope  novi  microfcopii  longe  accu- 
ratius  hxc  minutacorporacernuntur.  Ncfcio  an  in  eum  cenfum   adfcnbi  noii 
dcbeant  quaedamanimalcula,  qux  in  canCellis  cfiaita  obdnftis  ,  paflim  occur- 
runt,  &caudce  motueum  ftridorem  eduiit,  iqni  bilibris  motum  in  horologio 
portatili  imitatur.  H*c  pifces  terreni  a  nonnnllis  vocitantar.  Atque  in  iis  J> 
Sedileau  oculum  nigriorem  animadvertir,  ex  utroque  capitis  iaterc  micantem; 
qui  in  ii  hemifphxria  terfa  &  nigra  dividitur.  Acde  primo  qnidem  genere  infe- 
ftorum  fatis  multa. 

Sfffiij 


04  P  H  Y  S  I  C  ^ 

CAPUT    III. 

De  /ecHtrdo  genere  wfeElorum, 

N  (ecundo  genere  ea  reponunmr  infedta ,  qui  ex  ovis  imperfe£la  qiiidcm,  & 

ceu  vermiculi  nafcuntur ,  fed  in  progreiru  magis  ac  magis  expoliuntur ,  donec 
in  nymphasabeant,&  depofitisexuviisalasnancifcantur  :  nec  tamenomnipri- 
vantur  motu,etiam  ciynpellcmdepominr.  Itaque  \\xc  animalcula  ex  vcrmiculo 
perepigenefim,ut  loquuntur,feu  peradditionempartium  paulatim  crefcunt.Vcr- 
mes  illi  dum  excluduntur,  fex  ut  plutimum  pedibus  (mu  inftrudi  ;  tum  gemmas 
quxdam  ut  in  arboribus  paulatim  intumefcunt ,  donec  pelle  didudta  le  foris 
cxerant,  &  inalas  expliccnc.  In  aliis ,  de  quibus  poftea,mutationibus  fic  ver- 
nies  induunt  nynr>pbx  formam,  utmotu  omni  pnvcntur:  fed  in  hoc  genere 
nufquamceflant,nifitomomento  quo  pellem  exuunt. 

Exemplo  fit  hbeUa ,  aut  perla  ,  v.  demoifelle ,  cujus  17  fpecies  exhibebat  D. 
Svvamerdam:  ova  eodem  pene  modo  ,  atque  in  pifcibus  ex  utraque  parte  in- 
fimi  ventris  funt  diipofita,  &  ova  ipfa  ovis  pifcium  non  abfimilia,  qux  in  aquam 
itidemeffundit,  ex  quibus  vermicuU  fcaturiunt.Exclufus  vermispaulatimado- 
leicitjduphci  oculo,  eoque  pro  mole  corporis  amplo  donatur,quod  in  aqua  geni- 
tus  in  aere  pabulum  fit  quxfiturus.  SextupUci  crure,quorum  fingula  in  fex  itidem 
parces  dividiatur,eft  inftru6bus:extrema  pedum  in  acutos  unguiculos  d.  finunt,qui 
inftar  forcipumarfteconftringunt.Venterin  decem  eft  annulos  diftinftus.Cum 
ahquantuKrmadolevit,quapartepe(5tuscumventrecommittitur,quatuor  erum- 
puntglobulijin  quibus  alarum  primordia,ut  in  gemmis  arborum  flores  coniinen- 
tur.His  apertis  hiimor  limpidus,  uti  egemmis  cffkiit.  Sed  ubi  vermis  ad  juftam 
pervenit  mngnitudinem,tum  in  dorfo-^hi  globuli  funt  ampliores,&:  alacjam  in  ns 
convolutaj  ferc  ut  foliolaflorumin  gemmis :  tum  is  nympha:  formam  induit : 
quajdam  enim  membra  geritadhucinvoluta  :  ex  aqua  tum  egreditur,  in  terra 
repit ,  pellem  exuit ,  alas  exphcat ,  in  extremis  tamen  partibus  adhue  compli- 
catas ,  &  contortas  •,  atque  ex  vermiculo  natante  fit  volatilis.  Magna  prope  ocu- 
los ,  caudam ,  &  in  alis  ipfis  fit  mutatio ;  crura  eadem  fere  manent.  Quatuor 
alis  donan.ir,quibus  magna  celeritate  in  aere,  pene  ut  hitundines  huc  illuc  voli- 
tat}  inaere  exprxda  vivitjduplicidente  osmunitur,  &acriori  morfu  vulnerat. 

2.  Hucrevocari  pofflint  cimices  tum  terreftres ,  tum  aquatiles,  utrique  vo- 
lantes  •,  iUi  variis  coloribus  nitent ,  fed  tetrum  afflant  odorem  ;  hi  vero  ut  plera- 
que  infeda  aquatica  aculeos  ore  gerunt ,  qiios  alte  in  cutem  infigunt.  Aranea 
aquatica  feu  tipula  &  volans ,  fcorpius  aquaticus ,  mufc.x  aquatiles ,  &  apes  am- 
phibi.'E  his  muniuntur  aculeis.  Atque  arftivis  dicbus  aqua:  Siftagnantes  maxi* 
me  his  infedtis  plenx  funt ,  quorum  a1ia  de  dic,  alia  de  node  volitant. 

Quacdam  ex  iis  pulchrcdelineata  in  Micipgraphia  D.HooKercperies.  Illud 
prse  caeteris  mirabile,  quod  amploeftadmodnmcapite  inftru£lum,teftaceapel- 
le  ,  variis  tamenpilis  &  firmisornata,cornibusmunitum  inftar  bovis,nifiquod 
ea  fint  inverfa,  qux  forte  funt  naresj  ore  patulo  alimcntum  in  aqua  fumit  •,  ven- 
teroblongus  ofto  parcibusconftat  inter  fe  commiffis.  Inthoracc  cor  ipfum  al- 
buni  &  palpitans ,  uti  &  prslongum  velut  inceftinum  a  fummo  veiitre  ufque  ad 


P  A  R  S    T  E  R  T I A.  f,j 

Wtrtfmum  cau^JC  motu  periftalticocominenteragitatum  Confpicitur. 

Cum  autem  eiufmodi  infefta  per  tres  fere  hedomadas  in  vafe  vitreo  cui 
»qua  pluvialis  amifa  fuerat ,  confervafTet,  in  culices ,  v.  confins,  abicrunt ,  exu- 
viis  inaqua  relidtis.  Caput ,  &  corpus  culicis  ipfum  denfiora,  fcd  uninus  lataj 
qua  extra  aquae  fuperficiem  paululum  profercns  tum  anteriora  crura  ,  deinde 
pofteriorfljtotum  demumcorpusextuiit :  pelle  depofita  pedibusaqu.x  infiftens, 
rum  paulatim  huc  iUuc  fe  movens  tandem  in  perfe-£lum  abiit  cuHcem, 

Non  muhum  diftert  ea  defcriptio  ab  ea  quam  D.Svvamerdajii  pulcre  dclinea^ 
Yit.  VeuVn  adtertium  genus  de  quo  poftea,  haec  animalcula  revocat.  Vcr- 
mis  capite  deorfum  inclinato  aqujc  innatat ;  altera  ex  caudis  furfum  eminet;  i\\ 
cujus  extremo  apparentplures  vcficula:  aere  plenaejocuh  non  fiint  in  granula  di- 
ftindi,  fed  nigri  Scterfi  :  caudainterdum  aqua:  immergitur  ,  fed  non  madefcit, 
ut  corpusab  ea  inaquamaneatfufpcnfum,  fereut  acus  ftuftulo  fuberis  inferta 
aquxinnatat:  Quod  fi  ea  cauda  fortc  aqua  perfufa  maduerit,  hanc  ori  admo- 
vct,  tumque  vim  luamrccuperat  j  fereut  aves  fluviatiles  liquorem  olcofum  c 
glandula  anus  roftro  cxprimunt  ,  quo  pcnnas  perfundunt,  ubi  aqua  madue- 
rint.  Hxc  vero  cauda  ad  vcrmicnli  naturam  non  adco  pcrtinet,  quin  eam  amit- 
■  tat ,  cum  exuta  pelle  nymphx  formam  induit  :  tum  cnim  aliera  tantumm^do 
cauda  fupereft,  &capite  furfum  ere<5o  aqua:  iromergitur. 

Et  quidem  mirari  fubit  hoc  amphibiorum  gcnus,qux  primum  aquam  inftar  pif- 
cium,tum  aeremceu  mufcjeincoluntjomni  generianimantiumeam  velut  legem 
natura  inferivit ,  aut  inftin£tum,aut  quocunque alio  nomine  fignetur  facultas  illa 
ingcnita  idoneu  eligendi  locum  in  qvio  ova  aut  foetus  fic  reponant,  ut  foveri,aIi, 
&tuto  aftervari  potfint.Sic  in  foliis  arborum  interdum  ova  ita  recondunt,ut  nul- 
lus  ad  ea  patcat  aditus.Unde  in  gallis  aut  pomis  qoercuum,  cum  jam  maturuc- 
runt,exilis  vermiculus occurrit :  cum  exficcata  eft  galla,  foramen  feprodit, 
pcrquod  vermisfibi  parat  exitum.  Id  utiqiienon  ratiocinio,  fedipfa  partium 
conformntione  &  neceflitate  quadam  j^erficitur ;  odore  carnis  mufcx,.  papilio- 
nes  foliorumhalitu  invitanturut  ovaibi  recondant:  nullahiceleftio,  aut  ra- 
tiocinatio ,  qus  animalculo  tribuatur.  Sed  quidquid  ilkid  eft,  ad  infinitam  Con- 
ditoris  (apientiam  idomne  pertinet.  Unde  in  terra  ,  plantis,aqua,  aereinfinita 
prope  infedorum  ova  delitefcunt :  adeo  ut  omnia  animarum  plena  videantur. 
Nec  mirum  (\  ineunte  a:ftate  tot  prodeant  infc(fta ;  fi  pars  terra:  ron  minima 
in  aercm  diffletur  ,  ut  aqua  in  vaporcs.  Hinc  largior  imber  tot  infefta  procreat, 
&  interdum  Iocuft:irum  nubes  calidas  rcgiones  infcft.int ,  ubi  &  parentes,  5c 
matrices  idoneas ,  &gradum  caloris  fibi  accommodatum  offeodunt. 

Hzc  vir  doctift".  D.  HooKe  fufe  perfequitur,  atque  in  c^  cft  opinionc  ut  en- 
dem  infedorum  fpccics  non  uno  tantum  modogignatur ,  ac  viciflim  ex  eadem 
fprtie  animalia  interdum  diverfx  prodeant  natur-x:ut  horologiacx  multiplici 
materia  fieripolTunt,  &  ex  eademquoque  materia  varia  fiuntautomata.  Unde 
&  infeda  qux  inaqua  gigfluntur,interdum  procul  ab  aquis  rcpcntla  &  aliis 
multo  minora  in  foliis  ai borum,ac  fxpe  in  acre  ipfo  vckit  nubes  culicum  minu- 
tidimorumlicct  intueti.  Ex  iis  quoddam  genus  defcnbitcujus  caput  eft  exilc , 
fed  ex  eoantennxfcu  cornua  pene  ut  cancrorumalTurgunt:  ex  utroque  latere 
icnuiflima  fila  emergunt  ,  &  fatis  apte  referunt  hcrbam  ,  qux  vulgo  cauda 
cquinadici  folet ;  probofcide  prxlonga  muniuntur.  Sexcnua  ex  l^to  thoface 


exennt ,  qu2  criira  mufcarum  f  tis  ^tpte  iciliunr.  Sed  culids  aqimkl,  cujus 
mox  memiMimus  rir.i^etina;  ii:  a  '.'*.  SwA.mfd  -rn  delineantnr »  mito  naiuiie  ar- 
tificio  exprimuiitui ;  ex  duobu!!  globulis  etmnpentos,  tres  iiidem  fiint  aculei  cum 
fuis  thecis.  • 

3.  In  eodom  ordine  cnferi  poteft  mnfca  quacdamaquatilis  ,  qux  ©pheme- 
ra  vel  diaiia  vocitr.tur.  Hujus  oicum  ,  ftiufturam,  traniirutationem  eleganti 
traftatu  defcripfit  D.  Swamcrdam  ,  qucmpaucis  abhinc  annis  Vir  omni  ge- 
Tiere  do(5trina:  excellcns  D.  Thcvcnot  publci  juris  fecit.  Ephemcra  circa  lol- 
ftitium  arftivum  in  hisregiontbus  videri  iolet  •,  ik  vix  per  5  horas  vitam  pro- 
trahif.tametli  fuh  vermiculi  torma  in  fluminum  ripis  ubi  quoddam  Gbi  accomo- 
datumin  hmo  apcavit  foramen,  per  triennium  ante  deUtuit  jatque  alt.usfo- 
ditfibidomicihum  ,  quo  aqua  eft  deprcffior.  Cuminplano  poiito  jacct  ,  tum 
vermis  manec  in;motus  ,non  itrmin  foramineubi  alpericate  parnum  luftine- 
tur.  His  pifcacores  hamos  luos  incfcare  folenc.  Cum  diftecatur  hicvermiculus, 
&membranaE  decrahuntur,  parccspcne  omnes  qux  in  perfedis  animanctbus 
confpiciuncur,diftingui  poftunt^uti&mufculicum  fibris,aiitre£tis,auttranfverfis. 
Adipcm  quoque  ucricu'is  contentum  ,  &:  inftar  olei  fluiditm  intueri  hcet,  uti 
&  ccfophagum  qui  inftar  tenuis  fiH  ab  ore  in  vcntrem  definic;  inteftina,  tra- 
cheam  artcriam,  eamque  dupiicem ,  cujus  ramuli  in  ventrem,crura,  &  in  omnes 
pene  corporis  partes  iparguncur,cor  incer  utramque  circa  dorfum  porre6lum  ; 
irachearum  adiciis,  aut  exceriora  foraminula  pcr  qua:  aer  fubit  non  in  ore  aut 
«Tutture ,  fed  ut  in  ipfis  locuftis&in  bombyce  ex  utroque  pedioris  latere  ape- 
riuntur.  Acque  ii  velut  pulmonesmaxime  funtconfpicui  paucisab  eorum  mor- 
te  diebusj  cumenim  fint  duri  &  firmi ,  &  coloris  argentei,  &  diutiijs  per- 
feverant ,  &  facilius  oculis  fubjiciuntur  ,  idque  maxime  fi  animal  exficcatum 
fuerit.  Spinalis  mcdulla  uc  in  aliis  infeftis  variis  velut  nodis ,  &  quafi;vertebris 
diftinguiturjin  eam  traches  ramuli  prope  innumeri  diffunduntur.  In  tab.  11'  tra- 
fhcas  V  V,  cum  corde  inrercepto  T  T,  &  vafa  hucilluc  fparia,  ut  a  Viro  Clarif- 
fimo  funt  delineata,intueri  licet ;  O  O  funt  ramuli  trachere  ad  cor  delatx.  Ifta 
quiclam  non  in  ephemera  modo,  fed  etiam  in  eruca  &  in  plerifque  infeftis  oc- 
currunt ,  &  cor  modo  anguftius  eft  ,  modo  latius ,  ut  in  X.  Ibi  &  medullaris  fpi- 
na ,  uti  in  magna  parte  infeftorum  cernitur  cum  nodis,cx  quibus  prodeunt  ner- 
vi,mirabili  artificio  difpofica.   Cerebrum  bipartitum  pars  fumma  exhiber. 

Cum  primummutari  incipit  inaqua,  tum  &  branchias ,  &  dentes  deponit; 
partes  c^Ecerac  fiunt  longiores ,  antenna:  vero  breviores  :  cum  ante  cauda  ef- 
fet  tripartita,  qua:  medio  erat  loco,  evanefcit,  reliquae  producuntur. 

Hancalteraexcipit  mutatio,quaE  non  in  aqua,  ut  prior ,  fed  in  aere  efEci- 
tur.Ungulis  quanta  vi  poteftmaxima  innititur.-horrore  cjuodam  auc  rigorecon- 
cutitur ;  pelle  m  medio  dorfi  difrupta  crura  producit,  a!ac  c  theca  eo  ferc  modo 
prodeunr,qao  manu?  e  chirohtecis  invcrfis  cducimus.  Unguiculiinterim  adhac- 
rent  pelli  quam  depofuit :  crura  longius  adhuc  quamin  priori  muratione  pro- 
ferunt,uti&  caudam.  Cum  pellem  ita  invertit,  aliquantifjTcr  immotum  ma. 
net  animal  :  fcd  ubi  omnino  ea  pofira  eft  ,  ftatim  in  omnes  partes  volitatj 
ucramque  |nutacionem  in  mafculo  obfervavit,iii  foEminaunicam  tantummodo: 
hic  maiore  eftcorpore,  quod  plerifque  omnibus  infeftis  commune  eft,  nec 
alitbur,  ubi  poftiemam  mutationem  fubijt ,  uti  nec  papilioncs. 

Atque 


PARS   TERTIA.  &97 

Atque  hujus  generis  infefta  non  prius  generanc ,  quam  ad  extremum-  vux 
ftatum  pervenennt :  fic  femella  ova  fua  in  aquam  effundit ,  uc  pifces ,  &  mas 
fuo  lafte  iis  fcecunditatem  impettit.  Tr;duo  fere  autquaniduo  epheirerarum 
genuslui  copiam  facitj  tumque  pifces  his  faginantur.  Unde  &  pifcatores  no- 
ftrates  mnnnaid  vocicant.  Nec  ephemera  amplius  quam  quinque  aut  fex  ad 
fummum  horas  vitam  protrahic  (uam ,  ac  ftacim  ea  moricur ,  ubi  ova  fua 
profudic  Nonenimcoeunc,  quandiu  vermium  formam  habcnt.neque  in  aqua 
libere  moventur ,  fed  in  luis  foraminuHs  tantummodo  hucilluc  (e  i"e  agitant. 

Necdubiumefl,  quin  varia:  hnt  horum  mledorum  fpecies.  Sunt  enim  quz- 
dam  ephemeras  qus  non  in  limo ,  fed  in  arcna ,  aut  etiam  in  lapidibus  prope 
flumina  nidulantur.  Harum  pellis  cftdura&  firma. 

3.  Ad  hocquoqueinfedtorum  genus  pertinent  locuftx  ,  qui  cum  adoleve- 
rint ,  alas  habent  extenfas  ,  quibus  fonum  efHciunt  ftridulum.  In  quatuor  velut 
gemmis  ante  dchtefcebant  alx :  cumad  medium  fui  incrementi  pervenere,  tum 
alas  in  uno  extremo  compHcatas ,  in  altcro  habentexpanfas.  Ubiexuvias  po- 
runt,corpore  funt  adeo  molH  &  tencro,ut  crura  inftar  cera:  flefti,  &  quamH- 
bet  formam  induere  facile  poffint.  Ac  mirari  fubit  qui  tam  facilc  pellemadeo 
tenuem  unacum  antennis  tam  proceris ,  Sc  pn-Eduris  dentibus ,  atque  ungui- 
cuhs  exuant. 

Triplex  in  locuftis  eft  ventriculus  ,  ut  in  ruminantibus  animaHbus.  Pulmo. 
lies  earum,  aut  tracheas  dehneavit  Malpighius  in  eximio  tradtatu  de  bombyce. 
Abextcrioriorificio  tracheaquoque  ,ut  in  aliis  fere  infedis,  exilis  tubulus 
&  firmus  oritur,  qui  in  longum  &  amplum  velut  facculum  dilatatus  per  minores 
ramos  cum  vicmis  communicat ,  ac  tandem  fpargitur  in  tubulos.  Ova  tenui 
membranula  ex  filis  tenuidimis  contexta,quae  fortc  non  aliud  funt  quam  wenx, 
involvuncur-  Mas  cauda  defticuicur,  non  icem  fcrmina ,  qua:  cauda  cerram  per- 
fodic ,  ut  ova  fua  recondat. 

Eft  alia  quxdam  locufta ,  qua:  cum  pulicem  utcunque  referat ,  locufta  pulex 
vocitatur.  Haec  utique  in  fpuma  qui  arboribus  &herbis  infidet,  plerumque 
dehtefcit.  Cum  autem  locuftaz  a  nymphis  ,  ex  quibus  prodeunt ,  in  hoc  tan- 
lumdiffideant,  quod  in  illisalzfub  gemmis  recondantur,  hinc  varia  apud  Au- 
thores  fbrtiuntur  nomina.  Ills  a  nonnullis  impennes  locuftx,  interdum  afelli, 
quod  forte  afellos,  v.  cloportes  referant,atque  aliis  fignantur  nominibus.  In 
eum  cenfum  adfcribi  pofTunt grylli  tUm  fylveftres,  tum  domeftici ;  gryllo-tal- 
p2E  ;  cicadx  ;  fcarabaji  ;  cimices  volantes ,  tum  aquatiles ,  quse  aculeum  ore  ge- 
runt,quo  pungunt,  tum  terreftres  &  variis  coloribus  micantes ,  fed  gravi  odo- 
re  molefta;.  Aquatilesitidemaraneae&  volantes  aculeo  quoque,ut  cimices,ar- 
mats,quas  tipulas  aquaticas  vocantjScorpius  aquaticus  fuo  item  ftimulo  inftru- 
ftus ,  mufcs  aquatiies ,  &  apes  amphibi^. 

CAPUT     IV, 
De  tertio  infeSlorum  genere, 

TErtiuminfeftoriimgenusea  compleftitur ,  quorum  vermiculi  ovis  exclu- 
duntur  admodum  imperfedi,  adeo  ut  pedes  intetdum  aut  crura  non  appa- 
Tom.ll.  Tttt 


^jg  P  H  Y  S  I  C  ^ 

rcant.  Mcmbra  inchoantiirquidemfub  pellicula  ,  nec  vermis  adolefcere  vi- 
dccur  nifi  cum  membranam  dilrupic. 

Piimi  generis  animalcula  ubiovisexclufafunc,  vix  ullam  fubeunt  mutatio,. 
nem  ,  omnibus  fuis  partibus  func  abfoluta.  Qux  in  fecundo  func  ordine,  nym- 
pha:  quidcm  formaminduunc ,  fub  quacreicunt;  necmocusunquam  funt  ex- 
pertia.  At  qu,£  tercio  cenlcntur  ordine,  cum  jam  adoleverunt,atque  cgcm- 
misuti  tcneri  floresemerfere,  difrumpunt  pcUem,  omni  pene  mocu,  nifi  in 
cauda  ,  quac  eadcm  fere  &  ficca  permanct  ,  liint  dcftituta.  Crura,  a\x ,  anten- 
m  &  alix  partes  fub  nymphas  membrana  augentur  pcr  epigenefim,  vel  par- 
tium  additioncm :  tum  partcs  intumefcentes  pcllem  attoUunt ,  aKjue  omnes  mi- 
ro  quodam  mododifpollta: ,  fere  ut  flores  in  gcmmis  diftinguuntur ,  &  difrupca 
pcUemanifefte  feprodunt  jnec  movcri  incipiunt  nifi  cum  omnis  humor  fuper- 
fluus  exhalavit  Ad  hocgenus  pertinent  omnia  apum  gcnera  tum  domcfticarum, 
tum  filvctlrium.  In  domefticis ,  qux  rcgina  ,  aut  rex  dici  folet,  fcemina  eft ,  ia 
qua  ova  &  partcs  procreationideftinatx  apcrciflmieconfpiciuntur.  2.  Sunt  fu- 
\:\,v.bonrdons ,  poftremo  funt  apes  operaris  qus  mel  conficiunt,  &  in  qui- 
bus  partes  iU^  qua:  fexus  diftinguunt,  nuUa  ratione  percipiuptur,  utD.  i^i^^^^- 
merdam  diligentiflime  obfervavit.  FemeUa  fex  aut  circiterovorum  millia  uno- 
quoque  anno  profundit.  Apes  foetuum  educationi  penitus  funt  intent^  ;  fuci 
cum  propagacioni  fuigencrislervierunt ,  ut  inutiles,  aut  natura:  fato  fponte 
obeunt ,  aut  ab  ipfis  apibus  difcerpti. 

In  iis  pulmones  ex  dupUci  veficula,  fere  ut  in  locuftis  &  in  omnibus  pene  ani- 
mantibus  conftant.  Reliqua  qux  ad  apes  pertinent,pecuHari  hbro  expofuit  Vir 
laudatus ,  fed  in  manus  noftras  nondumis  pervenit  rneclatinitatedonatum  pu- 
to.  Mitto  varia  vcfparum  genera  ,  tum  folitaria  qux  in  terra  aut  ruderibus  ni- 
dos  exarena,  avgiUa,  &glarea  conftruunt;  tum  ea  qux  inftar  apum  in  terra 
fuaconduntalvearia  :  nuifcas  quoque  criplici  cnuda  inftrudas ,  unde  &  crifeca: 
aMoufctovocitantur.Suntqu^arancas  luis  occiduntaculeis,  alix  dentibus  dif- 
cerpunt ,  unde  vefpx  lupi  dicuntur.  Crabrones ,  s.fretons ,  adeo  fuftt  voraces , 
ut  in  duas  partes  ledti  adhuc  comedant. 

Eo  quoquereferuntur  apesillae  marins  ,  quarum  meminit  Pifo  !.  4.  qua:  in 
alvcanis  fpongiofis  &  vadispctrofis  occuvrunt.  Cum  cnim  pifcatores  unco  Ipon- 
gias ,  coralla  ,  &  alias  arbufculas  marinas  locopifcium  capercnt  :  Intcr  hxc ,  in- 
quit  ,inuficacx  fonrs  prodiic  fpongiofi  aibufcula  ,quam  fufe  dclcnbic  •,  covpus 
vidcliccc  fpongi'ifum,  moUe,  oblongum  ,  rocundum  ,  tuibin.TCum  ,  incus  mirij 
cancellis  ,&  alvcis  fabricacum  •,  extus  auteni  tennci  glutine  inftar  apiiin  pvopo- 
lii,(  ica  vocantgluten  illud  quoapesalvearium  oblinunt,&  occludunt)  undique 
veftitum  ,  oftio  fatis  patulo  &  profundo  in  fummitate  rclifto  :  ita  ut  apiarium 
marinumvere  dixeris.  Primo  enim  intuitu  c  mari  ad  terram  dclatum  vermi- 
cuHs  fcatebatcxruleis ,  parvis ,  quimox  a  calore  folis  in  mufcas  velapes  pocius, 
eafque  exiguas&  nigras  transformabantur,circumvolantefque  evanelcebant:ita 
utde  eorummeUificatione  nihilcerti  confpicidacum  fuerit:  ciim  tamenceiofa 
materia  ,  propolis ,  apumque  cellulae  manifefte  apparerent, 

Prxtereo  innumeras  mulcarum  fpecies,  ut  carnivoram,  qux  carni  folet  in(v 
dere ,  florilegam  nigram  quac  fovteex  aqua  egrelTa  turmatim  in  hortos  irrumpit 
&  flores  depafcitur  j  papilionis  smulam  ;  mufcam  fcorpioni  fimilem ,  feu  muf- 
cani  lupum. 


PARS  tERTIA.  ^59 

Referri  huc  poflunt  fcarabsi ,  qui  in  vavias  qvioque  fpecies  dividuntur.  Id 
omnibus  communeeft,  ut  caro  velutoffibus  muniatur.  Idque  pene  omnibus  in- 
{eftis  convenit,  utfubftantia  quadam  tegantur  firma  Sc  cornu  non  diHimili. 
Mufculorum  ftrudura  pene  eadem  eftqusinmajoribus  animantibus.  Inter  an- 
tennas ,  aut  cornua  magna  eft  varietas  ,  atque  hinc  fpecierum  diftinftio  in 
fcac^ba^ispeneducitur.  Eft  fcarabaeus  monoceros ,  feu  unicornis  :  cornu  nafb 
imminet.  Ex  iis  fcarabasis  unus  cft  ,  cujus  cornu  ad  dorfum  ufque  inflcditur , 
quique  fuis  pediculis  non  caret.  Id  genus  fcarabsi  ex  eo  formatur  verme  craf- 
fiori,  qui  inligno  nafcitur,hunc  colfum  vocitant.  In  putrefcente  ligno  nucis 
arboris  hujus  generis  vermes  albos  fex  pedibus  rubris  inftruiflos  cum  re- 
periftet  D.  Sedileau ,  primiim  id  advertit ,  pedes  non  ad  greftiimjfed  ad  fodicn- 
<lum  aptatos  efte.  Deinde  cum  terrae  vafe  fidili  conclufx  impofuiirct,  interje<3to 
aliquo  tempore  invenit  eos  duro  cortice  obdudos ,  quodifruptoapparuetunc 
fcarabxi  viridi  &  iplendido  colore  nitcntes ,  quales  menfe  Maio  in  hortis  cer- 
nimuSjConjicit  fcarabsos  ftridulos,  v.  herinetonsex  confimili  origineproficifci. 

Veriim  tcarabasi  in  tot  abeunt  fpecieSjHt  longum  cireteas  enumerare.  Sunt 
cnim  &  cervi  volantes  ,  hicani  difti ,  quorum  a\x  in  fquamofa  pelle  velut 
in  vagina  conduntur  :  qua:  quidem  fquamx  explicantur  &  quodammo- 
do  aperiuntur  ,  cum  animal  volitat,  Sc  in  eo  ftatu  fixs  permancnr. 
Ac  miroquodamartificio  fub  fquamofi  vagina  alx  compHcantur  :  extremum 
eavum  parvis  mufculismunitur  ;  unde  ex  iis  vulneratis  liquorquidem  profluit. 
Quod  utiquenon  evenit  inalisinfeftorum  ,  quxtotx  funt  mcmbranoix.  Pro- 
bofcide,  feulinguamirabili  artificio  fabrefada  aHmentum  fumunt.  Ac  Hquor 
quidam  meUeus  qui  c  quercubus  manat ,  iis  eft  alimento.  Horum  pulmones  ex 
Malphigio  fupra  funt  dehneati.  Veficulx  a  trachex  tubulis  pendent,  uti  fere 
inperfeftis  animaHbus.  Nam  trachex  membranaubi  annulorumanguftiacoct- 
cetur,  tubos  efficit;  ubi  autem  eftUberior,  laxatur  in  veficulas.  Hanc  in  ta- 
bella  lo.  expredimus. 

Suntitidem  caprx  volantes ,  funt  porcelH  volatiles,itadi<ftiob  cornuum,aut 
narium  aliquam  fimilitudinem.  Eft  lcarabxus  mufca,  quimagna  celeritatealas 
verberat ,  cujus  dentes  in  ramos  diducuntur.  Alii  funt  virides  &  aurati ,  fed  fce- 
tidi  utcantharides.  Horum  ovamargaritasreferunt.  Ex  iisnonnulli  corpus  ha- 
bentinfinitis  foraminulis  pertufum.  Sunt  qui  locuftarum  inftar  exiHunt:  capi- 
te  &  pedtore  in  unum  addu(5bi5,&:  folo  infixis,in  aerem  produtfto  corpore  repen- 
te  profiliunt.  Alii  prioribus  cruribus  inliftentes ,  &  capite  intra  ea  crura  addufto 
moleftum  quendam  efficiunt  fonum:in  ruderum  foraminibus  hinidulantur.  Ahi 
ftridorem  emittunt  dum  caput  pedori ,  aut  caudam  fquamofis  alis  affricant.  Eft 
fcarabxus  qui  aculeum  in  cauda  gerit.  Ifque  ex  iis  vermiculisnafcitur,  qui  pe- 
dibus  deftituti  tenui  pellicula  involvuntur,  qua  falicum  folia  veftiuntur.  Ibi 
idoneum  oflvndunt  alimentum ,  dum  membra  au6tiora  nympharum  formam  ex- 
iiibeant.  Innumera  hujus  generis  animalcula  exhibebat  D.  Svvamerdam  ,  & 
nuncquoque  in  ejusmufxolofervatavideripolfunt.  Horum  incredibilis  varie- 
tas,  partium  conformatio,  mirabilis  transformatio  infinitam  Conditoris  fa- 
pientiam,&artemomnipotentis  Artificis  commendant. 

Non  alia  fere  eft  ratio  ftrudurx  ,  6c  mutationum  qux  in  formicis  obfervan- 
tur,quafqueidera  Autor  graphice  delineavit.  In  verme  cum  ad  juftam  magni- 

Tttt  ij 


^co  P  HYSIC^ 

lidinem  excrevit,  jam  partesomnesfubpelle  formatas  intueri  licet:  cumpel- 
lemexint  ,  p.utes  omnes  in  confpeftum  veniunt,  fed  fluidae  inftar  aqu^  ,  & 
candida:  :  tandem  in  perfedlamabit  formam ,  &  pellis  adeo  mollis  intra  pau- 
cos  dics  fitlolida,  &cornea  ,adeoutvix  lanceolce  mucrone  pertundatur.  Ro- 
ftrum  munitur  duobus  dentibus  extra  prom:nulis,qui  variis  incifuris  dividuntur. 
Antcnn:E  iub  oculisproferuntur  ,  Jcfingulx  u  conlbnt  partibus  inter  fc  con- 
nexis.  In  hac  formica  qu.x  labonofa  dici  potel"l,nullum  apparet  fexus  difcrimen. 
Mas  alis  inftruitnr,fccmina  ut  in  apibus  mnumeris  ovis  fcEt.i,6c  turgido  ventre; 
nec  lemper  mas  cum  aliis  confpicitur  :  adeo  ut  fatis  fit  vetillmile  cum  a  formi- 
cis  necari ,  cum  generationis  aeftus  deferbuir. 

Ad  tertium  gcnus  ea  quoque  infeda  referri  poifunt  ,  quorum  membra  plus 
ft.tis  aufta  pellem  qua  involvuntur  ,  tandem  difrumpunt ,  &:  nympha:  aurex , 
feu  chrvf^lidis,vel  aurelisformam  prse  fc  ferunt.  In  qua  quidem  partes  omncs 
non  adeo  diftin^ft.t  cernuntur,  atque  in  nympha  fimplici ,  cujus  hadcnus  men- 
tionem  fecimus  :  fedtamen  in  eaomnino  continentur.Nam  fingula  pnpilionis 
membrain  ipfa  eruca  apparere  teftatur  Autor  laudatus ,  qui  haec  ad  vivum  re- 
fecuit, 

Jamerucarum&papilionum  fpccies  omnes  quisenumeret  ?  latis  id  fueritfi 
ad  fumma  quaedam  capita  referantur.Qiiidam  de  no£l:e,alii  dedie  volitantjalii 
celeri  &  concitaco,quidam  lento  admodum  motu  feruntur.  Omnes  ubi  ad  eam 
pervenerunt  artatcm  in  qua  genus  propagare  polTint ,  tum  uni  generationi  in- 
cumbunt.  Quienim  infeda  fcstus  non  ahint,  ftatim  moriuntur,  cum  generis 
fuipropncTationidedcruntoperam.  Idipfumin  apibusobfervaripoteft,  ubi  nul- 
lus  eft  principatus ,  nuUa  adminiftratio,  aut  regimcn  politicum,  ied  co  tantum 
impetu  a  natura  feruntur  ,  quo  fostus  alant ,  &  fpeciem  confervent. 

Quidam.  ex  iisquinodu  volitant ,  cx  iis  vermiculis  qui  pannum  ,  chartam 
&  folia  exedunt  &  tine.-E  dici  folent,  fuam  ducunt  originem.  NonnuUi  ex  iis 
vermiculisdomunculas  fuas  inft.ir  teftudinumfccum  vehunt.  Atque  hi  p.ipilio- 
nesab  aliis  didident  ,  quod  non  uno  impetu  profiliant  m  aerem,  fed  prius  alas 
tremulomotu  vibrent,  quam  furfum  tfFerantiir. 

PapiUonemcxtinea  formatum  pulchre  defcripfit  D-  fJooKt  in  Micrographia. 
Albocolore  nitet,  unde&  tinea  argcntea  vocitatur.  Qnatuor  alis  inftruitur, 
quarum  priores  funt  latiores.  Inalis  velut  in  anferumplumiscalamus  in  me- 
diopofitus  velut  pilos  furfumac  deorfum  emittitnon  dilTimili  modo  ,  aut  pro- 
portioneaptatos.  Calami  ipfi,imo  totum  corpus  6c  conua  plumulis  quibuldam 
veftiuntur,qua:  t.mt^cntis  digicos  inficiunt.  Suntautemhx  plumula;  tanquam 
parva  quaedam  vimina  varie  implexa  ,  8c  in  plures  ramulos  divi:"a. 

Papiiionum  variasmetamorphofes  D.  Svvaj/icrdam  explicat.  Excmplum  fu- 
mitex  papihonenodurno  ;  miresnoftu  volinnt ,  fcEmin.-E  alis  deftituufhtfir. 
Ovum  mvariosannulos  diftinftum,  &  in  medio  incurvatum  videtur.  Atquc 
ibi  velut  per  apertum  foramen  vermiculus  inclufus  vivcre  dcprchenditur. 
Ovum  in  matris  ovario  molle  cft ,  flexibile  &•  membranofum  ;  fed  cum  vcrmis 
org;an3  funt  form.ita  ,  ut  gallina:  ovum,  ficdurum  eft  ,  &  fraoile. 

Cumeruca  adolevit,  i6pcdibus  inftrudlaincedit ;  ex  ucroque  latcrc  velutduo 
remiutrinque  eminent  ;  in  capitedux  fint  qu.ifiplnmulx  verficolores  ;indor- 
Lo  cxtant  quatuoc  velut  fcopas ,  quibus  veftes  extcrgi  folent.  Tum  ea  fe  iuvol- 


PARS   TERTI  A.  701 

Tit  fiKs  qnae  ex  ventre  emitti: ,  ut  folent  bombyces.  Dnm  m  folliculo  ,  ut  in  ni- 
dulo  fefe  huc  illuc  verfat,  tumpilosomnes,  &  piumulas  exuit ,  qui  illi  funt 
inftnrmollis  culcitrx.  Priufquam  pellcm  deponat,  omni  motu  deftituitur-  Cir- 
ca  fecundam  aut  tertiam  incifionem  vel  annulummembra  qu^erumpunt  inftar 
gemmarum  ,  eas  partes  nonnihil  attollunt.  Varia  autem  funt  erucarum  ferica 
involucra.  Nam  fingulz  fuum  nidulum  parant ,  nt  cujufque  naturs  magis  eft 
accommodatus.  Suntquinullos  conficiantnidulos.  Quxdam  in  terra,  utin  tu- 
tiffimo  loco  fe  condunt ;  aliaecorpus  filorum  contextu  tam  arfte  involvnnt ,  ur 
in  aere  penfiles  pellem  exuant ,  &  ea  depofita  qnxdam  fila  corpus  adhuc  flriu- 
gant ,  ne  in  terram  delabantur  cum  pellis  deponitur. 

Eruca  pelle  depofita  formam  nymphx  induit ,  tumque  partes  omnes  papilio- 
nis  utcunquediftinguuntur,atqueinchryfalide  ,  feuinaureha  oculi,  probolcis, 
crura ,  &  a\x  vifui  fubjiciuntur.  In  aureliacum  pellem  renovat ,  partes  omnes 
funt  moUes  &c  humidx  ,  fibi  mutuo  conjundx.  Atque  hxc  pellis  erat^  in 
eruca,  uti  aurelia  jam  eft  papiho  ipfe  membranis  feu  involucris ,  quibus  te- 
gebatur ,  detradtis.  In  ramis  arboris  fycomori  vermes  albos  nigris  macu- 
lis  diftin(ftos  obfervavit  D.  SedileAU,  qui  fcctidi  funt ,  corticem  pertundunt, 
Sc  ita  exedunt ,  ut  fingulis  diebns  plus  alimenti  fumant,  quam  fit  vermis  moles^ 
in  aureliam  abit  vermis ,  exquapapilionafcitur  albus ,  fed  ni^ris  maculis  con- 
fperfus.  Ex  majoribus  crucis,qux  filo  circa  caudam  involuto  fe  lLifpendunt,chry. 
faUdes  primum  ,  tum  pnpiliones,  fxpe  mufcas  oriri  comperit.  Verum  ifta  ih 
bombycis  hiftoria  multo  fient  illuftriora. 

C  A  P  U  T    I V. 
De  Bomhyce  ^  ncoion  de  qiiarto  ififeclomm  gencre,- 

LOngum  effet&molcftuniomnes  infcdornm  fpecics,  qux  in  nymphas  vel 
chryfalides  abeunt,  pcrcurrerc.  Cumque  inomnibns  pene  fit  eadem  par- 
tium  interiorum  conformatio  ,  multo  eri:  faciiius  unius  velut  anatomcn  infti- 
tuere ,  quo  de  cxteris  nobis  liceat  judicare.  Itaque  unius  bombycis  exemplo 
contcnti  erimus,dcquo  Malpighius  egregium  cdidit-tra<5tatum. 

Ac  primiim  quidem  exteriores  bombycis  parres  qux  magis  funt  obvix,mo- 
rari  nos  non  debent  :  nam  magna  ex  parte  erucx  fimilis  eft  :  mori  albi  foliis 
ali  folet :  funt  enimrenerioraquamnigri  folia,  atque  ex  iis  ferici  ftamen  mol- 
husgignitur.  Intra  paucosdies  fomno  corripitur  :  vix  enim  xftate  decem  dies 
hiibmnes  agit.  Qiiies  ultra  diem  raro  producitur.  Exculfo  fomno  primam  de- 
ponit  feneftam ,  qux  inter  mori  folia  confpicitur  ;  tum  novnm  cranium  &  prio 
ri  longe  majnsexerir.  Qnatuor  deindc  dies  &  ampliusinfomnis  exiait.  Somno 
iterum  per  56  horas  aut  circiter  correptus ,  oblongiore  fit  corpore  ,  \ac  poft  tri- 
duum  tertio  in  fomnum  lahitnr :  capnt  longe  mnjus  c  primi  annuli  corio  enafci- 
tur,&;antiquiim  jnm  vacuum  difrnpto corio  cernitur.  Qiiietcm  futurnm  indi- 
cat  a  cibo  abftinentia ;  corporis  mo'es  fit  brevior  :  recelfum  quxrit  vermis  ubi 
quiefcat,quoreperto  immobilis  jacct:poft  uniim  diem  hucilluc  fe  jadar,  to- 
tus  convellitur ,  ac  tandem  d  iu  ludntus  longn  pedum  jndntio!- e  fejiindum  a  re- 
eenti  corium  cxcutere  incipit,  fada  circa  craniiimfcilfura.  Ac  nefcio  an  tam 
labodofa  transformatiorenovatocapice,  dentibus ,  corio  fomnus  dici  poffit, 

Tctc  iij 


701  P  H  Y  S  I  C  /E 

Exadtisdemum  quatuor  atit  quinque  dicbusabundepaftusperdnos  cum  feniif- 
fe  dies  torquetur,&  poftremim  exiiit  fcnedlnm.  Totus  deinde  nutritioni  incum- 
bit,  &  brevi  audb  corporis  mole  adconfiftentem  provehitur  itatem. 

Annulisundecimdiftinguitur ;  ex  eoquicervicis  locum  tenet  velut  brachia 
emerguivt ,  eaque  breviora;  qui  proxime  fequuntur  duo  annuli,  funt  omnium 
niaximi.  Membranofi  eorum  &  firm.ieft  fabftantia,  non  cartilaginea  tamen; 
pnrs  fiiperiorcujiifque  annuli  eft  folidior  &  rugis  minus  afpera  ;  pars  proxima 
rugofi  ,  atqne  utanimalciilo  libiicrit ,  in  plicas  addticitur. 

Cranium  e  pnmo  annulo  videtur  cmergere.  Corpus  eft  pene  rotundum,  non- 
nihil  tamen  deprcirum  ,  in  vari^s  partes  diftindtum  ,  quas  longum  effet  figilla- 
tim  dcfcnbere.  In  L;teribus  tres  utrinque  globuli  forte  funt  ocub,  Cranii  olla  va- 
riis  funt  futurisdiftindli,  atque  inter  eas  folidior  qua:dam  eft  ,  &  nigra  qua: 
unguium  naturam  &  fubftantiam  refcrt  Hxc  cranii  bafim,ubi  primo  annulo  an- 
ncditur  ,  firmat ,  tum  furfum  produda  duo  cranii  velut  hcmifphacria  feparat  , 
&  in  anteriorc  parte  multas  dclineat  futuras.  M.ijorcm  cranii  partcm  duo  muf- 
culi  qui  dentcs  movent  ,  pene  occupant.  Mufculus  quifque  magnus  &  fibtofus 
non  furfum  &  dcorfum ,  ut  in  fanguineis  os  aperit ,  fed  cum  duo  dentes  in  eo- 
dem  fint  plano  collocati  ,  mutuo  eorum  accelfu  &  rcceftu  cibus  ab  iis  teritur,- 
Dentesporro  intuscavifunt ,  bafis  Ixvis  &  fine  radicibus.  In  hanc  carnei  h- 
brs  mufculorum  definunt ,  qux  cranii  partes  opplcnt. 

Ecorporis  medio  proferuntur  quatuor  crurum  paria,  qux  rotunda  funt  ,  in- 
ternodiis  &  articulis  diftinda.  Inextremo  cujufque  eft  fcmicirculus  pene  ot 
feus,  unde&pes  carneusemergit,quihemifph3Eriifiguram  imitatur.  P.irs  ejus 
prominulabino  unguium  ordineinftarcoronx  cingitur.  In  fingulis  pedibusut 
plurimum  funt  40  ungues  folidx  &  ofteae  fubftantix,  fibi  paralleH  ,  magnitudi- 
ne  dilpares,  quique  in-curvatos  apicesdefinuiit. 

Ex  tribus  prioribns  annuhs  tria  vehit  brachia  oriuntur ,  quorum  figura  eft  co- 
nica  ,  tnbus  internodiis  diftinfta.  In  cujufque  extremo  praEiongus  vehit  uncus 
prominet. 

Atque  ha:c  fere  in  exterioribus  bembycis  partibus  funt  notatu  digniora.  In- 
teriores  vero  partes  figillatim  perfequi  prohxum  elTct  ,  nec  tamen  moleftum : 
fummaquxque  capita  cx  dihgcnti  &  perfpicaci  Autore  dccurremus.  Dilciffo 
corio  hquor  quidam  fubflavus  effluit,qui  ex  ahmentis  per  vafa  in  cutem  ufque 
permanat  :  atque  huicconfimihs,  quiqueigniscalore  concrefcit  ,ventremim- 
plere  foltt.  Huic  cuti alia  fubeft  membrana  ,  quae fcihcet  emerget,  cum  bombyx 
formam  aham  induer.  Cuti  vero  adhxrent  fibrx  mufculofs  in  longum  porrcc- 
tae  ;  ahae  his  fubjcftis  funt  obhquiores  quae  in  majori  eruca  magis  funt  confpicua». 
Mufculorum  autem  opefic  graditur  bombyx.  Bini  pedes  omnium  poftremi  qui 
ab  appendicibus  ani,  foHdiorcs  &  penc  cartibgineas  fubftantis  ,  in  majoribus 
(akem  erucis  ,  origmem  ducunt.  Hi  primum  gradiuntur,  tumque  extremi  duo 
annuh  his  proximi  corrugantur  ;  dcinde  tcnduntur  &c  detumefcunt  ;  atgue  ita 
deinceps,  dum  minora  crura,  feu  brachia  capiti  proxima  pene  quadrupedum 
more  promota  caput  ipfum  uUerius  promovcant. 

In  uniufcnjufque  annuh  utroque  latere,  fi  fecundum  &c  tcrtium  exceperis, 
duo  funt  vehit  ftigmata;  ex  iis  vafa,  de  quibus  identidcm  diximus,  quxque 
funtinftarpuhnonum ,  fuam  ducuntorigineiu :  adeo  ut  id  fint  ejufmodi  orificia. 


P  A  R  S    T  E  R  T  I  A.  70j 

Eaquidem  vafa,  reutracheinullum  habeiu  truncum  communcm  :  fcd  in  fin- 
gulis  orificiis  decem  ut  plurimum  rami  colliguntur,  unde  in  omnes  cujufque  an- 
nuH  parces  ,  &  receirus  ,  in  cor ,  ventrem  &  vilcera  arteriarum  more  difFundun- 
tur,  &  varios  fubinde  plexus  reticulares,  fere  ut  in  arborum  foHis ,  &  maxi- 
Xnt  intcr  cutem  &  mufculos  pertexunc 

Unumquodque  orificium  in  majoreeruca  mchus  confpicitur  ,  idqueefteUip- 
ticx  figura::  medium  fciffiara  quasdam  in  longumdufta  dividic ,  reHquum  fpa- 
tium  fibrillxab  ambitu  orificii  ad  filFuram  duftx  fic  complenc,  ut  procelfus 
ocuh  qui  ciliares  vocitantur  ,  fatis  apte  exprimant  ;  nec  difpar  in  utroque  eft 
ufus :  nam  contradam  fibra:  fcilTuram  diducunt,ut  aer  fubire  poffit.  Res  adeo 
digna  eft  ,  qui  figura  defignetur  ut  microfcopio  cernicur.  A  A  ,  cutis  eft  excrc- 
mun) ,  nigrum ,  Sc  nonnihil  reflexum ;  fiifura  media  B,fibrillas  ab  ambicu  cica- 
catricis  dudtas  ad  fcilTuram  liccera  C  exprimic.  f^ide  tahell.  i  i.  fig.  i . 

Ea  fciirura  morcuo  duncaxac  animali,  ubi  exficcatio  pnceirerit,  oculis  fubji- 
citur,  Immcrfo  intra  aquam  bombyce  plures  aeris  buliu!^  erumpunc ,  non  icem 
cum  excindlus  eft.  Ubi  linguli  hiacus  penicilio  qui  oleo  eft  inunftus,  levitcr 
afpcrguncur,  ftatim  bombyxauteruca  convcllitur  j  fi  pars  cancummodo  cor- 
pons  olcofueric  illici  ,  bombyxdiu  jacet  paralycicus ,  fed  incerjedo  cempore 
fepe  revivifcic.  Cordismocusinparcibus  oblicis  rarus  admodum  &  debilis  eft. 
Ciim  illajfisorificiis  alixparces  olco  fuerunc  afperfx,  nulla  func  fccuca  dira  fym- 
ptomata.  Adipoia  quxquCjbutyrum&melmaxime  orificiis  illita  acque  letha- 
lia  fuerunc.  Idemevenic  in  locuftis,  gryllis,  &  aliis  hujusgeneris  infeftis.  Qiyc 
diu  fub  aqua  fucrunt  dcprelfa  ,  &  cordis  motum  ,  &  alia  vitx  munia  obie- 
runt. 

Corperdorfi  longitudincm  intcr  fibras  mufculorum ,  &  trachcas  (follocatum 
acapice  ad  cxcrcmum  ufque  corporis  porrigicur.  Tubus  eft  unicus,incerdum  la- 
lior ,  interim  anguftior  ,  mcmbraneus ,  &  perfpicuus.  In  hoc  acccdere  non  pof- 
fum  Viro  Clariirqui  fiifpicatur  nonunum  ,  fcd  mulciplex  id  efte.  Quxcnim  af- 
fcrc,  nuUacenus  mihi  videncur  cfficcre  coc  elfe  corpufcula,  quoc  func  nnnuli  j 
cum  mocuscordis  ab  cxcrcmaveluc  cauda  incipiens  ad  caput  ufque  concinue- 
tur. 

Vencer  quoque  inftar  cordis  ab  ore  ad  extremum  ufque  corporis  produciturj 
nibftanciailhus  eft  mcmbranofa;  incerior  membrana  innumeris  tracheas  ramu- 
lis  irrigacur ;  excerior  fihris  carneis  eft  confperfi ,  quaium  alias  func  reda:,  alix 
itanfverfx.  Iiueftinorum  auc  duftuum  mulciplices  gyri  parcem  mediam  implcnt 
&  infimam.  Ac  cam  prolixus  vencer  mulco  cgec  alimcnco  :  adeo  uc  jejunum 
corpusnon  vincacpondcrecibum  qucm  uno  die  confumic.  Ex  utroque  ventris 
lacereduo  vaf>  formando  lerico  deftinaca  circumdufta  confpiciuncur  ,  qux  in 
figiira  delineaca  ficncapertiora.  Ucrumque  vas  A  ab  oris  confinio  exorcum  pau- 
lacim  defledlcns  in  B,  verlus  inceriora  coiporisdelabicurufquead  medium  cor- 
poris ,  cum  refleftitiir  inC  &  furfumafcendic  ;  candem  in  varios  gyros  &  an- 
fradusD  circa  primi  ventris  fincm  definic  Hujus  excremum  incef^ino  anima.: 
lium,  quodcajcum  vocicanc ,  non  diflimile  inEconftituicur.  Inicium  F  gracile 
eft ,  rum  augecur  in  G ,  gracilefcic  in  L  ,  &  fuccus  concencus  his  tubulis 
pletumquc  varius  eft,  Aqua  communi  elixacus  non  folvicur ,  nec  flammam  con- 
cipit,  fcd  gummi  fimilis  eft.   De  fpinah  medulla  fupeiius  didom  cft  ,  cum 


•704  P  H  Y  S  I  C  ^ 

cphemcrz  p.irtes  qiix  In  iis  infc(£lis  non  multum  funt  diflimiles ,  ex  Viro  do- 
diflimo  expofuimus,  nunc  poflrema  bombycis  tranfmutatio  adeunda. 

Bombyx  bcne  paftus  contabefcere  incipir,  &  moles  corporis  fenfim  imminui- 
tur ,  per  diem  5c  amplius  a  cibo  nbftinet ,  alvum  exonerat  cum  fucco  mellei  co- 
loris  ,  corporis  color  mutatur ,  fitum  qusrit  texendo  ferico  idoneum  inter  ramu- 
losarborum,  aut  icopas ;  tum  fuccum  inilar  fuccini  ex  ore  emittit,  &  ligni 
fruftu!o,aut  corpori  altcri  fcabro  fic  fe  applicat,utinde  recedens  filum  ducat  & 
reducat  f^pius :  quod  utiqueaeri  expofitum  concrefcit.  Sic  latum  quoddam  re- 
tepertexic,  &  medium  Ipatiolum  relinquit  ovalis  pene  figurac,  quod  expleto 
foliiculo  impleat.ld  vero  llaminis  pertexens  caputidentidem  adducit&retrahit, 
&alvo  immobili  tenfa  jam  ftamina  pedibus  corripit,tum  vario  capitis  motu  fta- 
mcn  ipfum  diducit  in  fpira:  modum:biduo  aut  triduo  ad  fummum  hoc  opcris  per- 
ficitur.  Interdum  bini  bombyces  in  eodem  folliculo  elaborando  confociantur. 

f  olliculo  ferico  abfoluto  ,  contradtis  partibus  bombyx  in  nidulo  decumbic 
£c  quiefcii :  tum  color  mutatur ,  crura  fiunt  graciliora  ,  ungues  pcdum  retrahun- 
tur  ;  venter  exinanitus  fubfidic  j  cranii  cavum  aquofo  repletur  fucco,  &  dtnlum 
fub  corio  bombycis  latet  involucrum.  Interea  cor  tarde  movetur  ,  &  intra  qua- 
triduumcutedepofitain  aureliamabit.  Quod  fitunius  minuti  &  lo  fecundorum 
fp.itio.  Primum  cor  citiffime  concitatur,  corporis  habitus  convellitur  ,  &  ex- 
tranfverfa  lateriim  conftridione  externum  coriumab  interiore  divellitur.  Qiun 
&  teftatur  D.  Svvamerdam  in  fenedla  trachearum  externam  pelliculam  exui. 
Scilfura  ex  eo  motu  fit  in  dorfo  prope  caput ,  per  quam  reliquum  corpus  exic, 
feneda  interim  deorfum  detra&i :  nec  parum  confcrt  liquor,  qui  e  cranii  cavi- 
tatibus  cgreditur.  Tum  antenn^  crafHores ,  alx  &  crura  emergunt.  Sed  eajpar- 
tescumfiHtuvids  &mucof2e,  fibi  mutuo  adhsrcfcunt ,  &  fimul  complicatz 
iinius  indumenti  fpcciem  prxbent.  Unde  jam  natura  papilionis  formataeft. 
Quin  &  in  bombyce  ante  foUiculicontextum  fub  fecundo  hc  ttrtio  annulo  jam 
prima  alaruin  exordia ,  &  prima  antennarum  rudimenta  incranioapparebant: 
adeo  uc  aureliae  fpecies  fitvelut  larvapapilionis.  AureUaiexpartepofteriorc  vi- 
fasextima  figurajpene  ovalis  eft.  Infuperiore  dorfiparte  eminet  corpus  A  um- 
bonis  fpecie.  Hoc  reftis  fibris  in  tranfverfum  difpofitis  diftindum  apparet,  cui 
caput  B  fupcrponitur,fed  reconditam:exumbelIs  utroque  latere  cmergunt  alx 
C  C ,  qu2E  deorfum  produftaE  circa  imum  ventrem  complicati  definunc.  In 
fummo  corporis  ,  antennx  oriuntur.  Crurum  quoque  progreirus  fubjiciuntur 
oculis ;  ftigmatavel  orificia  trachearum  adhuc  fuperfunt,  fed  non  dehifcunt, 
Vide  tab.    i  i. 

Decem  dierum  fpatio  aurelia  formatur  in  papilionem.  Annuli  fiunt  foli- 
diores  &  pene  cartilnginei.  Alae,  antenns ,  crura  fuis  involucris  munita  ex 
mucofo  fucco  concrefcente  fenfim  extra  prominent.  Traches  rami  molliores 
fiunt ,  &  in  feipfos  collabuntur  ;  ventriculiis  fit  contradior  -,  nullum  tot  cavita- 
tnmmanet  veftigium.  In  ventriculo  fuccusmellcicoloris,  &confiftenci£,  mil- 
lius  pene  faporiscontinetur..Abillius  cxtremopendent  velut  inteftinulain  va- 
rios  gyros  contorta,qne  in  dudtum  pr^'ongum  abeunt,hic  in  veficam  amplam  di- 
latatur,qux  infimam  alvi  partem  occupar.  Hic  dudus  periftaltico  motii  ladeum 
humorem  partium  fuccefliva  contradione  in  veficam  exprimit ,  interim  Cir- 
fum  rcpellit :  adeo  ut  fuccus  ille  huc  illuc  impulfus  jugi  mow  fludluare  vi- 
deatur.  Haec 


PARS   TERTIA.  -oj 

Hsec  vefica  ampla  ii  pyro  non  diflimilis  duplex  excrementiim  continet,uniim 
cinereum,  quod  infundofubfidit,  &  excretum  concrefcit  ;alterum  mellei  co- 
loris  ,  quod  fupernatat :  ex  vefica  dudus  in  anum  patet ,  qui  excrementis  prs- 
bet  exitum.  Ubi  primOm  formaturaurelia ,  prima  ovorum  esordia  fui  copiam 
faciunt,  &  plcraque  ante  abfoluiam  papilionis  conformationem  jam  pcrlcfta 
confpiciuntur. 

Poft  lo  dies  aut  amplius  pro  variaanni  tcmpcftate,  ex  aurelia  prodit  papilio, 
fafta  indorfojubi  umbonem  efte  diximus,  &circaalarum  eitordium  fcilTiira  , 
pedum  &  alarum  crebra  agitatione,  detradis,  quibus  involvebatur  facculis, 
humorequoque  adjuvante.  Exiis  velutcarceribus  in  lucem  prorumpit,  acdu- 
plicem  velutfeneitam  infolliculo  relinqnit,aurelias  nimirum  &  bombycis:ore 
primum  uberiorcm  liquorememittit,quo  folliculi  apicem  perfundit,  tiimca. 
pite  furfum  produfto  texturam  folliculi  laxat ,  &  ftamina  ad  latera  disjicit; 
deinde  unguiculisinnixus  reliquum  corpus  folliculo  inclufum  extrahit :  masmi- 
nor  quidemeft,  fed  vegetior;  foeminz  corpus  oblongo  &  turgidocorporedo- 
natur. 

Nequc  necefle  eft  ut  fingulas  papilionis  partes  pertexamus.  Corpus  ad  ova- 
lem  figuram  accedere  notum  eft  ;  majores  funt  annuli  in  medio ,  caput  angu- 
ftum ,  ex  quo  antennx  dux,feu  cornua  flexilia  &  inftar  filicis  conformata  emer- 
gunt.  Exutroque  latereduoprominentoculi.  Crurumanteriorum  fubftantia  eft 
cartilaginea  intus  excavata,ut  in  cruftaceis-,quatuorconftant  partibusfibi  mu- 
tuo  articulatis  ;*  pedes  fubjiciuntur  binis  unguiculis  muniti ,  &  multiplici  ar- 
liculatione  devindli.  AIz  in  unoquoque  laterebinx  funt,  priores  quidem  la- 
tiores ;  variisfolidiufculisfibris  muniuntur  ,  qus  ofteam  pene  habent  firmita- 
tem,  Spatia  inter  eas  folidiores  fibras  intercepta  tenui  quadam  &  diaphana  im- 
plentur  fubftantia,  qua;  lapidem  fpecularem'refert.  Tota  alarumfubftantia  plu. 
mulis  tegitur ,  qux  levi  manuum  contadu  decidunt.  Hunc  veliu  pulverem  in 
jertio  trafltatu  fccundx  partis  tab.  i'  expreflimus.  Co'ores  adeo  vividos ,  qui 
in  alis  confpiciuntur ,  non  aliunde  quam  ab  iis  plumulis  prodire  teftatur  D. 
SvvamerdAm  ,  qui  alibi  docet  nullos  in  alis  papilionum  aut  tendines,  aut  muf- 
culos  confpici :  fed  plumulx  aliae  aliis  incumbunt ,  qux  miro  quodam  modo  fe 
expediunt,  cum  alx  explicantur.  Corpus  ipfum  pilis&pennis  tegitur.  Pennx 
nonaliopenemodoquam  in  avibus  conformantuc  ;  calamo  quippe  firmatx 
hincinde  emittunt  plumulas. 
In  foeminis  ventris  cavitas  ovario&  aliis  impletur  vifceribusjovarium  mem- 
branofum  eft&firmum,in  varios  duftus  divifum,quiad  medium  ufque  vetris  re- 
flexi  magna  ovorum  multitudine  &  humore  referti  inteftinoru  fpeciem  praebenr. 
Vafis  copiofis  inftar  retis  implexis  irrigantur,ac  motu  quoque  periftaltico  donan- 
tur.Ovaut  plurimum^ooaut^ooetiam  fcemina  emittit.  Nec  diu  poftea  vita 
papilionis  durat.  Cum  xftas  eft  fervidior,  vix interdum  quintum  attingit  diem. 
Ineunte  hieme  ad  menfem  aliquando  vita  eorum  producitur.  In  fubventaneis 
ovis  cittinus  color  manet :  fed  is  mutatur  in  purpureum  aut  violaceum  cum  foe- 
cundafunt.  Ita  linteo,  aut  terra:  fubjeiaac  adhxrent,  ut  vix  unguibus  divelli 
poflint.  Ovum  luteo  humore  impletur ,  qui  levi  elixatione  concrefcit. 

Incadavereventriculofurfumretrado  ,  uterus  &major&folidior,  aeris  ve- 
ficaquasdam  admodum  turget. 

Tom.Il.  Vuua 


7o5  PHYSIC^ 

Ac  de  bombycis  ftrii£\:ara  paulo  uberius  egimus,  quod  ad  naturslis  hiftorias 
illuftracionem  ,  fi  quid  aliud ,  ea  maxime  percineat.  Atque  eadem  pene  eft  eru- 
canim  &:  pjpilionum  conformatio.  Et  quidem  in  Academix  commentanis  re- 
pi-rio  ab  cruditidimo  Mathematico  D.  Sedileau  id  obfervatum  ,  tres  infigni 
m.ignitudine  erucas  menfcjulioani  i  i68i  infycomoro  repertas,  qua:  quinto 
poft  die  cum  liquorem  vilcofum  cjeciirait ,  (efe  intra  teftas  firmas  involverunt 
Un.im  ex  iis  polldiios  menfes  aperuit ,  unde  aurelia  prodiit ,  &  i8  Maii  in 
ma2,numpapilionemcft  converia.  Inmedioalx  oculus  iis  nonabfimihs,  qui  in 
cauda  pavonis  conlpiciuctur,  variis  nitebat  coioribus  ;  atque  alarum  extrema 
velut  fafcia  quicdam  candida  cingebatduabus  lineis  lata.Oculi  ad  candelxflam- 
nnm  vifi  funr  lumen  rcfleftere. 

Qiuirtopoft  die  ovaemifit  ,idque  per  quatriduum  :&  die  17  Maii  extin£hi$ 
e(f.  Alter  quoque  papilio  cchryfiHdefun  emerfit ,  &  idem  fubiit  fatum.  Sedex 
tertia  chryfahde  10  &amphus  vermes  papihonis  loco  proiierunt,  qui  exadlis 
ahquot  diebus  in  aurehas  primum ,  tum  deinde  in  mulcas  nigras  £c  craflas 
abierunt. 

Atquehoc  mufcarum  genus  adquartum  infedorum  ordinem  revocari  potefl;, 
quorum  generatio  paulo  eftobfcunor,cjmque  fufe  exphcat  D.  Sirvamerdam.  In 
eo  genere  quodgignitur  animal,  vermis  figuramretmet.  Cum  nympha:  for- 
niam  fubit ,  duas  fimul  pelles  exuit ,  quarum  exterior  cum  plerumque  dura 
fit  iSc  firma,  fpeciem  ovi  prsbet :  cum  tamen  vermiculus  fit  ,  non  ovum, 
motu  quidem  omni  privatur,  cum  in  nympham  converntur,  fed  humore  fii- 
perfluo  per  tranfpirationem  exhalato  intra  paucos  dies  motLim  (uum  recuperat ; 
cumquedupHcem  pellem  depofuit,  jam  omnibus  fuispartibus  Sc  ornamentis 
decoratus  apparet. 

In  enm  quidem  ccnfum  adfcribi  pofllint  vermes  qui  vulgo  ex  carnium  putre- 
dine  gigni  creduntur,  ex  quibus  varia  mufcarum  prodeunt  genera.  Horum 
vermium  recrementa  foitore  fuo  carnes  corrumpunt-  Nec  mufcas  omnes  ova, 
fed  phirimx  vermiculos  pariunt.  Vidit  D.  Sedileau  mufcam  cinerei  coloris,quae 
dic;itis  preir»  40  aut  50  vermes ,  eofque  vivos  parturiit.  Plerumquetetiam  ex 
erucis  gignuntur,  5<:ex  iis  fxpe  vermicuHfi  qui  jn  fru6libus  (unt  reconditi.  Ij- 
lud  ab  eodein  pcreruJito  Viro  obfetvatum  in  medio  tubercuh,  quod  in  Rham- 
no  frequens  eii,  exteriori  quidemfacie  fpongiofum,  intus  durum,vermiculos 
elFe  reconditos ,  qui  inminutioresmufcas  miris  cploribus  mtentes  convertun- 
tur. 

Ex  iis  quoque  vermiculis  contra£kis  qui  ex  erucarum  corpore  &  aureliarutn 
pelle  emcrgunt ,  nymphx  primiim,  tum  mulc.T  prodeunt.  Ac  farpe  vermes  pel- 
lemerucxex  qua  ahmentum  fuum  depromplerunt,  ^c  deferunt,  ut  fefe  foUi- 
cuHs  induant  fub  nympharum  larva ,  ac  tandem  in  mufcas  mnsformen- 
tur.  Ex  iis  quae  brallicam  exedunt  erucis  ,  vermiculi  fibi  nidum  feri- 
ceum  pertexunt  ,  in  quo  reconditi  ovorum  fpeciem  pra;bent  :  cum 
fint  nvmph.x  ,  uti  &:  illn:  quE  in  foliis  faHcum  tenui  folliculo  involutx 
i:i  mufcas  abcuni  teneras  &  delicaris.  Sic  nymphx  mufcarum  ,  qux  equis 
&  bobus  adeo  funr  moleftce  ,  qua^que  cabani  ,  vnlgo  taois  vocitantur,  ex 
vermiculis  qui  in  fluviis  paTlm  repunt,  tefte  Ariftotele  &  experientia  pro- 
crcantur.  Hx  mufca:probofcidefimul  (5c  aculco  infttudx,  probofcide  rorem  & 


PA  RS   TERTIA.  ^07 

h^iel  c-floriKus&rlierbis  colbgnnc,  aculeis  exfugiint  fanguinem  ,  aJco  ut  ur.o 
ex  iisnlimrntis  deficientc,  akeium  non  defic  Idcm  fortc  in  culicibus  ufiivenit. 
Sed  inplcnfqnehis  infecftis  id  ob'crvatnm  fuic ,  eodcm  cempore  &  Ir.imorcm, 
&  aerem  probofcidis  ope  rtttrahi ,  quod  fe  in  papilionibus  experium  ceftatur 
idem  Author.  Vermiculumdcfcribn,ex  quo  tabanus  ontur  j  in  eo  1 1  annulos 
diftin6tos,caudam  piHs  vaIlatam,quorum  ope  aquje  innatat  •,  roftrum  in  tres 
divilum  partes ,  qux  inddinentermovcmur,  utlerpcntum  linoua,&aliaqux- 
dam delineat.  In  roftro  vis  e)iis  aut  robiir  confiftit :  eo  quippe  ucuur  iK  rcpat,  & 
quod  fibi  opus  eft  ad  vitam  cuendam  qucErat. 

Poftremo  hoc  infeftorum  genere  continentur  latrinarum  mufcae ,  quxque  ex 
vermibus  longiore  caudamunitis  gignuntur.  Hic  vermis  paulatim  uc  ciceri  in- 
durefcit,  &  crekendo  nymphx  (peciem  induic,  Cum  brevionbus  fic  cruiibus; 
roftroucicuradinceSiim,  uc  decabani  vermiculo  diximus.  Ex  ovo  prodit  noa- 
rotundo,  fedoblongo,&  angulari.  Idduplici  pelle  cegicur,  exteriore  dura  & 
fragili ,  interiore  tenui  &  delicata.  Cuni  in  nymphjm  tranimucatur,  pcllem  non  ' 
deponit ,  ut  alii  vermiculi ,  qui  in  nymphas  mutantur.  Kympha  omni  motu  ca- 
ret,  peftus  &  crura  nullam  (ubeunc  mucationem-  Oculi ,  uc  vulgo  crcditur  ,  uc 
in  aliis  mufi  is  &  plerifque  infe6tis,  in  recis  formam'difponunrnr.  Quod  fi  ii  fmt 
oculi ,  non  cres  illx  velut  gcmmx  in  fummo  capite  mulcatumprominuli, 
dequibus  alioloco  diximus  ,  fatcndum  eft  innumerabiles  peneclVe  oculos.nec 
vifionem  iniis  infedis  eofieri  modo  qiio  in  majoribus  animantibus  ,  fed  fortc 
extrema  fibrarum  nervi  optici  certa  racioneab  objccftis  lucidis  afHciuncur,qu.-c 
explicari  vixpoteft.  Innympha  antennrc  mutuofibiimplexa; ,  probolcis,  cru- 
ra  fibi  propius  admota,  &  (ccundum  corporis  longicadincm  produdti  ,  a\x' 
convolutx  cernuntur.  Cum  duplicem  exuic  pellcm  ,  jam  ad  gcu^racionem  efb 
idonea:  ali-  fiint  mcmbranofa: ,  crura  variis  atticulaca  partibus,  pcdes  duplici 
forcipe  muniti. 

Atque  hxc  inleftorum  generatio  non  multum  eft  diflimilis  ranarum  procrea- 
tioni.  Hx  quippe  ex  ovo,quod  inftar  pundti  eft  fubnigri,tcnui  admodum  mem-' 
brana,qus&vifcofuin  continetaIimentum,involutiprodcunt.Ac  ranarum  fcetuS' 
hanc  membranulam  non  aliter  exuunt,acque  infeda  quarti  ordinis.Nam  c  ft  in- 
ftar  vermiculi  nigri  in  medioalimencocollocati,(quod  iolet  piOcapi:eaccipi}5i 
integrumeft  corpus ,  utHarv.xasanimadvertit.  Nec  ranuLx  totuni  confimuniC 
alimentum:  fedubi  aqui  fubeuntis  vi  partes  iUius  hlimoris  nutritii  leparat.x' 
fiierunt,  inftar  nebula:  fluitancis  is  apparec;  tum  huic  innititur,  ^  nacando' 
defatigaciis  gyrinus  aut  ranula  in  hanc  nebulam  fe  recipit,  ut  quie(cac.  Ore 
etiam  nutticur:neque  per  venas  umbilicales,uci  nec  infeda  qux  in  carne  pucii-i 
da,  fruftibus,  cafeo  gignunrnr ;  neque  ance  vefcicur,  quam  membranam  quar 
erat  involucus  ,depofueric.-Tum  crura  proferri  incipiunt,  ut  gemir.ase  plnn- 
Mrum  ramulis,  aut  infedtornm  qux  ad  fecundum  geiius  percinenc ,  aln*  c  lliis' 
^lobulis  emergunc.  Anc;  viores  pedes  lente  admodum  iub  membranula  creC' 
cunt  ,ut  inerucis.  Tum  rana  pcne  ad  debitam  pervenit  magnitudincm  :  qu.-E- 
dam  partes  jam  excra  pellem  prorumpunt ,  aliac  incus ,  fed  abfolurx  recondnn-' 
tiir.  Sed  poftetiorum  pednm  digici  adhtic  membrana  cenui  veftiti  apparent, 
Nym(ihae  adeo  fpeci^m  pr.^'bent ,  cunl  pellem  nondum  penitns  exuetir.ir.  VeiT»' 
(Culaecapiti  proximae  mati  (unt  propris  ;  pars  quoque  illa  c\v.x  in  antcrioribus 

y-.u  u  «   ij  ^ 


7oS  P  H  Y  S  I  C  i€ 

pcdibus  mufculum  pollicis  noftri  refert,  quater  fere  major  eft  in  mare  quam 
in  fceniina. 

Itaque  infefta  inter  fanguinea  animalia ,  &plantas  medio  funt  loco  conftitu- 
tx  ,  &  cum  utrifque  magnam  habent  affinitatem :  extremis  inter  fanguinea ,  fu- 
premis  inter  vegetabilia  funt  finitima.  Unde  vir  ille  doftiffimus  cujus  fxpe  men- 
tionem  facimu$,ea  comparat  cum  caryophylis.  In  medio  feminis  extatalbum 
tuberculum,  tanquam  umbiUcus  :  ubi  femcn  intumefcit,  hanc  membranam 
difrumpit ;  apex  feminis  deorfum  inflexus  radices  procreat ,  tum  ovo,  aut  femi- 
ne  in  duas  partes  dehifcente  foliola  furfum  emittit,  &  primam  pelliculam  ut  in- 
feda  exuit.Cum  adolevit  caulisflorem  gemma  conclufum  &  convolutum  in- 
ftarnympha:  vel  aurehae  profert ,  ac  tandem  flos  ipfe  fefe  exphcat  inftar  papi- 
Uonis.  Vetiun  ifta  identidem  expofuimus. 

c  A  p  u  T   V  r. 

De  puUi  frocreatione. 

OMnium  quidem  animantium  ovum  eft  velut  commune  primordium  :  qu«- 
dam  tamen  vivos  fcstus ,  aha  ova  duntaxat  procreant.  Hinc  folennis  divi- 
fioanimahum  in  vivipara  &  ovipara.  De  oviparis  hoc  loco  dicendum,&  quam 
natura  viam  infiftat  in  pulli  procreatione  ,  paulo  diligentius  intuendum.  Neque 
enimdiverfa  fere  eft  aliorum  animahum  ratio.  Hoc  argumentum  poft  Arifto- 
telem,  &  Fabticium  ab  Aquapendente  prster  ca^teros  accurate  pertradavit 
Guillelmus  Harvsus ,  &  omnium  dihgentiffime  Marcellus  Malpighius.  Hinc 
adeo  praecipua  defumam ,  qua^  hoc  capite  comple(5kar  experimenta. 

Primi^m  itaque  partes  ex  quibus  ovum  componitur  ,  tum  illius  in  gallins 
utero  procreationem ,  poftremo  qua  ratione  puUus  ex  ovo  formctur  ,  quam  po- 
tero  dilucide  expediam.  Auftor  tamen  iis  fuerim ,  qui  h^c  naturx  miracula 
perfpe£i::i  habere  volunt,ut  ipfi  experiri,  &  obfervare  non  graventur,  qua:  lon- 
ge  melius  ex  oculis  ipfis,quam  ex  aUorum  relatione  difcuntur.  Sed  ad  rem  ipfam 
vcnicndum. 

In  ovohaccfunt,  tefta,  membrana  communis  quar  teft^  adhxrct,  alia  huic 
fuhje(5la  qux  albumeninvolvit.  Albuminis  partes  duaj  exterior  ,  &  liquidior, 
qu£  quidemperforata  membrana  effluit,  interioraltera,  &crafIior  quae  tenui 
quoquc  mcmbranula  ab  extcrno  albumine  fcparatur :  id  qnippe  fublato  corti- 
ce  &  priore  tunica  pei tufi  non  diffluit.  Albumen  quoque  alia  membranula  a  vi. 
tel!o  dividit,  incujusmcdio  alba  quaedam  velut  cicatrixineft:  quiquidem  ,ut 
poftea  dicetur ,  eft  primum  pulli  exordium.  In  utroque  ovi  apice  funt  duce  cha- 
lazx  ,  quas  falfo  putant  eire  ovi  germina  :  hx  vitcllum  cum  albumine  conne- 
ftunt.  Suntcnimalbuminis  &vitelli  membrana:  in  nodos  inftar  funiculi  con- 
tort^e.  Hinc  vitellus  xgre  ab  albumine  divelhtur ,  nifi  difruptis  chalazis.  H« 
quippe  funt  vekit  oviduocardines,quorum  opevitellus  in  medio  continetur. 
Unaquxquetribus  velutglobulis ,  aut  grandinibus  conftat. 

Ovumfic  formatur.  In  ovario,  quodeo  fere  loco  in  avibus  eft  colloratum, 
ubi  in  viviparis  eft  feptum  tranfverfum  ,  feu  diaphragma ,  ovorum  rudimenta , 


•PARSTERTIA.  '^o^ 

tanquam  uvx  in  racemo  difpofita  cernuntur.  Majora  in  oyatii  circuitu  funt ;  ac 
pr^ter  tunicam  cuique  propriam  ,  ab  ovario  aliam  quoque  mutuantur  ,  cujus 
ope  ipfi  adhacrent  fundamento  :  fic  enim  vocant  corpus  quoddam  fpongiofum 
ad  fpinam  dorfi  conftitutum.  Vitelli  majores  fa6li ,  abrupto  pedunculo  per  in- 
fundibulum,  feumembranam  qua:exar6ta  fit  amplior,  decidunt  in  uterum. 
Hicin  gallina  qua:  nondum  ova  peperit  ,  adeo  parvus  eft ,  ut  v!x  fabam  capere 
podit :  fed  in  prajgnante  jam  ovo  excipiendo  par  cft.  Multis  cellulis  inftar  illius 
inteftini ,  quod  colon  vocitant,  diftinguitur.  Hujus  principium  eft  infundibu- 
lum  ;  pars  media  albumen  fuppeditat,  extrema  ovum  jam  formatum  complefti- 
tur.  Plica:  complures  ,  aut  fpirac,  qux  &  carnofx  ,  &  albs  funt ,  interiorem  ute- 
ripartem  exafperant.  Lentus  quoque  &  candidus  humor  exeoexfudat :  hinc  vi- 
tellus,  aut  potius  ovum  fenfim  augetur..  Parsmediauteri  inftar  contorti  tubuli, 
aut  cochleac  conformata ,  vix  ovis  vacua  invenitur.  In  pulHs  ,  aut  gallinis  jam 
efFoeiis  in  tenuiffimas  abit  membranas.  Sed  in  fceta,  aut  ovis  gravida  uterus 
totus  carnofus  eft  ,  amplus,  dudilis ,  anfra£luofiis. 

Itaque  vitellus  ex  racemo  pcr  infundibulum  in  fuperiorem  uterum  delabituf; 
tum  circumdatur  albumine,  neque  ufquam  utero  adhaerefcit.  Nam  ut  frumen- 
li  granum  humore  intumefcit,  fic  albumen  ex  ureri  plicis  incrementum  capit. 
In  extrema  uteri  parte  membranas ,  &  teftam  acquirit  duriorem.  In  utero  non 
alia  quidem  ratione  augetur ,  quam  vitellus  in  ovario ,  nifi  quod  in  racemo,  vel 
ovario  alimentum  pet  vafadefertur  ;  in  utero  jam  parato  imbuitur  albumine  : 
utrobique  per  juxta-pofitionem  partium ,  applicati  alimenti  concoftionem  ,  Sc 
diftributionem.  Non  enim  minus  fabi  nutriuntur  humore  qui  per  fpongiofks 
membranas  fubit ,  quam  fi  eum  per  venarum  ofcula  admitterenr. 

lUud  verononpractereundumaMalpighio  tradlatu  de  Bombyce  obfervatum, 
extimam  ovi  gallinacei  membranam  variis  furculis  inter  fe  mutuo  contextis  8c 
dfaphanis  diftmdam  videri.  Teftam  vero  frequentes  velut  cicatrices  ,  &  quafi 
qua:dam  ftigmata  exafperant,ex  quibus  forte  humor  fpermaticus  in  dudus  mem» 
branx  fpargitur.  Quod  autem  illa  foraminula  fint  pervia ,  ex  guttulis  concreti 
cujufdam  liicci,quiinovisrecentibuscxiisvelut  maculis  erumpit  ,  dum  ova 
igni  admoventur  ,  merito  conjicit  Quod  ex  eo  quoque  confirmatur,  quod  ova 
in  fpirituvini,  autoleofulfuris  atramento  infedi  cofta  membranx  fubjc-ftac 
dudiis  nigrismaculis  infeiflos  exhiberent.  Etquidem  papilionum  ova  quac  foc- 
cunda  funt ,  plexus  illos  reticulares,  &  varie  intextos  in  ipfis  teftis,  oculis  micro- 
fcopio  adjutis  oftendunt ,  &  fpatia  ovalis  pene  figura:  intercipiunt.  Hi  dudlus 
fuccoimplenturdiaphanoHiquidemplexus  in  ovi  gallinacei  tefta  non  appa 
rentjfed  in  membrana  huic  fubjefta  iatque  eorum  ramuli  a.  communi  trunco  not» 
prodeunt  Quac  autem  infcecunda  funt  papilionum  aut  bombycum  ova,fucco  il- 
lo  violaceo  deftituuntur. 

Jam  naturae  progrelTum  in  pulli  formatione  fufe  profequitut  Hirvams  Sed 
hoc  ipmm  longe  accuratius  pracftitit  Malpighius,  cxquifito  admodum  microfco- 
pio  adjutus ,  &  fa:pius  iteratis  obfervationibus.  Qua:  igitur  funt  obfetvaiu  di- 
gniora ,  in  pauca  conferam. 

/^cprimiim  inovo  fcecundo  ante  incubationem  cicatficula ,  cujus  jnm  me- 
minimus ,  lentis  aequat  magnitudinem ,  eamque  per  microfcopium  vifam  fic  cx- 
hibetidemAuror,ut  in  medio  fui  circulum  candidum  contineat ,  in  quo  eft 

Vuuu  iij 


7to  PHYSIC^ 

colliqiiamertmm  c ,  pliires  in  parre  rumma  apparent  veficuls.  Sed  in  medio  Htti 
jus  colliqiinmenti ,  jamprima  pulli  rn-!imenca  confpiciuntur  :  illiusnempe  ve- 
lut  carina  eil  D  ,  cum  rotundo  capite,racculo,  (eu  vefica  fatis  ampla,;  quas  par- 
temcarina:  inferioreni  tegit  :  fuccedit  lata  veluc  area  F  ;  hanc  poftea  vafa  um- 
bilicalia  irrigabunr-  In  ovis  fubventaneis  primum  illud  pulli  rudimentum  non 
cernitur.  Vide  ult.  tab. 

Poftfex  incubationis  horas  menfejulio  jam  cicatricula  mulcnm  increverat, 
Sc  pifi  magnicudinem  xquabac ;  reliqua  ferepaululum  dillinftiora  apparebant: 
&:  circa  pulli  carinam  D ,  fpacium  fatis  amplum  F  variis  foraminulis  pertufum-j, 
fublutei  coLoris ,  qua:  umbilicaUs  area  ab  eo  Audore  vocicacur ;  ex  ea  cnim  om- 
ne  puUi  ahmentum  prodibit. 

Poft  horas  duodecim  in  carina  varis  veficula:,  vertebrarum  nempe  rudimenta 
videbancur,  Exadis  18  horis,  cicacriculajammulco  audior  verfus  obcufum  ovi 
angulum  afcendebac.  Poft^viginci  quacuor  horas  jam  carinae  cavicas  qucedami 
Sc  'pinahs  medullae  locus  parabatur. 

Exafto  die  integro  cicatricula  mulcum  aufta  ,  jam  area  umbiHcalis  F  velut  ri- 
vubs  incerrupta  apparebat,  &  inferior  facculus  E  fucco  diaphano  curgebat.  Sei  ' 
&  primacerebri  inicia,  feudiftinfta:  veficuls  formabantur,  imo&  cordisrudi* 
mencum  excabat,  quodpoft  ctiginca  horas  mulcodiftmdius  cernebatur  :cicatr!- 
cula  in  v  irios  deHneaca  circulos  ,  &  umbihcaUs  area  variis  vafis  diftinda  :  imo 
&  ocuh  jam  emergebanc ,  &medull£  fpinalis  fpatium  excavatum.  Poft  crigin- 
ta  fex  horas  umbilicalem  aream  vafa  diftinguebant,&  velutrete  quoddam  effi-i 
ciebant  Jam  fuprema  capicis  veficulaplumbeo  Uquore  curgebac,cum  rehqu* 
quacuor  minores  humore  diaphano  plens  efiento 

Poft  quadr^ginca  horas  venarum  ramuli  ab  extremo  cicatricula:  limbo  H  in 
cor  prodiidx  erant  aperciores  ;  cunica  ,  qu2  amnion  dicicur  ,  emergebac  y^at 
quid.im  facculus  carinam  involvens  :  jam  cor  pulfabat.  Ad  duos  ufque  dies 
complecos  vafa  umbilicalia  primum  fublucei  coloris,  tumrubiginem  refere- 
oanc,tandem  finnuinea  vifi  funcjjamque  oculorumrudimenca  F,  f  vide  fecun- 
damfigurnm,  )  veficulas  cerebri  diftindiores  apparcbanc  ;  cor  ipfum  uccun- 
que  delineuum  G  pulfibac.  Vercebrarum  nodi  eranc  illuftriores. 

Compleco  alcero  mcubationis  die ,  cerebri  veiiculx  A  cum  fpinali  mcdulla  B 
eranc  continuuaE ,  utin  cercia  figura  videre  eft  ;  poft  aliquot  horas  duo  oculi 
cumcryft.illini  humoris  rudimento ;  cor  ipfum  auricula  inftruftum  ,  &  puhans 
apparcbant,  Nam  exceptum  avenisfanguinem  indexcrum  ventricukim,  inde 
in  arcerias  auricula  pellebat. 

Poft  triduum  elapfum  ,  cerebri  fuptema  veficula  cateris  eminens  fucco  dia- 
phmorefertavidebacur,  Jim  oculi  in  varios  circulos  diftindi,  a'x  excenfx  , 
&cormaius  videbarur.  Sanguinem  ab  auricula  indextrum,  tum  in  finiftrum, 
tandem  in  artcrias  propellebat ,  ab  eo  umbilicales  rami  prodibant ,  qui  varios 
pjexus  formabanr,  ^* 

Quirco  die  elapfo  vafa  finguinea  valdeampla  ;  albumen  fufum  ,  pullusam- 
niomclufus  curvacocorpore;oculinigro  circulo  ,  &'diftin(ftis  humoribus  con- 
fpicui ;  cerebri ,  & cercbclli  fubftancia  ,  carina  molli  cune  ccfta  :  alx,  &•  crura 
produ(5ta  ;  cor  ipfum  multo  diftindius  apparebac :  ex  abdomine  vafa  umbilica- 
li^prodibdiic :  his  proxima  eiat  ycficuk  humore  plena, . 


PARS  TERTIA.  711 

'PbTlqKntiimdiemincapiteadmodum  amplo  veficula  cerebri  fubftantia  fi- 
brofa  impleta  cerncbatur :  patente  thoracecorextabatfuis  ventriculis,  &  fini- 
ftnauriculainftruftum.Jam  vifceraoculis  fubjeda,  pulmones  imprimis  fubru- 
bri,&  vafa  umbilicalia  vitellum  pcrvadebant. 

Sexto  die  completomagnam  vitelli  partem  vafa  umbilicalia  occupabant,  to- 
■toalbumine  colliquato. 

Scptimo  die  exafto  ,  cunfta  erantauftiora  ;  cor  in  thorace  levi  pellicula  te- 
'£lum  puliabat,  finifter  illius  vcntriculus  longe  amplior  ,  &  rubicundior  erat, 
dcxtraauricula  major.jamcoftulscandidaapparebant,  &  moUes,  jecur  itidcm 
ex  oblongisglandulis  compofitum. 

Cunfta  in  dies  augebantur :  chorion  ,  feu  alterum  fa:tus  involucrum  circa  de- 
-cimumdiemufquead  craftam  albuminis  partem  extenlum  ;  jecur  fubrubrum 
&exglanduIisconflatum  cun)  turgcnte  bilis  folliculo:  atque  ita  partcs  ufquead 
pulli  exclufionem  paulatim  formatx  apparuerunt,  donec  poft  vigefimum  diem 
cortice  friabili  pullus  jam  pipiens  idu  roftri  corticem  percutiens  exitum  quae- 
^reret.  Pars  vitelliabdomineconclufa  illi  pro  lade  eft. 

Atque  hic  locus  de  pulli  conformatione  fimul  &  de  totius  nnturi  contempla- 
tione  concludi  poreft.  Qucm  nonpaucisquidem  ,  id  enim  fieri  non  potuit,  ciim 
materiafitlatiflimefufa  ,  fed  quam  pjuciflTimis  ficri  licuit,  ita  complexi  fumus 
ui  rerum  cognitionem  cum  utilitate  aliqua  conjundtam  traderemus.  Nam  ut 
optime  Tullius  nos  admonet ,  ccgnitio  ,  contemplatioque  natura:  manca 
eft  ,  &  inchoata  ,  finulla  aftio  rerum  confequatur.  Verum  in  eo  maxime  pofi- 
ta  efthujusfcienti^utilitas,  utex  opere  opificem  agnofcamus  ,  &  toto  pcfto- 
re  eum  veneremur.  f^ani  autem  fiint  ornnes  homines ,  in  (jnihus  non  fithefl 
fcientia  Dei ,  &  de  iis  qiif.  vtdentur  bona ,  non  potuerunt  intcUi^ere  eiim  cjid 
efl ,  neijue  operibus  attendentes  agnoveritnt  ejHis  effet  artifex.  Sap.  T3.  Illa  quo- 
queSapientisconcIufio  altiiis  eft  animo  infigenda  :  Faciendi  phires  librosnul^ 
Im  eft  finis  ;  fretjuenfjue  meditatio  carnis  affliElio  efl.  Finem  locfiiendi  pari- 
ter  omnes  audiamus.  Deum  time  &  mandata  ejttis  obferva  :  hoc  efl  enim  om, 
mo.  Ecclef  ii.  Hic  enim  fumma  cft  omnium  qua:  fapientes  memoriz  pofteri- 
tatis  tradiderunt.  Qui  autem  divina  Providentia  occulure  voluit,  ne  curiofc 
ifcrutemur. 


F  I  N  I   S. 


^ 


U,>